\id ROM - Yakan Version - Romans - Dietlinde Behrens - 18-AUG-04 \h Roma \toc1 Sulat si Paul si meˈ aˈa Romahin \toc2 Roma \toc3 Roma \mt1 Sulat si Paul si meˈ aˈa Romahin \imt1 Pahāti sabab sulat si Paul si \imt1 meˈ aˈa Romahin \ip \it Roma inin ēn puweblo hadje si lahat Italiya. Matuˈuhin Italiyahin inēnan Roma du isab. Laˈi si puweblo Roma patennaˈan Sultan Nakuraˈin. Sultan Nakuraˈin, ekka du isab meˈ lahat seddili mapaliput si tahik inēnan Mediterrahin antananne.\it* \ip \it Laˈi si puweblo Roma ekka aˈa amban meˈ kabangsa-bangsahan patennaˈ laˈi. Duk niyaˈ isab meˈ aˈa sandel pu si Isa patennaˈ laˈi. Mabayaˈ si Paul hap pī nindew siye, saguwaˈ tiggel iye gaˈi tapī, peggeˈ luwal niyaˈ makaˈalal iye. Hangkan nulat iye magaka weˈ magsakap ne iye nindew siye ubus bu palaˈus pī hap lahat Kastilaˈ magmahalayak isab laˈi aka-aka hāp sabab Isa Almasihin.\it* \ip \it Si sulat inin pinahāti teˈed weˈ si Paul bang saˈingge meˈ aˈahin pinaghāp duk Tuhanin: luwal sabab sandelden dumaˈin sabab hinanganden.\it* \c 1 \p \v 1 Sulat inin amban si Paul pinasampay piyu si kaˈam si lahat Romahin. Aku inin daraˈakan Isa Almasi. Tapeneˈ ku weˈ Tuhanin duk kawakilan ku weˈ ne magmahalayak aka-aka mahāp amban iyehin. \v 2 Aka-aka mahāp inin pananggup Tuhanin awwalley duk dinaˈak weˈ ne sinulat si meˈ nabinen dem kitab. \v 3 Aka-aka mahāp inin sabab Anak Tuhanin, Isa Almasi, Panuhutanten bi. Pinalahil iye si dunya tubuˈ Sultan Daˈud pagmanusiyaˈ iye. \v 4 Saguwaˈ Tuhan teˈed iye. Weˈ balakat Tuhanin pastiˈ weˈ bennal iye Anak Tuhanin peggeˈ pinakellum iye balik amban kamateynen. \v 5 Sabab si Isa Almasi inurungan ku hinang weˈ Tuhanin. Kawakilan ku weˈ ne magmahalayak aka-aka mahāpin supaya niyaˈ taboˈoku amban kēmon meˈ kabangsa-bangsahanin meˈ aˈa sandel duk nuhut pu Isa Almasi supaya iye tapudji. \v 6 Sakup du isab kaˈam meˈ maluˈu si lahat Romahin. Tapeneˈ kaˈam weˈ Tuhanin duk kaˈam sukuˈ pu si Isa Almasi. \p \v 7 Hangkan ku inin nulat si kaˈam meˈ maluˈu si lahat Romahin. Kalasahan Tuhanin kaˈam duk tapeneˈ kaˈam weˈ ne supaya kaˈam meˈ aˈane. Karayaw weˈ luwal kaˈam ipat Tuhanin, Samaten bi duk Isa Almasi, Panuhutanten bi. Karayaw isab weˈ urungande kaˈam kasanyangan dem ateybi. \s1 Magsukul si Paul si Tuhan \p \v 8 Iye inin tagnaˈ kabayaˈanku inaka si kaˈamin weˈ asal magsukul ku si Tuhan sababbi kēmon. Peggeˈ bawag ne si tibuˈukan dunya weˈ sandel kaˈam pu Isa Almasi. Si Isa Almasi jānnen hangkan tayimaˈ Tuhanin pagsukulkun. \v 9 Luwal ku māku-māku si Tuhan para si kaˈam. Kataˈuhan Tuhanin weˈ toˈo pinaˈinku inin. Maghinang ku si iye ateykun dambūs-būs, magmahalayak ku aka-aka mahāp sabab Anaknen. \v 10 Pāku-pākuku si Tuhan weˈ bang amban bayaˈne du tapiyu ne siˈ ku nindew kaˈam. Tiggel ne kabayaˈku mapiyuhin. \v 11 Peggeˈ mabayaˈ teˈed kaˈam kiteku duk kaˈam katoloˈanku meˈ bakas panoloˈ Niyawa Tuhan akuhin supaya magkasōng sandelbin. \v 12 Hāti pinaˈinkun, mabayaˈ ku piyu si kaˈam supaya kite bi kapagasig-inasig. Asig ateybin bang kitebi sandelkun duk asig isab ateykun bang kiteku sandelbin. \p \v 13 Meˈ kapungtinaˈihanku masandel pu si Isa Almasihin, kabayaˈankun kataˈuhanbi weˈ daran ku magsakap piyu nindew kaˈam saguwaˈ niyaˈ makaˈalal aku hangkan ku gaˈ tapiyu. Mabayaˈ ku piyu supaya ku kapagmahalayak si kaˈam duk du niyaˈ meˈ aˈa maluˈuhin taboˈoku nuhut Isa Almasi kuweˈ pamoˈoku meˈ aˈa amban meˈ kabangsahan dumaˈin Yahudi sinduwehin. \v 14 Subey ku teˈed magmahalayak sabab Isa Almasi si kēmon manusiyaˈ bisan ine bangsanen, si meˈ taga pangadjiˈin duk si meˈ maˈawamin. \v 15 Hangkan hep mabayaˈ ku teˈed piyu magmahalayak aka-aka mahāpin si kaˈam isab meˈ maglahat maluˈu si Romahin. \p \v 16 Gaˈi ku teˈed iyaˈ magmahalayak aka-aka mahāp sabab Isa Almasihin. Peggeˈ kēmon makahagad si aka-aka mahāp inin, tinagnaˈan amban Yahudi pī si meˈ dumaˈin Yahudi, laˈi balakat Tuhanin maluwas siye amban duseden. \v 17 Amban aka-aka mahāp inin kataˈuhante bang saˈingge supaya kimmatan Tuhanin meˈ aˈahin bentel. Subey hadja siye sandel dambūs-būs pu Isa Almasi. Tasulat dem kitab sabab inin, pinaˈin, “Sine-sine masandel si Tuhanin, kimmatan Tuhanin iye bentel duk ellum du iye.” \s1 Kēmon manusiyaˈin taga duse \p \v 18 Tuhanin laˈi si surgaˈ duk pakitehanne weˈ astel teˈed iye si meˈ manggaˈi matalew si iyehin duk si meˈ maghinangan malaˈatin. Sabab hinangande malaˈatin, saggaˈde meˈ aˈa sinduwehin supaya gaˈi kataˈuhande toloˈ mabennal sabab Tuhanin. \v 19 Legga Tuhanin du siye peggeˈ pastiˈ du si siye bang ine-ine makajari kinataˈuhan sabab Tuhanin, bu Tuhanin ne teˈed magpapastiˈ si siyehin. \v 20 Kemuwe pinapanjari weˈ Tuhanin dunyahin, pastiˈ si meˈ aˈahin weˈ Tuhanin taga balakat gaˈi tahalaˈ bisan du gaˈi takitede balakatnen, duk pastiˈ isab si siye weˈ iye Tuhan mabennalin bisan du iye gaˈi takitede. Tahāti meˈ aˈahin sabab Tuhanin duk sabab balakatnen si meˈ bayuˈ-bayuˈan bakas pinapanjarinen. Hangkan gaˈi siye kapagdaˈawa sabab hinanganden. \v 21 Kataˈuhande hep sabab Tuhanin, saguwaˈ bisan du kataˈuhande weˈ asal pataˈ iye pinahadje peggeˈ iye Tuhanin, gaˈi iye pahadjede. Gaˈi siye bisan magsukul si iye sabab meˈ tahinangnen. Saguwaˈ iye hadja pinikilden meˈ manggaˈ niyaˈ gunanen. Lanab pikilanden hangkan gaˈi tahātide mabennalin. \v 22 Paˈinde weˈ lalem pikilanden bu paˈin dupang hatiˈ siye. \v 23 Gaˈi pahadjede Tuhan manggaˈi mamateyin. Iye pinahadjeden limbagan manusiyaˈ mamateyin duk limbagan manuk-manuk, limbagan hayep, duk limbagan meˈ mapalele diyataˈ bulakin. \p \v 24 Hangkan hep pasagadan Tuhanin siye maghinang meˈ kasabulan kinabayaˈan ateyde hininangin. Magkahinangan siye makaˈiyaˈ-iyaˈ duk meˈ pagkasiden. \v 25 Gaˈi kahagadde mabennal sabab Tuhanin saguwaˈ iye kinahagadden manggaˈi mabennalin. Tuhanin magpapanjari kēmon-kēmonin saguwaˈ gaˈi iye pahadjede duk gaˈi iye tuhutde. Iye pinahadjeden meˈ bayuˈan bakas pinapanjarinen. Saguwaˈ Tuhanin subey pinudjihin salama-lama. Amin. \p \v 26 Hangkan hep pinasagadan siye weˈ Tuhanin maghinangan makaˈiyaˈ-iyaˈ ngūtan napsu baranden. Bisan meˈ dendehin gaˈi mabayaˈ si lella. Iye kinabayaˈanden pagkaside dende duk magkahinangan siye laˈat. Bu gaˈi inin patut. \v 27 Damikkiyan isab meˈ lellahin gaˈi ne mabayaˈ si dendehin saguwaˈ iye kinabayaˈanden pagkaside lella duk magkahinangan siye laˈat. Lella magkahinangan makaˈiyaˈ-iyaˈ duk lella. Tumbas si siyehin matalep si hinangande malaˈat inin. \p \v 28 Peggeˈ gaˈi bayaˈ essebde meˈ toloˈ mabennal sabab Tuhanin, manjari pinasagadan siye weˈ ne magpikilan meˈ malaˈatin. Hangkan maghinang siye meˈ hinangan manggaˈi subey hininangden. \v 29 Pennoˈ dem ateyden weˈ bayuˈ-bayuˈan duse duk sasuku malaˈatin. Napsuhan siye duk maghinang siye laˈat si saweˈde. Luwal siye ngimbūhan saweˈde. Mapatey siye. Luwal siye magsasaˈ duk ngakkalan siye saweˈde. Kabayaˈanden laˈat matekka si saweˈden. Luwal siye magkoto-koto. \v 30 Luwal siye ngalimutan saweˈde. Bunsi siye si Tuhan duk ngandiyawaˈ-ngandiyawaˈan siye saweˈde. Langkew teˈed ateyden duk abbuhan siye. Luwal siye magpikil bang saˈingge pamasōngde meˈ hinangande malaˈatin. Gaˈi siye nuhut toloˈ matettoˈade. \v 31 Meˈ aˈa dupang siye. Gaˈi tumanande bang niyaˈ bissāde. Gaˈi siye malasa duk maˈaseˈ si pagkaside. \v 32 Kataˈuhande weˈ paˈin saraˈ Tuhanin weˈ sasuku maghinangan meˈ duse inin asal pataˈ matey. Saguwaˈ bisan kataˈuhande inin, magduse pe siye namba duk sinna isab siye bang niyaˈ maghinangan kuweˈ siyehin. \c 2 \s1 Hukum duk legga Tuhanin kēmon meˈ manusiyaˈin \p \v 1 Sine-sine ne kaˈam, meˈ bagaykun, gaˈi tapaˈinbi weˈ gaˈ niyaˈ dusebi, duk iye taga dusehin duk subey ileggahin meˈ saweˈbin, peggeˈ meˈ hinangan malaˈat panuksaˈanbi siyehin hinangbi du isab. Bang tuksaˈbi siye kuweˈ du kaˈam nuksaˈ dibi. \v 2 Kataˈuhante weˈ patut Tuhanin ngalegga meˈ aˈa maghinangan meˈ malaˈat miyaˈan. \v 3 Kannalbi weˈ gaˈi kaˈam legga Tuhanin bu hinangbi du meˈ hinangan laˈat panuksaˈanbi saweˈbin? \v 4 Sewukat ne Tuhanin maˈaseˈ si kaˈam, duk kuweˈ gaˈi hadja hinangne ine dusebin, duk gaˈi kaˈam magtawus leggane, hatu kannalbi weˈ gaˈi iye subey asipbi. Gaˈi ke tahātibi weˈ hangkan Tuhanin maˈaseˈ si kaˈam, peggeˈ kaw du pagsusunanbi dusebin duk pinda ne ateybin? \v 5 Saguwaˈ tuwas kōkbin, gaˈi bayaˈ lebbahanbi dusebin. Hangkan hep pasōng pangalegga kaˈamin bang taˈabut ne ellew pamakite Tuhan astelne si meˈ duse manusiyaˈin duk pamakitene hukumanne mabentelin. \v 6 Peggeˈ tumbasan Tuhanin du meˈ manusiyaˈin dangan-dangan matalep si hinangden. \v 7 Niyaˈ meˈ aˈa magtuyuˈ maghinang hāp peggeˈ inapasden pudji Tuhanin siye duk pahadjene siye. Apasde isab weˈ urungan Tuhanin siye umul gaˈ tamananne. Meˈ aˈa inin asal urungan Tuhanin du umul si surgaˈ gaˈ tamananne. \v 8 Sinduwe meˈ aˈahin isab iye hadja tapikilden diden. Gaˈi tuhutde toloˈ mabennal amban Tuhanin saguwaˈ iye tinuhutden manggaˈi matewwaˈin. Pakitehan Tuhanin si siye weˈ astel iye manamal-namal duk leggane teˈed siye. \v 9 Kēmon maghinangan malaˈatin inurungan kasusehan weˈ Tuhanin duk tiniksaˈ du siye. Dumaˈin hadja meˈ Yahudihin saguwaˈ sampay meˈ bangsa seddilihin isab. \v 10 Saguwaˈ kēmon manusiyaˈ maghinangan mahāpin, pudji Tuhanin du siye, duk pahadjene siye, duk urunganne siye kasanyangan dem ateyde. Dumaˈin hadja meˈ Yahudihin saguwaˈ sampay meˈ bangsa seddilihin isab. \v 11 Peggeˈ gaˈi pagbiddaˈ Tuhanin manusiyaˈin; saliˈ-saliˈ siye si matahanne bisan ine bangsanen. \s1 Dumaˈin saraˈin jānnen hangkan timbul meˈ aˈahin \p \v 12 Meˈ bangsa dumaˈin Yahudihin, gaˈi kataˈuhande saraˈ Tuhan tasulat weˈ si Musahin. Bang magduse siye legga Tuhanin siye duk tapī siye si narkaˈ. Saguwaˈ dumaˈin pangalegga siyehin sa pinaˈin dem saraˈin. Meˈ Yahudihin, siye pangurungan saraˈin, bang magduse siye, hinukum siye bang tatuhutde ke saraˈin atawa gaˈ. Bang gaˈ tuhutde, legga Tuhanin siye sa pinaˈin dem saraˈin. \v 13 Dumaˈin aˈa makakale saraˈ Tuhanin iye inampun duk kinimmatan bentel weˈ Tuhanin. Saguwaˈ aˈa manuhut kēmon pangandaˈakan dem saraˈin, iye inampun duk kinimmatan bentel weˈ Tuhanin. \v 14 Meˈ bangsa dumaˈin Yahudihin gaˈ laˈi si siye saraˈ Tuhanin. Saguwaˈ bisan gaˈ laˈi si siye saraˈ Tuhanin, bang patekka niyaˈ meˈ pangandaˈakan dem saraˈin tatuhutde peggeˈ kataˈuhande dem pikilande bang ine mahāp hininangin. Hangkan kuweˈ niyaˈ saraˈ dem pikilande. \v 15 Takite si meˈ hinanganden weˈ kataˈuhande dem ateyde bang ine pinaˈin dem saraˈ si Musahin. Kataˈuhande dem pikilande bang hinanganden hāp atawa laˈat. Bang patekka tapikilde weˈ laˈat hinanganden duk bang patekka isab tapikilde weˈ hāp hinanganden. \v 16 Paˈin aka-aka mahāp minahalayakkun weˈ sa miyaˈan du isab si ellew dambuli bang daˈak Tuhanin ne hinukum pu Isa Almasi meˈ manusiyaˈin. Pinaguwaˈ du iyan weˈ Tuhanin meˈ tinapukande dem ateyden duk hukumne siye. \s1 Gaˈi timbul meˈ Yahudihin sabab panuhutde saraˈin \p \v 17 Paˈinbi weˈ Yahudi kaˈam, meˈ aˈa tapeneˈ Tuhanin. Ngandel kaˈam weˈ peggeˈ luˈu si kaˈam saraˈ Tuhanin tayimaˈ Tuhanin du kaˈam. Magabbu kaˈam weˈ kaˈam hadja mangataˈuhan Tuhanin. \v 18 Kataˈuhanbi bang ine kabayaˈan Tuhan subey hininangbin. Duk