\id MRK - Yakan Version - Mark - Dietlinde Behrens - 18-AUG-04 \h Markus \toc1 Inin aka-aka hāp sabab Isa Almasi Jūd inin sinulat weˈ si Markus \toc2 Markus \toc3 Markus \mt1 Inin aka-aka hāp sabab Isa Almasi \mt1 Jūd inin sinulat weˈ si Markus \imt1 Pahāti sabab jūd sinulat weˈ si Markus \ip \it Si Markus inin bataˈ pe katuˈu si Isa si dunyahin. Patennaˈannen laˈi si puweblo Awrusalam. Lumaˈ disi Markusin daran pagtipunan meˈ tindeg si Isahin bang siye ngampun-ngampun tudju Tuhan. Hangkan magkinataˈu si Markus duk si Petros duk meˈ tindeg si Isa sinduwehin. Niyaˈ magpaˈin weˈ si Markus inin kahagad pu si Isa sabab si Petros.\it* \ip \it Tagnaˈ si Paul duk Barnabas lumengngan magmahalayak si meˈ kabangsahan dumaˈin Yahudi, nuhut siye si Markus peggeˈ magdanganakan si Barnabas duk si Markus. Saguwaˈ gaˈ pe talatag weˈ de meˈ lahat sōng papīhanden, hap lumaˈ balik si Markus.\it* \ip \it Duwen tahun puwas miyaˈan, sōng lumengngan ne isab si Paul duk Barnabas pī balik si meˈ lahat bakas pagmahalayakanden. Mabayaˈ boˈo Barnabas balik si Markus saguwaˈ gaˈi bayaˈ si Paul. Sabab pagsaggaˈde miyaˈan, magsapeˈ ne siye duwangan. Si Barnabas binoˈo weˈ ne si Markus duk pī siye si meˈ lahat seddili magmahalayak.\it* \ip \it Bang piyen tahun palabey, ngapagen ne sandel si Markus pu si Isa Almasihin. Sakaliˈ si Petros laˈi si Roma, dangan meˈ saweˈnen si Markus. Ekka taˈaya si Markus amban si Petros.\it* \ip \it Jūd inin sinulat weˈ si Markus kalaˈine si lahat Romahin duk sinulat inin weˈ ne para si meˈ aˈa dumaˈin bangsa Yahudi malaˈi si lahat Romahin. Iye dehellu-dehellu manulat sabab meˈ hinangan si Isahin. Sinulat inin weˈ ne supaya meˈ aˈa Romahin ngataˈu sabab Isa Almasi. Gaˈ iye magaka tantu sabab meˈ panoloˈ si Isahin saguwaˈ iye inakanen sabab meˈ hinangan si Isa makaˈulaliˈin supaya kataˈuhan weˈ si Isa balakatan. Pinahāti isab weˈ ne weˈ si Isa taga kapatut ngampun duse.\it* \c 1 \s1 Magmahalayak Yahiya magpandi-pandi meˈ aˈahin \r (Mateo 3.1-12; Lukas 3.1-18; Yahiya 1.19-28) \p \v 1 Inin aka-aka hāp sabab Isa Almasi, Anak Tuhanin. \v 2 Tagnaˈan aka-aka hāp inin tasulat weˈ Nabi Isaya dem kitab. Paˈinne, \q1 “Paˈin Tuhanin, ‘Daˈakku pī pamasanankun dehellu amban kaˈu duk memesne lānnun.’ \v 3 Niyaˈ aˈa maglingan dem lahat makagindew-gindew. Iye inin pinaˈinnen, ‘Sōng tekka ne Panuhutanin. Palanuˈun bi lān palabeyannen! Pabentelun bi lān tinuhutnen!’” \p \v 4 Manjari inin, tekka si Yahiya laˈi dem lahat makagindew-gindew. Iye hep mamandi meˈ aˈahin sakaliˈ pagsusunande ne duk lebbahande ne meˈ duseden. Magmahalayak si Yahiya laˈi si meˈ aˈahin weˈ sasuku magsusun ne duk ngalebbahan meˈ hinanganne malaˈatin, subey iye pinandi duk ampun Tuhanin du iye. \v 5 Manjari ekka meˈ aˈa amban meˈ kalahat-lahatan laˈi si Yahudiya duk amban Awrusalam hap pī si iye. Magbennal siye si meˈ duseden duk pinandi siye weˈ Yahiya dem boheˈ Jordan. \p \v 6 Semmek Yahiyahin bulu untaˈ tinennun duk kanditnen kuwit sapiˈ. Kinakannen dulu duk boheˈ buwani. \v 7 Duk magmahalayak iye kuweˈ inin, “Niyaˈ,” paˈinne, “paturul pitu si aku, balakatan pe amban aku. Gaˈi ku bisan pataˈ pakokkoˈ ngalekkahan ingket tehompaˈnen. \v 8 Pinandi kaˈam weˈ ku duk boheˈ saguwaˈ iye inin seddili pamandine kaˈamin. Papiyune si kaˈam Niyawa Sutsihin.” \s1 Pamandi pu si Isahin \r (Mateo 3.13-17; Lukas 3.21-22) \p \v 9 Manjari inin, masa īˈ tekka si Isa amban Nasaret, dambuwaˈ puweblo laˈi si lahat Jalil. Duk pinandi iye weˈ Yahiya laˈi si boheˈ Jordan. \v 10 Pagpaguwaˈ si Isa amban dem boheˈ, takitene luka langitin duk duwaˈi Niyawa Sutsihin pī si iye kuweˈ bantuk assang. \v 11 Duk niyaˈ suwala amban surgaˈ magpaˈin, “Anakte kew kalasahanku. Kasulutan ku teˈed si kaˈu.” \s1 Panassat pu si Isahin \r (Mateo 4.1-11; Lukas 4.1-13) \p \v 12 Manjari magtawus si Isa binoˈo weˈ Niyawa Sutsihin hap lahat makagindew-gindew. \v 13 Ampatpūˈ bahangi iye laˈi sinassat weˈ nakuraˈ seyitanin. Niyaˈ isab meˈ hayep talun laˈi saguwaˈ hinatul si Isa weˈ meˈ malaˈikat. \s1 Pineneˈ weˈ si Isa meˈ tindegne tagnaˈin \r (Mateo 4.12-22; Lukas 4.14-15; 5.1-11) \p \v 14 Pagubus si Yahiya kinalabusu weˈ sultanin, hap pī si Isa si lahat Jalil. Magmahalayak iye sabab aka-aka mahāp amban Tuhanin. \v 15 “Taˈabut ne waktu bakas pinaˈalin,” paˈinne, “duk tapit ne waktu pagbayaˈ Tuhanin. Pagsusunanun bi dusebin duk lebbahanun bi ne. Duk kahagadun bi aka-aka mahāpin.” \p \v 16 Manjari inin, sābu lumengngan si Isa si susulan lamew inēnan Jalil, niyaˈ takitene duwangan magpungtinaˈi, si Simon duk Andariyas, magpokot laˈi dem lamew peggeˈ siye meˈ aˈa magkenna. \v 17 Paˈin si Isa si siye, “Dayiˈ kaˈam nuhut aku. Bahanbin mageddoˈ-eddoˈ kenna. Saguwaˈ bang kaˈam nuhut aku, toloˈante kaˈam mageddoˈ-eddoˈ aˈa pinatuhut si aku.” \v 18 Na, magtawus inambanan weˈ de meˈ pokotden duk nuhut ne siye si Isa. \p \v 19 Manjari paglengnganne tala-tala, niyaˈ isab takitene duwangan magpungtinaˈi, disi Yakub duk Yahiya, meˈ anak Sebedehin. Laˈi siye dem bangkaˈde magmemes pokot. \v 20 Magtawus siye ilinganan weˈ si Isa duk binoˈo weˈ ne. Manjari inambanan weˈ de samaden dem bangkaˈ duk meˈ aˈa tinangdananden, duk nuhut ne siye si Isa. \s1 Aˈa pasayedan seyitan \r (Lukas 4.31-37) \p \v 21 Hap pī disi Isa si puweblo Kapernaum. Pagtaˈabut ellew Sabtuˈ, ellew liˈi meˈ Yahudihin, hap pī si Isa si langgal magusihat si meˈ aˈahin. \v 22 Ula1iˈ meˈ aˈahin pagkalede usihatnen. Peggeˈ magbiddaˈ teˈed usihat si Isahin duk usihat meˈ guru si saraˈ āgamahin. Peggeˈ taga balakat si Isa bang iye missā. \p \v 23 Manjari niyaˈ padiyalem pī dem langgal aˈa pasayedan seyitan. \v 24 Magkilahap iye, paˈinne, “Daˈa kami sasewun, Isa, aˈa Nasaret. Gaˈ niyaˈ lamudnu si kami. Pitu ke kew makaˈatan kami? Kataˈuhanku du bang sine kew. Kaˈu dambuwaˈ-buwaˈ masutsi mapitu amban Tuhanin.” \v 25 Saguwaˈ inamāhan weˈ si Isa seyitanin. Paˈinne, “Daˈa kew mabehe. Paguwaˈ kew amban aˈa iyan.” \v 26 Manjari magpaspadan weˈ seyitanin aˈahin duk pagubus seyitanin magkilahap, paguwaˈ ne iye amban aˈahin. \v 27 Bengngangan meˈ aˈahin kēmon, hangkan magtilew-tinilew siye, paˈinde, “Ine enteˈ inin? Toloˈ baˈahu hep inin. Taga kapatut iye ngandaˈak bisan meˈ seyitanin, duk tuhutde pangandaˈakannen.” \v 28 Manjari kabantuhannen magtawus bawag si kēmon kalahat-lahatan laˈi si lahat Jalil. \s1 Ekka aˈahin pinakoleˈ weˈ si Isa \r (Mateo 8.14-17; Lukas 4.38-41) \p \v 29 Puwas miyaˈan, paluwas si Isa amban langgal duk pī iye padiyalem si lumaˈ disi Simon duk Andariyas. Magtuhut iye duk si Yakub duk Yahiya. \v 30 Matoˈa si Simon dendehin pabāk laˈi ilemmun. Manjari magtawus akahan meˈ aˈa malaˈihin si Isa sababne. \v 31 Hap pī si Isa duk inantanan weˈ ne tangan dendehin bu pinakuwat weˈ ne. Manjari kawuliˈan ne iye. Ubus bu pinakan siye weˈ ne. \p \v 32 Pagseddep ne ellewin, binoˈo weˈ meˈ aˈahin pī pu si Isa sasuku masakihin duk meˈ aˈa pasayedan weˈ seyitanin. \v 33 Duk meˈ aˈa si puweblo miyaˈan, magtipun si luwasan lumaˈ miyaˈan. \v 34 Ekka aˈa taga saki bayuˈ-bayuˈan pinakawuliˈ weˈ si Isa duk ekka isab meˈ seyitan pinaluwas weˈ ne. Gaˈi dinaˈak weˈ ne meˈ seyitanin mabehe peggeˈ asal kataˈuhande bang sine si Isa. \s1 Magmahalayak si Isa si lahat Jalil \r (Lukas 4.42-44) \p \v 35 Pagsasumu subu-subu pe teˈed, dongaˈ si Isa duk paluwas iye amban lumaˈ. Tahalaˈ iye amban puweblo hap pī si lugal gaˈ niyaˈ aˈane duk missā iye laˈi si Tuhan. \v 36 Manjari, peggeˈ gaˈ iye laˈi si lumaˈ, piniha iye weˈ disi Simon. \v 37 Pagtakasuwaˈde ne iye, paˈinde si iye, “Īˈ laˈi meˈ aˈahin kēmon miha kaˈu.” \v 38 Paˈin si Isa si siye, “Sūng kite bi pī si meˈ kalumaˈan seddili matapitin duk ku makapagusihat isab laˈi. Peggeˈ iye hep inin akaku mapitu si dunyahin.” \v 39 Manjari hap pī ne si Isa si kēmon kalahatan si Jalil. Magmahalayak iye dem meˈ kalanggal-langgalande duk magpaluwas iye meˈ seyitan amban meˈ aˈa. \s1 Si Isa makawuliˈ aˈa inipul \r (Mateo 8.1-4; Lukas 5.12-16) \p \v 40 Manjari niyaˈ pī pu si Isa dambuwaˈ aˈa inipul. Nengge aˈa inin duk tuˈutne magpadiyawaˈ pu si Isa duk pabuyuˈ teˈed, paˈinne, “Bang kew mabayaˈ tapakawuliˈnu ku.” \v 41 Maˈaseˈ teˈed si Isa si iye. Pinasōng weˈ ne tangannen duk inantan weˈ ne aˈa inipulin duk paˈinne, “Asal mabayaˈ ku. Kawuliˈan ne kew.” \v 42 Magtawus ipulnen tahalaˈ duk kawuliˈan ne iye. \v 43 Magtawus iye pinatahalaˈ weˈ si Isa duk sinessaˈan teˈed iye weˈ ne. \v 44 Paˈin si Isa si iye, “Daˈa kew paˈin magaka-aka bisan pu sine sabab pamakawuliˈku kaˈuhin. Saguwaˈ pī kew pakitehanun barannun si imamin duk magkuluban kew sa pangandaˈakan si Musahin, hinang tandaˈ si meˈ aˈahin weˈ asal kawuliˈan ne kew.” \v 45 Saguwaˈ lumengngan aˈa bakas inipulin duk magaka-aka teˈed iye sabab kakawuliˈnen duk binawag weˈ ne inin. Hangkan gaˈi ne si Isa tapī dem meˈ puweblo paguwaˈ si aˈa, saguwaˈ laˈi ne hadja iye si meˈ lugal gaˈi paglahatan aˈa. Saguwaˈ meˈ aˈahin hap pī du si iye amban meˈ kalahat-lahatan. \c 2 \s1 Si Isa makawuliˈ aˈa matey barannen \r (Mateo 9.1-8; Lukas 5.17-26) \p \v 1 Palabey bang piye ellew, balik si Isa pī si puweblo Kapernaum. Taˈaka weˈ laˈi iye si dambuwaˈ lumaˈ. \v 2 Ekka meˈ aˈa patipun pī si lumaˈ palaˈihan si Isa miyaˈan. Hangkan gaˈ ne niyaˈ kasiguwehande, bisan pe si behe gawang. Minahalayak weˈ si Isa lapal Tuhanin si siye. \v 3 Manjari niyaˈ binoˈo pī si iye aˈa saki pinagtanggungan weˈ ampat aˈa. Aˈa masaki miyaˈan matey barannen. \v 4 Peggeˈ gaˈi siye tumapit pu si Isa hawal ekka aˈahin, manjari ilarakan weˈ de sapew madatag si atag kōk si Isahin. Pagubus ne siye ngahinang pamalānan, pinatuntun weˈ de aˈa masakihin diyataˈ tanggungannen. \v 5 Pagtakite si Isa weˈ sandel teˈed siye si iye, paˈinne si aˈa mamatey barannen, “Bagay, taˈampun ne meˈ dusenun.” \p \v 6 Saguwaˈ niyaˈ magtingkoloˈ laˈi meˈ guru si saraˈ āgama. Ngutuˈ-ngutuˈ siye dem ateyde peggeˈ missā si Isa sa īˈ. \v 7 “Uy!” paˈinde. “Missā iye kuweˈ Tuhanin iye. Sine makaˈampun dusehin bang dumaˈin dambuwaˈ-buwaˈ Tuhan.” \v 8 Magtawus kataˈuhan si Isa bang ine pinikilden duk paˈinne si siye, “Weˈey kaˈam magtilew-tilew sa iyan dem ateybi? \v 9 Ine mamurahin, binissā si aˈa mamatey baranne inin, ‘Inampun ne dusenun,’ atawa ‘Dongaˈ kew, boˈohun pabākannun bu nu ne lumengngan.’ \v 10 Pakoleˈku aˈa inin supaya kataˈuhanbi weˈ aku, Anak Manusiyaˈin, taga kapatut tuˈu si dunya ngampun meˈ duse.” \v 11 Manjari paˈin si Isa si aˈa mamatey barannen, “Dongaˈ kew, boˈohun pabākannun bu nu ne hap lumaˈ.” \v 12 Manjari dongaˈ aˈa masakihin duk magtawus eddoˈne pabākannen duk pabukut iye si pagmatahande kēmon. Bengngangan meˈ aˈahin kēmon. Pinudji weˈ de Tuhanin, paˈinde, “Gaˈ teˈed kite bi bakas ngite sa inin.” \s1 Binoˈo si Libi weˈ si Isa \r (Mateo 9.9-13; Lukas 5.27-32) \p \v 13 Manjari pī ne isab si Isa si susulan lamew Jalil. Patipun pī si iye meˈ aˈa maˈekkahin duk magusihat iye si siye. \v 14 Na paglanjalne, takitene si Libi, anak Alpahin, ningkoloˈ laˈi si upisinane pagbayed-bayedan sukeyin. Paˈin si Isa si iye, “Dayiˈ kew, nuhut kew aku.” Manjari kuwat si Libi duk nuhut ne iye si Isa. \p \v 15 Manjari mangan si Isa laˈi si lumaˈ si Libi. Ekka isab meˈ aˈa magpāku-pāku sukey duk meˈ aˈa dusehan ningkoloˈ mangan pasumbayaˈ si iye duk meˈ tindegnen. Peggeˈ ekka siye manuhut iyehin. \v 16 Niyaˈ laˈi meˈ Pariseo, meˈ guru si saraˈ āgama. Pagkitede weˈ mangan si Isa magsumbayaˈ duk meˈ aˈa dusehan duk meˈ aˈa magpāku-pāku sukey, paˈinde si meˈ tindeg si Isahin, “Weˈey si Isa palamud magkakanan duk meˈ aˈa magpāku-pāku sukeyin duk meˈ aˈa dusehan sinduwehin?” \v 17 Pagkale si Isa inin, paˈinne si siye, “Meˈ aˈa saki hep hap doktolin; bang meˈ makoleˈin gaˈ niyaˈ gunane hap doktol. Dumaˈin ku pitu miha meˈ aˈa mabentelin saguwaˈ pitu ku miha meˈ aˈa dusehanin.” \s1 Panilew sabab pagpuwasehin \r (Mateo 9.14-17; Lukas 5.33-39) \p \v 18 Manjari baytu magpuwase meˈ tindeg Yahiyahin duk meˈ Pariseohin, niyaˈ meˈ aˈa pī pu si Isa nilew iye, paˈinde, “Weˈey magpuwase meˈ tindeg Yahiyahin duk meˈ tindeg meˈ Pariseohin bu meˈ tindegnun gaˈi magpuwase?” \v 19 Sambungan si Isa siye si dalilan. Pasaliˈne meˈ tindegnen si meˈ aˈa si pagkawinan. Paˈinne, “Makapagpuwase ke meˈ aˈa si pagkawinanin samantaˈan laˈi pe si siye pangantin lellahin? Gaˈi. Samantaˈan laˈi pe si siye pangantin lellahin, gaˈi siye makapagpuwase. \v 20 Saguwaˈ si sinōng inin, bang pinatahalaˈ ne pangantin lellahin, meke ne siye muwase.” \p \v 21 Manjari magdalilan si Isa sabab panoloˈ matuˈuhin duk panoloˈnen. Paˈinne, “Gaˈ niyaˈ aˈa matopak tela baˈahu, gaˈ pe kadekdakan, pī si semmek andang. Peggeˈ bang sa īˈne, pagngekkeˈ tela baˈahuhin, garet balik semmek maˈandangin duk namba ngaluha garetnen.” \v 22 Pinasaliˈ isab weˈ si Isa toloˈnen si boheˈ ubas baˈahu inisi dem puyuˈ kuwit kambing. Paˈinne, “Gaˈ niyaˈ aˈa ngisi boheˈ ubas baˈahu, mukal-mukal pe, dem puyuˈ andang. Peggeˈ bang sa īˈne, buslad puyuˈin weˈ boheˈ ubasin. Manjari buˈus boheˈ ubasin duk magkaˈat puyuˈin. Saguwaˈ subey inisi boheˈ ubas baˈahuhin dem puyuˈ baˈahu.” \s1 Panilew sabab ellew liˈihin \r (Mateo 12.1-8; Lukas 6.1-5) \p \v 23 Manjari dambuwaˈ Sabtuˈ, ellew liˈi meˈ Yahudihin, pabutas si Isa duk meˈ tindegnen dem tanaˈ. Paglabey meˈ tindegnen, ngalupuˈ siye meˈ buwaˈ tanaˈin. \v 24 Manjari paˈin meˈ Pariseohin pu si Isa, “Payamanun be. Weˈey teˈ meˈ tindegnun hinangde tinaggahan saraˈ si ellew liˈihin?” \v 25 Nambung si Isa, paˈinne, “Gaˈ ke bakas tabatsabi bang ine hininang Sultan Daˈudin masa Imam Abiyatar imam nakuraˈin? Kaˈinusanan hep si Daˈud duk meˈ saweˈnen duk gaˈ niyaˈ kinakande. \v 26 Padiyalem hep iye pī si lumaˈ Tuhanin duk kinakan weˈ ne pan binettad laˈi pangurung si Tuhanin. Bu tinaggahan hep weˈ saraˈ kinakan pan miyaˈan, luwal hadja para si meˈ imam. Duk inurungan isab weˈ si Daˈud meˈ saweˈnen. Saguwaˈ gaˈ du iye makaduse si hininangne miyaˈan.” \v 27 Duk paˈin si Isa si siye, “Hininang weˈ Tuhanin ellew liˈihin panabang si manusiyaˈ. Dumaˈin hangkan pinapanjari manusiyaˈin supaya hadja tapagaddatanne ellew liˈihin. \v 28 Hangkan aku, Anak Manusiyaˈin, taga kapatut ku magpaˈin bang ine-ine mapatut hininang si ellew liˈihin.” \c 3 \s1 Aˈa masapik tangannen \r (Mateo 12.9-14; Lukas 6.6-11) \p \v 1 Manjari, balik si Isa pī dem langgal. Niyaˈ laˈi aˈa sapik tangannen. \v 2 Manjari pinateng-patengan si Isa weˈ meˈ Pariseo malaˈihin bang pakoleˈne ke aˈa masapik tanganne miyaˈan si ellew liˈi, supaya iye katuntutande. \v 3 Paˈin si Isa si aˈa masapik tangannen, “Pitu kew nengge tuˈu.” \v 4 Manjari tinilew weˈ si Isa meˈ aˈahin, paˈinne, “Bang dem saraˈ, ine mapatut hininang si ellew liˈihin? Hinangan makahāp atawa hinangan makalaˈat? Nimbul aˈa atawa mapatey?” Saguwaˈ gaˈ niyaˈ nambung. \v 5 Pinayaman siye weˈ si Isa paliput. Dukka teˈed ateynen duk astel iye peggeˈ gaˈ niyaˈ aseˈde si aˈa. Manjari paˈinne si aˈa masapik tangannen, “Pahintengun tangannun.” Na, pinahinteng weˈ ne, manjari kawuliˈan ne tangannen. \v 6 Magtawus paluwas meˈ Pariseohin amban langgal duk pī siye magisun duk meˈ tindeg Sultan Herodin bang saˈingge si Isa tapapateyde. \s1 Bantu ne ēn si Isahin \p \v 7 Manjari tahalaˈ si Isa duk meˈ tindegnen hap pī si higad lamew Jalil. Banes teˈed aˈa paturul si iye, dumaˈin hadja amban lahat Jalil saguwaˈ amban lahat Yahudiya isab \v 8 duk amban Awrusalam duk amban lahat Idumeya duk amban dambiyaˈan boheˈ Jordan duk amban meˈ kalahatan si bihing puweblo Tiros duk Sidon. Meˈ aˈa mabanes teˈed miyaˈan pī pu si Isa peggeˈ bakas takalede sabab meˈ tahinangnen. \v 9 Dinaˈak weˈ si Isa meˈ tindegnen malebbes bangkaˈ pasakeyanne supaya iye gaˈi talaray weˈ meˈ aˈa mabanesin. \v 10 Peggeˈ ekka aˈa kawuliˈan weˈ ne, hangkan meˈ maniyaˈ sakinen maglaray pī si iye supaya taˈantande iye. \v 11 Duk hangkan-hangkan iye takite weˈ meˈ aˈa pasayedan seyitanin, pahebbaˈ siye si harapanne duk magkilahap siye, paˈinde, “Kaˈu iyan Anak Tuhanin.” \v 12 Saguwaˈ sinessaˈan teˈed weˈ si Isa meˈ seyitanin gaˈi dinaˈak magaka si meˈ aˈa bang sine iye. \s1 Pameneˈ si Isa tindegne sampūˈ duk duwehin \r (Mateo 10.1-4; Lukas 6.12-16) \p \v 13 Manjari pataked si Isa pī si meˈ kakūdan duk ilinganan weˈ ne pī si iye meˈ kinabayaˈanne manuhut iyehin. Duk pataked siye pī si iye. \v 14 Meneˈ iye sampūˈ duk duwe amban meˈ katindegannen duk ēnanne siye meˈ aˈa kawakilanin. Paˈinne si siye, “Kaˈam meˈ tapeneˈkun naweˈan aku duk daˈakte kaˈam iyan lumengngan magmahalayak lapal Tuhanin. \v 15 Taga balakat du kaˈam iyan pagpaluwas meˈ seyitan.” \v 16 Iye inin sampūˈ duk duwe pineneˈnen: si Simon, inēnan isab si Petros, \v 17 si Yakub duk Yahiya, meˈ anak Sebede, inēnan isab siye weˈ ne Boanerges. Hātine miyaˈan, meˈ aˈa kuweˈ lugung. \v 18 Pineneˈ isab weˈ ne si Andariyas, si Pilip, si Bartolome, si Mateo, si Tomas, si Yakub anak Alpahin, si Taddeo, si Simon aˈa pangangatuhin \v 19 duk si Judas Iskariyot. Si Judas inin iye mamuddihan si Isahin. \s1 Si Isa duk Belsebul \r (Mateo 12.22-32, 46-50; Lukas 8.19-21; 11.14-23; 12.10) \p \v 20 Manjari hap lumaˈ ne si Isa duk meˈ tindegnen. Saguwaˈ magtipun balik pī meˈ aˈa mabanesin, hangkan gaˈi ne disi Isa sumaluˈ bisan mangan. \v 21 Pagtakale weˈ meˈ usba si Isahin sabab inin, pī siye ngeddoˈ iye. Peggeˈ paˈin meˈ aˈahin weˈ magkaˈat ne pikilan si Isahin. \p \v 22 Niyaˈ meˈ guru si saraˈ āgama, meˈ mapadurul amban Awrusalamin missā, paˈinde, “Si Isa iyan pasayedan weˈ Belsebul, nakuraˈ meˈ seyitanin, hangkan iye kapagpaluwas meˈ seyitan.” \v 23 Manjari ilinganan meˈ aˈa miyaˈan weˈ si Isa duk magdalilan iye si siye. Paˈinne, “Na, saˈingge seyitanin maluwas seyitan? Kuweˈ du iye maluwas dine. Gaˈi makajari. \v 24 Bang saˈupama niyaˈ pagsultanan bu magbonoˈ meˈ aˈanen, gaˈi layun pagsultanan miyaˈan. \v 25 Damikkiyan,” paˈin si Isa, “bang magtewtey-anakin gaˈi magtuhut pikilan saguwaˈ luwal magsasaˈ, ujudnen magkanat-kanat siye. \v 26 Hangkan bang nakuraˈ seyitanin magkuntara duk meˈ tindegne seyitanin gaˈi layun pagbayaˈnen saguwaˈ magtamanan du. \v 27 Seyitanin dalilnen aˈa basag. Gaˈ niyaˈ tapī ngahawas si lumaˈ aˈa basag bang gaˈi dahuˈ ingketanne aˈa mabasag miyaˈan, ubus meke ne iye tapangahawas.” \p \v 28 “Sabennal akahante kaˈam,” paˈin si Isa, “ampun Tuhanin du kēmon duse aˈahin duk sasuku bissāne laˈat si Tuhan. \v 29 Saguwaˈ bang Niyawa Sutsihin binissā-bissāhannen, asal gaˈi teˈed iye inampun peggeˈ dusene miyaˈan teteg ne laˈi si iye salama-lama.” \v 30 Hangkan si Isa missā si siye sa miyaˈan, peggeˈ paˈinde weˈ pasayedan seyitan iye. \s1 Saˈi si Isahin duk meˈ pungtinaˈine lellahin \r (Mateo 12.46-50; Lukas 8.19-21) \p \v 31 Na, manjari tekka laˈi saˈi si Isahin duk meˈ pungtinaˈine lellahin. Nengge siye laˈi si luwasan lumaˈ duk daˈakde iye ilinganan. \v 32 Na, banes aˈa magtingkoloˈ paliput pu si Isa. Manjari niyaˈ ngakahan iye, paˈinne, “Tuwan, īˈ laˈi saˈinun duk meˈ pungtinaˈinun si bukut miha kaˈu.” \v 33 Nambung si Isa, paˈinne, “Sine saˈikun duk sine meˈ pungtinaˈikun?” \v 34 Manjari pinayaman weˈ ne meˈ magtingkoloˈ mapaliput si iyehin duk paˈinne, “Siye inin saˈiku duk meˈ pungtinaˈiku. \v 35 Peggeˈ sasuku maghinang kinabayaˈan Tuhanin, iye iyan pungtinaˈiku lella, pungtinaˈiku dende duk saˈiku.” \c 4 \s1 Dalilan sabab magsabulak binihiˈ \r (Mateo 13.1-9; Lukas 8.4-8) \p \v 1 Balik ne isab si Isa magtoloˈ laˈi si higad lamew Jalil. Banes teˈed aˈa patipun si iye laˈi, hangkan pasakey iye duk ningkoloˈ iye dem bangkaˈ diyataˈ lamew. Meˈ aˈa mabanesin laˈi si higad lamew si katakasan. \v 2 Magusihat iye si meˈ aˈahin duk ekka usihatne si dalilan. Pagusihatnen paˈinne si siye, \p \v 3 “Pakalehun bi inin. Niyaˈ dambuwaˈ aˈa pī si tanaˈne magsabulak binihiˈ. \v 4 Pagsabulakne, niyaˈ binihiˈ tapisik si lān. Manjari pī meˈ manuk-manukin manganne. \v 5 Meˈ binihiˈ sinduwehin laboˈ diyataˈ batu pānas, gaˈi lalem bulaknen. Mura tomoˈ binihiˈin peggeˈ gaˈi lalem bulaknen. \v 6 Pagsilak ellewin, magtawus ngingking duk peggeˈ gaˈi lalem gamutnen, manjari lanes. \v 7 Laboˈ binihiˈ sinduwehin dem kasampinitan. Samet nulig sampinitin duk katalungan tinanemin, manjari gaˈ buwaˈ. \v 8 Na, binihiˈ sinduwehin laboˈ si kahāpan bulak. Manjari meˈ binihiˈ inin tomoˈ duk nulig duk moˈo buwaˈne. Jarinen niyaˈ ne sarang-sarang, niyaˈ ne ekka, duk niyaˈ isab ekka manamal. \v 9 Na,” paˈin si Isa, “amey-amey pakalehun bi bang niyaˈ pinaˈin si kaˈam.” \s1 Puˈunne magdalilan \r (Mateo 13.10-17; Lukas 8.9-10) \p \v 10 Manjari pagubus ne tahalaˈ meˈ aˈa maˈekkahin duk luwal saˈ sampūˈ duk duwe tindegnen duk meˈ tindegne sinduwehin malaˈi si iyehin, tinilew iye weˈ de bang ine hāti dalilan panoloˈne miyaˈan. \v 11 Nambung si Isa, paˈinne, “Kaˈurungan ne kaˈam kataˈu supaya tahātibi meˈ tinapukan Tuhan dem pikilannen sabab bang saˈingge pagbayaˈne si meˈ aˈanen. Saguwaˈ si meˈ aˈa seddilihin, usihatanku siye si meˈ dalilan, \v 12 supaya siye kuweˈ tasulat dem kitabin, pinaˈin, \q1 ‘Asal mayam siye saguwaˈ gaˈi siye makakite. Asal pakale siye saguwaˈ gaˈi siye makahāti. \q1 Peggeˈ bang siye makakite duk makahāti kaw siye balik si Tuhan, duk ampun Tuhanin siye.’” \s1 Pinahāti weˈ si Isa dalilan sabab aˈa magsabulak binihiˈin \r (Mateo 13.18-23; Lukas 8.11-15) \p \v 13 “Na,” paˈin si Isa si siye, “asal gaˈi hatiˈ tasabutbi dalilanku miyaˈan. Bang sa iyan, gaˈi du isab tasabutbi kēmon dalilan pagusihatku si kaˈamin. \v 14 Aˈa magsabulak binihiˈin,” paˈin si Isa, “bang hināti, iye aˈa magusihat lapal Tuhan si meˈ aˈahin. \v 15 Duk meˈ aˈa sinduwehin dalil lān bakas kapisikan lapal Tuhanin. Pagkalede lapalin, magtawus pī nakuraˈ seyitanin ngagew lapalin amban dem pikilande. \v 16 Meˈ aˈa sinduwehin dalil bulak diyataˈ batu pānasin isab. Sinabulakan lapalin si siye. Pagkalede lapal Tuhanin, magtawus kahagadde duk kēgan siye. \v 17 Saguwaˈ gaˈ nganggamut palalem lapal Tuhanin dem ateyde. Hangkan gaˈ siye makatatas tiggel. Pagtekka kasusehanin atawa bang bininasa siye sabab panuhutde lapalin, gaˈi ne siye kahagad. \v 18 Duk meˈ aˈa sinduwehin isab dalil kasampinitanin. Siye meˈ aˈa makakale lapal Tuhanin \v 19 saguwaˈ luwal siye mikil sabab kasusehande si dunyahin. Iye mamahalgaˈ si siyehin, meˈ pangalataˈden. Duk ekka bayuˈ-bayuˈan pagnapsuhande. Hangkan bang dalil tinanemin, katalungan lapal Tuhan bakas takaleden duk gaˈ magbuwaˈ. \v 20 Saguwaˈ meˈ aˈa sinduwehin, dalil bulak mahāpin. Takalede lapal Tuhanin duk kinahagad weˈ de. Bang dalil tinanemin, lapal Tuhan bakas takaleden magbuwaˈ diyalem ateyde. Sinduwehin sarang-sarang buwaˈnen, sinduwehin ekka duk sinduwehin ekka manamal.” \s1 Payitaˈan ilekkeban \r (Lukas 8.16-18) \p \v 21 Manjari paˈin si Isa si siye, “Bang kaˈam magpayitaˈan, lekkebanbi ke payitaˈanin duk palanggana atawa bettadbi ke diyawaˈ kantil? Gaˈi. Saguwaˈ bettadbi si tengenanne. \v 22 Hāti dalilan inin, kēmon tinapukanin ujud pinaguwaˈ du. Kēmon manggaˈi tahāti kuweˈituhin, ujud pinahāti du. \v 23 Amey-amey pakalehun bi bang niyaˈ pinaˈin si kaˈam.” \p \v 24 Paˈin si Isa isab, “Asipun bi teˈed pahāp-hāp ine-ine takalebin. Peggeˈ bang hāp pangasipbin, hāp isab taˈeddoˈbin duk pasōng pe taˈeddoˈbin. \v 25 Hātine inin, aˈahin bang pakale pahāp-hāp, pasōng pangahātinen. Saguwaˈ bang aˈahin gaˈi pakale pahāp-hāp, bisan niyaˈ kataˈuhanne kuweˈahat, ujud tahalaˈ du amban iye.” \s1 Dalilan sabab binihiˈ manuligin \p \v 26 Paˈin si Isa pe, “Kuweˈ inin pagbayaˈ Tuhan si meˈ aˈanen. Dalil binihiˈ sabulakan aˈa diyataˈ bulakne. \v 27 Pagubus ne sabulakanne, maghinang ne iye meˈ hinangne sinduwehin. Tuli iye bang sangem duk dongaˈ iye bang ellew. Manjari binihiˈin tomoˈ duk nulig dihananne. Gaˈi tasabut aˈahin bang saˈingge panulignen. \v 28 Peggeˈ tomoˈ binihiˈin dihananne duk buwaˈ. Tagnaˈ magtuglus, ubus bu betteng, ubus bu bukbus ne. \v 29 Pagtahak ne buwaˈnen, magtawus daˈak dapuˈ tanaˈin pinagani peggeˈ taˈabut ne paganihin.” \s1 Dalilan sabab bigi madikiˈ-dikiˈin \r (Mateo 13.31-32, 34; Lukas 13.18-19) \p \v 30 Manjari paˈin si Isa, “Ine pamasaliˈante bi pagbayaˈ Tuhan si meˈ aˈanen? Duk bang dalilte bi, ine pangandalilante bi iyehin? \v 31 Pagbayaˈ Tuhan si meˈ aˈanen,” paˈin si Isa, “kuweˈ dalil da bayuˈ bigi dikiˈ-dikiˈ. Bang tinanem nahut manamal bigi inin. \v 32 Saguwaˈ bang tatanem ne, nulig duk ngahadje amban kēmon jambangan. Ngahadje meˈ pangenen, hangkan makajari meˈ manuk-manukin ngahinang sabakande laˈi duk pasayindung laˈi.” \v 33 Ekka meˈ dalilan sa miyaˈan guna si Isa pangusihatne lapalin si meˈ aˈahin. \v 34 Gaˈ iye missā si meˈ aˈahin bang dumaˈin si dalilan, saguwaˈ bang didine hadja duk meˈ tindegnen, pinahāti weˈ ne kēmon meˈ bissānen si siye. \s1 Si Isa mateddoˈ lahat-lahat \r (Mateo 8.23-27; Lukas 8.22-25) \p \v 35 Manjari ellew miyaˈan pagmagalib ne, paˈin si Isa si meˈ tindegnen, “Sūng kite bi pī palipag si dambiyaˈ lamew.” \v 36 Inambanan weˈ de meˈ aˈa mabanesin. Pasakey meˈ tindeg si Isahin dem bangkaˈ andang paningkoloˈannen duk binoˈo ne weˈ de patulak si Isa. Niyaˈ isab meˈ bangkaˈ sinduwe patuhut si siye. \v 37 Bessuwang nihup baliyu mabasagin duk patampoˈ goyakin magdem bangkaˈ, hangkan sōng pennoˈ ne weˈ boheˈ bangkaˈin. \v 38 Si Isa laˈi si buliˈ bangkaˈ tuli. Maguˈan iye. Binangun iye weˈ meˈ tindegnen. Paˈinde, “Tuwan, gaˈi ke kew gagal bisan kite bi matey?” \v 39 Manjari dongaˈ si Isa duk pinadeheng weˈ ne baliyuhin. Duk missā iye si lamewin, paˈinne, “Sarang ne. Pateddoˈ kew.” Magtawus padeheng baliyuhin duk teddoˈ ne teˈed lamewin. \v 40 “Weˈey kaˈam tinalew?” paˈin si Isa si meˈ tindegnen. “Gaˈi pe kaˈam sandel si aku?” \v 41 Tinalew teˈed siye. Hangkan magtilew-tinilew siye, paˈinde, “Aˈahey inin? Bisan baliyuhin duk goyakin nuhut pangandaˈakannen!” \c 5 \s1 Aˈa Gerasa pasayedan seyitan kawuliˈan \r (Mateo 8.28-34; Lukas 8.26-39) \p \v 1 Manjari tekka si Isa duk meˈ tindegnen si dambiyaˈ lamew Jalil, laˈi si lahat meˈ aˈa Gerasa. \v 2 Pagduwaˈi si Isa amban dem bangkaˈ, niyaˈ pasampang si iye dambuwaˈ aˈa amban meˈ kakubulan. Aˈa inin pasayedan seyitan. \v 3 Paglahatannen si meˈ lingab pagkubulan duk gaˈi teˈed iye kaˈingketan weˈ aˈa bisan pe karena pangingket iyehin. \v 4 Daran iningketan tangannen duk bettisnen, saguwaˈ ubus hadja bekkat-bekkatne karenahin. Gaˈ niyaˈ aˈa basag makagapus iye. \v 5 Ellew-sangem luwal iye magkolehak si meˈ kakubulan duk si kakūdan duk ngehet dine duk batu. \p \v 6 Pagkitene si Isa amban katalahan, magubas iye pī pasujud si iye. \v 7-8 Manjari paˈin si Isa si seyitanin, “Pa1uwas kew amban aˈa iyan, seyitan.” Maggasud seyitanin papales, paˈinne, “Gaˈ niyaˈ lamudnu si aku, Isa. Kaˈu Anak Tuhanin, iye Tuhan Malangkewin. Iyuˈ pakale Tuhanin, junjungku si kaˈu, daˈa ku binasahun.” \v 9 Manjari tinilew iye weˈ si Isa, paˈinne, “Sine ēnnun?” Nambung iye, paˈinne, “Ēnkun si Ibuhan peggeˈ ekka kami inin.” \v 10 Duk pabuyuˈ-buyuˈ teˈed meˈ seyitanin pu si Isa, gaˈi siye makapatahalaˈ amban lahat miyaˈan. \p \v 11 Manjari niyaˈ magsungkal laˈi diyataˈ bīd panenan bawi, ekka manamal. \v 12 Pabuyuˈ-buyuˈ meˈ seyitanin pu si Isa, paˈinde, “Daˈakun kami pī si meˈ bawi miyaˈan duk padiyalemun kami magdem barande.” \v 13 Na, dinaˈak ne siye weˈ si Isa. Manjari paluwas meˈ seyitanin amban aˈahin duk padiyalem ne siye pī magdem baran meˈ bawihin. Magtawus panenan bawihin magubas padurul pī si pampang magdem lamew duk lambo siye kēmon. Meˈ bawihin niyaˈ kulang-labi duwe ngibu ekkahanden. \p \v 14 Manjari meˈ aˈa magipat meˈ bawi miyaˈan, magubas duk magaka-aka siye laˈi si puweblo duk si meˈ lahat diyataˈ. Manjari hap pī meˈ aˈahin mayaman bakas maˈumantag miyaˈan. \v 15 Pagtekkade laˈi pu si Isa, takitede aˈa bakas pasayedan seyitan maˈekkahin. Ningkoloˈ iye laˈi magsemmek ne duk hāp ne pikilannen. Manjari tinalew siye. \v 16 Ubus inaka-akahan ne siye weˈ meˈ aˈa bakas mangitehin sabab maˈumantag si aˈa pasayedan seyitanin, duk sabab meˈ bawihin. \v 17 Ubus pabuyuˈ-buyuˈ meˈ aˈa lahat miyaˈan pu si Isa, dinaˈak iye tahalaˈ amban lahatde. \p \v 18 Pagsakey si Isa magdem bangkaˈ, aˈa bakas pasayedan seyitanin pabuyuˈ-buyuˈ nuhut iye. \v 19 Saguwaˈ gaˈ iye dinaˈak weˈ si Isa. Paˈin si Isa si iye, “Moleˈ ne kew pī si lahatnu. Akahanun meˈ kaˈusbahannun sabab hinangan hadje bakas tahinang Tuhan si kaˈuhin duk sabab aseˈne si kaˈuhin.” \v 20 Manjari lumengngan ne aˈahin duk ilatag weˈ ne lahat inēnan Sampūˈ Puweblohin duk magaka-aka iye sabab hinangan hadje bakas tahinang si Isa si iyehin. Kēmon meˈ aˈa makakale inin, bengngangan teˈed. \s1 Anak Jairusin duk dende mangantan semmek si Isahin \r (Mateo 9.18-26; Lukas 8.40-56) \p \v 