\id LUK  
\ide UTF8
\h LUKE 
\toc3 Luk 
\toc1 GOSPEL ROK LUKE 
\toc2 Luke 
\mt2 GOSPEL ROK  
\mt1 LUKE  
\ip \bk Fare Gospel rok Luke\bk* e be dag ni Jesus e en nike micheg Got ni bayi pi’ ni nge mang Tabiyul rok piyu Israel nge pi’in gathi yad piyu Israel. Luke e ke yoloy ni Kan ni Thothup e gagiyegnag Jesus ni nge weliy e Thin Ni Bfel’ ngak e pi’in gafgow. Miki yoloy bo’or ban’en ni murung’agen Jesus ni i ayuweg e girdi’ u fithik’ urngin mit e gafgow rorad. Rib gagiyel murung’agen e felfelan’ ni bay ko tin som’on e guruy ko Gospel rok Luke ni bochan Jesus ni pi’ Got nge yib nga fayleng, ma ku bay murung’agen e felfelan’ ni tay pi gachalpen Jesus ko ngiyal’ nni fek nga tharmiy, ni bay ko tin tomur e guruy. I Luke e yoloy ko re Gospel ney murung’agen rogon ni i ilal e michan’ rok e girdi’ ngak Jesus nge rogon ni yad be wereg fare Thin Ni Bfel’ nga tomuren nni fek Jesus nga tharmiy, miki yoloy Luke e pi thin ney ko babyor ni Acts.  
\ip Pire’ ban’en ni bay ko Gospel rok Luke ni go’ Luke e yoloy, ni aram murung’agen e tang ko engel, nge pi tagafaliy e saf nranod ra guyed Jesus ni ka fin ni gargeleg, nge murung’agen Jesus ni kab pagel me yan nga Tempel, nge fanathin ni murung’agen be’ u Samaria, nge murung’agen ba pagel ni yan ngabang. Luke e be dag ngodad ko re Gospel ney nri ba ga’ fan e meybil, nge Kan ni Thothup, ma ku be dag ngodad rogon ni i pigpig boch e ppin ngak Jesus, nge rogon nma n’ag Got fan e denen.  
\is1 Tin ni bay riy  
\io1 Tabolngin e Gospel 1:1–4  
\io1 Gargel ntay ngak John nma tawfe nge ngak Jesus nge rogorow ko ngiyal’ ni ka yow bbitir 1:5—2:52  
\io1 Machib nge tawfe ni i tay John nma tawfe 3:1–20  
\io1 Tawfe ntay ngak Jesus nge mo’onyan’ ni i guy rogon ni nge denen Jesus 3:21—4:13  
\io1 Jesus ni be machib ma be ayuweg e girdi’ nu Galile 4:14—9:50  
\io1 U Galile nga Jerusalem 9:51—19:27  
\io1 Bin tomur e wik ni immoy Jesus u Jerusalem nge ta pi binaw nib chugur ngay 19:28—23:56  
\io1 Fos ko yam’ ni tay Jesus, nge rogon ni i m’ug u fithik’ girdi’en, nge rogon nni fek nga tharmiy 24:1–53  
\c 1  
\s1 Tin ni m’on e thin  
\p
\v 1 Theofilus:  
\p Bo’or e girdi’ ni kar athamgiliyed ni ngar yoloyed murung’agen e pin’en nike yib i m’ug u fithik’dad.  
\v 2 Kar yoloyed e n’en ni kanog ngodad ni fa’ani yog e pi’in nra guyed e pin’ey ko som’on miyad weliy murung’agen.  
\v 3 Theofilus, bochan e kug fal’eg i gay murung’agen e pin’ey ni gubin aram ko tabolngin riy, me ere kug finey ni bfel’ ni nggu yoloy murung’agen nib yaram nggu pi’ ngom.  
\v 4 Kug rin’ ni aray rogon ni fan e ngam nang e tin riyul’ ni ir e nge pagan’um ngay u murung’agen fa pin’en ni kan fil ngom.   
\s1 I John nma tawfe nnib nog ni bay ni gargeleg  
\p
\v 5 Ngiyal’ i n’en ni ba’aram ni Herod e pilung u Judea,\f + \fr 1:5 \fk JUDEA: \ft Re thin ney e be yip’ fan ga’ngin yu Palestine.\f* e immoy ba prist ni Zakariah fithingan, ni ir reb e tirok’ Abiah e prist. Ma fithingan e bpin rok e Elisabeth, ni ku ir be’ ni yib u ba tabinaw ni ba’aram nma yib e prist riy.  
\v 6 Ni yow l’agruw ma ur pirew ni bfel’ e ngongol rorow u p’eowchen Got, ma yow be fol ko tin keyog Somol nge pi motochiyel.  
\v 7 Ma dariy fakrow ya dabkiyag ni nge diyen Elisabeth, me ir nge Zakariah e yow l’agruw ni kar pilibthirgow.   
\p
\v 8 Me yan i reb e rran ni be ngongliy Zakariah e maruwel rok u p’eowchen Got nrogon e prist, nike taw ko birok’ e rran ni nge maruwel,  
\v 9 nrogon yalen ni be fol e pi prist riy ni nochi ban’en ni bay e pow riy e nin’ nga but’ me m’ug riy ni Zakariah e ngi i urfiy bogi n’en ni bfel’ bon u daken e altar. Ma aram me yan ngalan fare Tempel rok Somol,  
\v 10 ma ke par e girdi’ ni bo’or u wean ni yad be meybil ngak Got ko re awa nem ni yibe urfiy fa pin’em ni bfel’ bon u daken e altar.  
\v 11 Me m’ug ba engel rok Somol ngak, nike sak’iy nga ba’ ni mat’aw ko fare altar ni ir e kan urfiy fa pin’em ni bfel’ bon u daken.  
\v 12 Ma fa’ani changar Zakariah me guy me gin nike tamdag.  
\v 13 Me ga’ar fare engel ngak, “Zakariah, dab mu tamdag! Ya ke rung’ag Got e meybil rom; ya bpin rom ni Elisabeth e bayi gargelnag ba pagel ni fakam. Ma ngam tunguy fithingan ni John.  
\v 14 Ri bay mu felfelan’, ma ku errogon bo’or e girdi’ ko ngiyal’ ni yira gargeleg riy!  
\v 15 Ya bayi mang be’ ni ba ga’ fan u p’eowchen Somol. Ma thangri dabi unum e wayin ara rrum. Ma bay ni gargeleg ma ba sug ko fare Kan Nthothup.  
\v 16 Ya bayi fulweg bo’or e girdi’ nu Israel ngak Somol ni Got rorad.  
\v 17 Ma bayi yan ni ir e mol’og rok Got, nib gel ma ba gel gelngin e thin rok ni bod Elijah ni profet. Ma bayi fulweg e matam nge bitir nga ta’bang; ma bayi fulweg e girdi’ ndakurir folgad nga kanawo’en e leam nma tay e pi’in nib mat’aw; ma bayi ngongliy rogon girdi’en Somol ngar pired ni yad be sonnag Somol.”   
\p
\v 18 Me ga’ar Zakariah ngak fare engel, “Ra di’in mu gu nang ni bayi yodor? Ya kug pilibthir ma ku errogon e bpin rog nike pilibthir.”   
\p
\v 19 Me fulweg fare engel ngak ni ga’ar, “I gag Gabriel, gu ma par u p’eowchen Got, ni ir e ke l’oegeg ni nggu non ngom ni nggu weliy e re bugithin ni bfel’ ney ngom.  
\v 20 Machane dawori pagan’um ko re bugithin ney ni kug fek i yib ngom, ni bayi taw nga nap’an me yib i m’ug nib riyul’. Ere bay mu par ndabkiyag ni mu’un ko numon ni bochan e de pagan’um ko tin kugog; bay mu par ndabkiyag ni mu’un ko numon nge yan i mada’ ko chirofen ni bay yib i m’ug nib riyul’ e tin kugog ngom.”   
\p
\v 21 Fa’ani be non Zakariah nge fare engel ma be sonnag e girdi’ Zakariah, ni yad be fithrad u wun’rad ko mangfan ni kayigi n’uw nap’an nike par u lan e Tempel.  
\v 22 Ma fa’ani yib nga wean ma dabkiyag nra non ngorad, ma aram mar nanged ni kan piliyeg e changar rok ke guy ban’en u lan e Tempel. Me fanathin ngorad u pa’ ya dabkiyag ni nge yog ta’ab bugithin.   
\p
\v 23 Ma fa’ani mu’ e rran rok Zakariah ni nge maruwel u Tempel, me sul nga tafen.  
\v 24 Ma de n’uw nap’an me diyen Elisabeth ni bpin rok, mi yigi i par u tafen ni lal e pul.  
\v 25 Mi i yog ni be ga’ar, “Rib gol Somol ngog, ya tamra’ ni ug gafgow riy e ke chuweg!”   
\s1 I Jesus nnib nog ni bay ni gargeleg  
\p
\v 26 Ma nga nel’ e pul Elisabeth ko diyen me l’oeg Got fare engel i Gabriel nga bbinaw ni bay u lan yu Galile, ni Nazareth fithingan.  
\v 27 Ni bay bbugithin ni nge yog ngak be’ ni bpin ni kanog ni ngar mabgolgow be’ nib mo’on ni Josef fithingan, ni ir reb i owchen David ni pilung, ni Maria fithingan e re pin nem.  
\v 28 Me yib fare engel i ga’ar ngak, “Nge yib e gapas ngom! I Somol e bay rom, ma ke fal’eg wa’atham ni ba ga’!”   
\p
\v 29 Me ri gin Maria ko thin ni keb i yog fare engel ngak, mi i tafinaynag fan fapi thin ni keyog fare engel.  
\v 30 Me ga’ar fare engel ngak, “Maria, dab mu tamdag, ya Got e kari tow’ath nigem.  
\v 31 Bay mu diyen ngam gargelnag bochi pagel, ma ngam tunguy fithingan ni Jesus.  
\v 32 Ma bayi mang be’ nib tolang ma bay nog ni ir Fak Got ni Th’abi Tolang. Mi Somol ni ir Got e bayi pilungnag; ni bod rogon David ni ir e ga’ rok,  
\v 33 ma bayi mang pilung rok e pi’in owchen Jakob ndariy n’umngin nap’an; ma gagiyeg ni nge tay e dariy n’umngin nap’an ma dabi math bi’id!”   
\p
\v 34 Me ga’ar Maria ngak fare engel, “Dawor gu nang e pumo’on. Ere ra di’in me yodor?”  
\v 35 Me fulweg fare engel ngak ni ga’ar, “Fare Kan Nthothup e bayyib ngom, me yib i par gelngin Got ngom. Ireray fan nre tir nem nib thothup e bay ni pining ni Fak Got.  
\v 36 Mu tafinaynag Elisabeth ni be’ rom. Kanog ndabkiyag ni nge fakay e bitir: machane chiney e nga nel’ e pul ir ko diyen, ni yugu aram rogon nike pilibthir.  
\v 37 Ya dariy ban’en ndabiyag rok Got.”   
\p
\v 38 Me ga’ar Maria, “I gag e tapigpig rok Somol; nggu yodor ni bod ni kamog.” Ma aram me chuw fare engel rok nge yan.   
\s1 I Maria ni yan i guy Elisabeth  
\p
\v 39 Me yan in e rran nga tomuren me fal’eg Maria rogon nge yan nib gurgur ngabangi n’en ni yigo’o burey, nga bbinaw ni bay u lan yu Judea.  
\v 40 Me yan ngalan e naun rok Zakariah ni nge guy Elisabeth.  
\v 41 Ma fa’ani rung’ag Elisabeth laman Maria ni be non, me mithmith fare tir u yin. Me sugnag fare Kan Nthothup Elisabeth,  
\v 42 me non ni ba ga’ laman ni ga’ar, “I gur e ke fal’eg Got wa’atham u fithik’ e bpin! Ma ke fal’eg Got wa’athan e re tir ni bay mu gargelnag!  
\v 43 I gag e mang nike yib chitiningin e Somol rog ni nge guyeg?  
\v 44 Ya yugu nap’an ni gu rung’ag lamam me mithmith e re tir ney u yinag nike felfelan’.  
\v 45 I pagan’um ngak Somol ko tin ni yog ni bay rin’ ngom, aram fan ni kari mfelan’!”   
\s1 Tang ku Maria ni be yog e sorok ngak Got  
\p
\v 46 Me ga’ar Maria:  
\q1 “Kari gog e sorok ngak Somol u lanin’ug;   
\q2
\v 47 ke felan’ug ni bochan Got ni Tabiyul rog.   
\q2
\v 48 Ya ke leam nigeg, i gag e re tapigpig rok ni gub sobut’!  
\q1 Ma chiney i yan ngaram e bay i yog e girdi’ ko urngin e mfen nike fal’eg Got wa’athag,   
\q2
\v 49 ni bochan e pin’en ni yira ngat ngay nike rin’ Got ngog, ni Got nib Th’abi Gel Gelngin.  
\q1 Ma fithingan e ba thothup;   
\q2
\v 50 ma runguy urngin e pi’in bay madgun u wun’rad  
\q2 u reb e mfen nga reb.   
\q1
\v 51 Ya pa’ nib gel e ke k’iyag  
\q2 ke wereg e girdi’ ni yad be ufanthin u lanin’rad ko tin ni kem’ay i leamnag rorad ni ngar ngongliyed.   
\q1
\v 52 Pi pilung ni ba ga’ lungurad e ke chuwegrad u tagil’rad,  
\q2 ma ke tolangnag e pi’in nib sobut’.   
\q1
\v 53 Ke pi’ e tin ni bfel’ ban’en ngak e pi’in yad be yim’ ko bilig,  
\q2 ma ke pag e pi’in pire’ ban’en rorad karanod ndariy ban’en u pa’rad.   
\q1
\v 54 Ma tin ni yog ngak pi chitamangidad ni bay rin’ e ke rin’;  
\q2 ke yib i ayuweg e tapigpig rok i Israel,   
\q1
\v 55 ma de pag talin ni nge runguy Abraham  
\q2 nge urngin e pi’in owchen Abraham ndariy n’umngin nap’an!”   
\p
\v 56 Me par Maria rok Elisabeth ni gonap’an e dalip e pul, me sul nga tabinaw rok.   
\s1 John nma tawfe nni gargelnag  
\p
\v 57 Me yan i taw nga nap’an Elisabeth ni nge gargel, me gargel ma bochi pagel.  
\v 58 Ma girdi’ nib chuchugur taferad ngak nge girdi’ rok e rrung’aged rogon feni fel’ e ngongol rok Somol ngak, ma aram ma yad gubin nra uned ngak ko felfelan’.   
\p
\v 59 Ma gonap’an e nga reb e wik yangren fare tir marbad ya nga ni maad’ad ngak fare tir; ma kar fineyed ni ngar tunguyed ngachalen e chitamngin ngak ni Zakariah.  
\v 60 Me ga’ar e chitiningin, “Danga’! Ya ngan tunguy fithingan ni John.”   
\p
\v 61 Miyad yog ngak ni lungurad, “Ma dariy be’ rom ni errogon ngachalen!”  
\v 62 Ma aram miyad non u pa’rad ngak e chitamngin fare tir ko bin ngan e ngachal e ba’adag ni ngan tunguy ngak fare tir.   
\p
\v 63 Me ning Zakariah e babyor ni ngan pi’ ngak, me yoloy nga daken e babyor ni ga’ar, “I John e ngan tunguy ngak.” Ma yad gubin nra gin gad ko ren’em!  
\v 64 Ka chingiyal’ nem me yag ni nge non Zakariah bayay, ma aram me tabab i pining e sorok ngak Got.  
\v 65 Ma urngin fapi cha’ nib chuchugur taferad ngak e yib e tamdag ngorad me wear murung’agen e pin’ey ngak urngin e girdi’ ni yad be par u daken e burey i yan ko nug nu Judea.  
\v 66 Ma urngin e girdi’ ni rung’ag e ra tafinay niged miyad fith ni lungurad, “Ra ilal e re tir ney ma be’ ni bu uw rogon?” Ya kari m’ug ni bay gelngin Somol rok.   
\s1 Yiiy rok Zakariah  
\p
\v 67 Zakariah ni chitamngin fare tir e yib fare Kan Nthothup i suguy nge yi’iynag e pi thin ni ba’aray ni ga’ar:   
\q1
\v 68 “Ngad pininged e sorok ngak Somol, ni ir fare Got rok yu Israel!  
\q2 Ya ke yib ni nge ayuweg e girdi’ rok nge biyuliyrad.   
\q1
\v 69 Ya ke pi’ be’ ke yib nib gel gelngin nrayag rok ni nge thapegdad ngak Got,  
\q2 ni be’ ni ir reb i owchen David ni tapigpig rok.   
\q1
\v 70 Ba’aray e n’en ni yog kakrom u l’ugun e pi profet rok nib thothup:   
\q2
\v 71 I yog ni bayi chuwegdad u pa’ e pi to’ogor rodad,  
\q2 ngu gelngin e pi’in nib fananikaydad.   
\q1
\v 72 Me yog ni bayi runguy e pi chitamangidad,  
\q2 ya kabay u wan’ e m’ag rok nib thothup.   
\q1
\v 73-74 Ya rib yul’yul’ ko thin ni yog ngak e chitamangidad i Abraham,  
\q2 me micheg ni bayi chuwegdad u pa’ e pi to’ogor rodad,  
\q2 me ta’dad ngu’ud pigpiggad ngak ndariy e tamdag rodad,   
\q1
\v 75 ma gadad be par ni gadad ba thothup ma gadad bmat’aw u p’eowchen,  
\q2 ni urngin e rran u nap’an e yafos rodad.   
\q1
\v 76 I gur, fakag, e bay nognem ni gur ba profet rok Got, ni Got ni Th’abi Tolang.  
\q1 Bay mm’on rok Somol  
\q2 ngam ngongliy e kanawo’ rok,   
\q1
\v 77 ngamog ngak e girdi’ rok ni bayi thapegrad Got ngak,  
\q2 ni bochan e bayi n’ag fan e denen rorad.   
\q1
\v 78 Ya Got rodad e ri ba wurengan’ ma ba smunguy,  
\q1 ma rogon ni bayi muruwliy ngad thapgad ngak e bod e woch ni puf ram’en nga dakendad,   
\q2
\v 79 ni bayi gal ram’en u tharmiy nga daken urngin e pi’in yad be par ko tagalul’ nib lumor ni lumoren e yam’,  
\q2 me pow’iy rifrifen aydad iyan nga daken wo’en e gapas.”   
\p
\v 80 Mi i ilal fare tir ma be ga’ e gonop rok i yan; mi i par u daken e ted nge yan i mada’ ko rofen ni nge yib i m’ug nga fithik’ e girdi’ nu Israel.   
\c 2  
\s1 Jesus nni gargelnag  
\r (Matthew 1:18–25)  
\p
\v 1 Re ngiyal’ i n’em e wereg Augustus ni \add Emperor\add* ni ga’ nu Roma e thin ni nge urngin e girdi’ ni bay u tan pa’ e ngar ted fithingrad nga babyor ni fan e ngan nang urngin e girdi’ rok.  
\v 2 Som’on ko re matha’eg girdi’ ney, e aram Kirinius e am nu Syria.  
\v 3 Ma urngin e girdi’ nra be’ me sul ko binaw rok ngan tay fithingan riy nga babyor.   
\p
\v 4 Me chuw Josef ko binaw nu Nazareth ni bay u lan yu Galile nge yan nga Judea nga bbinaw ni bay riy ni yu Bethlehem fithingan, ni ir e ni gargeleg David ni pilung riy. Ere sul Josef ngaram ni bochan e ir reb i owchen David.  
\v 5 I sul ngaram ni ngan tay fithingrow Maria nga babyor, ni cha’nem i Maria e kanog ngak Josef ni yow ra mabgol. Ma re ngiyal’ i n’em ma aram e ke diyen Maria,  
\v 6 ma nap’an ni ka yow bay u lan yu Bethlehem, me taw nga nap’an ni nge gargelnag fak.  
\v 7 Me gargelnag e bin som’on i fak ni pumo’on, me bachiy e mad ngak nge tay ngalan ba dabiy ko gamanman — ya dariy e gin ni yad ra par riy u tafen e milekag.   
\s1 Fapi engel nge pi’in nma gafaliy e gamanman  
\p
\v 8 Ma immoy bogi girdi’ ni yad ma gafaliy e gamanman ko re gi nam nem nra pired u daken e ted nneap’, ngu’ur matnagiyed e gamanman rorad.  
\v 9 Me m’ug ba engel rok Somol ngorad, me gal ram’en Somol nga dakenrad. Me yib e tamdag ngorad nrib gel,  
\v 10 machane me ga’ar fare engel ngorad, “Dab mu tamdaggad! Ya ku gub ni nggog e thin ni bfel’ ngomed, ni ir e bayi pi’ e felfelan’ ni ba ga’ ngeb ngak urngin e girdi’.  
\v 11 Re rran n’ey u lan e binaw rok David e kan gargeleg e Tabyul romed — ni Kristus ni ir e Somol!  
\v 12 Ba’aray e ren’en ni ir e bayi micheg ngomed: bay mpir’eged bochi tin ni kabran ni kan bachiy e mad ngak kan tay ngalan ba dabiy ko gamanman.”   
\p
\v 13 Kachingiyal’ nem me yib i m’ug e engel nu tharmiy ni pire’ ni pire’ u to’oben fa binem e engel, ni yad be yin’ tangin Got ni yad be yog e sorok ngak ni be lungurad,   
\q1
\v 14 “Ke sorok Got ni bay ko thal nth’abi tolang e tharmiy!  
\q2 Ma nge yib e gapas nga fayleng ngak e pi’in yad bfel’ u wan’ Got!”   
\p
\v 15 Ma fa’ani pagrad fapi engel ngar sulod nga tharmiy, me yog fa pi’in yad ma gafaliy e gamanman u fithik’rad ni lungurad, “Ngdarod nga Bethlehem ngad guyed fare n’en nike yog Somol ngodad.”   
\p
\v 16 Ma aram miyad yan ni yad ba gur mranod miyad pir’eg Maria nge Josef, miyad guy fachi tin ni kabran ni kan tay ngalan e dabiy ko gamanman.  
\v 17 Ma fa’ani guy fa pi’in yad ma gafaliy e gamanman fachi tin, miyad yog e n’en keyog fare engel ngorad ni murung’agen e chi tin nem.  
\v 18 Ma urngin e girdi’ ni rung’ag e re bugithin nem e ra gin gad ko n’en nike yog fa pi’in yad ma gafaliy e gamanman.  
\v 19 Ma urngin e pi thin nem ni tay Maria nga laniyan’ ngi i tafinaynag nib gel.  
\v 20 Me sul fa pi’in yad ma gafaliy e gamanman, ni yad be tang ni aram e yad be pining e sorok ngak Got u urngin e tin ni kar rung’aged nge tin ni kar guyed; ya rogon ni yog fare engel ngorad e aram rogon nra pir’eged.   
\s1 Jesus ntunguy ngachalen  
\p
\v 21 Me reb e wik nga tomuren, ni aram e ngiyal’ ni ngan maad’adnag fachi tin min tunguy fithingan ni Jesus, ni aram fare ngachal ni tunguy fare engel ngak u m’on ko ngiyal’ ndawor ni parnag riy.   
\s1 Jesus nni fek i yan ngalan e Tempel  
\p
\v 22 Fa’ani taw nga nap’an ni aram e nge ngongliy Josef nge Maria e tin keyog e Motochiyel rok Moses ni ngu’un rin’ mi ni bangbengnag Maria ni aram e ke arow ni yalen ni yima rin’. Ma aram miyow fek fare tin i yan nga Jerusalem ni aram e kan fek i yib nga p’eowchen Somol.  
\v 23 Ba’aray rogon ni kan yoloy u lan e motochiyel rok Somol ni ga’ar, “Urngin e bin som’on i fakay ni pumo’on ma ngan pi’ nga pa’ Somol.”  
\v 24 Ma ku ranow ngar pi’ew ba maligach ni bod rogon nike yog e motochiyel rok Somol nike ga’ar, “L’agruw i \add dove\add* ara l’agruw i pifak e bulogol e ngan pi’ ni maligach.”   
\p
\v 25 Ma aram e immoy be’ nib mo’on ni be par u lan yu Jerusalem ni Simeon fithingan; ni ir be’ ni bfel’ ni bay madgun Got u wan’, ni be sonnag yu Israel ni ngan chuwegrad ko gafgow ni yibe tay ngorad. Ma bay fare Kan Nthothup rok,  
\v 26 nike micheg fare Kan Nthothup nga laniyan’ ni dabi yim’ me guy fare Messiah ni yog Somol ni bayi pi’.  
\v 27 Me yan Simeon ngalan e Tempel, ni Kan ni Thothup e pow’iy. Ma fa’ani fek e gallibthir rok Jesus fare tin ni Jesus i yib ngalan e Tempel ni ngar rin’ew e tin keyog e Motochiyel ni fan ngak,  
\v 28 me dibey Simeon fachi tir me pining e magaer ngak Got ni bochan e chi tir nem, me ga’ar:   
\q1
\v 29 “Somol, chiney e kam rin’ e tin ni mog ni bay mu rin’,  
\q2 ere mpageg i gag e tapigpig rom nggu wan ko binem e tamilang u fithik’ e gapas.   
\q1
\v 30 Ya kug guy nga owcheg e en ni kam pi’ ni ir e nge thapeg e girdi’ ngom,   
\q2
\v 31 ni ir e kam ngongliy rogon u p’eowchen urngin e nam,   
\q1
\v 32 ni ir e tamilang ni nge dag e kanawo’ rom ngak e pi’in gathi yad piyu Israel,  
\q2 me gilnag buguwan e girdi’ rom ni piyu Israel.”   
\p
\v 33 Me gin e chitamngin nge chitiningin fare tin ko pi thin nem nike yog Simeon ni murung’agen e re tir nem.  
\v 34 Me yibiliyrow Simeon ngak Got me ga’ar ngak Maria, ni chitiningin fachi tir, “Re tir ney e Got e ke duwgiliy ni ir e bo’or e girdi’ nu Israel ni nge mul ni bochan, ma bo’or e nge thap ngak Got; me ir e bayi mang ba pow ni yib rok Got ni bo’or e girdi’ ni bayi non nib togopluw ngay,  
\v 35 ma aram me dag e leam rorad nib mith ngan nang. Ma taganan’ ni bod feni m’uth ba saydon e bayi kirebnag lanin’um.”   
\p
\v 36 Ma immoy be’ ni bpin ni ir reb e profet ni Anna fithingan, ni bitir rok Fanuel, ni girdi’en e ganong rok Asher. Ni be’ ni bpin nike pilibthir ma kemus ni medlip e duw ni un ko mabgol,  
\v 37 me yim’ e pumo’on rok me par ni go ir nge gaman meruk i ragag nge aningeg e duw yangren. Nder pag e Tempel, ni rran nge neap’ ni be liyor ngak Got, ma be pag e abich ma be meybil.  
\v 38 Ka re ngiyal’ i n’em me taw e re pin ney me pining e magaer ngak Got, me weliy murung’agen fare tin ngak urngin e girdi’ ni yad be sonnag Got ni nge chuweg yu Jerusalem u pa’ e to’ogor rok.   
\s1 Sul ni tay Maria nge Josef nga Nazareth  
\p
\v 39 Fa’anra mu’gow i rin’ urngin e tin keyog e motochiyel rok Somol ni ngan rin’, miyow sul ko binaw rorow nga Nazareth ni bay u lan yu Galile.  
\v 40 Me ilal fare tir nge gel; ma rib gonop, ma ke par Got ni be ayuweg.   
\s1 Fachi pagel i Jesus ni yan nga Tempel  
\p
\v 41 Gubin e duw ma i yan e gallibthir rok Jesus nga Jerusalem ni fan ko madnom ni Paluk’af.  
\v 42 Ma nap’an nike gaman e ragag nge l’agruw e duw yangren Jesus, miyad yan ko re madnom nem ni bod urngin e duw.  
\v 43 Ma fa’ani m’ay e pi rran ni ba’aram ni yima madnom riy, miyad tabab ko milekag ni ngar sulod nga taferad, machane me par fachi cha’ i Jesus u Jerusalem. Ma de nang e gallibthir rok ni aram e n’en nike rin’;  
\v 44 ya yow be finey ni bay u fithik’ e pi girdi’ ni ba’aram ni yad be yan, ere reb e rran nra milekaggad, ma aram mu ur changar nigew u fithik’ e girdi’ rorow nge pi tafager rorow.  
\v 45 Ma dar pir’egew u fithik’rad, ma aram miyow sul nga Jerusalem ni yow be changarnag.  
\v 46 Ma chirofen ni gaman e dalip ngay miyow pir’eg u lan e Tempel, ni kar pired e pi tamchib nu Israel nga but’, be motoyil ngorad ma be fithrad.  
\v 47 Ma urngin e girdi’ ni ur motoyilgad ngak e ra gin gad nga feni llowan’ ko thin ni ur fithed ngak ngi i fulweg.  
\v 48 Ma gallibthir rok e fa’anra guyew miyow gin ngak, me ga’ar e chitiningin ngak, “Fakag, mang ni kam rin’ e biney e pa’ ngomow? Gamow be gayem e chitamam ni kar gu rusgow.”   
\p
\v 49 Me fulweg ngorow ni ga’ar, “Mang ni ngam gayew gag? Da mu nangew nthingar gub gu par nga naun rok e Chitamag?”  
\v 50 Machane dar nangew fan e re bugithin nem nike yog ngorow.   
\p
\v 51 Ma aram me un Jesus ngorow ngar sulod nga Nazareth, mi i par ni be fol rorow. Me tay e chitiningin urngin e pin’em nga laniyan’.  
\v 52 Me ilal Jesus nge ga’, me ga’ e gonop rok, ma bfel’ u wan’ Got nge girdi’.   
\c 3  
\s1 Machib ni tay John nma tawfe  
\r (Matthew 3:1–12; Mark 1:1–8; John 1:19–28)  
\p
\v 1 Re ngiyal’ i n’em e ke yan i gaman ragag nge lal e duw ni par Tiberius ni ir e \add emperor\add*; ma Pontius Pilate e am u Judea, mi Herod e pilung nu Galile, ma walagen i Filip e ir e pilung nu Iturea ngu Trakonitis; mi Lysanias e pilung u Abilene,  
\v 2 mi Annas nge Kaifas e yow e prist nib th’abi tolang. Ireray e re ngiyal’ i n’en ni yib e thin rok Got ngak John u daken e ted, me Zakariah e chitamngin John.  
\v 3 Ma aram me yan John u ga’ngin yang e gi nug ni ba’aram ni bay e lul’ ni Jordan riy, ni be machib ni be ga’ar, “Mpi’ed keru’med ko denen ni gimed be rin’ min tawfe nagmed, me n’ag Got fan e denen romed u wan’.”  
\v 4 Ni bod rogon nike yog Isaiah ni profet u lan e babyor rok ni ga’ar:  
\q1 “Be tolul be’ u daken e ted ni be ga’ar:  
\q2 ‘Mu fal’eged rogon kanawo’en Somol,  
\q1 mu yal’uweged e kanawo’ ni ngeb riy!   
\q1
\v 5 Urngin yang nib aw nga but’ ma ngan suguy ngalang,  
\q2 ma urngin e burey nib sobut’ nge tin nib tolang ma ngan pacheg;  
\q1 ma yu pa’ i kanawo’ nib chichigog e thingar ni yal’uweg,  
\q2 ma yu pa’ i kanawo’ nib kireb e ngan pacheg.   
\q1
\v 6 Ma aram e urngin e girdi’ nu fayleng ni bay ra guyed e kanawo’ nike ngongliy Got ni nge thapegrad riy ngak!’”   
\p
\v 7 Mi i yib e girdi’ ni pire’ ni pire’ ngak John nga daken e ted ni nge tawfe nagrad. Me ga’ar ngorad, “Gimed e pi porchoyog nir! Mini’ e keyog ngomed nrayag ni ngam thaygad ko damumuw rok Got ni bayi taw?  
\v 8 Mu rin’ed e ngongol ni nge dag ni kam pi’ed keru’med ko denen ni gimed be rin’. Ma dab umogned romed ni be lungumed, ‘I Abraham e ir e chitamangidad.’ Ya nggog ngomed ni Got e rayag rok ni nge fek e pi malang ney nge ngongliy ngar manged e pi’in owchen Abraham!  
\v 9 Ya tow e kan fal’eg rogon ke par ni nge th’ab e gek’iy u lik’ngin; ni gubin kaen e gek’iy nder yib wom’ngin ni bfel’ e bay nth’ab nganin’ nga mit e nifiy.”   
\p
\v 10 Me fith e girdi’ ngak ni lungurad, “Ere mang e nggu rin’ed?”   
\p
\v 11 Me fulweg ni ga’ar, “Cha’ ni l’agruw kenggin e mad rok e thangri pi’ ba kaen ngak e cha’ ndariy kenggin e mad rok, ma cha’ ni bay e ggan rok e thangri pi’ boch ngak e en ndariy rok.”   
\p
\v 12 Me yib boch e pi’in yad ma kunuy e tax ni ngan tawfe nagrad, miyad fith ngak ni lungurad, “Tamchib, mang e nggu rin’ed?”   
\p
\v 13 Me ga’ar ngorad, “Dab mu kunuyed e tax nge pag urngin ni kanog ngomed.”   
\p
\v 14 Miki fith boch e salthaw ngak ni lungurad, “Ma gamad, mang e nggu rin’ed?”  
\p Me ga’ar ngorad, “Dab mu feked e salpiy rok be’ u fithik’ e yargel ma dab um t’ared e thin nga daken e girdi’; nge fel’ u wun’med puluwmed ni yibe pi’ ngomed.”   
\p
\v 15 Me gel e pagan’ rok e girdi’; miyad tabab i fithrad u murung’agen John, ya yad be finey nsana ir fare Messiah.  
\v 16 Me ga’ar John ngorad ni yad gubin, “I gag e gu be tawfe nagmed ko ran, machane be’ nri ka ba ga’ ngog e bay yib, ya gag e ri gub sobut’ ndab gu bung ni nggu pithig togfan e sus rok. Ir e bayi tawfe nagmed ko fare Kan Nthothup nge nifiy.  
\v 17 Ma bay talin e maruwel rok ni nge chuweg fiteyru’ urngin wom’ngin e woldug ni grain, me kunukunuy limngun ni yima ngongliy e flowa riy nge tay nga naun rok, me urfiy fapi fiteyru’ u fithik’ ba nifiy ni dabi math bi’id!”   
\p
\v 18 Ngiyal’ ni ba’aram ni i machibnag John ngak e girdi’ fare Thin Ni Bfel’, ma bo’or kanawo’en ni i tay ir riy ngak e girdi’ ni ngar piggad ngar folgad ko re thin nem.  
\v 19 Machane me welthin John nib togopluw ngak Herod ni am ni bochan e ke le’ay Herodias, ni immoy ni leengin be’ nib mo’on ni walagen, ma bo’or boch ban’en nib kireb nike ngongliy.  
\v 20 Me ngongliy Herod ban’en nri kab gel e kireb riy, ni aram e yin’ John nga kalbus.   
\s1 Tawfe ntay ngak Jesus  
\r (Matthew 3:13–17; Mark 1:9–11)  
\p
\v 21 Nap’an ni mu’ i tawfenag urngin e girdi’, ma kun tawfenag Jesus. Ma nap’an ni be meybil, me mab e tharmiy,  
\v 22 me yib fare Kan Nthothup u lang i yib nga daken ni bod ya’an ba arche’ ni \add dove\add*. Me yib ba lam u tharmiy ni be ga’ar, “I gur Fakag ni gab t’uf rog, kari felan’ug ngom.”   
