\id ROM - Yagua NT -Peru 2008 (web -2013) \h Róma \toc1 Romamu Vichavamyuju̱ra Catera \toc2 Róma \toc3 Ro \mt1 Romamu Vichavamyuju̱ra Catera \c 1 \s1 Pávurubay nu̱yadara catera rijyu̱ Róma ja̱nvavyedabay, Jesúsmu tuva̱chuvay, samu̱chuveda variryi \p \v 1 Ray, Pávuru, Jesucrístu muchechiy, jiryatiy sanatutyadeda yinsu̱byiju̱ ray. Sabamya̱ Ju̱denu ray ra̱tidye datyanunumaya̱ra samitu̱choda saniquejadamu. \v 2 Daryantye su̱teda ta̱riy jijyu̱ tu̱chuvabe jtosintyi, riñu̱yada variy catera padyevyantirya. \v 3 Satu̱choda jasiy sanchiy jidyenu: Ni̱ni̱ sa̱cha nijya̱mi̱denu, curaca Davyíbe ju̱devay tenu. \v 4 Jadchintyi sadityadoda Ju̱denu si̱tenu jidyenu dañi̱ jiryatiy sami̱sadeda yintuta diibyimusiñi̱, ramuni̱tiy vu̱dyetyasara si̱tenu Ju̱denu denu dañi̱ Vu̱yntyityu̱ Jesucrístu day. \v 5-6 Simusiñi̱ ji̱ta nu̱ñi̱mutya̱jadara jantyutya̱da, sa̱tidye bay yinsu̱byimijyu̱ nu̱y, nu̱ña̱tidye tuva̱chutaniy variryi ti̱ta̱ju̱ nijya̱nvay Jesús jtyamu, rirya̱tidye jchana̱tya variñi̱. Jirye ji̱ta simu tuva̱chuvay tevadye, jiryatiy sanatuy Ju̱denu Jesucrístu jsa̱ju̱ jiryedye. \v 7 Ratyu̱chu cateramusiy jiryiva ti̱ta̱ju̱ jiryatiy Rómamu vichavay jiryedye. Ju̱denu va̱tasavay jiryevyichasara jiryatiy jiryeñi̱cha jaryetasavay yitedamuju̱ jijyu̱ day. Sa̱jantyutya Vu̱jye̱ Ju̱denu variy jirye, Vu̱yntyityu̱ Jesucrístu jarye, samirya ra̱cha jiryejechiy variy. \s1 Pávurubay jañu̱ryu̱yada ramu Róma \p \v 8 Ramutiy ri̱chana̱tya ti̱ta̱ju̱ jiryejyu̱ni̱ Ri̱ndenu, Jesucrístu jtyamu, jiryatiy ra̱tiche ti̱ta̱ju̱ mucadiva, jiryatiy jiryetyuva̱choda simu Ju̱denu. \v 9 Ju̱denu ji̱ta datya rajechipiya̱ jiñijyu̱ ti̱ta̱ju̱ rajechitya, ratyu̱chusara varirya samitu̱choda sadenu nichiy. Ni̱ni̱ datya ne rapyaru̱y riva jachipiya̱jada jiryeñijyu̱, ratyu̱chunumatiy sisa̱. \v 10 Rajechiñu̱chara siva ra̱ndyetya ju̱ti̱ pariche jiryimu, siti̱taniryu̱y dyetya jiryimu darye. \v 11 Tapi radyiryu̱y daryaju̱ jaryi jiryiva, ra̱tidye sa̱y varirya tara Ju̱denu Jnutumusiy, jiryejechiy vanu̱tya̱daju̱yu. \v 12 Ri̱tatye vurya̱ni̱ru̱tyaniy vicha̱da samirya vu̱y, jiryatiy vu̱tyuva̱chu jidchavu̱ simu Jesús. \v 13 Ray va̱ta jirya̱datya ne vana̱y ri̱niy. Ta̱riñuma rañi jachuta jiryimuju̱, ne vana̱y nta ri̱niñu̱chiy jiryimuju̱ (jaryi jvaayadati̱ ravyichanu̱chiy daryaju̱.) Riti̱ru̱y jiryimu jirya̱tidye tuva̱chu nu̱ñi jirye ramu Ju̱denu niquejada, nu̱tyu rityuva̱chusara ratarya nijya̱nvay ramuntidye. \v 14 Rayaru̱ryamu day radyetyanunumaya̱jada riy, daryaday ma̱myintyi, daryaday nijya̱nvantyi, daryaday munu̱ñumintyi, daryaday datyavantyi, daryaday datyi̱sa̱mintyi. \v 15 Ramuni̱tiy ravya̱ta̱damu ratyu̱churu̱y jiryivantirya samitu̱chodantiy, jiryatiy Rómamu vichavay jiryedye. \s1 Ju̱denu ra̱y vuryeyada samitu̱chodamuju̱ \p \v 16-17 Ne ra̱daru̱y riva samitu̱choda tu̱chusa̱da, Ju̱denu jnu̱tyadeda daryaju̱ rata vu̱y, sa̱tidye ra̱y variy vuryeyada vu̱ryitiy tuva̱chu simu, Judíyuvedaju̱ munatya, ti̱ta̱ju̱ nijya̱nvajyu̱ jarye, jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi, tapi samitu̱chodamu sadityanusara Ju̱denura nu̱tyuramusiy sa̱jtay samivye vu̱tyuva̱chodamuju̱ vu̱y. Varityi vu̱tyuva̱chu simu, ra̱jasa̱y ji̱ta tuva̱choda variy vu̱jyu̱ntiy. Daryaday rani̱cha nu̱charantiy: \q1 Jiryatiy Ju̱denumu tuva̱chu̱ ni̱, sa̱jtay variy sami̱ ni̱, sa̱jnu̱jeya̱sara ju̱na̱reju̱ variy. \s1 Ne ridyetyaru̱y nijya̱nvañi̱ Vuryi̱ndenu \p \v 18 Jarichumusiy sadiy Ju̱denu jamirya riva nicyara̱y vicha̱da, va̱cha vicha̱diva jarye, jiryatiy va̱cha vicha̱diva rirya̱rupanu nijya̱nvarya samirya vicha̱da. \v 19 Jiryeñi datyi̱sani̱viy nu̱tyura sadatyanu Vuryi̱ndenu nu̱tyu ji̱tyaju̱ vadichara ni̱day rani̱cha. \v 20 Dañumamu̱y ne vu̱ñidyichara siva, jvadiyadasa̱ra̱ rani̱cha su̱ndera, ratanuma ji̱ta vu̱dyetya variy: Ni̱ni̱ ji̱ta vichasara jaryi datyara, ni̱ni̱ ji̱ta vichasara Vu̱jye̱ Ju̱denu. Ramuni̱tiy ne vana̱y ru̱tay: Ne vu̱dyetya nu̱tyura ravicha sadatya̱da Vuryi̱ndenu. \v 21 Dañuma riñi datya̱dani̱, ne ru̱taryu̱yada nta Ju̱denu variñi̱, ne riichana̱tyaru̱yada varintyiñi̱. Ramutiy rijyo̱ta̱da jachipiya̱jada taji variy, taji ravicha̱da rijechipiya̱jada varidye. \v 22 Ru̱tañu̱yada jaryi datyavay variyu, mityamusiy rime̱cho̱ datyi̱sa̱miy varintyi. \v 23 Ripyaru̱mya̱ variy riva Ju̱denu danu̱tyadeda ju̱na̱re jnu̱tya̱ day, jiipu tera jvachi̱ jiyasachiy, jiryatiy nijya̱mi̱ jantyasi̱ daryaju̱ra, nipya̱ti̱ jantyasi̱ jiyasachiy jaryentiy, daryaju̱yu numututi̱ jantyasi̱ jiyasachiy jarye, muquiva tiryanumaya̱ra jantyasi̱ jiyasachiy jarye ti̱ta̱ju̱. \s1 Ravichasara Ju̱denu murichenutadeda taji variy riva \p \v 24 Ramutiy satocheda Ju̱denu variryi nijya̱nvay rirya̱tidye jvaay varirya va̱cha jvaayada, jiryatiy riñi̱ru̱y jijechityara nu̱ñi ridye yarupanta varidyeyu. \v 25 Satochedantiy riy jiryatiy ripyaru̱mya̱ quivu̱yadamusiy riva si̱tenu saniquejada day. Riñi jachipiya̱ riñijyu̱, rijyu̱ ju̱desavay, ripyaru̱mya̱ riva Ju̱denunijyu̱ jachipiya̱jada varidye. Ni̱ni̱day ra̱cha jchana̱tyasi̱te ju̱na̱reju̱. ¡Daryani̱ ra̱chajaya̱sarate ti̱ta̱ju̱ rundamu! \v 26 Jiryatiy rijechipuyadani̱ Ju̱denu ju̱desavay jiyasachiy, ramuni̱ satocheda ramirya̱damu variryi, taji ntaju̱ rivyicha̱da varidye, ripyaru̱mya̱ vatuy variy riva vanusa̱ vicha̱da, nu̱ñi riñuma jiyasanta varidyeyu. \v 27 Daryaday ripyaru̱yada vaduy riva vaturasa̱ vicha̱dantiy, ririryi̱jada nu̱ñi rirya ju̱vajadasara vicha̱da, ne rirya̱daru̱yada variy riva nu̱day. Rirya̱rupadoda variy ratayu. \v 28 Daryantyamu̱y ne ridyetyaru̱yada ranchiñi̱ Vuryi̱ndenu, satocheda variy riva riy, rirya̱tidye jachipiya̱ ranijyu̱ nicyara̱y vicha̱da, rirya̱jvaay varirya jiryatimyu̱ ne samiryara. \v 29-31 Ti̱ta̱ju̱ma̱ rijechivyara va̱cha jvaayada, mitya riityenu̱ñumaya̱jada risa̱yu, nu̱tyu jvi̱miy risa̱ju̱ riy, jaryi taratavay rivyicharu̱yada risa̱ju̱ntiy, va̱cha jachipiya̱jadacanumiy daryaju̱ riy. Rito̱ma̱ ju̱nnu̱tya̱da ti̱ta̱ju̱ ruuva day, ju̱veda, nique̱yada jo̱ta̱da, quivu̱yada, nique̱yada jachipiya̱jada jarye, va̱cha tu̱chunumaya̱jada jarye risa̱ju̱. Javityiye̱yadacanumiy risa̱ju̱ riy, jamirya ridyiyada siva Ju̱denu, jamiryamu niquevay jarye risa̱ju̱ntiryi, jaryi yinnuva̱vye jarye risa̱ju̱ riy, riichana̱tya̱da variy yinnuva̱yadamuju̱yu. Rijechipiya̱jada nu̱tyurate vurya̱jvaay va̱cha, nu̱tyura, ne richiityeru̱yada saju̱ jijye̱ risa̱ju̱, datyi̱sa̱miy daryaju̱ riy, ne ruto̱tadedara jiñiquejada, ne ridyetya̱dara samirya va̱ta̱da, dantyamu̱y ne riryamityaniryu̱yada mitya yivara va̱cha jvaayada jimyityasivyedata, ne ridyetyaru̱yadara jantyutyasa̱da risa̱ju̱ntiy. \v 32 Riñi datyi̱satya su̱teda vase Ju̱denura: Ni̱tiy jvaachara darya, sa̱diiy variy ru̱co̱siy. Va̱ riñi datyi̱sara cay, ne vinu riy jvaachara darya, riñi diy samirya ruuvantidye, jiryatiy ruvaachara tavay daryantidyerya. \c 2 \s1 Ne samurichenutaniy Ju̱denu mityamusiy; samurichenutanichara ji̱ta si̱tenumu \p \v 1 Dañuma chi̱ra ye̱cha ji, jiryatiy jityu̱chuta ti̱ta̱ju̱ ti̱, dantyamu̱y ne ji ra̱ramitya variy; yinu̱y jityu̱chuta dajyi, varityi jityu̱chuta ti̱ta̱ju̱ ti̱, nu̱tyu jiijerye rañi̱cha daryantiy. \v 2 Vu̱dyetya yinu̱y, sivaay si̱tenu vase Ju̱denura jiryatiy su̱tay: Rirya̱ma̱ dii ru̱co̱siy, rityi vichasara darya. \p \v 3 Dañuma ya̱jvaay nu̱tyu sivaay nijya̱mi̱ va̱cha, jiryatiy jityu̱chuta riva ni̱. Tapi jijechipiya̱ma̱te cay ya̱ramityara Ju̱denu jiyasayada variy. \v 4 Yaviryu̱tya dyetyara Ju̱denu jachipiya̱jada samiryacay, jiryatiy jaryi samirya jachityi̱ dañi̱, jaryi jijechi̱nirya daryaju̱ ni̱, ne rabaryi̱jada varenu sa̱ntyutya̱da vu̱jyu̱. Ne jidyetyaru̱y nta day, samirya vicha̱damuju̱ sani jmu̱tyaru̱y taji jachipiya̱jada paru̱yadaju̱ ji. \v 5-6 Dañuma ya̱bachanu ji̱tyaju̱ra Ju̱denu jiyasayada yiva, jiryatiy jamirya jachityi̱ daryaju̱ ji, ne jipyaru̱ryu̱y riva taji jachipiya̱jada; jibechanura sayasayada rarundamuju̱ sa̱numatiy dityanura si̱tenu vase murichenutadeda, jiryatiy sa̱murichenutaniy nu̱ñi ti̱quimusiryi nijya̱nvay, va̱cha vicha̱da murichirya. \v 7 Jivye ji̱ta, jiryatiy samirya vicha̱damusiy rivya̱tara vandamu vicha̱da, rivya̱ta rana̱cho̱ntiy, sa̱tidye jnu̱y Ju̱denu samiy riñe̱cho̱, rivya̱ta ju̱na̱reju̱ jnu̱yada na̱cho̱ntiy, sa̱murichenu Ju̱denu ju̱na̱reju̱ jnu̱yadata variryi. \v 8 Ruvay ji̱ta, rityimyu̱ ne siityeru̱y rana̱cho̱ si̱tenu Vuryi̱ndenu niquejada day, richiityari̱ varidyerya jiryatiy ne samirya darya, rivatiy sa̱murichenutaniy jamiryamusiryi. \v 9 Rijyu̱ ra̱chasara Ju̱denu jarupanta̱da, paru̱cha̱riy jarye, ti̱ta̱ju̱ nijya̱mi̱ju̱ ni̱tiy jvaañu̱yadara nicyara̱y vicha̱da, Judíyuvedaju̱ munatya, rijyu̱ntiy, jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi. \v 10 Rityi jvaacharara samirya, rijyu̱ni̱ ji̱ta ra̱chasara vandamu vicha̱da day, sa̱jnu̱y Ju̱denu samiy riñe̱cho̱ variy, rirya̱vicha samirya jachipiya̱jadatavay ti̱ta̱ju̱ variy, Judíyuveda munatya, jiryatimyu̱ ne Judíyuvedantiryi. \v 11 Ne sajaryeta daryaju̱ Ju̱denu riy nijya̱nvay. \s1 Nu̱tyichirya sa̱chaniy Ju̱denu tara riva riy jiryatimyu̱ ne saniquejada nu̱charatavadyeryi \p \v 12 Riy ji̱ta jiryatiy ricyaray ra̱jisiy Ju̱denu nú̱, saniquejada nu̱charatavatya, daryamusiy rirya̱parutay, ne ti̱ ra̱tu̱chuta saniquejadata riy. Rityi caray Ju̱denu nú̱jisiy saniquejadatavay, daryaday saniquejadata ya̱tu̱chutantiryi. \v 13 Tapi ne samirya vichavay sadiy Ju̱denu ruuva, rityi tuva̱chu mitya jityu̱yútara saniquejada; ruuvani̱ ji̱ta sadiy samiy rityi tuva̱chu jijechitya ramu saniquejada. \v 14 Varityi ruvaay nijya̱nvay jidyiryara su̱teda Ju̱denu, jiryatimyu̱ ne saniquejadatavadyeryi, ruumusiñuma yindera darya niquejada day, ramutidye rityuva̱chu day. \v 15 Vu̱dyi variy riva Ju̱denu va̱ta̱da, jiryatiy bachara rijechimyura saniquejada. Mityamusiy rijechipiya̱ variy, samirya vidye vu̱ñi jvaay, varimyata nicyara̱y dyetya vuryivaay. \v 16 Variryundamu ji̱ta vurya̱datyara, sa̱numatiy sipyata Ju̱denura dutyasara jachipiya̱jada variy, darya ratyu̱chusara samitu̱choda terata: Sa̱murichenutaniy Ju̱denu Jesucrístu jtyamura. \s1 Ni̱tiy datyara Ju̱denu niquejada, ne satuva̱chusara variy ramu, ni̱day jíyasay jaryi varidyeyu \p \v 17-20 Ya̱jnu̱y ji, jiryatiy yitay Judíyu ji, jityuva̱chu ji̱ta Ju̱denu niquejadamu jiryatiy su̱pa̱jada Muyisésibemyusirya; yichana̱tya Ju̱denumuntiy ji, yinnuva̱yadamu; jidyetyantirya sava̱tarantiy; jidyetyasarara samirya jaryeta̱da jiryatiy datyanusavay jirye Ju̱denu niquejadamu; jijechipiya̱ variy jiñijyu̱: Ray ji̱ta rupityaniy vase si̱tenu ji̱tani̱, ni̱tiy rañi̱cha nu̱tyu ni̱sipyuryi Ju̱denu niquejadamuju̱; ray ji̱ta datyanu̱ rijyu̱ tuva̱chu̱sa̱miy, ra̱tidye rupityaniy vanda nú̱va variryi; ray rañi̱cha máyestru datyi̱sa̱mijyu̱; ray rañi̱cha datyanu̱ rijyu̱ nu̱tyu deramiy nta rivyicha daryaju̱, jiryatiy saniquejadamusiy radyetyara datya̱da. \p Darya dyetya