taˈu kaˈam meneˈ hinangan mapatutin peggeˈ taˈayabi iyan amban saraˈ Tuhanin. \v 19 Paˈinbi weˈ kaˈam dalil manundan meˈ mapessekin. Hātinen taˈu kaˈam magtoloˈ sabab Tuhanin. Paˈinbi isab weˈ kuweˈ kaˈam dantaˈ niyewan meˈ aˈa dem lindemin, hātinen taˈu kaˈam moˈo aˈa tudju Tuhan. \v 20 Peggeˈ luˈu si kaˈam saraˈ Tuhanin, iye hadja toloˈ mabennalin, paˈinbi weˈ taˈu du kaˈam manoloˈan meˈ madupangin duk meˈ maˈawam sabab Tuhanin. \v 21 Taˈu kaˈam noloˈan saweˈbin saguwaˈ gaˈi kaˈam taˈu noloˈan dibin. Gaˈi kaˈam ngandaˈak nangkew bu kaˈam nangkew du. \v 22 Gaˈi kaˈam ngandaˈak magjina bu kaˈam magjina du. Haram si kaˈam meˈ limbagan pinahadje meˈ aˈahin saguwaˈ gaˈi kaˈam magalang-alang padiyalem nangkewan langgal palaˈihan meˈ limbagan miyaˈan. \v 23 Magabbu kaˈam weˈ luˈu si kaˈam saraˈ Tuhanin saguwaˈ langgalanbi du saraˈin hangkan diniyawaˈan Tuhanin weˈ meˈ aˈahin. \v 24 Pinaˈin dem kitab, “Sababbi meˈ Yahudihin, binissā-bissāhan Tuhanin weˈ meˈ aˈa dumaˈin Yahudihin.” \p \v 25 Kite bi meˈ Yahudihin, dinaˈak hep kite bi magislam hinang tandaˈ weˈ kite bi bangsa tapeneˈ weˈ Tuhanin duk sukuˈ si iye kite bi. Bang tuhutbi saraˈin, hāp magislamin. Saguwaˈ bang gaˈi tuhutbi saraˈin, gaˈ niyaˈ guna magislamin. \v 26 Meˈ aˈa dumaˈin Yahudihin, bisan siye gaˈi magislam saguwaˈ bang tuhutde saraˈ Tuhanin, pamayam Tuhan siyehin kuweˈ du siye bakas magislam. \v 27 Kaˈam meˈ Yahudihin, magislam kaˈam duk luˈu saraˈ Tuhanin tasulat si kaˈam saguwaˈ langgalanbi du saraˈin. Bu meˈ dumaˈin Yahudihin, bisan siye gaˈi magislam niyaˈ du siye nuhut saraˈ Tuhanin. Hangkan kaˈiyaˈ-iyaˈan du kaˈam iyan weˈ de. \v 28 Sine teˈ asal Yahudi teˈedin? Dumaˈin aˈa taga tandaˈ si barannen peggeˈ bakas iye magislam. \v 29 Saguwaˈ Yahudi teˈedin aˈa bakas binaˈahuhan ateynen weˈ Niyawa Tuhanin. Dumaˈin panuhutne saraˈin mamaˈahuhan ateynen. Aˈa inin bisan iye gaˈi pudji pagkasine manusiyaˈin saguwaˈ pudji Tuhanin iye. \c 3 \p \v 1 Kaw niyaˈ magpaˈin weˈ gaˈ niyaˈ kahāpanne bang kite bangsa Yahudi duk bang tuhutte addat magislamin. \v 2 Saguwaˈ ekka kahāpanne. Kaˈissaˈ, si meˈ Yahudihin hep pinangandel weˈ Tuhanin lapalnen supaya tuhutde duk akade si meˈ aˈa. \v 3 Kaw paˈinbi, “Saguwaˈ gaˈ du tuhut meˈ sinduwehin lapal Tuhanin.” Bennal iyan. Saguwaˈ bisan gaˈ tuhutde lapal Tuhan pinangandel si siyehin, dumaˈin hātinen weˈ gaˈi kapangandelan Tuhanin duk weˈ gaˈi ne tumananne sanggupnen. \v 4 Bisan du kēmon manusiyaˈin dustaˈan saguwaˈ Tuhanin gaˈi magdustaˈ. Ine-ine bissāne tumananne teˈed. Tasulat dem kitab sabab inin, pinaˈin, \q1 “Ine-ine bissānu, Tuhan, asal toˈo du, hangkan kataˈuhan weˈ bentel kew. \q1 Duk bang niyaˈ nallaˈ kaˈu ujud kataˈuhan du weˈ gaˈ niyaˈ sāˈnu.” \p \v 5 Kaw paˈin meˈ sinduwehin, “Bang kite maghinang laˈat, hāp isab iyan peggeˈ bang mikil meˈ aˈahin sabab meˈ hinangante malaˈatin duk meˈ hinangan Tuhanin, tasabutde teˈed weˈ hāp manamal meˈ hinangan Tuhanin, manjari pudjide iye. Na, bang pudjide Tuhanin sabab hinangante malaˈatin, gaˈi bentel Tuhanin bang leggane kite sabab malaˈat bakas tahinangten.” (Iye inin bissā meˈ sinduwehin.) \v 6 Saguwaˈ gaˈi iyan toˈo. Bang kite bi meˈ magdusehin gaˈi legga Tuhanin, hātinen gaˈi iye bentel. Bu bang gaˈi iye bentel, gaˈi makajari weˈ iye mangahukum kēmon manusiyaˈin. \v 7 Kaw paˈinbi, “Aku, bisan ku magdustaˈ, saguwaˈ sabab pagdustaˈkun pasōng du ngapastiˈ weˈ Tuhanin asal gaˈi magdustaˈ hangkan tapudji du iye. Na, weˈey hukuman Tuhan si akuhin weˈ dusehan ku bu tapudji du iye sabab dusekun?” \v 8 Bang sa inin pagdaˈawabin, hātinen subey kite magduse ne paˈin supaya kaˈujudannen hāp. Niyaˈ meˈ aˈa ngalimutan aku duk tuksaˈde ku weˈ inin koˈ panoloˈkun. Legga Tuhanin du meˈ aˈa magpaˈin inin duk patut siye ilegga. \s1 Kēmon manusiyaˈin dusehan \p \v 9 Manjari, daˈa kaˈam magpaˈin weˈ kami meˈ Yahudihin hāp si matahan Tuhan amban meˈ bangsa dumaˈin Yahudihin, peggeˈ gaˈi iyan toˈo. Bakas tapapastiˈku ne si kaˈam weˈ kēmon manusiyaˈin, Yahudi ke atawa dumaˈin Yahudi, saliˈ-saliˈ katagihan magduse. \v 10 Tasulat hep dem kitab, pinaˈin, \q1 “Gaˈ niyaˈ aˈa bentel si pagmatahan Tuhan, gaˈ niyaˈ bisan dambuwaˈ. \q1 \v 11 Gaˈ niyaˈ makahāti bang ine mabentelin duk gaˈ niyaˈ ngatu nuhut kinabayaˈan Tuhanin. \q1 \v 12 Kēmon manusiyaˈin tayikutande Tuhanin. Gaˈ ne niyaˈ kagunahan Tuhanin si siye. Gaˈ niyaˈ maghinangan hāp, gaˈ niyaˈ bisan dambuwaˈ. \q1 \v 13 Gaˈi hāp bissāden, kuweˈ dalil kubul bewwan buhuk gaˈ kadebbunan. Luwal siye magdustaˈ. Meˈ bissāde pangalimutde saweˈden bisa manamal, kuweˈ bisahan sawe bang nigtuk, peggeˈ bissāden asal makapagkaˈat. \q1 \v 14 Luwal siye nuknaˈan saweˈden. \q1 \v 15 Mura-mura siye mapeddiˈ duk mapatey. \q1 \v 16 Tungan-tungande ekka magkaˈat weˈ de, duk moˈo siye kasusehan si meˈ aˈa. \q1 \v 17 Gaˈi siye mabayaˈ magsulut-sinulut. \q1 \v 18 Gaˈ niyaˈ talewde si Tuhan.” \p \v 19 Kēmon pinaˈin miyaˈan sakup dem kitab. Kataˈuhante bi weˈ meˈ aˈa pangurungan saraˈin subey siˈ tuhutde pangandaˈakan dem saraˈin. Saguwaˈ peggeˈ gaˈi tuhutde, hangkan gaˈ ne niyaˈ kapagdaˈawa weˈ gaˈ du niyaˈ dusede, peggeˈ sabab saraˈ inin tahāti meˈ aˈahin weˈ kēmon manusiyaˈ si dunyahin dusehan si matahan Tuhan duk subey siye legga Tuhanin. \v 20 Peggeˈ gaˈ teˈed niyaˈ aˈa inampun duk kinimmatan bentel weˈ Tuhanin sabab panuhutne saraˈ Tuhanin, saguwaˈ sabab saraˈ Tuhanin hep puˈun kataˈuhante bi weˈ dusehan kite bi. \s1 Pakitehan Tuhanin bang saˈingge supaya duseten taˈampun duk kimmatanne kite bentel \p \v 21 Saguwaˈ kuweˈitu pinagintaˈu ne weˈ Tuhanin si kite bang saˈingge duk duseten taˈampun supaya ne kite kimmatanne bentel. Duk inin dumaˈin sabab panuhutte saraˈin. Tasulat du hep isab dem saraˈ si Musahin duk dem kitab meˈ kanabi-nabihanin bang saˈingge duk duseten taˈampun. \v 22 Kuweˈitu ampun Tuhanin meˈ duseten duk kimmatanne kite bentel bang kite sandel pu Isa Almasi. Kēmon masandel pu Isa Almasihin asal kinimmatan bentel weˈ Tuhanin bisan ine bangsanen. Gaˈi siye pinagbiddaˈ weˈ Tuhanin. \v 23 Saliˈ-saliˈ kēmon kapagduse, bisan dambuwaˈ gaˈ niyaˈ siye tapudji weˈ Tuhanin. \v 24 Saguwaˈ sabab lasa duk aseˈ Tuhan si kitehin bi, iye lasa-lasahanne si kitehin bi, hangkan inampun weˈ ne duseten bi duk kinimmatan kite bi bentel weˈ ne, peggeˈ sandel kite bi pu Isa Almasi, mangalekkat kite bi amban duseten bi. \v 25 Pinapitu weˈ Tuhanin Isa Almasi supaya iye matey duk buˈus lahaˈnen duk sabab kamateyne miyaˈan inampun du duse meˈ manusiyaˈin bang siye sandel si iye. Hinang Tuhanin inin pamakitene weˈ iye asal bentel. Matuˈuhin sandalan Tuhanin hinangan meˈ aˈahin duk kuweˈ gaˈ hadja hinangne ine meˈ duseden. \v 26 Saguwaˈ masi du legga Tuhanin bang niyaˈ magduse. Hangkan hep leggane si Isa ngagantiˈan kite bi bisan iye gaˈ bakas magduse. Sabab inin niyaˈ ne purebane weˈ asal bentel teˈed iye duk weˈ kimmatanne bentel sasuku masandel pu Isa Almasihin. \p \v 27 Manjari bang kuweˈ inin, niyaˈ ke pagabbute si pagmatahan Tuhan? Asal gaˈ niyaˈ. Peggeˈ kinimmatan kite bentel weˈ Tuhanin dumaˈin sabab panuhutte saraˈin saguwaˈ sabab sandelte pu Isa Almasihin. \v 28 Peggeˈ kabugtuˈanku weˈ iye hadja puˈunne hangkan kite inampun duk kinimmatan bentel weˈ Tuhanin, weˈ sabab sandelte pu Isa Almasihin, dumaˈin sabab panuhutte saraˈ Tuhanin. \v 29 Hatu kannalbi weˈ Tuhanin Tuhan meˈ Yahudihin hadja. Saguwaˈ iye matoˈohin, Tuhanin Tuhan meˈ bangsa dumaˈin Yahudihin du isab. \v 30 Peggeˈ dambuwaˈ du hadja Tuhanin, Yahudi duk dumaˈin Yahudi, saliˈ-saliˈ siye inampun duk kinimmatan bentel weˈ Tuhanin bang siye sandel pu Isa Almasi. \v 31 Kaw paˈinbi, “Na, bang sa iyan, hātinen peggeˈ sandel kite bi pu Isa Almasi, gaˈ ne niyaˈ guna saraˈ Tuhanin.” Dumaˈin sa īˈ. Bisan miyaˈan, asal pasōng pe tuhutte saraˈ Tuhanin. \c 4 \s1 Niyaˈ taˈayate amban Ibrahim sabab sandel si Tuhanin \p \v 1 Manjari, ine paˈinte sabab Ibrahim, papuˈ kami meˈ Yahudihin? \v 2 Bang upama Ibrahim miyaˈan kinimmatan bentel weˈ Tuhanin sabab maghinangan iye hāp, niyaˈ siˈ miyaˈan jānne magabbu Ibrahim. Saguwaˈ gaˈ iye kapagabbu si matahan Tuhan. \v 3 Ine teˈ paˈin kitabin sabab Ibrahim? Paˈin kitabin weˈ kinahagad weˈ Ibrahim sanggup Tuhan si iyehin. Duk sabab pakahagadne miyaˈan inampun duk kinimmatan iye bentel weˈ Tuhanin. \v 4 Kataˈuhante weˈ bang aˈahin maghinang, makasangka iye suweldo. Pagtasangkane ne suweldonen, gaˈi paˈinte weˈ lasa-lasahan miyaˈan si iye, saguwaˈ iye miyaˈan tangdan hinangnen. \v 5 Bang aˈahin maghinang hāp supaya, paˈinne, ampun Tuhanin du dusenen duk kimmatan Tuhanin du iye bentel, salaˈ teˈed iye. Peggeˈ dumaˈin sabab hinangante mahāpin saguwaˈ sabab sandelte si Tuhanin, iye magampun meˈ dusehin, hangkan kite bi inampun duk kinimmatan bentel weˈ Tuhanin. \v 6 Iye hep inin hāti pinaˈin si Daˈud ley pamissāne weˈ asal kēgan teˈed sasuku taˈampun dusenen duk kinimmatan bentel weˈ Tuhanin bu dumaˈin sabab hinanganne mahāpin. \v 7 Paˈinne, \q1 “Asal kēgan aˈahin bang taˈampun ne weˈ Tuhanin dusenen duk kinayipatan ne weˈ Tuhanin meˈ hinanganne malaˈatin. \q1 \v 8 Asal kēgan aˈahin bang gaˈi ne kimmatan Tuhanin dusenen.” \p \v 9 Kēg pinaˈin si Daˈud miyaˈan, si meˈ Yahudi bangsa magislamin ke hadja? Dumaˈin. Saguwaˈ paˈinne miyaˈan sampay si meˈ bangsa manggaˈi magislamin isab. Bakas paˈinku dehellu weˈ hangkan Ibrahim kinimmatan bentel weˈ Tuhanin peggeˈ kinahagad weˈ ne sanggup Tuhanin. \v 10 Sumiyan teˈ pangimmat Tuhanin weˈ bentel Ibrahim? Ubus ne ke iye magislam atawa gaˈ pe? Gaˈ pe iye miyaˈan magislam, andang ne iye kinimmatan bentel weˈ Tuhanin. \v 11 Pagkinahagad ne weˈ Ibrahim sanggup Tuhanin, manjari magislam ne iye, tandaˈ weˈ asal taˈampun ne iye duk takimmat ne iye bentel weˈ Tuhanin peggeˈ kinahagad weˈ ne Tuhanin. Hangkan Ibrahim miyaˈan kuweˈ ne matettoˈa meˈ aˈa makahagad si Tuhanin duk takimmat bentel weˈ Tuhanin bisan du siye gaˈ bakas magislam. \v 12 Duk Ibrahim kuweˈ ne isab matettoˈa meˈ aˈa bakas magislamin, dumaˈin hadja peggeˈ bakas magislam siye, saguwaˈ peggeˈ kahagad isab siye si Tuhan kuweˈ pakahagad si Ibrahim, papuˈ kami meˈ Yahudihin, masa gaˈ pe iye magislam. \s1 Pananggup Tuhanin tasangkate bang sandel kite \p \v 13 Masa awwalley nanggup Tuhanin pu Ibrahim weˈ pangurungne tibuˈukan dunyahin si iye duk si meˈ tubuˈnen duk ujud tepe si siye du. Sanggup Tuhan inin pinangurung weˈ ne pu Ibrahim, dumaˈin peggeˈ tinuhut weˈ Ibrahim saraˈ Tuhanin, saguwaˈ peggeˈ kahagadne Tuhanin duk taˈampun duk takimmat iye bentel weˈ Tuhanin. \v 14 Peggeˈ bang saˈupama sanggup Tuhanin pangurung si meˈ manuhut saraˈin, na, gaˈ niyaˈ guna pakahagadte bi si Tuhanin duk gaˈ niyaˈ guna sanggup Tuhan miyaˈan peggeˈ gaˈ du niyaˈ makatuhut saraˈ Tuhanin. \v 15 Saraˈin jānante hadja kaˈastelan duk ilegga weˈ Tuhanin peggeˈ gaˈi du tatuhutte saraˈin. Luwal bang gaˈ niyaˈ saraˈ meke gaˈ niyaˈ ngalanggalan saraˈ. \p \v 16 Nanggup Tuhanin pu Ibrahim peggeˈ sandel Ibrahim si iye. Duk hangkan nanggup Tuhanin supaya tapabugtuˈne si meˈ tubuˈ Ibrahimin kēmon, weˈ kalasahanne duk kaˈaseˈanne siye. Duk sanggupne miyaˈan dumaˈin hadja si meˈ Yahudi, meˈ manuhut saraˈ sinulat si