\s1 Fare ganong rok Jesus  
\r (Matthew 1:1–17)  
\p
\v 23 Gonap’an e guyey e duw yangren Jesus me tabab ko maruwel rok; mi Josef e chitamngin, ni girdi’ e leamnag ni aram rogon, mi Heli e chitamngin Josef,  
\v 24 mi Matthat e chitamngin Heli, mi Levi e chitamngin Matthat, mi Melki e chitamngin Levi, mi Jannai e chitamngin Melki, mi Josef e chitamngin Jannai,  
\v 25 mi Mattathias e chitamngin Josef, mi Amos e chitamngin Mattathias, mi Nahum e chitamngin Amos, mi Esli e chitamngin Nahum, mi Naggai e chitamngin Esli,  
\v 26 mi Maath e chitamngin Naggai, mi Mattathias e chitamngin Maath, mi Semein e chitamngin Mattathias, mi Josek e chitamngin Semein, mi Joda e chitamngin Josek,  
\v 27 mi Joanan e chitamngin Joda, mi Rhesa e chitamngin Joanan, mi Zerubbabel e chitamngin Rhesa, mi Shealtiel e chitamngin Zerubbabel, mi Neri e chitamngin Shealtiel,  
\v 28 mi Melki e chitamngin Neri, mi Addi e chitamngin Melki, mi Kosam e chitamngin Addi, mi Elmadam e chitamngin Kosam, mi Er e chitamngin Elmadam,  
\v 29 mi Joshua e chitamngin Er, mi Elieser e chitamngin Joshua, mi Jorim e chitamngin Elieser, mi Matthat e chitamngin Jorim, mi Levi e chitamngin Matthat,  
\v 30 mi Simeon e chitamngin Levi, mi Judah e chitamngin Simeon, mi Josef e chitamngin Judah, mi Jonam e chitamngin Josef, mi Eliakim e chitamngin Jonam,  
\v 31 mi Melea e chitamngin Eliakim, mi Menna e chitamngin Melea, mi Mattatha e chitamngin Menna, mi Nathan e chitamngin Mattatha, mi David e chitamngin Nathan,  
\v 32 mi Jesse e chitamngin David, mi Obed e chitamngin Jesse, mi Boas e chitamngin Obed, mi Salmon e chitamngin Boas, mi Nahshon e chitamngin Salmon,  
\v 33 mi Amminadab e chitamngin Nahshon, mi Admin e chitamngin Amminadab, mi Arni e chitamngin Admin, mi Hezron e chitamngin Arni, mi Perez e chitamngin Hezron, mi Judah e chitamngin Perez,  
\v 34 mi Jakob e chitamngin Judah, mi Isak e chitamngin Jakob, mi Abraham e chitamngin Isak, mi Terah e chitamngin Abraham, mi Nahor e chitamngin Terah,  
\v 35 mi Serug e chitamngin Nahor, mi Reu e chitamngin Serug, mi Peleg e chitamngin Reu, mi Eber e chitamngin Peleg, mi Shelah e chitamngin Eber,  
\v 36 mi Kainan e chitamngin Shelah, mi Arfaxad e chitamngin Kainan, mi Shem e chitamngin Arfaxad, mi Noah e chitamngin Shem, mi Lamek e chitamngin Noah,  
\v 37 mi Methuselah e chitamngin Lamek, mi Enok e chitamngin Methuselah, mi Jared e chitamngin Enok, mi Mahalale’el e chitamngin Jared, mi Kainan e chitamngin Mahalale’el,  
\v 38 mi Enos e chitamngin Kainan, mi Seth e chitamngin Enos, mi Adam e chitamngin Seth, mi Got e chitamngin Adam.   
\c 4  
\s1 Mo’onyan’ ni yib i guy rogon ni nge denen Jesus  
\r (Matthew 4:1–11; Mark 1:12–13)  
\p
\v 1 Me sul Jesus u Jordan nib sug ko Kan Nthothup, me mang fare Kan ni Thothup e pow’iy nga daken e ted,  
\v 2 ko gin ni i guy mo’onyan’ rogon e n’en nra rin’ me denen Jesus, ni aningeg i ragag e rran ni yodoromnag. Ma aram n’umngin nap’an nde kay ban’en, ere fa’ani m’ay e pi rran nem ma ke yib e bilig ngak.   
\p
\v 3 Me ga’ar fare mo’onyan’ ngak, “Fa’anra Fak Got gur, me ere mu non ko re malang ney nge ngal’ ni flowa.”   
\p
\v 4 Me fulweg Jesus ni ga’ar, “Fare babyor nib thothup e be ga’ar, ‘Girdi’ e dabiyag ni yigo’o flowa e ra i kay mi i par nib fos.’”   
\p
\v 5 Me fek fare mo’onyan’ Jesus ngabang nib tolang me dag ngak urngin e pi nam nu fayleng nnap’an e talab ni tay be’.  
\v 6 Me ga’ar fare mo’onyan’ ngak, “Gu ra pi’ mat’wum ni ngu’um gagiyegnag e pi nam ney nge urngin e pi fla’ab ney. Ya ni pi’ ngog ni gubin nrayag ni gu pi’ ngak e en ni gub adag ni nggu pi’ ngak.  
\v 7 Urngin e pin’ey mra mil suwon ngom ni fa’anra mu ragbug nga but’ u p’eowcheg.”   
\p
\v 8 Me fulweg Jesus ngak ni ga’ar, “Fare babyor nib thothup e be ga’ar, ‘Mu siro’ ma ga meybil ngak Somol ni Got rom ma yigo ir e ngam pigpig ngak!’”   
\p
\v 9 Me fek fare mo’onyan’ Jesus nga Jerusalem nge yan i tay ko gin nth’abi tolang u daken e Tempel, me ga’ar ngak Jesus, “Fa’anra Fak Got gur, ma ga og u roy nga but’.  
\v 10 Ya be ga’ar e babyor nib thothup, ‘Bayi non Got ngak e pi engel rok ngar ayuweged gur.’  
\v 11 Ma ku be ga’ar, Bay ra feked gur i yan nga but’ ni dabi maad’ad em ko malang.”   
\p
\v 12 Me fulweg Jesus ngak ni ga’ar, “Fare babyor nib thothup e be ga’ar, ‘Ri dab mu sikengnag Somol ni Got rom.’”   
\p
\v 13 Ma fa’ani mu’ fare mo’onyan’ i guy rogon u gubin i kanawo’en e n’en nra rin’ me denen Jesus, me pag nge yan nib ngoch nap’an.   
\s1 Jesus ni tabab ko maruwel rok u Galile  
\r (Matthew 4:12–17; Mark 1:14–15)  
\p
\v 14 Me ere sul Jesus nga Galile, ni bay gelngin fare Kan Nthothup rok. Me wear murung’agen u daken e gi nug nem.  
\v 15 Me machib u lan e pi tafen e mu’ulung rorad i yan, ma urngin e girdi’ ni yog e sorok ngak.   
\s1 Yu Nazareth nra dabuyed Jesus  
\r (Matthew 13:53–58; Mark 6:1–6)  
\p
\v 16 Me ere sul Jesus nga Nazareth ko gin ni ir e nchuguluy riy nge ilal, me chirofen ni Sabbath me yan ngalan tafen e mu’ulung ni bod nma rin’. Me sak’iy ngalang ni nge be’eg fare babyor nib thothup,  
\v 17 mi ni pi’ e babyor rok Isaiah ni profet ngak. Me pithig fare gi babyor ni kan bachiy ko fa gin’en ni kan yoloy ni ga’ar:   
\q1
\v 18 “Fare Kan ni Thothup rok Somol e ke yib nga dakenag.  
\q2 Ke gapgep nigeg ni nggu machibnag e Thin Ni Bfel’ ngak e pi’in gafgow,  
\q1 ke l’oegeg ni nggog ngak e pi’in kan kolrad kan tayrad ni bay ni pagrad,  
\q2 mu gog ngak e pi’in malmit ni bay ra guyed ban’en,  
\q1 ma nggu chuweg ko gafgow e pi’in yibe gafgow nagrad,   
\q2
\v 19 mu gog ngorad e re duw  
\q2 ni ir e bayi runguy Somol e girdi’ rok riy me thapegrad ngak!”   
\p
\v 20 Me bachiy Jesus fare gi babyor me pi’ ngak e en nma pigpig u tafen e mu’ulung, me par nga but’. Ma urngin e girdi’ ni yad bay u lan e re tafen e mu’ulung nem e ra pired ni yad be sap ngak.  
\v 21 Me tabab ko welthin ngorad ni ga’ar, “Fare gin’en ni kad be’eged u lan e babyor nib thothup e ke yib i m’ug nib riyul’ e bin daba’ e rran, ni bod rogon ni kug be’eg kam rung’aged.”   
\p
\v 22 Ma gubin e girdi’ ni immoy u rom e rogned e sorok ngak, miyad gin ko pi thin nem ni bfel’ nike weliy ngorad. Me lungurad, “Gathi ireray fa’anem ni fak Josef?”   
\p
\v 23 Me yog ngorad ni ga’ar, “Gu manang ni bay mogned fare bugithin ngog ni fa’ani ga’ar, ‘Togta, mu gol nigem ko liliy.’ Ma bay kumoged ngog ni ngkug rin’ u roy u lan e binaw rog e pin’en ni kam rung’aged ni kug rin’ u Kapernaum.”  
\v 24 Miki ul ul Jesus ngay nge ga’ar, “Ba’aray bbugithin ni nggog ngomed, be’ nib profet e ri danir tayfan u lan e binaw rok.  
\v 25 Mu telmed ngog: riyul’ ni bo’or e ppin nu Israel nra pired nike yim’ figirngirad ko fa ngiyal’nem ni kabay Elijah riy, ni fa’ani par nde aw e n’uw ni dalip e duw nge baley, me yib e uyongol ni ba ga’ nga daken e nam ni ga’ngin.  
\v 26 Machane da nol’oeg Elijah ngak ta’a bagayad, ya kemus ni ta’abe’ nike yim’ e pumo’on rok u Zarefath, ni bay u lan e nug nu Sidon e nol’oeg ngak.  
\v 27 Ma bo’or e daraw u lan e nam nu Israel e re ngiyal’in’em nnap’an Elijah ni profet; machane dariy ta’a bagayad nchuweg e daraw rok, ya kemus ni yigo’o Naaman ni be’ u Syria e nchuweg e daraw rok.”   
\p
\v 28 Ma urngin e girdi’ ni ur moyed u lan tafen e re mu’ulung nem e rrung’aged e pi thin ney miyad damumuw.  
\v 29 Miyad sak’iy ngar girngiyed Jesus i yan nga wuru’ e binaw, miyad fek i yan nga p’ebugul e re burey ni ba’aram ni ir e bay e binaw rorad riy ni ngron’ed u taban bangi war nib tolang nga but’.  
\v 30 Machane me yan u fithik’ fapi girdi’ ni aram urngirad nge yan ko gin ni be finey.   
\s1 Be’ nib mo’on nike ying ba mo’onyan’ ngak  
\r (Mark 1:21–28)  
\p
\v 31 Ma aram me yan Jesus nga Kapernaum, nib binaw ni bay u lan yu Galile, ni aram e gin ni machibnag e girdi’ riy ko chirofen ni Sabbath.  
\v 32 Ma yad gubin nra gin gad ngarogon e machib ni tay, ya thin rok e bay gelngin.  
\v 33 Ma bay be’ nib mo’on u rom u lan tafen e mu’ulung nike ying ba mo’onyan’ ngak, me tolul ni be ga’ar,  
\v 34 “Mang e ngam rin’ ngomad, i gur Jesus nu Nazareth? Ka mub ngaray ni ngam thang owchemad? Gu manang ko gur mini’: i gur e mol’og rok Got ni gab thothup!”   
\p
\v 35 Me non Jesus ngak fare mo’onyan’ ni ga’ar, “Mu th’ab gulungam, nga mub u fithik’ i downgin e cha’nir nga but’!” Me pingeg fare mo’onyan’ fare mo’on nge aw nga but’ u p’eowcherad ni yad gubin, me chuw u fithik’ fa’anem nde maad’adnag.   
\p
\v 36 Ma urngin e girdi’ nra gin gad ngay, miyad yog u fithik’rad ni lungurad, “Mit i mang thin e biney e thin? Re mo’on ney e bay mat’wun nge gelngin nra non ngak e mo’onyan’ ni ngar chuwgad u fithik’ be’, miyad chuw!”  
\v 37 Me wear murung’agen Jesus nga gubin yang ko gi nug nem.   
\s1 Jesus ni chuweg e liliy rok bo’or e girdi’  
\r (Matthew 8:14–17; Mark 1:29–34)  
\p
\v 38 Me chuw Jesus u tafen e mu’ulung nge yan nga tafen Simon. Ma bay e chitiningin e en nleengin Simon nib m’ar nrib gel e gowel u daken, miyad yog murung’agen ngak Jesus.  
\v 39 Me yan Jesus i sak’iy nga to’oben e bet rok, me non ngak fare gowel ni bay u daken fa’anem ni nge chuw. Me chuw e gowel u daken me suwon ngalang ni kachingiyal’ nem, me tabab fare pin i ayuwegrad ko tin ni nge yag ngorad.   
\p
\v 40 Ma fa’ani aw e lumor, ma urngin e girdi’ ni bay e tafager rorad nib m’ar nra bagayad ma rogon e mit i m’ar ni bay rok e ra feked yad i yib ngak Jesus; me tay pa’ nga dakenrad ni yad gubin nge gol nagrad ko liliy rorad.  
\v 41 Ma ku errogon e mo’onyan’ nra chuwgad u fithik’ bo’or e girdi’, ni ra tolulgad miyad chuw u fithik’rad ni be lungurad, “I gur fa’anem ni Fak Got gur!”  
\p Me yog Jesus ngorad ni ngar th’abed gulungrad, ma daki pagrad ni ngar nonod, ya yad manang ni ir fare Messiah.   
\s1 Jesus ni machib u lan yu Judea  
\r (Mark 1:35–39)  
\p
\v 42 Ma nap’an ni be puf e woch me chuw Jesus u lan binaw nge yan ngabangi n’en ndariy e girdi’ riy. Me tabab e girdi’ i changarnag, ma fa’anra pir’eged miyad guy rogon ni ngar taled ni nge dabki yan.  
\v 43 Machane me ga’ar ngorad, “Dabisiy ni ngku gu machibnag u boch e binaw i yan fare Thin Ni Bfel’ ni murung’agen e gagiyeg rok Got, ya ke l’oegeg Got ku gub ni ireray e n’en ni nggu rin’.”   
\p
\v 44 Ma aram me machib u lan tafen e mu’ulung u Judea i yan.   
\c 5  
\s1 Jesus ni pining e tin som’on pi gachalpen  
\r (Matthew 4:18–22; Mark 1:16–20)  
\p
\v 1 Bay ba yay nib sak’iy Jesus u dap’e ran ko lipath nu Gennesareth ma be apinpin e girdi’ i yib ngak ngam’on ni ngar motoyilgad ko thin rok Got.  
\v 2 Me guy l’agruw i bowoch ni kan girengiy ngalang u dap’e ran, nike digey e pi’in nma fita’ karanod ni ngar luk niged e nug.  
\v 3 Me af Jesus ngalan reb fa gali bowoch — ni m’or Simon — me wenig ngak Simon ni nge thuruy bochu’uw nga orel u dap’e ran. Me par Jesus nga but’ u daken fare bowoch ngi i machibnag fapi girdi’ ni aram urngin.   
\p
\v 4 Ma fa’ani mu’ ko machib me ga’ar ngak Simon, “Mu thuruy e re bowoch ney i yan nga to’ar, ma ga non ngak e pan ni be’er ni gimed e ngmon’ed e nug romed nga maran ngam koled e nig.”   
\p
\v 5 Me fulweg Simon ngak ni ga’ar, “Masta, ka fowngan ni gu fita’gad ke rran ma da gu koled ban’en. Machane fa’anra kamog ni errogon, me ere bay gon’ e nug nga maran.”  
\v 6 Miyad yin’ fapi nug nga maran miyad kol e nig ni pire’ ni pire’ ni chugur ni nge mogchoth e nug riy.  
\v 7 Ma aram miyad rupoy e picha’ ni yad, ni yad bay u reb e bowoch ngarbad ra ayuweged yad. Miyad yib miyad suguy fa gali bowoch ko nig nge chugur ra mak’gad.  
\v 8 Ma fa’ani guy Peter e pi nig nem ni aram urngin, me ragbug nga but’ u p’eowchen Jesus me ga’ar, “Somol, mman ngam chuw rog, ya gag be’ ni gub tadenen!”   
\p
\v 9 Me ir nge tin ni ba’aram e girdi’ ni yad, e yad gubin nra gin gad ko pi nig nem ni aram feni pire’ ni kar koled.  
\v 10 Ma ku aram rogon fa gali cha’ ni yad Simon ni aram James nge John, ni fa gali cha’ ni fak Zebede. Me ga’ar Jesus ngak Simon, “Dab mu tamdag; ya chiney i yan ngaram e bay um yagnag e girdi’.”   
\p
\v 11 Miyad girengiy fa gali bowoch ngalang miyad pag urngin ban’en ngar uned ngak Jesus.   
\s1 Jesus ni golnag be’ nib mo’on  
\r (Matthew 8:1–4; Mark 1:40–45)  
\p
\v 12 Bay ba yay ni immoy Jesus u lan bbinaw ni bay be’ riy ni kayigi foch e daraw u dow. Ma fa’an yigi guy fa’anem Jesus, me paraw nga but’ u p’eowchen me wenig ngak ni be ga’ar, “Somol, fa’anra mm’agan’um ngay, mrayag rom ni ngam be’ech nigeg!”\f + \fr 5:12 \fk NGAM BE’ECH NIGEG: \ft Re m’ar ni daraw ney e ra bay rok be’ ma ke alit ko yalen rorad.\f*   
\p
\v 13 Me k’iyag Jesus pa’ nge math ngak me ga’ar Jesus, “Mm’agan’ug ngay, aram e ngam be’ech!” Ka chingiyal’ nem me chuw e daraw rok fa’anem.  
\v 14 Me tay Jesus chiylen ngak ni ga’ar, “Dabmog murung’agen e n’en ni kug rin’ ngom ku be’, machane mman ndab mu tal u bang ngam man mu taw ngak e prist nge guy ko kabay e daraw rom fa dakuriy; me ere mpi’ fare maligach ni bod rogon ni yog Moses, ni ir e nge mang mich ngak urngin e girdi’ ndakuriy e daraw rom e chiney.”   
\p
\v 15 Machane fini aram e wear murung’agen Jesus i yan, mi i yib e girdi’ ni pire’ ni pire’ ngak ngar motoyilgad ngak me gol nagrad ko liliy rorad.  
\v 16 Machane bayi n’en me yan ni go ir ko yungi n’en ndariy e girdi’ riy nge meybil.   
\s1 Jesus ni golnag e mugutgut rok be’ nib mo’on  
\r (Matthew 9:1–8; Mark 2:1–12)  
\p
\v 17 Me yan i reb e rran ni be machib Jesus, ma bay boch e Farise nge boch e tamchib ko Motochiyel ni kar pired u but’ u rom nrabad u urngin e binaw ni bay u lan yu Galile ngu Judea, nge binaw nu Jerusalem. Ma gelngin Somol e bay rok Jesus ni nge golnag e girdi’ nib m’ar.  
\v 18 Me yib boch e pumo’on ni kar feked be’ nib mo’on nib mugutgut ni kan moleg nga daken e wormel, miyad guy rogon ni ngar feked nga naun ngar ted nga but’ u p’eowchen Jesus.  
\v 19 Ma dar pir’eged rogon ni ngar feked i yan nga naun, ni bochan fapi girdi’ ni aram urngin. Ma aram miyad fek i yan nga daken e chigiy, miyad chabliy bang riy, miyad nguchuruy i yib nga but’ nga fithik’ e girdi’ nga p’eowchen Jesus ni kabay u daken fare wormel.  
\v 20 Ma fa’ani guy Jesus gelngin e pagan’ rorad ngak me ga’ar ngak fare mo’on, “Fager rog, ke m’ayfan e denen rom.”   
\p
\v 21 Ma fapi tamchib ko Motochiyel nge fapi Farise e rogned u lanin’rad ni be lungurad, “I mini’ e cha’ney? Ya re bugithin nem ni keyog e ke togopluw riy ngak Got. Ya dariy be’ nrayag ni nge n’ag fan e denen; ya kemus ni Got e rayag rok!”   
\p
\v 22 Ma manang Jesus e n’en ni yad be leamnag me ga’ar ngorad, “Mangfan ni gimed be leam ni errogon?  
\v 23 Gur mmom ni nge lunguy, ‘Ke m’ayfan e denen rom,’ fa nge lunguy, ‘Mu sak’iy ngam man’?  
\v 24 Ere nggu dag ngomed ni en ni Fak e Girdi’ e bay mat’wun u fayleng ni nge n’ag fan e denen.” Ma aram me ga’ar ngak fa’anem nib mugutgut, “Be lungug ngom, mu sak’iy ngam fek e wormel rom ngam man nga tafnam!”   
\p
\v 25 Ka chingiyal’ nem me sak’iy fare mo’on ngalang u p’eowcherad ni yad gubin, me fek fare wormel ni i mol u daken nge sul nga tafen, ni be pining e sorok ngak Got.  
\v 26 Mi yigo’o ra gin gad ngay! Me yib e tamdag ngorad nib gel, miyad yog e sorok ngak Got ni be lungurad, “Kad guyed e maang’ang e daba’!”   
\s1 Jesus ni pining Levi  
\r (Matthew 9:9–13; Mark 2:13–17)  
\p
\v 27 Tomuren e biney me yan Jesus me guy be’ nib takunuy e tax, ni Levi fithingan, nike par nga but’ u lan e ofis rok. Me ga’ar Jesus ngak, “Mu un ngog.”  
\v 28 Me sak’iy Levi, me pag urngin ban’en nge un ngak.   
\p
\v 29 Me ngongliy Levi ba madnom ni ba ga’ u tabinaw rok ni fan ngak Jesus, ma bo’or e girdi’ ni yad ba takunuy e tax nge yugu boch e girdi’ nra uned ngorad nga tebel.  
\v 30 Ma boch e Farise nge pi tamchib ko Motochiyel ni ku yad e Farise e ra gun’gun’gad ngak pi gachalpen Jesus nra fithed ngorad ni lungurad, “Mangfan ni gimed be un ngak e pi’in yad ma kunuy e tax nge pi’in ndabun e girdi’ nu lan binaw dakenrad ko abich nge garbod?”   
\p
\v 31 Me fulweg Jesus ngorad ni ga’ar, “Pi’in yad ba gol e dariyfan e togta ngorad, ya kemus ni pi’in yad mm’ar e bay fan e togta ngorad.  
\v 32 Gathi ku gub ni nggu pining e pi’in yad ba yal’uw ni ngar kalgad ngan’rad ngar pi’ed keru’rad ko kireb ni yad be rin’, ya ku gub ni nggu pining e pi’in ndabun e girdi’ nu lan binaw dakenrad.”   
\s1 Ba de’er u murung’agen e pag e abich  
\r (Matthew 9:14–17; Mark 2:18–22)  
\p
\v 33 Me ga’ar boch e girdi’ ngak Jesus, “Pi gachalpen John e yugu yad ma pag e abich ngu’ur meybilgad, ma ku aram e n’en ni be rin’ pi gachalpen e pi Farise; machane pi gachalpem e yad be kay ban’en ma yad be garbod.”   
\p
\v 34 Me fulweg Jesus ni ga’ar, “Gimed be finey mrayag ni ngam taleged e pi’in nni piningrad ngarbad ko madnom ko mabgol ni ngar pired ndab ra abichgad u n’umngin i nap’an ni bay rorad fare pumo’on ni ir e ngan ngongliy e mabgol rok? Bmuduwgil ndanga’!  
\v 35 Machane bay ba ngiyal’ ni bayi taw ngay mi ni fek fare mo’on rorad ni ir e nge mabgol, ma aram e bay ra pired ndab ku ra ked ban’en ko pi rran nem.”   
\p
\v 36 Miki yog Jesus e re fanathin ni ba’aray ngorad ni ga’ar, “Dariy be’ nra guchthuy bangi mad u ba mad nib be’ech ni nge thufeg nga ba mad nike kaday. Ya fa’anra rin’ ma aram e ke guchthuy fare mad nib be’ech, ma fa gi mad nib be’ech nike guchthuy e dabi m’ag ko fare mad nike kaday.  
\v 37 Ma ku errogon ndariy be’ nma ngal’uweg e wayin nib be’ech ngalan e tutuw ni keru’ e gamanman ntafen e wayin nike kaday. Ya fa’anra rin’ ni aram rogon, ma fare wayin nib be’ech e ra bilig fapi tutuw, me map’ e wayin nga but’ me kireb fapi tutuw.  
\v 38 Danga’! Wayin nib be’ech e ngan ngal’uweg ngalan e tutuw nib be’ech ni keru’ e gamanman!  
\v 39 Ma dariy be’ ni ba’adag e wayin nib be’ech ni fa’anra ki i unum e wayin ni kan tay nike n’uw nap’an. Ya ra ga’ar, “Tin nike n’uw nap’an e wayin e ir e bfel’.”   
\c 6  
\s1 N’en nni fith u murung’agen e Sabbath  
\r (Matthew 12:1–8; Mark 2:23–28)  
\p
\v 1 Me reb e Sabbath ni be yan Jesus u fithik’ e woldug ni \add wheat\add* ni aram e pin’en ni yima ngongliy nge mang flowa. Me tabab pi gachalpen i t’ar wom’ngin boch fapi woldug ngu’ur alilngiyed ngu’ur ked.  
\v 2 Me ga’ar boch e Farise, “Mangfan ni gimed be rin’ e tin keyog e Motochiyel rodad ndabiyag ni ngan rin’ ko chirofen ni Sabbath?”   
\p
\v 3 Me fulweg Jesus ngorad ni ga’ar, “Dawor mbe’eged murung’agen e n’en ni rin’ David ko ngiyal’ ni yib e bilig riy ngak nge pi’in yad be un ngak?  
\v 4 I yan ngalan e naun rok Got, me fek fare flowa ni kan pi’ ngak Got, nge kay miki pi’ ngak e pi’in yad be un ngak. Machane ba togopluw ko Motochiyel rodad ni nge kay yugu be’, ya kemus ni pi prist e yad ra kay.”   
\p
\v 5 Me ul ul Jesus ngay nge ga’ar, “En ni Fak e Girdi’ e ir e Somol ko Sabbath.”   
\s1 Be’ nib mo’on nib marwoth baraba’ i pa’  
\r (Matthew 12:9–14; Mark 3:1–6)  
\p
\v 6 Me taw nga reb e Sabbath me yan Jesus ngalan reb e tafen e mu’ulung nge machib. Ma bay be’ nib mo’on riy nib marwoth e ba’ ni mat’aw i pa’.  
\v 7 Ma boch e tamchib ko Motochiyel nge pi Farise e ur fineyed ni gomanga yigi yib tapgin nge yag ni rogned ban’en nib kireb nike rin’ Jesus; ma aram miyad yip’ e damit ngak ngar guyed ko ra golnag be’ ko liliy ko chirofen nem ni Sabbath fa danga’.  
\v 8 Machane manang Jesus e n’en ni yad be leamnag me ga’ar ngak fa’anem nib marwoth baraba’ i pa’, “Mu sak’iy nga mub aray ngam’on.” Me sak’iy fare mo’on me yan i par nib sak’iy ko fa gin’em.  
\v 9 Me ga’ar Jesus ngorad, “Nggu fithmed: Mang e ma pagdad e Motochiyel rodad ngad rin’ed ko chirofen ni Sabbath? Ngan ayuweg e girdi’ fa ngan gafgow nagrad? Ngan ayuweg e pogofan ku be’ fa ngan thang?”  
\v 10 Me ere i changar Jesus u owcherad i yan, me ga’ar\f + \fr 6:10 \ft ga’ar; \fq boch e babyor e bay riy ni \ft ga’ar nib damumuw.\f* ngak fare mo’on, “Mu k’iyag pa’am.” Me rin’ ni aram rogon, me manigil pa’ nge sul ngarogon.   
\p
\v 11 Me yib e damumuw ngorad nib gel miyad tabab i puruy’nag u fithik’rad e n’en ni ngar rin’ed ngak Jesus.   
\s1 Jesus ni mel’eg fa ragag nge l’agruw i apostel  
\r (Matthew 10:1–4; Mark 3:13–19)  
\p
\v 12 Re ngiyal’ i n’em e yan Jesus nga daken bburey ni nge meybil, me par u rom ni reb e neap’ ni be meybil ngak Got.  
\v 13 Ma fa’ani rran me pining pi gachalpen ngarbad ngak me mel’eg ragag nge l’agruw i yad u fithingrad, me tunguy fithingrad ni apostel,  
\v 14 ni pi cha’nem e aram Simon (ni ir e ki tunguy ngachalen ni Peter) nge walagen Peter ni Andrew; nge James nge John, nge Filip nge Bartholomew,  
\v 15 nge Matthew nge Thomas, nge James ni Alfeus e chitamngin, nge Simon (ni yima pining e en nma tiyan’ ko nam rok ngak),  
\v 16 nge Judas ni James e chitamngin, nge Judas Iskariot, ni pig nge yagnag Jesus.   
\s1 Jesus ni i machib ma be golnag e girdi’ ko liliy  
\r (Matthew 4:23–25)  
\p
\v 17 Marbad e pi apostel u daken e burey nga but’, me yib i sak’iy Jesus nga daken e tagapas, ni yad boch i gachalpen ni pire’. Ma bay e girdi’ u rom ni pire’ ni pire’ nike mu’ulung, ni girdi’ ni yib u gubin yang u Judea, ngu Jerusalem, nge pi binaw nu Tyre ngu Simon nib chugur ko day;  
\v 18 ni karbad ni ngar motoyilgad ngak me chuweg e liliy rorad. Ma pi’in be gafgow nagrad e mo’onyan’ e ku rabad ngak nge gol nagrad.  
\v 19 Ma gubin e girdi’ nra guyed rogon ni ngar mathgad ngak, ya be yan gelngin nga wuru’ i downgin be chuweg e liliy rorad ni yad gubin.   
\s1 Felfelan’ nge kireban’  
\r (Matthew 5:1–12)  
\p
\v 20 Me sap Jesus ngak pi gachalpen me ga’ar ngorad:  
\q1 “Ngam felan’gad e pi’in gimed ba gafgow, ya gin nsuwon Got e tafenmed!   
\q1
\v 21 “Ngam felan’gad e pi’in gimed be yim’ ko bilig e chiney;  
\q2 ya bay mu fosgad!  
\q1 “Ngam felan’gad e pi’in gimed be yor e chiney,  
\q2 ya bay um minmingad!   
\p
\v 22 “Ngam felan’gad ko ngiyal’ nra fanenikaymed e girdi’ riy, ngar chuweged gimed u fithik’rad, miyad yog e thin nib kireb ngomed, miyad yog ni gimed ba kireb, ni bochan e en ni Fak e Girdi’!  
\v 23 Ra ni yodoro’ nagmed, ma ngari mu felfelan’gad, ngam oggad ngalang ko felfelan’, ya bay labgen ni ba ga’ ni fanmed ni kan tay u tharmiy. Ya pi chitamangirad e ku er e n’en ni ur rin’ed ngak e pi profet.   
\q1
\v 24 “Ma kam gafgowgad e pi’in pire’ ban’en romed e chiney;  
\q2 ya kam mu’gad ko fel’ rogon!   
\q1
\v 25 “Kam gafgowgad e pi’in gimed be fos e chiney;  
\q2 ya bay mm’ad ko bilig!  
\q1 “Kam gafgowgad e pi’in gimed be minmin e chiney;  
\q2 ya bayi kireban’med ngu’um yorgad!   
\p
\v 26 “Kam gafgowgad ni fa’anra gubin e girdi’ ma gimed bfel’ u l’ugunrad; ya pi chitamangirad e ireram e pi thin ni urogned u murung’agen e pi profet ni yigo’ bogi ban’en.   
\s1 Nge t’uf u wun’uy e pi to’ogor  
\r (Matthew 5:38–48; 7:12a)  
\p
\v 27 “Machane nggog ngomed e pi’in gimed be motoyil ngog, ni nge t’uf romed e pi to’ogor romed, mu ngongliyed e tin ni bfel’ ngak e pi’in ndaburad dakenmed,  
\v 28 mu yibiliyed ngak Got ni nge ayuweg e pi’in kar yibiliyed gimed ni nge buch ban’en romed, mi gimed yibiliy ngak Got ni nge ayuweg e pi’in yad be ngongliy e kireb ngomed.  
\v 29 Fa’anra batnag be’ baraba’ i linglingim, ma ga pag ngki batnag e ba’ ni kabay; fa’anra fek be’ wuru’ e mad rom, ma ka ga pag nge fek kenggin e mad rom.  
\v 30 Mpi’ed ngak urngin e girdi’ ni yad be ning ban’en ngomed, ma fa’anra fek be’ e tirom gur be’, ma dab ku mog ngak ni nge fulweg ngom.  
\v 31 Mu rin’ed ngak boch e girdi’ e tin ni ir e gimed ba’adag ni ngar rin’ed ngomed.   
\p
\v 32 “Fa’anra kemus ni girdi’ ni gimed ba t’uf rorad e yad ba t’uf romed, ma mang ni gimed be finey nra fal’eg Got wa’athmed riy? Ya mus ngak e pi’in yad ba tadenen ma ba t’uf rorad e pi’in yad ba t’uf rorad!  
\v 33 Ma fa’anra kemus ni pi’in yad ma rin’ e tin ni bfel’ ngomed e ngam rin’ed e tin ni bfel’ ngorad, me ere mang ni gimed be finey nra fal’eg Got wa’athmed riy? Ya mus ngak e pi’in nib tadenen ma yad ma rin’ ni errogon!  
\v 34 Fa’anra yib be’ i ning ban’en ngak bigimed ni nge maruwel ngay nge mu’ me fulweg, me pi’ ngak ni bochan e manang nra fulweg fa’anem ngak, me ere mang ni gimed be finey nra fal’eg Got wa’athmed riy? Mus ko pi’in ntadenen ma yad ma pi’ ban’en ngak e pi’in ntadenen ni fan e yad manang ni rogon oren e tin nra pi’ed e aram urngin e tin ni bay ni fulweg ngorad!  
\v 35 Aram e danga’! Nge t’uf romed e pi to’ogor romed mi gimed rin’ e tin ni bfel’ ngorad; ra ning be’ ban’en ngomed ni nge maruwel ngay mi gimed pi’ ma dab mu leam niged ban’en ni nge pi’ riy ngomed. Ya bay labgen ni ba ga’ nra fulweg Got ngomed, ma gimed pifak Got nib Th’abi Tolang. Ya Got e ba gol ngak e pi’in ndarir pininged e magaer ngak nge pi’in nib kireb.  
\v 36 Ere um runguyed e girdi’, ni bod rogon e Chitamangimed nma runguy e girdi’.”   
\s1 Turguy e kireb nga daken e girdi’  
\r (Matthew 7:1–5)  
\p
\v 37 “Dab mu turguyed e kireb nga daken be’, ma aram e dabi turguy Got e kireb nga dakenmed; dab mu turguyed e gechig rok be’, ma aram e dabi turguy Got e gechig romed; mu n’iged fan u wun’med e kireb nike ngongliy be’ ngomed, me n’ag Got fan u wan’ e kireb ni kam ngongliyed.  
\v 38 Mu golgad ngak e girdi’ me gol Got ngomed: nra pi’ ngomed nge yan i mus ngarogon e fol riy u wan’, nra map’ nga pa’med ni pire’ — nge sugsug pa’med riy. Ya re fol ni ga ra pi’ ngak be’ e ireram e re fol nra pi’ Got ngom.”   
