\id 1PE \h 1 PEDRO \toc1 PRIME GUI'CHI BICAA SAN PEDRU \toc2 1 PEDRO \toc3 1 P. \mt1 PRIME GUI'CHI BICAA SAN PEDRU \c 1 \s1 Cucaa Pedru gui'chi lu cani reche ndase \p \v 1 Naa nga Pedru. Naca apóstol sti Jesucristu. Cucaa gui'chi ri lu ca xpinni Dios ni ma cadi nabeza xquidxi, cani reche ndase neza Ponto, Galacia, Capadocia, Asia, ne Bitinia. \v 2 Hermanu ca', gulí Dios Bixhoze nu laatu casi gudixhe guni chiqué. Guridxi be laatu ra uní' né Espíritu Santu laatu para guia ladxidó' to ne rini sti Jesucristu ne para uzuuba tu stiidxa'. Dios ucheeche ndaaya laatu ne quixhe dxí pe ladxidó' to. \s1 Ni cabeza laanu ibá' \p \v 3 Usisaca nu Dios, Bixhoze Jesucristu, Señor stinu. Nabé bilasela'dxi be laanu, nga runi bidii be laanu ti enda nabani cubi, casi ñaca gule nu sti tiru. Ne uca ni ra bisibani be Jesucristu de lade gue'tu'. Yanna ma nanna dxichi nu laca zabani nu, \v 4 ne zacaa nu ni cayapa chaahui be para laanu ibá'. Qué zanda initilú ni, nin guiu'dxu ni, nin guio'xho ni. \v 5 Laatu runi cre tu Dios, nga runi cayapa laatu ne enda nandxó' sti' laga cabeza tu ulá be laatu de cani nuu ndaani guidxilayú ri'. Ma nexhe guni be ni dxi izaa xhi guidxilayú. \p \v 6 Ne pur irá nga rieche tu, neca naquiiñe acaná tu caadxi yanna ri', peru tobi zidi'di si nga. \v 7 Zeda gaca fe stitu casi oro. Ne casi rutiidi cabe oro lu gui para ihuinni pa dxandí oro la? zacaca cadi'di tu ra naná para ihuinni pa dxandí runi cre tu. Ne pa tidi tu ni sin guiaba tu la? zasaca fe stitu jma que oro, purti oro rinitilú. Nga runi pa usihuinni tu dxandí runi cre tu Dios la? zudxiiba be laatu ne zusisaca be laatu dxi gueeda Jesucristu. \p \v 8 Qué huayuuya tu laabe peru nadxii tu laabe. Ne neca qué ruuya tu laabe, peru runi cre tu laabe ne rieche tu dede qué ridxela tu xi iní' tu, de tantu ridxá ladxidó' to de enda nayeche'. \v 9 Purti nanna tu bilá be xhialma tu. Ne bi'ni be ni purti bini cre tu. \p \v 10 Chiqué bizeete ca profeta de ni cudii Dios laanu yanna ri', ne nabé undaa ique né cabe ñene cabe xii ni. \v 11 Bisiene Espíritu sti Cristu laaca de enda naná ni chi tidi Cristu, ne pabiá' zasaca be ora ma udi'di be ni. Biyubi cabe ñanna cabe tu laabe ne padxí gaca irá ni cayabi Espíritu que laacabe. \v 12 Peru gudxi Dios laacabe cadi para laacabe ni caní' Espíritu que, sínuque para laanu. Ne ca diidxa que ca nga ma bina diaga tu de ruaa cani byuí' né laatu stiidxa Cristu. Gunda bisiidi cabe ni laatu pur enda nandxó' sti Espíritu Santu ni biseenda Dios de ibá'. Ne tan sicarú irá ni la? dede ca ángel ñuula'dxi ca ñene chaahui ca ni. \s1 Na Dios gaca nu nacha'hui' \p \v 13 Nga runi lacuu xpiaani tu ne laguni ni dxandí risaca. Laquixhe idubi xquenda biaani tu lu ni cabeza tu udii Dios laatu dxi gueeda Jesucristu. \v 14 Lagaca casi ba'du ni ruzuuba diidxa', ne ma cadi guni tu ni na ique tu casi bi'ni tu dxi ca'ru gunibiá' tu Dios. \v 15 Lagaca nacha'hui de irá ni guni tu casi nacha'hui Dios ni uní' né laatu para gaca tu xpinni. \v 16 Casi