yitay jiidye. \v 21 Jiryatiy jijechipiya̱ darya jiñijyu̱, ritaja̱nu variy ji: Jiryatiy jidyetyanu ti̱, dantyamu̱y ne vinu ji datyara. Jiryatiy jidyetyanu riy nijya̱nvay, ne riryi paranu variñu̱day, jiijerye dyetya paranú. \v 22 Jiryatiy yitay: Ne jirya̱rupi ti̱ vaturu̱y jsa̱, ¿jiijerye dyetya rupi ti̱ vaturu̱jsa̱ntidye? Jiryatiy jiñique̱tta si̱tenuni̱ jiipu tera jvaachi̱, ¿jivya̱ta si̱tenuni̱ Ju̱denu variy? \v 23 Jiryatiy yichana̱tya yinnuva̱yadamura saniquejada, ¿yavittyuy dyetyani̱ Ju̱denu jiryatiy jidyetyi̱sa riva su̱teda? \v 24 Ramuni̱tiy rirya̱vityiye̱rya si̱tya Ju̱denu, jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi, jiryeyasayadamu rirya̱vityiye̱rya, nu̱ryate ta̱riy nu̱chara taarye, nu̱rya. \s1 Nu̱tyichiy vu̱ryicha Ju̱denu nijya̱nvay, nu̱tyichiy \p \v 25 Jadchiy, jmutyododa ji̱ta samirya rirya̱tidye datya Judíyu day ji, jiryatiy yitay Ju̱denu nijya̱mi̱ daryaju̱ day ji, jityi tuva̱chu variy ramu su̱teda Muyisésibemyusiy ti̱ta̱ju̱; jityimyu̱y ne ra̱tuva̱chu ramu, ra̱ma̱cho̱ mitya variy jiijyu̱ jmutyododa, jiryatiy ne si̱tenu Ju̱denu nijya̱mi̱ day ji. \v 26 Daryantiy, sa̱vidye tuva̱chu ne jmutyonusi̱ vanu ramu Ju̱denu niquejada, samirya vicha̱daju̱, sa̱jmutya̱ Ju̱denu variy rivasiy jiñijya̱mi̱ju̱ ni̱. \v 27 Ni̱ni̱ ji̱ta jiryatiy ne jmutyonusi̱ni̱, satuva̱chutiy variy rana̱cho̱ saniquejada, ni̱ni̱ ra̱dityanu rata, samiryatya jivyichasara daryaju̱ ji, jiryatiy Ju̱denu niquejada nu̱charati̱ ji, jmutyonusi̱ jarye ji, dañuma ya̱caray Ju̱denu nú̱jisiy. \v 28 Tapi ne vu̱ñi̱cha si̱tenu Judíyu vinu variñumatiy vu̱dyityanu vu̱vyu̱mura vu̱vyicha̱da Judíyuveda. Daryantyamu̱y ne vu̱vyicha saranusavay Ju̱denu nijya̱nvajyu̱ vinu rata jiryatiy jmutyonusi̱miryi vuryisa̱ pi̱ru̱vye. \v 29 Ni̱ni̱ ji̱ta vicha si̱tenu Judíyu jiryatiy savicha Ju̱denu nijya̱mi̱ jijechimyu, daryantya ravicha si̱tenu jmutyododa jiryatiy sivaay Ju̱denu vu̱jyu̱ darya, Su̱ntuta, quichitya vitya mitya. Jiryatiy sivaay Ju̱denu vu̱jyu̱ra, ne vu̱vya̱ta variy rana̱cho̱ nijya̱mi̱ jchana̱tya̱da, vu̱vya̱ta ji̱ta rana̱cho̱ Ju̱denu jchana̱tya̱da day. \c 3 \s1 Ju̱denu si̱tenu vase niqueratecu̱ \p \v 1 ¿Ta̱rata saramichaniy Judíyu ti̱ variy, ta̱rata? ¿Taraju̱tyani̱, taraju̱? \v 2 ¡Jaryi ramuchentya̱ saju̱tera! Munatya jiryatiy Ju̱denu bayada simura jiñiquejada sadatyadodaju̱. \v 3 Jiryatiy rivyicha̱da Judíyuveda tevay tuva̱chú̱sa̱miy ¿va̱ ra̱ma̱cho̱va̱ mitya saniquejada Ju̱denu ruuva cay? \v 4 Dañuma rirye̱cha quivu̱vye nijya̱nvay, dantyamu̱y ne rirya̱carera Ju̱denu niquejada variy. Darya nu̱chara ni̱day: Rirya̱tidye jtay nijya̱nvay variy: ¡Si̱tenu sanique Ju̱denura! Savuunu variñi̱ ni̱tiy ra̱tu̱chutani̱. \v 5 Dañumatiy jiryatiy ne vu̱vyichasara samirya nta, ramusiy ridyetya nijya̱nvay sanchiy Ju̱denu: Ni̱ni̱ si̱tenuni̱ vase jvarya. Sa̱numatiy tanuvu̱nu Ju̱denu variy vu̱vyicha̱diva vu̱y, vu̱ryi jtay dyetya variy sanchiy: Ne sadatya̱damu jityanuvu̱nu vu̱y, ne yinu̱y va̱cha vu̱vyicha̱damusiy vadicharara sivaayada vase day. ¿Ta̱raju̱na̱ satanuvu̱nuru̱vyu̱y, ta̱raju̱? \p Temusiy riryi dyetya jachipiya̱ vaduy darya. \v 6 ¡Tama̱ ravicha darya, tama̱! Netimyu̱ ne sadatya̱damu jityanuvu̱nu vu̱y ¿nu̱tyuramusiña̱ sa̱datya variy murichenutadeda rijyuuchuveda jiyadaju̱ riy mucadiva vichavay, nu̱tyuramusiy? \v 7 Ti̱ dyetya ra̱jtay variy: Raquivu̱yadamusiy riñi diy nijya̱nvay vadichi̱ siva Ju̱denu, jiryatiy si̱tenu niquera ji̱ta ni̱, ra̱sa̱y variy sandá ramusiy. ¿Nu̱tyuramusiy sayasay variy riva raquivu̱yada ray, nu̱tyuramusiy? \v 8 Vu̱ryi jtay dyetya varintyi: Vurya̱jvaarya va̱cha vicha̱da ra̱tidye ju̱ti̱ samirya ru̱co̱siy. Darya ru̱teda Pávuruveda, rirya̱vityiye̱ tavay nu̱y. Variñuma sa̱murichenutaniy Ju̱denu riva riy, vurya̱jtay variy: ¡Taviiy! \s1 Ti̱ta̱ju̱ nijya̱nvay jiyasay Ju̱denu diyayu \p \v 9 ¿Nu̱tyura vurya̱jachipiya̱ variy, nu̱tyura? ¿Jiryatiy Judíyuveda vu̱y, vu̱ñi̱ ji̱ta samivyevya̱ju̱ ruumusiy tavadye? ¡Ne dyetya! Ratyu̱chutama̱ daryaju̱ ti̱ta̱ju̱ riy: Rivyicha vaduy vuunusavay juuchatavay, daryadantyiryi Judíyuvedantiy, daryadantyiryi jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi, vatajuu rivyicha variy daryá ti̱ta̱ju̱. \v 10-18 Daryaday rani̱cha nu̱charantiy: \q1 Ne ti̱ samirya vichara, mitya; ne ti̱ datyara, ne ti̱ va̱tasara Ju̱denu na̱cho̱. Ricyaramya̱ ti̱ta̱ju̱ sanú̱jisiy, ne taraju̱ nu̱daryi, ne ti̱ jvaachara samirya, ne vinu ti̱qui, mitya. Nu̱tyu bapyo muttarya rapotiye̱ riñiquejada variy, va̱cha niquejadamuju̱; ru̱tosiy jiquivu̱y daryaju̱, nu̱tyuni̱ codiy ja̱davimusiy rasipyatay ra̱nva̱ ru̱toju̱, rani niquetaniy va̱cha variryi, ramuni̱tiy jaryi jivyara ru̱to ramusiy: jasiñuma rantuy riñumutu jichiiyadaju̱ day, nijya̱mi̱ nuda rubedaju̱; rityi rupi riva riñú̱ ne ra̱su̱tye ju̱veda rijyu̱ riva, jantyuyada jarye; ne ridyetya jivyicha samirya, dantyamu̱y ne ridyetyara Ju̱denu suvu̱yada nu̱ndye. \m Darya rani̱cha nu̱chara ti̱ta̱ju̱. Jiyunuma rabaryi̱ ta̱riy nu̱chara day. \v 19 Vu̱dyetya yinu̱y, ti̱ta̱ju̱ jiryatiy Ju̱denu niquejadamura, rani nique riñijyu̱ jiryatiy saniquejadatavadyeryi. Ramuni̱tiy ne ti̱ ra̱niquesara sanijyu̱ Ju̱denu, ti̱ta̱ju̱ nijya̱nvay ra̱jniy satuunuju̱ sa̱tidye jaryeta jasiryi, mi̱ra ra̱chaniy taji nta, jiñu ji̱tamu̱y ne ra̱chaniy tara day. \v 20 Tapi ne vu̱cha̱ra̱ ntara sa̱jtaje samivye varivyu̱y, vuryito̱tanitya daryaju̱ra saniquejada, saniquejadamusiy yinu̱y vu̱dyetyara vu̱jyuuchuveda. \s1 Ju̱denu ra̱y riyada yimu tuva̱chuvay \p \v 21-23 Diye ji̱ta radtaday sadityanu Ju̱denu darya nu̱tyuramusiy sa̱jtay samivyevyu̱y, nu̱tyuramusiy, netimyu̱ ne vu̱tyuva̱chusara ramu saniquejada ti̱ta̱ju̱ntidye. Saniquejadamu ji̱ta jiryatiy ta̱riy sanu̱yada Muyisésiberya su̱teda, riñu̱yada Ju̱denuju̱ tu̱chuvabe daryantirya saniquejadantiy, ramuni̱ ji̱ta datyasara diye darya, nu̱tyuramusiy sa̱jtay Ju̱denu samivyevyu̱y, nu̱tyuramusiy, jiryatiy vu̱tyuva̱chu daryaju̱ simu Jesucrístu. Sa̱jtay Ju̱denu samivye ti̱ta̱ju̱ riy rityi tuva̱chu simu. Ne sajaryeta ti̱, tapi vu̱vyichatya jidchavu̱ ti̱ta̱ju̱ saju̱, jiryatiy vu̱jyuuchuvamya̱ ti̱ta̱ju̱ daryaju̱, vu̱chu̱tye variy rivasiy sadanu̱yada. \v 24 Rivasiy ji̱ta sabay samivyejyu̱ntivyu̱y jiryatiy samurichenuma̱ daryaju̱ vuryeyadaju̱ Jesucrístumusiy, samiryanuma varivyu̱y. Ne sa̱murichenutaniy variñu̱davyu̱y. \v 25 Sabayadani̱ Jesucrístu sa̱tidye batye vu̱jyuuchuveda jiyadaju̱, varityi vu̱tyuva̱chu simu, jiryatiy sarubedara yinu̱tya̱ nuda vuryi̱nu̱tya̱ju̱ variy. Ramuni̱ vu̱dyetya sivaayada vase Ju̱denu ta̱rirya, varityimyu̱ ne samurichenutadedara rijyuuchuveda variy didye. Sa̱ntyutya̱damuju̱ ne jimyurichenutadeda variy didyerya. \v 26 Daryamu vu̱dyetyantiy sivaay vase Ju̱denu diyentirya, jiryatiy samurichenutadedara vu̱jyuuchuveda Jesús munusa̱data, sadiy variy vuryiva samiy jvaavye vu̱tyuva̱chodamusiy, jiryatiy vu̱tyuva̱chunuma daryaju̱ simu Jesús. \s1 Ne vana̱y nta vurya̱ramitya vu̱dyirya jvaacharamusiy \p \v 27 ¿Ta̱raju̱na̱ vurya̱jchana̱tya mitya vuryi̱nnuva̱yadamu vu̱y, ta̱raju̱? Tama̱ vu̱ñi jto̱tanirya saniquejada didye, tama̱. Vinu vu̱tyuva̱chodamu su̱tay samivye varivyu̱y. \v 28 Tapi daryani̱ ji̱ta vu̱jechipiya̱jada: Sa̱jtay Ju̱denu sami̱ variñi̱ nijya̱mi̱ vinu satuva̱chodamu, dañumamu̱y ne sanijto̱tanirya saniquejada. \v 29 ¿Va̱ vinu Judíyuvedaju̱ sa̱chava̱ Ju̱denu cay? ¡Daryaday sani̱cha rijyu̱ntiy jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi! \v 30 Ti̱quide jiryi̱nu̱ñi̱ Ju̱denu, ramuni̱tiy sa̱jtay sami̱ni̱ Judíyu jmutyonusi̱ jityuva̱chodamusiy. Jiryatimyu̱ ne Judíyu jmutyonu̱ dañi̱, daryaday sa̱jtay sami̱ vinu satuva̱chodamusintyiyu. \v 31 ¿Nu̱ña̱jtay dyetya variy: Rama̱cho̱ dyetya mitya Ju̱denu niquejada, jiryatiy vinu vu̱tyuva̱chodamusiy su̱tay samivyevyu̱y? ¡Nentate day, mitya varidye! Vu̱ñique rayadaju̱ saniquejada variy. (Rata yinu̱y vu̱dyetya: sa̱murichenutaniy Ju̱denu mudodatara vu̱jyuuchuveda, vu̱vya̱ta variy sana̱cho̱ vuryeyada rá̱ñuju̱.) \c 4 \s1 Ju̱denu diy samirya vuryiva si̱tenu vu̱tyuva̱chodamu daryatiy savichadedani̱ Avurá̱bantyi \p \v 1 ¿Ta̱rana̱ vurya̱jtay sanchiy vu̱myunatyi̱ Avurá̱bay, ta̱ra? ¿Ta̱ra sasaryeda niquejada jto̱tadedamusiy, ta̱ra? \v 2 Saryityi jteda Ju̱denu sami̱ sivaayada murichirya dayu, saryi jchana̱tya variyu, ne ji̱ta Ju̱denu diya. \v 3 ¿Da nu̱tyura ranique Ju̱denu nu̱chara ranchiy, nu̱tyura? Ranique: Satuva̱choda Avurá̱bay simu Ju̱denu, sadiyada variy samirya siva. \p \v 4 Yinu̱y, ne vu̱myurichenusara mityamusiñi̱ jvaañu; vu̱charanu ji̱ta nurirya vu̱dyivyi sivaayada murichiryayu. \v 5 Saju̱ ji̱ta, ni̱timyu̱ ne niquejada jto̱tadedamusiy sivaay tara, su̱teda Ju̱denu sami̱ variñi̱, satuva̱chodamu sa̱jtay sami̱ variyu, jiryatiy darya savicheniryu̱y samirya ni̱ jamirya vichara, sa̱tidye tuva̱chu variy simu. \v 6 Daryatiy su̱teda ta̱riy Judíyuveda curaca Davyíbe ranchiy: Jiryatiy sadiy Ju̱denu samirya vichara siva nijya̱mi̱ dañumamu̱y ne sa̱cha sami̱, saju̱ saranuma̱ daryaju̱ darya, jiryatiy sa̱cha Ju̱denujsa̱ ta̱richa̱ra̱ju̱. \v 7-8 Su̱teda varintyi: \q1 Ju̱denu jmu̱tyasavay ji̱ta riñi̱cha nijya̱nvay jiryatiy saramityaniy Ju̱denu ruuvara va̱cha jvaayada, samutadoda varirya rijyuuchuveda samiy ti̱ta̱ju̱ yajisiy. Si̱chana̱tyi̱si̱ ji̱ta nijya̱mi̱ jiryatiy saparu̱mya̱ Ju̱denu siva, ne sa̱jachipityaja̱sara saju̱ nu̱ndyerya jijyuuchuveda nu̱ndye. \p \v 9 Jirya jchana̱yada ji̱ta, ne vinu Judíyuvedaju̱ darya, jivyejyu̱ jarye jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi. Tapi vuryi̱tay Ju̱denu jteda sami̱ni̱ Avurá̱bay satuva̱chodamusiy. \v 10 ¿Nu̱tyuramu su̱teda daryani̱, nu̱tyuramu? su̱mutyonusa̱damu, varimyatamu̱y ne su̱mutyonusa̱damu jivyicha̱da didye. Su̱teda ji̱ta jiryatimyu̱ ne jmutyonusi̱ didyeñi̱. \v 11 Su̱mutya̱jada ji̱ta Avurá̱barya jmutyododa, rirya̱tidye datya nijya̱nvay ramusiy: Su̱nu̱y Ju̱denu samirya Avurá̱ na̱cho̱ jityuva̱chodamusiy, yimutyonusa̱dajisiy. Sivaayada Ju̱denu nu̱ryara, sa̱tidye vicha̱siy Avurá̱ rimyunatyi̱ ti̱ta̱ju̱ rityi tuva̱chu simu Ju̱denu jiryatimyu̱ ne jmutyonusavay riñi̱cha didye, sa̱tidye jtay samivye varintyiryi. \v 12 Sava̱ta̱da Ju̱denuntirya, sa̱tidye vicha̱siy Avurá̱ rimyunatyi̱ jmutyonusi̱, rityi ne vinu jmutyonusavadyeryi, richiityari̱sara varintyidyerya su̱muntidye, vu̱myunatyi̱ Avurá̱ jmu, jiryatiy sarupi Ju̱denu nú̱va jityuva̱chodamu yimutyonusa̱dajisiy. \s1 Ju̱denu jteda ya̱sa̱ñi̱ Avurá̱bay mucadi ti̱ta̱ju̱ sadadyeñuju̱ \p \v 13 ¿Ta̱raju̱ su̱teda Ju̱denu Avurá̱bavya, ta̱raju̱: Ra̱day sa̱y mucadi mitya ji, rasu̱tyerya sa̱ra̱ju̱, jidyedyeñuju̱ jarye? \p Ne su̱teda siva ramusiy, jiryatiy sito̱tadedara saniquejada daryaju̱; ramusiy ji̱ta su̱teda daryá, jiryatiy Avurá̱bay tuva̱choda samirya simu. \v 14 Tapi riryivyidye jmutya̱ra mucadi rityi jto̱tanicharara niquejada, ne taraju̱ nu̱ndyerya