\p
\v 39 Me yog Jesus ngorad e re fanathin ni ba’aray ni ga’ar, “Be’ nib malmit e dabiyag ni nge pow’iy reb e malmit; ya fa’anra rin’, ma yow l’agruw ni yow ra mul ngalan wol’ e ran.  
\v 40 Dariy be’ ni yibe sukulnag nib tolang ngak e en ni ir e be fil ban’en ngak; machane gubin e girdi’ ni yibe sukulnagrad e fa’anra mu’nag bagayad e sukul ni yibe tay ngak, ma aram e ke bod rogon e cha’ ni ir e be sukulnag.   
\p
\v 41 “Mangfan nib m’uth owchem nga ba tabyu’ ni bay u lan mit be’ ni walagem, machane damur tiyan’um nga ba ley i gek’iy ni bay u lan owchem?  
\v 42 Ere ra di’in me lungum ngak walagem, Mu son, nggu chuweg e re tabyu’ ni be’er u lan owchem, machane damur guy fare ley i gek’iy ni bay u lan owchem? Ere gur e cha’ ni ga be dake modingnigem! Som’on e ngam chuweg fare ley i gek’iy u lan owchem, nge mu’ ma aram e rayag ni mu guy ban’en ngam chuweg fare tabyu’ ni bay u lan owchen be’ ni walagem.”   
\s1 Ba ke gek’iy nge wom’ngin  
\r (Matthew 7:16–20; 12:33–35)  
\p
\v 43 “Ba ke gek’iy ni bfel’ rogon e der ma k’uf nib kireb wom’ngin, ma ba kaen nib kireb rogon e derma k’uf ni bfel’ wom’ngin.  
\v 44 Ya urngin kaen e gek’iy ma yima poy u wom’ngin; ya danir t’ar e \add fig\add* u l’ugun nochi ke gek’iy ni bay rachangalen, ara nt’ar e \add grape\add* u nochi ke gek’iy nib makenken.  
\v 45 Be’ ni bfel’ e ma fek e tin ni bfel’ ko pin’en nib manigil nike kunuy nga laniyan’; ma be’ nib kireb e ma fek e tin nib kireb ko tin nib kireb ban’en nike kunuy nga laniyan’. Ya ra be’ ma be yog l’ugun e pin’en nib sug u laniyan’.”   
\s1 L’agruw i tadimow naun  
\r (Matthew 7:24–27)  
\p
\v 46 “Mangfan ni gimed be piningeg ni be lungumed Somol, Somol, ma damur rin’ed e tin ni gu be yog ngomed?  
\v 47 Gubin e girdi’ ni yad be yib ngog ngar rung’aged e thin ni gu be yog miyad par ni yad be fol riy — e nggu dag ngomed rogorad.  
\v 48 Yad bod be’ nib mo’on ni toy ba naun ni ba’aray rogon: i fu’og e but’ nib to’ar nge yan i sunumeg e def ko fare naun nga daken e war. Me sugubur e lul’ nge yib e ran riy nga daken e binaw nge yib ko fare naun ma de yag ni nge mithmitheg, ni bochan e bfel’ rogon ntoy.  
\v 49 Machane en ni rung’ag e thin rog ma de fol riy e bod be’ ni toy ba naun nga daken e but’ nde ngongliy e def riy; ma fa’ani sugubur e lul’ nge yib e ran nga daken e binaw nge yib ko fare naun me buthug ni ka chingiyal’ nem — me puth nrib ga’ lingan!”   
\c 7  
\s1 Jesus ni golnag ba tapigpig rok ba salthaw nu Roma nib tolang  
\r (Matthew 8:5–13)  
\p
\v 1 Ma nap’an ni weliy Jesus e pi thin nem ni gubin ngak e girdi’ nge mu’, me yan nga Kapernaum.  
\v 2 Ma bay be’ nreb e tolang ko salthaw nu Roma u rom, ni bay ba tapigpig rok nrib t’uf rok; nre mo’on nem e ke m’ar ni be chugur ni nge yim’.  
\v 3 Fa’ani rung’ag e re salthaw nib tolang nem murung’agen Jesus, me l’oeg boch e girdi’ nu Israel ni pi’ilal ngak ni ngar weniggad ngak nge yib nge chuweg e liliy rok e tapigpig rok.  
\v 4 Marbad ngak Jesus ngu’ur weniggad ngak ni be lungurad, “Re mo’on nem e bay rogon ni ngam ayuweg.  
\v 5 Ya ba t’uf e girdi’ rodad rok me ir e ke toy ba tafen e mu’ulung romad.”   
\p
\v 6 Ma aram me un Jesus ngorad ngranod. Ke chugur ko naun me l’oeg fare tolang ko salthaw boch e tafager rok ni ngrogned ngak ni nge lungurad, “Dab mu gafgownigem. Ya dariy rogog ngabang ni nga mub ngalan e naun rog,  
\v 7 ma ku dagur finey ni bay rogog ngabang ni ngad mada’gow. Ere yugu mog ni nge chuw e m’ar rok e tapigpig rog, nge gol.  
\v 8 Ya ku errogon gag ni kan tiyeg nga tan i pa’ boch i pilungen e salthaw, ma bay boch e salthaw nga tanginag. Ra lungug ko biney, Mman! me yan; mra lungug ko binem, Moy! me yib; mra lungug ko sib rog, Mu rin’ e biney! me rin’.”   
\p
\v 9 Ri gin Jesus ko re bugithin ney ni rung’ag; me cheal u luwan nge yog ngak fapi girdi’ ni pire’ ni yad be un ngak ni ga’ar, “Dawor gu pir’eg be’ nrib mich Got u wan’ ni bod gelngin nib mich Got u wan’ e cha’nem, nggog ngomed, ni mus nga Israel ma dari’ riy!”   
\p
\v 10 Me sul fa pi’inem nnol’oegrad nga tafen fare tolang ko salthaw miyad pir’eg fa’anem ni tapigpig rok nike gol.   
\s1 Jesus ni faseg bochi cha’ ni fak be’ ni bpin nike yim’ e pumo’on rok  
\p
\v 11 De n’uw nap’an\f + \fr 7:11 \ft De n’uw nap’an; \fq boch e babyor e bay riy ni \ft Bin miged e rran.\f* me yan Jesus nga bbinaw nu Nain fithingan; me un pi gachalpen ngak nge boch e girdi’ ni pire’ ni pire’.  
\v 12 Ma nap’an ni yigi mada’ nga langan e garog ko fare binaw, me guy e girdi’ ni karbad ni ngranod ko gum’eyag. Ma re pagel ni ba’aram nike yim’ e bochi cha’ ni kari maagirag rok be’ ni bpin ni ku ke yim’ e pumo’on rok, ma bo’or e girdi’ ni kar uned ngak u lan e binaw i yib.  
\v 13 Ma fa’ani guy Somol e re pin nem, me taganan’ ngak me ga’ar ngak fare pin, “Dakumur yor.”  
\v 14 Me yan ngorad nge yan i math ko kahol rok fare yam’, me tal fapi pumo’on ni yad be fek fare yam’. Me ga’ar Jesus, “Fachi cha’! Be lungug ngom, mu suwon!”  
\v 15 Me suwon fare yam’ ngalang me non, ni aram e ke fulweg Jesus fachi cha’ ngak e chitiningin.   
\p
\v 16 Ma gubin e girdi’ nra mudugdaggad, miyad yog e sorok ngak Got ni be lungurad, “Ke yib i m’ug reb e profet ni ba ga’ u fithik’dad!” Miki lungurad, “Ke yib Got ni nge thapeg e girdi’ rok ngak!”   
\p
\v 17 Me wear e re bugithin ney ni murung’agen Jesus u urngin yang u Judea nge yungi n’en nib liyeg yu Judea.   
\s1 Pi’in ni l’oegrad John nma tawfe  
\r (Matthew 11:2–19)  
\p
\v 18 Pi gachalpen John e rogned ngak John murung’agen e pin’ey ni gubin. Me pining John l’agruw i yad ngar bow ngak  
\v 19 me l’oegrow ngak Somol ni ngar fithew ni nge lungurow, “Gur fa’anem ni yog John ni bay yib fa kabay be’ ni ngu’ug son niged?”   
\p
\v 20 Ma fa’anra bow ngak Jesus me lungurow ngak, “John nma tawfe e ke l’oegmow ni nggu fithew gur ni nge lungumow, Gur fa’anem ni yog John ni bay yib fa kabay be’ ni ngu’ug son niged?”   
\p
\v 21 Ka re ngiyal’ i n’em me golnag Jesus bo’or e girdi’ ko m’ar nge liliy, me tuluf e mo’onyan’ rok bo’or i yad ngar golgad, ma bo’or e girdi’ nib malmit ni chuweg e malmit rorad.  
\v 22 Me fulweg ngak fa gali cha’ ni l’oegrow John ngar bow ni ga’ar, “Mu sulow nga mognew ngak John e tin kam guyew nge tin kam rung’agew ni nge lungumew: pi’in malmit e kar guyed ban’en, ma pi’in mugutgut e kar uned ko yan, ma pi’in kar gafgowgad ko m’ar ni daraw e kan be’ech nagrad,\f + \fr 7:22 \fk KAN BE’ECH: \ft Mu guy e 5:12.\f* ma pi’in biling e ke yag ni ngar rung’aged ban’en, ma pi’in karm’ad e kan fasegrad, ma fare Thin Ni Bfel’ e yibe machibnag ko pi’in gafgow.  
\v 23 Rib felan’ e en ndagur maruwar u wan’!”   
\p
\v 24 Ma fa’ani sul fa gali cha’ ni l’oegrow John, me weliy Jesus murung’agen John ngak fapi girdi’ ni aram urngirad ni ga’ar, “Fa’an mmarod ngak John nga daken e ted, ma mang e mfineyed ni bay mu guyed? Ba gaf i pan ni be buguy e nifeng?  
\v 25 Mang e mmarod ni ngam guyed? Be’ nike yin’ e mad nrib tolang puluwon? Pi’in karon’ed e mad ni aram rogon ma yad be adbey e salpiy u rogon e par ni yad be tay e yima pir’egrad u tafen e pilung i yan!  
\v 26 Mogned ngog, mang e um fineyed ni bay mu guyed? Ba profet? Er rogon, nggog ngomed ni kam guyed be’ ni ka ba ga’ ngak ba profet.  
\v 27 Ya John e eram fa’anem ni yog e babyor nib thothup murung’agen ni ga’ar, I ga’ar Got, ba’aray e mol’og rog; bay gu l’oeg nge m’on rom nge bing e kanawo’ rom.”  
\v 28 Me ul ul Jesus ngay nge ga’ar, “Nggog ngomed, ni John e dariy be’ ni kan gargeleg ni ba ga’ ngak; machane en ni ir e th’abi sobut’ u fithik’ e gagiyeg rok Got e ka ba ga’ ngak John.”   
\p
\v 29 Ma urngin e girdi’ nge pi tamukun tax nra motoyilgad ngak; miyad nang ni tin nike yog Got ni ngan rin’ e bmat’aw, me tawfe nagrad John.  
\v 30 Machane pi Farise nge pi tamchib ko Motochiyel e dar folgad ko tin nike finey Got ni fan ngorad, miyad siyeg ni nge tawfe nagrad John.   
\p
\v 31 “Ere susun e mang e ra gu ta’reb rogonnag e girdi’ ko bin daba’ e rran ngay? Yad bod e mang?  
\v 32 Yad bod e bitir ni kar pired nga but’ ko gin ni bay e market riy, ni be tolul ba ulung i yad ngak ba ulung i yad ni be lungurad, ‘Kug chubeged e musik ni yima tay ko m’agpa’ ni fan ngomed, ma da mu churu’gad! Ma ku gon’ed e tang ni yima tay ko gum’eyag, ma da mu yorgad!’  
\v 33 Me yib John nma tawfe, mi i par yungiyal’ nike pag e abich ma der unum e wayin, me lungumed e be’ nib aliliy!  
\v 34 Me yib e en ni Fak e Girdi’ mi i abich ma be garbod me lungumed, ‘Mu guyed e re mo’on nem! I ir e be’ nib ta’abich mma unum e wayin, me ir e fager rok e pi’in ntamukun tax nge pi’in ndabuy dakenrad u lan binaw!’  
\v 35 Machane gonop rok Got e ke m’ug nib riyul’ rok e pi’in kar folgad riy.”   
\s1 Jesus ni yan nga tabinaw rok Simon ni Farise  
\p
\v 36 Ba Farise e non ngak Jesus ni nge un ngak ngranow nga tabinaw rok ngar abichgow. Me yan Jesus nga tabinaw rok nge yan i par nga but’ ni nge abich.  
\v 37 Ma bay be’ ni bpin u lan e re binaw nem ni be’ nrib tadenen. Me rung’ag e re pin nem ni be abich Jesus u lan e naun ko re Farise nem, me ere fek ba rume’ nni ngongliy ko alabaster nib sug ko florida  
\v 38 me yib i sak’iy u keru’ Jesus u to’oben e rifrif u ay, ngi i yor nge munurnag e rifrif u ay Jesus ko lu’ rok. Me faley nga piyan lolugen, me mu’ me faray e rifrif u ay me pu’og fare florida nga daken rifrifen ay Jesus.  
\v 39 Ma fare Farise ni ir e pining Jesus nge yib, e fa’ani guy e ren’em, me ga’ar u wan’, “Fa’anra riyul’ nre mo’on ney e ba profet, ma kenang ko mini’ e re pin ney ni be math ngak, ma kenang e re mit i ngongol nib kireb nma ngongliy!”   
\p
\v 40 Me ga’ar Jesus ngak, “Simon, bay ban’en ni gub adag ni nggog ngom.”  
\p Me ga’ar Simon, “Tamchib, mog ngog.”   
\p
\v 41 Me tabab Jesus ngay ni ga’ar, “Immoy l’agruw i mo’on nra tew e malfith ni salpiy ngak be’ nma pi’ e salpiy ko girdi’ ngan maruwel ngay nge mu’ mi ni fulweg: bagayow e lal mir’ay e salpiy ni wasey nib silber e tay ngak ni malfith ma bagayow e wugem.  
\v 42 Dariy bagyow ni ku rayag rok ni nge thang ngak, ma aram me thang e malfith rorow ni yow l’agruw u lan babyoren e malfith. Ere mini’ e arorow nrib gel feni t’uf e cha’nem rok?”   
\p
\v 43 Me fulweg Simon ni ga’ar, “Gu be finey ni facha’ ni bo’or e malfith rok nthang u babyor.” Me ga’ar Jesus ngak, “Re fulweg nir ni kam pi’ e bfel’.”   
\p
\v 44 Me cheal u luwan nge sap ngak fare pin me ga’ar ngak Simon, “Ga be guy e re pin ney? Gub ngalan e naun rom, ma da mpi’ e ran ngog ni nggu luknag eg ngay, machane ir e ke maluknag e rifrif u eg ko lu’ rok ma ke faley nga piyan lolugen.  
\v 45 Me gur e nap’an ni gub nga tabinaw rom ma da mfaray owcheg, me ir e nap’an ni gub nga naun ma dawori tal ni yugu be faray e rifrif u eg.  
\v 46 Da mpi’ e gapgep ni nggu tay nga lolugeg, machane ir e ke liyef e rifrif u eg ko florida.  
\v 47 Ere nggog ngom ni gelngin nri gub t’uf rok nike dag e ir e ke micheg ni denen rok nib pire’ e ke m’ayfan. Machane cha’ ni bochu’uw e denen rok ni ke m’ayfan, e ri bochu’uw e t’ufeg ni be dag.”   
\p
\v 48 Me ere ga’ar Jesus ngak fare pin, “Ke m’ayfan e denen rom.”   
\p
\v 49 Ma boch e girdi’ ni kar pired nga tebel e ra tababgad i yog u lanin’rad ni be lungurad, “I mini’ e cha’ney, ni mus ko denen ma be n’ag fan?”   
\p
\v 50 Machane me ga’ar Jesus ngak fare pin, “Michan’ rom ngak Got e ke thapegem ngak; ere mman u fithik’ e gapas.”   
\c 8  
\s1 Pi’in ni ppin nra uned ngak Jesus  
\p
\v 1 Ma de n’uw nap’an me milekag Jesus i yan u lan e pi binaw ni ba ga’ nge pi binaw ni ba’achig, ni be machibnag ngak e girdi’ e Thin Ni Bfel’ ni murung’agen e gagiyeg rok Got. Me un fare ragag nge l’agruw i gachalpen ngak ngranod,  
\v 2 ma ki un boch e ppin ngak ni ka’a gol nagrad ko mo’onyan’ nge liliy, ni aram Maria (ni yima pining Magdalene ngak) ni medlip e mo’onyan’ ni tuluf Jesus nge chuw rok;  
\v 3 nge Joanna, ni ppin rok Kuza ni ir reb e salthaw nib tolang u tafen Herod; nge Susanna, nge ku boch e ppin ni ur ayuweged Jesus nge pi gachalpen ko tin ni nge yag ngorad.   
\s1 Fanathin ni murung’agen e en nma wereg e awoch u milay’  
\r (Matthew 13:1–9; Mark 4:1–9)  
\p
\v 4 Me ere yigi i yib e girdi’ ko pi binaw ngak Jesus; ma nap’an ni mu’ulung e girdi’ ngak ni pire’ ni pire’ me yog Jesus ngorad e re fanathin ni ba’aray ni ga’ar:   
\p
\v 5 “Be’ nib mo’on e yan ni nge wereg awochngin e woldug rok. Ma nap’an ni be wereg fapi awoch u daken e milay’, me wear boch nga daken marichlen wo’en e girdi’ u milay’, mu u nit’ ma be kay e arche’.  
\v 6 Ma boch e wear nga daken bochi thal i but’ ni bay u daken e war, ma fa’ani tugul me mororoy, ya dariy e ran u fithik’ fachi thal i but’.  
\v 7 Ma boch fapi awoch e wear nga fithik’ e pan ni bay rachangalen, me tugul fapi awoch nge fapi pan u ta’bang me yabochboch fapi pan ko fapi woldug me yim’ fapi woldug.  
\v 8 Ma boch fapi awoch e wear nga daken e but’ nib yong’ol; me tugul nge k’uf nra ba kaen ma ra’ay wom’ngin.”  
\p Me ul ul Jesus ngay nge ga’ar, “Fa’anra bay telmed ni ngam rung’aged ban’en ngay, me ere mu telmed!”   
\s1 N’en ni fan fapi fanathin  
\r (Matthew 13:10–17; Mark 4:10–12)  
\p
\v 9 Me fith pi gachalpen Jesus ngak ko be mangfan e re fanathin ney.  
\v 10 Me fulweg Jesus ni ga’ar, “Gimed e kan weliy ngomed e tin nda nnang ni murung’agen e gagiyeg rok Got; machane tin ni kabay e girdi’ e kan pi’ ngorad u fithik’ e fanathin, ya ngu’ur changargad ma dab ra guyed ban’en, ma ngu’ur motoyilgad ma dab ra nanged fan.”   
\s1 Jesus ni weliy fan fare fanathin ni murung’agen e en nma wereg awochngin e woldug u milay’  
\r (Matthew 13:18–23; Mark 4:13–20)  
\p
\v 11 “Ba’aray fan fare fanathin: fapi awoch e aram e thin rok Got.  
\v 12 Ma awoch ni wear u marichlen e kanawo’ u milay’ i yan e be yip’ fan e pi’in ni rung’ag e thin rok Got; me yib mo’onyan’ i fek fapi thin rok Got nge chuweg u lanin’rad, ya nge dabi mich e re thin nem u wun’rad nge dabiyag nra thapgad ngak Got.  
\v 13 Ma awoch ni wear nga daken bochi thal i but’ ni bay u daken e war e be yip’ fan e pi’in nrung’aged e re thin rok Got nem miyad fol riy ni kar felfelan’gad. Machane ri de rich nga fithik’ i lanin’rad; ma de n’uw nap’an ni ur pired nib mich u wun’rad e re thin nem, ma fa’ani yib ngorad e pin’en nma pingegey ngan denen ma dakur folgad ko fapi thin.  
\v 14 Ma awoch ni wear nga fithik’ e pan ni bay rachangalen e be yip’ fan e pi’in nrung’aged e thin rok Got; machane bochan e magafan’, nge fel’ rogon nge felfelan’ nu fayleng ni yibe m’oneg ko thin rok Got ko biney e tamilang e sugnag lanin’rad nge thang fapi thin rok Got u lanin’rad, ma aram e de lol wom’ngirad.  
\v 15 Ma awoch ni wear nga daken e but’ nib yong’ol e be yip’ fan e pi’in nrung’aged e thin rok Got miyad tay u lanin’rad ngu’ur folgad riy me par rorad nge yib wom’engirad.”   
\s1 Ba magal ni bay u tan baraba’ i ban’en  
\r (Mark 4:21–25)  
\p
\v 16 “Dariy be’ nra tay e nifiy nga ba magal me upunguy nga baraba’ i ban’en ara tay nga tan bangi bet. Ya ra tay nga daken tagil’ e magal, ni fan e nge yib e girdi’ ngalan e naun miyad guy ram’en.   
\p
\v 17 Demturug e n’en ni kan mithag ma bay ni fek i yib ngalan e tamilang, ma demturug e tin ni kan upunguy ma bay ni pir’eg ngar fek i yib ngalan e tamilang.   
\p
\v 18 “Ere mu tiyan’med ngarogon e motoyil ni gimed be tay; ya en ni bay ban’en rok e bo’or e bay ni pi’ ngak, machane en ndariy ban’en rok e bay ni fek rok e chu’uw ni be finey ni bay rok.”   
\s1 Chitiningin Jesus nge pi walagen ni pumo’on  
\r (Matthew 12:46–50; Mark 3:31–35)  
\p
\v 19 Me yib e chitiningin Jesus nge pi walagen ni pumo’on, ma de yag ni ngarbad ngak ni bochan e girdi’ ni pire’ ni pire’ nike sug u to’oben.  
\v 20 Ma aram me ga’ar be’ ngak Jesus, “Ba sak’iy e chitinam nge pi walagem ni pumo’on u wean ni yad be guyem.”   
\p
\v 21 Me ga’ar Jesus ngorad ni yad gubin. “Chitinag nge pi walageg ni pumo’on e pi’in yad ra rung’ag e thin rok Got miyad fol riy.”   
\s1 Jesus ni mocha’nag e nifeng nib gel  
\r (Matthew 8:23–27; Mark 4:35–41)  
\p
\v 22 Reb e rran me af Jesus nge pi gachalpen nga bowoch me ga’ar ngorad, “Ngdarod nga ba’nem e lipath.” Ma aram miyad yan.  
\v 23 Ma nap’an ni yad be yan u bowoch me mol Jesus. Me yib e nifeng nib gel ngorad ngi i t’ar e ran ngalan e bowoch ni be chugur ni ngar mak’gad.  
\v 24 Me yib pi gachalpen ngak ngar puged ni be lungurad, “Masta, Masta! Ngad m’ad!”  
\p Me sak’iy ngalang nge non ko nifeng nge n’ew; me gapas nge aw e cho’.  
\v 25 Ma aram me ga’ar ngak pi gachalpen, “Bu uw e michan’ romed?” Me lungurad rorad, “I mini’ e cha’ney? Nra non ko nifeng nge n’ew me fol rok!” Ya kar gin gad ma kar tamdaggad.   
\s1 Jesus ni golnag be’ nib mo’on nike ying e mo’onyan’ ngak ni pire’  
\r (Matthew 8:28–34; Mark 5:1–20)  
\p
\v 26 Miyad yan u bowoch ko nug nu Gerasa\f + \fr 8:26 \ft Gerasa; \fq boch e babyor e bay riy ni \ft Gadara \fq (mu guy e Mat 8:28); ma yug boch e bay riy ni \ft Gergesa.\f* ni bay nga baraba’ e lipath u Galile.  
\v 27 Ma fa’ani af Jesus nga talang, me yib be’ nib mo’on ngak ni yib u lan e binaw nike ying e mo’onyan’ ni pire’ ngak. Nike n’uw nap’an ni be par ndariy e mad u daken, ma der par u tabinaw rok, ya ma par u lan e yiy ni yima chibgiliy e yam’ riy.  
\v 28 Ma fa’ani guy fare mo’on Jesus me tolul ni ba ga’ laman, me paraw nga but’ u p’eowchen Jesus me non ni ba ga’ laman ni ga’ar, “Jesus, ni Fak Got ni Th’abi Tolang! Mang e ga be finey ni ngam rin’ ngog? Wenig ngom, dab mu gechig nigeg!”  
\v 29 I yog e re bugithin ney ni bochan e ke non Jesus ngak fare mo’onyan’ ni nge chuw u fithik’ fa’anem. Ke yo’or yay nike gafgownag, ni yugu ra ni kalbusnag ni ka ni m’ag e chen nga pa’ nruw raba’ nge ay, me t’ar fapi chen me ying fare mo’onyan’ ngak nge waliy i yan nga daken e ted.   
\p
\v 30 Me fith Jesus ngak ni ga’ar, “I mini’ fithingam?” Me fulweg ni ga’ar, “I Buulung fithingag,” ya pire’ e mo’onyan’ nike ying ngak.   
\p
\v 31 Me wenig fapi mo’onyan’ ngak Jesus ni dabi pi’rad ngranod ngalan e \add abyss\add*\f + \fr 8:31 \fk ABYSS: \ft Un leamnag ni pi kan ni kireb e kan kalbus nagrad u to’ar ko fayleng nge taw ko ngiyal’ ni ngar mada’ niged e bin tomur e gechig rorad.\f*.   
\p
\v 32 Ma bay ba ran’ i babiy ni pire’ ni yad ba chugur ngorad, ni yad be abich u daken sigre’en e burey. Me wenig fapi mo’onyan’ ngak Jesus ni nge pagrad ngranod ra yinggad ngak fapi babiy me pagrad.  
\v 33 Ma aram me chuw fapi mo’onyan’ u fithik’ i downgin fa’anem ngranod ra yinggad ngak fapi babiy; me mil fare ran’ i babiy ngranod ra mulgad u taban bangi war ngalan fare lipath ngar limochgad.   
\p
\v 34 Ma fapi pumo’on ni be gafaliy fapi babiy e fa’anra guyed ni aram rogon, miyad mil ngranod ngar wereged e thin riy u lan binaw nge yungi n’en ni yibe par riy yibe woldug.  
\v 35 Me yan e girdi’ ngranod ra guyed e n’en nike buch. Ma fa’an rabad ngak Jesus miyad pir’eg fare mo’on ni fa’ani chuw fapi mo’onyan’ rok nike par nga but’ u to’oben i ay Jesus, nike yin’ e mad, ma ke sul laniyan’ ngak, ma aram me yib e tamdag ngorad ni yad gubin.  
\v 36 Ma pi’in nra guyed e ren’em e ra weliyed ngak e girdi’ rogon ma ke gol fa’anem.  
\v 37 Ma urngin fapi girdi’ ko gi nug nem nra mu’ulunggad ngar weniggad ngak Jesus ni nge yan nge chuw u rom, ya yad gubin nike yib e tamdag ngorad nib gel. Ma aram me af Jesus ngalan fare bowoch nge yan.  
\v 38 Ma fare mo’on ni fa’an kechuw fapi mo’onyan’ rok e wenig ngak Jesus ni ga’ar, “Nggu un ngom.”  
\p Machane me yog Jesus ngak ni nge yan, ni ga’ar,  
\v 39 “Mu sul nga tafnam ngam weliy e n’en ke rin’ Got ngom.”  
\p Me yan fare mo’on u lan fare binaw ni ga’ngin ni be weliy murung’agen e n’en ke rin’ Jesus ngak.   
\s1 Bochi pin ni fak Jairus nge fare pin ni math nga wuru’ e mad rok Jesus  
\r (Matthew 9:18–26; Mark 5:21–43)  
\p
\v 40 Fa’ani sul Jesus nga baraba’ fare lipath me felfelan’ e girdi’ ni pire’ nike mu’ulung ya ke sul ngorad, ya yad gubin ni kar pired ni yad be sonnag.  
\v 41 Me taw be’ nib mo’on ni Jairus fithingan, ni ir reb e tolang u tafen e mu’ulung ko gin’em. Me yib i paraw nga but’ u to’oben i ay Jesus nge wenig ngak ni nge un ngranow nga tabinaw rok,  
\v 42 ya bochi pin ni fak ni kari maagirag rok, ni ragag nge l’agruw e duw yangren e be n’en ni nge yim’.  
\p Ma nap’an ni un Jesus ngak ngranow, ma be apinpin e girdi’ ngak u gubin yang.  
\v 43 Ma bay be’ ni bpin u rom nib gel e gafgow ni be tay, ya nga ragag nge l’agruw e duw nib m’ar nib molul; ke pi’ urngin e salpiy rok ngak e pi togta,\f + \fr 8:43 \fq Boch e babyor e dariy e \ft nike pi’ urngin e salpiy rok ngak e pi togta.\f* ma dariy bagayad ni keyag rok ni nge golnag.  
\v 44 Me yib u fithik’ e girdi’ u keru’ Jesus me yib i math nga taban e mad rok u but’, me tal racha’en ni ka chingiyal’ nem.  
\v 45 Me fith Jesus ni ga’ar, “Mini’ e ke math ngog?”  
\p Ma urngin e girdi’ nra be’ me ga’ar e gathi ir; me ga’ar Peter, “Masta, pi girdi’ ney ni aray urngin e kar suggad u to’obem ni yad be apinpin ngom.”   
\p
\v 46 Machane me ga’ar Jesus, “Ke math be’ ngog, ya kug nang ko ngiyal’ ni yan gelngig riy nga wuru’ i dowag.”  
\v 47 Me nang fare pin ni kan pir’eg e n’en nike rin’, ma aram me yib ni be t’on nge yib i paraw nga but’ u to’oben i ay Jesus. Me weliy ngak u p’eowchen urngin e girdi’ fan nike math ngak nge rogon nike chuw e liliy rok ni ka chingiyal’ nem.  
\v 48 Me ga’ar Jesus ngak, “Fakag, michan’ rom ngak Got e ke gol nigem. Mman nike pagan’um.”   
\p
\v 49 Ma nap’an ni ka be yog Jesus e re bugithin nem, me yib be’ ni ka nol’oeg u tafen Jairus ni ir fa’anem nib tolang u tafen e mu’ulung. Me ga’ar ngak Jairus, “Dab kum magawonnag e re tamchib nir, ya ke aw e fan rok fachi pin ni fakam.”   
\p
\v 50 Me rung’ag Jesus e n’en nike yog me ga’ar ngak Jairus, “Dab mu rus; kemus ni nge michan’um ngak Got, me gol.”   
\p
\v 51 Ma fa’ani taw Jesus ko fare naun ma de pag yugu be’ nge un ngak ngalan fare naun ya kemus ni Peter, nge John, nge James nge chitamngin nge chitiningin fachi pin e pagrad ngar uned ngak.  
\v 52 Ma girdi’ ni yad bay u rom e yad gubin ni yad be yor ma yad be dololoy’nag fachi pin. Me ga’ar Jesus, “Dakumur yorgad; ya cha’nir e dawori aw e fan rok, ya be mol!”   
\p
\v 53 Ma yad gubin nra moninggad ngak, ya yad manang nike aw e fan rok.  
\v 54 Me kol Jesus pa’ me ga’ar ngak, “Fachi pin, mu suwon!”  
\v 55 Me sul e pogofan rok ngak me suwon ngalang ni ka chingiyal’ nem; me yog Jesus ngorad ni ngar pi’ed ban’en ngak nge kay.  
\v 56 Mi ri gin e chitamngin nge chitiningin ko ren’em, machane me tay Jesus chiylen ngorow ndab rognew ku be’ e tin ni kar guyew.   
\c 9  
\s1 Jesus ni l’oeg fa ragag nge l’agruw i gachalpen ngranod  
\r (Matthew 10:5–15; Mark 6:7–13)  
\p
\v 1 Ma aram me ulunguy Jesus fa ragag nge l’agruw i gachalpen nge pi’ gelngirad nge mat’awrad ni ngar tulufed urngin e mo’onyan’ nike ying ngak e girdi’ miyad chuweg e liliy.  
\v 2 Ma aram me l’oegrad ngranod ni ngar machib niged ngak e girdi’ u murung’agen e gagiyeg rok Got, miyad golnag e pi’in nib m’ar.  
\v 3 Me ga’ar ngorad, “Dariy ban’en ni ngam feked ngam marod: dab mu feked e sog, dab mu feked e tutuw nma fek e pi’in nma man ban’en, nge ggan, nge salpiy, ni mus nga reb e kenggin e mad ni ngu’um thiliyeged ko bin ni bay u dakenmed ma dab mu feked.  
\v 4 Re tabinaw ni yira yog ngomed ni ngam pired riy, e ngu’um pired riy nge mada’ ko ngiyal’ ni ngam chuwgad u lan fare binaw;  
\v 5 ma re binaw ndabun e girdi’ riy ni kam marod ngay, e ngam chuwgad riy mi gimed rurug e rifrif u aymed nge chuw e fiyath riy, ni aram e gimed be dag ngorad nib kireb e tin ni kar rin’ed.”   
\p
\v 6 Me yan fa pi’in gachalpen ngranod u lan urngin e pi binaw i yan, ni yad be machibnag ngak e girdi’ fare Thin Ni Bfel’, ma yad be chuweg e liliy ko girdi’ u gubin yang.   
\s1 I Herod ni balyangan’  
\r (Matthew 14:1–12; Mark 6:14–29)  
\p
\v 7 Mi Herod, ni ir e pilung nu Galile e rung’ag murung’agen urngin e pin’en ni be rin’ Jesus; me ri balyangan’ u murung’agen ni bochan e be ga’ar boch e girdi’, “I John ni i tawfe e ke fos ko yam’!”  
\v 8 Ma boch e girdi’ e be lungurad e ke yib i m’ug Elijah, ma boch e girdi’ e be lungurad e ke fos reb fapi profet ni kakrom ko yam’.  
\v 9 Me ga’ar Herod, “I gag e gog ni ngan th’ab k’angan John; me ere i mini’ e re mo’on nem ni gu be rung’ag e pin’ey ni murung’agen?” Ma aram mi i guy rogon ni nge guy Jesus nga owchen.   
\s1 Jesus ni pi’ gan fa lal i biyu’ i girdi’  
\r (Matthew 14:13–21; Mark 6:30–44; John 6:1–14)  
\p
\v 10 Me sul fapi apostel miyad yog ngak Jesus urngin ban’en ni kar rin’ed. Me fekrad ngar uned ngak miyad yan ni go’ yad nga reb e binaw nu Bethsaida fithingan.  
\v 11 Ma fa’ani rung’ag fapi girdi’ ni yo’or murung’agen miyad lek Jesus. Me pagrad ngar pired rok, mi i weliy ngorad murung’agen e gagiyeg rok Got ma be golnag e pi’in yad mm’ar.   
\p
\v 12 Ma nap’an ni be n’en ni nge aw e yal’, me yib fa ragag nge l’agruw i gachalpen ngak me lungurad, “Mog ko pi girdi’ ney ngranod nge yag nranod ko pi binaw i yan nge yungi n’en nib chugur ngaray ni yibe par riy yibe woldug ngar gayed e ggan nge bang ni ngar pired riy; ya gin’ey e dariy be’ nma par riy.”   
\p
\v 13 Machane me ga’ar Jesus ngorad, “Gimed e mpi’ed ban’en ngar ked.” Miyad fulweg ni lungurad, “Kemus ni lal yal’ e flowa nge l’agruw e nig ni ba’aray romad. Ga ba’adag ni gamad ra yan gu chuw’iyed e ggan rok e pi girdi’ ney ni aray urngin?”   
\p
\v 14 (Ma gonap’an e lal i biyu’ e pumo’on ni bay ko gin’em.)  
\p Me ga’ar Jesus ngak pi gachalpen, “Mu guyed rogon e girdi’ ngar pired nga but’ ni yu ulung nra reb ma gonap’an e wugem e girdi’ riy.”   
