\id MRK - Yopno [New Testament and Psalms]; 14-MAY-2010 \h Mak \toc1 Mak \toc2 Mk \mt1 Gen Bin Tagɨsi Mak da Mandagɨt \is1 But pɨso gen \ip Mak uŋun Jerusalem kokup papmon egek tagagɨt, ae Yesu da gen yagɨt ae pi agɨt uŋun pɨndak nandaŋyo agɨt, mani Yesu dakon paŋdetni kɨnda dɨma. Don Pita gat kaloŋɨ agek Piŋkop dakon pi agɨmal. Ae don Pol Banabas gat agek pi awit. \ip On papiagwan gen wasok wasogɨ da yaŋ yosok, “On uŋun Piŋkop dakon Monji, Yesu Kristo dakon Gen Bini Tagɨsi ɨdon da wasosok.” Ae on papia da Yesu tapmɨmni toŋ ae pi mibɨlɨ mibɨlɨ asak dakon yaŋ dagok aŋ ɨbi yaŋ nolɨŋban komaŋ. Tapmɨmni gat ae yaŋ dagok aŋ ɨbi dakon tɨlakni uŋun mɨŋat amɨnyo yoyɨŋ dekgɨt, ae koŋ yolgɨt, ae mɨŋat amɨnyo dakon yokwini wɨrɨrɨk yomgut uŋudon komaŋ. Yesu da iyɨ do “Nak Amɨn Dakon Monji” yaŋ yosok. Ae mɨŋat amɨnyo morapmɨ yumaŋ naŋ yop do aŋek naga dakon egɨp egɨpno parekdat yaŋ yosok. (10.45) \ip Mak da Yesu da pi agɨt do morapmɨ yosok, mani Yesu da gen yagɨt uŋun do morapmɨ dɨma yosok. Mibɨltok Jon Telagɨ Pakbi Sogok Amɨn da pi agɨt gat, ae Yesu da telagɨ pakbi sogɨt, ae Sunduk da Yesu aŋkewalgɨt do Mak uŋun do yosok. Don Yesu da jɨgɨ mibɨlɨ mibɨlɨ pawit amɨn do bupmɨ nandaŋ yomɨŋek yoyɨŋ dekgɨt uŋun nolɨsak. Mibɨltok paŋdet kabɨ Yesu da pi agɨt uŋun dɨma nandaba pɨsagɨt, mani don yaworɨ kaŋba pɨsagɨt. \ip Ae don mɨŋat amɨnyo da Yesu dakon uwalni dagaŋek jɨgɨ morapmɨ ɨmgwit. Ae Gen Bin Tagɨsi dakon mibɨ do Mak da Yesu da kɨmagek pɨdagɨt uŋun do yosok. \c 1 \ms1 Yesu mɨŋat amɨnyo Piŋkop da Amɨn Kɨla Asak uŋun yoyɨk do apgut \mr (Kɨlapmɨ 1.1–3.6) \s1 Jon gen yagɨt \r (Mt 3.1-12 ae Lk 3.1-9 ae 3.15-17 ae Jn 1.19-28) \p \v 1 Yesu Kristo, Piŋkop dakon Monji, uŋun dakon Gen Bin Tagɨsi ɨdon da wasosok. \v 2 \x - \xo 1:2 \xt Mal 3.1\x*Kombɨ amɨn Aisaia da gen yaŋ mandagɨt: \q1 “Nandani, geno yaŋ teŋteŋosak do amɨn kɨnda yabekgo uŋun da mibɨltaŋ gamjak. \q2 Aŋek kositgo aŋnoman asak. \q1 \v 3 \x - \xo 1:3 \xt Ais 40.3\x*Mɨktɨm amɨn da arɨpmɨ dɨma egɨpmɨ tɨmon amɨn kɨnda da yaŋ tɨdaŋek yosok, \q2 ‘Amɨn Tagɨ dakon kosit aŋdɨmdɨm ani, kositni pasɨŋ aŋmɨlɨp ani.’ ” \m \v 4 \x - \xo 1:4 \xt Ya 13.24; 19.4\x*Gen uŋun da tɨlagon Telagɨ Pakbi Sogok Amɨn Jon da mɨktɨm amɨn da arɨpmɨ dɨma egɨpmɨ tɨmon kɨŋ altagɨt. Altaŋek but tobɨl aŋek telagɨ pakbi soŋakwa Piŋkop da dɨwarɨni yopmaŋ yomjak do yoyɨgɨt. \v 5 Aŋakwan Judia mɨktɨmon ae Jerusalem kokup papmon egɨpgwit amɨn Jonon kɨwit. Yokwini yaŋkwok aŋakwa Jodan Pakbikon telagɨ pakbi soŋ yomgut. \p \v 6 \x - \xo 1:6 \xt 2KA 1.8; Mt 11.8\x*Jon da ɨlɨkba pɨgɨk paŋ egɨpgut uŋun bɨt madep kɨnda mani kamel uŋun dakon daŋgwani baŋ wasaŋbi. Aŋek bɨt gɨp kɨnda bobaŋ napmɨ do wamgut. Japni uŋun pɨlak pɨlak ae kabaŋ kok. \v 7 \x - \xo 1:7 \xt Ya 13.25\x*Gen yaŋ yagɨt: “Amɨn kɨnda nak da manjikon apdɨsak. Uŋun dakon tapmɨm da nak dakon tapmɨm yapmaŋdak. Nak oman monjɨni dakon pɨŋbinisi egɨsat, do kandap gwɨlni dakon nap pabɨŋ yɨgek tagɨ dɨma wɨtdalgeŋ. \v 8 Nak pakbisi baŋ telagɨ pakbi soŋ damɨsat, mani uŋun da Telagɨ Wup soŋ damdɨsak.” \s1 Jon da Yesu telagɨ pakbi soŋ ɨmgut \r (Mt 3.13-17 ae Lk 3.21-22) \p \v 9 Uŋun bɨsapmon Yesu Nasaret kokup Galili Provins yɨpmaŋek apgut. Apban Jon da Jodan Pakbikon telagɨ pakbi soŋ ɨmgut. \v 10 Aban pakbikon da wɨŋek wɨŋek Yesu yaŋ kagɨt: Kundu wɨtdal kɨŋakwan Telagɨ Wup kɨnarɨm da mɨktɨmon paŋ uŋun da tɨlak iyɨkon pɨgɨt. \v 11 \x - \xo 1:11 \xt Kap 2.7; Ais 42.1; Mt 12.18; Mk 9.7\x*Aŋakwan Kwen Kokupgwan da gen kɨnda yaŋ altagɨt: “Gak Monjɨno. Butdasi galak taŋ gamɨsat. Butno gak do tagɨsi asak.” \s1 Sunduk da Yesu aŋkewalgɨt \r (Mt 4.1-11 ae Lk 4.1-13) \p \v 12 Uŋudon gɨn Wup da Yesu yabekban mɨktɨm amɨn da arɨpmɨ dɨma egɨpmɨ tɨmon kɨgɨt. \v 13 \x - \xo 1:13 \xt Kap 91.11-13\x*Kɨŋ uŋudon gɨldat 40 egakwan Sunduk da aŋkewalgɨt. Bɨt kɨlapyo da bɨkbɨgon egakwan aŋelo da aŋpulugawit. \s1 Yesu da pini wasaŋek paŋdetni tɨmɨkgɨt \r (Mt 4.12-17 ae Lk 4.14-15) \p \v 14 \x - \xo 1:14 \xt Mk 6.17\x*Jon dam teban yutnon yɨpba yɨgakwan Yesu Galili Provinskon kɨgɨt. Kɨŋ Piŋkop dakon Gen Bin Tagɨsi yaŋ teŋteŋaŋek yaŋ yagɨt, \v 15 \x - \xo 1:15 \xt Mt 3.2\x* “Piŋkop da Amɨn Kɨla Akdɨsak uŋun dakon bɨsap kwaŋ tosok. Uŋun do ji but tobɨl aŋek Gen Bin Tagɨsi uŋun do nandaŋ gadani.” \p \v 16 Yesu da Galili Pakbi Ɨdap kɨdɨpmɨŋ kɨŋek Saimon gat padɨge Andru gat pɨndakgɨt. Uŋun amɨn bamot tap kɨlap sɨmɨl sɨmɨl yɨkni pakbi ɨdapmon mabal pɨgakwan egɨpgumal. Pini uŋun tap kɨlap sɨmɨl sɨmɨl do pi agak amɨn bamot. \v 17 Uŋun amɨn bamot pɨndagek Yesu da yaŋ yoyɨgɨt, “Abɨŋ nak nolgɨl, aŋakwal amɨn tɨmɨt tɨmɨt dakon kosit dolɨko.” \v 18 Yaŋban uŋudon gɨn tap kɨlap sɨmɨl sɨmɨl yɨkni yopmaŋek Yesu yolgɨmal. \p \v 19 Yesu da tɨmɨsok dɨ kɨŋek Jems, Sebedi dakon monji gat padɨge Jon gat pɨndakgɨt. Uŋun bamot boron yɨgek tap kɨlap sɨmɨl sɨmɨl yɨkni bɨsawɨk paŋmɨlɨp aŋyo aŋakwal pɨndakgɨt. \v 20 Pɨndagek uŋudon gɨn yaŋ yoban nandaŋek datni Sebedi gat pi amɨni gat boron si yɨgakwa Yesu yolgɨmal. \s1 Yesu da Kapaneam kokupmon pi agɨt \r (Lk 4.31-37) \p \v 21 Yesu gat paŋdetni gat Kapaneam kokupmon kɨwit. Kɨŋ altaŋek Sabat bɨsapmon Yesu da Juda amɨn da muwut muwut yutnon wɨgek Piŋkop gen yoyɨgɨt. \v 22 \x - \xo 1:22 \xt Mt 7.28-29\x*Gen teban yoyɨŋdet amɨn da tɨlagon dɨma yagɨt, amɨn mani toŋ da tɨlagon yagɨt, do amɨn da Piŋkop gen yogokni do nandaba ŋwakŋwarɨsi agɨt. \v 23 Aŋakwan uŋudon gɨn koŋni toŋ amɨn kɨnda da yaŋ tɨdaŋek yaŋ yagɨt, \v 24 \x - \xo 1:24 \xt Mk 5.7\x* “Yesu, Nasaret amɨn, gak nibaŋ aŋnim do nandɨsal? Nin paŋupbal ak do abɨl? Nak nandaŋ gamɨsat, gak Piŋkop Dakon Telagɨ Amɨni.” \p \v 25 Yaŋ yaŋban Yesu da gen tebaisi yaŋ iyɨgɨt, “Gak gen dɨma yaŋek amɨn on yɨpmaŋ det!” \v 26 \x - \xo 1:26 \xt Mk 9.26\x*Yaŋban koŋ da amɨn uŋun ukwayɨgek madepsi yaŋ tɨdaŋek yɨpmaŋ degek wɨŋ kɨgɨt. \v 27 Wɨŋ kɨŋakwan amɨn da uŋun kaŋek wurɨpdagek notni yoyɨŋ yoyɨŋ aŋek yaŋ yawit, “Mao, uŋun ni yo kɨnda da altosok? On amɨn gen ŋwakŋwarɨsi yosok. Amɨn mani toŋ da tɨlagon yosok. Koŋ gen yoyɨŋban geni guramɨkgaŋ.” \v 28 \x - \xo 1:28 \xt Mt 4.24\x*Yaŋ yaŋakwa man bini da tepmɨsi ɨreŋ taŋek Galili Provins arɨpmɨsi agɨt. \s1 Yesu da Pita dakon yopmi aŋmɨlɨp agɨt \r (Mt 8.14-15 ae Lk 4.38-39) \p \v 29 Juda amɨn da muwut muwut yutnon da pɨŋek uŋudon gɨn Jems gat Jon gat tɨmɨkban, Saimon gat Andru gat uŋun da yutnon wɨgɨwit. \v 30 Uŋun yutnon Saimon yopmi gɨptɨmɨ kɨndapmɨ soŋakwan sot aŋek pakgɨt. Uŋun dakon mibɨlɨ \v 31 iyɨŋba Yesu kɨŋ kɨsitnikon abɨdaŋek ɨlɨkban pɨdagɨt. Yaŋ aban sotni yɨpmaŋakwan jap noni do oman agɨt. \s1 Yesu da sot amɨn morapmɨ paŋmɨlɨp agɨt \r (Mt 8.16-17 ae Lk 4.40-41) \p \v 32 Gɨldat pɨgakwan pɨlɨndo sot amɨn gat koŋni toŋ amɨn gat kɨsisi Yesukon paŋpaŋ apgwit. \v 33 Aŋek kokup amɨn kɨsi morap yut uŋun da yomakon muwukgwit. \v 34 \x - \xo 1:34 \xt Mk 3.10-12\x*Muwugakwa Yesu da amɨn morapmɨsi sot mibɨlɨ mibɨlɨ awit uŋun paŋmɨlɨp agɨt. Aŋek koŋni toŋ amɨn morapmɨ koŋni yol yomgut. Aŋek koŋ uŋun nandaŋ ɨmgwit, do yaŋsop aŋyomgut. \s1 Yesu Galili mɨktɨmon agɨpgut \r (Lk 4.42-44) \p \v 35 \x - \xo 1:35 \xt Mt 14.23; Mk 6.46\x*Wɨsa dɨma dagaŋakwan Yesu pɨlisisok pɨdaŋ yut yɨpmaŋek mɨktɨm amɨn da arɨpmɨ dɨma egɨpmɨ tɨmon paŋkɨ egek bɨsit pi agɨt. \v 36 Aŋakwan Saimon gat notni kabɨ gat Yesu wɨsɨŋek apgwit. \v 37 Abɨŋ aŋalon aŋek iyɨwit, “Amɨn morapmɨsi da gak wɨsaŋ.” \p \v 38 Yaŋba yaŋ yoyɨgɨt, “Nak uŋun amɨn kabɨ dogɨn dɨma pɨgɨm. Do nin kokup taŋ aŋaŋ kwaŋ uŋudon kɨŋek Piŋkop gen yoyɨkeŋ. Nak pi uŋun ak do pɨgɨm.” \v 39 \x - \xo 1:39 \xt Mt 4.23; 9.35\x*Yaŋ yaŋek Galili Provinskon dukwan dukwan kɨsi agek Juda amɨn dakon muwut muwut yut morapmon Piŋkop dakon gen yoyɨŋek koŋ yol yomɨŋek agɨpgut. \s1 Yesu da amɨn kɨnda wuda tebani toŋ aŋmɨlɨp agɨt \r (Mt 8.1-4 ae Lk 5.12-16) \p \v 40 Amɨn wuda tebani toŋ kɨnda da uŋudon kɨŋek ŋwakbeŋ aŋ ɨmɨŋek bɨsit tebai yaŋ iyɨgɨt, “Piŋkop da dabɨlon kɨlek tokeŋ do nandɨsal kaŋ, tagɨ aŋmɨlɨp abɨ kɨlek tokeŋ.” \p \v 41 Yaŋban Yesu da uŋun do bupmɨ nandaŋek kɨsitni amɨn uŋun da kwenon wɨtjɨŋek yaŋ iyɨgɨt, “Kɨlek toki do nandɨsat, do pasɨl gamni!” \v 42 Yaŋ iyɨŋban uŋudon gɨn wudani kɨbɨdaŋakwa gɨptɨmni kɨlek tagɨt. \p \v 43 Kɨlek taŋban uŋudon gɨn Yesu da amɨn uŋun yabegek gen tebai yaŋ iyɨgɨt, \v 44 \x - \xo 1:44 \xt MS 14.1-32\x* “Gak uŋun dakon mibɨlɨ amɨn dɨma yoyɨki. Aŋek mukwa sogok amɨnon kɨŋek gɨptɨmgo yolɨki. Aŋek Moses da yagɨt uŋun da tɨlagon paret aŋaki amɨn da asi kɨlek tal yaŋ gandani.” \v 45 Yaŋ yaŋban yum kaŋek kɨŋ gen bin yaŋ aŋɨreŋ agɨt. Uŋun do aŋek Yesu kokup papmon noman kɨsak do nandaban tɨdok tagɨt. Kokup ɨleŋɨ ɨleŋɨkon gɨn agakwan amɨn morap dukwan dukwan egɨpgwit Yesukon apgwit. \c 2 \s1 Yesu da amɨn kɨsirɨ kandapmɨyo kɨmakbi kɨnda aŋmɨlɨp agɨt \r (Mt 9.1-8 ae Lk 5.17-26) \p \v 1 Yesu gɨldat dɨ egɨ aeni Kapaneam kokupmon kɨŋek yutnikon wɨgakwan kokup amɨn da abapni dakon gen nandawit. \v 2 Nandaŋek morapmɨsi da yutnon muwuk tugaŋek dɨwarɨ yomakon yɨk tugaŋba Piŋkop dakon gen yoyɨgɨt. \v 3 Yoyɨŋakwan amɨn kabɨ kɨnda apgwiron da amɨn 4 kabɨ da amɨn kɨsirɨ kandapmɨyo kɨmakbi kɨnda wamaŋ uŋudon aŋapgwit. \v 4 Aŋek yutnon awɨgɨ Yesu da buron yɨpdo aŋek amɨnon kwa tɨdaŋba yut kwenon awɨgɨwit. Awɨgek Yesu da si yɨkgɨt da kwenon yut tuwɨlba kosit pɨsaŋakwan uŋudon da amɨn uŋun wayɨgon pagakwan nap aŋyawot aŋakwa pɨgɨgɨt. \v 5 Yaŋ aŋakwa Yesu da nandaŋ gadatni kaŋek amɨn kɨsirɨ kandapmɨyo kɨmakbi yaŋ iyɨgɨt, “Monjɨ, dɨwarɨgo yopmaŋ gamɨsat.” \p \v 6 Yaŋ yaŋban gen teban yoyɨŋdet amɨn dɨwarɨ uŋudon yɨkgwit uŋun da burɨ da yaŋ nandawit, \v 7 “Ma, amɨn on ni gen naŋ yosok? On Piŋkop kulabɨsak on! Namɨn amɨn da dɨwarɨ wɨrɨrɨt pi asak? Uŋun pi Piŋkop dagɨn agagɨ!” \p \v 8 Yaŋ nandaŋakwa Yesu uŋun burɨkon da pɨndak nandaŋ yomɨŋ mudaŋek yoyɨgɨt, “Ji nido butjikon da nandak nandak uŋun nandaŋ namaŋ? \v 9 Jit da tagapmɨ, amɨn kɨsirɨ kandapmɨyo kɨmakbi yaŋ iyɨkdo, ‘Dɨwarɨgo wɨrɨrɨk gamɨsat’, bo uŋudeŋ iyɨkdo, ‘Pɨdaŋ yalɨŋ potgo tɨmɨgek pɨlɨk bamok aki’? \v 10 Amɨn Dakon Monji uŋun mɨktɨmon dɨwarɨ wɨrɨrɨt dakon pi asak do yaŋ mudaŋ ɨbi yaŋ nandaba pɨsosak do on amɨn aŋmɨlɨp abeŋ.” Yaŋ yaŋek amɨn kɨsirɨ kandapmɨyo kɨmakbi yaŋ iyɨgɨt, \v 11 “Nak gayɨsat, pɨdaŋ yalɨŋ potgo tɨmɨgek yutgokon kɨ.” \v 12 Yaŋban uŋudon gɨn amɨn morapmɨ da dabɨlon yalɨŋ potni tɨmɨgek abɨgɨgɨt. Yaŋ aŋakwan amɨn kawit uŋun da tamtam yaŋek Piŋkop aŋkɨsiŋek yawit, “Yo kalugɨsi altaŋban komaŋ!” \s1 Yesu da Liwai (Matyu) yaŋ ɨmgut \r (Mt 9.9-13 ae Lk 5.27-32) \p \v 13 Yesu yaŋ aŋek aeni pakbi ɨdap ɨleŋɨkon pɨgɨgɨt. Pɨgakwan amɨn morapmɨ yol aŋaŋ uŋudon kwa Piŋkop gen yoyɨgɨt. \v 14 Aŋek uŋudon da kɨŋek Liwai, Alpius dakon monji, takis tɨmɨt tɨmɨt yutnikon yɨgakwan kagɨt. Kaŋek yaŋ iyɨgɨt, “Abɨŋ nak nol.” Yaŋban Liwai pɨdaŋek Yesu yolgɨt. \p \v 15 Aŋakwan Yesu Liwai da yutnon kwan yɨgek jap nawit. Moneŋ tɨmɨt tɨmɨt amɨn ae yokwi pakpak amɨn morapmɨ Yesu gat paŋdetni gat jap nawit. (Uŋuden amɨn morapmɨsi da Yesu yolgwit.) \v 16 \x - \xo 2:16 \xt Mt 11.19\x*Uŋudon Parisi amɨn dɨwarɨ yɨkgwit uŋun gen teban yoyɨŋdet amɨn. Uŋun da Yesu moneŋ tɨmɨt tɨmɨt amɨn gat ae yokwi pakpak amɨn gat kɨsi yɨgek jap naŋba kaŋek paŋdetni yaŋ yoyɨwit, “Ma, uŋun nido takis tɨmɨt tɨmɨt amɨn gat ae yokwi pakpak amɨn gat kɨsi yɨgek jap noŋ? Uŋun tagɨ dɨma.” \p \v 17 Yaŋba Yesu da nandaŋek yoyɨgɨt, “Amɨn sotni mɨni uŋun wuda wamagon dɨma kwaŋ. Amɨn sotni toŋ uŋun dagɨn wuda wamagon kwaŋ. Nak amɨn kɨlegɨ yaŋ ɨlɨt do dɨma opgum, yokwi pakpak yaŋ ɨlɨt do opgum.” \s1 Jap kelkel dakon gen \r (Mt 9.14-17 ae Lk 5.33-39) \p \v 18 Jon dakon paŋdetni gat ae Parisi amɨn gat uŋun bɨsapmon Piŋkop do nandaŋek jap kelek egɨpgwit. Aŋakwa amɨn dɨwarɨ uŋun Yesukon kɨŋek yaŋ iyɨwit: “Jon dakon paŋdetni gat ae Parisi amɨn dakon paŋdetni gat uŋun Piŋkop do nandaŋek jap kelek egakwa gak dakon paŋdetgoni nido jap naŋek ekwaŋ?” \p \v 19 Iyɨŋba Yesu da yoyɨgɨt, “Monjɨsok mɨŋat pak do aŋ uŋun bɨsapmon notni gat jap kelek tagɨ egɨpni? Dɨma. Monjɨsok egakwan jap kelek arɨpmɨ dɨma egɨpmɨ. \v 20 Mani don monjɨ uŋun abɨdaŋ aŋaŋ kɨŋakwa notni uŋun bɨsapmon jap kelek ekwaŋ. \p \v 21 “Nin ɨlɨkba pɨgɨk garaŋɨ pudaŋkwikon ɨmal dɨwat kalugɨ pakbikon dɨma sugaŋbi kɨnda naŋ bupnom kaŋ, pakbikon sugono ɨmal dɨwat uŋun da garaŋɨ ɨlɨkban pudaŋ kɨ madepsi akdɨsak. \v 22 Ae amɨn kɨnda da wain kalugɨ tɨbɨrɨ meme gɨp baŋ wasaŋbi tɨbɨrɨ kalɨpmɨkon kolesak kaŋ uŋun tagɨ dɨma. Yaŋ asak kaŋ, wain da pukwa paptaŋ meme gɨp kɨrɨŋɨgakwa wain maŋ mudokdaŋ. Amɨn da wain kalugɨ meme gɨp kalugɨkon koleŋba wain gat meme gɨp gat kɨsi tagɨ tomal.” \s1 Sabat bɨsap dakon gen \r (Mt 12.1-8 ae Lk 6.1-5) \p \v 23 Sabat kɨndakon Yesu gat paŋdetni gat uŋun wit pi kaga kɨndakon kɨwit. Kɨŋek paŋdetni da wit bamɨ dɨwarɨ jɨmɨk dagawit. \v 24 \x - \xo 2:24 \xt GT 23.25\x*Aŋakwa Parisi amɨn da Yesu yaŋ iyɨwit, “Pɨndat, amɨn Sabat bɨsapmon nido gen teban yapmaŋek pi aŋ?” \p \v 25 \x - \xo 2:25 \xt 1Sa 21.1-6\x*Yaŋba Yesu da yoyɨgɨt, “Dewit ae amɨn kabɨni jap do aŋek yo awit uŋun ji manjɨŋ nandaŋyo awit bo dɨma? \v 26 \x - \xo 2:26 \xt MS 24.5-9\x*Uŋun Abiata da mukwa sogok amɨn dakon mibɨltok amɨn egɨpgut bɨsapmon yaŋ awit. Piŋkop da yutnon wɨgek bret Piŋkop do parekbi uŋun tɨmɨk naŋek amɨn kabɨni kɨsi do yoban nawit. Bret uŋun amɨn ɨsalɨ da dɨma nok nogɨ, mukwa sogok amɨn dagɨn tagɨ nawit.” \p \v 27 \x - \xo 2:27 \xt GT 5.14\x*Yaŋ yaŋek yagɨt, “Sabat bɨsap uŋun do nandaba yo madep aŋakwan amɨn kɨrɨŋɨk yomaŋ uŋun da tagɨ dɨma asak. Sabat bɨsap uŋun amɨn paŋpulugok do aŋek yɨpbi. \v 28 Yaŋdo, Amɨn Dakon Monji uŋun Sabat bɨsap uŋun dakon Amɨn Tagɨni egɨsak.” \c 3 \s1 Yesu da Sabat bɨsapmon amɨn kɨnda aŋmɨlɨp agɨt \r (Mt 12.9-14 ae Lk 6.6-11) \p \v 1 Yesu aeni bɨsap kɨnda gat Juda amɨn da muwut muwut yutnon wɨgek amɨn kɨnda kɨsirɨ gɨreŋɨkbi kɨnda yɨkban kagɨt. \v 2 Uŋun da Sabat bɨsapmon amɨn paŋmɨlɨp aban kaŋek gen pikon yɨpneŋ yaŋon da amɨn dɨwarɨ Yesu tebai kaŋek yɨkgwit. \v 3 Aŋakwa Yesu da amɨn kɨsirɨ gɨreŋɨkbi yaŋ iyɨgɨt, “Amɨn da ɨŋamon pɨdaŋ at.” \p \v 4 \x - \xo 3:4 \xt Lk 14.3\x*Pɨdaŋ agakwan mɨŋat amɨnyo yaŋ yoyɨgɨt, “Sabat