\id REV - Yagua NT -Peru 2008 (web -2013) \h Dityadoda \toc1 Dityadoda \toc2 Dityadoda \toc3 Dit \mt1 Dityadoda \c 1 \s1 Dityadoda Jesucrístunchiy \p \v 1 Jiryatirya dityadoda Jesucrístunchiy jiryatiy sasa̱yada Ju̱denura sa̱datyanu Jesucrístu jimyuchechimyirya, nu̱tyura ra̱chasara jiryundamu, nu̱tyura. Sadatyatadeda ji̱ta yipa̱numusiñi̱ jimyuchechiy Juán. \v 2 Ni̱ni̱ tu̱chusara jiyura Ju̱denu niquejada, Jesucrístu tu̱chodantiy, ti̱ta̱ju̱ jiryatiy sadiyada riva. \v 3 Jchana̱tyasi̱ ji̱tani̱ mi̱ni̱tyi niquesara ramu jirya niquejada, satuva̱chusara variy ramu, jiryatiy sanu̱tyanichara Ju̱denu jiyura, tapi ratuudiye̱ñumara rarunda. \s1 Juán nu̱rya catera ruumuju̱ daraju̱ñijyate ji̱tye̱ryanijyo siityari̱vajyuu \p \v 4 Ray Juán rañu̱y jiryejyu̱ra catera jiryatiy jiryevyichasara daraju̱ñijyate ji̱tye̱ryanijyo siityari̱vajyuu Ásiya mucadimu. Ju̱denu jantyutya̱da ra̱cha jiryejyu̱, samiy vichasa̱da jarye risa̱ju̱, simusiy ni̱tiy vichasara diye, savichanu̱yada ta̱rintyi, sa̱jnichara ti̱ta̱ju̱ntiy. Samiy vichasa̱da jiryejyu̱ ruumusintyi danu̱ju̱ñijyate jnutuvedantiy jiryatiy Ju̱denu ma̱sajo tuunu vichavadyeryi. \v 5-6 Samiy vichasa̱da Jesucrístumusintyi jiryatiy si̱tenu tu̱chu̱ni̱. Ni̱ni̱ vichasara diibyimusiy mi̱si̱ munatyantiy, ni̱tiy nusu̱chara riy mucadi ja̱mu nutyityu̱miy ti̱ta̱ju̱. Simuni̱ ji̱ta ni̱tiy va̱tasara vu̱y, jiryatiy sapu̱chara yindaja̱ta vuryivasirya vu̱jyuuchuvedantiy, simu ji̱ta ra̱chajaya̱sara vanda, nusu̱yada jarye ju̱na̱reju̱ risa̱ju̱ ti̱ta̱ju̱, jiryatiy sabachara yinsu̱vyejyu̱ vu̱y, vurya̱tidye jchana̱jeya̱sara sanijyu̱ saja̱y Ju̱denu. ¡Daryanuma ra̱chajaya̱sara taarye! \p \v 7 ¡Jirya̱jnu̱y! Sa̱jnichara nuvachiñube, rirya̱diy ti̱ta̱ju̱ ni̱sityavay variy siva, rijerye jiryatiy richityeda crusitya̱santiñi̱. Mucadi nijya̱nvajyuu ji̱ta ra̱nuvachara variñi̱. ¡Daryani̱day ra̱chasara! \v 8 “Rañi̱ rañi̱cha munatyi̱, tamityi̱ jarye”, su̱tachara Vu̱jye̱ Ju̱denu jiryatiy savichasara diye, savichanu̱yada ta̱rintyi, sa̱jnicharate ti̱ta̱ju̱ jvaaryatentiy. \s1 Juán diyada siva Crístu jiryatiy sadanu̱yada \p \v 9 Ray, Juán, jiryetyeryi̱ jiryatiy radyetyasara jiryisa̱ra paru̱cha̱riy, Ju̱denu nusu̱yada jarye, tapimusiy jachi̱deda Jesús jtyamu jarye risa̱ju̱, rañi vichanu̱yada Pátmusiy jtyatara ra̱tyuumu, jiryatiy ratyu̱chunu̱yada vijyo̱mujachera Ju̱denu niquejada Jesús nchiy. \v 10 Jiituyada rundamu ji̱ta jiryatiy savicha̱da Ju̱denu Jnutu riva, ratyuva̱choda ji̱tara ti̱ niquejada raryudivasiy, saniquejasubeda ji̱ta jaryi, nu̱tyu su̱taru natutya̱. \v 11 Su̱teda ji̱ta: \q1 “Jiryatiy ya̱diy riva, ya̱ma̱ nu̱y catera padyevyara, ya̱jpa̱ variy rachiityari̱vajyuumura, jiryatiy rivyicha Evésumu, Esmírnamu jarye, Pércamomu, Tiyatíramu, Sárdisimyu, Jidadérujiyamu, Davudiséya vicha̱damu jarye risa̱ju̱ ti̱ta̱ju̱.” \p \v 12 Ra̱numityedanumatiy ra̱tidye diy siva ni̱tiy nique riva, radyiyada ji̱ta riva dasiijyu̱ñijyate no̱no̱siiy, órutera. \v 13 Racabyimu ji̱ta savicha̱da nu̱ vanu nu̱tyu nijya̱mi̱ denu daryá, ja̱muca̱ sujatyi̱ savichanu̱yada, jiryatiy puchusara puchunajetya sata̱savu̱mu, jiryatiy óruterajadyerya. \v 14 Su̱no̱jasiy ji̱ta vichanu̱yada jaryi pupajasiy, nu̱tyu richu̱u̱, sani̱siy jarye vicha̱da nu̱tyu jiiday quivaya̱ra. \v 15 Sanumutu ji̱ta vicha̱da nu̱tyu brunsiy, jiryatiy vaniquimusiy vanda dárya, saniquejada jarye suuyada nu̱tyu ra̱nsa ja̱ju̱rya daryá. \v 16 Ni̱ni̱ vicha̱da danu̱ju̱ñijyate jdarichityi̱ yintyityudajyomu, su̱tosiy jarye rasipyataya̱jada jchityitya̱ jimyura, jiryatiy daraju̱y mo̱tárara. Samo̱ ji̱ta danu̱ya̱sara nu̱tyu jiñi̱, vasetuununumatiñi̱. \p \v 17 Radyiyadanumatiy siva, rarye̱yada ji̱ta vadiiryo̱ sanumututuunu. Ni̱ni̱ ji̱ta bayada varirya jintyityuday jomutu rañiy, su̱teda ji̱ta variy riva: “Ne ya̱suvu̱y. Rañi̱ rañi̱cha munatyi̱, tamityi̱ jarye. \v 18 Rañi̱ rañi̱cha jnu̱yada ja̱mi̱ day. Dañuma ravyichanu̱chiy diiñu, diye ri̱nu̱jeya̱sara ju̱na̱reju̱, daryaday ra̱chajaya̱sara. Jasiñuma rimura diiyada yevyi, diijyomuju̱ jarye risa̱ju̱. \p \v 19 Ya̱numa nu̱rya jiryatiy jidyimya̱ riva, jiryatiy rávicha diyentiy, ranchintyi jiryatiy ra̱cha rivasintyi. \v 20 Dutyasaranchiy ji̱ta, jiryatiy jidyi ruuva danu̱ju̱ñijyate jdarichiy rayntyityudajyomu, rivyichasara ri̱pa̱vay rachiityari̱vajyuumu. Jiryatiy jidyi riva dasiijyu̱ñijyate no̱no̱siiy, ravichanu̱yada daraju̱ñijyate ji̱tye̱ryanijyo rachiityari̱vajyuuju̱.” \c 2 \s1 Evésumu vichavamyuju̱ra catera \p \v 1 Ya̱nu̱y caterava simuju̱ ri̱pa̱nu jiryatiy ri̱pa̱jada ruumu rachiityari̱vajyuu Evésumu vichavañi̱: “Daryani̱ su̱tachara ni̱ jiryatiy siricharani̱ danu̱ju̱ñijyate jdarichiy yintyityudajyomu, jiryatiy sarupiñumaya̱ no̱no̱siiy cabyimu, jiryatiy órutera no̱no̱siidyérya: \v 2 Ri̱tay ji̱ta jiryiva: Radyetyatera jiryevyichasa̱da, jiryivaayada paru̱cha̱rimyusiy jarye, tapimusiy jiryejechi̱deda jarye risa̱ju̱. Radyetyantiy jiryatimyu̱ ne jiryejechi̱nityasara riy va̱cha jvaavye, jirye̱ntyasarantiryi rityi jtay raynsu̱byimiyu, dañumamu̱y ne riñi̱chasara day. Jiryedyityanuma̱ quivu̱chuvadyeryi. \v 3 Jiryejechi̱nichara tapimusiy ri̱tyamuyu, netimyu̱ ne jiryepyaru̱y riva rachiityari̱sa̱da. \v 4 Taraqui ji̱ta ri̱tay jiryeyaro̱ju̱, jiryatiy jiryepyaru̱mya̱ riva jivya̱ta̱da rañijyu̱ daryatiy jiryevya̱ta̱da rajo̱ta̱damusiy darya ray. \v 5 Ramuni̱ jirya̱ jachipityara jadchityi jiryejyu̱u̱yada, jirya̱tidye paru̱y variy jijyu̱u̱yadiva, jirya̱jvaacharantirya nu̱tyu jiryivaayada munatya daryantiy. Netimyu̱ ne jiryivaaryu̱y daryá, ra̱jniy jiryimu, ra̱batyara jiryeño̱no̱siiy ravichajomusiy, netimyu̱ ne jirya̱paru̱y darya jvaayadiva ra̱jisiy. \v 6 Rani̱ ji̱ta samirya jiryimu, jiryatiy jirya̱vittyucharara ruvaayada Nicudáyitaveda, daryatiy ra̱vittyuchara rantyidyerya. \v 7 Sa̱ma̱ tuva̱chu tu̱yuti̱ ramu, jiryatiy su̱tachara Ju̱denu Jnutu ruuva rachiityari̱vajyuura. Ra̱sa̱chara ji̱ta vúunú̱mura sa̱tidye turirya jnu̱yadanujo, jiryatiy Ju̱denu jurtamura.” \s1 Esmírnamu vichavamyu̱ju̱ra catera \p \v 8 Ya̱nu̱y caterava simuju̱ ri̱pa̱nu jiryatiy ri̱pa̱jada ruumu rachiityari̱vajyuu Esmírnamu vichavañi̱: “Daryani̱ su̱tachara ni̱ jiryatiy rañi̱cha munatyi̱, tamityi̱ jarye risa̱ju̱ ray, jiryatiy ravyichanu̱yada diiñu, ramyi̱sa̱subeda varintyi. \v 9 Ri̱tay ji̱ta jiryiva: radyetyatera jiryepyaru̱tya̱da, jirye̱ntyuyada jarye, dañuma jiryeñi̱cha jaryi taratavay rimu. Radyetyatentirya rirya̱vityiye̱yadantiy jiryatiy ru̱tachara judíyuvedayu, dañumamu̱y ne riñi̱cha Ju̱denu nijya̱nvay, mitya. Riñi̱cha ji̱ta Satanásitya ji̱tye̱ryanivyedye. \v 10 Ne jirya̱suvu̱rya jiryatiy jirya̱jachi̱niy rayadaju̱yu, tapi sa̱tanuvu̱nutaniy bayantu nutyityu̱riy jiryetyevay yentya̱daju̱. Jirya̱paru̱tya vu̱yaju̱y runda sa̱ra̱ju̱ rivayu. Jirya̱ma̱ jachi̱niy jidyiiyadasa̱ra̱ju̱yu, ra̱sa̱chara variy jiryerya jnu̱yada nuvii. \v 11 Sa̱ma̱ tuva̱chu tu̱yuti̱ ramu, jiryatiy su̱tachara Ju̱denu Jnutu ruuva rachiityari̱vajyuura. Vúunú̱ ji̱tamu̱y ne ra̱datyara javatyasa̱da diiyadamusidye, jiryatiy daraju̱jyu̱ diiyada darya.” \s1 Pércamomu vichavamyuju̱ra catera \p \v 12 Ya̱nu̱y caterava simuju̱ ri̱pa̱nu jiryatiy ri̱pa̱jada ruumu rachiityari̱vajyuu Pércamomu vichavañi̱: “Daryani̱ su̱tachara ni̱ jiryatiy su̱tosiy rasipyataya̱ jchityitya̱ jimyura, jiryatiy daraju̱y mo̱tárara: \v 13 Ri̱tay ji̱ta jiryiva: Radyetyatera jiryevyichajo jiryatiy ravichasara Satanásiy ma̱sajo jasiy. Radyetyatentirya jiryatiy jirye jiriryi̱ra ri̱tya, ne jiryerye̱yada variy rayada, ne vinu rarundamu jiryatiy sabatyeda Antípasibe siityera jachityi̱ rachiityari̱sa̱da jiyadaju̱, Satanásiy vichajomu, jiryetyuunu. \v 14 Radyetyasaratera tara jiryeyaro̱ju̱, jiryatiy rivyichasara jiryequebyimu tavay jiryatiy ru̱resarara Badámubay datyadoda, nu̱tyu sadatyadodatiñi̱ Badácubay sa̱tidye bay ta̱a̱nu̱ nta judíyuveda mo̱mu, rirya̱tidye juuchuvay sanijyu̱ Ju̱denu, jiryatiy riibyedara jmyichara jiryatiy bayantunijyu̱ jnutatyasara darya, ricyadnaveda jarye risa̱ju̱. \v 15 Jasintyi jiryequebyimu riy rityi jiryiryi̱sara daryantirya Nicudáyitaveda datyadodantiy, jiryatiy ra̱vittyuchara darya. \v 16 Ramuni̱tiy jirya̱ma̱ paru̱y riva. Netimyu̱ ne jirya̱paru̱y riva, ra̱jniy varicha̱ra̱ju̱ jiryimu, ra̱jvachara ridcho̱ju̱ darya jvaavye ri̱chityitya̱ta jiryatiy ri̱tosirya. \v 17 Sa̱ma̱ tuva̱chu tu̱yuti̱ ramu jiryatiy su̱tachara Ju̱denu Jnutu ruuva rachiityari̱vajyuura. Ra̱sa̱chara ji̱ta vúunú̱mura pajiitye, jiryatiy dutyasara darya, risa̱ju̱ntiy ra̱sa̱charara ravichu̱siy pupasiy, jasityi nu̱charara vadi jtya, jiryatimyu̱ ne ti̱ datyara, vinu ni̱ jiryatiy su̱mutya̱ra.” \s1 Tiyatíramu vichavamyu̱ju̱ra catera \p \v 18 Ya̱nu̱y caterava simuju̱ ri̱pa̱nu jiryatiy ri̱pa̱jada ruumu rachiityari̱vajyuu Tiyatíramu vichavañi̱: “Daryani̱ su̱tachara Ju̱denu denu jiryatiy jiiday quivaya̱ra ni̱sityi̱ni̱, sanumutu jarye nu̱tyu brunsiy vandanusara. \v 19 Ri̱tay ji̱ta jiryiva: Radyetyatera jiryivaayada, radyetyara jiryevya̱ta̱da, jiryetyuva̱choda jarye, jiryi̱mu̱tya̱da jarye risa̱ju̱, jiryatiy jiryi̱mu̱tyasara riy tavay, jiryejechi̱deda tapimusiy jaryeyu. Tamitya jiryivaayada ji̱ta vichasara jaryinra ramusiy munatyara. \v 20 Dañuma radyetyasaratera tara jiryeyaro̱ju̱, jiryatiy jiryejechi̱nitya nada Jesabédaju̱y, jiryatiy nani̱tachara Ju̱denuju̱ tu̱chunu̱yu. Nanudatyanusara ji̱ta riy rachiityari̱vay, nanucare variy cadnavedamuju̱ riy, bayantunijyu̱ jnutatyasara jmyichara jbyedaju̱ jarye risa̱ju̱ntiy. \v 21 Rache̱yada nada nana̱tidye paru̱y riva jicyadnaveda, ne nanuparu̱ryu̱y ji̱ta jicyadnavediva, mitya. \v 22 Ra̱numa jatya jdiva̱jnuvay ma̱yamu nada, rijerye jiryatiy ricyadnavay nadisa̱ju̱, ra̱jatya paru̱cha̱riy vichasa̱damuju̱ntiryi, netimyu̱ ne rirya̱paru̱y riva nadivaayada. \v 23 Nanudadyeñu jarye ra̱jvedapu̱ryi̱mu̱y, rirya̱datyasara ti̱ta̱ju̱ rachiityari̱vajyuu variy jiryatiy rañi̱ rañi̱cha ni̱tiy va̱tasara rana̱cho̱ ti̱ta̱ju̱ jiryatiy rijechivyimu dutyasara darya, ra̱tidye murichenutanichara nu̱ñi ti̱quimusiy yivaayada murichiryariy. \v 24 Jiryetyevavya ri̱tay jiryatimyu̱ ne richiityari̱ra nanudatyadoda quivu̱yada, jiryatiy ru̱tachara Satanásiy datya̱da nicha̱richiryara, ri̱tatye jiryiva: Ne ra̱barya tara jteda jiryetyuva̱chodaju̱ ranchaju̱. \v 25 Vinu jirya̱ma̱ ju̱riy surra ra̱jiju̱ra jiryatiy jiryimura. \v 26-27 Vúunú̱mu ji̱ta, jiryatiy sivaatyityi tamitya runda sa̱ra̱ju̱ra rivaayada, ra̱sa̱charara nusu̱yada, mucadi ja̱nvay nusu̱yadaju̱, daryani̱ sasa̱yada rajye̱ nusu̱yadaju̱ rirye. Sa̱ma̱ tuva̱chutaniy yivamyuseta riy, daryani̱ ti̱ ma̱tirya caro̱siiy. \v 28 Ra̱sa̱chara ji̱ta ranchaju̱ntiñi̱ ra̱sacharásiy. \v 29 Sa̱ma̱ tuva̱chu tu̱yuti̱ ramu jiryatiy su̱tachara Ju̱denu Jnutu ruuva rachiityari̱vajyuura.” \c 3 \s1 Sárdisimyu vichavamyuju̱ra catera \p \v 1 Ya̱nu̱y caterava simuju̱ ri̱pa̱nu jiryatiy ri̱pa̱jada ruumu rachiityari̱vajyuu Sárdisimyu vichavañi̱: “Daryani̱ su̱tachara ni̱ jiryatiy danu̱ju̱ñijyate Ju̱denu jnutu ti̱ni̱, danu̱ju̱ñijyate jdarichityi̱ risa̱ju̱ni̱. Ri̱tatye jiryiva: Radyetyasaratera jiryivaayada, jiryatiy ru̱tachara jnu̱vye jirye, dañuma jiryeñi̱cha diivye rachiityari̱sa̱damu. \v 2 Jirya̱numa jidyo, jiryi̱nu̱tya̱ta jirya̱tidye suru̱tyaniryi, jiryatiy vadiiryo̱ ma̱cho̱varyi. Radyi daryaju̱ riva jiryivaayada, jiryatimyu̱ ne jiryivaamyu̱y samirya Ju̱denu diyara. \v 3 Ramuni̱tiy jirya̱jachipityara daryatiy jiryi̱mutya̱nu̱yadara, daryaday jiryetyuva̱chodamuntidyerya. Jirya̱jiriryi̱ra, jirya̱paru̱y variy riva yivaayada va̱cha. Tapi netimyu̱ ne jiryi̱nu̱tyaru̱y, ra̱jniy nu̱tyu paranu̱ni̱ jiryeñiya̱resiy jiyaro̱ju̱. \v 4 Jasidye ji̱ta Sárdisiy ja̱nvay cabyimu riy, jiryatimyu̱ ne rimyi̱dodara jichujay. Riñi̱ ji̱ta ra̱rupi pupajay sujatyavay jiryatiy richa̱ra̱ daryaju̱ ramu. \v 5 Vúunú̱ ji̱ta, ni̱ni̱ ra̱jachusara sujay pupajay. Tama̱ ra̱pu̱y jnu̱yada padyevyasirya si̱tya, tama̱, ra̱datyasara rajye̱tyuunu variñi̱, su̱pa̱vatyuunu jarye risa̱ju̱. \v 6 Sa̱ma̱ tuva̱chu tu̱yuti̱ ramu jiryatiy su̱tachara Ju̱denu Jnutu ruuva rachiityari̱vajyuura.” \s1 Jidadérujiyamu vichavamyuju̱ra catera \p \v 7 Ya̱nu̱y caterava simuju̱ ri̱pa̱nu jiryatiy ri̱pa̱jada ruumu rachiityari̱vajyuu Jidadérujiyamu vichavañi̱: “Daryani̱ su̱tachara Ju̱denuju̱ jiintyasi̱ jiryatiy si̱tenu niquera dañi̱. Simu ji̱tara Davyíbe nusu̱jyo yevyi. Jiryatiy samuttasarára tara, ne vana̱y ti̱ mutanura, daryadantyi jiryatiy samutanusarára tara, ne vana̱y ti̱ muttantirya. \v 8 Ri̱tay ji̱ta jiryiva: Radyetyatera jiryivaayada. Jirya̱jnu̱y, rabechara yajiju̱ra rorijyu̱ muttasara, jiryatimyu̱ ne vana̱y ti̱ mutanura, tapi dañumamu̱y ne vanu̱vye jirye, jiryechiityari̱jada ji̱tara rañiquejada day, ne jiryerye̱yada variy ri̱tya jiyada. \v 9 Jirya̱jnu̱y, ra̱sa̱y jiryimuju̱ riy Satanásitya ji̱tye̱ryanivye tevay, jiryatiy riñi nta judíyuvedayu, dañumamu̱y ne riñi̱cha Ju̱denu nijya̱nvay, mitya. Mitya riñi quivu̱chuyu. Jirya̱jnu̱y, ra̱jti̱taniy jiryimu riy jasicha̱ra̱ju̱tiy rirya̱jadasiñu jiryeñumutu tuunuyu, rirya̱datya varirya jiryatiy ravya̱tasara jirye. \v 10 Jiryatiy jiryeryiryi̱ra rañiquejada, jirya̱tidye jachi̱niy tapimusiyu, ramuni̱ ra̱bachara jantya̱da rundajisiy jirye, jiryatiy ra̱jti̱sara ti̱ta̱ju̱ mucadimu vichavajyu̱, ra̱tidye jantyasara variryi. \v 11 Ra̱jnichara ji̱ta varenu. Jirya̱ma̱ bachara samirya jiryatiy jiryimu dárya, sañuma so̱vay ti̱ jirya̱jisirya jiñuvii. \v 12 Vúunú̱ ji̱ta ra̱bachara nu̱tyu ju̱tuvu̱ Ju̱denunijyu̱ jachipiya̱jomu, ne sa̱sipyatay ravimusiñu̱day. Ra̱nu̱chara simuntirya Ju̱denu jtyantiy, savicha̱da jtya jarye risa̱ju̱, jiryatiy vadi Jerusarí̱ jtyatárara, jiryatiy ra̱jmusasara jarichuvimusiy. Sa̱jmutya̱sara ji̱tara ri̱tyantiy jiryatiy vadi jtya dárya. \v 13 Sa̱ma̱ tuva̱chu tu̱yuti̱ ramu jiryatiy su̱tachara Ju̱denu Jnutu ruuva rachiityari̱vajyuura.” \s1 Davudiséyamu vichavamyu̱ju̱ra catera \p \v 14 Ya̱nu̱y caterava simuju̱ ri̱pa̱nu jiryatiy ri̱pa̱jada ruumu rachiityari̱vajyuu Davudiséyamu vichavañi̱: \p “Daryani̱ su̱tachara jto̱tani̱ ni̱tiy vichasara vijyo̱mujache tu̱chu̱ si̱tenu, jiryatiy su̱ndejadara Ju̱denu ju̱dejada. \v 15 Ri̱tay ji̱ta jiryiva: Radyetyatera jiryivaayada, jiryatimyu̱ ne jiryeñi̱chasara sudovay, daryantyamu̱y ne jiryeñi̱chasara vaniquivay. ¡Nu̱tyu ratya̱ju̱ jirye̱chasara sudovay, varimyata vaniquivay! \v 16 Jiryatiy jirye̱chasara mitya vano̱vay, ra̱yaniye̱yasuminta ri̱tosiy jirye. \v 17 Jiryatiy jiryi̱tay: ‘Jaryi taratavay nu̱ñi̱cha, nu̱dyeryeda rajuura tara, ne ra̱su̱tye tara nu̱dyimusiñu̱day’, ramuni̱ ne jiryedyetya nu̱ñi̱cha jantyuyadavay, jantyutyavay, ne taratavay, ni̱sipyuryimyi, sidyavu̱miy jarye risa̱ju̱ ti̱ta̱ju̱. \v 18 Radyetyanusara jirye jirya̱ta̱ryu̱chara rimusirya óru jiryatiy jiidatya jantyasarara, jirya̱tidye vichasara si̱tenu jaryi taratavay. Jirya̱ta̱ryu̱chara rimusirya sujay pupajantyi, jirya̱tidye jachusará yivara, ne rirya̱diy nijya̱nvay variy riva jirye sidyavu̱venu jvajadasara nu̱day. Jirya̱ta̱ryu̱charantirya ni̱sindo jiñi̱simyuju̱ntiy, jirya̱tidye jnu̱yasumiy vanda rivasintyi. \v 19 Radyetyanusara ji̱ta musiye̱yadata riy ti̱ta̱ju̱ ravya̱tavay. Ramuni̱tiy jirye̱cha vani̱ravay, jirya̱tidye paru̱y riva yivaayada vano̱nura. \v 20 Jirya̱jnu̱y, raryanichara rorijyu̱mu, rañatuchara jadchiy, jiryatiy rajeryu̱y daryaju̱ jiryimu. Mi̱ni̱tyi tuva̱chusarára rañatuyada, samutta variy ra̱jiju̱ra rorijyu̱, ra̱jay simu variy, ra̱tidye jmyi variy sisa̱, sa̱jmyi variy risa̱ntidye. \v 21 Ra̱sa̱chara ji̱tani̱ vúunú̱, sa̱tidye ma̱sa nusu̱ñu risa̱, ravyuudodanumatiy daryá, ramya̱sa̱da rajye̱ ma̱sajomu variy, jasityi raynsu̱chara diye sa̱ra̱ju̱. \v 22 Sa̱ma̱ tuva̱chu tu̱yuti̱ ramu jiryatiy su̱tachara Ju̱denu Jnutu ruuva rachiityari̱vajyuura.” \c 4 \s1 Ju̱denunijyu̱ baya̱jada jarichuncha \p \v 1 Rivasiy ji̱ta ri̱nu̱yada, radyiyada variy riva rorijyu̱ muttasara jarichumu. Niquejada ji̱ta, jiryatiy ratyuva̱choda jo̱ta̱dara nu̱tyu su̱taru natutya̱, rani jteda variy rivantiy: “Ya̱numa jasumiy jiyuju̱, ra̱tidye dityanu jiirya jiryatiy ra̱chasara jiryavasiy.” \p \v 2 Varicha̱ra̱ju̱ ratyi̱tuyada ri̱ntumu, radyiyada variy riva nutyityu̱ ma̱sajo jarichujache, savicha̱da ma̱si̱ rancha. \v 3 Ma̱si̱ ji̱ta vicha̱da nu̱tyu ravichu̱, jaryi samiy vandanu̱. Savichanu̱yada ji̱chu sama̱sajo ju̱ro̱, nu̱tyu vasunu̱ nu̱ya̱ra. \v 4 Nutyityu̱ ma̱sajo ju̱ro̱, ravichanu̱yada daraju̱y vu̱yaju̱jyo ma̱sajontiy, dajyoju̱yu ranchaju̱, jasityi rimya̱sa̱da daraju̱y vu̱yaju̱y rimyityumiy, dañuju̱yu rinchaju̱, jiryatiy pupajatyavaryi, órutera nuviitavay jarye risa̱ju̱ riy. \v 5 Nutyityu̱ ma̱sajomusiy ji̱ta rasipyatesubeda ra̱duya̱ra, niquejada jarye, ru̱vatarya jarye