\p
\v 15 Ma aram rogon ni rin’ pi gachalpen miyad par nga but’ ni yad gubin.  
\v 16 Me fek Jesus fa lal yal’ i flowa nge fa gali nig, me sap ngalang, me pining e magaer riy ngak Got, mi i t’et’ar fa yu yal’ i flowa ngi i pi’ ngak pi gachalpen ngu’ur f’othed ko girdi’.  
\v 17 Ma yad urngin nra ked ngar fosgad ngay; me kunukunuy pi gachalpen Jesus e tin ni aw nde m’ay i kay me gaman ragag nge l’agruw e dug riy.   
\s1 Peter ni yog ko mini’ Jesus  
\r (Matthew 16:13–19; Mark 8:27–29)  
\p
\v 18 Bay ba ngiyal’ ni be meybil Jesus ni go ir, me yib pi gachalpen ngak. Me fithrad ni ga’ar, “Be yog e girdi’ ni yo’or ni gag mini’?”   
\p
\v 19 Miyad fulweg ni lungurad, “Be ga’ar boch e girdi’ e gur John ni i tawfe. Ma boch e girdi’ e be ga’ar e gur Elijah, ma boch e girdi’ e be ga’ar e gur reb fapi profet ni kakrom ni kamfos ko yam’.”   
\p
\v 20 Me fithrad ni ga’ar, “Ma gimed e be lungumed e gag mini’?”  
\p Me fulweg Peter ni ga’ar, “I gur fare Messiah rok Got!”   
\s1 Jesus ni weliy murung’agen e gafgow nge yam’ ni bayi tay  
\r (Matthew 16:20–28; Mark 8:30—9:1)  
\p
\v 21 Me tay Jesus chiylen ngorad ndab rogned e re bugithin ney ngak be’,  
\v 22 me ul ul ngay ni ga’ar, “En ni Fak e Girdi’ e thangri ga’ ba gafgow ni nge tay, ma pi’in pi’ilal, nge pi tolang ko prist, nge pi tamchib ko Motochiyel e bay ra dabuyed. Ma bay nli’ ngem’, min faseg ko yam’ ko chirofen ni man e dalip ngay.”   
\p
\v 23 Me ga’ar ngorad ni yad gubin, “Fa’anra ba’adag be’ ni nge un ngog, ma thangri pag talin ir, ma nge fek e kuruth rok ngi i lekeg ni gubin e rran.  
\v 24 Ya en nra finey ni nge ayuweg e pogofan rok e ra thay rok; machane en nra thay e pogofan rok ni bochag e ra fos.  
\v 25 Be mang e ra fel’ rogon be’ riy ni fa’anra yag ngak e re fayleng ney ni polo’, machane be par nib malog ara ke gel e mo’onyan’ ngak!  
\v 26 Fa’anra i tamra’ be’ nga murung’ageg nge thin ni gu be machibnag ma aram e en ni Fak e Girdi’ e ra tamra’ nga murung’agen fa’anem ko ngiyal’ nra sul riy ni yow e fla’ab rok nge fla’ab ko en ni Chitamangiy nge pi engel nib thothup.  
\v 27 Mu ted fanmediyan ko re bugithin ni ba’aray! Nggog ngomed ni bay boch e girdi’ u roy ndab ra m’ad miyad guy e gagiyeg rok Got.”   
\s1 Jesus ni pig ram’en  
\r (Matthew 17:1–8; Mark 9:2–8)  
\p
\v 28 Gonap’an e nga reb e wik nga tomuren nike yog e pi thin ney, me fek Jesus Peter, nge John, nge James ngar uned ngak ngranod nga daken bburey ni nge meybil.  
\v 29 Ma nap’an ni be meybil, me thil ya’an owchen me pig ram’en e mad rok ngari wechwech ni be galgal.  
\v 30 Kachingiyal’ nem me yib i m’ug l’agruw i pumo’on u to’oben Jesus ngu’ur nonod Jesus; ni gali cha’nem e Moses nge Elijah,  
\v 31 nra m’uggow ni be galgal ram’en dowrow ni bod rogorow u tharmiy, mu ur nonod Jesus ni yad be weliy murung’agen nge rogon ni dabi n’uw nap’an me mu’nag e tin ke finey Got ni nge ngongliy ni aram e nge yim’ u Jerusalem.  
\v 32 Peter nge fa gali cha’ ni yad e yad be mol, miyad od miyad guy ram’en Jesus ni be galgal nge fa gali cha’ ni yad ba sak’iy.  
\v 33 Ma nap’an ni be yan fa gali cha’ rok Jesus nga orel, me ga’ar Peter ngak Jesus, “Masta, rib manigil ni kadbad ngaray. Bay gu toyed dalip i \add tent\add*, nreb e ngam par ngay, ma reb e nge par Moses ngay, ma reb e nge par Elijah ngay.” (Ni aram e ri der nangfan e pi thin nem ni be yog.)   
\p
\v 34 Ma nap’an ni ka be welthin, me yib i m’ug bangi manileng nge tagalul’ nagrad, ma fa’ani yib fa gi manileng nga dakenrad me tamdag pi gachalpen.  
\v 35 Me non ba lam u fithik’ fa gi manileng ni ga’ar, “Ireray Fakag, ni ir e kug turguy — ere mu telmed ngak!”   
\p
\v 36 Ma fa’ani tal fare lam, ma go’ ka Jesus e yad be guy. Me tay pi gachalpen e tin ni kar guyed ndar weliyed ta’a ban’en riy ngak be’ e ngiyal’nem.   
\s1 I Jesus ni golnag bochi pagel nike ying ba mo’onyan’ ngak  
\r (Matthew 17:14–18; Mark 9:14–27)  
\p
\v 37 Ma reb e rran riy me yan Jesus nge fa dalip i gachalpen ko fare burey nga but’, me yib e girdi’ ni pire’ ngak Jesus.”  
\v 38 Me tolul be’ nib mo’on u fithik’ fapi girdi’ ni ga’ar, “Tamchib! Wenig ngom, moy mu guy fakag ni kari maagirag rog!  
\v 39 Ma yib i ying ba mo’onyan’ ngak nge tolul me margeynag, ma be yib e wuth u l’ugun, ni yugu ma sul ngak ngi i maad’adnag ma der pag!  
\v 40 Ere kug wenig ngak pi gachalpem ni ngar tulufed nge chuw rok, machane de yag rorad.”   
\p
\v 41 Me fulweg Jesus ni ga’ar, “Ri gimed be oloboch, ya der mich Got u wun’med! Uw n’umngin nap’an nthingar gu par romed? Uw n’umngin nap’an ni nggu k’adan’ug romed?” Ma aram me ga’ar ngak fare mo’on, “Mfek fare pagel ni fakam i yib ngaray.”   
\p
\v 42 Ma nap’an ni be yib fare pagel ngak, me rin’ fare mo’onyan’ ban’en ngak nge aw nga but’ me margeynag. Me non Jesus ngak fare mo’onyan’ ni nge chuw u fithik’ fa’anem, me golnag fare pagel, me pi’ ngak e chitamngin.  
\v 43 Ma urngin e girdi’ nra gin gad ngarogon feni gel gelngin Got.  
\s1 Jesus ni ki weliy bayay murung’agen e yam’ ni nge tay  
\r (Matthew 17:22–23; Mark 9:30–32)  
\p Ma nap’an ni ka be weliy e girdi’ murung’agen urngin ban’en ni rin’ Jesus ni kar gin gad ngay, me ga’ar ngak pi gachalpen,  
\v 44 “Dab mpaged talin e n’en nggog ngomed! En ni Fak e Girdi’ e bay ni pi’ nga pa’ e pi girdi’ ni yad be yog e thin.”  
\v 45 Machane dar nanged fan e re bugithin nem nike yog. Ya kan mithag fan rorad ni nge dab ra nanged fan, ma yad be tamdag ni ngar fithed fan e re bugithin nem ngak.   
\s1 Mini’ e en nth’abi tolang?  
\r (Matthew 18:1–5; Mark 9:33–37)  
\p
\v 46 Me yib i lulu’ag pi gachalpen e thin ko mini’ e arorad ni ir e th’abi tolang u fithik’rad.  
\v 47 Ma manang Jesus e n’en ni yad be leamnag, me ere kol pa’ bochi tir, me sak’iynag nga to’oben,  
\v 48 me ga’ar ngorad, “En nra ayuweg e re tir ney ni bochag, e ke ayuwegneg; ma en nra ayuwegneg, e ke ayuweg e en ni ir e ke l’oegeg ku gub. Ya en ni ir e th’abi sobut’ u fithik’med ni gimed gubin, e ir e th’abi tolang.”   
\s1 En nder togopluw ngomed e kabigmed  
\r (Mark 9:38–40)  
\p
\v 49 Me non John ni ga’ar, “Masta, kug guyed be’ nib mo’on ni be maruwel nga fithingam ngi i tuluf e mo’onyan’ ko girdi’, me ere ku gogned ngak ni nge dabki rin’, ya gathi ir be’ ko ba’ rodad e girdi’.”   
\p
\v 50 Me ga’ar Jesus ngak nge fa tinem i gachalpen, “Dab mu guyed rogon ni ngam taleged, ya en nder togopluw ngomed e kabigmed.”   
\s1 Ba binaw u lan yu Samaria ndabun e girdi’ riy ni ngar ayuweged Jesus  
\p
\v 51 Ma nap’an ni be chugur ko re ngiyal’ i n’en ni ba’aram ni ngan fek Jesus riy nga tharmiy, me turguy u wan’ ni nge yan nga Jerusalem, ma aram me yan.  
\v 52 Me l’oeg e mol’og rok ngar m’onod rok ngranod ngalan ba binaw rok e girdi’ nu Samaria ni ngar fal’eged rogon urngin ban’en ni fan ngak.  
\v 53 Machane girdi’ ko re binaw nem e daburad ni ngar ayuweged Jesus, ya ke yan i gagiyel ni nge yan nga Jerusalem.  
\v 54 Ma fa’ani guy James nge John ni gachalpen Jesus ni aram rogon me lungurow, “Somol, ga ba’adag ni nggu piningew e nifiy nge yib u tharmiy nga but’ nge li’rad?”\f + \fr 9:54 \fq Boch e babyor e kan puthuy ngay \ft ni bod ni rin’ Elijah.\f*   
\p
\v 55 Me pigicheal Jesus nge puwan’ ngorow.\f + \fr 9:55 \fq Boch e babyor e kan puthuy ngay \ft ni ga’ar, “Da mu nanged ko bmiti mang gelngin e ba mil famed ngak; ya en ni Fak e Girdi’ e de yib ni nge kirebnag e yafos ko girdi’, machane nge thapegrad.”\f*  
\v 56 Ma aram miyad yan nga yugu reb e binaw.   
\s1 Pi’in nsusun e ngar manged pi gachalpen Jesus  
\r (Matthew 8:19–22)  
\p
\v 57 Ma nap’an ni yad be yan, me yib be’ nib mo’on i ga’ar ngak Jesus, “Nggu un ngom ko yungi n’en ni ngam man ngay.”   
\p
\v 58 Me ga’ar Jesus ngak, “Gamanman ni \add fox\add* e bay e low ni taferad, ma arche’ e bay taferad ni kar toyed, machane en ni Fak e Girdi’ e dariy bang ni nge pag ir riy nga but’ nge toffan.”   
\p
\v 59 Me ga’ar ngak yugu reb e mo’on, “Mu un ngog.”  
\p Machane me ga’ar, “Somol, mu son, nga’ag wan gu k’eyag e chitamag.”  
\v 60 Me fulweg Jesus ni ga’ar, “Mpag e pi’in yad ba yam’ ngar k’eyged e yam’ rorad. I gur e mman ngam machibnag ngak e girdi’ murung’agen e gagiyeg rok Got.”   
\p
\v 61 Ma yugu reb e mo’on e ga’ar, “Somol, gu ra un ngom; machane mu son nggu wan gu fingichiy girdi’en e tabinaw rog.”   
\p
\v 62 Me ga’ar Jesus ngak, “En nra tabab i gi’ e but’ u milay’ mi i changar nga keru’ e dabi yib fan ko gagiyeg rok Got.”   
\c 10  
\s1 Jesus ni l’oeg fa medlip i ragag nge l’agruw e girdi’ ngranod  
\p
\v 1 Tomuren e biney me mel’eg Somol yugu boch e girdi’ ni medlip i ragag nge l’agruw\f + \fr 10:1 \ft medlip i ragag nge l’agruw; \fq boch e babyor e bay riy ni \ft medlip i ragag.\f* i pumo’on me l’oegrad ngranod ni yad lal’agruw, ni ngar m’onod rok ngranod ngalan urngin e binaw nge yungi n’en ni be n’en ni nge yan ngay.  
\v 2 Me ga’ar ngorad, “Woldug e ba ga’ ni ba ga’ yang, machane pi’in girdi’en e maruwel ni nge kunuy nge tay nga naun e ba lich. Ere mmeybilgad ngak e en ni ir e suwon e woldug ngki pi’ boch girdi’en e maruwel ngar muruwliyed e re woldug rok nem nge af nga naun.  
\v 3 Mmarod! Ya kug gol’oegmed ni ngam marod ni bod rogon pifak e saf ni yan nga fithik’ e wolf.  
\v 4 Dab mu feked tafen e salpiy, ara tutuw nma fek e pi’in nma man ban’en, ara sus; ma dab mu talgad ni ngam fingichiyed be’ u daken e kanawo’.  
\v 5 Ma ngiyal’ ni gimed ra yan riy ngalan reb e naun, e som’on e nge lungumed, Nge yib e gapas ngak girdi’en e re naun ney.  
\v 6 Ya fa’anra bay be’ riy nib t’uf e gapas rok, mi gimed pag e gapas ni kamogned nge par u daken; ma fa’anra dariy, mi gimed fulweg murung’agen e gapas ni kamogned.  
\v 7 Mi gimed par u lan e re naun nem, ngu’um ked e ggan ma gimed be garbod ko tin ni yad be pi’ ngomed; ya be’ ni girdi’en e maruwel e susun e ngan pi’ puluwon e maruwel rok ngak. Dab um marod u reb e tabinaw nga reb.  
\v 8 Fa’an gimed ra yan ngalan reb e binaw ni yi ba’adag ni ngan ayuwegmed riy, mi gimed kay e tin ni kan tay nga p’eowchemed ni ngam ked,  
\v 9 mi gimed golnag e pi’in nib m’ar u lan e re binaw nem, me lungumed ngak e girdi’ riy, Gagiyeg rok Got e ba chugur ngomed.  
\v 10 Machane fa’an gimed ra yan nga reb e binaw ndabun e girdi’ riy ni kam marod ngay, mi gimed yan nga daken e kanawo’ riy me lungumed,  
\v 11 Mus ko fiyath ko re binaw romed ney nike gabal ko rifrif u aymad e nggu chuweged nib togopluw ngomed; machane mu ted fanmediyan ko re bugithin ney, ni Gagiyeg rok Got e ba chugur ngomed!  
\v 12 Nggog ngomed ni Chirofen nra pufthinnag Got e girdi’ riy e ka ba ga’ e runguy nra tay ngak yu Sodom ko runguy nra tay ngak e re binaw nem!”   
\s1 Pi binaw nde mich Jesus u wun’rad  
\r (Matthew 11:20–24)  
\p
\v 13 “Rib ga’ ba gafgow ni bay mu ted yu Korazin! Rib ga’ ba gafgow ni bay kum ted yu Bethsaida! Ya fapi maang’ang ni kan ngongliy u wur e fa’an mang e ni ngongliy u lan yu Tyre nge yu Sidon, ma girdi’ riy e kafram e kar pired nga but’ ka ron’ed e tutuw ni mad ma kar thiygad ko awat ni nge mang pow riy ni kar pi’ed keru’rad ko denen ni yad be ngongliy!  
\v 14 Ka ba ga’ e runguy nra tay Got ngak yu Tyre nge yu Sidon ko runguy nra tay ngomed ko Chirofen nra pufthinnag e girdi’ riy.  
\v 15 Me gur yu Kapernaum! E ga ba’adag ni ngam tolang nigem ngam tun ko tharmiy? Bay non’em nga but’ nga fithik’ e nifiy ni dabi math bi’id!”   
\p
\v 16 Me ga’ar ngak pi gachalpen, “En nra motoyil ngomed, e ke motoyil ngog; ma en nra dabuymed e ke dabuyeg; ma en nra dabuyeg e ke dabuy e cha’ ni ir e ke l’oegeg ku gub.”   
\s1 Fare medlip i ragag nge l’agruw ni sul  
\p
\v 17 Me sul fa medlip i ragag nge l’agruw\f + \fr 10:17 \ft medlip i ragag nge l’agruw; \fq boch e babyor e bay riy ni \ft medlip i ragag \fq (mu guy e verse 1).\f* i girdi’ ngak ni kar felan’gad me lungurad, “Somol, i mus ko pi mo’onyan’ miyad fol romad ni fa’ani gogned ngorad u fithingam e tin ni ngar rin’ed!”   
\p
\v 18 Me fulweg Jesus ngorad ni ga’ar, “Kug guy Satan nike mul u lanelang ni bod e uluch.  
\v 19 Mu telmed! Kug pi’ mat’awmed nge gelngimed, ni fan e nge yag ni umot’ed e porchoyog nge skorpion mi gimed gel nga gelngin fa’anem ni ir e To’ogor, ma dariy ban’en nra maad’ad ngomed.  
\v 20 Dabi felan’med ni fan e be fol e pi mo’onyan’ romed; machane nge felan’med ni fan e kan yoloy fithingmed nga babyor u tharmiy.”   
\s1 I Jesus ni felan’  
\r (Matthew 11:25–27; 13:16–17)  
\p
\v 21 Ma ku errogon e re ngiyal’nem ni suguy e Kan Nthothup Jesus ko felfelan’\f + \fr 10:21 \ft fare Kan Nthothup; \fq boch e babyor e bay riy \ft fare gelngin; \fq ma boch e bay riy ni gelngin.\f* me ga’ar, “Chitamag ni gur e Somol u tharmiy ngu but’! Kari mmagaer ya kam dag ngak e pi’in ndar sukulgad e n’en ni kam mithag rok e pi’in yad ba llowan’ nge pi’in yad ba sukul. Chitamag, i gur e mu turguy ni nge yodoro’ nrogon nib m’agan’um ngay.   
\p
\v 22 “Chitamag e ke pi’ urngin ban’en ngog. Dariy be’ ni manang ko mini’ e en ni Fak, ya kemus ni en ni Chitamangiy e manang, ma dariy be’ ni manang ko mini’ e en ni Chitamangiy, ya kemus ni en ni Fak e manang, nge pi’in ba’adag e en ni Fak nem ni ngar nanged e Chitamngin.”   
\p
\v 23 Me cheal Jesus nge sap ngak pi gachalpen me non ngorad nde rung’ag be’ ni ga’ar, “Kari mfelan’gad ni kam guyed e pin’en ni kam guyed!  
\v 24 Ya nggog ngomed ni bo’or e profet nge pilung ni ur m’ad ni bochan ni ngar guyed e n’en ni gimed be guy, machane de yag, ma ku ur m’ad ni bochan ni ngar rung’aged e n’en ni gimed be rung’ag, machane dar rung’aged.”   
\s1 Fanathin ni murung’agen be’ u Samaria ni be’ ni bfel’  
\p
\v 25 Me yib be’ ni ir reb e tamchib ko Motochiyel ngak Jesus me guy rogon ni nge ning e kanawo’ ngak Jesus ko thin. Me fith ni ga’ar, “Tamchib, mang e thingar gu rin’ me yag ngog e yafos ndariy n’umngin nap’an?”   
\p
\v 26 Me fulweg Jesus ngak ni ga’ar, “Mang e keyog e babyor nib thothup? Bu uw rogon ni kam be’eg?”   
\p
\v 27 Me fulweg fare mo’on ni ga’ar, “Thangri t’uf rom Somol ni ir e Got rom u polo’ i gum’ircha’em, ngu polo’ i lanin’um, ngu polo’ i gelngim, ngu polo’ i leam rom; ma gin’en ni ga bay riy e thangri t’uf rom e en ni ir e mmigid ngom ni gowe gur.”   
\p
\v 28 Me fulweg Jesus ni ga’ar, “Tin ni kam fulweg ngog e ba puluw; ere mu rin’ ma ga fos.”   
\p
\v 29 Machane fare tamchib ko Motochiyel e ba’adag ni nge yan i par ni ir be’ nib mat’aw, ma aram me fith ngak Jesus ni ga’ar, “Mini’ e en ni ir e mmigid ngog?”   
\p
\v 30 Me fulweg Jesus ni ga’ar, “Be’ nib mo’on e log u Jerusalem i yan nga Jeriko, me yib i og bogi moro’ro’ ngak ngar lufed e mad rok, miyad pirdi’iy, nge mu’ miyad pag nike chugur ni nge yim’.  
\v 31 Ma bay ba prist ni be yan nga pe’ning u daken e re pa’ i kanawo’ nem; ma fa’ani guy fare mo’on me liyeg rok u baraba’ e kanawo’ nge yan.  
\v 32 Ma ku aram rogon be’ ni ir reb e Levite ni ki yib ko gin’em, me yan ko gin ni bay fare mo’on riy nge yan i guy me liyeg rok u baraba’ e kanawo’ nge yan.  
\v 33 Machane be’ u Samaria ni be sor i yan ko gin’em e yib i pir’eg, ma fa’ani guy fare mo’on me taganan’ ngak.  
\v 34 Me yan ko gin ni bay riy, nge pu’og e gapgep nge wayin ko yungi n’en nike maad’ad u downgin me m’ag e mad ngay; nge mu’ me fek fare mo’on nge tay nga daken fare gamanman rok me fek i yan nga ba naun ntafen e milekag mi i ayuweg.  
\v 35 Me yan ni reb e rran riy me fek l’agruw e salpiy ni silber, nge pi’ ngak e en ni ir e bmil suwon fare naun ntafen e milekag ngak. Me ga’ar ngak, ‘Mu ayuweg e cha’ney ya bay gu sul mu gu fulweg ngom e salpiy ni kam n’ag nga puluwon.’”   
\p
\v 36 Me ga’ar Jesus, “Ere mini’ e arorad e dalip i girdi’ nem e ga be finey ni ir e kemang e cha’ nib migid ngak fa’anem ni yib e moro’ro’ i pirdi’iy?”   
\p
\v 37 Me fulweg fa en ni tamchib ko Motochiyel ni ga’ar, “Fa’anem ni runguy nge ayuweg.”  
\p Me fulweg Jesus ngak ni ga’ar, “Ere mman ma ga rin’ ni aram rogon.”   
\s1 Jesus ni yan i guy Martha nge Maria  
\p
\v 38 Ma nap’an ni be yan Jesus nge pi gachalpen, me yib nga reb e binaw ni bay be’ ni bpin riy ni Martha fithingan, ni pining Jesus nga tafen nge ayuweg.  
\v 39 Ma bay be’ ni bpin ni walagen ni Maria fithingan, ni yib i par nga but’ u to’oben e rifrif u ay Somol ngi i motoyil ko machib rok.   
\p
\v 40 Ma ke magafan’ Martha nga urngin e maruwel ni bay ni ngan rin’; ma aram me yib i ga’ar, “Somol, dariyfan u wun’um nike pag walageg urngin e maruwel ngog ni nggu rin’ ni go’ gag? Mog ngak nge yib nge ayuwegneg ko maruwel!”   
\p
\v 41 Me fulweg Somol ngak ni ga’ar, “Martha, Martha! Bo’or bogi ban’en ni be magafan’um ngay,  
\v 42 machane ri ta’reb e ir e dabisiy ni nge yag. Me Maria e ke mel’eg e bin ni ir, ma dab ni fek rok.”   
\c 11  
\s1 Jesus ni machibnag rogon ni ngan meybil  
\r (Matthew 6:9–13; 7:7–11)  
\p
\v 1 Bay ba yay ni be meybil Jesus u bangi ban’en. Ma fa’ani mu’ ko meybil me ga’ar reb i gachalpen ngak, “Somol, mu fil rogon e meybil ngomad, ni bod rogon nike fil John ngak pi gachalpen.”   
\p
\v 2 Me ga’ar Jesus ngorad, “Ba’aray rogon ni ngam meybilgad ni nge lungumed:  
\q1 Chitamangimad,  
\q2 ngan tay fan fithingam nib thothup,  
\q2 ma ga par ni gur e ga be gagiyegnagmad.   
\q1
\v 3 Mpi’ ngomad u reb e rran ngu reb e rran e ggan ni nge yag ngomad.\f + \fr 11:3 \ft e ggan ni nge yag ngomad; \fq ara \ft ggan ko bin migid e rran.\f*   
\q1
\v 4 Ma ga n’ag fan u wun’um e denen romad,  
\q2 ya kug ninged fan u wun’mad e kireb nike ngongliy urngin e pi’in kar ngongliyed e kireb ngomad.  
\q2 Ma dab mfekmad ko sikeng nib mo’maw’.”   
\p
\v 5 Me ga’ar Jesus ngak pi gachalpen, “Susun e aray rogon me yan bigimed nga tafen be’ ni fager rok ni lukngun e neap’ me ga’ar ngak, Yugu mpi’ dalip yal’ i flowa ngog, ya bay kug fulweg dalip yal’ ngom.  
\v 6 Be’ ni gamow fager e ke yib ni be milekag ma ke tal ngog nga tabinaw ma dariy ban’en ni gu ra pi’ nge kay!  
\v 7 Ma susun e aram rogon me fulweg fare fager rom lungum u naun ni ga’ar, Dab kum magawonnigeg! Ya kug mu’ i man’nag e mab rog, ni kug molod pifakag ndabkiyag ni gu suwon nggub gu pi’ ban’en ngom.  
\v 8 Ere uw rogon? Nggog ngomed ni fa’anra dabi suwon nge pi’ e flowa ngom ni gimew fager, machane ra suwon nge pi’ urngin ban’en ngom ni kam ning ya da mu tamra’ ni mpar ngu’um wenig ngak.  
\v 9 Ere be lungug ngomed: Mu ninged, me yag ngomed; mu gayed, mi gimed pir’eg; mu tugtuguyed e mab, min bing e mab ngomed.  
\v 10 Ya gubin e girdi’ ni yad ra ning ban’en e ra yag ngorad, ma en nra gayiy ban’en e ra pir’eg, ma mab e yira bing ngak e en nra tugtuguy.  
\v 11 Rayag ni nge pi’ bigimed e pi matam ba porchoyog ngak fak ni fa’anra ning fak e nig ngak?  
\v 12 Ara pi’ e skorpion ngak ni fa’anra ning ba pifak e nimen ngak?  
\v 13 Yugu ireyer fanmed kireb, ma gimed manang rogon ni ngam pi’ed e tin ni bfel’ ban’en ngak pifakmed. Ere en ni Chitamangiy ni bay u tharmiy e ri ra pi’ fare Kan Nthothup ngak e pi’in yad ra ning ngak!”   
\s1 Jesus nge Beelzebul  
\r (Matthew 12:22–30; Mark 3:20–27)  
\p
\v 14 I tuluf Jesus ba mo’onyan’ ndabiyag ni nge non; ma fa’ani chuw u fithik’ fare mo’on mfini yag ni nge non fare mo’on. Me gin fapi girdi’ ni aram urngirad ngay,  
\v 15 machane boch i yad e ga’ar, “I Beelzebul ni pilungen e mo’onyan’ e ir e ke pi’ gelngin e cha’ney be yag ni nge tuluf e pi mo’onyan’ ngar chuwgad rok e pi’in kar yinggad ngorad.”   
\p
\v 16 Ma boch e girdi’ e ra fineyed ni ngar ninged e kanawo’ ngak ko thin, ma aram miyad wenig ngak ni nge ngongliy reb e maang’ang ni ir e nge mang pow riy nib m’agan’ Got ko pin’en ni be ngongliy.  
\v 17 Machane manang Jesus e pin’en ni yad be leamnag, ma aram me ga’ar ngorad, “Re nam nra ruwraba’nag ir nge cham e dabi n’uw nap’an nra par; ra ruw raba’ reb e tabinaw ngar togopluwgow ngorow mra wear fare tabinaw.  
\v 18 Ere fa’anra ruw raba’ e gin ni be gagiyegnag Satan e girdi’ riy ngar chamgow ngorow mra di’in mi i par? Gimed be yog ni gu be tuluf e pi mo’onyan’ rok e girdi’ nge chuw ni bochan e ke pi’ Beelzebul gelngig nrayag ni gu rin’.  
\v 19 Fa’anra ireray rogon kanawo’en ni gu be tulufrad u fithik’ e girdi’ ngar chuwgad, me ere uw rogon nma tulufrad pi gachalpmed? Pi gachalpmed e kar micheged nri gimed be oloboch!  
\v 20 Gelngin Got e gu be tuluf e pi mo’onyan’ ngay, ni aram e ir e be micheg ni gagiyeg rok Got e ke taw ngomed.   
\p
\v 21 “Be’ nib mo’on nib yargel e ra ngongliy rogon talin e cham rok ni urngin nge matanagiy e tabinaw rok, ma urngin e chugum rok ni dabi buch ban’en riy.  
\v 22 Machane ra yib be’ nib mo’on ni kab gel ngak me yib i li’, nge fek urngin e talin e cham rok ni ir e i pagan’ ngay me f’oth rok e girdi’ e tin ni iring fa’anem.   
\p
\v 23 “En ni gathi gamow ngabang e ri be togopluw ngog; ma en nder un ngog i kunukunuy e aram e ri be wereg.”   
\s1 Sul ni tay fare mo’onyan’  
\r (Matthew 12:43–45)  
\p
\v 24 “Nap’an nra chuw ba mo’onyan’ u fithik’ be’, mi i yan u daken e ted ndariy e ran riy ni be changarnag bang ni nge gif ngay; ma fa’anra dabi pir’eg bang ni nge gif ngay, me ga’ar u wan’, Nggu sul ko fare tabinaw rog ni kug pag.  
\v 25 Me sul me pir’eg nike be’ech ma kan fal’eg rogon.  
\v 26 Me sul nge yan i pining medlip e mo’onyan’ ni kab gel e kireb rorad ngak ngarbad ra pired ngaram. Ma aram me yan i par fa’anem ni kari gel e kireb u pangin ko som’on.”   
\s1 Bin riyul’ e felfelan’  
\p
\v 27 Fa’ani mu’ i yog rok Jesus e re bugithin ney, me non be’ ni bpin ngak u fithik’ fapi girdi’ ni aram urngin ni ga’ar, “Kari felan’ e re pin ni ir e gargelnigem mi i duruw’iyem nga thuthun!”   
\p
\v 28 Machane me fulweg Jesus ni ga’ar, “Ri kab felan’ e pi’in kar rung’aged e thin rok Got ma kar pired ni yad be fol riy!”   
\s1 Maang’ang nnog ngak Jesus ni nge ngongliy  
\r (Matthew 12:38–42)  
\p
\v 29 “Ma nap’an ni mu’ulung e girdi’ ngak Jesus me ga’ar, “Kari kireb e girdi’ ko bin daba’ e rran! Ya yad be yog ni ngan dag reb e maang’ang ngorad ni nge mang pow riy ni n’en ni gu be rin’ e bm’agan’ Got ngay, machane dab ndag ngorad, ya kemus ni fare maang’ang ni rin’ Got ngak Jonah e ir e ngan dag ngorad.  
\v 30 Ni bod rogon Jonah ni profet ni mang pow ngak e girdi’ nu Niniveh, ere errogon e en Fak e Girdi’ ni bayi mang reb e pow ngak e girdi’ ko bin daba’ e rran.  
\v 31 Chirofen nra pufthinnag Got e girdi’ e ra sak’iy fare pin nib pilung ni fa’ani yib ko yimuch nge yog nib kireb e girdi’ ko bin daba’ e rran, ni bochan e liyeg baraba’ e fayleng ni be lek Solomon ni nge motoyil ko machib rok ni bay e gonop riy; nggog ngomed ni bay ban’en u roy ni ka ba ga’ ngak Solomon.  
\v 32 Chirofen nra pufthinnag Got e girdi’ e ra sak’iy e girdi’ nu Niniveh ngrogned ni gimed ba kireb, ni bochan e rrung’aged e thin rok Got ni machibnag Jonah ngorad, miyad pi’ keru’rad ko kireb ni yad be rin’; nggog ngomed ni bay ban’en u roy ni ka ba ga’ ngak Jonah!”   
\s1 Tamilang ko dowef  
\r (Matthew 5:15; 6:22–23)  
\p
\v 33 “Dariy be’ nra tay e nifiy ko magal me mithag ara tay nga tan barba’ i ban’en;\f + \fr 11:33 \fq Boch e babyor e dariy riy \ft ara ni tay nga tan barba’ i ban’en.\f* ya ra tay nga tagil’ e magal, ni fan e nge yib e girdi’ nga naun miyad guy ram’en.  
\v 34 Lan owchem e bod rogon ba magal ni fan nga dowam. Fa’anra bfel’ lan owchem, ma dowam ni polo’ e ba sug ko tamilang; ma fa’anra ba tagan lan owchem, ma aram e be par dowam ni polo’ u fithik’ e lumor.  
\v 35 Ere mu ayuw nge par ni tamilang ni bay u fithik’am e gathi talumor.  
\v 36 Ere fa’anra ba sug dowam ni polo’ ko tamilang ndariy bang riy u fithik’ e lumor, mra tamilang ni gubin yang, ni bod rogon ni mat ram’en ba magal nga dakenam.”   
\s1 Jesus ni yog nib kireb e pi Farise nge pi tamchib ko Motochiyel  
\r (Matthew 23:1–36; Mark 12:38–40)  
\p
\v 37 Ma fa’ani mu’ Jesus ko numon me non ba Farise ngak ni nge yan i un ngak ko abich; ma aram me yan nga naun nge yan i par nga but’ ni nge un ko abich.  
\v 38 Me gin fare Farise ngay ni guy nde maluknag Jesus pa’ u m’on ko abich.  
\v 39 Ma aram me ga’ar Somol ngak, “Gimed e pi Farise e gimed ma maluknag e kap nge plet u wuru’, machane ke sugnag e yargel nge kireb lanin’med.  
\v 40 Gimed bbalyang! Gathi Got ni ir e ngongliy wuru’ e ku ir e ngongliy fithik’?  
\v 41 Ere mpi’ed e n’en ni bay u lan e kap nge plet romed ngak e pi’in gafgow, me yan i par ni urngin ban’en ma ke be’ech u puluwmed.   
\p
\v 42 “Kari mu gafgowgad e pi Farise! Ra ragag guruy e n’en nma fal’eg lamen e ggan ni bay romed ni aram e mint nge rue nge urngin e tin ni bay ban’en nma fal’eg lamen e ggan, ma ta’ab guruy riy e gimed be pi’ ngak Got, ma kam paged e tin nib mat’aw nge rogon ni nge t’uf Got nge girdi’ romed. Pin’ey e ngu’um rin’ed machane dab mpaged e gal ne’.   
\p
\v 43 “Kari mu gafgowgad e pi Farise, ya gimed ba’adag e chiya ni kan tay u lan tafen e mu’ulung i yan nib muduwgil e girdi’ ntagil’, ma gimed ba’adag ni ngu’un siro’ ngomed ko yungi n’en ni bay e market riy.  
\v 44 Kari mu gafgowgad! Gimed bod e yam’ ni kan k’eyag ndariy e pow riy be yan e girdi’ u daken ndarir nanged.”   
\p
\v 45 Me ga’ar reb e tamchib ko Motochiyel ngak, “Tamchib, pi thin nir ni ga be yog e ka ga be kirebnag thimad riy!”   
\p
\v 46 Me fulweg Jesus ni ga’ar, “Ku errogon gimed e pi tamchib ko Motochiyel ni kari mu gafgowgad! Gimed be tay bogi n’en nib tomal nga daken keru’ e girdi’ nib mo’maw’ i fek rorad, machane gimed e gathi bay mu k’iyeged ta’ab bugul i pa’med ngam ayuweged yad i fek e pin’em nib tomal.  