21 Manjari palipag ne isab si Isa magbangkaˈ pī si dambiyaˈ lamew Jalil. Banes ne isab teˈed aˈa patipun pī si iye paglaˈi iye si higad lamew. \v 22 Niyaˈ aˈa pī si iye inēnan si Jairus. Aˈa inin dambuwaˈ nakuraˈ si langgal meˈ Yahudihin. Pagkitene si Isa, pī iye pasujud si antag bettisne. \v 23 Duk pabuyuˈ-buyuˈ teˈed iye pu si Isa, paˈinne, “Tuwan, anakku dende-dendehin sōng ne matey. Dayiˈ ne kew duk bettadun meˈ tangannun si iye supaya du iye koleˈ duk ellum du iye.” \v 24 Manjari nuhut ne si Isa iye. Meˈ aˈa mabanes teˈedin patuhut pu si Isa duk maglaray siye pī si iye. \p \v 25 Manjari niyaˈ isab laˈi dende saki, luwal paguwaˈan lahaˈ. Sampūˈ duk duwen tahun ne kemuwe kasakinen. \v 26 Duk magsandal teˈed iye si antanan meˈ doktol maˈekkahin duk ubus ne tagastune kēmon sīnnen. Saguwaˈ gaˈ du iye ngahāp. Nambahi hadja pasōng sakinen. \v 27 Manjari takalene aka-aka sabab si Isahin. Hangkan pī iye patapit si bukutan si Isa palagumey si meˈ aˈahin. \v 28 Paˈinne dem pikilanne, “Bang hadja taˈantanku badjuˈnen, asal kawuliˈan ku.” \v 29 Pagantanne, magtawus padeheng paglahaˈnen duk takalessane si baranne weˈ kawuliˈan ne sakinen. \v 30 Magtawus isab takalessa si Isa weˈ niyaˈ balakat paluwas amban baranne. Manjari padeheng iye duk hinarap weˈ ne meˈ aˈa si dambulihanin duk paˈinne, “Sine bakas mangantan badjuˈkun?” \v 31 Paˈin meˈ tindegnen si iye, “Kitenu ne, Tuwan, meˈ aˈa mabanes mapalaray si kaˈu inin, magtilew pe kew bang sine bakas mangantan kaˈuhin?” \v 32 Saguwaˈ mayam iye paliput, mayaman bang sine bakas mangantan iyehin. \v 33 Manjari dendehin, peggeˈ kataˈuhanne weˈ kawuliˈan ne sakinen, pī iye patapit pu si Isa migpid peggeˈ tinalew iye. Pasujud iye si antag bettis si Isa duk magaka ne iye magsabennal. \v 34 Paˈin si Isa si iye, “Dende, kawuliˈan ne kew peggeˈ sandel kew si aku. Pī ne kew, daˈa kew suse. Kawuliˈan ne teˈed sakinun.” \p \v 35 Manjari, sasang si Isa pe mamissā si dendehin, niyaˈ ne meˈ aˈa tekka pī amban lumaˈ si Jairus. Paˈinde pu si Jairus, “Anaknu dendehin gaˈ ne. Daˈa ne sasewun guruhin.” \v 36 Saguwaˈ gaˈ inasip weˈ si Isa inakade miyaˈan. Paˈinne pu si Jairus, “Daˈa kew tinalew. Sandel kew hadja.” \v 37 Gaˈ niyaˈ patuhut si Isa si iye seddili, luwal si Petros duk duwe magpungtinaˈihin, si Yakub duk Yahiya. \v 38 Pagtekkade laˈi si lumaˈ si Jairus, takitene meˈ aˈa malaˈihin hewuhalaˈ. Magtāring siye duk magmatey papales. \v 39 Padiyalem si Isa duk paˈinne si siye, “Weˈey kaˈam iyan hewuhalaˈ duk magmatey? Dumaˈin hep matey nakanakin saguwaˈ tuli hadja.” \v 40 Pinagsayehan iye weˈ de. Saguwaˈ pinaluwas siye kēmon weˈ si Isa. Ubus bu binoˈo weˈ ne saˈi-sama nakanakin duk tindegne tellunganin padiyalem pī si bilik palaˈihan nakanakin. \v 41 Inantanan weˈ ne tangan nakanakin duk paˈinne si iye, “Talita kumi.” Bang si bissāte bi hātinen, “Endeng, paˈinku si kaˈu, dongaˈ kew.” \v 42 Magtawus nakanakin dongaˈ duk lumengngan ne dem lumaˈ. Umulnen sampūˈ duk duwen tahun. Bengngangan teˈed siye. \v 43 Manjari sinessaˈan teˈed siye weˈ si Isa gaˈi siye dinaˈak magaka-aka si meˈ aˈa sabab inin. Duk dinaˈak weˈ ne pinakan nakanakin. \c 6 \s1 Astel meˈ aˈa Nasaretin pu si Isa \r (Mateo 13.53-58; Lukas 4.16-30) \p \v 1 Tahalaˈ si Isa duk pī iye si lahatne, si Nasaret. Nuhut iye isab meˈ tindegnen. \v 2 Manjari pagellew Sabtuˈ, ellew liˈi meˈ Yahudihin, nagnaˈ ne isab iye magusihat dem langgal. Ekka mapakale si iyehin ulaliˈ. Paˈinde, “Uy, antag pangeddoˈanne pangadjiˈne inin? Duk kataˈu ine ne pangurung iye inin? Saˈingge pangahinangne meˈ hinangan balakat īˈen? \v 3 Takilalete bi hep aˈa inin. Iye inin kalpentero, anak Mariyamin. Pungtinaˈine hep disi Yakub duk si Joses duk si Judas duk si Simon. Duk meˈ pungtinaˈine dendehin tiyaˈ du hep tuˈu si lahatte bi.” Duk peddiˈ ateyden pu si Isa. \v 4 Hangkan paˈin si Isa si siye, “Pagaddatan nabihin antag-antag. Saguwaˈ bang si lahatne duk dem kaˈusbahanne duk si lumaˈne, gaˈi iye pagaddatan.” \v 5 Duk gaˈ si Isa makahinang hinangan balakatan laˈi, bukut hadja amban pamettadne meˈ tanganne si meˈ aˈa saki bang piyanganin duk pinakoleˈ siye weˈ ne. \v 6 Ulaliˈ teˈed iye bang weˈey meˈ aˈa malaˈihin gaˈi kahagad si iye. \s1 Pinalengngan weˈ si Isa tindegne sampūˈ duk duwehin \r (Mateo 10.5-15; Lukas 9.1-6) \p Manjari lumengngan si Isa ngalatag meˈ kalumaˈan si lahat miyaˈan duk magusihat iye laˈi. \v 7 Manjari ilinganan weˈ ne tindegne sampūˈ duk duwehin pī si iye duk dinaˈak siye weˈ ne lumengngan duwangan-duwangan magmahalayak lapal Tuhanin. Inurungan isab siye weˈ ne balakat maluwas meˈ seyitan. \v 8 Duk sinessaˈan siye weˈ ne subey siye gaˈi magboˈo ine-ine si palengngananden. Subey siye gaˈi magboˈo kinakan atawa puyuˈ pangisi-ngisihan atawa pilak dem sabitande. Luwal hadja tungkud makajari boˈode. \v 9 Makajari siye magtehompaˈ saguwaˈ gaˈi siye makajari magboˈo badjuˈ seddili amban si baranden. \v 10 Duk paˈin si Isa si siye, “Antag-antag kalumaˈan katekkahanbi, bang kaˈam dinaˈak manaˈik weˈ aˈa pī si lumaˈne, daˈa ne kaˈam usaˈ tiggelanbi laˈi si lahat miyaˈan. \v 11 Duk bang niyaˈ kalumaˈan papīhanbi bu meˈ aˈahin gaˈi ngaddatan kaˈam, duk gaˈi mabayaˈ pakale si kaˈam, tahalaˈ kaˈam amban kalumaˈan miyaˈan. Pagpaganun bi dahuˈ leppug bettisbin, tandaˈ weˈ muwas ne kaˈam si siye, ubus bu tahalaˈ ne kaˈam.” \v 12 Manjari lumengngan ne siye magmahalayak weˈ subey meˈ aˈahin pagsusunande meˈ duseden duk lebbahande ne meˈ hinangande malaˈatin. \v 13 Ekka meˈ seyitan tapaluwas weˈ de duk ekka aˈa saki sinusutan weˈ de isellan duk pinakoleˈ weˈ de. \s1 Kamatey Yahiya magpandi-pandi aˈahin \r (Mateo 14.1-12; Lukas 9.7-9) \p \v 14 Manjari takale weˈ Sultan Herod sabab meˈ hinangan balakat tahinang si Isahin peggeˈ bawag ne hep ēn si Isahin. Magbissā-bissā meˈ aˈahin sabab si Isa. Niyaˈ magpaˈin, “Ellum ne balik Yahiya magpandi-pandi aˈahin hangkan hep tahinangne meˈ hinangan balakatan miyaˈan.” \v 15 Saguwaˈ paˈin sinduwehin isab, “Nabi Eliyas hatu miyaˈan.” Duk niyaˈ pe isab sinduwe magpaˈin, “Nabi hep hatu iye miyaˈan, kuweˈ meˈ nabi awwalley.” \v 16 Saguwaˈ pagkale si Herod inin, paˈinne, “Si Yahiya miyaˈan, bakas dinaˈakku pinunggelanin. Ellum iye balik.” \v 17-19 Peggeˈ Sultan Herod hep mangandaˈak niggew Yahiyahin duk dinaˈak kinalabusu weˈ ne. Kuweˈ inin kahalanne miyaˈan: Sultan Herod inin, inanda weˈ ne ipalnen, Herodiyas, bu ellum pe salinen si Pilip, ella Herodiyasin. Manjari sakaliˈ ne siye magdambuwaˈ, inamāhan sultanin weˈ Yahiya. Paˈin Yahiya si iye, “Gaˈi halal bang kew magdambuwaˈ duk anda pungtinaˈinun. Magduse kew.” Na, iye miyaˈan sababnen hangkan binantahan weˈ Herodiyas si Yahiya duk batang papateyne. Saguwaˈ gaˈi dinaˈak weˈ sultanin, \v 20 peggeˈ pagaddatan weˈ Sultan Herod Yahiya. Kataˈuhanne weˈ Yahiya aˈa bentel duk sutsi ateynen. Hangkan inelligan iye weˈ sultanin duk inisi weˈ ne dem kalabusu duk iye gaˈi tapapatey. Mabayaˈ pakale si Herod pu Yahiya magusihat, saguwaˈ pagkalene iye, sasew dem pikilannen. \p \v 21 Manjari dambuwaˈ ellew katumanan du kinabayaˈan Herodiyasin. Pagtekka ellew pangesseban panganak pu Sultan Herodin, ngahinang si Herod pagjamu-jamuhan para si meˈ bagellal si pagsultanannen duk si meˈ kapitan kasundaluhannen, duk si meˈ aˈa langkew si lahat Jalil miyaˈan. \v 22 Manjari paglaˈi ne siye kēmon magtipun, padiyalem pī anak Herodiyas dendehin mansak. Na, kasulutan si Herod duk meˈ bisitanen. Manjari paˈin sultanin si budjangin, “Māku kew si aku. Ine-ine kabayaˈannu, pangurungku kaˈu.” \v 23 Duk napa pe iye, paˈinne, “Ine-ine pākunu si aku, asal pangurungku teˈed kaˈu, bisan pe dan tengaˈ pangalataˈkun.” \p \v 24 Paluwas budjangin duk tinilew weˈ ne saˈinen, paˈinne, “Inaˈ, ine enteˈ pākuku?” Nambung saˈinen, “Pākuhun kōk si Yahiya magpandi-pandi aˈahin.” \v 25 Magtawus padiyalem balik budjangin magdayiˈ-dayiˈ pī si sultanin māku, paˈinne, “Tuwan, iye inin pinākukun. Pangurungun aku duˈun-duˈun kōk Yahiya magpandi-pandi aˈahin binettad diyataˈ talam.” \v 26 Magsusun teˈed sultanin, saguwaˈ gaˈi iye bayaˈ dapat si bissānen peggeˈ bakas iye napa si panaˈanan meˈ bisitanen. \v 27 Magtawus ne dinaˈak weˈ sultanin dambuwaˈ sundalu amban meˈ guwaldiyanen pī ngeddoˈ kōk Yahiyahin. Manjari pī ne sundaluhin munggelan Yahiya dem kalabusu. \v 28 Ubus binoˈo weˈ ne kōknen binettad diyataˈ talam duk pinangurung ne weˈ ne si budjangin. Manjari pinangurung isab weˈ budjangin si saˈinen. \p \v 29 Pagkale meˈ tindeg si Yahiyahin inin, pī siye ngeddoˈ bangkeynen duk kinubul weˈ de. \s1 Pamakan si Isa meˈ aˈa lime ngibuhin \r (Mateo 14.13-21; Lukas 9.10-17; Yahiya 6.1-14) \p \v 30 Manjari meˈ aˈa bakas kawakilan weˈ si Isahin magtipun ne balik pī si iye. Inaka-akahan weˈ de si Isa kēmon meˈ bakas tahinangden duk meˈ pamanoloˈden. Ekka hep aˈa maggew-gantiˈ pī si siye hangkan gaˈi ne siye bisan makasaluˈ mangan. \v 31 Hangkan paˈin si Isa si siye, “Sūng kite bi pī si lahat makagindew-gindew, kite-kite bi hadja duk kaˈam kapahali-hali daddaliˈ.” \v 32 Manjari tahalaˈ siye magbangkaˈ pī si lahat makagindew-gindew, siye-siye hadja. \p \v 33 Saguwaˈ ekka aˈa ngite siye patahalaˈden duk makakilale siye. Manjari magubas meˈ aˈahin amban meˈ kalumaˈan hap pī duk dumehellu pe siye tekka amban disi Isa laˈi si dambiyaˈ lamew. \v 34 Pagtakas si Isa, banes teˈed aˈa kitene duk maˈaseˈ iye si siye, peggeˈ kuweˈ siye meˈ bili-bili gaˈ niyaˈ ngipat siye. Manjari ekka pamanoloˈne siye. \p \v 35 Pagkohap ne, pī meˈ tindegnen si iye duk paˈinde, “Lahat gaˈi hep inin tantu papituhan aˈa bu iyuˈ ne kohap teˈed. \v 36 Daˈakun meˈ aˈa inin pī si meˈ aˈa magtinanemin laˈi si kalahatan diyataˈ duk si meˈ kalumaˈan mapaliputin duk siye makabelli kinakande.” \v 37 Saguwaˈ paˈin si Isa si siye, “Kaˈam ne mamakan siyehin.” Paˈinde si iye, “Na, inumey inin? Sa banes aˈa iyan, subey tangdan aˈa maghinang dem walum bulan pamelli panin pamakan siye iyan.” \v 38 Tilew si Isa siye, paˈinne, “Piyek kayuˈ panbi lu? Pī koˈ, payamanun bi.” Pagsakaliˈ ne kataˈuhande, paˈinde, “Lime du panin duk duwe kenna.” \p \v 39 Manjari dinaˈak siye weˈ si Isa ningkoloˈ kēmon magtumpuk-tumpuk diyataˈ balili. \v 40 Hangkan ningkoloˈ ne siye magtumpuk-tumpuk, niyaˈ ne dahatus-dahatus duk niyaˈ ne lime-limempūˈ. \v 41 Manjari ineddoˈ weˈ si Isa pan lime kayuˈin duk kenna duwehin, bu mayam iye magdiyataˈ langit magpasalamat si Tuhan. Ubus bu binahagiˈ-bahagiˈ weˈ ne panin duk pinangurung weˈ ne si meˈ tindegnen dinaˈak pangurung si meˈ aˈahin. Damikkiyan isab kenna duwehin binahagiˈ-bahagiˈ weˈ ne si siye kēmon. \v 42 Mangan siye kēmon duk esso siye. \v 43 Pagubus siye mangan, tinipun weˈ meˈ tindeg si Isahin lukasde pan duk kennahin, sampūˈ duk duwe bakaˈ pennoˈ. \v 44 Ekkahan mamangan pan miyaˈan, meˈ lellahin hadja niyaˈ lime ngibu. \s1 Si Isa lumengngan diyataˈ kuwit-kuwit lamew \r (Mateo 14.22-33; Yahiya 6.15-21) \p \v 45 Puwas miyaˈan, magtawus dinaˈak weˈ si Isa meˈ tindegnen pasakey dem bangkaˈ. Pinadehellu siye weˈ ne pī si dambiyaˈ lamew si puweblo Betsaida, sābune pe mapoleˈ meˈ aˈahin. \v 46 Pagubus ne siye patahalaˈne, pī iye diyataˈ kūd missā si Tuhan. \v 47 Pagsangem ne, laˈi ne si tengngaˈ lamew bangkaˈin. Si Isa laˈi pe diyataˈ kūd dendangan. \v 48 Kitene meˈ tindegnen kahunitan teˈed peggeˈ pasumbal si siye baliyuhin. Pagdayiˈ ellew ne, pī si Isa si siye lumengngan diyataˈ kuwit-kuwit lamew. Sōng hadja siye labeyanne, \v 49 saguwaˈ takite meˈ tindegnen iye lumengngan diyataˈ kuwit-kuwit lamew duk kannalde weˈ panyataˈ iye. Magkilahap teˈed siye. \v 50 Peggeˈ kēmon siye takitede iye duk kaˈumagadan siye. Saguwaˈ magtawus si Isa missā si siye duk paˈinne, “Pahagetun bi ateybin. Aku hep ituˈ. Daˈa kaˈam tinalew.” \v 51 Manjari pasakey si Isa pī si siye magdem bangkaˈ. Pagsakeyne, padeheng baliyuhin hangkan bengngangan teˈed meˈ tindeg si Isahin. \v 52 Peggeˈ bisan ne bakas takitede balakat si Isahin pamakanne aˈa lime ngibuhin, gaˈi pe teˈed tasabutde bang ine hāti bakas takiteden. \s1 Pinakoleˈ meˈ aˈahin weˈ si Isa laˈi si Gennesaret \r (Mateo 14.34-36) \p \v 53 Pagsakaliˈ ne siye lumipag, tekka siye si lahat Gennesaret duk padungguˈ siye si tapiyan. \v 54 Pagduwaˈide amban bangkaˈ, magtawus si Isa takilale weˈ meˈ aˈahin. \v 55 Manjari magubas meˈ aˈahin ngalatag kalahatan mapaliputin duk binoˈo weˈ de meˈ aˈa masakihin diyataˈ tanggungande bisan antag pakakalehande palaˈihan si Isahin. \v 56 Antag-antag katekkahanne, si meˈ kalumaˈan ke, atawa si puweblo, atawa si lahat diyataˈ, pinabāk weˈ de meˈ masakihin si meˈ tabuˈan duk pabuyuˈ-buyuˈ siye pu si Isa bang makajari antan meˈ masakihin bisan hadja tuggu semmeknen. Na, kēmon makaˈantan iyehin kawuliˈan. \c 7 \s1 Inggehin hāp tinuhut, biˈat-biˈatan aˈa atawa daˈakan Tuhan \r (Mateo 15.1-9) \p \v 1 Manjari magtipun meˈ Pariseohin pī pu si Isa magtuhut duk bang piyangan guru si saraˈ āgama amban Awrusalam. \v 2 Takitede meˈ tindeg si Isahin mangan. Kaharaman siye peggeˈ meˈ tindeg si Isahin mangan bu gaˈ siye ngosoˈ tangan makasutsi nuhut addat duk panoloˈ meˈ Pariseohin. \p \v 3 Addat meˈ Pariseohin duk kēmon ne meˈ Yahudihin, gaˈi hep siye mangan bang gaˈi dahuˈ siye kapangosoˈ tangan nuhut biˈat-biˈatan meˈ kapapuˈanden. \v 4 Bang siye tekka amban tabuˈan, gaˈi siye mangan bang gaˈi dahuˈ siye kapangosoˈ kuweˈ miyaˈan. Duk ekka pe meˈ biˈat-biˈatan seddili tuhutde kuweˈ pagkosoˈ meˈ tikung, meˈ kaldero duk meˈ siliˈ. \p \v 5 Hangkan tinilew weˈ meˈ Pariseohin duk meˈ guru si saraˈ āgamahin si Isa, paˈinde, “Weˈey meˈ tindegnun gaˈi nuhut biˈat-biˈatan meˈ kapapuˈanten bi? Weˈey siye mangan bisan siye gaˈ bakas ngosoˈ tangan makasutsi?” \v 6 Nambung si Isa, paˈinne, “Kaˈam iyan magmā-mā nuhut Tuhan bu gaˈi du. Asal bennal teˈed bissā Tuhan sinulat Nabi Isaya sabab kaˈamin. Laˈi paˈin Tuhanin, \q1 ‘Meˈ aˈa inin pahadjede ku duk behede, saguwaˈ ateyden gaˈi nuhut aku. \v 7 Gaˈ gunane pagsambahayangde si akuhin, peggeˈ meˈ pamanoloˈden hinang-hinang aˈa hadja bu paˈinde amban aku,’ paˈin Tuhanin. \p \v 8 “Tinayikutan weˈ bi meˈ pangandaˈakan Tuhanin,” paˈin si Isa, “duk iye tinuhutbin meˈ biˈat-biˈatan aˈa. \v 9 Asal pandey kaˈam,” paˈin si Isa. “Tinayikutan weˈ bi meˈ pangandaˈakan Tuhanin supaya tatuhutbi biˈat-biˈatan kapapuˈanbin. \v 10 Peggeˈ, missā hep Tuhanin dem saraˈ pinangurungne pu si Musa para si meˈ aˈahin, paˈinne, ‘Pagaddatanun bi saˈi-samabin.’ Duk ‘Sine-sine missāhan saˈinen atawa samanen laˈatan, subey teˈed iye pinapatey.’ \v 11 Saguwaˈ kaˈam,” paˈin si Isa, “si saraˈ hininang-hinangbin hadja, paˈinbi weˈ bang niyaˈ aˈa magpaˈin si saˈi-samanen, ‘Gaˈ ne niyaˈ panabangku kaˈam, Ammaˈ atawa Inaˈ, kulban ne, hātinen tapangurungku ne alataˈkun si Tuhan,’ \v 12 na, bang kuweˈ miyaˈan bissā aˈahin,” paˈin si Isa, “gaˈi ne iye pahinangbi ine-ine panabangne meˈ matettoˈanen. \v 13 Na, sa hinanganbi iyan, gaˈi du pinagmasi weˈ bi pangandaˈakan Tuhanin peggeˈ iye pamanoloˈbin meˈ biˈat-biˈatan kapapuˈanbin. Duk ekka pe hinanganbi sa miyaˈan.” \s1 Bang ine makaharam aˈahin \r (Mateo 15.10-20) \p \v 14 Puwas miyaˈan, ilinganan ne isab balik weˈ si Isa meˈ aˈahin pī si iye duk paˈinne si siye, “Pakale kaˈam kēmon si aku duk tahātibi bissāku inin: \v 15 Dumaˈin kinakan mapadiyalem si baran aˈahin makaharam iyehin. Saguwaˈ iye makaharam iyehin, meˈ mapaluwas amban ateynen. \v 16 Amey-amey pakalehun bi bang niyaˈ pinaˈin si kaˈam.” \p \v 17 Pagtumahalaˈ ne disi Isa amban meˈ aˈahin, padiyalem siye dem lumaˈ. Tinilew iye weˈ meˈ tindegnen sabab panoloˈne miyaˈan. \v 18 Paˈinne si siye, “Sampay kaˈam isab, gaˈi tahātibi? Gaˈi ke tahātibi weˈ bisan kinakan ine padiyalem dem baran aˈa gaˈi makaharam iye? \v 19 Peggeˈ gaˈi hep inin padiyalem dem ateyne saguwaˈ dem bettengne hadja, ubus bu pinaluwas du.” Bissā si Isa miyaˈan magpahāti weˈ gaˈ niyaˈ kinakan haram, kēmon halal. \p \v 20 Paˈin si Isa pe, “Mapaluwas amban atey aˈahin, iye iyan makaharam iyehin. \v 21 Peggeˈ amban dem ateyne paguwaˈ meˈ pikilanne malaˈatanin, pagjinahin, pagtangkewin duk pagpapateyin. \v 22 Damikkiyan amban dem atey aˈa, paguwaˈ pagnapsuhin, pagakkalin, pagbaˈisin, pagibegin, paglimut-limutin, paglangkew ateyin, pagkadupanganin, duk kēmon ne hinangan malaˈatin. \v 23 Kēmon meˈ malaˈat inin paluwas amban dem atey aˈa duk iye makaharam iyehin.” \s1 Sandel dende amban Penisiyahin \r (Mateo 15.21-28) \p \v 24 Manjari tahalaˈ si Isa billaˈi duk hap pī iye si dambuwaˈ lahat tapit si puweblo Tiros. Paglaˈi iye, padiyalem iye si dambuwaˈ lumaˈ, duk laˈi iye patennaˈ. Kabayaˈannen weˈ gaˈ niyaˈ ngataˈu weˈ laˈi iye. Saguwaˈ ujud kataˈuhan du. \v 25 Niyaˈ dende laˈi bakas takalene sabab si Isa. Pagkalene weˈ īˈ laˈi si Isa, magtawus iye hap pī pasujud si bettis si Isa. Dende miyaˈan taga anak dende-dende pasayedan seyitan. \v 26 Dumaˈin Yahudi dende miyaˈan saguwaˈ bangsa Penisiya iye, amban lahat Siriya. Na, manjari pabuyuˈ-buyuˈ iye pu si Isa pakipaluwasne seyitanin amban anaknen. \v 27 Missā si Isa si iye si dalilan, paˈinne, “Subey pinaˈesso dehellu meˈ anakin peggeˈ gaˈi patut ineddoˈ kinakan meˈ anakin bu ilakasan pī si meˈ asu.” \v 28 “Bennal, Tuwan,” paˈin dendehin. “Saguwaˈ bisan du meˈ asu diyawaˈ lamisahanin, kakande du mapagpag weˈ meˈ mākanakin.” \v 29 Manjari paˈin si Isa si iye, “Hap lumaˈ ne kew. Sabab bissānu iyan, paluwas ne seyitanin amban anaknun.” \v 30 Hap lumaˈ ne dendehin duk kitene anaknen pabāk-bāk diyataˈ kantil. Ubus ne paluwas seyitanin amban iye. \s1 Kawuliˈan aˈa mabisu duk maˈengngeˈin \p \v 31 Manjari tahalaˈ si Isa amban meˈ kalahatan si Tirosin balik pī si antag lamew Jalil. Binutasan weˈ ne lahat Sidonin palabey amban lahat ēnande Sampūˈ Puweblohin. \v 32 Niyaˈ dambuwaˈ aˈa bisu duk engngeˈ binoˈo weˈ aˈa pī pu si Isa. Pabuyuˈ-buyuˈ siye pu si Isa, pakibettad tangannen si iye. \v 33 Manjari binoˈo weˈ si Isa aˈahin tahalaˈ amban dem meˈ kaˈekkahanin. Ubus pinapī weˈ ne meˈ timbōˈnen dem tayinge aˈahin. Ngaluraˈ isab iye ubus bu inantan weˈ ne dellaˈ aˈahin. \v 34 Manjari mayam si Isa magdiyataˈ langit duk magnapas iye pinahadje duk paˈinne si aˈahin, “Eppata!” Hātinen, “Paluka kaˈam!” \v 35 Magtawus tayinge aˈahin makakale duk ngalokaˈ ne dellaˈnen duk pastiˈ ne pamissānen. \v 36 Manjari sinessaˈan meˈ aˈahin weˈ si Isa weˈ subey siye gaˈi magaka-aka pu sine-sine. Saguwaˈ iye-iye panessaˈnen, pasōng pe teˈed pangaka-ngakade sabab inin. \v 37 Duk bengngangan teˈed meˈ aˈahin. Paˈinde, “Uy, asal hāp teˈed kēmon hinanganne inin. Bisan aˈa mabisuhin makakale weˈ ne duk aˈa maˈumewin makabissā weˈ ne.” \c 8 \s1 Makan si Isa ampat ngibu aˈa \r (Mateo 15.32-39) \p \v 1 Gaˈ tiggel puwas miyaˈan, banes ne teˈed isab aˈa patipun pī pu si Isa bu gaˈ ne niyaˈ kakande. Manjari ilinganan weˈ si Isa meˈ tindegnen pī si iye duk paˈinne si siye, \v 2 “Maˈaseˈ ku si meˈ aˈa mabanes inin peggeˈ tellum bahangi ne kuweˈitu patuˈude si akuhin bu gaˈ ne niyaˈ kakande. \v 3 Bang siye papoleˈku gaˈ bakas mangan, kinawugtuˈ siye iyan si lān. Bu meˈ sinduwe inin tala pamoleˈanden.” \v 4 Paˈin meˈ tindegnen si iye, “Na, antag kite ngeddoˈ kinakan pamakan siye tuˈu si lahat makagindew-gindew inin?” \v 5 Manjari tilew si Isa siye, “Piyek kayuˈ panbi lu?” Paˈinde, “Pituˈ.” \p \v 6 Manjari dinaˈak weˈ ne meˈ aˈa mabanesin ningkoloˈ diyataˈ bulak. Ineddoˈ weˈ ne pan pituˈin duk magpasalamat iye si Tuhan. Ubus bu binahagiˈ-bahagiˈ weˈ ne panin duk pinangurung weˈ ne si meˈ tindegnen dinaˈak pinangurung si meˈ aˈahin. Duk pinangurung ne weˈ de. \v 7 Niyaˈ isab kenna dikiˈ bang piyek kayuˈ. Pagubus si Isa magpasalamat si Tuhan, dinaˈak isab weˈ ne pangurung kennahin si meˈ aˈahin. \v 8 Mangan siye kēmon duk esso siye. Ubus bu tinipun weˈ de lukasin, pituˈ bakaˈ pennoˈ. \v 9 Niyaˈ kulang-labi ampat ngibu meˈ aˈa mamanganin. \v 10 Manjari pinapoleˈ ne meˈ aˈahin weˈ si Isa duk magtawus iye pasakey duk meˈ tindegnen dem bangkaˈ pī si lahat Dalmanuta. \s1 Meˈ Pariseohin makapakite tandaˈ \r (Mateo 16.1-4) \p \v 11 Pagtekka si Isa duk meˈ tindegnen si Dalmanuta, hap pī si iye meˈ Pariseohin moˈo iye magsuweyan. Batang iye kuhi-kuhide hangkan makapakite siye tandaˈ bang bennal taga kapatut iye amban Tuhan. \v 12 Magnapas pinahadje si Isa duk paˈinne si siye, “Meˈ aˈa kuweˈitu inin luwal ne hadja māku tandaˈ. Sabennal akahante kaˈam, gaˈ niyaˈ tandaˈ pakitehanku si kaˈam.” \v 13 Manjari tahalaˈ si Isa amban siye. Pasakey iye balik dem bangkaˈ palipag pī si dambiyaˈ lamew. \s1 Sinessaˈan weˈ si Isa meˈ tindegnen dinaˈak siye maghalliˈ si meˈ toloˈ meˈ Pariseohin duk toloˈ si Herodin \r (Mateo 16.5-12) \p \v 14 Meˈ tindeg si Isahin gaˈ makaˈesseb moˈo kinakan. Luwal du dambuwaˈ pande dem bangkaˈin. \v 15 Manjari sinessaˈan siye weˈ si Isa si dalilan. Paˈinne, “Pahatul-hatul kaˈam. Halliˈanun bi pasulig meˈ Pariseohin duk pasulig Sultan Herodin.” \v 16 Magbissā-bissā meˈ tindegnen sabab pinaˈinne miyaˈan peggeˈ gaˈ tahātide. Paˈinde, “Hangkan hatu iye missā kuweˈ miyaˈan, peggeˈ gaˈ kite bi makaboˈo pan.” \v 17 Kataˈuhan si Isa bang ine pagbissā-bissāden. Hangkan paˈinne si siye, “Weˈey pagbissābin sabab gaˈ niyaˈ panbi? Gaˈi pe ke kataˈuhanbi atawa tahātibi? Gaˈi kaˈam katoloˈan? \v 18 Niyaˈ matabi saguwaˈ kuweˈ gaˈi kaˈam makakite. Niyaˈ tayingebi saguwaˈ kuweˈ gaˈi kaˈam makakale. Gaˈ ke taˈessebbi bakas hininangku ellew īˈen? \v 19 Pamahagiˈ-mahagiˈku pan limehin si meˈ aˈa lime ngibuhin, piye bakaˈ pennoˈ weˈ lukas tinipunbin?” Paˈinde, “Sampuk-duwe.” \v 20 “Duk gaˈ ke taˈessebbi pan pituˈ binahagiˈ-bahagiˈku si meˈ aˈa ampat ngibuhin? Piye bakaˈ pennoˈ weˈ lukas tinipunbin?” Paˈinde, “Pituˈ.” \v 21 “Na,” paˈinne, “bu gaˈi pe tahātibi.” \s1 Kawuliˈan weˈ si Isa aˈa pessekin \p \v 22 Manjari tekka siye si puweblo Betsaida. Niyaˈ meˈ aˈa pī si iye magboˈo aˈa pessek duk pabuyuˈ-buyuˈ siye pu si Isa pakiˈantan si iye. \v 23 Manjari inantanan ne weˈ si Isa tangan aˈa mapessekin duk tinundan weˈ ne binoˈo paluwas amban meˈ kalumaˈan miyaˈan. Paglaˈi ne siye, pineppaˈan weˈ si Isa meˈ mata aˈahin duk binettad weˈ ne meˈ tangannen si mata aˈahin. Ubus bu tinilew weˈ ne aˈahin, “Niyaˈ ke takitenu?” \v 24 Mayam aˈahin patongas duk paˈinne, “Ngite ku meˈ aˈa lumengngan-lengngan, saguwaˈ kuweˈ siye bantuk kayu.” \v 25 Manjari binettad balik weˈ si Isa meˈ tangannen si meˈ mata aˈahin. Mayam aˈahin pahantap, manjari kawuliˈan iye duk pastiˈ ne pamayamne kēmonin. \v 26 Manjari pinapoleˈ ne iye weˈ si Isa. Paˈin si Isa si iye, “Daˈa ne kew balik pī si kalumaˈan miyaˈan.” \s1 Magbennal si Petros sabab si Isa \r (Mateo 16.13-20; Lukas 9.18-21) \p \v 27 Manjari palanjal ne si Isa duk meˈ tindegnen pī si meˈ kalumaˈan mapaliput si puweblo Kesarea Pilipihin. Sasangde si lān, tinilew weˈ ne meˈ tindegnen, paˈinne, “Ine paˈin meˈ aˈahin, sine koˈ ku?” \v 28 Nambung siye, paˈinde, “Niyaˈ meˈ aˈa magpaˈin weˈ kaˈu koˈ si Yahiya magpandi-pandi meˈ aˈahin ellum balik. Sinduwehin isab magpaˈin weˈ Nabi Eliyas koˈ kew. Duk niyaˈ pe isab magpaˈin weˈ kaˈu koˈ dambuwaˈ meˈ nabi awwalley.” \v 29 “Saguwaˈ bang kaˈam,” paˈin si Isa, “ine paˈinbi? Sine teˈ ku?” Nambung si Petros, paˈinne, “Kaˈu Almasihin, tapeneˈ Tuhan magbayaˈin.” \v 30 Manjari sinessaˈan teˈed siye weˈ si Isa weˈ subey siye gaˈi magaka-aka bisan pu sine bang sine iye. \s1 Pinaˈal weˈ si Isa kamateynen \r (Mateo 16.21-28; Lukas 9.22-27) \p \v 31 Na, nagnaˈ si Isa magtoloˈ si meˈ tindegnen sabab dinen. “Aku inin,” paˈinne, “Anak Manusiyaˈin, subey ekka kabinasahan sandalanku duk gaˈi du ku pinagmasi weˈ meˈ kabahiˈanin duk meˈ nakuraˈ meˈ imamin duk meˈ guru si saraˈ āgamahin. Pinapatey du ku iyan duk pagpuwas tellum bahangi, ellum du ku balik.” \v 32 Binissā inin weˈ si Isa pinapastiˈ, hangkan binoˈo si Isa weˈ si Petros patala-tala bu inamāhan iye weˈ ne bang weˈey iye missā sa miyaˈan. \v 33 Saguwaˈ paharap si Isa si meˈ tindegnen duk pinayaman siye weˈ ne. Manjari inamāhan weˈ ne si Petros duk paˈinne si iye, “Tahalaˈ kew amban aku, Seyitan. Peggeˈ pikilannun pikilan amban manusiyaˈ hadja, dumaˈin amban Tuhan.” \p \v 34 Manjari ilinganan weˈ si Isa pī si iye meˈ aˈa mabanesin duk meˈ tindegnen. Paˈinne si siye, “Bang niyaˈ aˈa mabayaˈ nuhut aku, subey iye tuhutne kinabayaˈankun, dumaˈin kinabayaˈannen. Duk subey isab iye moˈo olom pamapateyan iyehin, hātinen maglillaˈ iye nandal kabinasahan duk bisan pe matey. Manjari makajari ne iye nuhut aku. \v 35 Peggeˈ,” paˈin si Isa, “bang aˈahin ellegne umulnen, gaˈ niyaˈ umulne salama-lama. Saguwaˈ bang aˈahin gaˈi ellegne umulnen duk maglillaˈ pe iye matey hawal tuyuˈne manuhut akuhin duk magmahalayak aka-aka mahāpin, na, aˈa iyan taga umul du salama-lama. \v 36 Peggeˈ aˈahin, bisan pe tepe si iye kēmon alataˈ dem dunyahin, gaˈ du niyaˈ gunane bang gaˈi tepe si iye umul salama-lamahin. \v 37 Peggeˈ gaˈ niyaˈ alataˈ si dunya makalekkat iye supaya tepe si iye umul salama-lamahin. \v 38 Sine-sine iyaˈ magpatampal si meˈ aˈa weˈ tindegku iye, duk weˈ nuhut iye toloˈkun, - bu meˈ aˈa kuweˈitu inin kaˈekkahanden dusehan duk gaˈi nuhut Tuhan, - aku, Anak Manusiyaˈin, iyaˈ du ku isab ngilale iye tindegku, bang ku balik pitu magtuhut duk meˈ malaˈikat masutsihin liput weˈ sahaya Samaku Tuhanin.” \c 9 \p \v 1 Paˈin si Isa pe, “Sabenna1 akahante kaˈam, niyaˈ kaˈam matuˈu inin gaˈi matey bang gaˈi dahuˈ takitebi pagbayaˈ Tuhanin duk balakatan teˈed pagbayaˈnen.” \s1 Kapinda bantuk si Isahin \r (Mateo 17.1-13; Lukas 9.28-36) \p \v 2 Manjari, ennem bahangi puwas miyaˈan, binoˈo weˈ si Isa si Petros, si Yakub duk si Yahiya pī diyataˈ punu langkew siye-siye hadja. Sābude malaˈihin, pinda teˈed bantuk si Isahin si pagmatahande. \v 3 Semmeknen ngillap teˈed duk asal poteˈ manamal. Gaˈ niyaˈ aˈa tuˈu si dunya makapapoteˈ semmek kuweˈ poteˈan semmekne miyaˈan. \v 4 Manjari paguwaˈ si siye laˈi si Nabi Eliyas duk si Musa duk magbissā siye duk si Isa. \v 5 Sābude magbissāhin, paˈin si Petros pu si Isa, “Tuwan, hāp teˈed peggeˈ tiyaˈ kami tuˈu. Ngahinang kami tellu payad-payad. Dambuwaˈ si kaˈu, dambuwaˈ pu si Musa duk dambuwaˈ pu Nabi Eliyas.” \v 6 Hangkan si Petros missā sa miyaˈan, peggeˈ gaˈi iye magkataˈu-taˈu bang ine bissāne sabab tinalew teˈed siye. \v 7 Manjari niyaˈ inalak paguwaˈ duk kalandungan siye duk niyaˈ suwala amban dem inalakin magpaˈin, “Inin Anakku kalasahanku teˈed. Pakalehun bi iye.” \v 8 Manjari, pagpayamde paliput, bessuwang gaˈ ne niyaˈ seddili kitede laˈi, luwal saˈ si Isa. \p \v 9 Manjari sasangde padurul amban diyataˈ punu, sinessaˈan siye weˈ si Isa weˈ subey siye gaˈi magaka-aka bisan pu sine sabab bakas takiteden. Bang iye, Anak Manusiyaˈin, ellum ne balik amban kamateynen, meke ne siye makajari magaka-aka si aˈa. \v 10 Tinuhut weˈ de panessaˈne miyaˈan, saguwaˈ magtilew-tinilew siye tellungan bang ine hāti pinaˈinnen weˈ ellum iye balik amban kamateynen. \v 11 Na, tilewde si Isa, paˈinde, “Weˈey teˈ magpaˈin meˈ guru si saraˈ āgamahin weˈ subey koˈ pitu dehellu Nabi Eliyas meke Almasihin?” \v 12 Nambung si Isa. “Bennal iyan,” paˈinne, “Nabi Eliyas pitu dehellu amban Almasihin manyap kēmonin. Na, ine teˈ paˈin kitabin sabab aku, Anak Manusiyaˈin? Paˈin kitabin weˈ subey ekka kabinasahan sandalanku duk diniyawaˈan ku teˈed. \v 13 Saguwaˈ akahante kaˈam,” paˈin si Isa, “bakas pitu ne Eliyas duk tahinang ne weˈ meˈ aˈahin sasuku kabayaˈanden si iye, kuweˈ du tasulat dem kitab sabab iyehin.” \s1 Si Isa makawuliˈ nakanak lella pasayedan seyitan \r (Mateo 17.14-21; Lukas 9.37-43) \p \v 14 Pagbalikde pī si meˈ tindegne sinduwehin, banes teˈed aˈa kitede paliput si siye. Duk niyaˈ meˈ guru si saraˈ āgama laˈi magpasuweyan duk siye. \v 15 Manjari pagkite weˈ meˈ aˈa mabanesin si Isa, ulaliˈ siye peggeˈ gaˈ ase-asede weˈ pī laˈi si Isa. Magubas siye pī nagina iye. \v 16 Tinilew weˈ si Isa meˈ tindegnen, paˈinne, “Ine pagpasuweyanbi duk siye miyaˈan?” \v 17 Niyaˈ nambung amban meˈ aˈa mabanesin, paˈinne, “Tuwan, binoˈo weˈ ku anakku inin pitu si kaˈu peggeˈ pasayedan iye seyitan maˈumew iye. \v 18 Duk kahabaˈ iye usaˈ seyitanin, hinantakan iye weˈ ne. Magbukal behenen, magtageˈot meˈ impennen, duk ngoral iye. Manjari pināku weˈ ku si meˈ tindegnun pakipaluwasku seyitanin saguwaˈ gaˈ du tapaluwasde.” \v 19 Paˈin si Isa si meˈ aˈahin, “Oy, kaˈam meˈ aˈa kuweˈitu inin. Gaˈ teˈed niyaˈ sandelbi si Tuhan. Taman sumiyan pe ku tuˈu si kaˈam? Taman sumiyan pe ku nandalan addatbin meke kaˈam kahagad? Boˈohun nakanakin pitu si aku.” \v 20 Binoˈo ne weˈ de pī si iye. \p Pagkite seyitanin si Isa, magtawus pinapaspad weˈ ne nakanakin. Pahantak nakanakin diyataˈ bulak magligidan duk magbukal behenen. \v 21 Tinilew weˈ si Isa sama nakanakin, “Sumiyan pe iye sa inin?” Nambung iye, “Kemuwe dikiˈ pe iye. \v 22 Duk daran ne iye tineppadan weˈ seyitanin pī dem ebbut duk dem boheˈ supaya tapapateyne. Bang tahinangnu, andūˈ Tuwan, maˈaseˈ ne kew si kami duk tabangun kami.” \v 23 “Tilewnu bang tahinangku?” paˈin si Isa. “Bang aˈahin sandel si Tuhan,” paˈinne, “kēmon tahinangne.” \v 24 Magtawus sama nakanakin missā pinapales, paˈinne, “Ngandel ne ku, Tuwan. Tabangun ku duk pasōng sandelkun.” \p \v 25 Pagkite si Isa meˈ aˈa mabanesin hap pī patipun si iye, inamāhan weˈ ne seyitanin. “Kaˈu seyitan,” paˈinne, “seyitan magpaˈumew duk magpabisu, daˈakte kew paluwas amban nakanak inin duk daˈa ne kew teˈed padiyalem balik si iye.” \v 26 Manjari magkilahap seyitanin duk pinapaspad manamal weˈ ne nakanakin. Ubus paluwas ne seyitanin amban iye. Nakanakin kuweˈ ne aˈa matey, hangkan kaˈekkahan meˈ aˈahin magpaˈin, “Matey ne iye.” \v 27 Saguwaˈ inantanan weˈ si Isa tangan nakanakin duk pinadongaˈ weˈ ne. Manjari nengge ne nakanakin. \p \v 28 Pagdiyalem si Isa si lumaˈ, tinilew iye weˈ meˈ tindegnen, siye-siye hadja, paˈinde, “Weˈey teˈ gaˈ tapaluwas kami seyitanin?” \v 29 Paˈinne si siye, “Da bayuˈ seyitan miyaˈan gaˈi tapaluwas weˈ ine-ine luwal hadja bang pinākuhan si Tuhan.” \s1 Inaka weˈ si Isa balik sabab kamateynen \r (Mateo 17.22-23; Lukas 9.43-45) \p \v 30 Manjari palanjal ne disi Isa duk meˈ tindegnen. Pabutas siye si lahat Jalil. Gaˈi mabayaˈ si Isa weˈ niyaˈ ngataˈu bang tungan lengngannen, \v 31 peggeˈ magtoloˈ iye si meˈ tindegnen. Pagtoloˈnen, paˈinne si siye, “Aku, Anak Manusiyaˈin, sinōngan du ku iyan si antanan meˈ aˈa. Papateyde du ku. Tellum bahangi puwas kamateykun, ellum du ku balik.” \v 32 Saguwaˈ gaˈ tahātide bissāne miyaˈan duk gaˈ siye makatawakkal nilew iye. \s1 Sine tamanan malangkewin \r (Mateo 18.1-15; Lukas 9.46-48) \p \v 33 Manjari tekka siye si puweblo Kapernaum. Paglaˈi ne siye dem lumaˈ, tinilew weˈ si Isa meˈ tindegnen. “Ine teˈ pagpasuweyanbi si lānin?” paˈinne. \v 34 Saguwaˈ gaˈ siye nambung peggeˈ pagpasuweyanden sabab bang sine siye tamanan malangkewin. \v 35 Manjari ningkoloˈ si Isa duk ilinganan weˈ ne sampūˈ duk duwe tindegnen pī si bihingne. Paˈinne si siye, “Sine-sine mabayaˈ pinalangkew teˈedin, subey iye magpadiyawaˈ dine supaya iye madiyawaˈ amban kēmonin, duk subey iye daraˈakan kēmon aˈa.” \v 36 Manjari ngeddoˈ si Isa dambuwaˈ nakanak dikiˈ duk pinatengge weˈ ne si tengngaˈde. Ubus kinekkepan weˈ ne nakanakin duk paˈinne si siye, \v 37 “Bang niyaˈ aˈa bu sabab sandelne si akuhin ngaddatan dambuwaˈ nakanak dikiˈ kuweˈ inin, aku inaddatannen. Duk bang niyaˈ ngaddatan aku, dumaˈin hadja aku inaddatannen, saguwaˈ damikkiyan addatanne Tuhanin, mamapitu aku si dunyahin.” \s1 Manggaˈi manguntarahan kaˈamin bēbbeg amban kaˈam \r (Lukas 9.49-50) \p \v 38 Paˈin Yahiya si iye, “Tuwan, niyaˈ takite kami dambuwaˈ aˈa sabbutne ēnnun pagpaluwasne seyitan amban meˈ aˈa. Pinages iye weˈ kami peggeˈ gaˈi iye nuhut kite bi.” \v 39 “Daˈa iye pagesun bi,” paˈin si Isa. “Peggeˈ sine-sine nabbut ēnkun paghinangne hinangan balakatan, gaˈi iye mura-mura makabissā laˈatan sabab aku. \v 40 Peggeˈ aˈa manggaˈi manguntarahan kitehin bin,” paˈinne, “bēbbeg amban kite bi. \v 41 Sabennal akahante kaˈam weˈ sine-sine ngurungan kaˈam bisan hadja da sawan boheˈ pamaˈinum kaˈam peggeˈ kaˈam tindeg Almasi, asal katumbasan teˈed iye hāp.” \s1 Subey ilebbahan pagdusehin \r (Mateo 18.6-9; Lukas 17.1-2) \p \v 42 “Saguwaˈ sine-sine makapaduse si dambuwaˈ nakanak dikiˈ kuweˈ inin makahagad si akuhin, hāp pe siˈ iye miyaˈan tapatowengan batu hadje si kellongne bu ilaboˈ pī dem tahik, duk hadja gaˈi taboˈone magduse. \v 43 Bang tangannun mamoˈo kaˈu magdusehin, lebbahanun ne pagdusenun. Dalilnen, kuweˈ du putukannu tangannun. Hāp pe kew paˈasek dem surgaˈ bisan kew putuk, amban duwe tangannun saguwaˈ pī kew dem narkaˈ, dem ebbut gaˈ niyaˈ kapalemne. ( \v 44 Laˈi pangalegga Tuhan aˈahin, gaˈ niyaˈ hāranne duk pagsandalin gaˈ niyaˈ tamananne.) \v 45 Damikkiyan bang bettisnun mamoˈo kaˈu magdusehin, lebbahanun pagdusenun. Dalilnen, kuweˈ du putukannu bettisnun. Hāp pe kew paˈasek dem surgaˈ bisan kew putuk, amban duwe bettisnun saguwaˈ tinimanan kew pī dem narkaˈ, dem ebbut gaˈ niyaˈ kapalemne. ( \v 46 Laˈi pangalegga Tuhan aˈahin, gaˈ niyaˈ hāranne duk pagsandalin gaˈ niyaˈ tamananne.) \v 47 Duk bang matanun isab mamoˈo kaˈu magdusehin, lebbahanun pagdusenun. Dalilnen, kuweˈ du ugitannu matanun. Hāp pe kew paˈasek dem surgaˈ bisan dambuwaˈ saˈ matanun, amban duwe matanun saguwaˈ tinimanan kew pī dem narkaˈ. \v 48 Laˈi pangalegga Tuhan aˈahin gaˈ niyaˈ hāranne, duk pagsandalin gaˈ niyaˈ tamananne.” \p \v 49 Paˈin si Isa pe, “Kēmon aˈahin subey palabey dem ebbut, hātinen dem katiksaˈan, supaya ngabasag sandelden.” \p \v 50 Paˈinne isab, “Kataˈuhanbi du weˈ asinin asal hāp. Saguwaˈ bang asinin gaˈ ne niyaˈ lessane, gaˈi ne maˈasin balik. Hangkan kaˈam isab,” paˈinne, “subey kaˈam pahatul-hatul supaya gaˈi lepas pagaddat-inaddatbin duk pagsulut-sulutbin.” \c 10 \s1 Magtoloˈ si Isa sabab pagbutasin \r (Mateo 19.1-12; Lukas 16.18) \p \v 1 Manjari tahalaˈ si Isa amban lahat Jalil duk hap pī iye si meˈ kalahat-lahatan laˈi si Yahudiya duk sampay si meˈ kalahatan si lipag boheˈ Jordan. Banes ne isab aˈa patipun si iye laˈi. Manjari tinoloˈan siye weˈ si Isa, sa hinangannen. \v 2 Niyaˈ meˈ Pariseo patapit pī si iye duk panguhi-nguhide iye, tilewde iye, paˈinde, “Dem saraˈ, makajari ke bang aˈahin timananne andanen?” \v 3 Sambunganne siye, paˈinne, “Ine teˈ daˈakan pangurung si Musa kaˈamin?” \v 4 Paˈinde, “Pangandūsan si Musa lellahin milmahan sulat pagbutasan, ubus makajari ne timananne andanen.” \v 5 “Bennal iyan,” paˈin si Isa. “Saguwaˈ hangkan sinulat weˈ ne si kaˈam pangandaˈakan iyan, sabab gaˈi kaˈam ngatu nuhut toloˈ. \v 6 Saguwaˈ kemuwe tagnaˈ pamapanjari Tuhan kēmon-kēmonin, ‘pinapanjari weˈ ne manusiyaˈin lella duk dende,’ sa pinaˈin dem kitabin. \v 7 ‘Hangkan tahalaˈ lellahin amban saˈi-samanen bu padambuwaˈ iye si andanen, \v 8 duk bakas duwehin magdambuwaˈ baran ne.’ Manjari dumaˈin ne siye duwe baran,” paˈin si Isa, “saguwaˈ dambuwaˈ baran ne. \v 9 Hangkan subey teˈed gaˈi pagbutas aˈa bakas pinagdambuwaˈ weˈ Tuhanin.” \p \v 10 Paglaˈi ne balik meˈ tindeg si Isahin dem lumaˈ patennaˈanden, tinilew isab weˈ de si Isa sabab toloˈne miyaˈan. \v 11 Sambunganne siye, paˈinne, “Sine-sine nimanan andanen bu maganda seddili, magjina iye duk kapagduse iye si andane poˈonin. \v 12 Damikkiyan bang dendehin isab timananne ellanen bu magella iye seddili, magjina iye.” \s1 Si Isa malasa si meˈ mākanak dikiˈ \r (Mateo 19.13-15; Lukas 18.15-17) \p \v 13 Niyaˈ meˈ aˈa moˈo meˈ anakde pī pu si Isa supaya siye antananne. Saguwaˈ pinagamāhan siye weˈ meˈ tindegnen. \v 14 Pagkite si Isa inin, astel iye. “Ambat pitu si aku meˈ mākanakin,” paˈinne, “duk daˈa siye saggaˈun bi. Peggeˈ aˈa kuweˈ rnākanakin ngatu du pinagbayaˈan weˈ Tuhanin. \v 15 Sabennal akahante kaˈam,” paˈin si Isa, “bang pangandel aˈa si Tuhanin dumaˈin kuweˈ pangandel mākanakin, na aˈa iyan asal gaˈi sumakup dem pagbayaˈan Tuhanin.” \v 16 Manjari pinippi weˈ si Isa meˈ mākanakin maggantiˈ-gantiˈ. Binettad weˈ ne tangannen si siye duk māku-māku kahāpan iye si Tuhan para si siye. \s1 Aˈa dayahanin \r (Mateo 19.16-30; Lukas 18.18-30) \p \v 17 Manjari pagsōng lumengngan disi Isa hap kalahat-lahatan, niyaˈ aˈa magubas pī si iye duk nengge duk tuˈutne magpadiyawaˈ pu si Isa, paˈinne, “Tuwan, aˈa hāp kew. Ine subey hinangku duk ku pinasukuˈan umul salama-lama?” \v 18 Sambungan si Isa iye, paˈinne, “Weˈey paˈinnu weˈ hāp ku? Gaˈ niyaˈ hāp luwal Tuhanin dambuwaˈ-buwaˈ. \v 19 Kataˈuhannu du,” paˈinne, “meˈ pangandaˈakan Tuhanin. ‘Daˈa kew monoˈ. Daˈa kew magjina. Daˈa kew nangkew. Daˈa kew naksiˈ gaˈi bennal. Daˈa kew ngaliba. Pagaddatanun saˈi-samanun.’” \v 20 “Na, Tuwan,” paˈinne, “kēmon iyan tinuhut weˈ ku kemuwe nakanak pe ku.” \v 21 Sasang si Isa mayaman iye, kalasahanne iye. Paˈin si Isa, “Niyaˈ pe dambuwaˈ gaˈ tahinangnu. Pī kew, pabellihanun kēmon alataˈnun bu pangurungun ulinen si meˈ mamiskinin. Manjari niyaˈ du iyan alataˈnu laˈi si surgaˈ. Pagubus, balik kew pitu, nuhut kew aku.” \v 22 Pagkalene bissā si Isa miyaˈan, sengngel luwenen duk tahalaˈ iye dukka, peggeˈ ekka teˈed alataˈne. \p \v 23 Manjani mayam si Isa paliput si meˈ tindegnen duk paˈinne si siye, “Asal hunit teˈed meˈ madayahanin ngatu pinagbayaˈan weˈ Tuhanin.” \v 24 Ulaliˈ teˈed meˈ tindegnen si bissāne miyaˈan. Saguwaˈ paˈinne si siye balik, “Meˈ pungtinaˈi, asal hunit teˈed aˈahin ngatu pinagbayaˈan weˈ Tuhanin. \v 25 Mura pe untaˈin palabey si lowang dalum amban aˈa dayahanin ngatu pinagbayaˈan weˈ Tuhanin.” \v 26 Pagkalede bissāne miyaˈan, ulaliˈ teˈed siye manamal duk paˈinde si iye, “Na, sine ne tapī si surgaˈin bang kuweˈ iyan?” \v 27 Manjari mayam si Isa si siye duk paˈinne, “Bang manusiyaˈ gaˈi teˈed makajari, saguwaˈ bang Tuhanin, gaˈ niyaˈ hunit si iye. Tahinangne kēmon.” \p \v 28 Manjari missā si Petros. “Payamanun kami inin,” paˈinne. “Ubus ne ambanan kami kēmon-kēmonin duk nuhut ne kami kaˈu.” \v 29 “Aweˈ,” paˈin si Isa, “sabennal akahante kaˈam, bang niyaˈ aˈa ngambanan lumaˈnen atawa pungtinaˈinen lella-dende, atawa saˈi-samanen, atawa meˈ anaknen, atawa bulaknen, bang ambananne meˈ inin sabab lasane si akuhin duk supaya iye kapalumengngan moˈo aka-aka mahāpin, \v 30 asal tumbasan Tuhanin iye paˈekka meˈ lumaˈ, duk meˈ pungtinaˈi lella-dende, meˈ saˈi, meˈ anak, duk meˈ bulak, tiggelanne tuˈu si dunya. Saguwaˈ makalabey isab iye kabinasahan bang iye nuhut aku. Saguwaˈ bisan iye bininasa,” paˈin si Isa, “inurungan du iye umul gaˈ tamananne laˈi si ahilat. \v 31 Ekka meˈ dumehellu kuweˈituhin, dumambuli du si pasōngan duk ekka dumambuli kuweˈituhin, dumehellu du si pasōngan.” \s1 Kamintellune pinaˈal weˈ si Isa sabab kamateynen \r (Mateo 20.17-19; Lukas 18.31-34) \p \v 32 Manjari paglaˈi si Isa duk meˈ saweˈnen si lān pataked tudju Awrusalam, lumengngan si Isa padehellu amban siye. Kebba-kebbahan meˈ tindegnen duk meˈ mapatuhut si iye si dambulihanin tinalew. Binoˈo ne isab weˈ si Isa patala-tala tindegne sampūˈ duk duwehin duk inakahan siye weˈ ne sabab sōng maˈumantag si iyehin. \v 33 “Paka1e kaˈam,” paˈinne. “Kite bi inin pataked hap Awrusalam. Paglaˈi ne kite bi, aku, Anak Manusiyaˈin, sinōngan du pī si antanan meˈ nakuraˈ meˈ imamin duk meˈ guru si saraˈ āgamahin. Manjari hukumande si akuhin weˈ pinapatey ku. Ubus sōngande du ku isab pī si antanan meˈ aˈa dumaˈin Yahudi. \v 34 Duk meˈ bangsa seddili inin, hinangde du ku dagey duk pagluraˈande ku duk lubakande ku. Ubus bu papateyde ku. Saguwaˈ puwas tellum bahangi, ellum du ku balik.” \s1 Pināku si Yakub duk Yahiyahin \r (Mateo 20.20-28) \p \v 35 Manjari patapit pī pu si Isa si Yakub duk Yahiya, meˈ anak Sebedehin. Paˈinde si iye, “Tuwan, niyaˈ batang pāku kami si kaˈu hinangnu para si kami.” \v 36 “Weˈ ine kabayaˈanbi hininangku para si kaˈamin?” paˈin si Isa. \v 37 Nambung siye, paˈinde, “Kabayaˈan kamihin, bang ne kew ningkoloˈ magbayaˈ, patingkoloˈnu kami si bihingnu, dambuwaˈ si kanawanannu duk dambuwaˈ si bibangannu.” \v 38 Saguwaˈ paˈin si Isa si siye, “Gaˈi kataˈuhanbi bang ine pinākubi inin. Ngatu ke kaˈam bininasa kuweˈ sōng paminasa akuhin? Ngatu ke kaˈam pinapatey kuweˈ sōng pamapatey akuhin?” \v 39 “Aweˈ, ngatu kami,” paˈinde. Manjari paˈin si Isa si siye, “Asa1 bininasa du kaˈam kuweˈ sōng paminasa akuhin duk pinapatey du kaˈam kuweˈ pamapatey akuhin. \v 40 Saguwaˈ bang pagpatingkoloˈ si kanawanankun atawa si bibangankun,” paˈin si Isa, “dumaˈin aku magbayaˈin. Saguwaˈ meˈ paningkoloˈan miyaˈan sukuˈ si meˈ pinanyapan Tuhanin.” \p \v 41 Manjari pagkale tindeg si Isa sampūˈin sabab pināku si Yakub duk Yahiyahin, astel siye. \v 42 Manjari ilinganan weˈ si Isa meˈ tindegnen kēmon. Paˈinne si siye, “Kataˈuhanbi addat meˈ aˈa si dunyahin. Meˈ nakuraˈ meˈ kabangsahan seddilihin magmanda teˈed si meˈ aˈahin, duk meˈ aˈa malangkewin magbayaˈ teˈed si meˈ aˈaden. \v 43 Saguwaˈ kaˈam,” paˈin si Isa, “subey gaˈi magsa miyaˈan. Sine-sine kaˈam mabayaˈ pinalangkew, subey iye daraˈakanbi. \v 44 Duk sine-sine kaˈam asal mabayaˈ manjari tamanan malangkewin, subey iye kuweˈ banyagaˈ nabangan saweˈnen. \v 45 Peggeˈ bisan aku, Anak Manusiyaˈin,” paˈin si Isa, “dumaˈin papituhankun makitabang si manusiyaˈ saguwaˈ nabang manusiyaˈ. Duk pitu ku paglillaˈku umulkun pangalekkat meˈ aˈa maˈekkahin supaya siye gaˈi ilegga sabab duseden.” \s1 Kawuliˈan weˈ si Isa aˈa pessekin \r (Mateo 20.29-34; Lukas 18.35-43) \p \v 46 Manjari tekka si Isa duk meˈ tindegnen si puweblo Ariha. Pagtahalaˈde billaˈi, ekka teˈed aˈa nuhut siye. Na, niyaˈ laˈi ningkoloˈ si higad lān palabeyanden aˈa pessek magpāku-pāku sīn. Ēnnen si Bartimiyus, anak Timiyus. \v 47 Pagkalene weˈ si Isa, aˈa Nasaretin hatiˈ mapalabey miyaˈan, ngalingan iye papales, paˈinne, “O Isa, tubuˈ Sultan Daˈud, maˈaseˈ ne kew si aku.” \v 48 Ekka ngamāhan iye, gaˈi iye dinaˈak magbukag. Saguwaˈ namba ne papalesne paglingannen. “O tubuˈ Sultan Daˈud,” paˈinne, “maˈaseˈ ne kew si aku.” \v 49 Padeheng si Isa duk paˈinne, “Lingananun bi iye.” Manjari ilinganan ne weˈ de aˈa mapessekin. Paˈinde si iye, “Pahāpun ateynun. Kuwat kew, īˈ kew linganan si Isa.” \v 50 Magtawus inānan weˈ ne mantanen bu ne pahulangkad duk patapit iye pī pu si Isa. \v 51 Paˈin si Isa si iye, “Ine kabayaˈannu hinangku si kaˈ u?” “Tuwan,” paˈinne, “kabayaˈankun makakite ne ku.” \v 52 Paˈin si Isa si iye, “Pī ne kew. Kawuliˈan ne kew peggeˈ sandel kew si aku.” Magtawus iye makakite duk nuhut ne iye si Isa lumengngan. \c 11 \s1 Pamahadjede si Isahin papīne si Awrusalamin \r (Mateo 21.1-11; Lukas 19.28-40; Yahiya 12.12-19) \p \v 1 Manjari tapit ne siye si Awrusalam peggeˈ sōng tekka ne siye si meˈ kalumaˈan Betpage duk Betani laˈi si kūd Jaitun. Dinaˈak weˈ si Isa duwangan tindegnen padehellu. \v 2 Paˈinne si siye, “Pī kaˈam si kalumaˈan si dehelluhanbi miyaˈan. Pagtekkabi laˈi, magtawus kaˈam iyan ngite anak asnu dinagtel, gaˈ pe bakas kasakeyan. Lekkahanun bi duk boˈohun bi pitu. \v 3 Bang niyaˈ nilew kaˈam bang weˈey eddoˈbi, paˈinun