Musahin, saguwaˈ si kēmon sasuku masandel si Tuhan kuweˈ Ibrahimin. Peggeˈ Ibrahim hep kuweˈ matettoˈate bi meˈ masandel si Tuhanin. \v 17 Toˈo inin peggeˈ tasulat hep dem kitab pinaˈin Tuhan pu Ibrahimin. Paˈinne, “Pineneˈ kew weˈ ku hinang matettoˈa meˈ aˈa kabangsa-bangsahanin.” Bugtuˈ tuman du sanggup inin peggeˈ Tuhanin mananggup pu Ibrahimin. Duk iye kinahagad Ibrahimin peggeˈ iye Tuhan magpakellum meˈ pateyin duk ine-ine bissāne manjari du. \v 18 Kinahagad weˈ Ibrahim sanggup Tuhanin duk bisan du gaˈ niyaˈ ase-asene, asal ngase-ngase pe teˈed iye weˈ tuman du sanggup Tuhanin. Hangkan ujud tuman du duk manjari iye matettoˈa meˈ kabangsa-bangsahanin. Sa bakas pananggup Tuhan si iyehin, pinaˈin dem kitab, “Meˈ tubuˈnun ekka du iyan manamal kuweˈ meˈ poteˈanin.” \v 19 Masa pananggup Tuhan pu Ibrahim inin, tapit ne da hatus tahun umulnen. Kataˈuhanne weˈ bahiˈ ne iye duk gaˈi ne iye makajari anakan. Bu si Sara isab, andanen, kataˈuhanne gaˈi nganak. Saguwaˈ bisan ne kuweˈ miyaˈan, gaˈ usaˈ sandelne si Tuhanin. \v 20 Kahagad ne paˈin iye weˈ ujud tuman du sanggup Tuhan si iyehin. Gaˈ Ibrahim duwe-duwehan saguwaˈ pasōng ngabasag sandelne si Tuhanin duk pinudji weˈ ne Tuhanin. \v 21 Kabugtuˈanne teˈed weˈ asal tahinang Tuhanin du bakas pananggupnen. \v 22 Hangkan hep peggeˈ kinahagad teˈed weˈ Ibrahim sanggup Tuhan si iyehin, “kinimmatan iye bentel weˈ Tuhanin,” sa tasulat dem kitabin. \v 23 Meˈ tasulat sabab Ibrahim miyaˈan dumaˈin hep para si iye hadja, \v 24 saguwaˈ sampay kite bi sakup du isab. Peggeˈ kite bi kēmon masandel pu si Isahin kimmatan Tuhanin du weˈ bentel peggeˈ kahagad kite bi si Tuhan, iye bakas mamakellum Panuhutanten bi, Isa Almasi, amban kamateynen. \v 25 Si Isa Almasi inin pinapatey sabab duseten bi duk pinakellum iye balik weˈ Tuhanin supaya kite bi taˈampun duk kinimmatan bentel weˈ Tuhanin. \c 5 \s1 Maghāp ne kite bi duk Tuhanin \p \v 1 Manjari, peggeˈ ubus ne kite bi inampun duk kinimmatan bentel weˈ Tuhanin peggeˈ sandel kite bi pu Isa Almasi, hangkan maghāp ne kite bi duk iye sabab bakas tahinang Isa Almasi, Panuhutanten bi. \v 2 Pakitehan Isa Almasi si kite bi lasa duk aseˈ Tuhan si kitehin bi pagsakaliˈ kite bi sandel si iye duk kuweˈitu kinimmatan ne kite bi bentel weˈ Tuhanin. Magkēg isab kite bi peggeˈ bugtuˈ inase-aseten bi weˈ magtuhut du kite bi duk Tuhanin duk pahadjene du kite bi laˈi si surgaˈ. \v 3 Dumaˈin hadja miyaˈan, saguwaˈ kēgan isab kite bi bisan kite bi kasigpitan peggeˈ kataˈuhante bi weˈ sabab sigpitten bi ujud taˈu kite bi magsandal. \v 4 Bang tasandalte bi meˈ kasigpitanten bi, kasulutan Tuhanin si kite bi. Duk bang kataˈuhante bi weˈ kasulutan Tuhanin si kite bi, kabugtuˈante bi weˈ niyaˈ hāp ase-asete bi amban Tuhan. \v 5 Kabugtuˈante bi weˈ asal tumanan Tuhanin du inase-asete bi amban iyehin peggeˈ kataˈuhante bi dem ateyte bi weˈ malasa teˈed Tuhanin si kite bi. Pinabugtuˈ inin si kite bi weˈ Niyawa Sutsi pinangurung Tuhan si kitehin bi. \p \v 6 Asal malasa teˈed Tuhanin si kite bi. Matuˈuhin gaˈ teˈed niyaˈ tahinangte bi supaya kite bi lumuwas amban duseten bi. Saguwaˈ pagtekka ellew pangeddew Tuhanin, matey si Isa Almasi sababte bi meˈ aˈa dusehanin. \v 7 Hunit aˈahin maglillaˈ matey ngagantiˈan aˈa bentel. Inday, kaw isab niyaˈ makatawakkal matey ngagantiˈan aˈa hāp manamal. \v 8 Saguwaˈ pinakitehan weˈ Tuhanin bang saˈingge hadje lasane si kitehin bi, sabab dinaˈak weˈ ne pitu Isa Almasi matey sababte bi sābute bi pe magdusehin. \v 9 Manjari bang sabab kamateynen puˈunte bi inampun duk kinimmatan kite bi bentel weˈ Tuhanin, pasōng ne asal bugtuˈ weˈ timbul kite bi weˈ Isa Almasi duk gaˈi ne kite bi tewwaˈ mulkaˈ Tuhanin si ellew dambuli. \v 10 Matuˈuhin kuntarahante bi Tuhanin. Saguwaˈ kuweˈitu gaˈi ne kite bi magbanta duk iye, peggeˈ hāp Tuhanin ne kite bi sabab bakas ne Anaknen matey sababte bi. Bang sabab kamatey Anaknen hāp Tuhanin ne kite bi, pasōng ne bugtuˈ weˈ timbulne du kite bi peggeˈ ellum ne balik Isa Almasi, Anakne miyaˈan. \v 11 Duk dumaˈin hadja iyan. Saguwaˈ pinakēg isab kite bi weˈ Tuhanin peggeˈ sabab Isa Almasi, Panuhutanten bi, hināp ne kite bi weˈ ne. \s1 Magbiddaˈ tahinang Apuˈ Adamin duk tahinang Isa Almasihin \p \v 12 Na, weˈey enteˈ niyaˈ duse si dunya? Inin kahalannen: tagnaˈ, dambuwaˈ du hadja manusiyaˈ magdusehin, si Apuˈ Adam. Iye miyaˈan tagnaˈan duse si dunyahin. Peggeˈ niyaˈ ne duse si dunya, niyaˈ isab kamatey dem dunya. Hangkan hep kēmon manusiyaˈin ujud matey peggeˈ kēmon magduse. \v 13 Gaˈ pe saraˈin pangurung pu si Musa, andang ne meˈ aˈahin magduse. Saguwaˈ bang gaˈ niyaˈ saraˈ, gaˈ niyaˈ makajari tinuksaˈ weˈ langgalanne saraˈin. \v 14 Saguwaˈ peggeˈ dusehin moˈo kamatey, hangkan kemuwe amban Apuˈ Adam sampay pī pu si Musa, kēmon aˈahin matey bisan du siye gaˈ kapagduse kuweˈ pagduse Apuˈ Adamin sakaliˈ langgalanne pangandaˈakan Tuhanin. \p Niyaˈ kuweˈ pagsaliˈan tahinang Apuˈ Adamin duk tahinang Almasihin, iye dinaˈak Tuhan mapitu si dunyahin. Saliˈ-saliˈ siye peggeˈ tahinangden niyaˈ kaˈujudanne si manusiyaˈ. \v 15 Saguwaˈ magbiddaˈ siye peggeˈ gaˈi tapagsaliˈte duse tahinang Apuˈ Adamin duk lasa-lasahan Tuhanin. Peggeˈ weˈ sabab duse tahinang dambuwaˈ aˈa hadja, Apuˈ Adam, kēmon aˈahin sukuˈnen matey. Saguwaˈ pasōng hadje kahāpan tahinang dambuwaˈ aˈa isab, Isa Almasi, peggeˈ sabab tahinangnen ekka aˈa makasangka lasa-lasahan Tuhanin, hātinen lasane duk aseˈne si siyehin. \v 16 Lasa-lasahan Tuhanin gaˈi magsaliˈ duk kaˈujudan duse Apuˈ Adamin. Kaˈujudan duse Apuˈ Adam dambuwaˈ miyaˈan, ilaboˈan hukuman weˈ Tuhanin kēmon manusiyaˈin weˈ dusehan duk subey ilegga. Saguwaˈ iye inin lasa-lasahan Tuhanin, bisan kēmon aˈahin magduse, inampun siye duk kinimmatan bentel weˈ ne. \v 17 Kaˈujudan lasa duk aseˈ Tuhan si kitehin pasōng pe amban kaˈujudan duse Apuˈ Adamin. Sabab duse Apuˈ Adamin, kēmon aˈahin sukuˈnen matey. Saguwaˈ meˈ manayimaˈ lasa duk aseˈ Tuhanin kinimmatan ne bentel weˈ Tuhanin, iye kuweˈ lasa-lasahan Tuhanin. Siye inin ellum si surgaˈ gaˈ tamanan duk patuhut siye pu si Isa Almasi magbayaˈ peggeˈ sandel siye pu Isa Almasi. \p \v 18 Manjari, sabab dambuwaˈ duse hadja, kēmon manusiyaˈin sukuˈnen ilegga weˈ Tuhanin. Damikkiyan isab sabab dambuwaˈ hinangan bentel, kēmon manusiyaˈin makajari inampun duk kinimmatan bentel weˈ Tuhanin duk ellum siye gaˈ tamanan. \v 19 Sabab gaˈ panuhut dambuwaˈ aˈa pangandaˈakan Tuhanin, hangkan kēmon manusiyaˈin dusehan. Saguwaˈ sabab panuhut dambuwaˈ aˈa pangandaˈakan Tuhanin, hangkan kēmon manusiyaˈin makajari kinimmatan bentel weˈ Tuhanin. \p \v 20 Gaˈ pe pangurung Tuhanin saraˈin, andang ne meˈ aˈahin magduse. Pinangurung weˈ Tuhanin saraˈin supaya kataˈuhande weˈ pasōng ngaˈekka duseden. Saguwaˈ bisan pasōng ngaˈekka duse meˈ aˈahin, pasōng pe teˈed Tuhanin malasa duk maˈaseˈ si meˈ aˈa madusehanin. \v 21 Manjari, matuˈuhin basag dusehin, hangkan kēmon manusiyaˈin magduse duk matey siye. Saguwaˈ kuweˈitu, hawal lasa duk aseˈ Tuhanin, sasuku masandel pu si Isa Almasihin inampun du duk kinimmatan bentel weˈ Tuhanin. Duk urunganne siye umul gaˈ tamananne si surgaˈ sabab bakas tahinang Isa Almasi, Panuhutanten bi. \c 6 \s1 Magtuhut ne kite bi duk si Isa ellum balik \p \v 1 Na, saˈingge, magduse ne ke paˈin kite bi duk pasōng tapakitehan Tuhanin lasane duk aseˈnen si kite bi? \v 2 Asal gaˈi. Iye matoˈohin bang pasal magduse, pagsandel ne kite bi pu si Isa Almasi, kuweˈ ne kite bi meˈ aˈa matey gaˈi ne kapagduse. Hangkan gaˈi ne kite bi mabayaˈ magduse. \v 3 Kataˈuhanbi du weˈ pamandi kitehin bi, tandaˈ weˈ sukuˈ pu si Isa Almasi ne kite bi duk nuhut ne kite bi iye, dalilnen kuweˈ tumuhut isab kite bi si iye kamateynen. \v 4 Hangkan pamandi kitehin bi kuweˈ kite bi tumuhut matey kamateynen duk kuweˈ isab kite bi tumuhut kinubul pangubul iyehin, supaya kite bi inurungan umul baˈahu, kuweˈ umul Isa Almasihin pamakellum iye balik weˈ balakat Samate bi Tuhanin. \p \v 5 Peggeˈ bang dalilnen kuweˈ kite bakas nuhut iye matey kamateynen, damikkiyan kuweˈ du isab kite ellum balik magtuhut duk iye pamakellum iyehin. \v 6 Kataˈuhante weˈ disalite magdusehin kuweˈ dalil bakas talansang ne patuhut pu si Isa Almasi diyataˈ olom pangalansang iyehin, supaya disalite magdusehin magkaˈat ne duk gaˈi ne kite tahinang banyagaˈ weˈ duseten. \v 7 Peggeˈ bang aˈahin matey ne, gaˈi ne iye kapagbayaˈan weˈ duse. \v 8 Duk peggeˈ kuweˈ kite bakas matey tumuhut pu si Isa Almasi, kahagad kite weˈ ellum du isab kite iyan magtuhut duk iye. \v 9 Peggeˈ kataˈuhante du weˈ Isa Almasi bakas pinakellum balik amban kamateynen, duk gaˈi ne teˈed iye matey-matey balik. \v 10 Matey iye duk tapuwasan ne teˈed weˈ ne dusehin. Kuweˈitu ellum iye duk kēmon meˈ hinangannen mudji Tuhanin. \v 11 Damikkiyan isab subey kimmatanbi dibin kuweˈ aˈa matey gaˈi ne kapagduse. Duk kimmatanun bi dibin kuweˈ ne kaˈam meˈ aˈa bakas pinakellum balik; duk peggeˈ nuhut ne kaˈam Isa Almasi kēmon hinanganbin subey mudji Tuhanin. \p \v 12 Hangkan subey gaˈi pasagadanbi dibin magduse duk subey gaˈi tuhutbi napsubin. \v 13 Daˈa ūtanun bi dibin magduse duk kaˈam maghinangan laˈat. Saguwaˈ tuhutun bi Tuhanin dambūs-būs peggeˈ dalilnen kuweˈ kaˈam bakas matey bu pinakellum ne balik weˈ Tuhanin. Ambat Tuhanin iye magbayaˈ si baranbin supaya kaˈam maghinangan bentel. \v 14 Gaˈi ne kaˈam subey tadaˈag weˈ dusebin, peggeˈ tabang Tuhanin du kaˈam hawal lasane duk aseˈne si kaˈamin duk gaˈ ne niyaˈ kaput saraˈin si kaˈam. \s1 Tuhanin ne tinuhutin \p \v 15 Kaw paˈinbi, “Na, bang kuweˈ iyan, peggeˈ malasa duk maˈaseˈ du Tuhanin si kite bi duk gaˈ ne du niyaˈ kaput saraˈin si kite bi, na, makajari kite bi magduse ne paˈin.” Saguwaˈ gaˈi iyan toˈo. \v 16 Kataˈuhanbi teˈed weˈ bang kite ngatu binanyagaˈ weˈ aˈa, hātinen tuhutte teˈed kēmon meˈ pangandaˈakannen. Aˈa miyaˈan amute ne duk kite meˈ banyagaˈne. Kuweˈ miyaˈan du isab dusehin. Bang kite tinagi magduse, dalilnen dusehin amuten duk kite ne banyagaˈnen peggeˈ tuhutte pangandaˈakannen. Kaˈujudannen matey kite duk tapī si narkaˈ. Saguwaˈ bang Tuhanin iye tinuhutten, iye mamanjari amuten, duk ampunne kite duk kimmatanne kite bentel. \v 17 Matuˈuhin kuweˈ kaˈam meˈ banyagaˈ dusebin saguwaˈ kuweˈitu gaˈi ne. Hangkan hep magsukul ku teˈed si Tuhan, peggeˈ kuweˈitu tinuhut ne weˈ bi dambūs-būs meˈ toloˈ mabennal bakas panoloˈ si kaˈamin. \v 18 Ubus ne kaˈam pinaluwas weˈ Tuhanin amban antanan amubi tagnaˈin, hangkan gaˈi ne ūtanbi dibin magduse duk iye kinabayaˈanbin kuweˈitu maghinang mabentelin. \v 19 Magdalilan ku sabab amu duk banyagaˈ supaya mura tahātibi pinaˈinkun. Matuˈuhin inūtan weˈ bi dibin maghinangan bayuˈ-bayuˈan duse duk sasuku meˈ hinangan malaˈatin hangkan kuweˈ kaˈam banyagaˈ dusebin. Saguwaˈ kuweˈitu subey tuhutbi dambūs-būs pangandaˈakan Tuhanin kuweˈ meˈ banyagaˈne maghinang meˈ mabentelin. Manjari asal hāp ne kaˈam duk dambūs-būs ne kaˈam nuhut si Tuhan. \p \v 20 Masa inūtan pe weˈ bi dibin maghinangan duse, gaˈ niyaˈ bayaˈbi maghinangan bentel. \v 21 Ine kagunahan meˈ hinanganbi magduse miyaˈan, bu bang taˈessebbi kuweˈitu iyaˈ kaˈam? Gaˈ niyaˈ. Peggeˈ kaˈujudan meˈ hinangan miyaˈan