risa̱ju̱. Ranu̱yada ji̱ta dasiijyu̱ñijyate no̱no̱siiy jiidatyara, ma̱sajo mo̱mu, jiryatiy riñi̱cha danu̱ju̱ñijyate Ju̱denu jnutumiy. \v 6 Nutyityu̱ ma̱sajo mo̱mu ravicha̱da mityo̱, nu̱tyu nuvatusumanta daryá. Ma̱sajo cabyimu ji̱ta, ru̱ro̱ jarye risa̱ju̱, rivyicha̱da dañuju̱yu jnu̱vye, rajuura ni̱sityavay rimyo̱vayu, riryudiva jarye. \v 7 Jnu̱vye munatyi̱ vicha̱da nu̱tyu nibyisuma, danu̱ju̱jyu̱ vicha̱da nu̱tyu voca, mu̱nvajyu̱ nu̱tyu nijya̱mi̱ mo̱ti̱, dañuju̱yuju̱ vicha̱da nu̱tyu vavyetyusuma ji̱naya̱. \v 8 Dañuju̱yu jnu̱vye ji̱ta vichanu̱yada nu̱ñi ti̱quimusiy taraquinijyate nipya̱tavay, rajuura ni̱sityavay yiro̱ riy, rivyimu jarye risa̱ju̱. Ju̱daca̱, nuporaca̱ jarye ne ripyaru̱ryu̱yada riva niquejada: “Jiintyasi̱, jiintyasi̱, jiintyasi̱ sani̱cha Vu̱yntyityu̱ Ju̱denu, ti̱ta̱ju̱ jvaaryataarye ni̱tiy vichanu̱yadate, ni̱tiy vichasara diyete, ni̱tiy ra̱jnijeya̱saratentiy.” \p \v 9-11 Riche̱yadanumatiy jnu̱vyerya vandadoda, samiy jvadicha̱da jarye, jchana̱tya̱da jarye risa̱ju̱ ni̱ nutyityu̱ ma̱sajomu ma̱si̱, ni̱tiy vichajaya̱sara ju̱na̱reju̱, varicha̱ra̱ju̱ntiy rirye̱yada daraju̱y vu̱yaju̱y rimyityumiy, dañuju̱yu rinchaju̱, rirye̱yada satuunu ma̱sajomu ma̱si̱ ni̱tiy vichajaya̱sara ju̱na̱reju̱, rijetyaja̱ra jiñuvii ma̱sajo mo̱mu, riñiquesa̱deda variy: “Jiñi ji̱ta sami̱ Nutyityu̱, Nu̱ñi̱ndenu, ya̱tidye jmutya̱ra vanda, samiy jvadicha̱da jarye, vanu̱yada jarye ti̱ta̱ju̱ risa̱ju̱, jiryatiy yindejada ti̱ta̱ju̱ra, jivya̱ta̱damusiy ji̱ta ravichasara ti̱ta̱ju̱, yindejada daryaju̱ra.” \c 5 \s1 Catera siichunusara jiryatiy Carni̱ru mutta̱dara \p \v 1 Radyiyada ji̱ta variy ma̱si̱ nutyityudamyu riva catera siichunusara, jiryatiy nu̱chara ravimusiy, rarudivasiy jarye risa̱ju̱. Ravichanu̱yada samiy mutanusara, daraju̱ñijyate mutanuta̱ta mutanusara dárya. \v 2 Radyiyada ji̱ta siva Ju̱denu jpa̱nuntiy, jaryi vanu̱rya, jiryatiy saniquejasubeda: “¿Chi̱ra rasa̱ra̱ catera siichunusara muttasa̱da, chi̱? ¿Chi̱ra rasa̱ra̱ rarotyasa̱da ramutanuta̱, chi̱?” \v 3 Ne savichanu̱yada ti̱ jarichumu vichi̱, dantyamu̱y ne mucadimu vichi̱, ne vinu mucadi jariy vichi̱, chi̱ta ra̱muttara catera, dantyamu̱y ne sasa̱ra̱ra nu̱yada ravimu. \v 4 Ri̱na̱yada ji̱ta jaryi variy, jiryatimyu̱ ne richeryeda ti̱ chi̱ta ra̱muttara catera, dantyamu̱y ne su̱nu̱yadasa̱ra̱ ravimu. \v 5 Jadchiy ji̱ta su̱teda ti̱qui rimyityumiy tenu riva: “Ne ya̱ju̱na̱y. Ya̱jnu̱y, savuunuma̱ Nibyisuma, jiryatiy Judá ju̱riiñuti̱ni̱, jiryatiy Davyíbe musi̱ntiñi̱, savuunuma̱ra sa̱tidye rotyara catera mutanuta̱, jiryatiy daraju̱ñijyatera, sa̱tidye mutta varirya.” \p \v 6 Radyiyada ji̱ta variy siva carni̱ru denu, saraniy nta nu̱tyu batyi̱ rajache nutyityu̱ ma̱sajo, dañuju̱yu jnu̱vye parudamu jarye, rimyityumiy parudamu jarye savicha̱da risa̱ju̱. Savicha̱da carni̱ru davu̱ju̱ñijyate tu̱yuvu̱ti̱, dasijyu̱ñijyate ni̱sityi̱ jarye risa̱ju̱ni̱, jiryatiy danu̱ju̱ñijyate Ju̱denu jnutumidyeryi, jiryatiy su̱pa̱sara Ju̱denu ti̱ta̱ju̱ mucadimu vichavavya riy. \v 7 Saya̱da ji̱ta Carni̱ru variy, sireda ma̱si̱ nutyityudajyomusirya catera siichunusara yimuju̱. \v 8 Siredanumatiy carni̱rura catera, rirye̱yada ji̱ta dañuju̱yu jnu̱vye satuunu variy, daraju̱y vu̱yaju̱y rimyityumiy, dañuju̱yu ranchaju̱ rusa̱ju̱. Rivyichanu̱yada nu̱ñi ti̱qui quitárati̱, ju̱no̱siityavay jarye risa̱ju̱ riy, jiryatiy óruterara, vu̱rudi juru rupachara tara, jiryatiy ravichasara nta Ju̱denu siityari̱vajyuu joráyada sanijyu̱. \v 9 Rimyurra̱yada ji̱ta jnu̱vye rimyityumityara vadi murra̱yada jiryatiy ru̱tachara: “Jiñi ji̱ta sarye jiryedara catera, ramutanuta̱ muttasa̱dantiy, jiryatiy jibetyeda, jitye̱ryu̱myu̱y Ju̱denuju̱ riy nijya̱nvay jaryedontiy jiryatiy ti̱ta̱ju̱ mucadimu vichavaryi, ti̱ta̱ju̱ tajichivye, ti̱ta̱ju̱ jaryedo niquevay, rajuura ju̱riiñutavay jarye risa̱ju̱ ti̱ta̱ju̱ riy. \v 10 Jibetyedamusiy ji̱ta jitye̱ryu̱yada riy, ya̱tidye bachara yinsu̱vyejyu̱ riy, rirya̱tidye jchana̱jeya̱sara sanijyu̱ Vuryi̱ndenu, rirya̱nusu̱chara variy mucadinchantiy.” \p \v 11 Radyiyada ji̱ta variy ruuva rajuuvay Ju̱denu jpa̱vay, ratyuva̱chodantirya riñiquejada nutyityu̱ ma̱sajo ju̱ro̱ntiy, jnú̱vye ju̱ro̱ jarye, rimyityumiy ju̱ro̱ jarye risa̱ju̱ ti̱ta̱ju̱. Rivyicha̱da jpa̱savay jaryi rajuuvay, vara̱nca vara̱nca jiyadaju̱ jaryi. \v 12 Riñiquejasumiya̱jada ji̱ta: “Sasarye ji̱ta Carni̱ru batyi̱ mi̱si̱ra, sa̱tidye jmutya̱ra nusu̱yada, tarati̱ vicha̱da, datya̱da, vanu̱yada, samiy jvadicha̱da, vanda, jchana̱tya̱da jarye risa̱ju̱ ti̱ta̱ju̱.” \p \v 13 Ratyuva̱choda ji̱ta varintyiryi ju̱desavay ti̱ta̱ju̱ntiy, jiryatiy jarichumu vichavaryi, mucadimu vichavay, mucojariy vichavay, ja̱mu na̱vamu vichavay jarye, ti̱ta̱ju̱ jiryatiy rivyichasara ju̱desavay, ratyuva̱choda ji̱tara riñiquejada jiryatiy riñiquenu̱yada: “Simuju̱ ni̱ ji̱ta jiryatiy nutyityu̱ ma̱sajomu ma̱si̱ni̱, Carni̱rumuntiy sisa̱ju̱ ra̱chajaya̱sara jchana̱tya̱da, samiy jvadicha̱da, vanda, nusu̱yada jarye ti̱ta̱ju̱ ju̱na̱reju̱.” \p \v 14 Rimyutuchoda ji̱ta dañuju̱yu jnu̱vye variy: “Daryani̱day ra̱chasara ti̱ta̱ju̱.” Rirye̱yada rimyityumiy satuunu varintyi, rirya̱dasidyoda ji̱ta sana̱cho̱ju̱yu. \c 6 \s1 Daraju̱ñijyate mutanuta̱ \p \v 1 Jadchiy ji̱ta radyiyada siva Carni̱ru, sarotya̱dara taraqui mutanuta̱ jiryatiy daraju̱ñijyate mutanuta̱ ravicha̱da cateramu. Radyiyada ji̱ta variy siva ti̱qui jnu̱vyetyenu, ratyuva̱chodantirya jiryatiy saniquejada nu̱tyu ru̱vatarya niquejadata: “¡Ya̱numa jiya!” \v 2 Radyiyada ji̱ta variy siva cavañu vaparu̱, sama̱sa̱da vanu ca̱nu̱ti̱ sancha. Ti̱ sa̱yadani̱ra nuvii, saya̱da ji̱ta vúunú̱ variy, sa̱tidye vuunusarantiy. \p \v 3 Sarotyanumatiy Carni̱rura daraju̱jyu̱ mutanuta̱, ratyuva̱choda ji̱tara danu̱ju̱jyu̱ jnu̱vye tenu niquejada: “¡Ya̱numa jiya!” \v 4 Sasipyateda ji̱ta variy sataryi̱ cavañuntiy, jiryatiy ru̱na̱ñuni̱. Su̱mutya̱jada ji̱ta sancha ma̱si̱ra sa̱tidye so̱varya samiy vichasa̱da mucadimusiy, rirya̱tidye jvatyi mucadi ja̱nvayu, ti̱ sa̱yada ja̱muday jchityitya̱ variñi̱. \p \v 5 Sarotya̱danumatiy Carni̱rura mumuri̱ju̱ catera mutanuta̱, ratyuva̱choda ji̱ta mumuri̱ju̱ra jnu̱vye tenu niquejadantiy: “¡Ya̱numa jiya!” Ri̱nu̱yada ji̱ta, radyiyada variy siva cavañu vadacunañu, ravicha̱da saranta̱ sancha ma̱si̱ jomu. \v 6 Ratyuva̱choda ji̱ta varirya nu̱tyu niquejada nta, dañuju̱yu jnu̱vye cabyimusiy, jiryatiy su̱teda: “Taraqui quinu jaruusiy tarundaqui jvaayada murichirya, varimyata mumuri̱ quinu variiñu tarundaqui jvaayada murichiryantiy. Ni̱ja̱ ji̱ta, buya̱ jarye, ne ya̱javatyara.” \p \v 7 Sarotya̱danumatiy Carni̱rura daryaju̱yuju̱ mutanuta̱, ratyuva̱choda ji̱tara saniquejada dañuju̱yuju̱ jnu̱vye tenu, jiryatiy su̱teda: “¡Ya̱numa jiya day!” \v 8 Ri̱nu̱yada ji̱ta, radyiyada siva cavañu variy, mitya ruuche̱. Savicha̱da sancha ma̱si̱ Diiyada jtyati̱, sasiityari̱nu jarye vicha̱da Diijyo jtyati̱. Ti̱ sa̱yada variy nadara nana̱tidye jvaryi nijya̱nvay rata, jchityitya̱, jachi̱jada, jdiva̱jada, jmyirya jarye risa̱ju̱. Nu̱ñi dañuju̱yu nijya̱nvamyusiy ru̱veda nu̱ñi ti̱qui rata. \p \v 9 Sarotya̱danumatiy Carni̱rura tadajyoju̱ catera mutanuta̱, radyiyada Ju̱denunijyu̱ rupajyojariy ruuva nijya̱nvay bayanumiy rityi batyeñu̱yada Ju̱denu niquejada jiyadaju̱, jityu̱choda jiyadaju̱ntiy, jiryatiy richiityari̱jadani̱ Ju̱denu. \v 10 Riñiquejasubeda ji̱ta jaryi variy: “Nu̱yntyityu̱, Jaamyi, Jiintyasi̱, Si̱tenu jvaarya, ¿nu̱tyeryivye sa̱ra̱ju̱mu̱y ne ya̱murichenutaniy nu̱betyeda nudaja̱ murichirya mucadimu vichavamyu, nu̱tyeryivye?” \v 11 Ti̱ ji̱ta sa̱yada variy rirya sujay pupajay, satu̱choda variy ruuva: “Jirya̱jiituy taraquiju̱ munatya, jasicha̱ra̱ju̱tiy ribetyemyu̱ jiryetyevay siityari̱vajyuu, jiryetyeryi̱veda jarye jiryatiy rirya̱batye Ju̱denu niquejada jiyadaju̱, nu̱tyu jirye daryá.” \p \v 12 Sarotya̱danumatiy Carni̱rura taraquinijyateju̱ catera mutanuta̱, ri̱nu̱yada ji̱ta, radyiyada variy riva jiryatiy ravichanu̱yada muco siityeya̱jada jaryi variy, jiñi̱ jarye dacuyada nu̱tyu sujay vadacujay, sati̱tuyada jarimyuni̱ ruuna̱jyu̱ nu̱tyu nudaja̱. \v 13 Jdarichiy ji̱ta rubeda jarichumusiy mucadincha, nu̱tyu raju̱u̱ya̱ ni̱nsijyo vadijo, ja̱mu riicho janumityaja̱jadamusiy. \v 14 Jarichu jarye siichudoda variyu, nu̱tyu rasiichudodatiy caterayu, rasiquityaja̱jada musiquivicha̱ jivyichajomusiy, rara̱tyuu jarye