\id GAL - yau \h Galesia \toc1 Polho Duichon suraro Galesia gurocin idungma ‘yuha’ yongo bapiya ngo irim togoc \toc2 Galesia \toc3 Galesia \mt1 Galesia \mt2 Polho Duichon suraro Galesia gurocin idungma ‘yuha’ yongo bapiya ngo irim togoc \ip Yongburoc mata: Bapiya ngo wömai Polho mata moröma ingoroc yogoc: Duicho non nongoru gendicdec asan nimuna orung idamon. Worocha tongga nonu wöng-gon gendic nongoruchon youp wabkarac öngkungga itnintha (5.1). Non muyu Kunkun Yaru kombing imonaya yuho itonggong noni fasun nimuna worochon itongitnahamon. \c 1 \p \v 1 Noc Pol, nocho bapiya ngo Kopotorochon suraro Galesia gurocin idangma ‘sontha’ yongo irim tat. Oro, amna auho noc soworengga ‘aposel youp toi’ yongo mananong mudung. Muno, Yesu Duic orin Nandöng Kopotoroc yu wömai noc soworengga aposel youp ngo namogomoroc. Kopotoroc yu Duic omocdecma tun idonggoc. \p \v 2 Oro nocot oröc noni ngocin idangma non ambaracho son Galesia suraro sep ogep sinom kanamon. \p \v 3 Nandöng noni Kopotoroc, orin Moröma noni Yesu Duic, yuho kang banaunya irot soni gucno idarut. \v 4 Duic yu Nandöng noni Kopotoroc yuhon irot tanto ‘nonthon turongo noni ta bödehun’ yongo godip föbo ‘nontha’ yongo bogigoc. Worocha tongga yuho non guroc ngorochon wontucmunodec öcangyun muuya batip idamon. \v 5 Worocha tongga non öngahu o bongono muno Kopotorocgon yong moröng imongitnahamon. Yuhon mahogon moröma itun. Woi boinno. \s1 Fatmata ogepma tunguhogon itac \p \v 6 Mayain, son karupgon sinom Kopotoroc imu fadoc. Yui Duichon youpha kombingmuna son kanong yogoc mahong son karupgon edet kamuya fatmata ogepma au sogit sogitha tang. Noc worocha kombingbanac tat. \v 7 Fatmata ogepma tunguhogon itac, fatmata ogepma au maec, muno sinom. Wohong sondecma amna au yu Duichon fatmata ogepma mongurac tongidangmaha tongga sonthon kombic kombic soni tong gorong tang. \v 8 Nonu osuc fatmata ogepmahon foro tuctugo sinom kanogomon. Tuna non nonihu o momdecma sum yaru auhu yu engga wönggon fatmata ogepma foro au kanuyai wömai Kopotorocho möpmono yudec wagang imangoc. \v 9 Oro nocho urop kanongdet mahong wönggon kantiwa, amna au yu fatmata ogepma nontho son fandat kanogomonma woroc fodingmun onguna fatmata foro au kanuyai wömai Kopotorocho möpmono yudec wagang impun. \p \v 10 Oro, nocho mata ngo ‘amnaho nocha kombiarut’ yongo kanong yamuc tathu nuhun? Muno sinom, ‘Kopotorochogon nocha kombihun’ yongo yat. O nocho ‘amnaho yangamin amna moröma itiwa’ yongo yathu nuhun? Muno sinom, nocho guroc amnahon amna moröma iditha kombinggai wömai nocho Duichon youp amna maem. \s1 Kopotorocho Pol inong yuna aposel youp togoc \p \v 11 Oröc ori, nocho ‘ingoroc kombiarut’ yongo mata ngo kantiwa: Nocho osuc fatmata ogepma fandat kanogotma woroc wömai amna auho inoin kombic kombicdec matun öngkuboc. \v 12 O fatmata ogepma wo amna auho mananogoc, o amna auho mafandat nanogung. Muno sinom, Yesu Duic yu inobuc öngkung namongo fatmata ogepma wo fandat nanogoc. \p \v 13 Nocho osuc yaö toroc kiapdec itongidotma worochon fatno sonu urop kombingbödeang. Nocho osuc Yuda nanohon gendicno kokorengmaina ‘Duichon suraro ambarac dongya mointonung’ yongo yu dongya moin toctocha youp moröma sinom tongidot. \v 14 Nocho osuc Yuda nanohon gendic mata tantantha nucnai koböcma yanggiradidot. O nocho ombu sakungnaihon toroc kiap tantantha toup kiringga irotna fadang ögoc. \v 15 Worochoi oro, macnaho noc abe mabagocan bongono wocin urop Kopotorocho noc nang banango inoin fata soworengga nanong yuna nocho yuhon youp amna öngkungga itat. \v 16 Tongo Kopotorocho ‘noc Mananahon foro bumbumyi toropdec yong fandat inangot’ yongo Duichon foro noc nindauna tuctugo kombigot. Guroc amna auho wömai worochon foro mafandat nanogung. \v 17 O ihorocgon nocu Yerusalem ongoya aposel woce idungma yuho mafandat nanogung. Yu wömai osucgon aposel idung mahong nocho yu Duicha inong ac matogot. Muno sinom, Duicho nocdec öngkung namuna nocho wohogon kantri Arebia woce onggot. Tongo mit wönggon ibara fauna Damaskus taun woce onggot. \v 18 Woce edeya ongga biruc anfi bödeuna nocho ‘Pita awa’ yongo Yerusalem ögot. Öngga nocho Pitaot edeya sep youp toctoc 15 ihoroc bödegoc. \v 19 Bongono wocin wömai nocho Moröma nonihon orugo Jems, yu worocgon agot. Aposel au wömai mayagot. \p \v 20 Nocho Kopotorocho yangamin boinno sinom kantiwa, nocho mata ngo sontha irim tatma, woi imanang muno woi mata