narkaˈ. \v 22 Saguwaˈ kuweˈitu ubus ne kaˈam pinaluwas weˈ Tuhanin amban antanan amubi tagnaˈin, hātinen dusehin. Duk kuweˈitu meˈ banyagaˈ Tuhanin ne kaˈam duk Tuhanin ne tinuhutbin. Iye panumbas kaˈamin pahāp Tuhanin ne dem ateybin supaya dambūs-būs ne kaˈam nuhut Tuhanin duk kaˈujudannen urungan Tuhanin du kaˈam umul gaˈ niyaˈ tamananne. \v 23 Peggeˈ tumbas si meˈ aˈa magdusehin sudda matey siye duk tapī siye si narkaˈ. Saguwaˈ lasa-lasahan Tuhanin umul gaˈ niyaˈ tamananne si surgaˈ sabab bakas tahinang Isa Almasi, Panuhutanten bi. \c 7 \s1 Magpahāti sabab saraˈin \p \v 1 Meˈ kapungtinaˈihanku masandel pu si Isa Almasihin, bugtuˈ tahātibi sōng pinaˈinku inin peggeˈ kataˈuhanbi saraˈin. Saraˈin taga kapatut hep si aˈa tiggelan aˈa miyaˈan ellum. \v 2 Saˈupama bang dendehin magella, paˈin saraˈin weˈ subey iye magdambuwaˈ duk ellanen tiggelan ellanen ellum. Saguwaˈ bang matey ne ellanen gaˈ ne niyaˈ kaput saraˈ miyaˈan si iye. \v 3 Manjari, bang ellum pe ellanen bu padambuwaˈ iye si lella seddili, magjina iye. Saguwaˈ bang matey ne ellanen gaˈ ne niyaˈ kaput saraˈin si iye, hangkan gaˈi iye magjina bang iye magella balik peggeˈ matey ne du ellanen. \p \v 4 Meˈ kapungtinaˈihanku masandel pu si Isahin, kuweˈ miyaˈan du isab kaˈam duk saraˈ tasulat si Musahin. Gaˈ ne niyaˈ kaput saraˈ miyaˈan si kaˈam peggeˈ kuweˈ ne kaˈam bakas matey magtuhut duk si Isa kamateynen. Duk kuweˈ magtuhut isab kaˈam pinakellum duk si Isa pamakellum iye balikin duk kuweˈitu sukuˈ si iye ne kaˈam supaya kaˈam kapaghinangan hāp duk tapudji du Tuhanin. \v 5 Matuˈuhin masa iye pe tinuhutten bi disalite bi magdusehin, sakaliˈ takalete saraˈin masi du hinangte meˈ malaˈatin duk pasōng pe bayaˈte magdusehin. Hangkan maghinang laˈat kite bi bu kaˈujudannen matey kite bi duk tapī dem narkaˈ. \v 6 Saguwaˈ kuweˈitu gaˈ ne niyaˈ kaput saraˈin si kite bi peggeˈ kuweˈ bakas matey ne kite bi duk pinaluwas ne kite bi amban duse. Seddili ne panuhutte bi Tuhanin kuweˈitu. Dumaˈin ne kuweˈ matuˈuhin weˈ subey hadja tatuhutte bi sasuku tasulat dem saraˈin. Saguwaˈ kuweˈitu baˈahuhan Niyawa Tuhanin ne ateyten bi duk tabanganne kite bi nuhut Tuhanin. \s1 Saraˈin duk dusehin \p \v 7 Kaw kaˈam magpaˈin, “Na, bang kuweˈ iyan, laˈat hatiˈ saraˈin.” Gaˈi. Gaˈi laˈat saraˈin. Bang gaˈ miyaˈan niyaˈ saraˈ, gaˈi pastiˈ si kite bang ine dusehin. Saˈupama bang gaˈ miyaˈan niyaˈ saraˈ magpaˈin, “Daˈa pagnapsuhanun alataˈ saweˈnun,” na, gaˈ siˈ kataˈuhanku weˈ magnapsuhin laˈat. \v 8 Pagsakaliˈ kataˈuhanku amban saraˈin weˈ gaˈi hāp magnapsuhin, manjari usaˈ disaliku magdusehin hangkan pasōng napsukun. Hāti pinaˈinku inin, bang gaˈ niyaˈ saraˈ, gaˈi kataˈuhante weˈ magduse kite. \v 9 Masa gaˈ pe kataˈuhanku saraˈin, kannalku weˈ hāp ku duk gaˈ niyaˈ duseku. Saguwaˈ sakaliˈ ne kataˈuhanku saraˈin, tahātiku ne weˈ dusehan hatiˈ ku duk magkasōng dusekun, \v 10 duk tahātiku weˈ sukuˈkun matey duk tapī si narkaˈ. Saraˈin pinangurung weˈ Tuhanin supaya bang tuhutte bi, urunganne kite bi umul gaˈ tamananne si surgaˈ. Saguwaˈ bang si aku, peggeˈ gaˈi tatuhutku saraˈin, sukuˈkun matey duk ilegga weˈ Tuhanin. \v 11 Kuweˈ hep ku kaˈakkalan weˈ dusehin peggeˈ gaˈi tatuhutku saraˈ Tuhanin. Duk kaˈujudanne iyan matey ku duk tapī ku si narkaˈ. \p \v 12 Manjari, saraˈ pinangurung weˈ Tuhanin gaˈ niyaˈ laˈat-laˈatne. Kēmon pangandaˈakan saraˈin amban Tuhan duk bentel duk hāp. \v 13 Na, saraˈ Tuhan mahāp inin, iye ke inin jānante matey duk tapī si narkaˈ? Asal dumaˈin. Saguwaˈ duseten jānnen. Pinaguwaˈ weˈ saraˈ mahāpin bang saˈingge teˈed kalaˈat duseten duk duseten jānante matey duk tapī si narkaˈ. Amban saraˈ mahāp inin puˈun ngapastiˈ weˈ dusehin asal laˈat manamalan. \s1 Niyaˈ magdaˈagan dem ateyte \p \v 14 Kataˈuhante weˈ saraˈin amban Tuhan. Saguwaˈ aku inin manusiyaˈ du hadja duk luwal ku magduse, hangkan kuweˈ ku banyagaˈ dusekun. \v 15 Gaˈi teˈed tahātiku hatulankun. Peggeˈ meˈ mahāp kinabayaˈanku hininangin, gaˈi hinangku. Saguwaˈ iye hininangkun malaˈat manggaˈi kinabayaˈankun. \v 16 Bang kabunsihanku meˈ hinanganku malaˈatin, hātinen kahagad ku weˈ hāp saraˈin. \v 17 Hangkan hep bang ku maghinangan laˈat, dumaˈin amban pikilanku peggeˈ bunsi ku si malaˈat miyaˈan. Saguwaˈ duse diyalem ateykun, iye miyaˈan manugnūgan akuhin. \v 18 Kataˈuhanku weˈ manusiyaˈ du hadja ku duk asal gaˈ niyaˈ hāp dem ateyku. Bisan du asal kabayaˈankun maghinangan hāp saguwaˈ gaˈi kaˈanggawtaˈanku. \v 19 Peggeˈ gaˈi hinangku mahāp kinabayaˈanku hininangin. Saguwaˈ iye hininangkun malaˈat manggaˈi kinabayaˈankun. \v 20 Manjari bang hinangku malaˈat manggaˈi kinabayaˈanku hininangin, hātinen dumaˈin ne amban pikilanku saguwaˈ duse diyalem ateykun iye manugnūgan akuhin duk hinangku. \p \v 21 Hangkan hep iye ne inin kuweˈ addatkun. Bisan ku mabayaˈ maghinangan hāp, kuweˈ niyaˈ nugnūgan aku maghinang laˈat duk iye miyaˈan hininangkun. \v 22 Dem pikilanku asal sinna ku teˈed nuhut saraˈ Tuhanin. \v 23 Saguwaˈ niyaˈ isab dem ateyku nugnūgan aku gaˈi dinaˈak tinuhut saraˈ dinūsan pikilanku miyaˈan. Asal kuweˈ ku banyagaˈ disaliku magdusehin hangkan gaˈ dapatku. \v 24 Asal sasew teˈed dem pikilankun. Sine manabangan akuhin duk ne gaˈi tatuhutku disaliku magdusehin. Bang gaˈ niyaˈ nabangan aku, sudda matey ku inin duk tapī ku si narkaˈ. \v 25 Saguwaˈ magsukul ku teˈed si Tuhan peggeˈ tabangne ku sabab bakas tahinang Isa Almasi, Panuhutanten bi. \p Na, iye ne miyaˈan: bang gaˈi kite tabang Tuhanin, duwe magdaˈagan dem baranten. Bang kite hadja, pikilanten asal tuhutte saraˈ Tuhanin. Saguwaˈ disalite magdusehin nugnūgan kite dinaˈak magduse. \c 8 \s1 Meˈ aˈa pinagbayaˈan weˈ Niyawa Sutsihin nuhut kinabayaˈan Niyawa Sutsihin \p \v 1 Manjari, kite bi, meˈ magdambuwaˈ duk Isa Almasihin, kuweˈitu gaˈi ne kite ilegga weˈ Tuhanin. \v 2 Peggeˈ magdambuwaˈ ne kite bi duk Isa Almasi, Niyawa Tuhanin ne magbayaˈ si kitehin bi duk baˈahuhanne ateyten bi. Hangkan gaˈi ne kite bi tadaˈag weˈ duse. Duseten jānnen hangkan kite tapī si narkaˈ. \v 3 Gaˈi kite lumuwas amban duseten bi sabab panuhutte saraˈin peggeˈ manusiyaˈ du hadja kite bi duk gaˈi tatuhutte saraˈin. Saguwaˈ niyaˈ tahinang Tuhanin supaya ne kite bi gaˈi taboˈo weˈ disalite bi magdusehin. Pinapitu weˈ ne Anaknen inanakan tuˈu si dunya magbaran manusiyaˈ duk addatnen kuweˈ addatten bi saguwaˈ gaˈ iye taboˈo magduse. Ilegga iye sabab duseten bi duk matey iye supaya kite bi gaˈi ne taboˈo weˈ disalite bi magdusehin. \v 4 Hininang inin weˈ Tuhanin supaya asal tatuhutte meˈ pangandaˈakan dem saraˈnen duk bentel ne meˈ hinanganten. Peggeˈ bang ne kite sandel pu si Isa, gaˈi ne tuhutte kinabayaˈan napsuten. Saguwaˈ iye tinuhutten meˈ kinabayaˈan Niyawa Sutsihin. Hangkan hep bang tuhutte panoloˈ Niyawa Sutsihin, asal tatuhutte meˈ pangandaˈakan dem saraˈ Tuhanin. \v 5 Meˈ aˈa pinagbayaˈan weˈ napsuden, iye luwal pinikilden nuhut kinabayaˈan napsuden. Saguwaˈ meˈ aˈa pinagbayaˈan weˈ Niyawa Sutsihin iye luwal pinikilden nuhut kinabayaˈan Niyawa Sutsihin. \v 6 Bang aˈahin luwal pinikilnen nuhut napsunen, sudda matey du iye duk tapī si narkaˈ. Saguwaˈ bang aˈahin iye luwal pinikilnen nuhut kinabayaˈan Niyawa Sutsihin, urungan Tuhanin iye umul salama-lama duk sanyang ne ateynen. \v 7 Peggeˈ bang aˈahin iye luwal pinikilnen nuhut kinabayaˈan napsunen, kuntarahanne Tuhanin. Gaˈi iye nuhut saraˈ Tuhanin duk asal gaˈi tatuhutne. \v 8 Meˈ manuhut kinabayaˈan napsuden, gaˈi teˈed tasulutde Tuhanin. \p \v 9 Saguwaˈ kaˈam dumaˈin ne tinuhutbin kinabayaˈan napsubin. Iye tinuhutbin kinabayaˈan Niyawa Tuhanin bang bennal du weˈ luˈu ne iye patennaˈ dem ateybi. Sine-sine gaˈi palaˈihan Niyawa Tuhanin, iye pinapitu Almasihin, dumaˈin iye sukuˈ pu Isa Almasi. \v 10 Saguwaˈ bang luˈu Almasi dem ateybi, bisan sukuˈ baranbin matey sabab dusebin, saguwaˈ urungan Niyawa Sutsihin du kaˈam umul salama-lama peggeˈ inampun ne kaˈam duk kinimmatan ne kaˈam bentel weˈ Tuhanin. \v 11 Bang bennal luˈu patennaˈ dem ateybi Niyawa Sutsihin, pakellum Tuhanin du isab kaˈam kuweˈ pamakellumne Isa Almasi amban kamateynen. \p \v 12 Hangkan hep meˈ kapungtinaˈihanku masandel pu si Isa Almasihin, niyaˈ teˈed subey hinangte duk inin dumaˈin paˈin nuhut kinabayaˈan napsuten. \v 13 Peggeˈ bang asal tuhutte kinabayaˈan napsuten, sukuˈten matey duk tapī si narkaˈ. Saguwaˈ bang lebbahante ne teˈed meˈ hinangante malaˈatin weˈ tabang Niyawa Tuhan si kitehin, ellum du kite salama-lama. \v 14 Peggeˈ sasuku binoˈo-boˈo weˈ Niyawa Tuhanin bennal siye meˈ anak Tuhanin. \v 15 Peggeˈ pinangurung weˈ Tuhanin si kite bi Niyawanen, gaˈi ne kite bi subey tinalew kuweˈ banyagaˈin tinalew si amunen. Saguwaˈ pinangurung weˈ ne Niyawanen si kite bi duk kite bi manjari meˈ anakne. Hangkan makajari Tuhanin ēnante bi Samate bi. \v 16 Pinabugtuˈ weˈ Niyawa Tuhanin dem ateyte bi weˈ kite bi asal meˈ anak Tuhanin. \v 17 Duk peggeˈ pinaganak kite bi weˈ Tuhanin, tasangkate bi du si ellew dambuli kēmon meˈ inennaˈne para si meˈ pinaganaknen. Duk taga bahagiˈ du isab kite bi si kēmon inennaˈ Tuhan para pu Isa Almasihin. Bang tasandalte bi kasigpitanin kuweˈ panandal si Isahin, tumuhut du isab kite bi si iye pinahadje. \s1 Pahadje Tuhanin du kite bi si pasōngan \p \v 18 Kabugtuˈanku weˈ kasigpitan sinandalante bi kuweˈitu inin kuweˈ manggaˈ du hadja bang pikilte bi kēgten bi si pasōngan bang ne kite bi pahadje Tuhanin. \v 19 Dumaˈin hadja kite bi, manusiyaˈin, saguwaˈ kēmon pinapanjari Tuhanin agad-agadde ellew si pasōngan inin bang pahadje Tuhanin ne meˈ anaknen. \v 20 Kēmon bakas pinapanjari Tuhanin, dumaˈin ne kuweˈitu kuweˈ tagnaˈin. Saguwaˈ dumaˈin amban salaˈde hangkan siye dumaˈin kuweˈ hāpan tagnaˈin saguwaˈ amban bayaˈ Tuhanin du. Saguwaˈ meˈ pinapanjari Tuhan inin \v 21 kuweˈ ngase-ngase teˈed weˈ magkahāp du siye si pasōngan. Kuweˈitu kēmon pinapanjari Tuhanin sukuˈnen matey. Saguwaˈ ngabaˈahu siye kēmon bang tekka ellew pamahadje Tuhan meˈ anaknen. Gaˈi ne siye matey saguwaˈ ngahāp ne teˈed siye ellew miyaˈan. \v 22 Kataˈuhante weˈ kemuwe amban pagduse Apuˈ Adamin sampay kuweˈitu, kuweˈ magtiksaˈ kēmon bayuˈ-bayuˈan bakas pinapanjari Tuhanin, kuweˈ dende peddiˈan bang sōng nganak. \v 23 Dumaˈin hadja sinduwe meˈ pinapanjari Tuhanin magtiksaˈin saguwaˈ sampay kite bi meˈ pangurungan Tuhan Niyawanen, iye lasa-lasahanne tagnaˈin, magtiksaˈ du isab kite bi sābute bi mangagad-ngagad ellew pamaˈahu Tuhan baranten bi duk ne kite bi gaˈi saki-saki duk matey. Bang tekka ne ellew miyaˈan, pastiˈ ne teˈed weˈ asal paganakne ne kite bi. \v 24 Iye hep inin inase-aseten bi kemuwe sandel kite bi pu Isa Almasi. Saguwaˈ bang tuman ne inase-aseten, gaˈi ne kite subey ngase-ngase. Ngase-ngase pe ke kite bang tuman ne inase-aseten? \v 25 Saguwaˈ peggeˈ gaˈ pe tuman inase-aseten, agad-agadte ne paˈin katumannen duk gaˈi kite jumuˈ ngagad-ngagad. \p \v 26 Duk tabangan Niyawa Sutsihin isab kite bi bang lamma sandelte bi si Tuhanin duk asigne ateyten bi. Peggeˈ bang kite bi ngampun-ngampun bu gaˈi kataˈuhante bi bang ine patut pinākuten bi atawa bang saˈingge pamākuten bi, manjari Niyawa Sutsi dem ateyten bi māku-māku si Tuhan para si kite bi bu