cá lú Xqui'chi Dios ra na: “Lagaca nacha'hui', purti zacá naa.” \p \v 17 Nga runi pa ma rabi tu laabe Bixhoze tu la? laidxibi la' laabe bia' dxi nabani tu ndaani guidxilayú. Qué zudxiiba be donda ique tobi jma que stobi sínuque cada tobi bia' ni bi'ni'. \v 18 Ma bilá Dios laatu de irá enda qué iquiiñe ni bisaana né ca bixhoze gola tu laatu. Ne nanna ca tu bi'ni be ni ra gudixe be irá ni nuzaabi tu. Peru qué niguixe né be ni xiixa ni rinitilú casi oro ne plata, \v 19 sínuque gudixe né be ni rini sti Jesucristu ni risaca jma que irá xixé. Laa guti casi ca dendxu huiini ni bisiga'de cabe Dios chiqué. Ulí cabe ni jma galán ne ni nazaaca para bisiga'de cabe laa. \v 20 De ante cha guidxilayú maca gudixhe Dios gaca Cristu zacá, peru deru bisihuinni be ni para bien stitu. \v 21 Purti pur Cristu runi cre tu laabe. Laabe bisibani be Cristu de lade gue'tu', ne bisisaca be laa. Nga runi runi cre tu laabe ne cá lú tu laabe. \p \v 22 Hermanu ca', dede dxi ucané Espíritu Santu laatu uzuuba tu stiidxa Cristu la? bia ladxidó' to, ne ma zanda ganaxhii tu hermanu stitu. Ne zacá laguni, laganaxhii saa de idubi ladxidó' to. \v 23 Laatu ma gule tu sti tiru, ma cadi de binni guidxilayú ni rati, sínuque gule tu de stiidxa Dios ni qué ziuu dxi initilú ne ni rudii enda nabani. \v 24 Casi na lu Xqui'chi Dios: \q1 Irá binni zeda gaca casi yaga gui'xhi', \q1 ne enda risaca stícabe zeda gaca casi guie' stini. \q1 Ne casi ribidxi yaga gui'xhi ne riaba guie' sti la? zacaca zadi'di enda risaca stícabe. \q1 \v 25 Peru stiidxa Señor qué ziuu dxi initilú. \m Ne laani nga ca diidxa byuí' né cabe laatu, ni rulá binni. \c 2 \p \v 1 Lausaana de icá ique tu ni cadi jneza, ne lausaana de usiguii tu. Cadi gaca tu nacha'hui de luguiá si, ne cadi gache lú tu sti stobi, ne cadi sa né tu cuentu. \v 2 Lagaca casi ba'du deru gule, rului'la'dxi gue leche. Zacaca laatu laului'la'dxi ganna tu stiidxa Dios ti jma rusi guiene tu para ilá tu. \v 3 Pa dxandí ma bidii tu cuenta pabiá' nacha'hui Señor la? laguni zacá. \s1 Cristu guie ni nabani \p \v 4 Laidxiña ra nuu Señor. Laabe zeda gaca be ti guie ni nabani. Qué nisaca be nezalú binni peru Dios gulí laabe ne bisisaca laabe. \v 5 Laatu laca zeda gaca tu guie ni nabani. Nga runi laudii lugar iquiiñe Dios laatu ra ucuí xhiu'du ni qué rihuinni. Chiqué bisiga'de ca sacerdote dendxu Dios. Yanna ma racala'dxi be iquiiñe be laatu casi sacerdote stibe para usiga'de tu laabe ni riale ndaani ladxidó' to. Nga huaxa ziula'dxi be icaa be, ne zanda guni tu ni purti runi cre tu Jesucristu. \v 6 Cá lu Xqui'chi Dios ra na: \q1 Caguixhe Cristu ndaani guidxi Sion casi ti guie para inaaze dxiichi yu'du stinne', ne yu'du ca nga ca xpinne'. \q1 Laabe nga ni ulié ni jma risaca. Tu guni cre laabe la? qué ziuu dxi gueeda malaya laa. \m \v 7 Risaca be para laatu, cani runi cre laabe. Peru para cani qué runi cre la? zeda gaca be casi ni cá lu Xqui'chi Dios: \q1 Guie ni bisa'bi cani cucuí yoo que, \q1 guie que pe naaze yoo que