vu̱tyuva̱choda variñu̱ndye, rama̱cho̱ mitya variy su̱teda Avurá̱bavyantiy. \v 15 Ne yinu̱y Ju̱denu niquejadamusiy ra̱cha va̱cha vichadeda, vuryito̱tanitya daryaju̱ra. Jasityimyu̱y ne tara jna̱y Ju̱denu niquejada, dantyamu̱y ne ravichasara juuchuveda variy. \v 16-17 Ramuni̱tiy vuryi̱mutya̱ vinu vu̱tyuva̱chodamusirya Ju̱denu jteda, sa̱tidye sa̱y mitya vu̱rya. Vu̱dyetya variy: Su̱teda ra̱chasara ti̱ta̱ju̱ Avurá̱bay dadyeñuju̱, ne vinu rijyu̱ jiryatiy ru̱mutya̱jadara saniquejada, rijyu̱ jarye ji̱ta rityi tuva̱chu, daryatiy satuva̱choda Avurá̱bay, ni̱tiy vichasara munatyi̱ vu̱jyu̱ ti̱ta̱ju̱, darya nu̱chara Ju̱denu jteda siva Avurá̱bay: \q1 Rabemya̱ rajuu nijya̱nvay munatyi̱ju̱ ji. \m Daryamusiy savicha̱da Avurá̱bay vu̱myunatyi̱ sadiya Ju̱denu, jiryatiy satuva̱choda daryaju̱ simu, ni̱tiy datya mi̱sadeda diibyimusiñi̱ nijya̱mi̱, jadchintyi sadatya tu̱choda taranchiy nu̱tyu ju̱desaranuma darya, jiryatimyu̱ ne ju̱desara didyerya. \v 18 Avurá̱bay ji̱ta jiriryi̱jadara tuva̱choda simu nu̱tyu ti̱tiy saryicha ta̱rimya̱ saryipyaru̱yada riva, sa̱tidye vicha̱siy variy rajuu nijya̱nvay munatyi̱, daryani̱ rani̱cha raniquesa̱da: \q1 Darya rirye̱chasara jidyedyeñu, nu̱tyu jdarichijyuu rajuu. \m \v 19 Ne saparu̱ryu̱yada nta variy riva Ju̱denumu tuva̱choda, jasiñuma sajachipiya̱jada variy ramusiy detuyadaju̱, dañuma sani̱cha̱da jaryi rimyityu, taraqui pacha nijya̱tuunuti̱numa daryaju̱ dañi̱. Dantyamu̱y ne saparu̱ryu̱yada riva tuva̱choda sajachipiya̱jadanumatiy sanchiy jivyatura Sára detuyasa̱. \v 20-21 Satuva̱choda jivyanu̱yadata ramu Ju̱denu niquejada jiryatiy sani jteda sivara, ra̱sa̱yada satuva̱choda varidye, si̱chana̱tya̱da risa̱ju̱ni̱ Ju̱denu, sadatyama̱ daryaju̱: Si̱tenu datyara ni̱day Ju̱denu, sa̱jto̱taniy varirya yiteda. \v 22 Ramuni̱tiy su̱teda Ju̱denu sami̱ni̱, satuva̱chodamu. \v 23-24 Ne vinu saju̱ ravichanu̱yada nu̱chara jiryatiy su̱teda Ju̱denu sami̱ satuva̱chodivayu: vu̱jyu̱ jaryentiy, jiryatiy vu̱tyuva̱chu daryaju̱ simuntidye, ni̱tiy mi̱sadeda diibyimusiñi̱ Vu̱yntyityu̱ Jesús. \v 25 Ni̱ni̱ batyeda vu̱cyarayada jiyadaju̱, sami̱sa̱danumatiy vu̱ryetyemya̱ variy saju̱. \c 5 \s1 Vuryi̱chana̱y jiryatiy su̱dutyasara Jesucrístu daryaju̱ sisa̱ Vu̱jye̱ vu̱jyu̱ra \p \v 1 Ramuni̱ jiryatiy su̱tamya̱ ji̱ta Ju̱denu samivye vu̱tyuva̱chodamu vu̱y, rama̱cho̱ vu̱jechipiya̱jada samiy variy sanijyu̱ Ju̱denu, Vu̱yntyityu̱ Jesucrístumusiy. \v 2 Jesucrístumusiy ji̱ta vuryito̱ma̱ jirya samirya vichasa̱damu; jiryatiy vu̱tyuva̱choda simu, sasa̱yada mitya vu̱rya, vu̱chiityari̱ variñi̱. Vurya̱ntya jchana̱y variy jiryatiy vu̱ñi datyi̱sani̱viy, vurya̱day saryeñuvera sadá Ju̱denu. \v 3-4 Ne vinu ra, vurya̱ntya jchana̱y paru̱cha̱riñubentiy, paru̱cha̱rimyusiy yinu̱y vu̱dyetyara tapimusiy jachi̱deda; varityi vu̱dyetyara tapimusiy jachi̱deda, sabay Ju̱denu variy jantyasavay varivyu̱y; varityi vu̱vyicha jantyasavay, vurya̱nutuy varirya sivaayada Ju̱denu. \v 5 Ne vurya̱jada riva vu̱yntuyada, tapi sarumimya̱ Ju̱denura jivya̱ta̱da vu̱jechivya yintumusiy, jiryatiy sasa̱yada Yintu vu̱y. \v 6 Tapi varityi vadiiryo̱vay vu̱vyicha̱da variy, varicha̱ra̱ju̱ sabatyeda Crístu vuryeyadaju̱, jiryatiy va̱cha vichavay daryaju̱ vu̱y. \v 7 Vani̱ramusivyitya yinu̱y vu̱betye samiy nijya̱mi̱ jiyadaju̱; temusiy ti̱ dyetya saryi sa̱rya yinu̱yada samirya jachityi̱ jiyadaju̱. \v 8 Ju̱denu ji̱ta dityadoda jaryirya jivya̱ta̱da vu̱ñijyu̱, jiryatiy dañuma vu̱ñi̱cha̱da juuchatavay, varidye sabatyeda Crístu variy vuryeyadaju̱. \v 9 Ramuni̱ jiryatiy saratyanuma̱ Ju̱denu diye vu̱y, Crístu nudaja̱ta, jaryivya̱ju̱ ji̱ta sa̱jantyuy Crístu vuryiva, Ju̱denu nique̱yadajisiy. \v 10 Varityidye vu̱vyichanu̱yada samityasimyi, su̱dutya̱da variy jidyenu munusa̱data vuryisa̱yu. ¡Jaryivya̱ju̱ ji̱ta, jiryatiy vu̱vyichanuma jdutyasavay sisa̱, sa̱jantyutye jidyenu jnu̱yadatate variy vuryivate! \v 11 Ne vinu ra, vuryi̱chana̱tyani̱ Ju̱denuntiy, Vu̱yntyityu̱ Jesucrístumusiy, simusiy ji̱ta yinu̱y vuryi̱mutya̱jadara jdutyasa̱da sisa̱ju̱ Ju̱denu. \s1 Ará̱bamyusiy ru̱ndayada juuchuveda ti̱ta̱ju̱ nijya̱mi̱ju̱, ramutiy su̱deda Jesucrístu jidyiiyada na̱cho̱ vu̱jyuuchuveda jiyadaju̱ \p \v 12 Ramuni̱ ravichasara daryaday, jiryatiy ti̱qui nijya̱mi̱musiy ru̱ndayada juuchuveda mucadiva ti̱ta̱ju̱, darya juuchuvedamusiy ji̱ta ru̱ndayada diiyada varintyi, ramusiy ru̱rayada diiyada ti̱ta̱ju̱ nijya̱nvavya variy, jiryatiy rijyuuchuveda ti̱ta̱ju̱ simusiy. \v 13 Munatya ji̱ta, netimyu̱ ne sabayada Ju̱denura jiñiquejada Muyisésibemyusiy didye, ravichanu̱yada yinu̱y juuchuveda mucadiva, dañumamu̱y ne sayasayada Ju̱denu nijya̱nvay nijyu̱ra juuchuveda, netimyu̱ ne saniquejadatavay didyeryi. \v 14 Ravuudoda ji̱ta diiyada ti̱ta̱ju̱ riy jiryatiy rivyichanu̱yada nijya̱nvay munatyavay, Ará̱bamyusiy Muyisésibe sa̱ra̱ju̱ ti̱ta̱ju̱, dañumamu̱y ne rijyuuchuveda nu̱tyu sajuuchuveda Ará̱bay daryá. Jiryatiy savichanu̱yada vu̱myunatyi̱ Ará̱bay vurya̱tidye vichasara nijya̱nvay diiyasavay, sabaya̱jada Jesucrístu nijyu̱ ni̱tiy ra̱cha̱siy vu̱myunatyi̱ vurya̱tidye vichasara Ju̱denu dadyeñu. \v 15 Jiryatiy sasa̱y Ju̱denu mitya vu̱rya jnu̱yada Jesucrístumusiy, ne darya jiryatiy sajuuchuvedamu jiryupa̱jada Ará̱barya vase vicha̱dá, ramutiy ridyiiyada rajuuvay variy, ti̱qui rupa̱jadamusiy; ra̱sa̱yada ji̱ta Ju̱denu sa̱yada ju̱na̱y jadchiy, jiryatiy sasa̱y mitya rajuu nijya̱nvarya jnu̱yada; ti̱quimusiy sasa̱rya, Jesucrístumusiy. \v 16 Daryantyamu̱y ne ravicha̱da ti̱qui nijya̱mi̱ juuchuveda murichirya jidchavu̱ sasa̱yada day, ne yinu̱y ti̱qui nijya̱mi̱ juuchuvedamusiy rito̱ ramurichenusa̱da day, sasa̱yadamusiy ji̱ta rito̱ samirya vicha̱dá rajuura rupa̱jadivasiy. \v 17 Tapitya ravuudoda diiyada ti̱quimusivyu̱y, sarupa̱jada murichirya, jaryivya̱ju̱ ji̱ta vurya̱nusu̱jeya̱sara jnu̱yadamu ti̱quimusintyi, Jesucrístumusiy, jiryatiy su̱tay samivyevyu̱y, sa̱sa̱y mitya variy ju̱na̱reju̱ jnu̱yadantivyu̱y. \v 18 Ramuni̱tiy daryatiy ti̱qui nijya̱mi̱ rupa̱jadamusiy ru̱ndayada juuchuveda jiyadaju̱ murichenusa̱da, ti̱ta̱ju̱ nijya̱nvajyu̱, daryantiy jiryatiy su̱nu̱yada Ju̱denu sami̱ni̱ ti̱qui nijya̱mi̱ntiy, su̱nu̱yasara tarundamuju̱ntiy samivyedye ti̱ta̱ju̱ riy nijya̱nvay ju̱na̱reju̱ jnu̱yadaju̱. \v 19 Tapi daryamusimyu̱y ne sasiityeru̱yada ti̱qui, daryamuni̱ rime̱cho̱jada nijya̱nvajyuu juuchatavay variy; daryamusintyi sasiityejada ti̱qui sa̱tidye jtay Ju̱denu samivyeryi nijya̱nvajyuu varintyi. \v 20 Jadchiy ji̱ta rivasiy, sabayada Ju̱denura jiñiquejada, rama̱cho̱jada juuchuveda jvadichara variy rijyu̱ nijya̱nvay, jasiñi̱ ji̱ta ra̱sa̱yada jaryivya̱ju̱ Ju̱denu ramityadeda varintyi. \v 21 Ramuni̱, daryatiy ravuudoda juuchuveda diiyadamuju̱ vu̱y, daryaday ra̱vuununa̱ya̱ saramityadeda Ju̱denuntivyu̱y, sa̱tidye jtay samivye varivyu̱y, vurya̱tidye jnu̱jeya̱sara variy Vu̱yntyityu̱ Jesucrístumu. \c 6 \s1 Vu̱ntye̱ryaniy sisa̱ju̱ Crístu vuryi̱tyu̱yadamusivyu̱y \p \v 1-2 ¿Ta̱ra vurya̱jtay varirya, ta̱ra? ¿Vurya̱jiriryi̱ juuchuvedamu, ra̱tidye jasa̱tya Ju̱denu sa̱yada varivyu̱y, vurya̱? ¡Ne vana̱y ntate dacyu̱! Jiryatiy vu̱dyiityimya̱ juuchuvedamu, ne vurya̱ni̱ru̱chara jadchiñu̱darya juuchuveda nu̱day. \v 3 ¿Datyasavay vidye jirye, jiryatiy ji̱tyu̱vye Jesucrístu diiyadamuju̱ davyu̱y, ti̱ta̱ju̱ jiryatiy ji̱tyu̱vye simu davyu̱y? \v 4 Ji̱tyu̱yadamu ji̱ta vu̱vyicha nu̱tyu jmuchusavay nta variy Crístusa̱, sadiiyadamu, jiryatiy sadiiyada vuryeyadaju̱ daryaju̱. Ramuju̱ntidye vurya̱rupiñumaya̱ vadi jnu̱yadamu, nu̱tyu sami̱sama̱ Crístu diibyimusiy, Vu̱jye̱ vanda vanu̱tya̱data. \v 5 Daryatiy vu̱vyichasara jmuchusavay vatajuu sisa̱ju̱, darya savicha̱da jmuchusi̱ jidyiiyadamu, daryaday vurya̱mi̱sa̱sumichara sisa̱ju̱ntidye. \v 6 Vu̱dyetya daryaju̱, jiryatiy jvatyicharanuma darya ta̱riy vu̱vyicha̱da rapu̱rya sisa̱ju̱ crusitya̱sa day, vurya̱tidye paru̱y variy riva vu̱dyirya jvaayadacanuyada variy, ne ra̱vuunusara juuchuveda variñu̱davyu̱y. \v 7 Ne yinu̱y jmu̱ryasi̱numa juuchuvedajisidyeñi̱ ni̱tiy dii. \v 8 Vu̱dyetyama̱ jiryatiy vu̱tyuva̱chodamusiy vurya̱jnu̱chara Crístu jsa̱ntiy jiryatiy vu̱dyiityimya̱ sisa̱. \v 9 Vu̱dyetya yinu̱y tama̱ sa̱diiy ju̱na̱y Crístu jadchiñu̱day, tama̱, jiryatiy sami̱sama̱ diibyimusiy daryaju̱ day, ne ra̱vuunu diiyada variñu̱nñi̱. \v 10 Tapi sadiiyadatatya, jiryamityanityirya juuchuveda jiyasayada, diye su̱nu̱yadamu ji̱ta jivyichasara Ju̱denuju̱. \v 11 Jirya̱ntya jachipiya̱ darya jiñijyu̱ day, nu̱tyu diibyimiy jiryeñi̱cha variy juuchuvedaju̱, jnu̱vye ji̱ta jirya̱tidye vichasara variy Ju̱denuju̱, Jesucrístumu. \s1 Vu̱vyichasara muchechiy juuchuvedaju̱ varimyata Ju̱denuju̱ \p \v 12 Ne jirya̱sabutyaniy juuchuvedaju̱yu, jiryevyu̱ diiyasaramuyu, jirya̱tidye tuva̱chu jiñi̱ru̱ryamu. \v 13-14 Dantyamu̱y ne jirya̱jnutatyara jiryevyu̱ nu̱tyu jvaatya̱ juuchuvedaju̱. Jirya̱jnutatya ji̱ta Ju̱denumuju̱yu, nu̱tyu mi̱savay diibyimusiy jirya̱jnutatya ji̱tayu, jiryevyu̱ jarye ya̱jnutatya simuju̱, samirya vichasara jvaatya̱ju̱ ji̱ta, tapi ne ra̱vuunusara juuchuveda jiryeñu̱day, jiryatimyu̱ ne sa̱nusu̱y Ju̱denu jiñiquejadata nu̱ndyevyu̱y, sani nusu̱ñuma diye jivya̱ta̱damu vu̱y. \p \v 15 ¿Nu̱tyuna̱ diye, nu̱tyu? ¿Vurya̱ vidye juuchuvay, vurya̱, jiryatimyu̱ ne saniquejadamuju̱ nusu̱chavay nu̱ndyevyu̱y? ¡Tama̱ day, tama̱! Sava̱ta̱damu yinu̱y yinsu̱rya vuryi̱nu̱yada. \v 16 Jiryedyetyi̱satya varityi vuryi̱ntatya ti̱muju̱ vu̱y, vurya̱tidye vichasara variy samuchechiy, vu̱vyichasara variy samuchechiy, vurya̱tidye tuva̱chu variy simu. Daryani̱ jiryevyichasara ti̱ muchechiy, varimyata juuchuveda muchechiy jirya̱tidye dii ru̱co̱siy, varimyata Ju̱denu muchechiy, simu tuva̱chodaju̱, jirya̱tidye vicha̱siy samivye su̱tedamuju̱ variy. \v 17 Ri̱chana̱tyate ni̱ Ju̱denu, jiryatiy dañuma jiryevyichanu̱yada juuchuveda muchechiy, jirya̱numitya̱dama̱yu, jiryetyuva̱choda variy ti̱ta̱ju̱ jijechitya ramu samitu̱choda datyadoda, jiryatiy siti̱ta̱da jiryimura samitu̱choda. \p \v 18 Jmu̱ryasavay ji̱ta juuchuvedamusiy jirye, jiryevyichama̱ ji̱ta variy Ju̱denu muchechimyi, samirya vicha̱daju̱. \v 19 (Rañique nu̱rya jiryatiy vadiiryo̱vay jirye, jiryejechipiya̱jadamu.) Daryatiy jiryi̱ntatya̱da ta̱rirya jiryevyu̱ va̱cha jvaatya̱ju̱, Ju̱denu niquejada jiyaro̱ju̱, daryaday jirya̱jnutatya diye samirya jvaayadaju̱ra jiryevyu̱ntiy, jirya̱tidye vichasara variy Ju̱denuju̱. \v 20 Tapi varityi jiryevyichanu̱yada juuchuvedata vuunusavay, ne vana̱y ntate jiryevyicha̱da samirya vicha̱daju̱ day. \v 21 ¿Nu̱tyura datya̱da jiryedyetya̱da ta̱riy jvaayadamu jiryatiy jirya̱danuma diye rivantiy, nu̱tyura? Ramusiy ji̱ta yinu̱y vuryi̱mutya̱ra diiyada day. \v 22 Diye ji̱ta jmu̱ryasavay jirye, juuchuvedamusiy, jiryevyichanuma Ju̱denu muchechimyi varidye, jiryi̱mutya̱ ramura jijyiintyasa̱da Ju̱denuju̱, ru̱co̱siy ji̱tara ta̱rijyu̱ jnu̱jeya̱sara. \v 