gaˈi kataˈuhante bi bang saˈingge. \v 27 Tuhanin mangataˈuhan dem ateyten, kataˈuhanne isab bang ine hāti pinaˈin Niyawa Sutsihin. Peggeˈ bang Niyawa Sutsihin ne mamāku para si kitehin bi, meˈ masandel pu si Isahin, kēmon pinākunen asal iye du isab kinabayaˈan Tuhan si kitehin bi. \p \v 28 Kataˈuhante weˈ bang malasa kite si Tuhan duk tapeneˈ weˈ Tuhanin ngahinang kinabayaˈannen, ine-ine talabeyte hāp-laˈat tabangan Tuhanin du kite duk meˈ talabeyte miyaˈan moleˈ si kahāpante. \v 29 Meˈ andang tapeneˈ weˈ Tuhanin, pinaˈil siye isab weˈ Tuhanin weˈ subey siye manjari kuweˈ Anaknen, si Isa, supaya kēmon meˈ tapeneˈnen kuweˈ magpungtinaˈi duk sakaden si Isa. \v 30 Duk kēmon meˈ pinaˈilnen tinawag weˈ Tuhanin nuhut iye. Duk meˈ tinawagnen inampun duk kinimmatan bentel weˈ ne. Duk meˈ kinimmatanne mabentelin pahadjene isab. \s1 Pakitehan si Isa Almasi bang saˈingge hadje lasa Tuhanin si kite bi \p \v 31 Bang pikilte bi bakas pinaˈinku miyaˈan, kataˈuhante bi weˈ gaˈ teˈed niyaˈ makadaˈag kite bi peggeˈ bēbbegan Tuhanin kite bi. \v 32 Tuhanin gaˈ kayimananne Anaknen saguwaˈ paglillaˈne pinapatey si kahāpante bi kēmon. Bang tahinangne miyaˈan kabugtuˈante bi weˈ asal urunganne kite bi kēmon masukal si kitehin bi. \v 33 Kite bi meˈ tapeneˈ Tuhan hinangne meˈ aˈanen, niyaˈ ke makatuksaˈ kite bi weˈ kapagduse kite bi? Gaˈ niyaˈ, peggeˈ bakas inampun ne kite bi duk kinimmatan ne kite bi bentel weˈ Tuhanin. \v 34 Hangkan gaˈ niyaˈ kapagpaˈin weˈ subey kite bi ilegga duk tapī si narkaˈ sabab duseten bi. Peggeˈ Isa Almasi bakas ne matey sabab duseten bi duk dumaˈin hadja iyan, saguwaˈ pinakellum isab iye balik weˈ Tuhanin duk pinahadje iye weˈ ne laˈi si kanawananne, lugal tamanan mabangsahanin. Iye isab sūhanten bi laˈi si Tuhanin mēbbegan kite bi. \v 35 Hangkan hep kabugtuˈante weˈ bisan ine umantag si kite, asal kalasahan Isa Almasi kite. Bang kite dem kasusehan atawa dem katiksaˈan atawa dem kabinasahan, dumaˈin hātinen weˈ gaˈi ne kite kalasahanne. Bisan kite kakulangan kinakan duk semmek, bisan kite dem kasiya-siyahan atawa bisan kite pinapatey, asal gaˈi usaˈ lasa Almasi si kitehin bi. \v 36 Meˈ katiksaˈante inin tasulat dem kitab, pinaˈin, \q1 “Sabab panuhut kami si kaˈuhin, Tuhan, luwal kami siya-siya sōng pinapatey. Meˈ aˈahin pangimmatde kamihin kuweˈ kami meˈ bili-bili sōng sinumbaliˈ.” \p \v 37 Saguwaˈ bisan kuweˈ inin pagtiksaˈten bi, gaˈi kite bi daˈag peggeˈ kalasahan Isa Almasi kite bi. \v 38 Peggeˈ kataˈuhanku teˈed weˈ asal kalasahanne kite bi manamal. Bisan kite ellum atawa matey, kalasahanne kite. Gaˈ niyaˈ makaˈānan lasane si kitehin. Bisan pe malaˈikat atawa meˈ seyitan, gaˈ niyaˈ balakatde ngānan lasanen amban kite. Ine-ine talabeyte kuweˈitu atawa si pasōngan, masi kite kalasahanne. \v 39 Gaˈ niyaˈ bisan ine diyataˈ langit atawa dem dunya atawa ine-ine bakas pinapanjari weˈ Tuhanin makasapeˈ kite amban lasa Tuhanin, iye pinakitehan Isa Almasi, Panuhutanten bi. \c 9 \s1 Meˈ aˈa tapeneˈ weˈ Tuhanin \p \v 1 Niyaˈ pe seddili batang bissāku si kaˈam duk inin asal bennal. Gaˈi ku magdustaˈ peggeˈ sukuˈ pu si Isa Almasi ku. Kataˈuhanku dem pikilanku teˈed weˈ bennal sōng pinaˈinku inin duk kataˈuhan isab inin weˈ Niyawa Sutsihin, iye magbayaˈ dem pikilankun. \v 2 Iye inin batang pinaˈinkun, weˈ asal bohat teˈed ateykun duk luwal ku suse manamal sabab meˈ pagkasiku bangsa Israˈilin peggeˈ gaˈi siye ngatu nuhut si Isa Almasi. \v 3 Bang makajari siˈ hadja, atasku pasapeˈ amban Isa Almasi duk pī dem narkaˈ ngagantiˈan meˈ bangsakun, meˈ pagkasiku bangsa Israˈilin, supaya hadja siye gaˈi tapī si narkaˈ. \v 4 Ekka kahāpan pangurung Tuhanin si siye. Siye bangsa tapeneˈ weˈ Tuhanin hinangne meˈ aˈane. Duk hininang isab siye weˈ ne meˈ anakne. Pinakitehan weˈ ne si siye sahayanen. Mimpiye ngajanjiˈ Tuhanin si siye. Siye pangurunganne saraˈnen. Tinoloˈan siye weˈ ne bang saˈingge subey pamahadjede iyehin. Ekka sanggupne si siye weˈ asal tabanganne siye. \v 5 Siye meˈ tubuˈ kapapuˈan kami mabangsahanin. Duk Isa Almasi tubuˈde du isab peggeˈ pagmanusiyaˈnen, bangsa Israˈil iye. Tuhanin, iye magbayaˈ si kēmon-kēmonin, pataˈ pinudji salama-lama. Amin. \p \v 6 Dumaˈin hep pinaˈinkun weˈ gaˈi tumanan Tuhanin sanggupne si meˈ bangsa Israˈilin, saguwaˈ iye pinaˈinkun weˈ dumaˈin hep kēmon tubuˈ Israˈilin bennal meˈ aˈa Tuhanin. \v 7 Duk dumaˈin kēmon meˈ tubuˈ si Ibrahimin kaˈēnan tubuˈne teˈed. Toˈo inin peggeˈ paˈin Tuhanin hep pu Ibrahim, “Si meˈ anaknun, luwal hadja tubuˈ Isahakin kimmatanku meˈ tubuˈnun.” \v 8 Bisan ne siye meˈ tubuˈ Ibrahim, dumaˈin hātinen weˈ kinimmatan siye weˈ Tuhanin meˈ anakne. Saguwaˈ meˈ tubuˈ Ibrahimin, inanakan sa pananggup Tuhan si iyehin, siye miyaˈan meˈ tubuˈne teˈedin. \v 9 Iye hep inin pananggup Tuhan pu Ibrahimin, paˈinne, “Tahun dambuwaˈ pitu ku balik duk andanun si Sara nganak du iyan lella.” \p \v 10 Dumaˈin hadja inin. Bang si Rebeka, niyaˈ duwe anakne lella, si Esaw duk si Yakub. Dambuwaˈ du samaden, si Isahak, papuˈ kamihin. \v 11-12 Gaˈ pe meˈ anakne kambal miyaˈan inanakan, paˈin Tuhanin pu Rebeka, “Salihin magbayaˈ iyan si sakahin.” Pagpaˈin Tuhan miyaˈan, gaˈ pe kapaghinangan hāp atawa laˈat meˈ kambalin peggeˈ gaˈ pe siye miyaˈan inanakan. Saguwaˈ andang ne dambuwaˈin tapeneˈ weˈ Tuhanin supaya kataˈuhan weˈ amban bayaˈne bang niyaˈ tapeneˈne. Dumaˈin hangkan aˈahin peneˈ Tuhanin sabab meˈ hinanganne mahāpin saguwaˈ weˈ bayaˈ Tuhanin du. \v 13 Pasal inin bakas tasulat dem kitab, paˈin Tuhanin, “Si Yakub kinalasahankun, dumaˈin si Esaw.” \p \v 14 Manjari bang kuweˈ iyan, kaw paˈinbi weˈ gaˈi bentel Tuhanin. Dumaˈin weˈ gaˈi bentel Tuhanin. \v 15 Saguwaˈ Tuhanin magbayaˈin bang sine pineneˈne hinangne meˈ aˈanen. Paˈinne pu si Musa, “Aku magbayaˈin bang sine kaˈaseˈankun. Aku magbayaˈin bang sine kaluˈuyanku ateyin.” \v 16 Hangkan kataˈuhante weˈ dumaˈin sabab bayaˈte atawa pagtuyuˈte maghinangan hāp hangkan kite kaˈaseˈan Tuhanin, saguwaˈ weˈ bayaˈ Tuhanin maˈaseˈ iye si kite. \v 17 Niyaˈ isab inaka sabab sultan si lahat Misil awwalley. Tasulat dem kitab weˈ paˈin Tuhanin si sultanin, “Hinangte kew sultan magbayaˈ tuˈu si lahat inin supaya sabab kaˈu tapakitehanku balakatkun duk supaya ngabantu ēnkun si tibuˈukan dunya.” \v 18 Hangkan takitete weˈ Tuhanin maˈaseˈ si sasuku kabayaˈanne kinaˈaseˈanin. Duk amban bayaˈne isab pasagadanne meˈ aˈahin magtuwas kōk. \s1 Tuhanin astel saguwaˈ maˈaseˈ isab \p \v 19 Kaw dambuwaˈ kaˈam magpaˈin si aku, “Bang kuweˈ iyan, weˈey Tuhanin sallaˈne meˈ aˈahin. Gaˈ du niyaˈ makasaggaˈ kinabayaˈannen.” \v 20 Daˈa iyan bissāhun. Sine kew weˈ tajampanu Tuhanin bu manusiyaˈ kew hadja? Makajari ke paliyukin magpaˈin si aˈa mangahinang iyehin, “Weˈey ku hinangnu sa inin?” \v 21 Kataˈuhante weˈ aˈa maghinang paliyukin taga kapatut maghinang ine-ine kabayaˈanne hininangin. Amban da kubbeng bulak ngahinang iye dambuwaˈ pangisihan hāp manamal duk mahalgaˈ duk dambuwaˈ isab gaˈi tantu hāp duk ginuna kahabaˈ ellew. \p \v 22 Damikkiyan isab Tuhanin makajari iye magbayaˈ ine-ine batang hinangne si meˈ manusiyaˈin. Bisan Tuhanin astel si meˈ aˈa madusehanin duk batang leggane siye duk batang tapakitehanne balakatnen saguwaˈ sandalanne dahuˈ astelnen duk gaˈi ne siye leggane bisan du siye pataˈ ilegga. \v 23 Hangkan sandalan Tuhanin astelnen supaya kataˈuhan meˈ manusiyaˈin kēmon weˈ gaˈi takila-kila kahāpne si meˈ aˈa kaˈaseˈanne duk tapeneˈne pinahadje si pasōnganin. \v 24 Kite bi hep meˈ tapeneˈnen. Dumaˈin hadja amban bangsa Yahudi kite bi, saguwaˈ amban meˈ bangsa dumaˈin Yahudi du isab. \v 25 Pinasulat hep weˈ Tuhanin pu Nabi Hosea sabab inin. Paˈinne, \q1 “Meˈ dumaˈin aˈaku tagnaˈin, siye ne iyan inēnanku meˈ aˈakun. Bangsa manggaˈi kinalasahankun, siye ne iyan inēnanku kinalasahankun. \q1 \v 26 Duk laˈi si lahat bakas pangakahanku siyehin weˈ dumaˈin siye meˈ aˈaku, laˈi isab akahanku siye iyan weˈ siye meˈ anakku, aku Tuhan maˈellumin.” \m \v 27 Duk Nabi Isaya bakas nulat isab sabab meˈ bangsa Israˈilin. Paˈinne, “Bisan pe bangsa Israˈilin ekka manamal kuweˈ umus si higad tahik gaˈi taˈitung, kuweˈahat du hadja iyan malumuwas amban pangaleggahan Tuhan siyehin. \v 28 Peggeˈ bugtuˈ weˈ sōng legga Tuhanin du meˈ aˈa si dunyahin. Gaˈi iye magdayan ngalegga siye.” \v 29 Bakas pinaˈal isab weˈ Nabi Isaya awwalley sabab bangsa Israˈilin, paˈinne, “Bang Tuhanin, iye magbayaˈ si kēmon manusiyaˈin, gaˈ kite bi miyaˈan lebbihanne tubuˈ, kuweˈ siˈ kite bi miyaˈan meˈ aˈa si puweblo Sodom duk si puweblo Gomorahin, ubus ne kēmon matey.” \s1 Bangsa Israˈilin gaˈi sandel pu Isa Almasi \p \v 30 Manjari, ine paˈinte sabab inin? Iye paˈinte weˈ meˈ aˈa dumaˈin Yahudihin, gaˈ siye ngapas weˈ inampun duk kinimmatan siye bentel si pagmatahan Tuhanin. Saguwaˈ siye ne inampun duk kinimmatan bentel weˈ Tuhanin sabab sandelde pu si Isa Almasihin. \v 31 Saguwaˈ meˈ bangsa Israˈilin, maggeˈes teˈed siye nuhut saraˈin supaya siye kinimmatan bentel weˈ Tuhanin saguwaˈ gaˈ tatuhutde saraˈin hangkan gaˈ siye kinimmatan bentel weˈ Tuhanin. \v 32 Na, weˈey sa miyaˈan? Peggeˈ meˈ bangsa Israˈilin ngandel si meˈ hinangande mahāpin. Gaˈi siye ngatu sandel pu si Isa Almasi supaya siye asal kinimmatan bentel weˈ Tuhanin. Paˈin kitabin weˈ Isa Almasi dalil batu duk meˈ bangsa Israˈilin kuweˈ sumampuk si batu miyaˈan sabab gaˈi siye ngatu sandel pu si Isa. \v 33 Paˈin Tuhanin hep dem kitab, \q1 “Laˈi si puweblo Siyon niyaˈ bettadku batu kasumampukan meˈ aˈa malaˈihin duk siye hebbaˈ. Saguwaˈ sasuku ngandel si batu inin, gaˈi siye magsusun sabab sandelde si iyehin.” \c 10 \p \v 1 Meˈ kapungtinaˈihanku masandel pu si Isa Almasihin, iye teˈed kabayaˈankun weˈ meˈ pagkasiku bangsa Israˈilin timbul du duk tapī si surgaˈ. Duk pāku-pākuku teˈed inin si Tuhan. \v 2 Kataˈuhanku weˈ maggeˈes teˈed siye nuhut Tuhanin saguwaˈ gaˈi tewwaˈ pakahātide bang saˈingge panuhutde iyehin. \v 3 Gaˈi tahātide bang inumey duk aˈahin taˈampun duk takimmat bentel weˈ Tuhanin. Kannalde weˈ taˈampun siye sabab panuhutde saraˈin. Duk gaˈi siye ngatu nuhut pinaˈin Tuhanin bang inumey duk siye taˈampunne duk takimmatne bentel. \v 4 Kemuwe Isa Almasi pitu, dumaˈin ne saraˈin lān tudju Tuhanin. Saguwaˈ hangkan kite kinimmatan bentel weˈ Tuhanin peggeˈ sandel kite pu si Isa Almasi. \s1 Kēmon makajari tinimbul duk tapī si surgaˈ \p \v 5 Inin bakas sinulat weˈ si Musa sabab aˈa manuhut saraˈin supaya iye kinimmatan bentel weˈ Tuhanin. Paˈinne, “Sine-sine asal makatuhut kēmon pangandaˈakan dem saraˈin, ellum du iye si surgaˈ gaˈ tamanan.” \v 6 Saguwaˈ da bayuˈ hadja subey hininangten duk kite kinimmatan bentel weˈ Tuhanin, subey kite sandel pu si Isa Almasi. Duk sabab inin niyaˈ isab tasulat dem kitab, pinaˈin, “Daˈa paˈinun bi, ‘Subey dahuˈ niyaˈ pī si surgaˈ,’” (hātinen ngeddoˈ Almasi binoˈo pitu si dunya.) \v 7 “Duk daˈa isab paˈinun bi, ‘Subey dahuˈ niyaˈ pī diyawaˈ si lahat meˈ pateyin,’” (hātinen moˈo Almasi pitu.) \v 8 Peggeˈ pinaˈin dem kitab, “Lapal Tuhanin luˈu ne si kaˈam. Makajari kaˈam missāne duk ennaˈbi dem ateybi.” Hātinen lapal minahalayak kami si kaˈamin sabab bang saˈingge taˈampun duk takimmat bentel weˈ Tuhanin meˈ masandel pu Isa Almasihin. \v 9 Bang magbennal kite si meˈ aˈa weˈ si Isa Almasi Panuhutanten bi duk kahagadte teˈed dem ateyte weˈ pinakellum iye balik weˈ Tuhanin amban kamateynen, na, timbul kite duk tapī kite si surgaˈ. \v 10 Peggeˈ bang asal kahagad kite ateyten dambūs-būs duk magbennal kite si meˈ aˈa, inampun duk kinimmatan kite bentel weˈ Tuhanin duk timbul kite. \v 11 Paˈin kitabin, “Sasuku makahagad si iyehin asal gaˈi teˈed magsusun.” \v 12 Sakup kēmon manusiyaˈin peggeˈ gaˈ biddaˈ Yahudi duk dumaˈin Yahudi, masi Tuhanin magbayaˈ si siyehin kēmon duk urunganne kahāpan kēmon mamāku si iyehin. \v 13 Paˈin kitabin, \q1 “Sine-sine pakatimbul si Panuhutanin, timbul du iye duk tapī iye si surgaˈ.” \p \v 14 Inumey pakatimbulde pu Isa Almasihin bang gaˈi pe siye sandel si iye? Duk inumey kasandelde si iyehin bang gaˈ pe bakas takalede aka-aka hāp sabab iyehin? Inumey pakakalede sabab iyehin bang gaˈ niyaˈ pī ngakahan siye? \v 15 Inumey pangaka siyehin bang gaˈi dinaˈak pī meˈ aˈa mamagakahin? Saguwaˈ niyaˈ meˈ aˈa dinaˈak weˈ Tuhanin pī ngakahan siye. Sa pinaˈin dem kitabin, “Asal kēgan teˈed kite bang niyaˈ tekka moˈohan kite aka-aka hāp.” \v 16 Saguwaˈ dumaˈin du kēmon makahagad si aka-aka mahāpin. Paˈin Nabi Isaya hep awwalley, “Tuhan, kulang du makahagad si inaka kamihin.” \v 17 Manjari, subey dahuˈ minahalayak aka-aka sabab Isa Almasihin duk takale meˈ aˈahin, ubus meke ne siye sandel pu si Isa Almasi. \p \v 18 Saguwaˈ niyaˈ tilewku: Gaˈ enteˈ takale meˈ aˈa Israˈilin aka-aka sabab Isa Almasihin hangkan siye gaˈi kahagad? Asal takalede du. Peggeˈ paˈin kitabin hep, \q1 “Meˈ aˈa dinaˈak Tuhanin magaka-aka si kēmon aˈa duk meˈ bissāden bawag si tibuˈukan dunya.” \m \v 19 Niyaˈ tilewku seddili: Gaˈ enteˈ tahāti meˈ aˈa Israˈilin weˈ meˈ bangsa dumaˈin Yahudihin sukuˈ si Tuhan isab? Asal tahātide du. Si Musa ne dehellu manambungin. Pinasulat hep weˈ Tuhanin bissānen si iye. Paˈin Tuhanin, \q1 “Asipku du meˈ aˈa dumaˈin Yahudihin, meˈ aˈa pinaˈinbi weˈ bangsa gaˈ niyaˈ gunane. Manjari ngimbū du kaˈam duk astel kaˈam peggeˈ asipku meˈ aˈa manggaˈi mangataˈuhan akuhin.” \m \v 20 Ubus, Nabi Isaya gaˈ isab talew missā, paˈinne, \q1 “Iye inin pinaˈin Tuhanin, ‘Meˈ manggaˈ mamiha akuhin, siye mangasuwaˈ akuhin. Meˈ manggaˈ magtilew sabab akuhin, siye pamakitehanku dikun.’” \m \v 21 Saguwaˈ bang sabab meˈ aˈa Israˈilin, iye inin pinaˈin Isayahin, “Paˈin Tuhanin, ‘Luwal ku ngahumatan meˈ aˈa manggaˈi mapakale si akuhin, meˈ aˈa matuwas kōkden.’” \c 11 \s1 Maˈaseˈ Tuhanin si meˈ aˈa Israˈilin \p \v 1 Manjari magtilew ku: Tinayikutan ne ke weˈ Tuhanin meˈ aˈa tapeneˈne inin? Asal gaˈ. Aku inin bangsa Israˈil hep duk tubuˈ Ibrahim duk tubuˈ Benjamin. \v 2 Gaˈ tinayikutan weˈ Tuhanin meˈ aˈa tapeneˈne tagnaˈ awwalley pe. Kataˈuhanbi du bang ine pinaˈin kitab sabab Nabi Eliyasin. Muhun hep iye si Tuhan sabab meˈ hinangan meˈ aˈa Israˈilin. \v 3 Paˈin Eliyas, “Tuhan, ubus ne pinapatey weˈ de meˈ nabinun. Ilarak weˈ de meˈ pagkuluban-kulubanan kami si kaˈuhin. Luwal saˈ aku nabi matalebbihin duk batang ku isab papateyde.” \v 4 Ine sambung Tuhan si iyehin? Paˈin Tuhanin si iye, “Niyaˈ pe talebbi pituˈ ngibu meˈ aˈaku duk siye inin gaˈ bakas mahadje tuhan-tuhan inēnan Baˈalin.” \v 5 Damikkiyan isab kuweˈitu niyaˈ pe isab talebbi nuhut Tuhanin. Tapeneˈ siye weˈ ne peggeˈ malasa iye duk maˈaseˈ iye si siye. \v 6 Bang Tuhanin meneˈ aˈa, gaˈi siye peneˈne sabab meˈ hinangande mahāpin saguwaˈ peneˈne siye peggeˈ malasa iye duk maˈaseˈ iye si siye. Bang siˈ miyaˈan sabab hinangande mahāpin hangkan siye peneˈne, dumaˈin ne pameneˈannen sabab lasanen duk aseˈnen. \p \v 7 Manjari, ine paˈinte sabab inin? Magpiha meˈ aˈa Israˈilin bang saˈingge duk siye takimmat bentel weˈ Tuhanin, saguwaˈ gaˈ takasuwaˈde. Luwal hadja meˈ tapeneˈ weˈ Tuhanin, meˈ masandel pu si Isahin, mangasuwaˈ iyehin. Bu meˈ sinduwehin ngatuwas kōkden peggeˈ gaˈ siye pakale si Tuhan. \v 8 Niyaˈ paˈin kitabin sabab meˈ aˈa matuwas kōkde inin. Paˈin kitabin, “Pinababbal weˈ Tuhanin pikilanden. Sampay kuweˈitu kuweˈ siye gaˈi ngite bisan niyaˈ matade, kuweˈ siye gaˈi kale bisan niyaˈ tayingede.” \v 9 Paˈin si Daˈud, \q1 “Karayaw weˈ sabab meˈ kasinnahanden kuweˈ siye tewwaˈ leppas duk gaˈi siye lumeppa; kuweˈ siye laboˈ dem lowang lalem duk gaˈi siye lumuwas. Iye inin tumbas meˈ hinanganden. \q1 \v 10 Karayaw pinessekan mataden duk siye gaˈi ngite. Karayaw siye tiniksaˈ gaˈ tamanan, kuweˈ aˈa kokkoˈ weˈ duwaˈan diyataˈ bukutnen.” \p \v 11 Bang kuweˈ miyaˈan, ine ne kaˈujudan meˈ bangsa Yahudihin? Tayikutan Tuhanin ne ke teˈed siye salama-lama peggeˈ gaˈi siye sandel pu si Isa Almasi? Gaˈi du. Saguwaˈ peggeˈ tinayikutan weˈ de Tuhanin, manjari tinimbul dahuˈ weˈ Tuhanin meˈ dumaˈin Yahudihin duk siye tapī si surgaˈ supaya pagkite meˈ Yahudihin inin, mabayaˈ du siye nuhut Tuhanin kuweˈ meˈ bangsa dumaˈin Yahudihin. \v 12 Bang pagduse bangsa Yahudihin duk panayikut Tuhan siyehin moleˈ si kahāpan meˈ bangsa dumaˈin Yahudihin, pasōng ne teˈed ekka kahāpan tekka si meˈ dumaˈin Yahudihin bang meˈ Yahudihin balik ne si Tuhan. \s1 Timbul meˈ aˈa dumaˈin Yahudihin \p \v 13 Niyaˈ bissāku si kaˈam, meˈ dumaˈin Yahudihin. Aku inin kawakilan weˈ Isa Almasi magmahalayak si meˈ aˈa dumaˈin Yahudihin. Bang maggeˈes ku magmahalayak si kaˈam, \v 14 kaw meˈ pagkasiku Yahudi sinduwehin ibeg duk ujud mabayaˈ du sandel pu Isa Almasi kuweˈ kaˈamin, supaya siye timbul duk tapī si surgaˈ. \v 15 Sabab panayikut Tuhan si bangsa Yahudihin, hināp ne weˈ Tuhanin meˈ bangsa dumaˈin Yahudihin. Na, saˈingge bang meˈ Yahudihin tayimaˈ Tuhanin ne balik? Asal hāp manamal. Kuweˈ du siye bakas matey bu ellum balik. \p \v 16 Magdalilan ku si kaˈam sabab meˈ Yahudihin. Addat kami Yahudihin, bang kami magaddun hinang pan, ngeddoˈ kami da akup pangurung si Tuhan. Bang sukuˈ si Tuhanin da akup miyaˈan, hātinen sukuˈ si iye isab kēmon addunin. Atawa dalilnen kayu. Bang sukuˈ si Tuhan gamutin, sukuˈ si Tuhan du isab meˈ pangehin. \v 17 Bangsa Israˈilin kuweˈ da bayuˈ kayu tinanem duk inipat supaya magbuwaˈ. Duk kaˈam, meˈ dumaˈin Yahudihin, kuweˈ kayu du isab kaˈam, saguwaˈ kayu tomoˈ dihananne dem talun. Manjari meˈ pange sinduwe amban kayu inipatin tinotoˈ weˈ Tuhanin, duk kaˈam meˈ pange amban kayu talunin pinasugpat pī si antag bakas panotoˈanin. Manjari kuweˈitu kabahagiˈan ne kaˈam meˈ kahāpan sukuˈ si meˈ Yahudihin. \v 18 Hangkan kaˈam, meˈ dumaˈin Yahudihin, daˈa teˈed udjiˈun bi meˈ pange bakas tinotoˈ miyaˈan, hātinen meˈ Yahudi manggaˈi makahagadin. Gaˈi kaˈam kapagabbu peggeˈ kaˈam dalil pangehin bu siye dalil gamutin; duk dumaˈin ellum gamutin sabab pangehin saguwaˈ ellum pangehin sabab gamutin. \p \v 19 Kaw paˈinbi, “Toˈo iyan, saguwaˈ bakas tinotoˈ du siye weˈ Tuhanin duk kami, meˈ dumaˈin Yahudihin, tasugpat pī ngagantiˈan siye.” \v 20 Bennal iyan. Tinotoˈ siye peggeˈ gaˈi siye sandel pu si Isa Almasi. Bu kaˈam pinagantiˈ si siye peggeˈ sandel kaˈam. Daˈa kaˈam maglangkew atey. Subey kaˈam talew si Tuhan. \v 21 Bang tinotoˈ weˈ Tuhanin meˈ pange tagnaˈin, hātinen meˈ Yahudihin, daˈa pikilun bi weˈ gaˈi isab kaˈam totoˈne. \v 22 Tapandogate tuˈu weˈ Tuhanin maˈaseˈ si aˈa saguwaˈ ngalegga isab teˈed iye. Asal leggane meˈ manayikutan iyehin saguwaˈ kaˈam, maˈaseˈ iye si kaˈam bang gaˈi usaˈ sandelbi pu si Isa Almasihin. Saguwaˈ bang gaˈi kaˈam sandel, totoˈne isab kaˈam. \v 23 Duk meˈ Yahudi bakas tinayikutan Tuhanin, bang ne siye sandel pu si Isa Almasi, tayimaˈ Tuhanin siye balik. Dalil meˈ pangehin, pinasugpat siye balik pī si kayu bakas panotoˈan siyehin, peggeˈ tapasugpat Tuhanin siye balik. \v 24 Kaˈam meˈ dumaˈin Yahudihin, kuweˈ kaˈam dalil meˈ pange kayu talun tinotoˈin ubus bu pinasugpat pī si kayu inipatin, bisan du gaˈi tantu hininang sa miyaˈan. Meˈ Yahudihin hep dalil kayu inipat miyaˈan duk mura du pinasugpat balik weˈ Tuhanin meˈ pange bakas tinotoˈanin pī si kayu bakas panotoˈan siyehin. \s1 Maˈaseˈ Tuhanin si meˈ manusiyaˈin kēmon \p \v 25 Meˈ kapungtinaˈihanku masandel pu si Isa Almasihin, niyaˈ akaku si kaˈam supaya kaˈam gaˈi maglangkew atey duk magabbu weˈ hāp kaˈam amban meˈ Yahudihin. Niyaˈ toloˈ bennal batang akaku si kaˈam gaˈ bakas kataˈuhan ngeregseˈ maˈin. Iye inin inakakun. Toˈo weˈ kaˈekkahan meˈ aˈa Israˈilin gaˈi ngatu kahagad saguwaˈ akahante kaˈam weˈ gaˈi pakahagadde inin gaˈi du teteg. Bang jukup ne ekkahan meˈ aˈa dumaˈin Yahudi manuhut Tuhanin, meke ne meˈ Yahudihin kahagad duk balik ne siye si Tuhan. \v 26 Manjari kēmon bangsa Israˈilin kahagad du duk timbul duk tapī si surgaˈ. Pinaˈin dem kitab sabab inin, paˈin Tuhanin, \q1 “Pitu du iyan Manimbulin amban lahat Siyon. Ānanne iyan meˈ hinangan malaˈat hininang meˈ tubuˈ si Yakubin, hātinen meˈ Yahudihin. \q1 \v 27 Pagtekka ellew miyaˈan, ānanku du kēmon duseden sa bakas pananggupku matuˈuhin.” \m \v 28 Meˈ Yahudihin banta Tuhanin ne peggeˈ gaˈ kahagadde aka-aka mahāpin. Gaˈ pakahagadde inin moleˈ si kahāpanbi ne. Saguwaˈ amban tagnaˈ asal meˈ Yahudihin hep tapeneˈ weˈ Tuhanin duk siye manjari meˈ aˈane. Duk kalasahan Tuhanin pe siye sabab sanggupne si meˈ kapapuˈanden. \v 29 Peggeˈ Tuhanin, bang niyaˈ aˈa tapeneˈne duk iledjikiˈan weˈ ne, gaˈi teˈed pagpinda-pindane. \v 30 Na, kaˈam isab meˈ dumaˈin Yahudihin, matuˈuhin gaˈ kaˈam nuhut Tuhanin. Saguwaˈ kuweˈitu kaˈaseˈan kaˈam weˈ Tuhanin peggeˈ tayikutan meˈ Yahudihin Tuhanin. \v 31 Kuweˈitu meˈ Yahudihin gaˈi tuhutde Tuhanin, duk kaˈaseˈan kaˈam weˈ Tuhanin, supaya si pasōngan kaˈaseˈan Tuhanin du isab siye. \v 32 Hangkan hep pinakitehan weˈ Tuhanin weˈ kēmon manusiyaˈin, Yahudi duk dumaˈin Yahudi, saliˈ-saliˈ gaˈi nuhut Tuhan supaya tapakitene aseˈnen si siye kēmon. \s1 Pataˈ Tuhanin pinudji \p \v 33 Asal gaˈi teˈed takila-kila aseˈ Tuhan si kitehin bi kēmon. Lalem manamal kataˈunen duk kataˈuhanne kēmon. Gaˈi tahātite pikilannen. Gaˈi tahātite meˈ hinangannen. \v 34 Pinaˈin dem kitab, \q1 “Sine mangataˈuhan pikilan Tuhanin? Sine mamanoloˈan iyehin? \q1 \v 35 Gaˈi makajari weˈ niyaˈ pangurungte iye duk niyaˈ utangne si kite.” \m \v 36 Peggeˈ Tuhanin magpapanjari kēmon-kēmonin. Iye magbayaˈin duk kēmon pinapanjari weˈ ne supaya iye tapudji. Pudjite bi Tuhanin gaˈ tamanan. Amin. \c 12 \s1 Bang saˈingge subey hinanganten duk kasulutan Tuhanin \p \v 1 Meˈ kapungtinaˈihanku masandel pu si Isa Almasihin, peggeˈ Tuhanin asal maˈaseˈ teˈed si kite bi hangkan junjungku si kaˈam: Pangurungun bi dibin si Tuhan. Daˈa ne kimmatanun bi weˈ kaˈam pe dapuˈ baranbin saguwaˈ kuweˈ kaˈam dalil kuluban si Tuhanin. Subey ne gaˈ niyaˈ hinanganbi laˈat saguwaˈ subey hinangbi meˈ hinangan makasulut Tuhanin. Kuweˈ inin panambahayang mapatutin. \v 2 Daˈa kaˈam maghinangan sa hinangan meˈ kaˈekkahan matuˈu si dunyahin. Saguwaˈ ambat baˈahuhan Tuhanin pamikilbin duk ne pinda ateybin. Manjari kataˈuhanbi du teˈed bang ine meˈ kinabayaˈan Tuhanin. Kinabayaˈannen meˈ mahāpin duk meˈ makasulut iyehin duk meˈ manggaˈ niyaˈ sallaˈ-sallaˈnen. \p \v 3 Aku inin kaˈurungan ku weˈ Tuhanin kapatut magusihat hangkan paˈinku si kaˈam kēmon: Daˈa pikilun bi weˈ langkew teˈed kaˈam