yanna. \m \v 8 Laca cá ni sicarí': \q1 Zaca be casi ti guie ni irenda ñee cabe para guiaba cabe, \q1 purti qué rulabi cabe stiidxa be, ne maca nexhe guiaba cani runi zacá. \s1 Ca xpinni Dios \p \v 9 Peru laatu la? gulí pe Dios laatu para gaca tu xpinni, ne naca tu casi sacerdote para guni tu xhiiña rey stinu ni nuu ibá'. Ma naca tu ti guidxi ni ulee chu be para laabe. Ma sti pe be laatu. Ne gudixhe be gaca ni zacá para gabi tu binni rihuinni pabiá' nandxó' be pur ni runi be, purti ulee be laatu de lu guelacahui ne uluu be laatu lu biaani sicarú stibe. \v 10 Qué ñaca tu xpinni be chiqué, peru yanna ma xpinni be laatu, ne zaqueca iruti ña laatu, peru ma biá be laatu. \s1 Enda ruzuuba diidxa' \p \v 11 Hermanu ni nadxiee ca', laatu nuu tu ndaani guidxilayú casi ni canazá xquidxi binni. Nga runi rinaba laatu cadi ucaa ique tu ni cadi jneza, purti irá nga riguba yu laatu ladu initilú xhialma tu. \v 12 Lasá jneza lade cani qué runi cre Dios, neca riní' cabe laatu ne napa cabe laatu casi binni malu, peru zuuya cabe pabiá' jneza runi tu, ne zacá zusisaca cabe Dios dxi cuidxi cuenta irá xixé. \p \v 13 Lauzuuba stiidxa irá cani runi mandar ndaani guidxilayú, purti nga ni racala'dxi Señor, naca ni presidente ni jma risaca lade cani runi mandar, \v 14 o naca ni cani ruseenda be para usaba ná cani ruchee ne para udxiiba cani runi jneza. \v 15 Purti sicarí nga racala'dxi Dios guni tu: guni tu jneza para useegu tu ruaa ca binni huati ni qué ganna xi riní'. \p \v 16 Ma qué rucaa Dios laatu guni tu ni na ley para ilá tu, peru cadi tisi qué rucaa be laatu guni tu ni la? uchee né tu ni, sínuque laibani modo riula'dxi Dios, purti ma stibe laatu. \v 17 Laguni respetar irá binni. Laganaxhii irá ca hermanu. Laidxibi Dios. Laguni respetar presidente. \s1 Xi guni tu ora acaná tu \p \v 18 Hermanu ca' ni napa xpixuaana', lauzuuba stiidxa ca', ne laguni respetar laaca'. Ne cadi ni nacha'hui ne ni nadó' si, sínuque ne cani naduxhu'. \v 19 Purti zaguu Dios ndaaya laatu pa qué idxiichi tu ora tinde né cabe laatu neca cadi cuchee tu, ne guni tu ni purti racala'dxi tu guni tu ni na Dios. \v 20 Pa guiaba ná tu purti cuchee tu, ne qué idxiichi tu, ñee na tu ma cayuni tu xiixa nga la? Peru pa guiaba ná tu neca cadi cuchee tu, ne qué idxiichi tu la? óraque huaxa cayuni tu xiixa para guieche né Dios laatu. \v 21 Para nga uní' né be laatu, purti laca ucaná Cristu pur laatu. Yanna laguni casi bi'ni Cristu. \v 22 Laabe qué nuchee be ne qué nusiguii be, \v 23 ne ora uluu dí cabe laabe, qué niguu dí be laaca'. Ne ora ucaná be, qué ñabi be laaca gapa gá si ca laaca', sínuque bisaana be irá ni lu ná Dios ti laa ruuya irá cosa jneza. \v 24 Byua' be irá stonda nu lu cuerpu stibe dxi ucuá be lu cruz que, para ma cadi ibani nu lu pecadu sínuque ibani nu jneza casi na Dios. Ne sti ni ucaná be que la? laatu bilá tu. \v 25 Chiqué bireeche ndase tu casi dendxu ni cananiti, peru yanna ma bigueta tu ra nuu Cristu. Laa nga Pastor stitu ni cayapa