risa̱ju̱ varintyi. \v 15 Musiy vudiquivimu, ravichu̱suma tuunu jarye, ridyutya̱da ja̱mu nutyityu̱miy variyu. Japuveda, su̱tarumiy nutyityu̱miy, jaryi taratavay, vanu̱vye, muchechimyi, jijyu̱ jvaavye jarye ti̱ta̱ju̱, ridyutya̱da ji̱ta variyu. \v 16 Ru̱teda variy siva ravichu̱suma, musiquiva jarye: “¡Ya̱numa ju̱u̱y nu̱yncha, ya̱tidye dutya nu̱y samo̱musiy ni̱tiy nutyityu̱ ma̱sajomu ma̱si̱, carni̱ru nique̱yadajisiy jarye risa̱ju̱quii! \v 17 ¡Riti̱ma̱ daryaju̱ sanique̱yada rundasuma, ne ti̱ ra̱jachi̱nityara quii!” \c 7 \s1 Irayénuveda tevay jiryatiy nu̱chavaryi \p \v 1 Jadchiy ji̱ta rivasiy ti̱ta̱ju̱, radyiyada ruuva dañuju̱yu Ju̱denu jpa̱vay, riryadeda mucadi su̱tyeryava, jiryatiy daryaju̱yu su̱tyerya darya, jasityi ruredara daryaju̱yu riicho, rañuma duye̱ mucadincha, dantyamu̱y ne ja̱dutuuvya, dantyamu̱y ni̱nuva. \v 2 Radyiyada ji̱ta siva Ju̱denu jpa̱nuntiy, jiryatiy samu̱ti̱jada jiñi̱ mu̱ti̱jomusiy. Jasiy ravicha̱da nu̱tya̱ simu Ju̱denu jnu̱ñu nijya̱nvay nu̱cha̱daju̱. Saniquejasubeda ji̱ta ruuva dañuju̱yu Ju̱denu jpa̱vay rityi jmutya̱jadara Ju̱denu jteda, rirya̱tidye javatyara mucadi, ja̱mu na̱va jarye risa̱ju̱. \v 3 Su̱teda ji̱ta Ju̱denu jpa̱nu variy ruuva: “Ne jirya̱javatyara mucadi, dantyamu̱y ne ja̱mu na̱va, ne vinu ni̱nu, netimyu̱ ne nu̱ñu̱chara Vuryi̱ndenuju̱ riy samuchechimyi jimyo̱va ti̱ta̱ju̱ didye.” \p \v 4 Ratyuva̱choda ji̱ta sasaradoda riy jiñu̱vye, rivyicha̱da taraqui pacha vara̱nca vaduy, daryaju̱yu vu̱yaju̱y vara̱nca rinchaju̱, daryaju̱yu vara̱nca rinchaju̱ntiy. Rivyicha̱da ji̱ta Irayénuveda ju̱riiñu tevay ti̱ta̱ju̱. \v 5 Judá ju̱riiñumusiy rivyichanu̱yada nu̱chavay taraqui vu̱yaju̱y vara̱nca, daraju̱y vara̱nca rinchaju̱, daryaday Rubénu ju̱riiñumusintyi taraqui vu̱yaju̱y vara̱nca, daraju̱y vara̱nca rinchaju̱ntiy. \v 6 Áseru ju̱riiñumusiy rivyichanu̱yada taraqui vu̱yaju̱y vara̱nca, daraju̱y vara̱nca rinchaju̱ntiy, daryaday Nejtadí ju̱riiñumusintyi taraqui vu̱yaju̱y vara̱nca, daraju̱y vara̱nca rinchaju̱ntiy, Manasésiy ju̱riiñumusiy jarye taraqui vu̱yaju̱y vara̱nca, daraju̱y vara̱nca rinchaju̱. \v 7 Simeyó̱ ju̱riiñumusiy rivyichanu̱yada taraqui vu̱yaju̱y vara̱nca, daraju̱y vara̱nca rinchaju̱, daryaday Devyí ju̱riiñumusintyi taraqui vu̱yaju̱y vara̱nca, daraju̱y vara̱nca rinchaju̱ntiy, Isacáru ju̱riiñumusiy jarye taraqui vu̱yaju̱y vara̱nca, daraju̱y vara̱nca rinchaju̱. \v 8 Sabunó̱ ju̱riiñumusiy rivyichanu̱yada taraqui vu̱yaju̱y vara̱nca daraju̱y vara̱nca rinchaju̱, daryaday Jusíy ju̱riiñumusintyi taraqui vu̱yaju̱y vara̱nca daraju̱y vara̱nca rinchaju̱ntiy, Myi̱ja̱mí̱ ju̱riiñumusiy jarye taraqui vu̱yaju̱y vara̱nca, daraju̱y vara̱nca rinchaju̱ risa̱ju̱ ti̱ta̱ju̱. \s1 Nijya̱nvajyuu jiryatiy rivyichanu̱yada pupajay sujatyavay \p \v 9 Jadchiy ji̱ta ri̱nu̱yada, radyiyada ruuva nijya̱nvajyuu jiryatimyu̱ ne vana̱y ti̱ saranumu̱yadasa̱ra̱ riy. Rivyicha̱da ti̱ta̱ju̱ mucadimusiy, ti̱ta̱ju̱ ju̱riiñumusiy, ti̱ta̱ju̱ nijya̱nvamyusiy, ti̱ta̱ju̱ niquejada niquevamyusiy jarye risa̱ju̱ ti̱ta̱ju̱. Riryadeda ji̱ta pupajatyavay nutyityu̱ ma̱sajo tuunu, Carni̱ru tuununtiy, rureda ji̱tara pa̱chi̱vi̱ jijyomuntidye. \v 10 Riyaro̱vaya̱jada ji̱ta variy: “Jantyutya̱da ji̱ta simu nutyityu̱ ma̱sajomu ma̱si̱, Carni̱rumu jarye sisa̱ju̱.” \p \v 11 Ju̱denu jpa̱vajyuu ji̱ta, jiryatiy riryadeda Nutyityu̱ ma̱sajo ju̱ro̱, rimyityumiy ju̱ro̱ jarye, jnu̱vye ju̱ro̱ jarye risa̱ju̱, rirye̱yada ji̱ta jimyo̱ta, rirya̱dasidyoda ji̱ta sanijyu̱ Ju̱denu variyu. \v 12 Ru̱teda ji̱ta siva: “Daryani̱ ra̱chasara ti̱ta̱ju̱. Samiy baya̱jada jiñijyu̱, vanda, datya̱da, jchana̱tya̱da, samiy jvadicha̱da, nusu̱yada, vanu̱yada jarye risa̱ju̱, ti̱ta̱ju̱ ra̱chajaya̱sara ju̱na̱reju̱ jiñijyu̱ Nu̱ñi̱ndenu. Daryani̱ ra̱chasara ti̱ta̱ju̱.” \p \v 13 Sitaja̱doda ji̱ta ti̱qui rimyityumiy tenu varirye: “Jivye pupajatyavay, ¿chavarya riñi̱cha day, chavay? ¿Tesiñuma varintyiryi, tesiy?” \v 14 Ri̱mutya̱jada variñi̱: “Jiiñi ji̱ta datyara, Jaamyi.” Su̱teda ji̱ta variy riva: “Riñi riñi̱cha nijya̱nvay jiryatiy riryabedara ja̱mu paru̱cha̱riy runda, ripyu̱yada ji̱tara jichujay, ribyuyada variy Carni̱ru nudaja̱tara. \v 15 Ramuni̱ rivyichasara Ju̱denu ma̱sajotuunu, ruvaachara sanijyu̱ jachipiya̱jovimu jijyu̱, ju̱daca̱, nuporaca̱ jarye. Sa̱canuvu̱nusara nutyityu̱ ma̱sajomu ma̱si̱ variy jasiryi. \v 16 Ne rirya̱datyasarara jachi̱jada nu̱day, dantyamu̱y ne jchu̱mu̱yada, dantyamu̱y ne sa̱javatya jiñi̱ riy, ne vinu rirya̱paru̱tyasara vindyajareyu. \v 17 Sa̱jnu̱tyasara Carni̱ru daryaju̱ riy, jiryatiy savichasara nutyityu̱ ma̱sajojache, sa̱mutay variy jnu̱yadaja̱ pundejomuju̱ riy, sa̱pu̱chara Ju̱denu variy rimyo̱vasirya ru̱na̱ya̱ ti̱ta̱ju̱.” \c 8 \s1 Daraju̱ñijyate mutanuta̱nchiy, vu̱rudijuru rupajyonchiy jarye \p \v 1 Sarotya̱danumatiy Carni̱ru daraju̱ñijyateju̱ra catera mutanuta̱, rindasa̱da ti̱ta̱ju̱ jarichumu vichavay rata̱savu̱ jórasa̱ra̱ju̱. \v 2 Radyiyada variy ruuva danu̱ju̱ñijyate Ju̱denu jpa̱vay jiryatiy riryadeda Ju̱denu tuunu. Ti̱ sa̱yada variy nu̱ñi ti̱quira su̱tarumiy natutya̱. \p \v 3 Siti̱jada ji̱ta nu̱ Ju̱denu jpa̱nuntiy, saradeda ji̱ta Ju̱denunijyu̱ vu̱rudijuru rupajyotuunu, órutera rupapye̱ simu. Ti̱ sa̱yada jasiy rajuura vu̱rudijuruni̱, sa̱tidye jaryenu Ju̱denu siityari̱vajyuu joráyadatara, sa̱tidye jnutatya variy Ju̱denunijyu̱ rupajyomura, jiryatiy óruterara, jiryatiy Ju̱denu mo̱mura. \v 4 Vu̱rudi juru nuvachiy ji̱ta jasubeda Ju̱denu jpa̱nu jomusiy yimuju̱, sasiityari̱vay joráyadata jaryenusara. \v 5 Samu̱chadeda ji̱ta Ju̱denu jpa̱nu varirya rupapye̱ jiidatya, jiryatiy rupajyomusirya, sajatya̱da variy mucadinchaju̱ra. Ramusiy ravichanu̱yada ji̱ta rú̱vatarya, niquejada, ra̱duya̱ra, muco siityeya̱jada jarye risa̱ju̱. \s1 Su̱tarumiy natutya̱nchiy nu̱chara \p \v 6 Danu̱ju̱ñijyate jpa̱savay ji̱ta, jiryatiy natutya̱tavaryi, riñi jdutya ravimu nuvodaju̱ variyu. \v 7 Sanuvoda ji̱ta munatyi̱ jpa̱savatyenu jiñatutya̱vimu, ru̱boda variy jarichumusiy jatyasara, nu̱tyu sudodiichiy muriyu̱juu jiidatya, nudaja̱ta jaryenusara. Mumuri̱ mucaditeramusiy, rarupamyu̱yada ji̱ta tateraqui ti̱ta̱ju̱ ru̱co̱siy, mumuri̱ ni̱nuteramusiy jarye, rupamyu̱yada tateraqui risa̱ju̱ntiy, rarupamyu̱yada vachuy vasunu̱ risa̱ju̱ ti̱ta̱ju̱. \p \v 8 Sanuvoda ji̱ta danu̱ju̱jyu̱ jpa̱savatyenu ravimu natutya̱ntiy. Radyiyada variy riva nu̱tyu musiquisuma quivaya̱sara, jiryatiy ti̱ jatya̱da ja̱mu na̱vamuju̱ra, mumuri̱ na̱vaja̱teramusiy, taraqui ti̱tuyada nudaja̱ju̱ variy. \v 9 Nu̱ñi mu̱nvay ja̱jare vichavatyevamyusiy, ti̱qui diiyada ru̱co̱siy, nu̱ñi mumunumiy vapurumusiy jarye, tajnuqui jamyu̱yada ti̱ta̱ju̱. \p \v 10 Sanuvoda ji̱ta mu̱nvajyu̱ jpa̱savatyenu ravimu natutya̱ntiy. Saju̱u̱yada ji̱ta jdarichiy jarichumusiy ja̱a̱mu variy, jiryatiy su̱quivaya̱ nu̱tyu siiriiñu, mumumu̱miy ju̱dayámu̱musiy, saju̱u̱yada tamu̱quimu ti̱ta̱ju̱, daryaday saju̱u̱yada mucadi jariy vichaja̱a̱mu jarye risa̱ju̱ntiy. \v 11 Jdarichiy jtya ji̱ta ravicha̱da Jiivyanu. Mumuri̱ ja̱teramusiy, taraqui ti̱tuyada jiivyaja̱ju̱, rajuuvay nijya̱nvay diiyada variy ru̱co̱siy, jiryatiy jaryi jiivyaja̱ rama̱cho̱ daryaju̱. \p \v 12 Sanuvoda ji̱ta dañuju̱yuju̱ jpa̱savatyenu ravimu natutya̱. Mumuri̱ jiñi̱teramusiy, taraqui ma̱cho̱jada javatyasara ramusiy. Daryaday savicha̱da jarimyuni̱ntiy, jdarichijyuu jarye sisa̱ju̱. Ridyacuyada ritye variy, ne vana̱y ridyanu̱yada jaryi variy ju̱daca̱, dantyamu̱y ne nuporaca̱ jaryentiy. \p \v 13 Radyiyada ji̱ta siva, ratyuva̱choda varintyiñi̱ vavyetyusumantiy, jiryatiy saji̱na̱ya̱ jarichujache, saniquejasubeda ji̱ta: “¡Acuu, acuu, acuu! Ta̱jna̱te day mucadincha vichavay rirya̱numatiy duu mu̱nvay jpa̱savatyevantiy, jiryatiy ra̱su̱tye riñuvoda ravimu jiñatutya̱.” \c 9 \p \v 1 Sanuvoda ji̱ta tadajyoju̱ jpa̱savatyenu variy. Radyiyada ji̱ta riva jdarichiy ju̱u̱yada jarichuvimusiy mucadinchaju̱. Ti̱ sa̱yada variñi̱ra yevyi rorijyu̱ muttata̱, vataju̱ jajyomu, jiryatimyu̱ ne su̱tyeryatarara. \v 2 Samutta̱da varirya rorijyu̱, rasipyatesubeda ji̱ta nuvachichuma vataju̱musiy, nu̱tyu jurunusumamusirya, radacutyaniy nuvachiy variñi̱ jiñi̱, vidavi jarye dacuyada. \v 3 Rimya̱seda ji̱ta vindya ruvamiy nuvachichumanubesiy mucadinchaju̱. Ti̱ sa̱yada daryaju̱ riy, rirya̱tidye su̱y nu̱tyu richu̱charatiy norityumiryi mucadimu vichavay. \v 4 Ti̱ ji̱ta jteda