23 Tapi juuchuveda ji̱ta murichenutanichara diiyadata vu̱y, Ju̱denu ji̱ta sa̱y mitya ta̱rijyu̱ jnu̱jeya̱sara vu̱y, jiryatiy vurya̱jnu̱jeya̱sara Vu̱yntyityu̱ Jesucrístumu. \c 7 \s1 Sajiintyama̱ Ju̱denu jiñiquejada jiyasayadamusivyu̱y, vurya̱tidye vichasara samirya variy sisa̱ Crístu \p \v 1 Ra̱tu̱chu jiryiva, ratyeryi̱veda, tapi jiryetya datyara Ju̱denumusiy ru̱nday niquejada, ja̱mu nutyityu̱musiy ru̱ndacharantiy, ramuni̱ vurya̱tuva̱chu ramu niquejada jnu̱ñutidye vu̱ñi̱cha, vu̱dyiiyada sa̱ra̱ju̱ ti̱ta̱ju̱. \v 2 Daryaday vaturu̱y vanutanu̱ntyi nadavichasara puchusanu̱y niquejadamusiy, nanuvanu diiyada sa̱ra̱ju̱ yinu̱y ju̱daca̱; sa̱numatiy dii variy, nana̱jiintye ji̱ta variy sisa̱sidye. \v 3 Netimyu̱ ne sadiiy nanuvanu didye, naryityi rupi variy saniya̱re sisa̱ ti̱ vanu, rirya̱nique variy nanunijyu̱: Nanucadnavedamu jiryupi sisa̱ vanu. Nanuvanu diiyadivasityi ji̱ta jiryupi sisa̱ vanuntiy, ne ti̱ raryi nique tara variy nanunijyu̱ nu̱day, jiryatiy nanujiintyemya̱ variy sisa̱siy jivyanubadye, samiryanuma variy nada day. \v 4 Daryaday jiryentyi, ratyeryi̱veda, sajiintyama̱ Ju̱denu jiñiquejada jiyasayadamusiy jirye, jiryatiy su̱vatyaniñi̱ Crístu jiryeyadaju̱, jirya̱tidye tuudi variñi̱ ni̱tiy mi̱sa̱da diibyimusiy, jirya̱tidye jmu̱tya tarivani̱ Ju̱denu variy. \v 5 Tapi varityi vu̱vyichanu̱yada jachipiya̱vay vu̱jyu̱, jiryatiy su̱tedamu ju̱bachara darya, rañi ju̱dema̱ varirya va̱cha ni̱ru̱yada vu̱jyu̱, vu̱jyuuchuveda variy diiyadamuju̱. \v 6 Diye ji̱ta vu̱ñi̱cha jiintyevye saniquejadamusiy, jiryatiy diiyasavay ramusivyu̱y, jiryatiy ta̱riy ravuununu̱yada vu̱y. Diye vu̱vyichasara jiintyevye, vurya̱tidye vicha variy vadi vicha̱daju̱, Ju̱denu Jnutu jmu̱tya̱data, jiryatimyu̱ ne vana̱y vu̱vyichasara daryatiy radatyanusara Ju̱denu niquejada nu̱chara day. \s1 Juuchuveda jaryinra ra̱tidye jatachu varivyu̱y \p \v 7 Vurya̱jtaja̱nu dyetya variy: ¿Juuchuveda dyetya saniquejada? ¡Tama̱ day, tama̱! Ne yinu̱y saniquejadamusiy vu̱dyetyara ta̱ra rani̱cha juuchuveda day. Dantyamu̱y ne vu̱ryi datya ni̱ru̱yada riva vu̱tyenu barya, netimyu̱ ne sanique Ju̱denu jiñiquejadamu: Ne ya̱ni̱ru̱y riva jityenu barya. \v 8 Juuchuveda ji̱ta jo̱ta̱da jnu̱tyadeda vu̱jechimyuju̱ra va̱cha ni̱ru̱yada, Ju̱denu niquejadamusiy ru̱nu̱tyadedara, yinu̱y vitya ne vana̱y rivaay juuchuveda vu̱jechimyu varityimyu̱ ne ravicha̱da saniquejada day. \v 9 Tapi Ju̱denu niquejadajisiy, vu̱ñi jtay vu̱vyicha̱da jnu̱ñu, saniquejada jto̱jadivasiy ji̱ta vu̱dyetya̱da variy juuchatavadyevyu̱y, vurya̱numa dii ramusiy. \v 10 Vu̱dyetya variy: Jiryatiy sabayada Ju̱denu vuryi̱nu̱yadaju̱ra jiñiquejada, rama̱cho̱jada variy vu̱dyiiyadaju̱ntiy. \v 11 Juuchuveda ji̱ta ju̱rirya Ju̱denu niquejada, ramutiy ra̱quivu̱chu juuchuvedamuju̱ varivyu̱y, ramudoda ji̱ta varivyu̱y jiryatiy ru̱tay: Ya̱diiy juuchuvedaco̱siy. \v 12 Ramuni̱ vu̱dyi riva Ju̱denu niquejada, rantyityu niquejadate day, vase jarye, samirya jarye risa̱ju̱ra. \p \v 13 ¿Riti̱tavidye Ju̱denu niquejadara vu̱myunusa̱da variy? ¡Tama̱ day, tama̱! Juuchuveda ji̱ta ju̱dejadara diiyada samirya Ju̱denu niquejadata vu̱jyu̱, vurya̱tidye datya: Si̱tenu jamirya vadichara dárya juuchuveda day, radityadoda nicyara̱vya̱ju̱ variy rivayu. \v 14 Vu̱dyetya ji̱ta daryaju̱ jiryatiy ravicha samirya Ju̱denu diya jiñiquejada jto̱tadeda. Vu̱dyirya jachipiya̱jada ji̱ta, ne samirya saju̱, jiryatiy ravicha juuchuveda ti̱ta̱ju̱ daryaju̱ vuryiva day. \v 15 Ramuni̱mu̱y ne vu̱dyetya nu̱tyura vu̱dyetyá, nu̱tyura, tapi ne vuryivaacharara jiryatiy vuryivaaryu̱rya; jiryatiy javittyuchara nta vu̱jyu̱ra, rani̱ ji̱ta vuryivaay varidye. \v 16 Jadchiy ji̱ta vu̱jechipiya̱ samirya ranijyu̱ saniquejada. Ne samirya varirya vuryivaayada jiryatimyu̱ ne vuryivaaryu̱rya, vu̱dyetya daryaju̱ samirya varidyerya saniquejada day. \v 17 Diye vu̱dyetya: Ne vu̱dyirya vu̱ñi jvaarya nicyara̱y, juuchuveda ji̱ta jvaatyaniy vu̱dyerya. \v 18 Tapi vu̱dyetya ne tara samirya vuryimu, mitya, vuryi̱tay vu̱dyirya jachipiya̱jadamu. Vu̱ñi̱ ji̱ta jvaaryu̱rya samirya, ne vu̱cha̱ra̱ nta daryaju̱ darya. \v 19 Dantyamu̱y ne vuryivaarya jiryatiy vuryivaaryu̱y samiryara, nicyara̱ñi̱day vuryivaay varidyerya, jiryatimyu̱ ne vuryivaaryu̱rya. \v 20 Ramuni̱day varityi vuryivaarya jiryatimyu̱ ne vuñijvaaryu̱rya, variñi̱ ji̱ta ne vuryivaay vu̱dyiryara, juuchuveda jvaatyaniy variy vu̱dyerya, jiryatiy vuryiva vichara daryaju̱ra. \v 21 Vu̱dyetya variy nu̱tyurará: Variñumatiy vuryivaaryu̱rya samirya, jasiñuma vu̱tyuunu varidyerya nicyara̱dye, ra̱tidye jatachu varivyu̱y. \v 22-23 Tapi vu̱jechimyu ji̱ta vuryi̱chana̱tyara Ju̱denu niquejada day. Vu̱dyi ji̱ta variy riva vu̱dyirya jachipiya̱jada, jiryatiy Ju̱denu Jnutu jachipiya̱jada jiyaro̱ju̱ra. Jiryatiy vu̱jechivyara, ravuunusara varivyu̱y, vurya̱tidye juuchuvachara variy. \p \v 24 ¡Vurya̱ntyutyate varivyu̱y! ¿Chi̱na̱ ra̱jantyuy vuryiva ramusiy vu̱dyirya jachipiya̱jada rapu̱rya, chi̱? jiryatiy diiyadamuju̱ darya. \v 25 ¡Yentyumya̱te nu̱dyiva, Ye̱ye̱, Nu̱yntyityu̱ Jesucrístumusiy! Jadchiy, darya ri̱tesimya̱ darya, vu̱jechitya vu̱tyuva̱chu ramu Ju̱denu niquejada day, vu̱dyirya jachipiya̱jadamu ji̱ta vu̱tyuva̱chu juuchuvedamu day. \c 8 \s1 Daryamusiy dyetya vu̱ryicha Ju̱denu Jnutu jtedamuju̱ \p \v 1-2 Tarantya jiyasayada diye vu̱jyu̱ nu̱day, jiryatiy simu davyu̱y, Ju̱denu jaryeti̱ Jesúsmu vu̱y, tapi jiryatiy vu̱tyuva̱chu Jesucrístumu, vuryi̱ntu jnu̱yadaju̱, su̱mu̱rya Ju̱denu variy juuchuvedamu diiyadajisivyu̱y. \v 3-4 Darya sivaayada ji̱ta Ju̱denu jiryatimyu̱ ne vana̱y rivaay saniquejada yasiquita vu̱jyu̱, jiryatiy vadiiryo̱ra vu̱dyirya jachipiya̱jada rapu̱rya daryaju̱. Su̱pa̱jada ji̱ta variñi̱ jidyenu vu̱ti̱, nu̱tyu vu̱vyu̱ juuchuvedacanurya, juuchuveda murichenutadedaju̱, jiryatiy samurichenutadedara juuchuveda Jesús vu̱mu, sa̱tidye jto̱taniy vasera jiñiquejada vu̱ñijyu̱, jiryatiy vu̱ryupichara Su̱ntuta, ne vu̱dyirya jachipiya̱jadata. \v 5 Tapi ni̱tiy vichasara jidyirya jachipiya̱jadamuju̱, ranijyu̱ sajachipiya̱sara variy. Ni̱ni̱ ji̱ta jiryatiy savichasara Ju̱denu Jnutu jachipiya̱jadamuju̱, ranijyu̱ day sajachipiya̱sara varintyi. \v 6-7 Vu̱dyirya jachipiya̱jada ji̱ta diiyadaju̱ day. \p Ju̱denu Jnutu jachipiya̱jadamuju̱ ji̱ta vu̱jechipiya̱sara ta̱rijyu̱ jnu̱yadaju̱ day, samiy vichasa̱daju̱ jarye risa̱ju̱. Tapi vu̱tyi jachipiya̱sara vu̱dyirya jachipiya̱jadata vu̱vyicha Ju̱denu mityasivyeda variy, jiryatimyu̱ ne vu̱chaburyu̱y su̱tedamu, dantyamu̱y ne vana̱y nta vu̱chabuy ramusiy. \v 8 Rityi vichasara jidyirya jachipiya̱jadamusiy, ne vana̱y ruvaarya Ju̱denu jachara variy. \v 9 ¡Jirye ñi̱ta jidyirya jachipiya̱jadamusiy vichavay! Ju̱denu Jnutu jachipiya̱jadamusiy vichavañuma jiryedye, sa̱vidye vichasara Ju̱denu Jnutu jiryiva. Ne vu̱vyicha Crístu siityari̱vay netimyu̱ ne Su̱ntuti̱ davyu̱y. \v 10 Crístuvidye jiryimu, jnu̱ñu day jiryi̱ntu varidye, jiryatiy su̱teda Ju̱denu samivye daryaju̱ jirye varidye; jiryevyu̱ ji̱ta dii juuchuvedamusiy varidye. \v 11 Sa̱vidye vichasara jiryiva Su̱ntu ni̱tiy mi̱sadedani̱ Jesús diibyimusiy, sa̱jnu̱tyanirya jiryevyu̱ diiyasara jaryentiy, Yintuta, ni̱tiy vichasara jiryiva. \p \v 12 Ramuni̱day, ratyeryi̱veda, ne vu̱dyivyidyevyu̱y vurya̱tidye jvaarya vu̱dyirya ni̱ru̱chara day. \v 13 Tapi vu̱tya vichasara jidyirya jachipiya̱jada jiyadaju̱, vurya̱diichara variy ru̱co̱siy. Vu̱tyi paru̱y riva vu̱dyirya jachipiya̱jada ni̱ru̱chara, Ju̱denu Jnututa, vurya̱jnu̱chara variy. \s1 Daryani̱day vu̱ryicha nu̱tyu Ju̱denu dadyeñu \p \v 14 Muvyeñi̱ntiy ra̱cha Ju̱denu Jnutumusiy datyanusavay, riñi̱ ji̱ta ra̱cha sadadyeñu varidye. \v 15 Tapi vuryi̱mutya̱jada simusirya nu̱tyunuma sadadyeñu nta varivyu̱y, ramutiy vu̱ñiqueta variñi̱: Tatya, vu̱ñuma suvu̱ntyiñi̱ nu̱tyu ta̱riy vu̱chuvu̱yada nu̱tyu muchechimyi. \v 16 Ju̱denu Jnutu ji̱ta jtay jidchavu̱ vu̱jechipiya̱jadamuju̱, si̱tenu Ju̱denu dadyeñu vu̱y. \v 17 Vu̱tyi vicha sadadyeñu, vurya̱jmutya̱nuve variy ti̱ta̱ju̱ra sabarya, vurya̱jmutya̱ jidchavu̱ sadenu Crístu tara, variñumatiy vu̱dyetyara jarupantasa̱da mityiji sisa̱, vurya̱tidye vichanuvesara vandamu sisa̱ varintyi. \s1 Tama̱ taji rani̱cha vu̱pyaru̱tya̱da nu̱day, mitya vu̱ñi jachipiya̱: Samirya sivaay Ju̱denu vurya̱jiju̱ \p \v 18 Rajechipiya̱ ji̱ta jiryatiy ne vurya̱jachipityara vurya̱rupantasa̱da jiyu nu̱day, vu̱ñumatiy diy riva vanda jiryatiy Ju̱denu ra̱dityanusara jarichumu vu̱jyu̱ra. \v 19 Tapi Ju̱denu ju̱dera rani jaryuvu̱y jachipiya̱jadamusirya sadadyeñu dityanusa̱da day. \v 20-21 Rantuchara jaryi ni̱ru̱yadamu, jiryatiy vuunusara daryaju̱ mitya jarupadodamura, Ju̱denu jtedamuju̱ra, (Ará̱bay juuchuvedamusiy), ra̱tidye nutuy ra̱jiju̱ yimu̱ryasa̱da, yavatyasa̱da ju̱bivaju̱, jiryatiy sa̱jmu̱rya Ju̱denura, daryaday sa̱jmu̱rya varintyiryi jidyedyeñuntiy juuchuvedamusiy, vandamu vicha̱daju̱. \v 22 Vu̱dyetya yinu̱y jiryatiy ratiiña̱sara ju̱desara ti̱ta̱ju̱, nu̱tyu rupachoda nuvadedamu ratiiña̱ diyesa̱ra̱ju̱ ramo̱musiy, vadi ju̱desara mo̱musiy. \v 23 Ne vinu ju̱desara tiiña̱sara, vu̱jeryentiy jiryatiy vu̱yntuñuvesarára vu̱vyu̱ jmu̱ryasa̱dantiy, jiryatiy sa̱sa̱y vadira vu̱vyu̱vaju̱ vu̱y, sa̱numatiy jmutya̱nuvi̱ pariche jidyedyeñuju̱ vu̱y. Sajo̱ta̱da jmutya̱jada Ju̱denu vu̱y sasa̱yadanumatiy Yintu rajo̱ta̱damusivyu̱y. \v 24-25 Vu̱yntuyadamu yinu̱y saramityaniy vuryivara, tapi jiryatiy vadicharanuma daryaju̱ darya, ne vu̱yntuy variñu̱ndyerya. ¿Ta̱ju̱na̱ vurya̱nutuy ra̱jiju̱ nu̱day jiryatiy vu̱dyimya̱ riva day, ta̱ju̱? Jiryatimyu̱ ne vadichara didyerya, rani̱ ji̱ta vu̱yntuchara tapi day. \p \v 26 Daryantiy Ju̱denu Jnutu jmu̱tyasara vu̱dyiiryo̱vedamu vu̱y, tapi ne vu̱dyetya nu̱tyuramusiy vu̱ryijechiñu̱y tara siva Vuryi̱ndenu, nu̱tyuramusiy, ni̱day Su̱ntu jachiñu̱y vuryeyadaju̱ jitiiña̱jadatara, jiryatimyu̱ ne vana̱y vu̱ñiquesarara. \v 27 Ni̱ni̱ ji̱ta ni̱tiy diy ti̱ta̱ju̱ riva vu̱jechiy, ni̱ni̱ datyara Yintu jachipiya̱jada, jiryatiy sajachiñu̱y vuryeyadaju̱, jiryatiy Ju̱denuju̱ jiintyasavay daryaju̱ va̱cha vicha̱dajisidyevyu̱y. Sajachiñu̱y ji̱ta vuryeyadaju̱ daryatiy sava̱ta Ju̱denu darya. \s1 Si̱tenu vu̱jyu̱saranuma daryaju̱ darya ca̱na̱yada Ju̱denu jtedamuju̱ day \p \v 28 Vu̱dyetya ji̱ta sivaachara Su̱ntu ti̱ta̱ju̱mu vuryisa̱, Ju̱denu va̱tavatya. Samiryaju̱ sivaay ti̱ta̱ju̱ vu̱jyu̱ra, tapi vu̱vyicha Ju̱denu natuvye, jiryatiy sanatuvyu̱y, vurya̱tidye vichajaya̱sara sisa̱ variy. \v 29 Jiryatiy ta̱rimya̱ sadatyanu̱yada vurya̱day tuva̱chu simu, sabayada ji̱tyaju̱ varivyu̱y vurya̱tidye vicha nu̱tyu savichasara sadenu Jesús jantyasi̱ nta daryá variy, sa̱tidye vichasara Jesús rajuu vu̱tyeryi̱veda munatyi̱ju̱ varintyi. \v 30 Jiryatiy sabayada ji̱tyaju̱ jidyedyeñuju̱ vu̱y, sanatuyada ji̱ta risa̱ju̱ntivyu̱y. Jiryatiy sanatuyada vu̱y, su̱teda variy samivye risa̱ju̱ vu̱y. Jiryatiy