bɨsap dakon gen teban da yokwi aneŋ do yosok? Bo tagɨ aneŋ do yosok? Amɨn paŋmɨlɨp aneŋ do yosok, bo dapba kɨmotni do yosok?” Yaŋban gen tamoni dɨma iyɨwit. \p \v 5 Yaŋ aŋakwa but tebani do butjap nandagɨt. Aŋek butni yokwi taŋban kobok tobɨl tobɨl aŋek pɨndagek amɨn kɨsirɨ gɨreŋɨkbi yaŋ iyɨgɨt, “Kɨsitgo aŋnɨŋnɨŋ a.” Yaŋban amɨn uŋun kɨsirɨ aŋnɨŋnɨŋ aban kɨlek tagɨt. \v 6 \x - \xo 3:6 \xt Mt 22.15-16\x*Aŋakwan uŋudon gɨn Parisi amɨn kɨŋek Erot dakon amɨn kabɨ uŋun gat muwugek “Niaŋ aŋek aŋatneŋ?” yaŋ do gen paŋkosit awit. \ms1 Yesu da tapmɨmni yolɨŋban kokup ɨsalni da dɨma nandaŋ gadaŋ ɨmgwit \mr (Kɨlapmɨ 3.7–6.6) \s1 Mɨŋat amɨn kabɨ madep da Yesu yolgwit \r (Lk 6.17-19) \p \v 7 Yaŋ aŋakwa Yesu da paŋdetni tɨmɨkban pakbi ɨdapmon kɨwit. Kɨŋakwa Galili amɨn morapmɨsi da yolgwit. Ae uŋun gɨn dɨma, Judia mɨktɨmon da, \v 8 ae Jerusalem kokup papmon da, ae Idumea mɨktɨmon da, ae Jodan Pakbi usugap tet amɨn, ae Tair ae Saidon kokup tetgɨn do amɨn morapmɨ da Yesu dakon wasok agakni dakon gen bin nandaŋek apgwit. \v 9 Amɨn madepsi apgwit do Yesu da paŋdetni yaŋ yoyɨgɨt, “Amɨn morapmɨsi do gɨtni gɨtni aba kaŋ bot kɨnda aŋnoman aba nak uŋudon mɨlkaŋ wɨgɨkeŋ.” \p \v 10 \x - \xo 3:10 \xt Mt 14.36\x*Yesu da sot wudani toŋ morapmɨ paŋmɨlɨp agɨt, uŋun do aŋek sot wudani toŋ amɨn Yesu ɨgayɨk do aŋek ukwayɨt ukwayɨt aŋek Yesu da buron kɨwit. \v 11 \x - \xo 3:11 \xt Lk 4.41\x*Kɨŋakwa koŋ uŋun Yesu kaŋek mɨktɨmon gawagek madepsi yaŋ tɨdaŋek yawit, “Gak Piŋkop dakon Monji.” \v 12 \x - \xo 3:12 \xt Mk 1.34\x*Mani Yesu da mibɨlni dɨma yaŋ teŋteŋoni do yaŋsop tebaisi aŋyomgut. \s1 Yesu da paŋdetni 12 tɨmɨkgɨt \r (Mt 10.1-4 ae Lk 6.12-16) \p \v 13 Kɨlɨ Yesu pakbi ɨdap yɨpmaŋek ɨleŋ kɨndakon wɨgɨgɨt. Wɨgek yabekbini dagoni do nandagɨt amɨn yoyɨŋban iyɨkon abɨŋ muwukgwit. \v 14-15 Amɨn 12 uŋun gat egɨpni do yabekbi kabɨni tɨmɨkgɨt. Aŋek yaŋ yoyɨgɨt, “Ji yabekgo kɨŋ Piŋkop gen amɨn yoyɨni, ae koŋ yolni do yaŋ mudaŋ dabo koŋ yolni.” \v 16 \x - \xo 3:16 \xt Jn 1.42\x*Yabekbini 12 uŋun dakon mani yaŋ: \q1 Saimon (mani kalugɨ Pita yaŋ iyɨgɨt), \q1 \v 17 \x - \xo 3:17 \xt Lk 9.54\x*ae Jems, Sebedi dakon monji, \q2 ae Jems dakon padɨge Jon (uŋun bamot mani Boanages yaŋ yoyɨgɨt, uŋun dakon mibɨlɨ Kɨrɨrɨŋ Amɨn), \q1 \v 18 ae Andru, \q2 Pilip, \q2 Batolomiu, \q2 Matyu, \q2 Tomas, \q2 Jems Alpius dakon monji, \q2 Tadius, \q2 Saimon Selot, \q1 \v 19 ae Judas Iskariot (uŋun egɨ don Yesu uwalni da kɨsiron yɨpgut). \s1 Yesu Sunduk gat pi amal yaŋ yawit \r (Mt 12.24-32 ae Lk 11.14-23 ae 12.10) \p \v 20 Aŋek Yesu yutnon wɨgakwan amɨn kabɨ madepsi aeni uŋudon muwukgwit. Muwugakwa Yesu gat paŋdetni gat jap noni dakon bɨkbɨk dɨma pɨsaŋ yomgut. \v 21 Aŋek dabɨni uŋun bini nandaŋek “Burɨ upbal tak” yaŋ yaŋek yutnikon iyɨŋ aŋaŋ kɨk do apgwit. \v 22 \x - \xo 3:22 \xt Mt 9.34; 10.25\x*Aŋakwa gen teban yoyɨŋdet amɨn Jerusalem kokup papmon da apgwit uŋun da Yesu do yaŋ yawit, “Koŋ dakon amɨn tagɨni Belsebul uŋun da burɨgwan egakwan uŋun dakon tapmɨmon da koŋ yoldak.” \p \v 23 Yaŋba Yesu da paŋmuwugek tɨlak gen kɨnda yaŋ yoyɨgɨt: “Sunduk da Sunduk notni arɨpmɨ dɨma yolyolɨ. \v 24 Mɨktɨm kɨnda dakon amɨn da pudaŋ kabɨ bamorɨ aŋek emat wamjil kaŋ, uŋun mɨktɨm tebai dɨma tokdɨsak. \v 25 Ae amɨn yurɨ kɨnda dakon amɨn da pudaŋ kɨ kabɨ bamot aŋek emat wamjil kaŋ, uŋun amɨn yut tebai dɨma egɨpdaŋ. \v 26 Uŋudeŋ gɨn Sunduk da pudaŋ kɨ kabi bamot aŋek iyɨ emat wamjil kaŋ, amɨn kabɨni tebai dɨma egɨpdaŋ. Yaŋ ani kaŋ pasɨl mudokdaŋ. \p \v 27 “Bo namɨn dasi amɨn tebai kɨnda yɨgakwan yutnikon wɨgɨ yo kabɨni gwayeŋ tɨmɨtjak? Uŋun arɨpmɨ dɨma. Mibɨltok tebai kendagek kɨsit kandapmɨyo wamaŋek yo kabɨni tagɨ gwayeni. \p \v 28 “Nak asisi dayɨsat, Piŋkop da yokwi mibɨlɨ mibɨlɨ gat ae Piŋkop abɨŋ yɨp do manji gen yogok gat dakon dɨwarɨ tagɨ wɨrɨrɨtjak. \v 29 Mani amɨn kɨnda da Telagɨ Wup abɨŋ yɨp do manji gen kɨnda yosak kaŋ, Piŋkop da dɨwarɨni dɨma wɨrɨrɨtjak. Uŋun dɨmasisi, uŋun dɨwarɨni mudok mudogɨ mɨni taŋ wɨgɨkdɨsak.” \p \v 30 Amɨn da Yesu burɨkon koŋ kɨnda egɨsak yaŋ yawit uŋun do aŋek gen uŋun yagɨt. \s1 Yesu dakon meŋi padɨk padɨkyo \r (Mt 12.46-50 ae Lk 8.19-21) \p \v 31 \x - \xo 3:31 \xt Mk 6.3; Jn 2.12; Ya 1.14\x*Gen yaŋ yoyɨŋakwan meŋi padɨk padɨkni da abɨŋ yomakon agek Yesu yomakon pɨsak do gen yɨpba wɨgɨgɨt. \v 32 Wɨkwan amɨn Yesu gat yɨkgwit uŋun da yaŋ iyɨwit, “Meŋgo padɨk padɨkgo yomakon da gak do yoŋ.” \p \v 33 Yaŋba yaŋ yoyɨgɨt, “Meŋno padɨk padɨkno uŋun namɨn?” \v 34 Yaŋ yaŋek amɨn aŋgwasɨŋek yɨkgwit kabɨkon dabɨl sɨŋtaŋek yagɨt, “Nak dakon meŋno ae padɨk padɨkno oni. \v 35 Piŋkop dakon gen guramɨkgaŋ amɨn uŋun nak dakon meŋno ae padɨk padɨkno ae samɨno kabɨ.” \c 4 \s1 Jap yet tɨŋtɨŋok dakon tɨlak gen \r (Mt 13.1-9 ae Lk 8.4-8) \p \v 1 \x - \xo 4:1 \xt Mk 3.7-9; Lk 5.1-3\x*Bɨsap kɨndakon pakbi ɨdap ɨleŋɨkon mɨŋat amɨnyo aeni yoyɨŋ dekgɨt. Amɨn madepsi da abɨŋ uŋudon muwugakwa Yesu boron wɨgɨgɨt. Boron yɨgakwan amɨn morap ɨleŋɨkon yɨkgwit. \fig Yesu boron yɨgek mɨŋat amɨnyo morapmɨsi yoyɨŋdekgɨt|alt="Jesus teaching by sea" src="BA03019BW.tif" size="span" loc="Location" copy="Copyright" ref="4.1" \fig* \p \v 2 \x - \xo 4:2 \xt Mt 13.34; Mk 4.33-34\x*Yɨgakwa Yesu da tɨlak gen morapmɨ yoyɨŋek kɨnda yaŋ yagɨt, \v 3 “Nandani! Amɨn kɨnda da jap yet tɨŋtɨŋok do pigaga kɨgɨt. \v 4 Jap yet tɨŋtɨŋaŋakwan dɨwarɨ da kosiron maŋba mɨnam da abɨŋ nawit. \v 5-6 Yerɨ dɨwarɨ da mɨktɨm tɨpmɨ toŋ tɨmon mawit. Uŋun kwenjok tawit, do tepmɨ kwawit, mani tɨp kwenon mɨktɨm morapmɨ dɨma, do gelɨ tagɨ dɨma yopba kɨwit. Do gɨldat da wɨŋ pɨndakban alek tawit. \v 7 Ae jap yet dɨwarɨ da joŋ kelɨ toŋ tɨmgwan mawit. Uŋun joŋ kelɨ toŋ gat kɨsi kwaŋek wutjɨŋba kɨmak mudawit. \v 8 Ae jap yet dɨwarɨ mɨktɨm nelagɨ toŋ uŋudon maŋ kwawit. Dɨwarɨ bamɨ 100, ae dɨwarɨ bamɨ 60, ae dɨwarɨ bamɨ 30 tawit.” \v 9 Gen uŋun yaŋek aeni saŋbeŋek yaŋ yagɨt, “Gen on nandak do galak toŋ amɨn ji pakyaŋsi nandaŋek mibɨlɨ nandaŋ pɨsoni.” \s1 Tɨlak gen yogok dakon mibɨlɨ yoyɨgɨt \r (Mt 13.10-17 ae Lk 8.9-10) \p \v 10 Amɨn kabɨ madep kɨŋakwa iyɨ dakon paŋdetni 12 kabɨ gat ae amɨn dɨwarɨ gat da tɨlak gen dakon mibɨlɨ nandak do iyɨwit. \v 11 Iyɨŋba yagɨt, “Piŋkop dakon Amɨn Kɨla Agakni dakon gen pasɨlɨ uŋun dakon mibɨlɨ ji baŋ dayɨŋ teŋteŋosot. Mani Piŋkop dɨma nandaŋ ɨmɨŋek waŋga ekwaŋ amɨn tɨlak gen gɨn nandaŋ. \q1 \v 12 \x - \xo 4:12 \xt Ais 6.9-10; Ya 28.26-27\x* ‘Uŋun dabɨl da yo asat uŋun pɨndakgaŋ mani mibɨlɨ dɨma nandaŋ, \q2 ae geno nandaŋ, mani mibɨlɨ dɨma nandaŋ pɨsoŋ. \q2 Do Piŋkop da dɨwarɨni wɨrɨrɨk yomjak do but tobɨl ak do dɨma nandaŋ.’ ” \s1 Jap yet tɨŋtɨŋok dakon mibɨlɨ yoyɨgɨt \r (Mt 13.18-23 ae Lk 8.11-15) \p \v 13 Yaŋ yaŋek yagɨt, “Tɨlak gen yat dakon mibɨlɨ dɨma nandaŋ kaŋ, tɨlak gen dɨwarɨ yoko niaŋ aŋek nandaŋ pɨsoni? \v 14 Amɨn jap yet tɨŋtɨŋosok uŋun Piŋkop gen tɨŋtɨŋosok. \v 15 Amɨn Piŋkop gen nandaŋek butni dɨma pɨsoŋ uŋun jap yet kosiron mawit uŋuden. Sunduk da abɨŋ gen tagɨ butnikon toŋ uŋun gwayeŋ paŋkɨsak. \v 16 Amɨn dɨwarɨ mɨktɨm tɨpmɨ toŋ tɨm yombem, uŋun amɨn Piŋkop gen nandaŋek but galagon da abɨdoŋ. \v 17 Mani butnikon gelɨ tagɨ dɨma yɨpban kɨgɨt do bɨsap pɨsɨpmɨsok akgaŋ. Jɨgɨ mibɨlɨ mibɨlɨ ae Piŋkop dakon gen dakon uwal apni bɨsapmon nandaŋ gadatni yopba wɨtdal kɨkdaŋ. \v 18 Ae amɨn dɨwarɨ mɨktɨm nap kelɨ toŋ tɨm yombem. Uŋun Piŋkop gen nandaŋ, \v 19 \x - \xo 4:19 \xt Mt 19.23-24\x*mani nandak nandakni mɨktɨm dakon yo morap do nandaŋ, ae moneŋ paŋmuwut dakon galaktok da Piŋkop gen wɨtjɨŋba bamɨ dɨma tosok. \v 20 Ae amɨn dɨwarɨ mɨktɨm nelagɨ toŋ tɨm yombem, uŋun amɨn Piŋkop gen nandaŋek abɨdoŋ. Uŋun amɨn bamɨ 100, ae kɨnda bamɨ 60, ae kɨnda bamɨ 30, yaŋ taŋ taŋ aŋ.” \s1 Telagɨ egɨp egɨp dakon gen \r (Lk 8.16-18) \p \v 21 \x - \xo 4:21 \xt Mt 5.15; Lk 11.33\x*Gen kɨnda saŋbeŋek yaŋ yoyɨgɨt, “Namɨn da lam koleŋek kwoba naŋ gap asak, bo pɨgat kagagwan yɨpjak? Dɨmasi, tamonikon yɨpno teŋteŋosok. \v 22 \x - \xo 4:22 \xt Mt 10.26; Lk 12.2\x*Yo pasɨlɨ toŋ ae yo wɨtjɨŋbi da toŋ uŋun kɨsi teŋteŋɨkon tokdaŋ. \v 23 Gen on nandak do galak toŋ amɨn ji pakyaŋsi nandaŋek mibɨlɨ nandaŋ pɨsoni.” \p \v 24 \x - \xo 4:24 \xt Mt 7.2\x*Yaŋ yaŋek yagɨt, “Ji gen uŋun nandaŋ uŋun pakyaŋsi nandani. Ji Piŋkop dakon gen nandaŋek guramɨtni kaŋ, Piŋkop da saŋbeŋek damdɨsak. Mani geni dɨma nandani kaŋ, saŋbeŋek dɨma damdɨsak. \v 25 \x - \xo 4:25 \xt Mt 13.12; 25.29; Lk 19.26\x*Nak dakon gen nandaŋek burɨkon yɨpmaŋdak uŋun amɨn Piŋkop da saŋbeŋek nandak nandak ɨmdɨsak. Mani geno nandaŋek burɨkon dɨma yɨpmaŋdak uŋun amɨn geno dɨwarɨ nandagɨt uŋun pasɨl ɨmdaŋ.” \s1 Jap yet kwoŋ uŋun dakon tɨlak gen \p \v 26 Yesu da saŋbeŋek yaŋ yagɨt, “Piŋkop da Amɨn Kɨla Asak uŋun dakon mibɨlɨ nandani do tɨlak gen kɨnda gat dayɨko nandani. Amɨn kɨnda jap yet pigaga tɨŋtɨŋosok. \v 27 Kalbi dɨpmɨn pokdok ae gɨldat kalba waŋga waŋga agakwan jap yet kwoŋ. Mani niaŋsi aŋek kwoŋ uŋun dakon mibɨlɨ dɨma nandɨsak. \v 28 Mɨktɨm da iyɨ upmagakwan gɨgɨ wɨŋ tamɨ yopmaŋek bamɨ toŋ. \v 29 \x - \xo 4:29 \xt Jol 3.13; PA 14.15\x*Bamɨ taŋakwa pi ami da bamɨ pasak.” \s1 Mastat yet dakon tɨlak gen \r (Mt 13.31-32 ae Lk 13.18-19) \p \v 30 Yesu da saŋbeŋek yaŋ yagɨt, “Piŋkop da Amɨn Kɨla Asak uŋun dakon mibɨlɨ yo nikon tɨlak ako nandani? \v 31 Uŋun mastat yet yombem. Mastat dakon yerɨ uŋun jap yet kɨsi morap dakon pɨŋbi, monɨŋɨsisok. \v 32 Mani mɨktɨmon kwaotno madepsi kwosok. Jap dɨwarɨ dakon tagok tagokni uŋun yapmaŋ mudosok. Kɨlɨŋɨ madep yopban kɨŋakwa mɨnam morapmɨ da paŋabɨŋ uŋun da yoŋgamgwan yɨkgaŋ.” \s1 Yesu tɨlak genon da gɨn gen yagɨt \r (Mt 13.34-35) \p \v 33 Yesu da nandak nandakni da arɨpmon Piŋkop dakon gen yoyɨŋek tɨlak gen uŋuden morapmɨ yoyɨgɨt. \v 34 Amɨn madep kabɨkon Piŋkop gen tɨlak genon dagɨn yoyɨgɨt. Mani paŋdetni gat egek tɨlak gen dakon mibɨlɨ yoyɨŋ teŋteŋagɨt. \s1 Yesu da yaŋban mɨrɨm madep yawokgɨt \r (Mt 8.23-27 ae Lk 8.22-25) \p \v 35 Uŋun gɨldat da pɨlɨn pɨlɨndo Yesu boron yɨgek paŋdetni yaŋ yoyɨgɨt, “Pakbi ɨdap terɨ kɨnda do kɨno.” \v 36 Yaŋ yaŋban paŋdetni amɨn kabɨ madep yopmaŋ degek boron wɨkwa paŋdetni gat kɨsi kɨwit. Ae bot dɨwarɨ gat kɨsi kɨwit. \v 37 Kɨŋakwa mɨrɨm madep aŋek pakbi tamalɨgakwan boron pɨgɨwit. Pɨgɨ tugaŋban bot pakbigwan pɨgɨk do agɨt. \v 38 Aŋakwan Yesu bot buŋɨkon busuŋ kɨdɨŋ kɨndakon wɨtjɨŋek dɨpmɨn pagakwan paŋdetni da aŋyolek iyɨwit, “Yoyɨŋdet, nin pakbi naŋ kɨmotneŋ do nandabɨ yo ɨsalɨ asak?” \p \v 39 Yaŋ iyɨŋba Yesu da pɨdaŋ agek mɨrɨm gat ae pakbi gat tebai yoyɨŋek yagɨt, “Yawokgɨl!” Yaŋban mɨrɨm yawogakwan pakbi wayɨŋ dɨmasi agɨt. \p \v 40 Aŋek paŋdetni yaŋ yoyɨgɨt, “Ji nido pasolgoŋ? Sigɨn dɨma nandaŋ gadaŋ namaŋ, ma?” \p \v 41 Yaŋban paŋdetni si pasalek iyɨ gɨn yawit, “On niaŋen amɨn kɨnda da mɨrɨm ae pakbiyo yoyɨŋban geni guramɨkgamal?” \c 5 \s1 Yesu da koŋ morapmɨ yolgɨt \r (Mt 8.28-34 ae Lk 8.26-39) \p \v 1 Yesu gat paŋdetni gat pakbi ɨdap terɨ kɨnda Gerasa amɨn da mɨktɨmon kɨwit. \v 2 Boron da pɨŋakwan, amɨn kɨnda koŋni toŋ uŋun da amɨn kɨmakba paŋkɨ tɨp kɨnamgwan yopmaŋgaŋ mɨktɨmon da abɨŋ altaŋ ɨmgut. \v 3 Amɨn uŋun amɨn da kɨsitni ae kandapmɨyo nap teban naŋ wamwamɨ dakon arɨp dɨma agɨt. \v 4 Amɨn da bɨsapmɨ bɨsapmɨ kɨsit kandapyoni wamgwit, mani uŋun amɨn tebai do nap teban si paŋdagagɨt. Amɨn da arɨpmɨ dɨma abɨdogɨ. \v 5 Uŋun pɨlɨn kaga ae gɨldat kalba amɨn kɨmakba yopmaŋgaŋ mɨktɨmon ae kabapmon egek madepsi yaŋ tɨdaŋek gɨptɨmɨ tɨpbaŋ mandagɨt. \p \v 6 Yesu dubagɨkon akban kaŋek tɨmtɨm yaŋek Yesu da buron kɨŋ gawak ɨmgut. \v 7 \x - \xo 5:7 \xt Mk 1.24\x*Aŋek yaŋ tɨdaŋek yaŋ iyɨgɨt, “Yesu, Piŋkop Wɨkwisi dakon Monji, gak niaŋsi aŋnam do abɨsal? Piŋkop da manon tepmɨ pi dɨma nabi do yaŋ teban ta.” \p \v 8 Uŋun da yaŋ yagɨt, nido Yesu da yaŋ iyɨgɨt, “Koŋ gak on amɨn yɨpmaŋ degek wɨŋ kɨ!” \p \v 9 Yaŋban Yesu da aŋtobɨlek iyɨgɨt, “Mango namɨn?” \p Yaŋ iyɨŋban yagɨt, “Nak mano Amɨn Kabɨ Madep. Nin morapmɨ da ekwamaŋ.” \v 10 Yaŋ yaŋek bɨsit tebai saŋbek saŋbek iyɨwit, “Nin nolbɨ on mɨktɨm tɨm dɨma yɨpmaŋ detneŋ.” \p \v 11 Mɨktɨm uŋun da ɨleŋon bɨt kabɨ madep jap naŋek egɨpgwit. \v 12 Koŋ uŋun Yesu da nandaŋ yoban bɨt da butgwan pɨgɨni do bɨsit tebai iyɨwit. \v 13 Yaŋba Yesu da nandaŋ yoban koŋ da amɨnon da wɨŋek bɨt da butgwan pɨgɨwit. Pɨgakwa bɨt uŋun pasal abɨgɨŋek pakbi ɨdap tagɨt uŋungwan pɨgek kɨmakgwit. Bɨt kaloŋɨsok dɨma, 2 tausen da kɨmakgwit. \p \v 14 Kɨmagakwa bɨt dakon kɨla amɨn da kokup kapmat tagɨt ae mɨktɨm dɨwarɨkon kɨŋ yo uŋun noman tawit dakon gen bin yoyɨwit. Yoyɨŋba amɨn da yo noman tagɨt uŋun kok do aŋek abɨŋ mudawit. \v 15 Yesukon abɨŋek amɨn koŋni morapmɨ gat egɨpgut uŋun burɨ pɨsagɨt ae ɨlɨkba pɨgɨkni toŋ da yɨkban kawit. Yaŋ yɨkban kaŋ pasalgwit. \v 16 Yo dabɨl da kaŋ nandaŋyo awit amɨn uŋun da koŋ gat egɨpgut amɨn gat ae bɨt kabɨ dakon gen bin gat kɨsi amɨn yoyɨŋ mudawit. \v 17 Gen uŋun nandaŋ mudaŋek Yesu mɨktɨm uŋun yɨpmaŋ kɨsak do tebai iyɨwit. \p \v 18 Iyɨŋba nandaŋek Yesu uŋun boron wɨgakwan amɨn koŋ gat egɨpgut uŋun da Yesu yol do bɨsit tebai iyɨgɨt. \v 19 Tebaisi iyɨŋban kɨrɨŋɨk ɨmɨŋek yaŋ iyɨgɨt, “Gak yutgokon kɨŋ Amɨn Tagɨ da gak do bupmɨ nandaŋek wasok madep ak uŋun dakon gen bin yawi dɨwat kabɨgo yoyɨŋ mudoki.” \v 20 Yaŋban amɨn uŋun kɨŋ Yesu da yo agɨt uŋun dakon gen bin Dekapolis mɨktɨm uŋudon amɨn yoyɨŋban nandaba ŋwakŋwarɨsi agɨt. \s1 Yesu da mɨŋatjok kɨnda aban pɨdagɨt \r (Mt 9.18-26 ae Lk 8.40-56) \p \v 21 Yesu uŋun boron wɨgek pakbi ɨdap terɨ kɨnda do wɨgakwan amɨn morapmɨsi abɨŋ muwukgwit. \v 22 Muwugakwa Juda amɨn dakon muwut muwut yut dakon kɨla amɨn kɨnda mani Jairus, uŋun da abɨŋ Yesu kaŋek burɨkon kɨŋek gawak ɨmgut. \v 23 Aŋek si aŋpulugosak do madepsi yaŋ iyɨgɨt, “Gwano kɨmotdɨsak, do abɨŋek kɨsitgo da wɨtjɨŋbɨ kɨlek taŋek egɨpjak.” \v 24 Iyɨŋban nandaŋek Yesu gat kɨgɨmal. \p Kɨŋakwal amɨn morapmɨ da yolek gadat gadat tebaisi awit. \v 25 Aŋakwa binapnikon mɨŋat kɨnda akgɨt, uŋun dagaŋ mok aŋek yawini maŋakwa egakwan bɨlak 12 agɨt. \v 26 Aŋakwan wuda wamak morapmɨ da aŋpulugok do pi aŋtɨdok aŋakwa tepmɨ madepsi nandaŋek egɨpgut. Wuda wamak yumaŋ nok do aŋek moneŋni kɨsi yomɨŋ mudagɨt. Aban