boinnogon. \v 21 Oro, mit wömai nocho Siria orin Silisia guroc woce onggot. \v 22 Bongono wocin wömai Duichon suraro distrik Yudia idangma yu noc makombing namogung. \v 23 Muno yu nochon mata fatgon ingorocgon kombigung: ‘Amna wo yu osuc ‘kombing tobic tobic noni bödehun’ yongo non ning omom toctocha itongidoc, mahong önga wömai yu fatmata ogepma worocgon yong fandaditac’ ihoroc kombigung. \v 24 Worocha tongga yu Kopotoroc yong moröng imogung, yaha noc urop irotna ibandotmaha tongga. \c 2 \s1 Aposel au yu Polot irot tungu idung \p \v 1 Oro, mit biruc 14 ihoroc bödeuna nocot Barnabasot not kondonggon wönggon Yerusalem ögomot. Taitus wömai nocho ihorocgon yangat tebot. \v 2 Kopotorocho inobut duc itudec ‘woce ongoi’ yongo nanogocmaha tongga nocu woce onggot. Woce edeya surarohon amna dugo ot suran tongmanaina nocho fatmata ogepma tingtingno sinom owi amna yong fandat inongidotmahon foro yu inong tangtang togot. Nocho ‘fatmata youp tongitatma wo amna morömaho yangamin angit itun’ yongo yuotgon suran tongo nakain youphon foro indagot. Nocho youp komanang toya socmot muicyit. \p \v 3 Oro Taitus nocot idocma, yu woi Grik amna. Worocha tongga amna auho yuhon godip macmacha toup kirigung mahong amna morömaho yuhon godibo macmacha mata au maninogung. \v 4 Amna godip macmacha kirigungma yu imanang oröc tongga ‘suraro Duichon madec orung idangma kiapmo tingting tongidang’ yongo worochon foro angsicsicha bonip nonidec idung. Yu wömai ‘suraro wönggon gendic nognoruhon mongorec toctoc suraro öngkubarut’ yongo kombigung. \v 5 Ihoroc kombigung mahong nonu onggim noni obmukusuc yuhon mata au masigomon. Muno sinom, ‘fatmata ogepma kanogomonma worocho boinno itun’ yongo mongurac matogomon. \p \v 6 Oro amna wo suraroho yuya yu dugo noni idang yu wömai nocho fatmata ogepma yong fandaditatma worocha kombiuya angit idina mata au masakau figoc. Yu amna morömahu o muyunohu, nocho mayit. Kopotorochogon amnahon irot soworengga ma moröma imongitac. \v 7 Oro amna moröma wo yu nochon youpha bongbong masigung. Muno yu tuctugo kombigung, Kopotorocho noc bumbumyi nano fatmata ogepma inocinocha soworeng namogoc. Osuc Kopotorocho Pita soworeng imuna yu Yuda nano fatmata ogepma inogoc. Tuna worochon torocgon wömai Kopotorocho noc soworeng namuna nocho bumbumyi nano fatmata ogepma inongitat. \v 8 Kopotoroc yu Pita gesö imuna Yuda nanohon bonipnodec aposel youp tongitac. O worochon torocgon wömai Kopotorocho noc ihorocgon gesö namuna nocho bumbumyi nanohon bonipnodec itmaina aposel youp tongitat. \p \v 9 Oro Jems, Pita, Jön amna worocha wömai suraroho yongidang, yui gombo orin dugo noni idang. Yu worocho kombigungmai Kopotorocho noc youphon gesö orongi namogoc. Worocha tongga yuot nocot Barnabasot obu yopyop tongnimuya irot tungu idomon. Tongo nonu mata ingoroc yona bödegoc: Nocot nucnaiot non wömai bumbumyi nano ot ongmanaina fatmata ogepma inonahamon o yu wömai Yuda nanohon bonipnodec fatmata ogepma inoc inochon youp tonahing. \v 10 Yapmu tunguhagon wömai yu non dönac ninogung. Woi ‘non muyu Yerusalem surarohon owi amna uroci tongfat yenung’ yongo ninogung. Wohong nocu youp ihorocnomaha osucgon toctocha kombingdegot. \s1 Polho Pitahon tong bumbumno tun eran idoc \p \v 11 Oro, Pita yu Antiok taun ebocan bongono wocin yu tong bumbum kiap au togoc. Worocha tongga nocho yu suraroho yangamin ‘goc kandoc togoroc’ ihoroc inogot. \v 12 Yu kiap ingoroc togoc, Osuc wömai yu oröc noni bumbumyi toropdecma yuot kondong itmuna nacno nongidung. Ihoroc tongga idina Jemshon nucni au ebung. Yu wömai Yuda amna godip macmachon kiapdec koing socsocyi. Yu ehuya Pitaho yu yang botongga wönggon oröc noni bumbumyi toropdecma yuot kondong maidoc. \v 13 Pitaho kiap gendöngni ihoroc tongo idina Duichon surarodecma Yuda nano auho yuhon toroc kiap angga forosingga kiap ihorocnogon togung. Kiap worocho tuna Barnabashon kombic kombicno ihorocgon tong gorong gorong tong imuna yu kiapmo ihorocnogon togoc. \v 14 Oro nocho yaaya yu fatmata ogepmahon uyap nongnongo imu fadocmaha tongga nocho Pita suraroho yangamin inong fada ingoroc inogot: ‘Gocu Yuda amna itaroc mahong gocu Duicha kombing tobing imongitarocmaha tongga gocu Yuda nanohon gendic nongoru urop imi fadoc. Worochai tingtinga gocu oröc noni bumbumyi nanohon toropdecma ‘yu Yuda nanohon kiap tararut’ yongo kiring imongitaroc yo?’ ihoroc inogot. \s1 Owi amna Yuda nanohon