ruuva: “Ne jirya̱javatyara vachuy jiryatiy mucadivara, daryantyamu̱y ne ni̱nu, ne vinu tara jiryatiy vi̱tarara. Jirya̱javatyasara riy vinu nijya̱nvay jiryatimyu̱ ne Ju̱denu nu̱charati̱ rimyo̱vayu. \v 5 Ju̱bachara ji̱ta jirya̱tiy munu riy, vinu jirya̱jarupantasara ju̱nurata riy tadajyo jarimyuni̱ sa̱ra̱ju̱.” Richu̱yada nuvadeda ji̱ta vichasara nu̱tyu norityu su̱yada nuvadachara darya. \v 6 Rirya̱va̱tana̱ya̱ nijya̱nvay variy diiyadana̱cho̱, ne rirya̱sarye varirya. Rirya̱tiy diiryu̱y, rá̱bachará ji̱ta diiyada rirya̱jisiy variy. \p \v 7 Vindya ruvamiy ji̱ta vichanu̱yada nu̱tyu cavañujuu, jiryatiy jdutyasavay ju̱veda jiyaro̱ju̱ riy. Ru̱no̱mu ravicha̱da nu̱tyu nuvii órutera nta, rimyo̱ ji̱ta vicha̱da nu̱tyu nijya̱mi̱mo̱tiy daryá. \v 8 Vindya ruvamiy jno̱jasiy ji̱ta vicha̱da nu̱tyu vatura jno̱jasityi daryá, rijya̱da ji̱ta vicha̱da nu̱tyu nibyi ja̱dantiy. \v 9 Rivyicha̱da dutuudyetyavay, jiryatiy nu̱tyu yivamyujatyerara. Suurya rirya̱nsatityi jiñipya̱ta nu̱tyu caritavicha̱, jiryatiy rasiichiy cavañu tiiyadamu, ju̱vedana̱cho̱ju̱. \v 10 Rimyu̱siy ji̱ta vichasara nu̱tyu norityumu̱siy purichiryotara. Rimyu̱sitya jidyetyasarara nijya̱nvay javatyasa̱da tadajyo jarimyuni̱ sa̱ra̱ju̱. \v 11 Vindya ruvamiy nutyityu̱ ji̱ta vichasara jpa̱si̱ vataju̱musiy. Si̱tya vichasara Ebrévu niquejadamu “Abadó̱”, Curiyécu niquejadamuntiy “Apoñó̱”, jiryatiy vuryi̱tachara “Parutara”. \p \v 12 Raramiryi̱ma̱ taraqui suvu̱chara. ¡Acuu, acuu, rasu̱tyedye daraju̱y suvu̱chara! \p \v 13 Sanuvoda ji̱ta ti̱quinijyateju̱ jpa̱savatyenu ravimu jiñatutya̱ntiy. Ratyuva̱choda ji̱ta varirya niquejada jiryatiy rasipyateda Ju̱denunijyu̱ rupajyomusiy, davyu̱ju̱yu tu̱yuvu̱musiy jiryatiy órutera samo̱mura. \v 14 Ru̱teda siva ti̱quinijyateju̱ Ju̱denu jpa̱vatyenu jiryatiy natutya̱ti̱ni̱: “Ya̱numa jmu̱rya riy dañuju̱yu jpa̱savay puchusavay, jiryatiy rivyichasara ja̱mu na̱vamu, Evujrátesiy jtyatara.” \v 15 Rivyichasara jdutyasavay rajórajiju̱, rarundajiju̱, ra̱rimyuni̱jiju̱, ravaatajiju̱ jarye risa̱ju̱, rirya̱tidye munu riy nijya̱nvay, nu̱ñi mu̱nvamyusiy, rirya̱munu ti̱qui variy. \v 16 Ratyuva̱choda ji̱ta varirya ti̱ saradoda riy cavañuncha vichavay su̱tarumiy jiryatiy rirya̱jiya munuvay. Rivyicha̱da daraju̱y pacha vara̱nca vara̱nca su̱tarumiy. \p \v 17 Daryamusiy radyiyada ri̱nu̱yadamu ruuva cavañujuu, su̱tarumiy rincha. Ridyutuudyevya ravichanu̱yada ruuna̱y nu̱chara, vasunu̱, vasunu̱di jarye risa̱ju̱. \p Cavañu jno̱ ji̱ta vichanu̱yada nu̱tyu ja̱munibyi jno̱sumatiy daryá, ru̱tosiy ji̱ta rasipyateda jiiday, nuvachiy jarye, asújuru jarye risa̱ju̱ ti̱ta̱ju̱. \v 18 Rimyudoda ji̱ta nu̱ñi mu̱nvay nijya̱nvamyusiñi̱ ti̱qui. Rimyudoda diicharatani̱, jiryatiy ruumu darya, jiryatiy rasipyateda ru̱tosiy jiiday, nuvachiy jarye, asújuru jarye risa̱ju̱. \v 19 Cavañumiy diitya̱ ji̱ta vichanu̱yada yitomu, rimyu̱simyu jarye risa̱ju̱. Rimyu̱siy ji̱ta vichanu̱yada nu̱tyu codiy jno̱tara, ratatiy richu̱yada riy nijya̱nvay ridyiiyadaju̱. \p \v 20 Nijya̱nvajyuu ma̱cho̱vay jiryatimyu̱ ne ridyiiyada jirya diicharamusiy, ne ripyaru̱ryu̱yada riva yivaayada va̱cha, jiryatiy rirya̱dasiñusara riñijyu̱ bayantuvedayu, sa̱tuvedanijyu̱ jarye jiryatiy óruteramusiy jvaachavaryi, varimyata criquityera, daryantya brúnsityera, ravichu̱tera, jiiputera jvaachavay jarye risa̱ju̱ ti̱ta̱ju̱. Jivye nijya̱mi̱ jvaachavay, ne vana̱y ridyi tariva, dantyamu̱y ne rityuva̱chu tara, ne vinu riryupi. \v 21 Ne vinu daryamusiy ripyaru̱ryu̱yada nijya̱nvay ma̱cho̱vay riva ju̱vedani̱ nijya̱mi̱, dantyamu̱y riñuvodiva, ne vinu ricyadnavediva, dantyamu̱y ripyaradodiva, mitya. \c 10 \s1 Ju̱denu jpa̱nu catera padyedyeti̱ \p \v 1 Jadchiy ji̱ta radyiyada siva ti̱qui Ju̱denu jpa̱nu vanu̱ryantiy, jiryatiy su̱musa̱da jarichuvimusiy nuvachiñube. Su̱no̱mu savicha̱da ji̱chu, samo̱ ji̱ta nu̱tyu jiñi̱da nta day, saduse jarye nu̱tyu ju̱tuvu̱ jiidatyera. \v 2 Sajomu yirirya catera padyedye jiryatiy muttasarara. Sabayada ji̱tara jiñumutu nutyityuday ja̱mu na̱vancha, sami̱day numutu ji̱ta mucadinchantiy. \v 3 Saniquejasubeda ji̱ta nu̱tyu sasutyi nibyisuma jiñique̱yadamu. Saniquejasubedanumatiy, rasuyada ji̱ta daraju̱ñijyate ru̱vatarya niquejada. \v 4 Riñiquejadanumatiy ru̱vataryamiy rañi nu̱ryu̱yadara riñiquejada. Ti̱ jteda variy jarichuvimusiy riva: “Ya̱mutanu nijya̱nvayjisirya riñiquejada, ne ya̱nu̱rya, mitya.” \p \v 5 Jadchiy ji̱ta su̱mu̱yada Ju̱denu jpa̱nu jintyityuday jomututa jarichuna̱cho̱, jiryatiy radyiyada ja̱mu na̱vancha rani̱ siva, mucadincha jarye. \v 6 Saniquejada ji̱ta Ju̱denu jtyamu variy: “Si̱tyamu, jiryatiy ju̱na̱reju̱ savichasara, ni̱tiy ju̱dejadara jarichu, mucadi, ja̱mu na̱va jarye risa̱ju̱, ti̱ta̱ju̱ jiryatiy rivyichasara jarichumu, mucadimu, ja̱mu na̱vamu jarye risa̱ju̱, si̱tyamu ji̱ta ri̱tay: Ne ra̱riche tamitya runda nu̱day.” \p \v 7 Rarundamu ji̱ta, variñumatiy sa̱duu danu̱ju̱ñijyateju̱ Ju̱denu jpa̱vay tenu ravimu jiñatutya̱, ra̱jto̱taniy Ju̱denu jvaayadayu, jiryatiy ravichasara dutyasara nijya̱nvayjisiy, dañuma sani tu̱choda vijyo̱mujache jijyu̱ tu̱chuvavyara, jiryatiy rivyichasara samuchechimyi. \p \v 8 Sajatyi niquejada ti̱ jarichuvimusiy riva: “Ye̱jiya, ye̱jirirya catera padye muttasara Ju̱denu jpa̱numusiy, ni̱tiy ja̱mu na̱vancha rani̱, mucadincha jarye.” \v 9 Raya̱da ji̱ta variy jpa̱si̱mu, ri̱teda siva: “Ya̱sa̱y rarya catera padyedyera.” Su̱mutya̱jada varirye: “Ye̱jirirya, ye̱jmyi varirya. Rani̱ ji̱ta ra̱cha jiivyara jivyimu dañuma yito ra̱vicha sabora nu̱tyu quisijya̱.” \v 10 Raryeda ji̱ta variy sajomusirya catera padyedyera, ri̱byeda varirya. Ri̱to ravicha̱da sabora nu̱tyu quisijya̱ nta, raryamichodanumatiy ji̱tara, ravyimu ma̱cho̱jada jiivyara ru̱co̱siy. \v 11 Su̱teda Ju̱denu jpa̱nu variy riva: “Jityu̱chuta̱ta Ju̱denuju̱ vicha̱diva, mucadiva, tavay niquejada niquevavya, ja̱mu nutyityu̱mivya jarye risa̱ju̱ ti̱ta̱ju̱.” \c 11 \s1 Danu̱ju̱y Ju̱denuju̱ tu̱chunu̱jyu̱y \p \v 1 Jadchiy ji̱ta ti̱ sa̱yada rarya saranuse nu̱tyu métru, su̱teda variy riva: “Ya̱nubesumiy, ya̱saranu varirya Ju̱denunijyu̱ jachipiya̱jo, sanijyu̱ rupajyo jarye, sanijyu̱ jadasiñuvay jarye risa̱ju̱. \v 2 Vatapada ji̱ta, jiryatiy bimura, ya̱jatya jicharadodivasirya, ne ya̱saranura jiryatiy sa̱chara munu̱ñuvedaju̱ darya, rirya̱tidye raniye̱rya ja̱mu vicha̱da, jiryatiy Ju̱denuju̱ jiintyasara darya. Rirya̱raniye̱ daryaju̱yu vu̱yaju̱y jarimyuni̱ sa̱ra̱ju̱ra, danu̱ju̱y jarimyuni̱ ranchaju̱ ti̱ta̱ju̱. \v 3 Ra̱jpa̱ nada danu̱ju̱y tu̱chunu̱jyu̱y, nana̱tidye tu̱chu rajyu̱ taraqui vara̱nca rundasa̱ra̱ju̱, daraju̱y pacha runda ranchaju̱ntiy, taraquinijyate vu̱yaju̱y runda ranchaju̱ ti̱ta̱ju̱. Nana̱tu̱chu varurajay sujatyanu̱jyu̱y variy.” \p \v 4 Nani̱cha ji̱ta danuju̱y odívunu, (ya̱jnu̱y Zacarías capítulo 4) dasiijyu̱y no̱no̱siijyu̱y jarye risa̱ju̱, jiryatiy nanuraniy mucadi ja̱mu nutyityu̱ mo̱mu. \v 5 Mi̱ni̱tyi jarupantaru̱ñada, ra̱sipyatay jiiday nani̱tosiy variy, ratatiy nana̱parutani̱ jimyityasiy. Daryamusiy sa̱diichara ni̱tiy jarupantaru̱ñada. \v 6 Jasiy nadimura nana̱tidye mutanura jarichu, rañuma jmu nanutu̱choda runda baryi̱jada sa̱ra̱ju̱. Nanudatya ti̱tudodara ja̱ nudaja̱ju̱ntiy. Nanudatya javatya̱dariy mucadimu vichavay diitya̱ta nana̱vatyaru̱ñumatiryi. \v 7 Nana̱numatiy jto̱tanirya jityu̱choda, sa̱jasumiy suvu̱chi̱ vataju̱vimusiy, sa̱jvaryu̱ñada. Sa̱vuunu variñada, sa̱jvay variñadantiy. \v 8 Nanubabyi ji̱ta ra̱tiryo̱sara rupijyomu ja̱mu vicha̱damu, jiryatiy vuryi̱tachara jantya̱damura Sodóma, varimyata Ejíptu, jasityi ru̱veda crusitya̱sani̱ yintyityu̱ Jesús. \v 9 Rirya̱diy nijya̱nvajyuu mumurundamiy rata̱savu̱ rundamusiy ranchaju̱ riva nanubabyi, rirya̱ju̱bay nana̱jisirya jmuchoda daryaju̱. Rirya̱jnu̱chu vicha̱damu vichavarya nanubabyi, taji ju̱riiñutavay jarye, tara niquejada niquevay, ti̱ta̱ju̱ mucadimu vichavay jarye rusa̱ju̱ ra̱jnu̱chura nanubabyi. \v 10 Mucadimu vichavay ra̱jchana̱tyara nanudiiyada, rirya̱jvaarya vichtya rayadaju̱, rirya̱jpa̱sarara sa̱chara variy yimu, jiryatiy jiñu̱ju̱y Ju̱denuju̱ tu̱chu̱ju̱y vichasara jarupantanu̱jyu̱y mucadimu vichavajyu̱ ti̱ta̱ju̱. \p \v 11 Mumurundamimyusiy, rata̱savu̱ runda ranchaju̱ntiy, jnutu ji̱ta jiryatiy Ju̱denumusi̱ jayada nanubabyiva, yinu̱yadaju̱. Nanunubesubeda variy. Richuvu̱yada nijya̱nvay jaryi variy, jiryatiy