saguwaˈ araˈ-araˈun bi hadja tamanan mapatutin. Peggeˈ Tuhanin mangurungan kaˈam kapandeyanin sabab sandelbi pu si Isa Almasihin. \v 4 Baranten dambuwaˈ du saguwaˈ niyaˈ bettiste, tangante, matate duk meˈ seddili pe bu gaˈi magsaliˈ kagunahanden. \v 5 Damikkiyan kite bi isab meˈ masandel pu si Almasihin, bisan kite bi ekka saguwaˈ kuweˈ kite bi dambuwaˈ baran hadja peggeˈ magdambuwaˈ kite bi kēmon duk Almasi. Duk kuweˈ kite bi dalil magsugpat kēmon. \v 6 Weˈ lasa Tuhan si kitehin bi inurungan kite bi weˈ ne meˈ kapandeyan. Saguwaˈ kite bi dangan-dangan magseddili-seddili kapandeyan pinangurung kitehin bi. Ine-ine kapandeyan pinangurung si kite bi subey gunate bi pahāp-hāp. Bang dambuwaˈin kaˈurungan kapandeyan magpalataˈ lapal pinabissā Tuhanin, subey palataˈne asal bissā Tuhanin magsaliˈ duk panoloˈ kinahagadten bi. \v 7 Bang kite kaˈurungan kapandeyan nabangan meˈ pagkasiten, subey siye tabangante. Bang kapandeyan pangurungne kitehin magusihat, subey kite magusihat. \v 8 Bang kapandeyan pangurung kitehin ngasig saweˈten, subey siye asigte. Bang kapandeyan pangurung kitehin nabang sukal saweˈten, subey kite sayuˈ. Bang kite pinasukuhan hinang magnakuraˈ, subey kite matuyuˈ si hinangten. Bang hinangten nabangan meˈ aˈa kasigpitanin, subey kite kēgan nabangan siye. \p \v 9 Subey lasabi si saweˈbin amban dem atey. Kabunsihanun bi sasuku malaˈatin duk tentemanun bi dem ateybi sasuku mahāpin. \v 10 Subey kaˈam maglasa-ilasa peggeˈ kuweˈ ne kaˈam magpungtinaˈi sabab sandel kaˈam saliˈ-saliˈ pu si Isa Almasi. Subey kaˈam sinna mahadje pagkasibi masandel pu si Isahin. \v 11 Daˈa kaˈam bulasan saguwaˈ magtuyuˈ kaˈam maghinang si Panuhutanten bi ateybin dambūs-būs. \v 12 Subey kaˈam luwal magkēg peggeˈ niyaˈ ase-asebi amban Tuhan. Bang kaˈam dem kasusehan, sandalanun bi. Daˈa kaˈam pahali ngampun-ngampun si Tuhan. \v 13 Tabangun bi sukal meˈ pagkasibi masandel pu si Isa Almasihin duk hatulun bi sasuku mapiyu si lumaˈbin. \p \v 14 Sasuku maminasa kaˈamin, pāku-pākuhanun bi kahāpan amban Tuhan. Daˈa siye suknaˈanun bi. \v 15 Patuhut kaˈam magkēg si meˈ magkēgin duk patuhut kaˈam magdukka si meˈ magdukkahin. \v 16 Magsulut-sinulut kaˈam. Daˈa apasun bi pinahadje kaˈam. Daˈa kaˈam iyaˈ magtuhut-tuhut duk meˈ madiyawaˈ pagaˈanen. Daˈa kaˈam magpikil weˈ kaˈam ne asal mataˈuhin. \p \v 17 Bang niyaˈ ngalaˈat kaˈam, daˈa tumbasanun bi laˈat. Hinangun bi sasuku mahāp si pagmatahan meˈ aˈahin kēmon. \v 18 Tamanan tahinangbin, daˈa teˈed kaˈam magsasaˈ duk sine-sine ne, saguwaˈ subey kaˈam magsulut-sulut duk kēmon aˈa. \v 19 Meˈ bagayku, daˈa kaˈam males saguwaˈ ambat Tuhanin mamalesan kaˈamin. Peggeˈ tasulat hep dem kitab, pinaˈin, “Aku mamalesin. Aku mangalegga meˈ maghinang laˈat si kaˈamin, paˈin Tuhanin.” \v 20 Saguwaˈ hinangun bi sa pinaˈin dem kitabin, “Bang takitebi bantabin inusan, pakanun bi. Bang lekkakan iye, paˈinumun bi. Bang hinangbi inin si iye, ujud iyaˈ iye manamal.” \v 21 Bang niyaˈ laˈat hininang si kaˈam, daˈa iye panumbasun bi laˈat. Saguwaˈ tumbasanun bi hāp duk tadaˈag malaˈatin. \c 13 \s1 Subey tuhutte meˈ aˈa magbayaˈ si lahatten \p \v 1 Kēmon kite bi manusiyaˈin, subey tuhutte bi meˈ aˈa taga kapatut magbayaˈ si paglahatanten bi peggeˈ gaˈ niyaˈ kaˈurungan kapatut bang dumaˈin amban bayaˈ Tuhan. Duk meˈ taga kapatut magbayaˈin, Tuhanin mamatingkoloˈ siyehin. \v 2 Sasuku manguntarahan aˈa magbayaˈ si paglahatin, kuntarahande isab Tuhanin, peggeˈ Tuhanin mamettad siye si hinangde miyaˈan. Duk ilegga du meˈ manguntarahan siyehin. \v 3 Peggeˈ meˈ maghinangan mahāpin gaˈi talew si meˈ magbayaˈ si paglahatin. Luwal meˈ maghinangan malaˈatin matinalew si siyehin. Gaˈi kaˈam subey tinalew si meˈ magbayaˈ si paglahatin samantaˈan hāp hinanganbin duk sanglitande pe kaˈam. \v 4 Peggeˈ siye inin daraˈakan Tuhanin pinapī weˈ ne para si kahāpanbi du. Saguwaˈ bang kaˈam maghinangan laˈat, talep kaˈam talew, peggeˈ taga kapatut siye amban Tuhan ngalegga kaˈam. Dinaˈak siye weˈ Tuhanin ngalegga sasuku maghinangan malaˈatin. \v 5 Hangkan hep subey tuhutbi meˈ aˈa magbayaˈ si paglahatbin duk kaˈam gaˈi ilegga duk peggeˈ kataˈuhanbi du dem ateybi weˈ inin subey hininangbin. \p \v 6 Duk hangkan isab kaˈam patut magbayed sukey bulak atawa sukey ine-ine pāku gubelnohin, peggeˈ meˈ maghinang si gubelnohin hinangde du pangandaˈakan Tuhan si siyehin. \v 7 Hangkan bayedanun bi meˈ patut binayedanin, sukey bulak ke atawa sukey ine-ine ne, duk pagaddatanun bi duk pahadjehun bi meˈ magbayaˈ si paglahatbin. \s1 Subey kite malasa si pagkasiten \p \v 8 Bang niyaˈ utangbi, bayedanun bi bang taˈabut ne ellew pagbayedin. Bisan gaˈ ne niyaˈ utangbi, utangan pe kaˈam seddili. Utang inin lasabi si pagkasibin. Bang maglasa-ilasa kaˈam, tuhutbi ne saraˈ sinulat si Musahin. \v 9 Paˈin saraˈ si Musahin hep, “Daˈa kaˈam magjina; daˈa kaˈam mapatey; daˈa kaˈam nangkew; daˈa pagnapsuhanun bi alataˈ saweˈbin.” Meˈ daˈakan inin duk kēmon daˈakan sinduwehin sumakup diyalem daˈakan dambuwaˈ inin, pinaˈin, “Kalasahanun saweˈnun kuweˈ pangalasanu dinun.” \v 10 Peggeˈ bang asal kalasahante pagkasiten, gaˈi teˈed iye hinangante laˈat. Hangkan hep bang kalasahante pagkasiten tatuhutte ne kēmon pangandaˈakan Tuhanin. \p \v 11 Hangkan subey miyaˈan hinangbi, lagiˈ ne peggeˈ kataˈuhanbi weˈ gaˈi du tiggel tekka ne Isa Almasi balik. Tagnaˈ pakahagadte pu si Isa Almasihin, kuweˈ tala-tala pe ellew panimbul Tuhan kitehin saguwaˈ kuweˈitu asal tapit ne. Bang kaˈam dalil aˈa tuli, subey ne kaˈam ngape. \v 12 Dunya kuweˈitu inin kuweˈ dem lindem sabab duse. Saguwaˈ kuweˈitu tahalaˈ ne imut-imut lindemin duk sōng ellew ne. Hātinen, sōng tekka ne balik Isa Almasi. Hangkan subey ne lebbahante kēmon hinangante malaˈatin duk dalil sundalu magbessi miyaˈan subey kite panyap nungkaˈan sasuku malaˈatin. \v 13 Subey kawul-piˈilten hāp duk patalep si meˈ aˈa patennaˈ dem dantaˈ ellewin. Hangkan daˈa kaˈam maglangohan. Daˈa kaˈam magjina atawa magbaˈis. Daˈa kaˈam luwal magsasaˈ duk daˈa kaˈam magkimbū. \v 14 Saguwaˈ batukanun bi kawul-piˈil Panuhutanten bi, Isa Almasi. Daˈa teˈed kaˈam magpikilan ngūtan napsubin. \c 14 \s1 Daˈa sallaˈte meˈ pagkasite masandel pu si Isahin \p \v 1 Niyaˈ batang paˈinku si kaˈam sabab aˈa gaˈi pe basag sandelne pu si Isahin. Subey iye addatanbi. Daˈa iye boˈohun bi magjawab bang gaˈi saliˈ pamikilbin pasal meˈ hinangan mapatutin duk manggaˈi mapatutin. \v 2 Saˈupama aˈa manggaˈi mabasag sandelnen, kahagad iye weˈ haram mangan hinayep ine-ine hangkan iye hadja paglaˈuknen sayul. Bu aˈa mabasag sandelnen, kahagad weˈ bisan kinakan ine makajari kinakan. \v 3 Mamangan hinayepin subey gaˈi udjiˈne manggaˈi mamanganin. Damikkiyan manggaˈi mamangan hinayepin subey gaˈi bissāhanne aˈa mamangan ine-inehin. Peggeˈ tinayimaˈ du aˈa miyaˈan weˈ Tuhanin. \v 4 Weˈ sine kaˈam hangkan sallaˈbi daraˈakan aˈa seddilihin? Dumaˈin kaˈam paghinangannen, hangkan amunen hadja patut magpikilanin bang tewwaˈ hininang aˈa miyaˈan atawa gaˈi. Asal gaˈi du aˈa miyaˈan laboˈ, peggeˈ tabangan Panuhutanten bi iye duk gaˈi salaˈ hinangannen. \p \v 5 Niyaˈ meˈ aˈa kimmatande weˈ dambuwaˈ ellew hadje amban meˈ ellew sinduwe. Niyaˈ isab meˈ aˈa kimmatande weˈ saliˈ-saliˈ meˈ ellewin. Subey kaˈam dangan-dangan bugtuˈ bang saˈingge pamikilbin. \v 6 Aˈa mamahadje dambuwaˈ ellewin, hinangne inin pamahadjene Tuhanin. Damikkiyan isab aˈa mamangan ine-inehin, mangan iye pamahadjene Tuhanin, peggeˈ pagsukulanne si Tuhanin kinakannen. Aˈa manggaˈi mamangan hinayepin, damikkiyan pahadjene isab Tuhanin hangkan iye gaˈi mangan hinayep duk magsukul isab iye si Tuhan. \v 7 Kēmon kite bi sukuˈ pu si Isa Almasi, Panuhutanten bi. Hangkan si kaˈellumte bi duk si kamateyte bi subey iye sinulutten bi dumaˈin diten bi. \v 8 Hangkan kite bi ellum, supaya pinudji Panuhutanten bi Isa Almasi. Damikkiyan isab bang matey kite bi. Manjari, bang kite bi ellum atawa matey, sukuˈ pu si Isa Almasi kite bi. \v 9 Peggeˈ inin sababnen hangkan matey Almasi duk ellum iye balik, supaya iye Panuhutanten bi bang kite bi ellum atawa matey. \v 10 Weˈey kaˈam meˈ manggaˈi mamangan hinayepin bissāhanbi pungtinaˈibi masandel pu si Isahin? Duk kaˈam meˈ mamangan ine-inehin isab, weˈey udjiˈbi pungtinaˈibi masandel pu si Isahin? Kēmon kite bi nengge du iyan si harapan Tuhan si ellew dambuli duk hukumne kite bi. \v 11 Peggeˈ tasulat hep dem kitab, pinaˈin, \q1 “Sabennal-bennal teˈed, paˈin Tuhanin, kēmon aˈahin pasujud du iyan si aku. Kēmon aˈahin magbennal du iyan weˈ aku asal Tuhanin.” \m \v 12 Manjari kēmon kite bi subey magaka si Tuhan sabab meˈ bakas hinangante bi matuˈu si dunyahin. \s1 Daˈa padusehun bi saweˈbin \p \v 13 Hangkan hep daˈa ne bissā-bissāhante saweˈten sabab hinangannen. Saguwaˈ iye inin subey pinikilten, weˈ asal gaˈi teˈed kite maghinangan ine-ine bang sabab hinangante miyaˈan ujud makapagduse pungtinaˈite masandel pu si Isahin. \v 14 Peggeˈ aku inin sukuˈ pu si Isa Almasi, Panuhutanten bi, kabugtuˈanku weˈ gaˈ niyaˈ kinakan haram. Saguwaˈ bang niyaˈ aˈa kahagad weˈ niyaˈ kinakan haram, na, haram teˈed si iye. \v 15 Bang suse pungtinaˈinu masandel pu si Isahin sabab niyaˈ kakannu bu haram si iye, na hātinen pastiˈ ne weˈ gaˈi kew malasa si iye. Bang sabab kinakannun kaw ujud gaˈi ne nuhut Tuhanin pungtinaˈinun, daˈa ne kakanun. Matey hep Isa Almasi sabab pungtinaˈinu miyaˈan. \v 16 Bisan hāp si kaˈu bang laˈat si pungtinaˈinu masandel pu si Isahin, na, daˈa ne hinangun supaya gaˈi kew bissāhande laˈat. \v 17 Tuhanin magbayaˈ si kitehin bi. Bang asal tuhutte bi iye, subey gaˈi langkew dem pikilante bi bang ine kinakanten bi atawa ininumten bi. Iye subey malangkew dem pikilanten bi, weˈ subey bentel hinanganten bi, duk subey kite bi magsulut-sulut, duk subey isab kite bi kēgan, duk kēgten bi pinangurung weˈ Niyawa Tuhanin dem ateyte bi. \v 18 Bang kuweˈ inin panuhutte bi Isa Almasihin, kasulutan Tuhanin si kite bi duk pagaddatan kite bi weˈ meˈ pagkasite bi manusiyaˈin. \p \v 19 Hangkan hep subey teˈed pagtuyuˈante bi maghinang meˈ hinangan makasulut saweˈten bi duk magtabang-tinabang kite bi supaya ngabasag sandelte bi si Tuhanin. \v 20 Bisan kaˈam makajari mangan ine-ine, daˈa kakanun bi bang sabab pamanganbi miyaˈan ngalamma sandel saweˈbin si Tuhan. Bennal gaˈ niyaˈ kinakan haram, saguwaˈ gaˈi hāp bang kakanbi bu laˈat si saweˈbi duk sabab pamanganbi miyaˈan kapagduse saweˈbin. \v 21 Iye mahāp hininangin, ine-ine paglaˈukbi atawa inumbi atawa hinangbi, bang makapagduse pagkasibin, daˈa teˈed hinangun bi. \v 22 Ine-ine kahagadbi sabab inin, subey hadja kaˈam duk Tuhanin mangataˈuhan iyehin. Sine-sine gaˈi duwe-duwehan saguwaˈ kabugtuˈanne weˈ tewwaˈ hininangnen, asal kēgan aˈa miyaˈan. \v 23 Saguwaˈ saˈupama, niyaˈ dambuwaˈ aˈa luwal duwe-duwehan weˈ kaw niyaˈ kinakan gaˈi makajari kakanne saguwaˈ kakanne pe, na, magduse iye si matahan Tuhan peggeˈ hinangannen gaˈi magtuhut duk kinahagadnen. Bisan ine-ine hinangte, bang duwe-duwehan kite kaw gaˈi hāp bu hinangte pe, na kapagduse ne kite. \c 15 \s1 Subey sulutte saweˈten dumaˈin diten \p \v 1 Kite bi meˈ mabasag masandel si Tuhanin, subey tabangante