toropdecmahu o bumbumyi nanohon toropdecmahu yu ambarac kombing tobic tobic kiaphagon tongga itonggong koing sogitnahing \p \v 15 Oro non Yuda nanohon toropdecma Duichon surarodec sakana figocma nonu wömai bumbumyihon toropdecma maöngkubomon. Muno nonu wömai Kopotorochon nongoru fogit fogityimahon toropdecma öngkubomon \v 16 mahong nonu kombiamon, amna au yu gendic nongoru tantanthon kiapdec Kopotorocho yangamin nongnongo maöngkuic. Muno sinom, Yesu Duic kombing tobing imocimoc kiaphogon tuna nonu owi amna nongnongo öngkuantamon. Worocha tongga non Yuda nano non ihorocgon kombing tobictobic noni Yesu Duicdec ding fing akep tongo gendic nongoruhon yidecma orung idamon. Tongo nonu kombing tobic tobichon uyapgon tanmanaina Kopotorocho yangamin nongnongo ididamon. Gendic nongoruhon uyapdec wömai amna auho Kopotorocho yangamin nongnongno maöngkuun, muno sinom. \p \v 17 Oro, non Yuda nano nonu ‘Kopotorocho yangmin nongnongo itna’ yongo Duicdec ding fingga entamonanu wömai non bumbumyi nano simbang entamon. Yaha non ihorocgon Kopotorochon nongoru angit matanidamonmaha tongga non Duicdec ding fingga idamon. Worocha tingting oro? Duicha tongga wömunoho toup wun morögihachu nuhun? Woi muno sinom. \v 18 Nocho gendic nongoruhon uyap ‘bödehun’ yongo wo gumarantat mahong mit nocho ‘gendic nongoru koing soun’ yongo uyap wo wönggon tobiantatanu wömai nocho nongoru fodic fodic amna sinom em. \v 19 Wohong ihoroc muno, gendic nongoruho wömai noc omom koinghon uyapdec tohong nugoc. Worocha tongga noc gendic nongoruha me imongo ibara fauna Kopotorochon itonggong koing kokorehat. \v 20 Nocho Duicot ding fingmaina ep goröcdec ombot. Worocha tongga nochon itonggongna osucno wo urop omong fadoc mahong Duicho nakain irotnan itacmaha tongga nocho itonggong wego sogidot. Tongo guroc ngocin wömai nocho kombing tobic tobichon kiap kokorengmaina itongitat. Kopotorochon Manano yu irot basi sinom, worocha tongga yu ‘nocha’ yongo itonggongno imun fadoc. \v 21 Oro, gendic nongoruho nongnongo idit kiap tun öngkuantacanu wömai Duicho komanang omong faun, mahong gendic nongoruho ihoroc angit matic. Worocha tongga nocu Kopotorochon banac banacnoha me maimit, muno sinom. \c 3 \s1 Gendic nongoruhon kiap orin kombing tobic tobichon kiapmo \p \v 1 Galesia suraro, sonu torop bumbumyi sinom. Wömai yaha, osuc nontho Yesu Duic ep goröcdec ombocma worochon forono tuctugo sinom kindanaya sonu agung. Numaho sinom sonthon kombic kombic soni wönggon tong gorong tong kamogoc? \v 2 Son nanuya kombiwa, sonu yaö uyap sinom sindaruya Kunkun Yaruho irot sonin eboc? Sonu gendic nongoruhon uyap tanda sogidunghu nuhun? Muno sinom son fatmata ogepma kombingga kombing tobic tobichon uyapdec wömai Kunkun Yaru sogidung. \p \v 3 Sonu bumbum yongbödeanghu nuhun? Kunkun Yaruho urop Kopotorochon youp ogepma irot sonin forosigoc mahong sonu wönggon soniin gesö sonidec youp wo tu bödec bödecha tang yo? \v 4 Son ihoroc toninga! Muno, Kopotorochon gesö morömaho urop sonthon bonip sonidec öngkuuna agung. Worocho komanang sinom öngkung kamogochu nuhun? Muno woi, noc kombihat, worocho son tongfat kegoc. \v 5 Kopotorocho foro yaha son Kunkun Yaru kamogoc? O yu foro yaha sonthon bonip sonidec momphon toroc kiap moröma tuna agung? Woi sontho gendic nongoru tanidangmaha togochu? Muno sinom sontho fatmata ogepma kombing tobing imongidangmaha Kopotorocho ihoroc togoc. \p \v 6 Oro sonu Abrahamphon toroc kiap aarut! Kopotorochon bapiyaho yuha ingoroc yac: \li1 “Abrahampho Kopotorochon mata kombing tobing imogoc-maha tongga Kopotorocho yu amna nongnongo inogoc.” \rq (Stat 15:6)\rq* \p \v 7 Oro mata worocho non ingoroc nindauna kombina: Kombing tobic tobic owi amna yu wömai Abrahamphon morogöni sinom idang. \v 8 Irim wo wömai Kopotorocho ‘bumbumyi nano ambaracho kombing tobic tobichon uyapdecgon nongnongo öngkupnahing’ yongo irim tongo sigoc. Yu wömai osuchagon Abraham fatmata ogepma ingoroc inogoc, \li1 “Gocha tongga nocho guramna owi amna sa guroc danong idangma yudec sing imangot.” \rq (Stat 12:3; 18:18; 22:18)\rq* \p \v 9 Oro, Abraham yu Kopotoroc kombing tobing imogocmaha tongga Kopotorocho yu guramno sing imogoc. O worochon torocgon wömai Kopotorocho kombing tobic tobic owi amna ambarac yu guramno sing imongitac. \v 10 Wohong owi amna ‘gendic nongoru tanmanaina Kopotorocho yangamin nongnongo itna’ yongo kombingidangma yudec wömai Kopotorocho