ridyiyada riva. \v 12 Ratyuva̱choda varirya ja̱mu niquejada jarichuvimusiy, jiryatiy su̱teda nadiva mi̱sa̱nu̱jyu̱y: “Sa̱na̱jasumiy jiyuju̱.” Nana̱subeda nuvachiñube jarichuvimuju̱ variy, nanumityasimyi diya. \v 13 Varicha̱ra̱ju̱ ravicha̱da muco siityeya̱jada jaryi. Vu̱yaju̱y vicha̱dateramusiy, raju̱u̱yada taraqui. Daraju̱ñijyate vara̱nca nijya̱nvay paruteda variy. Rityevay ma̱cho̱vay ji̱ta rañi suvu̱yada jaryi, riichana̱tya̱da variñi̱ jarichumuvichi̱ Ju̱denu. \v 14 Raramiryi̱ma̱ daraju̱jyu̱ suvu̱chara. ¡Acuu, ra̱jti̱ varenu mumuri̱ju̱ suvu̱charantiy! \s1 Daraju̱ñijyateju̱ natutya̱ \p \v 15 Sanuvoda ji̱ta daraju̱ñijyateju̱ Ju̱denu jpa̱vay tenu ravimu jiñatutya̱ntiy. Rasuyada ja̱mu niquejada variy jarichuvimusiy. Ru̱teda ji̱ta jaryi: “Jirya mucadi nusu̱yada ji̱ta vichasara Vu̱jye̱ Ju̱denu nusu̱yada, sajaryeti̱ Crístu nusu̱yada jarye yisa̱ju̱, sa̱nusu̱jeya̱sara ju̱na̱reju̱ ti̱ta̱ju̱ra.” \p \v 16 Daraju̱y vu̱yaju̱y rimyityumiy ji̱ta, dañuju̱yu rinchaju̱, jiryatiy riñi̱cha ma̱savay nutyityu̱ jcho̱siy, rirye̱yada variy jimyo̱ta, rirya̱dasidyoda ji̱ta sanijyu̱ Ju̱denu variyu. \v 17 Ru̱teda ji̱ta variy siva: “Nu̱ñi̱chana̱tya ji, Nutyityu̱, ti̱ta̱ju̱ jvaarya, jiryatiy jivyichasara diye, jivyicha̱da ta̱rintyi, tapi yirimya̱ jaryi jivyanu̱yadata jijyu̱ra mucadi nusu̱yada. \v 18 Riñique̱yada ji̱ta mucadimu vichavay jiñijyu̱, rito̱ma̱ ji̱ta diye jiñique̱yada runda, varityi ya̱murichenutaniy ruvaayada murichirya nijya̱nvayu, jiryatiy diivyeñuma riy. Ya̱sa̱y variy ricya̱na̱rya jimyuchechimyiyu, jiryatiy jijyu̱ tu̱chuvaryi, rijerye jiryatiy jiintyevye jiñijyu̱ riy, rijerye rusa̱ju̱ rityi suvu̱charara yitya, dañuma rirye̱cha pasiñumiy, varimyata ja̱mi̱miy. Ya̱paruta varintyiryi rityi parutaru̱charara mucadi.” \p \v 19 Ramutteda variy Ju̱denunijyu̱ jachipiya̱jo, jiryatiy jarichuvimura, jvadichara variy Ju̱denunijyu̱ jachipiya̱jovimura rasasi jiryatiy saniquejadajiju̱ra, (nu̱tyu Muyisésibe jvaayada ta̱rirya). Ravicha̱da ji̱ta ra̱duya̱ra variy, niquejada, ru̱vatarya, mucosiityeya̱jada jarye risa̱ju̱, ru̱boda jaryi sudodiichiy muriyu̱juu risa̱ju̱ntiy. \c 12 \s1 Sa̱vittyuy ja̱mu codiñada vaturu̱y \p \v 1 Ramu̱ti̱jada ji̱ta ja̱mu dityanuta̱ jarichumu variy. Savicha̱da vatura jiñi̱ta rachi̱, sanumutu ji̱ta vicha̱da jarimyuni̱ncha, su̱no̱muntiy ravicha̱da nuvii, vu̱yaju̱y jdarichityara, danu̱ju̱y ranchaju̱. \v 2 Jiryatiy savicha̱da vatura mudasíñu̱, sasa̱ñe̱ya̱jada variy, sanuvadedanumatiy jiryupachodajiju̱. \v 3 Ramu̱ti̱jada ji̱ta ratarya dityanuta̱ jarichumuntiy. Savicha̱da ja̱mu codichuma ruuna̱ñu, nu̱tyu jiiday sanu̱chatu. Savicha̱da daraju̱ñijyate jno̱ti̱, vu̱yaju̱y tu̱yuvu̱ti̱ jarye risa̱ju̱ni̱. Nu̱ñi taraqui su̱no̱va ravicha̱da curaca nuviintiy, daraju̱ñijyate nuvii ti̱ta̱ju̱musirya. \v 4 Satiiyada ji̱ta jimyu̱sitya jarichumusiryi jdarichijyuu, nu̱ñi mu̱nvamyusiy, ti̱qui, sajatya̱da variy mucadinchaju̱ riy. Saradeda ji̱ta ja̱mu codiy samo̱mu vatura rupachuru̱ñu, sa̱tidye jmyiy sarupachodivasiñi̱ jidyenu. \v 5 Sarupachoda ji̱ta vaturani̱ jidyenu, vanu, ni̱tiy ra̱nusu̱chara riy mucadi ja̱nvay ti̱ta̱ju̱. Sa̱nusu̱chara yivamyuseta riy. Savicha̱da so̱vachi̱ variy, vase Ju̱denu tuunuju̱, sama̱sajomuju̱. \v 6 Vaturu̱y ji̱ta bayada variy mityatomuju̱, jasityi su̱dutya̱da Ju̱denu nana̱jiju̱ra vichajo, nana̱tidye vicha potyenichanu̱y jasiy taraqui vara̱nca runda sa̱ra̱ju̱, daraju̱y pacha runda ranchaju̱, taraquinijyate vu̱yaju̱y runda ranchaju̱ ti̱ta̱ju̱ varintyi. \p \v 7 Ravicha̱da ji̱ta ju̱veda jarichuncha variy. Ju̱denu jpa̱nu Miyériy jtyati̱, satevay jpa̱savatya yiveda ja̱mu codiy jcho̱ju̱, su̱pa̱vay jcho̱ju̱ jarye yisa̱ju̱ntidye. Ja̱mu codiy su̱pa̱vatya yivedantiy. \v 8 Jiryatimyu̱ ne vana̱y rivyuudoda ja̱mu codivyeda, daryantyamu̱y ne rama̱cho̱jada vichajo jarichumu rijyu̱. \v 9 Savicha̱da jatyasi̱ variy ja̱mu codiy, jiryatiy codiy munatyi̱ sani̱cha, jiryatiy ru̱tachara bayantu nutyityu̱ni̱, Satanásiy jarye, ni̱tiy quivu̱chusara riy mucadi ja̱nvay ti̱ta̱ju̱. Savicha̱da jatyasi̱ mucadinchaju̱, su̱pa̱vay yisa̱ju̱ jatyasavay ti̱ta̱ju̱. \p \v 10 Ratyuva̱choda ji̱ta varirya ja̱mu niquejada jiryatiy ru̱teda: “Rito̱ma̱ pariche Vuryi̱ndenu jantyutya̱da, savanu̱yada jarye, sansu̱yada jarye risa̱ju̱ jiryatiy sansu̱tyaniñi̱ jijeryeti̱ Crístu. Tapi jatyasi̱numani̱ ni̱tiy tu̱chuta̱numucha riy vu̱tyeryi̱veda ju̱daca̱, nuporaca̱ jarye risa̱ju̱. \v 11 Vu̱tyevay siityari̱vay ji̱ta vuunuma̱ Carni̱ru nudaja̱tani̱, Ju̱denu niquejadata jarye risa̱ju̱, jiryatiy rityu̱choda saju̱ra. Ribetyedasa̱ra̱ju̱ ne rivya̱ta̱dara yinu̱yada. \v 12 ¡Ramuni̱tiy ya̱numa jchana̱y jaryi jarichu, ravimu vichavay jarye ra̱jchana̱y rusa̱ju̱! ¡Acuu, ta̱jna̱te day mucadimu vichavay, ja̱mu na̱vamu vichavay jarye rusa̱ju̱! jiryatiy su̱musa̱da jaryi nique̱yadavañu bayantu nutyityu̱ jiryimuju̱, sadatyasara daryaju̱ jiryatimyu̱ ne rajuurara jiryunda nu̱day.” \p \v 13 Sadiyadanumatiy ja̱mu codiy riva jiryatiy savicha̱da jatyasi̱ mucadinchaju̱, sasiryi̱jada nani̱sijyu̱ vaturu̱y, jiryatiy nanurupachodani̱ vanu. \v 14 Ti̱ sa̱yada nadara daraju̱y nipya̱, nu̱tyu vavyetyusuma nipya̱tiy daryá, nana̱tidye ji̱i̱ jivyichajomuju̱, jiryatiy jdutyasara nana̱jiju̱ dárya. Rumuni̱ ji̱ta nanuma̱cho̱jada mumuvaatamiy sa̱ra̱ju̱, rata̱savu̱ vaata ranchaju̱ mityatomu, jasityi nanuvicha̱da potyenichanu̱y ripya ja̱mu codiyjisiy. \v 15 Jadchiy ji̱ta sajatya̱da ja̱mu codiy yitosirya ja̱muja̱, nu̱tyu ja̱mumu̱, ra̱tidye sarye nada vaturu̱y, ra̱tidye paruta variñada. \v 16 Ru̱mu̱tya̱da ji̱ta mucadi variñada vaturu̱y, jiryatiy ramutta̱dara yito, ra̱toda varirya ja̱muja̱ jiryatiy sajatya̱da ja̱mu codiy yitosirya. \v 17 Sanique̱yada ji̱ta ja̱mu codiy jaryivya̱ju̱ vaturu̱y jiyaro̱ju̱, saya̱da variy nanudadyeñujuu na̱cho̱, sa̱tidye jvay variryi. Riñi̱ ji̱ta vichasara siityevay Ju̱denu niquejadaju̱, rumuntirya ti̱ta̱ju̱ Jesús datyadodantiy. \v 18 Saradeda ji̱ta ja̱mu codiy variy ti̱cha̱ncha, ja̱mu na̱va jiiniy. \c 13 \s1 Danu̱ju̱y suvu̱chi̱ju̱y jmyiryaju̱y \p \v 1 Radyiyada ji̱ta siva suvu̱chi̱, jiryatiy sasipyateda ja̱mu na̱vavimusiy. Savicha̱da vu̱yaju̱y tu̱yuvu̱ti̱, daraju̱ñijyate jno̱ti̱ jarye risa̱ju̱ni̱. Ravicha̱da vu̱yaju̱y nuvii satu̱yuvu̱dcha, su̱no̱va jarye ravicha̱da si̱tya jiryatiy Ju̱denu jiyaro̱ju̱ darya. \v 2 Suvu̱chi̱ ji̱ta sivatiy radyiyada, ni̱ni̱ vichasara nu̱tyu janarityu. Sanumutu vicha̱da nu̱tyu suutyu numututiy darya, saju̱ ji̱ta nu̱tyu nibyiju̱ day. Sasa̱yada ji̱ta ja̱mu codiy variy vanu̱yadani̱, nutyityu̱ ma̱sajoncha ma̱sa̱da jarye, nusu̱yada jarye risa̱ju̱. \v 3 Taraqui su̱no̱ vicha̱da nu̱tyu vatajo̱tara, sabatyeda sa̱ra̱ju̱, rami̱sa̱da ji̱ta savatajo̱ diitya̱ varintyi. Richiityari̱jada ti̱ta̱ju̱ mucadi ja̱nvay variñi̱ suvu̱chi̱, jiryatiy rityuva̱choda simu, rityi̱tta̱da daryaju̱ra sami̱sa̱da. \v 4 Rijechipiya̱jada ji̱ta ja̱mu codiñijyu̱, jiryatiy sasa̱yada suvu̱chi̱ra nusu̱yada, rijechipiya̱jada sanijyu̱ suvu̱chi̱ntiy, ru̱teda daryaju̱: “¿Ti̱ sa̱ra̱ni̱viy jiryedyi siva suvu̱chi̱? ¿Chi̱ra ra̱saryerya ju̱veda sisa̱ju̱, chi̱?” \p \v 5 Sasa̱yada ji̱ta ja̱mu codiñi̱ suvu̱chi̱ sa̱tidye nique ja̱mura niquejadata Ju̱denu jiyaro̱ju̱, sa̱tidye nusu̱chara mucadimu variy, daryaju̱yu vu̱yaju̱y jarimyuni̱ sa̱ra̱ju̱, danu̱ju̱y jarimyuni̱ ranchaju̱ ti̱ta̱ju̱. \v 6 Samutta̱da ji̱ta suvu̱chi̱ varirya jijyu̱, sa̱tidye niquesara Ju̱denu jiyaro̱ju̱, si̱tya jiyaro̱ju̱ jarye, savichajo jiyaro̱ju̱ntiy jiryatiy Ju̱denu siityari̱vajyuu rivyichasara nta jarichunchantiy. \v 7 Sasa̱yada ja̱mu codiñi̱ suvu̱chi̱ sa̱tidye jvay Ju̱denu siityari̱vay jcho̱ju̱, sa̱tidye vuunu varintyiryi. Sasa̱yadantiñi̱ sa̱tidye nusu̱chara ti̱ta̱ju̱riy nijya̱nvay, ti̱ta̱ju̱ mucadimu vichavay, ti̱ta̱ju̱ niquejada niquevay jarye, ti̱ta̱ju̱ tara ju̱riiñutavay risa̱ju̱. \v 8 Rirya̱dasidyoda ti̱ta̱ju̱ nijya̱nvay sanijyu̱yu, netimyu̱ ne nu̱charara ritya Carni̱ru batyi̱si̱ catera padyemyu, jiryatiy ju̱na̱reju̱ jnu̱yadaju̱ra. Netimyu̱ ne sanu̱yada Ju̱denu yindejadajisirya rityá jicyatera padyemyu didye, rirya̱jadasiñusara suvu̱chi̱ nijyu̱yu. \p \v 9-10 Sa̱ma̱ tuva̱chu tu̱yuti̱ ramu: “Ni̱tiy rañi̱cha ju̱ri̱si̱ju̱, sa̱jiya ju̱richi̱ variy; ni̱tiy jvay jchityitya̱tani̱ nijya̱mi̱, daryaday sa̱cha jvachi̱ jchityitya̱ta varintyidye. Ramusiy ji̱ta rirya̱jachi̱niy