\id LUK - Zia NT [zia] -Papua New Guinea 1982 (DBL 2017) \h LUK \toc1 Bowi Iwaing Luka Mene Gaena \toc2 Luka \toc3 Lu \mt1 BOWI IWAING LUKA MENE GAENA \ip \it Luka nung dokta zo. Nung Paulo aune dema nasani nauna. Nung Yuda emo oko, arare nung Yesura ungwe ewiya Grik emo eno gaena. Grik emo awong etutero nao awiya aratapu nasani nauwa, arare Luka mene Yesura ungwe gainasani Yesu nung etutero nao emo me auna ungwe-maungwe yena. Yesu nung emo bauno eno yo-amao bainane nasani nauna, awiya Luka mene keregaina. Luka nung APOSOLO BURO YERO NASANI NAUWA auna ge dema gaena. \it* \c 1 \s1 Luka mene Yesura ungwe ewiya emo Teofilo eno gaena ara. \p \v 1 O emo baina Teofilo, gitau emo daigairo mene tani ena nanae-una towang atu kasa yena auna ungwe awiya gaero baingtari sero yewa. \v 2 Ungwe awiya emo ena awong tani awiya diti moko nunae mene zayaora atu giro butu nasani nauwa amimene Bowi Iwaingna buro-mani yero nasani tugata yero nauwa nigiti nasani naungwane ara. \v 3 Arare nane ungwe gaewa deka ayao ine maze ning eno gaero baingtari kotupunena. Noeno okowata, na tani auna susuwa nigiro baingtari sero atata daigairo yero nawe tamuwang. \v 4 Arare ge ning eno gipewa auna ge me susuware awiya gasa memoko yaise sero ungwe awiya gayari sero nena. \s1 Angelo mene Yohane kasa yari nena auna ge Zekaraya eno sena. \p \v 5 Be Herode mene Yuda emora emo tuwa yero nasani nauna be aune pirisa zo yazo nuna Zekaraya amimene nasani nauna. Nung awiya pirisa dubu yazo Abaisa auna zo. Bauno nuna awiya Aronna dubu auna zo. Yazo nuna Elisabet. \v 6 Awongto Tuwa Bayaura ditira atu iwaing nasani nauwato ara. Awongto Tuwara sao tauyao ge awiya teng ago nasani nauwato ara. Anasani Tuwa Bayaura ge teng dipunasani nauwato ara. Nunato-una mouyao zo aung. \v 7 Arata awongto mani aung. Noeno okowata, Elisabet nung wagaung. Nupema awongto zai yewato. \v 8 Zekarayara dubu awong buro yaora be nunae kasa yenu giro Zekaraya nung Tuwa Bayaura benaungna pirisa buro nenu \v 9 awong nung zawing sereyao pugao auna buro yaise sewa ibu moko iwaing pirisa mene Tuwa Bayau eno zawing pugati nauwa auna toina ara. \v 10 Be zawing pugaora bera atu emo bauno dubu baina amimene masi daung auna atu augairo isa sinasani mitiwa. \v 11 Ayero newa aune Zekaraya nung Tuwa Bayaura angelo zo zawing pugaora aita auna deung wawong mera ina atu dopero mitinu gigina ara. \v 12 Nung angelo giro yangka sero awang yena ara. \v 13 Arata angelo mene nung eno eyero sena, “Zekaraya, ning awang oko yase. Tuwa Bayau mene isa nina nigitinoiya. Bauno nina Elisabet mani nina emodi pumai ning yazo nuna Yohane ayause. \v 14 Ayero ning dubo nina iwaing mitai yawa yawa yase. Nung kasa yai emo bauno daigairo amimene dema yawa yawa yarineya. \v 15 Nung awiya Tuwara benaungna atu emo baina yariniya. Arata nung ou wain oko minariniya. Aune ou tau-tataware yao dema oko minariniya. Be nung aira tiyangna mitai aune Oweno mene moko nuna topetiro bebariniya. \v 16 Nung Isreli emo bauno daigairo yumai kapetegairo baung Tuwa nunae Tuwa Bayaura-una yero narineya. \v 17 Nung Eliya ine yero tani nuna aune putoung nuna awiya puro nariniya. Ayero Tuwara nagibo gitau yariniya. Nung mamonona kotumao inai darawa yero mani mamani nunae kotumarineya. Nung ge dao emo awiya kora yai kotumao iwaing tamarineya. Ayero emo kora yai Tuwa bariniya awiya diya mitarineya.” \v 18 Angelo ayero senu Zekaraya mene angelo eno eyero sena, “Na nono yero ge awiya nigiro me sarineni? Na mena zai tena. Bauno nana deka ayero zai tiyare.” \v 19 Ayero senu angelo mene ge abena kapetegairo eyero sena, “Na Gebriel. Na Tuwa Bayaura benaungna dodopinona amimene Tuwa Bayau mene na ge iwaing ewiya ning eno sanese sesi giro buro sinena. \v 20 Arare sana nigi. Ning ge nana nigesa me oko yao niya, aeno ewawa nina tauyaise. Ayero yai ning ge sao titiyero nasa ge nana euna me kasa yai aune ge nupema sarinesa.” Angelo mene ayero sena ara. \p \v 21 Emo bauno awong Zekaraya diya yewa mena oko kasa yao yenu giro kotumao gayang-gayang pupunasani eyero sewa, “No kasa yeti nung ibu moko dang auna atu nimoi-namoi mitiye?” \v 22 Ago nung kasa daung yero aune awong eno ge saine yao teng oko yena ara. Ayenu awong nung moko dang auna atu nona putoungne zo tauna awiya gigiwa kasa yena ara. Nung ge awong eno sao awiya wawong mene gege etotoma yena ara. Noeno oko ewawa nuna tauyaore. \v 23 Ago Zekaraya nung buro nuna aung yenu doro napo nuna-una baungna. \v 24 Ayenu ago bauno nuna Elisabet nung mesa yena ara. Mesa yero ino wawong zo awiya nung pungyero mitauna ara. Nung eyero sena, \v 25 “Tuwa mene na yo-auno giro na eno eyero yetiya ara. Awiya na wagaung nona aeno meng gao nana ewiya emo baunona benaungna atu disanese sero yetiya.” Ayero sena ara. \s1 Angelo mene Yesu mani kasa yaise Maria eno sena. \p \v 26 Elisabet nung mesa yenu ino 6 aung yenu aune Tuwa Bayau mene senu angelo Gebriel mene napo baina zo Galilaya tawingna mitauna yazo nuna Nasarete auna baungna. \v 27 Napo auna mani baunodi zo yazo nuna Maria, nung emo zo yazo nuna Yosefe, nung Dawidira saisibuna auna zo, awiya ataise sero gerewa nasani nauna. \v 28 Arare Gebriel mene nuna-una baungno eyero sena, “Ture iwaing. Tuwa Bayau ning gosinoi iwaing yero noiya. Tuwa mene ning aune dema mitoiya.” \v 29 Ayero senu Maria nung ge awiya nigiro kotumao nuna mou-mesa yena ara. Dubo nuna mene kotungno, “ge nomaze siniye?” asena ara. \v 30 Ayero yenu angelo mene nung eno eyero sena, “Maria, ning oko awang yase. Tuwa Bayau mene ning gigi iwaing niya. \v 31 Sana nigi. Ning mesa yero mani emodi zo puro yazo nuna Yesu yau sarinesa. \v 32 Nung emo baina yero nariniya. Nung Tuwa Bayau ika mitoiya auna Mani memoko asarineya ara. Tuwa Bayau mene nung emo tuwa pugai ewowo nuna Dawidi ine yero mitariniya. \v 33 Nung amimene Yakobora saisibuna auna emo tuwa yero be giti mitao gege mitariniya. Emo tuwa yero naora buro nuna awiya oko aung yariniya.” \v 34 Angelo ayero senu Maria mene angelo eno eyero sena, “Tani ayao awiya nono yero kasa yariniye? Na emo zo oko ataoware.” \v 35 Ayero senu angelo mene ge nuna abena kapetegairo eyero sena, “Oweno mene nina-una kasa yariniya. Ayero Tuwa Bayau ika mitoiya auna putoung nuna mene ning worariniya. Aeno mani pumarinesa awiya awong nung eno eyero sarineya, ‘Nung dang. Nung Tuwa Bayaura Mani.’ \v 36 Sana nigi. Ai nina maingkoka Elisabet nung zai, arata nung mesa yero niya. Mani emodi otira mitiya. Gitau awong nung eno eyero sinauwa, ‘Nung mani pao ine teng oko.’ Arata yeme nung mesa yeti ino 6 aung yetiya. \v 37 Nona zo nomaze Tuwa Bayau mene yao ine teng oko awiya oko mitiya.” \v 38 Ayero senu Maria mene eyero sena, “Na Tuwara buro bauno, arare sinesa ayero yaise.” Ayero senu angelo doro baungna arauwa. \s1 Maria baungno Elisabet gigina. \p \v 39 Be aune Maria nuka nutope iropuro wongto-wongto yero Yudaya tawingna baungno napo zo diri atu mitauna auna baungna. \v 40 Atu baungno Zekarayara garo mokora toiro Elisabet arugaina. \v 41 Ayero yenu Elisabet nung Mariara arugao nigitinenu Elisabetra mani otira mitina awiya wurugu-warugu yena. Ayero yenu Oweno mene Elisabetra moko be buna ara. \v 42 Ayenu nung yau sinasani eyero sena, “Ning gao bainane. Gao nina mene bauno enana gao daigatiniya. Mani nina-una otira mitiya a deka dema gaore ara. \v 43 Naka iwaing ungta ning Tuwa nana-una ai amimene nana-una butunesi? \v 44 Dawong nana mene arugao nina nigitinena aune nana-una otira mani mitiya amimene yawa yawa yero wurugu-warugu yetiya. \v 45 Tuwa mene ning eno sena auna me awiya ago kasa yariniya asinosa, arare ning yawa yawa yero nasani nosa.” Elisabet mene ayero sena arauwa. \s1 Mariara yere. \p \v 46 Maria nung eyero sena, \q1 “Na moko nana mene Tuwara yazo puro wiwitinona. \li1 \v 47 Ititi nana yawa yawa Tuwa Bayau Sorao Emo nana \q1 eno niya. \li1 \v 48 Noeno okowata, nung na buro baunodi nuna wosao ewiya kotungna. Arare yemeta ago awiya emo bauno apakana amimene na eno eyero sarineya, ‘Tuwa Bayau mene bauno awiya gao yenu yawa yawa baina yena.’ \li1 \v 49 Gaya ayao yariniya, noeno okowata, Tuwa Bayau putoung bainane mene na eno nona baina yena. Yazo nuna dang mitoiya amimene yena. \li1 \v 50 Ara tamao nuna awiya emo nuna wosao miteya auna-una mitoiya. Deka ayero saisibunana-una atu wisika sero babao gege bautunasani mitariniya. \li1 \v 51 Nung wawong nuna mene buro tau-tataware yao yariniya. Taung puro witao emo kotumao nunae paso didinowa, awong awiya tunai tere-taira yero zanarineya. \li1 \v 52 Tuwa Bayau mene emo tuwa tau-tataware yao auna putoung nunae puro wowosi nasani emo wosao awiya puro witariniya. \li1 \v 53 Nung emo bogamasa eno nona iwawaing pugariniya. Ayero emo wau-moni witaore awong tunai wawong usa yero tebeba babarineya. \li1 \v 54 Nung soremao nuna mitoiya auna gege buro-mani nuna \q1 Isreli dubu sorepu nasani nariniya. \li1 \v 55 Ayero nasani nung ewowo nanae eno sena awiya teng yariniya. Awiya Abraham aune saisibuna nuna eno \q1 sena ara.” \p \v 56 Maria mene Elisabet aune mitete dunu ino etama aung yenu aune nung doro napo nuna-una baungna arauwa. \s1 Elisabet mene Yohane puna. \p \v 57 Mani pumaora be bunu Elisabet mene mani emodi puna. \p \v 58 Napo dema nuna arita didikaing nuna bowi nigiwa Tuwa mene nung soreunu giro awong teng deka ayero nung aune dema yawa yawa yewa. \v 59 Nung mani punu wari be 8 aung yenu aune awong maingna taung aingso kapari augaiwa ara. Anasani aune awong maung nuna Zekarayara yazo yau sari sewa, \v 60 arata maingna ai mene “Aungwa” sero eyero sena, “Name yazo nuna Yohane yau sarinenane.” \v 61 Ayero senu awong nung eno eyero sewa, “Imoo mani nina-una yazo ayao zo aung ara.” \v 62 Awong wawong mene etotoma yero maung atata yewa, “Ning yazo awe maze yau sari kotupunesi?” \v 63 Ayero sewa nung tape zo puro bumaese yenu giro puro bumuwa eyero gaena, “Yazo nuna Yohane.” Ayero gaenu awong kotumao daigairo pumuwa ara. \v 64 Ayero newa be aune ewawa nuna tauyena mitauna amimene nupema ge sena ara. Nung ge sinasani Tuwa Bayau bowi yena. \v 65 Ayenu napo dema nuna awong apakana awang yewa. Arare maingna bowi mene Yudaya tawingna diri auna napo sero sero baungno aung yena ara. \v 66 Emo bauno daigairo amimene bowi awiya nigiro pu dube gaiwa ara. Ayero aune eyero sewa, “Ago mani amimene nono yero nariniye?” Awong gigiwa Tuwara putoung nung aune dema mitina arauwa. \s1 Zekarayara yere. \p \v 67 Oweno mene maung nuna Zekarayara-una atu bebunu nung porofete mene saine nasani eyero sena, \li1 \v 68 “Name Isrelira Tuwa Bayau auna yazo nuna puro witanene. Nung buro name emo bauno nuna soreuno zuma gayariniya. \li1 \v 69 Buro-mani nuna Dawidi auna dubura atu Sorao Emo tau-tataware yao zo naname-una towang pugatiniya. \li1 \v 70 Nung ayero yari sero gitau otu porofete pewa yetugao nuna eno senu awong be nunae mene keregaiwa. \li1 \v 71 Nung eyero yari sero keregaina: Nung name iwora waweng atu sorero pumariniya. Anasani nung name emo kotumao memeko name eno pupunowa auna waweng atu dema sorero pumariniya ara. \li1 \v 72 Nung ewowo naname soremari sena. Nung tairo naora ge sena awiya kotupunasani giro ayero yari sena. \li1 \v 73 Tairo nao ge awiya ewowo naname Abraham eno sena. Arare nung tairo naora ge sinasani eyero yari sena: \li1 \v 74-75 Nung name iwora waweng atu sorariniya. Ayero yai name be narinenane auna teng awang yao aung nuna benaungna atu nasani be giti nao iwaing nasani tani pewa yero nao aune tani iwaing gege nasani aune nung sou nasani narinenane. \li1 \v 76 Orata mani nana, nine zo emo mene ning eno Tuwa Bayau ika mitoiya auna porofete asariniya. Ning awiya Tuwara nagibo kora yari sero gitau yarinesa. \li1 \v 77 Nine emo bauno nuna tugata yasa awong eyero garineya: Nung pasena nunae disero awong sorero pumariniya. \li1 \v 78 Awiya Tuwa Bayau naname mene mono pumao nuna-una teng ayero yariniya. Nung emo zo uritira wari ine awiya pugai naname-una bumariniya. \li1 \v 79 Nung buro emo bauno awong magayao awang nasani mumena atu mitima nowa auna atu waegariniya. Nung name dubo iwaingne naora nagibora pugariniya.” \p Zekaraya mene ayero sero aung yena ara. \p \v 80 Mani Yohane awiya kasa yero bairo bainakama yenu kotumao nuna zawagairo iwaing yena ara. Ayero yenu nung Isreli dubura benaungna kasa yao auna be nuna diya nasani tawing zo emo aung auna atu baungno nasani nauna arauwa. \c 2 \s1 Maria mene Yesu puna. \r Mt 1:18-25 \p \v 1 Zekarayara aro mene mani Yohane puna be aune Romana emo tuwa Sisa Ogastas nung sao tauyao ge zo pugairo awong emo baunona yazo teng apakana ayero gayaese sena ara. \v 2 Awiya zayero mena yazo gaewa ara. Arare Sairinias nung Siria tawingna emo tuwa yero mitauna be aune yazo gaewa ara. \v 3 Arare be awiya emo bauno apakana ayero awong yazo nunae gayari napo susuwa nunae-una bamuwa ara. \v 4 Yosefe nung Dawidira saisibuna auna zo, arare nung Galilaya tawingna napo Nasarete awiya doro baung Yudaya tawingna yero Dawidira napo yazo Betelehem asinauwa auna baungna. \v 5 Nung bauno gerao nuna Mariato dema babayato yazo nunato gayaese sero bamuwato ara. Maria nung moure nasani aune baungna ara. \v 6 Awongto napo auna atu mitiwato Maria mani pumaora be nuna kasa yena. \v 7 Arata garo esewara awiya emo bauno mene puro aung yero mitiwa. Arare nung mani nuna emodi muwo mani awiya puro mo mene dowero pu bulimakao tepara gainu mitina. \s1 Angelo mene Yesura bowi wo sipsip diya yao emo eno sewa. \p \v 8 Napo auna bautara atu emo ena wo sipsip nunae pingne diya newa, \v 9 Tuwara angelo zo mene nunae-una kasa yenu Tuwara waegao baina amimene nunae una atu waegainu awong giro awang yewa ara. \v 10 Arata angelo mene awong eno eyero sena, “Niye awang oko yae. Sana nigipu. Na Bowi Iwaing puro ninae-ina butunena. Bowi awiya emo bauno apakana amimene nigiro yawa yawa bainakama yarineya. \v 11 Be eune Dawidira nape atu bauno zo mani pumiya. Mani amimene niye mekora atu sorero pumariniya. Nung awiya Tuwa ninae Kristo ara. \v 12 Niye nung eyero gaya kasa yariniya: Niye mani zo garineya, awiya mo mene dowao. Nung bulimakao tepara atu apegairo mitiya.” \v 13 Angelo nung ayero sinenu uritira angelo dubu daigairo awong mena kasa yero nung aune dema Tuwa Bayaura yazo de ika nasani eyero sewa, \v 14 “Uritira atu Tuwa Bayaura yazo baina yaise. Tawingna atu emo bauno Tuwa Bayau mene gosinoi iwaing yero nowa auna atu mono kasa niya.” Ayero sewa arauwa. \s1 Wo diya yao emo awong baungno Yesu gigiwa. \p \v 15 Angelo dubu awong doro kapete gairo baung uritira newa wo sipsip diya yao emo awong eyero sewa, “Name Betelehem nape baungno nona kasa yeti Tuwa mene name eno gipetiya awiya ganene.” \v 16 Ayero sero awong kapetegairo baungno Mariato Yosefe mitiwato awiya giro mani wuire bulimakao tepara atu apegairo mitinu gigiwa ara. \v 17 Awong mani giro mani wuire auna ge nigiwa awiya keregairo sewa ara. \v 18 Ge awiya keregairo sewa emo apakana wo sipsip diya yao emora ge awiya nigiro kotumao daigairo pumuwa ara. \v 19 Arata Maria nung ge apakana awiya dubo nuna-una pugainu mitaunu nung kotupunasani nauna ara. \v 20 Wo diya yao emo awong kapetegairo baungno Tuwa Bayau bowi nasani yazo nuna de ika yewa. Noeno okowata, angelo mene ge senu nigiwa awiya teng maingna-una atu gigiwa arauwa. \s1 Awong Yesura yazo yau sewa. \p \v 21 Ago wari be 8 ayero aung yenu awong maingna taung aingso kapero yazo nuna Yesu yau sewa. Nung aira tiyangna atu oko kasa yaore angelo mene yazo awiya sena. \s1 Simionto Ana awongto Yesu Tuwa Bayaura ibu bainana atu gigiwato. \p \v 22 Mani aire kora yai pewa yaetose Mose mene sao tauyao ge gaero pugainu mitauna, arare be nuna awiya bunu giro maung aire mene mani awiya Tuwara benaungna pugari sero puro baung Yerusalem yewato ara. \v 23 Awiya Tuwara sao tauyao ge gayao eyero mitiya auna teng yewa: “Mani emodi muwo mani awong aira tiyangna atu kasa yaya giro awong awiya Tuwara gerao ara.” \v 24 Nupema Tuwara sao tauyao ge zo eyero mitiya auna teng yewato: “Niye aira zawing pugari sero giro ni uko etota ni gumo sekawa etobe awiya pugaipu.” Ge ayero sao mitauna aeno awongto ge awiya diungno Tuwa eno zawing pugari sero bamuwato ara. \p \v 25 Be aune emo zo Yerusalem atu mitauna yazo nuna Simion. Nung emo iwaing, aune nung Tuwara ge nigao emo. Nung Isreli emora Korayao Emo awiya kasa yai gari diya mitasani nauna. Arare Oweno mene Simionna mokora atu mitasani nauna. \v 26 Oweno mene nung eno yemaoko eyero sena, “Ning mena oko magayarinesa. Aung ara. Ning mitasa Tuwara Korayao Emo yazo Kristo awiya kasayai giro aune magayarinesa.” \v 27 Arare Oweno mene nung uwenu nung baungno Tuwa Bayaura ibu bainana toiro mitinu ai maungne mene mani Yesu puro bumuwato ara. Awiya awongto tani yaise sao awiya nung eno yari puro bumuwato ara. \v 28 Ayewato Simion nung wawong nuna mene mani awiya puro Tuwa Bayau bowi nasani eyero sena, \q1 \v 29 “O Tuwa, ning ge gitau na eno sasa awiya me yetiya, arare sasa na buro-mani nina dubo iwaingne magayane. \q1 \v 30 Diti moko nana mene nona nae sorero pumaise \q1 yasa awiya gosinena. \q1 \v 31 Korayao Emo ewiya kora yasa, awiya emo bauno \q1 apakana gaese sero yasa. \q1 \v 32 Nung awiya waegao ine ara. Arare nung emo Yuda oko aeno nagibo gipariniya. Ayero Isreli dubu auna yazo de ika nariniya.” \p \v 33 Yesura ai maungne awongto Simion mene nung eno ge ayero sena auna kotumao daigairo pumuwato. \v 34 Arare Simion mene awong gao yero maingna ai Maria eno eyero sena, “Sana nigi. Mani ewiya Isreli emo bauno gausaise sao mitiya ara. Arare ena mene nung giro zuwero meko yarineya. Arata ena awiya nung giro tau yero doparineya. Nung awiya Tuwa Bayaura nagibo gipao emo ara. Arare emo witao mene nung eno ge memeko-mameko sarineya. \v 35 Ayero yaya kotumao nunae pungyao awiya kasa daung yariniya ara. Nupema dubo minao bainakama nina-una kasa yariniya. Dubo minao awiya iwi mene mani gaitinowa yaya tapunowa ayao ine moko nina-una atu kasa yariniya.” Ayero sena arauwa. \p \v 36 Porofete bauno zo mitasani nauna yazo nuna Ana. Nung Panuelra mani. Nung Ase dubura zo. Nung zai nibamu. Nung gitau emo atiro emo nuna aune dema dawang 7 nawe duwato \v 37 emo nuna magayenu nung nata mitasani nawe dunu dawang nuna 84 yena. Nung Tuwa Bayaura ibu baina oko duwao nasani nauna. Nung nona minao seminiro isa buro nasani mitasani nauna. Anasani Tuwa Bayaura buro pingne iyare initi nasani nauna ara. \v 38 Be aune nung dema nugu buro Tuwa Bayau eno dange sena. Ayero nung mani auna ge awiya emo Tuwa Bayau mene Yuda emo bauno nupema sorero pumaise sero diya nasani nauwa awong aeno keregairo sena arauwa. \s1 Yosefe nung awongto aire puro yesese yero Nasarete bamuwa. \p \v 39 Awong nona apakana Tuwara ge mene yaese sao mitina awiya teng yewa aung yenu aune yesese yero Galilaya tawingna baungno Nasarete napo nunae-una kasa yewa ara. \v 40 Atu mani bairo baina yero mani putoungne yena ara. Nung kotumao iwawaing daigairo kasa yenu Tuwa Bayaura gao nuna-una mitasani nauna arauwa. \s1 Yesu dawang nuna 12 aung yenu aune Tuwa Bayaura ibu bainana baungna. \p \v 41 Yesura ai maungne awongto dawang sero iya be dang yazo Magayao mene awong Daigaina awiya gari sero Yerusalem nape wiwitinasani nauwato ara. \v 42 Arare Yesura dawang 12 ayero aung yenu giro awong tani awiya ago yero iya be dang aune Yerusalem nape witiwa. \v 43 Ago iya be dang aung yenu awong yesese yero bamuwa ara. Arata Yesu nung Yerusalem atu kara mitina. Ai maungne nuna mene nung mitina awiya oko gao. \v 44 Awongto nung emo bauno ena aune dema bautunena sero bautunewato. Arata ture inu awong oregatinewa aune nung tamari sero dubu nunato-unata nupema otao mani enanauna atu tamari sero \v 45 kau yewato, arata oko tamuwato. Ayero yero giro awongto nung kau yero yesese yero Yerusalem bamuwato ara. \v 46 Awongto nung tamaora buro yewato wari be etama ayero aung yenu aune nung ibu bainana mokora atu mitinu tamuwato ara. Nung gipao emora-una towang atu adungno mitasani ge wina-se yero nigitinasani mitiwa. \v 47 Emo ge nuna awiya nigiwa amimene kotumao nunata wina-se yao nuna nigiro wawong di gamuwa. \v 48 Arare awongto nung giro wawong di gauno baingtiwato ara. Ayero aune ai nuna mene nung eno eyero sena, “Bouwa, ning nono yero nato eno ayero yetesa nato maungne dubo nanato mou-mesa yeti ning tamaora buro nenito?” \v 49 Ayero senu nung ai maungne eno eyero sena, “Nito noeno na kaunasani neito? Na Mama nana-una gare atu mitanese sao mitiya, awiya nito oko gosineitota, nowa.” \v 50 Ayero senu awongto ge auna susuwa kau yewato ara. \p \v 51 Ayero sero nung awongto aune dema yesese yero baungno Nasarete kasayewa. Ayero atu be giti nung ge nunato dipunasani nauna ara. Arare ai nuna mene ge awiya apakana pu dubo nuna-una gainu mitauna ara. \v 52 Yesu nawe bairo emo baina yenu kotumao nuna iwaing kasa yero baingtina ara. Arare Tuwa Bayau arita emo bauno awong Yesu gigiwa iwaing yero baingtina arauwa. \c 3 \s1 Yohane ge ou zayero suwao emo amimene ge tugata nasani nauna. \r Mt 3:1-12; Mk 1:1-8; Yo 1:19-28 \p \v 1-2 Zekarayara mani Yohane nung tawing emo aung auna atu nenu Tuwa Bayau mene ge nung eno sero nung burora pugaina. Awiya emo emimene emo babuze yero nasani nauwa be aune ayero yena ara: Roma emora emo tuwa Taibirias nung emo tuwa yero nenu dawang 15 aung yena, be aune Pontias Pilato nung awiya Yudaya tawingna atu emo bauno diya nasani nauna; Herode nung Galilaya tawingna atu emo bauno diya nasani nauna; aune meta nuna Filip awiya nung tawing etobe yazo nunato Ituriato Trekonaitis auna atu emo bauno diya nasani nauna; Anasito Kayafa awongto pirisa baina yero newato, be aune Tuwa Bayau mene Yohane burora pugaina arauwa. \p \v 3 Ayenu Yohane baungno ou Yodan auna garawira yero atu nasani emo bauno ge tugata nasani nauna. Emo bauno mene uritira ge nigiro dubo darawa yero ge ou suwaya Tuwa Bayau mene pasena nunae disaise ayero sinauna ara. \v 4 Awiya porofete Yesaya mene ge zo gaenu mitoiya auna teng yena, \q1 Emo zo eu yanawira atu wawa sero eyero siniya, ‘Tuwara nagibo awiya kora yepu korosae. \q1 \v 5 Witio-watio apakana kora yaya bisisae. \q1 Diri bibou yao apakana gizaya wosiro bisi bisi sae. \q1 Nagibo gegeru yao awiya kora yaya korosae. \q1 Nagibo kitiyo-kotiyo mitiya awiya dema \q1 kora yaya masa masa sae. \q1 \v 6 Ayero yaya emo bauno apakana Tuwa Bayaura \q1 kora yao buro awiya garineya.’ \p \v 7 Emo bauno witao mene Yohanena-una kasa yero nung awong ge ou suwaise sewa giro awong eno eyero sena, “Niye yi meko auna mani. Awe mene sesi aune niye Tuwa Bayau abena pugari niya awiya daigari sero taung mene gege ge ou suwari sinei? Nane ayero oko sesena. \v 8 Niye dubo darawa yero aune tani dubo darawa yaora me awiya taungpu. Niye nika niyetope ge eyero oko sae, ‘Abraham nung mama nanae, arare Tuwa Bayaura abena amimene nanae ina oko bariniya.’ Na niye eno sinena era. Tuwa Bayau mene sai daba domito amimene Abrahamna saisibuna ine teng kasa yarineya. Auna putoung nuna-una mitiya. \v 9 Tuwara oto yemaoko i susuwara atu daka dao mitiya ara. I me iwaing oko iyao mitaya giro awong yetero au iyaora garineya.” \v 10 Nung ayero senu awong nung atata yero sewa, “Arare nae nono yarinenine?” \v 11 Ayero sewa nung awong eno ge abena eyero sena, “Emo taung wori etobe puro noiya amimene saineba zo puro emo taung wori aung aeno pugaise. Emo ena mene nona minaora zamena simena tapu nasani giro deka ayero yaese.” \p \v 12 Emo ena takis pumao emo awong dema ge ou suwaise sero nuna-una buro nung eno eyero sewa, “Gipao emo, nae nono yari nenine?” \v 13 Ayero sewa nune awong eno eyero sena, “Niye takis gavman mene pumaese siniya awiya teng pungpu. Arata niye ena oko tebeba pumae.” \v 14 Ayero senu gorobo emo ena mene nung atata yero sewa, “Orata nae mene zo nono yari nenine?” Ayero sewa nung awong eno eyero sena, “Niye emo tebe-tabe oko dae. Ayero ge iwi nasani sero emora daba oko sorae. Niye zuma ninae teng pungpu.” Ayero sena ara. \p \v 15 Yohane nauna be aune emo daigairo mene “Yuda emora Sorao Emo yazo Kristo amimene bariniya,” ayero kotupunauwa. Arare awong Yohanena susuwa giro dubo eto nasani eyero sewa, “Nung awiya Kristo nanameta aung ing?” \v 16 Asinewa Yohane mene abena awong eno eyero sena, “Na niye eno ge ou suwao gege pugatinena. Arata emo zo ago bariniya auna putoung mene putoung nana daigariniya. Na emo wosao nibamu amimene te soga nuna-una angsi besao ine teng oko niya.\f + \fr 3:16 \ft Soremao Ge zo \xt Matiu 3:11\ft auna atu mitiya awiya gi.\f* Nune mene zo Oweno niye eno pugariniya, nupema iyao niye eno pugariniya. \v 17 Nung tapono nuna wawong nuna mene initiniya. Puro buro wuit mozaora masira kasa yero iwe babaise sero tapono nuna mene wuit dungno au bisira gariniya. Iwe babai wuit me awiya yangtagairo pu gare gariniya. Arata iwe zo iyao awao gege awinoiya auna augariniya.” \p \v 18 Yohane nung kotumao nunae awiya uwari sero ge gewaoko ena dema sinasani Bowi Iwaing awong eno tugata yero nasani nauna. \s1 Herode mene Yohane bunena. \p \v 19 Diya emo nunae Herode nung meta nuna-una bauno Herodia awiya sorero pungna. Awiya gege okowata, nung pasena ena dema nasani nauna, arare Yohane mene nung gona yena. \v 20 Gona yenu giro Herode mene tani meko zo dema susuuno Yohane puro bunero bunao gare pugaina arauwa.\f + \fr 3:20 \ft Herode mene Yohane oko bunaore Yohane Yesu ge ou suwena. Arata Luka mene Yohanena ungwe gainete Yesura ungwe zayari sero tani ena ago Yohanena-una atu kasa yena amaze bere-bere dema susuuno gaena.