su̱teda samivye vu̱y, sabayada vandaju̱ varintyivyu̱y. \p \v 31 ¿Ta̱na̱ vurya̱jtay rivasiy, ta̱? Ju̱denutiy vuryeyadaju̱, ¿chi̱na̱ ra̱siryi̱sara vuryeyaro̱ju̱, chi̱? \v 32 Netimyu̱ ne su̱bayada Ju̱denuni̱ jidyenu vuryeyadaju̱, jiryatiy sasa̱yada ji̱ta vuryeyadaju̱ ti̱ta̱ju̱ni̱, ¿nu̱tyuramusimyu̱ ne sa̱sa̱y ti̱ta̱ju̱ tara sisa̱ju̱ vu̱y, nu̱tyuramusiy? \v 33 ¿Chi̱na̱ ra̱tu̱chuta vu̱y, chi̱? jiryatiy Ju̱denu jaryetavay daryaju̱ vu̱y. ¿Ju̱denu dyetya ni̱tiy vasedoda vu̱y? ¡Ne dyetya! \v 34 ¿Chi̱ra ra̱chaniy tara vu̱jyuuchuvediva nu̱davyu̱y, chi̱? ¿Crístu dyetya ni̱tiy batyeda vuryeyadaju̱, jadchintyi sami̱sa̱divasiy yasubeda Ju̱denu nutyityudamyuju̱, jadchityi sajachiñu̱chara vuryeyadaju̱ sivantiy? ¡Ne dyetya! \v 35 ¿Ta̱na̱ ra̱jiintya Crístu va̱ta̱dajisivyu̱y, ta̱? ¿Jarupadoda dyetya? ¿paru̱cha̱riy dyetya? ¿javittyuyada dyetya? ¿jachi̱jada dyetya? ¿sidyavu̱ vicha̱da dyetya? ¿suvu̱chara dyetya? ¿Va̱ jchityitya̱ munuta̱ dyetya? ¡Ne tara nta mitya nu̱day! \v 36 Nu̱tyu nu̱chara day: \q1 ¡Ridyi jvaryu̱chi̱ nu̱dyiva, ju̱daca̱ ru̱vajeya̱sara nu̱y, jiyadaju̱, Ye̱ye̱! \m \v 37 ¡Ne! ¡Ne ti̱ ra̱jiintya sava̱ta̱dajisivyu̱y! Simusiy ji̱ta ni̱tiy va̱ta̱da vu̱y, vu̱ryivya̱ju̱ ji̱ta vicha̱siy vuunuvay ti̱ta̱ju̱ darya jantyasaramu. \v 38-39 Radyetya si̱tenute daryaju̱, ne vana̱y nta ra̱jiintyataniy tara vu̱y, Ju̱denu va̱ta̱dajisivyu̱y, jiryatiy sava̱ta Vu̱yntyityu̱ Jesucrístumu vu̱y. Dantyamu̱y ne diiyada, dantyamu̱y ne jnu̱yada; dantyamu̱y ne Ju̱denu jpa̱vay, dantyamu̱y ne bayantu nutyityu̱miy; dantyamu̱y ne jiryatiy ravichasara diye tara, dantyamu̱y ne jiryatiy ra̱chasara tarundamuntiy; dantyamu̱y ne jiryatiy vanu̱yada datya̱datavaryi; dantyamu̱y ne jiryatiy na̱vay vicharara, dantyamu̱y ne jiryatiy mucojariy vicharara; dantyamu̱y ne ratarya ju̱desara tara, ne vana̱y nta ra̱jiintya tara Ju̱denu va̱ta̱dajisivyu̱y. \c 9 \s1 Rivyichasara Judíyuveda Ju̱denu jaryetavay \p \v 1-2 Ri̱tay ji̱ta si̱tenu Jesucrístumu, raquivu̱chutya, mityamusiy radyetya rajechimyu Ju̱denu Jnutumusiy: Jaryi rañuvay, ne rapyaru̱ryu̱y nuvayada rinchiy ratyevay, Irayénuveda. \v 3 Raryi ni̱ru̱y daryaju̱ riyadaju̱, saryi jiyaro̱nu Crístu ray, raryi ma̱cho̱ jiintyasi̱ sa̱jisiy riyadaju̱, sañuma vichaniy Ju̱denu tara variryi, jiryatiy rirrachu daryaju̱ni̱ sadenu Jesucrístu, ne yinu̱y si̱tenu ratyevay nu̱ñi̱ndesa̱damudayu. \v 4-5 Riy ji̱ta vichasara Irayénuveda. Riy ji̱ta jaryetasavay Ju̱denu dadyeñuju̱ day; sadityadoda jidya riy; sabayadara yiteda riyadaju̱; sasa̱yada jiñiquejada nu̱chara riy, rivyichadeda saradodaju̱yu; sadityadoda rivara nu̱tyuramusiy vurya̱jachipiya̱ sanijyu̱ Ju̱denu, nu̱tyuramusiy, nu̱tyuramusiy vurya̱jvaachara saju̱, nu̱tyuramusiy; su̱teda ya̱jvaay samirya riy; rimyunatyavay rivyichanu̱yada Avurá̱bay, Isácubay, Jacóbubay jaryentiy; si̱tenu rityenu savichasara Crístu, ti̱ta̱ju̱ Nutyityu̱te, Vuryi̱ndenu jchana̱tyasi̱te, ta̱richa̱ra̱ju̱. ¡Daryani̱ ra̱chasarate ti̱ta̱ju̱! \p \v 6-7 Dañumamu̱y ne vuryi̱tay jiryatimyu̱ ne rito̱taniy Ju̱denu jtedara jivya̱tara. Ne rivyicha Ju̱denu jaryetavay daryaju̱ day, ti̱ta̱ju̱ jiryatiy Irayénu ju̱devadyeryi, daryantyamu̱y ne vuryi̱tay Avurá̱bay ju̱devay ti̱ta̱ju̱ riy, jiryatiy rivyicha sadadyeñu, Ju̱denu daryaju̱ jteda siva Avurá̱bay: \q1 Jiryatiy yindevay Isácumusiryi, ra̱jtay si̱tenu yindevay variryi. \p \v 8 Vuryi̱tay rata jiryatiy Ju̱denu jteda Avurá̱bay dadyeñu riy, vinu rityi rupaya̱ Ju̱denu jtedamu; ramuni̱mu̱y ne rivyichasara Ju̱denu dadyeñu ti̱ta̱ju̱ jiryatiy su̱ndejada Avurá̱bay jivyu̱musiryi. \v 9 Ju̱denu jteda yinu̱y siva Avurá̱bay: \q1 Darya rundamu ra̱cha jiyuntiy, deti̱numa sa̱cha jivyatura Sára variy. \m \v 10 Ne vinu ramusiy vu̱dyetya chavay vichasara Ju̱denu dadyeñucu̱, ne yinu̱y Sáraju̱be denu, vu̱myunatyi̱ Isácu ji̱ta, ni̱ni̱ detuchuni̱ jivyatura Rebéca day. \v 11-12 Sarupachodajisiñada paruna̱sijyu̱y, Esavú, Jacóbu jarye, su̱teda Ju̱denu Rebécabavya: \q1 Jijyo̱ttya̱ ra̱cha jityeryi̱ cumude. \m Su̱teda daryá netimyu̱ ne nanurupeda paruna̱sijyu̱y didye, netimyu̱ ne nadivaacharara samirya didye, va̱cha vicha̱da jarye, ra̱tidye ma̱cho̱ Ju̱denu va̱tara vadichara vu̱jyu̱, jiryatimyu̱ ne sajaryetani̱ nijya̱mi̱ yivaayadiva; sajaryeta ji̱tani̱ ni̱tiy sanaturyu̱y. \v 13 Darya nu̱chara ni̱day jiryatiy su̱teda Ju̱denu rivasiy Madaquíyabay jtosirya: \q1 Ravya̱tasara riy Jacóbuveda, Esavúveda ji̱ta ra̱vittyuchara day. \s1 Savichasara Ju̱denu vase vichara ti̱ta̱ju̱ nijya̱nvajyu̱ \p \v 14 ¿Vurya̱jtay dyetya ramusiy ne dyetya vaseni̱ Ju̱denu? ¡Ne dyetya! \v 15 Su̱teda daryaju̱ siva Muyisésibe: \q1 Ra̱jantyutyani̱, ni̱tiy ra̱jantyutyaru̱y; ra̱jantyuy siva, sivatiy ra̱jantyuryu̱y. \m \v 16 Ramuni̱ vu̱dyetya sajaryetasara Ju̱denu vinu ye̱ntyutya̱damu vu̱y, ne sajaryetasara vu̱ñi̱ru̱yadamu vu̱y, daryantyamu̱y ne sajaryeta vuryivaayadiva vu̱y jiryatiy vuryivaay paru̱cha̱rimyusirya. \v 17 Tapi Ju̱denu jteda siva Aravú̱bay, Muyisésibemyusiy: \q1 Ramu ji̱ta rabeyada nutyityu̱ju̱ ji, ra̱tidye dityanu mityamusirya radyetya̱da yimu, ramutiy ra̱vichaniy darya ji, rirya̱tidye tu̱chunumaya̱ra ri̱tya ti̱ta̱ju̱ mucadiva. \m \v 18 Ramuni̱ vu̱dyetya sa̱ntyuy Ju̱denu siva sivatiy sa̱ntyuryu̱dye, sasuru̱tyaniy va̱cha jvaayadamuju̱ni̱, ni̱tiy sasuru̱tyaniryu̱ntyidye. \p \v 19 Ya̱jtay dyetya variy riva: ¿Nu̱tyuramusiña̱ sayasay vani̱ra vu̱y, nu̱tyuramusiy? ¿chi̱na̱ rañi vanu̱tya yitay raju̱ Ju̱denu va̱tarayu, chi̱? \v 20 Ritaja̱nu varintyi ji: ¿Chi̱ra yitay ji, chi̱? ya̱tiy jmutya̱ yindenu nijyu̱. Ritaja̱nuviy ju̱desarani̱ yindenu: ¿Ta̱raju̱ yinde darya darye, ta̱raju̱? \v 21 Saryintya jvaayasa jiimo̱ jvaañu tapuqui nandiipumusirya tanuqui japatyu, tato̱qui ra̱mu mutityo̱ risa̱ju̱. \v 22-23 Daryamusiñi̱ dyetya sadityanuru̱y Ju̱denura jiñique̱yada juuchuveda jchaju̱, su̱ndevay jarapu̱vyemyu jidyityanura. Sadatyataniryu̱y parutasavamyura jivyanu̱yada, dañuma sajachi̱deda paru̱cha̱rimyusiy rijyu̱yu. Jadchintyi sadityanuru̱y jantyutyasavamyu ti̱ta̱ju̱ra jidyá, jiryatiy su̱dutyanuma vurya̱jiju̱ darya. \v 24 Vu̱jyu̱ ji̱ta darya, jiryatiy sanatuyada ramuju̱ jidyá vu̱y, ne vinu Judíyuveda jsa̱siy sanatuyada, ruvay jsa̱sintyi, jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi. \v 25-26 Darya saniquejada Josíyabay catera padyemyu: \q1 Ra̱jtay rañijya̱nvaryi rityimyu̱ ne rañi̱cha̱da rañijya̱nvay; jiryatimyu̱ ne va̱tasavay riñi̱cha̱da, ra̱jtay ravya̱tavay varintyiryi. Jijyomu ji̱ta jasityi su̱teda ta̱riy ruuva: Ne jirye̱cha rañijya̱nvay, jasiy vichajomu day rirya̱jtay rinchintyi: Riñi vichasara Ju̱denu dadyeñu jiryatiy ju̱na̱reju̱ jnu̱vyeryi. \p \v 27-28 Satu̱choda Isayíyasibe vijyo̱mujache Irayénuvedanchiy: \q1 Dañuma rirya̱jasa̱y Irayénu dadyeñu rajuuju̱ nu̱tyu ti̱cha̱juru sa̱ra̱ju̱, rirya̱ramitya vinu rityevay, jiryatiy sa̱jto̱taniy varenu jaryuve Nutyityu̱ra jiñiquejada, jirya mucadincha. \m \v 29 Daryani̱ satu̱choda Isayíyasibe ra̱jisintyi: \q1 Netimyu̱ ne sama̱cho̱tadeda jarichu su̱tarumiy nutyityu̱ riy tavay vuryi̱ndebimijyu̱, vu̱pyarutaye̱tye variy, nu̱tyu raparuteda vicha̱da, Sodóma jtya tara, vu̱vyichava̱te variy daryantidye, nu̱tyu Comórra paruteda daryantiy. \s1 Ne rityuva̱churu̱yada Judíyuveda samitu̱chodamu \p \v 30 ¿Nu̱tyura vurya̱jtay variy, nu̱tyura? Jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi, riñi̱ ji̱ta saryedara jiryatiy su̱teda Ju̱denu vase vichavay rityuva̱chodamusiyu, dañumamu̱y ne rivya̱tanu̱yada rana̱cho̱. \v 31 Irayénuveda ji̱ta rañi va̱tanu̱yada rana̱cho̱ day, ne ridyi riva samirya vichasa̱da Ju̱denu diya, ne vinu niquejada jto̱tadedamuju̱. \v 32 ¿Nu̱tyuramu ne vana̱y, nu̱tyuramu? Jiryatiy ridyirya jvaayadamusiy jivya̱ta̱da rana̱cho̱, va̱ rityuva̱chodamu jiñi va̱tara cay. Ricyasinu̱ya̱jada nta sanchasiy ravichu̱, jiryatiy casinu̱ya̱si̱ daryaju̱ni̱ Crístu rijyu̱, ne ridyetyaru̱yada daryaju̱ra jiryatiy sabatyeda crusitya̱sa riyadaju̱. \v 33 Darya nu̱charani̱ daryaju̱ sanchiy Crístu darya: \q1 Jirya̱jnu̱y, rabe rañijya̱nvay vicha̱damuni̱ casinu̱ya̱si̱ ravichu̱, rabe Siyó̱muni̱ ja̱mu ravichu̱ nu̱tyu ta̱a̱nu̱ rijyu̱, dañumamu̱y ne rirya̱jada variy ranchiy rityi tuva̱chu simu. \c 10 \p \v 1 Ratyeryi̱veda, ratyu̱chusara sisa̱ Ju̱denu riyadaju̱ ratyevay Irayénuveda, rajechipiya̱sara riyadaju̱ntiy, rirya̱tidye ramityaniy variy yivara jijyuuchuveda. \v 2-3 Tapi ratyu̱chu riyadaju̱, jaryi vani̱ravay Ju̱denu jiyadaju̱ daryaju̱ daryi, va̱ ridyetya̱damu jiñi siryi̱ rana̱cho̱ Ju̱denu jachara cay, tapi ne richaburyu̱y daryaju̱ Ju̱denu vasedodiva, jiryatimyu̱ ne ridyetyaru̱y daryaju̱ra jiryatiy su̱teda mitya samivyevyu̱y, riberyu̱rya jidyirya jvaayada ru̱bivaju̱, Ju̱denu jteda. \v 4 Tapi su̱pa̱jada Ju̱denuni̱ Crístu jiñiquejada jto̱tadedaju̱, vurya̱tidye sarye varirya jiryatiy su̱teda samivyevyu̱y, ti̱ta̱ju̱ jiryatiy simu tuva̱chuvadyevyu̱y. \p \v 5 Tapi sanu̱yada Muyisésibe ranchiy jiryatiy vu̱ryi saryera samiy vichasa̱da Ju̱denu diya, jiñiquejada jto̱tadedamuju̱: \q1 Ni̱tiy jto̱tanirya, ni̱ni̱ ra̱jnu̱jeya̱sara ramusiy. \m \v 6 Ni̱ni̱ ji̱ta jiryatiy sasaryera samiy vichasa̱da Ju̱denu diya jityuva̱chodamusiy, su̱tay variy nu̱tyu ta̱riy nu̱chara day: \q1 Ne ya̱jtay jijechipiya̱jadamu: ¿Chi̱ra ra̱jasumiy jarichumuju̱, chi̱? \m sa̱ntantye pu̱chiy rumusiñi̱ Crístu. \v 7 Dantyamu̱y ne ya̱jtay: \q1 ¿Chi̱ra ra̱jmusa ravimu suvu̱chara, bayantu vichajo, chi̱? \m sa̱ntantye pu̱chiy diibyimusiñi̱ Crístu cay. \v 8 Sani jtay ji̱ta: \q1 Ne ripyate rani̱cha samitu̱choda jirya̱jisiñu̱day; jiryi̱tomu risa̱ju̱ra, jiryejechimyu jarye. \m Rani̱ ji̱ta si̱tenu Ju̱denu niquejada day, jmu tuva̱chusara ji̱ta, jiryatiy nu̱tyu̱chujaya̱sara darya. \v 9-10 Tapi jiryetyi tu̱chu vijyo̱mujache: Ni̱ni̱ Jesús Nutyityu̱, jiryetyi tuva̱chu jijechitya variy ramu jiryatiy Ju̱denu mi̱sadeda diibyimusiñi̱, jirya̱ramityaniy variy yivara jijyuuchuveda; tapi vu̱jechitya yinu̱y vu̱tyuva̱chu vase vichasa̱daju̱, jiryatiy su̱tay Ju̱denu samivye varivyu̱y, vu̱jyu̱ta vu̱tyu̱chu vijyo̱mujachera vu̱jechipiya̱jada, juuchuveda ramityadedaju̱. \v 11 Darya su̱teda catera nu̱charamu: \q1 Ti̱ta̱ju̱ rityi tuva̱chu simu, tama̱ rirya̱jada variy sanchiy. \m \v 12-13 Jidchavu̱ yinu̱ryi Judíyuveda rusa̱ jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi, tapi ni̱day rañi̱cha nutyityu̱ ti̱ta̱ju̱ rijyu̱ntiy. Ni̱ni̱ vichasara jaryi jantyutyara daryaju̱ rijyu̱ jiryatiy riñatuy jantyutya̱da ramityadedaju̱ni̱, tapi ni̱tiy va̱ta̱numucha rana̱cho̱ jantyutya̱da si̱tyamu, sa̱jantyuy Ju̱denu variy siva. \p \v 14 ¿Nu̱tyichiña̱ vu̱ryivya̱ta jantyutya̱dana̱cho̱, nu̱tyichiy? tama̱ vu̱tyuva̱chu simu didye, tama̱. ¿Nu̱tyichiy vurya̱tuva̱chu simu, nu̱tyichiy? tama̱ vu̱tyuva̱chu sanchiy didye, tama̱. ¿Nu̱tyichiy vurya̱tuva̱chu sanchiy, nu̱tyichiy? tama̱ ti̱ rañi tu̱chu