Ju̱denu siityari̱vay tapimusiyu, jiryatiy rityuva̱chusara simu.” \p \v 11 Radyiyada ji̱ta siva sataryi̱ suvu̱chi̱ntiy, sasipyatesubeda mucojarichiy. Savicha̱da daraju̱y tu̱yuvu̱ti̱ nu̱tyu carni̱ru, saniquejada ji̱ta nu̱tyu ja̱mu codiy darya. \v 12 Ni̱ni̱ nusu̱cha ti̱ta̱ju̱ munatyi̱ suvu̱chi̱ diyara, sa̱dasiñutadeda jiñu daraju̱jyu̱ suvu̱chi̱ riy ti̱ta̱ju̱ mucadimu vichavay, munatyi̱ suvu̱chi̱ nijyu̱, ni̱tiy mi̱sa̱da jivyatajo̱ diicharamusiy. \v 13 Sivaayada ji̱tara jaryi ti̱ttasara, jasicha̱ra̱ju̱tiy su̱musadeda nijya̱nvay diya jarichumusirya jiiday, mucadinchaju̱. \v 14 Saquivu̱choda ji̱ta riy mucadimu vichavay, yivaayada ti̱ttasarata jiryatiy sivaayada munatyi̱ suvu̱chi̱ diyara, su̱teda ji̱ta variy nijya̱nvavya: “Jirya̱ma̱ jvaañi̱ sa̱ntyasi̱ munatyi̱ suvu̱chi̱, jiryatiy sami̱sa̱da ramusiy jchityitya̱ jaru̱jyo̱, jiryatiy diitya̱ rani̱cha.” \p \v 15 Ja̱mu codiy sa̱yadantiñi̱ danraju̱jyu̱ suvu̱chi̱ sa̱tidye bay jnutu siva munatyi̱ suvu̱chi̱ jantyasi̱, sa̱tidye niquesara variy. Sabayada ji̱tantiy sa̱tidye munu jantyasi̱ riy nijya̱nvay jiryatimyu̱ ne rirya̱dasiñuru̱y sanijyu̱yu. \v 16 Jadchiy ji̱ta sanu̱tyadeda nu̱charata riy nijya̱nvay, nu̱ñi ti̱qui, sajomutu nutyityudamyu, varimyata samo̱ta̱sa. Sanu̱tyadeda riy deramiy, ja̱myi, jaryi taratavay, jantyuyani̱miy, muchechimyi, patru̱sa̱miy jarye rusa̱ju̱ ti̱ta̱ju̱. \v 17 Su̱bayada ji̱ta nijya̱nvayjisirya ta̱ryu̱yada, ta̱ryu̱tya̱da jarye risa̱ju̱, ni̱timyu̱ ne nu̱charati̱, jiryatiy munatyi̱ suvu̱chi̱ jtya darya, varimyata si̱tya saranusara. \v 18 Rani̱ ji̱ta va̱tasarara datya̱da. Ni̱tiy vichasara datyara, sa̱ma̱ saranura munatyi̱ suvu̱chi̱ jtya saranusara, tapi ravichasara nijya̱mi̱ jtya saranusara. Si̱tya saranusara ji̱ta vichasara taraquinijyate pacha, taraquinijyate vu̱yaju̱y ranchaju̱, taraquinijyate variy ranchaju̱ntiy. \c 14 \s1 Ju̱denu nu̱charatavay murra̱yada \p \v 1 Jadchiy ji̱ta ri̱nu̱yada, radyiyada siva Carni̱ru rani̱, Siyó̱ jtyatara musiquincha. Sisa̱ ji̱ta rivyicha̱da taraqui pacha vara̱nca nijya̱nvay, daryaju̱yu vu̱yaju̱y vara̱nca rinchaju̱, daryaju̱yu vara̱nca variy rinchaju̱ntiy, jiryatiy nu̱charatavay rimyo̱ta̱sayu. Ravicha̱da nu̱chara Carni̱ru jtya, saja̱y jtya risa̱ju̱. \v 2 Ratyuva̱choda ji̱ta varirya suurya ra̱nsasara, nu̱tyu ja̱suma suuyada, nu̱tyu ru̱vatay nta jaryi. Suurya ji̱ta vicha̱da nijya̱nvajyuu jvaayada, jiryatiy ruvaacha̱dedara quitára jijyomu. \v 3 Rimyurra̱yada ji̱tara vadi murra̱yada, Ju̱denu ma̱sajo jcho̱siy, dañuju̱yu jnu̱vye tuunu jarye, rimyityumityuunu jarye risa̱ju̱. Ne vana̱y ti̱ datya̱dara rimyurra̱yada, vinu taraqui pacha vara̱nca nijya̱nvay, daryaju̱yu vu̱yaju̱y vara̱nca rinchaju̱, daryaju̱yu vara̱nca rinchaju̱ntiy, riñi̱ ji̱ta datya̱dara murra̱yada day. \v 4 Jivye ji̱ta rañi̱cha jiryatimyu̱ ne rirya̱rupanusara vatutyayu, rivyichasara ji̱ta vaduy jiryatimyu̱ ne rijye̱tyo̱ saniy vatura, mitya. Jivye ji̱ta rañi̱cha Carni̱ru siityari̱vay jiryatiy richiityari̱ni̱ rumutiy saya. Jivye ji̱ta rañi̱cha jantyutyasavadye, jiryatiy sa̱ntyuyada Ju̱denu ruuva nijya̱nvay cabyimusiy, rirya̱tidye vichasara jnutatyasavay munatya Ju̱denunijyu̱, Carni̱ru nijyu̱ jarye sisa̱ju̱. \v 5 Ne ti̱ saryejadara quivu̱yada ru̱to, mitya. Rivyichasara ji̱ta ne juuchatavay. \s1 Mu̱nvay Ju̱denu jpa̱vay tu̱choda \p \v 6 Jadchiy ji̱ta radyiyada siva Ju̱denu jpa̱nuntiy jiryatiy saji̱numaya̱ jarichujache. Saya̱da tu̱chu̱ nijya̱nvamyuju̱ ti̱ta̱ju̱ jiryatiy rivyichasara mucadincha, ti̱ta̱ju̱ tara ju̱riiñutavamyuju̱, niquejada niquevamyuju̱ jarye, ti̱ta̱ju̱ nijya̱nvamyuju̱ jarye risa̱ju̱. Satu̱chunumaya̱ra samitu̱choda jiryatiy ra̱suru̱chara ju̱na̱reju̱. \v 7 Saniquejasubeda ji̱ta jaryi ruuva: “Jirya̱ma̱ suvu̱ñi̱ Ju̱denu, jirya̱sa̱y simura vanda, jiryatiy rito̱ma̱ samurichenutadeda runda. Jirya̱ma̱ jadasiñu sanijyu̱yu, ni̱tiy ju̱dejadara jarichu, mucadi, ja̱mu na̱va, ja̱ mu̱ti̱jo jarye risa̱ju̱ ti̱ta̱ju̱.” \p \v 8 Danu̱ju̱jyu̱ jpa̱si̱ siityari̱jada tu̱chu̱ntiñi̱: “Raju̱u̱mya̱, raju̱u̱mya̱ ji̱ta ja̱mu vicha̱da Babinóniya jtyatara, ra̱tutaniñu̱yada daryaju̱ ti̱ta̱ju̱ mucadi nijya̱nvajyuura tiitiija̱ nta, jiryatiy Babinóniya ja̱nvay cadnaveda murichiryara.” \p \v 9-10 Mumuri̱ju̱ jpa̱si̱ siityari̱jada nada jityenuju̱y, satu̱choda ji̱ta ja̱mu niquejadata: “Mi̱ni̱tyi jadasiñu sanijyu̱ suvu̱chi̱yu, sa̱ntyasi̱nijyu̱ jarye sisa̱ju̱, su̱mutya̱tiy jimyo̱vara, varimyata su̱mutya̱ jijyomutuvara suvu̱chi̱ nu̱chara, ni̱ni̱ ji̱ta ra̱jatu ntara Ju̱denu nique̱yada tiitiija̱, jiryatiy sarumirya ne jaryenusara Ju̱denu jatujovimu, ramusityi rirye̱chasara jantyunuva̱chavay jiidamyu, asújuruta jarye risa̱ju̱ Ju̱denu jpa̱vay diya, Carni̱ru diya jarye. \v 11 Rirya̱ntyunuva̱cha̱da nuvachiy ji̱ta ra̱jasumijeya̱sara ju̱na̱reju̱. Ne ra̱paru̱y jantyunuva̱cha̱da ruuva ju̱daca̱, nuporaca̱ jarye, jiryatiy rirya̱dasidyoda daryaju̱ suvu̱chi̱ nijyu̱yu, sa̱ntyasi̱ nijyu̱ jarye risa̱ju̱, ru̱mutya̱jada varirya sanu̱chara yiva.” \v 12 Jiryajisiy ravichasara jiryatiy rijechi̱niy Ju̱denu siityari̱vay tapimusiyu, rivyichasara siityevay Ju̱denu jtedamuju̱, rityuva̱chodamuju̱ jarye, jiryatiy rityuva̱chusara simu Jesús daryaju̱. \p \v 13 Ratyuva̱choda ji̱tara niquejada jarichuvimusiy, jiryatiy raniquejada riva: “Ya̱nu̱y caterava: Jchana̱tyasavaryi diivye rityi dii nu̱tyu Ju̱denumu tuva̱chuvay.” Daryani̱ su̱tachara Su̱ntu rinchiy: “Jo, jiryatiy diyemusiy ji̱ta rirya̱jiituy yivaayadivasiy, ruvaayada daryaju̱ ra̱siityari̱ntiyu.” \s1 Mucadivasiy jatojada \p \v 14 Ri̱nu̱yada ji̱ta, radyiyada riva nuvachiy pupasiy. Nuvachincha savicha̱da nu̱, nu̱tyu nijya̱mi̱ denu, jiryatiy órutera nuviiti̱ su̱no̱muyu. Sajomu ji̱ta ravicha̱da camyutuvu̱ jimyura. \v 15 Satenu jpa̱si̱ ji̱ta sipyateda variy Ju̱denunijyu̱ jachipiya̱jovimusiy, saniquejasubeda siva nuvachiy ncha ma̱si̱: “Ya̱jpa̱ra jicyamyutuvu̱ jatojadaju̱, jiryatiy rito̱ma̱ jatojada runda jiryatiy suduryanumara nutasarasiy, jiryatiy mucadincha jatojadaju̱ra.” \p \v 16 Sajatya̱da ji̱ta nuvachincha ma̱si̱ra jicyamyutuvu̱ mucadincha, mucadi ma̱cho̱jada jatosara varidye. \p \v 17 Sasipyateda ji̱ta nu̱ jpa̱si̱ Ju̱denunijyu̱ jachipiya̱jomusintyi jiryatiy jarichuvimura. Ravicha̱da camyutuvu̱ jimyura simuntiy. \v 18 Ti̱ jpa̱si̱ntiy, Ju̱denunijyu̱ rupajyomusiy, jiryatiy su̱pa̱sarara jiiday, ni̱ni̱ ji̱ta niquejasubeda siva camyutuvu̱ jimyurati̱: “Ya̱jpa̱ra jicyamyutuvu̱ jimyura ra̱tidye sora ni̱nsijyu̱u̱tuu mucadincha, jiryatiy sudutyuunumatera.” \v 19 Sajatya̱da ji̱ta jpa̱si̱ varirya jicyamyutuvu̱ mucadinchaju̱, rasojada varirya rani̱nsijyu̱u̱tuu, sajatya̱da ji̱ta variy ni̱nsiy muchijyovimura, jasityi sa̱dityanu Ju̱denura jiñique̱yada jaryi jimyityasimyi jiyaro̱ju̱. \v 20 Rimyicheda ji̱ta muchijyovimura, jiryatiy ja̱mu vicha̱da tuva̱ryara, ramu̱ti̱jada nudaja̱ vatunuja̱ ramusiy, jiryatiy rito̱jada cavañu ju̱ritya̱ sa̱ra̱ju̱, jiryatiy rasiiyada (mumuri̱ pacha vara̱nca metru sa̱ra̱ju̱) mumurundamiy satya̱ta rupiyadasa̱ra̱ju̱. \c 15 \s1 Ju̱denu jpa̱vay daraju̱ñijyate tamitya diitya̱tavay \p \v 1 Radyiyada ji̱ta jarichumu riva ratarya dityanuta̱ntiy jiryatiy jaryi ti̱ttasara darya. Rivyicha̱da danu̱ju̱ñijyate Ju̱denu jpa̱vay, jiryatiy daraju̱ñijyate diitya̱tavaryi. Jirya diitya̱ta sa̱dityanumu̱y Ju̱denura jiñique̱yada (juuchuveda jiyaro̱ju̱). \p \v 2 Radyiyada ji̱ta riva mityo̱ nu̱tyu nuvatusumatiy daryá, nu̱tyu jiiday raryiye̱ya̱ nta. Radyiyada ruuva suvu̱chi̱ vuunuvay, jiryatiy rivyuudodani̱, sa̱ntyasi̱ jarye, si̱tya nu̱chara jarye risa̱ju̱. Riryadeda ji̱ta mityo̱ncha, jiryatiy nu̱tyu nuvatusuma dárya, rivyicha̱da Ju̱denu quitáratavay ti̱ta̱ju̱. \v 3-4 Rimyurra̱yada ji̱tara Muyisésibe murra̱yada, jiryatiy Ju̱denu muchechidyeñi̱, Carni̱ru murra̱yada jarye risa̱ju̱: \q1 “Jaryi ti̱ttasara ji̱ta yivaayada, ti̱ta̱ju̱ jvaarya ji, Nutyityu̱ Ju̱denu. Vasera, si̱tenu jarye risa̱ju̱ darya jiñú̱ day, nijya̱nvajyuu nutyityu̱ daryaju̱ ji. ¿Chi̱ramu̱y ne ra̱suvu̱charara yitya, Nutyityu̱, chi̱? ra̱vandanu varintyirya. Vinu jiiñi rañi̱cha jiintyasi̱. Rirya̱jti̱ ti̱ta̱ju̱ nijya̱nvajyuu yimuju̱ rirya̱tidye jadasiñu jityuunuyu jiryatiy jvadichara yivaayada vase darya.” \p \v 5 Rivasiy ji̱ta ri̱nu̱yada, ramutteda jarichuvimu Ju̱denunijyu̱ jachipiya̱jotera, jiryatiy ru̱tachara jaryi samiryava̱ju̱ Ju̱denu