xhialma tu. \c 3 \s1 Ximodo ibani cani ma bichaganá' \p \v 1 Hermana ca', lauzuuba stiidxa xheela tu, purti pa nuu de laaca qué runi cre stiidxa Cristu la? zándaca iguudxi \v 2 ra gu'ya runi xheela jneza ne runi respetar laa. Ne zacá cadi naquiiñe iní' pe tu para ucuudxi tu laaca'. \v 3 Cadi ucaa ique tu enda ruzuchaahui de luguiá si, casi modo guni tu ique tu, o gaze tu oro, o gacu tu lari ni jma risaca, \v 4 sínuque laucaa ique gaca tu nacha'hui ne binni, ne gaca tu nadó', purti nga nga enda sicarú ni risaca nezalú Dios, ne nga nga enda sicarú ni qué rinitilú. \v 5 Zacá nga bizuchaahui ca gunaa ni uyuu chiqué, cani uzá gaxha de Dios. Bini cre ca Dios de idubi ladxidó' ca', ne bizuuba ca stiidxa xheela ca'. \v 6 Casi bi'ni Sara, bizuuba stiidxa Abraham dede gudxi laa señor sti'. Ne zaca tu casi Sara, pa guni tu jneza, ne qué idxibi tu. \p \v 7 Zacaca laatu, hermanu ca', lauyubi modo guiene tu xheela tu. Lagaca nacha'hui ne laacabe, cadi purti si jma nadá cabe que laatu, sínuque ne laca purti ma bidii Dios laacabe enda nabani ni qué zaluxe, cásica bidii ni laatu pur enda nacha'hui sti'. Zacá laguni ti cadi uchiiña gasti laatu ora iní' né tu Dios. \s1 Cani cayacaná purti cayuni jneza \p \v 8 Yanna la? cayabe irá tu: lachuu tobi si, ne lailasela'dxi saa, ne laganaxhii saa casi enda bi'chi'. Lagaca nacha'hui ne cadi udxiiba tu laca laatu. \v 9 Neca uchee né binni laatu, cadi uquixe tu ni laaca', ne pa cu' dí ca laatu, cadi cu' dí tu laaca', sínuque lainaba lu Dios cu' ndaaya laaca'. Purti nga nga bi'ni Dios ne laatu, uní' né laatu para cu' ndaaya laatu. \v 10 Sicarí cá lu Xqui'chi Dios: \q1 Ni racala'dxi ibani nayeche' ne tidi dxi galán la? \q1 ucueeza de iní' ni cadi jneza \q1 ne ucueeza ruaa de usiguii, \q1 \v 11 ixele de ni nadxaba' ne guni ni jneza, \q1 uyubi ximodo idxaaga irá binni, \q1 ne guni ni de idubi ladxidó'. \q1 \v 12 Purti rapa Señor cani runi jneza, \q1 ne rucaa diaga be laaca ora iní' né ca laabe, \q1 peru rudxii deche be cani runi ni nadxaba'. \p \v 13 Tu zanda ga'ni ná laatu pa puru si ni jneza cuyubi tu guni tu ya'. \v 14 Peru pa cayuni tu jneza ne acaná tu la? dichoso de laatu. Cadi idxibi tu binni guidxilayú, ne cadi uchibi iruti laatu, \v 15 sínuque lausisaca Cristu ndaani ladxidó' to. Laguietenala'dxi laa nga Señor stitu. Ne lagataná para icabi tu cani racala'dxi ganna xii nga runi cre tu, peru laicabi laaca ne diidxa nadó' ne respetu. \v 16 Lasá jneza ti ganna tu nayá ladxidó' to. Ne zacá zatuí lú cani cananí' laatu purti si xpinni Cristu laatu, ra gu'ya ca dxandí runi tu jneza. \v 17 Pa acaná tu ra cayuni tu jneza la? zaa, pa nga ni na Dios. Peru pa acaná tu ra cuchee tu la? laatu cuyubi tu ni. \p \v 18 Purti Cristu laca ucaná, dede guti para biaxa ni biché' nu. Ti tiru si guti be pur irá nu. Qué ñuu dxi nuchee be peru ucaná be sti irá ni biché' nu, para uchiña be laanu ra nuu Dios. Guti cuerpu stibe, peru qué ñati xhialma be. \v 19 Ne uyé xhialma be que, yegüí né ca espíritu