\f* \s1 Yesu ge ou suwena. \r Mt 3:13-17; Mk 1:9-11 \p \v 21 Emo bauno apakana ayero ge ou suwero mitiwa Yesu dema ge ou suwena. Nung ge ou suwero isa sinasani mitinu uriti gausenu \v 22 Oweno mene ni audubo ine yero wosi nuna-una tame atu daungka yena. Ayero yenu uritira atu ge zo eyero kasa yena, “Ning mani nana. Ning yo dingya nana. Na ning giro yawa yawa nena.” \s1 Yesura aya ewowo auna yazo. \r Mt 1:1-17 \p \v 23 Yesu dawang nuna 30 yenu aune buro nuna zayena. Emo bauno awong nung eno eyero sero nauwa, “Nung Yosepera mani.” \q1 \v 24-38 Yosepe nung Hilaira mani, Hilai nung Matatira mani, \q1 Matati nung Lewira mani, Lewi nung Melikaira mani, \q1 Melikai nung Yanaira mani, Yanai nung Yosepera mani, \q1 Yosepe nung Matatayara mani, Matataya nung Amosira mani, \q1 Amosi nung Neamna mani, Neam nung Esilira mani, \q1 Esili nung Nagaira mani, Nagai nung Meatira mani, \q1 Meati nung Matatayara mani, Matataya nung Semenna mani, \q1 Semen nung Yosekera mani, Yoseke nung Yodara mani, \q1 Yoda nung Zoananna mani, Zoanan nung Resara mani, \q1 Resa nung Zerababora mani, Zerababo nung Siatielira mani, \q1 Siatieli nung Neraira mani, Nerai nung Melikaira mani, \q1 Melikai nung Adira mani, Adi nung Kosamna mani, \q1 Kosam nung Elimadamna mani, Elimadam nung Erera mani, \q1 Ere nung Yosuara mani, Yosua nung Eliesara mani, \q1 Eliesa nung Yorimna mani, Yorim nung Matatira mani, \q1 Matati nung Lewira mani, Lewi nung Simionna mani, \q1 Simion nung Yudara mani, Yuda nung Yosepera mani, \q1 Yosepe nung Yonamna mani, Yonam nung Elayakimna mani, \q1 Elayakim nung Meliara mani, Melia nung Menana mani, \q1 Mena nung Matatara mani, Matata nung Netanna mani, \q1 Netan nung Dawidira mani, Dawidi nung Zesira mani, \q1 Zesi nung Obedera mani, Obede nung Boasira mani, \q1 Boasi nung Salara mani, Sala nung Nasonna mani, \q1 Nason nung Aminadapra mani, Aminadap nung Adaminna mani, \q1 Adamin nung Anina mani, Ani nung Hesronna mani, \q1 Hesron nung Peresera mani, Perese nung Yudara mani, \q1 Yuda nung Yakobora mani, Yakobo nung Isakara mani, \q1 Isaka nung Abrahamna mani, Abraham nung Terara mani, \q1 Tera nung Nehorira mani, Nehori nung Serakra mani, \q1 Serak nung Riyura mani, Riyu nung Pelekra mani, \q1 Pelek nung Ibara mani, Iba nung Selara mani, \q1 Sela nung Kainanna mani, Kainan nung Apasatra mani, \q1 Apasat nung Semna mani, Sem nung Noara mani, \q1 Noa nung Lemekra mani, Lemek nung Metusalara mani, \q1 Metusala nung Inokra mani, Inok nung Yeretra mani, \q1 Yeret nung Mahalalilira mani, Mahalalili nung Kainanna mani, \q1 Kainan nung Inosira mani, Inosi nung Setira mani, \q1 Seti nung Adamna mani, Adam nung Tuwa Bayaura mani. \c 4 \s1 Sanda mene Yesu etegari yena. \r Mt 4:1-11; Mk 1:12-13 \p \v 1 Oweno mene Yesura moko be bunu Yesu nung ou Yodan doro kapete gairo baungna. Oweno mene nung puro tawing emo aung auna baungna. \v 2 Ayero yenu nung iya mume 40 atu naunu Sanda mene nung etegari yena. Be aune Yesu nona oko minao nauna. Ago iya mume 40 aung yenu aune Yesu meri magayena ara. \v 3 Anenu Sanda mene nung eno eyero sena, “Ning Tuwa Bayaura mani me yai giro se daba amimene ma yai minase.” \v 4 Ayero senu Yesu mene ge abena eyero sena, “Ge gayao zo eyero mitiya era, ‘Ma mene gege emora nao oko diya yero noiya.’” Ayero sena ara. \p \v 5 Asenu Sanda nupema nung puro witiro baung ika yero aune nona tawing sero sero miteya awiya Yesu eno mena gipena. \v 6 Gipero nung eno eyero sena, “Na putoung ewiya apakana ning eno pugarinena. O tawing sero sero auna wazawa dema ning eno pugarinena. Nona apakana awiya nana gege yena. Arare na mani zo eno pugari sero giro kara pugarinena. \v 7 Aeno ning na eno boma gaero na bowi yasa giro aune na nona apakana ning eno pugarinena.” \v 8 Ayero senu Yesu mene ge abena eyero sena, “Ge gayao zo eyero mitiya, ‘Ning Tuwa nina Tuwa Bayau awiya bowi yase. Nung dekaongka awiya gege sou yarinesa.’” Ayero sena ara. \p \v 9 Asenu Sanda mene nupema Yesu puro Yerusalem nape baungno Tuwa Bayaura ibu bainana ika tame atu pugaina. Pugairo nung eno eyero sena, “Ning Tuwa Bayaura mani me yai giro etu sasero wosi. Ning eza oko yarinesa. \v 10 Noeno okowata, ge gayao zo eyero mitiya era, ‘Tuwa Bayau mene sai angelo dubu nuna mene ning diya yarineya. \v 11 Ayero yaya te nina daba mene gayoiye sero, awong ning wawong mene soga nasani puro wosarineya.’” \v 12 Ayero senu Yesu mene abena eyero sena, “Ge gayao zo deka eyero mitiya era, ‘Ning Tuwa nina Tuwa Bayau awiya oko gaero gari yase.’” Ayero sena ara. \p \v 13 Arare Sanda nung etegao apakana yenu aung yenu giro nung Yesu doro be zo ayao awiya diya yena arauwa. \s1 Yesu nung Galilaya tawingna atu buro zayena. \r Mt 4:12-17; Mk 1:14-15 \p \v 14 Yesu nung Owenona putoung nuna-una mitina, arare nung nupema tera kapetegairo Galilaya tawingna baungna. Baungnu bowi nuna mene tawing auna baungno teng yena. \v 15 Nung atu emo bauno yere ibu nunae-una atu gipinasani naunu daigairo mene yazo nuna de ika gatinasani nauwa arauwa. \s1 Nasarete napo susuwa mene Yesura ge awang sewa. \r Mt 13:53-58; Mk 6:1-6 \p \v 16 Yesu mene Nasarete baungna. Gitau nung mani maingkore nung napo auna atu baina. Nung Sabat be sero yere ibura mokora toitinasani nauna, arare Sabat be zore toina. Toiro Tuwa Bayaura ge zazagari sero benaung nunae-una dopena. \v 17 Ayenu awong porofete Yesayara buku zo nung eno pugaiwa nung puro apero ge gayao eyero mitiya awiya taungno keregairo zazagaina, \q1 \v 18 Tuwara Oweno nana-una mitiya. Awiya na ago bogamasa eno bowi iwaing sanese sero nung na burora pugatinasani Oweno na eno pugaina. Na eyero tugata yanese iyengtinu bumuwang ara: \q1 Niye bunao emo, na niye besana bunao doro babarineya. \q1 Niye emo diti guma yao, na niye korayana nupema diti pagarineya. \q1 Emo sou buro memekora nasani nauwa sou yao buro mene awong bunena auna bunao besana doro babaese, o \q1 \v 19 Tuwa Bayau mene emo kora yariniya auna be pugainu mitoiya awiya kereganese sero na iyengtinu \q1 bumuwang ara. \p \v 20 Yesu mene buku tapu dero yere ibu diya yao emo eno pugairo ge sari sero ge saora masira atu aduna. Ayero yenu emo bauno ibu mokora mitiwa amimene apakana ayero teng diti ye nuna-una gairo mitiwa, \v 21 nung zayero awong eno eyero sena, “Ge zazagena nigeya auna me yeme kasaniya.” Ayero sena ara. \p \v 22 Arare awong yazo nuna puro de ika gatinasani kotumao daigairo kotumuwa. Noeno okowata, nuna-una bera atu ge iwaing kawaing kasa yena. Arata awong nung eno eyero sewa, “Nung Yosefera mani amimene ge ayero siniya.” \v 23 Ayero sewa nung awong eno eyero sena, “Niye na eno eyero sarineita, nowa, ‘Dokta, ning nitope taung aingso nina kora ye giro me asanene. Tani ena Kapaneam atu yasa awiya nae nigiwangne. Arare ning yeme deka ayero napo susuwa nina-ina atu ye ganene.’ Niye na eno ayero sarineita, nowa.” \v 24 Ayero sero aune eyero sena, “Na meba niye eno sinena. Porofete zo mene napo susuwa nuna-una atu ge sai oko nigarineya. \v 25 Ewowo mani ninae mene porofete Eliyara ge oko nigao yewa. Ayewa giro Tuwa Bayau mene senu wa oko wosao wari gege posinaunu dawang etama aune ino 6 ayero aung yena. Be aune dora botiyo bainakama kasa yenu bauno gagamo ibono mamaga yetugao daigairo mene Isreli tawingna atu nasani nona minao kau nasani nauwa. \v 26 Arata Tuwa Bayau nung Eliya senu Isrelira bauno gamo zo yu magayao auna-una oko baungna. Aung ara. Nung nung maze iyengtinu Saidon tawingna baungno napo Sarefat auna gege kasa yena ara. Awiya bauno gamo yu magayao zora-una atu kasa yero bauno awiya nona minaora sorepunasani mitauna. \v 27 Nupema deka ayero porofete Elisa eno yewa ara. Nung nasani nauna be aune emo bozo tauyaore daigairo Isreli emora-una atu mitauwa. Arata nung nunae-una zo oko kora yenu iwaing yena. Aung ara. Siria tawingna emo zo yazo Neaman nung awiya gege kora yenu iwaing yena ara.” Yesu mene ayero sena ara. \v 28 Ayero senu emo yere ibu mokora mitiwa awong amimene ge awiya nigiwa tini kapenu \v 29 awong iropuro Yesu saniro puro napo bautara bamuwa ara. Napo nunae awiya diri zora ika tame atu mitauna, arare awong nung puro baung diri auna deung bera yero nung au kowara gari yewa ara. \v 30 Arata nung nunae-una towang atu ang yero doro baungnu aung yena arauwa. \s1 Yesu mene emo zora-una atu iwae zo tunena. \r Mk 1:21-28 \p \v 31 Nung wosiro Galilaya tawingna napo zo yazo nuna Kapaneam auna baungna. Baungno atu mitasani aune Sabat iya be zo auna atu emo bauno eno ge tugata yena. \v 32 Ayero yenu awong ge nuna nigiro wawong di gamuwa. Awiya noeno okowata, ge nuna awiya putoungne. \v 33 Be aune emo zo yere ibu mokora atu mitina awiya iwae mene nuna-una mokora mitauna. Nung amimene be kerero eyero sena, \v 34 “Ae, Yesu Nasarete napora emo, ning no yari sero nanae-una butunesi? Ning Tuwa Bayaura Mani iwaing pewayao.” Ayero sena ara. \v 35 Arata Yesu mene nung gona nasani eyero sena, “Ning ge doro emora mokora atu kasa yero bung, babase.” Ayero senu iwae amimene emo awiya augainu emora towang atu zuwe tawingna gaina ara. Arata iwae mene emo awiya oko gera yao yero doro baungna ara. \v 36 Ayero yenu emo apakana amimene wawong di gauno nuka nuyetope eyero wina-se yewa, “Emo ewiya nono yao i? Nung iwae eno ge putoungne sinoi iwae mene ge nuna diungno emo doro bautunowi.” Ayero sewa ara. \v 37 Ayenu Yesura bowi amimene tawing auna napo sero baungna arauwa. \s1 Yesu mene Petorora imeti kora yena. \r Mt 8:14-15; Mk 1:29-31 \p \v 38 Yesu nung iropuro yere ibu awiya doro Simonna gare witina. Simonna imeti yaya taung kokoni baina awiya puro mitina, aeno awong Yesu yausero nung kora yaise sewa ara. \v 39 Asewa giro nung baungno nuna-una nugu dopero yaya awiya gona yenu yaya aung yena ara. Aung yenu bauno amimene mena iropuro awong kora yena arauwa. \s1 Yesu mene emo bauno daigairo kora yena. \r Mt 8:16-17; Mk 1:32-34 \p \v 40 Ture itinenu Sabat iya be awiya aung yenu emo bauno mene didikaing nunae yaya ewego-papego puro mitiwa awiya puro bung nuna-una yewa ara. Ayero yewa nung emo bauno awiya wawong pu ziye gairo awong apakana kora yenu iwaing yewa ara. \v 41 Ayero nenu iwae ena mene emo bauno daigairo awiya doro bautunasani eyero sewa, “Ning Tuwa Bayaura Mani.” Arata nung awong gona yero ge sao awang sena. Awiya noeno okowata, awong nung Yuda emora Sorao Emo yazo Kristo yero nauna awiya gigiwa. \s1 Yesu mene buro yero napo enana baungna. \r Mk 1:35-39 \p \v 42 Gora-gara nung napo awiya doro agewa zo emo aung auna baungna. Ayenu emo bauno mene nung tamari sero nuna-una baungno nung awong doro babao eno awang sewa. \v 43 Arata nung awong eno eyero sena, “Tuwa Bayau nata Tuwa yero nariniya auna Bowi Iwaing awiya na napo enana atu dema nasani sarinena. Tuwa Bayau mene na buro awiya yanese sero iyengtinu bumuwang ara.” \v 44 Ayero sero nung Yuda emora yere ibu sero auna atu nasani ge tugata yao buro yero nasani nauna arauwa. \c 5 \s1 Yesu mene senu Petoro wo daigairo pungna. \r Mt 4:18-22; Mk 1:16-20 \p \v 1 Be zo Yesu mene ou nazi yazo Genesaret\f + \fr 5:1 \ft Ou nazi zo mitiya auna yazo etama. Zo awiya Galilaya, zo awiya Genesaret, zo awiya Taibirias. \xt Yohane 6:1\ft awiya zazagairo gi.\f* auna bage atu dopero mitinu emo bauno daigairo mene Tuwa Bayaura ge nigari sero nuna-una buro kasa yero wina-mise yewa ara. \v 2 Anewa nung wang etobe ou nazira bage mitiwato gigina ara. Arata emo wo pumao emo awong wang etobe awiya doro moga sayao buro nasani mitiwa. \v 3 Anewa nung wang zora witina, awiya Simonna wangna atu witina ara. Ayero atu nung Simon senu wang isenu bago doro maingkoka baungno dopenu nung wang tame adungno emo bauno eno ge tugata yena ara. \p \v 4 Nung ge sero aung yero aune Simon eno eyero sena, “Name ou kurura babanane aune niye moga augairo wo pumae.” \v 5 Ayero senu Simon mene ge abena eyero sena, “Gipao emo, nae ping ewiya wo buro baina teba nenane iya gaiya, arata wo zo oko pumao yetenane. Arata nine sinesa giro sana moga augaya wosariniya.” \v 6 Ayero senu awong ayero yewa aune wo daigairo dero tatakasewa moga zanari nete sekawa yena ara. \v 7 Ayero yenu giro awong otao mani nunae wang zora mitiwa amimene buro awong soremaese sero asawa yewa. Ayero yewa awong buro wo puro pu wang etora gaiwa bebunu wang eto deka ayero nosari sero yewato ara. \v 8 Ayero yenu Simon Petoro nung tani awiya giro Yesura-una tera nugu daung atu boma gaero eyero sena, “O Tuwa, na emo meko, arare ning na doro baung.” \v 9 Ayero sena. Noeno okowata, nung aune emo ena nung aune dema mitiwa amimene wo benaung ewego-papego pumuwa awiya giro awang yewa ara. \v 10 Zebedira mani emodi etobe Yakoboto Yohane awongto Petoro aune dema wo buro nasani yero nauwato amimene dema giro awang yewato ara. Ayero yewa Yesu mene Petoro eno eyero sena, “Ning awang oko yase. Ning yeme zayero emo bauno pumaora buro nasani narinesa.” \v 11 Ayero senu awong wang etobe isewa witiwato nona apakana awiya doro nung ago yero bamuwa arauwa. \s1 Yesu mene emo zo bozo tauyaore kora yena. \r Mt 8:1-4; Mk 1:40-45 \p \v 12 Napo nugu atu emo zo mitauna. Nung bozo tauyao witao mene taung aingso nuna meko yao. Arare Yesu napo auna kasa yero nenu emo amimene Yesu giro nuna-una baungno boma gaero koing gairo eyero sena, “Tuwa, ning putoung nina mitiya, arare ning na kora yari yero giro kora yasa iwaing yarinena.” \v 13 Ayero senu Yesu mene wawong pugairo nung ding yero eyero sena, “Yore, na ayero yari kotupunena. Arare bozo nina aung yai ning iwaing pewa yase.” Ayero sinenu bozo tauyao nuna mena aung yewa. \v 14 Ayero yenu Yesu mene ge tau-tataware yao nung eno eyero sena, “Tani ning eno yetena auna bowi awiya emo zo eno oko sase. Ning baung, taung aingso nina pirisa eno gipasa gae. Ayero nasani nona Mose mene Tuwa Bayau eno pugaese sena awiya pugasa yaya nina aung yetiya auna susuwa giro baingtarineya.” Ayero sena arauwa. \p \v 15 Ayero senata tani ena yero nasani nauna auna bowi awiya soma sero baungna. Arare emo bauno daigairo mene nuna-una atu ge nigari serota yaya nunae kora yai iwaing yaise sero nuna-una butunauwa. \v 16 Ayero nauwa nung be ozaung baung soma emo aung auna yero isa sero nauna arauwa. \s1 Yesu mene emo zo te wawong meko yao awiya kora yena. \r Mt 9:1-8; Mk 2:1-12 \p \v 17 Be zore nung emo bauno ge tugata nasani mitinu aune Farisayo aune sao tauyao ge gipao emo ena awong dema ayero adungno mitiwa ara. Awong awiya Yerusalem napota Galilaya tawingna napo sero sero auna ta Yudaya tawingna napo sero sero auna atu buro mitiwa. Tuwara putoung yaya emo kora yaora awiya Yesura-una mitina. \v 18 Arare emo ena awong emo zo gogara atu pugairo diungno puro bamuwa ara. Emo auna wetu awiya auno turero mapeta ine yao. Awong nung diungno puro garo mokora baungno Yesura-una nugu pugari yewa. \v 19 Arata emo bauno daigairo mene garo gazewa. Ayewa awong emo yayare awiya puro baung garo mokora yaora nagibo kau yewa. Ayero giro nung puro garo ika tame witiro garo eno be yero baero emo gogare dema puro pugaiwa wosina ara. Awiya emo bauno Yesu aune dema mitiwa auna towang wosiro Yesura benaungna kasa yena ara. \v 20 Ayenu Yesu mene tumo diyao nunae giro emo aeno eyero sena, “Otao, na pasena nina disetena aung yetiya.” \v 21 Ayero senu sao tauyao ge gipao emo aune Farisayo awong nuka nuyetope ge witao sinasani wina-se yewa, “Emo emi Tuwa Bayau mene yaine yero niya. Emo zo mene pasena disao ine teng oko. Awiya Tuwa Bayaura buro gege.” \v 22 Yesu nung kotumao nunae awiya mena yetine yero giro ge nunae abena eyero sena, “Niye noeno ayero kotupunei? \v 23 Name emo yayare aeno, ‘Iropu, ang yase,’ tebeba ayero sanane nung oko ang yao yariniya, awiya name meng garinenane. Noeno okowata, emo bauno mene ge naname gaya ge iwao yariniya. Arata name, ‘Na pasena nina disinena,’ tebeba ayero sarinenane, awiya name meng oko garinenane. Noeno okowata, emo bauno mene ge naname auna me awiya gao ine teng oko. \v 24 Arare na pasena disaora putoung puro tawingna etu nona, awiya gaese sero na ge ewiya dema nung eno sarinena, ‘Na ning eno eyero sinena: Ning iropu, awao masi gogare nina puro nina-ina gare babase.’” \v 25 Ayero sinenu nung emo bauno mitiwa auna ditira iropuro awao masi gogare nuna puro Tuwa Bayaura yazo de ika gatinasani baung garo nuna-una yena ara. \v 26 Ayero yenu emo apakana amimene giro wawong di gamuwa ara. Ayero yero awong awang yero Tuwa Bayaura yazo de ika gatinasani ge eyero wina-se yewa, “Name tani yeme gosinenane awiya benaung zo seka ara.” Ayero sewa ara. \s1 Yesu mene Lewi yau sena. \r Mt 9:9-13; Mk 2:13-17 \p \v 27 Ago Yesu mene doro ang yero bautunete diti yero takis pumao emo zo, nung takis pumaora gare atu adungno mitina, awiya gigina. Emo yazo nuna Lewi. Arare Yesu mene nung eno eyero sena, “Ning bung, na ago yase.” \v 28 Ayero senu nung iropuro nona apakana atu mitina awiya doro Yesu ago yero baungna arauwa. \p \v 29 Lewi mene Yesu nung aune dema nona minaise sero gare atu nona minao kora yena. Ayero yenu takis pumao emo daigairo aune emo ena dema nung aune dema adungno nona mininasani mitiwa. \v 30 Atu mitiwa Farisayo ena aune dubu nunae-una sao tauyao ge gipao emo ena amimene Yesura buro-mani eno ge witao sinasani eyero sewa, “Ae, niye nono yero takis pumao emo aune pasena emo awong aune dema tairo nonane oure mininei?” \v 31 Ayero sewa Yesu mene ge nunae abena kapete gairo eyero sena, “Emo yaya aung mene doktara-una oko bautunowa. Arata emo yayare mene gege doktara-una bautunowa. \v 32 Na emo nao nuna pewayao asinoiya awiya yausero pana dubo darawa yaese oko bumuwang. Aung ara. Na pasena emo awiya yausero pana dubo darawa yaese bumuwang ara.” Ayero sena arauwa. \s1 Nona seminaora tani. \r Mt 9:14-17; Mk 2:18-22 \p \v 33 Arare awong Yesu eno eyero sewa, “Yohanena buro-mani mene be ozaung nona minao seminiro isa sinasani nowa. Nupema Farisayora buro-mani mene deka ayero yero nowa ara. Arata buro-mani nina mene zo nona oko seminao minao gege mininowa.” \v 34 Ayero sewa Yesu mene awong eno eyero sena, “Emo bauno ataora sao zuwao nasani mitaya emo bauno atariniya amimene awong aune dema nariniya be aune nona seminaese saya nigarineita? Aung ara. \v 35 Arata ago emo awiya iwo mene puro babaya aung yariniya be aune awong nona seminarineya. Deka ayero na eno yaya aune buro-mani nana mene nona seminarineya.” \s1 Ge sekare mature pu dekaongna gowi sero sena. \p \v 36 Yesu nung ge eniya zo dema awong eno sinasani eyero sena, “Emo mene taung wori sekara agewa maingkoka zo kapero taung wori matura toto awiya gayao ine awiya teng oko arauwa. Emo zo mene ayero yariniya, awiya taung wori seka awiya yai meko yariniya. Ayero yai mo be maingkoka taung wori sekara awiya taung wori mature teng dekaongka oko yarineyato. \v 37 Nupema zo sana nigipu. Ou wain sekawa awiya emo mene wo memena aingso matu auna sukumao ine teng oko ara. Emo zo mene ayero yai, ou wain sekawa mene titisero memena aingso misai zanai ou wain yasa tawingna gariniya ara. Ayero yai meme aingso watimai zanero meko yariniya ara. \v 38 Emo nung ou wain sekawa awiya meme aingso sekawara gege sukumaise. \v 39 Emo nung ou wain matu minina amimene ou wain sekawa awiya oko aratapunoiya. Nung eyero sinoiya, ‘Matu mene zo nona nana iwaing.’” Ayero sena arauwa. \c 6 \s1 Sabat iyare buro yao eno awang sao mitiya auna ge. \r Mt 12:1-8; Mk 2:23-28 \p \v 1 Sabat iya be zore Yesu mene wuit buro zora towang atu ang yena ara. Ayero nenu buro-mani nuna mene wuit me ena gosero pumuwa. Puro wawong nunae mene binero kowero miniwa. \v 2 Ayero newa Farisayo ena mene giro eyero sewa, “Sabat iyare buro ayero yao awiya awang sao mitiya, awiya noeno nei?” \v 3 Ayero sewa Yesu mene abena eyero sena, “Tani Dawidi mene yena auna ungwe awiya niye oko nigao mene saine neya, awiya! Na eyao eno sinena. Be zore nung aune dubu nuna awong meri magayewa ara. \v 4 Ayero yewa Dawidi mene Tuwa Bayaura ibu toiro ame Tuwa Bayaura benaungna pugatinasani nauwa awiya puro minina ara. Ame awiya awong emo wosao mene minaese sao oko mitiya. Pirisa gege mene minaese sao ara. Arata Dawidi mene miniro dubu nuna dema pugainu miniwa Tuwa Bayau mene giginu meko oko yena. Niye ungwe awiya oko gao ing?” \v 5 Ayero sero susuuno awong eno eyero sena, “Na Emora Mani mene Sabat iya be auna Tuwa yero nona.” Ayero sena arauwa. \s1 Sabat iya zore Yesu mene emo zo wawong amao awiya kora yena. \r Mt 12:9-14; Mk 3:1-6 \p \v 6 Sabat iya zore nung yere ibu zora toiro emo bauno ge tugata yena. Emo zo wawong me nuna amao amimene dema atu mitina. \v 7 Arare sao tauyao ge gipao emo aune Farisayo dubu awong Yesu gera pugaora nagibo tamari sero nung etutinewa ara. “Nung emo yayare awiya Sabat iya be eune kora yari nita aung ing,” asero etuti nasani mitiwa ara. \v 8 Arata nung nutope kotumao nunae mena gigina ara. Arare nung emo wawong nuna amao aeno eyero sena, “Ning bung, towang etu dopase.” Ayero senu nung iropuro dopena ara. \v 9 Ayero yenu Yesu mene awong eno eyero sena, “Na niye atata nena. Name tani iwaing Sabat iyare yanane teng yarinita tani meko yanane teng yariniye? Nupema name emo soremanane iwaing yaya teng yarinita emo sisiganane meko yaya teng yariniye?” \v 10 Ayero sero nung diti dati yero emo apakana mitiwa awiya giro aune emo aeno eyero sena, “Wawong nina iteti!” Ayero senu emo awiya wawong itetinu wawong nuna nupema iwaing yena ara. \v 11 Ayenu awong tini kapao bainakama puro nuka nuyetope eyero sewa, “Name tani no nung eno yarinenine?” Ayero sewa arauwa. \s1 Yesu mene aposolo 12 yangtagairo puna. \r Mt 10:1-4; Mk 3:13-19 \p \v 12 Be aune Yesu mene isa sari diri witiro baungna. Baungno ping awiya nung Tuwa Bayau eno isa gege sinasani mitinu iya gaina ara. \v 13 Iya gainu nung wosiro buro emo nung ago newa awong awiya yau senu bumuwa nung nunae-una atu emo 12 awiya yangtagairo puro yazo awena aposolo asena ara. \v 14 Zo Simon, arata Yesu mene yazo Petoro nung eno sena; zo Anderea awiya nung Simonna meta; Yakoboto Yohane; aune Filipto Batolomiu; \v 15 Matiu aune Tomas; zo Yakobo awiya nung Alifayora mani; Simon awiya yazo nuna Gewera\f + \fr 6:15 \ft Simon yazo nuna Gewera. Gewera auna susuwa eyao era: Simon nung dubu zo auna memba yero nasani nauna. Dubu amimene pu dekaongna gairo Roma emo tunero tawing susuwa nunae sorari sero nauwa.\f* asinasani nauwa; \v 16 zo Yuda awiya Yakobora mani; ora Yudas Iskeriot, nung amimene ago Yesu keregairo iwora waweng pugaina. \s1 Yesu mene emo bauno dubu bainane auna atu buro yena. \r Mt 4:23-25 \p \v 17 Arare Yesu awong aune dema diri atu wosiro baungno tawing garawi zora kasa yero emo bauno nung ago nauwa auna ena mene emo dubu baina aune dema dopero mitiwa tamuwa. Awiya emo bauno witao nibamu Yudaya tawingna arita Yerusalem napora aune wito bera napo eto Tayato Saidon auna atu buro augairo mitiwa tamuwa. \v 18 Awong ge nuna nigari sero, o nung yaya nunae korayaise sero buro mitiwa. Ena iwae mene mokora toinu nauwa amaze Yesu mene kora yena ara. \v 19 Ayenu emo bauno apakana wawong mene nung inari yewa. Awiya noeno okowata, putoung nuna mene emora-una seuno awong apakana kora yena arauwa. \s1 Yawa yawa yaore dubo minaore auna ge. \r Mt 5:1-12 \p \v 20 Yesu mene emo bauno nung ago nauwa awong awiya anuwing nasani eyero sena, \q1 “Niye emo bauno bogamasa, niye amimene yawa yawa yepu. \q1 Niye Tuwa Bayaura napo auna gegeregao. \q1 \v 21 Niye dora botiyo ninae una kasa yero noi nowa, niye amimene yawa yawa yepu. Ago zamena simena ninae una atu kasa yariniya ara. \q1 Niye emo bauno yeme zi sinasani miteya, niye amimene yawa yawa yepu. Ago niye gero iyarineya. \p \v 22 Ago emo bauno ena mene niye gaya na Emora Mani auna dubu yaya awong tini kapao puro niye tunarineya, arita niye eno ge meko sarineya, ayero yazo ninae yaya meko yariniya, auna niye yawa yawa yarineya. \v 23 Niye eno ayero yaya giro niye yawa yawa nasani wuyari-gamari yaya moko ninae iwaing yaise. Noeno okowata, zuma ninae uritira atu pumarineya awiya bainakama. Emo meko niye eno yarineya auna ewowo awiya gitau deka ayero porofete emo ena eno nasani nauwa. Arare niye porofete emora te weso papatinasani narineya. \q1 \v 24 Ora niye wau emo, niye amimene gosinasani aune neupu! Niye moko ninae iwaing yaora nona awiya yemaoko pupugaiwa. \q1 \v 25 Niye emo bauno zamena simenane nowa, niye amimene gosinasani aune neupu! Ago dora botiyo ninae una atu kasa yariniya. \q1 Niye emo gero itinowa, niye amimene gosinasani aune neupu! Ago niye dubo mininasani zi saya ziziung wosariniya. \p \v 26 Ago emo bauno apakana amimene yazo ninae puro witarineya, awiya niye gosinasani aune neupu! Gitau ewowo nunae mene porofete ge iwao eno deka ayero sinasani nauwa ara. Arare niye eno ayero saya niye porofete ge iwao auna te weso papatinasani narineya arauwa. \s1 Iwo eno dubora mono pumao auna ge. \r Mt 5:38-48 \p \v 27 Niye ge nana nigitinowa, na niye eno eyero sana nigipu. Niye iwo ninae eno dubora mono pungpu. Niye tani iwaing emo tini kapao niye eno puro nowa aeno yepu. \v 28 Emo waru ge niye eno sarineya, awiya abena gao ge iwaing awong eno sepu. Arita emo niye eno meko yarineya, awiya abena awong soreuno isa sepu. \v 29 Ora emo zo mene ning sowena enabara dai giro ning meta yero enaba gipe dae. Emo zo mene mo taung wori nina pumai giro taung wori mokora dema pugai pumae. \v 30 Emo zo mene nona nina zo eno isa sai giro pugai pumae. Nupema emo zo mene nona nina pumai giro abena pugaora ge oko sase. \v 31 Niye tani emo mene niye eno yaese aratapunowa teng deka ayero awong eno yepu. \v 32 Zo awiya niye emo dubora mono niye eno pupunowa awong aeno abena dubora mono pumaya niye bowi yaneya? Pasena emo awong deka ayero nasani emo awong eno dubora mono pupunowa aeno abena dubora mono pupunowa ara. \v 33 Ora emo tani iwaing niye eno yero nowa aeno abena tani iwaing yaya niye bowi yaneya? Pasena emo awong tani deka ayero yero nowa ara. \v 34 Niye emo ena eno nona ena pugairo nupema abena niye eno pugaese kotumaya niye bowi yaneya? Pasena emo awong deka ayero nasani pasena emo ena eno nona pugairo nupema nona awiya nupema kapete gairo pumari sinowa ara. \v 35 Arata niye mene zo iwo ninae aeno dubora mono pungpu. Niye tani iwaing awong eno yepu. Niye nona ena awong eno pugairo abena nona zo pumari sero oko kotumae. Niye ayero nasani nete ago zuma bainakama pumarineya ara. Ayero ago niye Tuwa Bayau ika nibamu mitoiya auna mani me yarineya ara. Emo ena nung eno dange oko sao yero nowa, arita ena mene meko nasani nowa. Awiya saineba, nung awong eno bayao noiya. \v 36 Niye yo-amao Mama ninae mene yero noiya ayero yepu. \s1 Name zaz emo mene yaine oko yanene. \r Mt 7:1-5 \p \v 37 Niye zaz mene yaine yero emo ena oko gera pugae. Ayero oko yao yarineya, awiya Tuwa Bayau mene niye oko gera pugariniya. Niye zaz mene yaine yero mou yao emo ena eno oko pugae. Ayero oko yao yarineya, awiya Tuwa Bayau mene mou yao niye eno oko pugariniya. Niye emo enana pasena ganena duwaya Tuwa Bayau deka ayero pasena ninae duwariniya. \v 38 Niye nona emo ena eno pugaya giro Tuwa Bayau mene nona niye eno pugariniya. Nung nona niye eno sukumai be kiziba yero yasagai pumarineya. Niye nona emo ena eno pugarineya teng Tuwa Bayau mene niye eno pugariniya.” Ayero sena arauwa. \p \v 39 Yesu mene ge pungyao zo awong eno sinasani eyero sena, “Emo zo diti guma yao amimene emo zo diti guma yao aeno nagibo gipai teng yarinita? Aung ara. Awongto etobe deka ayero kowara zuwarineyato ara. \v 40 Mani zo nigao gare atu nariniya amimene gipao maung nuna daigao ine oko mitiya. Nung nigao gitau puro aune gipao maung nuna ine yariniya. Arare gipao mani nina mene ning oko daigao yai giro nung gera oko pugase. \v 41 Ning nono yero otao nina-una ditira uzozoru mitiya awiya gosinasani nina-una diti mokora i zizaing mitiya awiya oko giro baingtao nesi? \v 42 I zizaing nina-una diti mokora mitiya awiya ning oko gao nasani otao nina eno eyero sasa teng yarinita? ‘Otao, nina-una ditira uzozoru mitiya awiya pumane.’ Ge iwao emo, ning nitope nina diti mokora i zizaing mitiya awiya gitau puro aune giro baingtiti nasani otao nina-una ditira uzozoru mitiya awiya pumasa teng yariniya. \s1 I meko awiya me meko itinoiya. \r Mt 7:17-20; Mt 12:33-35 \p \v 43 I iwaing mene me meko oko iyariniya. Deka ayero i meko mene me iwaing oko iyariniya. \v 44 Emo awong gitau i me giro aune i mekota iwaing ing, awiya gosinowa ara. Name yuwang me awiya angsi tapo giginone auna atu oko iro mitai sukarinenane. Nupema guwawa me awiya nibara atu oko iro mitai uwarinenane. \v 45 Emo iwaing awiya kotumao iwaing nuna-una mokora mitoiya, arare nung tani iwaing yero noiya. Emo meko awiya nung kotumao memeko-mameko nuna-una mokora mitoiya, arare nung tani memeko-mameko yero noiya. Dubo mene denenu mitoiya auna teng be mene keregairo sinoiya arauwa. \s1 Garo yaora tani etobe. \r Mt 7:24-27 \p \v 46 Niye nono yero begiti mene gege na eno, ‘Tuwa nana, Tuwa nana,’ asinasani ge sinona awiya oko dimao yero nowi? \v 47 Zo nung nana-una atu buro ge nana nigiro dimariniya, susuwa nuna awiya emo zora pugairo sana nigipu. \v 48 Emo awiya nung emo zo garo yena ayao ine ara. Nung gitau kote me wauno ziwong pugairo susuwa gaenu tauyenu aune garo pugainu dopena ara. Ago wabamu baina denu garo awiya oko gisao tauyena. Noeno okowata, emo awiya garo tauyao yena. \v 49 Arata emo ge nana nigiro oko dimao yero noiya awiya nung emo zo garo tawingna tame pugairo yena ayao ine ara. Nung gitau kote me oko wamao. Nung garo auna ziwong tame paka yero yena. Arare ago wabamu baina dero garo awiya denu mena uno zuwero kasero aung yena ara.” Ayero sena arauwa. \c 7 \s1 Yesu mene gorobo emora gitau yao zo auna soumani kora yena. \r Mt 8:5-13 \p \v 1 Yesu mene ge awiya emo bauno eno senu aung yenu nupema baung Kapaneam nape yena. \v 2 Gorobo emo 100 auna gitau yao zo awiya atu mitina. Soumani nuna zo awiya giro ara tapunauna amimene be aune yaya puro maga yari sero nasani mitina. \v 3 Emo gitau yao amimene Yesu mitina auna ge nigiro giro Yuda emora diya ena iyengtinu baungno Yesura-una atu nung yausero eyero sewa, “Gorobo emora gitau yao zo mene ning baungno soumani nuna kora yasese siniya.” \v 4 Ayero sero awong nupema Yesu eno ge tau-tataware yao sinasani eyero sewa, “Gitau yao awiya nung gorobo emo enana gitau yao ine okowa. Nung gitau yao emo iwaing. Arare ning soumani nuna kora yasa teng yariniya. \v 5 Nung name Yuda eno nao iwaing yero noiya. Nung nutope gitau yere ibu naname zo yena.” \v 6 Ayero sewa giro Yesu mene awong aune dema baungna. Baungno kasa garo nugu yenu aune gorobo emora gitau yao amimene otao mani ena eno ge senu puro baungno eyero sewa, “Tuwa, saineba, ning buro baina oko yase. Na emo iwaing oko, arare ning garo moko nana-una towasa teng oko yariniya. \v 7 Nupema na emo iwaing oko amimene nina-ina nugu bana teng oko yariniya. Arare ning atu mitasani ge gege sasa soumani nana iwaing yariniya, awiya gosinena. \v 8 Noeno okowata, na emo gitau yaora ame-ame nona. Nupema gorobo emo dubu ena mene nana-una ame-ame nowa. Arare nane nunae-una zo babaise sana babariniya. Ora zo bumaise sana bumariniya. Nupema na soumani nana buro yaise sana yariniya. Arare putoung nina-ina susuwa gigena kasaniya. Arare ge gege sasa soumani nana iwaing yariniya.” Ayero sena ara. \v 9 Ayero senu Yesu mene ge awiya nigiro wawong di gauno ziruru yero emo bauno dubu baina nuna ame newa aeno eyero sena, “Na niye eno sana nigipu. Na Isreli emo ninae-ina atu emo tumo diyao eyao ine zo oko tamuwang.” Ayero sena ara. \p \v 10 Arare emo gitau yao nunae una ge puro bumuwa awong amimene nupema baung gare yero soumani awiya iwaing yero mitinu gigiwa arauwa. \s1 Yesu mene mani seka zo magayaora atu uwena. \p \v 11 Yesu buro-mani nuna aune baungno napo zo yazo nuna Nen auna yari sero bautunewa emo bauno dubu baina amimene nuye ago yero dema bamuwa ara. \v 12 Baungno napo auna atu kasa yero napora goma auna towao bera atu towari sero newa aune napo auna emo bauno ena mene mani magayao zo puro biritira babari sero puro bumuwa. Mani magayao auna ai awiya nung yu magayao aune nung mani dekaongka gege ara. Arare napo auna emo bauno witao mene iropuro bauno aune dema butunewa. \v 13 Tuwa nung bauno awiya giro nung eno yo-aungno giro nung eno eyero sena, “Ning zi oko sase.” \v 14 Ayero sero nung nugu baungno wawong goga tame pugainu emo mani gogare diungno newa amimene dopewa ara. Ayero yewa Yesu mene eyero sena, “Bouwa, ning iropasese sinena.” \v 15 Ayero senu mani magayao awiya iropuro adungno ge sena. Ayero yenu Yesu mene puro ai nuna eno pugaina ara. \v 16 Ayero yenu emo bauno witao amimene awang nasani Tuwa Bayaura yazo de ika yewa. Ayero nasani eyero sewa, “Naname-una towang etu porofete zo kasa yetiya.” \v 17 Ayero sewa Yesu buro nauna auna bowi amimene Yudaya tawingnata tawing enana-una baungno teng yena arauwa. \s1 Yohane mene buro-mani etobe senu Yesura-una bamuwato. \r Mt 11:2-19 \p \v 18 Yohanena buro-mani mene Yesu buro nauna auna bowi nung eno sewa. \v 19 Arare Yohane mene buro-mani nuna etobe yausenu bumuwato awongto ge zo puro Tuwara-una babaetose sena. Baungno eyero saetose sena, “Ayero Kristo baise sao awiya ning arita, orata zo ago bai gari diya yarinenine?” \v 20 Ayero senu emo etobe awiya baungno Yesura-una kasa yero eyero sewato, “Yohane ge ou zayero suwao emo amimene nato sesi nina-ina butunenato. Nato ning eyero atata yanetose sesiya, ‘Ayero Kristo baise sao awiya ning arita, orata zo ago bai gari diya yarinenine?’” Ayero sewato ara. \v 21 Arare be aune Yesu mene emo bauno daigairo auna yaya-biyaya noyao awiya kora yena. Anasani iwae sorowe mokora mitao awiya tunena, aune diti guma yao awiya kora yenu diti pagaiwa ara. \v 22 Arare Yesu mene ge awongto eno abena eyero sena, “Nito yesese yero baungno nona yeme gosineyato, o ge nigitineyato awiya Yohane eno seputo nigae. Diti guma yao awiya diti pagatineya; te meko yao awiya nupema ang neya; emo bozo tauyaore awiya taung iwaing neya; dawong itigao awiya ge nigitineya; mamagayao awiya seka yero iropupuneya; ora bogamasa awiya Bowi Iwaing nigitineya. \v 23 Zo nung na eno gai mou oko yao yariniya amimene yawa yawa yariniya.” Ayero sena arauwa. \p \v 24 Emo etobe Yohanena ge puro bumuwato awongto amimene nupema tera yesese yero bamuwato aune Yesu mene emo bauno dubu baina aeno Yohanena ge ungwe yena. Ayero nasani eyero sena, “Niye Yohane gari sero tawing emo aung auna bamuwa, awiya niye emo nono yao gari bamuwi? Niye emo turao zo bisi mene teboza pisinoi buro baungno yero nasani noiya ayao ine awiya gari bamuwita? Aung ara. \v 25 Niye emo nono yao gari bamuwi? Niye emo zo taung wori iwaingne nasani nauna awiya gari bamuwita? Aung ara. Emo nona sekare yero nowa, o taungna nona ipu ewa-gaewa yao pupunowa, emo ayao awiya awong emo tuwara gare mitima nowa ara. \v 26 Arata niye emo nono yao gari bamuwi? Niye porofete zo gari bamuwita? Yore. Niye porofete zo gari bamuwa. Arare na niye eno ge me sane. Nung awiya porofete ara. Nune porofete nasani nauwa awiya daigatiniya. \v 27 Arare emo aeno ge gayao zo eyero mitiya, \q1 Ewiya gipu. Na bowi sao emo nana iyengtarinena. \q1 Nung gitau yero nagibo nina kora yariniya. \p \v 28 Na niye eno sane. Yohane mene tawingna emo apakana daigatiniya. Arata Tuwa Bayaura napora gerao zo wosao nibamu amimene Yohane daigatiniya ara.” Ayero sena ara. \v 29 Emo bauno apakana aune takis pumao emo awong ge awiya nigiro eyero sewa, “Yore, Tuwa Bayaura tani awiya me ara.” Ayero sewa noeno okowata, gitau Yohane mene awong ge ou suwena. \v 30 Arata Farisayo aune sao tauyao ge gipao emo awong awiya Yohane mene oko ge ou suwao, arare awong Tuwa Bayau mene nagibo naese sena awiya awang sero yangduwa. \v 31 Arare Yesu mene eyero sena, “Arare na emo bauno yeme tawingna etu neya awiya nona nouna pugairo sana teng yariniye? Niye emo nono yao ing? \v 32 Niye tani mani mamanikakara ine yero nowa. Mani mamanikaka napo kakame atu adungno mitasani otao mani ena yausero eyero sinowa, ‘Nae ge tuwari aeno niye yuno gogoing detenane, arata niye na oko wuyao yeteya. Nupema nae yo-amaora zi be yetenane, arata niye zi be oko yao yeteya. Arare nae nono yanane gaya iwaing yariniye?’ Ayero sinowa ara. \v 33 Ayero Yohane ge ou zayero suwao emo amimene buro nuna zayero nona minao ena semininasani ou wain dema semini nasani noi giro nung eno eyero sinowa, ‘Iwae nuna-una mokora mitoiya.’ \v 34 Nupema na Emora Mani mene kasa yero nona mininasani ou mininasani ayero nona giro na eno eyero sinowa, ‘Gipu. Nung wiso minao nao emo. Nung ou wain yanakana mininiya. Nung takis pumao emo aune Yudara sao tauyao ge dao emo auna otao.’ Niye na eno ayero sinowa. \v 35 Arata nato buro yero nonato awiya Tuwa Bayaura kotumaora yero nonato auna susuwa awiya buro nanato una me mene keregatinoi emo bauno gosinowa me yero noiya.” Ayero sena arauwa. \s1 Pasena bauno zo mene Yesura te saena. \p \v 36 Farisayo zo mene Yesu nona minaise sero garo nuna-una yunu baungno witiro nona minaora masira atu adungno nona minari mitina ara. \v 37 Ayero mitinu pasena bauno zo napo auna atu mitauna amimene ge bowi Yesu Farisayora-una gare atu nona mininasani mitina awiya nigina. Ayero sewa nigiro giro nung garewa daba mene yao auna ou sere bainane awiya puro buna ara. \v 38 Ayero yero baungno Yesura-una tera nugu atu dopero zi sinasani mitinu ziziung mene Yesura te gugusa yena. Ayero yenu nung giti ai nuna mene dupenu soyenu te nuna toko yena ara. Ayero yero ou sere bainane amimene Yesura te suwena ara. \v 39 Arare Farisayo emo Yesu yunu buro garo nuna-una yena auna yazo Simon, amimene tani awiya giro eyero kotuna, “Emo ewiya nung porofete me yero nati siya, awiya nung bauno emimene nung ding niya auna susuwa gatiya. Nung awiya pasena bauno awiya gatiya.” \v 40 Emo ayero kotupunenu giro Yesu mene nung eno eyero sena, “Simon, na ge zo ning eno sari kotupunena.” Ayero senu Simon mene eyero sena, “Gipao emo, ning ge nina se nigane.” \v 41 Ayero senu Yesu mene eyero sena, “Mani etobe awongto abena emo zora-una yewato ara. Zo mene 100 kina abena yena, arata zo mene zo 10 kina gege abena yena. \v 42 Awongto abena awiya nupema abena pugao ine awiya teng oko yao yena. Arare emo awiya abena awenato etobe deka awiya yangduna. Arare nunato-una awe mene emo aeno moko nuna iwaing yariniye?” \v 43 Ayero senu Simon mene ge nuna auna abena eyero sena, “Emo awiya abena nuna baina yangduna nung amimene yariniya.” Ayero senu Yesu mene nung eno eyero sena, “Ning iwaing kotumesa.” \v 44 Ayero sero nung diti ye bauno auna-una yero Simon eno eyero sena, “Ning bauno ewiya gi. Na garo moko nina-ina bumena ning te sayaora tani naname awiya doro te sayaora ou na eno oko pugao yetesa. Arata bauno emimene zo te nana ziziung nuna amimene saetiya ara. Ayero giti ai nuna mene dupeti soyetiya ara. \v 45 Na nina-ina bumena ning na wawong oko inao yetesa ara. Arata bauno emimene zo be na toiro bena atu zayero te nana yumao gege yupunasani mitiya era. \v 46 Ning giti ai nana uweri mene oko suwao yetesa ara. Arata bauno emimene zo te nana uweri sereyaore mene suwetiya. \v 47 Arare na ning eno sane. Pasena nuna witao bainakama disetena aung yetiya, ka eno nung na eno yo-amao bainakama taungno na kora yetiya. Arata zo nung pasena nuna maingkokaka gege disana nung abena na eno yo-amao maingkokaka gege tamariniya.” \v 48 Yesu mene ayero sero aune bauno eno eyero sena, “Na pasena nina disetena ara.” \v 49 Ayero senu giro emo nung aune dema nona mininasani mitiwa amimene nuka nuyetope wina-se nasani eyero sewa, “Emo ewiya nung nono yao mene pasena disiniye?” \v 50 Ayero sewa, arata Yesu mene bauno aeno eyero sena, “Tumo diyao nina auna teng iwaing yetesa. Arare dubo iwaingne baung.” Ayero sena arauwa. \c 8 \s1 Bauno ena Yesu ago nasani nauwa. \p \v 1 Ago Yesu mene napo babuzere mamanikakare zipunasani Tuwa Bayau nata Tuwa yero nariniya auna ge tugata nasani nauna ara. Atu buro-mani 12 nung aune dema nasani nauwa. \v 2 Bauno ena gitau Yesu iwae nunae-una atu tunena arita yaya meko nunae-una atu kora yena awong amimene nung aune dema nasani nauwa ara. Nunae-una zo awiya Maria. Awong nung Maria Madala napora asinauwa. Gitau Yesu mene iwae 7 nuna-una atu tunena. \v 3 Ora bauno Yoana awiya nung Kusara bauno. Yu nuna mene Herodera garo diya nasani nauna. Ora bauno zo yazo nuna Susana, aune bauno ena dema, awong apakana amimene Yesu aune dema nasani nung aune buro-mani nuna aune awiya wau nunae mene sorepunasani nauwa arauwa. \s1 Emo zo mene nona we bure atu sesena auna ge eniya. \r Mt 13:1-9; Mk 4:1-9 \p \v 4 Emo bauno dubu baina awong Yesura-una buro augatinewa dubu bainane mene nupema susuuno napo sero sero auna atu bumuwa giro nung ge eniya zo awong eno sinasani eyero sena, \v 5 “Emo zo mene nona we bure atu sesari sero baungna. Baungno nona we sesinenu we ena nagibe atu wosiwa ara. Nagibe atu wosiwa emo bauno te mene patiwa, nupema ena awiya ni mamani mene taungno miniro aung yewa ara. \v 6 Ora we ena mene zo agewa daba mitina auna tame atu wosiwa. Wosiro pusasa yewa, arata tawing awiya ou aung, arare nona awiya irara yero magayena ara. \v 7 Ora we ena mene zo i-we meko mitiwa auna atu wosiwa ara. We awiya i-were dema apakana teng-temo pusasa yero iropuro i-we mene nona awiya anenu me oko iyao yena ara. \v 8 Orata we ena mene zo tawing me gawire auna atu wosiro pusasa yero zaungno me witao iwa arauwa.” Yesu mene ayero sero aung yero aune eyero sena, “Arare zo nung dawongne mene ge ewiya nigaese.” Ayero sena arauwa. \s1 Yesu mene ge eniya sinauna auna susuwa. \r Mt 13:10-17; Mk 4:10-12 \p \v 9 Buro-mani nuna awong nung ge eniya auna susuwa keregaise sewa giro \v 10 nung eyero sena, “Tuwa Bayau nata Tuwa yero nariniya auna ge pungyero mitoiya auna susuwa awiya niye ena mene nigaese sao mitiya ara. Arata ena awiya susuwa nuna pungyero mitai ge eniya gege sana nigaese sero sinona. Arare diti moko nunae mene gaese, arata oko giro baingtaese. Awong ungwe gege nigaese, arata awong ungwena susuwa oko nigiro baingtaese. \s1 Nona wera ge eniya auna susuwa. \r Mt 13:18-23; Mk 4:13-20 \p \v 11 Ge eniya auna susuwa awiya eyao era: Nona we awiya Tuwa Bayaura ge ara. \v 12 Ora we ena nagibe atu wosiwa auna susuwa eyao era: Emo awong ge nigitinowa, arata Sanda mene buro awong ge awiya nigiro Tuwa Bayau tumo diyaya nung awong sorero pumao eno, nung ge awiya nunae-una kotumaora atu sorero pupunoiya. \v 13 Ora we ena tawing agewa dabare auna atu wosiwa auna susuwa awiya eyao era: Emo awong uritira ge nigiro dube pugairo yawa yawa nowa, arata awong tatai aung. Awong tumo diyaore nasani nowa etegao zo kasa noi aune awong tumo diyao nunae besinowa. \v 14 Ora we ena i-we towang atu wosiwa auna susuwa awiya eyao era: Emo awong ge nigitinowa, arata awong tawingna nona eno kotung-katung nasani wau moni eno yawa yawa nasani nona ipu ewa-gaewa yao aeno dubo-dubo nasani nowa nona amimene awong zipunoi me nunae oko kasa yero baina noiya. \v 15 Ora we ena zo tawing iwaing gawire auna atu wosiwa auna susuwa awiya eyao era: Emo awong ge nigiro dubo nunae iwaing-kawaing auna pugairo iniro baingtiti nasani tau-tataware nasani me tapunowa arauwa. \s1 Waegao au wese atu pugairo pungyao auna ge. \r Mk 4:21-25 \p \v 16 Emo name damana gaero au apero wese atu oko pugatinonane. Nupema name damana puro opesa wese oko pugatinonane. Aung ara. Name puro iko gerura gatinonane. Awiya emo awong buro garo mokora toiro waegao gaese sero ayero nonane. \v 17 Nona pungyao apakana ago kasa daung yarineya. Ora nona dowao apakana kasa ye daung gaya emo mene garineya. \v 18 Niye ge nigari sero giro, kotungno baingtiro aune nigipu. Emo zo nung ge me puro nariniya, awiya Tuwa Bayau mene ge me bainakama nung eno pugariniya. Arata emo zo nung ge me oko puro nao nasani ‘ge me nana-ina mitiya,’ asariniya, awiya Tuwa Bayau mene ge me nuna-una atu sorero pumariniya.” Ayero sena arauwa. \s1 Yesura ai metamaine. \r Mt 12:46-50; Mk 3:31-35 \p \v 19 Be aune Yesura ai metamaine awong nuna-una bumuwa. Arata emo bauno witao mitiwa, arare awong nuna-una nugu babao awiya teng oko yena. \v 20 Ayenu newa giro emo ena mene nung eno eyero sewa, “Ai nina metamaine awong ning gari sero buro bautara atu dopero miteya.” \v 21 Ayero sewa nung ge nunae abena eyero sena, “Emo bauno Tuwa Bayaura ge nigiro dipunowa amimene ai nana arita metamani nana neya.” Ayero sena arauwa. \s1 Yesu mene senu bisi baina binono dena. \r Mt 8:23-27; Mk 4:35-41 \p \v 22 Be zore Yesu buro-mani nuna aune wang zora witiro nung awong eno eyero sena, “Name ou nazi buwagairo enaba babanene.” Ayero sero buwagairo bamuwa. \v 23 Bautunewa Yesu nung auriti awinenu bisi baina zo diri ina atu wosi ou nazira yero kakawa dena. Ayero yenu wang beboga nosenu awong gera yari sero nasani \v 24 giro baungno Yesu uwero nung eno eyero sewa, “Gipao emo, name gera yari sero nenane!” Ayero sewa nung iropuro bisire kakaware baina awiya gona yena. Gona yenu bisire kakawa bainane awiya binono dena ara. Ayero yenu ou awiya kapu nupema aung yena. \v 25 Ayenu nung awong eno eyero sena, “Niye nono yero tumo diyao ninae besinei?” Ayero senu awong awang yero kotung-katung nasani nuka nuyetope ge wina-se yero sewa, “Emo ewiya nono yao i? Nung bisire kakaware eno ge sesi ge nuna dimeyato ewiya!” Ayero sewa ara. \s1 Yesu mene emo dau zora-una atu iwae tunena. \r Mt 8:28-34; Mk 5:1-20 \p \v 26 Yesu buro-mani nuna aune mene ou nazi zo Galilaya tawing enaba Gegesa tawing enaba ayero mitowato auna atu buwagairo Gegesa tawingna kasa yewa. \v 27-29 Kasa yero Yesu nung wang doro witi ika nenu emo zo napo auna amimene nuna-una buna. Iwae ena emo auna-una mokora mitiwa. Gitau oune iwae amimene emo awiya ozaungzaung darauno nasani nauwa. Emo ena awong emo meko awiya diya nasani seni mene buninasani hankap pugati nasani nauwa. Ayero nauwa nung iropuro nona apakana awiya initi naunu kasugatinaunu iwae amimene nung puro baungno tawing agewa emo aung auna yero nasani nauwa. Nung mo aung nasani nauna. Nung garo mera oko awinauna. Nung biritira atu mitima awiro nasani nauna. Arare emo amimene Yesu giro aiyamama sero baungno Yesura-una tera atu zuwe tawingna gaina. Zuwero aiyamama yanakana sinasani eyero sena, “Yesu, ning Tuwa Bayau ika mitoiya auna Mani me nosa amimene na eno nomaze yari butunesi? Ning yaya buro na eno oko pugase.” Ayero sena, noeno okowata, Yesu mene mena iwae awiya emo doro babaese sena. \v 30 Arare Yesu mene nung atata yero sena, “Yazo nina aweni?” Ayero senu nung eyero sena, “Yazo nana dubu baina.” Ayero sena, noeno okowata, iwae daigairo mene gitau nuna-una toiro mitauwa ara. \v 31 Ayero senu iwae awong isa sinasani aiyamama sero Yesu eno eyero sewa, “Nae kowa iyaore auna babanenese sero oko tunase.” Ayero sewa ara. \v 32 Pu dubu baina diri deungna atu nona mininasani newa, arare iwae awong Yesu eno eyero sewa, “Ning nigasa nae baungno pu dubu ouna-una towanene.” Ayero sewa Yesu mene ge nunae nigina ara. \v 33 Ayenu iwae awong emo awiya doro baungno pura-una mokora toiwa pu dubu awiya yanakana sungno kowara baungno ou nazira gutero ou miniro maga yewa ara. \v 34 Ayero yewa pu diya awong tani awiya giro awang yero sungno baungno ge awiya keregairo emo bauno napo bainanata agewa enana aeno sewa ara. \v 35 Ayero yewa giro emo bauno awong tani awiya gari sero bamuwa. Baungno Yesura-una kasa yero emo iwae nung doro bamuwa awiya gigiwa. Nung mo awiro kotumao nuna nupema iwaing yenu nung Yesu aune dema tairo adungno mitina awiya giro awang yewa. \v 36 Ayero yewa emo awong gitau tani awiya gigiwa amimene Yesu mene emo iwae nuna-una mitao awiya korayena auna ungwe awiya yewa nigiwa. \v 37 Arata Gegesa tawingna emo apakana amimene awang yero Yesu nung tawing nunae doro babaise sewa. Asewa giro nung buro-mani nuna aune witi wangna yero yesese yero babari newa \v 38 emo iwae nung doro bamuwa amimene Yesu eno isa sinasani eyero sena, “Na ning aune dema babari sinena.” Ayero senu Yesu mene awang sinasani nung eno eyero sena, \v 39 “Ning yesese yero napo nina-una baungno Tuwa Bayau tani daigairo ning eno yetiya awiya sasa nigae.” Ayero senu emo amimene yesese yero baungno tani daigairo Yesu mene nung eno yena auna ge ungwe nasani emo bauno napo nuna-una aeno senu nigiwa arauwa. \s1 Yesu mene bauno zo kora nasani aune simai zora mani baunodi awiya dema uwenu iropuna. \r Mt 9:18-26; Mk 5:21-43 \p \v 40 Yesu ou buwagairo nupema yesese yero bunu emo bauno dubu baina nung diya mitiwa amimene nung giro yawa yawa nibamu yewa. \v 41 Aune emo zo yazo nuna Yairo, nung awiya simai baina yere ibu diya yero nasani nauna amimene buro Yesura-una nugu baungno koing gairo isa sinasani eyero sena, “Ning kara garo nana-una bung.” \v 42 Ayero sena, noeno okowata, mani nuna baunodi dekaongka dawang nuna 12 gege amimene magayari nasani mitina. Ayero senu giro Yesu bautunenu emo bauno dubu baina mene nung pu towang gairo bautunewa \v 43 bauno zo be giti yu pupunawe dunu dawang 12 ayao yena awiya dema baungna. Arata emo zo mene yaya nuna kora yaine yao teng oko ara. \v 44 Bauno amimene Yesura-una bautara buro wawong pugairo Yesura taung wori be dingyena. Nung ayero nasani nenu be ka aune yu pupunauna awiya soyena. \v 45 Ayero yenu Yesu mene eyero sena, “Awe mene taung wori nana dingniye?” Ayero senu awong apakana eyero sewa, “Na aung. Na aung.” Ayero sero bamuwa Petoro mene eyero sena, “Gipao emo, emo bauno dubu baina mene ning kara puro pu towang gairo miteya, gosinesa!” \v 46 Ayero senu Yesu mene eyero sena, “Zo gitau wawong nuna nana-ina pugaiya, awiya yetine yetena, noeno okowata, korayaora putoung ena nana-ina atu kasayero babi yatu tamena.” \v 47 Ayero senu bauno awiya susuwa nuna pungyao ine teng oko yenu giro awang yero ipinasani nuna-una nugu buro boma giti mene tawingna gaena. Ayero yero emo bauno dubu baina mitiwa auna ditira atu nung nono yero wawong pugairo Yesu dingyena auna susuwa keregati nasani yaya nuna mena aung yena awiya dema senu nigiwa. \v 48 Ayero senu Yesu mene nung eno abena eyero sena, “Aya nana, ning tumo diyao nina auna teng iwaing yetesa. Ning dubo iwaingne baung.” \p \v 49 Nung ge sinasani mitinu emo zo simaira-una gare atu buro simai eno eyero sena, “Mani nina magayetiya. Arare buro baina gipao emo eno oko pugase.” \v 50 Ayero senu Yesu mene ge awiya nigiro emo simai aeno eyero sena, “Ning kotung-katung oko yase. Ning tumo diyaore gege nasa mani nina iwaing yariniya.” \v 51 Ayero sero baungno simaira-una gare kasa yero emo bauno nung aune dema garo mokora towao awang sena. Awang sero nung Petoro, Yohane, Yakobo aune maina ai maungne awong awiya gege puro toiwa ara. \v 52 Ora emo bauno witao mene zo awong mani eno zire-buware nasani mitiwa. Anewa Yesu mene awong eno eyero sena, “Niye zi oko sae. Nung oko magayao ara. Nung auriti gege awiniya.” \v 53 Ayero senu awong mani meba magayena awiya gigiwa, arare nung pusugairo itinasani izewa. \v 54 Arata Yesu mene mani baunodi auna wawong iniro yausero eyero sena, “Zebi, ning iropung.” \v 55 Ayero senu maina oweno nupema bunu mena iropuna. Ayero yenu Yesu mene nona pugaya minaise sena. \v 56 Arare maina ai maungne awongto tani awiya gigiwato beu dena. Arata Yesu ge tauyao awongto eno eyero sena, “Nito tani euna bowi awiya emo zo eno oko saeto.” Ayero sena arauwa. \c 9 \s1 Yesu mene buro-mani nuna 12 aeno buro pugaina. \r Mt 10:5-15; Mk 6:7-13 \p \v 1 Yesu mene buro-mani nuna 12 yau senu bumuwa putoung tau-tataware yao iwae apakana tunaora putoung, arita yaya-biyaya korayaora putoung awiya awong eno pugaina ara. \v 2 Ayero awong baungno Tuwa Bayau nata Tuwa yero nariniya auna ge sero gipinasani emo bauno yayare kora yaese sero iyengtina ara. \v 3 Iyengtiti nasani awong eno eyero sena, “Niye nagibe atu nasani nona daigairo oko pumae. Niye tungta ketewata nona minaota wau moni oko pumae. Niye taung wori etobe oko pumae. \v 4 Ora niye esewa yero garo zora towarineya awiya garo dekaongka kamaze mitao masi yero buro baungno nasani nete aune garo awiya doro babarineya ara. \v 5 Ora niye napo zora babaya awong niye oko puro toi garo nunae-una yao yaya giro niye napo awiya doro te ninae auna popo durere gaya awong tani nunae meko awiya kotumae.” \v 6 Ayero senu awong bamuwa. Baungno napo sero sero auna atu nasani Bowi Iwaing sero gipero anasani emo bauno yayare awiya korayewa arauwa. \s1 Herode mene Yesura bowi nigina. \r Mt 14:1-12; Mk 6:14-29 \p \v 7 Emo tuwa Herode mene Yesu tani yero nauna auna bowi nigiro nung dubo eto yena. Noeno okowata, emo ena mene eyero sewa, “Yohane magayaora atu iropuro niya.” \v 8 Arata ena mene eyero sewa, “Eliya nupema kasa yetiya.” Ora ena mene eyero sewa, “Porofete gitaura zo seka yero iropuro niya.” \v 9 Ayero sinasani newa Herode mene eyero sena, “Na Yohanena dubo kapewang. Arata emo awe mene ni na ge bowi nuna nigitineni?” Ayero sero nung Yesu gaora nagibo tamari yena arauwa. \s1 Yesu mene emo bauno 5,000 aeno nona pugainu miniwa. \r Mt 14:13-21; Mk 6:30-44; Yo 6:1-14 \p \v 10 Aposolo 12 awong nupema tera Yesura-una buro buro apakana yewa auna ungwe yewa ara. Ayero yewa Yesu mene awong gege puro emo ena doro awong baung napo zo yazo Besaida auna yewa ara. \v 11 Ayero yewa giro emo bauno ena mene nung tamari sero baungno nuna-una kasa yewa giro nung yawa yawa nasani Tuwa Bayau nata Tuwa yero nariniya auna ge awiya awong eno sero gipero anasani emo bauno yayare awiya kora yena ara. \v 12 Ayero nasani mitinu ture itinenu giro buro-mani nuna 12 amimene nuna-una buro eyero sewa, “Ning emo bauno iyengti napo nugu miteya auna baungno atu nona minao taungno miniro awae. Tawing name mitenane ewiya nona minao aung ara.” \v 13 Ayero sewa, arata Yesu mene awong eno eyero sena, “Nika niyetope nona minao awong eno pugaipu minae.” Ayero senu awong sewa, “Nae nona minao daigairo aung. Nae ame igiyao wawong zo aune wo etobe amimene gege miteya era. Ning naka nanae baungno emo bauno euna nona minao zuma gaero pumanenese kotungno sinesita?” Ayero sewa, noeno okowata, \v 14 emo dubu awiya 5,000 amimene mitiwa. Ayero sewa Yesu mene buro-mani nuna eno eyero sena, “Niye sepu emo bauno 5,000 amimene dubu sero dubu sero 50-50 yero adumae.” \v 15 Ayero senu buro-mani nuna deka ayero sewa emo bauno adumuwa ara. \v 16 Adungno mitiwa Yesu mene ame wawong zo aune wo etobe aune awiya puro diti ika uritira yero Tuwa Bayau eno dange sero wore amere awiya eegairo buro-mani nuna eno pugainu awong emo bauno eno bono yewa \v 17 emo bauno apakana amimene miniwa teng yena ara. Ayero yero nona itoto duwa giro yangta gairo puro pu dekaongna gaiwa saka 12 teng yena arauwa. \s1 Petoro mene Yesura susuwa keregairo, “Ning Sorao Emo nanae Kristo Tuwa Bayau mene iyengtina” asena. \r Mt 16:13-19; Mk 8:27-29 \p \v 18 Be zore Yesu nung isa sinasani mitete aune buro-mani nuna nung aune dema mitiwa awiya atata yero sena, “Emo bauno mene na awe asero nowi?” \v 19 Ayero senu awong abena nung eno eyero sewa, “Ena mene ning maze Yohane ge ou zayero suwao emo asero nowa; ena Eliya asero nowa; ena porofete gitau nasani nauwa auna zo seka yero noiya asero nowa ara.” \v 20 Ayero sewa nung eyero sena, “Arata nika niyetope na awe asero nowi?” Ayero senu Petoro mene abena eyero sena, “Ning awiya Sorao Emo nanae Kristo Tuwa Bayau mene iyengtina ara.” Ayero sena arauwa. \s1 Yesu nung magayero nupema seka yero iropariniya auna ge sena. \r Mt 16:20-28; Mk 8:30–9:1 \p \v 21 Yesu mene ge tau-tataware yao sinasani awong susuwa nuna awiya keregairo emo zo eno sao awang sena ara. \v 22 Nung awang sinasani eyero sena, “Na Emora Mani mene yayabiyaya tamarinena. Ayero yana Yuda emora simai pirisa babuzere sao tauyao ge gipao emore amimene na awang sero daya magayana wari be etama aung yai aune na nupema seka yero iroparinena.” \p \v 23 Ayero sero nung nupema emo bauno nung ago newa aeno eyero sena, “Zo nung na ago yari yero giro ara tamao nuna apakana doro be sero dubo minaore yaya tamaore auna i pasao nuna diungno na ago yaise. \v 24 Ayero sinena, noeno okowata, zo nung nao nuna tawingna awiya sorero puro nari kotumariniya auna nao nuna aung yariniya. Ora zo nung tawingna nao nuna na eno yero duwariniya amimene nao iwaing tamariniya ara. \v 25 Nupema emo zo mene tawingna nona iwawaing apakana awiya pupunariniya arata ititi nuna gera yai meko yariniya, awiya teng yarinita? Aung ara. \v 26 Ora emo zo nung na ta ge nana awiya awang sariniya, awiya na Emora Mani mene simao waegaore nana aune Mamana angelo dubu pewa yetugao auna simao waegaore awiya puro bumarinena be aune na abena emo awiya awang sarinena. \v 27 Na ge me niye eno sinena. Emo ena etu dopero miteya amimene oko magayao naya Tuwa Bayau nata tuwa yero nariniya auna putoung kasa daung yai garineya ara.” Ayero sena arauwa. \s1 Yesura taung aingso darawa benaung zo yena. \r Mt 17:1-13; Mk 9:2-13 \p \v 28 Yesu ge awiya senu wari be 8 ayao aung yenu nung Petoroto Yohane aune Yakobo awong awiya puro isa sari sero diri witiwa ara. \v 29 Nung isa sinasani mitinu benaung nuna darawa yero benaung zo yenu taung wori nuna awiya waegairo neyang nibamu yena ara. \v 30 Ayero yenu sao tauyao ge pugaora maung Mose aune porofete baina Eliya awongto amimene nung aune dema mitasani ge ungwe nung eno newato ara. \v 31 Awongto simao waegaore nunato aune dema buro Yesu mene Yerusalem atu magayari nena auna ungwe yewato ara. \v 32 Petoro otao nuna etore diti morenu auriti awinete iropuro Yesura simao waegaore aune emo etobe nung aune dema dopero mitiwato awiya gigiwa ara. \v 33 Awongto Yesu doro babari newato giro Petoro mene Yesu eno eyero sena, “Gipao emo, name etu mitenane awiya iwaing. Arare nigasa nae kouboga etama sinanene — zo nina, zo Mosera, zo Eliyara.” Ayero sena ara. Arata Petoro nung oko giro baingtao nasani tebeba sena ara. \v 34 Nung ayero sinenu bereze zo mene awong worenu awong awang yewa ara. \v 35 Ayero newa ge zo bereze auna mokora atu eyero kasa yenu nigiwa, “Awiya Mani nana. Na nung puro burora zawang yewang. Niye ge nuna nigipu.” \v 36 Ge awiya aung yenu aune awong diti yero Yesu nata mitinu gigiwa ara. Arare awong be aune tani gigiwa, awiya emo zo eno oko sao dubo nunae-una atu mitaunu nauwa arauwa. \s1 Yesu mene mani zora-una atu iwae tunero kora yena. \r Mt 17:14-21; Mk 9:14-29 \p \v 37 Iya gainu awong diri doro wosiwa emo bauno dubu baina amimene buro Yesu nagibe atu tamuwa ara. \v 38 Ayero yewa emo bauno auna mokora emo zo mene wawa sero eyero sena, “Gipao emo, na isa ning eno sinena. Ning mani nana eno yo aung. Mani nana dekaongka gege. \v 39 Iwae zo mene nung darauno noi ozaung be kerero noiya. Ayero noi iwae amimene nung dero musuna-masuna noi poro bera kisa-kisa yero nasani yaya bainakama tapunoi aune iwae nung dotinoiya. \v 40 Arare na buro-mani nina mene iwae tunaese sero zi sero ayetena iwae tunero tetere teya.” \v 41 Ayero senu Yesu mene ge abena eyero sena, “O niye emo bauno meko, tumo diyao aung. Na be nazigo buro ninae eno taung dedunasani narineni? Mani nina puro nana-ina bung.” \v 42 Ayero senu nung mani nuna puro butunenu iwae mene augainu zuwenu puro awena-kawena yena ara. Arata Yesu mene iwae awiya gona yero mani awiya kora yero maung nuna eno nupema pugaina ara. \v 43 Ayero yenu emo bauno baina amimene Tuwa Bayaura putoung baina awiya giro yangka sero wawong di gamuwa arauwa. \s1 Yesu magayao nuna-una ge nupema senu be etobe yena. \r Mt 17:22-23; Mk 9:30-32 \p Awong tani ena yena auna kotung-katung nasani mitiwa Yesu mene buro-mani nuna eno eyero sena, \v 44 “Niye dawong yawero ge ewiya nigiro baingtipu. Awong Emora Mani puro pu emo dubura waweng garineya.” \v 45 Ayero sena, arata awong ge awiya oko gao. Awong eyero kotumuwa, “Nung emo tuwa naname siya sero sinenane aune magayaora ge siniya!” Ayero kotungno ge auna susuwa awiya gigiwa beu dena. Arata awong ge auna atata yao awang yero duwa arauwa. \s1 Awe mene baina yero nariniye? \r Mt 18:1-5; Mk 9:33-37 \p \v 46 Buro-mani nuna mene, “Yesu mene emo tuwa naname yero nai aune naname-una awe mene baina yariniye?” auna sero zabu bumuwa ara. \v 47 Kotumao awiya nunae-una mokora atu mitinu Yesu gigina ara. Arare nung mani maingkoka zo puro nuna-una deungbera pugainu nung aune dema dopenu \v 48 nung awong eno eyero sena, “Emo zo nung mani maingkoka ewiya na kotungno kora yariniya, awiya nung na kora yetiya ayero yariniya ara. Ora emo zo nung na kora yariniya, awiya nung na iyengtinu bumuwang awiya kora yetiya ayero yariniya ara. Emo zo ninae-una towang atu nung nutope puro wosiro nariniya, nung amimene baina yariniya ara.” Ayero sena arauwa. \s1 Zo nung iwo niye eno oko yao yariniya amimene otao ninae yariniya. \r Mk 9:38-40 \p \v 49 Ayero senu Yohane mene eyero sena, “Gipao emo, nae emo zo mene yazo nina yau sinasani iwae tuninenu gigiwangne ara. Arata nung nae oko ago yao yero noiya, arare nung duwaise sewangne.” \v 50 Ayero senu Yesu mene nung eno eyero sena, “Niye nung duwaise oko sae. Zo nung iwo niye eno oko yao yariniya awiya otao ninae ara.” Ayero sena arauwa. \s1 Samaria ena mene Yesu nunae-una babao awang sewa. \p \v 51 Tuwa Bayau mene Yesu pumai witi uritira yaora be awiya nugu yena ara. Ayero yenu Yesu nung kotungno giro nung Yerusalem babari denena ara. \v 52 Anasani giro nung emo ena iyengtinu gitau baungno nona nuna kora yari sero Samaria emora napo zora bamuwa ara. \v 53 Bamuwa emo napo auna amimene Yesu napo nunae auna babao awang sewa. Awiya noeno okowata, nung Yerusalem babari nasani nena.\f + \fr 9:53 \ft Yesu awang sewa. Samaria emo bauno mene Tuwa Bayau bowi yari sero diri zo yazo nuna Gerasim auna atu augairo Tuwa Bayau bowi yero nauwa. Ora Yuda emo mene zo napo baina nunae Yerusalem auna atu witiro Tuwa Bayau bowi yero nauwa. \xt Yohane 4:20\ft awiya zazagairo gi. Arare Samaria emo mene Yesu Yerusalem baungno Tuwa Bayau bowi yari bautu nenu giro nung soremao awang sewa.\f* \v 54 Awang sewa giro buro-mani etobe Yakoboto Yohane mene nung eno eyero sewato, “Tuwa, nae yausanane uritira atu iyao wosiro emo bauno ewiya awaise a kotupunesita?” \v 55 Ayero sewato Yesu kapete gairo awongto gona yena ara. \v 56 Gona yero aune nung buro-mani nuna aune dema napo awiya doro napo zora bamuwa arauwa. \s1 Yesu ago yaora ge. \r Mt 8:19-22 \p \v 57 Awong nagibe atu bautunewa emo zo mene nung eno eyero sena, “Ning natu natu babarinesa, awiya na teng ning ago yarinena.” \v 58 Ayero senu Yesu nung eno eyero sena, “Wo niniyang awong awao masire. Nupema ni mamani deka ayero awong uwangne. Arata na Emora Mani mene zo niyang koma apegairo oregao aung. Arare ning mena na ago yari oko sase.” \v 59 Ayero sero emo zo eno eyero sena, “Ning bung, na ago yase.” Ayero sena ara. Arata emo awiya eyero sena, “Tuwa, ning nigasa na gitau mama nana magayai mutero aune ago mene ning ago yane.” \v 60 Ayero senu Yesu mene nung eno eyero sena, “Saineba, emo ititi aung mene yaine yero nowa amimene magayao emo mutaese. Arata nine mene zo baungno Tuwa Bayau nata Tuwa yero nariniya auna ge bowi awiya sero gipero ayase.” Ayero sena ara. \v 61 Ora emo zo mene nung eno eyero sena, “Tuwa, na ning ago yarinena. Arata ning nigasa na gitau baungno dubu nana wawong inane.” \v 62 Ayero senu Yesu mene nung eno eyero sena, “Zo nung Tuwa Bayaura buro gege yari sero kotungno giro dubo dekaongka gege yero yaise. Emo dubo eto nasani nowa amimene Tuwa Bayaura buro yaine yao teng oko yarineya.” Ayero sena arauwa. \c 10 \s1 Yesu mene buro-mani 70 burora babaese iyengtina. \p \v 1 Ago Tuwa mene buro-mani seka 70 eto eto iyengtiti nasani baungno napo babuzere mamanikakare nung nutope ago babari kotupunena auna babaese sena ara. \v 2 Ayero sero awong eno eyero sena, “Nona bure atu zaungno mitiya, arata pumaora emo etoka gege.\f + \fr 10:2 \ft Soremao Ge zo \xt Yohane 4:35\ft auna atu mitiya awiya gi.\f* Arare niye pumao burora maung eno isa saya nung nona pumao emo ena tamai buro nuna auna babaese. \v 3 Niye burora baungpu. Na niye iyengtitinena niye wo sipsip mani mamani ine yero eu sino miteya auna-una mokora babarineya, a gipu. \v 4 Niye moni worireta ketewata te soga oko pumae. Niye nagibe atu emo bauno taungno wawong iniro ge ungwe oko yae. \v 5 Ora niye garo zora towari yero giro eyero sepu, ‘Emo bauno garo euna awiya Tuwa Bayaura gao mene nunae-una mitaise.’ \v 6 Ayero saya emo zo uritira gao pumari aratapunoiya amimene garo auna mitariniya, awiya gao ge sarineya awiya nuna-una atu me yariniya. Ora emo zo uritira gao pumari sero ara oko tapunoiya amimene atu mitariniya, awiya gao ninae nupema kapete ninae-ina gairo mitariniya. \v 7 Niye garo dekaongka auna gege atu mitao masi ninae yero neupu. Atu nona minao oure niye eno pugaya giro awiya gege mininasani mitiungpu. Noeno okowata, buro emo awiya nung buro noiya auna zuma teng pumariniya ara. Niye garo zora witiro gaya meko yai giro doro garo zora oko towae. \v 8 Ora niye napo zora babaya awong niye otao yero nona niye eno pugarineya awiya puro minipu. \v 9 Niye napo auna emo yayare awiya kora yero awong eno eyero sepu, ‘Tuwa Bayau nata Tuwa yero nariniya auna putoung awiya ninae-una kasa yari sero niya.’ \v 10 Ora niye napo zora babaya awong niye eno otao oko yao yaya giro niye baungno kakame atu dopero eyero sepu, \v 11 ‘Susuwa ninae meko awiya gaese sero nae napo ninae-una popo te nanae-una takasesiya awiya durere genane ninae-una babiya ara. Aeno niye susuwa ewiya giro baingtipu: Tuwa Bayau nata Tuwa yero nariniya auna putoung awiya ninae-una kasayeti niye oko pumao yeteya niye daigairo bautuniya.’ \v 12 Na niye eno sinena: Tuwa Bayau mene emo bauno awega-ziwega nasani abena pugariniya be aune napo Sodomna emo bauno abena mouyao tamarineya. Arata napo ge ninae awang sarineya amimene abena mou-mesa yao nibamu tamarineya. \s1 Napo ena mene dubo oko darawa yao yewa auna ge sena. \r Mt 11:20-24 \p \v 13 Oiye Korasin emo! Oiye Besaida emo! Mouyao bainakama ninae-una kasa yariniya. Na tani putoungne ena ninae-una atu yero nona awiya na napo Tayato Saidon auna atu yateni siya, awiya awong yemaoko dubo darawa yero pasena nunae kotungno dubo mininasani mo taung yiurire awiya awiro awetu suwero mitateya. \v 14 Tuwa Bayau mene emo bauno awega-ziwega nasani abena pugariniya be aune Tayato Saidon napora emo bauno mene abena wosao tamarineya. Arata ninae mene zo abena ninae bainakama tamarineya. \v 15 Ora niye Kapaneam emo, emo bauno mene yazo ninae de ika yarineita? Aung ara. Awong yazo ninae puro wosarineya.” \v 16 Yesu mene ge ayero sero buro-mani nuna eno eyero sena, “Zo nung ge ninae dimariniya, awiya nung ge nana dipunoiya ayero yariniya. Ora zo nung ge ninae awang sariniya, awiya nung ge nana awang sesiya ayero yariniya. Nupema zo nung ge nana awang sariniya, awiya nung Tuwa Bayau na iyengtinu bumuwang auna ge awang sesiya ayero yariniya.” Ayero sena arauwa. \s1 Buro-mani 70 awiya nupema tera kapete gairo bumuwa. \p \v 17 Ago buro-mani 70 amimene yawa yawa nasani kapete gairo Yesu eno eyero sewa, ‘Tuwa, nae yazo nina yausero nasani buro yero nonane iwae dema ge nanae nigiro doro bautunowa.” \v 18 Ayero sewa nung awong eno eyero sena, “Sanda nung uritira atu zuwenu gigiwang, awiya nung bibiya papari noiya amimene wiwiri-weweri yero wosaine yena. \v 19 Niye eyero nigipu. Na putoung niye eno pugena. Arare niye yire gogoyangne awiya pataya niye gera oko yarineya. Niye iwora putoung teng puro wosarineya ara. Ayero yaya nona zo mene niye oko gera yariniya. \v 20 Arata iwae mene ge ninae nigiro doro bautunowa aeno yawa yawa oko yae. Aung ara. Niye Tuwa Bayau mene yazo ninae uritira atu gaenu mitoiya aeno yawa yawa yepu.” Ayero sena arauwa. \s1 Yesu mene yawa yawa nasani Tuwa Bayau Maung bowi yena. \r Mt 11:25-27; Mt 13:16-17 \p \v 21 Be aune Oweno mene Yesura moko be bunu Yesu mene eyero sena, “O Mama, ning uritire tawingne auna Tuwa. Awong nuka nuyetope gosinowa emo baina yero noiya emo ayao amimene putoung nina-una susuwa gao eno, ning puingtinosa. Arata awong nuka nuyetope gosinowa mani wuire ine yero noiya awong eno zo keregatinosa. Arare na ning bowi nena. O Mama, ning ayero gege yari ara tapunosa, arare na ning bowi nena.” Nung ge awiya Maung eno sero aung yero aune eyero sena, \v 22 “Mama nana mene nona apakana awiya wawong nana-una pugaina. Emo zo mene na Mamana Mani auna susuwa awiya oko gosinoiya. Mama mene nata gosinoiya. Deka ayero emo zo mene Mamana susuwa oko gosinoiya. Na Mani mene nata gosinona. Ora na Mani mene Mamana susuwa emo ena eno gipinona awong amimene Mamana susuwa gosinowa.” \v 23 Ayero sero kapetegairo buro-mani nuna eno gege eyero sena, “Niye nona benaung seka gosinasani neya aeno yawa yawa yepu. \v 24 Na niye eno sane. Gitau porofete daigairo aune emo tuwa daigairo awong amimene nona niye gosinowa awiya gari sero ara tapunasani nauwa, arata awong oko gao nawe mamagayewa. Awong ge niye nigitinowa awiya nigari aratapu nasani nauwa, arata awong oko nigao yero nawe mamagayewa.” Ayero sena arauwa. \s1 Samaria emo zo mene iwo emo zo nagibe atu kora yena. \p \v 25 Sao tauyao ge nigao emo zo mene iropuro Yesu gaero gari sero atata yero sena, “Gipao emo, na nono yero nao me iwaing awiya tamarineni?” \v 26 Ayero senu Yesu mene nung eno eyero sena, “Sao tauyao ge no sero gayao mitei? Ning zazagairo gosinosita?” \v 27 Ayero senu nung abena eyero sena, “Ara tamao nina bainakama awiya Tuwa Bayau nina auna-una mitaise. Ayero nasani dubore ititire putoungne kotumaore nina mene nung sou ye. Ora ning nitope ara tapunosa, deka ayero emo ena eno ye.” \v 28 Ayero senu Yesu mene nung eno eyero sena, “Ge abena awiya iwaing sinesa. Ning ayero yero nete nao me iwaing tamarinesa.” \v 29 Arata sao tauyao ge nigao emo mene nung nutope yazo nuna yai iwaing yaise sero Yesu eno eyero sena, “Ora emo awe maze kora yanese sao mitiye?” \v 30 Ayero senu Yesu mene ge abena sari nasani ungwe eyero dina ara. “Emo zo Yerusalem doro Yeriko nape babari sero wosiro bautunenu emo memeko ena mene nagibe atu nung dewa magayari sero nenu nona nuna apakana sorero puro doro bamuwa ara. Ayero yewa nung magayari sero mitina ara. \v 31 Be aune pirisa zo mene nagibo awiya ago yero wosiro bautunete emo awiya giro doro daigairo deungbera ziruyero baungna ara. \v 32 Ayero yenu pirisa dubura wawong mugo zo mene nagibe atu bautunete nuna-una atu kasa yero nung giro deka ayero daigairo deungbera ziruyero baungna ara. \v 33 Ayero yewato emo zo Samaria napora amimene nagibo deka auna atu bautunete emo awiya giro yo-amao baina nung eno tauna. \v 34 Ayero giro nung nuna-una nugu baungno nung iniro ou wain aune uweri awiya iso nuna-una atu yasagairo dowena ara. Ayero yero ininu iropunu wo dongki nuna auna tame pugainu adunu puro baungno esewa garora atu pugairo diya yena ara. \v 35 Ayero nenu iya gainu nung esewa garora maung eno kina etobe pugairo eyero sena, ‘Ning emo ewiya diya yero baingti. Ora moni nina nung eno duwarinesa awiya be na kapetegairo barinena aune moni nina abena pugarinena.” \v 36 Yesu mene ungwe awiya diro aune emo aeno eyero sena, “Ungwe diyena awiya nigiro nono kotupunesi? Emo dewa magayari sero mitina auna-una emo etama kasa yewa, nunae-una awe mene emo korayao emo yeni?” \v 37 Ayero senu sao tauyao ge nigao emo mene eyero sena, “Emo nung yo-auno soreuna amimene korayao emo me yena ara.” Ayero senu Yesu mene nung eno eyero sena, “Arare ning baungno deka ayero nasani neu.” Ayero sena arauwa. \s1 Matato Mariara ungwe. \p \v 38 Yesu buro-mani nuna aune bautunete napo zora kasa yewa bauno zo yazo nuna Mata amimene nung puro garo nuna-una baungna ara. \v 39 Matara yao yazo nuna Maria amimene buro Tuwara te nugu atu adungno ge nigitinasani mitina. \v 40 Arata Mata mene zo nona minaora buro baina nasani kotumao gayang-gayang tauna ara. Ayero yero baungno Yesu eno eyero sena, “Tuwa, yao nana na doti na nata nona minaora buro nena, awiya gigesa teng nita? Ning nung se na soremae.” \v 41 Ayero senu Tuwa Yesu mene ge nuna abena eyero sena, “Mata, Mata, ning nona baina auna kotumao nina sisigati nesa moko nina meko niya. \v 42 Arata nona dekaongka gege pumanenese sao ara. Maria nung nona iwaing ewiya pumari aratapuniya. Arare name nona iwaing awiya nuna-una atu oko sorero pumanene.” Ayero sena arauwa. \c 11 \s1 Isa saora susuwa. \r Mt 6:9-15; Mt 7:7-11 \p \v 1 Yesu nung agewa zora atu mitasani isa senu aung yenu aune ago buro-mani nuna zo mene nung eno eyero sena, “Tuwa, ning nae isa saora susuwa gipe. Gitau Yohane mene buro-mani nuna gipena, deka ayero gipase.” \v 2 Ayero senu nung awong eno eyero sena, “Be niye isa sari yero giro niye eyero sepu: \q1 O Mama, yazo nina dang mitaise. \q1 Bung, dubo sero tawing sero auna Tuwa nanae yase. \q1 \v 3 Ma nae eno wari be sero pugatinosa awiya \q1 yeme pugai. \q1 \v 4 Pasena emo ena mene nae eno yero nowa awiya yangdotinonane, aine ning pasena nanae yangdo. \q1 Nae etegaora atu oko pugase. \p Isa ayero sepu.” Ayero sena arauwa. \p \v 5 Ayero sero awong eno eyero sena, “Na eyero gosinena. Ninae-una zo mene ping tuno-tano iropuro baungno otao nuna uwero eyero sariniya, ‘O otao, ning nona minao ena mitai giro na eno pugai. \v 6 Otao nana zo nung nagibe atu ang nete yemeneka keune buro nana-ina kasa yetiya. Ayero yeti na nona minao aung ware na isa nina-una butunena.’ \v 7 Ayero sai garora maung mene abena eyero sariniya, ‘Ning na eno buro oko pugase. Garo be nana gazao ara. Nupema mani awiso nana na aune dema masira etu awineya ara. Arare na iropuro nona ning eno pugaine yao teng oko nena.’” \v 8 Yesu mene ayero sero susuuno eyero sena, “Na niye eno sana nigipu. Garo maung mene emo aeno, ‘Nung otao nana,’ asero oko iropuro nona pugariniya. Aung ara. Arata saineba, nung garo be nimoi-namoi deduni giro nung iropuro nona kau niya awiya teng nung eno pugariniya. \v 9 Arare na niye eno sinena: Niye Tuwa Bayau eno isa sinete aune pumarineya. Niye kau yaora buro nete aune tamarineya. Niye isa ninae mene garo be daine nasani naya Tuwa Bayau mene nigariniya. \v 10 Emo isa sinowa amimene pupunowa. Emo kauyaora buro nowa amimene me tapunowa. Emo isa mene garo be daine nowa auna isa awiya Tuwa Bayau mene nigitinoiya. \v 11 Ora ninae-una emo zora mani mene wo eno sai maung nuna mene yi meko mani eno pugarinita? Aung ara. \v 12 Ora mani mene maung nuna eno ni muzu zo nung eno pugaise sai gogoyang zo pugarinita? Awiya dema aung ara. \v 13 Niye emo memeko-mameko mene mani awiso ninae eno nona iwaing pugatinowa. Arare eyero gosinonane: Mama uritira mitoiya amimene niye emo daigati nasani Oweno emo isa sinowa aeno pugariniya.” Ayero sena arauwa. \s1 Awong “Yesu mene Bielsebulra bera buro noiya” ayero sewa. \r Mt 12:22-30; Mk 3:20-27 \p \v 14 Iwae zo emo zora-una toinu dau yero ge aung nasani nauna. Arare Yesu mene iwae awiya tunenu baungnu emo awiya Yesu aune dema ge wina-se yewato emo bauno witao mene giro wawong di gamuwa ara. \v 15 Arata emo ena mene nung eno eyero sewa, “Nung iwae tuninoiya, awiya iwaera gitau yao Bielsebul auna putoungna tuninoiya ara.” \v 16 Ayero sewa, nupema emo ena mene putoung nuna atata yero uritira tani putoungne zo yai gari sewa. \v 17 Arata nung kotumao nunae giro awong eno eyero sena, “Dubu zo gausero iwo wina-ye yarineya, awiya ago sisigairo aung yarineya. Ora ibu be zora mani awiso awong iwo wina-ye yero nete sisigairo aung yarineya. \v 18 Arare Sanda mene soumani nuna eno iwo yero winade yati siya, awiya putoung nuna mene nono yero tauyero mitatiye? Niye na eno eyero sineya: Nane Bielsebulra putoungna iwae tuninona, asero nowa, \v 19 awiya ge ninae me siya, awiya mani awiso ninae iwae tuninowa amimene ana putoungna iwae tunatei? Awong Tuwa Bayaura putoungna iwae tuninowa, arare nunae mene ge iwao ninae auna susuwa keregarineya. \v 20 Na Tuwa Bayaura putoung mene iwae tuninona, arare Tuwa Bayau nata Tuwa yero nariniya auna putoung ninae-una yemaoko kasa yero mitoiya. \v 21 Susuwa nanato Sandato eyero mitiya era: Emo zo tauyero gi ami iniro garo nuna diya yariniya, awiya nona-owi nuna iwaing mitariniya. \v 22 Ayero nasani nai aune emo tau-tataware yao zo mene kasa yero emo awiya dero gi ami nuna tumo didinoiya awiya puro augariniya. Ayero yero aune nona-owi nuna awiya puro emo ena eno bono yariniya. \v 23 Arare zo nung na otao oko yao yariniya amimene na eno iwo yariniya. Nupema zo nung na sorepunasani puro pu dekaongna gao buro nana oko yao yariniya amimene sisi-bura-bura yao buro yariniya. \s1 Iwae nupema tera kapetegairo bumao auna ge. \r Mt 12:43-45 \p \v 24 Iwae mene emo zora-una mokora atu kasa yero oregaora masi eu atu tamari babariniya. Baungno oko tamao nete giro eyero sariniya, ‘Garo nana doro bumuwang deka auna nupema kapetegairo babarinena.’ \v 25 Ayero sero baungno garo awiya sauno kora yeteya mitiya awiya gariniya. \v 26 Ayero giro baungno iwae otao mani 7 nung ine okowata, meko nibamu, awiya puro buro garo dekaongka auna toiro mitao-masi yarineya. Ayero yaya emo awiya gitau meko nasani nauna amimene meko yore nibamu yariniya.” Ayero sena arauwa. \s1 Ge nigao mene yawa yawa yaese sena. \p \v 27 Yesu ayero senu aune emo bauno mitiwa auna-una towang atu bauno zo mene be kerero eyero sena, “Ai nina ning puro ami gaena nung amimene yawa yawa yaise.” \v 28 Ayero senu Yesu mene eyero sena, “Ayao okowata. Emo bauno Tuwa Bayaura ge nigiro dipunasani nowa amimene yawa yawa yaese.” Ayero sena arauwa. \s1 Emo ena mene tani putoungne ena gari sewa. \r Mt 12:38-42; Mk 8:12 \p \v 29 Emo bauno witao buro augatinewa nung awong eno eyero sena, “Emo bauno be yeme tawingna etu neya awong emo bauno memeko-mameko ara. Awong tani putoungne zo yana gari sinowa. Arata tani putoungne zo oko garineya. Tani gitau Yonana-una atu kasa yena deka ayero kasa yai garineya. \v 30 Gitau Yona mene Tuwa Bayaura tani Niniwe emo bauno eno gipena, deka ayero na Emora Mani mene Tuwa Bayaura tani emo bauno be yeme tawingna etu neya aeno giparinena. \v 31 Tuwa Bayau mene emo bauno awega-ziwega nasani abena pugariniya be aune Siba tawingna bauno tuwa nung dema iropuro emo bauno be yeme tawingna etu neya auna susuwa keregai mouyao dimarineya. Noeno okowata, bauno tuwa amimene Solomonna kotumao bainakama awiya sai nigari taung dero tawing ometeoko auna atu buna ara. Arata na etu dopero mitena amimene Solomon daigatinena. \v 32 Tuwa Bayau mene emo bauno awega-ziwega nasani abena pugariniya be aune Niniwe emo bauno mene iropuro emo bauno be yeme tawingna etu neya auna tani meko nunae-una susuwa keregaya mouyao dimarineya. Noeno okowata, Niniwe emo bauno awong Yona mene Tuwara ge tugata yenu nigiro dubo darawa yewa. Arata na etu dopero mitena amimene Yona daigatinena. \s1 Taungna waegao. \r Mt 5:15; Mt 6:22-23 \p \v 33 Name damana gaero garo wese atu kote wauno oko pugatinonane. Aung ara. Nupema au apero wese atu oko pugatinonane. Aung ara. Emo gare toitinowa amimene waegao awiya gaese sero name gerura atu ikogatinonane waegatinoiya ara. \v 34 Diti moko nina awiya taung nina-una damana ine ara. Arare diti moko nina iwaing mitai aune taung aingso nina deka ayero iwaing waegaore mitariniya. Ora diti moko nina meko yariniya, awiya taung aingso nina apakana deka ayero mume yariniya ara. \v 35 Arare waegao nina-una mokora mitiya awiya mume yoiye sero moko nina etutero diya ye. \v 36 Taung aingso nina apakana waegao gege mitai agewa mume oko yariniya, awiya damana me mene waegati nasani name puro pu daung gatinoiya ayao ine yariniya.” Ayero sena arauwa. \s1 Tani meko sao tauyao ge gipao emo aune Farisayo emo mene nasani nauwa awiya keregaina. \r Mt 23:1-36; Mk 12:38-40; Lu 20:45-47 \p \v 37 Yesu ge awiya senu aung yenu aune Farisayo emo zo mene nung aune dema nona minaise sena. Senu giro nung Farisayora-una gare baungno tewora atu aduna ara. \v 38 Nung Yudara tani wawong sainasani nauwa\f + \fr 11:38 \ft Soremao Ge zo \xt Matiu 15:2\ft auna atu mitiya awiya gi.