bi, ‘Niyaˈ kagunahan Panuhutanin si iye; papoleˈne du balik pitu magtawus.’” \v 4 Na manjari pī ne duwanganin duk takitede anak asnuhin iningketan si gawang lumaˈ si bihing kalsara. Manjari ilekkahan ne weˈ de. \v 5 Niyaˈ meˈ aˈa magtengge laˈi. Sinduwehin nilew siye, paˈinde, “Hoy, weˈey lekkahanbi anak asnu iyan?” \v 6 Nambung siye kuweˈ panessaˈ si Isa siyehin, duk pinasagadan ne weˈ de binoˈo. \p \v 7 Manjari binoˈo weˈ de anak asnuhin pī pu si Isa. Ilampiruhan weˈ de duk meˈ semmekde, ubus bu pasakey ne si Isa. \v 8 Ekka isab meˈ aˈa laˈi. Binellat weˈ meˈ aˈahin meˈ semmekden si 1ān palabeyannen. Meˈ sinduwehin kinanatan weˈ de 1ānin duk meˈ pange dawenan bakas totoˈde amban dem meˈ kabbun, pamahadjede si Isa. \v 9 Magellang-ellang meˈ aˈa si dehelluhanin duk meˈ si dambulihanin. Paˈinde, “Pudjite bi Tuhanin. Pudjite bi pinapitu weˈ Tuhanin. \v 10 Pudjite bi matekka inin, iye mapagantiˈ si papuˈte bi ley, Sultan Daˈud. Pudjite bi teˈed Tuhanin.” \p \v 11 Manjari pagtekka si Isa si Awrusalam, paˈasek iye pī dem langgal mahadjehin. Pinayaman weˈ ne paliput kēmon malaˈi diyalemin. Ubus paluwas iye pī si Betani magtuhut duk meˈ tindegne sampūˈ duk duwehin peggeˈ kohap ne. \s1 Ngalanes kayuhin \r (Mateo 21.18-19) \p \v 12 Pagsasumu sābude maglengngan amban Betani balik hap Awrusalam inusan si Isa. \v 13 Manjari amban katalahan niyaˈ kitene poˈon kayu ēnande igira ekka dawenne. Patapit iye pī kaw du paˈin iye ngasuwaˈ buwaˈne. Pagabutne laˈi, luwal hadja dawen takitenen peggeˈ dumaˈin baytu pagbuwaˈ meˈ igira. \v 14 Paˈin si Isa, “Tinagnaˈan maˈin gaˈi ne buwaˈ balik kayu inin.” Duk takale inin weˈ meˈ tindegnen. \s1 Pī si Isa dem langgal hadje \r (Mateo 21.12-17; Lukas 19.45-48; Yahiya 2.13-22) \p \v 15 Pagtekka siye si Awrusalam, padiyalem si Isa dem langgal hadjehin duk binudjew weˈ ne meˈ aˈa magdagang duk meˈ magbelli diyalem lumaˈ Tuhanin. Ilintuwadan weˈ ne meˈ lamisahan meˈ aˈa magsambiˈ-sambiˈ sīnin. Ilintuwadan isab weˈ ne meˈ paningkoloˈan meˈ aˈa magdagang assang pagkulubanin. \v 16 Gaˈi isab iye ngandaˈak bisan sine pabutas diyalem langgal magboˈo meˈ kapanyapanden. \v 17 Magusihat si Isa, paˈinne si meˈ aˈahin, “Tasulat dem kitab, paˈin Tuhanin, ‘Lumaˈkun inēnan du lumaˈ pangampunan meˈ kēmon bangsa.’ Saguwaˈ kaˈam,” paˈin si Isa, “hininang weˈ bi lumaˈ Tuhanin kuweˈ lumaˈ patapukan meˈ aˈa panangkew.” \p \v 18 Manjari kaˈakahan meˈ nakuraˈ meˈ imamin duk meˈ guru si saraˈ āgamahin sabab hininang si Isa miyaˈan. Tinalew siye si iye peggeˈ kēmon aˈa mabanesin bengngangan si usihatnen. Hangkan miha siye lān supaya tapapateyde si Isa. \v 19 Pagmagalib ne, paluwas si Isa duk meˈ tindegnen amban puweblo miyaˈan. \s1 Magtoloˈ si Isa sabab pamāku-māku si Tuhan duk sabab pagampun \r (Mateo 21.20-22) \p \v 20 Pagsalung ellew dambuwaˈin, pagbalikde hap Awrusalam, palabey siye si antag kayu igirahin. Takitede kayuhin lanes ne sampay pī si gamutne. \v 21 Manjari taˈesseb weˈ si Petros bakas binissā si Isa sabab kayuhin. Paˈinne pu si Isa, “Uy, Tuwan, payamanun be. Lanes ne kayu igira bakas sinuknaˈannun.” \v 22 Paˈin si Isa si siye, “Ngandel kaˈam si Tuhan. \v 23 Sabennal akahante kaˈam,” paˈinne, “sine-sine magpaˈin si punu inin, ‘O punu, tahalaˈ kew duk pateppad kew pī dem tahik,’ duk bang aˈahin gaˈi duwe-duwehan dem ateynen saguwaˈ ngandel teˈed iye weˈ tuman du binissāne miyaˈan, asal hininang du miyaˈan para si iye. \v 24 Hangkan hep paˈinku si kaˈam, ine-ine pākubi si Tuhan, bang kaˈam kahagad weˈ tasangkabi ne pinākubin, asal bugtuˈ tasangkabi du. \v 25 Saguwaˈ bang kaˈam sābu māku-māku si Tuhan bu niyaˈ aˈa kapeddiˈan ateybi subey dahuˈ iye ampunbi supaya isab dusebin ampun Tuhanin, iye Samabi si surgaˈin. \v 26 Peggeˈ,” paˈin si Isa, “bang gaˈi siye ampunbi, gaˈi isab dusebin ampun Tuhanin, iye Samabi si surgaˈin.” \s1 Tinilew weˈ de si Isa bang amban kapatutnen \r (Mateo 21.23-27; Lukas 20.1-8) \p \v 27 Manjari tekka ne siye si Awrusalam. Sasang si Isa lumengngan diyalem langgal hadjehin, patapit pī si iye meˈ nakuraˈ imamin duk meˈ guru si saraˈ āgamahin duk meˈ kabahiˈanin. \v 28 Paˈinde si iye, “Ine kapatutnu ngahinang meˈ hininangnu ellew miyaˈan? Sine mangurungan kaˈu kapatutin?” \v 29 Sambungan si Isa siye, paˈinne, “Niyaˈ isab tilewku si kaˈam. Sambunganun bi ku meke kaˈam akahanku bang ine kapatutku ngahinang meˈ hinanganku miyaˈan. \v 30 Pamandi Yahiya meˈ aˈahin, amban kapatutnen? Amban Tuhan ke atawa amban manusiyaˈ hadja? Sambunganun bi ku.” \p \v 31 Manjari magisun-isun siye, paˈinde, “Bang saˈupama paˈinte bi weˈ kapatut Yahiya pamandine meˈ aˈahin amban Tuhan, paˈinne iyan, ‘Na weˈey Yahiya gaˈ kahagadbi?’ \v 32 Saguwaˈ bang paˈinte bi, ‘Amban manusiyaˈ,’ na makatalew isab.” Tinalew siye si meˈ aˈahin peggeˈ kēmon aˈahin kahagad weˈ Yahiya asal bennal nabi Tuhanin. \v 33 Hangkan nambung siye, paˈinde, “Inday, gaˈi kataˈuhan kami bang amban kapatut Yahiyahin.” Manjari paˈin si Isa si siye, “Na, gaˈi isab kaˈam akahanku bang amban kapatutku maghinang meˈ hininangku miyaˈan.” \c 12 \s1 Dalilan sabab likus ubasin duk meˈ tatungguˈnen \r (Mateo 21.33-46; Lukas 20.9-19) \p \v 1 Manjari magusihat si Isa si siye magdalilan. “Niyaˈ,” paˈinne, “aˈa maglikus bāhan ubas duk binirang weˈ ne. Ilowangan weˈ ne diyawaˈ pagpeggaˈan ubasin panawutan boheˈ ubasin. Ngahinang isab iye payad langkew pamantew-mantewan likusin. Manjari pinatungguˈan weˈ ne likusnen si meˈ aˈa, pagbahagiˈan uli tinanemnen. Ubus bu tahalaˈ iye pī si lahat tala. \v 2 Pagtaˈabut pagbuwaˈ ubasin, dinaˈak weˈ dapuˈ likusin dambuwaˈ daraˈakanne pī si meˈ aˈa tatungguˈnen, māku bahagiˈne si meˈ buwaˈ ubasin. \v 3 Saguwaˈ siniggew iye weˈ meˈ tatungguˈin duk pinapeddiˈan weˈ de. Pinapoleˈ iye gaˈ niyaˈ taboˈone. \v 4 Ubus ngandaˈak ne isab dapuˈ likusin seddili daraˈakanne pī si siye. Kinakal iye weˈ de diyataˈ kōkne duk pinaˈiyaˈ weˈ de. \v 5 Manjari ngandaˈak ne isab iye seddili daraˈakanne saguwaˈ pinapatey weˈ de. Ubus miyaˈan, ekka pe sinduwe daraˈakanne dinaˈak weˈ ne pī. Sinduwehin pinapeddiˈan weˈ de duk sinduwehin pinapatey. \v 6 Na, dambuwaˈ saˈ matalebbi si dapuˈ likusin dinaˈak pī. Inin anakne lella kalasahanne teˈed. Kakapusannen iye dinaˈakne mapī si siyehin. Paˈinne dem ateyne, ‘Bugtuˈ pagaddatande anakkun.’ \v 7 Saguwaˈ pagkite meˈ tatungguˈ likusin anakne miyaˈan, magisun siye. Paˈinde, ‘Iye hep inin pinusakaˈanin. Dayiˈ kaˈam, papateyte bi duk likus inin tepe si kite bi.’ \v 8 Manjari siniggew iye weˈ de, ubus bu pinapatey duk ilakasan weˈ de pī si bukut birang likusin. \v 9 Na,” paˈin si Isa, “ine enteˈ hinang dapuˈ likus miyaˈan si meˈ tatungguˈ likusnen? Hap pī iye duk papateyne siye duk patungguˈanne likusnen si seddili.” \p \v 10 Tinilew siye weˈ si Isa, paˈinne, “Gaˈ ke bakas tabatsabi ayat inin tasulat dem kitab, pinaˈin, \q1 ‘Batu tinayikutan weˈ meˈ pandey maghinang lumaˈ batuhin, peggeˈ kannalde gaˈi taguna, kuweˈitu iye ne miyaˈan batu tamanan maniyaˈ kagunahannen. \v 11 Hinangan Tuhanin inin, duk landuˈ teˈed hāp!’” \p \v 12 Manjari, meˈ nakuraˈ meˈ Yahudi miyaˈan batang ne siggewde si Isa, peggeˈ tahātide weˈ siye inandiganne si dalilan sabab likus miyaˈan. Saguwaˈ gaˈ iye siggewde peggeˈ talew siye si meˈ aˈa mabanesin. Hangkan inambanan iye weˈ de duk tahalaˈ ne siye. \s1 Bang magbayed sukey ke si Sultan Nakuraˈin atawa gaˈi \r (Mateo 22.15-22; Lukas 20.20-26) \p \v 13 Niyaˈ dinaˈak weˈ de meˈ Pariseo duk meˈ tindeg Sultan Herod pī pu si Isa nguhi-nguhi iye si meˈ bissānen. \v 14 Pagtekkade laˈi pu si Isa, paˈinde si iye, “Tuwan, kataˈuhan kami weˈ bennal hadja meˈ binissānun duk gaˈi kew suse bisan ine tapikil aˈa si kaˈuhin, bisan pe siye meˈ aˈa taga kapatut. Duk bennal meˈ panoloˈnu sabab meˈ kabayaˈan Tuhan hininang manusiyaˈin. Akahanun kami,” paˈinde, “patuhut ke si saraˈte bi magbayed sukey si Sultan Nakuraˈ bangsa Romahin atawa gaˈi?” \p \v 15 Saguwaˈ kataˈuhan si Isa pangakkalden. Paˈinne si siye, “Weˈey ku suleyanbi? Moˈo kaˈam pitu sīn tuwas duk tapayamanku.” \v 16 Manjari binoˈohan ne weˈ de si Isa. Paˈinne si siye, “Pattaˈ sine teˈ duk sulat sine si sīn inin?” Paˈinde, “Pattaˈ Sultan Nakuraˈin duk sulatnen.” \v 17 “Na,” paˈin si Isa si siye, “pangurungun bi si Sultan Nakuraˈin sukuˈ si iyehin, duk pangurungun bi si Tuhan sukuˈ si Tuhanin. (Hātinen, magbayed kaˈam sukey duk pangurungun bi dibin dambūs-būs si Tuhan.)” Manjari ulaliˈ teˈed siye si iye. \s1 Tilewde si Isa sabab kaˈellum balik meˈ pateyin \r (Mateo 22.23-33; Lukas 20.27-40) \p \v 18 Puwas miyaˈan niyaˈ pī pu si Isa meˈ Sadduseo, meˈ Yahudi gaˈi kahagad weˈ ellum balik meˈ pateyin si ellew dambuli. Tinilew iye weˈ de, paˈinde, \v 19 “Tuwan, niyaˈ saraˈ pangurung Musa kite bi weˈ bang niyaˈ lella bu matey iye gaˈ niyaˈ anakne, subey ne maganda salinen si balu miyaˈan duk niyaˈ tubuˈ sakanen. \v 20 Na manjari, niyaˈ miyaˈan pituˈ lella magpungtinaˈi. Sakahin maganda, manjari matey iye gaˈ anakde. \v 21 Mapasunuˈin maganda si baluhin duk matey iye gaˈ du isab niyaˈ anakde. Damikkiyan du isab mapasunuˈ si iyehin. \v 22 Kapituˈ magpungtinaˈihin maggantiˈ nganda baluhin duk matey siye gaˈ niyaˈ anakde ambanande. Si kakapusannen, matey isab dendehin. \v 23 Na, Tuwan,” paˈinde, “si ellew pagellum balik meˈ pateyin, anda sine iye? Bu pituˈ magpungtinaˈihin makaˈanda iye.” \p \v 24 Sambungan si Isa siye, paˈinne, “Salaˈ kaˈam. Hangkan kaˈam salaˈ, peggeˈ gaˈi tasabutbi tasulat dem kitabin duk gaˈi isab kataˈuhanbi balakat Tuhanin. \v 25 Peggeˈ bang ellum ne balik meˈ pateyin,” paˈin si Isa, “kuweˈ ne siye meˈ malaˈikat si surgaˈin. Gaˈi ne siye maganda atawa magella. \v 26 Na, pasal meˈ aˈa matey weˈ pinakellum balik, gaˈ ke bakas tabatsabi dem kitab Tawrat sabab poˈon puhung makayatin? Tasulat laˈi weˈ missā Tuhanin pu si Musa. Paˈin Tuhanin, ‘Aku Tuhan pagtuhanan disi Ibrahim duk si Isahak duk si Yakubin.’ \v 27 Tuhanin Tuhan meˈ maˈellumin dumaˈin Tuhan meˈ pateyin. (Hātinen weˈ bisan disi Ibrahim duk Isahak duk si Yakub tiggel ne matey, ellum siye laˈi si surgaˈ peggeˈ inisbat pe weˈ de Tuhanin.) Salaˈ teˈed kaˈam si pamikilbin.” \s1 Daˈakan malangkewin \r (Mateo 22.34-40; Lukas 10.25-28) \p \v 28 Manjari niyaˈ guru si saraˈ āgama nengge-nengge laˈi duk takalene pagpasuweyanden. Pagtapandogane weˈ hāp panambung si Isa siyehin, patapit iye pī nilew si Isa. “Tuwan,” paˈinne, “inggehin daˈakan malangkew amban kēmonin?” \v 29 Nambung si Isa, paˈinne, “Daˈakan malangkew amban kēmonin inin: ‘Meˈ aˈa bangsa Israˈil, pakale kaˈam. Tuhanin, Panuhutanten bi dambuwaˈ-buwaˈ iye Tuhanin. \v 30 Subey kalasahannu Tuhanin, Panuhutannun, dambūs-būs ateynun duk pikilannun duk basagnun.’ Iye inin,” paˈin si Isa, “daˈakan malangkew amban kēmonin. \v 31 Duk daˈakan mapasunuˈin inin: ‘Subey kalasahannu saweˈnun kuweˈ pangalasanu dinun.’ Gaˈ niyaˈ palangkew daˈakan amban daˈakan duwe inin.” \p \v 32 Paˈin guru saraˈin pu si Isa, “Tumuˈun iyan, Tuwan. Bennal binissānun weˈ dambuwaˈ-buwaˈ du Tuhanin duk gaˈ niyaˈ seddili amban iye. \v 33 Duk subey aˈahin kalasahanne Tuhanin dambūs-būs ateynen duk pikilannen duk basagnen. Duk subey isab kalasahanne pagkasinen kuweˈ pangalasane dinen. Bang tuhutne inin, hāp pe teˈed inin amban magkuluban iye hayep ineggas atawa nōngan ine-ine si Tuhan.” \p \v 34 Pagtapandoga si Isa weˈ lalem pikilannen peggeˈ patut teˈed panambungnen, paˈinne si iye, “Bang pasōngnu pamikilnu iyan, mura kew pagbayaˈan Tuhanin.” Puwas miyaˈan, gaˈ ne niyaˈ aˈa makatawakkal nilew si Isa ine-ine. \s1 Panilew sabab Almasihin \r (Mateo 22.41-46; Lukas 20.41-44) \p \v 35 Manjari, sābu si Isa magusihat dem langgal hadje, tilewne siye, paˈinne, “Weˈey meˈ guru si saraˈ āgamahin magpaˈin weˈ Almasihin tubuˈ Sultan Daˈud koˈ? \v 36 Bu si Daˈud ne teˈed mamissāhin sābu pagbayaˈan iye weˈ Niyawa Sutsihin, paˈinne, \q1 ‘Missā Tuhanin si Panuhutankun. \q1 Paˈin Tuhanin, dayiˈ kew, ningkoloˈ kew tuˈu si kanawananku, tuˈu si paningkoloˈan mabangsahanin. \q1 Bettadku du meˈ bantanun diyawaˈ pat bettisnu.’ \m \v 37 Na, payamanun bi,” paˈin si Isa, “bang si Daˈud pangēnne Almasihin Panuhutanne, bugtuˈ dumaˈin hadja iye tubuˈne saguwaˈ langkew pe iye amban si Daˈud.” \p Meˈ aˈa mabanesin kēgan pakale si meˈ usihat si Isahin. \s1 Paghalliˈanun bi meˈ guru si saraˈ āgamahin \r (Mateo 23.1-36; Lukas 20.45-47) \p \v 38 Manjari sābu magusihat pe si Isa, paˈinne, “Paghalliˈ-halliˈanun bi meˈ guru si saraˈ āgamahin. Sinna siye lumengngan magsemmek tahaˈ duk sinna siye sinalam si meˈ tabuˈan. \v 39 Bang dem langgal, mabayaˈ siye ningkoloˈ si meˈ paningkoloˈan para si meˈ aˈa pinagaddatanin. Damikkiyan bang siye si meˈ pagjamu-jamuhan, kabayaˈanden ningkoloˈ si meˈ paningkoloˈan mabangsahanin. \v 40 Saguwaˈ siye,” paˈin si Isa, “sinigpitan weˈ de meˈ dende baluhin supaya taˈeddoˈde meˈ lumaˈden, duk magsambahayang siye patahaˈ magmā-mā weˈ aˈa hāp siye. Bugtuˈ hukuman hadje tasangkaden si ahilat.” \s1 Sīn pangurung dende baluhin \r (Lukas 21.1-4) \p \v 41 Manjari ningkoloˈ si Isa paharap si pangisi-ngisihan sīn dem langgal hadjehin. Pinayam-payaman weˈ ne meˈ aˈahin ngalaboˈ sīn dem pangisi-ngisihanin. Ekka meˈ aˈa dayahan ngalaboˈ sīn ekka. \v 42 Manjari niyaˈ tekka pī dambuwaˈ dende balu, miskin teˈed. Ngalaboˈ iye duwek kayuˈ sīn peyat, kulang du halgaˈnen. \v 43 Manjari ilinganan weˈ si Isa meˈ tindegnen pī patapit si iye. Paˈinne si siye, “Sabennal akahante kaˈam, dende balu mamiskin inin, labi pe sīn talaboˈnen amban kēmon siye meˈ mangalaboˈ sīnin. \v 44 Peggeˈ siye kēmon,” paˈin si Isa, “ngurung siye amban alataˈde maglabi-labihin. Saguwaˈ dende inin, bisan iye miskin, pinangurung weˈ ne kēmon sīnnen bisan diddaˈ panabangne sukalnen.” \c 13 \s1 Pinaˈal weˈ si Isa pamagkaˈat langgal hadjehin \r (Mateo 24.1-2; Lukas 21.5-6) \p \v 1 Manjari sābu si Isa paluwas amban langgal mahadjehin, dambuwaˈ meˈ tindegnen nambat, paˈinne, “Uy, Tuwan. Makasinna-sinna pahāp meˈ batu hinang langgal inin. Asal hāp teˈed bantuk langgal inin.” \v 2 Paˈin si Isa si siye, “Langga1 mahadje inin ujud hebbaˈ du. Niyaˈ ellew si pasōngan, gaˈ du iyan niyaˈ ta1ebbi tuˈu meˈ batu magbangkat-bangkat iyan, saguwaˈ kēmon kinanat-kanat du.” \s1 Meˈ kasasewan duk kabinasahan \r (Mateo 24.3-14; Lukas 21.7-19) \p \v 3 Manjari sasang