\v 47 Kari mu gafgowgad! Rib fel’ e malang ko pi profet ni kam ngongliyed — ni fapi profet ni pi chitamangimed e ra thanged e fan rorad kakrom.  
\v 48 Gimed ma kam micheged ko ngongol romed ni bfel’ u wun’med e n’en ni rin’ e pi chitamangimed; ni bochan e ra thanged e fan rok e pi profet, ma kam ngongliyed e malang rorad.  
\v 49 Ireray fan ni ga’ar e Gonop rok Got, Bay gu l’oeg e pi profet ngorad nge pi’in nge fek e thin rog i yan ngorad, ma bay ra li’ed boch i yad miyad gafgownag boch.  
\v 50 Girdi’ ko ngiyal’ney e bay ni gechig nagrad ni bochan urngin fapi profet ni kan li’rad ni ka nap’an e ngiyal’ nsunumiy e fayleng riy,  
\v 51 ni ka nap’an nthang e fan rok Abel nge yib i mada’ ko ngiyal’ nthang e fan rok Zekariah riy, ni ir e nthang e fan rok u thilin e altar nge fa gin’en nib thothup. Aray rogon ni gu be yog ngomed, girdi’ ko re ngiyal’ i n’ey e bay ni gechig nagrad ni bochrad ni yad gubin!   
\p
\v 52 “Kari mu gafgowgad e pi tamchib ko Motochiyel! Kam mithaged e kiy nma bing mban e naun ko tamilangan’; dab mmarod nga naun, ma gimed be ningewo’ ko pi’in yad be guy rogon ni ngranod nga naun!”   
\p
\v 53 Ma fa’ani chuw Jesus u rom me tabab e pi tamchib ko Motochiyel nge pi Farise i thibthibnag Jesus nrib el merin, ma bo’or ban’en ni yad be fith murung’agen ngak,  
\v 54 ni yad be guy rogon ni nge aw ko wup rorad ni ngar koled u murung’agen ban’en ni nge yog nde puluw.   
\c 12  
\s1 Jesus ni ning chiylen ngak pi gachalpen ni nge dab ndake moding nigey  
\r (Matthew 10:26–27)  
\p
\v 1 Nap’an ni mu’ulung yu biyu’ e girdi’ nga ta’bang ni be yit’ boch i yad boch i yad, ma som’on e ga’ar Jesus ngak e pi gachalpen, “Mu ayuweged gimed ko is rok e pi Farise — n’en ni gu be yip’ fan e dake moding ni yad be tay.  
\v 2 Ya demturug e n’en ni kan upunguy, ma yira chuweg e upong u daken, ma urngin e tin ni kan mithag ni nge dab nnang e bay nnang.  
\v 3 Ere demturug e tin ni kamogned u fithik’ e lumor ma bay nrung’ag ni rran, ma demturug e n’en ni kam kathkathniged ngalan tel e girdi’ u lan ba senggil ni kan ning, ma bay ni tolulnag u daken e naun.”   
\s1 Cha’ ni ngan tamdag ngak  
\r (Matthew 10:28–31)  
\p
\v 4 “Nggog ngomed e pi tafager rog ndab mu tamdaggad ngak e pi’in yad ra li’ e dowef ngem’, ma nga tomuren e dabkiyag ni ngar ngongliyed ban’en ngay ni kab gel e gafgow riy.  
\v 5 Nggu dag ngomed e cha’ ni ir e ngam tamdaggad ngak: mu tamdaggad ngak Got nra li’ e dowef nge yim’, ma bay gelngin nge mat’wun nra yin’ fa’anem nga fithik’ e nifiy. Ere gu be yog ngomed, ni ngam tamdaggad ngak!   
\p
\v 6 “Gathi yira pi’ nchuway’ lal fa nochi arche’ ni sparrow fithingan ma kemus ni l’agruw e salpiy nrow puluwon? Machane dariy ta’a bagayad nike pag Got talin.  
\v 7 Mus nga piyan lolugmed ni kem’ay i the’eg. Ere dab mu rusgad, ya ka ba ga’ famed ngak bo’or fa nochi arche’ ni sparrow fithingan!   
\s1 Ngan weliy murung’agen Jesus ndab ni mithag  
\r (Matthew 10:32–33; 12:32; 10:19–20)  
\p
\v 8 “Nggog ngomed ni en nra weliy u fithik’ e girdi’ ni ir reb i girdi’eg e aram rogon e n’en nra rin’ e en ni Fak e girdi’ ngak u p’eowchen e pi engel rok Got;  
\v 9 machane en nra weliy u fithik’ e girdi’ ni gathi ir reb i girdi’eg, e aram rogon e en ni Fak e Girdi’ nra weliy u p’eowchen e pi engel rok Got ni fa’anem e gathi reb i girdi’en.   
\p
\v 10 “En nra yog bbugithin nib togopluw ngak e en ni Fak e girdi’ e yira n’ag fan rok; machane en nra yog e thin nib kireb nib togopluw ngak fare Kan Nthothup e dabiyag ni yira n’ag fan rok.   
\p
\v 11 “Fa’an yad ra fekmed i yib ni ngan pufthinnagmed u lan tafen e mu’ulung, ara nga p’eowchen e am, ara pi’in yad be tay murung’agen e girdi’, ma dabi magafan’med ngarogon ni ngam ayuweged gimed ko thin ara n’en ni ir e nga mogned.  
\v 12 Ya fare Kan Nthothup e bayi fil ngomed e re ngiyal’nem e n’en ni ir e nga mogned.”   
\s1 Fanathin ni murung’agen be’ ni bo’or ban’en rok ma bbalyang  
\p
\v 13 Me non be’ nib mo’on ngak u fithik’ fapi girdi’ ni yo’or ni ga’ar, “Tamchib, mog ngak walageg ni pumo’on nge f’oth romow e n’en nike pag e chitamangimow romow.”   
\p
\v 14 Me fulweg Jesus ngak ni ga’ar, “I mini’ e ke pi’ mat’wug ni nggu turguy e tinir, ara nggu f’oth romew e n’en nike pag e chitamangimew romew?”  
\v 15 Ma aram me ul ul ngay nge ga’ar ngorad ni yad gubin, “Mu ayuwgad mi gimed guy rogomed rok urngin mit e chogow: ya bin riyul’ e yafos ku be’ e gathi ni ngongliy ko pin’en ni ir e mmil suwon ngak fa’anem, ndemturug rogon feni yo’or ban’en rok.”   
\p
\v 16 Ma aram me weliy Jesus ngorad e re fanathin ni ba’aray: “Be’ nib mo’on ni bo’or ban’en rok e immoy e binaw rok ni bo’or e ggan ni be yib ko woldug ni bay riy.  
\v 17 Me ga’ar u wan’, Dakuriy bang ni gu ra cha’riy urngin e ggan rog ngay. Ere mang e nggu rin’?  
\v 18 Me ga’ar u wan’, Ba’aray e n’en ni ir e nggu rin’; nggu buthug e pi naun rog ni ba’aray ni tafen e ggan nggu toy boch ni ka ba ga’ ko tiney, ni ir e nggu cha’riy urngin e ggan rog ngay nge urngin e tin ni kabay e chugum rog.  
\v 19 Ma aram mu gog ngog u lanin’ug ni lungug, Bfel’ wa’atham! Ke yag ngom urngin e tin ni bfel’ ni bay fan ngom nra par ni bo’or e duw. Mpagan’um, ngu’um abich ma ga be garbod, ma ga be rin’ e tin ni gab adag!  
\v 20 Machane me ga’ar Got ngak, Ri gab balyang! Neap’ ney e ra aw e fan rom; me mini’ e bayi fek urngin e pin’ey ni kam tay ni fan ngom?”   
\p
\v 21 Me ga’ar Jesus ngorad, “Ireray rogon e pi’in bo’or ban’en ni kar kunuyed ke yo’or ban’en rorad, machane de yo’or ban’en rorad u p’eowchen Got.”   
\s1 Pagan’ ngak Got  
\r (Matthew 6:25–34)  
\p
\v 22 Me ga’ar Jesus ngak pi gachalpen, “Ireray fan ni be lungug ngomed: Dabi magafan’med ko ggan ni nge yag ngomed ni fan e nge dab mm’ad, ara magafan’med ko mad ni nge yag ngomed ni fan nga dowmed.  
\v 23 Ya yafos e ka ba ga’ fan ko ggan, ma dowef e ka ba ga’ fan ko mad ni ngan chuw ngay.  
\v 24 A mu guyed e gap’luw: darir yunged awochngin ban’en ara ra kunuyed e ggan; ma dariy e senggil rorad ara naun ni yad ma ulunguy e ggan ngay; ya Got e ma duruw’iyrad! Ma gimed e ka ba ga’ famed ngak e arche’!  
\v 25 Mini’ e aromed ni ku ra mun in e rran ngak ko biney e tamilang\f + \fr 12:25 \ft mun in e rran ngak ko biney e tamilang; \fq ara \ft me mun boch yang nga n’umngin.\f* ni fa’anra i magfan’ ngay?  
\v 26 Fa’anra dabiyag romed ban’en nib achig ni bod e biney, me ere mang ni nge magafan’med nga boch ban’en?  
\v 27 A mu guyed ngarogon ni be tugul e floras u fithik’ e pan: darir maruwelgad ara ur ngongliyed e mad ni fan ngorad. Machane nggog ngomed, ni mus ngak Solomon, ni aram feni yo’or ban’en rok ma da immoy e mad rok ni bod feni fel’ ya’an reb e pi floras ney.  
\v 28 I Got e ir e be pi’ e mad ko pan ni pan ni bay u roy e daba’, me gabul ma dakuriy, ya kan urfiy u lan e stof. Ere gathi bmuduwgil nra pi’ Got e mad romed? Rib achig e pagan’ romed ngak Got!   
\p
\v 29 “Ere dabi magafan’med ngam pired ni gubin ngiyal’ ma n’en ni ngam ked nge n’en ni ngam garbodgad ngay e ir e gimed be gayiy.  
\v 30 (Ya girdi’ nu roy u fayleng ni pi’in yugu boch e kan e yad be meybil ngorad e gubin ngiyal’ ni yad be gayiy urngin e pin’ey.) Ya Chitamangimed e manang ndabisiy ni nge yag e pin’ey ngomed.  
\v 31 Ere gagiyeg rok Got e ir e ngam m’oneged u wun’med, ma aram me pi’ e pin’ey ngomed.”   
\s1 Flaab ni bay u tharmiy  
\r (Matthew 6:19–21)  
\p
\v 32 “Gimed e chi ulung ney e dab mu tamdaggad! Ya Chitamangimed e ba’adag ni nge pi’ e gin nsuwon ngomed.  
\v 33 Ere mpi’ed ni chuway’ urngin e tin ni bay ban’en romed mi gimed pi’ e salpiy riy ngak e pi’in gafgow. Mu yagniged ngomed tafen e salpiy ndar ma kireb, mi gimed ayuweg e fla’ab romed nga tharmiy, ko gin ni dabi lich riy, ma dariy ba moro’ro’ nrayag ni nge ded pa’ ngay, ma dabi kirebnag e ngal.  
\v 34 Ya lanin’med e gubin ngiyal’ ni bay ko gin ni bay e fla’ab romed riy.”   
\s1 Tapigpig nma kol ayuw  
\p
\v 35 “Mu fal’eged rogomed ngam pired ni fan ko mit i n’en ni bay yib, ni kam chichiiyed e luod romed nga lukngumed ma kam gal’ed e magal romed,  
\v 36 ni bod rogon e pi tapigpig ni yad be sonnag e masta rorad ni nge sul u ba madnom ko mabgol. Ra yib ni tugtuguy e mab, ma ka chingiyal’ nem e yad ra bing e mab ngak.  
\v 37 Ri ra felfelan’ e pi tapigpig nem ni sul e masta rorad me pir’egrad ni yad be od ni kar fal’eged rogorad! Nggog ngomed ni ra chichi’iy e luod rok ni aram e ke fal’eg rogon ni nge pigpig ngorad, me yog ngorad ngar pired nga tebel, me mang ir e i yibnag e ggan ngorad.  
\v 38 Ri yad ra felfelan’ ni fa’anra pir’egrad ni kar fal’eged rogorad kar pired, ni mus ni fa’anra yib ko lukngun e neap’ ara ke thiliyeg ko lukngun e neap’!  
\v 39 Mu ted fanmediyan ko re bugithin ney! Fa’anra manang e cha’ nib mil suwon e naun ngak e ngiyal’ nra yib e moro’ro’ riy nga naun rok, ma dabi pag e moro’ro’ nge yib nga naun rok.  
\v 40 Ere ku er rogomed ni ngam fal’eged rogomed ngam pired, ya en ni Fak e Girdi’ e ra yib u reb e awa ndamur fineyed nra yib riy.”   
\s1 Tapigpig nib yul’yul’ ara de yul’yul’  
\r (Matthew 24:45–51)  
\p
\v 41 Me ga’ar Peter, “Somol, gamad e ga be yog e re fanathin ney ngomad fa ga be yog ngak urngin e girdi’?”   
\p
\v 42 Me fulweg Somol ni ga’ar, “Ere mini’ e en ni ir fare tapigpig nib yul’yul’ ma ba gonop? I ir e en ni masta rok e tay ni nge milfan urngin ban’en ngak, ma be ayuweg e tabinaw, ma be pi’ ngak e tin ni kabay e tapigpig e tirorad e ggan ko ngiyal’ ni yima pi’ riy.  
\v 43 Ri ba ga’ ba felfelan’ nra tay e re tapigpig nem ni fa’anra sul e masta rok nga tabinaw me pir’eg ni ireray e n’en ni be rin’!  
\v 44 Nggog ngomed nrib muduwgil nra tay fare masta fare tapigpig ni ir e nge milfan urngin ban’en rok ngak.  
\v 45 Ma fa’anra ga’ar e re tapigpig nem u wan’, kab n’uw nap’an mfini sul e masta rog, ma aram me tabab i pirdi’iy fa tinem e tapigpig, ni pumo’on nge ppin, mi i abich ma be garbod ma be unum e rrum ngi i balyang ngay,  
\v 46 ma aram e bayi reb e rran me sul fare masta nder finey fare tapigpig nra sul riy ngu ba ngiyal’ nde nang; ma aram e bayi cheal fare masta nge th’eth’ab fa’anem nnochiyang,\f + \fr 12:46 \ft th’eth’ab fa’anem nnochiyang; \fq ara \ft nin’ fa’anem nga waen.\f* min rin’ ngak e tin ni ngan rin’ ngak e pi’in nda ur folgad.   
\p
\v 47 “Re tapigpig ni manang e tin ni ba’adag e masta rok ni ir e nge rin’, machane der fal’eg rogon nge rin’ e tin ni ba’adag e masta rok e bay ni gechignag nib el merin e dimow ni yira tay ngak;  
\v 48 machane re tapigpig nde nang e tin ni ba’adag e masta rok, me rin’ ban’en ni bay tapgin ni nge yan e dimow ngak, e yira gechignag nib waer e dimow ni yira tay ngak. Ya cha’ ni bo’or e tin ni kan pi’ ngak e yibe finey ni ba ga’ labgen ni nge fulweg; ma cha’ ni ka bo’or boch e tin ni kan pi’ ngak e yibe finey ni ka bo’or boch e tin ni nge fulweg ni labgen.”   
\s1 Jesus ni ir tapgin ma yibe ruw raba’  
\r (Matthew 10:34–36)  
\p
\v 49 “Ku gub ni nggu tay e nifiy ko fayleng, ma kari gum’ ni bochan ni fa’an manga aray rogon ma ke af e nifiy ngay e chiney!  
\v 50 Bay ba tawfe ni ngan tawfe nigeg ngay nri bay i amith lanin’ug riy nge yan i mada’ ko ngiyal’ nike mu’!  
\v 51 Gimed be finey ma ku gub ni nggu fek e gapas i yib nga fayleng? Nggog ngomed ni gathi gapas, machane ku gub ni nggu ruwraba’nag e girdi’.  
\v 52 Chiney i yan ngaram e bayi reb e tabinaw ni lal e girdi’ riy ma bay ra ruw raba’gad, ni dalip i yad e be togopluw ngak ruw i yad, ma ruw i yad e be togopluw ngak dalip i yad.  
\v 53 Pi matam e bay ra togopluwgad ngak pifakrad ni pumo’on, ma pifakay ni pumo’on e bay ra togopluwgad ngak e pi matam rorad; ma pi matin e bay ra togopluwgad ngak pifakrad ni ppin, ma pifakay ni ppin e bay ra togopluwgad ngak e pi matin rorad; ma pi matin e bay ra togopluwgad ngak leengin pifakrad, ma pi leengin pifakrad e bay ra togopluwgad ngak e pi matin rok pi figirngirad.”   
\s1 Nang ngal’an  
\r (Matthew 16:2–3)  
\p
\v 54 Miki ga’ar Jesus ngak fapi girdi’, “Fa’an gimed ra guy bangi lang ni be yib ngalang u lan e ngael, ma ka chingiyal’ nem me lungumed, Bayi aw e n’uw, me yodorom.  
\v 55 Ma fa’an gimed ra thamiy e nifeng nike thow u lan e yimuch me lungumed, Bayi gel e gowel, me yodorom.  
\v 56 Gimed e pi tadake moding nir! Rayag ni ngam changargad ko but’ nge lang mi gimed yog rogon; ere mang ndamur nanged fan e re ngiyal’ i n’ey ni chiney?”   
\s1 Mu fal’eg thilmew e en nike togopluw ngom  
\r (Matthew 5:25–26)  
\p
\v 57 “Ma mangfan ndamur turguyed romed e tin ni ir e bmat’aw ni ngam rin’ed?  
\v 58 Fa’anra togopluw be’ ngom nge ga’ar e nge fekem nga tafen e puf oloboch, ma ngar mu guy rogon nge fel’ thilmew ko ngiyal’ ni gimew bay u kanawo’ ni gimew be sor i yan nga tafen e puf oloboch, nge siy i fekem i yan nga p’eowchen e tapuf oloboch, me fekem e tapuf oloboch nge pi’em ngak e polis, me tiyem e polis nga kalbus.  
\v 59 Ya nggog ngom ni dabiyag ni ngam chuw u rom nge yan i mada’ ko ngiyal’ ni kam thang e bin th’abi tomur e row u urngin e salpiy ni kanog ni ngam pi’.”   
\c 13  
\s1 Mpi’ keruum ko denen rom ara mum’  
\p
\v 1 Re ngiyal’ i n’em e immoy boch e girdi’ ko gin’em nrogned ngak Jesus murung’agen fapi girdi’ nu Galile ni thang Pilate e pogofan rorad ko ngiyal’ ni yad be pi’ e maligach riy ngak Got.  
\v 2 Me fulweg Jesus ngorad ni ga’ar, “Bochan e nthang e fan rok e pi girdi’ nem nu Galile ni aram rogon me ere gimed be finey ni ir e ke micheg ni kab gel farad tadenen ngak urngin e tin ni kabay e girdi’ nu Galile fa?  
\v 3 Danga’! Nggog ngomed ni fa’anra dab mu pi’ed keru’med ko kireb ni gimed be rin’, ma gimed gubin ni bay mm’ad ni bod yad.  
\v 4 Ma bu uw rogon fa ragag nge meruk i girdi’ nu Siloam nra m’ad ni fa’ani m’ing fare wulyang ntafen e damit nga dakenrad? Gimed be finey ma ren’ey e ke micheg ni kab gel farad kireb ngak urngin e tin ni kabay e girdi’ ni yad be par u Jerusalem?  
\v 5 Danga’! Nggog ngomed ni fa’anra dab mu pi’ed keru’med ko kireb ni gimed be rin’, ma gimed gubin ni bay mm’ad ni bod yad.”   
\s1 Fanathin ni murung’agen fare ke gek’iy ni fig nder yib wom’ngin  
\p
\v 6 Me ere yog Jesus ngorad e re fanathin ni ba’aray ni ga’ar, “Be’ nib mo’on e immoy ba ke gek’iy ni \add fig\add* nike tugul u milay’ rok ni milay’ ko \add grape\add*. Me yan ngi i changarnag wom’ngin u l’ugun ma de pir’eg ta’reb.  
\v 7 Ma aram me ga’ar ngak e cha’ nma maruwel u milay’ rok, Mu sap, nga dalip e duw ni yug gu be sul ngaray gu be changarnag wom’ngin e re ke gek’iy ney ma dawor gu pir’eg ta’reb riy. Ere mu th’ab! Ya susun e mangfan ni nge par ngi i fek yong’olen e but’?  
\v 8 Machane me fulweg fa’anem nma maruwel u milay’ ni ga’ar, Nga yugu ni pag e ta’ab ney e duw; ya bay gu fu’og wol’ e ran u to’oben nge liyeg, nge mu’ mu gu suguy ko n’en nma yong’olnag e but’.  
\v 9 Ma fa’anra yib wom’ngin e binem e duw, ma aram e ke manigil; ma fa’anra danga’, me ere mog ngan th’ab.”   
\s1 Jesus ni golnag be’ ni bpin nib marwoth ko rofen ni Sabbath  
\p
\v 10 Reb e rran ni Sabbath ni be machib Jesus u lan reb e tafen e mu’ulung,  
\v 11 ma immoy be’ ni bpin u rom nike ying ba mo’onyan’ ngak, ke tay nib m’ar ni nga ragag nge meruk e duw; ni kan buguy ngam’on ndabiyag ni nge k’iyag ir ngalang.  
\v 12 Ma fa’ani guy Jesus e re pin nem me non ngak ni ga’ar, “Ppin, kam dargow e m’ar rom!”  
\v 13 Me tay pa’ nga daken fare pin ma ka chingiyal’ nem me k’iyag ir ngalang me yog e sorok ngak Got.   
\p
\v 14 Ma cha’ nib tolang ni ir e ma tay murung’agen tafen e mu’ulung e damumuw ni fan e ke golnag Jesus e m’ar ko chirofen nem ni Sabbath; ma aram me non ngak e girdi’ ni ga’ar, “Nel’ e rran ni bay ni ir e ngad maruwelgad riy; ere mired e girdi’ u lan e pi rran ney ngan gol nagmed ko m’ar, machane gathi rofen ni Sabbath.”   
\p
\v 15 Me fulweg Somol ngak ni ga’ar, “Gimed e pi tadake moding nir! Demturug be’ u fithik’med mrayag ni nge pithig e garbaw ara dongki rok u tafen e gamanman nge fek i yan nge pi’ e ran ngak ko chirofen ni Sabbath.  
\v 16 Me ere chiney e ba’aray be’ aray ni ir be’ ni owchen Abraham ni nga ragag nge meruk e duw nike m’ag Satan ke tay; ere yira pithig e m’ag rok ko chirofen ni Sabbath fa danga’?”  
\v 17 Fulweg rok ngorad e ngongliy e pi to’ogor rok ngar tamra’gad ngorad, ma aram rogon ma urngin e girdi’ ni kar felfelan’gad nga urngin e tin ni bfel’ ban’en nike ngongliy.   
\s1 Fanathin ni murung’agen awochngin e mustard  
\r (Matthew 13:31–32; Mark 4:30–32)  
\p
\v 18 Me ga’ar Jesus, “Uw rogon e gagiyeg rok Got? Gur mang e rayag ni nggu susunnag ngay?  
\v 19 Bod rogon ba awochngin e mustard ni fek be’ nge yung nga milay’ rok; me tugul nge ga’ kaen me toy e arche’ tafen nga fithik’ i papa’ngin.”   
\s1 Fanathin ni murung’agen e n’en nma thownag e flowa  
\r (Matthew 13:33)  
\p
\v 20 Miki fith Jesus bayay ni ga’ar, “Mang e gu ra susunnag e gagiyeg rok Got ngay?  
\v 21 Bod rogon e n’en nma thownag e flowa ni fek be’ ni bpin nge athkuy nga ba dabiy i flowa me munmun me thow fa gi flowa ni ga’ngin.”   
\s1 Fare mab nib wen’in  
\r (Matthew 7:13–14, 21–23)  
\p
\v 22 Me yan Jesus ni be machib i yan u lan e tin ni ba ga’ e binaw nge tin ni ba’achig, ni be yan nga Jerusalem.”  
\v 23 Me fith be’ ngak ni ga’ar, “Gur in e girdi’ e ra thap ngak Got?”  
\p Me fulweg Jesus ngorad ni ga’ar,  
\v 24 “Mu athamgilgad ngam marod ko fare mab nib wen’in; ya nggog ngomed ni bo’or e girdi’ ni bay ra guyed rogon ni ngranod ngalan machane dabiyag rorad.   
\p
\v 25 “Ya cha’ ni ir e masta ko fare naun e ra sak’iy nge ning e mab; ma fa’an mu sak’iygad u wuru’ e mab mi gimed tabab i tugtuguy e mab me lungumed, Mbing e mab ngomad! ma bayi fulweg ni ga’ar, Da gu nang e gin kambad riy.  
\v 26 Ma bay mu fulweged ngak ni lungumed, Nggu uned ngom ko abich nge garbod; ya um machib u lan binaw romad!  
\v 27 Ma bay ki yog bayay ni ga’ar, Da gu nang e gin kambad riy. Ere mmarod ngam chuwgad rog, ya gimed urngin ni gimed ma rin’ e kireb!  
\v 28 Ri bay um yorgad ma be chachafin nguwelmed ko ngiyal’ ni bay mu guyed Abraham, nge Isak, nge Jakob, nge urngin e pi profet ni yad bay ko gin nsuwon Got, ma kan taymed u wuru’!  
\v 29 Ya bay yib e girdi’ u lan e ngek ngu lan e ngal, ngu lan e lel’och ngu lan e yimuch ngarbad ra pired nga tebel ko gin nsuwon Got.  
\v 30 Ma aram e pi’in yad ba tomur e chiney e bay ra m’onod, ma pi’in yad m’on e chiney e bay ra tomurgad.”   
\s1 Jesus nib t’uf yu Jerusalem rok  
\r (Matthew 23:37–39)  
\p
\v 31 Ka re ngiyal’ i n’em me yib boch e Farise ngak Jesus me lungurad ngak, “Thingar mu chuw u roy ngam man ngabang, ya ke finey Herod ni nge thang e pogofan rom.”   
\p
\v 32 Me fulweg Jesus ngorad ni ga’ar, “Mmarod mogned ngak e re fox nir ni gu be tuluf e pi mo’onyan’ rok e girdi’ ma bay ug golnag e girdi’ ko liliy e daba’ nge gabul, ma bin ra gaman e dalip e rran ngay e ra gu mu’nag e maruwel rog.  
\v 33 Machane thingar gu wan ni gu be milekag i yan e daba’ nge gabul, nge langilath; ya de mat’aw ni ngan thang e pogofan rok ba profet u yugu bang, ya kemus nu Jerusalem e yira rin’ riy.   
\p
\v 34 “Jerusalem, Jerusalem! Kam thang e pogofan rok e pi profet, ma kam malangnag e pi’in ni l’oegrad Got ngar feked e thin rok i yib ngom! Nge gaman e in yay ni kug guy rogon ni nggu kunuy urngin e girdi’ rom, ni bod ba alabal ni chugumiy pifak nga tan pon, machane da mpageg nggu rin’!  
\v 35 Ere chiney e bay nn’ag e tabinaw rom. Ma nggog ngom ni bay dab kum guyeg nge yan i mada’ ko ngiyal’ ni bay mog ni lungum, I Got e nge ayuweg e en nike yib ni owchen Somol.”   
\c 14  
\s1 Jesus ni golnag e liliy rok be’ nib mo’on  
\p
\v 1 Me reb e rran ni Sabbath me yan Jesus ni nge un ko abich u tafen reb e pilungen e Farise; ma ke yip’ e girdi’ owcherad ngak Jesus.  
\v 2 Me yib be’ nib mo’on ngak Jesus, nike thow ay nge pa’ ni gubin raba’,  
\v 3 me non Jesus ni be fith e pi tamchib ko Motochiyel nge pi Farise ni be ga’ar, “Mmat’aw ko Motochiyel rodad ni ngan golnag e liliy ko chirofen ni Sabbath fa danga’?”   
\p
\v 4 Machane da rogned ban’en. Me kol Jesus pa’ fare mo’on, nge golnag e liliy rok me pag nge yan.  
\v 5 Ma aram me ga’ar ngorad, “Fa’anra mul fak bigimed ara garbaw rok ngalan ba low u reb e rran ni Sabbath, ma gathi ka chingiyal’nem e ra girengiy ngalang nge chuw u lan e low ko chirofen nem ni Sabbath?”   
\p
\v 6 Ma de yag rorad ni ngar fulweged bbugithin ngak ko re bugithin ney.   
\s1 Ayuw ngak e girdi’ nge sobutan’  
\p
\v 7 Me guy Jesus e pi’in kan piningrad ni ngarbad ni yad be mel’eg e yu yang ni bfel’ ni ngar pired ngay, me weliy ngorad ni yad gubin e re fanathin ni ba’aray ni ga’ar:  
\v 8 “Fa’anra non be’ ngak bigimed ni nge yib nga ba madnom ko mabgol, ma dab mub ma ga yib mu par ko gin nib th’abi fel’. Ya richey ma bay be’ ni ka ba ga’ fan ngom ni kanog ngak ni nge yib ko madnom,  
\v 9 ma cha’ ni non ngomew ni ngam bow e ra yib me ga’ar ngom, ‘Mu guy rogom nge mang e cha’ ni ba’aray e par ko ginnir ni ga bay riy.’ Ma aram ma ga tamra’ ma ga yan mpar ko gin ntagil’ e girdi’ ni sobut’.  
\v 10 Ere yira non ngom ni ngam man ko madnom, ma fa’an ga ra yan ma ga yan mpar ko gin ntagil’ e girdi’ ni sobut’, ya nge yib e en ni ir e non ngom ni nga mub me ga’ar, ‘Fager, moy mpar aray ko gin bfel’.’ Ma aram min tayfam u p’eowchen urngin e girdi’ nni piningrad ni ngarbad ko madnom.  
\v 11 Ya en nra tolangnag ir e yira sobut’nag, ma en nra sobut’nag ir e yira tolangnag.”   
\p
\v 12 Me ga’ar Jesus ngak e cha’ ni non ngak Jesus ni nge yib Jesus ko madnom, “Fa’anra mu ngongliy e mur ni misiw’ ara blayal’, ma dab mu pining e pi tafager rom, ara pi walagem ni pumo’on, ara pi girdi’em, ara pi’in pire’ ban’en rorad ni gimed bbuguliyoror — ya ku yad ra non ngom ni ngam man ngorad ko abich, ma aram e kan fulweg puluwon e magaer rom ko tin ni kam rin’.  
\v 13 Machane fa’an mu ngongliy e mur, ma ga non ngak e pi’in gafgow, nge pi’in marwoth, nge pi’in mugutgut, nge pi’in malmit,  
\v 14 ma aram me fal’eg Got wa’atham; ni fan e dabiyag rorad ni ngar fulweged taban e magaer rom. Ya bayi pi’ Got puluwon ngom ko ngiyal’ ni kan faseg ko yam’ e pi’in yad bfel’.”   
\s1 Fanathin ni murung’agen e mur ni ba ga’  
\r (Matthew 22:1–10)  
\p
\v 15 Ma bay bagayad fapi pumo’on u tebel ni rung’ag e re bugithin ney me ga’ar ngak Jesus, “Ri bayi felan’ e pi’in bay ra pired nga tebel ko gin nsuwon Got!”   
\p
\v 16 Me ga’ar Jesus ngak, “Be’ nib mo’on e finey ni nge ngongliy ba mur ni ba ga’, me non ngak e girdi’ ni pire’ ni ngarbad ngay.  
\v 17 Ma fa’ani taw ngal’an e mur me l’oeg e tapigpig rok ni nge non ngak e pi’in ke non ngorad ni nge ga’ar, ‘Mired, ya urngin ban’en nike m’ay i fal’eg rogon!’  
\v 18 Mra bagayad me tawey nga ban’en. Arorad nsom’on e ga’ar ngak fare tapigpig ni ka nol’oeg, ‘Kug chuw’iy bangi binaw, ni ere nggu wan gu lekag; ere wenig ngom, ya dabiyag ni gu ra yib.’  
\v 19 Ma bagayad e ga’ar, ‘Kug chuw’iy lal wu’ i garbaw, ni ere nggu wan gu maruwel ngorad ngug guy; ere wenig ngom, ya dabiyag ni gu ra yib.’  
\v 20 Ma bagayad e ga’ar, ‘Ka fini gu mabgol, ni ireray fan ndabiyag ni gu ra yib.’  
\v 21 Me sul fare tapigpig nge yan i weliy e pin’ey ni gubin ngak e masta rok. Me ri damumuw fa’anem ni ir e masta ko fare naun me ga’ar ngak fare tapigpig rok, ‘Mu gurnigem ko yu pa’ i kanawo’ ni ba ga’ nge yu pa’ ni ba’achig u lan binaw, ngam non ngak e pi’in gafgow, nge pi’in marwoth, nge pi’in malmit, nge pi’in mugutgut.’  
\v 22 De n’uw nap’an me ga’ar fare tapigpig ngak fare masta, ‘Urngin e tin mog e kug rin’, machane ka ba ga’ yang e kabay ni ku ra par boch e girdi’ ngay.’  
\v 23 Me ga’ar fare masta ngak fare tapigpig, ‘Mman ko yu pa’ i kanawo’ ni ba’ nga wuru’ e binaw nge noch pa’ i kanawo’ nruw raba’ ma yoror, ngam non ngak e girdi’ riy ngarbad nga naun, nge yag ni sug e naun rog.  
\v 24 Nggog ngomed ni gimed gubin, ndariy bagayad fa pi’in nni piningrad ko som’on nra ri’ e ggan rog!’”   
\s1 M’onneg Jesus u urngin ban’en  
\r (Matthew 10:37–38)  
\p
\v 25 Bo’or ni bo’or e girdi’ ni be un ngak Jesus. Me pigicheal nge ga’ar ngorad,  
\v 26 “En nra yib ngog e dabiyag ni nge mang reb i gachalpeg ni fa’anra dabi m’onegeg rok e chitamngin nge chitiningin, nge leengin nge pifak, nge pi walagen ni pumo’on nge pi walagen ni ppin, ma ku errogon ir.  
\v 27 En ni dabi yin’ e kuruth rok nga pon nge lekeg e dabiyag ni nge mang gachalpeg.  
\v 28 Fa’anra ba’ bigimed ni be finey ni nge ngongliy ba wulyang ntafen e damit, ma som’on e ra par nga but’ nge tafinaynag rogon puluwon, nge guy ko ba gaman e salpiy rok nra mu’nag fare maruwel ngay fa danga’.  
\v 29 Ma fa’anra dabi rin’ ni aram rogon, ma dabiyag rok ni nge mu’nag fare wulyang ni tafen e damit ko ngiyal’ nike mu’ i ngongliy e def ko wulyang riy; ma urngin e girdi’ ni yad ra guy ko n’en ke rin’ e ra ur minmingad ngak.  
\v 30 Ya ra lungurad, ‘Re mo’on ney e tabab ko maruwel machane de yag ni nge mu’nag!’  
\v 31 Fa’anra yan reb e pilung nike fek ragagi biyu’ e girdi’ ni nge cham ngak reb e pilung nike yib ni nge togopluw ngak ni rliw’ e biyu’ e girdi’ e ke fek, ma som’on e ra par nga but’ nge leamnag ko ba gel nra mada’nag fa binem e pilung fa danga’.  
\v 32 Ma fa’anra danga’, ma nge yog e thin rok ngak boch e girdi’ nge l’oegrad ngranod ra guyed fa binem e pilung ni kab mal’af ngar weniggad ngak ni nge aw e gapas u thilrad.”  