yeguyoo diidxa'. \v 20 Qué nuzuuba ca alma que diidxa chiqué dxi bizá' Noé arca. Laga cuzá' Noé arca que, qué nixhacala'dxi Dios, uleza pa ninaba ca perdón laa. Peru xhono si binni bilá ndaani arca que ra undisa nisa ni. \v 21 Ne zanda gabi nu zeda gaca nisa que casi ra uyú' nisa nu para bilá nu. Ne uyú' nisa nu, cadi para usiá nisa que ra nabiidi ladi nu, sínuque para usihuinni nu ma bia ladxidó' no ne canaba nu lu Dios acané laanu sa nu modo na. Bilá be laanu purti bibani Cristu de lade gue'tu'. \v 22 Ne ma nuu Cristu ibá' zuba cue' Dios, ne irá ca ángel ne cani runi mandar ne cani nandxó' ruzuuba ca stiidxa be. \c 4 \s1 Iquiiñe tu gracia bidii Dios laatu \p \v 1 Nga runi cásica ucaná cuerpu sti Cristu la? zaqueca laatu laca cadi idxibi tu acaná tu, purti ni ma ucaná pur Cristu la? casi ñaca ma guti para enda ruchee, \v 2 ti ibani para guni ni na Dios, bia' dxi ibani ndaani guidxilayú ri', ne cadi ni na ique. \v 3 Ma bia' cati de guni tu irá ni runi cani qué runibiá' Dios. Chiqué uyuu né tu laacabe tobi si lu irá viciu. Ucuá ique tu ni cadi jneza, uxudxi tu, bi'ni tu saa para xhudxi si tu, ne yenanda tu ca bidó', neca nexhe cadi chi nanda tu laaca'. \v 4 Yanna ma ridxagayaa cabe xiñee qué rizá né tu laacabe lu irá ni cadi jneza ni runi cabe ne nga runi riní' cabe laatu. \v 5 Peru napa cabe xidé uzuhuaa cabe nezalú Dios ni ma nuu para cuidxi cuenta irá xixé, cásica cani nabani zaqueca cani ma guti. \v 6 Nga runi bireeche stiidxa Cristu lade cani ma guti. Guti ca casi rati irá binni guidxilayú peru nabani né xhialma ca Dios. \p \v 7 Ma zeda dxiña dxi iluxe irá xixé ni nuu ndaani guidxilayú. Nga runi lacuu xpiaani tu ne cadi ucaa ique tu ni cadi jneza, ti ganda iní' né tu Dios de idubi ladxidó' to. \v 8 Ne ni jma naquiiñe la? ganaxhii saa tu, purti pa nadxii tu stobi la? neca uchee né laatu qué zuquixe tu ni laa. \v 9 Lauchagalú saa sin quiche ruaa tu. \v 10 Cada tobi iquiiñe gracia ni bidii Dios laa para acané ca xcaadxi, para ihuinni jneza cayuni né gracia bidii Dios laa. \v 11 Ni napa gracia para iní' la? güi né binni stiidxa Dios. Ne ni napa gracia para acané stobi la? guni ni bia' stipa ni bidii Dios laa. Ne irá xixé ni guni tu, laguni ni para gusisaca tu Dios purti xhiiña Jesucristu cayuni tu. Cadi guiaana dxí nu de usisaca nu laabe, ne qué ziaana dxí be de guni mandar be. \s1 Ximodo tidi xpinni Cristu ni nagana \p \v 12 Hermanu ni nadxiee ca', cadi idxagayaa tu ora gueeda xiixa ni nabé naná luguiá tu, maca nanna tu zaca ni. \v 13 Sínuque laguieche purti cayacaná tu casi ucaná Cristu, ne zacá zadxá ladxidó' to de enda nayeche dxi gueeda be, dxi ihuinni pabiá' risaca be. \v 14 Dichoso de laatu pa cu' dí cabe laatu tisi xpinni Cristu laatu, purti nuu né Espíritu sti Dios ni nandxó' laatu. Laacabe riní' cabe laabe peru laatu rusisaca tu laabe. \v 15 Peru pa acaná tu, cadi gaca ni pur ni huayuni tu, cadi guuti tu, cadi cuana tu, nin guni tu xiixa ru ni cadi jneza, nin cu' ruaa tu ratiica si. \v 