si Isa ningkoloˈ si kūd Jaitun paharap tudju langgal hadjehin, hap pī si iye si Petros duk si Yakub duk Yahiya duk Andariyas, siye-siye hadja. \v 4 Tinilew si Isa weˈ de, paˈinde, “Akahanun kami, sumiyan umantag meˈ pinaˈinnu miyaˈan? Ine tandaˈ mapaguwaˈin bang sōng ne umantag meˈ kēmon miyaˈan?” \p \v 5 Paˈin si Isa si siye, “Pahatul-hatul kaˈam duk kaˈam gaˈi kaˈakkalan. \v 6 Peggeˈ ekka iyan pitu magēnan ēnkun duk magpaˈin weˈ siye ne Almasihin. Duk ekka iyan kaˈakkalande. \v 7 Duk bang kaˈam makakale sabab magbonoˈ dem lahat, atawa suwi-suwi sabab magbonoˈ si meˈ lahat tala, daˈa kaˈam tinalew. Kēmon inin subey umantag saguwaˈ dumaˈin pe inin ellew kiyamat. \v 8 Peggeˈ dambuwaˈ bangsa,” paˈin si Isa, “magbonoˈ iyan duk bangsa seddili. Duk dambuwaˈ pagsultanan magbonoˈ iyan duk pagsultanan seddili. Duk niyaˈ iyan meˈ linug si meˈ kalahat-lahatan si dunya duk niyaˈ unus si meˈ kalahatan. Saguwaˈ inin panagnaˈan meˈ katiksaˈan si dunyahin hadja. Kēmon inin, dalil dende sōng nganak duk nagnaˈ peddiˈan ne. \p \v 9 “Subey kaˈam pahatul-hatul si dibi,” paˈin si Isa. “Peggeˈ sōngan meˈ aˈa du kaˈam iyan si meˈ hukum duk paglubakande kaˈam dem meˈ langgal. Niyaˈ ellew si pasōngan, nengge du isab kaˈam iyan si harapan meˈ gubnul duk meˈ sultan peggeˈ nuhut kaˈam aku duk taˈakabi ne si siye aka-aka mahāp sabab akuhin. \v 10 Peggeˈ meke kiyamat dunyahin, subey dahuˈ aka-aka mahāpin pinasampay si kēmon kabangsa-bangsahan,” paˈin si Isa. \v 11 “Na, bang kaˈam siniggew duk boˈode binistiga, daˈa kaˈam magsuse andang bang ine binissābin pamēbbegbi dibin. Saguwaˈ bissāhun bi ine-ine pangurung si kaˈam si waktu miyaˈan, peggeˈ dumaˈin amban kaˈam binissābin saguwaˈ amban Niyawa Sutsihin. \v 12 Si pasōngan,” paˈinne, “niyaˈ iyan meˈ aˈa, sōngan meˈ pungtinaˈiden siye dinaˈak pinapatey. Niyaˈ isab iyan meˈ anak, sōngan samaden siye dinaˈak pinapatey. Duk meˈ anakin bantahande matettoˈaden duk daˈakde matettoˈaden pinapatey. \v 13 Duk kaˈam meˈ tindegkun,” paˈin si Isa, “kabunsihan du kaˈam weˈ kēmon aˈa peggeˈ nuhut kaˈam aku. Saguwaˈ sine-sine nandal sampay si tamanan kabinasahan inin, taga umul du si surgaˈ gaˈ niyaˈ tamananne.” \s1 Katiksaˈan manggaˈ niyaˈ saliˈnen \r (Mateo 24.15-28; Lukas 21.20-24) \p \v 14 “Na, si pasōngan, niyaˈ iyan takitebi makapagkaˈat duk ngandiyawaˈan Tuhanin laˈi si antag gaˈi patut palaˈihannen. Bang takitebi inin subey ne meˈ aˈa malaˈi si Yahudiyahin lahi pī si meˈ kapunuhan. (Ambat mamatsa inin sabutanne.) \v 15 Duk bang niyaˈ aˈa si luwasan lumaˈne, subey ne iye gaˈi padiyalem ngeddoˈ ine-ine, saguwaˈ subey ne iye lahi. \v 16 Duk malaˈi si tanaˈnen subey ne gaˈi balik pī si lumaˈne ngeddoˈ meˈ semmeknen. \v 17 Andūˈ, makaˈaseˈ-aseˈ meˈ mabettengin duk meˈ maganak dikiˈin laˈi si meˈ ellew īˈ. \v 18 Māku-māku kaˈam si Tuhan karayaw gaˈi du inin umantag si tempo gaˈi hap lahatin. \v 19 Peggeˈ si meˈ ellew īˈ,” paˈin si Isa, “niyaˈ iyan katiksaˈan hadje, gaˈ niyaˈ saliˈne kemuwe tagnaˈ pinapanjari weˈ Tuhanin dunyahin sampay kuweˈitu. Duk puwas inin, gaˈi ne teˈed kabalikan. \v 20 Duk bang gaˈi kulangan Tuhanin meˈ ellew katiksaˈan īˈ,” paˈin si Isa, “gaˈ niyaˈ aˈa ellum. Saguwaˈ sabab meˈ aˈa tapeneˈnen, meˈ aˈa manuhut iyehin, kulangan Tuhanin du meˈ ellew īˈ. \p \v 21 “Duk bang niyaˈ si ellew īˈ magpaˈin si kaˈam, ‘O, payamanun bi, tiyaˈ Almasihin!’ atawa ‘Payamanun bi, īˈ iye laˈi!’ - daˈa teˈed kahagadun bi. \v 22 Peggeˈ si meˈ ellew īˈ, niyaˈ iyan paguwaˈ meˈ aˈa magpaˈin weˈ Almasihin siye bu gaˈi bennal. Niyaˈ isab iyan meˈ aˈa magpaˈin weˈ nabi siye bu gaˈi toˈo. Duk magpakite siye iyan meˈ tandaˈ duk meˈ hinangan makaˈulaliˈ supaya bang makajari, taboˈode pasapeˈ meˈ aˈa tapeneˈ Tuhanin. \v 23 Saguwaˈ subey kaˈam papateng-pateng,” paˈin si Isa. “Bakas ne kaˈam akahanku andang sabab meˈ inin pādpād gaˈ pe umantag.” \s1 Papitu Anak Manusiyaˈin \r (Mateo 24.29-31; Lukas 21.25-28) \p \v 24 “Manjari si meˈ ellew īˈ,” paˈin si Isa, “pagubus meˈ katiksaˈan miyaˈan, ngalindem mata ellewin, duk bulanin gaˈi ne dantaˈ. \v 25 Meˈ poteˈanin magkalaboˈ-laboˈ amban diyataˈ langit duk meˈ bayuˈan diyataˈ langitin tahalaˈ amban lugalden. \v 26 Manjari pagubus inin, kitede du ku, Anak Manusiyaˈin, pitu dem inalak. Takite meˈ aˈahin du sahayakun duk balakatku mahadjehin. \v 27 Duk daˈakku du pitu meˈ malaˈikatin nipun meˈ aˈa tapeneˈkun amban kaˈampat pidjū alamin.” \s1 Pamintangan si poˈon kayuhin \r (Mateo 24.32-35; Lukas 21.29-33) \p \v 28 “Pandogahanun bi kayu igirahin,” paˈin si Isa. “Bang numbuˈ meˈ dawennen, kataˈuhanbi weˈ sōng baytu panas ne. \v 29 Damikkiyan isab, bang takitebi umantag ne meˈ pinaˈinku miyaˈan, kataˈuhanbi weˈ asal tapit ne teˈed pabalikkun. \v 30 Sabennal akahante kaˈam,” paˈin si Isa, “gaˈi pe ubus matey kēmon aˈa maˈellum kuweˈitu inin, tekka ne meˈ bakas pinaˈinku inin. \v 31 Palabey hadja langitin duk dunyahin, saguwaˈ bang bissākun asal gaˈi usaˈ.” \s1 Gaˈi kataˈuhan waktunen \r (Mateo 24.36-44) \p \v 32 “Saguwaˈ gaˈ niyaˈ ngataˈu bang ellew ine atawa waktu ine papituku balik si pasōnganin. Bisan meˈ malaˈikat si surgaˈin gaˈi kataˈuhande. Bisan aku, Anak Tuhanin, gaˈi du isab kataˈuhanku. Luwal Samaku Tuhanin mangataˈuhin. \v 33 Hangkan papateng-pateng kaˈam,” paˈin si Isa. “Daˈa kaˈam lipat peggeˈ gaˈi kataˈuhanbi bang sumiyan inin umantag. \v 34 Dalilne inin, dambuwaˈ aˈa lumengngan hap lahat seddili. Sōng patahalaˈnen, pinangandel weˈ ne lumaˈnen si meˈ daraˈakannen. Inurungan siye dangan-dangan hinangden. Duk tungguˈ gawangin daˈakne gaˈi lipat. \v 35 Hangkan hep,” paˈin si Isa, “daˈa kaˈam lipat peggeˈ gaˈi kataˈuhanbi bang sumiyan tekka dapuˈ lumaˈin. Bang magalib ke, atawa tengaˈ bahangi ke, atawa dayiˈ ellew ke, atawa salung ke. \v 36 Peggeˈ kaw iye bessuwang tekka duk tasaˈutne kaˈam tuli. \v 37 Na, pinaˈinku si kaˈam inin, paˈinku isab si kēmon aˈa: Daˈa teˈed kaˈam lipat.” \c 14 \s1 Pagisun laˈat para pu si Isahin \r (Mateo 26.1-5; Lukas 22.1-2; Yahiya 11.45-53) \p \v 1 Na, duwem bahangi pe meke pagkādjaˈan ēnande Kādjaˈan Pangessebanin duk kādjaˈan pagkakande pan gaˈi sinagetan pasuligin. Meˈ nakuraˈ imamin duk meˈ guru si saraˈ āgamahin, pinikil-pikil weˈ de bang saˈingge paniggewde duk pamapateyde si Isahin duk gaˈi kataˈuhan meˈ aˈahin. \v 2 “Daˈa bang baytu kādjaˈan inin,” paˈinde, “kaw hewuhalaˈ meˈ aˈahin.” \s1 Pamuˈus isellan bengngi si kōk si Isahin \r (Mateo 26.6-13; Yahiya 12.1-8) \p \v 3 Na, laˈi si Isa si Betani. Laˈi iye mangan si lumaˈ si Simon, aˈa bakas inipulin. Manjari sasangde mamanganin, niyaˈ dende tekka pī magboˈo isellan bengngi. Pangisihannen batu alabaster hininangin. Isellan bengngi miyaˈan inēnan narda, gaˈ lamud-lamudne duk mahalgaˈ teˈed. Manjari pinessaˈ weˈ dendehin pangisihan isellan bengngihin duk binuˈusan weˈ ne isellanin diyataˈ kōk si Isa. \v 4 Saguwaˈ niyaˈ meˈ aˈa malaˈihin astel duk magbissā-bissā siye. “Weˈey isellan bengngi miyaˈan pinakaˈatan sa miyaˈan?” paˈinde. \v 5 “Gam pe miyaˈan pinabellihan labi tellu hatus pilak duk ulinen pangurung si meˈ mamiskinin.” Hangkan inamāhan teˈed weˈ de dendehin. \v 6 Saguwaˈ paˈin si Isa si siye, “Pasagadanun bi iye. Weˈey iye sasewbi? Hāp hininangne si aku inin. \v 7 Peggeˈ mamiskinin,” paˈin si Isa, “gaˈi du usaˈ amban kaˈam, duk sumiyan-sumiyan kaˈam mabayaˈ, kapanabang kaˈam si siye. Saguwaˈ aku, gaˈi ku teteg tuˈu si kaˈam. \v 8 Dende inin, hininang weˈ ne tageˈesnen. Inisellanan weˈ ne andang barankun panyap pangubul akuhin. \v 9 Duk sabennal akahante kaˈam,” paˈin si Isa, “antag-antag si tibuˈukan dunya minahalayak aka-aka mahāpin, inaka-aka du isab tahinang dende si aku inin, pangesseb-ngesseban meˈ aˈahin iye.” \s1 Paˈisun si Judas muddihan si Isa \r (Mateo 26.14-16; Lukas 22.3-6) \p \v 10 Manjari pagubus miyaˈan, si Judas Iskariyot, dambuwaˈ si meˈ tindeg si Isa sampūˈ duk duwehin, hap pī si meˈ nakuraˈ meˈ imamin supaya tabuddihanne si Isa duk tasōnganne si siye. \v 11 Na, pagkalede pinaˈin si Judasin, sinna teˈed siye duk nanggup siye ngurungan iye sīn. Manjari puwas miyaˈan, miha ne si Judas waktu hāp panōngne si Isa si siye. \s1 Magpanyap disi Isa para si pagjamu-jamuhan Pangessebanin \r (Mateo 26.17-19; Lukas 22.7-13) \p \v 12 Na, taˈabut ne tagnaˈ ellew kādjaˈanin pagkakande pan gaˈi sinagetan pasuligin. Ellew miyaˈan subey meˈ aˈahin numbaliˈ anak bili-bili kakande pangessebande pamaluwas Tuhan bangsaden amban kamatey laˈi si lahat Misil awwalley. Tinilew si Isa weˈ meˈ tindegnen, paˈinde, “Tuwan, antag kami kabayaˈannu pī manyapan kaˈu pamanganannu pagkādjaˈan inin?” \v 13 Dinaˈak weˈ si Isa meˈ tindegnen duwangan duk paˈinne si siye, “Pī kaˈam dem puweblo miyaˈan. Niyaˈ iyan aˈa tasampangbi laˈi magboˈo komboˈ isihan boheˈ. Nuhut kaˈam iye. \v 14 Duk bang ne iye paˈasek dem lumaˈ, paˈinun bi si dapuˈ lumaˈ miyaˈan, ‘Dinaˈak kew tinilew weˈ guruhin bang antag koˈ bilik pagjamu-jamuhanne duk meˈ tindegnen para si Kādjaˈan Pangessebanin.’ \v 15 Manjari niyaˈ iyan pakitehanne kaˈam bilik luha laˈi diyataˈ lumaˈ,” paˈin si Isa. “Andang ne panyap bilik miyaˈan. Laˈi ne kaˈam maghatul kinakanten bi.” \v 16 Manjari lumengngan ne meˈ tindegne duwanganin pī si puweblo duk takitede laˈi sa pangaka si Isa siyehin. Duk maghatul ne siye laˈi para si pagjamu-jamuhan Pangessebanin. \s1 Tamanan pamangan si Isa duk meˈ tindegnen \r (Mateo 26.20-30; Lukas 22.14-20; Yahiya 13.21-30; 1 Korinto 11.23-25) \p \v 17 Pagsangem ne, hap pī ne si Isa si lumaˈ miyaˈan magtuhut duk tindegne sampūˈ duk duwehin. \v 18 Sasangde ningkoloˈ si lamisahan magkakan, paˈin si Isa si meˈ tindegnen, “Sabennal akahante kaˈam, niyaˈ dangan si kaˈam muddihan aku, saweˈku magtuhut mangan.” \v 19 Magtawus siye dukka duk maggantiˈ siye nilew iye. Paˈin dangan-dangan, “Bugtuˈ dumaˈin aku, Tuwan, ēˈ?” \v 20 Nambung si Isa, paˈinne, “Mamuddihan akuhin dangan kaˈam duk magsawu kami mangan si dambuwaˈ pinggan. \v 21 Aku inin, Anak Manusiyaˈin,” paˈin si Isa, “matey du ku peggeˈ iye iyan gantaˈankun sa sinulat dem kitabin. Saguwaˈ makaˈaseˈ-aseˈ teˈed aˈa mamuddihan Anak Manusiyaˈin. Gam pe aˈa miyaˈan gaˈ inanakan.” \p \v 22 Sasangde mamanganin, ngeddoˈ si Isa pan duk pagubus iye magpasalamat si Tuhan, kinepak-kepak weˈ ne bu pinangurung weˈ ne si siye. Paˈinne, “Ngeddoˈ kaˈam. Pan inin barankun.” \v 23 Manjari ngeddoˈ iye sawan duk pagubus iye magpasalamat si Tuhan, pinangurung weˈ ne si siye duk nginum siye kēmon. \v 24 Paˈin si Isa si siye, “Inin lahaˈkun sōng buˈus sabab meˈ aˈa ekka. Inin tandaˈ weˈ tumanan Tuhanin du janjiˈnen. \v 25 Sabennal akahante kaˈam, puwas inin gaˈi ne ku nginum boheˈ ubas balik samantaˈan gaˈi pe ku nginum ininum baˈahuhin dem pagbayaˈan Tuhanin.” \v 26 Manjari ngalang siye dambuwaˈ kalangan pamudji Tuhan, ubus bu paluwas ne siye pī si kūd Jaitun. \s1 Pinaˈal pamasuwey si Petrosin \r (Mateo 26.31-35; Lukas 22.31-34; Yahiya 13.36-38) \p \v 27 Paˈin si Isa si siye, “Kēmon kaˈam, ambananbi du ku. Peggeˈ tasulat inin dem kitab, pinaˈin, ‘Daˈakku pinapatey magbantey bili-bilihin, manjari meˈ bili-bilinen magkanat-kanat.’ \v 28 Saguwaˈ pagellum ne ku balik, magkasuwaˈ du kite bi. Padehellu ku amban kaˈam pī si lahat Jalil.” \v 29 Manjari paˈin si Petros si iye, “Bisan kēmon siye ngambanan kaˈu, Tuwan, saguwaˈ aku, asal gaˈi kew ambananku.” \v 30 Paˈin si Isa si iye, “Sabennal akahante kew, sangem inin du, gaˈi pe manukin makatingkowak minduwe, kapamasuwey ne kew mintellu weˈ gaˈi ku kataˈuhannu.” \v 31 Saguwaˈ pasōng si Petros missā pinamuwakkad, paˈinne, “Bisan pe ku matey patuhut si kaˈu, asal gaˈi kew teˈed pasuweyanku.” Duk kēmon siye, inin isab binissāden. \s1 Si Isa ngampun si Tuhan laˈi si kabbun Getsemane \r (Mateo 26.36-46; Lukas 22.39-46) \p \v 32 Manjari palanjal siye pī si kabbun inēnan Getsemane. Paˈin si Isa si meˈ tindegnen, “Ningkoloˈ kaˈam tuˈu tiggelanku laˈi māku-māku si Tuhan.” \v 33 Duk binoˈo weˈ ne si Petros duk si Yakub duk si Yahiya. Nagnaˈ iye kebba-kebbahan duk sasew dem ateynen. \v 34 Manjari paˈinne si siye, “Ateykun dukka teˈed, agen-agen makamatey aku. Paˈamban ne kaˈam tuˈu duk magjaga kaˈam.” \p \v 35 Manjari lumengngan iye patala-tala duk pasujud iye diyataˈ bulak duk ngampun iye si Tuhan weˈ bang makajari gaˈi pinaˈantag si iye kabinasahan sōng matekka si iyehin. \v 36 Duk paˈinne, “O Ammaˈ, kēmon tahinangnu. Bang kew mabayaˈ daˈa ku pasagadanun bininasa. Saguwaˈ dumaˈin tinuhutin kinabayaˈankun, saguwaˈ kinabayaˈannun.” \p \v 37 Manjari balik iye pī si meˈ tindegnen duk takitene siye kapatuli. Paˈinne pu si Petros, “O, Simon, tuli kew? Gaˈi kew kapagjaga bisan da ora? \v 38 Papateng-pateng kaˈam duk māku-māku kaˈam si Tuhan supaya kaˈam gaˈi taboˈo weˈ sassat. Tapikil weˈ atey saguwaˈ gaˈi kaˈanggawtaˈan weˈ baran.” \p \v 39 Manjari tahalaˈ ne isab si Isa duk māku-māku iye, binalik weˈ ne bakas binissāne si Samanen. \v 40 Ubus balik ne isab iye pī si meˈ tindegnen duk takitene siye kapatuli peggeˈ kinaruˈ teˈed siye. Gaˈi kataˈuhande bang ine panambungde si Isahin. \p \v 41 Pagbalik si Isa kamintellunen, paˈinne si siye, “Tuli pe kaˈam duk pahali pe? Sarang ne iyan. Tekka ne waktuhin. Aku, Anak Manusiyaˈin, sōng sinōngan ne si antanan meˈ aˈa dusehan. \v 42 Kuwat kaˈam, sūng ne kite bi. Payamanun bi, tiyaˈ ne aˈa mamuddihan akuhin.” \s1 Paniggew pu si Isahin \r (Mateo 26.47-56; Lukas 22.47-53; Yahiya 18.3-12) \p \v 43 Manjari sasang si Isa pe mamissāhin, tekka si Judas. Dambuwaˈ iye si meˈ sampūˈ duk duwe tindeg si Isahin. Banes teˈed aˈa nuhut si Judas magbarung duk magboˈo meˈ kakakal. Siye miyaˈan dinaˈak pī weˈ meˈ nakuraˈ imamin duk meˈ guru si saraˈ āgamahin duk meˈ kabahiˈanin. \v 44 Kaˈurungan siye indan weˈ si Judas. Bakas paˈinne hep si siye, “Sine-sine ūkku, iye ne iyan aˈahin. Siggewun bi iye duk boˈohun bi tahalaˈ duk banteyanun bi pinahāp-hāp.” \p \v 45 Manjari pagtekkade laˈi, magtawus si Judas patapit pu si Isa duk paˈinne, “Tuwan.” Bu inūk si Isa weˈ ne. \v 46 Manjari siniggew ne si Isa weˈ de duk inantan weˈ de pahaget. \v 47 Saguwaˈ niyaˈ dambuwaˈ meˈ magtengge matapitin, ngurus barungnen duk pineddang weˈ ne daraˈakan imam nakuraˈin, duk butas tayingenen. \v 48 Manjari paˈin si Isa si meˈ maniggew iyehin, “Weˈ kannalbi mundu ku hangkan kaˈam pitu niggew aku magbarung