\v 33 Me ga’ar, “Ere ku aray rogon ndariy bigimed nra mang gachalpeg ni fa’anra dabi pag urngin e tin ni bay rok ban’en.”   
\s1 Sol ndaki buday  
\r (Matthew 5:13; Mark 9:50)  
\p
\v 34 “Sol e bfel’, machane fa’anra chuw e buday riy, ma dakuriy kanawo’en ni yira ngongliy ngki fel’ bayay.  
\v 35 Ya dabi fel’ ni ngan tay ko but’ ara ngan athkuy ko n’en nma yong’olnag e but’; ya yira n’ag. Ere mu telmed ni fa’anra bay telmed!”   
\c 15  
\s1 Fare saf ni yan ngabang  
\r (Matthew 18:12–14)  
\p
\v 1 Bay ba ngiyal’ ni bo’or e pi tamukun tax nge pi’in ndabuy dakenrad u lan binaw nrabad ni ngar motoyilgad ko thin ni be yog Jesus.  
\v 2 Me tabab e pi Farise nge pi tamchib ko Motochiyel ko nonnon ni be lungurad, “Re mo’on ney e ba’adag daken e pi’in ndabuy dakenrad u lan binaw ni mus ko abich ni be un ngorad ngay!”  
\v 3 Ma aram me yog Jesus ngorad e re fanathin ni ba’aray ni ga’ar:   
\p
\v 4 “Susun e aray rogon ma bay bigimed ni bay ra’ay i saf ni fak me yan reb ngabang — ere mang e ra rin’? Ra pag fa mereb i ragag nge mereb nem ko gin’en ni yad be kay e pan riy me yan ni be changarnag fare saf nike yan ngabang nge mada’ ko ngiyal’ ni fin ra pir’eg riy.  
\v 5 Ma nap’an nra pir’eg, me ri felfelan’, me yin’ nga pon,  
\v 6 me fek i yib nga tabinaw rok, me kunuy e pi tafager rok nge pi’in yad bbuguliyoror ngar mu’ulunggad ngak me ga’ar ngorad, Mu uned ngog ko felfelan’, ya kug pir’eg fare saf rog ni yan ngabang!  
\v 7 Ere nggog ngomed ni ku ireray rogon ni ba ga’ e felfelan’ ni yira tay u tharmiy ni bochan ta’reb e tadenen nike pi’ keru’ ko kireb ni be ngongliy, ko felfelan’ ni yira tay ni bochan mereb i ragag nge mereb e girdi’ ni yad ba yal’uw ni dariy rogon ni ngar pi’ed keru’rad ko denen.”   
\s1 Ba salpiy ni wasey ni yan ngabang  
\p
\v 8 “Susun e aray rogon ma bay ragag i salpiy ni wasey rok be’ ni bpin me yan reb ngabang — ere gur mang e ra rin’? Ra tay e nifiy ko magal, me wologuy lan e naun rok, me fal’eg i chachangarnag u gubin yang nge mada’ ko ngiyal’ ni fin ra pir’eg riy.  
\v 9 Ma fa’anra pir’eg, me kunuy e tafager rok nge pi’in yad ba buguliyoror me ga’ar ngorad, Mu uned ngog ko felfelan’, ya kug pir’eg fare salpiy rog ni wasey ni yan ngabang!  
\v 10 Ere nggog ngomed ni ku ireray rogon e pi engel rok Got ni yad ra felfelan’, ni bochan ta’reb e tadenen ni pi’ keru’ ko kireb ni be ngongliy.”   
\s1 Ba pagel ni fak be’ ni yan ngabang  
\p
\v 11 Me ul ul Jesus ngay nge ga’ar, “Immoy be’ nib mo’on ni bay l’agruw i pagel ni fak.  
\v 12 Me ga’ar e bin bitir ngak e chitamngin, Chitamag, mpi’ e birog e f’oth ko tin ni bay rom ban’en. Ma aram me kuweg fare matam e tin ni bay rok u thilin fa gali cha’ ni fak.  
\v 13 Ma in e rran nga tomuren me pi’ e cha’ nib bitir rok fa gal i nem ni fak e birok’ e f’oth nchuway’, me fek e salpiy riy me pag e tabinaw rorad nge yan. Me yan ngabangi nam nib mal’af, me par u rom ngi i adbey e salpiy rok ko ngongol nib kireb.  
\v 14 Me pi’ urngin e salpiy rok nge m’ay. Ma aram me yib ba uyongol nib gel ko re gi nam ni bay riy, me yan i par nri dakuriy bochi ban’en rok.  
\v 15 Ma aram me yan i par ngak be’ ni girdi’en e gi nam nem, me l’oeg fa’anem fachi cha’ nge yan i par nga milay’ rok ngi i ayuweg e babiy.  
\v 16 Mi i finey ni manga yigi kay boch e pi mame ni ba’aram ni be kay e babiy, machane dariy be’ ni pi’ boch ngak.  
\v 17 Ma aram e fini sulan’ ngak me ga’ar u wan’, Urngin e girdi’ ni be pi’ e chitamag puluwrad yad be maruwel rok e pire’ garad nder m’ay i kay rorad, mi gag e ray ni nggum’ ni bochan e bilig!  
\v 18 Ere nggu sak’iy nggu sul ngak e chitamag nge lungug, “Chitamag, kug ngongliy e tin nib kireb nib togopluw ngak Got ma ba togopluw ngom.  
\v 19 Dab kug bung ni nganog ni fakam gag; ere mu tiyeg ni gag bagayad e pi’in ga be pi’ puluwrad yad be maruwel rom.”  
\v 20 Ma aram me sak’iy nge sul ngak e chitamngin.  
\p “Kab orel ko tabinaw me changar e chitamngin me guy; me kireban’ ngak me yan ni be mil, me yan i gumuchmuch ngak e chi cha’nem ni fak, nge faray owchen.  
\v 21 Me ga’ar fachi cha’, ‘Chitamag, kug ngongliy e kireb nib togopluw ngak Got ma ba togopluw ngom. Dab kug bung ni nganog ni fakam gag.’  
\v 22 Machane me kunuy e chitamngin e pi tapigpig rok nge ga’ar ngorad, ‘Mu gurgad ngam feked i yib e bin th’abi fel’ e mad nga mon’ed nga daken. Mi gimed tay reb e luwew nga bugul i pa’ mi gimed yin’ e sus nga ay.  
\v 23 Me ere mfeked i yib e bin th’abi fel’ e pifak e garbaw ngam li’ed, ngad madnomgad!  
\v 24 Ya cha’ ni fakag ney e yim’, machane chiney e ke fos; i malog, machane chiney e kan pir’eg.’ Ma aram miyad tabab ko madnom.   
\p
\v 25 “Ma ngiyal’nem e bay fa bin ilal i fak fa’anem u milay’. Ma fa’ani sul ni chugur ko naun, me rung’ag lingan e musik nge churu’ ni yibe tay.  
\v 26 Me pining reb fapi tapigpig nge fith ni ga’ar, Mang e yibe rin’?  
\v 27 Me fulweg fare tapigpig ni ga’ar, Ke sul walagem nga tabinaw, me ere ke li’ e chitamangimew fare pifak e garbaw ni ir e th’abi fel’ ni fan e ke sul ngak nde buch ban’en rok.  
\v 28 Me ri damumuw fa en nib ilal ko fa gali walag nike dabuy ni nge yan nga naun; ma aram me yib e chitamngin nga wean ngeb i wenig ngak ni nge yan nga naun.  
\v 29 Me fulweg ngak e chitamngin ni ga’ar, ‘A mu guy, ka aram urngin e duw ke mada’ ko chiney ni gu maruwel rom ni gowa gub sib, ma dariy ta’ab yay ni kug pag lungum. Ma mang e kam pi’ ngog? I mus nga ba kaming ma dawor mpi’ ngog ni nggu murniged e pi tafager rog!  
\v 30 Machane re pagel ni fakam nem e ke adbey urngin e tin ni immoy rom ban’en ngak e pi’in ni ppin ni yad ma chuway’ ngorad, ma fa’ani sul nga tabinaw, ma ga li’ e bin th’abi fel’ e pifak e garbaw ni bochan!’  
\v 31 Me fulweg e chitamngin ngak ni ga’ar, ‘Fakag, i gur e gubin ngiyal’ ni ga bay u tabinaw ma urngin ban’en ni bay rog me gur e fanam.  
\v 32 Machane thingar da ngongliyed e madnom ngad felfelan’gad, ya walagem e yim’, machane chiney e ke fos; i malog, machane chiney e kan pir’eg.’”   
\c 16  
\s1 Be’ nib sasalap nni pag fan bogi ban’en ngak  
\p
\v 1 Me ga’ar Jesus ngak gachalpen, “Immoy be’ ni pire’ ban’en rok ni pag fan e urngin rok ngak be’ nge mang fa’anem e i ayuweg ma be gagiyegnag. Minog ngak ni fa’anem e be adbey e salpiy rok.  
\v 2 Me pining nga naun nge ga’ar ngak, ‘Uw rogon e tin ba’aray e thin ni kug rung’ag ni murung’agem? Mpi’ ngog babyoren e tirog ban’en ni ga be gagiyegnag, ya aram e dab kum par ni gur e ngu’um gagiyegnag.’  
\v 3 Me ga’ar fa’anem u wan’, ‘Ere nge chuwegeg e masta rog ko maruwel rog. Ere mang e nggu rin’? Ya gathi gag be’ ni gub gel nrayag ni ngu’ug fu’og wol’ e ran, ma gu be tamra’ ni ngu’ug man ban’en.  
\v 4 Kug nang e n’en ni nggu rin’ e chiney! Ya nap’an ni nge mul e maruwel rog u pa’ag, ma bay e pi tafager rog ni yad ra fekeg nga tabinaw rorad.’  
\v 5 Me pining urngin e girdi’ ni kar ted e malfith ko masta rok ngarbad. En nsom’on e ga’ar ngak, ‘Uw urngin e malfith rom ngak e masta rog?’  
\v 6 Me fulweg ni ga’ar, ‘Ra’ay e barril e gapgep ko \add olive\add*.’ Me ga’ar fa’anem ni ir e be tay murung’agen e chugum ko masta rok ngak, ‘Ba’aray babyoren e malfith rom, mpar nga but’ ngam yoloy ngay ni wugem.’  
\v 7 Me ga’ar ngak bagayad, ‘Me gur — uw urngin e malfith rom?’ Me fulweg fa’anem ni ga’ar, ‘Ra’ay tutuw e \add wheat\add* ni er fa pin’en ni yima ngongliy ni flowa.’ Me ga’ar fa’anem ni ir e be tay murung’agen e chugum ko masta rok ngak, ‘Ba’aray babyoren e malfith rom, mu yoloy ngay ni meruk i ragag.’  
\v 8 Ma fa’anem nib sabanban ni ir e ma kol babyoren e chugum rok fare masta e yog fare masta e sorok ngak ko sasalap ni be tay; ya girdi’ nu roy u fayleng e kab gel farad sasalap u rogon ni yad ma gagiyegnag e tirorad ban’en ko girdi’ ni yad girdi’en e tamilang.”   
\p
\v 9 Me ul ul Jesus ngay nge ga’ar, “Ere gu be yog ngomed ni ngam maruwelgad ko tin nma fel’ rogoy riy u fayleng ngam m’aged e tafager ngak e girdi’, ya nap’an ni nge m’ay u pa’med ni mmarod ko tabinaw romed ni bay i par ndariy n’umngin nap’an min felfelan’ ngomed ni kam marod.  
\v 10 Ya en nib yul’yul’ u murung’agen e tin ni ba’achig ban’en e ku ra par nib yul’yul’ u murung’agen e tin ni ba ga’ ban’en; ma en nde yul’yul’ u murung’agen e tin ni ba’achig ban’en e ku ra par nde yul’yul’ u murung’agen e tin ni ba ga’ ban’en.  
\v 11 Ere fa’anra da um yul’yul’gad u rogon ni um gagiyeg niged e tin nma fel’ rogoy riy u roy u fayleng, me ere ra di’in me yag nni pag fan ngomed e tin riyul’ e fel’ rogon.  
\v 12 Ma fa’anra da um yul’yul’gad u murung’agen e pin’en nib mil suwon ngak be’, me ere mini’ e ra pi’ ngomed e n’en nib mil suwon ngomed?   
\p
\v 13 “Dariy reb e tapigpig nrayag ni nge mang sib rok l’agruw e masta: ya ra fanenikay bagayow me t’uf bagayow rok; ya ra yul’yul’ ngak bagayow me darifannag bagayow. Dabiyag ni ngam manged tapigpig rok Got ma kigimed e tapigpig rok e salpiy.”   
\s1 Boch e thin ni yog Jesus  
\r (Matthew 11:12–13; 5:31–32; Mark 10:11–12)  
\p
\v 14 Me rung’ag e pi Farise urngin e pi thin ney, mu ur moninggad ngak Jesus, ya ba t’uf e salpiy rorad.  
\v 15 Me ga’ar Jesus ngorad, “Gimed e pi’in gimed be dake moding niged gimed u p’eowchen e girdi’, machane Got e manang lanin’med. Ya n’en nma tafinaynag e girdi’ ni ir e th’abi ga’ fan e ban’en ndariyfan u p’eowchen Got.   
\p
\v 16 “Fare Motochiyel rok Moses nge pin’en ni i yoloy e pi profet e un maruwel ngay nge yib i mus nga nap’an John ni i tawfe; ma aram e ngiyal’ ntabab i weliy e Thin Ni Bfel’ ni murung’agen e gagiyeg rok Got, ma urngin e girdi’ nra be’ me athamgiliy ni nge yan ngay.  
\v 17 Machane kab mom ko tharmiy nge fayleng ni nge chuw ko bin ni ngan chuweg bochi yang ko re Motochiyel nem.   
\p
\v 18 “Re mo’on nra chuweg leengin ngki le’ay yugu reb e bpin e ke th’ab e motochiyel, ya kar pirew yugu reb e bpin ni gathi mabgol rok; ma re mo’on nra le’ay be’ ni bpin ni kan chuweg ko mabgol rok e ke th’ab e motochiyel, ya kar pirew yugu reb e bpin ni gathi mabgol rok.”   
\s1 Fare mo’on ni pire’ ban’en rok nge Lazarus  
\p
\v 19 “Immoy be’ nib mo’on ni pire’ ban’en rok nma yin’ e mad nib tolang puluwon ma tin ntolang puluwon ban’en e be kay ma be fanay ni gubin e rran.  
\v 20 Ma ku bay be’ nib mo’on nib gafgow, ni Lazarus fithingan, nib sug e malad u dow, ni yima fek i yib nga langan e mab rok fare mo’on ni pire’ ban’en rok,  
\v 21 ni be finey ni nge kay chachabungen e ggan nike mul u tebel rok fare mo’on ni pire’ ban’en rok. Mus ko pilis nma yib i lil’ e malad rok.  
\v 22 Me yim’ fare mo’on nib gafgow me yib e pi engel ra feked i yan nga baraba’ i to’oben Abraham ko mur u tharmiy; me yim’ fare mo’on ni pire’ ban’en rok min k’eyag.  
\v 23 Me yan i par nga Hades\f + \fr 16:23 \fk HADES: \ft Fare fayleng ko yam’.\f* nga fithik’ e amith ni ba ga’; me changar ngalang me guy Abraham nib mal’af, ni bay Lazarus u baraba’ i to’oben.  
\v 24 Ma aram me pong ni ga’ar, ‘Abraham nchitamag! Mu runguyeg, mol’oeg Lazarus nge lthag bugul i pa’ nga fithik’ e ran nge garbebnag bolowtheg ngay, ya dab kug sow ko amith u fithik’ e re nifiy ney!’  
\v 25 Machane me ga’ar Abraham, ‘Fakag, ka ga manang faram ni fa ngiyal’nem ni um moy ko fa binem e tamilang e ni pi’ urngin e tin ni bfel’ ban’en ngom, ma aram e urngin e tin kireb ban’en e yag ngak Lazarus; machane chiney e be felfelan’ u roy, me gur e kam par nga fithik’ e amith.  
\v 26 Ma ku errogon ni bay bangi ban’en u thildad nib to’ar, ni pi’in yad ba’adag ni ngarbad u roy ngom e dabiyag, ara be’ ni nge yib u wur ngaray.’  
\v 27 Me ga’ar fare mo’on ni immoy ni pire’ ban’en rok, ‘Chitamag i Abraham, wenig ngom, mol’oeg Lazarus nga tabinaw rok e chitamag,  
\v 28 ko gin ni bay lal e pumo’on ni walageg riy; mpag nge yan nge yog e thin ngorad, nge siy rabad ko gin’ey nga fithik’ e amith.’  
\v 29 Me ga’ar Abraham, ‘Pi walagem ni pumo’on e bay Moses nge pi profet ni yad be yog e thin ngorad; ya pi walagem ni pumo’on e rayag ni ngar motoyilgad ko n’en ni yad be yog.’  
\v 30 Me fulweg fare mo’on ni immoy ni pire’ ban’en rok ni ga’ar, ‘Abraham, nchitamag, tinir e dab ra gamangad riy! Machane ra fos be’ ko yam’ nge yan ngorad ma aram e yad ra pi’ keru’rad ko tin nib kireb ni yad be rin’.’  
\v 31 Machane me ga’ar Abraham, ‘Fa’anra dab ra motoyilgad ngak Moses nge pi profet, me mus ni fa’anra nge fos be’ ko yam’ nge yan i yog e thin ngorad, ma ku dabi riyul’ u wun’rad.’”   
\c 17  
\s1 Denen  
\r (Matthew 18:6–7, 21–22; Mark 9:42)  
\p
\v 1 Me ga’ar Jesus ngak pi gachalpen, “Pin’en nma waliy e girdi’ nge mul nga fithik’ e denen e bmuduwgil nra yib; machane ri ra gafgow e en ni ir e ra fek i yib!  
\v 2 Kabfel’ ni yira the’ gafan ba manang ni ba ga’ nga belel’ugun nganin’ nga maday, ko bin ni nge waliy bagayad e pi bitir ney nge denen.  
\v 3 Ere mu ayuwgad!  
\p “Fa’anra denen walagem ni girdi’en Kristus ma ga puwan’ ngak, ma fa’anra yib i wenig ngom, ma ga n’ag fan u wun’um e tin ke rin’.  
\v 4 Ma fa’anra ngongliy e kireb ngom ni medlip yay u lan ta’reb e rran, ma urngin yay nra rin’ me yib i wenig ngom, ma thingar mu n’ag fan u wun’um.”   
\s1 Michan’ ngak Got  
\p
\v 5 Me ga’ar fapi apostel ngak Somol, “Mu gelnag e michan’ romad ngak Got.”   
\p
\v 6 Me fulweg Somol ni ga’ar, “Fa’anra bay e michan’ romed ngak Got ni bod ga’ngin ba awochngin e mustard, mrayag ni nge lungumed ko re ke gek’iy ney ni \add mulberry\add*, ‘Mpuw ngalang ngam man mu tugul nga maday!’ mra rin’ e tin kamogned.”   
\s1 Maruwel rok ba tapigpig  
\p
\v 7 “Susun e aray rogon ma bay bigimed ni bay ba tapigpig rok ni be gi’ e but’ ma be gafaliy e saf. Ma gur fa’anra sul u milay’, mra lungum ngak mu gur nigem ngam abich?  
\v 8 Bmuduwgil ndanga’! Ya ra lungum ngak, ‘Mu ngongliy rogon e ggan rog ko blayal’, ma ga m’ag madan e ta’ang nga daken e mad rom ngu’um pi’ ganag ngu’ug abich ma gu be garbod; nge mu’ ma aram e fin rayag ni ngam koy ban’en ma ga garbod.’  
\v 9 Re tapigpig nem e dariy rogon ni ngan pining e magaer ngak ni bochan e be fol ko tin yibe yog ngak, errogon fa danga’?  
\v 10 Ere ku er rogomed, fa’anra mmu’gad i rin’ e tin kanog ngomed ni ngam rin’ed ma nge lungumed, ‘Gamad bogi tapigpig; ni kemus ni maruwel romad e kug ngongliyed.’”   
\s1 Jesus ni golnag ragag i pumo’on  
\p
\v 11 Nap’an ni be yan Jesus i yan nga Jerusalem me yan u thilin yu Samaria nge yu Galile.  
\v 12 Be sor i yan ngalan bbinaw miyad mada’ ragag i pumo’on ni bay e daraw u dowrad. Miyad par u orel  
\v 13 ngar tolulgad ni lungurad, “Jesus! Masta! Mu runguymad!”   
\p
\v 14 Me guyrad Jesus me ga’ar ngorad, “Mmarod nge guy e pi prist dowmed ko kabay e daraw riy fa dakuriy.”  
\p Ma nap’an ni yad be yan me chuw e daraw rorad miyad be’ech.\f + \fr 17:14 \fk MIYAD BE’ECH: \ft Mu guy e 5:12.\f*  
\v 15 Ma bagayad e fa’ani guy nike gol, me sul ni be pining e sorok ngak Got ni ba ga’ laman.  
\v 16 Me yib i paraw nga but’ u to’oben i ay Jesus ni be pining e magaer ngak. Re mo’on nem e be’ u Samaria.  
\v 17 Me non Jesus ni ga’ar, “Ragag e pumo’on ni kan chuweg e daraw rorad; me ere bu uw mereb i yad?  
\v 18 Mangfan ni kemus ni cha’ney ni be’ u yugu reb e nam e ke sul ni nge pining e magaer ngak Got?”  
\v 19 Me ga’ar Jesus ngak, “Mu sak’iy ngam man; michan’ rom ngak Got e ke gol nigem.”   
\s1 Gagiyeg rok Got ni bay taw  
\r (Matthew 24:23–28, 37–41)  
\p
\v 20 Me fith boch e pi Farise ngak Jesus ko ngiyal’ nra taw e gagiyeg rok Got. Ma fulweg riy ni pi’ e ga’ar, “Gagiyeg rok Got e dabi yib ni bod rogon ban’en ni yira guy.  
\v 21 Dariy be’ nra ga’ar, ‘Mu sap, ba’aray!’ ara ga’ar, ‘Ba’aram!’ Ya gagiyeg rok Got e bay u fithik’ i lanin’med.”\f + \fr 17:21 \ft fithik’ i lanin’med; \fq ara \ft fithik’med, \fq ara \ft bay yib nib tomgin nge yib i m’ug u fithik’med.\f*   
\p
\v 22 Me ga’ar ngak pi gachalpen, “Bayi taw nga ba ngiyal’ ni bay mfineyed ni manga yugu mu guyed ta’reb e rran ko pi rran rok e en ni Fak e Girdi’, machane dabiyag ni mu guyed.  
\v 23 Bay e pi’in bayi lungurad ngomed, ‘Mu sapgad aram!’ ara ra ga’argad, ‘Mu sapgad aray!’ Machane dab marod ni gimed be changarnag e n’en ke yog.  
\v 24 Ya rogon e uluch nma mat u baraba’ e lang nge yan nga baraba’, e aram rogon e n’en nra rin’ e en ni Fak e Girdi’ ko chirofen ni ir e rran rok.  
\v 25 Machane som’on e ngari gafgow me dabuy e girdi’ ko bin daba’ e rran daken.  
\v 26 Rogon e re ngiyal’ i n’en ni ba’aram nnap’an Noah e ra aram rogon ko pi rran rok e en ni Fak e Girdi’.  
\v 27 Un par ni yibe abich ma yibe garbod, ma be mabgol e pumo’on nge ppin nge yan i mada’ ko re rran ni ba’aram ni yan Noah riy ngalan fare ark me yib e ran i tharey e binaw nge li’rad ni yad gubin.  
\v 28 Ra yan i bod fa ngiyal’ i n’em nnap’an Lot. Urngin e girdi’ nra pired ni yad be abich ma yad be garbod, ma yad be chuway’ ma yad be folchuway’ ko chugum, ma yad be woldug ma yad be dimow naun.  
\v 29 Ma chirofen ni chuw Lot u lan e binaw nu Sodom, e yib e nifiy nge \add sulfur\add* u lang nga daken yu Sodom ni aw ni bod e n’uw nge li’ e girdi’ riy ni yad gubin.  
\v 30 Ireram rogon nra yan i aw ko chirofen ni nge m’ug e en ni Fak e Girdi’ riy.   
\p
\v 31 “Re mo’on ni bay u daken e naun rok e chirofen nem e thangri dabi sul nga but’ ngalan e naun rok nge fek e chugum rok ni bay riy; ma ku er i tay e re mo’on ni bay u milay’ ni thangri dabi sul ko naun.  
\v 32 Dab mpaged talin e bpin rok Lot!  
\v 33 En nra guy rogon ni nge ayuweg e pogofan rok e ra thay rok; ma en nra thay e pogofan rok e ra ayuweg.  
\v 34 Nggog ngomed nre neap’ i n’em e ra bay l’agruw e pumo’on ni yow be mol u daken ta’bang i bet, ma bay ni fek bagayow nge yan, mi ni pag bagyow.  
\v 35 Mra bay l’agruw i ppin ni yow be bilig e flowa u ta’bang, ma bay ni fek bagyow nge yan, mi ni pag bagayow.”  
\v 36 \f + \fr 17:36 \fq Boch e babyor e ni puthuy ngay e verse 36: \ft Mra bay l’agruw i pumo’on u milay’, ma bay ni fek bagayow nge yan, mi ni pag bagayow \fq (muguy e Mat 24:40).\f*   
\p
\v 37 Me fith pi gachalpen ngak ni lungurad, “Ngan, Somol?”  
\p Me fulweg Jesus ni ga’ar, “Gin ni bay ba yam’ riy e ra mu’ulung e arche’ ni \add vulture\add* ngay nma longuy e yam’.”   
\c 18  
\s1 Fanathin ni murung’agen be’ ni bpin nike yim’ e pumo’on rok nge be’ mma puf oloboch  
\p
\v 1 Ma aram me yog Jesus ngorad e re fanathin ni ba’aray ni be fil ngorad ni gubin ngiyal’ ma ngu’ur meybilgad ma ri dabi ngochngochan’rad.  
\v 2 “Immoy ba tapuf oloboch u reb e binaw nder tamdag ngak Got ma dariyfan e girdi’ u wan’.  
\v 3 Ma bay be’ ni bpin nike yim’ e pumo’on rok u lan e re binaw nem ni yugu be sul ngak fare tapuf oloboch ngi i wenignag mat’wun ngak ni be ga’ar, ‘Mu ayuwegneg rok e to’ogor rog!’  
\v 4 Ba n’uw nap’an ni par fare tapuf oloboch nde m’agan’ ngay ni nge rin’, machane me munmun me ga’ar u wan’, ‘Yugu aray rogon ndagur tamdag ngak Got ma dariyfan e girdi’ u wun’ug,  
\v 5 machane nggu pi’ mat’wun e re pin ney ni bochan e yugu be yib i magawon ngog; ya fa’anra dangay ma yugu bay i sul ma ke chalbag ngak!’”   
\p
\v 6 Me ul ul Somol ngay nge ga’ar, “Kam rung’aged e n’en ni yog e re tapuf oloboch nem ni be’ nde yul’yul’.  
\v 7 Gimed be finey ma dabi turguy Got e tin ni ir e bmat’aw nra fel’ rogon e tirok’ e girdi’ riy ni pi’in yad be wenig ngak ni rran nge neap’ ni nge ayuwegrad? Gimed be finey ma ba sowath nra ayuwegrad?  
\v 8 Nggog ngomed nra turguy ni nge ayuwegrad me rin’ nib papey. Machane ra sul e en ni Fak e Girdi’ ma gur ra pir’eg e girdi’ nu fayleng ni yad be par ni kab michan’rad ngak?”   
\s1 Fanathin ni murung’agen e Farise nge be’ nib tamukun tax  
\p
\v 9 Ki weliy Jesus e re fanathin ni ba’aray ngak e girdi’ ni pi’in yad be tay u wun’rad ni yad e ri yad ba yal’uw ma tin kabay e girdi’ e dar yal’uwgad.  
\v 10 “L’agruw i pumo’on e ranow nga Tempel ni ngar meybilgow; bagayow e ba Farise, ma bagayow e be’ nib tamukun tax.  
\v 11 Me sak’iy fare Farise ngalang nge meybil rok ni ga’ar, ‘Gu be pining e magaer ngom, i gur Got, ni bochan e gathi gag be’ ni gub chogow, fa gu ma ban, ara gu ma darngal, ni bod nma rin’ yugu boch e girdi’; gu be pining e magaer ngom ni bochan e gathi gu bod e re tamukun tax nem.  
\v 12 Gu ma pag e abich u l’agruw e rran u reb e wik, ma gu ma pi’ ngom 10 pasent u urngin e pin’en ni gu ma thognag.’  
\v 13 Machane fa’anem nib tamukun tax e par nib orel boch me mus ni nge pug owchen ngalang ma de rin’, machane me gad pa’ nga daken ngorongoren me ga’ar, Got, mu runguyeg, i gag e re tadenen ney!”  
\v 14 Me ga’ar Jesus, “Nggog ngomed, nre tamukun tax nem ma gathi fare Farise e sul nga tafen nike mat’aw ngak Got. Ya en nra tolangnag ir e yira sobut’nag, ma en nra sobut’nag ir e yira tolangnag.”   
\s1 Jesus ni meybil ni nge fal’eg wa’athan e pi’in bitir  
\r (Matthew 19:13–15; Mark 10:13–16)  
\p
\v 15 Ma boch e girdi’ e ra feked fakrad ni kabran i yib ngak Jesus ni nge tay pa’ nga dakenrad nge yibilayrad. Machane me guyrad pi gachalpen Jesus miyad puwan’ ngorad ni kar yodoromgad.  
\v 16 Me pining Jesus e pi’in bitir ni ngarbad ngak, me ga’ar, “Mpaged e pi bitir nir ngarbad ngog! Dab mu taleged yad, ya gagiyeg rok Got e fan ngak e pi’in bod e pi bitir ney.  
\v 17 Mu ted fanmediyan ko re bugithin ney! En ni dabi bodnag ir bochi tir nge pag ir nga pa’ Got nge mang Got e i gagiyegnag e dabiyag nra yan ko gin nsuwon Got.”   
\s1 Be’ nib mo’on nib pire’ ban’en rok  
\r (Matthew 19:16–30; Mark 10:17–31)  
\p
\v 18 Be’ nma gagiyegnag e girdi’ nu Israel e fith ngak Jesus ni ga’ar, “Tamchib ni bfel’, mang e thingar gu rin’ me yag e yafos ndariy n’umngin nap’an ngog?”   
\p
\v 19 Me fith Jesus ngak ni ga’ar, “Mang ni kamog ni gu bfel’? Dariy ta’abe’ ni bfel’ ya kemus ni go’ Got e bfel’.  
\v 20 Ga manang fapi motochiyel ni ga’ar, ‘Dab mu pirew be’ ni gathi mabgol rom; dab mu li’ be’ ngem’; dab mmoro’ro’; dab mu t’ar e thin nga daken be’; mu liyor ko chitamam nge chitinam.’”   
\p
\v 21 Me fulweg fare mo’on ni ga’ar, “Urngin e pi motochiyel nir ni gu be fol riy nnap’an ni ku gub bitir ke mada’ ko chiney.”   
\p
\v 22 Ma fa’ani rung’ag Jesus ni aram rogon me ga’ar ngak, “Ka bay ta’a ban’en ni ngam rin’. Mpi’ ni chuway’ urngin ban’en ni bay rom ma ga fek e salpiy riy ngam pi’ ngak e pi’in yad ba gafgow, ma aram e ke yag e fla’ab ngom u tharmiy; ma ga yib ngam un ngog.”  
\v 23 Ma fa’ani rung’ag fare mo’on e re bugithin nem me ri kireban’, ya rib pire’ ban’en rok.   
\p
\v 24 Me guy Jesus nike kireban’ me ga’ar, “Rib mo’maw’ rok e pi’in nib pire’ ban’en rorad ni ngar uned ko gagiyeg rok Got.  
\v 25 Kab mo’maw’ rok be’ nib pire’ ban’en rok ni nge un ko gagiyeg rok Got ko bin ni nge yan ba kamel u mugufan ba rosom.”   
\p
\v 26 Ma pi’in nrung’aged e n’en ni yog e ra fithed ni lungurad, “Ere mini’ e rayag ni nge thap ngak Got?”   
\p
\v 27 Me fulweg Jesus ni ga’ar, “N’en ndabiyag rok e girdi’ e rayag rok Got.”   
\p
\v 28 Ma aram me ga’ar Peter, “A mu guy! Kug paged e tabinaw romad kug uned ngom.”   
\p
\v 29 Me ga’ar Jesus ngorad, “Er rogon, ma ba’aray bbugithin nggog ngomed: en nra pag e tabinaw rok, ara leengin, ara pi walagen ni pumo’on, ara gallibthir rok, ara pifak ni fan ko gagiyeg rok Got  
\v 30 e ka bo’or e tin ni bay yag ngak ko biney e tamilang, ma yafos ndariy n’umngin nap’an e rayag ngak ko binem e tamilang.”   
\s1 Yay ni gaman e dalip ngay ni weliy Jesus murung’agen e yam’ ni nge tay  
\r (Matthew 20:17–19; Mark 10:32–34)  
\p
\v 31 Me fek Jesus fare ragag nge l’agruw i gachalpen nga orel ko girdi’ me ga’ar ngorad, “Mu telmed! Gadad be yan nga Jerusalem, ni aram e urngin ban’en ni i yoloy e pi profet ni murung’agen e en ni Fak e Girdi’ e bay yib i m’ug riy nib riyul’.  
\v 32 Bay ni pi’ ngak e pi’in gathi yad piyu Israel, ngu’ur moning niged, ma yad be yog e thin nib kireb ngak, ma yad be thuw nga daken.  
\v 33 Ma bay ra toyed ko dimow miyad li’ ngem’, machane chirofen nra gaman e dalip fen ngay e bay ni faseg ko yam’.”   
\p
\v 34 Ma dariy bochu’uw e pin’ey ni nang pi gachalpen fan; ya kan mithag fan e pi thin nem rorad, ma de yag nra nanged fan e n’en ni be weliy Jesus.   
\s1 Jesus ni golnag be’ nib malmit nib taman ban’en  
\r (Matthew 20:29–34; Mark 10:46–52)  
\p
\v 35 Nap’an nike chugur Jesus ko binaw nu Jeriko, ma bay be’ nib mo’on nib malmit nike par nga but’ u to’oben e kanawo’ be man ban’en.  
\v 36 Ma fa’ani rung’ag laman e girdi’ ni pire’ ni yad be yan u to’oben me fith ni ga’ar, “Be mang e ren’ey?”   
\p
\v 37 Me rogned ngak ni lungurad, “I Jesus nu Nazareth e be yib.”   
\p
\v 38 Me tolul ni ga’ar, “Jesus, ni Fak David gur! Mu runguyeg!”   
\p
\v 39 Ma pi’in yad bay ngam’on e ra puwan’gad ngak miyad yog ngak ni nge th’ab gulungan. Machane fin aram e tolul ni kari ga’nag laman ni be ga’ar, “Fak David! Mu runguyeg!”   
\p
\v 40 Ma aram me tal Jesus nge yog ni ngan fek fare mo’on nib malmit i yib ngak. Ma fa’ani chugur me fith Jesus ngak ni ga’ar,  
\v 41 “Mang e ga ba’adag ni nggu rin’ ngom?”  
\p Me fulweg ni ga’ar, “Gu ba’adag ni nge yag ni gguy ban’en bayay.”   
\p
\v 42 Me ga’ar Jesus ngak, “Ere mu guy ban’en! Ya michan’ rom ngak Got e ke gol nigem.”   
\p
\v 43 Ma ka chingiyal’ nem me yag ni nge guy ban’en, me un ngak Jesus ni be pining e magaer ngak Got. Ma fapi girdi’ ni aram urngirad e ra guyed e ren’em ma yad urngin nrogned e sorok ngak Got.   