\f* awiya oko yao tebeba adungno nona gege mininu Farisayo emo amimene giginu teng oko yao yena ara. \v 39 Arare Tuwa mene nung eno eyero sena, “Farisayo emo niye au-tao taung gege sainowa ara. Arata moko ninae ugaing yaora tani aune pasena yaora tani amimene bebumao ara. \v 40 Niye emo dau ara. Tuwa Bayau mene taungne mokore eto deka ayero yena ara. \v 41 Arata nona au-tao mokora miteya awiya niye puro emo bauno bogamasa eno pugaya aune nona ninae apakana awiya pewa yariniya ara. \v 42 Arata niye Farisayo emo, niye gosinasani aune neupu! Niye Tuwa Bayaura sao tauyao ge dipunasani noiwangne tagorore zawingne yangtagairo pu dekaongna gatinowa dubu wawong etobe noi aune dekaongka Tuwa Bayau eno pugatinowa ara. Arata niye tani iwaing awiya daigatinasani Tuwa Bayau eno dubora mono pumao auna tani awiya oko yao nowa. Ora niye tani yero nowa awiya nasani ena sesena awiya dema yateya, awiya teng yatiya. \v 43 Niye Farisayo emo, niye gosinasani aune neupu! Niye yere ibura atu emo baunona benaungna adumari arataungno yero nowa. Emo bauno mene kakame atu niye arugaese yawa yero nowa. \v 44 Niye gosinasani aune neupu! Biriti tawing mokora mitoi emo bauno mene oko gaine nasani biriti tame ang yero taung beingtire yero nowa, biriti ayao ine awiya niye ara.” Ayero sena ara. \v 45 Ayero senu sao tauyao ge gipao emo zo mene abena eyero sena, “Gipao emo, ning ge awiya sesesa nae dema gapuniya ara.” \v 46 Ayero senu Yesu mene abena eyero sena, “Niye sao tauyao ge gipao emo, niye gosinasani aune neupu! Niye sao tauyao ge ninae mou-mesa yao emo bauno eno pugatinowa dipunasani yaya tapunowa. Arata nika niyetope awong soreuno wawong zo oko pugatinowa aune awong nona mou-mesa yao awiya dipunowa. \v 47 Niye gosinasani aune neupu! Porofete aya-ewowo ninae mene dewa mamaga-simaga yewa auna biriti nunae awiya ninae siuno amero yero baingtiro nowa ara. \v 48 Aya-ewowo ninae mene porofete dewa mamaga-simaga yewa ninae porofetera biriti awiya siuno amero yero nowa. Ayero nasani aya-ewowo ninae-una pasena awiya gosinowa iwaing yero noiya, ayero niya ara. \v 49 Arare Tuwa Bayau nigao iwaingne amimene niye eno eyero sena, ‘Na porofete aposolore iyengtana nunae-una babaya emo mene tunaya zanaya ena daya mamaga yarineya ara.’ \v 50-51 Be tawing kasa yena auna atu zayero porofete dedunauwa mamaga nasani nauwa auna abena awiya emo bauno yeme tawingna etu neya auna-una atu kasa yaise sero Tuwa Bayau mene ayero sena. Awiya Abel dewa magayena auna atu gorobo zayena awiya bao gege butunawe dunu aune Zekaraya aita tumana atu dewa magayena ara. Arare na memokoba sinena. Porofete dewa auna abena awiya emo bauno yeme tawingna etu neya auna-una atu kasa yariniya. \p \v 52 Niye sao tauyao ge gipao emo, niye gosinasani aune neupu! Ge porofete mene sero gainasani nauwa awiya niye emo bauno eno oko keregairo baingtao yero nowa, arare niye nao me tamaora ki yemaoko zokero puro nowa ayero niya ara. Arata niye nika niyetope nao me iwaing auna gare oko towao nasani aune ena mene towari yero nowa giro gazinowa ara.” Ayero sena arauwa. \p \v 53 Yesu garo doro kasa daung yero nenu sao tauyao ge gipao emo aune Farisayo emo awong tau-tataware yero nung ge tebe-tabe saise atata daigairo yewa. \v 54 Ayero nasani nung etutinasani dawong yawero ge zo sai gaya meko yai giro nung kara gera pugari sero yewa arauwa. \c 12 \s1 Etegaora tani awiya giro tema yepu. \r Mt 10:26-27 \p \v 1 Emo bauno witao-nibamu amimene augairo gikisero te wina-pati newa be aune Yesu mene gitau buro-mani nuna eno eyero sena, “Farisayora yis awiya suwaye ninae-una goiye sero umo yero baingtiti nasani neupu. Awong me sao nasani aune moko meko puro nowa ara. \v 2 Nona apakana pungyao mitiya awiya ago kasa daung yariniya. Nona apakana dowao miteya awiya ago emo bauno mene garineya. \v 3 Niye ge mumene pungyero sinowa awiya ago emo bauno mene warire nigarineya. Niye garo mokora atu ge gugumamane didinowa awiya ago emo bauno mene kakame atu dopero wawa sero ge sarineya arauwa. \s1 Name emo dekaongka gege awiya awang yanene. \r Mt 10:28-31 \p \v 4 Otao mani nana, na niye eno sane. Taung aingso ninae gege daya magayarineya, arata auna tame nona zo niye eno yari sero putoung kau yarineya, awong awiya oko awang yae. \v 5 Niye emo awe maze awang yarinei, awiya na niye eno giparinena. Niye emo nung emo dai magayai au kowa iyaore auna gaora putoung nuna-una mitiya, nung awiya awang yepu. Meba sinena ara. Niye emo awiya awang yepu. \v 6 Niye gipu. Emo bauno awong maket nasani ni nisokiyang wawong zo awiya toya etobe mene zuma gainowa. Arata Tuwa Bayau nung ni mani mamanikaka zo oko nuwegatinoiya ara. \v 7 Nung giti ai ninae apakana zazagairo gosinoiya. Niye awang oko yae. Ni nisokiyang daigairo auna zuma awiya baina aung. Arata ninae mene zo zuma bainane. \s1 Yesura mani yero nonane, awiya keregarinenineta pungyarinenine? \r Mt 10:32-33; Mt 12:32; Lu 10:19-20 \p \v 8 Arare na niye eno sane. Zo nung emora-una benaungna atu, ‘Na Yesura mani yero nona,’ ayero sariniya, awiya na Emora Mani mene deka ayero Tuwa Bayaura angelo dubura-una benaungna atu, ‘Nung awiya mani nana,’ ayero sarinena. \v 9 Ora zo nung emora-una benaungna atu na bewae yariniya, awiya na Tuwa Bayaura angelo dubura-una benaungna atu abena nung bewae yarinena. \v 10 Zo nung na Emora Mani eno ge meko sariniya, awiya Tuwa Bayau mene pasena awiya disariniya. Arata zo nung Oweno izariniya emo auna pasena awiya disao ine teng oko ara. \v 11 Ora awong niye puro baung Tuwa Bayaura ibura yero diya emo aune emo yazore auna benaungna pugaya niye awong giro awang yero eyero oko kotungpu, ‘Name abena awong eno nono sarinenine? Name ge no sarinenine?’ Ayero oko kotumae. \v 12 Niye gera pugaya aune ge Oweno mene niye eno gipariniya awiya sarineya.” Ayero sena arauwa. \s1 Wau emo dau ine auna ge eniya. \p \v 13 Emo bauno dubu baina awong auna zo mene Yesu eno eyero sena, “Gipao emo, ning sasa tato nana mene mama nanato-una nona awiya bono yero na agewa pugaise sinena.” \v 14 Ayero senu Yesu mene nung eno eyero sena, “Awiya nono yao i? Awe mene na zaz ninae yero nasani nona ninae bono yanese seni? Aung ara.” \v 15 Ayero sero awong eno eyero sena, “Niye gosinasani aune neupu! Niye nona apakana aeno dubo-dubo oko yepu. Emo waure amimene wau moni nuna auna nao iwaing oko pumariniya.” \v 16 Ayero sero awong eno ge eniya zo eyero sena, “Emo waure auna minao bure zaungna ara. \v 17 Ayero yenu wau emo nung eyero kotuna, ‘Na nono yarineni? Na nona nana witao euna garo aung.’ \v 18 Ayero sinasani sena, ‘Na eyero yarinena. Na nonana garo nana apakana kasero nupema babuze yarinena. Ayero yero na wuitre nona nana iwaing ena dema garo auna atu gurutu yarinena. \v 19 Ayero yero aune na eyero kotumarinena: Nona nana witao dawang daigairo auna teng mitiya. Arare na yeme oregarinena. Na nona miniro ou miniro yawa yawa nasani mitarinena.’ Wau moni emo mene ayero sena ara. \v 20 Arata Tuwa Bayau mene eyero sena, ‘Ning emo dau ine ara. Ning ping yeme eune magayarinesa. Ayasa nona apakana sosetesa mitiya awiya zo mene pumariniya.’ Ayero sena ara.” Yesu mene ungwe awiya diro aune eyero sena, \v 21 “Zo nung taungna zamena simena gurutu yero puro nasani aune Tuwa Bayaura benaungna atu dubora wau moni oko gurutu yariniya, awiya tani deka ayao ine nuna-una atu kasa yariniya.” Ayero sena arauwa. \s1 Kotung-katung oko yanene. \r Mt 6:25-34 \p \v 22 Yesu mene buro-mani nuna eno eyero sena, “Arare na niye eno sana nigipu. Niye nao ninae eno kotung-katung nasani eyero oko sae, ‘Nona minao natu tamarinenine?’ Nupema niye taung aingso ninae eno kotung-katung nasani eyero oko sae, ‘Taung wori natu tamarinenine?’ Ayero oko sae. \v 23 Nona minao mene me oko niya. Nao mene me niya. Nupema taung wori mene me oko niya. Taung aingso mene me niya. \v 24 Niye ni owa kotungpu. Awong nona minao puro urero nasani oko yero nowa. Awong nona minao gurutu yaora garo awiya aung ara. Tuwa Bayau mene nona minao awong eno pugatinoiya ara. Arata niye emo bauno mene zo ni mamani daigatineya ara. \v 25 Ora ninae-una zo mene nao nuna eno kotung-katung nasani nete wari be ena tawingna nao nuna susumaise nupema susumai teng yarinita? Aung ara. \v 26 Niye buro maingkoka ayero yao ine teng oko ara. Arare niye noeno buro baina awiya eno kotung-katung yero nowi? \v 27 Niye i wuzi yero ditinoiya auna susuwa awiya kotungno gipu. Awong asino aimaora buro oko yero nowa. Nupema mo gayaora buro oko yero nowa. Arata na niye eno eyero sinena: Gitau emo tuwa Solomon mene taung nuna siuno amero yero baingtiti nasani nauna, arata siuno amero yao nuna mene i wuzira simao awiya oko daigaina. \v 28 I wui yeme eu atu iwaing iro ditiniya, arata awiro gora awiya emo mene wezero igiyari neya ara. Arata saineba, Tuwa Bayau mene sinoi simao iwaingne kasa yero Solomonna simao iwaing awiya daigatinoiya. Tuwa Bayau mene ayero noiya, arare nung noeno niye eno mo taung worire oko tamao yariniye? O tumo diyao besaore niye, nung niye mo taung worire iwawaing tamariniya. \v 29 Arare niye nona minaore oure auna kotung-katung oko yae. Niye dubo eto oko yae. \v 30 Tawing euna diga emo awong kotung-katung nona ena tamaora yero nowa ara. Arata Maung ninae mene nona minaese yero noiya awiya gosinoiya. \v 31 Iwaing nibamu awiya niye Tuwa Bayaura nao seka tamari kotumaya aune nung auna tame nona ena dema niye eno pugariniya arauwa. \s1 Nona iwaing uritira atu gurutu yao auna nai. \r Mt 6:19-21 \p \v 32 Dubu maingkoka niye, niye awang oko yae. Maung ninae mene nao sekawa niye eno pugari mena senu tauyena. \v 33 Niye nona ninae apakana monina pugairo moni puro moni awiya emo bogamasa soreuno awong eno pugaipu. Niye moni sisigairo aung yao ine teng oko awiya tamari yepu. Ayero nasani naya Tuwa Bayau mene uritira atu nona ipu ewa-gaewa yao sisigairo aung yao ine teng oko awiya niye eno pugariniya. Ugaing emo uritira oko miteya. Atu nona ziri oko dedunoiya. \v 34 Masi wau nina mitoiya, masi deka auna atu dubo nina mitariniya. \s1 Name kora makora nasani mitanene. \p \v 35 Niye geing ipura diro aune damana ninae gaero kora makora nasani mitiungpu. \v 36 Soumani ena awong emo tuwa nunae mene ana-bonene doro kapetegairo garo be dai mena iwari miteya ayao ine niye mitiungpu. \v 37 Emo tuwa mene buro soumani nuna oko auriti awao seka yero mitaya gariniya, awiya awong yawa yawa yarineya. Na memoko nibamu niye eno sane. Emo tuwa nung nutope soumaina mo nona saora awiya wosogairo awong apara adumaese sariniya. Ayero yaya nung nutope buro nona minao awong eno pugariniya. \v 38 Nung ping towang singsang gairo barinita ping tuno-tano aune buro soumani seka yero mitaya gariniya, awiya soumani awong yawa yawa yarineya. \v 39 Arata niye nona ewiya kotungpu: Garo maung mene ugaing emo baora be nuna gatiya, awiya nung diti seka yero mitasani garo nuna diya yero baingtai ugaing emo oko towatiya. \v 40 Na Emora Mani mene barinena, awiya na oko barinenita ayero sero naya be aune na barinena. Aeno niye sosero benero nasani neupu.” Ayero sena arauwa. \s1 Soumani mekore iwaingne auna ge eniya. \r Mt 24:45-51 \p \v 41 Petoro mene Yesu eno eyero sena, “Tuwa, ge eniya nae eno gege sinesita emo bauno apakana aeno sinesi?” \v 42 Ayero senu Tuwa mene eyero sena, “Niye soumani iwaing yero neupu. Soumani iwaing nung kotumao iwaing puro nai giro emo tuwa nuna mene nung soumani nuna apakana diya yaise sariniya. Nung awong diya nasani wo ma awong eno pugatinaise sariniya. Emo tuwa nuna mene buro ge awiya nung eno pugairo doro baungno nariniya. \v 43 Arare soumani amimene buro nung eno sao awiya teng dipunasani nai, emo tuwa nuna mene kapetegairo buro buro nuna-una me giro tani iwaing nung eno yai yawa yawa yariniya. \v 44 Na meba niye eno sinena. Emo tuwa nuna mene diya buro baina nung eno pugatinasani nona nuna apakana diya yaise sariniya. \v 45 Arata soumani mene eyero sariniya, ‘Emo tuwa nana mena oko kapetegariniya. Nete ago kapetegairo barinita nowa.’ Ayero sinasani nung zayero sou emore baunone dero usi-besi nasani ana-bonene nasani ou tauyao mininasani anasani dau yariniya. \v 46 Ayero nasani emo tuwa kapetegaora be nuna oko gao nasani ‘Nung mena oko kapetegariniya’ ayero sinasani nai emo tuwa nuna mene kapetegairo bumariniya. Buro soumani awiya yanakana wezero dero emo tumo diyao aung abena tamarineya masi deka auna pugariniya. \v 47 Soumani nung emo tuwa nuna auna buro ge gosinoiya, arata nung nona oko sosao yero emo tuwa nuna auna buro ge awiya oko dimao yariniya, awiya emo tuwa mene nung meko nibamu dariniya. \v 48 Arata soumani nung emo tuwara buro ge awiya oko gao nasani abena meko tamaora nona yariniya, awiya emo tuwa nuna mene nung maingkoka gege dariniya. Emo zo eno nona bainakama pugarineya, awiya nung abena bainakama pugaise sarineya. Nupema emo bauno mene emo zora waweng atu nona witao pugarineya, awiya nung abena witao nibamu pugaise sarineya. \s1 Yesura buro mene emo bauno gagausinoiya. \r Mt 10:34-36 \p \v 49 Na bumuwang, awiya tawing iyao gamoyana awaise bumuwang. Arare mena awaise ayero kotupunena. \v 50 Na yaya tame nanese sao mitiya, awiya ou buro tawing topetitiniya ayao ine yaya mene na topetariniya. Yeme na yaya auna buro oko yao, arata kotupunena moko nana mou-mesa niya ara. \v 51 Niye nane buro tawingna dung gere winadere dana amaise kotupunowita, nowa. Arata ayao aung ara. Na niye eno sane. Na bumuwang, awiya emo bauno gagausari bumuwang ara. \v 52 Yeme euneta ago oune emo bauno wawong zo garo dekaongna mitarineya, awiya gausero dubu etobe yarineya. Etama awiya iwo etobe eno yarineya. Nupema etobe awiya iwo etama eno yarineyato. \v 53 Awong eyero gagausarineya: Maungne mani emodi nuna aune awongto iwo wina-ye yarineyato; ai mani baunodi nuna aune awongto iwo wina-ye yarineyato; maingna aro ai imeti nuna aune iwo wina-ye yarineyato.” Ayero sena arauwa. \s1 Nona kasa yariniya auna susuwa ganene. \r Mt 16:2-3; Mk 8:11-13 \p \v 54 Yesu mene emo bauno eno eyero sena, “Niye bereze siwingyao dodopinoi giro mena eyero sinowa, ‘Wa wosariniya.’ Ayero sinowa wa wowosinoiya. \v 55 Deka ayero soma gori ziwinoi giro niye eyero sinowa, ‘Gora wari baina posariniya.’ Ayero sero nowa me yero noiya. \v 56 Niye ge iwao emo me sao yero nowa! Niye tawingne berezera owe auna susuwa giro baingtitinowa. Arata niye nono yero be yeme euna susuwa oko giro baingtao yero nowi? \s1 Name Tuwara ge bere-bere niganene. \r Mt 5:25-26 \p \v 57 Tani iwaing yaese sao awiya niye nika niyetope nono yero oko wuyero gao yero nowi? \v 58 Otao nina zo mene ning gera pugairo kotora babasese sariniya, awiya ning bere-bere nung aune dema kaunsolra-una baungno ge awiya sero kora yeputo aung yae. Ayero oko yao yarinesa, awiya nung ning puro zaz emora-una babai zaz emo mene ning puro pu polisra-una gai awong ning puro pu bunao gare garineya. \v 59 Na niye eno sane. Ning bunao garo tebeba oko duwarinesa. Ning gitau otao nina auna abena apakana pugairo aung yero aune kasa daung yarinesa.” Yesu mene name ge nuna bere-bere niganenese ayero sena arauwa. \c 13 \s1 Emo dubo oko kapetegao yero nowa awong amimene sisigarineya. \p \v 1 Be aune emo ena mene Yesura-una kasa yero eyero sewa, “Galilaya emo ena mene wo dero aero puro Tuwa Bayau eno zawing pugari sero newa aune Pilato mene ge senu gorobo emo ena mene baungno Galilaya emo awiya dewa magayewa yu nunae zawingna tame yasagaina.” \v 2 Ayero sewa Yesu mene abena eyero sena, “Niye awong eno eyero sineita nowa, ‘Pasena nunae mene emo enana pasena daigairo mitina, aeno ayero magayewa.’ \v 3 Ayero oko sae. Arata niye dubo oko kapetegao yarineya, awiya niye dema sisigarineya. \v 4 Arata emo 18 gitau Siloam atu garo tura tamere gamao amimene durero wosiro denu mamagayewa, awiya pasena nunae mene emo ena Yerusalem mitauwa auna pasena nunae daigaina aeno magayewa, ayero sinowita nowa. \v 5 Ayero oko sae. Ora niye dubo oko kapetegao yarineya, awiya niye dema sisigarineya.” Ayero sena arauwa. \s1 I fik zo mene me oko iyao yena auna ge eniya. \p \v 6 Yesu mene ge eniya zo eyero sena, “Emo zo gitau i fik awiya i buro nuna-una atu urenu mitauna. Mitawe dunu nung me ena pumari buna, arata me aung ara. \v 7 Ayao giro aune buro-mani nuna zo eno eyero sena, ‘Sana nigi. Na buro i fik me pumari kau nasani nete dotena dawang etama aung yetiya. Arare yete aung yae. Noeno okowata, i amimene tawingna gawi puro aung yero noiya.’ \v 8 Ayero senu buro-mani mene ge abena nung eno eyero sena, ‘Emo tuwa, ning yangdo mitai dawang euna mokora atu na tawing i susuwara dero baungno gapuro puro buro pugairo ayana yai gane. \v 9 Dawang ago oune me iyariniya, awiya iwaing ara. Arata me oko iyao yariniya, awiya sasa yetarinena.’” Yesu mene ayero sena arauwa. \s1 Sabat iya zore Yesu mene bauno zo kora yero susuwa eyero gipena ara: Mani soremao amimene Sabat iyara sao tauyao ge daigatiniya. \p \v 10 Sabat iya zore Yesu mene emo bauno yere ibura atu ge tugata nena. \v 11 Bauno zo atu mitina, awiya iwae zo mene nuna-una mokora atu mitasani yaya nung eno pugainu meko yero mitawe dunu dawang 18 aung yena. Bauno awiya bisa gurutusao, arare nung oko dopero baingtiro nauna. \v 12 Yesu mene bauno awiya giro yausenu bunu eyero sena, “Bauno, yaya nina aung yetiya.” \v 13 Ayero sero wawong paka baunona-una tame yenu bisa nuna korosena. Ayero yenu bauno amimene Tuwa Bayaura yazo de ika yena ara. \v 14 Kora yena aeno yere ibura gitau yao emo tini kapao Yesu eno puna. Noeno okowata, nung Sabat iya aune bauno awiya kora yena. Arare gitau yao emo mene emo bauno eno eyero sena, “Buro yaora be 6 mitiya. Arare niye be aune bungpu korayae. Arata niye Sabat iya bera atu ayao oko yero yae.” \v 15 Ayero senu Yesu mene ge abena eyero sena, “Niye ge iwao emo me sao yero nowa! Niye apakana Sabat iya aune bulimakaota dongki ninae gare atu buninowa mitima nowa awiya besero puro baungno nowa ou miniro nowa. \v 16 Arata bauno ewiya nung Abrahamna saisibuna zo, awiya Sanda mene yemaoko bunenu dawang 18 ayao aung yena. Arare na nung iya dang be eune besetena awiya nono yero gigeya meko niye?” Ayero sena ara. \v 17 Ayero senu emo iwo nuna awiya meng gaiwa ara. Ayero yewa emo bauno mene nung buro apakana yenu iwaing gege yena auna yawa yawa yewa arauwa. \s1 I mastetra me auna ge eniya. \r Mt 13:31-33; Mk 4:30-32 \p \v 18 Yesu mene ge zo susuuno eyero sena, “Tuwa Bayau nata Tuwa yero nariniya auna susuwa awiya nona no ine ing? Na nouna pugairo sarineni? Susuwa awiya i zo mastet asero nonane auna me ine ara. \v 19 Emo awong mastet me maingkoka nibamu zo puro baungno buro nunae-una atu urinowa. Awiya ago bairo bainakama yero i zo ine yero noiya. Ayero noi ni mamani mene buro i auna bowangna atu uwang gapunowa.” Ayero sena ara. \v 20 Ayero sero nupema eyero sena, “Tuwa Bayau nata Tuwa yero nariniya auna susuwa awiya na nouna pugairo sarineni? \v 21 Awiya yis ine. Bauno zo mene tao baina zora atu plawa yisre pugairo dawenu yis toiro plawa punu titisena.” Ayero sena arauwa. \s1 Garo be maingkoka auna ge. \r Mt 7:13-14, 21-23 \p \v 22 Yesu mene Yerusalem babari sero bautunete napo babuzeta mamanikaka auna teng bautu nasani uritira ge tugata-magata nasani baungna ara. \v 23 Bautunenu emo zo nung eno eyero sena, “O Tuwa, Tuwa Bayau mene mani etoka gege sorero pumarinita?” Ayero senu Yesu mene awong eno abena eyero sena, \v 24 “Niye uritira garo be maingkokaka auna towari sero di gigi-gagi yero wetu wawongne tu diro kosopuro towae. Na niye eno meba sinena. Emo bauno daigairo mene atu towari yarineya, arata teng oko yarineya. \v 25 Ago garo auna Maung nung iropuro garo be awiya gazai aune niye buro daung dopero garo be dero yausero eyero sarineya, ‘Tuwa, ning garo be nae eno iwe.’ Ayero saya nung ge abena eyero sariniya, ‘Niye nami nei? Na niye oko gosinena.’ \v 26 Ayero sai niye eyero sarineya, ‘Nae gitau ning aune dema nona tao dekaongkara mininasani naungwane. Nupema gitau ning napo nanae-una atu dopero nae gipinauwasa.’ \v 27 Ayero saya nung niye eno eyero sariniya, ‘Niye nami nei? Na oko gosinena ara. Niye awiya pasena emo ara. Niye na doro baungpu!’ Ayero sariniya. \v 28 Niye gipu. Abraham, Isaka, Yakobo aune porofete apakana awong amimene Tuwa Bayaura-ina mokora mitaya garineya, arata niye esegaya niye daung mitasani zi aiyo gatiyo nasani mitarineya. \v 29 Emo bauno agewa wari witaorata wari wosaora, ora ikata enaka auna atu buro Tuwa Bayaura nape toiro adungno nona minarineya. \v 30 Arata emo gitau neya auna ena mene ago yarineya. Nupema ago neya auna ena mene gitau yarineya.” Ayero sena arauwa. \s1 Yesu mene Yerusalem emo bauno eno zi sena. \r Mt 23:37-39 \p \v 31 Yesu mene ayero sinenu be deka aune Farisayo ena mene kasa yero nung eno eyero sewa, “Herode mene ning dari siniya, arare ning napo ewiya doro agewa zora babase.” \v 32 Ayero sewa Yesu mene awong eno eyero sena, “Niye baungno eu sino meko aeno eyero sae: Yeme ta gora mene na iwae tuninasani yaya emo kora yarinena. Ayero yero gora mitete wari zo oune na buro nana besugarinena. \v 33 Yeme ta gora ta ogora aune na ang yero Yerusalem babarinena. Noeno okowata, awong porofete Yerusalem nape atu gege daya magayai teng yariniya. \p \v 34 O Yerusalem emo bauno, Yerusalem emo bauno. Niye porofete dedunowa maga yero nowa. Nupema ge emo Tuwa Bayau mene iyengtitinoi ninae-ina butunowa awong awiya daba mene dedunowa maga yero nowa. Kokora ai mene mani awiso nuna wati wese pugairo sanitinoiya, deka ayao ine nane emo bauno niye puro pu dekaongna gari yero nona niye awang nowa. \v 35 Tuwa Bayau mene napo ninae dotiniya, awiya gipu. Nupema na ge zo sana nigipu. Niye na oko gao nasani nete eyero sinasani aune na nupema garineya, ‘Tuwara bera butuniya, nung awiya bowi yanene.’” Ayero sena arauwa. \c 14 \s1 Yesu mene emo zo karuwitao awiya kora yenu iwaing yena. \p \v 1 Sabat iya be zore Yesu mene baungno Farisayo emo gitau yao zo auna gare atu nona minari sero baungno mitinu nung Sabat iya be awiya sisigai gari sero etuti nasani mitiwa. \v 2 Atu mitiwa emo zo karuwitao awiya Yesura-ina nugu kasa yenu gigina. \v 3 Giro nung sao tauyao ge gipao emo aune Farisayo aeno eyero sena, “Name emo yayare awiya Sabat be aune kora yarinenineta aung ing?” \v 4 Ayero senu awong abena ge oko sao mitiwa giro nung emo awiya kora yero iyengtinu baungna. \v 5 Ayero yero aune awong eno eyero sena, “Ora ninae-ina emo zo mene nung mani nuna zota bulimakao zo Sabat iyare ou wamao zo auna gutai nung kara mena sero watimarinita?” \v 6 Ayero senu awong ge abena sao awiya teng oko yero ge aung yewa. \s1 Name naka nametope puro wosanenese sena. \p \v 7 Yesu nung emo nona nung aune dema minari bumuwa awiya gigina. Awong nona baina minari ara tamuwa. Ayero yewa giro nung awong eno eyero sena, \v 8 “Ning emo zo mene aro ataora ana-bonene yero ning yausai baungno giro nona baina oko puro minase. \v 9 Nona baina puro minarinesa, awiya emo zo yazo bainane kasayai aune bonenena maung mene nona baina puro buro ning daigairo emo yazore aeno pugariniya. Ayero yai ning meng baina gatinasani diyasa gagazai borabora yero mitarinesa. \v 10 Aeno emo zo ning nona minaora yausariniya, awiya ning baungno nona maingkoka gege puro mini. Ayero yasa aune bonenena maung mene buro ning eno nona memani pugariniya. Ayero yai aune emo nona mininasani miteya amimene ning gaya emo yazore yarinesa. \v 11 Zo nung nutope taung puro witariniya, awiya Tuwa Bayau mene nung puro wosariniya. Arata zo nung wosiro nariniya, awiya Tuwa Bayau mene yazo nuna de ika gariniya.” Ayero sena arauwa. \s1 Emo yausai buro nona minarineya auna ge. \p \v 12 Yesu mene emo nung buro nona minaise yausena aeno eyero sena, “Ning nona maingkokata nona baina yero emo yumari yero giro otao mani, meta mani, didikaing, nebu ena wau monine awong awiya oko yausase. Ayero yasa awong amimene ago abena yausaya ning baungno garo nunae-una atu nona minasa abena nina aung yariniya. \v 13 Ayero oko yase. Aeno ning ana-bonene baina yero giro emo bogamasa, emo taung meko yao, te gimaota diti guma yao awong awiya yause. \v 14 Emo a yetugao amimene nona nina abena yao ine teng oko ara. Aeno ning yawa yawa yarinesa. Ago emo bauno iwawaing magayaora atu iroparineya be aune Tuwa Bayau mene nona nina abena pugariniya.” Ayero sena arauwa. \s1 Ana-bonene baina yenu duwa auna ge eniya. \r Mt 22:1-10 \p \v 15 Emo Yesu aune dema nona mininasani mitiwa auna-una zo mene ge awiya nigiro nung eno eyero sena, “Zo nung Tuwa Bayau nata Tuwa yero nariniya auna nape atu nona minariniya amimene yawa yawa yariniya.” \v 16 Ayero senu Yesu mene ungwe zo nung eno eyero dina, “Emo zo nung ana-bonene bainakama yari nasani be pugairo emo daigairo mene buro nona minaese sena ara. \v 17 Arare ana-bonene yaora be bunu soumani nuna zo iyengtinu ge puro baungno emo gitau baese ge pugainu baungna auna-una baungno awong eno eyero sena, ‘Niye bungpu. Nona apakana sairo zuwero yero sosetenane mitiya.’ \v 18 Ayero senu awong apakana amimene iropuro esega burora yewa. Ayero nasani emo zo nung eno eyero sena, ‘Na bumatena, arata na tawing seka zo zuma gaetena, arare na baungno garinena. Ning baungno emo tuwa nina eno sasa gai meko oko yae.’ Ayero senu zo deka ayero sena, \v 19 ‘Na bumatena, arata na bulimakao wawong eto zuma gaetena mitiya, aeno na baungno wo ami buro yaya gari bautunena. Ning baungno emo tuwa nina eno sasa gai meko oko yae.’ \v 20 Ayero senu zo mene eyero sena, ‘Na yeme yemeneka bauno seka atetena, arare na baine yao awiya teng oko nena.’ \v 21 Ayero sewa buro-mani yesese yero baungno emo tuwa nuna eno ge sewa deka ayero sena. Ayero senu garora maung mene tini kapenu buro-mani nuna eno eyero sena, ‘Ning mena baungno napo bainana nagibo babuzere mamanikakare auna baungno emo bogamasa, emo taung meko yao, emo diti guma yao, emo te meko yao awong awiya puro bumasa garo nana euna towae.’ Ayero senu buro-mani mene baungno nete aune kapetegairo buro eyero sena, \v 22 ‘Tuwa, na ge nina diungno besugena, arata adumao masi ena tebeba miteya.’ \v 23 Ayero senu emo tuwa mene buro-mani eno eyero sena, ‘Ning napo baina auna bautara baungno nagibo mamanikaka napo sero babao auna atu emo bauno yuno puro basa towaya garo nana bebumae. \v 24 Na ning eno sinena. Emo apakana gitau yau sewang amimene ana-bonene nana oko minarineya.’” Yesu mene ungwe awiya diro aung yena arauwa. \s1 Name gitau kotungno baingtiro aune Yesu ago yanene. \r Mt 10:37-38 \p \v 25 Emo bauno dubu bainakama awong Yesu aune dema ang yero bautunete aune Yesu mene kapetegairo awong eno eyero sena, \v 26 “Emo zo nana-una buro na aune dema nari yero giro nung ai maungta bauno mani awisoreta metamani nu ai-amonone nupema nao nuna dema oko pu bautara gao yariniya, awiya nung mani nana yero nao ine oko mitiya. \v 27 Zo nung dubo minaore yaya tamaore auna i pasao nuna diungno na oko ago yao yariniya, awiya nung mani nana yero nao ine oko mitiya. \v 28 Ninae-ina zo mene garo bainakama zo yari yero giro nung gitau adungno zuma garora kotungno moni nuna giro eyero sariniya, ‘Moni nana teng nita teng oko yao i?’ Awiya nung gitau ayero oko yao yariniya, awiya ago nung ziwong pugairo garo awiya yero aung yao ine teng oko yao yai aune \v 29 emo bauno apakana amimene nung giro sero izayarineya. \p \v 30 Ayero nasani nung eno eyero sarineya, ‘Emo emimene garo awiya zayetiya, arata nung oko yero aung yariniya.’ \v 31 Emo tuwa zo mene emo tuwa zore winade yari yero giro gitau adungno eyero kotumariniya, ‘Gorobo emo nana 10,000 amimene iwora gorobo emo 20,000 aune dema winade yaya teng yarinita aung ing?’ \v 32 Ayero kotungno gai teng oko yao yai giro iwo ake mitaya aune nung mono pumaora ge buro yari sero mani zo iyengtai iwora-una babariniya. \v 33 Arare ninae-ina zo mene nona nuna pu bautara oko gao yariniya, awiya nung mani nana yero nao ine oko mitiya. \s1 Biyoung putoung aung auna ge. \r Mt 5:13; Mk 9:50 \p \v 34 Biyoung awiya nona iwaing. Arata biyoung mege aung yariniya, awiya name nono yanane aune mege nuna nupema kasayariniye? \v 35 Biyoung ayao ine amimene tawing gawi pugaine yao teng oko. Nupema biyoung awiya tawing gawi pugaise naname bulimakaora ze aune dema gurutu yanane teng oko yariniya. Name tebeba augatinonane ara. Zo nung dawongne mene ge ewiya nigaise.” Ayero sena arauwa. \c 15 \s1 Lama tarayao auna ge eniya. \r Mt 18:12-14 \p \v 1 Takis pumao emo aune pasena emo awong witao amimene ge nigari Yesura-ina nugu bumuwa. \v 2 Arata Farisayo aune sao tauyao ge gipao emo awong amimene Yesu gigiwa meko yenu gugumama sinasani eyero sewa, “Emo awiya nung pasena emore otao nasani nona dema mininasani nowa.” \v 3 Ayero sewa giro Yesu mene ge eniya awong eno eyero sena, \v 4 “Ninae-ina emo zora lama 100 auna zo tara yariniya. Ayero yai lamana maung amimene lama 99 awiya duwai nona mininasani agewa zora atu mitaya nung lama tara yetiya awiya tamari sero buro yariniya. Buro yero bautunete taungno \v 5 puro pu augape gairo yawa yawa nasani puro kapete gairo bariniya. \v 6 Puro buro garo nuna-una kasa yero otao nuna aune napo tayao nuna awiya yausai nuna-una bumaya aune awong eno eyero sariniya, ‘Na lama nana zo tara yetiya awiya taungno puro bena, aeno niye na aune dema tairo yawa yawa yepu.’” \v 7 Yesu mene ungwe awiya diro aune eyero sena, “Na niye eno sinena. Emo 99 ‘Iwaing nonane’ asinasani dubo oko kapetegao naya uritira atu awong eno yawa yawa bainakama oko yarineya. Arata pasena mani dekaongka amimene dubo kapetegai aune nung eno uritira atu yawa yawa bainakama yarineya. \s1 Moni tarayao auna ge eniya. \p \v 8 Ora bauno zo nung wan kina wawong etobe nuna-una mitai ago zo tara yariniya. Ayero yai nung damana gaero aune garo sauno kau nete tamariniya. \v 9 Taungno puro aune otao mani aune napo tayao nuna awiya yausai nuna-una bumaya awong eno eyero sariniya, ‘Moni nana zo tara yetiya awiya kau nete taungno pumena, aeno niye na aune dema tairo yawa yawa yepu.’” \v 10 Yesu mene ayero sero aune eyero sena, “Na niye eno sinena. Deka ayao ine Tuwa Bayaura angelo mene pasena emo zo dubo kapetegatinoi yawa yawa yero nowa ara.” Ayero sena arauwa. \s1 Mani seka zo mene maung yangduna auna ge eniya. \p \v 11 Yesu mene eyero sena, “Emo zora mani emodi etobe basani nauwato. \v 12 Arare meta gugu mene maung eno eyero sena, ‘Mama, moni nona nina ago bono yero nato eno pugarinesa auna agewa nana sao awiya yeme na eno pugai.’ Ayero senu giro maung nona bono yero awongto eno pugaina. \v 13 Pugainu nimoi aung mani gugu mene nona nuna apakana pu dekaongna gairo puro tawing zo nugu oko ake-akemo nibamu auna baungno nasani nauna. Nung atu mitasani nung moni emowa saese moni tebe-tabe sisigairo aung yena. \v 14 Ayenu nona nuna yore-yare aung-kamore yenu aune dora botiyo baina tawing auna atu kasa yenu nung nona kauyena. \v 15 Ayero giro nung baungno tawing auna maung zora-una atu buro punu emo amimene nung pugainu baung tawing nuna-una yero pu diya yero nasani nauna. \v 16 Anasani nung pura ma minari kotuna. Noeno oko emo mene nona minao ena nung eno oko pugao yewa. Ayero yewa aune nung dubo kapetegairo \v 17 eyero sena, ‘Mama nana-una buro-mani daigairo nowa amimene nona tame atu neya. Arata nane mene zo etu mitasani meri maganena. \v 18 Saineba, na iropuro mama nana auna atu baungno nung eno eyero sarinena, \v 19 “Mama, na gitau pasena Tuwa Bayau eno yero ning eno yewang. Arare yeme na nono yero mani nina yarineni? Nine na yausero mani nana oko sarinesa. Ning na pumasa soumani nina gege nane.” Na mama eno ayero sarinena.’ \v 20 Ayero sero iropuro maungna-ina baungna. Nung butunenu maung mene nung ake atu gigina. Giro yo-auno sungno baungno mani nuna saniro toko yena ara. \v 21 Ayero yenu mani mene nung eno eyero sena, ‘Mama, na gitau pasena Tuwa Bayau eno yero ning eno yewang. Arare yeme ning na maze mani nana ayero na eno oko sase.’ \v 22 Ayero sena, arata maung mene buro-mani nuna eno eyero sena, ‘Ewiya mani nana me, arare niye taung wori iwaing-kawaing awiya mena puro buro nung eno wosogaya pumae. Ayero yero wawong soro nuna-una ling zo pugae. Ayero te soga te nuna-una wosogaipu pumae. \v 23 Ayero yero aune bulimakao mani taung gawire awiya puro buro depu mininasani yawa yawa yanene. \v 24 Noeno okowata, mani nana ewiya magayena asinasani nona amimene kasa yetiya. Mani tara yena amimene nupema kapetegairo bumiya.’ Ayero senu awong zayero yawa yawa yewa ara. \v 25 Anewa muwo mani nuna nung bure atu butunete garo bautara kasa yero na wuinewa bewing duruka nigiro \v 26 buro-mani zo yausero atata yena, ‘Tani owiya noeno nei?’ Ayero atata yenu \v 27 buro-mani mene nung eno eyero sena, ‘Meta nina bumiya, aeno maung nina mene bulimakao mani taung gawire zo detiya. Noeno okowata, mani nuna kapete gairo bumi nung pumi iwaing mitiya.’ \v 28 Ayero senu mani muwo mani nung tini kapenu dung yero baungno gare atu towao awang sero yangduna. \v 29 Ayero yenu maung mene kasa yero buro korayao buro nasani nung yunu nung ge abena maung eno eyero sena, ‘Na dawang bainakama nibamu sou buro nina yero nona. Na ge nina zo oko dewang. Arata ning nane otao mani nana aune yawa yawa yanenese wo zo za na eno oko pugao yero nosa. \v 30 Arata mani nina awiya nung towangna bauno eno nasani nona nina sisigairo aung yero kapete gairo bumi aune ning nung kotungno sesesa bulimakao mani taung gawire zo dero ainei!’ \v 31 Ayero senu giro maung mene eyero sena, ‘Bouwa, nao zo be giti dema mitonano, arare nona nana apakana awiya nina gege ara. \v 32 Arata yeme name yawa yawa yanane moko naname iwaing yaise. Noeno okowata, meta nina magayena amimene seka yero iropumiya. Nung tara yena amimene kasa yetiya. Arare nung eno yawa yawa nenane teng niya.’” \c 16 \s1 Diya zo mene buro meko yena auna ge eniya. \p \v 1 Yesu mene buro-mani nuna eno eyero sena, “Emo wau monine zo mene nung nona nuna awiya mani zo eno senu diya nasani nauna. Diya nenu emo ena mene emo wau monine aeno eyero sewa, ‘Diya yao mani nina mene nona nina sisi-bura-bura yero noiya.’ \v 2 Ayero sewa nung nigiro mani awiya yausenu bunu nung eno eyero sena, ‘Ning buro nono yero nesa ge bowi nina seseya nigeni? Ning buro nana oko kora yero diya yero nosi siya, aeno ning diya yao buro nana yaine yao teng oko. Arare ning baungno buro yero nosa auna ge gayao puro buro gipasa gane.’ \v 3 Ayero senu buro diya nao mani awiya dubo mene eyero kotuna, ‘Burora maung mene buro sorai aune na nono yarineni? Na buro mou-mesa yao awiya yao ine teng oko, nupema na nona eno emo eno isa sarinena, awiya na meng garinena. \v 4 Aeno burora maung mene na awang sai aune emo ena mene na otao yero garo nunae-una yuno kora yaese sero na tani zo yari kotupunena.’ \v 5 Ayero sero nung emo ena abena nunae nuna-una atu mitina awong awiya nata-nata yausenu dekaong-dekaong bamuwa. Aune nung zo eno eyero sena, ‘Ning abena nazigo burora maung nana auna atu mitiye?’ \v 6 Ayero senu nung abena eyero sena, ‘Kerosinina daramu mamanikaka 100.’ Ayero senu nung eyero sena, ‘Nonana doket nina era. Arare mena adungno 100 disero 50 gae.’ \v 7 Ayero sero emo zo eno eyero sena, ‘Abena nana nazigo nina-ina atu mitiye?’ Ayero senu nung eyero sena, ‘Beki wuit 100.’ Ayero senu nung nung eno eyero sena, ‘Ning nonana doket nina puro 100 disero 80 gae.’ Buro diya yao mani mene ayero yaese senu yewa. \v 8 Arare burora maung mene buro diya yao mani tani yena auna susuwa giginu emo kotumaore mene yaine yao yena, aeno nung mani awiya bowi yena. Awiya noeno okowata, tawingna nona eno dubo-dubo yero nowa amimene otao mani nunae aune dema nasani emo kotumaore mene yaine yero nowa. Arata uritira waegao eno dubo-dubo yero nowa awong amimene tawingna nona eno emo kotumaore mene yaine yero nowa aine oko yero nowa. \v 9 Na memokoba nibamu niye eno sinena. Niye moni tawing euna mene otao-gamao yepu. Ayero yaya ago moni puro naora be aung yai aune awong niye puro pu garo mitao gege mitao auna pugarineya. \v 10 Arata zo nung nona maingkoka diya yero baingtariniya amimene deka ayero nona baina zo diya yero baingtariniya. Ora zo nung nona maingkokaka auna buro oko yero baingtao yariniya amimene deka ayero buro baina zo awiya oko yero baingtao yariniya. \v 11 Ora niye moni tawing euna awiya diya pore yarineya, awiya awe mene nona me niye eno pugai diya yarinei? \v 12 Ora niye nona emo zora awiya diya oko yero baingtao yarineya, awiya awe mene nona ninae pugai pumarinei? \v 13 Mani dekaongka mene emo diya etobe nunato-una atu sou buro yaine yao teng oko ara. Awiya nung zo eno otao nasani zo eno iwo yariniya. Nupema zo tumo didinasani zo bereya yariniya. Niye deka ayero Tuwa Bayaura sou buro nasani aune wau monina sou buro etobe deka ayero yao ine awiya teng oko arauwa.” \s1 Yesura Bowi Iwaing amimene Mosera sao tauyao ge daigatiniya. \p \v 14 Farisayo awong moni eno dubo-dubo yero nasani nauwa, arare Yesu mene ge sena awiya nigiro ge nuna aeno sero gero iwa. \v 15 Ayero yewa nung awong eno eyero sena, “Niye emo bauno mene niye gaya iwaing yaise yero nowa. Arata Tuwa Bayau mene moko ninae gosinoiya. Nona emo mene gosinowa iwaing yero noiya awiya Tuwa Bayau mene gosinoi nona meko nibamu yero noiya. \v 16 Mosera sao tauyao ge aune porofetera ge awiya tauyero mitawe dunu Yohane kasa yena be aune aung yena. Aung yenu atu zayero Tuwa Bayau nata Tuwa yero nariniya auna Bowi Iwaing sero butunowa. Arare emo bauno apakana Tuwa Bayaura napora babari tau-tataware yero nowa. \v 17 Uritire tawingne auna be besugariniya awiya nona eo yao gege. Arata sao tauyao gera owe maing maingkoka nibamu zo awiya duwao aung yao ine teng oko ara. \s1 Yesu mene yu aro wina-yangduwaora ge sena. \r Mt 5:31-32; Mt 19:9; Mk 10:11-12 \p \v 18 Emo zo nung bauno nuna doro bauno sekawa atariniya, awiya nung kuma yetiya ayao ine yariniya. Nupema emo zo nung bauno emo zo mene gitau atiro yangduna awiya atariniya, awiya nung dema kuma yariniya. \s1 Wau moni emoto Lasarora ungwe. \p \v 19 Gitau wau moni emo zo nasani nauna. Nung taung wori owere ipu ewa-gaewa yao gege puro wosogati nasani nauna. Ayero nasani wari be sero ana-bonene yero nasani yawa yaware nasani nauna. \v 20 Be aune emo bogamasa zo garo be nuna auna nugu atu adungno desetiro mitima nauna, yazo nuna Lasaro. Taung nuna bozo mene minao. \v 21 Nung nona susuna wau emora tewora atu wosai puro minari sero diya nauna. Atu mitasani naunu sino mene buro bozo nuna sasaing miniro saero nauwa. \v 22 Ayero nawe duwato emo bogamasa awiya magayenu angelo mene puro baungno Abraham aune dema tairo pugaiwa mitina ara. Ayero yenu aune wau emo magayenu mutewa ara. Mutewa nung kowa iyaore auna atu mitasani yaya baina tapunasani nauna ara. \v 23 Ayero nasani diti yero Abraham ake-akemo atu mitinu Lasaro mene nugu nung aune dema mitinu gigina ara. \v 24 Ayero yero nung aiyamama sero eyero sena, ‘O mama nana Abraham, ning na eno yo aung. Ning Lasaro iyengti wawong soro dung nuna oura dusero puro buro pugai ewawa nana iyang maingkoka yae. Na iyao mene awini yaya meko tapunena.’ \v 25 Ayero senu Abraham mene abena eyero sena, ‘Mani nana, ning gitau seka mitauwasa be aune zamena simena tame atu mitasani nona ipu ewa-gaewa yao pupunasani nauwasa. Arata Lasaro mene zo nona memeko-mameko pupunasani nauna. Arare yeme napo euna atu nung mitao nuna iwaing taungno mitiya. Ayero miti ning zo yaya tapunasani mitesa. \v 26 Arata awiya gege okowata, nona zo dema mitiya. Ninae-ina arita nanae-una towang watiyo bainakama mitoiya. Arare emo awong etu mitowa amimene watiyo awiya yauseuno ninae-ina babari yaya teng oko yariniya. Deka ayero emo agewa auna atu mitowa amimene watiyo yauseuno nana-una bumao ine awiya dema teng oko ara.’ \v 27 Ayero senu wau moni emo mene eyero sena, ‘Mama, eyao eno na ning yausinena. Ning Lasaro sasa nung mama nana-una gare babaise sinena. \v 28 Na metamani nana wawong zo miteya. Awiya Lasaro mene baungno ge tau-tataware yao awong eno saise awong nete masi euna buro yaya baina tamowi sero sinena.’ \v 29 Ayero senu Abraham mene eyero sena, ‘Awong Mosera ge mitiya, o nupema porofetera ge mitiya, arare awong ge awiya nigaese.’ \v 30 Ayero senu wau moni emo mene eyero sena, ‘O mama nana Abraham, awiya teng oko niya. Arata magayao zo mene biritira atu iropuro baungno nunae-una kasa yero ge sai nigiro dubo darawa yarineya.’ \v 31 Ayero senu Abraham mene eyero sena, ‘Awong Mosera geta porofetera ge oko nigao yarineya, awiya emo zo mene biritira atu nupema iropuro baungno ge sai gaya me oko yariniya.’” \c 17 \s1 Tani meko mene emora kotumao sisigatinoiya. \r Mt 18:6-7, 21-22; Mk 9:42 \p \v 1 Yesu mene buro-mani nuna eno eyero sena, “Pasenana yumao ewe-pape noyao amimene kasa yero emo bauno yumai pasenana zuwarineya. Arata zo nung emo bauno pasenana yumariniya amimene meko yaise. \v 2 Emo ayao amimene mani maingkoka zo yumai pasena tamoiye sero, niye bere-bere daba bainakama zo emo auna dube kimegairo wito kurura atu teugaya gutero tura babai teng yariniya. Noeno okowata, emo amimene pasena oko yaore oura gutero magayariniya, awiya nona eo yao gege. Arata nung pasena yai aune Tuwa Bayau mene abena pugariniya, awiya nona mou-mesa yao. \v 3 Niye nika niyetope diya yero baingtipu. Otao nina pasena yai giro ning nitope nung awang se. Nupema nung dubo darawa yai giro ning dema pasena nuna yangdo. \v 4 Nupema nung pasena ning eno be 7 ayao wari zore yariniya, arata nung nupema tera kapetegairo ning eno eyero sariniya, ‘Na dubo darawa nena.’ Ayero sinai be 7 yai saineba ning pasena nuna yangduwarinesa ara.” Ayero sena arauwa. \s1 Tumo diyaora susuwa. \p \v 5 Aposolo mene Tuwa eno eyero sewa, “Ning tumo diyao nanae inasa tauyaise.” \v 6 Ayero sewa Tuwa mene eyero sena, “Tumo diyao ninae awiya i me maingkokaka zo ine bairo baina yatiya, awiya niye i baina oeno eyero sateya, ‘Ning etu zokero baungno wito towang atu dopero bayase.’ Ayero saya ge ninae dimatiya arauwa. \s1 Buro maina susuwa. \p \v 7 Ayero ninae-ina mani sou zo mene ma buro nete ta bulimakao diya nete ture nupema kapete gairo bung nape yai aune diya nuna mene, ‘Ning mena bung adungno nona minase,’ ayero sarinita? \v 8 Aung ara. Nung nung eno eyero sariniya, ‘Ning nona minao nana sairo kora yero mo neyang yao awiro aune nona nana dungno puro bung. Na nona minana teng yai aune ning ago nona minase.’ \v 9 Ayero soumani mene buro nung eno sao awiya yai aune diya nuna mene nung eno dange sarinita? Aung ara. \v 10 Susuwa ninae deka ayero mitiya. Tuwa Bayau mene buro niye eno pugaina awiya yero besugairo aune eyero sepu, ‘Naeka buro-mani me ungta sinesa. Buro nae eno sao awiya gege yetenane.’ Ayero sepu.” Ayero sena arauwa. \s1 Yesu mene emo wawong etobe bozo tauyaore awiya korayena. \p \v 11 Yesu nung Yerusalem babari sero nagibe atu ang yero Samaria towang Galilaya towang atu bautunete \v 12 kasa napo zora yena. Ayero yenu emo bozo tauyaore wawong etobe amimene buro nung nagibe atu tamuwa. \v 13 Awong ake ina atu dopero yausero eyero sewa, “Yesu, emo tuwa, ning nae eno yo aung.” \v 14 Ayero sewa nung awong giro eyero sena, “Niye baungno taung aingso ninae pirisa eno gipepu giro iwaing yeteya asae.” Ayero senu awong ang yero bautunewa taung aingso nunae iwaing yena ara. \v 15 Ayero yenu nunae-una emo zo mene taung nuna iwaing yenu giro wawa sero Tuwa Bayaura yazo bowire de ika gatinasani yesese yena ara. \v 16 Yesese yero baungno Yesura-una tera atu boma gaero benaung koing tawingna gairo nung eno dange sena. Nung awiya Samaria emo ara. \v 17 Yesu mene giro eyero sena, “Na emo wawong etobe kora yetena iwaing yeteya, arata 9 awiya natu mitei? \v 18 Ayero emo 9 apakana yesese yero Tuwa Bayaura yazo bowire de ika gateya teng yatiya, arata emo Yuda oko amimene nata yesese yero bumiya era.” \v 19 Ayero sero nung eno eyero sena, “Ning iropuro baung nase. Tumo diyao nina mene yeti ning iwaing yetesa.” Ayero sena arauwa. \s1 Tuwa Bayau nata Tuwa yero nariniya auna be bumariniya. \r Mt 24:23-28, 37-41 \p \v 20 Farisayo mene Yesu atata yero sewa, “Be noune Tuwa Bayau nata Tuwa yero nariniye?” Ayero atata yero sewa giro Yesu mene ge nunae abena eyero sena, “Tuwa Bayau nata Tuwa yero nariniya auna be awiya emora diti mene gao teng oko ara. \v 21 Nupema awong ge eyero sao teng oko, ‘E gipu. Nung etu mitiya era.’ Ora, ‘Nung agewa zora otu mitiya ora.’ Sana nigipu. Tuwa Bayau nata Tuwa yero nao awiya ninae-ina towang mitiya ara.” \v 22 Ayero sero buro-mani nuna eno eyero sena, “Nete ago niye na Emora Mani kau nasani wari be dekaongka gege niye aune dema nanese kotumariniya, arata na niye aune dema oko narinena. \v 23 Awong niye eno eyero sarineya, ‘Gipu, nung otu mitiya.’ Ora, ‘Gipu, nung etu mitiya.’ Ayero saya niye oko baungno awong ago yae. \v 24 Awiya noeno okowata, be bibiya papari-papari noi waegao awiya waegairo baung uriti agewara atu besugatinoiya, deka ayao ine na Emora Mani mene be na kasa yarinena aune ayero yarinena. \v 25 Arata gitau na yaya buro witao tamarinena. Tamana emo yeme tawingna etu neya amimene na bauta potero duwarineya. \v 26 Tani gitau Noa wangna oko witaore nasani nauwa deka ayao ine naya na Emora Mani kapetegairo barinena. \v 27 Awong ou oko bumaore nona pupunasani mininasani anasani bauno wina-piti yero atitinasani nauwa. Ayero nasani nauwita asero newa Noa wangna witina ara. Witinu ou wori baina buro awong worero aung yena. \v 28 Emo yazo Loto nasani nauna be aune deka ayero nasani nauwa. Awong nona mininasani nona wina-piti nasani minao buro nasani garo nasani awinasani nawe duwa \v 29 Loto mene napo Sodom doro daigati nenu wari be aune awetu iyaore uritira atu wa sigoru mene wosaine yero emo bauno apakana awero aung yena ara. \v 30 Emo mene deka ayero nasani kotumao nunae puro pu tawingna burora gairo naya na Emora Mani kasa daung yarinena. \v 31 Be aune zo nung garo nuna-una opesara atu mitariniya amimene nona-owi nuna gare mitiya awiya pumari oko towaise. Ora zo nung bure atu nariniya amimene oko kapete gairo nape babaise. \v 32 Niye tani Lotora bauno auna-ina kasayena\f + \fr 17:32 \ft Lotora aro. Tuwa Bayau mene Loto aro mani awisore napo Sodom yangdoro baung diri yari bautunasani diti ye ago gao awang sena. Arata Lotora aro mene napo nuna nupema gari sero diti ye ago gainu iyao mene wosiro nung worenu magayena ara.\f* awiya kotungpu. \v 33 Zo nung nao nuna tawingna awiya puro nari kotumariniya amimene tawingna nao nuna awiya yangduwariniya. Arata zo nung nao nuna na eno duwariniya amimene nao iwaing tamariniya. \v 34 Na sana nigipu. Ping aune emo etobe masi dekaongka auna awinayato na zo puro zo duwarinena. \v 35 Bauno etobe mene ma yetinasani mitayato na zo puro zo duwarinena. \v 36 [Emo etobe bure atu nayato na zo puro zo duwarinena.]” \v 37 Ayero senu awong ge awiya nigiro eyero sewa, “Emo tuwa, nona awiya naina atu kasa yariniye?” Ayero sewa Yesu mene ge pungyero eyero sena, “Buro awinoi ni owa mene boingsa giro dowinowa ara.” \c 18 \s1 Bauno zo mene zaz nung soremaise sena auna ge eniya. \p \v 1 Yesu mene awong isa saora bereya aung be giti isa sinasani naese sero ge pungyero eyero sena, \v 2 “Emo zaz zo napo zora mitauna amimene Tuwa Bayau ta emo awiya oko awang yero nasani nauna. \v 3 Napo auna bauno gamo yu magayao zo nasani nauna amimene zazra-ina ozaung-zaung kasa yero eyero sero nauna, ‘Iwo nana mene na yora initinoiya, arare ning na soreung.’ \v 4 Ayero sero naunu zaz mene ge nuna oko nigao doro nawe aune eyero kotuna, ‘Na Tuwa Bayauta emo awiya awang oko yero nona, \v 5 arata bauno gamo ewiya nung buro baina na eno pugatinoiya. Nete ozaung-zaung nana-una butunai na bereya yoiye, na nung kotora atu gera soremane.’” \v 6 Tuwa mene ge pungyao awiya sero aune eyero sena, “Niye zaz meko auna ge awiya nigiro susuwa eyero gipu. \v 7 Tuwa Bayaura gerao dubu nung ping iya yausinasani nowa awong awiya Tuwa Bayau mene kotora atu gera soremarinita? \v 8 Yore. Na meba sinena. Nung awong mena gera soremariniya. Arata na Emora Mani mene nupema tawingna kapetegairo buro emo tumo diyaore ena isa sinasani naya tamarinenita?” Ayero sena arauwa. \s1 Farisayo zo aune takis pumao emo zo auna ge eniya. \p \v 9 Emo ena awong nuka nuyetope gosinauwa emo pewayao naunu otao mani ena zo gosinauwa meko yero nauna awong aeno Yesu mene ge eniya eyero sena, \v 10 “Emo etobe awongto isa sari sero witi Tuwa Bayaura ibu bainana yewato ara. Zo nung Farisayo, zo nung takis pumao emo ara. \v 11 Farisayo awiya dopero mitasani moko nuna mene isa eyero sena, ‘O Tuwa Bayau, na emo ena ine oko ara. Ayero nasani giro na ning eno dange sinena. Awong awiya ugaing yao emo, tani meko nao emo, aune kuma yao emo ara. Arata na awong ine oko ara. Nupema, na takis pumao emo eine oko ara. \v 12 Na Sande dekaongka auna be etobe ayao nona seminiro nona. Arata nona apakana pupunona awiya gausero dubu wawong etobe yero zo ning eno pugatinona ara.’ \v 13 Isa ayero sena ara, arata takis pumao emo awiya ake ina atu dopero diti ika uritira yao awang yena. Nung pasena nuna giginu baina yenu meng gatinasani isa eyero sena, ‘O Tuwa Bayau, na pasena emo. Ning na ao-di.’” Yesu mene ungwe awiya diro aune eyero sena, \v 14 “Na niye eno sane. Takis pumao emo awiya Tuwa Bayau mene nung emo pewayao ayero senu nung kapete gairo garo nuna-una baungna. Arata emo zo awiya aung ara. Noeno okowata, zo nung taung puro witariniya, awiya Tuwa Bayau mene nung puro wosariniya. Arata zo nung wosiro nariniya, awiya Tuwa Bayau mene yazo nuna de ika yariniya.” Ayero sena arauwa. \s1 Yesu mene mani mamanikaka gao yena. \r Mt 19:13-15; Mk 10:13-16 \p \v 15 Emore baunone awong Yesu mene mani mamanikaka gao yaise sero puro nuna-una bamuwa. Arata buro-mani nuna mene gigiwa meko yenu awong gona yewa. \v 16 Ayero yewa arata Yesu mene mani mamanikaka nuna-una bumaese sero eyero sena, “Niye mani mamanikaka dopu nana-ina bumae. Nagibo nunae oko gazae. Awong ayao amimene Tuwa Bayaura napo auna gerao ara. \v 17 Na ge memokoba nibamu niye eno sinena. Zo nung tumo diyao mani mamanikakara ine aung amimene Tuwa Bayaura nape babao ine teng oko.” Ayero sena arauwa. \s1 Emo gitau yao wau monine auna ge. \r Mt 19:16-30; Mk 10:17-31 \p \v 18 Gitau yao zo mene Yesu atata yero eyero sena, “O gipao emo iwaing, na nono yero nao me iwaing tamarineni?” \v 19 Ayero senu Yesu mene abena eyero sena, “Ning na iwaing asinasani iwaingna susuwa gosinesita? Tuwa Bayau nata iwaing. \v 20 Ning Tuwa Bayaura sao tauyao ge gosinosa: ‘Kuma oko yase; Ning emo oko dasa magayae; Ning ugaing oko yase; Ning emo zo gera pugari ge oko iwase; Ning ai maungnena ge diung.’ Sao tauyao ge ayero mitiya.” \v 21 Ayero senu gitau yao emo mene eyero sena, “Na mani maingkore ge awiya apakana diungno butunawe emo yetena.” \v 22 Ayero senu Yesu mene nigiro eyero sena, “Ning buro zo duwasa mitoiya, awiya ye. Ning baungno nona nina apakana pugasa emo mene zuma gaero pumaya wau moni nina awiya emo bogamasa eno bono ye pumae. Ayero yasa aune wau nina uritira atu mitariniya. Ayero aune buro na ago yase.” \v 23 Ayero senu emo gitau yao amimene ge awiya niginu dubo nuna mou-mesa yena. Noeno okowata, nung wau moni bainane. \v 24 Ayero yenu Yesu mene giro eyero sena, “Emo wau moni witaore amimene Tuwa Bayaura napo auna babaora buro bainakama yarineya. \v 25 Wo kamel mene zai mo gayao auna enora towao awiya teng oko. Deka ayero emo wau moni witaore mene Tuwa Bayaura napo auna babao awiya deka teng oko.” \v 26 Ayero senu emo ge awiya nigiro eyero sewa, “Arare awe mene uritira baungno nao me iwaing awiya tamao teng niye?” \v 27 Ayero sewa Yesu mene eyero sena, “Nona emo mene yao ine teng oko awiya Tuwa Bayau mene yai teng yariniya.” \v 28 Ayero senu Petoro mene eyero sena, “Sana nigi. Nae napore nona-owi nanae apakana doro ning ago nasani nonane.” \v 29 Ayero senu Yesu mene awong eno eyero sena, “Na memokoba nibamu niye eno sinena. Zo nung Tuwa Bayau nata Tuwa yero nariniya auna ge bowi babaise sero napo nunata bauno nunata metamani nunata maung aire nunata mani awiso nuna duwariniya, awiya \v 30 abena Tuwa Bayau mene yeme tawingna etu abena nuna bainakama pugariniya. Nupema ago nung eno nao me iwaing pugariniya.” Ayero sena arauwa. \s1 Yesu nung magayero iropariniya auna ge nupema senu be etama yena. \r Mt 20:17-19; Mk 10:32-34 \p \v 31 Yesu mene buro-mani 12 sero puro gitau baungno awong eno eyero sena, “Sana nigipu. Yeme name Yerusalem babari sero wiwitinenane era. Arare ge gitau porofete mene Emora Mani eno gaewa awiya me yariniya. \v 32 Awiya emo mene na puro pu emo Yuda oko auna waweng garineya. Ayero yaya na izi nasani na eno nao meko nasani begura pise nana tame garineya. \v 33 Ayero yero awong na waung mene yanakana dero aune na daya magayarinena. Magayana wari be etama aung yai aune nupema iroparinena.” \v 34 Ayero sena, arata buro-mani mene ge awiya nigiwa gera susuwa oko kasayao yena. Awong ge auna susuwa kau yero iwawa yewa. \s1 Yesu mene emo diti guma yao zo kora yena. \r Mt 20:29-34; Mk 10:46-52 \p \v 35 Yeriko nape atu emo diti guma yao zo mene nagibo deungbera atu adungno emo bauno eno moni isa sinasani mitina. Ayero nasani mitinu Yesu mene napo auna nugu kasa yena. \v 36 Kasa yenu emo amimene emo bauno witao butunewa auna bewing nigiro emo ena atata yero sena, “Awong ewiya no nei?” \v 37 Ayero senu awong nung eno eyero sewa, “Yesu Nasaretera emo amimene butuniya.” \v 38 Ayero sewa giro nung yausero be kerero eyero sena, “Yesu ning Dawidira sai, ning na eno yo aung!” \v 39 Ayero senu emo gitau ang newa amimene nung gona nasani nung ge duwaise sewa. Arata nung nupema wawa bainakama sero sena, “O Dawidira sai, ning na eno yo aung!” \v 40 Ayero senu Yesu mene nigiro nagibe atu dopero awong eno eyero sena, “Puro nana-ina bungpu.” Ayero senu puro bung nugu yewa Yesu mene atata yero sena, \v 41 “Na no ning eno yanese sinesi?” Ayero senu nung eyero sena, “Tuwa, na sasa diti moko nana iwaing yaise sinena.” \v 42 Ayero senu Yesu mene nung eno eyero sena, “Diti moko nina iwaing yaise. Tumo diyao nina-una teng ning iwaing nesa.” \v 43 Ayero sinenu diti moko nuna iwaing yenu nung soma nupema gigina. Ayero yenu emo bauno mene tani awiya giro Tuwa Bayau bowi yewa. \c 19 \s1 Zakayora ungwe. \p \v 1 Yesu mene Yeriko nape toiro busero buwagairo babari sero yena. \v 2 Aune napo auna emo zo nasani nauna yazo nuna Zakayo. Nung emo takis pupunasani nauwa auna diya zo. Arare nung moni witaore ara. \v 3 Nung amimene Yesura benaung giro baingtari kotuna, arata emo bauno witao mitiwa amimene nung gazewa nung Yesu gao teng oko yena. Noeno okowata, nung emo apungka. \v 4 Aeno nung gitau sungno baungno Yesu etu butunai garinena asero witi i zora yena. \v 5 Ayero mitinu Yesu agewa auna buro diti ika yero nung eno eyero sena, “Zakayo, ning mena wosiro bung. Yeme na garo nina-ina atu witiro mitete awarinena.” \v 6 Ayero senu nung mena wosiro buro yawa yawa nasani Yesu puro baung garo nuna-una yena. \v 7 Anenu emo bauno daigairo mene gigiwa meko yenu Yesu eno ge bautara sinasani eyero sewa, “Nung baungno pasena emo ouna gare atu awari sero bautuniya, owiya!” \v 8 Zakayo nung dopero Tuwa eno eyero sena, “Tuwa, sana nigi. Na nona-owi nana puro dubu etobe gurutu yero zo puro emo bogamasa eno pugarinena. Nupema na gitau ge iwero emo zora nona dekaongka ugaing pumuwingta, awiya na abena nuna siwongpatige ayero pugarinena.” \v 9 Ayero senu Yesu mene nung eno eyero sena, “Yeme Tuwa Bayau mene emo bauno garo euna awiya pumiya. Emo ewiya dema nung Abrahamna saisibuna auna zo. \v 10 Na Emora Mani mene emo tara yao eyao ine ewiya kau yero taungno kora yari bumuwang.” Ayero sena arauwa. \s1 Buro-mani wawong eto amimene moni pumuwa auna ge eniya. \p \v 11 Ayero senu nigiwa aune nung susuuno ge eniya zo sena. Noeno okowata, nung kasa Yerusalem gatinenu awong eyero kotumuwa, “Yeme Tuwa Bayau nata Tuwa yero nariniya.” \v 12 Ayero kotupunewa giro nung ungwe zo didinasani eyero sena, “Emo baina zo nung tawing zo omete-oko auna babai emo tuwara putoung nung eno pugaya kapetegairo bari sena. \v 13 Ayero yari sero buro-mani nuna wawong eto yau senu bumuwa awong eno moni bono yero 200 kina 200 kina pugainu pumuwa aune eyero sena, ‘Niye moni emimene buro yaya zamai puro naya na kapetegairo bumane.’ \v 14 Ayero sero doro bautunenu tawing nuna auna emo bauno mene nung bereya yenu giro ge pugaiwa puro nung ago yero bamuwa ara. Baungno kasa yero eyero sewa, ‘Emo amimene emo tuwa nanae yao awang sinenane.’ \v 15 Ayero sewa, arata saineba awong emo tuwara putoung nung eno pugaiwa puna ara. Putoung pugaiwa puro kapetegairo buro tawing nuna-una kasa yero buro-mani wawong eto gitau moni pugaina awong awiya yau saese senu yau sewa bumuwa ara. Bumuwa nung awong moni buro yewa nazigo kasayeni awiya gari sena. \v 16 Arare buro-mani zo mene nuna-una kasayero eyero sena, ‘Emo tuwa, 200 kina na eno pugasa amimene buro yetena 2,000 kina nupema kasayetiya.’ \v 17 Ayero senu emo tuwa mene nung eno eyero sena, ‘Ning buro-mani iwaing. Ning nona maingkokaka awiya iwaing diya yetesa, arare ning yeme napo wawong etobe ayao awiya diya yasese pugarinena.’ \v 18 Ayero senu buro-mani zo mene buro eyero sena, ‘Emo tuwa, 200 kina na eno pugasa amimene buro yetena 1,000 kina kasayetiya.’ \v 19 Ayero senu emo tuwa mene nung eno eyero sena, ‘Na ning napo wawong zo awiya diya yasese pugarinena.’ \v 20 Ayero senu aune buro-mani zo mene buro eyero sena, ‘Emo tuwa, 200 kina nina mitiya era. Na gitau mo be zora pugairo sikigaingwa mitoiya era. \v 21 Awiya noeno okowata, na susuwa nina gosinona. Ning nona eno dubo-dubo nasani tau-tataware yero nosa. Nona mani zo mene pugatinoi mitoiya awiya nine pupunosa; nona mani zo mene urinoiya awiya nine pupunosa; aeno na ning awang yero nona.’ \v 22 Ayero senu emo tuwa mene buro-mani aeno eyero sena, ‘Ning buro-mani meko nibamu ara. Ge nika nina eno na ning gera pugatinena. Ning susuwa nana gosinosa asinesa. Na nona eno dubo-dubo nasani tau-tataware yero nona. Anasani nona emo ena mene pugatinowa mitoiya awiya nane pupunona. Nupema nona emo ena mene urinowa awiya nane pupunona, ayero sinesita? \v 23 Aune ning noeno moni nana gitau oko puro pu benkira gao yasi? Ayero yatesi siya, awiya na kapetegairo buro agewa nuna aune dema pumatena.’ \v 24 Ayero sero nung emo ena nugu dopero mitiwa aeno eyero sena, ‘Niye 200 kina nuna awiya sorero puro pugaipu emo 2,000 kina tauna amimene pumae.’ \v 25 Ayero senu awong eyero sewa, ‘Tuwa, nung ka awiya 2,000 kina mitiya!” \v 26 Ayero sewa, arata nung eyero sena, ‘Na niye eno sane. Zo nung nona nung eno pugao awiya puro nasani amimene buro yai giro na ena susuuno nung eno pugarinena. Arata zo nung nona nung eno pugao awiya puro nasani amimene buro oko yao yai giro na nona maingkokaka nuna-una mitiya awiya sorero pumarinena. Ayero yana nung aung nariniya. \v 27 Ora emo bauno na iwo nasani na emo tuwa nunae yao awang sewa, awong ami zo puro bungpu nana-una benaungna atu daya mamagayae.’” \s1 Yesu nung emo tuwa mene yaine yero Yerusalem toina. \r Mt 21:1-11; Mk 11:1-11; Yo 12:12-19 \p \v 28 Yesu nung ge awiya sero aung yero aune Yerusalem witari gitau ang yero baungna. \v 29 Nung diri yazo Oliwa awiya witiro napo etobe yazo nunato Betefasito Betani auna nugu kasa yero buro-mani nuna etobe eno eyero sero iyengtinu gitau bamuwato, \v 30 “Nito napo ouna baungno toiro baungputo. Baungno wo dongki seka bayao zo getara kimegeya mitiya awiya garineyato. Gitau mani zo mene tame oko aduna ara. Nung awiya geta besero puro bungputo. \v 31 Ora besinayato emo zo mene nito atata yero ‘Nito noeno dongki awiya geta besineito?’ ayero sai giro nito abena eyero seputo, ‘Tuwara buro euna mitiya.’” \v 32 Yesu mene ayero sero awongto iyengtinu bamuwato ara. Baungno nona sena awiya teng deka ayero tamuwato ara. \v 33 Awongto dongki sekawa auna angsi besinewato wora mamono mene awongto eno eyero sewa, “Nito noeno dongki sekawa auna angsi besineito?” \v 34 Ayero sewa awongto eyero sewato, “Tuwara buro euna mitiya.” \v 35 Asero awongto dongki sekawa awiya puro baung Yesura-una yewato ara. Ayero yewato awong taung wori nunae puro pu dongki tame gairo aune Yesu iniro soga yewa witi wo tame yena. \v 36 Nung dongki tame adungno bautunenu emo bauno mene awong taung wori nunae amimene nagibe atu ero zuwero gitau newa. \v 37 Nung diri Oliwa wosiro baungno Yerusalem nugu kasa nenu dubu baina nung ago nauwa amimene yawa yawa yewa. Awong tani putoungne naunu gosinasani nauwa awiya kotupunasani arero Tuwa Bayaura yazo de ika gatinasani eyero sewa, \v 38 “Emo tuwa naname Tuwara bera butuniya nung awiya bowi yanene. Uritira tini kapao aung yetiya. Name Tuwa Bayaura yazo de ika yanene!” \v 39 Ayero sewa Farisayo ena emo bauno dubu baina auna towang mitiwa amimene Yesu eno eyero sewa, “Gipao emo, emo dubu nina mene ning emo tuwa asineya awiya se duwae.” \v 40 Ayero sewa nung abena eyero sena, “Na niye eno sane. Awong ge duwarineya, awiya daba mene ‘emo tuwa’ asinasani ararineya.” Ayero sena arauwa. \s1 Yesu mene Yerusalem eno zi sena. \p \v 41 Arare Yesu nung baung Yerusalem nugu yero napo baina awiya giro napo eno zi sena. \v 42 Zi sero eyero sena, “Niye dema be yeme eune monona nagibo\f + \fr 19:42 \ft Napo Yerusalem auna susuwa awiya era. Monone naora napo. Arare Yesu mene mono puro buna, arata Yerusalem emo bauno mene nung awang sewa. Aeno ago iwo mene awong gera yarineya ayero sena.\f* gatei siya, awiya teng yatiya. Arata yeme monona nagibo puingtiniya. Arare niye oko garineya. \v 43 Iwo mene napo ninae ziuno mitasani aiwo gaero pupunasani gapuro au gitau gairo amimene bemi yaise yarineya. Ayero yero niye puro pu towang gaya niye nai kau yarineya. \v 44 Awong napo ninae daya bezai toiro niye dero aung-kamore yarineya. Awong daba zo zora-una tame mitariniya, awiya oko ao-diyarineya. Tani awiya ninae-ina atu kasa yariniya, noeno okowata, Tuwa Bayau mene niye kora yari buna auna be awiya niye oko gao yero nowa.” Ayero sena arauwa. \s1 Yesu mene emo Tuwa Bayaura ibu bainana atu nona wina-piti yero newa giro tunena. \r Mt 21:12-17; Mk 11:15-19; Yo 2:13-22 \p \v 45 Yesu mene Tuwa Bayaura ibu bainana toiro emo moni paora buro ibu mokora atu yero newa giro tunena. \v 46 Nung awong eno eyero sena, “Ge gayao zo eyero mitiya era: \q1 Ibu nana awiya isa saora ibu mitaise. \p Arata niye yeteya ibu ewiya ugaing yao emora pungyao masi nunae ine niya.” Ayero sena ara. \v 47 Nung wari be sero ibu mokora atu emo bauno gipinasani nauna. Arare pirisa babuze aune sao tauyao ge gipao emo aune diya ena dema awong amimene nung daya magayaise auna nagibo tamari yewa. \v 48 Arata emo bauno apakana amimene ge nuna nigaora tauyero putoung newa giro awong nagibo zo oko tamuwa. \c 20 \s1 Yesu ana bera atu buro nauni, awiya gari atata yewa. \r Mt 21:23-27; Mk 11:27-33 \p \v 1 Arare be zore Yesu mene emo bauno Tuwa Bayaura ibu mokora atu Tuwara ge gipinasani Bowi Iwaing tugata nenu pirisa babuze aune sao tauyao ge gipao emo aune simai ena amimene nuna-una buro \v 2 nung eno eyero sewa, “Ning nae eno se. Ning ana bera atu tani awiya yero nosi? Awe senu tani awiya yero nosi?” \v 3 Ayero sewa nung ge nunae abena eyero sena, “Na deka dema ge zo niye atata yari kotupunena. Niye na eno sepu. \v 4 Yohane mene ge ou buro nuna amaze ana bera yero nauni, emora berata Tuwa Bayaura bera i?” \v 5 Ayero senu awong nuka nuyetope ge wina-se nasani eyero sewa, “Name ‘Yohanena ou suwao awiya uritira nona’ asarinenane, awiya nung eyero sariniya, ‘Arare niye nono yero ge nuna oko nigao yewi?’ \v 6 Ayero soiye sero eyero sarinenineta, ‘Yohanena ou suwao awiya emora nona gege ara.’ Ayero sanane emo apakana emimene daba au naname-una garineya. Noeno okowata, awong Yohane gosinowa porofete me yero nauna.” \v 7 Ayero sero awong Yesu eno ge abena eyero sewa, “Yohanena ge ou susunauna awiya naina atu kasa yeni, awiya nae oko gao arauwa.” \v 8 Ayero sewa Yesu mene awong eno eyero sena, “Ayero sineya, arare na ana bera atu tani yero nona auna susuwa niye eno oko sarinena.” Ayero sena arauwa. \s1 Emo meko mene wain buro diya nasani nauwa auna ge eniya. \r Mt 21:33-46; Mk 12:1-12 \p \v 9 Yesu mene emo bauno eno ge eniya eyero sena, “Emo zo mene wain urena ara. Urero diya ena burora pugairo nung tawing ake-akemo auna baungno nimoi nasani nauna ara. \v 10 Arare wain me pumaora be bunu giro nung buro-mani zo baungno wain me ena pumaise sero iyengtinu baungnu diya mene dero tunewa tebeba kapete gairo baungna ara. \v 11 Baungnu wain burora maung mene buro-mani zo nupema iyengtinu baungnu dero izinasani tunewa tebeba kapete gairo baungna ara. \v 12 Baungnu maung mene buro-mani zo nupema iyengtinu baungnu dewa taung kamuta mungtenu musugaiwa. \v 13 Ayero yewa burora maung mene giro eyero sena, ‘Nono yarineni? Na mani nana yo diyang nana ewiya iyengtana babariniya. Babai awong nung giro aratamarineita?” \v 14 Ayero sero iyengtinu baungnu diya mene mani awiya giro wina-se yero eyero sewa, ‘Nung emimene nete tawing euna maung yariniya, arare nung kara danane magayai tawing ewiya naname yae.’ \v 15 Ayero sero nung musuna-masuna nete puro baungno wain buro doro goma bautara atu dewa magayena ara.” Yesu ungwe awiya diro emo atata yero sena, “Burora maung mene diya yao emo eno nono yariniye? \v 16 Nung buro awong dariniya. Ayero yero diya sekawa buro nuna-una pugariniya.” Yesu ayero senu awong nigiro eyero sewa, “Aung ara. Ayao ine oko kasa yaise!” \v 17 Ayero sewa Yesu mene diti ye nunae-una gairo eyero sena, “Arare ge gayao euna susuwa nono yero mitiye? \q1 Garo yao emo mene daba zo gigiwa meko yenu duwa ara. \q1 Arata daba amimene garo wurura ziwong yero mitoiya. \p \v 18 Zo nung daba auna atu te gaero zuwariniya amimene pusupariniya. Ora daba amimene emo zora-una tame zuwariniya, awiya emo awiya dai pusupuro mozero aung yariniya.” \v 19 Ayero senu sao tauyao ge gipao emo aune pirisa babuze mene ge eniya sena amimene awong gaunu giro wari deka aune nung bunao gare pugari sewa, arata awong emo bauno awang yero giro duwa arauwa. \s1 Awong Sisa eno takis pugarineita asero Yesu atata yewa. \r Mt 22:15-22; Mk 12:13-17 \p \v 20 Arare awong Yesu iniro puro emo tuwara waweng pugari sero nung umo yewa. Ayero nasani awong emo ena pugaiwa baungno esega ge nigaora yero nung etutinewa. Awiya nung ge meko zo sai giro nung sanari sero newa. \v 21 Ayero nasani nung atata yero eyero sewa, “Gipao emo, nae susuwa nina gosinenane. Ge nina awiya iwaing. Ning ge nina iwaing gege emore baunone eno sinosa. Ning emo ena yazore awiya awang oko yero nosa. Aung ara. Ning emo bauno eno Tuwa Bayaura ge auna susuwa gipero baingtitinosa. \v 22 Ning nono kotupunesi? Name Yuda emo mene Roma emora emo tuwa Sisa aeno takis pugatinonane awiya ning gosinosa teng yero noita?” \v 23 Ayero sewa, arata Yesu mene awong iwora yani ititinewa awiya giro awong eno eyero sena, \v 24 “Moni zo gipepu gane. Ora ititire yazore monina mitiya ewiya ana ing?” Ayero senu awong eyero sewa, “Awiya Sisara.” \v 25 Ayero sewa nung awong eno eyero sena, “Arare nona Sisara gerao ayero sero giro Sisa eno pugaipu. Ora nona Tuwa Bayaura gerao ayero sero giro Tuwa Bayau eno pugaipu.” \v 26 Ayero senu awong nung emo baunona benaungna atu sanao teng oko yena. Nupema ge sena awiya nigiwa kotumao nunae-una atu oko kasa yao yenu awong no saine yero giro duwa ara. \s1 Awong emo magayero iroparineya auna Yesu atata yewa. \r Mt 22:23-33; Mk 12:18-27 \p \v 27 Emo ena Sadukayora dubu amimene Yesura-ina bumuwa ara. Awong Sadukayo mene ge eyero sinauwa: “Magayao awong nupema oko iroparineya.” Ayero sinauwa. \v 28 Arare awong nung atata yero eyero sewa, “Gipao emo, Mose mene ge zo name eno eyero gaena, ‘Emo zo bauno atiro nete mani oko pumao magayariniya, awiya meta nuna mene bauno awiya atariniya. Ayero yero nung amimene tato nuna eno mani zo pumaise.’ \v 29 Arare metamani 7 awiya awong nasani nauwa ara. Tato kiyongne awiya nung bauno atiro nawe mani aung magayena. \v 30 Arare namba tu mene bauno deka amaze atiro nawe mani aung magayenu \v 31 namba tri mene bauno deka amaze atiro nawe mani aung magayenu, ayero gege yero baungno awong metamani 7 amimene bauno dekaongka amaze atiwa, arata awong mani aung magayewa ara. \v 32 Arare ago bauno awiya magayena. \v 33 Awong 7 amimene gitau bauno dekaongka awiya atiwa. Arare be mamagayao mene nupema iroparineya be aune bauno awiya bauno ana yariniye?” \v 34 Ayero sewa Yesu mene awong eno eyero sena, “Yeme tawingna etu emo bauno atitinasani nowa. \v 35 Arata nete be bainana atu emo bauno ena nao me iwaing topetaese Tuwa Bayau mene gai teng yarineya, awong amimene magayaora atu iropuro nupema oko wina-ati yarineya. \v 36 Tuwa Bayau mene awong magayaora atu yemaoko uwenu iropumuwa, arare awong mani nuna yero nasani angelo ine yero mitarineya. Awong nupema magayao ine teng oko ara. \v 37 Ora mamagayao mene iroparineya, auna ge awiya Mose mene dema gipena. Nung i zo awero oko aung yao yena auna ungwe awiya gainete aune ge zo Tuwa Bayau mene nung eno sena awiya eyero gaena, \q1 Na Abraham, Isaka, aune Yakobo \q1 auna Tuwa yero mitona. \p \v 38 Tuwa Bayau nung emo mamagayao asero nonane awiya gosinoi seka gege yero nowa. Arare nung emo magayaora Tuwa okowata, nung emo seka mitowa auna Tuwa yero mitoiya.” \v 39 Nung ayero senu sao tauyao ge gipao emo ena mene eyero sewa, “Gipao emo, ge sinesa awiya gigenane kara teng niya.” \v 40 Ayero sewa, noeno okowata, Sadukayo mene nung nupema atata yao awang yewa arauwa. \s1 Yesu mene Kristora susuwa auna Farisayo atata yena. \r Mt 22:41-46; Mk 12:35-37 \p \v 41 Yesu mene awong eno eyero sena, “Emo bauno awong noeno eyero sinowi, ‘Yuda emora Sorao Emo yazo Kristo awiya nung Dawidira sai?’ \v 42 Arata yere buku naname yazo Sam auna awiya Dawidi nung nuka nutope eyero sero gaena, \q1 Tuwa mene tuwa nana eno eyero sena, \q1 ‘Ning buro wawong me nana-una adungno \q1 \v 43 mitasa na iwo dubu nina awiya \q1 benaung nina-ina atu pugana gona yarinesa.’ \p \v 44 Dawidi mene ge ayero sinasani Kristo eno ‘Tuwa nana’ asena. Arare Kristo nung nono yero Dawidira sai yariniye?” Ayero sena arauwa. \s1 Sao tauyao ge gipao emora tani. \r Mt 23:1-36; Mk 12:38-40; Lu 11:37-54 \p \v 45 Emo bauno mitiwa auna benaungna atu Yesu mene buro-mani nuna eno eyero sena, \v 46 “Niye sao tauyao ge gipao emo awiya umo yepu. Emo bauno mene awong samo daese sero taung wori imokakaung wosogairo yero nowa. Emo bauno mene awong kakame atu giro arugaese arataungno yero nowa. Awong yere ibura atu emo baunona benaungna atu adumari arataungno yero nowa. Awong ana-bonene yaora bera atu masi yazore auna atu adumari arataungno yero nowa. \v 47 Awong bauno yu magayao auna wau moni awiya sorero pupunowa. Ayero nasani awong pasena nunae worero me sao nasani isa imoko-kaungkaung sinowa. Arare awong abena nunae mou-mesa yao bainakama nibamu tamarineya.” Ayero sena arauwa. \c 21 \s1 Bauno bogamasa zo yu magayao amimene ibu bainana atu moni Tuwa Bayau eno pugaina. \r Mk 12:41-44 \p \v 1 Yesu nung ibu bainana atu mitasani diti yero emo bauno wau monine mene moni nunae ena ibura kolekta auna pugatinewa \v 2 gosinasani mitinu bauno zo yu magayao wau moni aung bogamasa amimene kasayero toya etobe kolektara pugainu gigina ara. \v 3 Ayero yenu Yesu mene giro eyero sena, “Na ge memoko niye eno sinena. Bauno yu magayao bogamasa emimene moni pugatiniya amimene enana awiya daigatiniya. \v 4 Noeno okowata, awong awiya moni witao mitiya arata awong ena gege Tuwa Bayau eno pugeya. Arata bauno emimene moni nuna maingkoka mitiya awiya teng pugairo aung yetiya. Arare nung nona zuma gaero minaora zo oko mitiya.” Ayero sena arauwa. \s1 Ibu baina sisigariniya auna ge sena. \r Mt 24:1-2; Mk 13:1-2 \p \v 5 Buro-mani nuna ena mene Yerusalem ibu baina Yuda emo mene gitau daba iwawaing amimene simuwa, nupema nona iwawaing Tuwa Bayau eno pugatinasani nauwa amimene dema simuwa, auna ge sewa giro nung eyero sena, \v 6 “Niye nona apakana yeme gosineya auna susuwa sane. Ago be zo bumai aune awong ibura daba zo oko duwaya zora-una tame mitariniya. Awong dero sisigairo augaya wosariniya.” Ayero sena arauwa. \s1 Yesu mene mouyao kasa yarinena auna ge sena. \r Mt 24:3-14; Mk 13:3-13 \p \v 7 Yesu mene ayero senu awong nung atata yero eyero sewa, “Gipao emo, nona sinesa awiya be noune kasa yariniye? Tani no gitau kasa yai aune be awiya nugu niya awiya garinenine?” \v 8 Ayero sewa Yesu mene eyero sena, “Ena mene niye etegowi sero umo neupu. Emo daigairo mene buro niye etegairo yazo nana sinasani nuka nuyetope ‘Na emo era’ ayero sarineya. Nupema ‘Be kasa yetiya’ ayero sarineya. Arata niye baungno awong oko ago yae. \v 9 Niye ge bowi eyao ine nigarineya: ‘Winade-wanade baina neya, ora gavman iwo nasani napo sisigatineya.’ Ayero saya nigiro awang oko yae. Tani awiya gitau kasa yarineya, arata tawingna be mena oko aung yariniya.” \v 10 Yesu mene ayero sero aune awong eno eyero sena, “Emo dubu ena awong winade-wanade emo dubu ena aune yarineya. Arita emo tuwa enana dubu amimene emo tuwa enana dubu aune winade-wanade yarineya. \v 11 Dumi babuze ipariniya. Agewa enana atu dora botiyo babuze kasa yariniya. Nupema yaya babuze ena mene emo sero auna witiro aung yariniya. Nupema uritira atu tani-butani babuze enata nona benaung seka-seka ena amimene kasa yaya giro emo awang bainakama yarineya. \v 12 Ora nona awiya apakana oko kasa yaore awong niye saniro yaya buro niye eno pugaya tamarineya. Ayero yaya niye puro pu yere ibura gairo atu niye gera pugairo aune bunao gare pugarineya. Niye yazo nana puro nowa, aeno awong niye puro emo tuwara benaungnata nupema emo tuwa wosao enana benaungna atu pugaya ge buro yarineya. \v 13 Ayero yarineya be aune niye Bowi Iwaing puro nowa auna susuwa ninae keregarineya. \v 14 Niye ge ewiya kotumao ninae-una atu pugaipu tauyero mitae, ‘Na gera pugarinaya be aune na abena saora kotumao mena oko denarinena.’ Ayero kotupunasani neupu. \v 15 Noeno okowata, nane kotumao iwaing niye eno pugarinena. Ayero yana iwo ninae mene ge awiya awang sao ine teng oko yarineya. Nupema puro wosao ine teng oko yarineya ara. \v 16 Ai-amono mamonone metamani numonone didikaing aune otao mani awong dema niye iwora waweng pugarineya. Ayero yaya ninae-ina atu ena awiya daya mamagayari neya. \v 17 Emo daigairo mene niye eno tini kapao pumarineya. Awiya noeno okowata, yazo nana awiya ninae-ina atu mitiya. \v 18 Arata na niye soremana giti ai ninae zo oko usero wosariniya. \v 19 Niye tau-tataware yero nete nao me pumarineya. \s1 Yesu nung Yerusalem meko yari nena auna ge sena. \r Mt 24:15-21; Mk 13:14-19 \p \v 20 Arata ago gorobo emo buro Yerusalem zimari naya giro eyero garineya era: napo baina dero bezaora be awiya kasa yetiya. \v 21 Be auna atu emo bauno Yudaya tawingna mitarineya amimene awang yero sungno baung diri naese. Emo bauno Yerusalem mokora mitarineya amimene napo doro sungno babaese. Emo bauno ena goma bautara mitarineya amimene napo mokora oko towaese. \v 22 Noeno okowata, be aune Tuwa Bayau mene abena nuna meko pugariniya. Ayero yai ge gaewa awiya apakana me yariniya. \v 23 Oiye, bauno mesare ta bauno mani wuire. Awong yanakana sumao ine teng oko, arare na awong eno yo apunena. Noeno okowata, be aune mouyao bainakama tawing euna kasa yariniya. Nupema Tuwa Bayaura tini kapao baina amimene emo bauno dubu euna-una kasa yariniya. \v 24 Awong awiya gorobo emo mene puro iwi mene daya mamagayarineya. Nupema gorobo emo mene saniro bunero puro emo dubu sero auna-una babaya sou buro nunae yarineya. Ora napo Yerusalem awiya zo emo Yuda oko mene puro patiro gera-gaira nasani naya be nunae besugai aune duwarineya. \s1 Ago Emora Mani mene kapetegairo bumariniya. \r Mt 24:29-31; Mk 13:24-27 \p \v 25 Tani ena inona atuta, warira atuta, arasara atu kasa yarineya. Nupema tawingna atu wito bainakama iropuro bezinai emo bauno dubu sero mene nigiro awang nasani kotung-katung yarineya. \v 26 Ora putoung uritira mitowa amimene iparineya. Ayero yaya emo bauno mene nona tawingna atu kasa niya awiya awang nasani kotumao aung yai doparineya. \v 27 Ayero yaya na Emora Mani mene putoungne waegao bainane bereze zora wosiro butunana emo bauno mene garineya. \v 28 Ago nona awiya kasa yari zanai giro niye apakana dopero diti ika yepu. Noeno okowata, be awiya Tuwa Bayau mene nupema kapetegairo buro niye pumaora be awiya nugu yetiya.” \s1 I fik mene Yesu kasa yaora be awiya gipiniya. \r Mt 24:32-35; Mk 13:28-31 \p \v 29 Yesu ayero sero ge pungyao zo awong eno eyero sena, “Niye i fik arita i ena auna tani kotungno susuwa zo gipu. \v 30 Bowang nuna botu kasayero dang iwaing ditarineya be aune niye giro, ‘O, warira be kasa yariniya,’ ayero sinowa. \v 31 Deka ayero tani kasa yari ni sesena awiya kasa yai aune niye eyero sepu: ‘O, Tuwa Bayau nata Tuwa yariniya auna be kasa niya.’ \v 32 Na ge me memoko niye eno sane. Emo bauno yeme tawingna etu neya amimene oko magayero aung yao naya aune nona awiya apakana kasa yariniya. \v 33 Ago uritire tawingne disero aung yarineyato, arata ge nana mene zo oko disero aung yariniya. \s1 Diya yero baingtanenese. \p \v 34 Niye nona yanakana mininasani ou tauyao miniro dau nasani taungna nona eno dubo-dubo nasani naya be baina mene niye mena wao mene daine yoiye sero, niye nika niyetope diya yero baingtipu. \v 35 Be baina awiya emo bauno tawing sero sero nowa auna-una kasa yariniya. \v 36 Niye tani apakana kasa yariniya auna mokora atu tauyero nete na Emora Mani auna benaungna dopari sero etutinasani isa sinasani neupu.” Ayero sena arauwa. \p \v 37 Yesu mene warire emo bauno ibu bainana atu gipinasani nauna, arata pingne nung doro diri zo yazo Oliwa auna baungno awiro nasani nauna. \v 38 Iya gatinaunu emo bauno witao mene ibu mokora atu ge sai nigari sero nuna-una atu augairo nasani nauwa. \c 22 \s1 Yudas nung Yesu emo gitau yaora waweng pugari sero baungno ge diwa tauyena. \r Mt 26:1-5, 14-16; Mk 14:1-2, 10-11; Yo 11:45-53 \p \v 1 Oregao be baina zo ame yis aung mininasani nauwa auna iya zo yazo nuna Magayao mene awong Daigaina oregao be awiya kasa yari nenu \v 2 pirisa babuzere sao tauyao ge gipao emore awong emo bauno awang nasani Yesu opene daora nagibo kau yewa. \v 3 Kau newa Sanda mene Yudasra-una mokora toina. Yudas yazo nuna zo Iskeriot asinasani nauwa, nung buro-mani 12 auna zo. \v 4 Nung amimene baungno pirisa babuzere ibu bainana polis auna diya enane dema au dekaongna gairo nung Yesu keregairo wawong nunae-una pugai pumaese sena. \v 5 Ayero senu awong nigiro yawa yawa nasani nung eno moni ena pugari sewa tauyena. \v 6 Ayero sero sewa nung ge nunae nigiro “Teng yetiya. Ayero yarinena,” asero nung eyero kotungna, “Emo bauno aung Yesu nata nai aune keregari nena.” Ayero kotupunasani Yesu keregairo wawong nunae-una pugari nagibo tamaora buro yena. \s1 Yesura buro-mani etobe awongto bonene minaora nona sosewato. \r Mt 26:17-25; Mk 14:12-21; Yo 13:21-30 \p \v 7 Oregao be ame yis aung auna be kasa yena. Be aune awong wo sipsip mani daese sao mitauna. \v 8 Arare Yesu nung mani etobe Petoroto Yohane iyengtiti nasani eyero sena, “Nito baungno ame naname soseputo buro minanene.” \v 9 Ayero senu awongto eyero sewato, “Ning masi nauna atu nona sosanetose kotupunesi?” \v 10 Ayero sewato nung eyero sena, “Nito nigiputo. Nito napo mokora baungno emo zo ou au baina zora diungno puro butunete nito nagibe atu tamariniya. Nito emo awiya ago yero baungno garo zora towai giro nito garo deka auna toiro \v 11 garora maung atata yero eyero seputo, ‘Nae gipao emo nanae aune garo moko nauna atu Magayao mene awong Daigaina auna bonene minarinenine?’ \v 12 Ayero sayato nung garo moko baina zo ika tame atu mitiya awiya nito eno gipariniya. Garo moko awiya masi zuwao au-tao sosao matu mitiya, awiya gipai giro atu nito bonene minaora nona kora yeputo.” \v 13 Ayero senu awongto baungno Yesu mene sena deka ayero yero taungno aune Magayao mene awong Daigaina auna ana-bonene minaora nona sosewato arauwa. \s1 Yesu buro-mani eno bonene pugaina. \r Mt 26:26-30; Mk 14:22-26; 1Ko 11:23-25 \p \v 14 Minaora be nugu yenu Yesu nung nona minaora masi auna baungno aposolore dema adumuwa ara. \v 15 Ayero yero nung awong eno eyero sena, “Na yaya oko tamaore bonene ewiya niye aune dema minanese moko nana eo niya. \v 16 Na memoko niye eno sana nigipu. Na bonene nupema oko minarinena. Bonene me Tuwa Bayau nata Tuwa yero nariniya auna napora atu kasa yariniya awiya minarinena.” \v 17 Ayero sero nung awang ou wainne zo puro Tuwa Bayau eno dange sero aune eyero sena, “Niye awang ou wainne ewiya puro teng minipu. \v 18 Na niye eno sinena. Yeme euneta ago na ou wain nupema oko minarinena. Be Tuwa Bayau nata Tuwa yariniya auna be kasa yai aune nupema minarinena.” \v 19 Ayero sero aune nung poro puro Tuwa Bayau eno dange sero eegairo buro-mani nuna eno pugatinasani eyero sena, “Puro minipu. Ewiya goi nana. [Na niye soremaise pugatinena. Ago niye na kotupunasani eyero mininasani neupu.” \v 20 Ayero senu nona miniro aung yewa aune awang ou wainne zo puro deka ayero nasani eyero sena, “Ou wain ewiya yu nana. Yu nana ewiya niye eno yasagatinena.\f + \fr 22:20 \ft Yuda emo awong nao amaze yura atu mitiya ayero sero nauwa, arare Yesu mene name eno yu bainakama yangdoro magayariniya aeno “Yu yasagatinena” ayero sena.\f* Yu amimene Tuwa Bayau aune tairo nao auna ge seka awiya inai tauyari niya.] \v 21 Arata gosineya: emo na puro pu iwora waweng gariniya amimene na aune dema nona minaora masira etu mitiya. \v 22 Na Emora Mani mene magayao nana Tuwa Bayau mene senu mitoiya auna teng magayarinena, arata emo na keregariniya nung awiya, oiye, abena nuna nono yao pumariniye?” \v 23 Nung ayero senu giro awong nuka nuyetope atata wina-ye nasani eyero sewa, “Naname-una awe mene yariniye?” \s1 Buro mani awong ge mene wina-de yero awe mene gitau yao emo nunae yero nariniye, ayero sewa. \p \v 24 Buro-mani awong ge mene wina-de nasani eyero sewa, “Awe mene gitau yao emo naname yero nariniye?” \v 25 Ayero sewa nung eyero sena, “Tawingna emo tuwa mene emo bauno awong souyaese sinowa. Nupema emo putoung bainane amimene emo wosao mene awong bayao emo ayero saese sinowa. \v 26 Arata niye ayero oko yarineya. Aung ara. Emo ninae-ina atu baina ninae yariniya amimene wosao ine yero naise. Gitau yao emo ninae mene soumani ine yero naise. \v 27 Niye sepu. Awe mene baina niye, — adungno nona mininasani mitiya amimene baina nita dopero nona pugatiniya amimene baina niye? Gosineya, nona mininasani mitiya amimene baina niya. Arata nane mene zo ninae-una towang atu nasani soumani ine yero nona. \v 28 Na yaya mokora yero nona niye na oko duwao na aune dema nowa. \v 29 Mama nana mene na nona apakana auna diya baina yero nanese putoung na eno pugaina. Deka ayero na putoung niye eno pugatinena ara. \v 30 Arare na nata Tuwa yero narinena be aune niye na aune dema nona minarinenane. Niye emo tuwara adumao masira atu adungno mitasani Isreli emo bauno dubu 12 awiya awega-ziwega yarineya.” Ayero sena arauwa. \s1 Petoro mene Yesu bewae yarinena auna ge sena. \r Mt 26:31-35; Mk 14:27-31; Yo 13:36-38 \p \v 31 Yesu mene Petoro eno yo auno eyero sena, “O Simon, sana nigi. Wuit mozero kowinowa me ewe piti ewe ayero noiya ayao ine Sanda mene niye puro mozero kowari sero senu Tuwa Bayau mene nigina. \v 32 Arata na ning eno isa yemaoko sesena. Awiya tumo diyao nina besoiye sero isa sesena. Arare ago ning nupema kapetegairo otao mani nina inasa tau yarineya.” \v 33 Ayero senu Petoro mene nung eno eyero sena, “Tuwa, ning bunao gareta magayaora babasa na teng babarinena.” \v 34 Ayero senu Yesu mene eyero sena, “Petoro, na ning eno meba sinena. Nine ping eune kokora ge oko saore ‘Na Yesu oko gao’ ayero sasa be etama yariniya.” Ayero sena arauwa. \p \v 35 Yesu mene ayero sero aune awong eno eyero sena, “Na gitau niye moni aung zao aung te soga aung iyengtiwang niye baungno nona kau yewita?” Ayero senu awong eyero sewa, “Aungwa.” \v 36 Ayero sewa nung nupema awong eno eyero sena, “Orata yeme awiya emo zo nung moni mitiya amimene puro naise. Arita zao puro noiya amimene deka ayero yaise. Ora emo zo nung winade yaora iwi aung yai giro taung wori nuna pugaise zuma gayaya nung nupema winade yaora iwi zo zuma gaero pumae. \v 37 Na niye eno sinena era: Ge gayao eyero mitiya amimene nana-una atu me yaise sao mitiya. Ge awiya eyao era, \q1 Awong nung gigiwa sao tauyao ge dao emo ine yena.” \p \v 38 Ayero senu awong eyero sewa, “O Tuwa, gi. Nae winade yaora iwi etobe mitiya era.” Ayero sewa nung awong eno eyero sena, “Nona aeno oko sinena. Dopu!” Ayero sena arauwa. \s1 Yesu Gesemani i bure atu isa buro yena. \r Mt 26:36-46; Mk 14:32-42 \p \v 39 Yesu nung Oliwa diri ozaung-zaung bautunasani nauna, arare be aune nung napo doro atu bauna. Baunu buro-mani awong nung ago yero bamuwa. \v 40 Nung agewa auna kasa yero awong eno eyero sena, “Etegao ninae-ina kasa yaniya, isa sepu.” \v 41 Ayero sero nung awong doro daba saingtoka eyare augatinonane baungno zuzunoiya ayero baungno boma gaero isa sinasani eyero sena, \v 42 “Mama, ning yaya nana-una butuniya awiya gazari yero giro gaze. Arata ning ara tamao nana-una okowata, ara tamao nina-una teng ye.” \v 43 [Ayero senu uritira angelo zo mene wosiro nung ininu tauyena. \v 44 Yesu nung dubo gagausenu isa tauyero sinenu wiri nuna yu ine yero buro wosi tawingna yena.] \v 45 Nung isa sinete iropuro buro-mani nuna-una baungno awong dubo minao taungno mou yero auriti awinewa gigina. \v 46 Giro uwero awong eno eyero sena, “Niye nono yero auriti awinei? Niye iropungpu isa sae. Naya etegao mene buro niye tamaniya.” \s1 Yudas nung Yesu iwo emora waweng pugaina. \r Mt 26:47-56; Mk 14:43-50; Yo 18:3-12 \p \v 47 Yesu nung ge ayero sinasani mitinu emo dubu baina mene nuna-una bumuwa. Emo yazo nuna Yudas, nung awiya buro-mani 12 auna zo, nung amimene gitau yenu bumuwa. Nung Yesu toko yari sero nuna-una nugu baungna. \v 48 Ayero yenu Yesu mene eyero sena, “Yudas, ning nono yero na Emora Mani toko yao nina mene keregairo gorobo emo eno pugari sero nesi?” \v 49 Ayero senu buro-mani Yesu aune dema mitiwa awong amimene nona kasa yarinena awiya giro eyero sewa, “Tuwa, ning nae iwi mene awong danenese kotupunesita?” \v 50 Ayero sinewa nunae-una zo mene iropuro pirisa bainana soumani awiya dari yero dawong wawong mera awiya kesena. \v 51 Ayero yenu Yesu nung awiya giro eyero sena, “Tani awiya yeme yangdo.” Ayero sero nung wawong pu daweng gainu iwaing yena. \v 52 Yesu nung pirisa babuzere ibu bainana polis auna diya enane awong nung iniro pumari sero bumuwa giro awong eno eyero sena, “Niye iwire ami dawangne puro butuneya, awiya gorobo emo zo puro bunari baine neya. \v 53 Be giti awiya na niye aune dema ibu bainana atu yero nona niye atu noeno na oko pumao yero nowi? Arata yeme ewiya niye aune mumena maung aune auna be arauwa.” \s1 Petoro mene Yesu bewae yena. \r Mt 26:57-58, 69-75; Mk 14:53-54, 66-72; Yo 18:12-18, 25-27 \p \v 54 Ge ayero senu nung saniro puro pirisa baina auna-una garo mokora bamuwa. Arata Petoro mene zo ake ake nasani nung ago yero bauna ara. \v 55 Awong garo auna goma mokora toiwa ena mene iyao ero aune adungno ainasani mitiwa Petoro nung awong aune dema adungno mitina ara. \v 56 Atu mitinu aune sou baunodi zo mene Petoro iyao nugu atu adungno mitinu giginu kasa yenu giro nung anuwing nasani eyero sena, “Emo ewiya nung Yesu aune dema noiya.” \v 57 Ayero sena, arata Petoro mene bewae nasani eyero sena, “Bauno, na nung awiya oko gosinena.” \v 58 Ayero senu nimoi oko yao nupema zo mene buro nung giro eyero sena, “Ning dema emo auna buro-mani zo.” Ayero senu Petoro mene eyero sena, “Otao, na aung ara.” \v 59 Ago aua zo aung yenu aune nupema zo mene be tauyero eyero sena, “Meba nibamu ara. Emo ewiya kara nung aune dema noiya. Nung Galilaya emo zo.” \v 60 Ayero senu Petoro mene eyero sena, “Otao, ge nina sinesa awiya na oko gosinena ara.” Ayero sinenu kokora ge sena. \v 61 Ayero yenu Tuwa mene kapetegairo diti ye Petorora-una yena. Ayero yenu Petoro nung Tuwa mene ping aune ge gitau nung eno eyero sena awiya kotuna, “Nine ping eune kokora ge oko saore gitau ‘Na Yesu oko gao’ ayero sasa be etama yariniya.” \v 62 Petoro ge awiya kotungno kasa daung yero zi bainakama sena arauwa. \s1 Awong Yesu giro sero izinasani dewa. \r Mt 26:67-68; Mk 14:65 \p \v 63 Emo Yesu iniro puro mitiwa amimene nung giro sero izinasani dewa. \v 64 Ayero nasani mo be mene diti moko nuna worero sikigairo diro nung atata yero eyero sewa, “Ning porofete me yai giro se, emo ning deduniya auna yazo aweni?” \v 65 Ayero sero awong ge meko ena susuuno nung eno sinasani nung giro sero izewa arauwa. \s1 Awong Yesu emo gitau yaora benaungna atu gera pugaiwa. \r Mt 26:59-66; Mk 14:55-64; Yo 18:19-24 \p \v 66 Iya gainu Yuda emora gitau yaore pirisa babuzere sao tauyao ge gipao emore amimene au dekaongna gairo sewa emo Yesu puro augaora bamuwa aune nung eno eyero sewa, \v 67 “Ning ge se. Ning Yuda emora Sorao Emo Kristota aung ing?” Ayero sewa nung eyero sena, “Na niye eno sarinena, arata niye gaya oko me yariniya. \v 68 Nupema na ge enana niye atata yarinena, awiya niye ge nana abena oko sarineya. \v 69 Ora be baina babarinenane awiya na Emora Mani mene Tuwa Bayau putoungne auna wawong mera atu adungno mitarinena.” \v 70 Ayero senu awong eyero sewa, “Arare ning nitope Tuwa Bayaura Mani ing?” Ayero sewa nung eyero sena, “Yore, na era. Arare nika niyetope sineya.” \v 71 Ayero senu awong wina-se yero eyero sewa, “Name ge nomaze nupema nigarinenine? Be nuna mene Tuwa Bayaura yazo dena-betena yeti nigenane meko yetiya ara.” Ayero sewa arauwa. \c 23 \s1 Awong Yesu puro baungno Pilatora benaungna atu gera pugaiwa. \r Mt 27:1-2, 11-14; Mk 15:1-5; Yo 18:28-38 \p \v 1 Ayero sero awong apakana iropuro nung puro baungno Pilatora-una pugaiwa. \v 2 Atu zayero ge nuna sero eyero sewa, “Emo amimene nae Yuda emo mene Roma emore winade yanenese dubo nanae uwinawe doti susuwa nuna taungno nung puro butunenane. Nung nae emo tuwa Sisa eno takis moni pugao awang sinoiya. Nung nutope emo tuwa nanae yazo Kristo ayero sinoiya.” \v 3 Ayero sewa Pilato mene nung atata yero sena, “Ning Yuda emora emo tuwa ing?” Ayero senu nung Pilatora ge abena sinasani eyero sena, “Yore. Sinesa ara.” \v 4 Ayero senu giro Pilato nupema kapetegairo emo gitau yao arita emo bauno dubu baina aeno eyero sena, “Na susuwa nouna emo ewiya gera pugarineni? Na pasena nuna zo oko tamena.” \v 5 Ayero sena, arata awong be tauyero ge eyero sewa, “Nung nae Roma emore winade yanenese dubo uwinoi ge nuna amimene Yudaya tawing teng yero noiya. Nung Galilaya tawingna atu zayero butunawe kasa ye napo euna gairo deka ayero niya.” \s1 Awong Yesu Herodera benaungna atu gera pugaiwa. \p \v 6 Ayero sewa Pilato mene nigiro awong atata yero sena, “Emo ewiya Galilaya emota?” \v 7 Ayero atata yenu sewa nung Yesura susuwa eyero gigina: nung tawing agewa Herode mene diya yero nasani nauna auna mani zo. Be awiya Herode nung Yerusalem nape atu mitauna, arare Pilato mene senu awong Yesu puro Herodera-una bamuwa \v 8 Herode nung Yesu giro yawa yawa yena. Noeno okowata, nung gitau bowi ge nuna nigiro nung gari kotupu nasani nauna. Nung Yesu mene tani putoungne zo yai gari sinasani nauna. \v 9 Arare Herode nung atata yerota yero ayena, arata Yesu mene ge zo nung eno abena oko sao yena. \v 10 Ayenu pirisa babuze aune sao tauyao ge gipao emo awong amimene nunato-una nugu atu dopero mitasani be tau-tataware yero Yesu gera pugaiwa. \v 11 Anewa Herode gorobo emo nuna aune awong nung puro wowosinasani giro sero izero yewa. Izinasani mo owe iwao zo puro nuna tame atu wosogaiwa punu Herode nupema senu awong nung puro Pilatora-ina bamuwa ara. \v 12 Gitau Herodeto Pilato awongto iwo wina-ye nasani nauwato, arata wari be aune awiya awongto otao yewato arauwa. \s1 Pilato nung Yesu i pasaora daese sena. \r Mt 27:15-26; Mk 15:6-15; Yo 18:39–19:16 \p \v 13 Pilato nung pirisa babuze diyare emo baunone yau senu buro augaiwa \v 14 awong eno eyero sena, “Niye emo ewiya puro nana-una buro nung emo bauno winade yaese dubo uwinoiya ayero seseya giro na benaung ninae-ina etu susuwa nuna gari sero atata yetena. Arata niye ge nora sero emo ewiya gera pugatinei? Na pasena nuna zo za nibamu oko tamena. Aung ara. \v 15 Herode nung dema ayero yero giro nupema pugai naname-una bumiya. Arare sana nigipu. Pasena nung daya magayaine yao awiya oko gosinena. \v 16 Arare na sana nung waung mene wezero dero besaya babariniya.” Ayero sena ara. \v 17 Arata tani eyao ine yero nasani nauwa. Magayao mene awong Daigaina auna iya oregao be kasa naunu Pilato mene aratamao nunae-una mani zo besinaunu nunae-una baungno nasani nauna. \v 18 Arare Pilato ge ayero senu giro emo bauno dubu baina amimene teng-tetemo girara sero be kerero wawa sinasani eyero sewa, “Emo awiya depu magayai Barabas besaya kasa yero nanae-una bumae.” \v 19 Barabas nung gitau napo mokora atu winade zo diya emore nete mani zo denu magayenu giro nung bunao gare pugaiwa mitauna. \v 20 Pilato mene Yesu besari sero awong eno ge nupema sena, \v 21 arata awong nupema wawa sero eyero sewa, “Nung i pasaora depu! Nung i pasaora depu!” \v 22 Ayero sewa nung nupema awong eno senu be etama yena, “Noeno ayero sinei? Nung pasena no yeni? Na pasena nuna meko nung daya magayaine yao awiya kau nena. Arare na sana nung waung mene wezero dero duwaya babariniya.” \v 23 Ayero sena, arata awong be kerero nung i pasaora atu magayaise wawa sewa. Ayero sewa wawa nunae mene Pilatora ge puro wosina. \v 24 Ayenu giro Pilato mene ge nunae nigiro ge awiya tauyaise sena. \v 25 Emo zo gitau winade diyare nete mani denu magayenu nung bunao gare pugaiwa mitasani nauna, nung awiya emo bauno mene pumari sewa giro Pilato mene besenu baungna. Ora Yesu awiya emo bauno mene nung magayaise sewa giro Pilato mene gorobo emora waweng pugaina arauwa. \s1 Awong Yesu i pasaora dewa. \r Mt 27:32-44; Mk 15:21-32; Yo 19:17-27 \p \v 26 Awong Yesu puro bautunete emo zo nagibe atu tamuwa. Emo awiya yazo nuna Simon. Nung Sairini napora. Nung buro napo baina auna atu towari sero butunenu awong nung saniro i pasao puro nuna-una apapara pugaiwa diungno Yesu ago yero baungna ara. \v 27 Emo bauno dubu baina awong nung ago yero bautunewa mani bauno witao mene nung eno zire-buware nasani dubo minaore bamuwa. \v 28 Anewa Yesu nung kapetegairo awong eno eyero sena, “O Yerusalem mani bauno, niye na eno zi oko sepu. Niye nika niyetope arita mani awiso ninae eno zi sepu. \v 29 Sana nigipu. Ago be kasa yariniya be aune niye dubo mininasani eyero sarineya, ‘Bauno wagaung dopaota bauno mani aming oko gayao nowa amimene\f + \fr 23:29 \ft Bauno wagaung dopao. Yesu mene bauno wagaung dopao nete yawa yawa yarineya ayero sena, auna susuwa eyao era: Ago iwo mene kasa yero Yuda emo bauno dero gera-gaira naya aune bauno wagaung dopao mene mani eno dubo oko minarineya, noeno oko, awong mani aung. Ora bauno ena mani awisore amimene dubo minao bainakama tamarineya, noeno okowata, mani awiso nunae magayarineya.\f* yawa yawa yaese.’ \v 30 Be aune emo bauno mene diri eno eyero sarineya, ‘Niye dure nanae tame gaipu.’ Nupema diri mamanikaka eno eyero sarineya, ‘Niye wosipu nae worae.’ \v 31 Iwo mene na i mesa yao ine awiya puro iyaora pugatineya, arare ago awong niye i soyao ine awiya iyaora pugari yaya niye nono yarinei?” Ayero sena arauwa. \p \v 32 Awong pasena mani etobe Yesu aune dema daya magayaetose puro bamuwa ara. \v 33 Awong baungno soma zo yazo Ziyo Atora Wetu, auna kasa yero Yesu i pasaora dewa ara. Ayero yero pasena mani etobe dema dero Yesura-una zo enaba zo enaba ayero pugaiwa ara. \v 34 Ayero yewa Yesu mene eyero sena, “O Mama, awong susuwa nana oko gao nasani tani ewiya neyare ning pasena nunae yangdo.” Ayero sena ara. \p Awong Yesu dero aune taung wori nuna awiya bono yero pumari kotungno ge tuwao zo yazo nuna laki ayewa. \v 35 Emo bauno awong dopero anuwing nasani mitiwa ara. Ora diya sao mene zo awong nung maze izinasani eyero sewa, “Nung gitau emo ena soreuno kora yero nasani nauna, arare Tuwa Bayau nung punu Tuwa naname Kristo me yero nasani giro nung nuka nutope soremaise.” \v 36 Gorobo emo dema nung izewa. Awong nuna-una nugu buro ou dokowang yao nung eno pugairo \v 37 eyero sewa, “Ning Yuda emora emo tuwa yero nasani giro ning nika nitope soreung.” \v 38 Owe zo nuna-una ziyo gomina atu eyero gaewa, “Emo ewiya Yuda emora emo tuwa.” \v 39 Pasena mani etobe awongto dema dewa auna zo mene Yesu izinasani eyero sena, “Ning Sorao Emo nanae Kristo asineyare ning nika nitope sorepunasani nato dema soreung.” \v 40 Ayero senu pasena mani zo mene ge awiya nigiro nung gona nasani eyero sena, “Ning Tuwa Bayau awang nesita? Name magayanenese deteya. \v 41 Arata awong nao deteya awiya tani iwaing. Noeno okowata, nao tani meko gitau yewangno auna abena tapunenano ara. Arata emo emimene zo nung gitau tani meko zo oko yena ara.” \v 42 Ayero sero aune eyero sena, “Yesu, ning ago emo tuwa yero nete kasa yero na kotung.” \v 43 Ayero senu Yesu mene eyero sena, “Na ge me ning eno sinena. Be yeme eune ning na aune dema napo iwaing Paradais auna mitarinesa.” Ayero sena arauwa. \s1 Yesu magayena. \r Mt 27:45-56; Mk 15:33-41; Yo 19:28-30 \p \v 44-45 Arare wari diti 12 kilok yenu warira waegao aung yenu mume baina kasa yero tawing teng yero mitinu 3 kilok yena ara. Ayero yenu Tuwa Bayaura ibu bainana mo bainakama\f + \fr 23:44-45 \ft Soremao Ge zo \xt Matiu 27:51\ft auna atu mitiya awiya gi.\f* kimegao awiya kerero dao etobe yena. \v 46 Anenu Yesu be kerero wawa sinasani eyero sena, “Mama, ititi nana wawong nina-una pugatinena.” Ayero senu oweno nuna aung yenu magayena ara. \v 47 Gorobo emora diya mene tani awiya giro Tuwa Bayaura yazo de ika gatinasani eyero sena, “Ge me nibamu, emo ewiya nung meba pasena aung.” Ayero sena ara. \v 48 Ora emo bauno dubu baina buro mitiwa amimene tani apakana kasa yena awiya giro aung yero awong dubo mininasani nupema kapetegairo bamuwa ara. \v 49 Arata Yesura otao mani aune mani bauno awong nung ago yero Galilaya atu bumuwa amimene akepari yero dopero mitasani tani kasa yena awiya giro aung yewa arauwa. \s1 Awong Yesura aingso puro pu daba uma zora gaiwa. \r Mt 27:57-61; Mk 15:42-47; Yo 19:38-42 \p \v 50 Emo zo nasani nauna yazo nuna Yosefe. Nung Yuda emora napo yazo Arimatia auna emo. Nung awiya Yuda emora gitau yao dubu auna zo. Nung awiya emo etutero nao, tani iwaing gege nasani nauna. \v 51 Otao mani nuna mene Yesu gera pugairo dari sewa nung giginu meko yenu awong oko soremao yangduna. Emo amimene Tuwa Bayau nata Tuwa yero nariniya auna be diya nasani nauna. \v 52 Emo amimene Pilatora-una baungno Yesura taung aingso pumari sena. \v 53 Senu niginu taung aingso nuna i pasaora atu puro mo neyangyao imoko-kaungkaung mene ewero puro pu daba uma zo wamao auna gaina. Gitau emo zora taung aingso atu oko pugao. \v 54 Sabat iyara nona kora nasani mitiwa ture itinenu aune nung Yesura taung aingso daba umana pugainu wari diti 6 kilok yenu Sabatra be kasa yena. \v 55 Bauno awong gitau Galilaya atu Yesu aune dema bumuwa amimene Yosefe ago yero baungno biriti awiya gigiwa ara. Ayero nasani Yosefe nung Yesura taung aingso nono nono yero pugaina awiya dema gigiwa. \v 56 Awong giro nupema kapetegairo garo nunae-una baungno ou sereyao uweri enane sosewa. Sosewa Sabat iya kasa yenu giro awong sao tauyao ge dipunasani doro mitiwa arauwa. \c 24 \s1 Yesu magayaora atu seka yero iropuna. \r Mt 28:1-10; Mk 16:1-8; Yo 20:1-10 \p \v 1 Sande iya gatinenu gora-gara gumorore awong ou sereyao gitau sosewa awiya puro biritira bamuwa ara. \v 2 Baungno eyero gigiwa: Daba biritira daba uma be gazao awiya dereme yero baungno demese atu mitinu gigiwa. \v 3 Ayenu mitinu giro daba umana toiwa, arata awong Tuwa Yesura aingso kau yewa. \v 4 Awong aingso kau yero iwawa nasani mitiwa emo etobe taung wori nunato awiya neyangyero waegatinena amimene nunae-una nugu atu dopero mitiwato gigiwa. \v 5 Bauno awongto giro awang yero diti wese tawingna yero tawing anuwing newa aune emo etobe amimene awong eno eyero sewato, “Niye noeno buro emo naore awiya magayaora masira etu kau nei? \v 6 Nung etu oko mitiya. Nung yemaoko iropumiya. Niye ge gitau Galilaya atu niye eno sena awiya kotungno gipu. \v 7 Nung niye eno eyero sena, ‘Awong na Emora Mani pu pasena emora waweng garineya. Ayero yaya awong na i pasaora daya magayarinena. Magayero be etama ayao aung yai aune nupema seka yero iroparinena.’ Niye eno ayero sena.” \v 8 Emo etobe mene ayero sewato giro bauno awong Yesu ge gitau sena awiya kotumuwa kasa yena. \v 9 Ayenu awong biriti doro nupema kapetegairo baungno buro-mani nuna 11 aune emo bauno ena eno dema nona kasa yenu gigiwa auna ge ungwe yewa. \v 10 Bauno emimene ge awiya aposolo eno sewa: Maria nung Madala napora, Yoana, Yakobora ai Maria, awong aune bauno ena amimene ge awiya aposolo eno sewa. \v 11 Arata aposolo mene baunona ge nigiwa me aung yenu giro yangduwa. \v 12 Arata Petoro mene zo iropuro sungno baungno daba umana atu utero diti mokora yero mo gege mitinu gigina. Ayero yero nupema kapetegairo gare baungno nona kasa yena auna susuwa kau nasani kotumao nuna gagausena. \s1 Emo etobe Yesu Emeas nagibe atu gigiwato. \r Mk 16:12-13 \p \v 13 Wari be dekaongka aune nunae-una emo etobe awongto ang yero baungno napo maingkoka zo yazo Emeas auna yari bamuwato. Nagibo Yerusalem doro baungno Emeas yao awiya 11 kilomita. \v 14 Awongto bautu nasani tani kasa yenu gigiwato auna ungwe didinasani \v 15 bautunewato Yesu nung nuka nutope kasa nunato-una yero awongto aune dema baungna. \v 16 Awongto nung aune dema bautunasani nung gigiwato oko kasa yena, noeno okowata, Tuwa Bayau mene awongto Yesu saore gowito sero dubora diti awenato gazena. \v 17 Aune nung awongto eno eyero sena, “Nito ge ungwe nora yero butuneito?” Ayero senu awongto dopero dubo mininasani mitiwato \v 18 Aune nunato-una zo yazo nuna Kliopa amimene ge abena eyero sena, “Esewa Yerusalem atu augatinasani nowa amimene tani baina be yeme eune kasa yetiya auna bowi awiya nigitineya. Aune ning nata amimene nono yero oko nigao nete aune buro nato atata nesi?” \v 19 Ayero senu Yesu mene awongto nupema atata yero eyero sena, “Tani nomaze sineito?” Ayero senu awongto nung eno eyero sewato, “Tani awiya Yesu Nasarete napora emo auna-una atu kasa yetiya amaze sinenato. Nung porofete, arare nung tani putoungne yero nasani ge putoungne tugata yero nasani Tuwa Bayaura benaungna o emo baunona benaungna atu noiya. \v 20 Arata pirisa babuze aune emo gitau yao babuze nanae awong amimene nung daya magayaise sero nung iwora waweng pugeya awong nung i pasaora deteya magayetiya. \v 21 Arata nae eyero kotupunasani nonane. Emo amimene Isreli emo nae iwora waweng atu sorariniya. Awiya gege okowata, deteya magayeti nenane wari be etama niya. \v 22 Arata be yeme eune dubu nanae-una bauno ena mene ge zo seseya nae nigiro kotumao nanae sisigatini iwawa nenane. Awiya awong iya gatini gora-gara gumorore iropuro biritira baungno \v 23 Yesura aingso oko gigeya. Ayero yero awong nupema tera kapetegairo ge eyero seseya, ‘Nae angelo gigenane angelo mene nung nupema seka yero iropumiya ayero seseyato.’ \v 24 Bauno mene ayero seseya giro dubu nanae-una emo ena mene iropuro biritira baungno bauno mene ge seseya ayao ine teng gigeya. Arata nung zo oko gigeya.” \v 25 Ayero sewato giro Yesu mene awongto eno ge eyero sena, “Nito kotumao aung. Ge apakana porofete mene gaewa awiya niye nono yero gao me yaora timara yero nowi? \v 26 Sorao Emo Kristo nung gitau yaya taungno aune ago simao waegaore nuna pumaise sao mitiya, awiya niye oko gao ing?” \v 27 Yesu mene ayero sero aune ge nuna Tuwara gera gaewa mitoiya auna susuwa awiya awongto eno keregari sero ge Mose aune porofete apakana amimene gaewa auna atu zayero momo-zimomo yero sena ara. \v 28 Awong bautunete kasaye napo auna nugu gaiwa aune Yesu nung awongto yangdoro darama babari sero yenu giro \v 29 awongto nung sorero eyero sewato, “Wari wowosini ping mena iyariniya. Arare ning nato aune dema mitaisa.” Ayero sewato giro nung awongto aune dema baungno awenato gare yena. \v 30 Ayero atu mitasani awong nona minari nasani newa giro nung ame puro Tuwa Bayau eno dange sero eero awongto eno pugaina ara. \v 31 Nung awongto eno ayero yenu awongto nung gigiwato kasa yenu giro nung mena aungne gaina. \v 32 Ayero yenu awongto eyero sewato, “Name nagibe atu ang nenane nung nao eno ge tugata yetiya, nupema gera susuwa nao eno keregaiya, be aune moko nanao mene yo wigaga yetiya.” \v 33 Awongto ge ayero sero iropuro ang yero nupema kapetegairo Yerusalem bamuwato ara. Ayero awongto buro-mani 11 awong otao mani enane augairo mitiwa tamuwato ara. \v 34 Tamuwato awong awongto eno eyero sewa, “Ge me nibamu. Tuwa nupema iropumiya. Iropuro Simonna-una kasa yeti gigiya.” \v 35 Ayero sewa awongto nagibe atu ang nasani tani yewa auna ungwe didinasani sewato, “Nung ame eeti aune nato nung gigenato kasa yetiya.” Ayero sewato arauwa. \s1 Yesura buro-mani mene nung gigiwa. \r Mt 28:16-20; Mk 16:14-18; Yo 20:19-23; Apo 1:6-8 \p \v 36 Awong ge awiya sinasani mitiwa Yesu nung nuka nutope nunae-una towang daung atu kasa yero dopero eyero sena, “Niye dubo iwaingne mitiungpu.” \v 37 Ayero senu awong sopine yero iwaeta ayero sero awang yero babari yewa. \v 38 Ayewa giro nune awong eno eyero sena, “Niye noeno iwawa nasani kotumao ninae sisigati nei? \v 39 Niye te-wawong nana gipu, na naka natope kasa yero mitena. Wawong ninae mene na iniro gipu. Iwae awiya taung aingso aung, arata nane mene zo taung aingsore mitena era.” \v 40 Ayero sero nung te-wawong nuna awong eno gipena. \v 41 Ayero yenu awong nung giro yawa yawa bainakama yewa, arata nupema iwawa yero ge aung yenu bora-bora yero mitiwa giro nung awong eno eyero sena, “Ninae-una nona ena minao etu mitita?” \v 42 Ayero senu giro wo ito gitau igi yewa mitina awiya pugaiwa \v 43 nung nunae benaungna atu puro minina. \p \v 44 Nung ge awong eno eyero sena, “Gitau na niye aune dema nasani eyero sewang, ‘Ge na eno gitau gaewa — Mosera sao tauyao ge auna atuta porofetera bukura atuta Sam bukura atu gaewa — ge awiya apakana me yariniya.’ Ayero sewang.” \v 45 Ayero sero nung kotumao nunae ininu tang senu awong be aune Tuwa Bayaura ge gayao auna susuwa gigiwa kasa yena ara. \v 46 Nung awong eno eyero sena, “Tuwa Bayaura ge gayao eyero mitiya. Na Sorao Emo ninae Kristo mene yaya taungno magayana wari be etama aung yai aune nupema biritira atu iroparinena. \v 47 Arare niye Yerusalem etu zayero bowi nana keregaya emo bauno dubu sero sero amimene nigiro yazo nana yau sinasani dubo darawa yaya aune Tuwa Bayau mene pasena nunae yangduwariniya. \v 48 Niye tani apakana gosinowa auna ge keregairo sinasani neupu. \v 49 Sana nigipu. Oweno Mama nana mene niye eno pugari sena awiya iyengtana wosi ninae-una yariniya. Arata niye napo ewiya oko yangduwae. Niye etu mitaya putoung uritira atu wosi ninae-una yai aune napo doro burora babarineya.” Ayero sena arauwa. \s1 Tuwa Bayau mene Yesu punu witi uritira yena. \r Mk 16:19-20; Apo 1:9-12 \p \v 50 Yesu mene ayero sero awong puro baung Betani nape yero nung wawong buyagairo ikapari yero awong gao yena. \v 51 Nung awong gao nenu aune Tuwa Bayau mene nung punu nung awong yangdoro witi uritira yena. \v 52 Ayero yenu awong nung bowi yero yawa yawa bainakama nasani nupema wesora kapete Yerusalem gairo bamuwa. \v 53 Atu baungno nasani awong be ozaung-zaung ibu bainana atu toiro Tuwa Bayaura yazo de ika gatinasani nauwa arauwa.