duk magboˈo meˈ kakakal? \v 49 Ellew-ellew laˈi ku magusihat dem langgal hadje. Laˈi du kaˈam saguwaˈ gaˈ ku siggewbi laˈi. Saguwaˈ,” paˈinne, “subey katumanan kēmon tasulat dem kitabin.” \v 50 Manjari kēmon tindeg si Isahin nayikutan iye duk lahi siye. \p \v 51 Manjari niyaˈ isab laˈi dambuwaˈ subul patuhut pu si Isa. Magdikat hadja iye. Sōng isab iye siniggew weˈ de. \v 52 Saguwaˈ inambanan weˈ ne dikatnen duk magubas iye magkuwantang. \s1 Si Isa si harapan meˈ kakunsihalanin \r (Mateo 26.57-68; Lukas 22.54-55, 63-71; Yahiya 18.13-14, 19-24) \p \v 53 Manjari binoˈo weˈ de si Isa pī si lumaˈ imam nakuraˈin. Duk magtipun isab laˈi kēmon nakuraˈ imamin duk meˈ kabahiˈanin duk meˈ guru si saraˈ āgamahin. \v 54 Na, si Petros paturul pu si Isa saguwaˈ patala-tala, sampay pī diyalem lame lumaˈ imam nakuraˈin. Ningkoloˈ iye duk meˈ guwaldiyahin si bihing ebbut ngindāng. \p \v 55 Manjari meˈ nakuraˈ imamin duk meˈ kakunsihalanin miha pureba panuntutande si Isa supaya iye tapapateyde. Saguwaˈ gaˈ niyaˈ kasuwaˈde panuntutande iye. \v 56 Ekka naksiˈ kuntara pu si Isa saguwaˈ gaˈi bennal duk gaˈi maguyun meˈ bissāden. \p \v 57 Ubus niyaˈ sinduwe kuwat naksiˈ kuntara pu si Isa gaˈi du isab bennal. \v 58 Paˈinde, “Bakas takale kami aˈa inin magpaˈin weˈ larakne koˈ langgal mahadjehin, hininang weˈ manusiyaˈ, duk dem tellu ellew matengge koˈ iye seddili saguwaˈ dumaˈin aˈa mangahinang iyehin.” \v 59 Saguwaˈ bisan pe kuweˈ miyaˈan panaksiˈden, gaˈ du maguyun meˈ bissāden. \p \v 60 Manjari nengge imam nakuraˈin laˈi si tengngaˈde nilew si Isa. Paˈinne, “Gaˈ niyaˈ sambungnu si meˈ tuntutde si kaˈu inin?” \v 61 Saguwaˈ gaˈ si Isa nambung. Manjari tinilew iye balik weˈ iman nakuraˈin, paˈinne, “Kaˈu ne ke Almasihin, Anak Tuhanin?” \v 62 “Aku ne,” sambung si Isahin. “Duk kitebi du ku iyan, aku, Anak Manusiyaˈin, ningkoloˈ si kanawanan Tuhan Mabalakatanin. Duk kitebi du ku iyan pitu magtuhut duk meˈ inalak amban diyataˈ langit.” \v 63 Manjari ginaret weˈ imam nakuraˈin semmeknen hawal peddiˈ ateynen. Duk paˈinne, “Weˈey pe kite bi subey miha meˈ saksiˈ? \v 64 Takalebi ne binissāne miyaˈan, kuweˈ Tuhanin iye. Ine hukumanbin?” Paˈinde kēmon, “Hukuman kamihin weˈ subey iye pinapatey.” \p \v 65 Manjari sinduwe meˈ aˈahin nagnaˈ ngaluraˈan iye. Binennesan isab weˈ de luwenen duk pinagsuntukan iye weˈ de. Paˈinde si iye, “Na, untukun koˈ, sine manuntuk kaˈuhin.” Duk sinampak isab iye weˈ meˈ guwaldiyahin pangeddoˈde iyehin. \s1 Masuwey si Petros weˈ gaˈi kataˈuhanne si Isa \r (Mateo 26.69-75; Lukas 22.56-62; Yahiya 18.15-18, 25-27) \p \v 66 Manjari sasang si Petros laˈi si lame, niyaˈ dambuwaˈ dende daraˈakan imam nakuraˈin hap pī laˈi. \v 67 Pagkitene si Petros ngindāng, dinendengan teˈed iye weˈ ne duk paˈinne, “Oy, kaˈu isab bakas saweˈ aˈa Nasaret miyaˈan, si Isa.” \v 68 Saguwaˈ masuwey si Petros, paˈinne, “Gaˈi kataˈuhanku duk gaˈi tasabutku bang ine binissānu iyan.” Duk magtawus iye tahalaˈ tudju tarangka. Manjari ningkowak manukin. \v 69 Takite ne isab iye balik weˈ dende daraˈakan miyaˈan duk paˈin dendehin si meˈ aˈa magtengge malaˈihin, “Aˈa miyaˈan saweˈde isab.” \v 70 Saguwaˈ masuwey ne isab si Petros. Gaˈ du tiggel, meˈ aˈa magtengge malaˈihin magpaˈin pu si Petros, “Gaˈi kew kapamasuwey weˈ dumaˈin kew saweˈde peggeˈ aˈa Jalil du kew isab.” \v 71 Saguwaˈ nuknaˈan si Petros dinen duk napa iye. Paˈinne, “Asal gaˈi kataˈuhanku aˈa pagbissābi iyan.” \v 72 Magtawus tingkowak manukin. Kaminduwenen ne inin. Manjari taˈesseb weˈ si Petros bakas pinaˈin si Isa si iyehin, “Gaˈi pe makatingkowak manukin minduwe, kapamasuwey ne kew mintellu weˈ gaˈi ku kataˈuhannu.” Sakaliˈ tapikil si Petros inin, magtangis iye. \c 15 \s1 Si Isa si harapan Pilatus \r (Mateo 27.1-2, 11-14; Lukas 23.1-5; Yahiya 18.28-38) \p \v 1 Pagsakaliˈ ne salung, magtipun meˈ nakuraˈ imamin duk meˈ kabahiˈanin duk meˈ guru si saraˈ āgamahin. Siye meˈ kakunsihalan mangahukumin. Magisun siye bang inumeyde pu si Isahin. Manjari pagubus siye magisun, iningketan weˈ de si Isa duk binoˈo weˈ de pī sinōngan pu Pilatus. \v 2 Tilew Pilatus iye, paˈinne, “Sultan meˈ Yahudihin ke kew?” Nambung si Isa, paˈinne, “Iye du pinaˈinnu iyan.” \v 3 Na, ekka tuntut meˈ nakuraˈ imamin si iye. \v 4 Tinilew iye balik weˈ Pilatus, paˈinne, “Gaˈ niyaˈ panambungnu? Payamanun kaˈekka tuntutde si kaˈu.” \v 5 Saguwaˈ gaˈ ne nambung si Isa, hangkan ulaliˈ teˈed Pilatus. \s1 Si Isa ilaboˈan hukuman pinapatey \r (Mateo 27.15-26; Lukas 23.13-25; Yahiya 18.39—19.16) \p \v 6 Na kahabaˈ tahun, bang baytu Kādjaˈan Pangesseban, iye addat Pilatusin maluwas iye dambuwaˈ pilisu, sine-sine pāku meˈ aˈahin pinaluwas. \v 7 Masa miyaˈan, niyaˈ laˈi aˈa kinalabusu. Ēnnen Barabbas. Laˈi iye magtuhut duk meˈ saweˈne bakas manguntarahan gubelnohin duk makapapatey iye meˈ aˈa masa miyaˈan. \v 8 Ekka meˈ aˈa pī pu si Pilatus duk pināku weˈ de weˈ maluwas iye dambuwaˈ pilisu sa addat luwal hininangne tahun-tahunin. \v 9 Tinilew siye weˈ Pilatus, paˈinne, “Mabayaˈ kaˈam paluwasku si kaˈam Sultan meˈ Yahudihin?” \v 10 Hangkan siye tinilew weˈ ne sa miyaˈan peggeˈ kataˈuhanne weˈ sinōngan si Isa weˈ meˈ nakuraˈ imamin si iye, peggeˈ kinimbūhan si Isa weˈ de. \v 11 Saguwaˈ meˈ aˈa mabanesin tasegeˈ weˈ meˈ nakuraˈ imamin weˈ subey pākude si Barabbas pinaluwasin, dumaˈin si Isa. \v 12 Paˈin si Pilatus ne isab si siye, “Inumeyku si aˈa inēnanbi Sultan meˈ Yahudi inin?” \v 13 Magkalolop siye, paˈinde, “Lansangun iye diyataˈ olom.” \v 14 Paˈin Pilatus si siye, “Weˈey? Ine laˈat tahinangnen?” Saguwaˈ pasōng ne siye magkalolop, paˈinde, “Lansangun iye diyataˈ olom.” \v 15 Manjari kabayaˈan Pilatusin weˈ duhulanne kabayaˈan meˈ aˈa mabanesin, hangkan pinaluwas weˈ ne Barabbas si siye. Duk pagubus si Isa daˈakne ilubakan, sinōngan ne iye weˈ Pilatus supaya iye talansang diyataˈ olom. \s1 Hinang dagey si Isa weˈ meˈ sundaluhin \r (Mateo 27.27-31; Yahiya 19.2-3) \p \v 16 Manjari binoˈo si Isa tahalaˈ weˈ meˈ sundaluhin pī si lame astanaˈ gubnulin. Duk ilinganan weˈ de patipun kēmon sundalu da kumpaniyahin. \v 17 Manjari pinasemmekan weˈ de si Isa semmek taluk kuweˈ bantuk semmek sultan. Ubus ngalakal isab siye bāhan luhihan, hininang kuweˈ korona sultan, bu pinapī weˈ de si kōkne. \v 18 Manjari magmā-mā pinahadje si Isa weˈ de, paˈinde, “Assalamu alaikum, Sultan meˈ Yahudihin.” \v 19 Pinaglubakan weˈ de kōk si Isahin duk kayu-kayu, duk pinagluraˈan iye weˈ de. Ubus pasujud siye si iye. \v 20 Pagubus iye hinangde dagey, iluwasan weˈ de semmek talukin bu pinasemmekan iye balik duk semmekne tagnaˈin. Ubus binoˈo ne iye weˈ de pabukut duk ne iye talansang diyataˈ olom. \s1 Pangalansang si Isa diyataˈ olomin \r (Mateo 27.32-44; Lukas 23.26-43; Yahiya 19.17-27) \p \v 21 Manjari niyaˈ aˈa pabutas, ēnnen si Simon, aˈa amban lahat Kirene. Bakas amban lahat diyataˈ iye balik pī si puweblo. Si Simon inin sama Iskandal duk si Rupus. Ginagahan iye weˈ meˈ sundaluhin dinaˈak pinanangkit olom sōng pangalansangan si Isahin. \v 22 Binoˈo weˈ de si Isa pī si lugal inēnan Golgota. Hāti ēn miyaˈan, “Lahatan Bungkug.” \v 23 Paglaˈi ne si Isa, niyaˈ sōng pamaˈinumde iye boheˈ ubas sinagetan tambal inēnan mira. Saguwaˈ gaˈ tayimaˈne. \v 24 Manjari ilansang ne iye weˈ de diyataˈ olom bu pinatengge weˈ de olomin. Pinagbahagiˈ-bahagiˈan weˈ meˈ sundaluhin meˈ semmek si Isahin. Maglegot siye magdaˈagan duk kataˈuhande bang semmek inggehin daˈagan dangan-danganin. \v 25 Ellet lettu duk salung pangalansangde iye diyataˈ olomin. \v 26 Duk tuntut si iyehin sinulat diyataˈ olom sa inin: “Inin Sultan meˈ Yahudihin.” \v 27 Duk niyaˈ duwangan mundu pinasumbayaˈ pu si Isa ilansang diyataˈ olomde. \v 28 Dambuwaˈ olomin pinatengge si kanawanne duk dambuwaˈin si bibanganne. \p \v 29 Duk meˈ aˈa mapalabeyin, pinagsayehan iye weˈ de. Magkeleng-keleng siye duk paˈinde, “Aha. Paˈinnu talaraknu langgal hadjehin, ubus bu patenggenu balik dem tellu ellew. \v 30 Bang tatabangnu dinun, duwaˈi kew amban olom iyan.” \v 31 Damikkiyan isab meˈ nakuraˈ imamin duk meˈ guru si saraˈ āgamahin pagudjiˈande iye, paˈinde, “Tatabangne aˈa seddilihin saguwaˈ dinen gaˈi tatabangne. \v 32 Iye koˈ Almasihin, sultan meˈ Israˈilin, na, ambat iye duwaˈi amban olom iyan. Bang takitete iye duwaˈi, na, kahagad ne kite.” Duk meˈ ilansang pinasumbayaˈ si iyehin, missā-missāhan iye du isab. \s1 Kamatey si Isahin \r (Mateo 27.45-56; Lukas 23.44-49; Yahiya 19.28-30) \p \v 33 Na, paglettu ne ellewin, maglindem dem tibuˈukan lahat miyaˈan sampay lisag tellu kohapin. \v 34 Paglisag tellu ne, magkilahap si Isa papales, paˈinne, “Eloi, Eloi, lama sabachthani?” Hātinen, “O Tuhanku, weˈey ku pasagadannu?” \v 35 Pagtakale inin weˈ meˈ aˈa magtengge-tengge malaˈihin, salaˈ pakakalehanden. Paˈinde, “Pakalehun bi be. Lingananne Nabi Eliyas.” \v 36 Magtawus niyaˈ aˈa magubas pī moˈo kuweˈ gapas bu ngaleglebanne magdem ininum. Ubus tinogsokan weˈ ne miyaˈan diyataˈ kayu-kayu bu sinōngan weˈ ne pamasessep pu si Isa. Paˈin aˈa miyaˈan, “Daˈa dahuˈ. Payamante bi bang pitu ke Nabi Eliyas maduwaˈi iye amban diyataˈ olomin!” \v 37 Manjari magkilahap si Isa mintedde papales ubus bu bekkat ne napasnen. \p \v 38 Magtawus garet semmek subuk hinang ellig dem langgal hadjehin. Garet paduwe amban diyataˈ ngeregseˈ diyawaˈ. \v 39 Pagkite kapitan manengge mapaharap si olomin weˈ sa miyaˈan kabekkat napas si Isahin, nambat iye, paˈinne, “Sabennal aˈa inin Anak Tuhanin.” \p \v 40 Niyaˈ laˈi meˈ dende mayam-mayam amban katala-talahan. Dem grupu miyaˈan laˈi si Mariyam dende amban Magdalahin, duk si Salome. Laˈi isab si Mariyam, saˈi si Joses duk si Yakub bataˈin. \v 41 Meˈ dende miyaˈan manuhut-nuhut si Isahin duk siye manguntul iyehin palaˈine si lahat Jalilin. Duk ekka pe isab meˈ dende seddili laˈi, meˈ bakas manuhut iye hap Awrusalamin. \s1 Pangubul si Isahin \r (Mateo 27.57-61; Lukas 23.50-56; Yahiya 19.38-42) \p \v 42 Ellew Pagpanyap miyaˈan, hātinen, dam bahangi meke ellew liˈi. Pagkohap ne ellew miyaˈan, tekka laˈi si Yusup. \v 43 Si Yusup inin aˈa amban puweblo Arimati. Kunsihal inaddatan iye. Inagad-agad weˈ ne katuman meˈ paˈalan sabab pagbayaˈ Tuhanin. Manjari magtawakkal iye pī pu si Pilatus duk pināku weˈ ne bangkey si Isahin. \v 44 Ulaliˈ Pilatus pagkalene weˈ matey ne si Isa. Ilinganan weˈ ne kapitanin duk tinilew weˈ ne bang tiggel ne ke kamateynen. \v 45 Pagkataˈuhanne amban kapitanin weˈ asal matey ne si Isa, pinangurung ne weˈ ne bangkeynen pu si Yusup. \v 46 Manjari melli si Yusup kakanaˈ duk pagubus ilebbes weˈ ne si Isa amban diyataˈ olomin, sinaput weˈ ne duk kakanaˈin. Ubus pinabāk weˈ ne dem lingab pagkubulan, batu ilowangan. Ubus bu ngaligid iye batu panampeng gawang lingabin. \v 47 Laˈi mayam-mayam si Mariyam dende amban Magdalahin, duk si Mariyam saˈi si Josesin, duk takitede bang antag pangubulan si Isahin. \c 16 \s1 Si Isa ellum balik \r (Mateo 28.1-8; Lukas 24.1-12; Yahiya 20.1-10) \p \v 1 Pagpuwas ellew Sabtuˈ, ellew liˈihin, si Mariyam dende amban Magdalahin, duk si Salome, duk Mariyam saˈi si Yakubin, melli laksiˈ duk siye tapī ngalaksiˈan bangkey si Isahin. \v 2 Manjari salung-salung pe ellew Ahad, hap pī siye si kubul. \v 3 Magbissā-bissā siye si lān, paˈinde, “Sine mangaligidan batu tampeng lingabin duk kite bi dumiyalem?” Bu asal hadje batuhin. \v 4 Pagtekkade laˈi, takitede batuhin ubus ne iligidan. \v 5 Padiyalem siye dem lingab. Ngite siye laˈi dambuwaˈ lella bataˈ magsemmek poteˈ ningkoloˈ-ningkoloˈ si antag kanawan. Takeddut teˈed siye. \v 6 Paˈinne si siye, “Daˈa kaˈam tinalew. Kataˈuhanku pihabi si Isa, aˈa Nasaret bakas ilansang diyataˈ olomin. Gaˈ ne iye tuˈu. Ellum ne iye balik. Payamanun bi bakas pamabākan iyehin. \v 7 Na, pī ne kaˈam,” paˈinne, “akahanun bi meˈ tindegnen duk si Petros weˈ padehellu iye amban kaˈam hap lahat Jalil. Kitebi du iye iyan laˈi, sa pangakane kaˈamin.” \v 8 Manjari paluwas siye duk lahi siye amban kubulin peggeˈ migpid siye hawal dahitden. Gaˈ niyaˈ bissāde bisan pu sine peggeˈ tinalew siye. \s1 Pakite si Isa pu si Mariyam, dende amban Magdalahin \r (Mateo 28.9-10; Yahiya 20.11-18) \p \v 9 Pagellum ne balik si Isa amban kamateynen ellew Ahad miyaˈan, paguwaˈ iye dehellu pu Mariyam dende amban Magdalahin, iye ne bakas pinaluwasanne seyitan pituˈin. \v 10-11 Manjari pī si Mariyam si meˈ tindeg si Isahin sasangde laˈi magsugul duk magtangis. Inakahan siye weˈ Mariyam weˈ ellum si Isa duk bakas takitene, saguwaˈ gaˈ siye kahagad. \s1 Pakite si Isa si duwangan meˈ tindegnen \r (Lukas 24.13-35) \p \v 12 Pagubus miyaˈan, paguwaˈ si Isa si duwangan tindegnen sasangde lumengngan hap lahat diyataˈ. Saguwaˈ pinda bantuknen. \v 13 Manjari balik siye hap Awrusalam ngakahan meˈ saweˈden. Saguwaˈ gaˈ du isab siye kinahagad weˈ de. \s1 Pakite si Isa si meˈ tindegne sampuk-dambuwaˈin \r (Mateo 28.16-20; Lukas 24.36-49; Yahiya 20.19-23; Hinangan 1.6-8) \p \v 14 Ubus miyaˈan, paguwaˈ si Isa si sampūˈ duk dambuwaˈ tindegnen sasangde mangan. Inamāhan siye weˈ ne peggeˈ gaˈ siye kahagad duk peggeˈ tuwas kōkden. Paˈinne, bisan siye inakahan weˈ meˈ bakas mangite iyehin weˈ ellum ne iye balik amban kamateynen, gaˈi du siye kahagad. \v 15 Manjari paˈinne si siye, “Pī kaˈam si kēmon kalahat-lahatan si dunya duk mahalayakun bi aka-aka mahāpin si kēmon manusiyaˈ. \v 16 Sasuku makahagadin duk tapandi, tandaˈ weˈ sandel ne iye si aku,” paˈin si Isa, “timbul du iye. Saguwaˈ manggaˈi makahagadin, tewwaˈ hukuman Tuhanin du. \v 17 Duk meˈ masandel si akuhin, inurungan du balakat maghinang meˈ hinangan makaˈulaliˈ. Makapaluwas siye iyan meˈ seyitan weˈ balakat ēnkun duk makabissā siye meˈ bissā gaˈi kataˈuhande. \v 18 Bang siye bessuwang makaˈantan sawe, duk bang siye bessuwang makaˈinum ine-ine gantaˈ makamatey, gaˈi du makaˈine siye. Duk bang bettadde tanganden si meˈ masakihin, kawuliˈan du siye.” \s1 Paˈangkat si Isa hap surgaˈin \r (Lukas 24.50-53; Hinangan 1.9-11) \p \v 19 Manjari pagubus Panuhutanin si Isa missā si meˈ tindegnen, paˈangkat iye hap surgaˈ duk ningkoloˈ iye si kanawanan Tuhanin, lugal mabangsahanin. \v 20 Manjari lumengngan ne meˈ tindegnen magmahalayak si kēmon kalahat-lahatan. Duk inurungan siye weˈ Panuhutanin balakat maghinang meˈ hinangan balakatan, supaya kataˈuhan meˈ aˈahin weˈ toˈo meˈ panoloˈden.