\c 19  
\s1 Jesus nge Zakeus  
\p
\v 1 Me yan Jesus ngalan yu Jeriko ni nge th’ab lan binaw nge yan.  
\v 2 Ma bay be’ ni pilungen e tamukun tax u rom, ni Zakeus fithingan, nib pire’ ban’en rok;  
\v 3 ni be guy rogon ni nge guy ko mini’ Jesus, machane re mo’on nem e be’ nib ngoch, ndabiyag ni nge guy Jesus ni bochan e pi girdi’ ni ba’aram nib pire’.  
\v 4 Ma aram me mil nge yan i m’on rok fapi girdi’ ni pire’ me yan nga l’ugun ba ke gek’iy ni \add sycamore\add* ni fan e nge yag ni guy Jesus ni bay yib nge yan ko gin’em.  
\v 5 Ma fa’ani yib Jesus ko re gin’em me sap ngalang me ga’ar ngak Zakeus, “Zakeus, mu gur nigem ngam luw nga but’, ya thingar gu par u tabinaw rom e daba’.”   
\p
\v 6 Me gurnag Zakeus ir nge luw nga but’ nge yib ngak ni kari felfelan’.  
\v 7 Ma urngin e girdi’ nra guyed ni aram rogon e ra tababgad ko gun’gun’ ni be lungurad, “Re mo’on ney e ke yan nga tafen be’ nib tadenen!”   
\p
\v 8 Me sak’iy Zakeus ngalang nge ga’ar ngak Somol, “Somol, mu tiyilim! Bay gu pi’ baley ko tin ni bay rog ban’en ngak e pi’in gafgow; ma fa’anra kug bannag be’ kug fek e tirok’, ma bay gu fulweg ngak ni aningeg yay e ke mun ngay.”   
\p
\v 9 Me ga’ar Jesus ngak, “Kanawo’ ni nge thap e girdi’ riy ngak Got e ke taw ko re naun ney e daba’, re mo’on ney e ku errogon ni ir be’ ni owchen Abraham.  
\v 10 Ya en ni Fak e Girdi’ e ke yib ni nge gay ma nge thapeg ngak Got e pi’in kar maloggad.”   
\s1 Fanathin ni murung’agen e salpiy ni wasey ni gol  
\r (Matthew 25:14–30)  
\p
\v 11 Ma aram me weliy Jesus ba fanathin ngak e pi’in nrung’aged ni yog e re bugithin ney. Re ngiyal’ i n’em e ke chugur ni nge taw nga Jerusalem, ma yad be finey ni gagiyeg rok Got e kari chugur ni nge m’ug.  
\v 12 Ma aram me ga’ar, “Immoy be’ nib tolang ni yan nga ba nam nib orel ni ngan pilungnag riy nge mu’ me sul nga tafen.  
\v 13 Ma dawori yan me kunuy e tapigpig rok ni yad ragag, me bagayad me pi’ reb e salpiy ni gol ngak, me ga’ar ngorad, Mu guyed rogon ngam maruwelgad ko chi salpiy ney ngam thog niged e salpiy riy ko ngiyal’ nda kug moy romad.  
\v 14 Ma fanenikan e girdi’ ko nam rok daken, ma aram miyad l’oeg boch e girdi’ ngar leked ni ngranod rogned ni nge lungurad, ‘Dabumad e re mo’on ney ni nge mang pilung romad.’   
\p
\v 15 “Min yan ni pilungnag fa’anem nib tolang nge sul. Ka chingiyal’ nem me yog ngak e pi tapigpig rok ni yad faram e pi’ e salpiy ngorad ni ngarbad nga p’eowchen ni fan e nge nang ko uw urngin e salpiy ni kar thog niged ko fapi salpiy nra maruwelgad ngay.  
\v 16 En nsom’on e yib ngak me ga’ar, ‘Fa binem e salpiy ni mpi’ ngog e kug maruwel ngay ma nga ragag e salpiy ni gol ni kug thognag riy.’  
\v 17 Me ga’ar, ‘Bfel’ e maruwel ni kam tay; i gur reb e tapigpig ni gab fel’! Bochan e kam yul’yul’ ko tin ni ba’achig ban’en, ma aram e nggu tiyem ni ragag e binaw e nge milfan ngom ngu’um gagiyegnag.’  
\v 18 Ma bin migid e tapigpig e yib me ga’ar, ‘Fa binem e salpiy ni mpi’ ngog e kug maruwel ngay ma nga lal e salpiy ni gol ni kug thognag riy.’  
\v 19 Me ga’ar ngak fa’anem, ‘I gur e lal e binaw e nge milfan ngom ngu’um gagiyegnag.’  
\v 20 Me yib bagayad fapi tapigpig me ga’ar, ‘Ba’aray fare salpiy rom ni gol; gu mithag ngalan bangi mad.  
\v 21 Ug tamdag ngom, ni bochan e gur be’ ndamur runguy be’. Ya ga ma fek e tin ni gathi tirom ban’en, ma ga ma fek e tin ni gathi gur e mu yung.’  
\v 22 Me ga’ar ngak, ‘I gur reb e tapigpig ni gab tagan! Thin ni kamog e ir e bayi turguy e gechig rom! Ga manang ni gag be’ ndagur runguy be’, ma gu ma fek e tin ni gathi tirog ma gu ma fek e tin nda gu yung.  
\v 23 Ere mang nda mu tay e salpiy rog ngalan e bank? Nggu sul mu gu fek nike yib e win ngay.’  
\v 24 Ma aram me ga’ar ngak e pi’in yad ba sak’iy u rom, ‘Mfeked fare salpiy ni gol rok ngam pi’ed ngak fare tapigpig nragag e salpiy ni gol ni bay rok.’  
\v 25 Me lungurad ngak, ‘I ir e nga ragag e salpiy ni gol nike yag ngak!’  
\v 26 Me fulweg ngorad ni ga’ar, ‘Nggog ngomed ni en ni bay ban’en rok e kab pire’ e tin bay ni pi’ ngak; ma en ndariy ban’en rok e mus ko chu’uw i n’en ni bay rok e bay ni fek rok nge chuw.  
\v 27 Ere pi cha’ney ni to’ogor rog ndaburad ni nggu mang pilung rorad e ngam feked yad i yib iray ngam li’ed yad ngarm’ad u p’eowcheg!’”   
\s1 Felfelan’ ni tay e girdi’ ngak Jesus ko ngiyal’ ni yan ngalan yu Jerusalem  
\r (Matthew 21:1–11; Mark 11:1–11; John 12:12–19)  
\p
\v 28 I yog Jesus e re bugithin ney ngorad nge mu’ me yan nga Jerusalem ni be m’on rorad.  
\v 29 Ma fa’ani chugur nga Bethfage nge nga Bethany ko burey nu \add Olive\add*, me l’oeg l’agruw i gachalpen ngar m’onow  
\v 30 nike ga’ar ngorow, “Mmarow ngalan e re binaw ni ba’aram ngam’on romew; ma nap’an ni gimew ra yan ngalan binaw ma bay mpir’egew ba pifak e dongki ni kan m’ag gafan ndawori af be’ nga daken bi’id. Mi gimew pithig gafan ngam fekew ngaray.  
\v 31 Ma fa’anra fithmew be’ ni ga’ar, ‘Mangfan e binir ni gimew be rin’?’ me lungumew ngak, ‘Bay e tin nge rin’ Masta ngay.’”   
\p
\v 32 Mranow miyow pir’eg urngin ban’en ni bod rogon ni fa’ani yog Jesus ngorow.  
\v 33 Ma nap’an ni yow be pithig gafan fare pifak e dongki, me ga’ar e pi’in fakrad fare dongki ngorow, “Mang ni gimew be pithig gafan?”   
\p
\v 34 Miyow fulweg ni lungurow, “Bay e tin ni nge rin’ Masta ngay,”  
\v 35 mra fekew fare pifak e dongki i yib ngak Jesus. Ma aram miyow yin’ wuru’ e mad rorow nga daken fare gamanman miyow ayuweg Jesus nge af nga daken.  
\v 36 Ma nap’an ni be yan ni bay u daken fare gamanman, me filath e girdi’ wuru’ e mad rorad nga daken e kanawo’.   
\p
\v 37 Ma fa’ani chuchugur nga Jerusalem, ko fa gin’en ni yan e kanawo’ riy ko burey nu \add Olive\add* nga pe’ning, ma fapi girdi’ ni pire’ ni pire’ ni pi gachalpen e ra tababgad i pining e magaer ngak Got, ma yad be yog e sorok ngak ni ba ga’ lungurad ni bochan urngin fapi maang’ang ni kar guyed ni be lungurad,  
\v 38 “I Got e nge ayuweg e en ni pilung ni ir e ke yib ni owchen Somol! Gapas e bay u tharmiy, mi Got e ke sorok!”   
\p
\v 39 Ma aram me non boch fapi Farise u fithik’ fapi girdi’ ni yo’or ngak Jesus ni lungurad, “Tamchib, mu non ngak pi gachalpem ngar th’abed gulungrad!”   
\p
\v 40 Me fulweg Jesus ni ga’ar, “Nggog ngomed ni fa’an yad ra th’ab gulungrad, mra mang malang e tolul.”   
\s1 Jesus ni yornag yu Jerusalem  
\p
\v 41 Me chuchugur i yib ko fare binaw, ma fa’ani guy me yornag,  
\v 42 ni be ga’ar, “Fa’an mang e aray rogon ma kamnang e daba’ e n’en ni ir e ra fek e gapas i yib ngom! Machane chiney e dabiyag ni ngam guy!  
\v 43 Ya bayi taw nga boch e rran me yib e to’ogor rom ngar cholngobiyed gur ko yoror ni but’ nge malang, mu ur bad i yib ngom u gubin yang.  
\v 44 Ma bay ra kireb niged gur nge girdi’ ni bay u lan e yoror rom; ma dariy ta’reb e malang ni yad ra pag u tagil’, ni bochan e de pow rom e ngiyal’ ni yib Got riy ni nge thapegem ngak!”   
\s1 Jesus ni yan nga Tempel  
\r (Matthew 21:12–17; Mark 11:15–19; John 2:13–22)  
\p
\v 45 Me yan Jesus ngalan e Tempel me tabab i tuluf nga wean e pi’in yad be folchuway’,  
\v 46 ni be ga’ar ngorad, “Bay ni kan yoloy u lan e babyor nib thothup nike ga’ar Got, ‘Naun rog e bay nog nib naun ntafen e meybil.’ Machane kam thiliyeged kam ted nike mang bangi n’en nma mith e moro’ro’ riy!”   
\p
\v 47 Ma aram mi i machib Jesus u lan e Tempel ni gubin e rran. Ma pi tolang ko prist, nge pi tamchib ko Motochiyel, nge pi’in yad ma yog e thin e ra fineyed ni ngar li’ed Jesus ngem’,  
\v 48 machane de pat ngorad rogon ni ngar rin’ed, ya urngin e girdi’ ni kar pired ni yad be motoyil ngak Jesus, ndaburad ni nge yan ta’ab bugithin nike yog ndar rung’aged.   
\c 20  
\s1 Ba de’er u murung’agen mat’wun Jesus  
\r (Matthew 21:23–27; Mark 11:27–33)  
\p
\v 1 Reb e rran ni bay Jesus u lan e Tempel ni be machibnag fare Thin Ni Bfel’ ko girdi’, me cheag e pi tolang ko prist nge pi tamchib ko Motochiyel nge pi’in pi’ilal ngarbad  
\v 2 me lungurad ngak, “Mog ngomed ko uw e yib mat’wum riy ni ngam rin’ e pin’ey? Me mini’ e ke pi’ mat’wum ni ngam rin’?”   
\p
\v 3 Me fulweg Jesus ngorad ni ga’ar, “Nggu fith bbugithin ngomed. Mogned ngog  
\v 4 ko mat’wun John ni nge tawfe e yib rok Got fe yib rok e girdi’?”   
\p
\v 5 Miyad tabab i lulu’ag e thin u fithik’rad ni be lungurad, “Mang e nga dogned? Ya fa’anra lungudad e yib rok Got, mra ga’ar ngodad, ‘Ere mangfan nde mich u wun’med e thin ni i yog John?’  
\v 6 Ma fa’anra lungudad e yib rok e girdi’, ma pi girdi’ ney ni aray urngin ni yad bay u roy e yad ra malang nagdad, ya ke riyul’ u wun’rad ni John e immoy ni ir reb e profet.”  
\v 7 Ma aram miyad fulweg ni lungurad, “Da gu nanged e en ni yib rok.”   
\p
\v 8 Me ga’ar Jesus ngorad, “Ere ku er rogog ndab gog ngomed ko uw e yib mat’wug riy ni nggu rin’ e pin’ey.”   
\s1 Fanathin ni murung’agen e pi’in nni pag fan ba milay’ i grape ngorad  
\r (Matthew 21:33–46; Mark 12:1–12)  
\p
\v 9 Ma aram me weliy Jesus e re fanathin ni ba’aray ngak e girdi’: “Immoy be’ nib mo’on ni yung ba mmilay’ i \add grape\add*, me pi’ ngak e pi’in kar ninged ngak ni ngu’ur ayuweged, ma yad be fek boch i wom’ngin, ma yad be pi’ boch ngak ni puluwon, ma aram me yan ko milekag nib n’uw nap’an.  
\v 10 Ma fa’ani taw nga nap’an ni ngan t’ar wom’ngin fa gi woldug, me l’oeg ba sib rok ngak fa pi’in kar ninged fa gi woldug ni nge fek e birok’ e f’oth rorad. Machane me pirdi’iy fa pi’in kar ninged fa gi woldug fare sib miyad pag nge sul ngak nde fek ban’en.  
\v 11 Ma aram miki l’oeg reb e sib rok nge yan, ma fa pi’in kar ninged fa gi woldug e kur pirdi’iyed fa binem e sib, miyad moningnag nge mu’ miyad pag nge sul nde fek ban’en.  
\v 12 Me l’oeg reb e sib rok ni aram e bin ni gaman e dalip ngak; miki maad’ad fa pi’in kar ninged fa gi woldug ngak, miyad tuluf nge yan.  
\v 13 Me ga’ar fa’anem ni ir e suwon fa gi woldug, ‘Mang e nggu rin’? Nggu l’oeg fakag nrib t’uf rog nge yan; ya rib muduwgil ni yad ra tayfan!’  
\v 14 Ma fa’ani guy fa pi’in kar ninged fa gi woldug fa’anem ni fak me lungurad rorad, ‘Ireray fak fa’anem ni ir e suwon e re gi woldug ney. Ngad li’ed ngem’, mi ri mil suwon e gi woldug ney ngodad!’  
\v 15 Miyad yin’ nga wuru’ fa gi woldug miyad li’ u rom ngem’.  
\p Me fithrad Jesus ni ga’ar, “Ere fa’anem nib mil suwon fa gi woldug ngak e mang e ra rin’ ngak fa pi’in kar ninged fa gi woldug?  
\v 16 Ra yib nge li’ fa pi’inem ngarm’ad, me pi’ fa gi woldug ngak yugu boch e girdi’.”  
\p Ma fa’ani rung’ag fapi girdi’ e re bugithin ney me lungurad, “Yigi siy i yodorom!”   
\p
\v 17 Me sap Jesus ngorad me fithrad ni ga’ar, “Mang e be yog e re bugithin ni ba’aray ni bay u lan e babyor nib thothup nike ga’ar:  
\q1 ‘Fare malang ni dabun e pi’in yad ma toy e naun, ya ra fineyed ndariyfan  
\q2 e yan i aw ni aram e re malang ni ir e ba th’abi ga’ fan.’   
\m
\v 18 En nra mul nga daken e re malang nem e ra mesengseng; ma fa’anra mul e re malang nem nga daken be’, mra pirdi’iy nge ngal’ ni ab.”   
\s1 Ba de’er ni murung’agen e tax ni yibe pi’  
\r (Matthew 22:15–22; Mark 12:13–17)  
\p
\v 19 Fapi tamchib ko Motochiyel nge pi tolang ko prist e ra guyed rogon ni ngar koled Jesus ngar feked ni ka chingiyal’ nem, ya kar nanged nike weliy e re fanathin nem ni yad e ba togopluw ngorad; machane yad be tamdag ngak e girdi’.  
\v 20 Ma aram mu ur guyed rogon e ngiyal’ nrayag riy. Miyad pi’ puluwon boch e pumo’on ngranod ngak Jesus ni ngar fithed yu bugithin ngak ni susun e riyul’ ni yad ba’adag ni ngar nanged e fulweg riy, machane yad be guy rogon ni nge aw Jesus ko wup rorad ko thin ni ngar fithed ngak, ni fan e nge yag nra pi’ed Jesus nga pa’ e cha’ ni ir e am nu Roma ni bay mat’wun nge gelngin.  
\v 21 Me yan i ga’ar e pi girdi’ nem ngak Jesus, “Tamchib, gamad manang ni tin ni ga be yog ma ga be machibnag e bmat’aw. Gamad manang ni ta’reb rogon e girdi’ ni gubin u wun’um, ma ga be fil e tin riyul’ ni murung’agen e tin nib m’agan’ Got ngay ni ir e nge rin’ e girdi’.  
\v 22 Mog ngomad, gur ba togopluw ko Motochiyel rodad ni ngad pi’ed e tax ngak e \add Emperor\add* nu Roma fa danga’?”   
\p
\v 23 Me nang Jesus e ban rorad me ga’ar ngorad,  
\v 24 “Mu daged ba salpiy ni silber ngog. Mini’ e ya’an owchen nge fithingan e ba’aray riy?”  
\p Miyad fulweg ni lungurad, “I \add Emperor\add*.”   
\p
\v 25 Miyad fulweg ni lungurad, “ \add Emperor\add* nu Roma.” Ma aram me ga’ar Jesus ngorad, “Ere mpi’ed ngak e \add Emperor\add* nu Roma e tirok’ ban’en, mi gimed pi’ ngak Got e tirok’ Got ban’en.”   
\p
\v 26 Ma aram e de yag ni nge aw ko wup rorad u rom u p’eowchen e girdi’, ma aram miyad par ni kar th’abed gulungrad, ma kar gin gad ko tin ke fulweg.   
\s1 Ba de’er u murung’agen e fos ko yam’  
\r (Matthew 22:23–33; Mark 12:18–27)  
\p
\v 27 Me yib boch e Sadduse ngak Jesus, ni aram e picha’ ni yad ma yog ni dabi fos e girdi’ ko yam’. Miyad fith ngak ni lungurad,  
\v 28 “Tamchib, i Moses e yoloy e re motochiyel ni ba’aray ni fan ngodad ni ga’ar, ‘Fa’anra yim’ be’ nib mo’on me digey e bpin rok ni dariy e bitir rorow, ma aram e thangri leengiy e en ni walagen fare mo’on fare pin ngar diyengow ni fak fare mo’on nike yim’.  
\v 29 Immoy medlip i walag ni pumo’on; bin th’abi ilal rorad e mabgol, me yim’ ndariy fakrow fare pin.  
\v 30 Me le’ay e en ni migid ko fapi walag fare pin,  
\v 31 ma aram e n’en ni rin’ e en ndalip ko fapi walag; yad medlip ni aram e n’en nra ngongliyed — miyad yim’ ndariy bagayad nra diyengow fare pin.  
\v 32 Mfini yim’ fare pin u tomur.  
\v 33 Ere fa’anra ni faseg e pi’in karm’ad ko chirofen ni ngan faseg e yam’ riy, me mini’ e arorad nra mang fare pin leengin? Ya yad medlip nra leengiyed fare pin!”   
\p
\v 34 Me fulweg Jesus ngorad ni ga’ar, “Pumo’on nge ppin e yad be mabgol ko biney e tamilang,  
\v 35 machane pumo’on nge ppin ni pi’in bay rogorad ni ngan fasegrad ko yam’ ngu’ur pired ko bin ni bay yib e tamilang e dab kur mabgolgad.  
\v 36 Ya kar boded e pi engel ndabkiyag ni ngarm’ad. Ma kar manged pifak Got, ni bochan e kan fasegrad ko yam’.  
\v 37 Mi Moses e ri micheg nib tamilang ni bay ni faseg ko yam’ e pi’in karm’ad, ni be yog ko fa gin’en ni bay fare thal i yol riy ni murung’agen fachi ke gek’iy ni be daramram ni be weliy murung’agen Somol riy ni ir e Got rok Abraham, me ir e Got rok Isak, me ir e Got rok Jakob.  
\v 38 Fan e ren’ey e ir e Got rok e girdi’ nib fos, ma gathi Got rok e girdi’ nib yam’, ya rogon ni be guy Got e girdi’ e yad urngin ni yad ba fos.”   
\p
\v 39 Me non boch e tamchib ko Motochiyel ni lungurad, “Tamchib, rib fel’ e fulweg riy ni kam pi’!”  
\v 40 Ya aram e daki ga’aran’rad ni ngu’ur fithed boch ban’en ngak Jesus.   
\s1 Ba de’er u murung’agen fare Messiah  
\r (Matthew 22:41–46; Mark 12:35–37)  
\p
\v 41 Me ga’ar Jesus ngorad, “I di’in minog ni fare Messiah e ra yib ni ir owchen e ganong rok David?  
\v 42 Ya David e yog u lan e babyor ko Psalm ni ga’ar:  
\q1 ‘I Somol e ga’ar ngak e Somol rog:  
\q2 Mpar iray nga ba’ ni mat’aw rog,   
\q2
\v 43 nge yan i mada’ ko ngiyal’ ni bay gu tay e pi to’ogor rom nga tan e rifrif u em ni nge mang tagil’ e magif ko rifrif u em.’   
\m
\v 44 David e pining ‘Somol’ ngak. Ere ra di’in me yan i aw ni fare Messiah e ir owchen David?”   
\s1 Jesus ni yog ni ngan ayuw rok e pi tamchib ko Motochiyel  
\r (Matthew 23:1–36; Mark 12:38–40)  
\p
\v 45 Nap’an ni be motoyil fapi girdi’ ni aram urngirad ngak, me ga’ar Jesus ngak pi gachalpen,  
\v 46 “Mu ayuwgad rok e pi tamchib ko Motochiyel, ya yad ba’adag ni ngu’u ranod ni ka ron’ed e mad nib n’uw, ma yad ba’adag ni ngu’un siro’ ngorad ko gin ni bay e market riy; ma ku yad ba’adag e chiya ni kan tay u lan tafen e mu’ulung i yan nib muduwgil e girdi’ ntagil’ nge yungi n’en nth’abi fel’ ni yima par riy ko pi madnom ni yima tay;  
\v 47 yad e picha’ ni kar felan’gad u puluwon e pi’in ni ppin nike yim’ figirngirad ni yad be leag e naun rorad, ma yad be fek e meybil nib n’uw, ni yad be guy rogon ni ngu’un guyrad! Ere gechig ni yira pi’ ngorad e ri kab gel!”   
\c 21  
\s1 Salpiy ni pi’ be’ ni bpin nike yim’ figirngin  
\r (Mark 12:41–44)  
\p
\v 1 Me chachangar Jesus me guy e girdi’ ni pire’ ban’en rorad ni yad be yin’ e salpiy ngalan tafen e salpiy u Tempel,  
\v 2 miki guy be’ ni bpin nrib gafgow ya ke yim’ figirngin nike yin’ l’agruw i kobre’ nrow nib achig ngalan fare tafen e salpiy.  
\v 3 Me ga’ar, “Nggog ngomed nre pin ney nib gafgow ya ke yim’ figirngin, e ir e bo’or e salpiy nike yin’ ko tin ke yin’ urngin e girdi’.  
\v 4 Ya yad e kar pi’ed e salpiy ni kar feked ko salpiy ni bay rorad ni pire’; machane ir e aram feni gafgow ma ke pi’ urngin e chi salpiy ni bay rok ni ir e nge abich riy.”   
\s1 Jesus ni weliy murung’agen e Tempel ni bay ni buthug  
\r (Matthew 24:1–2; Mark 13:1–2)  
\p
\v 5 Boch i yad e ur weliyed murung’agen fare Tempel ngarogon feni fel’ ya’an nge malang riy ni bfel’ nge pin’en ni kan pi’ riy ngak Got. Me ga’ar Jesus,  
\v 6 “Urngin e pin’ey ni gimed be guy e bay taw nga ba ngiyal’ ndariy ta’reb e malang u roy ni yira pag u tagil’, ya gubin ni bay nin’ nga but’.”   
\s1 Marus nge gafgow ni bay ntay ko girdi’  
\r (Matthew 24:3–14; Mark 13:3–13)  
\p
\v 7 Miyad fith ngak ni lungurad, “Tamchib, wu’in e ra yodor? Ma mang e ra yib i m’ug ni pow riy nike taw nga nap’an ni nge m’ug?”   
\p
\v 8 Me ga’ar Jesus, “Mu ayuwgad ndab ni ban nagmed. Ya bo’or e girdi’ ni bay rabad ni yad be fek fithingag nra bagayad ma be ga’ar e ir gag, ma ku bayi lungurad, ‘Fare ngiyal’ i n’em e ke taw ngay!’ Dab manged bagayad.  
\v 9 Dab mu rusgad ko ngiyal’ ni gimed ra rung’ag murung’agen e mael nge girdi’ ko pi nam ni yad be mael ko am rorad; ya pin’ey e thangri yib i m’ug ni ir e mm’on, machane gathi fan e pin’ey e eram e ke chugur nga tungun.”   
\p
\v 10 Me ul ul ngay nge ga’ar, “Ya bay reb e nam me cham ngak reb e nam, ma gin nsuwon reb e pilung e bayi mael ko gin nsuwon reb e pilung;  
\v 11 ma gubin yang ni bay i yib e durru’ nib gel riy, nge uyongol, nge liliy nib machreg nma af ko girdi’ i yan, ma bayi m’ug bogi ban’en u lanelang nib gel e marus ni bay nta’ riy nge bogi pow ni ba ga’.   
\p
\v 12 “Machane u m’on ko ngiyal’ ndawori m’ug e pin’ey riy e bay ni kolmed ngan fekmed, ma bay un gafgow nagmed; ma bay ni pi’med ngan pufthin nagmed u lan tafen e mu’ulung i yan ma bay nta’med nga kalbus; ma bay ni fekmed nga p’eowchen e pi pilung ko nam nge pi’in yad be yog e thin ni bochan e gimed girdi’eg.  
\v 13 Ireray e ngiyal’ ni aram e ke bung rogomed ni ngam weliyed fare Thin Ni Bfel’.  
\v 14 Ere ngam dugliyed lanin’med u m’on riy ni dabi magafan’med ngarogon ni ngam ayuweged gimed ko thin ni nga mogned;  
\v 15 ya bay gu pi’ e thin ni nga mogned nge gonop romed ndariy reb e pi to’ogor romed nrayag rok ni nge togopluw ngay ara yog nde riyul’.  
\v 16 Ma bayi yag nagmed e gallibthir romed, nge pi walagmed ni pumo’on, nge pi’in girdi’ romed, nge pi tafager romed; ma bay ra thanged e fan rok boch i gimed.  
\v 17 Ma gubin e girdi’ ni bay ra fanenikayed gimed ni bochag.  
\v 18 Machane dariy ta’ab gaf i piyan lolugmed nra yan romed ngabang.  
\v 19 Ere mpired ni gimed bmuduwgil, ya ireray rogon me yag e yafos ngomed.”   
\s1 I Jesus ni weliy murung’agen yu Jerusalem ni bay ni kirebnag  
\r (Matthew 24:15–21; Mark 13:14–19)  
\p
\v 20 “Fa’anra mu guyed yu Jerusalem nike longobiy yu raba’ i salthaw, ma aram e kam nanged ndab ki n’uw nap’an min kirebnag.  
\v 21 Ma aram e pi’in yad bay u lan yu Judea e thingar ra milgad nga daken e pi burey; ma pi’in yad bay u lan e binaw e thingar ra chuwgad riy, ma pi’in yad bay u wuru’ e binaw e thingar dab ranod ngalan binaw.  
\v 22 Ya ireray e ‘Pi Rran ko Gechig,’ ya nge yib i dag nib riyul’ urngin e tin keyog e babyor nib thothup.  
\v 23 Rib gel e gafgow nra tay e pi’in nib diyen, nge pi’in ni ppin ni kabran fakrad e ngiyal’nem! Ma ba gel e gafgow ni bay yib nga daken e re nam ney, ma damumuw rok Got e bayi togopluw ngak e pi girdi’ ney.  
\v 24 Ma bay nthang e fan rorad ko saydon, min fekrad ni kalbus nga urngin e nam, ma pi’in gathi yad piyu Israel e bay ur yot’ed daken yu Jerusalem nge mada’ ko ngiyal’ ni ngar musgad riy.”   
\s1 Wub ni bayi tay e en ni Fak e Girdi’  
\r (Matthew 24:29–31; Mark 13:24–27)  
\p
\v 25 “Ma bay e pow ni bayi m’ug u mit e yal’, ngu mit e pul, ngu mit e pi t’uf. Ma pi nam nu roy u fayleng e bay ra pired ndakur nanged e n’en ni ngar rin’ed, ya kar rusgad nga lingan e day ni be pil nge day nib gel nike yib.  
\v 26 Ma bayi aw e girdi’ nga but’ ko marus ko ngiyal’ ni ba’aram ni yad be sonnag e n’en ni be yib i yib nga daken e fayleng ni polo’; ma gelngin e pin’en ni bay u lanelang e bay ni pingegrad ngranod ko gin ni gathi ir e yad be sor ngay.  
\v 27 Ma aram me yib i m’ug e en ni Fak e Girdi’, ni be yib nga but’ u fithik’ bangi manileng ni bay gelngin nib gel ma be galgal ram’en.  
\v 28 Fa’anra tabab i m’ug e pin’ey, mi gimed sak’iy ngam changargad ngalang, ya aram e ke chugur ni ngan chuwegmed u fithik’ e gafgow.”   
\s1 Murung’agen e gek’iy ni fig  
\r (Matthew 24:32–35; Mark 13:28–31)  
\p
\v 29 Ma aram me weliy Jesus e re fanathin ni ba’aray ngorad ni ga’ar, “Mu tafinay niged e gek’iy ni \add fig\add* nge urngin e tin ni kabay e gek’iy.  
\v 30 Fa’anra mu guyed yuwan ni be yib, ma aram e kam nanged nike chugur ni nge taw ngal’an e gowel.  
\v 31 Ere ku errogon ni ngiyal’ ni gimed ra guy e pin’ey ni be m’ug, ma aram e ngam nanged ni gagiyeg rok Got e ke chugur ni nge taw.   
\p
\v 32 “Mu ted fanmediyan ko re bugithin ney! Bay yib urngin e pin’ey u m’on ko ngiyal’ ndawori yim’ urngin e girdi’ ni yad bay e chiney ni yad ba fos.  
\v 33 Tharmiy nge fayleng e bay chuw; ma thin rog e ri dabi math bi’id.”   
\s1 Fan ni ngan ayuw  
\p
\v 34 “Mu ayuwgad, ma dab mpaged gimed ngu’um pired ni ba ga’ ni mur nike pag rogon nge mu’un rrum e gimed be muruwliy, nge pin’en nma magafan’uy ngay ko biney e tamilang, ya richey mi gimed da’da’ ko re Rran nem nike taw ngomed.  
\v 35 Ya ra taw ngak urngin e girdi’ nu fayleng ni bod rogon ba wup ni pangthal.  
\v 36 Um pired ni kam fal’eged rogomed ma gimed be meybil ni gubin ngiyal’ nge yib gelngimed nge yag ni mmarod u fithik’ urngin e pin’ey ni bayi m’ug ni dabi buch ban’en romed mi gimed yan mu sak’iygad nga p’eowchen e en ni Fak e Girdi’.”   
\p
\v 37 I par Jesus ko pi rran nem ni be machib u lan e Tempel, ma bayi aw e lumor me yan nga wuru’ e binaw nge yan i par nga daken e burey nu \add Olive\add*.  
\v 38 Ma urngin e girdi’ ni yugu ra kadbul miyad yan nga Tempel ni ngar motoyilgad ko machib rok.   
\c 22  
\s1 Jesus nt’ar liyben  
\r (Matthew 26:1–5; Mark 14:1–2; John 11:45–53)  
\p
\v 1 Ke chugur nga nap’an e madnom ni yira kay e flowa nda ndariy e is riy, ni kanog e madnom ni Paluk’af ngay.  
\v 2 Pi tolang ko prist nge pi tamchib ko Motochiyel e ur guyed rogon e n’en nra rin’ miyad li’ Jesus ngem’ nib mith; ni bochan e yad be tamdag ngak e girdi’.   
\s1 Judas ni ta’reban’ ngak e pi tolang ko prist ni nge yagnag Jesus  
\r (Matthew 26:14–16; Mark 14:10–11)  
\p
\v 3 Ma aram me yan i ying e mo’onyan’ ngak Judas, ni yima pining Iskariot ngak, ni ir reb fa ragag nge l’agruw i gachalpen Jesus.  
\v 4 Ma aram me pagrad Judas nge yan i non ngak e pi tolang ko prist nge ngak e pi pilungen matnagen e Tempel u rogon ni nge yagnag Jesus ngorad.  
\v 5 Miyad felan’ mrogned ngak ni ngar pi’ed e salpiy ngak ni puluwon.  
\v 6 Me ta’reban’ Judas ngay, ma aram mi i guy rogon e ngiyal’ nra bung rogon riy ni nge yagnag Jesus ngorad ni dabi nang e girdi’ murung’agen.   
\s1 Jesus ni fal’eg rogon ni nge kay e ggan ko madnom ni Paluk’af  
\r (Matthew 26:17–25; Mark 14:12–21; John 13:21–30)  
\p
\v 7 Ngiyal’ ni ba’aram ni yibe madnom riy ni yibe kay e flowa ndariy e is riy, me taw nga reb e rran ni ngan li’ fapi saf ni fan ko ggan ko madnom ni Paluk’af.  
\v 8 Me l’oeg Jesus Peter nge John ngranow nike ga’ar ngorow, “Mmarow ngam ngongliyew rogon e ggan ni ngad ked ko blayal’ ni ggan ko Paluk’af.”   
\p
\v 9 Miyow fith ngak ni lungurow, “U uw e gab adag ni nggu warow nggu ngongliyew rogon riy?”   
\p
\v 10 Me ga’ar, “Mu telmew! Nap’an ni bay mmarow i yan ngalan binaw ma bayi mada’ nagmew be’ nib mo’on ni be fek ba rume’ i ran. Mi gimew lek ngalan e re naun nra chuw ngay,  
\v 11 me lungumew ko en ntafen e re naun nem, ‘Ke ga’ar fare Tamchib, Bu uw fare senggil ni nggu wayed pi gachalpeg e ggan ko blayal’ riy ni ggan ko Paluk’af?’  
\v 12 Ma bayi dag ngomew ba senggil ni ba ga’ ni kem’ay i fal’eg rogon ni bay ko thal nlang, mi gimew ngongliy rogon e ggan rodad riy.”   
\p
\v 13 Miyow yan miyow pir’eg urngin ban’en nri bod rogon ni yog Jesus ngorow, miyow ngongliy e ggan ko blayal’ riy ni ggan ko Paluk’af.   
\s1 Abich rok Somol ko blayal’  
\r (Matthew 26:26–30; Mark 14:22–26; 1 Korinth 11:23–25)  
\p
\v 14 Fa’ani taw ko fare awa, me yan i par Jesus nga tagil’ u tebel ni yad fapi apostel.  
\v 15 Me ga’ar ngorad, “Kari gum’ ni bochan ni nggu un ngomed ngad ked e re ggan ko Paluk’af ney u m’on ko gafgow ni nggu tay!  
\v 16 Ya nggog ngomed ni gathi bay kug way nge yan i mada’ ko ngiyal’ ni bay yib i m’ug e bin riyul’ i fan ko gin nsuwon Got.”   