didyerya, tama̱. \v 15 ¿Nu̱tyichiy rirya̱jiya tu̱chuvay mitya, nu̱tyichiy? tama̱ jpa̱savay riñi̱cha didye, tama̱. Darya nu̱chara ni̱day: \q1 ¡Jaryi samirya ni̱day ruti̱jadamu samirya tu̱chuvay! \p \v 16 Dañumamu̱y ne riñi tuva̱churu̱y ti̱ta̱ju̱ ramu samitu̱choda, tapi saniquejada Isayíyasibe: \q1 Nutyityu̱, ¿chi̱ra tuva̱chu ramu vu̱tyu̱choda, chi̱? \p \v 17 Ramuni̱ vu̱dyetya vu̱tyuva̱chu simu varityi vu̱tyuva̱chu samiy sanchiy Crístu, jiryatiy rityu̱chu tu̱chuvay variy su̱tedamu. \p \v 18 Ritaja̱nu ji̱ta jadchiy: ¿Neviy rityuva̱choda? ¡Rityuva̱chodaju̱ú̱! \q1 Ru̱rayada ra̱nsa̱da ti̱ta̱ju̱ mucadiva, rito̱jada riñiquejada ti̱ta̱ju̱ vicha̱da rámuryivaju̱ variy. \m \v 19 Ritaja̱nu ji̱tantiy: ¿Neviy ridyetya̱da Irayénuveda day? Su̱teda Muyisésibe munatya Ju̱denuju̱: \q1 Sa̱nunu̱tyataniy Ju̱denu riva riy, ratarya nijya̱nvatya, jiryatimyu̱ ne ru̱tay nijya̱nvaryi. Jivye nijya̱nvay ra̱nique̱ttaniryi. \m \v 20 Isayíyasibe ji̱ta tu̱choda jichuvu̱yasa̱damu Ju̱denuju̱ variy: \q1 Richeryerye rityimyu̱ ne va̱tanu̱yada rañe̱cho̱; radyityanu rirye rityimyu̱ ne rañi jtaja̱nu riva. \m \v 21 Jadchiy ji̱ta su̱teda Irayénuvedanchiy: \q1 Ju̱daca̱ rañatuye̱ daryamusiryi nijya̱nvay siityejasa̱miy, jmutya̱ja̱jadacanumiy jarye. \c 11 \s1 Judíyuveda jnura ra̱ramityasara \p \v 1 Ritaja̱nu jadchintyi: ¿Sarrachumu̱mya̱ dyetya Ju̱denu riy jiñijya̱nvay? ¡Ne dyetya! Ray ji̱ta yinu̱y Irayénu nijya̱mi̱ day, jiryatiy savichanu̱yada Avurá̱bay ramyunatyi̱, ri̱riiñu ji̱ta Myi̱ja̱mí̱ day. \v 2 Tama̱ sarrachoda Ju̱denu riy jiñijya̱nvay, tama̱, jiryatiy sajaryetanu̱yada ta̱riy rajo̱ta̱damusiryi. ¿Ne jiryedyetya nu̱tyura ranique catera nu̱chara Edíyasinchiy jiryatiy satu̱chuta̱da riy Irayénuveda Ju̱denuva? Su̱teda Edíyasiy variy: \q1 \v 3 Nutyityu̱, rimyunumu̱mya̱ riy jiijyu̱ tu̱chuvay, rirya̱vatyama̱ra jiñijyu̱ jachipiya̱jo. Vinu rañuma rañi ma̱cho̱ ra̱siquita jiñijya̱mi̱, rivya̱tanuma rañe̱cho̱ntidye, ru̱vedaju̱. \m \v 4 ¿Nu̱tyura ji̱ta su̱mutya̱jada Ju̱denu variñi̱, nu̱tyura? Su̱teda: \q1 Rabemya̱ rajyu̱ riy daraju̱ñijyate vara̱nca vaduy rityimyu̱ ne jadasidyoda Baádu jantyasi̱ na̱cho̱ju̱yu. \m \v 5 Daryantiy diye rundamu nu̱me̱cho̱ nu̱dyeri̱, jiryatiy sava̱ta̱damu jijeryeta̱da nu̱dye. \v 6 Mitya sava̱ta̱damu jijeryeta̱da nu̱y, ne nu̱dyivaayadiva. Ne yinu̱y, saryityi jaryeta nu̱dyivaayadivayu, ne ra̱ma̱cho̱ variy mitya sava̱ta̱da. \v 7-8 ¿Nu̱tyura diye, nu̱tyu? Jiryatiy riñi va̱ta̱da Irayénuveda samirya vichasa̱da na̱cho̱, ne ridyiryu̱y nta riva; vinu jaryetasavay ji̱ta diy riva. Tavay ji̱ta ma̱cho̱jada jamirya jachityavay mitya ra̱jisiy, darya nu̱chara ni̱day: \q1 Sabamya̱ Ju̱denu nu̱tyu niyu̱byi vicha̱daju̱ riy, puryesara riñi̱siy riñuma diy riva, rityu̱yu jarye riñuma tuva̱chu, diye sa̱ra̱ju̱ ti̱ta̱ju̱ daryára. \m \v 9-10 Su̱teda Davyíbe risa̱ju̱ntiy: \q1 Sa̱ma̱ ti̱tunu Ju̱denura samirya rivyicha̱da ta̱a̱nu̱mu jijyu̱, rirya̱tidye ja̱tya̱ raniy rasuru̱tya̱, jasiñuma ramurichevay variy. Sa̱ma̱ ji̱ñuputyaniy riñi̱simyu ra̱jisiy riñuma diy riva; sa̱ma̱ ta̱saquinutaniy rajidyedata rijyuuchuvedayu. \s1 Ju̱denu sa̱y rijyu̱ra ramityadeda jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi \p \v 11 Ritaja̱nu jadchintyi: ¿Ricyasinu̱ya̱jada dyetya Irayénuveda jiño̱tedaju̱ ti̱ta̱ju̱? ¡Ne dyetya! ¿Jiryatiy rirrachura Crístu batyeda, rirya̱baryi̱ dyetya ru̱co̱siy? ¡Ne dyetya! Ricyasinu̱ya̱jadamusiy ji̱ta rito̱jada jantyutya̱da ruumu, jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi, rirya̱tidye jnunu̱tya Judíyuveda varirya, rirya̱ni̱ru̱y varintyirya darya jantyutya̱dantidye. \v 12 Rani̱tiy vichasara jaryi samirya Judíyuveda casinu̱ya̱jadivasiy, ti̱ta̱ju̱ mucadiva vichavajyu̱, rani̱ nta jaryi samirya ricyo̱vedivasiy rijyu̱ jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi, jaryivya̱ju̱ samirya ra̱cha rirya̱numatiy tuva̱chu ti̱ta̱ju̱ Judíyuveda, rirya̱tidye sarye varirya Ju̱denu va̱tara jijyu̱. \p \v 13-14 Rañique diye jiryiva jiryatimyu̱ ne Judíyuveda jiryedye: Jiryatiy ray ji̱ta vicha Jesús nusu̱byi rijyu̱ jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi, ri̱chana̱tyara rivaayada, ramutiy dyetya rirya̱nunu̱tya ratyevay Judíyuveda riva ray, rirya̱tidye ramitya variy rityé. \v 15 Rijetyasa̱danumatiy Judíyuvedayu, ru̱dutye tavay nijya̱nvay variy sisa̱ju̱ Ju̱denu, jaryivya̱ju̱ riryi̱mutya̱sa̱divasiy ra̱cha nu̱tyu mi̱sa̱subeda diibyimusiy vadi jnu̱yadaju̱, jiryatiy riñi̱cha diiyasavay jijyuuchuvediva. \p \v 16 Jiintyasaratiy Ju̱denuju̱ra rajo̱ttya̱ jarya jmyichara, varityi vu̱che̱ sayaru̱rya Ju̱denuyu, rama̱cho̱ ji̱ta jiintyasara ti̱ta̱ju̱ saju̱ varidye; jiintyasaratiy ravicha ru̱ntijyu̱u̱ntiy, darya day ra̱cha rajiintiy. (Jiryata rabeya̱ daryá; jiintyasi̱tiy Ju̱denuju̱ni̱ Judíyuveda munatyi̱, daryani̱ rivyicha̱siy Judíyuveda ti̱ta̱ju̱, Ju̱denu jaryeta̱da jiñijya̱nvajyu̱ daryaju̱ riy. Vurya̱jachipiya̱ riñijyu̱ Ju̱denu jaryetavay nu̱tyu ni̱nu nutasara. Ru̱ntijyu̱u̱ ji̱ta Avurá̱badye, rajii ji̱ta su̱ndevay Judíyuveda day.) \p \v 17 Sapatacheda ji̱ta Ju̱denu rajiite, Judíyuvedate, sarupadeda variy tajii ru̱bivaju̱ jiryatimyu̱ ne Judíyuveda jiryedye, nu̱tyu tova vichara ni̱nujii sarupadeda ru̱bivaju̱ jirye. Jasiñi̱ jiryi̱mutya̱ vatajuu rusa̱ra raricha, ru̱ntijyu̱u̱richa, ju̱na̱re jnu̱yadaju̱, jirya̱tidye jontay variy jiryatiy jiryevyicha samiy jvaavye daryaju̱ Ju̱denuju̱. \v 18 Ne jirya̱jchana̱tya jii patasaranijyu̱yu. Jiryetyi jchana̱tyaru̱yu, jirya̱jachipityara jiryatiy ne jiryejye̱vyechura ru̱ntijyu̱u̱, darya vuryi̱tañi̱ Judíyuveda munatyi̱, rani̱ ji̱ta ja̱vyechu jiryedye. \v 19 Jiryi̱tay dyetya jadchiy: Patasara dyetya rajii vurya̱jiju̱. \v 20-21 Si̱tenu ni̱day. Patasavaryi jiryatiy tuva̱chu̱sa̱miy daryaju̱ daryi; jirye ji̱ta rupanichavay jiryetyuva̱choda jiyadaju̱. Ne jirya̱jnunu̱tya variyu; jirya̱suvu̱y, tapi netimyu̱ ne sa̱ntyutya Ju̱denura si̱tenu rajii, daryantyamu̱y ne sa̱jantyutya jiryentyidye. \v 22 Ne jiryi̱nu̱y, samirya jvadirya day sani̱cha Ju̱denu, jadchiy ji̱ta samirye mityamusintyi. Sanique̱yada mityamusiy riyaro̱ju̱ rajii patasavay, jiryejyu̱ ji̱ta sani̱cha samirya jvadirya jiryetyi ma̱cho̱ ti̱ta̱ju̱ simu tuva̱chuvay, dantyamu̱y ne sa̱rotya variy jiryeñu̱day. \v 23 Patasarajii ji̱ta rityi paru̱yada riva jityuva̱choda, sa̱rupániy ji̱ta Ju̱denu variy ru̱bivaju̱ntiyu, Ju̱denu yinu̱y datyara rarupanicha̱da yibivaju̱ntiy. \v 24 Jiryatiy jiryevyichanu̱yada nu̱tyu tova vichara ni̱nujii, sara̱cha̱da Ju̱denu variy jirye sa̱tidye rupaniy variy nutasaranu jiju̱ variy jiryentyi, jaryivya̱ju̱te sa̱rupánirya nutasaranujii yibivaju̱ntiy, jadchityi sapatara. \s1 Tamitya rundamu rirya̱ramityasara Judíyuveda ti̱ta̱ju̱ \p \v 25 Tapi jiryeñuma jachipiya̱ jaryi datyavay jiryedyirya dayu, ne ravya̱ta jirya̱ma̱cho̱ datyi̱sa̱miy ranchiy, jiryatiy sadityanu Ju̱denu rinchiy Irayénuvedara, jiryatiy richuru̱chodara jijechiy ra̱jisiy Jesúsmu tuva̱choda, rarunda sa̱ra̱ju̱ varityi rirya̱jayasiy rajuumusiy Ju̱denu nusu̱jyovimu jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi. \v 26-27 Variñi̱ ji̱ta rirya̱ramitya Judíyuveda ti̱ta̱ju̱ rirya̱numatiy tuva̱chu variy simu, nu̱tyu nu̱chara nique daryá: \q1 Siyó̱musiy ji̱ta (Irayénuveda tenu) sa̱mu̱ti̱ vuryeyada rá̱ñuju̱si̱. Ni̱ni̱ ra̱jatya Jacóbubay ju̱devavyasirya va̱cha vicha̱da. Rijyu̱ni̱ ji̱ta ra̱jto̱tanicharara si̱tenu ri̱teda, su̱teda Ju̱denu, varityi ra̱pu̱rya rijyuuchuveda ti̱ta̱ju̱ yivasiy. \m \v 28-29 Ra̱tidye ju̱ray samitu̱choda jiryeyadaju̱, rivyichasara Judíyuveda javittyuchavay Ju̱denuju̱; ra̱tidye ma̱cho̱sara rijeryetasa̱da Ju̱denu jtedamuju̱, rivyichasara va̱tasavay jimyunatyi̱ jiyadaju̱, sa̱tidye jatyi jmutya̱jada variryi, tama̱ su̱tay Ju̱denu tara variñu̱day jiryatiy jiche̱yadara tara, jijeryeta̱dani̱ ti̱ daryaju̱. \v 30-31 Daryatiy jiryevyicha̱da ta̱riy tuva̱chu̱sa̱miy Ju̱denumu, sa̱ntyutya ji̱ta diye jirye, jiryatimyu̱ ne rityuva̱churu̱y Judíyuveda simu, daryadantyi jiryatiy rivyichasara Judíyuveda tuva̱chu̱sa̱miy diye, rirya̱jmutya̱ rivasintyirya jantyutya̱dantiy, nu̱tyu jiryi̱mutya̱ daryantirya. \v 32 Tapi sadityanumu̱mya̱ Ju̱denu jidchavu̱ ti̱ta̱ju̱riy: Judíyuveda, jivyentyi jiryatimyu̱ ne Judíyuveda ntidyeryi. Rivyicha tuva̱chu̱sa̱miy ti̱ta̱ju̱, sa̱tidye jantyutya jidchavu̱ ti̱ta̱ju̱ variryi. \p \v 33 ¡Ta̱ jaryi rajuura ni̱te Ju̱denu datya̱da jaryeta̱daju̱! ¡Ta̱ jaryi datya̱dati̱ ni̱day, ta̱ju̱! Ne ti̱ datya̱dasa̱ra̱ ta̱rana̱cho̱ju̱ sivaachara tara, ta̱rana̱cho̱ju̱; dantyamu̱y ne ti̱ datya̱dasa̱ra̱ mirya nú̱vasiy sa̱jto̱tanirya jivya̱tara. \v 34 ¿Chi̱na̱ yinu̱y datyara Nutyityu̱ jachipiya̱jada, chi̱? ¿Chi̱na̱ ra̱datyanuni̱, chi̱? \v 35 ¿Chi̱ra sa̱yada munatya tarani̱, sa̱tidye sa̱y variy Ju̱denu tarantidyeñi̱? \v 36 Simusiy yinu̱y ti̱ta̱ju̱ra, savanu̱tya̱data rasuru̱y ta̱rijyu̱, jiryatiy saju̱ darya. ¡Vandate ra̱chajaya̱sarate sanijyu̱ taarye! ¡Jasiñuma ra̱cha daryá! \c 12 \s1 Nu̱tyu rani̱cha vadi jnu̱yada Crístumu vu̱jyu̱ \p \v 1 Ramuni̱ rayasanta jirye, ratyeryi̱veda, jiryatiy sa̱ntyumya̱ Ju̱denu jiryiva, jirya̱jnutatyara jivyu̱ simu, daryatiy sasa̱yada Jesúsra jivyu̱ vuryeyadaju̱, sabatyeda variy vuryeyadaju̱ntiy. Daryantiy jirya̱jnutatya jnu̱vye simuju̱yu, jiintyasavay saju̱, jirya̱tidye jvaay si̱chana̱yadaju̱. Jirya̱ntya siitye jiryevya̱ta̱damu saju̱, ne jiryi̱nu̱y jidyivyi daryamusiñi̱. \v 2 Ne jirya̱ju̱dera jijechipiya̱jada, daryaday rani̱cha diye runda jachipiya̱jadantiy; jirya̱janumityara ta̱riy jachipiya̱jada vadirajisiy, jirya̱tidye datya varirya Ju̱denu va̱tara, jiryatiy samirya darya, ji̱chana̱tya̱ jarye, ne ra̱su̱tyechara tara varidye, mitya. \p \v 3 Tapi daryatya sasa̱yada Ju̱denu mitya rivaayadaju̱ tara ray, ri̱tay nu̱ñi ti̱quimusiy jiryivantiy: Ne vu̱ryijechipiya̱ jaryi vu̱ñijyu̱ vu̱y, jiryatimyu̱ ne darya davyu̱y; vurya̱jachipiya̱ ji̱ta datya̱da jachipiya̱jadata, daryasa̱ra̱ju̱tiy sasaranunumaya̱jada Ju̱denu vu̱jyu̱ra jijyu̱ jvaayada jachipiya̱jada, ramutiy vu̱tyuva̱chusara simu. \v 4-5 Daryani̱ yinu̱y ti̱quimusiy ranantaya̱ rajuura jvaatya̱, jadchiy ji̱ta rivasiy rasiquityaja̱ tara va̱cha jvaatya̱ntiy, daryadantyi, dañuma vu̱ñi̱cha rajuu Ju̱denu siityari̱vay, Crístumu ji̱ta vu̱vyichasara ti̱qui day, vurya̱tidye jvaay ji̱tyojomura sivaayada variy. \v 6-8 Jaryi jaryedo jvaayadatavay daryaju̱ vu̱y, daryatiy sasa̱yada vu̱y, vurya̱jvaay samirya jachipiya̱jadata ramu. Ti̱qui ra̱tu̱chu Ju̱denuju̱, jasicha̱ra̱ju̱tiy sajachipiya̱ sanijyu̱; nu̱ntiy ra̱jmu̱tya samirya riy jityevay; nu̱ntiy ra̱datyanu samirya datyadodata; nu̱ntiy ra̱vanu̱tyaniryi rityi paru̱ryu̱y riva; nu̱ntiy ra̱sa̱y tara samitu̱choda ju̱rayadaju̱, taji jachipiya̱jadata vitya mitya; nu̱ntiy ra̱jnu̱tyasara riy jvaavye vani̱raju̱; nu̱ntiy ra̱jantyutya yichana̱yadamu riy jantyuyadavay. \s1 Vurya̱jnu̱y nu̱tyura