möpmo wagang imongo doun obukonahing. Worochon matano wömai Kopotorochon bapiyadec ingoroc irim toctocyi itac: \li1 “Owi amnaho gendic nongoru irim toctocyi idangma woroc ambarac angit matandup toninganu wömai Kopotorocho yu möpmo wagang imongo doun obukonahing.” \rq (Lo 27:26)\rq* \p \v 11 Oro non mata wo embada tuctugo sinom kombiamon, amna au yu gendic nongoruhon uyap tarantacmaha tongga nongnongo maöngkuic. Muno sinom \li1 “Kombing tobic tobic kiaphogon tuna amna au yu nongnongo öngkungga itonggong koing sogiangoc.” \rq (Habakuk 2:4)\rq* \p \v 12 Gendic nongoru tantanthon kiap o kombing tobic tobic kiap yu foro tungu muno. Nongoruhon foro wömai ingoroc: ‘Amnaho gendic nongoru ambarac tandup tontacma yuhogon wömai itonggongno sogi angoc.’ \v 13 Wohong Duic yu ‘nontha’ yongo ombocmaha tongga gendic nongoruhon möpmo nondec wönggon maic. Muno, non orung idamon. Kopotorochon bapiyadec worochon matano ingoroc itac: \li1 “Amna epdec tungyu möngidungma yudec Kopotorochon möpmo itac.” \rq (Lo 21:23)\rq* \p \v 14 Duicho non nongoruhon möpmodecma orung fohong nugocmaha tongga Abrahamphon gurampho Duichon madec bumbumyi nano ambarac yudec öngkung bödegoc. Worocha tongga Kopotorocho osuc mata godingmun fadocma worocho boinno öngkuuna kombing tobic tobic noniha Kunkun Yaruho irot nonin sing nimogoc. \s1 Kopotorocho non guram boging nimoc nimocha mata godingmun fadocma worocho wömai gendic nongoru anggiratbödehac \p \v 15 Oro oröcnai non guroc amna wömai toroc kiap ingoroc tongidamon: Amna yai yu yapmu auha irot tungu singgai wömai yuho worochon yong koing matano bapiyadec irim tongo botup botup tongidamoroc. Ihoroc tunya wömai matano koing suna amna auho botup botup wo guman gumannohu o mata docno au sakaun ficficnohu wömai maic. \p \v 16 Oro, Kopotorocho guramno Abraham orin morogono yudec sicsicha mata godingmun fadoc. Kopotorochon bapiyaho wömai Abrahamphon morogoni woi amna koböcmaha mayoc. Muno, morogono tungu ihoroc yacma woi amna tunguhagon yac. O amna tungu woroc woi Duic. \v 17 Oro nochon matahon foro wömai ingoroc: Gendic nongoru worocho wömai mit öngkuboc. Osuc wömai Kopotorocho mata godingmun fauna Abrahamot botup botup togoc. Ihoroc tuna biruc 430 ihoroc idina mit wömai gendic nongoruho öngkuboc. Wohong gendic nongoruho wömai Kopotorocho botup botup osuc togocma wo magumaric. Muno sinom, Kopotorocho mata godingmun fadocma worocho boinno sinom öngkuangoc. \v 18 Oro gendic nongoruho Kopotorochon guramno angtoreunai wömai Kopotorocho osuc guram nimoc nimocha mata godingmun fadocma worocho bödeun. Wohong ihoroc muno, Kopotoroc yu Abraham angbanango guram sogit sogitha mata godingmun fadocma worocho koing songga boinno öngkupac. \p \v 19 Worochai oro, Kopotorocho gendic nongoru foro yaha sing nimogoc? Foro wömai ingoroc: Gendic nongoruho wömai wontucmuno noni eran dongyun öngkuuya nonu wömunohon foro angtangtang tonam. Gendic nongoruho youpno ihoroc tongo idiya ongga Abrahamphon morogono worocho öngkuboc. Öngkuuna gendic nongoruhon gesöno bödeuna Kopotorocho mata godingmun fadocma worocho boinno öngkuboc. \p Oro gendic nongoru wömai Kopotorochon sum yaruho tohongga amna bonipma imuya amna bonipmaho non nimogoc. \v 20 Amna bonipma yu wömai amna auhon duc sogida amna au inongitac. Wohong amna tunguhogon youpno tunai wömai amna bonipmahon youpno main. O Kopotoroc yu tunguhogon ito mata godingmun fadoc. \s1 Gendic nongoruho muyom noni simbang ito Duicot ningat fonggoc \p \v 21 Worochai oro, gendic nongoruho Kopotorocho mata godingmun fadocma wo körengmun ongontachu nuhun? Woi muno sinom. Gendic nongoruho itonggong noni tun öngkung nimonggai wömai worocho Kopotorocho mata godingmun fadocma wo körengmun ongoun mahong gendic nongoruho wömai itonggong koing matun öngkung nimic. \v 22 Muno sinom, Kopotorochon bapiyaho yac, ‘Guroc ngocin wömai wontucmunohon gesöho non ningtoreuna non ambaracho toroc kiap wömunogon tongidamon.’ Tongga non kombing tobic tobichon uyapdecgon orung iditnaya Kopotorocho yapmu nimoc nimocha mata godingmun fadocma woroc ‘Yesu Duicha’ yongo irot ogepha nimongitac. \p \v 23 Oro kombing tobic tobichon uyapmo abe maöngkui idocan, bongono wocin wömai nongoru gendicho non fetho fiuna yi bucin simbang ididomon. Ihoroc iditnaya ongga Kopotorocho kombing tobic tobichon uyap eran tun öngkung nimuna Yesuho non asan fing nimogoc. \v 24 Gendic nongoruho wömai muyom noni simbang ito non Duicot ningat feboc. Tuna kombing tobic tobic noniha tongga non Kopotorocho yangamin nongnongo owi amna öngkungidamon. \v 25 Oro, önga wömai kombing tobic tobichon uyap itnimpac. Worocha tongga gendic nongoruho non wönggon maning toreic. \s1 Nonu Abrahamphon morogoni sinom idamon \p \v 26 Oro, son ambaracho Duic Yesuha kombing tobing imongidang-maha tongga son Kopotorochon managumbocni öngkungdeang. \v 27 Son Duichon madec yamuc gungga Duicot kondong ding fingga idang. Kiap worocho wömai amnaho tec tohomumöcno wego tohomu-möngitacma woroc simbang. Sonu wömai Duic tohomumugoc. \v 28 O Duicha tongga owi amna ambaracho torop tungu öngkungga idang. Woi Yuda nanohu o Grik nanohu o mongorec toctoc amnahu o amna morömahu o amnahu o owihu son ambaracho Duichon torop tungugon öngkungbödeang. \v 29 Sonu Duichon toropdec sakau ficficyi entanganu wömai sonu Abrahamphon morogoni sinom idang. Tuna guram wo Kopotorocho Abraham imocimocha godingmun fadocma worocho son ambarac fogihac. \c 4 \s1 Duichon youpha tongga nonu Kopotorochon weni manani idamon \p \v 1 Oro, nochon matahon foro wömai ingoroc: Amna auhon manano yu wömai fanohon fim öresac manomano ambarac inoha fogitdup tontac. Wohong manano abe obugu idina fano omentacanu wömai fanohon manomano abe yuhon fat maic. Muno yu abe youp wabkarac simbang entac. \v 2 Ihoroc idina muyomohu o amna auho yuhon manomano yangtorengidiya ongga fanoho bongono sigocan wocin wömai fanohon fim öresac ambarac mananohon oburodec ongontang. \p \v 3 Oro worochon torocgon wömai nonu managumboc simbang iditnaya guroc ngorochon toroc kiapho non ningtoreuna nonu worochon youp wabkarac ididomon. \v 4 Nonu wömunohon youp wabkarac iditnaya ongga Nandöng Kopotorocho ‘yu orung itnung’ yongo bongono sigoc. Tuna bongono wocin wömai yu inoin Manano siuna eboc. Ebocma wömai owi auho yu bauna yu gendic nongoruhon unenne idoc. \v 5 Tongo yu ‘owi amna gendic nongorudecma orung idarut’ yongo inoin godip föbo bogingo non inoha wögoc. Tuna nonu Kopotorochon weni manani idamon. \p \v 6 Oro sonu Kopotorochon managumbocni idangmaha tongga Kopotorocho Mananohon Yaruno siuna nonthon irot nonin iditac. Wocin itmuna irot noni tun yungan tuna nonu Kopotoroc Nandöng noniha mambodidamon. \v 7 Worocha wömai sonu gendic nongoruhon youp wabkarac maeng. Muno, sonu Kopotorochon weni manani sinom idang. Tuna mit wömai Nandöng Kopotorocho son fim öresano boging kamangoc. \s1 Pol yu Galesia suraroha kombingbanac tongidoc \p \v 8 Osuc sonu Kopotoroc abe makombing imogungan bongono wocin wömai sonu manomano boyömoha gending imongo worochon youp wabkarac ididung. Yapmu boyömo wo woi Kopotoroc simbang muno. \v 9 Worochoi oro önga wömai Kopotorocho son kombing kamongitac. O sondec tingting oro? Sonu Kopotoroc ihorocgon kombing imanghu nuhun. Kombing imanganu wömai sonu foro yaha sinom imong dot tongga ibaru fauna wönggon manomano boyömoha gending imongidang? Sonu ‘wönggon amnahon gendichon mongorec toctoc amna boyömo itna’ yongo tanghu nuhun? \v 10 Sonu wönggon forosingga sep youp toctoc auhahu o yarop auhahu o biruc au worocha gending imongidang. \v 11 Son ihoroc tuya kangga nocho sontha kombingbanac tat. Nocho sonot youp orongi komanang togotno icyit. \v 12 Oröcnai, nocho dönac ingoroc kantiwa: Osuc wömai nocho son simbang idot. Worocha önga sonu noc simbang nongoru gendicdecma orung idarut. \p Oro sontho noc kiap wömuno tungu au matong namogung. \v 13 Nocho sonot itmaina fatmata ogepma fodibo fandat kanogotan bongono wocin obukocho au noc sogidoc. Tuna nocho böcsa auhon au manggot. \v 14 Muno nocho sonot edeya sonu nauya obukoc togotma worocho son tonguc keng kamogoc. Wohong sonu nocha makoroc koroc kamogoc. O sonu me manamogung. Muno sinom, sonu oröc kiap ogepma sinom tong namongo böc sonin nangat tögung. Noc Kopotorochon sum yaru ima simbanghu o noc Duic Yesu ino ima simbang, kiap ihoroc oröc tong namogung. \v 15 Bongono wocin wömai sonu irot ogep moröma sinom kombingga irot soni toup borongdedoc mahong önga wömai borongdetdet soniu ohongbödehac. Nocho boinno sinom kantiwa, bongono wocin wömai sonu noc tong fat necnecha toup kombingidung. Son dan soni fonunyu uuya noc namup. \v 16 Wohong önga ihoroc muno. Sonu yaha ayam tongnamang? Nocho mata boinno kanogotmaha tongga ayam tong namanghu nuhun? \p \v 17 Kombiarut! Tonguc yecyec amna auho wömai ‘son inoin toropdec sakau fihun’ yongo youp morö tongidang mahong worocho wömai sonu matongfat keic. Muno yuho wömai ‘sonot nonot ficfuc ongkupun’ yongo kombiang. O yu ‘sonu irot soni yudecgon siarut’ yongo kombingidang. \p \v 18 Oro irot soni yapmu orogomaha fadang öhacma kiap worocho woi ogep itac mahong son kiap woroc bongono muno tongitnung. Nocho sonot edeyagonu tongitninga. \v 19 Nochon wenai mananai sinom, nocho wönggon sontha kombingbanac tongo focfoc morö kombihat. Woi owiho mana bacbachon focfoc kombiima simbang ihorocno kombihat. Nocho kaaya Duicho wönggon irot sonin macfingga idinai wömai nocho sontha kombingbanac matam. \v 20 Nocho sonot iditha toup kombihat. Sonot idahai wömai nocho foro soni tuctugo angmaina irot sonihon toroc yong fasun fasun mata kanam. Mayain, noc sontha kombingbanac moröma sinom tongitat. \s1 Owi yaima Hagar orin Sara, yuhon mata tepmo \p \v 21 Oro, sonu gendic nongoru une iditha toup kombiang mahong nocho kombihat sonu gendic nongoruhon foro tuctugo makombiing. \v 22 Gendic nongoruha wömai Kopotorochon bapiyadec mata ingoroc irim toctocyi itac: Abrahamphon mananin yai idomoroc. Manano borongoma wömai Hagar yuho bang imogoc. Hagar yu wömai Abraham owenohon mongorec toctoc owi boyömo idoc. Wohong manano mitma wömai Abraham oweno sinom yuho bang imogoc. Owi worocho wömai orung ididoc, yu amna auhon mongorec youp matongidoc. \v 23 Oro, mana borongoma wömai mongorec toctoc owi boyömo yuho komanang bang imogoc. Wohong mana mitmaha wömai Kopotorocho Abrahampha mata godingmun fat imogoc. Tongo mata worocho boinno öngkubocmaha tongga owi orung idocmaho wo bang imogoc. \p \v 24 Oro fatmata wo wömai foronobarac. Owi yai wo yu botup botup yaimahon doguno idamoroc. Hagar yu wömai Kopotorocho sa urongo Sainai gendic nongoruhon botup botup togocma worochon doguno. Gendic nongoruhon managumbocni yu wömai orung maeng. Muno yu gendichon mongorec youpgon tongidang. \v 25 Oro ma ‘Hagar’ worochon foro wömai Arebia matadec ingoroc ‘sa urongo Sainai’ ihoroc yongidang. Worocha mongorec toctoc owi Hagar yui worochon doguno o worochongon muno, yui wömai ihorocgon Yerusalem taun önga guroc ngocin itacma worochon doguno. Wömai yaha, Yerusalem owi amna yu ihorocgon gendic nongoruhon mongorec youp tongidang. \p \v 26 Wohong Yerusalem boinno momdec onoce itacma worochon owi amna wömai orung idang. Taun worocho wömai nonthon mac noni itac. \v 27 Worochon matano wömai Kopotorochon bapiyadec ingoroc irim toctocyi itac: \li1 “Goc owi mana mabangitarocma, goc borongdehi. O goc mana bacbachon focfoc makombingitarocma, goc irot ogep kombingmina ap yongo borongdehi. \li1 Wömai yaha, gocu kowon itaroc mahong Kopotorocho tuna managumbocai koböcma sinom öngkupnahing. Owi opnobarac iditacma yuhon managumbocni obmugon mahong gochon wömai koböcma wu deangoc.” \rq (Aisaia 54:1)\rq* \p \v 28 Oro oröcnai, sonu Kopotorochon weni manani idang. Kopotorocho Abrahampha mata godingmun fat imogocma worochon boinnoho wömai manano Aisak yudec öngkuboc. Oro worochon torocgon wömai sonu mata godingmun fadocmahon managumbocni idang, gendic nongoruhon wömai muno. \v 29 Oro Aisakhon bongonodec wömai manano boyömo öngkubocma worocho mana Kopotorochon Kunkun Yaruhon gesödec öngkubocma yu ayam tong imongidoc. O önga wömai toroc kiap ihorocnohogon wönggon öngkupac. \v 30 Worochon matano wömai Kopotorochon bapiyadec ingoroc itac: \li1 “Owi boyömohon manano yu nandönghon fim öresa silip toctocha makombic. Muno yu ambarac inoha fogitdup toctocha kombihac. Tuna owi orung itacma worochon manano möp entac. Worocha goc owi boyömo orin manano yu dong yaria ongorun. Tuna owi orung itacma worochon mananoho fanohon fim öresac sogiantac.” \rq (Stat 21:10)\rq* \p \v 31 Oro oröcnai, nonu wömai youp owi boyömo yuhon managumbocni muno. Nonu owi orung itacma yuhon managumbocni idamon. \c 5 \s1 Duicha tongga nonu orung idamon \p \v 1 Duicho ‘gendic nongorudec orung idarut’ yongo non asan nimogoc. Worocha tongga son muyu kiringga orunggon ida iditnung. Imanang amna auho kanuya sonu wönggon gendic nongoruhon mongorec toctoc wabkarac boyömo öngkungga itninga. \p \v 2 Oro son onggim siarut, godip macmacha wömai noc Pol, nocho ingoroc kantiwa. Sonu amna au kombing imuya yuho godip soni mauyai wömai woroc, Duichon youpnoho son obmu matongfat keic, muno sinom. \v 3 Noc wönggon amna ambarac godip macmacha kombiangma