sotni dɨma tagap tagɨt, si madep tagɨt. \v 27 Aban mɨŋat uŋun da Yesu dakon bin nandaŋek, mɨŋat amɨn dɨwarɨ uŋun da bɨkbɨgon egek manjikon kɨŋek ɨlɨkba pɨgɨknikon ɨgayɨgɨt. \v 28 Ɨgayɨŋek yaŋ nandagɨt, “Ɨlɨkba pɨgɨknikon ɨgayɨkeŋ kaŋ, kɨlek tokeŋ.” \v 29 Yaŋ nandaŋek ɨgayɨŋban uŋudon gɨn yawini jɨptaŋban gɨptɨmɨ kɨlek taŋban nandagɨt. \p \v 30 \x - \xo 5:30 \xt Lk 6.19\x*Aban Yesu uŋun tapmɨmni abɨkwa nandaŋek tobɨlek yaŋ yagɨt, “Ɨlɨkba pɨgɨkno namɨn da ɨgayɨsak?” \p \v 31 Yaŋban paŋdetni da yaŋ iyɨwit, “Amɨn da gadat gadat tebaisi aŋakwa namɨn da ɨgayɨŋ namɨsak yaŋ nido yosol?” \p \v 32 Mani Yesu uŋun amɨn ɨgayɨŋ ɨmgut uŋun kok do sigɨn wɨsɨgɨt. \v 33 Mɨŋat uŋun gɨptɨmɨkon wasok noman tagɨt uŋun nandaŋek burɨ sugaŋban nɨmnɨmɨgek Yesu da buron gawak ɨmɨŋek mibɨlni yaŋ teŋteŋagɨt. \v 34 \x - \xo 5:34 \xt Lk 6.19\x*Mibɨlni yaŋ teŋteŋaŋban Yesu da yaŋ iyɨgɨt, “Gwano, nandaŋ gadatgo da gak aŋkɨlek ak. Uŋun do butgo yaworɨ taŋakwan kɨki. Sotgo kɨlɨ pasɨlak.” \p \v 35 Yesu gen yaŋ iyɨŋakwan, muwut muwut yutni dakon kɨla amɨn Jairus da yutnon da amɨn dɨwarɨ da abɨŋ Jairus yaŋ iyɨwit, “Gwago kɨlɨ kuŋwak, uŋun do nido yoyɨŋdet ɨsal dogɨn jɨgɨ ɨmɨsal?” \p \v 36 Yaŋba Yesu da gen uŋun nandagɨt, mani dɨma nandabi wup agɨt. Aŋek kɨla amɨn yaŋ iyɨgɨt, “Dɨma pasolgi. Ɨsal nandaŋ gadat aki.” \p \v 37 Yaŋ yaŋek mɨŋat amɨnyo dɨwarɨ yopmaŋek, Pita, Jems ae padɨge Jon uŋun baŋgɨn tɨmɨkban kɨwit. \v 38 Kɨŋ kɨla amɨn da yomakon altaŋek amɨn da upbalap madep ae gen kunamyo aŋakwa pɨndak nandaŋyo agɨt. \v 39 Aŋek yutnon wɨgek amɨn yaŋ yoyɨgɨt, “Ji nido kunam kugɨyo madepsi aŋ? Mɨŋatjok uŋun dɨma kuŋwak, uŋun ɨsal dɨpmɨn pokdok.” \v 40 Yesu da yaŋ yaŋban nandaŋek jɨkgo yanjaŋ ɨmgwit. \p Yaŋ aba yoyɨŋban yomakon pɨgɨ mudaŋakwa, mɨŋatjok dakon meŋi datniyo ae paŋdetni tɨmɨkban mɨŋatjok pakgɨron wɨgɨwit. \v 41 \x - \xo 5:41 \xt Lk 7.14\x*Wɨgɨ mɨŋatjok kɨsirɨkon abɨdaŋek iyɨgɨt, “Talita kum!” (Uŋun dakon mibɨlɨ, “Mɨŋatjok pɨdoki do gayɨsat!”) \v 42 Yaŋban uŋudon gɨn mɨŋatjok pɨdaŋek kɨŋ ap aban kaŋek yaŋ kɨmakgwit. (Mɨŋatjok bɨlakni 12 kabɨ.) \v 43 Aŋakwa Yesu da amɨn dɨma yoyɨni do yaŋsop tebaisi aŋyomgut. Aŋek mɨŋatjok jap ɨmɨŋba nosak do yoyɨgɨt. \c 6 \s1 Nasaret amɨn da Yesu do kuraktaŋ ɨmgwit \r (Mt 13.53-58 ae Lk 4.16-30) \p \v 1 Aŋakwa Yesu uŋun kokup yɨpmaŋek, kokupnikon kɨŋakwan paŋdetni yolgwit. \v 2 \x - \xo 6:2 \xt Jn 7.15\x*Paŋkɨ egek Sabat bɨsapmon Juda amɨn da muwut muwut yutnon wɨgɨ Piŋkop gen yoyɨgɨt. Aŋakwan amɨn morapmɨ Piŋkop dakon gen nandaŋek yɨkgwit amɨn uŋun tamtam yaŋek yaŋ yawit, “Yo uŋun dukon tɨmɨkgɨt? Nandaŋ kokwin tagɨsi gat ae wasok tapmɨmɨ toŋ agak uŋun namɨnon tɨmɨkgɨt? \v 3 Uŋun kɨsit kɨlda kɨnda, Maria dakon monji. Padɨk padɨkni uŋun Jems, Josep, Judas ae Saimon. Ae samɨni binapninon ekwaŋ.” Yaŋ yaŋek ɨŋtaŋ ɨmɨŋek nandaba pɨŋban ɨmgwit. \p \v 4 \x - \xo 6:4 \xt Jn 4.44\x*Yaŋ nandaŋek egakwa Yesu da yaŋ yoyɨgɨt, “Kombɨ amɨn kɨnda man bini mɨktɨm dɨwarɨkon toŋ, mani iyɨ da kokupmon yawi dɨwatni gat ae yutnikon amɨn gat da mani dɨma aŋenokgoŋ.” \v 5 Uŋudon wasok tapmɨmɨ toŋ ak do aŋtɨdok agɨt. Uŋun yum amɨn sotni toŋ kaloŋɨsok dɨ baŋ kɨsitni kwenikon wɨtjɨŋek paŋmɨlɨp agɨt. \v 6 Aŋek nandaŋ gadatni mɨni do, uŋun do nandaban ŋwakŋwarɨsi agɨt. Yaŋ nandaŋek kokup taŋ aŋaŋ kɨwit uŋudon kɨŋ Piŋkop dakon gen yoyɨŋ dekgɨt. \ms1 Yesu tapmɨmni yolɨŋban paŋdet kabɨni da dɨma kaŋba pɨsagɨt \mr (Kɨlapmɨ 6.7–8.21) \s1 Paŋdetni 12 kabɨ yabekgɨt \r (Mt 10.5-15 ae Lk 9.1-6) \p \v 7 Yesu paŋdetni 12 kabɨ yaŋ yoban opba, bamot bamot Piŋkop dakon gen yoni do yabekgɨt. Yabegek koŋ yolni do yaŋ mudaŋ yomɨŋek yaŋ yoyɨgɨt, \v 8 \x - \xo 6:8 \xt Lk 10.4-11\x* “Ji yo dɨwarɨ dɨ dɨma paŋek kɨni, wɨn kɨrɨŋ baŋgɨn pabɨdaŋek kɨni. Jap bo yɨk bo moneŋyo dɨma paŋek kɨni. \v 9 Kandap gwɨl paŋek agɨpni, aŋek paba pɨgɨk kaloŋɨ gɨn ɨlɨkba pɨgɨsak. \v 10 Kokup kɨndakon kɨŋ yut kɨndakon gɨn yɨgek pɨŋ kɨni. \v 11 \x - \xo 6:11 \xt Ya 13.51\x*Kokup kɨndakon kɨŋ altaŋba not dɨma aŋdamɨŋek genji dɨma nandaŋek manji damni kaŋ, kandapjikon kɨmbabaŋ toŋ uŋun kokup yɨp do aŋek tɨdaŋba kɨni. Yaŋ aŋakwa uŋun kokup amɨn da ‘Geni dɨma nandamaŋ, uŋun do aŋ’ yaŋ nandani.” \p \v 12 Yaŋ yaŋban paŋdetni da kɨŋek amɨn but tobɨl ani do yoyɨwit. \v 13 \x - \xo 6:13 \xt Jem 5.14\x*Yaŋ yoyɨŋek koŋ morapmɨ yol yomɨŋek sot amɨn morapmɨ bɨt nelak soŋ yoba kɨlek tawit. \s1 Erot da yaŋban Jon aŋakgwit \r (Mt 14.1-12 ae Lk 3.19-20 ae 9.7-9) \p \v 14 \x - \xo 6:14 \xt Mt 16.14; Mk 8.28; Lk 9.19-20\x*Yesu dakon man bin ɨreŋ taŋban kɨla amɨn madep Erot uŋun kɨsi da nandagɨt. Amɨn dɨwarɨ da Yesu do yaŋ yawit, “Jon Telagɨ Pakbi Sogok Amɨn uŋun kɨmoron da pɨdagɨt, aŋek wasok tapmɨmɨ toŋ agak dakon tapmɨm taŋ ɨmɨsak” yaŋ yawit. \v 15 Yaŋ yaŋakwa amɨn dɨwarɨ da yawit, “Uŋun Elaija.” Ae dɨwarɨ da yawit, “Uŋun kombɨ amɨn kɨnda, kombɨ amɨn kalɨp egɨpgwit uŋuden amɨn kɨnda.” \p \v 16 Mani Erot uŋun nandaŋek yagɨt, “Kalɨp nak da Jon dakon tegɨ mandaŋ dagagɨm, uŋun amɨn dasi kɨmoron da pɨdagɨt.” \v 17-18 \x - \xo 6:17-18 \xt MS 18.16\x*Kalɨp Erot da padɨge Pilip dakon mɨŋatni Erodias tuwɨl pagɨt. Aban Jon da Erot yaŋ iyɨgɨt, “Gak gen teban yapmaŋek padɨgɨgo dakon mɨŋatni tuwɨl pal. Uŋun tagɨ dɨma.” Gen uŋun nandaŋek Erot da obip amɨni yabekban kɨŋ Jon abɨdaŋek nap teban naŋ wamaŋ dam tebanon yɨpgwit. \p \v 19 Jon da gen yaŋ yaŋban Erodias da Jon do nandaban yokwi taŋban aŋakba kɨmotjak do si nandagɨt. Mani arɨpmɨ dɨma, \v 20 nido Erot da Jon do pasalek yaŋ nandagɨt, “Jon uŋun amɨn kɨlegɨ ae telagɨsi.” Yaŋ nandaŋek si aŋkutnagɨt. Erot da Jon dakon gen nandaŋek but morap agɨt, mani geni nandak do galak tagɨt. \p \v 21 Buŋon Erodias da Jon aŋakba kɨmotjak uŋun dakon kosit kagɨt. Altok altok bɨsapnikon Erot da jap noknok ak do amɨn madep paŋmuwukgɨt. Gapman dakon pi amɨn madep ae emat amɨn dakon mibɨltok amɨni ae Galili mɨktɨm dakon kɨla amɨn kɨsi paŋmuwukgɨt. \v 22 Jap naŋ yɨgakwa Erodias dakon gwi da paŋabɨŋ ɨŋamnikon kap agɨt. Aban Erot ae amɨn jap nawit uŋun kɨsi da kaŋ galak tawit. Kaŋ galak taŋ Erot da mɨŋat gɨmoŋ yaŋ iyɨgɨt, “Ni yo do galak tosol uŋun nayɨŋbɨ tagɨ gabeŋ.” \v 23 Yaŋ yaŋek yaŋ teban tok gen kɨnda yaŋ yagɨt, “Yo nido nayɨki, tagɨ gabeŋ. Mɨktɨmno terɨ kɨnda pɨdaŋ gak do tagɨ gabeŋ.” \p \v 24 Yaŋban mɨŋat gɨmoŋ uŋun da waŋga kɨŋ meŋi yaŋ iyɨgɨt, “Ni yo naŋ namjak do iyɨkeŋ?” \p Yaŋban iyɨgɨt, “Kɨŋ Jon Telagɨ Pakbi Sogok Amɨn uŋun dakon busuŋɨ uŋun do iyɨki.” \p \v 25 Meŋi yaŋ yaŋban mɨŋat gɨmoŋ uŋun tepmɨ wɨgek Erot yaŋ iyɨgɨt, “Jon Telagɨ Pakbi Sogok Amɨn dakon busuŋɨ abɨsok gɨn ɨdapmon yɨpmaŋ nabi.” \p \v 26 Gen yaŋ yaŋban Erot burɨ wagɨl yokwi tagɨt. Mani amɨn jap nawit uŋun da ɨŋamon yaŋ teban tok gen yagɨt uŋun kɨrɨŋɨt do mayak taŋek gen yagɨt uŋun dɨma kɨrɨŋɨkgɨt. \v 27 Uŋudon gɨn emat amɨn kɨnda Jon dakon busuŋɨ aŋopjak do yabekgɨt. Yabekban uŋun da kɨŋ dam teban yutnon wɨgɨ Jon dakon tegɨ mandaŋ dagagɨt. \v 28 Mandaŋ dagaŋ ɨdapmon yɨpmaŋ aŋabɨŋ mɨŋatjok uŋun do ɨban aŋkɨ meŋi do ɨmgut. \v 29 Aŋakwan Jon dakon paŋdetni gen bini nandaŋek kɨŋ bumjotni abɨdaŋ aŋkɨ tɨp kɨnamon yɨpgwit. \s1 Yesu da amɨn 5 tausen do jap yomgut \r (Mt 14.13-21 ae Lk 9.10-17 ae Jn 6.1-13) \p \v 30 \x - \xo 6:30 \xt Lk 10.17\x*Don yabekbi kabɨ da abɨŋ Yesu aŋgwasɨŋek yo awit ae Piŋkop gen yawit uŋun dakon geni iyɨwit. \v 31 Iyɨŋ mudaŋba amɨn morapmɨsi kɨŋ abɨŋ abɨŋ aŋakwa Yesu gat yabekbi kabɨni gat jap noknok dakon bɨkbɨk dɨma pɨsaŋ yomgut. Aban Yesu da yabekbi kabɨni yaŋ yoyɨgɨt, “Opba mɨktɨm amɨn dɨma ekwaŋ tɨmon kɨno. Uŋudon egek tapmɨm pani.” \p \v 32 Yaŋ yaŋek boron wɨgek mɨktɨm amɨn da dɨma ekwaŋ tɨmon kɨwit. \v 33 Mani amɨn morapmɨ da uŋudon kwaŋ yaŋ pɨndak nandaŋyo awit. Yaŋ nandaŋek kokup morapni yopmaŋ yopmaŋ aŋek amɨn morapmɨ mɨktɨm kosit tɨmtɨm yaŋek uŋun da kalɨp kɨŋ altawit. \v 34 \x - \xo 6:34 \xt IDT 27.17; Mt 9.36\x*Kɨŋ altaŋakwa Yesu boron da ɨleŋɨkon obɨŋek amɨn morapmɨsi pɨndagek sipsip kɨla amɨni mɨni yombem da egɨpgwit, do bupmɨsi nandaŋ yomgut. Yaŋ nandaŋek uŋudon gɨn wasaŋek Piŋkop gen morapmɨ yoyɨgɨt. \v 35 \x - \xo 6:35 \xt Mk 8.1-9\x*Piŋkop dakon gen yoyɨŋakwan pɨlɨn pɨlɨndo paŋdetni da abɨŋ Yesu yaŋ iyɨwit, “Mɨktɨm amɨn dɨma ekwaŋon ekwamaŋ, ae gɨldat kɨlɨ pɨgɨkdɨsak, \v 36 do yoyɨŋbɨ amɨn kabɨ madep kokup monɨŋ monɨŋ ae kokup terɨ dɨŋgwan kɨŋek jap yumaŋ noni.” \p \v 37 Iyɨŋba yagɨt, “Disi jap yoba noni.” \p Yaŋban paŋdetni da yaŋ iyɨwit, “Amɨn morapmɨsi ekwaŋ, do moneŋ 200 danari baŋ jap yumneŋ kaŋ arɨpmɨ asak. Yaŋ aneŋ do yosol, ma?” \p \v 38 Yaŋba yoyɨgɨt, “Disikon bret niaŋ da toŋ. Kɨŋ pɨndakgɨt.” \p Kɨŋ pɨndak abɨŋ yaŋ iyɨwit, “Bret kɨsit kɨnda, ae tap kɨlap bamorɨ yaŋ gɨn taŋ nimaŋ.” \p \v 39 Yaŋ yaŋba Yesu da yoyɨŋban paŋdetni da amɨn kɨsisi kosirɨ kosirɨ joŋ tɨmon yɨtni do yoyɨwit. \v 40 Kosirɨ kɨnda 50 ae kosirɨ kɨnda 100 yaŋ yɨk aŋaŋ kɨwit. \v 41 Yɨk mudaŋba bret kɨsit kɨnda ae tap kɨlap bamot uŋun gat tɨmɨgek Kwen Kokup sɨŋtaŋek gɨsamɨkgɨt. Gɨsamɨgek bret jokgal paŋdetni do yoban uŋun da amɨn do kokwinɨk yomgwit. Ae tap kɨlap yaŋ gɨn kokwinɨk paŋdetni do yoban uŋun da amɨn do yomgwit. \v 42 Yoba tɨmɨgek amɨn kɨsisi jap arɨpmɨsi nawit. \v 43 Naŋba arɨpmɨ aŋakwan bret dɨwat ae tap kɨlap dɨwat tawit uŋun paŋdetni da yɨk madepsi 12 kabɨ sɨmɨlba tugawit. \v 44 Amɨn jap nawit uŋun 5 tausen yaŋ da nawit. \s1 Yesu da pakbi kwenon bamaŋ bamaŋ kɨgɨt \r (Mt 14.22-33 ae Jn 6.16-21) \p \v 45 Uŋudon gɨn Yesu da paŋdetni yoyɨŋban boron wɨgek Betsaida kokupmon mibɨl taŋ kɨŋakwa Yesu da amɨn kabɨ madep uŋun yoyɨŋban waseŋ kɨwit. \v 46 \x - \xo 6:46 \xt Lk 5.16\x*Yoyɨŋban kɨŋakwa iyɨ bɨsit pi ak do kabapmon wɨgɨgɨt. \p \v 47 Pɨlɨn pɨlɨndo bot pakbi ɨdap binapmon taŋakwan Yesu iyɨ gɨn tap kɨdɨpmɨŋon egɨpgut. \v 48 Egakwan mɨrɨm madep aŋakwan paŋdetni pakbi wayɨt do aŋtɨdok aŋakwa pɨndakgɨt. Yaŋ pɨndagek wɨsa wɨsa do pakbi ɨdapmon bamaŋ bamaŋ kɨŋek kɨŋ paŋdetni yap do agɨt. \v 49 \x - \xo 6:49 \xt Lk 24.37\x*Pakbi ɨdap kwenon kɨŋakwan kaŋek paŋdetni kɨsi da yaŋ nandawit, “Koŋ kɨnda da abɨsak!” \v 50 Yaŋ nandaŋek madepsi pasalek yaŋ tɨdawit. \p Mani uŋudon gɨn Yesu da yaŋ yoyɨgɨt, “Ji teban taŋek atni. Nak naga obɨsat. Dɨma pasolni.” \v 51 \x - \xo 6:51 \xt Mk 4.39\x*Yaŋ yaŋek boron wɨgakwan mɨrɨm yawokgɨt. Yawogakwan paŋdetni da tamtamsi yawit. \v 52 Nido Yesu da mɨŋat amɨnyo do bret kokwinɨk yomgut uŋun dakon mibɨlɨ dɨma nandawit. But nandak nandakni dɨma pɨsaŋakwan egɨpgwit. \p \v 53 Pakbi ɨdap terɨ kɨnda Genesaret mɨktɨmon wɨgek bot ɨleŋɨkon aŋteban awit. \v 54 Aŋteban aŋek bot yɨpmaŋek pɨgakwa uŋudon gɨn mɨŋat amɨnyo da Yesu kaŋ nandaŋyo awit. \v 55 Yaŋ kaŋ nandaŋyo aŋek tɨmtɨm yaŋek kokupmɨ kokupmɨ kɨŋ yoyɨŋba sotni toŋ amɨn wayɨk wamaŋek Yesu dukwan dukwan egɨpgut uŋudon paŋkɨwit. \v 56 Aŋek kokup pap bo kokup monɨŋ ae dukwan dukwan kɨgɨt amɨn da sot amɨn muwut muwut tamokon uŋudon paŋabɨŋ yopgwit. Aŋek paba pɨgɨk dɨwatnikon ɨgayɨni do bɨsit tebai iyɨwit. Yaŋ ɨgayɨwit amɨn uŋun kɨlek taŋ mudawit. \c 7 \s1 Piŋkop dakon gen teban da babɨk dakon gen yapmaŋdak \r (Mt 15.1-9) \p \v 1 Parisi amɨn gat gen teban yoyɨŋdet amɨn gat Jerusalem kokup papmon da obɨŋ Yesu aŋgwasɨŋek muwukgwit. \v 2 \x - \xo 7:2 \xt Lk 11.38\x*Muwugek paŋdet kabɨnikon da dɨwarɨ kɨsitni dɨma sugaŋek jap ɨsal tɨmɨk naŋyo aba pɨndakgwit. \v 3 Parisi amɨn ae Juda amɨn kɨsisi babɨkni dakon gen teban yolek kɨsirɨ sugaŋek gɨn jap naŋ naŋ aŋ. \v 4 \x - \xo 7:4 \xt Mt 23.25\x*Ae maket tamokon da tobɨlek obɨŋ yaŋ gɨn kɨsirɨ sugaŋek jap noŋ. Uŋun gɨn dɨma, gen teban morapmɨ yolek kap, kwoba, ɨdapyo kɨsi sugoŋ. \p \v 5 Yaŋdo, Parisi amɨn ae gen teban yoyɨŋdet amɨn da Yesu yaŋ iyɨwit, “Nido paŋdetgoni uŋun babɨk dakon gen teban yapmaŋek kɨsirɨ dɨma sugaŋek jap noŋ?” \p \v 6 \x - \xo 7:6 \xt Ais 29.13\x*Yaŋba aŋtobɨlek yoyɨgɨt, “Piŋkop da kombɨ amɨn Aisaia dakon nandak nandakni aŋtagap aban jamba but amɨn ji do gen yaŋ mandagɨt: \q1 ‘Uŋun amɨn kabɨ gen kaga dagɨn nak man madep namaŋ, \q2 mani but dasi nak dɨma nandaŋ namaŋ. \q1 \v 7 Iyɨ dakon gen teban do, “On uŋun Piŋkop dakon gen” yaŋ yaŋek amɨn yoyɨŋ dekgaŋ. \q2 Nak gawak namaŋ uŋun koko yo ɨsalɨ asak.’ \m \v 8 Ji Piŋkop dakon gen teban yɨpmaŋek babɨkji dakon gen paŋteban aŋek paŋ ekwaŋ.” \p \v 9 Yesu da saŋbeŋek yaŋ yagɨt, “Ji Piŋkop dakon gen teban yum pɨndagek dɨsi dakon yaŋ teban tok gen guramɨkgaŋ. \v 10 \x - \xo 7:10 \xt TP 20.12; 21.17; GT 5.16\x*Moses da kalɨp yaŋ mandagɨt: \q1 ‘Ji meŋ datyo dakon pɨŋbi egek geni guramɨtni’, \q2 ae ‘Amɨn kɨnda da meŋ datyo do gen yokwi kɨnda yosak kaŋ, uŋun amɨn si aŋakba kɨmotjak.’ \m \v 11 Mani dɨsi Moses dakon gen maba kwanek yaŋ yoŋ, ‘Amɨn kɨnda da meŋi bo datni yaŋ iyɨsak, “Nak yo on kɨlɨ Piŋkop do manjɨgɨm. Dɨma tam tagɨ paŋpulugokom.” ’ \v 12 Yaŋ yaŋek meŋi ae datni dɨma paŋpulugosok. Aŋek ji da uŋun amɨn do yaŋ yoŋ, ‘Uŋun amɨn tagɨ asak nido yo uŋun Piŋkop do kɨlɨ manjɨgɨt.’ \v 13 Ji yaŋ aŋek babɨkji dakon yaŋ teban tok gen guramɨgek Piŋkop dakon gen maba kɨsak. Ae uŋun gɨn dɨma, yo morap dɨwarɨ kɨsi yaŋ gɨn aŋ.” \s1 Yo noknogɨ da amɨn dakon but dɨma paŋupbal asak \r (Mt 15.10-20) \p \v 14 Yesu da aeni amɨn yaŋ ɨlɨkban apba yoyɨgɨt, “Gen dayɨko ji morap kɨsi da mɨrak yopmaŋek nandaba pɨsosak. \v 15-16 \x - \xo 7:15-16 \xt Ya 10.14-15\x*Yo kɨnda amɨn kwasopgwan pɨgɨsak uŋun da amɨn dakon but arɨpmɨ dɨma aŋupbal asak. Yo kɨnda amɨn butgwan da wɨŋ waŋga kɨsak uŋun da amɨn dakon but aŋupbal asak.” \p \v 17 Yaŋ yaŋek amɨn kabɨ madep yopmaŋek yutnon wɨgakwan paŋdetni da tɨlak gen dakon mibɨlɨ nandak do iyɨwit. \v 18 Iyɨŋba Yesu yaŋ yagɨt, “Jiyo kɨsi nandak nandakji mɨni aŋakwan uŋun dakon mibɨlɨ dɨma nandaŋ, ma? Yo kɨnda amɨn kwasopgwan pɨgɨsak uŋun da amɨn dakon but arɨpmɨ dɨma aŋupbal asak. \v 19 Nido but nandak nandak nikon dɨma pɨgɨsak, ɨsal kwasopnikon pɨgakwan uŋun da aŋkosit aŋakwan kosirɨ naŋ abɨgɨsak.” (Yesu yaŋ yagɨt, do jap kɨsisi Piŋkop da dabɨlon kɨlegɨ gɨn.) \p \v 20 Yesu da saŋbeŋek yaŋ yagɨt, “Yo amɨn but nandak nandagon da wɨŋ waŋga kwaŋ uŋun da amɨn dakon but paŋupbal aŋ. \v 21 Yo amɨn but nandak nandagon da wɨsak uŋun yaŋ: nandak nandak yokwi, yumabi aŋpak mibɨlɨ mibɨlɨ, yo kabo, amɨn dapdap, \v 22 amɨn wam kɨlɨ abi da yumabi aŋpak, pɨndak galaktok, aŋpak yokwi mibɨlɨ mibɨlɨ, top gen yogok, kwen wɨgɨk, tagɨsi ekwaŋ amɨn do nandaba yokwi tok nandak nandak, ae not do yokwi yogok, gen kɨrɨŋɨt, ae ŋugɨgɨ aŋpak. \v 23 Uŋun yokwi morap amɨn buron da wɨŋ waŋga kwaŋ uŋun da amɨn paŋupbal aŋ.” \s1 Ponisia mɨktɨm mɨŋat kɨnda Yesu nandaŋ gadaŋ ɨmgut \r (Mt 15.21-28) \p \v 24 Yesu da uŋun kokup yɨpmaŋek Tair kokupmon kɨgɨt. Kɨŋ yut kɨndakon wɨgek pasɨlɨ egek yɨk yawot akeŋ yaŋ nandagɨt, mani pasɨlɨ egɨp do aŋtɨdok agɨt. \v 25 Uŋun bɨsapmon mɨŋat kɨnda gwi koŋni toŋ uŋun da Yesu dakon gen bini nandaŋek abɨŋ Yesu da kandap mibɨlon gawak ɨmgut. \v 26 Uŋun mɨŋat Israel mɨŋat kɨnda dɨma, uŋun Grik mɨŋat kɨnda Ponisia tetgɨn Siria mɨktɨmon altagɨt. Yesu da gwi dakon koŋ yol ɨmjak do bɨsit tebai iyɨgɨt. \p \v 27 Iyɨŋban Yesu da yaŋ iyɨgɨt, “Mibɨltok Juda amɨn paŋpulugaŋek ae don mɨktɨm dɨwarɨkon amɨn paŋpulugokeŋ. Yosol uŋudeŋ abeŋ kaŋ, mɨŋat monjɨyo dakon jap pɨŋan do yomdɨsat. Uŋun tagɨ dɨma.” \p \v 28 Yaŋban mɨŋat da kobogɨ yaŋ iyɨgɨt, “Amɨn Tagɨ, asi yosol, mani mɨŋat monjɨyo da jap naŋakwa jɨmjɨmɨ mibɨlɨkon moŋ uŋun pɨŋan da si noŋ.” \p \v 29 Yaŋban Yesu da yaŋ iyɨgɨt, “Gak gen kobogɨ tagɨsi yosol, do koŋ gwago kɨlɨ yɨpmaŋ dek, do tobɨlek yutgokon kɨŋek koki.” \p \v 30 Yaŋ iyɨŋban mɨŋat uŋun yutnikon kɨŋ kaŋban gwi koŋni mɨni da tamokon pakban kagɨt. \s1 Yesu da wasok aban amɨn kadɨm kɨnda kɨlek tagɨt \p \v 31 Kɨlɨ Yesu Tair kokup yɨpmaŋek Saidon kokup kɨŋ yapmaŋek Dekapolis mɨktɨm uŋun kɨsi yapmaŋek Galili Pakbi Ɨdap uŋudon kɨgɨt. \v 32 Kɨŋ altaŋakwan amɨn kabɨ kɨnda da amɨn kadɨm mɨragɨ mɨni kɨnda aŋaŋ opgwit. Aŋobɨŋ Yesu da kɨsitni gɨptɨmɨkon wɨtjɨsak do bɨsit tebai iyɨwit. \p \v 33 Iyɨŋba nandaŋek Yesu da amɨn kadɨm uŋun abɨdaŋban amɨn kabɨ madep yopmaŋek ɨleŋɨkon kɨgɨmal. Kɨŋ Yesu da kɨsitni amɨn uŋun da mɨragon yɨpban pɨgɨgɨt. Aŋek kɨsitnikon ɨlɨp sulek melɨkon wɨtjɨgɨt. \v 34 Yaŋ aŋek Kwen Kokup sɨŋtaŋek yaŋba kɨk aŋek iyɨgɨt, “Epata!” (Uŋun dakon mibɨlɨ “Pɨsoki!”) \v 35 Yaŋ iyɨŋban uŋudon gɨn mɨragɨ pɨsagɨt, ae melɨ tagap taŋek gen kɨlegɨsi yagɨt. \v 36 \x - \xo 7:36 \xt Mk 1.43-45\x*Aban Yesu da wasok agɨt uŋun dakon gen bin amɨn dɨma yoyɨni do yaŋsop aŋyomgut. Mani amɨn da geni dɨma nandaŋek yaŋba madepsi ɨreŋ tagɨt. \v 37 \x - \xo 7:37 \xt Ais 35.5\x*Mɨŋat amɨnyo da tamtam yaŋek yaŋ yawit, “Yo morap asak uŋun wagɨl tagɨsi asak. Wasok aban mɨragɨ mɨni uŋun da gen nandaŋ, ae amɨn kadɨm da gen yoŋ.” \c 8 \s1 Yesu da amɨn 4 tausen do jap yomgut \r (Mt 15.32-39) \p \v 1 \x - \xo 8:1 \xt Mk 6.35-44\x*Uŋun bɨsapmon mɨŋat amɨn kabɨ madep aeni abɨŋ muwukgwit. Jap mɨni do Yesu da paŋdetni yoyɨŋban apba yaŋ yoyɨgɨt, \v 2 “On mɨŋat amɨn kabɨyo nin gat gɨldat kapbɨ ekwamaŋ. Kɨlɨ japni kɨsi naŋ mudaŋ, do bupmɨ nandaŋ yomɨsat. \v 3 Dɨwarɨ da kokup dubagɨkon da apgwit, do yabekgo kɨni kaŋ, kosiron jap do aŋek dabɨlɨ upbal taŋba maŋ potdaŋ.” \p \v 4 Yaŋ yaŋban paŋdetni da yaŋ iyɨwit, “On ekwamaŋon amɨn dɨma ekwaŋ, do jap dukon baŋ paŋabɨŋ on mɨŋat amɨn madep yomneŋ?” \p \v 5 Yaŋba Yesu da yaŋ yoyɨgɨt, “Jikon bret niaŋ da toŋ?” \p Yaŋban iyɨwit, “7 kabɨ.” \p \v 6 Yaŋba Yesu da mɨŋat amɨn kabɨ madep yoyɨŋban mɨktɨmon yɨkgwit. Yɨgakwa bret 7 kabɨ tɨmɨgek Piŋkop ya yaŋ iyɨŋek paŋdetni da kokwinɨk yomni do yomgut. Yoban mɨŋat amɨnyo do yomgwit. \v 7 Tap kɨlap monɨŋ monɨŋ kaloŋ kaloŋ kɨsi taŋ yomgwit. Uŋun kɨsi gɨsamɨgek paŋdetni da kokwinɨk yomni do yomgut. \v 8 Mɨŋat amɨn jap naŋba arɨpmɨ aŋakwa jap dɨwat tawit uŋun paŋdetni da yɨk madepsi 7 yaŋ sɨmɨlba tugawit. \v 9 (Amɨn jap nawit uŋun 4 tausen yaŋ da nawit.) Yaŋ aŋek Yesu da mɨŋat amɨn kabɨ madep yabekban kɨŋakwa, \v 10 paŋdetni gat boron wɨgek mɨktɨm Dalmanuta tetgɨn do kɨwit. \s1 Parisi amɨn da Yesu wasok tapmɨmɨ toŋ asak do iyɨwit \r (Mt 16.1-4) \p \v 11 Uŋun bɨsapmon Parisi amɨn da abɨŋ Yesu aŋkewal do aŋek yaŋ iyɨwit, “Gak da wasok tapmɨmɨ toŋ kɨnda abɨ kaŋek nin da gandano Piŋkop da gak yabekban pɨl da pini asal yaŋ gandaneŋ.” \v 12 \x - \xo 8:12 \xt Mt 12.39; Lk 11.29\x*Yaŋ yaŋba burɨ yokwi taŋban yaŋba kɨk aŋek yaŋ yoyɨgɨt, “Apmiap amɨn ekwaŋ nido wasok tapmɨmɨ toŋ kɨnda kok do yoŋ? Nak asisi dayɨsat, wasok tapmɨmɨ toŋ kɨnda dɨma koni, dɨmasi.” \v 13 Yaŋ yoyɨŋek boron wɨgek pakbi ɨdap terɨ kɨnda kɨwit. \s1 Parisi amɨn gat ae Erot gat dakon yis dakon tɨlak gen \r (Mt 16.5-12) \p \v 14 Kɨŋek paŋdet kabɨni ɨŋtaŋek bret dɨwarɨ dɨma paŋkɨwit, bret kaloŋɨ kɨnda da gɨn boron tagɨt. \v 15 \x - \xo 8:15 \xt Lk 12.1\x*Yaŋ aba Yesu da nawa gen yaŋ yoyɨgɨt, “Ji Parisi amɨn gat ae Erot gat uŋun dakon yis do pasalek kaŋ kɨmotni.” \p \v 16 Yaŋban notni yoyɨŋ yoyɨŋ aŋek yaŋ yawit, “Ninon bret mɨni uŋun do bo yosok?” \p \v 17 \x - \xo 8:17 \xt Mk 6.52\x*Gen uŋun yaŋba nandaŋek Yesu da yaŋ yoyɨgɨt, “Ji nido ‘ninon bret mɨni’ yaŋ yoŋ? Gen dayɨsat uŋun dɨma nandaba pɨsosok, ma? Nandak nandak kositji sopgwit? \v 18 Dabɨlji toŋ mani yo dɨma kaŋba pɨsosok? Mɨrakji toŋ mani dɨma nandaŋ? Kɨlɨ ɨŋtaŋ mudaŋ, ma? \v 19 \x - \xo 8:19 \xt Mk 6.41-44\x*Nak amɨn 5 tausen do bret 5 kabɨ pɨdaŋ yomgum bɨsapmon, ji jap dɨwat yɨk madepsi niaŋ da sɨmɨlba tugawit?” \p Yaŋban yaŋ iyɨwit, “Yɨk madepsi 12 kabɨ.” \p \v 20 Yaŋba yagɨt, “Nak amɨn 4 tausen do bret 7 kabɨ pɨdaŋ yomgum bɨsapmon, ji jap dɨwat yɨk madepsi niaŋ da sɨmɨlba tugawit?” \p Yaŋban yaŋ iyɨwit, “Yɨk madepsi 7 kabɨ.” \p \v 21 Yaŋ yaŋba yoyɨgɨt, “Ji sigɨn dɨma nandaba pɨsosok, ma?” \ms1 Yesu da paŋdetni yoyɨŋ dekgɨt \mr (Kɨlapmɨ 8.22–10.52) \s1 Yesu da Betsaida Kokupmon dabɨlɨ mɨni kɨnda aŋmɨlɨp agɨt \p \v 22 Betsaida kokupmon kɨŋ altaŋba amɨn dɨ da amɨn dabɨlɨ mɨni kɨnda aŋaŋ opgwit. Aŋobɨŋek Yesu da kɨsitni da wɨtjɨsak do bɨsit tebai iyɨwit. \v 23 Amɨn uŋun kɨsirɨkon da abɨdaŋek yaŋban kokup yɨpmaŋek waŋga pɨgɨgɨmal. Pɨgɨ dabɨlɨkon ɨlɨp sulek kɨsit da wɨtjɨŋ yɨpmaŋek iyɨgɨt, “Yo dɨ pɨndakdal, bo dɨma?” \p \v 24 Amɨn uŋun sɨŋtaŋek yaŋ iyɨgɨt, “Nak amɨn pɨndakdat. Mani pɨndakgo kɨndap yombem da obɨgɨ abɨgɨyo yaŋ aŋ.” \p \v 25 Yaŋ yaŋban Yesu da aeni dabɨlɨkon kɨsirɨ wɨtjɨgɨt. Yaŋ aban dabɨlɨ wagɨl kɨlek taŋban yo morap tagɨ pɨndakgɨt. \v 26 Dabɨlɨ kɨlek taŋban Yesu da yabegek yaŋ iyɨgɨt, “Gak kokupmon dɨma kɨki, yutgokon kɨki.” \s1 Pita da Yesu dakon mibɨlɨ yaŋ teŋteŋagɨt \r (Mt 16.13-20 ae Lk 9.18-21) \p \v 27 Yesu gat paŋdetni gat Sisaria Pilipai kokup pap uŋun dakon kokup monɨŋ monɨŋ tawit uŋudon kɨwit. Kɨŋek paŋdetni kosiron yaŋ yoyɨgɨt, “Mɨŋat amɨn da nak do namɨn yaŋ yoŋ?” \p \v 28 \x - \xo 8:28 \xt Mk 6.15\x*Yaŋban yaŋ iyɨwit, “Dɨwarɨ da gak do Jon Telagɨ Pakbi Sogok Amɨn yaŋ yoŋ, ae dɨ da Elaija yaŋ yoŋ, ae dɨ da kombɨ amɨn kɨnda kalɨp egɨpgut uŋun da pɨdak da egɨsak yaŋ yoŋ.” \p \v 29 \x - \xo 8:29 \xt Jn 6.68-69\x*Yaŋ yaŋba Yesu da yoyɨgɨt, “Ae dɨsi nak do namɨn yaŋ yoŋ?” \p Yaŋban Pita da gen kobogɨ yaŋ iyɨgɨt, “Gak Kristo.” \p \v 30 \x - \xo 8:30 \xt Mk 9.9\x*Yaŋban Yesu da mibɨlni amɨn dɨmasi yoyɨni do yoyɨgɨt. \s1 Yesu kɨmotjak do yoyɨgɨt \r (Mt 16.21-28 ae Lk 9.22-27) \p \v 31 Uŋun bɨsapmon Yesu da wasaŋek paŋdetni yoyɨŋ degek yaŋ yoyɨgɨt, “Amɨn Dakon Monji da tepmɨ madepsi pakdɨsak. Aŋakwan kɨla amɨn, ae mukwa sogok amɨn dakon mibɨltok amɨn, ae gen teban yoyɨŋdet amɨn gat da manji ɨmɨŋek aŋakba kɨmotdɨsak. Kɨmagek gɨldat kapbɨ aŋakwan kɨmoron da pɨdokdɨsak.” \v 32 Gen uŋun yaŋ teŋteŋaŋban Pita da Yesu abɨdaŋ aŋkɨ ɨleŋɨkon agek tebai iyɨgɨt. \p \v 33 Mani Yesu da tobɨl paŋdetni pɨndagek Pita gen tebai yaŋ iyɨgɨt, “Sunduk, gak nepmaŋ det. Gak Piŋkop dakon nandak nandak dɨma yoldal, amɨn dakon nandak nandak yoldal.” \p \v 34-35 \x - \xo 8:34-35 \xt Mt 10.38-39; Lk 14.27\x*Yaŋ iyɨŋek amɨn kabɨ madep gat paŋdetni gat yoyɨŋban iyɨ akgɨron apgwit. Apba yaŋ yoyɨgɨt, “Amɨn kɨnda iyɨ dakon yɨyɨtni tagɨsi tosak do nandaŋek pi madep asak kaŋ, egɨp egɨpni pasɨl ɨmjak. Mani amɨn kɨnda nak do nandaŋek, ae Piŋkop dakon Gen Bin Tagɨsi do nandaŋek, egɨp egɨpni do nandaban yo madep dɨma asak kaŋ, uŋun amɨn egɨp egɨp dagok dagogɨ mɨni do amɨn asak. Amɨn kɨnda nak nol do nandɨsak kaŋ, iyɨ dakon galaktok manji yomɨŋek tɨlak kɨndapni guramɨgek noljak. \v 36-37 Amɨn kɨnda mɨktɨm dakon yo morap kɨsi paŋ egakwan egɨp egɨpni pasɨl ɨmjak kaŋ, uŋun yo morap da arɨpmɨ dɨma aŋpulugoni. Egɨp egɨpni uŋun yo kɨnda naŋ arɨpmɨ dɨma yumjak, wagɨlsi pasɨl ɨmjak. \v 38 \x - \xo 8:38 \xt Mt 10.33\x*Abɨsok mɨŋat amɨnyo ekwaŋ uŋun Piŋkop manji ɨmɨŋek yo yokwi mibɨlɨ mibɨlɨ aŋ. Uŋun kabɨkon da amɨn kɨnda nak ae geno do mayagɨ nandɨsak kaŋ, Datni dakon tɨlɨmni paŋek telagɨ aŋelo kabɨ gat apni bɨsapmon, Amɨn Dakon Monji da uŋun amɨn do mayagɨ yaŋ gɨn nandakdɨsak.” \c 9 \p \v 1 \x - \xo 9:1 \xt Mk 13.30\x*Yesu da saŋbeŋek yaŋ yoyɨgɨt, “Nak asisi dayɨsat, on akgaŋ kabɨkon dɨ dɨma kɨmagek Piŋkop dakon Amɨn Kɨla Agakni tapmɨmɨ toŋsi apban kokdaŋ.” \s1 Yesu dakon gɨptɨm kulabɨk agɨt \r (Mt 17.1-13 ae Lk 9.28-36) \p \v 2 \x - \xo 9:2 \xt Ya 3.22; 2Pi 1.17-18\x*Gɨldat 6 mudaŋakwa Yesu da Pita, Jems, ae Jon yoyɨŋban buŋon yolba ɨleŋ dubagɨ kɨndakon wɨgɨwit. Ɨleŋon iyɨ gɨn egek kaŋakwa Yesu dakon gɨptɨm kulabɨk aŋek ŋwakŋwarɨsi agɨt. \v 3 Aŋakwan Yesu dakon ɨmalni kwakwagɨsi teŋteŋagɨt. Uŋun mɨktɨm amɨn kɨnda da arɨpmɨ dɨma agagɨ, kwakwagɨsi agɨt. \v 4 Yaŋ aban kaŋakwa Elaija gat Moses gat altaŋbal Yesu gat gen yaŋ nandat aba pɨndakgwit. \p \v 5 Yaŋ aba Pita da Yesu yaŋ iyɨgɨt, “Yoyɨŋdet, nin ɨdon egɨp do tagɨsi nandamaŋ. Nin yut kabeŋ kapbɨ aneŋ. Kɨnda gak do, kɨnda Moses do, ae kɨnda Elaija do aneŋ.” \v 6 (Pita gat notni gat madepsi pasalgwit, ae ni gen baŋ yoneŋ yaŋ kɨnda dɨma nandawit, do Pita gen uŋun yumsi yagɨt.) \p \v 7 Yaŋ yaŋban gɨkwem da pɨŋ ɨlɨmɨk yomaŋakwan gen kɨnda uŋungwan da yaŋ altagɨt, “Uŋun Monjɨno, nak uŋun do but dasi galak taŋ ɨmɨsat. Ji geni nandani.” \p \v 8 Gen uŋun nandaŋek uŋudon gɨn terɨ terɨ sɨŋtaŋek amɨn bamot ae dɨma pɨndakgwit. Yesu iyɨ gɨn kawit. \p \v 9 Ɨleŋon da tobɨl pɨŋek Yesu da yaŋ yoyɨgɨt, “Yo uŋun pɨndakgaŋ uŋun dakon gen amɨn kɨnda dɨmasi iyɨni. Aŋakwa Amɨn Dakon Monji kɨmoron da pɨdosak, uŋun bɨsapmon amɨn tagɨ yoyɨni.” \p \v 10 Yoyɨŋban paŋdetni da gen uŋun iyɨ gɨn yaŋ nandaŋek yaŋ yawit, “Kɨmoron da pɨdot pɨdot uŋun yo kɨnda nido nandaŋek yosok.” \p \v 11 \x - \xo 9:11 \xt Mal 3.1\x*Aŋek Yesu yaŋ iyɨwit, “Gen teban yoyɨŋdet amɨn da gen kɨnda yaŋ yoŋ ‘Elaija mibɨltok abɨŋakwan Kristo buŋon apjak.’ Gen uŋun nido yoŋ?” \p \v 12-13 \x - \xo 9:12-13 \xt Kap 22.1-18; Ais 53.3; Mal 4.5-6; Mt 11.14\x*Iyɨŋba Yesu da gen kobogɨ yaŋ yoyɨgɨt, “Gen uŋun bamɨ yoŋ. Elaija kɨlɨ abɨŋ yo morap paŋmɨlɨp agɨt. Aŋakwan amɨn da galaktokni yolek yo mibɨlɨ mibɨlɨ Piŋkop da papiakon gen tosok uŋun da tɨlagon aŋ ɨmgwit. Mani Piŋkop da papiakon gen kɨnda mandabi uŋun yaŋ: ‘Amɨn da Amɨn Dakon Monji manji ɨmɨŋek yo yokwi madepsi aŋ ɨmdaŋ.’ Uŋun gen mibɨlɨ nido tosok?” \s1 Yesu da monjɨ kɨnda koŋni yol ɨmgut \r (Mt 17.14-21 ae Lk 9.37-43) \p \v 14 Yesu paŋdetni kapbɨ gat kɨŋ notni kabɨkon altawit. Kɨŋ altaŋek mɨŋat amɨn kabɨ madep notni paŋgwasɨŋba pɨndakgwit. Ae gen teban yoyɨŋdet amɨn dɨwarɨ da apba notni gat gen emat aba pɨndakgwit. \v 15 Aŋakwa mɨŋat amɨn kabɨ madep Yesu kaŋek but galak nandaŋek uŋudon gɨn Yesukon kɨŋek “Gɨldat tagɨ!” yaŋ iyɨwit. \p \v 16 Yaŋba Yesu da yaŋ yoyɨgɨt, “Ji gen emat nido aŋ?” \p \v 17 Yaŋban uŋun mɨŋat amɨn kabɨkon da amɨn kɨnda da gen kobogɨ yaŋ iyɨgɨt, “Yoyɨŋdet, monjɨno koŋ da burɨkon yɨgek gen yogok kositni sopmaŋdak, do gagon aŋobɨsat. \v 18 Koŋ da bɨsap morapmɨ yaŋ asak. Monjɨno tebai abɨdaŋek maban mɨktɨmon maŋ pagek tarak kwakwagɨ da gen kaganikon pawɨŋ tɨmɨkdak, aŋakwan geni wamtɨmsisak, ae gɨptɨmɨ kɨsisi kɨtɨraŋ kɨsak. Nak paŋdetgoni koŋ yolni do yoyɨko aŋtɨdok aŋ, uŋun da arɨpmɨ dɨmasi yolyolɨ.” \p \v 19 Gen uŋun nandaŋek Yesu da yaŋ yoyɨgɨt, “Ji nandaŋ gadatji mɨni amɨn nak bɨsap niaŋ da ji gat egɨpbeŋ? Ae bɨsap niaŋ da ji dakon jɨgɨ guramɨkgeŋ? Monjɨ uŋun nagon aŋopgut.” \v 20 Yaŋ yaŋban monjɨ uŋun Yesukon aŋopgwit. Aŋopba koŋ da Yesu kaŋek uŋudon gɨn monjɨ maban mɨktɨmon pagek tobɨl tobɨl aŋek tarak kwakwagɨ da gen kaganikon pawɨŋ tɨmɨkgɨt. \p \v 21 Yaŋ aban Yesu da datni iyɨgɨt, “Bɨsap niaŋ da yaŋ agɨt?” \p Yaŋban datni da yagɨt, “Ŋakŋagɨkon da altaŋ ɨmgut da tosok. \v 22 Bɨsap morapmɨ koŋ da aŋakgo kɨmotjak yaŋ nandaŋek maban kɨndapmon ae pakbikon pɨgɨgɨt. Tapmɨm taŋ gamɨsak kaŋ, nit do bupmɨ nandaŋek paŋpulugoki.” \p \v 23 \x - \xo 9:23 \xt Mt 21.21; Mk 11.23\x*Yaŋban Yesu da yaŋ iyɨgɨt, “Tapmɨm taŋ namɨsak bo dɨma nido but bamot aŋ namɨsal? Amɨn nandaŋ gadatni toŋ uŋun yo morap tagɨ aŋ mudoni.” \p \v 24 Iyɨŋban uŋudon gɨn monjɨ dakon datni da madepsi yaŋ yagɨt, “Nak nandaŋ gadasat, mani nandaŋ gadatno uŋun madep dɨma, do nak aŋpuluga!” \p \v 25 Yaŋban Yesu da mɨŋat amɨn kabɨ madep tɨmtɨm yaŋek apba pɨndagek koŋ tebai yaŋ iyɨgɨt, “Koŋ, gen kaga ae mɨrak sopsop amɨn, gak monjɨ on yɨpmaŋdet! Wagɨl kɨŋek buŋon on monjɨgwan dɨmasi pɨgɨki!” \p \v 26 \x - \xo 9:26 \xt Mk 1.26\x*Yaŋban koŋ da madepsi yaŋ tɨdaŋek monjɨ uŋun maban bumjot yombem pagakwan koŋ yɨpmaŋek wɨŋ kɨgɨt. Kɨŋakwan amɨn morapmɨ da monjɨ kaŋek yaŋ yawit, “Kuŋwakni.” \v 27 Mani Yesu da kɨsirɨkon abɨdaŋek aban pɨdaŋ akgɨt. \p \v 28 Yaŋ aŋek Yesu yut kɨndakon wɨgakwan paŋdetni da iyɨ gɨn egek yaŋ iyɨwit, “Nido koŋ uŋun nin da yol do aŋtɨdok amaŋ?” \p \v 29 Yaŋba yoyɨgɨt, “Koŋ uŋuden uŋun yum yolyolɨ dɨma. Bɨsiron da tagɨ yolyolɨ.” \s1 Yesu uŋun kɨmotjak do yoyɨŋban kosirɨ bamorɨ agɨt \r (Mt 17.22-23 ae Lk 9.43-45) \p \v 30-31 \x - \xo 9:30-31 \xt Mk 8.31; 10.32-34; Jn 7.1\x*Yesu gat paŋdetni gat mɨktɨm uŋun yɨpmaŋek Galili mɨktɨm da binapgwan kɨwit. Kɨŋakwa Yesu paŋdetni yoyɨŋdet ak do nandagɨt, do gen bini amɨn da dɨma nandani do si pasɨlek kɨwit. Aŋek yaŋ yoyɨgɨt, “Amɨn Dakon Monji don amɨn da kɨsiron yɨpba aŋakba kɨmotdɨsak. Kɨmak gɨldat kapbɨ aŋakwan kɨmoron da pɨdokdɨsak.” \v 32 \x - \xo 9:32 \xt Lk 9.45\x*Yaŋ yoyɨŋban gen uŋun dakon mibɨlɨ dɨma nandaba pɨsagɨt ae iyɨk do si pasalgwit. \s1 Mibɨltok amɨn egɨp egɨp dakon gen \r (Mt 