\p
\v 17 Me fek Jesus fare kap, me pining e magaer riy ngak Got me ga’ar, “Mfeked e re kap ney nge bigimed me unum ba gaf e n’en ni bay riy;  
\v 18 ya nggog ngomed ni gathi bay ku gu unum e wayin nge yan i mada’ ko ngiyal’ ni bay yib e gagiyeg rok Got.”   
\p
\v 19 Ma aram me fek fare flowa, me pining e magaer riy ngak Got, me t’ar nge pi’ ngorad ni be ga’ar, “Ireray dowag, ni kan pi’ ni bochmed. Um rin’ed e ren’ey ngi i pugurag ngomed.”  
\v 20 Ma ku aram rogon ni pi’ ngorad fare kap u tomuren e abich ko blayal’, ni be ga’ar, “Re kap ney e bin nib be’ech e m’ag u thilin Got nge girdi’ ni racha’eg ni bay map’ nga but’ ni fan ngomed e ir e bayi micheg.   
\p
\v 21 “Machane mu sapgad! Fa’anem ni ir e nge yag nigeg e bay rog u roy u tebel!  
\v 22 Ya en ni Fak e Girdi’ e bay yim’ ni bod rogon nike turguy Got; machane ri bayi gafgow e re mo’on ni ir e bayi yagnag!”   
\p
\v 23 Ma aram miyad tabab i fithrad u fithik’rad ko mini’ e arorad ni bayi rin’ e ren’em.   
\s1 Malu’ag thin u murung’agen e cha’ nib tolang  
\p
\v 24 Me malu’ag thin pi gachalpen Jesus ko mini’ e arorad ni ir e ngar ted nib tolang u fithik’rad.  
\v 25 Me ga’ar Jesus ngorad, “Pi pilung nu roy u fayleng e ba ga’ lungurad u puluwon e girdi’ rorad, ma pi’in yad ma gagiyegnag e girdi’ e yima yog ni yad e tafager rok e girdi’.  
\v 26 Machane gimed e gathi aray rogon ni ngam pired; ya en ni ir e th’abi tolang u fithik’med e thangri par ni bod rogon e en nth’abi bitir u fithik’med, ma cha’ ni ir e ngi i yog e thin romed e thangri par ni bod rogon e en ntapigpig.  
\v 27 I mini’ e ba ga’, en nike par nga but’ ni nge abich fa en ni be fek e ggan ngi i pi’ ngak? Bmuduwgil ni fa’anem ni ir e ke par nga but’. Machane gag e tapigpig ni gu bay u fithik’med.   
\p
\v 28 “Urngin e gafgow ni yib ngog ma mpired rog nda mpaged gag;  
\v 29 ere rogon nike pi’ e Chitamag mat’wug ngog ni ngug gagiyeg, e eram e n’en ni bay gu rin’ ngomed.  
\v 30 Bay mu uned ngog ko abich nge garbod u tebel rog ko gin nsuwog, ma bay mpired nga tagil’ e pilung ngam gagiyeg niged fa ragag nge l’agruw i ganong nu Israel.”   
\s1 Jesus ni weliy ni bayi mithag peter ni manang Jesus  
\r (Matthew 26:31–35; Mark 14:27–31; John 13:36–38)  
\p
\v 31 “Simon, Simon! Mmotoyil! Kan pi’ mat’wun Satan ni nge sikeng nagmed ni gimed gubin, ni bod rogon be’ ni girdi’en e woldug ni be chuweg fiteyru’ wom’ngin e \add wheat\add* ni aram e pin’en ni yima ngongliy nge mang flowa.  
\v 32 Machane kug yibilayem ngak Got, i gur Simon, ni rogon nib michan’um ngak Got e dabi mul. Ma fa’an ga ra sul ngog, ma thingar mpi’ e gel nga laniyan’ pi walagem.”   
\p
\v 33 Me fulweg Peter ni ga’ar, “Somol, kem’ay i duwgiliy rog u lanin’ug ni nggu un ngom nga kalbus mu gu un ngom ko yam’.”   
\p
\v 34 Me fulweg Jesus ni ga’ar, “Peter, nggog ngom ndabki chochol e nimen e daba’ ma fini ngiyal’ nra gaman e dalip yay ngay ni kamog nda mu nangeg e aram e ra chochol e nimen.”   
\s1 Tafen e salpiy, nge tutuw, nge saydon  
\p
\v 35 Me ga’ar Jesus ngorad, “Fare ngiyal’ i n’en ni gu l’oegmed ngu’um marod i yan nda mfeked tafen e salpiy, nge tutuw, ara sus, e bay ban’en ni m’ay romed fa?”  
\p Miyad fulweg ngak ni lungurad, “Dariy ban’en ni m’ay romed.”   
\p
\v 36 Me ga’ar Jesus, “Machane chiney e en ni bay tafen e salpiy rok ara ba tutuw e thangri fek; ma en ndariy e saydon rok e thangri pi’ wuru’ e mad rok ni chuway’ nge fek e salpiy riy nge chuw’iy reb ngay.  
\v 37 Ya nggog ngomed ni fa gin’en ni bay u lan e babyor nib thothup ni fa’ani be ga’ar, ‘Min uneg fa’anem nga fithik’ e pi’in kar th’abed e motochiyel,’ e thangri yib i m’ug nib riyul’ u murung’ageg. Ya n’en nni yoloy ni murung’ageg e bay yib i m’ug nib riyul’.”   
\p
\v 38 Me ga’ar pi gachalpen, “Somol, a mu sap! l’agruw e saydon ni ba’aray!”  
\p Me fulweg ngorad ni ga’ar, “Ke yag!”\f + \fr 22:38 \ft Ke yag; \fq ara \ft Ke gaman e bin.\f*   
\s1 Jesus ni meybil u daken e burey nu Olive  
\r (Matthew 26:36–46; Mark 14:32–42)  
\p
\v 39 Me sak’iy Jesus nge yan ko burey nu Olive ni kmarin’; me un pi gachalpen ngak ngranod.  
\v 40 Ma fa’an rabad ko fa gin’em me ga’ar ngorad, “Mu meybilgad ngak Got nge siy mpaged gimed ngak e pin’en nma pingeg e girdi’ nge denen.”   
\p
\v 41 Ma aram me yan rorad nga orel ni bod pal’afngin ba malang nnin’, me yan i ragbug nga but’ nge meybil.  
\v 42 Me ga’ar, “Chitamag, fa’anra mm’agan’um ngay ma ga fek e re kap ney ngam chuweg rog. Machane gathi tin nib m’agan’ug ngay e ngam rin’, ya tin nib m’agan’um ngay.”  
\v 43 Me yib ba engel nu tharmiy i m’ug ngak nge pi’ gelngin.  
\v 44 U fithik’ e re thamtham nem ni tay ni gowa kan chuchuy nga but’ e ri tay ir riy ko meybil; ma athuw u downgin e bod yu mey i racha’ ni be map’ nga but’.\f + \fr 22:44 \ft Boch e babyor e dariy riy e verse 43–44.\f*   
\p
\v 45 Ma fa’ani mu’ ko meybil, me sul ngak pi gachalpen me pir’egrad ni yad be mol, ni bochan e taganan’ rorad ni kayigi ga’.  
\v 46 Me ga’ar ngorad, “Mang ni gimed be mol? Mu odgad ngam meybilgad ngak Got nge siy mpaged gimed ngak e pin’en nma pingeg e girdi’ nge denen.”   
\s1 Jesus nni kol  
\r (Matthew 26:47–56; Mark 14:43–50; John 18:3–11)  
\p
\v 47 Ka be welthin me taw ba ulung i girdi’; ni Judas, ni ir reb fare ragag nge l’agruw i gachalpen e bay ngam’on ni be pow’iy fapi girdi’, me yib ngak Jesus ni aram e nge faray owchen.  
\v 48 Machane me ga’ar Jesus, “Judas, kam finey ni ba faray owchef e ngam yagnag e en ni Fak e Girdi’ ngay?”   
\p
\v 49 Ma fa’ani guy e tin ni gachalpen Jesus ni yad bay rok ni aram rogon e n’en ni ngan rin’, me lungurad, “Somol, rayag ni gu li’ed yad ko saydon romad fa?”  
\v 50 Me toy bagayad e sib rok fare Prist ni Th’abi Ga’ nge luf e ba’ ni mat’aw i yuwan tel.   
\p
\v 51 Me fulweg Jesus ni ga’ar, “Ke yag!” Me math Jesus nga yuwan tel fa’anem nge faseg.   
\p
\v 52 Me ga’ar Jesus ngak e pi tolang ko prist nge pi pilungen matnagen e Tempel nge pi’in pi’ilal ni karbad ngaram ni ngar feked Jesus, “Mang ni kambad ni kam feked e saydon nge gul, ni gowa gag be’ ni kug th’ab e motochiyel?  
\v 53 Ug moy romed u lan e Tempel ni gubin e rran, ma da mu guyed rogon ni ngam koled gag. Machane re awa ney e gimed nge gelngin e lumor e ke milfan ngomed.”   
\s1 Peter ni mithag ni manang Jesus  
\r (Matthew 26:57–58, 69–75; Mark 14:53–54, 66–72; John 18:12–18, 25–27)  
\p
\v 54 Miyad kol Jesus ngar feked ngalan e naun rok fare Prist ni Th’abi Ga’; me un Peter u daken nib mal’af rok nga tomur.  
\v 55 Ma bay ba nifiy ni kan ko’reg u lulukngun lan e yoror, me yan i ma’athuk Peter nga fithik’ e pi’in kar longobiyed ni kar pired nga but’.  
\v 56 Ma fa’ani guy reb fapi bpin ni tapigpig Peter nike par u rom nga but’ u to’oben e nifiy, me changar ngak me ga’ar, “Ku errogon e re mo’on ney ni i un ngak!”   
\p
\v 57 Machane me mithag Peter ni aram rogon ni ga’ar, “Bpin, i mus nga owchen ma da gu nang!”   
\p
\v 58 Ma fa’ani n’uw nap’an boch, me changar be’ nib mo’on me guy Peter me ga’ar, “Ku errogon gur ni gur bagayad!”  
\p Machane me fulweg Peter ni ga’ar, “Gathi gag!”   
\p
\v 59 Ma gonap’an reb e awa nga tomur riy me yog reb e mo’on nri be ga’ar, “Kari muduwgil nre mo’on ney e immoy rok, ya ku ir be’ u Galile!”   
\p
\v 60 Machane me fulweg Peter ngak facha’ ni ga’ar, “Da gu nang e n’en ni ga be weliy murung’agen.”  
\p Ka chingiyal’ nem ni ka be welthin, me chochol ba nimen.  
\v 61 Me cheal Somol u yuwan nge changar ngak Peter, me yib e thin rok Somol ngan’ Peter, nge rogon ni yog ni ga’ar, “Ra dawori chochol e nimen e daba’, ma dalip yay ni bay mog nda mu nangeg.”  
\v 62 Me yan Peter nga wuru’ e yoror ngi i yor ni kari kireban’.   
\s1 Jesus ni un moningnag ma yibe toy  
\r (Matthew 26:67–68; Mark 14:65)  
\p
\v 63 Ma fapi pumo’on ni yad be matnagiy Jesus e ur moninggad ngak ma yad be toy.  
\v 64 Miyad m’ag e mad nga owchen mu ur fithed ni lungurad, “Mog ko mini’ e ke bat nigem!”  
\v 65 Ma ku bo’or e thin nib kireb ni urogned ngak.   
\s1 Jesus nni fek ngalan e ulung  
\r (Matthew 26:59–66; Mark 14:55–64; John 18:19–24)  
\p
\v 66 Ma fa’ani rran, me mu’ulung e pi’in pi’ilal rok piyu Israel nge pi tolang ko prist, nge pi tamchib ko Motochiyel, min fek Jesus i yib ngalan e mu’ulung rorad.  
\v 67 Me lungurad ngak, “Mog ngomad ko gur fare Messiah fa danga’?”  
\p Me fulweg ni ga’ar, “Ra gog ngomed, ma ku dabi riyul’ u wun’med e thin ni kugog,  
\v 68 ma gu ra fith bbugithin ngomed, ma gathi gimed ra pi’ e fulweg riy ngog.  
\v 69 Machane chiney i yan ngaram e en ni Fak e Girdi’ e bayi par nga ba’ ni mat’aw rok Got ni Gubin ma Rayag Rok.”   
\p
\v 70 Ma yad gubin ni lungurad ngak, “Ere Fak Got gur?”  
\p Me fulweg ngorad ni ga’ar, “Kamogned ni gag.”   
\p
\v 71 Me lungurad, “Dakuriy fan boch e girdi’ ni ngarbad ra manged mich ko thin nike yog e cha’ney; ya gadad ma kad rung’aged e thin nike yog!”   
\c 23  
\s1 Jesus nni fek nga p’eowchen Pilate  
\r (Matthew 27:1–2, 11–14; Mark 15:1–5; John 18:28–38)  
\p
\v 1 Me sak’iy girdi’en fare ulung ni gubin ngar feked Jesus i yan nga p’eowchen Pilate,  
\v 2 ni aram e gin nra tababgad i togopluwnag e thin ngak ni be lungurad, “Kug pir’eged e re mo’on ney ni be yog e tin ni gathi ir ngak e girdi’ romad, be yog ngorad ni dab ra pi’ed e tax ngak e \add Emperor\add* nu Roma ma be yog ni ir Kristus, ni ir ba pilung.”   
\p
\v 3 Me fith Pilate ngak ni ga’ar, “I gur fare pilung rok piyu Israel?”  
\p Me fulweg Jesus ni ga’ar, “Kamog!”   
\p
\v 4 Ma aram me ga’ar Pilate ngak e pi tolang ko prist nge fapi girdi’ ni aram urngin, “Dawor gu pir’eg tapgin ni nggu turguy e gechig rok e re mo’on ney.”   
\p
\v 5 Machane miyad towasor ngak nike gel merin ni be lungurad, “Machib rok e be k’aring e wagey u fithik’ e girdi’. I tabab u lan yu Galile, me yan u lan yu Judea ni polo’, ma ke taw ngaray e chiney.”   
\s1 Jesus nni fek nga p’eowchen Herod  
\p
\v 6 Ma fa’ani rung’ag Pilate e re bugithin ney me fith ni ga’ar, “Be’ u Galile e re mo’on ney?”  
\v 7 Ma fa’ani nang ni yib Jesus ko gin ni ba’aram e nug ni Herod e be yog e thin riy, me pi’ Jesus nge yan ngak Herod, ni ku bay u rom u Jerusalem e ngiyal’nem.  
\v 8 Ma fa’ani guy Herod Jesus me ri felfelan’, ya ke rung’ag murung’agen ma ke n’uw nap’an ni i finey ni manga yigi guy; ya i finey ni manga yigi ngongliy Jesus e maang’ang nge guy.  
\v 9 Ma aram me fith Herod bo’or ban’en ngak Jesus, machane de fulweg Jesus ta’ab bug riy.  
\v 10 Fapi tolang ko prist nge pi tamchib ko Motochiyel e ra thaygad ngam’on ngrogned e thin nib gel nib togopluw ngak Jesus.  
\v 11 Me par Herod nge pi salthaw rok ngu’ur moninggad ngak Jesus miyad be darifannag. Miyad yin’ ba mad nib n’uw ma bfel’ nga daken miyad pi’ ngan fulweg ngak Pilate.  
\v 12 Ka rofen nem me tafager Herod nge Pilate; ma kafram e ur pirew ndaburow dakenrow.   
\s1 Jesus nturguy ni ngan li’ ngem’  
\r (Matthew 27:15–26; Mark 15:6–15; John 18:39—19:16)  
\p
\v 13 Me ulunguy Pilate e pi tolang ko prist nge pi’in yad be yog e thin ko girdi’, nge girdi’  
\v 14 me ga’ar ngorad, “Kam feked e re mo’on ney i yib ngog, ma kamogned ni be yog e tin ni gathi ir ngak e girdi’. Me ere chiney e kug fith u roy u p’eowchemed, ma dawor gu pir’eg nib buch e rok ko pin’en nib kireb ni gimed be yog nib togopluw ngak.”  
\v 15 Ma ku de pir’eg Herod nib buch e rok, aram fan nike fulweg ngodad. Dariy ban’en nike ngongliy e re mo’on ney nike yib tapgin ni ngan thang e fan rok.  
\v 16 Bay gu pi’ ngan toy, nge mu’ min pag.”   
\p
\v 17 \f + \fr 23:17 \fq Boch e babyor e kan puthuy ngay e verse 17: \ft Ra taw nga reb e madnom ni Palpuk’af ma thangri pag Pilate reb e kalbus ni cha’ ni yad ba’adag \fq (mu guy Mrk 15:6).\f*   
\p
\v 18 Ma fapi girdi’ ni aram urngirad e ra tolulgad ni be lungurad, “Mu li’ ngem’! Ma ga pag Barabbas!” (  
\v 19 Me Barabbas e nin’ nga kalbus ni bochan ba wagey ntay u lan binaw, ma ku bochan e pogofan ni thang.)   
\p
\v 20 Me Pilate e ba’adag ni nge pag Jesus, ma aram me yog fare bugithin ni ka’a yog bayay ngak fapi girdi’ ni aram urngirad nri ba ga’ laman.  
\v 21 Machane miyad fulweg ngak u fithik’ e tolul ni be lungurad, “Mu richibiy ko kuruth! Mu richibiy ko kuruth!”   
\p
\v 22 Me yog Pilate ngorad ko yay ni gaman e dalip ngay ni ga’ar, “Be mang oloboch e ke ngongliy nrib kireb? Dawor gu pir’eg ban’en nike ngongliy ni nge mang tapgin ni ngan thang e fan rok! Ere bay gu pi’ ngan toy nge mu’ min pag.”   
\p
\v 23 Machane miyad par ni yad be tolulnag ngak nike musmus mam’ungun i lamrad ni be lungurad ngan richibiy Jesus ko kuruth; me munmun me mang e tin ni yad be tolulnag e ni fanay.  
\v 24 Ma aram me turguy Pilate e n’en ni ngan rin’ ngak Jesus ni bod rogon ni be tolulnag fapi girdi’ ni aram urngin.  
\v 25 Me pag fare mo’on ni ba’adag fapi girdi’ ni ngan pag, ni fa’anem nnin’ nga kalbus ni bochan fare wagey nge pogofan ni thang, me pi’ Jesus ngorad ngar rin’ed ngak e n’en ni yad be finey.   
\s1 Jesus nrichibiy ko kuruth  
\r (Matthew 27:32–44; Mark 15:21–32; John 19:17–27)  
\p
\v 26 Miyad fek Jesus i yan. Ma nap’an ni yad be yan miyad mada’nag be’ nib mo’on ni Simon fithingan, ni be’ u Cyrene, ni be yib u ted i yib ngalan binaw. Miyad kol ngar ted fare kuruth nga daken pon nge fek ngi i lek Jesus.   
\p
\v 27 Ma bo’or ni bo’or e girdi’ ni lek Jesus; ni bay boch e ppin u fithik’rad ni yad be yornag ni be yan lamrad ngalang.  
\v 28 Me changar Jesus ngorad nga tomur me ga’ar ngorad, “Ppin nu Jerusalem! Dab mu yor niged gag, ya ngam yor niged gimed nge pifakmed.  
\v 29 Ya bayi taw nga boch e rran ni bayi ga’ar e girdi’, ‘Rib fel’wa’athan e pi’in ni ppin ndar diyen gad, ma dar gargel niged e bitir, ma dar tathuth niged e bitir!’  
\v 30 Ireram e re ngiyal’ i n’en ni bayi ga’ar e girdi’ ngak e burey, ‘Mmuchubu’ nga dakenmad!’ me lungurad ko burey nib sobut’, ‘Mmithagmad!’  
\v 31 Ya fa’anra ireray rogon e pin’en ni kan ngongliy ko ngiyal’ ni kab kak’ling e gek’iy riy, me ere ra yan i di’in ko ngiyal’ i n’en nike l’ud?”   
\p
\v 32 Ma kur feked l’agruw ni’ ni kar th’abew e motochiyel ni ngan chagiyrow ngak Jesus ngan thang e fan rorad.  
\v 33 Ma fa’anra tawgad ko fare gin’en nu “Lo’” fithingan, miyad richibiy Jesus ko kuruth u rom, nge fa gali cha’nem ni kar th’abew e motochiyel, ni bagayow nga ba’ ni mat’aw rok ma bagayow nga ba’ ni gilay’ rok.  
\v 34 Me ga’ar Jesus, “Chitamag, mu n’ag fan u wun’um e n’en ni yad be rin’! Ya dar nanged e n’en ni yad be rin’.”\f + \fr 23:34 \fq Boch e babyor e dariy riy ni \ft ga’ar Jesus, “Chitamag, mu n’ag fan u wun’um e n’en ni yad be rin’! Ya dar nanged e n’en ni yad be rin’.”\f*  
\p Miyad f’oth e mad rok rorad, ni yad be girngiy e pow ni nge duwgiliy e bin ni nge fanay bagayad.  
\v 35 Me sak’iy e girdi’ ko gin’em ngu’ur yaliyed, ma pi’in yad ma yog e thin rok piyu Israel e ur moninggad ngak ni be lungurad, “Ke ayuweg e pogofan rok boch e girdi’; ere bayi ayuweg e birok’ e pogofan, ni fa’anra ir fare Messiah ni Got e ke turguy!”   
\p
\v 36 Ma ku errogon fapi salthaw ni ur moning niged; ya rabad ra pi’ed e wayin ngak nib sobut’ puluwon,  
\v 37 me lungurad, “Fa’anra gur e pilung nu Israel, me ere mu ayuweg e birom e pogofan!”   
\p
\v 38 Ma pi thin ni ba’aray e ir e kan yoloy ngabangi ban’en kan richibiy ko kuruth u puluwon lolugen ngalang ni ga’ar: “Ireray fa’anem ni pilung rok yu Israel.”   
\p
\v 39 Ma bagayow fa gali cha’ nra th’abew e motochiyel kan kuruth nagrow e yog e thin nib kireb ngak ni ga’ar, “Gathi gur fare Messiah? Ere mu ayuweg e birom e pogofan nge pogofan romow!”   
\p
\v 40 Machane bagayow e puwan’ ngak fa’anem ni yow ni ga’ar, “Mog, damur tamdag ngak Got? Ya gadad gubin ni ta’reb rogon e gechig rodad ni kan pi’.  
\v 41 Machane gechig rodow e bmat’aw ni kan pi’ ngodow, ya ba’ tapgin ni ngan pi’ ngodow ni bochan e tin nib kireb ni kad rin’ew; me ir e dariy ban’en nib kireb nike rin’.”  
\v 42 Me ga’ar ngak Jesus, “Ri ga ra leam nigeg ko ngiyal’ ni ga ra yib ni gur e kam mang pilung!”   
\p
\v 43 Me ga’ar Jesus ngak, “Nggog ngom, ni daba’ e ga bay rog u tafen e fla’ab.”   
\s1 Jesus ni aw e fan rok  
\r (Matthew 27:45–56; Mark 15:33–41; John 19:28–30)  
\p
\v 44 Gonap’an e ragag nge l’agruw e kolok me m’ay ram’en e yal’ ngabang me neap’ u daken e re nam nem ni polo’ nge yan i mada’ ko dalip e kolok ni mithig yal’;  
\v 45 ma fa gi mad ni kan pag u lan e Tempel e mogchoth nge ruw yang.  
\v 46 Me non Jesus nri ba ga’ laman ni ga’ar, “Chitamag! Kug pag fag ngom!” I yog e re bugithin ney me aw e fan rok.   
\p
\v 47 Ma en nib tolang ko salthaw e guy e ren’em ni aram rogon, me yog e sorok ngak Got ni ga’ar, “Riyul’ ni cha’ney e be’ ni bfel’!”   
\p
\v 48 Ma girdi’ ni kar mu’ulunggad ngaram ni ngar guyed e n’en ni yibe rin’ e fa’anra guyed ni aram rogon, ma yad gubin nra sulod nga taferad ni yad be pirdi’iy pa’rad nga daken ngorongorrad nike kireban’rad.  
\v 49 Ma urngin e pi’in nri yad manang Jesus, nib mu’un fapi ppin ngay nra uned ngak u Galile e ra sak’iygad u orel ngu’ur guyed e pin’ey.   
\s1 Jesus nchibgiliy  
\r (Matthew 27:57–61; Mark 15:42–47; John 19:38–42)  
\p
\v 50-51 Ma bay be’ nib mo’on ni Josef fithingan, ni be’ ko binaw nu Arimathea ni bay u lan yu Judea, ni ir be’ ni bfel’ ma yima tayfan, ma be sonnag e ngiyal’ ni bayi taw e gagiyeg rok Got. Yugu aram rogon ni ir reb i girdi’en fare ulung ko pilung, machane de fel’ u wan’ e n’en ni kar turguyed nge n’en ni kar ngongliyed.  
\v 52 Me yan i ning downgin Jesus ngak Pilate.  
\v 53 Me pilig Jesus u kuruth nga but’, me bichibichiy bangi mad nib wechwech ngak me yan i tay ngalan ba low ni kan ker nga fithik’ e war u taban e rech, nib low ni kab be’ech ndawor ni tay be’ ngay.  
\v 54 Rofen nem e lal fen e maruwel, ni aram e nge tabab e rofen ni Sabbath.   
\p
\v 55 Ma fapi ppin nra uned ngak Jesus u Galile e ra uned ngak Josef ngar guyed fare low nge rogon nni yan ni tay Jesus ngalan.  
\v 56 Ma aram miyad sul nga taferad ngar ngongliyed rogon e florida nge gapgep ni ngar liyfed downgin Jesus ngay.  
\p Me rofen ni Sabbath miyad toffan ni bod rogon nike yog e Motochiyel.   
\c 24  
\s1 I Jesus ni fos ko yam’  
\r (Matthew 28:1–10; Mark 16:1–8; John 20:1–10)  
\p
\v 1 Chirofen ni madnom nri kakadbul me yan fapi ppin ko fare low ko yam’ ni kar feked fapi florida nra ngongliyed rogon.  
\v 2 Miyad pir’eg fare gaf i malang ni kan lulubiy ke chuw u langan fare low ko yam’,  
\v 3 ma aram miyad yan ngalan; machane dar pir’eged downgin Somol Jesus.  
\v 4 Miyad sak’iy u rom ndawor ra nanged fan e ren’em, ma yugu ra gin gad ma ke sak’iy l’agruw i pumo’on nga to’obrad, ni be galgal ram’en e mad rorow.  
\v 5 Me yib e tamdag nib gel ngak fapi ppin, miyad yip’ owcherad nga but’, me ga’ar fa gali pumo’on ngorad, “Mangfan ni gimed be gay be’ nib fos u fithik’ e pi’in karm’ad?  
\v 6 Daki moy u roy; ya ke fos ko yam’. Mu tafinay niged e thin ni fa’ani yog ngomed u Galile ni ga’ar,  
\v 7 En ni Fak e Girdi’ e thingar ni pi’ nga pa’ e pi tadenen, min richibiy ko kuruth min faseg ko yam’ ko chirofen nra gaman e dalip fen ngay.”   
\p
\v 8 Ma aram me yib ngan’ fapi ppin e thin ni yog,  
\v 9 miyad pag fare low ko yam’ ngar sulod, miyad weliy urngin e pin’ey ngak fare ragag nge ta’reb i gachalpen nge tin kabay.  
\v 10 Ma pi ppin nem e Maria Magdalene, nge Joanna, nge Maria ni chitiningin James; ni yad nge ku boch e ppin ni un ngorad e ra weliyed e pin’ey ngak fapi apostel.  
\v 11 Me finey fapi apostel ni thin nike weliy fapi ppin e thin ko balyang ma de riyul’ u wun’rad e tin ni karogned.  
\v 12 Machane me sak’iy Peter ngalang nge mil nge yan ko fare low ko yam’; me ni tare’en ngalan me guy fapi mad ntay ko fare yam’ ma dakuriy ban’en ni guy ngabang. Ma aram me sul nga tafen ni be leamnag ko mang e rin’ me yodorom ni aram rogon.   
\s1 Yan nga Emmaus  
\r (Mark 16:12–13)  
\p
\v 13 Ka chirofen nem ni be yan ruw i yad i yan nga bbinaw ni Emmaus fithingan, ni gonap’an e medlip e mayel nga orel u Jerusalem,  
\v 14 ma yow be weliy murung’agen urngin e pin’em.  
\v 15 Ma nap’an ni yow be weliy murung’agen, me chugur Jesus i yib ngorow ngu’u ranod i yan;  
\v 16 miyow guy, machane de pow rorow.  
\v 17 Me ga’ar Jesus ngorow, “Mang e gimew be weliy murung’agen ni fa’ani gimew be yib?” Miyow duwgil nike m’ug u owcherow nike kireban’row.   
\p
\v 18 Ma bagayow, ni Kleopas fithingan, e fith Jesus ni ga’ar, “Mog, kemus ni go’ gur e ka ga bay u Jerusalem ndawor mu nang e n’en ni kan rin’ u rom ko fa in i rran ni ba’aray nike yan?”   
\p
\v 19 Me fith ni ga’ar, “Bogi mang?” Miyow fulweg ngak ni lungurow, “N’en ni kan rin’ ngak Jesus nu Nazareth. Re mo’on nem e ba profet ni bay rogon u wan’ Got nge urngin e girdi’, ya bay gelngin e thin ni i yog nge tin ni i rin’.  
\v 20 Pi’in tolang ko prist rodad nge pi’in yad ma yog e thin rodad e ra pi’ed ngan turguy ni ngan thang e fan rok, miyad richibiy ko kuruth.  
\v 21 Ma ug fineyed ni ir e bayi chuweg yu Israel u pa’ e to’ogor rok! Ma ku errogon ni daba’ e ke gaman e dalip e rran ngay nnap’an ni yodorom.  
\v 22 Ma boch e ppin ko biromad e ulung e ggin gad ko thin nrogned; ya ranod ko low rok ni be puf e woch,  
\v 23 machane dar pir’eged downgin. Miyad sul mu urogned nike m’ug l’agruw i engel ngorad ma karognew ngorad nike fos ko yam’.  
\v 24 Ma boch e girdi’ ko biromad e ulung e ranod ko re low rok nem miyad pir’eg ni bod rogon nike yog fapi ppin, machane dar guyed Jesus.”   
\p
\v 25 Ma aram me ga’ar Jesus ngorow, “Ri gimew bbalyang, ri gimew ba sowath ni nge mich u wun’mew urngin e tin ke mu’ i yog rok e pi profet!  
\v 26 Gathi ri dabisiy ni nge gafgow fare Messiah ko pin’ey nge mu’ me yan ko fla’ab rok?”  
\v 27 Me weliy Jesus ngorow e tin ni murung’agen ni kan weliy u lan urngin kaen e babyor nib thothup, ni tabab ko yu ke rok Moses e babyor nge urngin e tin ni yoloy e pi profet.   
\p
\v 28 Miyad chugur i yib ko fare binaw ni ir e yad be sor i yan ngay, ma susun e dabi un Jesus ko matal ni aram e ka be yan;  
\v 29 machane miyow taleg ni be lungurow, “Mu par romow; ya ke chugur ni nge m’ay e biney e rran ma ere nge aw e lumor.” Ma aram me un ngorow nga naun ni nge par rorow.  
\v 30 Me yan i un ngorow ko par nga tebel, me fek e flowa, me pining e magaer riy ngak Got; me t’ar fare flowa nge pi’ ngorow.  
\v 31 Ma gowa puf owcherow miyow poy; machane me m’ay ngabang ndakur guyew.  
\v 32 Me lungurow, “Gathi da thamiyew rodow ni bod ba nifiy ni be yik’ u ngorongordow ni fa’ani i welthin ngodow u daken e kanawo’ me weliy fan fapi thin nu babyor nib thothup ngodow?”   
\p
\v 33 Ka chingiyal’ nem miyow sak’iy ngar sulow nga Jerusalem, miyow pir’eg fa ragag nge ta’reb pi gachalpen Jesus ni kar mu’ulunggad yugu boch i gachalpen  
\v 34 ma be lungurad, “Fa’anem i Somol e riyul’ nike fos ko yam’! Ya Simon e ke guy!”   
\p
\v 35 Ma aram me weliy fa gal i nem ngorad rogon nike m’ug ngorow u daken e kanawo’, nge rogon ni kar poyew Somol ko ngiyal’ ni ba’aram ni t’ar e flowa riy.   
\s1 Jesus ni m’ug ngak pi gachalpen  
\r (Matthew 28:16–20; Mark 16:14–18; John 20:19–23; Acts 1:6–8)  
\p
\v 36 Nap’an ni ka yow be weliy ngorad e pi thin ney, ma yugu ra gin gad ma ke sak’iy Somol nga fithik’rad me ga’ar ngorad, “Nge yib e gapas ngomed.”   
\p
\v 37 Me yib e tamdag nge marus ngorad nrib gel, ya ra fineyed ni yad be guy ba kan.  
\v 38 Machane me ga’ar ngorad, “Mang nike wagageyan’med? Mang ni gimed be fithmed u lanin’med?  
\v 39 Mu sapgad nga pa’ag nruw raba’ nge rifrif u eg mi gimed nang ni gag. Mmathgad nga dowag ngam guyed, ya kan e dariy e ufin nge yil u dow, ni bod rogon ni gimed be guyeg ni bay rog.”   
\p
\v 40 I yog e re bugithin ney me dag pa’ nruw raba’ ngorad nge rifrif u ay.  
\v 41 Machane ku de riyul’ u wun’rad, ya ke gel e felfelan’ ngorad ma kar ngatgad; me fithrad ni ga’ar, “Bay ban’en romed u roy ni yira kay?”  
\v 42 Miyad pi’ ngak bangi nig ni kan lith,  
\v 43 me fek nge kay u p’eowcherad.   
\p
\v 44 Me ga’ar ngorad, “Ri ireray fa pin’em ni gu weliy ngomed nnap’an ni kug bay romed: ni urngin ban’en ni kan yoloy ni murung’ageg u lan babyoren e Motochiyel rok Moses, nge tin ke yoloy e pi profet, nge tin kan yoloy u lan babyoren e pi Psalm ni murung’ageg e thangri yib i m’ug nib riyul’.”   
\p
\v 45 Ma aram me tamilangnag an’rad ngar nanged fan e pin’em ni bay u lan e babyor nib thothup,  
\v 46 me ga’ar ngorad: “Ba’aray e n’en ni kan yoloy: en ni Messiah e thingar ni gafgownag min faseg ko yam’ ko chirofen nra gaman e dalip ngay,  
\v 47 mu fithingan e ngan machibnag riy e thin rok Got ni murung’agen ni ngan kolngan’uy nga ni pi’ keruuy ko denen, me n’ag Got fan, ni thingar ni machibnag ngak urngin e pi nam, ni ngan tabab ngay u lan yu Jerusalem.  
\v 48 Ma gimed e mich ko pin’ey.  
\v 49 Mi gag e bay gu pi’ nge yib nga dakenmed e n’en nike yog e Chitamag ni nge pi’. Machane thingar mu son gad u lan e re binaw ney nge yan i mada’ ko ngiyal’ ni bay ni pi’ gelngimed u lang nge yib nga dakenmed.”   
\s1 Jesus nni fek nga tharmiy  
\r (Mark 16:19–20; Acts 1:9–11)  
\p
\v 50 Ma aram me fekrad nga wuru’ e binaw ngranod ra mada’gad nga Bethany, me tining pa’ nga dakenrad me yibiliyrad ngak Got.  
\v 51 Ma nap’an ni be yibiliyrad, me yan rodad ni aram e kan fek i yan nga tharmiy.  
\v 52 Miyad meybil ngak ni yad be pining e sorok ngak nge mu’ miyad sul ngalan yu Jerusalem, ni kari felfelan’rad,  
\v 53 mu ur pired u lan e Tempel ni yad be pining e magaer ngak Got.