sontha garac mata koingo ingoroc kantiwa: Son godip soni mauyai wömai son muyu gendic nongoru ambarac tandup tarut. \v 4 Oro, sonu godip soni manggai gendic nongoruhon uyapdec Kopotorocho yangamin nongnongo iditha kombiantanganu wömai sonu Duichon fat maeng. Muno, son Kopotorochon banac banacnoha me imongga Duichon korungon entang. \p \v 5 Wohong nontha wömai Kunkun Yaruho kombing tobic tobic noni imongtoc tong nimuna boinno sinom kombiamon, Kopotorocho non tongfat neuna nonu yuho yangamin nongnongo owi amna idamon. \v 6 Wömai yaha, amna au Duichon fat entacanu wömai yuhon godibo macmacyi inmahu o munohu woi yapmu matic. Yapmu tunguhogon wömai Kopotorocho yangamin moröma itac. Woi kombing tobic tobic kiap noni. O kombing tobic tobichon weran woi nucno irot imoc imoc kiap. Worocho wömai yapmu boinno. \p \v 7 Son osuc gasung nongnongo ogepma sinom ongidung. Worochoi numaho sinom son kang firiuna uyap nongnongo wo imu fauna mata boinno wönggon masumbodidang? \v 8 Kopotorocho ihoroc makanong firingitac. Muno, yui son kanong yogoc. \v 9 Oro son mata tepmo au ingoroc yongidang: ‘Yis obmugontho tuna nacno sowarango moröma out töantac.’ \v 10 Noc kombihat, Morömaho son tongfat keuna sonu nochon kombic kombicna tannahing. Tongo sonot nocot irot tungu entamon. O numa amnaho kombic kombic soni tong gorong tong kamongitacma yu wömai tong bumbumnohon urago sogiangoc. \p \v 11 Oro oröcnai nocho ‘amnahon godibo maarut’ yongo mafandat kanongitat. Ihoroc fandat kanamma wömai amnaho noc tu moin toctocha mayup. O amna auho ep goröchon matanoha irot kombut wönggon matup. \v 12 Oro amna ‘godibo maarut’ yongo kiring kamongidangma amna ihorocnomaha wömai nocho ingoroc kombi-hat, yu muyu inoin godibo docnogon muno, ambarac mangdup tarut yo! \s1 Kunkun Yaru orin irot osucno yu ayam ayam tongidamoroc \p \v 13 Oro oröcnai, Kopotorocho ‘orung idarut’ yongo kanong yogoc. Tuna sonu boinno sinom orung idang. Wohong sontho worocha godip sonihon ibibo angbanango wontucmuno toninga. Muno sinom, son muyu nuc soniha toup kombingga irot soni boging imongitnung. \v 14 Wömai yaha, gendic nongoru mata ambarac idangma worochon dongyun wetno woi mata woroc: \li1 “Goc muyu nucaiha toup kombingidiruc, gakaha kombingitaroc kiap ihoroc.” \rq (Wok Pris 19:18)\rq* \p \v 15 Wohong soni wömai sap dunggit ingingo simbang emoc tongo nucno yiun yiun tongidang. Son soni woho, son sonibut dongyu moin toningyit. \p \v 16 Worocha tongga nocho ingoroc kantiwa: Son muyu Kunkun Yaru kombing imuya yuho sonthon itonggong soni fasun kamontac. Sontho ihoroc tuyai wömai godibhon ibiboho son makangtoreic. Tuna sonu wönggon irot osucnohon kiapdec maitongoning. \v 17 Wömai yaha? Irot osucnoho Kunkun Yaruhon kiapmoha ayam tong imongitac. O Kunkun Yaruho ihorocgon irot osucnohon kiapmoha ayam tong imongitac. Worocha wömai sonu orung maeng. Muno irot osucnoho son kangtoreunai wömai sonu worochon ibibogon tarantang. \v 18 Wohong Kunkun Yaruho itonggong soni fasun kamontacanu wömai sonu gendic nongoruhon unenne wönggon maitning. \p \v 19 Oro, irot osucnohon toroc kiap wömai eran idiya ingoroc yangidamon: Owi amna göra youp toctochu, o toroc kiap betnihu, o godibhon ibibo angit mangtorei kiaphu, \v 20 o imanang kopotoroc yong moröng imoc imoc kiaphu, o söcsong tobichu, o ayam ayam kiaphu, o emoc toctoc kiaphu, o amna auho youp ogepma togocmaha ecego kombic kombic kiaphu, o kombut tongga irot wotwot kiaphu, o inoha kombiuna önggöngyi, o suraro ficfuc tongmuya inoin inoin torop obugudec itmuya inoin inoin kombic kombicgon tantan kiaphu, \v 21 o nucnohon manomanoha angirup öcöc kiaphu, o yamuc koingo toup nongga bumbum yocyoc kiaphu, o pati tongo owi muyu muyu kömec kiaphu. Oro kiap ihorocno wömai irot osucnoho dongyun öngkungidang. O nocho osuchagon kanongidot mahong wönggon kantiwa, amna kiap ihorocno tongidangma yu wömai Kopotorochon midim sabarac sadec mangoning, muno sinom. \p \v 22 Wohong Kunkun Yaruho irot nonin youp tongitacma worochon boinno wömai ingoroc: Nucnoha irot mongorec tong imoc imoc kiaphu, o borongdetdet kiaphu, o irot gucdec idit kiaphu, o urago karupgon maimoc imoc kiaphu, o nucno tong ogep tong imocimoc kiaphu, o nucnoha uroci kombic kombic kiaphu, o nucno inong yucyuc mati itonggong kiaphu, \v 23 o nucno gending imocimoc kiaphu, o godibohon ibibo angit angtorec torec kiap. Oro kiap ihorocno wömai Kunkun