18.1-5 ae Lk 9.46-48) \p \v 33 Yesu gat paŋdetni gat Kapaneam kokupmon kɨŋ pɨsaŋek yutnon wɨgek Yesu da paŋdetni yaŋ yoyɨgɨt, “Kosiron ji ni gen naŋ yaŋ?” \v 34 Kosiron gen emat aŋek yaŋ yawit, “Nin kabɨkon namɨn da mibɨltok amɨn asak?” Yaŋ yawit, do gen kobogɨ iyɨk do mayak tawit. \p \v 35 \x - \xo 9:35 \xt Mt 20.25-27; Mk 10.43-44; Lk 22.24-26\x*Aŋakwa pabɨŋ yɨgek paŋdetni 12 kabɨ yoyɨŋban apba yaŋ yoyɨgɨt, “Amɨn kɨnda mibɨltok amɨn ak do nandɨsak kaŋ, buŋonsi agek amɨn morap dakon oman amɨn egɨpjak.” \p \v 36 Yaŋ yaŋek amɨn monɨŋ kɨnda abɨdaŋ aŋobɨŋ bɨkbɨknikon yɨpban agakwan kɨsirɨ da abɨdaŋek yaŋ yoyɨgɨt, \v 37 \x - \xo 9:37 \xt Mt 10.40\x* “Amɨn kɨnda nak do nandaŋek amɨn monɨŋ oden kɨnda but da abɨdosak kaŋ, uŋun nak naŋ abɨdosok. Ae amɨn kɨnda nak abɨdosak kaŋ, uŋun nak naŋ gɨn dɨma abɨdosok, Datno nak yabekban pɨgɨm uŋun naŋ abɨdosok.” \s1 Amɨn kɨnda uwal dɨma aŋnimjak uŋun notnin \r (Lk 9.49-50) \p \v 38 Yaŋban Jon da yaŋ iyɨgɨt, “Yoyɨŋdet, nin kaŋapno amɨn kɨnda da gak da manon koŋ yolban kamaŋ. Mani nin da kabɨkon nani kɨnda dɨma, do yaŋsop aŋ ɨmɨmaŋ.” \p \v 39 Yaŋban Yesu da yaŋ yagɨt, “Dɨma kɨrɨŋɨk ɨmni. Amɨn kɨnda nak dakon man yaŋek wasok tapmɨmɨ toŋ asak uŋun amɨn nikon da nak do yaŋba yokwi tok asak? Uŋun arɨpmɨ dɨma. \v 40 \x - \xo 9:40 \xt Mt 12.30; Lk 11.23\x*Amɨn kɨnda uwal dɨma aŋ nimjak amɨn uŋun notnin. \v 41 \x - \xo 9:41 \xt Mt 10.42\x*Nak asisi dayɨsat, amɨn kɨnda nak do nandaŋek ji do Kristo dakon amɨn kabɨ yaŋ nandaŋek pakbi koleŋ damjak kaŋ, uŋun amɨn dakon yumaŋ nogɨ dɨma pasɨl ɨmjak.” \s1 Aŋpak yokwi da nandaŋ gadat aŋupbal asak \r (Mt 18.6-9 ae Lk 17.1-2) \p \v 42 Yesu da saŋbeŋek yaŋ yagɨt, “Amɨn kɨnda da amɨn monɨŋ kɨnda nak nandaŋ gadaŋ namɨŋakwan yokwi asak do yabekban yokwi asak kaŋ, yabet asak amɨn wit mɨsɨŋɨt tɨp madep kɨnda tegɨkon amɨn da wamaŋ maba tap ɨlarɨsigwan pɨgek tagɨ kɨmotjak. \p \v 43-44 \x - \xo 9:43-44 \xt Mt 5.30\x* “Kɨsitgo da yokwi aki do gayɨŋban kaŋ, kɨsitgo mandaŋ dagoki. Gwɨnɨmbɨl egek Tɨpdomon kɨndap tebanon pɨgɨki yaŋ do kɨsitgo mandaŋ dagaŋek tagapmɨ egɨp egɨp dagok dagogɨ mɨni do amɨn aki. \v 45-46 Ae kandapgo da yokwi aki do gayɨŋban kaŋ, kandapgo mandaŋ dagoki. Gwɨnɨmbɨl egek Tɨpdomon kɨndap tebanon pɨgɨki yaŋ do kandapgo mandaŋ dagaŋek tagapmɨ egɨp egɨp dagok dagogɨ mɨni do amɨn aki. \v 47 \x - \xo 9:47 \xt Mt 5.29\x*Ae dabɨlgo da yokwi aki do gayɨŋban kaŋ, dabɨlgo pɨlɨkgi. Gwɨnɨmbɨl egek Tɨpdomon kɨndap tebanon pɨgɨki yaŋ do dabɨlgo kɨnda pɨlɨgek tagapmɨ Piŋkop da Amɨn Kɨla Asagon tagɨ wɨgɨki. \q1 \v 48 \x - \xo 9:48 \xt Ais 66.24\x* ‘Tɨpdomon namat dɨma kɨmokgoŋ, ae kɨndap dɨma kɨmokdok.’ \v 49 Tap gat kɨndap gat amɨn kɨsikon altosak. \v 50 \x - \xo 9:50 \xt Mt 5.13; Lk 14.34\x*Tap uŋun yo galagɨsi. Mani tap dakon galagɨ pasɨljak kaŋ, niaŋsi aŋek galagɨni aŋkaluk aneŋ? Ji tap yombem egek notji gat but kaloŋsi egɨpni.” \c 10 \s1 Mɨŋat paŋkwɨnɨt dakon gen \r (Mt 19.1-12 ae Lk 16.18) \p \v 1 Yesu uŋun kokup yɨpmaŋek Judia mɨktɨmon ae Jodan Pakbi terɨ kɨnda uŋudon kɨgɨt. Uŋudon egakwan mɨŋat amɨn madepsi apgwit. Apba Yesu iyɨ aŋ aŋ agɨt uŋudeŋ ae Piŋkop gen yoyɨgɨt. \p \v 2 Yoyɨŋakwan Parisi amɨn dɨwarɨ da abɨŋ Yesu gen yokwi kɨnda yaŋban kaŋek gen pikon yɨpneŋ yaŋ nandaŋek yaŋ iyɨwit, “Gen tebanin da amɨn kɨnda mɨŋatni tagɨ kwɨnɨtjak do yosok bo dɨma?” \p \v 3 Yaŋba yoyɨgɨt, “Moses da ni gen teban naŋ damgut?” \p \v 4 \x - \xo 10:4 \xt GT 24.1-4; Mt 5.31\x*Yaŋban iyɨwit, “Moses da yaŋ mandagɨt: Amɨn kɨnda mɨŋatni kwɨnɨt do kaŋ, mɨŋat paŋkwɨnɨt papia kɨnda mandaŋ ɨmɨŋek kwɨnɨtjak.” \p \v 5 Yaŋ yaŋba Yesu da yagɨt, “Moses uŋun but tebanji do aŋek gen teban uŋun mandagɨt. \v 6 \x - \xo 10:6 \xt WW 1.27; 5.2\x*Mani wasok wasogɨkon Piŋkop da amɨn wasaŋek \q1 ‘mɨŋat ae wɨliyo kɨsi wasagɨt.’ \q1 \v 7 \x - \xo 10:7 \xt WW 2.24; Ep 5.31-33\x* ‘Uŋun do aŋek wɨli da meŋi datniyo yopmaŋek mɨŋatni gat muwukbal \v 8 gɨptɨm kaloŋɨ anjil.’ \m Gen yaŋ tosok, do amɨn wam da bamorɨ dɨma, gɨptɨm kaloŋɨ amal. \v 9 Uŋun do Piŋkop da mɨŋat wɨli kɨlɨ paŋmuwukgɨt, do amɨn da dɨma paŋwasekdo.” \p \v 10 Yaŋ yaŋban yutnon wɨgek paŋdetni da uŋun gen dakon mibɨlɨ nandak do iyɨwit. \v 11 \x - \xo 10:11 \xt Mt 5.32\x* IIyɨŋba yaŋ yoyɨgɨt, “Amɨn kɨnda da mɨŋatni yɨpmaŋek kɨŋ mɨŋat kalugɨ pasak kaŋ, uŋun amɨn yumabi asak. \v 12 Ae mɨŋat kɨnda da eni yɨpmaŋek kɨŋ wɨli kalugɨ pasak kaŋ, uŋun mɨŋat yumabi asak.” \s1 Yesu da mɨŋat monjɨyo gɨsam yomgut \r (Mt 19.13-15 ae Lk 18.15-17) \p \v 13 Amɨn da mɨŋat monjɨyoni Yesukon tɨmɨk paŋopgwit. Paŋobɨŋ Yesu da kɨsirɨ kwenikon wɨtjɨsak do iyɨwit. Mani paŋdetni da yaŋ yoyɨwit, “Dɨma paŋopni. Paŋkɨt!” \v 14 Yaŋba Yesu da burɨ yokwi taŋban yaŋ yoyɨgɨt, “Mɨŋat monjɨ yopba nagon apgut. Dɨma kɨrɨŋɨk yomni. Piŋkop da Amɨn Kɨla Asak uŋun amɨn mɨŋat monjɨyo da tɨlagon ekwaŋ uŋuden amɨn dakon. \v 15 \x - \xo 10:15 \xt Mt 18.3\x*Nak asisi dayɨsat, amɨn kɨnda da mɨŋat monjɨyo da Piŋkop da Amɨn Kɨla Asak abɨdoŋ uŋun da tɨlak dɨma abɨdoni kaŋ, uŋungwan arɨpmɨ dɨma pɨgɨkdaŋ.” \v 16 Yaŋ yaŋek Yesu da mɨŋat monjɨyo tɨmɨgek kɨsirɨ kwenikon wɨtjɨŋek gɨsam yomgut. \s1 Monjɨ gɨmoŋ kɨnda yoni morapmɨ da Yesu yol do yagɨt \r (Mt 19.16-30 ae Lk 18.18-30) \p \v 17 Yesu pɨdaŋ kɨk do aŋakwan amɨn kɨnda tɨmtɨm yaŋek abɨŋ gawak ɨmɨŋek yaŋ iyɨgɨt, “Yoyɨŋdet gɨman, niaŋsi aŋek egɨp egɨp dagok dagogɨ mɨni abɨdokeŋ?” \p \v 18 Yaŋban Yesu da yaŋ iyɨgɨt, “Gak nido nak do amɨn tagɨsi yaŋ nayɨsal? Piŋkop kaloŋɨ gɨn uŋun amɨn tagɨsi. \v 19 \x - \xo 10:19 \xt TP 20.12-17; GT 5.16-20\x*Gak gen teban nandaŋ mudosol, uŋun yaŋ: \q1 ‘Amɨn dɨma dapba kɨmotni; \q2 mɨŋat eyo kɨlɨ abi ji yumabi dɨma ani; \q2 yo kabo dɨma noni; \q2 top dɨma yoni; \q2 top gen yaŋek amɨn notji yum dogɨn gen pikon dɨma yopni; \q2 amɨn dakon yo kabɨ paŋkɨlɨgek dɨma tɨmɨtni; \q2 meŋ dat do nandaba wukwanek geni guramɨtni.’ ” \p \v 20 Yaŋban amɨn uŋun yaŋ yagɨt, “Yoyɨŋdet, nak monɨŋɨsogon da gen teban morap guramɨk aŋ aŋ opgum da obɨsat.” \p \v 21 Yaŋban Yesu da kaŋ galak taŋek yaŋ iyɨgɨt, “Yo kaloŋɨ tosok uŋun dɨma asal. Gak kɨŋ yo morapgo yumaŋ naŋek uŋun dakon moneŋ baŋ yoni mɨni amɨn do yobi. Yaŋ aŋaki yo tagɨsi Kwen Kokupmon taŋ gamdɨsak. Yaŋ aŋek abɨŋ nak nol.” \p \v 22 Amɨn uŋun yoni morapmɨ taŋ ɨmgwit, do gen uŋun nandaŋ but yokwi nandaŋek si kɨgɨt. \p \v 23 Kɨŋakwan Yesu da paŋdetni pɨndagek yaŋ yoyɨgɨt, “Yoni morapmɨ amɨn uŋun Piŋkop da Amɨn Kɨla Asak da kagagwan pɨgɨk do aŋtɨdok aŋ.” \p \v 24 Gen uŋun nandaŋek nandaba ŋwakŋwarɨsi agɨt. Mani Yesu da saŋbeŋek yaŋ yoyɨgɨt, “Monjɨnoni, amɨn Piŋkop da Amɨn Kɨla Asak da kagagwan pɨgɨk do aŋtɨdok aŋ. \v 25 Asisi, bɨt madepsi kamel uŋun da ɨmal bupbup da kosit gwagagon arɨpmɨ dɨma pɨgɨgɨ asak. Mani uŋun yapmaŋek yoni morapmɨ amɨn uŋun Piŋkop da Amɨn Kɨla Asak uŋun da kagagwan arɨpmɨ dɨmasi pɨgɨgɨ asak.” \p \v 26 Yaŋban paŋdetni nandaba ŋwakŋwarɨsi aban notni yoyɨŋ yoyɨŋ aŋek yaŋ yawit, “Yaŋ kaŋ namɨn da egɨp egɨp dagok dagogɨ mɨni abɨdosak?” \p \v 27 Yaŋba Yesu da paŋdet kabɨni pɨndagek yaŋ yoyɨgɨt, “Amɨn iyɨ arɨpmɨ dɨma ani, mani Piŋkop da arɨpmɨ tagɨ asak. Piŋkop da yo morap ak do tagɨ asak.” \p \v 28 Yaŋban Pita da Yesu gen kɨnda yaŋ iyɨgɨt, “Nin yo morap yopmaŋek gak naŋ gɨn gol awɨlgamaŋ.” \p \v 29 Yaŋban Yesu da yaŋ yagɨt, “Nak asisi dayɨsat, amɨn kɨnda da nak do ae Gen Bin Tagɨsi do nandaŋek yutni, peni padɨk padɨkyo, sami, meŋi, datni, mɨŋat monjɨyoni, ae mɨktɨmni yopmaŋ detjak kaŋ, \v 30 tamoni do Piŋkop da yo madepsi ɨmdɨsak. Mɨktɨmon egɨpjak bɨsapmon yo morap kalɨp yopmaŋ dekgɨt uŋun dakon tɨlak yapmaŋek yo morapmɨ ɨmdɨsak. Uŋun amɨn da yutni, peni padɨk padɨkyo, sami, meŋi, mɨŋat monjɨyo ae mɨktɨm morapmɨsi tɨmɨtdɨsak. Mani uŋun gɨn dɨma, amɨn da yo yokwi aŋyomdaŋ. Yaŋ aŋakwa bɨsap madep apjak bɨsapmon egɨp egɨp dagok dagogɨ mɨni abɨdokdɨsak. \v 31 \x - \xo 10:31 \xt Mt 20.16; Lk 13.30\x*Mani amɨn morapmɨ abɨsok mibɨltok ekwaŋ uŋun da buŋon amɨn akdaŋ. Aŋakwa amɨn morapmɨ abɨsok buŋon ekwaŋ uŋun da mibɨltok amɨn akdaŋ.” \s1 Yesu uŋun kɨmotjak do gen bin yoyɨŋban kosit kapbɨ agɨt \r (Mt 20.17-19 ae Lk 18.31-34) \p \v 32 \x - \xo 10:32 \xt Mk 8.31; 9.31\x*Yesu gat paŋdetni gat Jerusalem kokup papmon wɨgɨk do aŋek Yesu iyɨ mibɨltok aŋyoban kɨwit. Kɨŋakwa paŋdetni da nandak nandak morapmɨ aŋakwa amɨn buŋon yolgwit uŋun da but pasol awit. Yaŋ aŋakwa Yesu da paŋdetni 12 kabɨ aeni tɨmɨk paŋmuwugek yo altaŋ ɨmni uŋun dakon but pɨso yoyɨŋek \v 33 yaŋ yagɨt, “Nin abɨsok Jerusalem kɨŋapno amɨn da Amɨn Dakon Monji mukwa sogok amɨn dakon amɨn madep kabɨ ae gen teban yoyɨŋdet amɨn uŋun da kɨsiron yɨpdaŋ. Yaŋ aŋek gen pikon yɨpmaŋek kɨmotjak do yaŋ dagok akdaŋ. Yaŋ dagok aŋek Amɨn Ŋwakŋwarɨ Kabɨ da kɨsiron yɨpdaŋ. \v 34 Uŋun amɨn kabɨ da aŋsolat aŋek, ɨlɨp sul ɨmɨŋek, baljaŋek aŋakba kɨmotjak. Gɨldat kapbɨ aŋakwan kɨmoron da pɨdokdɨsak.” \s1 Jems gat Jon gat amɨn madep egɨp do yagɨmal \r (Mt 20.20-28) \p \v 35 Jems gat Jon gat, Sebedi dakon monjɨ bamot, uŋun da Yesukon altaŋ ɨmɨŋek yaŋ iyɨgɨmal, “Yoyɨŋdet, nit yo kɨnda do gayɨkdamak, uŋun gak da abi do nandamak.” \p \v 36 Yaŋbal yaŋ yoyɨgɨt, “Niaŋ abeŋ do nandamal?” \p \v 37 Yaŋban yaŋ iyɨgɨmal, “Gak don tɨlɨmgo gat yɨkgi bɨsapmon nit kɨnda da gak da amɨn tetdo, ae kɨnda da gwandeŋ tet do yɨtdeŋ do nandamak.” \p \v 38 \x - \xo 10:38 \xt Mk 14.36; Lk 12.50\x*Yaŋbal Yesu da yaŋ yoyɨgɨt, “Jil gen uŋun yomal uŋun dɨma nandaŋ pɨsaŋek yomal. Nak da tepmɨ madep pakdɨsat uŋun tagɨ panjil?” \p \v 39 \x - \xo 10:39 \xt Ya 12.2; PA 1.9\x*Yaŋban iyɨgɨmal, “Tagɨ pandeŋ.” \p Yaŋ yaŋbal Yesu da yoyɨgɨt, “Uŋun asi, tepmɨ pakdɨsat uŋun pakdamal. \v 40 Mani, namɨn da nak da amɨn tet do yɨtjak, ae namɨn da gwandeŋ tet do yɨtjak uŋun arɨpmɨ dɨma yaŋ dagokeŋ. Tamo uŋun Piŋkop da amɨn kɨlɨ manjɨŋ yopgut uŋun dakon gɨn.” \p \v 41 Paŋdetni 10 kabɨ gen uŋun nandaŋek Jems gat Jon gat do butjap nandawit. \v 42 \x - \xo 10:42 \xt Lk 22.25-26\x*Mani Yesu da yoyɨŋban opba yaŋ yoyɨgɨt, “Ji nandaŋ, Amɨn Ŋwakŋwarɨ Kabɨ dakon amɨn tagɨ da iyɨ do nandaba wukwanek pi madepsi amɨn do yoba aŋ. Ae geni guramɨk kɨmotni do nandaŋ. \v 43 \x - \xo 10:43 \xt Mt 23.11; Mk 9.35\x*Mani uŋun dakon aŋpak uŋun jikon dɨma tosak. Jikon da amɨn kɨnda amɨn tagɨ man pak do nandɨsak kaŋ, uŋun amɨn oman amɨnji egek amɨn tagɨ man pasak. \v 44 Amɨn kɨnda jikon da mibɨltok amɨn egɨp do nandɨsak kaŋ, uŋun amɨn mɨŋat amɨn morap dakon oman amɨni egek mibɨltok amɨn tagɨ egɨpjak. \v 45 Amɨn Dakon Monji uŋun yaŋ gɨn kɨlɨ agɨt. Amɨn da oman aŋɨmni do dɨma pɨgɨt. Iyɨ mɨŋat amɨn morap paŋpulugokdo, ae iyɨ dakon gɨptɨmnaŋ paregek yumaŋ naŋ yop do pɨgɨt.” \s1 Yesu da amɨn dabɨlɨ mɨni kɨnda aŋmɨlɨp agɨt \r (Mt 20.29-34 ae Lk 18.35-43) \p \v 46 Yesu gat paŋdetni gat Jeriko kokup papmon kɨŋ altawit. Yesu uŋun kokup yɨpmaŋ degakwan paŋdet kabɨni gat ae mɨŋat amɨn kabɨ madep gat kɨsi kɨwit. Kɨŋakwa kosit ɨleŋon amɨn dabɨlɨ mɨni kɨnda yɨkgɨt, mani Batimeus, uŋun Timeus dakon monji. Uŋun amɨn dabɨlɨ mɨni do amɨn da moneŋ ɨmni do bɨsit yoyɨŋek yɨkgɨt. \v 47 Yɨgakwan amɨn da “Yesu Nasaret amɨn obɨsak” yaŋ yaŋba nandaŋek gen madepsi yaŋ tɨdaŋek yagɨt, “Yesu, Dewit Dakon Monji, bupmɨ nandaŋ nam!” \p \v 48 Yaŋ tɨdaŋban amɨn morapmɨ da gen tebai iyɨŋek dɨma yaŋ tɨdosak do iyɨwit. Mani madepsi sigɨn yaŋ tɨdaŋek yagɨt, “Dewit Dakon Monji, bupmɨ nandaŋ nam!” \p \v 49 Yaŋ tɨdaŋban Yesu da nandaŋek kosiron agek yaŋ yagɨt, “Iyɨŋba apban.” \p Yaŋban amɨn da dabɨlɨ mɨni amɨn yaŋ iyɨwit, “But galak nandaŋek pɨda. Opbi do yosok.” \v 50 Gen uŋun yaŋba nandaŋek ɨmalni kukwaŋ yɨpmaŋek Yesukon opgut. \p \v 51 Opban Yesu da yaŋ iyɨgɨt, “Nak ninaŋ aŋgabeŋ do nandɨsal?” \p Yaŋban dabɨlɨ mɨni amɨn da yaŋ iyɨgɨt, “Yoyɨŋdet, nak sɨŋtok do nandɨsat.” \p \v 52 \x - \xo 10:52 \xt Mk 5.34\x*Yaŋban Yesu da yaŋ iyɨgɨt, “Gak nandaŋ gadaŋ namɨsal, do kɨlek taŋek kɨki.” Yaŋ iyɨŋban uŋudon gɨn dabɨlɨ sɨŋtaŋek Yesu yolgɨt. \ms1 Yesu tepmɨ paŋek kɨmakgɨt da aeni pɨdagɨt \mr (Kɨlapmɨ 11.1–16.20) \c 11 \s1 Yesu Jerusalem Kokupmon pɨgɨgɨt \r (Mt 21.1-11 ae Lk 19.28-40 ae Jon 12.12-19) \p \v 1 Yesu gat paŋdetni gat Jerusalem kokup pap aŋkapmat aŋek Betpage ae Betani kokupmon kɨŋ altawit. (Kokup bamot uŋun Ɨleŋ Olipmon tomal.) Altaŋek Yesu da paŋdetni bamorɨ yabegek, \v 2 yaŋ yoyɨgɨt, “Jil ason kokup komaŋ uŋudon kɨŋ altaŋek uŋudon gɨn donki bɨlagɨ kɨnda napmon akban konjil. Uŋun donki amɨn da kwenikon dɨma yɨkbi. Napmɨ wɨtdalek aŋopjil. \v 3 Amɨn kɨnda da ‘Nido yaŋ amal’ yaŋ dayɨŋban kaŋ yaŋ iyɨnjil, ‘Amɨn Tagɨ da pi kɨnda ak do aŋek yosok. Donjok yɨpban opdɨsak.’ ” \p \v 4 Uŋun amɨn bamot kɨŋ donki bɨlagɨ uŋun kosiron kagɨmal. Uŋun amɨn kɨnda da yoma kagakon gwɨlɨkba akgɨt. Napmɨ wɨtdalbal, \v 5 amɨn akgwit en da pɨndagek yawit, “Nibaŋ ak do aŋek on donki bɨlagɨ wɨtdalgamal?” \v 6 Yaŋba Yesu da gen yoyɨgɨt uŋudeŋ gɨn yoyɨgɨmal. Abal nandaŋ yomɨŋakwa donki aŋkɨgɨmal. \v 7 Yesukon altaŋek ɨmalni ɨlɨk donki bɨlagɨ da kwenon yopmaŋakwal Yesu pawɨgɨ uŋudon yɨkgɨt. \v 8 Yaŋ aŋakwan amɨn morapmɨ da kosiron ɨmalni yalɨwit. Aŋakwa amɨn dɨwarɨ da kɨŋ kɨndap kɨlɨŋ mandaŋ paŋobɨŋ kosiron yalɨwit \fig Yesu donkikon yɨgek pɨgɨgɨt|alt="Jesus on Donkey" src="LB00315B.TIF" size="span" loc="Location" copy="Copyright" ref="11.8" \fig* \p \v 9 \x - \xo 11:9 \xt Kap 118.25-26\x*Amɨn mibɨltok kɨwit ae buŋon yolgwit kɨsi da yaŋ tɨdaŋek yaŋ yawit, “Osana! Piŋkop aŋkɨsino! \q1 ‘Piŋkop dakon gɨsamɨ toŋ amɨn uŋun Amɨn Tagɨ da manon abɨsak.’ \m \v 10 Osana! Babɨknin Dewit da amɨn kɨla agɨt uŋudeŋ gɨn on amɨn kɨla amɨn madepnin egɨp do abɨsak, uŋun do Piŋkop Wɨkwisi Kwen Kokup Amɨn aŋkɨsino!” \p \v 11 Yesu Jerusalem kɨŋ altaŋek Telagɨ Yut Madep uŋun da nagalgwan pɨgɨgɨt. Pɨgɨ yo morap pɨndak aŋ aŋ kɨgɨt, mani gɨldat pɨgɨk do aŋakwan paŋdetni 12 kabɨ gat tobɨlek Betani kokupmon kɨwit. \s1 Yesu da yaŋban pik kɨndap kɨnda kɨbɨdagɨt \r (Mt 21.18-19) \p \v 12 Wɨsa dagaŋakwan Betani kokup yɨpmaŋ dek obɨŋ kosiron Yesu jap do agɨt. \v 13 \x - \xo 11:13 \xt Lk 13.6\x*Yaŋ aŋek pik kɨndap kɨnda dubagɨkon da tam dɨrɨm kagɨt. Yaŋ kaŋek bamɨ dɨ toŋ bo dɨma yaŋ do kapmatjok da kɨŋ wɨsɨgɨt. Mani bamɨ dɨ dɨma pɨndakgɨt. Tamɨ gɨn pɨndakgɨt, nido pik kɨndap dakon bamɨ toktok bɨsap dɨma. \v 14 Yesu da kɨndap uŋun yaŋ kaŋek yagɨt, “Buŋon bamɨ dɨmasi toki, aŋaki amɨn da dɨmasi paŋ noni dosi nandɨsat.” Gen yagɨt uŋun paŋdetni da nandawit. \s1 Yesu da amɨn Telagɨ Yut Madepmon moneŋ ɨlɨt pi awit uŋun yolgɨt \r (Mt 21.12-17 ae Lk 19.45-48 ae Jn 2.13-22) \p \v 15 Yesu gat paŋdetni gat Jerusalem kɨŋ altawit. Kɨŋ altaŋek Yesu Telagɨ Yut Madep da nagalgwan pɨgɨ pɨndakban amɨn moneŋ ɨlɨt pi awit. Uŋun wasaŋek amɨn yolban waŋga abɨgɨwit. Yaŋ aŋek moneŋ kulabɨk awit amɨn dakon tamo, ae mɨnam baŋ moneŋ ɨlɨt awit amɨn dakon tamo uŋun kɨsi paŋtobɨlban tagal kɨwit. \v 16 Yaŋ aŋek amɨn Telagɨ Yut Madep da nagalgwan yoni tɨmɨgek kɨŋ ap dɨma ani do yaŋsop aŋyomgut. \v 17 \x - \xo 11:17 \xt Ais 56.7; Jer 7.11\x*Yaŋsop aŋyomɨŋek yaŋ yoyɨŋ dekgɨt, “Piŋkop da papiakon gen yaŋ mandabi: \q1 ‘Nak dakon yut uŋun amɨn mɨktɨmɨ mɨktɨmɨ ekwaŋ uŋun da abɨŋ bɨsit aŋnamni do tosak.’ \m Mani ji da kulabɨk aba \q1 ‘kabo noknok dakon pasɨlɨ tamo asak.’ ” \p \v 18 \x - \xo 11:18 \xt Mk 14.1\x*Yaŋ yaŋban mukwa sogok amɨn dakon amɨn madep kabɨ ae gen teban yoyɨŋdet amɨn gen uŋun nandaŋek Yesu aŋakba kɨmotjak do kosit wɨsɨwit. Uŋun Yesu do si pasalgwit, nido mɨŋat amɨnyo da Yesu dakon gen yogokni do tamtam yawit. \p \v 19 Yaŋ yaŋakwa pɨlɨn pɨlɨndo Yesu gat paŋdetni gat Jerusalem yɨpmaŋek kɨwit. \s1 Nandaŋ gadaron da bɨsit ani \r (Mt 21.20-22) \p \v 20 Wɨsa dagokdo Yesu gat paŋdetni gat kosiron kɨwit. Kɨŋek pik kɨndap uŋun kɨlɨ wagɨlsi kɨbɨdagɨt kawit. \v 21 Yaŋ kaŋek Pita da Yesu da gen yagɨt uŋun nandaŋek yaŋ iyɨgɨt, “Yoyɨŋdet, ka! Apma pik kɨndap yokwi tosak do yagɨl abɨsok oni kɨbɨdak!” \p \v 22 Yaŋban Yesu da gen kobogɨ yaŋ yagɨt, “Ji Piŋkop nandaŋ gadaŋ ɨmni. \v 23 \x - \xo 11:23 \xt Mt 17.20\x*Nak asisi dayɨsat, amɨn kɨnda da ɨleŋ kɨnda yaŋ iyɨsak, ‘Gak pɨdaŋ tap kaga pɨgɨ’ yaŋ iyɨŋek but bamot dɨma asak kaŋ, uŋun iyɨsak uŋudeŋ gɨn altokdɨsak. \v 24 \x - \xo 11:24 \xt Mt 7.7\x*Uŋun do nak yaŋ dayɨsat, ni yo kɨnda do Piŋkop bɨsit iyɨŋek yo uŋun tɨmɨtni do nandaŋ gadaŋ kɨmotni kaŋ, yaŋ gɨn tɨmɨtdaŋ. \v 25-26 \x - \xo 11:25-26 \xt Mt 6.14-15\x*Ji bɨsit ani bɨsapmon amɨn kɨnda da yokwi aŋ damgut kaŋ, yokwini yopmaŋ ɨbi. Yaŋ ani kaŋ, Kwen Kokup Datji da yokwisi yaŋ gɨn yopdɨsak.” \s1 Yesu tapmɨm taŋ ɨmgut uŋun do iyɨwit \r (Mt 21.23-27 ae Lk 20.1-8) \p \v 27 Yesu gat paŋdetni gat aeni Jerusalem kɨŋ altawit. Aŋek Yesu Telagɨ Yut Madep da nagalgwan pɨgɨ agɨpgut. Agakwan mukwa sogok amɨn dakon amɨn madep kabɨ, ae gen teban dakon yoyɨŋdet amɨn, ae kɨla amɨn Yesukon opgwit. Obɨŋek yaŋ iyɨwit, \v 28 “Namɨn da pi uŋun abi do yaŋ mudaŋ gamgut da yo uŋun asal? Ae namɨn da man madep gamgut?” \p \v 29 Yaŋba Yesu da yaŋ yoyɨgɨt, “Nak jibaŋ gen kɨnda dayɨkdɨsat. Dayɨko kobogɨ nayɨni kaŋ, nakyo kɨsi kobogɨ tagɨ dayɨkeŋ. \v 30 Jon telagɨ pakbi sogɨt bɨsapmon, Piŋkop da yabekban pi agɨt, bo amɨn da yabekba agɨt? Uŋun do nayɨni.” \p \v 31 Yaŋban iyɨ gɨn notni yoyɨŋ yoyɨŋ aŋek yaŋ yawit, “Kobogɨ ni gen kɨnda naŋ iyɨneŋ? ‘Piŋkop da yabekgɨt’ yaŋ iyɨneŋ kaŋ, gen tebai yaŋ niyɨsak, ‘Ji nido dɨma nandaŋ gadaŋ ɨmgwit?’ \v 32 Mani ‘Amɨn da yabekgɨt’ yaŋ iyɨneŋ kaŋ, uŋun kɨsi tagɨ dɨma asak, nido amɨn morapmɨ da Jon do kombɨ amɨn bamɨsi kɨnda yaŋ nandaŋ. Do Jon dakon man bin aŋupbal aneŋ kaŋ nindapdaŋ.” Yaŋ do si pasalek \v 33 Yesu do gen kobogɨ yaŋ iyɨwit, “Nin dɨma nandamaŋ.” \p Yaŋba Yesu da yaŋ yoyɨgɨt, “Nakyo kɨsi namɨn da pi uŋun abeŋ do yaŋ mudaŋ namgut da pi asat uŋun dɨma dayɨkeŋ.” \c 12 \s1 Wain pi kɨla amɨn yokwi dakon tɨlak gen \r (Mt 21.33-46 ae Lk 20.9-19) \p \v 1 \x - \xo 12:1 \xt Ais 5.1-2\x*Ae Yesu da tɨlak gen kɨnda yaŋ yoyɨgɨt, “Amɨn kɨnda da wain pini aŋek nagal agɨt. Aŋek uŋun nagalon wain sop bamaŋ tɨl do gapma kɨnda wayɨkgɨt. Aŋek kɨla amɨn da kabo noknok pɨndat do yut dubak kɨnda wɨtjɨŋban wɨgɨgɨt. Yut wɨtjɨŋek kɨla amɨn da pini aŋek bamɨ pakpak bɨsapmon bamɨ dɨ namni yaŋ nandaŋek wain pi uŋun da kɨsiron yɨpmaŋek mɨktɨm dubagɨkon kɨgɨt. \fig Wain pi dakon tɨlak gen|alt="Vineyard setup" src="LB00103B.TIF" size="span" loc="Location" copy="Copyright" ref="12.1" \fig* \p \v 2 “Wain sop pakpak bɨsap kwaŋ taŋakwan oman monjɨ kɨnda yabekban wain bamɨ tɨmɨk paŋopjak do kɨgɨt. \v 3 Kɨŋ altaŋban wain pi dakon kɨla amɨn da uŋun pi monjɨ abɨdaŋ aŋagek bamɨ kɨnda dɨma ɨmɨŋek yɨpba kɨgɨt. \v 4 Yaŋ aba pi ami da aeni oman monjɨ kɨnda yabekdak. Uŋun pi monjɨ busuŋɨkon aŋagek yo yokwisi aŋɨmgwit. \v 5 Yaŋ aba kɨnda gat yabekban kwan aŋakba kɨmakgɨt. Yaŋ aba pi monjɨ morapmɨ yabekgɨt. Dɨwarɨ si baljaŋek dɨwarɨ dapba kɨmakgwit. \p \v 6 “Dapmaŋakwa kaloŋɨ kɨnda egɨpgut uŋun iyɨ dakon monji. Monji uŋun do galagɨsi nandagɨt. Buŋon iyɨ dakon monji yabegek yaŋ nandagɨt, ‘Monjɨno kwan kɨla amɨn da uŋun do nandaba wukwanek geni nandaŋek bamɨ dɨ ɨmni.’ \p \v 7 “Mani kɨla amɨn da monjɨ kaŋek notni yoyɨŋ yoyɨŋ aŋek yaŋ yawit, ‘Amɨn on da egɨ don datni dakon yo morap tɨmɨtdɨsak, do nin amɨn on aŋagek wain pini nin do aŋawatneŋ.’ \v 8 \x - \xo 12:8 \xt Ibr 13.12\x*Yaŋ yaŋek monjɨ uŋun aŋakba kɨmakgɨt. Kɨmakban bumjotni pigaga naŋ maba waŋga kɨgɨt. \p \v 9 “Ji niaŋ nandaŋ? Don pi ami da abɨŋ pi kɨla amɨn niaŋ aŋyomjak? Pi ami da abɨŋ uŋun kɨla amɨn dapban kɨmotdaŋ. Dapban kɨmagakwa wain pi uŋun amɨn ŋwakŋwarɨ da kɨsiron yɨpdɨsak. \v 10 \x - \xo 12:10 \xt Kap 118.22-23\x*Ji Piŋkop da papiakon gen tosok uŋun dɨma manjɨŋ nandawit? Gen uŋun yaŋ: \q1 ‘Yut agak amɨn da gwak yokwi yaŋ yaŋek maba kɨgɨt, uŋun gwak amɨn da yut kodɨgɨkon tɨp kɨnda naŋ tɨdawit da akdak. \q1 \v 11 Yo uŋun Amɨn Tagɨ da agɨt, aŋakwan nin da kono yo masɨ masɨmɨsi asak.’ ” \p \v 12 Yaŋ yoyɨŋban mukwa sogok amɨn dakon amɨn madep kabɨ, ae gen teban yoyɨŋdet amɨn ae kɨla amɨn da “Tɨlak gen uŋun nin do yosok” yaŋ nandaŋek Yesu abɨdok do nandawit. Mani mɨŋat amɨn do pasalek yɨpba si kɨgɨt. \s1 Rom dakon kɨla amɨn madep Sisa do moneŋ ɨmɨmɨ bo dɨma? \r (Mt 22.15-22 ae Lk 20.20-26) \p \v 13 \x - \xo 12:13 \xt Lk 11.53-54\x*Parisi amɨn dɨwarɨ gat ae Erot da kabɨkon amɨn dɨwarɨ gat da Yesu dakon gen nandaŋek suŋ kɨnda yaŋban abɨdoni do kɨla amɨn da yabekgwit. \v 14 Yesukon kɨŋ altaŋek yaŋ iyɨwit, “Yoyɨŋdet, gak gen bamɨ yogok amɨn yaŋ nandamaŋ. Gak amɨn do dɨma pasoldol. Amɨn mani toŋ ae amɨn mani mɨni uŋun kɨsi Piŋkop dakon aŋpak yoyɨŋ dek mudosol. Gak niaŋ nandɨsal? Sisa do moneŋ ɨmno tagɨ asak bo dɨma? Ɨmneŋ bo dɨma?” \p \v 15 Mani Yesu da uŋun jamba but amɨn yaŋ nandaŋ yomɨŋek yaŋ yoyɨgɨt, “Ji nido nak aŋkewalgaŋ? Moneŋ tabɨlɨ kɨnda aŋabɨŋ naba koko.” \v 16 Moneŋ tabɨlɨ kɨnda aŋobɨŋ ɨba abɨdaŋek yaŋ yoyɨgɨt, “On wup gat ae man mandabi gat uŋun namɨn dakon?” \p Yaŋban yaŋ yawit, “Sisa dakon.” \p \v 17 \x - \xo 12:17 \xt Ro 13.7\x*Yaŋba yaŋ yoyɨgɨt, “Sisa dakon yo uŋun Sisa iyɨ do ɨmni, ae Piŋkop dakon yo uŋun Piŋkop iyɨ do ɨmni.” Gen uŋun yaŋban nandaŋek Yesu do nandaba ŋwakŋwarɨsi agɨt. \s1 Amɨn kɨmakbi da pɨdoni do Yesu iyɨwit \r (Mt 22.23-33 ae Lk 20.27-40) \p \v 18 \x - \xo 12:18 \xt Ya 23.8\x*Yaŋ aŋakwa Sadyusi amɨn dɨwarɨ da Yesukon apgwit. (Uŋun amɨn kabɨ amɨn kɨmakbi arɨpmɨ dɨma pɨdoni yaŋ nandaŋ.) Abɨŋek yaŋ iyɨwit, \v 19 \x - \xo 12:19 \xt GT 25.5\x* “Yoyɨŋdet, Moses da gen kɨnda yaŋ mandagɨt, ‘Amɨn kɨnda monjɨ mɨni da kɨmagakwan mɨŋatni ɨsal egɨpjak kaŋ, padɨge da paŋakwan monjɨ paŋalasak.’ \v 20 Bɨsap kɨndakon peni padɨge 7 kabɨ egɨpgwit. Mibɨltok nani uŋun mɨŋat paŋek monji mɨni egek kɨmakgɨt. \v 21 Kɨmakban uŋun da buŋon nani da sakwabat paŋek yaŋ gɨn monji mɨni egɨ kɨmakgɨt. Ae uŋun da buŋon nani yaŋ gɨn agɨt. \v 22 Uŋuden gɨn notni dɨwarɨ kɨsi mɨŋat uŋun paŋek monji mɨni da kɨmakgwit. Kɨmagakwa mɨŋat uŋun don kɨmakgɨt. \v 23 Wɨli 7 kabɨ kɨsi da pawit, do amɨn da kɨmoron da pɨdoni bɨsap madepmon namɨn dakon mɨŋatni asak?” \p \v 24 Yaŋba Yesu da yaŋ yoyɨgɨt, “Ji Piŋkop da papiakon gen tosok uŋun dɨma kaŋ nandaŋyo aŋ. Ae Piŋkop dakon teban tok tosok uŋun kɨsi dɨma kaŋ nandaŋyo aŋ. Uŋun do aŋek ji gen gulusuŋ yoŋ. \v 25 Kɨmakbi da pɨdoni bɨsapmon mɨŋat eyo agak dɨma tokdɨsak. Aŋelo Kwen Kokup ɨsal ekwaŋ uŋun da tɨlagon egɨpdaŋ. \v 26 \x - \xo 12:26 \xt TP 3.2,6\x*Nak amɨn da kɨmoron da pɨdot pɨdot uŋun dakon mibɨlɨ dayɨkeŋ. Moses da gen kɨnda mandagɨt ji manjɨŋ nandaŋ bo dɨma? Moses da kɨndap kɨnda soŋban kaŋakwan Piŋkop da gen yaŋ iyɨgɨt: \q1 ‘Nak Abraham, Aisak, ae Jekop dakon Piŋkop.’ \m \v 27 Uŋun do nak yaŋ dayɨsat, Piŋkop uŋun amɨn kɨmakbi dakon Piŋkop dɨma, amɨn egɨp egɨpmɨ toŋ uŋun dakon Piŋkop.” \s1 Ni gen teban da mibɨltok asak? \r (Mt 22.34-40 ae Lk 10.25-28) \p \v 28 \x - \xo 12:28 \xt Lk 10.25-28\x*Aŋakwan gen teban yoyɨŋdet amɨn kɨnda da abɨŋ pɨndakban Yesu gat Sadyusi amɨn gat gen emat awit. Yesu da gen kobogɨ tagɨsi yoyɨŋban nandaŋek Yesu yaŋ iyɨgɨt, “Ni gen teban da gen teban morap yapmaŋ mudaŋek mibɨltok asak?” \p \v 29 \x - \xo 12:29 \xt GT 6.4-5\x*Yaŋban Yesu da gen kobogɨ yaŋ iyɨgɨt, “Gen teban mibɨltok asak uŋun yaŋ: \q1 ‘Israel amɨn kabɨ, gen uŋun nandani. Amɨn Tagɨ kaloŋ gɨn uŋun Piŋkopnin. \q1 \v 30 Ji Amɨn Tagɨ Piŋkopji uŋun but gat, ae wup gat, ae tapmɨmgo gat, ae nandak nandakgo gat kɨsi but dasi galak taŋ ɨbi.’ \m \v 31 \x - \xo 12:31 \xt MS 19.18\x*Ae uŋun da buŋon yaŋ tosok: \q1 ‘Gaga do but dasi niaŋ galak tosol, uŋudeŋ gɨn amɨn do but dasi galak taŋ yobi.’ \m Uŋun gen teban bamot da gen teban morap yapmaŋ mudomal.” \p \v 32 Yaŋban uŋun gen teban yoyɨŋdet amɨn da Yesu yaŋ iyɨgɨt, “Yoyɨŋdet, tagɨsi yosol. Uŋun asisi, Piŋkop uŋun kaloŋ dagɨn egɨsak, ae Piŋkop kɨnda dɨma egɨsak. \v 33 \x - \xo 12:33 \xt 1Sa 15.22; Os 6.6\x*Notgo do galagɨ niaŋ nandɨsal uŋun si yapmaŋek Piŋkop do galagɨ madepsi nandaŋ ɨmni. Bɨsapmɨ bɨsapmɨ uŋun do nandaŋek ae oman aŋ ɨmɨŋek egɨpni. Yaŋ aŋek gaga do but dasi niaŋ galak tosol, uŋudeŋ gɨn amɨn do but dasi galak taŋ yobi. Uŋun gen bamot da mukwa sogok mibɨlɨ mibɨlɨ yapmaŋ mudomal.” \p \v 34 Yaŋban Yesu da amɨn nandaŋ kokwini toŋ kɨnda da yosok yaŋ nandaŋek iyɨgɨt, “Piŋkop da Amɨn Kɨla Asak uŋun gak kɨlɨ aŋkwaŋ asal.” \p Yaŋ yaŋban amɨn morap Yesu gen saŋbeŋek iyɨk do pasalgwit. \s1 Kristo uŋun Dewit dakon Piŋkop \r (Mt 22.41-46 ae Lk 20.41-44) \p \v 35 Yesu telagɨ yut nagalgwan egek amɨn yoyɨŋ degek yaŋ yoyɨgɨt, “Gen teban yoyɨŋdet amɨn da gen kɨnda yaŋ yoŋ, ‘Kristo uŋun Dewit dakon yawi dɨwatni.’ Mibɨlɨ nido yaŋ yoŋ? \v 36 \x - \xo 12:36 \xt Kap 110.1\x*Dewit Telagɨ Wup da aŋpulugaŋban iyɨ yaŋ yagɨt: \q1 ‘Piŋkop da nak dakon Amɨn Tagɨ yaŋ iyɨgɨt, “Gak abɨŋ nak da amɨnsi tet do yɨkbɨ don uwalgo kandap gɨbaŋgogwan yopbo gengo guramɨtni.” ’ \m \v 37 Dewit da uŋun amɨn do Amɨn Tagɨ yaŋ iyɨgɨt, do Kristo uŋun Dewit dakon yawi dɨwatni dɨma, uŋun Amɨn Tagɨni.” Yesu da gen uŋun yaŋakwan mɨŋat amɨn kabɨ madep da nandaŋ galak tawit. \s1 Gen teban yoyɨŋdet amɨn dakon aŋpak yokwi \r (Mt 23.1-36 ae Lk 11.37-54 ae 20.45-47) \p \v 38 Aŋakwa Yesu da yoyɨŋ degek yaŋ yoyɨgɨt, “Ji gen teban yoyɨŋdet amɨn da dayɨŋdet aŋ uŋun do pɨndak kɨmotni. Uŋun amɨn ɨlɨkba pɨgɨkni dubagɨ paŋek mɨŋat amɨnyo da makeron ‘gɨldat tagɨ’ yaŋ yoyɨni yaŋ do galak toŋ. \v 39 Muwut muwut yutnikon ae jap noknok bɨsap madepmon amɨn mani toŋ da yɨyɨt tamokon yɨt do galak toŋ. \v 40 Uŋun amɨn sakwabat paŋkewalek yutni tɨmɨkgaŋ. Ae amɨn da pɨndatni yaŋ do bɨsit dubagɨsi aŋ. Uŋuden amɨn gen kokwin bɨsap madepmon kobogɨ do yo jɨgɨsi pakdaŋ.” \s1 Yoni mɨni mɨŋat kɨnda da Piŋkop do paret agɨt \r (Lk 21.1-4) \p \v 41 Yesu Telagɨ Yut Madepmon wɨgek paret yopyop tamo da kapmatjok yɨkgɨt. Yɨgek pɨndagakwan amɨn morapmɨ da paret yopgwit. Moneŋ morapmɨ taŋ yomgwit amɨn uŋun da moneŋ madep yopgwit. \v 42 Aŋakwa sakwabat yoni mɨni kɨnda da abɨŋ moneŋ gɨmani tabɨlɨ bamorɨ monɨŋɨsisok paret yopyop tamokon yopgut. \p \v 43 \x - \xo 12:43 \xt 2Ko 8.12\x*Yaŋ yopban kaŋek Yesu da paŋdetni yaŋ paŋmuwugek yaŋ yoyɨgɨt, “Nak asisi dayɨsat, on sakwabat uŋun da paret yopmaŋdak uŋun da amɨn morap da yopmaŋ si yapmaŋdak. \v 44 Amɨn morap uŋun moneŋni morapmɨ taŋ yomaŋakwa dɨwarɨ gɨn paret ɨdapmon yopmaŋ. Mani on mɨŋat wadak wadaksi aŋek moneŋni kɨsi yopmaŋdak. Kɨlɨ jap yumaŋ nosak moneŋni dɨ dɨma taŋ ɨmaŋ.” \c 13 \s1 Yesu da Telagɨ Yut Madep tuwɨlni do yagɨt \r (Mt 24.1-2 ae Lk 21.5-6) \p \v 1 Yesu gat paŋdetni gat telagɨ yut madep dakon nagal yɨpmaŋ waŋga pɨŋakwa monjɨ kɨnda da yaŋ iyɨgɨt, “Yoyɨŋdet, tɨp madepsi baŋ yut tagɨsisi dɨ awit do dɨgo pɨndat!” \p \v 2 \x - \xo 13:2 \xt Lk 19.44\x*Yaŋban Yesu da gen kobogɨ yaŋ iyɨgɨt, “On yut madep pɨndakdal, uŋun dakon tɨp notni da kwenon dɨma taŋ taŋ akdaŋ. Tuwɨlba kɨsisi maŋ mudokdaŋ.” \s1 Yesu da jɨgɨ morapmɨ altoni do yagɨt \r (Mt 24.3-14 ae Lk 21.7-19) \p \v 3 Yesu Ɨleŋ Olipmon yɨgakwan Telagɨ Yut Madep ason tet tagɨt. Aŋakwan Pita, Jems, Jon ae Andru da iyɨ gɨn Yesu yaŋ iyɨwit, \v 4 “Gak da gen uŋun yal, uŋun ni bɨsapmon altokdaŋ? Ni yo da mibɨltok altaŋban kaŋek uŋun yo morap altosak dakon bɨsap kwaŋ tosok yaŋ nandaneŋ?” \p \v 5 Yaŋ yaŋba Yesu da yoyɨgɨt, “Amɨn da paŋkewalni do kaŋ kɨmotni. \v 6 Amɨn morapmɨ da abɨŋ nak dakon man yaŋek yaŋ yokdaŋ, ‘Nak naga Kristo.’ Yaŋ yaŋek amɨn morapmɨ paŋkewaldaŋ. \v 7 Uŋun bɨsapmon emat wuwɨk gat ae dubagɨkon emat aŋ uŋun dakon gen bin apba nandaŋek butji dɨma pasolni. Uŋun yo morap altokdaŋ, mani mɨktɨm da mudosak bɨsap madep kɨlɨ uŋun yaŋ dɨma nandani. \v 8 Mɨktɨm kɨnda dakon amɨn da pɨdaŋba mɨktɨm kɨnda dakon amɨn gat emat wamdaŋ. Ae kɨla amɨn madep kɨnda dakon amɨn da pɨdaŋba kɨla amɨn madep kɨnda dakon amɨn gat emat wamdaŋ. Aŋakwa mɨktɨm dɨwarɨkon wudɨp akdɨsak, ae mɨktɨm dɨwarɨkon amɨn da jap do madepsi aŋek dɨwarɨ da kɨmotdaŋ. Mɨŋat monjɨ kwapmɨ toŋ da monjɨ altok do aŋek sugaŋba tepmɨ nandaŋ, uŋudeŋ gɨn uŋun yo morap altoni bɨsapmon, bɨsap madep kwaŋ tosok yaŋ nandani. \p \v 9 \x - \xo 13:9 \xt Mt 10.17-20\x* “Uŋun bɨsapmon ji dɨsi do kɨla ani. Amɨn da gen pikon depdaŋ ae Juda amɨn da muwut muwut yutnon pawɨgɨ nap kɨrɨŋbaŋ baljokdaŋ. Ji nak nandaŋ namaŋ do amɨn da ji paŋkɨ mɨktɨm dakon kɨla amɨn madep da ɨŋamon depba atdaŋ. Uŋun bɨsapmon nak dakon gen yoyɨni. \v 10 Mɨktɨm da mudosak bɨsap madep tepmɨ dɨma apdɨsak. Mibɨltok amɨn mɨktɨmɨ mɨktɨmɨ ekwaŋ uŋun da Gen Bin Tagɨsi nandani. \v 11 \x - \xo 13:11 \xt Lk 12.11-12\x*Amɨn da ji tɨmɨk paŋpaŋ gen pikon depni bɨsapmon dɨma pasolni. Ni gen baŋ yoyɨneŋ yaŋ dɨma nandani. Uŋun bɨsapmon Piŋkop da ni gen dayɨsak uŋun baŋ yoyɨni. Yaŋ aŋakwa ji dakon gen dɨma asak, uŋun Telagɨ Wup dakon gen asak. \p \v 12 \x - \xo 13:12 \xt Mt 10.21\x* “Uŋun bɨsapmon amɨn da yaŋ akdaŋ: peni kɨnda da padɨge uwal da kɨsiron yɨpban aŋakba kɨmotdɨsak, ae amɨn kɨnda da mɨŋat monjɨyoni uwal da kɨsiron yopban dapba kɨmotdaŋ, ae mɨŋat monjɨyo da meŋi datniyo do yaŋ gɨn akdaŋ. \v 13 \x - \xo 13:13 \xt Mt 10.22; Jn 15.21\x*Yaŋ aba ji nak nolgaŋ do aŋek amɨn kɨsi morap da ji do butjap nandakdaŋ. Mani tebai agek egɨ wɨgakwa bɨsap madepmon wɨgɨsak amɨn uŋun Piŋkop da yokwikon baŋ tɨmɨtdɨsak.” \s1 Yo yokwisi kɨnda da altokdɨsak \r (Mt 24.15-28 ae Lk 21.20-24) \p \v 14 \x - \xo 13:14 \xt Dan 9.27; 11.31; 12.11\x*Yesu da saŋbeŋek yaŋ yagɨt, “Yo yokwisi amɨn paŋupbal ak kɨnda don dɨma toktogɨ tamokon akban kokdaŋ.” (On gen manjɨsak amɨn da pakyaŋsi nandɨsak.) “Uŋun bɨsapmon amɨn Judia mɨktɨmon egɨpni uŋun pasal kabapgwan tepmɨsi wɨgɨni. \v 15 \x - \xo 13:15 \xt Lk 17.31\x*Amɨn kɨnda yut kwenon egɨpjak kaŋ, yo kabɨni tɨmɨt do yutgwan dɨma pɨgɨsak. \fig Juda amɨn yutni yaŋ awit|alt="Jewish house" src="LB00234B.TIF" size="col" loc="Location" copy="Copyright" ref="13.15" \fig* \p \v 16 “Ae amɨn kɨnda pigaga egɨpjak kaŋ, yutnon ɨlɨkba pɨgɨkni kɨŋ abɨdok do dɨmasi kɨsak. \v 17 \x - \xo 13:17 \xt Lk 23.29\x*Uŋun bɨsapmon mɨŋat monjɨ kwapni toŋ, ae mɨŋat monjɨ mum noŋ uŋun bupmɨsi. \v 18 Ji da Piŋkop bɨsit iyɨŋba nandaŋakwan yo uŋun ais bɨsapmon dɨma altoni. \v 19 \x - \xo 13:19 \xt Dan 12.1; PA 7.14\x*Uŋun bɨsapmon yo jɨgɨsi altokdaŋ. Piŋkop da yo morap wasagɨron da egɨ abɨsok ekwamaŋon yo jɨgɨsi uŋuden kɨnda dɨma altagɨt. Ae buŋon yo jɨgɨ uŋuden aeni dɨma altokdaŋ. \v 20 Amɨn Tagɨ da uŋun bɨsap dɨma aŋpɨsɨp asak tam mɨŋat amɨn morap kɨsi pasɨlnom. Mani mɨŋat amɨn kabɨ iyɨ do kɨlɨ manjɨgɨt uŋun do bupmɨ nandaŋek bɨsap aŋpɨsɨp akdɨsak. \p \v 21 “Uŋun bɨsapmon amɨn kɨnda da ‘Kristo oni!’ bo ‘Asoni!’ yaŋ yaŋban kaŋ, geni dɨma nandaŋ gadani. \v 22 \x - \xo 13:22 \xt PA 13.13\x*Amɨn dɨwarɨ da abɨŋ ‘Nak Kristo’ yaŋ yokdaŋ. Ae dɨwarɨ da ‘Nak kombɨ amɨn kɨnda’ yaŋ yokdaŋ. Yaŋ yaŋek wasok tapmɨmɨ toŋ mibɨlɨ mibɨlɨ akdaŋ. Aŋek mɨŋat amɨn kabɨ Piŋkop da iyɨ do kɨlɨ manjɨkbi uŋun paŋkɨlɨkba kosit kɨlegɨ yɨpmaŋ detni do pini madep akdaŋ. Mani arɨpmɨ dɨma akdaŋ. \v 23 Yo jɨgɨsi morap uŋun dɨma altaŋakwa wagɨl dayɨsat, do dɨsi kaŋ kɨmotni.” \s1 Don Amɨn Dakon Monji apdɨsak \r (Mt 24.29-31 ae Lk 21.25-28) \p \v 24 \x - \xo 13:24 \xt Ais 13.10; Jol 2.10,31; 3.15; PA 6.12-13\x*Yesu da saŋbeŋek yaŋ yagɨt, “Yo jɨgɨ dakon bɨsap mudaŋakwan \q1 ‘gɨldat dabɨl pɨlɨn tuk akdɨsak, ae kanek dɨma teŋteŋokdɨsak. \q1 \v 25 Ae gɨk kundu yɨpmaŋek mokdaŋ, aŋakwa kwen kundukon yo tebai toŋ uŋun da kwakwalɨtdaŋ.’ \p \v 26 \x - \xo 13:26 \xt PA 1.7\x* “Uŋun bɨsapmon amɨn da Amɨn Dakon Monji kaŋba tapmɨmni ae tɨlɨmni gat gɨkwemon da apban kokdaŋ. \v 27 \x - \xo 13:27 \xt Mt 13.41\x*Uŋun da aŋelo kabɨni yabekban kɨŋ amɨn iyɨ do manjɨkbi kabɨ mɨktɨmɨ mɨktɨmɨ ekwaŋ uŋun paŋmuwutdaŋ.” \s1 Pik kɨndap kaŋek butji pɨsosak \r (Mt 24.32-35 ae Lk 21.29-33) \p \v 28 Yesu da saŋbeŋek yaŋ yagɨt, “Ji pik kɨndap kaŋek butji pɨsosak. Kɨlɨŋɨ pakbini toŋ ae tamɨ kaluk yopmaŋdak, uŋun bɨsapmon gɨldat bɨsap kwaŋ tosok yaŋ nandaŋ. \v 29 Uŋudeŋ gɨn yo morap dayɨt uŋun da altaŋakwa mɨktɨm da mudosak bɨsap madep kɨlɨ uŋunjok kwaŋ tosok yaŋ nandani. \v 30 Nak asisi dayɨsat, amɨn uŋun bɨsapmon nani dɨma kɨmagakwa yo morap uŋun kɨsi altaŋ mudokdaŋ. \v 31 Kundu gat mɨktɨm gat pasɨldamal, mani nak dakon gen uŋun dɨmasi pasɨldɨsak.” \s1 Yo morap altosak uŋun dakon bɨsap Piŋkop Dat dagɨn nandɨsak \r (Mt 24.36-44) \p \v 32 Yesu da saŋbeŋek yaŋ yagɨt, “Yo morap altokdɨsak uŋun dakon bɨsap amɨn kɨnda da dɨma nandɨsak. Kwen Kokup aŋeloyo dɨma nandaŋ, ae Monjɨyo kɨsi dɨma nandɨsak. Dat da iyɨ gɨn nandɨsak. \v 33 Yo morap altokdaŋ dakon bɨsap ji dɨma nandaŋ, do kaŋ kɨmagek egɨpni.” \p \v 34 Yaŋ yaŋek tɨlak gen kɨnda yaŋ yoyɨgɨt, “Amɨn kɨnda kokup kɨndakon kɨk do aŋek oman amɨni do pi kokwinɨk yomɨŋek yut dakon kɨla ani do yoyɨsak. Aŋek yoma sopsop dakon kɨla amɨn yoma kɨlani tebai asak do iyɨsak. \p \v 35 \x - \xo 13:35 \xt Lk 12.38\x* “Uŋun do aŋek ji kaŋ kɨmotni. Ji yut dakon ami ni bɨsapmon apjak uŋun dɨma nandaŋ. Apjak bɨsap uŋun pɨlɨndo bo kalbi binap bo pup da gen yosok bɨsapmon bo wɨsa dagokdo uŋun ji dɨma nandaŋ. \v 36 Tepmɨ abɨŋ dandaban dɨpmɨn potni kaŋ, uŋun tagɨ dɨma. \v 37 Gen dayɨsat uŋun amɨn morap kɨsi do yosot. Kaŋ kɨmotni.” \c 14 \s1 Kɨla amɨn da Yesu aŋakba kɨmotjak do yawit \r (Mt 26.1-5 ae Lk 22.1-2 ae Jn 11.45-53) \p \v 1 Gɨldat bamorɨ egek don Yapyap Bɨlak ae Bret Yisni Mɨni Dakon Jap Noknok Bɨsap Madep altok do aŋakwan mukwa sogok amɨn dakon amɨn madep kabɨ ae gen teban yoyɨŋdet amɨn da muwugek yaŋ yawit, “Niaŋ aŋek Yesu aŋkewalek abɨdaŋ aŋatno kɨmotjak?” \v 2 Yaŋ yaŋek yawit, “Telagɨ bɨsap madepmon dɨma abɨdoneŋ. Yaŋ aneŋ kaŋ, mɨŋat amɨnyokon pɨdok pɨdok noman tokdɨsak.” \s1 Mɨŋat kɨnda da pakbi kɨbaŋɨ toŋ tagɨsinaŋ Yesu soŋ ɨmgut \r (Mt 26.6-13 ae Jn 12.1-8) \p \v 3 \x - \xo 14:3 \xt Lk 7.37-38\x*Yesu Betani kokupmon amɨn kɨnda mani Saimon uŋun da yutnon yɨkgɨt. (Saimon uŋun kalɨp wuda tebani toŋ egɨpgut.) Yesu jap noknok tamokon yɨgakwan mɨŋat kɨnda pakbi kɨbaŋɨ toŋ tagɨsi kɨnamɨ kɨnda abɨdaŋek wɨgɨgɨt. Awɨŋ gapmɨ jokgalek Yesu da busuŋon tagalgɨt. (Uŋun pakbi dakon yumaŋ nogɨ madepsi ae tɨbɨrɨ uŋun tɨpnaŋ wasaŋbi.) \p \v 4 Yaŋ aban amɨn dɨwarɨ da kaŋek burɨ yokwi taŋba notni yoyɨŋ yoyɨŋ aŋek yaŋ yawit, “Nidosi pakbi kɨbaŋɨ toŋ tagɨsi uŋun yumsi tagaldak? \v 5 Amɨn da yubam tam, moneŋ madepsi tɨmɨk yoni mɨni amɨn do yomnom.” Yaŋ yaŋek mɨŋat uŋun gen tebai iyɨwit. \p \v 6 Iyɨŋba Yesu da nandaŋek yaŋ yoyɨgɨt, “Ji mɨŋat on yum koni. Nido jɨgɨ ɨmaŋ? Mɨŋat on nak do yo tagɨsi asak. \v 7 \x - \xo 14:7 \xt GT 15.11\x*Yoni mɨni amɨn ji gat bɨsapmɨ bɨsapmɨ egɨpdaŋ, do tagɨ paŋpulugoni. Mani nak ji gat bɨsapmɨ bɨsapmɨ dɨma egɨpdamaŋ. \v 8 \x - \xo 14:8 \xt Jn 19.40\x*Yo mɨŋat da agagɨ kɨlɨ aban dagak. Nak kɨmokgo gapmakon nepni do uŋun mɨŋat da pakbi kɨbaŋɨ toŋ naŋ kɨlɨ soŋ namɨk. \v 9 Nak asisi dayɨsat, mɨktɨmɨ mɨktɨmɨ amɨn da Gen Bin Tagɨsi yoyɨŋek mɨŋat on da yo ak uŋun dakon gen bin kɨsi yoyɨŋakwa nandakdaŋ. Aŋek uŋun mɨŋat dakon man bini dɨma pasɨldɨsak.” \s1 Judas da Yesu kɨla amɨn da kɨsiron yɨp do yaŋ teban tagɨt \r (Mt 26.14-16 ae Lk 22.3-6) \p \v 10 Uŋun bɨsapmon paŋdetni 12 kabɨkon kɨnda egɨpgut mani Judas Iskariot. Uŋun da mukwa sogok amɨn dakon amɨn madep kabɨkon kɨŋek Yesu kɨsitnikon yɨpjak do yoyɨgɨt. \v 11 Yoyɨŋban but galak nandaŋek moneŋ ɨmni do yaŋ teban tawit. Judas uŋun nandaŋek Yesu kɨsitnikon yɨpjak dakon kosit wɨsɨgɨt. \s1 Yesu gat paŋdetni gat jap nawit \r (Mt 26.17-25 ae Lk 22.7-14 ae 22.21-23 ae Jn 13.21-30) \p \v 12 \x - \xo 14:12 \xt TP 12.6\x*Aŋakwan Bret Yisni Mɨni Dakon Jap Noknok Bɨsap Madep altagɨt. Uŋun bɨsapmon Israel amɨn da Yapyap Bɨlak do nandaŋek sipsip monɨŋ dapmaŋ soŋ noŋ. Uŋun bɨsapmon paŋdetni da Yesu yaŋ iyɨwit, “Nin kɨŋ dukwan Yapyap Bɨlak dakon jap paŋkosit aneŋ do nandɨsal?” \p \v 13 Yaŋ yaŋba Yesu da paŋdetni bamorɨ yabegek yaŋ yoyɨgɨt, “Kokupmon kɨŋ kaŋbal amɨn kɨnda pakbi kwoba kɨnda guramɨk apban jil gat domdom akdaŋ. Jil uŋun amɨn naŋ yol aŋkɨnjil. \v 14 Kaŋbal yut kɨndakon wɨkwan kaŋ, uŋun yut dakon ami yaŋ iyɨnjil, ‘Yoyɨŋdetnit da yosok, “Nak gat paŋdetnoni gat da Yapyap Bɨlak dakon jap noneŋ dakon yut burɨ dukwan tosok?” ’ \v 15 Yaŋ iyɨŋbal uŋun amɨn da yut madep kɨnda kwen nani do dolɨsak. Uŋun yutnon jap noknok tamo ae amɨn yɨyɨt tamo kɨlɨ paŋnoman abi da toŋ. Uŋudon japnin paŋkosit anjil.” \p \v 16 Yoyɨŋban kokupmon kɨŋ Yesu da yo morap do yoyɨgɨt uŋudeŋsi pɨndakgɨmal. Yaŋ pɨndagek Yapyap Bɨlak dakon jap paŋkosit agɨmal. \p \v 17 Pɨlɨn pɨlɨndo Yesu gat paŋdetni 12 kabɨ gat uŋun yutnon opgwit. \v 18 \x - \xo 14:18 \xt Kap 41.9\x*Obɨŋ jap noknok tamokon jap naŋ yɨgek Yesu da yaŋ yoyɨgɨt, “Nak asisi dayɨsat, jikon da kɨnda da nak uwalno da kɨsiron nepdɨsak. Uŋun amɨn nin gat yɨgek jap nomaŋ.” \p \v 19 Yaŋ yaŋban paŋdetni burɨ yokwi taŋba kaloŋ kaloŋ yaŋ yawit, “Nak dɨma, ma?” \p \v 20 Yaŋ yaŋba Yesu da yoyɨgɨt, “12 kabɨ jikon kɨnda nak gat bret ɨdapmon sɨbɨŋek nomak uŋun. \v 21 Asi, Piŋkop da papiakon gen mandabi uŋun da arɨpmon Amɨn Dakon Monji kɨmot akdɨsak. Mani Amɨn Dakon Monji uwal da kɨsiron yɨpjak amɨn, awa! Uŋun amɨn meŋi da dɨma aŋalagɨt tam tagɨ.” \s1 Yesu da paŋdetni jap yomgut \r (Mt 26.26-30 ae Lk 22.15-20 ae 1Ko 11.23-25) \p \v 22 Jap naŋ yɨgakwa Yesu da bret kɨnda abɨdaŋ, Piŋkop ya yaŋ iyɨŋek, pudaŋ paŋdetni do yomgut. Yomɨŋek yaŋ yoyɨgɨt, “Tɨmɨgek noni, on nak dakon gɨptɨm tɨmno.” \p \v 23 Yaŋ yaŋek aeni wain kɨnam abɨdaŋek, Piŋkop ya yaŋ iyɨŋek, yoban kɨsi da nawit. \v 24 \x - \xo 14:24 \xt TP 24.8; Jer 31.31-34; Sek 9.11; 1Ko 10.16; Ibr 9.20\x*Naŋakwa Yesu da saŋbeŋek yaŋ yoyɨgɨt, “On yawino. Amɨn morapmɨ gat saŋbek saŋbek ak do parekdat. \v 25 Nak asisi dayɨsat, nak wain ae dɨma naŋek egɨ wɨgɨ Piŋkop da Amɨn Kɨla Agak kokupmon don wain kalugɨ nokeŋ.” \p \v 26 Yaŋ yaŋban kap kɨnda yaŋek yomakon pɨgek Ɨleŋ Olipmon wɨgɨwit. \s1 Pita da manji ɨmjak do Yesu da yagɨt \r (Mt 26.31-35 ae Lk 22.31-34 ae Jn 13.36-38) \p \v 27 \x - \xo 14:27 \xt Sek 13.7\x*Ɨleŋ Olipmon wɨgakwa Yesu da paŋdetni yaŋ yoyɨgɨt, “Piŋkop da papiakon gen kɨnda tosok uŋun da arɨpmon ji manji namdaŋ. Gen uŋun yaŋ: \q1 ‘Sipsip dakon kɨla amɨn aŋakgo kɨmagakwan sipsip waseŋ kɨ iyɨ iyɨ kɨkdaŋ.’ \m \v 28 \x - \xo 14:28 \xt Mt 28.16; Mk 16.7\x*Mani kɨmoron da pɨdaŋek nak da kalɨp Galili mɨktɨmon mibɨltaŋ damɨŋek kɨkeŋ.” \p \v 29 Yaŋban Pita da yaŋ iyɨgɨt, “Amɨn dɨwarɨ dakon nandaŋ gadat wɨtdal kɨsak kaŋ, nak yaŋ arɨpmɨ dɨma abeŋ.” \p \v 30 Yaŋ yaŋban Yesu da iyɨgɨt, “Nak asisi gayɨsat, abɨsok kalbi pup kosit bamot dɨma yaŋakwan gak da nak do wasɨp kosit kapbɨ yokdɨsal.” \p \v 31 \x - \xo 14:31 \xt Jn 11.16\x*Yaŋban Pita da yaŋ iyɨgɨt, “Uwal da gɨgek nakyo kɨsi nɨt do ani kaŋ, gak do wasɨp dɨma yokeŋ.” Yaŋ yaŋban notni kabɨ kɨsi yaŋ gɨn yawit. \s1 Yesu Getsemani Pigaga bɨsit agɨt \r (Mt 26.36-46 ae Lk 22.39-46) \p \v 32 \x - \xo 14:32 \xt Jn 18.1\x*Yesu gat paŋdetni gat mɨktɨm kɨnda mani Getsemani uŋudon kɨwit. Kɨŋ altaŋek Yesu da yaŋ yoyɨgɨt, “Ji ɨdon yɨgakwa nak bɨsit akeŋ.” \v 33 Yaŋ yaŋek Pita, Jems, ae Jon kɨsi tɨmɨkban kɨwit. Kɨŋ burɨkon jɨgɨ madepsi nandaŋek \v 34 \x - \xo 14:34 \xt Jn 12.27\x*yaŋ yoyɨgɨt, “Butno jɨk taŋakwan kɨmot kɨmotno noman taŋ naban nandɨsat. Do ji ɨdon Piŋkop do nandaŋek egɨpni.” \p \v 35 Yaŋ yaŋek aŋgwikon kɨŋ mɨktɨmon maŋ pagek bɨsit agɨt. Kosit kɨnda tosagon uŋun bɨsap yokwi yapjak yaŋ nandaŋek bɨsit yaŋ yagɨt, \v 36 \x - \xo 14:36 \xt Mk 10.38; Jn 6.38\x* “Aba, Dat, gak da yo morap tagɨ aki. Do nak da kwenon jɨgɨ apdɨsak uŋun kukwoki do nandɨsat. Mani nak dakon galaktok dɨma yolgi, gaga dakon galaktok uŋun gɨn yolgi.” \p \v 37 Yaŋ yaŋek tobɨl paŋdetni kapbɨ egɨpgwiron kɨŋ pɨndakban dɨpmɨn pakgwit. Pɨndagek Pita yaŋ iyɨgɨt, “Saimon, gak dɨpmɨn pokdol, ma? Bɨsap awa kaloŋɨ da arɨpmon gɨn nak gat Piŋkop do nandaŋek dɨma egɨpneŋ? \v 38 Ji teban taŋek bɨsit aŋek egɨpni. Yaŋ aŋek egɨpni kaŋ, paŋkewalon arɨpmɨ dɨma moni. But da nak nol do galak tosok mani gɨp dakon teban tokni mɨni.” \p \v 39 Yaŋ yaŋek aeni tobɨlek kɨŋ bɨsit mibɨltok agɨt uŋudeŋ gɨn agɨt. \v 40 Bɨsit aŋek abɨŋ pɨndakban paŋdetni dɨpmɨn do yokwisi aŋek aeni dɨpmɨn sigɨn pakgwit. Paŋyolban pɨdaŋ ni gen naŋ iyɨneŋ yaŋ do ɨŋtaŋek ɨsal yɨkgwit. \p \v 41 Aeni kɨŋ bɨsit aŋ tobɨl abɨŋ paŋdetni yaŋ yoyɨgɨt, “Ji dɨpmɨn sigɨn pagek tapmɨm paŋ, ma? Dɨpmɨn arɨpmɨ kwayɨŋ. Bɨsap kɨlɨ abɨk. Amɨn Dakon Monji yokwi pakpak da kɨsiron kɨlɨ uŋun yɨpmaŋgaŋ. \v 42 Pɨdaŋba kɨno! Kabɨt, uwal da kɨsiron nepjak amɨn kɨlɨ abɨk.” \s1 Uwal da Yesu abɨdawit \r (Mt 26.47-56 ae Lk 22.47-53 ae Jn 18.3-12) \p \v 43 Yesu gen yaŋakwan uŋudon gɨn paŋdetni 12 kabɨkon da kɨnda mani Judas altaŋ yomgut. Amɨn kabɨ madep emat agak sɨbani ae kɨndap kɨrɨŋni tɨmɨgek buŋon yolgwit. Mukwa sogok amɨn dakon amɨn madep kabɨ ae gen teban yoyɨŋdet amɨn ae kɨla amɨn uŋun da yabekba apgwit. \p \v 44 Uwal da kɨsiron yɨpyɨp amɨn da gen kɨnda kɨlɨ yaŋ yoyɨgɨt, “Amɨn kɨnda nak da mandaŋ noko kaŋ, uŋun amɨn naŋ abɨdoni. Abɨdaŋek kɨlani tebai aŋek aŋaŋ kɨni.” \v 45 Judas uŋudon gɨn Yesukon kɨŋ altaŋek yaŋ iyɨgɨt, “Yoyɨŋdet!” Yaŋ iyɨŋek mogɨmɨkon mandaŋ nagɨt. \v 46 Yaŋ aban kaŋek Yesu tebai abɨdawit. \v 47 Aba uŋun akgwit kabɨkon da kɨnda da emat agak sɨbani ɨlɨkgɨt. Ɨlɨgek mukwa sogok amɨn dakon mibɨltok amɨn dakon oman monjɨ mɨragɨ mandaŋ dagagɨt. \p \v 48 Mandaŋ dagaŋban Yesu da obip amɨn yaŋ yoyɨgɨt, “Ji nak do kabo noknok kɨnda yaŋ nandaŋek emat agak sɨba ae kɨndap kɨrɨŋ tɨmɨgek nak abɨdok do abeŋ, ma? \v 49 \x - \xo 14:49 \xt Lk 19.47; 21.37; Jn 18.20\x*Nak gɨldarɨ gɨldarɨ Telagɨ Yut Madep da nagalgwan ji gat egek amɨn yoyɨŋ dekgɨm. Uŋun bɨsapmon nak abɨdok do dɨma nandawit? Mani Piŋkop da papiakon nak do gen mandabi uŋun da arɨpmon noman tosak.” \v 50 \x - \xo 14:50 \xt Kap 31.11\x*Yaŋ yaŋban paŋdet morapni yɨpmaŋek pasal kɨŋ mudawit. \p \v 51 Kɨŋ mudaŋakwa monjɨsok kɨnda ɨmalni kwakwagɨ kɨndanaŋ gɨn ɨmegek Yesu yolgɨt. Emat amɨn da uŋun monjɨsok kɨsi abɨdok do awit, \v 52 mani ɨmalni naŋ kukwaŋek pasal molaŋ molaŋ kɨgɨt. \s1 Yesu gen pikon aŋaŋ kɨwit \r (Mt 26.57-68 ae Lk 22.54-55 ae 22.63-71 ae Jn 18.13-14 ae 18.19-24) \p \v 53 Yesu abɨdawit amɨn uŋun da Yesu abɨdaŋ aŋaŋ mukwa sogok amɨn dakon amɨn madep kabɨ da yutnon wɨgɨwit. Uŋun yutnon mukwa sogok amɨn dakon mibɨltok amɨn ae gen teban yoyɨŋdet ae kɨla amɨn kɨsi muwuk egɨpgwit. \v 54 Pita kagɨ kagɨsok da Yesu yol aŋkɨŋek, mukwa sogok amɨn dakon mibɨltok amɨn da nagalgwan pɨgɨgɨt. Pɨkwan obip amɨn gat kɨndapmon yɨgek kɨndapni alɨwit. \p \v 55 Aŋakwan mukwa sogok amɨn dakon amɨn madep kabɨ gat ae gen kokwin amɨn kɨsi morap gat da yaŋ nandawit, amɨn dɨ yaŋ yomno abɨŋ Yesu top gen yaŋ ɨmɨŋek gulusuŋ agɨt yaŋ yaŋakwa aŋatno kɨmotjak yaŋ nandawit, mani Yesu suŋ kɨnda dɨma agɨt yaŋ kawit. \v 56 Aŋakwa amɨn morapmɨ da Yesu do top sɨtnok genyo yaŋba geni dakon kosirɨ dɨma pɨsagɨt. \p \v 57 Aba amɨn dɨwarɨ da pɨdaŋ Yesu do top sɨtnok gen yaŋ yawit, \v 58 \x - \xo 14:58 \xt Jn 2.19-21\x* “Nin da nandaŋapno Yesu da yaŋ yagɨt, ‘Nak da Telagɨ Yut Madep amɨn da awit uŋun tuwɨlek gɨldat kapbɨ da butgwan yut ŋwakŋwarɨ kɨnda abeŋ. Yut uŋun amɨn kɨsit da agagɨ dakon tɨlak dɨma abeŋ.’ ” \v 59 Mani gen uŋun yawit uŋun kɨsi upbal taŋek gen dakon kosirɨ dɨma pɨsagɨt. \p \v 60 Kɨlɨ mukwa sogok amɨn dakon mibɨltok amɨn kɨla amɨn da ɨŋamon agek Yesu yaŋ iyɨgɨt, “Gak gen kobogɨ kɨnda dɨma yoyɨki? On amɨn morap gen yaŋ gaba niaŋ nandaŋ yomɨsal?” \v 61 Mani Yesu gen kagani sopmaŋek gen kobogɨ kɨnda dɨma iyɨgɨt. Yaŋ aban mukwa sogok amɨn dakon mibɨltok amɨn da aeni iyɨgɨt, “Gak Kristo? Gak Piŋkop gawak ɨmamaŋ uŋun dakon Monji bo dɨma?” \p \v 62 Yaŋban Yesu da yaŋ yagɨt, “Uŋun nak mani. Ji don kaŋakwa Amɨn Dakon Monji Tapmɨm Ami da amɨnsi tet do yɨkban kokdaŋ. Aŋek kaŋakwa Kwen Kokup dakon gɨkwemon da apban kokdaŋ.” \p \v 63 Yaŋ yaŋban nandaŋek mukwa sogok amɨn dakon mibɨltok amɨn iyɨ dakon paba pɨgɨkni pudagɨt. Yaŋ aŋek yagɨt, “Mibɨlni nandak do amɨn nido saŋbeŋek yoyɨno apni? \v 64 \x - \xo 14:64 \xt MS 24.16; Jn 19.7\x*Iyɨ do ‘nak Piŋkop dakon Monji’ yaŋ yosok, do ji da niaŋ aŋ ɨmneŋ do nandaŋ?” \p Yaŋban kɨsi morap da yawit, “Gulusuŋ asak, do si kɨmotjak.” \v 65 Yaŋ yaŋek dɨwarɨ da ɨlɨp sul ɨmgwit. Yaŋ aŋek dabɨlɨ ɨmal naŋ wamaŋ sopmaŋek kɨsit da aŋakgwit. Kɨsit da aŋagek yaŋ iyɨwit, “Namɨn da gɨkdak? Kombɨ gen ya!” Yaŋ iyɨŋakwa obip amɨn da abɨdaŋek aŋakgwit. \s1 Pita da Yesu do wasɨp yagɨt \r (Mt 26.69-75 ae Lk 22.56-62 ae Jn 18.15-18 ae 18.25-27) \p \v 66 Aŋakwa Pita uŋun yut da nagalgwan egakwan mukwa sogok amɨn dakon mibɨltok amɨn dakon oman mɨŋatjok kɨnda da opgut. \v 67 Obɨŋ Pita kɨndap alɨŋek ekwan kagɨt. Mɨŋat uŋun da pakyaŋsi yɨpban kwan kaŋek yaŋ iyɨgɨt, “Gak Yesu Nasaret kokupmon nani gat kɨsi egɨpgumal.” \p \v 68 Yaŋban Pita da wasɨp yaŋek yagɨt, “Gak da gen uŋun yosol nak dɨma nandɨsat.” Yaŋ yaŋek nagalon da wigat mibɨlon pɨgɨgɨt. \p \v 69 Aŋakwan oman mɨŋatjok uŋun da Pita aeni kaŋek amɨn uŋudon akgwit yaŋ yoyɨgɨt, “On amɨn uŋun Yesu da kabɨkon nani kɨnda.” \v 70 Mani aeni wasɨp yaŋek yagɨt, “Dɨma.” \p Tɨmɨsok dɨ egek amɨn kapmatjok akgwit uŋun da yaŋ iyɨwit, “Gak asi Yesu da kabɨkon nani kɨnda. Gak Galili amɨn kɨnda.” \p \v 71 Yaŋ yaŋba Pita da tebaisi yaŋek yagɨt, “Asisi dayɨsat, amɨn uŋun yoŋ nak dɨmasi nandaŋ ɨmɨsat. Top yosot kaŋ, jobɨt tagɨ tɨmɨkgeŋ.” \p \v 72 Yaŋ yaŋakwan uŋudon gɨn pup gen yaŋban kosit bamot agɨt. Yaŋban nandaŋek Pita Yesu da gen yagɨt uŋun do nandagɨt. Gen uŋun yaŋ yagɨt, “Nak dakon man kosit kapbɨ wasɨp yaŋaki pup da kosit bamot gen yosak.” Gen uŋun do nandaŋek burɨ yokwi taŋban kunam madepsi takgɨt. \c 15 \s1 Yesu Pailaron aŋaŋ kɨwit \r (Mt 27.1-2 ae 27.11-14 ae Lk 23.1-5 ae Jn 18.28-38) \p \v 1 \x - \xo 15:1 \xt Lk 22.66\x*Wɨsawɨsa do mukwa sogok amɨn dakon amɨn madep kabɨ ae kɨla amɨn ae gen teban yoyɨŋdet amɨn ae gen kokwin amɨn kabɨ morap gat da muwugek gen kɨnda aŋteban awit. Aŋek Yesu nap teban naŋ wamaŋ ɨlɨk aŋaŋ Pailat da kɨsiron aŋkɨ yɨpgwit. \p \v 2 Yɨpba Pailat da Yesu yaŋ iyɨgɨt, “Gak Juda amɨn dakon kɨla amɨn madep, ma?” \p Yaŋban Yesu da gen kobogɨ yaŋ yagɨt, “Yosol uŋun mani.” \p \v 3 Yaŋ yaŋban mukwa sogok amɨn dakon amɨn madep kabɨ da gen morapmɨ yaŋ ɨmgwit. \v 4 Yaŋba Pailat da aeni Yesu yaŋ iyɨgɨt, “Gak gen kobogɨ kɨnda dɨma yoyɨki? Amɨn on da yokwi agɨl do gen morapmɨ yaŋ gamaŋ.” \p \v 5 \x - \xo 15:5 \xt Ais 53.7; Mk 14.61\x*Yaŋ yaŋban Yesu da gen kobogɨ kɨnda dɨma yagɨt. Yaŋ aban kaŋek Pailat nandaban ŋwakŋwarɨsi agɨt. \s1 Pailat da Yesu tɨlak kɨndapmon aŋatni do yagɨt \r (Mt 27.15-26 ae Lk 23.13-25 ae Jn 18.38–19.16) \p \v 6 Bɨlagɨ bɨlagɨ Yapyap Bɨlak bɨsapmon wasok kɨnda yaŋ awit: Juda mɨŋat amɨnyo da dam tebanon yɨkdak amɨn kɨnda dakon man yaŋakwa, Pailat da yopban kɨŋ kɨŋ awit. \v 7 Yesu gen pikon yɨpgwit bɨsapmon amɨn kɨnda mani Barabas uŋun gat notni gat dam tebanon yɨkgwit. Uŋun amɨn kabɨ Rom gapman do japmɨ nandaŋek emat wamaŋek amɨn kɨnda aŋakba kɨmakgɨt. Uŋun do dam tebanon yopgwit. \v 8 Kɨlɨ amɨn morapmɨ da Pailaron kɨŋ altaŋek yaŋ iyɨwit, “Bɨlagɨ bɨlagɨ asal, uŋudeŋ gɨn dam tebanon yɨkdak kɨnda pulugaŋ yɨpbɨ kɨsak.” \p \v 9 Yaŋba Pailat da yaŋ yoyɨgɨt, “Juda amɨn dakon kɨla amɨn madep naŋ yɨpbo kɨsak do nandaŋ?” \v 10 Pailat yaŋ yagɨt nido iyɨ nandagɨt: mukwa sogok amɨn dakon amɨn madep kabɨ Yesu do nandaba yokwi taŋban top yaŋek gen pikon yɨpgwit. \v 11 \x - \xo 15:11 \xt Ya 3.13-14\x*Mani mukwa sogok amɨn dakon amɨn madep kabɨ da mɨŋat amɨn kabɨ madep burɨ sugaŋek yaŋ yoyɨwit, “Ji Pailat da Barabas naŋ yɨpban kɨsak do iyɨni.” Yaŋ yoyɨŋba amɨn da yaŋ gɨn iyɨwit. \p \v 12 Yaŋba Pailat da aeni yoyɨgɨt, “On amɨn ji da ‘Juda amɨn dakon kɨla amɨn madep’ yaŋ iyaŋ, niaŋ aŋ ɨbeŋ do nandaŋ?” \p \v 13 Yaŋban yaŋ tɨdaŋek yawit, “Tɨlak kɨndapmon aŋakbɨ kɨmotjak!” \p \v 14 Yaŋba yoyɨgɨt, “Mibɨlɨ nido? Ni gulusuŋ naŋ agɨt?” \p Yaŋban mibɨltok yawit si yapmaŋek madepsi yaŋ tɨdaŋek yawit, “Tɨlak kɨndapmon aŋakbɨ kɨmotjak!” \p \v 15 Yaŋba Pailat da amɨn dakon burɨ moni do Barabas pulugaŋ yɨpban mɨŋat amɨn kabɨyokon kɨgɨt. Kɨŋakwan emat amɨn yoyɨŋban Yesu baljawit. Aba don tɨlak kɨndapmon aŋakba kɨmotjak do yoyɨgɨt. \s1 Emat amɨn da Yesu toptopmon da man madep ɨmgwit \r (Mt 27.27-31 ae Jn 19.2-3) \p \v 16 Emat amɨn da Yesu abɨdaŋ aŋaŋ gapman yut madep da nagalgwan pɨgɨwit. Pɨgek emat amɨn notni dɨwarɨ kɨsisi yaŋ yoba abɨŋ mudawit. \v 17 Muwugek Yesu do paba pɨgɨk gami kɨnda paŋ ɨmgwit. Yaŋ aŋek nap kelɨ toŋ kɨnda naŋ kɨla amɨn madep dakon pelɨt yombem kɨnda wasaŋek busuŋɨkon wamaŋ ɨmgwit. \v 18 Wamaŋ ɨmɨŋek top iyɨŋek yaŋ yawit, “Gɨldat tagɨ, Juda amɨn dakon kɨla amɨn madep!” \v 19 Yaŋ yaŋek kɨndap kɨrɨŋ naŋ busuŋɨkon aŋagek ɨlɨp sul ɨmgwit. Yaŋ aŋek gawak ɨmɨŋek toptopmon da man madep ɨmgwit. \v 20 Aŋek topmon da man madep ɨmɨŋ mudaŋek ɨmal gami ɨlɨgek iyɨ dakon pabɨ pɨgɨk paŋ ɨmgwit. Paŋ ɨmɨŋek tɨlak kɨndapmon aŋakba kɨmotjak do ɨlɨk aŋaŋ kɨwit. \s1 Yesu tɨlak kɨndapmon aŋakgwit \r (Mt 27.32-44 ae Lk 23.26-43 ae Jn 19.17-27) \p \v 21 \x - \xo 15:21 \xt Ro 16.13\x*Kosiron kɨŋ amɨn kɨnda kokup pap kɨk do apban kawit, mani Saimon. Uŋun Sairini kokupmon nani kɨnda, Aleksanda gat Rupas gat dakon datni. Emat amɨn da Saimon gen tebai iyɨŋba Yesu dakon tɨlak kɨndapni guramɨkban kɨwit. \v 22 Kɨŋ mɨktɨm tɨm kɨnda mani Golgata uŋudon altawit. (Golgata uŋun dakon mibɨlɨ uŋun Busuŋ Kɨdat Ɨleŋ.) \v 23 Kɨŋ altaŋek wain gat pakbi ɨsipmɨ kɨnda mani mea gat ɨktagɨlek ɨmɨŋba nok do kurak tagɨt. \v 24 \x - \xo 15:24 \xt Kap 22.18\x*Aŋek tɨlak kɨndapmon aŋakgwit. Aŋagek ɨmalni tɨmɨt do satu wasok awit. \p \v 25 Wɨsa dagokdo 9 kilok aŋakwan aŋakgwit. \v 26 Aŋagek mibɨlɨ yaŋ do aŋakgamaŋ uŋun dakon but pɨso gen yaŋ mandawit, \sc JUDA AMƗN DAKON KƗLA AMƗN MADEP\sc*. \v 27 Yesu da ɨleŋ bamoron kabo noknok bamorɨ kɨsi dapgwit. \v 28 \x - \xo 15:28 \xt Ais 53.12\x*Dapba Piŋkop da papiakon gen tosok uŋun bamɨ noman tagɨt. Gen uŋun yaŋ: “Yokwi pakpak amɨn uŋun kabɨkon aŋakbi.” \v 29 \x - \xo 15:29 \xt Kap 22.7; 109.25; Mk 14.58\x*Amɨn kɨŋ ap awit uŋun da yaŋba yokwi tok aŋ ɨmɨŋek wunda kwalkwal aŋek yaŋ iyɨwit, “Ae! Gak Telagɨ Yut Madep tuwɨlek gɨldat kapbɨ da butgwan kaluk ak do yagɨl, \v 30 do gɨptɨmgo aŋkutnaŋek tɨlak kɨndapmon da pɨ!” \p \v 31 Yaŋ yaŋba mukwa sogok amɨn dakon amɨn madep kabɨ ae gen teban yoyɨŋdet amɨn kɨsi yaŋ gɨn notni yoyɨŋ yoyɨŋ aŋek aŋsolat aŋek yaŋ yawit, “Amɨn dɨwarɨ paŋpulugagɨt da nido iyɨ dakon gɨptɨm aŋpulugok do aŋtɨdok asak? \v 32 On amɨn Kristo, asi Juda amɨn dakon Kɨla Amɨn Madepni kaŋ, tɨlak kɨndapmon da pɨŋban kaŋek nandaŋ gadaŋ ɨmneŋ.” Uŋudeŋ gɨn kabo noknok bamot terɨ terɨ dapbi uŋunyo kɨsi yaŋba yokwi tok aŋ ɨmgumal. \s1 Yesu kɨmakgɨt \r (Mt 27.45-56 ae Lk 23.44-49 ae Jn 19.28-30) \p \v 33 Gɨldat binap 12 kilok aŋakwan mɨktɨm kɨsi pɨlɨn tuk aŋakwan kɨŋ pɨlɨndo 3 kilok agɨt. \v 34 \x - \xo 15:34 \xt Kap 22.1\x*Kɨŋ 3 kilok aŋakwan Yesu da yaŋ tɨdaŋek yaŋ yagɨt, “Eloi, eloi lama sabaktani?” Gen uŋun dakon mibɨlɨ yaŋ: \q1 “Piŋkopno, Piŋkopno, nido nepmaŋ dekdal?” \p \v 35 Yaŋ yaŋban amɨn dɨwarɨ kapmatjok akgwit uŋun nandaŋek yawit, “Nandaŋ, uŋun Elaija do yaŋ ɨmɨsak.” \p \v 36 \x - \xo 15:36 \xt Kap 69.21\x*Yaŋba amɨn kɨnda tɨmtɨm yaŋek kɨŋ yo kɨnda gugɨdan yombem jol dɨwaron wamaŋ wain gat ae pakbi ɨsɨpmɨ gat uŋungwan sɨbɨŋek Yesu da nosak do aŋenakgɨt. Aŋenagek yaŋ yagɨt, “Ji yɨpba koneŋ. Elaija da asi abɨŋ tɨlak kɨndapmon naŋ abɨdaŋ abɨŋban koneŋ, bo dɨma.” \p \v 37 Yaŋ yaŋban Yesu madepsi yaŋ tɨdaŋek kɨmakgɨt. \p \v 38 Kɨmagakwan Telagɨ Yut Madep dakon yoma ɨmal uŋun kwen da sulugɨ pɨŋ mibɨlɨkon dagaŋ kɨ tɨmɨ bamorɨ agɨt. \v 39 Aŋakwan emat amɨn 100 dakon kɨla amɨn da Yesu ɨŋamɨkon kɨmakban kaŋek yagɨt, “On amɨn asisi Piŋkop dakon Monji egɨpgut.” \p \v 40 \x - \xo 15:40 \xt Lk 8.2-3\x*Aŋakwan mɨŋat dɨwarɨ dubagɨsogon da agek pɨndak nandaŋyo awit. Uŋun mɨŋat kabɨkon kɨnda mani Maria, kokupni Makdala, ae Maria ŋwakŋwarɨ kɨnda uŋun Jems buŋon nani gat Josep gat dakon meŋi, ae Salome gat kɨsi akgwit. \v 41 Yesu Galili mɨktɨmon egɨpgut bɨsapmon uŋun mɨŋat kabɨ da yol awɨlek oman aŋ ɨmɨŋek egɨpgwit. Uŋun dagɨn dɨma, ae mɨŋat dɨwarɨ kɨsi Yesu gat Jerusalem kokup papmon kɨwit uŋun kɨsi kaŋakwa Yesu kɨmakgɨt. \s1 Yesu dakon bumjotni tɨp kɨnamgwan yɨpgwit \r (Mt 27.57-61 ae Lk 23.50-55 ae Jn 19.38-42) \p \v 42 Sabat dakon tagaptok bɨsap Neŋgo pɨlɨndo \v 43 Josep Arimatea kokupmon nani da apgut. Uŋun gen kokwin amɨn kabɨ dakon kɨla amɨn egɨpgut. Amɨn morapmɨ da nandaba wukwan ɨmgwit. Ae uŋun Piŋkop da Amɨn Kɨla Akdɨsak uŋun do jomjom aŋek egɨpgut. Josep uŋun pasol pasolɨ mɨni Pailaron kɨŋ Yesu dakon bumjotni abɨdok do iyɨgɨt. \v 44 Iyɨŋban Pailat da emat amɨn 100 dakon kɨla amɨn yaŋ ɨban opban iyɨgɨt, “Asi Yesu kuŋwak, bo dɨma?” \p \v 45 Iyɨŋban emat amɨn 100 dakon kɨla amɨn da yaŋ yagɨt, “Asi kuŋwak.” Yaŋ yaŋban nandaŋek Josep da bumjot aŋkɨsak do yaŋ mudaŋ ɨmgut. \v 46 Aban Josep da kɨŋ ɨmal kwakwagɨ kɨnda yumaŋ aŋabɨŋ Yesu dakon bumjot tɨlak kɨndapmon naŋ abɨŋ uŋun ɨmal naŋ wamgut. Wamaŋ aŋkɨ tɨp kɨnam kɨndakon yɨpmaŋek tɨp madepsi kɨnda aŋtobɨlban abɨŋ yoma sopgut. \v 47 Maria Makdala kokupmon nani gat ae Maria Josep dakon meŋi gat da kaŋakwal Yesu dakon bumjotni yɨpgut. \c 16 \s1 Yesu kɨmoron da pɨdagɨt \r (Mt 28.1-8 ae Lk 24.1-12 ae Jn 20.1-10) \p \v 1 Sabat bɨsap mudaŋakwan pɨlɨn pɨlɨndo Maria Makdala kokupmon nani, ae Maria Jems dakon meŋi, ae Salome, uŋun mɨŋat kapbɨ da bɨt nelak, ae yo mibɨlɨ mibɨlɨ kɨbaŋɨ tagɨsi, Yesu dakon bumjotni soŋ ɨm do yumaŋ paŋkosit awit. \v 2 Yaŋ aŋek pakgwit da Sonda wɨsa dagokdo tɨp kɨnamon kɨk do kɨŋakwa gɨldat wɨgɨt. \v 3 Kɨŋek kosiron yaŋ nandat aŋek yaŋ yawit, “Namɨn da tɨp kɨnam dakon tɨp madep aŋtobɨlban pɨsosak?” \v 4 Yaŋ yaŋek kɨŋ kaŋba tɨp madep kɨlɨ aŋtobɨlbi kawit. \v 5 Yaŋ kaŋek tɨp kɨnamgwan pɨgɨ wɨli gɨmoŋɨ kɨnda kawit. Uŋun ɨlɨkba pɨgɨk kwakwagɨ dubagɨ kɨnda pabi da amɨnsi tet do yɨkban kawit. Kaŋek wurɨpdagek pasalgwit. \p \v 6 Yaŋ nandaŋakwa yoyɨgɨt, “Ji wurɨpdagek dɨma pasolni. Yesu Nasaret kokupmon nani tɨlak kɨndapmon aŋakbi uŋun kok do abeŋ. Uŋun kɨlɨ pɨdaŋ kɨk, ɨdon mɨni. Tamoni oni kabɨt. \v 7 \x - \xo 16:7 \xt Mt 26.32; Mk 14.28\x*Kɨŋ paŋdetni gat Pita gat yaŋ yoyɨni, ‘Uŋun da kalɨp Galili mɨktɨmon mibɨltaŋ damɨŋek kɨk do kɨlɨ dayɨgɨt, do uŋudon kɨŋ koni.’ ” \p \v 8 Yaŋ yoyɨŋban mɨŋat kapbɨ uŋun pasal nɨmnɨmɨgek tɨp kɨnamon da wɨŋ tɨmtɨm yaŋek kɨwit. Kɨŋ pasol pasol aŋek amɨn dɨ dɨma yoyɨwit. \s1 Maria Makdala kokupmon nani da Yesu kagɨt \r (Mt 28.9-10 ae Jn 20.11-18) \p \v 9 Yesu Sonda wɨsa dagokdo kɨmoron da pɨdaŋek mibɨltok Maria Makdala kokupmon nani altaŋ ɨmgut. (Uŋun mɨŋat Yesu da kalɨp koŋ 7 kabɨ burɨgwan egɨpgwit baŋ yol ɨmgut.) \v 10 Altaŋ ɨban kɨŋ Yesu dakon paŋdet kabɨni kunam takba pɨndagek yaŋ yoyɨgɨt, \v 11 “Yesu kalugɨ egakwan kat.” Yaŋ yaŋban gen uŋun do nandaba bamɨ dɨma agɨt. \s1 Paŋdetni bamorɨ da Yesu kosiron kagɨmal \r (Lk 24.13-35) \p \v 12 Buŋon paŋdetni bamorɨ da kokup kɨndakon kɨk do kɨŋakwal Yesu da gɨptɨmɨ kulabɨk aŋek altaŋ yoban amɨn ŋwakŋwarɨ kɨnda yaŋ kagɨmal. \v 13 Altaŋ yoban tobɨl kɨŋ notni dɨwarɨ yoyɨŋbal nandaba bamɨ dɨma agɨt. \s1 Yesu da paŋdetni pi ani do yoyɨgɨt \r (Mt 28.16-20 ae Lk 24.36-49 ae Jn 20.19-23) \p \v 14 \x - \xo 16:14 \xt 1Ko 15.5\x*Aeni don paŋdetni 11 kabɨ muwuk yɨgek jap naŋakwa altaŋ yomgut. Altaŋ yomɨŋek gen tebaisi yaŋek yaŋ yoyɨgɨt, “Ji amɨn da ‘pɨdak da egɨsak’ yaŋ dayɨŋba nido nandaba bamɨ dɨma ak? Nandaŋ gadatji mɨni?” \p \v 15 \x - \xo 16:15 \xt Ya 1.8\x*Aeni saŋbeŋek yaŋ yoyɨgɨt, “Ji mɨktɨmɨ mɨktɨmɨ kɨŋ Gen Bin Tagɨsi amɨn kɨsisi yoyɨŋ mudoni. \v 16 \x - \xo 16:16 \xt Ya 2.38\x*Amɨn kɨnda nak nandaŋ gadaŋ namɨŋek telagɨ pakbi sosak kaŋ, uŋun amɨn Kwen Kokup do amɨn asak. Ae amɨn kɨnda nak dɨma nandaŋ gadaŋ namjak kaŋ, uŋun amɨn Tɨpdom do amɨn asak. \v 17 \x - \xo 16:17 \xt Ya 2.4; 8.7\x*Nak nandaŋ gadaŋ namni amɨn tapmɨm yobo wasok tapmɨmɨ toŋ yaŋ baŋ akdaŋ: nak dakon man yaŋek koŋ yoldaŋ, ae gen ŋwakŋwarɨ yokdaŋ. \v 18 \x - \xo 16:18 \xt Lk 10.19; Ya 28.3-6\x*Ae uŋun amɨn da tuŋon amɨn emarɨ toŋ abɨdokdaŋ, ae pakbi emarɨ toŋ naŋba uŋun da dɨma paŋupbal akdaŋ. Uŋun amɨn da sot amɨn kɨsirɨ kwenikon wɨtjɨŋba sotni mudokdaŋ.” \s1 Yesu Kwen Kokup wɨgɨgɨt \r (Lk 24.50-53 ae Ya 1.9-11) \p \v 19 \x - \xo 16:19 \xt Ya 1.9-11; 2.33-34\x*Amɨn Tagɨ Yesu gen uŋun yoyɨŋ mudaŋakwan Piŋkop da aŋenakban Kwen Kokup wɨgɨgɨt da Piŋkop da amɨnsi tet do yɨkdak. \v 20 \x - \xo 16:20 \xt Ya 14.3; Ibr 2.3-4\x*Aŋakwan paŋdetni mɨktɨmɨ mɨktɨmɨ kɨŋ Piŋkop dakon geni yoyɨŋ aŋaŋ kɨwit. Kɨŋakwa Amɨn Tagɨ uŋun gat egek paŋpulugaŋakwan wasok tapmɨmɨ toŋ aŋek geni joŋɨk paŋteban agɨt.