vurya̱vicha vadi vicha̱damu Crístu jtedamuju̱, nu̱tyura \p \v 9 Ne vurya̱va̱ta vuryi̱tu̱yadamu vu̱y; vurya̱javittyucharara nicyara̱y, vurye̱cha rupanichavay samiryamu. \v 10 Vurya̱va̱ta samiryamuju̱ vu̱dyevyu̱y nu̱tyu vu̱vya̱tasaratiy samiy nu̱ñi taryi̱vedantivyu̱y; varityi sito̱taniy vu̱tyeryi̱ra samirya jvaayada, vu̱ñi ra̱jchana̱tya munatya rivani̱. \v 11-13 Vurye̱cha jaryi jvaavye, ne pituvye; vuryi̱ntumu vurye̱cha vani̱ravay; vu̱yntyityu̱ju̱ vurye̱cha nu̱tyu muchechimyi siityevay; vurya̱jchana̱chara vu̱yntuyadamu; jaryi paru̱cha̱riñube vichasara, vurya̱jachi̱niy tapimusivyu̱y; vurya̱jiriryi̱sarara Ju̱denujsa̱ tu̱choda; vurya̱jmu̱tya riy vu̱tyeryi̱veda, Ju̱denumu tuva̱chuvay tarata ratiy su̱tyeryi; vurya̱jiriryi̱ samirya vichatadeda riy jañu̱vye. \v 14 Vurya̱tu̱chu sisa̱ Vuryi̱ndenu sa̱tidye vichaniy samirya variryi rityi jarupanu vu̱y; vurya̱jtay samirya ruuva; ne vurya̱javityiye̱ryi. \v 15 Vurya̱jchana̱y rusa̱ jchana̱vye, vurya̱ju̱na̱y rusa̱ ju̱na̱vyentyi. \v 16 Vurya̱jachipiya̱ sanijyu̱ vu̱tyeryi̱ daryatiy vu̱vya̱ta sa̱jachipiya̱ vu̱ñijyu̱; ne vurya̱jachipiya̱: Sayadaju̱numa ray. Vurya̱jvaay vatajuu rusa̱ jantyuyadavay, ne vurya̱jachipiya̱ vinu vu̱jyu̱. \v 17 Ne vurye̱chaniy nicyara̱ñi̱ ni̱tiy vichaniy nicyara̱vyu̱y. Vurya̱jantya jvaayadara jiryatiy samirya nijya̱nvay diyara. \p \v 18 Va̱ vu̱ñi̱day, vurya̱vichasara samirya variy rusa̱ ti̱ta̱ju̱. \v 19 Jiryatiy rivyichaniy nicyara̱y vu̱ñijyu̱, ne vurya̱ta̱ryataniy nicyara̱tya riy, ra̱ma̱cho̱ mitya. Jasiñi̱ ra̱ma̱cho̱ saju̱ Ju̱denu, ni̱numa ra̱jto̱taniy vu̱jyu̱ dárya, tapi nu̱charanuma daryaju̱ darya saniquejada day: \q1 Rajyu̱numa ra̱cha jto̱tadeda day. Ray ji̱ta ra̱murichenutaniy varirya, su̱tay Vu̱yntyityu̱. \m \v 20 Variñumatiy ji̱ta sa̱jachi̱ vu̱myityasiy, vurya̱potyaniñi̱; sa̱numatiy jchu̱mu̱y, vurya̱jatutaniy varintyiñi̱. Darya jvaayadata ji̱ta vurya̱jantaniy variñi̱, sa̱mo̱ randavu̱vay variy yana̱damu. \v 21 Ne vurya̱sabonityaniy ramusivyu̱y, jiryatiy ruvaay tavarya va̱cha jvaayada daryaju̱; vurya̱saboniy ji̱tara nicyara̱y jvaayada samirya jvaayadata. \c 13 \s1 Vurya̱ntya tuva̱chu ruumu vu̱yntyityu̱veda \p \v 1 Vurye̱cha sabuvye rijyu̱ ti̱ta̱ju̱ jiryatiy rinsu̱y jiyu vu̱y, Ju̱denumusiy yinu̱dyerya nusu̱yada day; jiryatiy ravichasara nusu̱yada, daryanuma sabayada Ju̱denu darya. \v 2 Daryamuni̱day ni̱tiy jiyaro̱nura nusu̱yada, savicha Ju̱denu rabacha̱da jiyaro̱ju̱ntiy, sa̱jmutya̱sara varirya taji vichadeda variy. \v 3-4 Japu ji̱ta ne suvu̱chi̱ saju̱ ni̱tiy jvaay samirya; ni̱tiy jvaay va̱cha, suvu̱chi̱ variy saju̱ni̱. Netimyu̱ ne jichuvu̱ryu̱rya nusu̱yada, ya̱jvaarya jiryatiy samirya darya, sa̱tidye jchana̱tya nusu̱yada ja̱mi̱ variy riva ji, Ju̱denu jmu̱tyi̱ daryaju̱ ni̱, sa̱tidye jmu̱tya samirya jvaayadaju̱ ji. Jiiryityi jvaarya nicyara̱y, ya̱ntya suvu̱y, mityaviy yinu̱y su̱tura podisíyase. Savichasara yinu̱y Ju̱denu jmu̱tyi̱, Ju̱denu nique̱yadata sa̱chaniy tarani̱ va̱cha jvaarya. \v 5 Vurya̱ntya sabuy variy riva nusu̱yada, sañuma vichaniy Ju̱denu jmu̱tyi̱ tara variy riva vu̱y, rañuma jarupanta vu̱jechiy variy riva vu̱y. \v 6 Ramuni̱tiy, vurya̱ntya murichenura jiryatiy rivya̱ta nutyityu̱mirya ramurichirya riva, varimyata criquiy, varimyata jvaayada, tapi rivyicha Ju̱denu muchechimyi, rirya̱tidye jnu̱tya samiryara nijya̱nvay vichadeda. \v 7 Vurya̱sa̱ñi̱ nu̱ñi ti̱qui nusu̱ñu daryatiy vu̱dyivyiñi̱: ni̱tiy va̱ta criquiñe̱cho̱ vuryimu, nusu̱yada murichirya, vu̱ryi sa̱y variñi̱; ni̱tiy va̱ta jvaayadaju̱ vu̱ñe̱cho̱, vu̱ryi jvaay variy vu̱vyicha̱da jdutya̱daju̱; ni̱tiy jpa̱ra yiteda vuryimu, vu̱ryi tuva̱chu variy ramu; ni̱tiy vicha japu, vu̱ryi jnu̱y samirya sana̱cho̱. \s1 Vurya̱ntya vichaniy samirya nu̱ñi tuva̱chuvajyuu vu̱y \p \v 8 Ne vurya̱paru̱y murichedodara vu̱dyivyi variy. Vu̱ryi va̱tasara jaryi varivyu̱y, ne jiryi̱nu̱y vuryito̱tanirya Ju̱denu jteda day jiryatiy vu̱vya̱tani̱ vu̱tyeryi̱ nijya̱mi̱, dañuma sa̱cha ti̱. \v 9 Jiryatiy su̱teda Vuryi̱ndenu: \q1 Ne ya̱rupi ti̱ vaturu̱jsa̱, ne ya̱jvay ti̱, ne ya̱paranu, ne ya̱jnu̱y jiñi̱ru̱yadamu rana̱cho̱ ti̱ barya, mitya; \m su̱tedara ratarya niquejadantiy; vurya̱jto̱taniy ti̱ta̱ju̱ra jiryatiy vuryito̱tanirya taraqui saniquejada, jiryatiy su̱tedantirya: \q1 Ya̱ntya va̱tani̱ jityuunu vichi̱, nu̱tyu jivya̱tasara daryantiy ji. \m \v 10 Varityi vu̱vya̱tani̱ vu̱tyuunu vichi̱, ne vurye̱chaniy taji nta variñu̱nñi̱, ramuni̱ vuryi̱tay: Jirya va̱ta̱damusiy vuryito̱tanirya Ju̱denu jteda ti̱ta̱ju̱. \s1 Ne ta̱rijyu̱ nu̱nrya Vuryi̱ndenu jdeda runda nu̱day \p \v 11 Ranchaju̱ntiy, jiryatiy vu̱dyetyanuma nu̱tyura runda rani̱cha diye, riti̱ma̱ vuryi̱dyosicha̱da runda, tapi jativyenumara jantyutya̱da runda. Vu̱tyuva̱choda rundamu vu̱dyetya̱da daryaju̱, ne ripya nu̱darya vurye̱ntyutyasa̱da runda nu̱day. \v 12 Rabaryi̱ru̱ñuma nupora (juucha nupocudi), ra̱sacharu̱ñuma jna̱rya (Ju̱denu jna̱rya). Vurya̱ntya jatya vuryivasirya nupocudi jvaayada (juuchuveda) vurya̱tidye jachosiy vuryivara vandajay, vu̱ryamityájajyu̱. \v 13 Jiryatiy jna̱ryamu vurye̱cha, vurya̱rupi samirya jvaayadamu, ne vurya̱jcanurya ra̱ya̱jomu jiya̱da, dantyamu̱y ne niyu̱yadacanuyada, dantyamu̱y ne jarupadodacanuyada, vaturu̱jsa̱ cadnaveda, daryantyamu̱y ne ra̱tya̱dacanuyada. \v 14 Vurya̱ntya jachu vuryivani̱ Vu̱yntyityu̱ Jesucrístu, ne vurya̱jachipiya̱ jvaayadara vu̱dyirya ni̱ru̱chara. \c 14 \s1 Ne vu̱ryi nique tara sanijyu̱ vu̱tyeryi̱ \p \v 1 Vurya̱ntya jmutya̱ni̱ ni̱tiy vadiiryo̱nu jityuva̱chodamu, dantyamu̱y ne vurya̱nique̱tya sajachipiya̱jadivayu, jiryatimyu̱ ne sadatya samiy didyerya mirya jvaayada juuchuveda day, miryantiy samirya jvaayada day. \v 2 Nu̱ ji̱ta, jiryatiy vanu̱rya jachipiya̱jadati̱ni̱, ni̱ni̱ jachipiya̱ samirya day vurye̱jmyirya jirya jmyichara, nu̱ntiy jiryatiy vadiiryo̱ jachipiya̱jadati̱ni̱, ni̱ni̱ jachipiya̱ ne samirya vurye̱jmyirya java̱da saviy, voca saviy, tavaryi savijerye mitya, Ju̱denunijyu̱ jachipiya̱jadamuju̱. \v 3 Ni̱tiy ra̱jmyi ti̱ta̱ju̱ra, ne sa̱rrachu variñi̱ ni̱tiy ne va̱tara, daryantyamu̱y ni̱tiy ne jmyiryu̱rya, ne sa̱tu̱chuta variñi̱ ni̱tiy jmyi ti̱ta̱ju̱ra, Ju̱denu yinu̱y jmutya̱ dañi̱. \v 4 ¿Chi̱na̱ yitadye ji, chi̱? ya̱tidye tu̱chutaru̱ñi̱ jityeryi̱, Ju̱denu muchechiy. Si̱tenu santyityu̱ju̱ saraniy surra jityuva̱chodamu, varimyata sacasinu̱ya̱ variy. Santyityu̱ ji̱ta datya ranityadedani̱, jiryatiy samirya vichadedamu saranityadeda daryaju̱ni̱. \v 5 Tajiñi̱ ti̱ jachipiya̱ day: Vurya̱jachipiya̱ Ju̱denunijyu̱ nu̱ñi tumícyu rundamu, nu̱ ji̱ta jachipiya̱ntidye: Ne, vurya̱jachipiya̱ ti̱ta̱ju̱ rundamu sanijyu̱ Ju̱denu. Nu̱ñi riy ya̱jachipiya̱ nu̱tyuramusiy vurya̱saranura runda, Ju̱denunijyu̱ jachipiya̱jada runda. \v 6 Ni̱tiy jachipiya̱ tarundaqui sanijyu̱, savichaniy samirya variñi̱ Vuryi̱ndenu; daryantiy ni̱tiy jmyirya tara, si̱byedamu jijechipiya̱ sanijyu̱ Ju̱denu, si̱chana̱tya variy rivani̱: ¡Yentyumya̱te jmyicharata riva! Daryantiy ni̱timyu̱ ne jmyiryu̱rya java̱da saviy, Nutyityu̱ nijyu̱ jachipiya̱jadamu ne si̱myiryu̱rya, su̱tay darya siva Ju̱denuntiy: ¡Dañumamu̱y ne ra̱jmyirya java̱da, ra̱jchana̱tya varintyi ji! \v 7-8 Tapi ne vu̱ñi̱chasara vu̱dyirya va̱ta̱damu, dantyamu̱y ne vu̱dyiichara vu̱vya̱ta̱damu; varityi yinu̱y vu̱ñi̱cha, vu̱vyichasara Nutyityu̱ nijyu̱; varityi vu̱dyiiy, vu̱dyiiy Nutyityu̱ nijyu̱ntiy. Ramuni̱tiy varimyata vuryi̱nu̱y, varimyata vu̱dyiiy, vu̱ñi̱cha Nutyityu̱ dadyeñu variy. \v 9 Tapi ramuni̱ ji̱ta sadiiyada Crístu, sami̱sa̱da varintyi, sa̱tidye vicha diibyimiy nutyityu̱, jnu̱vye nutyityu̱ jarye risa̱ju̱ni̱. \v 10 Jiñi ji̱ta, ¿ta̱ju̱na̱ jityu̱chutani̱ jityeryi̱, ta̱ju̱? ¿Va̱ ji, ta̱ju̱ yirrachuni̱ jityeryi̱ntiy, ta̱ju̱? Ti̱ta̱ju̱ jiryi̱nu̱y vurya̱raniy Ju̱denu tuunu tu̱chutasa̱daju̱. \v 11 Tapi nu̱charanuma Ju̱denu niquejadamura: \q1 Su̱teda Nutyityu̱: Daryatiy ri̱nu̱y, jirya̱jadasiñu ji̱ta rañe̱cho̱ju̱ ti̱ta̱ju̱yu, jirya̱jtay vijyo̱mujache radyiya: ¡Ju̱denu si̱tenu vichasara vase datyara! \m \v 12 Ramusiy vu̱dyetya vurya̱tu̱chu vijyo̱mujache Ju̱denu tuunu, nu̱ñi ti̱musiy vurya̱tu̱chura vuryivaayada. \s1 Jatyi jicyasinu̱ya̱taniy ji̱ta juuchuvedaju̱ni̱ jityeryi̱ \p \v 13 ¿Ta̱ju̱ra vurya̱tu̱chuta nu̱ñi vatajuu vu̱y, ta̱ju̱? Vurya̱ntya jachipiya̱ ji̱ta: Ne vurya̱jvaay tara ratatiy vurya̱casinu̱ya̱taniñi̱ vu̱tyeryi̱, rata ni̱day vu̱jyuuchanuni̱. \p \v 14 Ray Pávuru datya, sadatyataniy Jesucrístu ray, jiryatiy ravyichasara simu: Tarana̱tya jmyichara ju̱bachara, jiryatiy mityamusiy ti̱ttasara darya. Varityi vu̱jechipiya̱ ti̱ttasarara, ravicha variy ti̱ttasara si̱tenu vu̱jyu̱. \v 15 Tapi ratyi jmyirya tara ratatiy ra̱jarupanu variñi̱ ratyeryi̱, ne rañi̱chaniy ravya̱ta̱damu variñi̱. Vu̱tyi jmyirya jirya jmyichara, vurya̱care variñi̱ vu̱tyeryi̱ Ju̱denu nú̱jisiy. Ne vurya̱caretaniy ti̱, chi̱ jiyadaju̱ sabatyeda Crístu variy. \v 16 Ramuni̱timyu̱ ne vurya̱javityiye̱tyaniy vu̱vyichadedivasirya tara jiryatiy sasa̱yada Ju̱denu samirya vu̱rya. \v 17 Tapi jiryatiy sansu̱yada vu̱y, ne vuryi̱byedaju̱ra, dantyamu̱y ne vurya̱todaju̱ra; raju̱ni̱ ji̱ta sansu̱yada davyu̱y, sa̱tidye jdutya yisa̱ju̱ varivyu̱y, sa̱tidye jtay samivye varintyivyu̱y, vurya̱tidye vichasara samirya rivasiy sisa̱ntiy, sa̱tidye jchana̱tyaniy Yintuta varivyu̱y. \v 18 Tapi ni̱tiy jvaay Crístuju̱ darya yinsu̱yadamu, ni̱ni̱ jvaarya sajachara Ju̱denu, ni̱day ra̱cha samirya vadichi̱ ti̱ta̱ju̱ nijya̱nvajyu̱ntiy. \v 19 Ramuni̱ vurya̱jiriryi̱ jvaayadara jiryatiy samiy vicha̱daju̱ darya, ratatiy vurya̱jmu̱tyasara nu̱ñivajyuu vu̱y. \v 20 Ne vurya̱javatyara Ju̱denu jvaayada vuryi̱myi̱sara jiyadasiy. Ti̱ta̱ju̱ jmyichara ra̱cha vuryi̱byedaju̱, ju̱bachara ni̱viy rani̱cha jmyichara; tama̱ samirya rani̱cha saju̱, ni̱tiy jmyi jityeryi̱ casinu̱ya̱jadaju̱ra. \v 21 Samirya ji̱ta vu̱jyu̱ra ne vurye̱jmyirya, ne vurya̱jatura, ne vurya̱jvaarya tara ratatiy sa̱casinu̱ya̱ vu̱tyeryi̱ variy. \v 22 Jiryatiy jijechipiya̱sara yivaayadaju̱, ya̱ntya jachipiya̱ jijyu̱ntidyerya, (ne jityeryi̱ju̱) Ju̱denu diya. Si̱chana̱tyi̱si̱ni̱ ni̱timyu̱ ne tu̱chuta ramuyu, jiryatiy sani jantyama̱ samirya vidye rani̱cha. \v 23 Ni̱tiy jbyeda jidyetyi̱sa̱damura, ni̱ni̱ jiyasayadayu, jiryatiy satuva̱chu̱sa̱damu jibyeda daryaju̱ra. Ti̱ta̱ju̱ jiryi̱nu̱y jiryatiy vuryivaay vu̱tyuva̱chu̱sa̱damura tara, rani̱ ji̱ta ma̱cho̱ variy vu̱jyuuchuvedaju̱ day. \c 15 \s1 Vurya̱ntya jachipiya̱ ranijyu̱ vu̱tyuunu vichi̱ jmu̱tya̱da \p \v 1 Vu̱y ji̱ta jiryatiy vanu̱rya vuryi̱ntumu davyu̱y, vurya̱jachi̱niy vu̱tyeryi̱ diiryo̱vedaju̱ vu̱y, ne vurya̱jachipiya̱ vinu vu̱jecharaju̱. \v 2 Vurya̱ntya jachipiya̱ nu̱ñi ti̱quimusiy, nu̱tyuramusiy vurya̱jchana̱tyaniñi̱ vu̱tyuunu vichi̱, nu̱tyuramusiy, samirya vicha̱daju̱, sa̱tidye vanu̱tya jityuva̱chodamuyu. \v 3 Tapi Crístu jnu̱yada jijye̱ jacharaju̱, ne su̱nu̱yada jijecharaju̱ day, darya nu̱chara ni̱day saparu̱tya̱danchirya jiryatiy su̱teda siva jijye̱: \q1 Raju̱u̱mya̱ rayncha variy rajuura daryaju̱ riñique rañijyu̱ va̱cha yavityiye̱yadamu, jiryatiy jiñijyu̱ riñiquenu̱yada daryantiy. \m \v 4 Tapi ti̱ta̱ju̱ jiryatiy sanu̱tyadeda Ju̱denu ta̱rirya, rani̱ ji̱ta vu̱dyetya̱daju̱ nu̱chara day, ramusityidye vurya̱jachi̱niy tapimusivyu̱y, rani̱ ra̱jmu̱tya vu̱y, vu̱ñuma paru̱y variy riva vu̱yntuyada sa̱jiju̱. \v 5-6 Ju̱denu ji̱ta ni̱tiy datyanusarara tapimusiy jachi̱deda, niquejadata jmu̱tya̱da jarye, sa̱ma̱ sa̱y jiryerya vatajuu jachipiya̱jada, jiryatiy vu̱dyetya Jesucrístumura, ramutiy jirya̱jachipiya̱ ji̱tyojomuju̱ variy, jirya̱tidye jchana̱tyajaya̱sara jidchavu̱ jachipiya̱jadatani̱ Ju̱denu, jiryatiy Vu̱yntyityu̱ Jesucrístu ja̱dyeñi̱. \s1 Ra̱ntyutya̱da ra̱cha ti̱ta̱ju̱ nijya̱nvajyu̱ \p \v 7 Ramuni̱day daryatiy sadiryejada Crístu ntivyu̱y, daryaday vurya̱dirye varintyidyevyu̱y, ra̱tidye jasa̱y Ju̱denuda rivasiy variy. \v 8 Tapi ratyu̱chu jiryiva, jiryatiy savichanu̱yada Crístu Judíyuveda jmu̱tyi̱, vurya̱tidye datya variy si̱tenura saniquejada Ju̱denu, jiryatiy sito̱taniy Crístura Ju̱denu niquejada rijyu̱, Judíyuveda munatyavay. \v 9 Jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi, riñi ra̱jchana̱tyani̱ Ju̱denu varintyi, sa̱ntyutya̱diva, darya nu̱chara ni̱day vu̱myunatyi̱ Davyíbe niquejada: \q1 Ramuni̱ ra̱jchana̱tya nijya̱nvay parudamu ji, jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi, ra̱murra̱y variy yityamu jchana̱tya̱daju̱. \m \v 10 Jasidyentyirya nu̱chara ju̱na̱ntyi: \q1 Jirya̱ntya jchana̱y, nijya̱nvajyuu, Ju̱denu nijya̱nvayjsa̱. \m \v 11 Jasidyerya saniquejadantiy: \q1 Jirya̱ntya jchana̱tyani̱ Vu̱yntyityu̱, nijya̱nvay, jirya̱ntya murra̱y sanijyu̱, vurya̱ntya murra̱y Vu̱jye̱ñijyu̱ nijya̱nvajyuu ti̱ta̱ju̱. \m \v 12 Sabaya̱jada Isayíyasibe jadchiy sanijyu̱ntiy: \q1 Sa̱dipuvay vu̱myunatyi̱ Isayíbe jnutijyu̱u̱musiy ni̱tiy ra̱nubesumichara nijya̱nvajyuu nusu̱yasi̱ju̱, rirya̱nutuchara sa̱jiju̱. \p \v 13 Vuryi̱ndenu ji̱ta ni̱tiy datyadoda nutuyada vu̱y, sa̱ma̱ mu̱chanichara yichana̱yadata jirye, samiy jachipiya̱jadata jarye, jiryetyuva̱chodamu, jirya̱tidye datya jaryivya̱ju̱ra nutuyada, jiryatiy vu̱yntuchara vurye̱ntyutyasa̱da jiju̱, jiryatiy Su̱ntuta jivyanu̱tyaniy vu̱yntuyadamu vu̱y. \s1 Su̱pa̱jada Ju̱denu tu̱chu̱ni̱ Pávurubay \p \v 14 Ray Pávuru, radyetya samirya jiryenchiy, jiryatiy ramu̱chanimya̱ samirya jvaayada jiryedye, rito̱ma̱ ji̱ta jiryedyetya̱da ti̱ta̱ju̱, jiryedyetyanuma jidyirya datyadodaju̱dáyu. \v 15-16 Rañu̱yasiy ra̱ni̱sa̱damu caterava jiryejyu̱ rate, ra̱tidye jachipityataniy jiryentyirya. Ramuni̱ jiryi̱nu̱y sasa̱yada Ju̱denu rivaayadaju̱ra, ra̱tidye vicha Jesucrístu jmu̱tyi̱ rijyu̱, jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi. Ray ju̱renumaya̱ra samitu̱choda, ra̱tidye jnutatya variy Ju̱denumuju̱ riy: Jivyetyi jiyu riy, samivyeñuma jidyiya riy, jiintyasavañuma ti̱ta̱ju̱ jijyu̱ variryi, Yintumusiy. \p \v 17-19 Ramuni̱ ri̱chana̱chara Jesucrístumusiy, Ju̱denujsa̱ jvaayadamusiy, tapi ne vana̱y ntate rañique ranchiy jiryatimyu̱ ne sivaay Jesucrístu rimusiy, rirya̱tidye tuva̱chu nijya̱nvajyuu simu. Sivaayada ji̱ta rimusiy rañiquejadata, rivaayadata jarye, jiryatiy sivaay jivyanu̱yadatara mityamusiy datyadoda, ti̱ttasara jarye, Su̱ntu vanu̱yadata yivaarya, daryasa̱ra̱ju̱ jiryatiy ratyu̱chunumaya̱mu̱mya̱ra samitu̱choda Crístunchiy, Jerusarí̱musiy, Idíricu mucadi sa̱ra̱ju̱. \v 20 Darya jvaayadatani̱, rito̱taniryu̱rya rañi̱ru̱yada, ra̱tidye tu̱chu ruuva, jasityimyu̱y ne rityuva̱chusara tara Crístunchiy didye, rañuma jvaay ratyeryi̱ jvaayadanchara, jiryatiy ru̱ndachara ji̱ta rivasiy Ju̱denu siityari̱vajyu̱. \v 21 Daryatiy ru̱teda nu̱chara: \q1 Rirya̱jnu̱y, jasityi ne tara tu̱chusara sanchiy didye; rityimyu̱ ne tuva̱chu didyerya, riñi̱ ji̱ta ra̱datyara. \s1 Sajachipiya̱jada Pávurubay jiya̱da Rómamuju̱ \p \v 22 Jiryatiy ratyu̱churu̱rya samitu̱choda jasityimyu̱y ne rityuva̱chu didyerya, ramuni̱tiy rachuru̱ya̱ rani, ramutimyu̱ ne rito̱ variy jiryimu didye. \v 23-24 Diye ji̱ta jiryatiy ne tarajna̱y vichajo nu̱day, jirya mucadimu rivaayadaju̱ nu̱day, jadchintyi jiryatiy rito̱ru̱ñu̱yada rajuura nijya̱musiy jiryimu, ramuni̱day ra̱numatiy jiya Espáña mucadimuju̱, raryamiryi̱ru̱y riva Róma, ra̱tidye diryi̱ variy jiryiva. Ra̱numatiy riche taraqui jiryimu, vatajuu vurya̱jchana̱y variy, ravya̱ta jirya̱jpa̱ variy Espáña mucadimuju̱ ray. \v 25 Diye raya Jerusarí̱muju̱, ra̱tidye jtura jmu̱tya̱da Judíyuvedaju̱. \v 26 Tapi riñi jachipiya̱jada samirya Masedóniya mucadimu siityari̱vay, Acáya mucadimu siityari̱vay jarye risa̱ju̱, riñi jachipiya̱jada samiryavidye rirya̱jmu̱tya tarata riy jantyuyadavay, jiryatiy Jerusarí̱mu siityari̱vadyeryi. \v 27 Rijechipiya̱jada samirya jiryatiy ridyivyi daryaju̱ riy. Ne jiryi̱nu̱y Jerusarí̱mu vichavay Judíyuveda jmu̱tya̱da munatya riy, ru̱ntu jiyadaju̱, riñuma ji̱ta ra̱jmu̱tya tarata varintyidyeryi. \v 28 Rañi jto̱taru̱rya jirya sa̱chara Judíyuvedamu, ruumusiy jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi, jiryatiy ra̱jasa̱chara samitu̱choda daryaju̱ ramusiy. Rivasiy ji̱ta raryamiryi̱jadamu ra̱jvi̱ryi̱ jiryimuntiy, jadchiy ji̱ta ra̱jiya variy Espáña mucadimuju̱. \v 29 Varityi ra̱jvi̱ryi̱ jiryimu, radyetya sa̱vichaniy Crístu jaryi samirya variy vu̱jyu̱. \p \v 30 Rayasantate jirye, ratyeryi̱veda, Vu̱yntyityu̱ Jesucrístumusiy, jirya̱ntya jmu̱tyajaya̱sara Ju̱denuva jachiñu̱yadata ray; jiryevya̱ta̱damusintyi jiryatiy sava̱tataniy Ju̱denu Jnutu rata vu̱y, ramusiy jirya̱ntya jiyasanta jidchavu̱ risa̱ni̱ Ju̱denu, rayadaju̱. \v 31 Jirya̱tu̱chu sisa̱ Ju̱denu sa̱tidye jantyuy riva rirya̱jisiy Judéya mucadimu vichavay, jiryatimyu̱ ne siityevadyeryi. Jirya̱jachiñu̱y sivantiy, rirya̱tidye jmutya̱ siityari̱vay samirya jachityavarya jmu̱tya̱da, jiryatiy ra̱jto̱ta Jerusarí̱mu vichavamyura. \v 32 Raju̱ntiy jirya̱jiyasantani̱ Ju̱denu, variñumatiy sa̱va̱tara, ra̱jto̱ ri̱chana̱yadamu jiryimu, ra̱jiituryi̱ variy jiryisa̱. \v 33 Sa̱cha Vuryi̱ndenu jiryisa̱, ni̱tiy sa̱charara samirya vichasa̱da vu̱jyu̱. ¡Darya ra̱chajaya̱sarate variy! \c 16 \s1 Pávurubay mu̱chuvatyaniryi rajuuvay nijya̱nvantyi \p \v 1 Ravya̱ta jirya̱datya nada Vébejyu̱y, vuryi̱tyamutu̱y Crístumu. Nanuvicha Sencréyamu vichanu̱y, Ju̱denu siityari̱vay jmu̱tyanu̱y daryaju̱ nada day. \v 2 Jirya̱dirye samirya Vu̱yntyityu̱mu nada, jiryatiy nu̱ñi Ju̱denu siityari̱vay daryaju̱ vu̱y. Jirya̱ntya jmu̱tya nadantidye, jasicha̱ra̱ju̱tiy nana̱va̱tara, nu̱tyu nani̱mu̱tya̱da ta̱rintyidyeryi rajuuvay nijya̱nvantyidye, rajerye. \p \v 3 Jirya̱mu̱chuvañada Príshcaju̱ntyi, nanuvanu Aquída jarye, jiryatiy risa̱ jvaañu̱y Jesucrístumu daryaju̱ nada. \v 4 Nada ni̱day rañi jteda yadiiy rayadaju̱, nana̱ntyuyada variy riva. Ne vinu ray jtaryu̱y nadiva: ¡Sa̱na̱ntyumya̱ riva! Rijerye jtaryu̱rya, Ju̱denu siityari̱vajyuu jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi. \v 5 Jirya̱mu̱chuvantyiryi Ju̱denu siityari̱vajyuuntiy, jiryatiy rintye̱ryaniy nanurorimyuyu. Jirya̱mu̱chuvantyiñi̱ ravya̱tasi̱ Epenétuntiy, ni̱ni̱day munatya Crístu siityari̱nu Ásiya mucadimu day. \v 6 Jirya̱mu̱chuvañada Maríyaju̱y, tapi nadavitya jvaañu̱yada paru̱cha̱rimyusiy vuryeyadaju̱. \v 7 Jirya̱mu̱chuvañi̱ Antrúnicu, Júdyuta, raryena̱ju̱y, jiryatiy nanuvichanu̱yada tanuvu̱nujovimu risa̱, ru̱nu̱yada nusu̱byimiy samirya nanuna̱cho̱. Nada ji̱ta tuva̱choda simu Crístu ra̱jisiy. \v 8 Jirya̱mu̱chuvantyiñi̱ Jampiriyátuntiy, ravya̱tasi̱ Vu̱yntyityu̱mu daryaju̱ni̱. \v 9 Daryaday jirya̱mu̱chuvantyiñi̱ Jurbánuntiy, vuryisa̱ jvaañu Crístumu, ravya̱tasi̱ Jistáqui jarye sisa̱ju̱. \v 10 Jirya̱mu̱chuvañi̱ Apéde, ni̱ni̱day samirya vadichi̱ Crístumu. Jirya̱mu̱chuvaryi Jaristóburu rorimyu vichavay. \v 11 Jirya̱mu̱chuvañi̱ raryena̱ Jerudyánu. Jirya̱mu̱chuvantyiryi Marsí̱su rorimyu vichavantyi, rityi tuva̱chusara simu Vu̱yntyityu̱ntiy. \v 12 Jirya̱mu̱chuvañada Trijénaju̱y, Trijósaju̱y nadisa̱ju̱, jaryi jváaryú̱y Vu̱yntyityu̱mu daryaju̱ nada. Jirya̱mu̱chuvañada Prísidyaju̱y jarye, jaryi va̱tasanu̱y, jiryatiy nadivaañu̱y jaryi Vu̱yntyityu̱mu. \v 13 Jirya̱mu̱chuvañi̱ Rujínu, jiryatiy jaryi jaryetasi̱ Crístumuju̱ni̱, su̱no̱da jarye, nu̱tyu ri̱no̱da ri̱tay daryaju̱ nada. \v 14 Jirya̱mu̱chuvaryi Jasí̱critu, Vu̱recúntiy jarye, Erímasiy, Patrúbasiy, Jermá̱, vu̱tyeryi̱veda jarye ti̱ta̱ju̱ jiryatiy rivyicha rusa̱. \v 15 Jirya̱mu̱chuvaryi Jidorócovedantiy, Jú̱dya, Nériyu jarye, si̱tyamutu yisa̱ju̱, Odímpa jarye, ti̱ta̱ju̱ jiryatiy rusa̱ vichavaryi, jiintyasavay Ju̱denuju̱ ti̱ta̱ju̱ daryaju̱ riy. \v 16 Jirya̱mu̱chuvay nu̱ñi jirye Crístu va̱ta̱damuyu. Crístu siityari̱vajyuu ti̱ta̱ju̱ mu̱chuvay jirye jirya caterava. \p \v 17 Rayasanta ji̱ta jirye, ratyeryi̱veda, jirya̱jnu̱tya samiy rirya̱jisiyu, rityi datyanu ri̱dchaju̱ datyadoda jiryatiy jiryedyetyara. Ridyetyadodata jivyichataniy tajiñe̱cho̱ju̱ riy tavay, ne rijechipiya̱ vatajuu variñu̱day. ¡Jirya̱janumitye rirya̱jisiy! \v 18 Ne ruvaaryu̱y Vu̱yntyityu̱ Jesucrístujsa̱ nu̱ndye, vinu ridyirya ni̱ru̱charanuma yivaadye. Jadchintyi riquivu̱chunuma jiñiquejadata riy datyi̱sa̱miy, taji niquejadata riquivu̱chu va̱cha vicha̱damuju̱ riy. \v 19 Ra̱ticheñuma ti̱ta̱ju̱ jiryetyuva̱choda, ramuni̱ ri̱chana̱y jiryenchiy; dañuma ravya̱ta jiryejyu̱ jirya̱tidye vicha̱siy datyavay samirya jvaayadaju̱, quivu̱yasa̱ jachityavay jarye jirye̱cha, jiryeñuma jvaarya nicyara̱y. \v 20 Vuryi̱ndenu ji̱ta, ni̱tiy vichataniy samirya vu̱y, mityamusiy sa̱jvatyiñi̱ Satanásiy vurya̱jisiy, vu̱me̱cho̱ma̱ variy Satanásiy vuunuvajyu̱. Samirya ra̱cha jiryejyu̱, Vu̱yntyityu̱ Jesúsmusiy ra̱cha samirya jiryejyu̱. \p \v 21 Samu̱chuvay risa̱ jvaañu Timutévu jirye, Dúsiyu, Jasú̱, Sosípatru jarye jiryatiy raryena̱midyeryi. \v 22 Ramyu̱chuvay Jesucrístumu jirye, ray Térsiyu, jiryatiy Pávuru nu̱tyaniy jirya catera jiryejyu̱ ray. \v 23-24 Samu̱chuvay Cáyu jirye, ni̱tiy dirye jiryorimyu ray, su̱mu̱tyasarantiryi Ju̱denu siityari̱vajyuu jiyuntiy. Samu̱chuvay Erástu jiryentyi, ni̱ni̱ vichasara vicha̱da criquiy jnu̱tyi̱ jiyu; vu̱tyeryi̱ Cuvártu jarye mu̱chuvay jiryentyi. \p \v 25-27 Diye ra̱cha vandate saju̱, ni̱tiy datya vanu̱tya̱da radyetyadodata jirye, jiryatiy ratyu̱chusara Jesucrístunchirya samitu̱choda. Rajuura nijya̱ sa̱ra̱ju̱ ravichasara dutyasara nijya̱nvayjisiy, diye ji̱ta vadicharanuma darya, Ju̱denuju̱ tu̱chuvabe niquejadamu vadicharanuma darya, jiryatiy nu̱chara darya. Ju̱na̱re vichi̱ Ju̱denu jtedamusiy ji̱ta ra̱cha datyasara ti̱ta̱ju̱ nijya̱nvajyuuju̱, rirya̱tidye tuva̱chu variy ramu. ¡Jiñu Ju̱denu, vinu ni̱ vichasara datyara, sanijyu̱ ji̱ta ra̱chajaya̱sarate vandate, Jesucrístumusiy taarye! ¡Darya ra̱chajaya̱sara ju̱na̱reju̱ ti̱ta̱ju̱! \cls Sayanuma Pávuru