Yaruho irot nonin dongyun öngkungidang. Oro gendic nongoruho wömai kiap ogepma ihorocnomaha ‘muno’ mayic. \p \v 24 Boinno sinom, Duic Yesuhon owi amnani yu wömai irot osucnohon toroc kiap wömuno orin godibohon ibibo wo ambarac ep goröcdec wuya omong fat bödegoc. \v 25 Kunkun Yaruho non itonggong wego nimogoc. Worocha tongga nontho yu angbanaya yuho itonggong noni fasun nimpun. \v 26 Tongo non nonin godip noni föngo nuc noniha kombinaya ohonggongyi icha. O nuc nonihon irotno wömuno toctocha dongyana obukoninga. O ihorocgon nuc nonihon manomanoha yang irup mönintha. \c 6 \s1 Non muyu toroc kiap ogepma nucno tong indaun indaun tongo itongitnahamon \p \v 1 Oröcnai, sontho kombiuya oröc soni auho wömuno togocanu, wömai woroc, amna Kunkun Yaruhon torocdec itongidangma yu ‘amna wo kiap wömuno imun fahun’ yongo kiap obingno tong imongo tongfat yengitnung. Wohong son soni woho, dogu kopotho son tonguc keuna sonu wömuno worocotmadecgon möningyit. \v 2 Son muyu nuc soni irot mongorec tong imongo mepmo soni kondonggon sumboda itongitnung. Ihoroc tongitnahinganu wömai son Duicho nongoru moröma nimogocma woroc tan bödengitnahing. \p \v 3 Oro, amna au yu forono muno inoin godibo töngmuna ‘noc amna ambarachon öngitno sinom itat’ yongo kombiantacma wömai yu inoi imanang inong yuantac. \v 4-5 Mit wömai Kopotorocho amna tungu tunguhon youpno angsoworengga inoin inoin urago iban imangoc. Worocha tongga son nuc sonihon youpno angsoworengitninga. Muno son ambarac sonin sonin youpsoni worocgon soworengitnung. Tongo amna tungu tungu inoin youpha tongo borongdeditnung. \p \v 6 Oro, son muyu fandat fandat amna soni ogep yangtorengitnung. Yu wömai Kopotorochon fatmata ogepma silip tong kamongidang. Tuna sonu worochon ökenneno manomano ogepma it kamangma woroc fandat fandat amnaha silip tong imongitnung. \p \v 7 Son ingoroc kombininga: Kopotoroc ogep tonguc yeantamon yo. Woi muno sinom, amna auho toroc kiap guroc ngocin tongitacma, worochon urago wömai yu mit sogiangoc. Son sonihogon imanang yoningyit. \v 8 Amna au yu inoin godibohon ibibodec manomano yitno anitacma worochon toroc wömai yu boinno wömuno tanauna itonggongno öbukangoc. Wohong amna au yu Kunkun Yaruhon kiapdec manomano yitno anitacma worochon toroc wömai yu boinno ogepma tonongo itonggong koing aun feangoc. \v 9 Worocha wömai nonu kiap ogepma toctocha gapgap yonintha. Muno, non kiap ogepma kiringga koing songga itongitnahamonanu wömai non mit urago ogepma ana feangoc. \v 10 Worocha wömai nuc noni tong ogep tong imocimochon uyap au öngkung nimuna non muyu worocdecgon ongitnahamon. Oröc noni noniot Yesuha kombing tobing imongidangma yuha wömai toup sinom kombingmanaina kiap ogepmagon tong imongitnahamon. \s1 Mata madango \p \v 11 Nocho mata madango ngo nakain obunadec irim tat. Aarut, nochon obu irim kiap woi moröma sinom tongitat. \p \v 12 Oro, amna au yu sonthon godip soni macmacha toup kiringga irot soni sakang kamongidang. Wohong yu wömai ‘owi amnaho yangamin ma moröma sogitna’ yongo godibhon manomanohagon kombingidang. O yu Yuda nanohon amna morömaha botongga ‘yu non dongyu moin toningyit’ yongo Yesu nontha ep görudec ombocma worochon foro öp singidang. \v 13 Amna godibo macmacyi idangma yui sonthon godip soni macmacha toup kiriang mahong yu ino wömai gendic nongoru fodingidang. Yu toup kiringidangma worochon foro wömai ingoroc: Yuhon nucni auyai son amna worochon mata sumboda godip soni maupma wömai kiap worocho yu ma moröma imun. \v 14 Worochoi oro, noc Pol, ‘nocu yapmu tunguhagon ma moröma sogiwa’ yongo kombihat. Woi Moröma noni Yesu Duic, yu ‘nontha’ yongga ep goröcdec omboc. Worocha tongga gurochon ibibo nochon kombic kombicdec ihorocgon omboc. Tongo worocho noc wönggon manangtoreic. \v 15 Oro, amna auho godibo macmacyi intha woha godibo ma-macmacyi inthu woi yapmu boinno muno. Kiap tunguhogon wömai yapmu boinno itac, woi Kopotorocho itonggong wego tun öngkung nimogocma worocgon wömai yapmu moröma sinom. \v 16 Owi amna ambaracho kiap worocha kombiuya boinno itac, yu woi Kopotorochon Israel nano boinno idang, yuho irot gucot idarut. \p \v 17 Oro nocho mata madango ingoroc kantiwa: Amna auho wönggon mepmo au namoninga. Muno, Yesuhon youpha tongga nocho urop mepmo moröma yaa fedidang. Worochon dipmo urop nochon godibnadec idang. \p \v 18 Oro oröcnai, Moröma noni Yesu Duic yuhon banac banacnoho soniot itun. Woi boinno.