16 Peru pa acaná tuuxa purti runi cre Cristu la? cadi ituí lú, sínuque udii diuxquixe Dios purti xpinni Cristu laa. \p \v 17 Ma bidxiña hora cu' bia' Dios stonda xpinni, ne pa uzulú né be laanu la? xi gaca xa de cani qué rizaala'dxi stiidxa be ya'. \v 18 Casi cá ni lu Xqui'chi be: “Pa nagana ilá ni nacha'hui la? xi gaca xa de cani qué runi cre Dios, ne cani qué runi jneza ya'.” \v 19 Nga runi, pa cayacaná tu purti nga nga ni gudixhe Dios para laatu la? cadi guiaana dxí tu de guni tu jneza ne lausaana xhialma tu lu ná Dios ni bizá' laanu, purti laa qué zusaana laatu. \c 5 \s1 Culidxe Pedru ca xpinni Cristu \p \v 1 Yanna la? chinié nia cani naca hermanu gola lade ca xpinni Cristu. Naa laca naca hermanu gola casi laatu. Naa biiya pia' ra ucaná Cristu, ne ziuaa lu enda nandxó' stibe, casi laatu, dxi ganda dxi ihuinni ni. \v 2 Rinaba laatu, hermanu gola ca', lagapa ca xpinni Dios, cani bisaana be lu ná tu. Laguni ni de idubi ladxidó' to casi racala'dxi Dios, ne cadi purti napa tu xidé guni tu ni, nin pur bidxichi, sínuque laguni ni de idubi ladxidó' to. \v 3 Cadi guni mandar tu laacabe casi ñaca laatu nga xpixuaana cabe, sínuque lasá jneza ti gu'ya cabe ximodo ibani cabe. \v 4 Ti ora gueeda Pastor ni naca xaíque sti irá xixé nu la? zudii laatu ti premiu ni qué ziuu dxi initilú. \p \v 5 Zaqueca laatu, hermanu ni nahuiini ru', lauzuuba stiidxa ca hermanu gola. Ne irá tu laizaala'dxi saa, sin udxiiba tu laca laatu, purti cá lu gui'chi ra na ni: “Nanala'dxi Dios ni runi cani rudxiiba laca laa, peru racané be cani qué rudxiiba laca laa.” \v 6 Laganna gasti nga laatu nezalú Dios ni nandxó', ti udxiiba be laatu dxi naguixhe be guni be ni. \v 7 Cadi chu' tu xizaa, sínuque laquixhe irá ni lu ná be, purti laabe cayapa be laatu. \p \v 8 Lacuu xpiaani tu ne lagataná, purti canazá binidxaba', enemigu stitu, canananda laatu casi ti lion ni canaguu beedxe', canayubi tu uxuuxe. \v 9 Lauzuhuaa dxiichi lu ni runi cre tu, ne laucaa lú laabe, purti nanna tu cadi laasi tu cadi'di tu ni, sínuque zacaca cayacaná ca hermanu stitu ni nuu irá ladu. \v 10 Ne ora ma ucaná tu caadxi la? jma rusi zaniisi tu lu stiidxa Dios, zuzuhuaa chaahui be laatu, ne zudii be stipa laatu ne zuni be laatu naguidxi. Laabe racané be laanu, uní' né be laanu para isaca né nu Jesucristu lu enda nandxó' sti ni qué ziuu dxi iluxe. \v 11 Laabe qué ziuu dxi guiaana dxí be de isaca be ne guni mandar be. Amén. \s1 Diuxi \p \v 12 Napa Silvanu casi ti hermanu ni qué riree chu lu jneza Dios. Laa ucané naa bicaa gui'chi huiini ri lú tu. Bicaa ni para acaniá laatu indisa ique tu ne para gabe laatu irá ni bidii Dios laatu, irá ni rusihuinni pabiá' nadxii laatu. Yanna cadi ichaacha tu de ni runi cre tu. \p \v 13 Ca xpinni Cristu ni nuu Babilonia, cani gulí Dios cásica gulí laatu, cuseenda ca stiuxi tu, ne Marcu xiiñe laca cuseenda stiuxi tu. \v 14 Laugapa diuxi saa ne laquidxi saa purti hermanu laatu. \p Gata dxí ladxidó' to irá tu, ca xpinni Jesucristu. Amén.