bi meˈ malamma sandelnen si meˈ kasusehanden. Daˈa iye sinulutten bi diten bi. \v 2 Saguwaˈ kite bi dangan-dangan subey sulutte bi pungtinaˈite bi masandel pu si Isa Almasihin duk hinangte bi mahāp para si iyehin supaya ngabasag sandelnen. \v 3 Peggeˈ si Isa Almasi gaˈ hep sulutne dinen saguwaˈ maglillaˈ iye diniyawaˈan. Tasulat sabab inin dem kitab, pinaˈin, “Meˈ bissā laˈat binissā weˈ meˈ aˈa si kaˈuhin, Tuhan, tewwaˈ si aku.” \v 4 Kēmon pinasulat weˈ Tuhan dem kitab awwalley, pamanoloˈ kite bi supaya kite bi taˈu magsandal bang dem kasusehan duk supaya asig ateyten bi duk gaˈi usaˈ pangase-ngasete bi si Tuhanin. \v 5-6 Tuhanin iye manabangan kitehin bi duk kite bi taˈu magsandal. Duk iye isab mamaˈasig ateyten bi. Karayaw kaˈam tabanganne duk kaˈam magsulut-sulut sa hinangan Isa Almasihin supaya kaˈam magdūs mudji Tuhanin, Sama Panuhutanten bi Isa Almasi. \s1 Pakale meˈ aˈa dumaˈin Yahudihin si aka-aka mahāpin \p \v 7 Manjari, kimmatanun bi meˈ pagkasibi masandel pu si Isahin kuweˈ meˈ pungtinaˈibi teˈed supaya Tuhanin tapudji, peggeˈ tinayimaˈ isab kaˈam weˈ Isa Almasi. \v 8 Peggeˈ akahante kaˈam weˈ hangkan Isa Almasi pitu nabangan kami meˈ Yahudihin, supaya tapakitene weˈ Tuhanin kapangandelan, duk supaya tatumanan meˈ sanggup Tuhan si meˈ kapapuˈan kamihin, \v 9 duk supaya isab meˈ aˈa dumaˈin Yahudihin tapudjide du Tuhanin sabab aseˈne si siyehin. Tasulat hep inin dem kitab, pinaˈin, \q1 “Hangkan magpasalamat ku si kaˈu dem kabangsahan dumaˈin Yahudihin; magkanta ku mudji kaˈu.” \m \v 10 Duk tasulat isab, pinaˈin, \q1 “Kaˈam meˈ dumaˈin Yahudihin, patuhut kaˈam magkēg si meˈ aˈa bakas tapeneˈ weˈ Tuhanin.” \m \v 11 Duk tasulat pe, \q1 “Pudjihun bi Tuhanin, kēmon kaˈam meˈ dumaˈin Yahudihin. Pudjihun bi iye, kēmon kaˈam meˈ kabangsa-bangsahanin.” \m \v 12 Duk tasulat weˈ Nabi Isaya isab, paˈinne, \q1 “Niyaˈ du iyan inanakan tubuˈ si Jesse. Duk iye magbayaˈ si meˈ aˈa dumaˈin Yahudihin. Duk iye pangase-ngasehanden.” \p \v 13 Tuhanin poˈon pangase-ngasehanbin. Karayaw urunganne kaˈam kakēgan duk kasanyangan sabab sandelbi si iyehin, supaya pinasōng du pangase-ngasebi si Tuhanin weˈ balakat Niyawa Tuhanin. \s1 Puˈunne hangkan gaˈi magalang-alang si Paul nulatan siye \p \v 14 Meˈ kapungtinaˈihanku masandel pu si Isa Almasihin, kabugtuˈanku weˈ kaˈam asal meˈ aˈa hāp duk kataˈuhanbi ne teˈed meˈ toloˈ sabab Tuhanin duk makajari ne kaˈam magtoloˈ-tinoloˈ. \v 15 Tuˈu dem sulat inin gaˈ ku magalang-alang ngakahan kaˈam sabab meˈ toloˈ batang pinaˈessebanku si kaˈamin. Hangkan ku gaˈ magalang-alang, peggeˈ kawakilan ku weˈ Tuhanin duk ku manjari daraˈakan Isa Almasi. \v 16 Kuweˈ ku dalil imam magmahalayak aka-aka mahāp amban Tuhanin si meˈ bangsa dumaˈin Yahudi, supaya tasōnganku siye si Tuhan kuweˈ dalil pariya. Duk tayimaˈ Tuhanin du siye peggeˈ pinahāp ateyden weˈ Niyawa Sutsihin. \v 17 Peggeˈ sukuˈ pu si Isa Almasi ne ku, gaˈi ku iyaˈ magbantu sabab meˈ tahinangku para si Tuhanin. \v 18 Makatawakkal ku missā weˈ sabab panabang Almasi akuhin hangkan taboˈoku meˈ bangsa dumaˈin Yahudihin nuhut Tuhan. Sandel siye pu Isa Almasi sakaliˈ takalede meˈ binissākun duk takitede meˈ hininangkun. \v 19 Weˈ balakat pinangurung Niyawa Tuhan akuhin, maghinang ku meˈ hinangan balakatan duk meˈ hinangan makaˈulaliˈ. Hangkan hep antag-antag bakas papīhankun, amban Awrusalam ngeregseˈ Illiriku, ubus ne minahalayak weˈ ku si kēmon aˈa malaˈihin aka-aka mahāp sabab Isa Almasihin. \v 20 Kemuwe matuˈuhin iye inapaskun magusihat si meˈ aˈa gaˈ bakas makakale aka-aka mahāp sabab Isa Almasihin, peggeˈ gaˈi ku mabayaˈ nurul hinangan aˈa. \v 21 Tuman ne bakas tasulat dem kitabin, pinaˈin, \q1 “Meˈ aˈa gaˈ bakas kaˈakahanin ujud ngataˈu du sabab iye. Duk meˈ manggaˈ bakas makakalehin tahātide du iyan sabab iye.” \s1 Magsakap si Paul pī si Roma \p \v 22 Hinangku magmahalayak inin makaˈalal akuhin hangkan gaˈ ku tapiyu si kaˈam. \v 23 Saguwaˈ kuweˈitu peggeˈ ubus ne hinangkun tuˈu si meˈ kalahatan matuˈu inin, araˈ-araˈku makajari ne ku hap piyu si kaˈam. Tiggel ne kabayaˈku mapiyu nindew kaˈamin. \v 24 Mabayaˈ ku hap pī si lahat meˈ bangsa Kastilaˈin saguwaˈ pasagid ku dahuˈ piyu mayaman kaˈam. Bang kaduhulan ne ku luˈu si kaˈam, makajari ne kaˈam nabangan aku supaya ku lumaˈus si paglengngankun. \v 25 Saguwaˈ kuweˈitu tiyaˈ pe ku hap Awrusalam moˈo tabang si meˈ masandel pu si Isa Almasi malaˈihin. \v 26 Peggeˈ meˈ masandel pu si Isa Almasi maglahat si Makedoniya duk si lahat Akayahin bakas ngurung sīn pinaboˈohan hap Awrusalam panabangde meˈ masandel pu si Isa Almasi mamiskin malaˈihin. \v 27 Duk sinna siye nabang. Duk asal pataˈ tabangde sukal meˈ Yahudi masandel pu si Isa Almasihin panumbasde siye, peggeˈ sabab meˈ Yahudihin hep puˈun meˈ aˈa dumaˈin Yahudihin makakale bissā Tuhanin. Hangkan subey isab bahagiˈande meˈ Yahudihin meˈ ledjikiˈ tasangkaden. \v 28 Bang ubus ne hinangku inin, hātinen tasōnganku ne pī si siye kēmon sīn pinaboˈohan siyehin, patulak ku hap lahat meˈ bangsa Kastilaˈin duk pasagid dahuˈ ku luˈu nindew kaˈam. \v 29 Bang piyu ku si kaˈam, kataˈuhanku du weˈ boˈoku kēmon kahāpan amban Almasihin. \p \v 30 Meˈ kapungtinaˈihanku masandel pu si Isa Almasihin, malasa du kite bi pu Isa Almasi, Panuhutanten bi duk maglasa-ilasa isab kite bi sabab pinapitu weˈ Niyawa Tuhanin lasahin dem ateyte bi. Iye inin jānnen hangkan junjungku si kaˈam, padūs kaˈam si aku māku-māku si Tuhan, \v 31 weˈ tabangne du ku supaya ku gaˈi inusaˈ weˈ meˈ aˈa manggaˈi manuhut Tuhan si lahat Yahudiyahin. Māku-māku isab kaˈam karayaw meˈ masandel pu si Isa Almasi si Awrusalamin sinna du nayimaˈ tabang binoˈoku si siye inin. \v 32 Manjari, puwas inin bang amban bayaˈ Tuhan du, piyu ku si kaˈam ateykun kēgan manamal duk asig ateykun weˈ bi. \v 33 Māku-māku ku si Tuhan, iye mangurungan kite bi kasanyanganin, karayaw kaˈam luwal tuhut-tuhutanne. Amin. \c 16 \s1 Akahan si Paul meˈ aˈahin weˈ essebne siye \p \v 1 Bayaˈ pakilaleku si kaˈam maluˈu si Romahin si Pebe, dambuwaˈ pungtinaˈite bi dende, peggeˈ sandel isab iye pu Isa Almasi. Bahannen nabang-nabangan meˈ masandel pu si Isa si lahat Kenkereahin. \v 2 Pagtekka iye luˈu, hatulun bi iye pahāp-hāp. Talep inin hinangbi meˈ masandel pu si Isa Almasihin. Bang niyaˈ panabanganbi si Pebe inin, tabangun bi teˈed iye, peggeˈ ekka aˈa bakas tatabangne. Duk bisan aku, tatabangne ku isab. \p \v 3 Akahanun bi Pirisila duk Akila weˈ essebku siye. Bakas siye meˈ saweˈku maghinang pu Isa Almasi. \v 4 Siye iyan maglillaˈ matey duk ku hadja tatabangde amban dem kasiya-siyahan. Hangkan asal magsukul ku teˈed si siye. Duk dumaˈin hadja aku, saguwaˈ kēmon meˈ dumaˈin Yahudi masandel pu si Isa Almasihin, magsukul isab si siye. \v 5 Akahanun bi isab meˈ masandel pu si Isa luwal magtipun si lumaˈ disi Akilahin weˈ essebku siye. \p Akahanun bi bagaykun Epeneto weˈ asal essebku iye. Iye hep aˈa dehellu-dehellu masandel pu si Isa Almasi si lahat Asiyahin. \v 6 Akahanun bi Mariyam weˈ essebku du isab iye. Basag teˈed iye maghinang luˈu si kaˈam. \v 7 Akahanun bi isab Andaronik duk Juniyas weˈ essebku siye. Siye meˈ pagkasiku Yahudi duk magsumbayaˈ kami kinalabusu matuˈuhin. Bantu siye si meˈ kawakilan weˈ Isa Almasihin. Dehellu pe siye amban aku sandel pu Isa Almasi. \p \v 8 Akahanun bi isab Ampiliyatus weˈ essebku iye. Magbagay teˈed kami peggeˈ saliˈ kami sandel pu si Isa Almasi, Panuhutanten bi. \v 9 Duk si Urbanu isab, saweˈte bi maghinang pu si Isa Almasi, duk si Istakis bagaykun, akahanun bi siye weˈ essebku siye. \v 10 Akahanun bi aku isab Apelles weˈ essebku iye. Takite weˈ asal teteg teˈed iye nuhut Isa Almasi. Duk akahanun bi isab disi Aristobul weˈ essebku siye. \v 11 Akahanun bi isab si Herodiyon, pagkasiku Yahudi, duk meˈ pungtinaˈite bi masandel pu si Isahin, disi Narkissus magtewtey-anakin weˈ essebku siye. \p \v 12 Akahanun bi aku isab disi Tiripena duk Tiriposa weˈ essebku siye. Meˈ dende inin maghinang si Panuhutanten bi. Duk akahanun bi isab bagaykun si Persis weˈ essebku iye. Basag teˈed dende inin maghinang si Panuhutanten bi. \v 13 Akahanun bi isab si Rupus duk saˈinen weˈ essebku siye. Basag teˈed sandel si Rupusin si Panuhutanten bi. Duk saˈinen hāp teˈed si aku duk pangimmatne akuhin kuweˈ anakne. \v 14 Akahanun bi isab Asinkirit, si Pelegon, si Hermes, si Patarobas, si Hermas, duk kēmon meˈ saweˈde masandel pu si Isa Almasihin weˈ essebku siye. \v 15 Akahanun bi isab Pilologo duk andanen si Juliya, duk si Nereyo duk pungtinaˈine dendehin, duk si Olimpas, duk kēmon ne meˈ saweˈde sukuˈ si Tuhanin weˈ essebku siye. \p \v 16 Duk bang kaˈam kēmon magsābu-sābu, magsalam kaˈam. Kēmon masandel pu si Isa Almasi si meˈ kalanggal-langgalanin maboˈo bissā weˈ essebde kaˈam. \s1 Panessaˈ si panambusan \p \v 17 Meˈ kapungtinaˈihanku, junjungku si kaˈam, papateng-pateng kaˈam, peggeˈ niyaˈ iyan meˈ aˈa batang magsapeˈ kaˈam duk ne kaˈam gaˈi magsulut-sulut. Batang isab kaˈam boˈode pasapeˈ duk ne kaˈam gaˈi sandel pu si Isa Almasi, peggeˈ kuntarahande meˈ toloˈ sabab Isa Almasi bakas panoloˈ si kaˈamin. Halliˈanun bi siye. \v 18 Peggeˈ meˈ aˈa maghinangan kuweˈ miyaˈanin, dumaˈin paghinanganden Isa Almasi, Panuhutanten bi, saguwaˈ iye paghinanganden diden. Pahāpde bissāden duk magmā-mā siye nanglitan pagkasiden, hangkan tapadupangde meˈ aˈa gaˈi tantu makahātihin. \v 19 Kataˈuhan meˈ aˈahin kēmon weˈ kaˈam iyan asal teteg nuhut toloˈ Isa Almasihin. Hangkan hep ku kēgan sabab kaˈam. Kabayaˈankun weˈ lalem kataˈubin bang pasal ngataˈuhan mahāpin, saguwaˈ bang pasal maghinangan malaˈatin, halliˈanun bi teˈed. \v 20 Tuhanin, iye mangurungan kite kasanyanganin, gaˈi tiggel tabanganne du kaˈam supaya daˈag weˈ bi nakuraˈ seyitanin. \p Karayaw kaˈam ipat Isa Almasi, Panuhutanten bi. \p \v 21 Maboˈo bissā Timoteo, saweˈku maghinang si Tuhanin, weˈ essebne kaˈam. Duk maboˈo bissā du isab si Lukiyus duk si Jason duk Sosipater, meˈ pagkasiku Yahudi weˈ essebde kaˈam. \p \v 22 Aku inin Tertiyus. Sulat inin bissā si Paul saguwaˈ aku manulat iyehin. Essebte isab kaˈam peggeˈ aku pungtinaˈibi du isab sandel pu Isa Almasi. \p \v 23 Aku si Paul missā balik. Si Gayus maboˈo bissā du isab weˈ essebne kaˈam. Iye dapuˈ lumaˈ patennaˈankun duk si lumaˈne pagtipun-tipunan meˈ masandel pu si Isahin. Si Erastus mangantan pilak gubelno si puweblo inin, duk si Kuwartus, pagkasite bi sandel pu si Isa Almasi, maboˈo du isab siye bissā weˈ essebde kaˈam. \v 24 Karayaw kaˈam kēmon ipat Panuhutanten bi Isa Almasi. Amin. \s1 Pudji si Paul Tuhanin \p \v 25-26 Subey pudjite bi Tuhanin. Iye makabasag sandelbin. Ngabasag sandelbin sabab aka-aka mahāp minahalayakku sabab Isa Almasihin. Masa awwalley aka-aka mahāp inin gaˈ kataˈuhan meˈ aˈahin, saguwaˈ kuweˈitu pinakataˈu ne weˈ Tuhanin si kēmon aˈa si dunya. Pinasulat inin weˈ Tuhanin si meˈ nabinen. Tuhan maˈellum salama-lamahin, pangandaˈakannen weˈ subey inin minahalayak si kēmon kabangsa-bangsahan supaya siye kēmon sandel duk nuhut si Tuhan. \p \v 27 Tuhanin dambuwaˈ-buwaˈ du hadja duk iye hadja asal malalem kataˈunen. Sabab Isa Almasi pudjite bi Tuhanin salama-lama. Amin. \sig Wassalam\sig*