jtedamuju̱ra. \v 6 Richipyateda ji̱ta danu̱ju̱ñijyate Ju̱denu jpa̱vay ravimusiy, daraju̱ñijyate diitya̱ tavay. Rivyicha̱da ja̱muca̱ sujatyavay jaryi pupajay, vandajay jarye risa̱ju̱ra, jiryatiy puchusara ritya̱savu̱mu puchunajetyara, jiryatiy órutera darya. \v 7 Ti̱qui jnu̱vyetyenu sa̱yada variy rirya dasiijyu̱ñijyate ju̱no̱siy, jiryatiy mu̱chanichara Ju̱denu nique̱yadatara, ni̱tiy vichajaya̱sara ju̱na̱reju̱. \v 8 Ramu̱cha̱da ji̱ta Ju̱denunijyu̱ jachipiya̱jo nuvachitya jiryatiy sadámusirya, savanu̱yadamusiy jarye risa̱ju̱ra. Ne vana̱y ti̱ jayada variy Ju̱denunijyu̱ jachipiya̱jovimu, netimyu̱ ne rito̱tanimyu̱ daraju̱ñijyate diitya̱ didye, jiryatiy danu̱ju̱ñijyate jpa̱savamyura. \c 16 \s1 Ju̱no̱siy mu̱chanichara Ju̱denu nique̱yadata \p \v 1 Ratyuva̱choda ji̱tara ja̱mu niquejada Ju̱denunijyu̱ jachipiya̱jovimusiy, ti̱ jteda ruuva danu̱ju̱ñijyate jpa̱savay: “Jirya̱numa jiya, jirya̱rumirya dasiijyu̱ñijyate ju̱no̱siy mucadincha, jiryatiy Ju̱denu nique̱yada ravimu.” \p \v 2 Saya̱da ji̱ta variy munatya jpa̱si̱, sarubedara yino̱siy mucadinchaju̱. Rivaayada vatajo̱ vanabayasa̱ riy nijya̱nvay, jiryatiy jaryi javityichara darya. Rivaayada ji̱ta riy nijya̱nvay, ti̱ta̱ju̱ jiryatiy suvu̱chi̱ nu̱charatavadyeryi, rityi jadasidyoda sa̱ntyasi̱ nijyu̱ntiyu. \p \v 3 Danu̱ju̱jyu̱ jpa̱savatyenu rubeda varirya yino̱siy ja̱mu na̱vanchaju̱, rati̱tuyada nudaja̱ju̱ variy, nu̱tyu diiñu nudaja̱. Ridyiimyu̱yada ji̱ta ja̱mu na̱vamu vichavay ti̱ta̱ju̱ variy. \p \v 4 Mumuri̱ju̱ jpa̱savatyenu rubeda varirya yino̱siy ja̱mumu̱nchaju̱, ja̱ mu̱ti̱jonchaju̱ jarye risa̱ju̱ ti̱ta̱ju̱, rati̱tuyada variy nudaja̱ju̱ntiy. \v 5 Ratyuva̱choda ji̱tara saniquejada Ju̱denu jpa̱nu, jiryatiy ja̱ jnu̱tyi̱ni̱. Su̱teda ji̱ta: “Vase jvaarya ji, jiryatiy jivyichasara diye, jivyichanu̱yada ta̱rintyi, jaryi jiintyasi̱ ranchaju̱ ji, jiryatiy jimyurichenutadeda daryamusiryi. \v 6 Jiryatiy riryubedara jichiityari̱vay nudaja̱, jijyu̱ tu̱chuvay nudaja̱ jarye, yatutaniy rivasiy rirya nudaja̱ntiy. ¡Taviiy!” \p \v 7 Jadchiy ji̱ta ratyuva̱chodara Ju̱denunijyu̱ rupajyo niquejadantiy: “Jo, Nutyityu̱, ti̱ta̱ju̱ jvaarya. Si̱tenutera jimyurichenutadeda, vase jarye risa̱ju̱ra.” \p \v 8 Daryaju̱yuju̱ jpa̱savatyenu rubeda varirya yino̱siy jiñi̱nchaju̱, ti̱ sa̱yada variñi̱ sa̱tidye mu̱ryi nijya̱nvay jiidatya. \v 9 Nijya̱nvay vicha̱da mu̱chavay variy jaryi vindyádata. Rirya̱vityiye̱yadara Ju̱denu jtya riva, jiryatiy su̱pa̱jadara jirya diitya̱. Ne ripyaru̱ryu̱yada variy riva jijechipiya̱jada va̱cha, rirya̱tidye vandanuni̱ Ju̱denu. \p \v 10 Tadajyoju̱ jpa̱savatyenu rubeda varirya yino̱siy suvu̱chi̱ nusu̱jyoncha, rama̱cho̱jada nupocudinube variy ru̱co̱siy. Richu̱mutuyada ji̱ta suvu̱chi̱ siityari̱varya jidyechiy ranuvadediva. \v 11 Rirya̱vityiye̱yada ji̱tani̱ Ju̱denu jarichumu vichi̱ riva jiñuvadeda, rivyatajo̱va jarye. Dañumamu̱y ne ripyaru̱ryu̱yada riva yivaayada Ju̱denu jiyaro̱ju̱. \p \v 12 Taraquinijyateju̱ jpa̱savatyenu rubeda varirya yino̱siy ja̱mu na̱vamu, Evujrátesiy jtyatara. Ratadeda ji̱ta raja̱ vassaju̱, ra̱tidye jdutyara nú̱quii ja̱mu nutyityu̱mijiju̱, jiryatiy jiñi̱ mu̱ti̱jomusivyeryi. \p \v 13 Jadchiy ji̱ta radyiyada ruuva mu̱nvay bayantumiy, jamirya vichavay, nu̱tyu sicyutu nta. Richipyateda ji̱ta ja̱mu codiy jtosiy, suvu̱chi̱ jtosiy jarye, Ju̱denuju̱ tu̱chu̱ nta jtosiy jarye risa̱ju̱, jiryatiy quivu̱ryani̱. \v 14 Riñi riñi̱cha bayantumiy, dityanuta̱ jvaavye, jiryatiy riyanumaya̱ mucadi ja̱mu nutyityu̱ na̱cho̱ju̱, rirya̱tidye ji̱tye̱ryaniy ju̱vedamuju̱ riy, jiryatiy ra̱chasara ja̱mu rundamu, Ju̱denu ti̱ta̱ju̱ tara jvaarya jtedamuju̱. \v 15 “Jirya̱ma̱ jnu̱y jiryatiy ra̱jniy jiryeñiya̱resiy, nu̱tyu paranu̱ni̱ nta. Jchana̱tyasi̱ ni̱ ni̱tiy jnu̱tyasara ra̱jiju̱yu, jiryatiy sabachara yimura jichujay, sañuma rupiñumaya̱ sidyavu̱, rirya̱diy nijya̱nvay variy riva sa̱na̱da.” \v 16 Rintye̱ryadeda ji̱ta bayantumiryi ja̱mu nutyityu̱miy vichajomu, jiryatiy ru̱tachara Ebrévu niquejadamu “Jarumaquedó̱”. \p \v 17 Daraju̱ñijyateju̱ jpa̱savatyenu rubeda varirya yino̱siy vidavi na̱cho̱ju̱. Rasipyateda ji̱ta ja̱mu niquejada ma̱sajomusiy, jiryatiy Ju̱denunijyu̱ jachipiya̱jovimura. Su̱teda ji̱ta: “¡Rito̱ma̱!” \v 18 Ravicha̱da ji̱ta variy ra̱duya̱ra, niquejada jarye, ru̱vatarya jarye risa̱ju̱. Ravicha̱da muco siityeya̱jada jaryivya̱ju̱ ramusintyi, jiryatiy ridyiyada nijya̱nvay mucomu ta̱riy rivantiy, diye sa̱ra̱ju̱ ti̱ta̱ju̱. \v 19 Ja̱mu vicha̱da ji̱ta ma̱cho̱jada nantasara mumuri̱ju̱, raju̱u̱yamu̱yada variy ja̱mu vicha̱da ti̱ta̱ju̱ mucadiva. Ne sajachipuyada Ju̱denura ja̱mu vicha̱da Babinóniya jtyatara, sa̱tidye jatutanirya yatujo nta jiryatiy mu̱chanichara sanique̱yadata ranijyu̱ra. \v 20 Muco siityeya̱jadamusiy ji̱ta rabayada rara̱tyuu ti̱ta̱ju̱, musiqui jarye carayada, puritye ti̱ta̱ju̱ra. \v 21 Ru̱boda ji̱ta variy jarichumusiy, nu̱tyu ravichu̱ nta nijya̱nvaynchaju̱, nu̱tyu daryaju̱yu vu̱yaju̱y quinuti̱ nta nu̱ñi ti̱qui. Rirya̱vityiye̱yada ji̱ta nijya̱nvay ru̱bodivani̱ Ju̱denu, jiryatiy jaryivya̱ju̱ diitya̱ daryaju̱ darya. \c 17 \s1 Ja̱mu cadnatoda \p \v 1 Siti̱jada ji̱ta ti̱qui Ju̱denu jpa̱vatyenu variy rimu, jiryatiy riryubedara yino̱siy, su̱teda variy riva: “Jiyuju̱, ra̱dityanu jiirya nanumurichenutanicha̱da ja̱mu cadnatoda, jiryatiy rajuura ja̱ncha ma̱sanu̱y nada. \v 2 Ricyadnaveda ji̱ta mucadi ja̱mu nutyityu̱miy nadisa̱ju̱, nani̱niyu̱choda ti̱ta̱ju̱riy mucadiva vichavay jicyadnavedaja̱ta.” \p \v 3 Ri̱ntumu sa̱ra̱yada Ju̱denu jpa̱nu mityatomuju̱ ray. Radyiyada ji̱ta jasiy nadiva vaturu̱y, jiryatiy nanuma̱sa sancha suvu̱chi̱, jiryatiy ruuna̱ñuni̱. Suvu̱chi̱ ji̱ta vichasara rajuura jtyati̱, jiryatiy nu̱chara saniy, Ju̱denu jiyaro̱ju̱ javityiye̱chara jtya ti̱ta̱ju̱ darya. Savicha̱da suvu̱chi̱ daraju̱ñijyate jno̱ti̱, vu̱yaju̱y tu̱yuvu̱ti̱ jarye risa̱ju̱ni̱. \v 4 Vaturu̱y ji̱ta vichasara vadacudijatyanu̱y, ruuna̱jetyanu̱y jarye risa̱ju̱. Nanudani̱veda ji̱ta vichasara óruta, sami̱ ravichu̱ta jarye, pérdasitya jarye risa̱ju̱ ti̱ta̱ju̱. Nadireda ji̱ta jijyomura jatusiiy órutera, jiryatiy mu̱chanichara javityicharatara, nanucadnaveda mi̱dodata jarye risa̱ju̱. \v 5 Nanumo̱ta̱sa ravicha̱da nu̱chara dutyasara datya̱da: “Jaryinra Babinóniya, cadnatodaveda jno̱da, nicyara̱y jvaayada jno̱da risa̱ju̱ ti̱ta̱ju̱.” \v 6 Radyiyada ji̱ta nadiva vaturu̱y, jiryatiy nanuvicha̱da niyu̱byiju̱y Ju̱denu siityari̱vay nudaja̱ta, rityi batyeda Jesús jtya jiyadaju̱. Ratyi̱tta̱da ji̱ta nada, jaryi ti̱tta̱data. \v 7 Sitaja̱doda ji̱ta Ju̱denu jpa̱nu ray: “¿Ta̱raju̱ra jityi̱tta, ta̱raju̱? Rañi ra̱tu̱chu yivara dutyasara datya̱da vaturu̱ynchiy, suvu̱chi̱ nichiy jarye, jiryatiy satiitya nada, ni̱tiy vichasara daraju̱ñijyate jno̱ti̱, vu̱yaju̱y tu̱yuvu̱ti̱ jarye risa̱ju̱ni̱. \v 8 Jiñu suvu̱chi̱ sivatiy jidyi, ni̱ni̱ vicha̱da ta̱riy, diye ji̱tamu̱y ne sani̱chanu̱day. Vañuma sa̱jasumiy vataju̱vimusiy saparutedamuju̱ jiyata̱ju̱. Rirya̱ti̱tta ji̱ta mucadiva vichavay variy, jiryatimyu̱ ne nu̱chara jnu̱yada padyemyura ritya, mucadi ju̱dejadajisiy. Rirya̱ti̱ttani̱ suvu̱chi̱, jiryatiy savichanu̱yada, jiryatimyu̱ ne sani̱cha diye, jiryatiy sa̱jnichara varintyi. \v 9 Jiryatirya datya̱da saju̱ ni̱tiy datyara. Suvu̱chi̱ jno̱ ji̱ta vichasara daraju̱ñijyate musiqui, ranchatiy nanuma̱sa vaturu̱y. \v 10 Daraju̱ñijyate jno̱ vichasara danu̱ju̱ñijyate ja̱mu nutyityu̱ risa̱ju̱. Tadajyo rityevay ju̱u̱yamu̱yada, ti̱qui vichasara diye, tamityi̱ ji̱ta ne siti̱ didye. Sa̱numatiy ju̱ti̱, sa̱ma̱cho̱ vinu taraquiju̱. \v 11 Suvu̱chi̱ ji̱ta jiryatiy savichanu̱yada, diye ji̱tamu̱y ne sani̱cha, ni̱ni̱ ji̱ta vichasara danu̱ju̱ñijyate nutyityu̱miy tenu, dañuma savichasara mumuri̱nijyateju̱ riquebyimu, sa̱jiya ji̱ta jipyarutajyomuju̱. \p \v 12 Jiryatiy jidyi riva vu̱yaju̱y tu̱yuvu̱, rani̱ rani̱cha vu̱yaju̱y ja̱mu nutyityu̱miy, jiryatimyu̱ ne ru̱mutya̱jadara yinsu̱yada didye. Rirya̱jmutya̱ra yinsu̱yada taraquiju̱ mityiji sisa̱ suvu̱chi̱. \v 13 Jivye vu̱yaju̱y nutyityu̱miy jachipiya̱ mityiji, rirya̱tidye sa̱rya jivyanu̱yada, yinsu̱yada jarye risa̱ju̱ni̱ suvu̱chi̱. \v 14 Rirya̱nique̱ vu̱yaju̱myusiy Carni̱ru jiyaro̱ju̱, Carni̱ru ji̱ta ra̱vuunu variryi, jiryatiy sani̱cha ja̱mu nutyityu̱miy nutyityu̱, nusu̱vye nusu̱ñu jarye risa̱ju̱ni̱. Rityi vichasara Carni̱rusa̱, riñi̱cha natuchavay, jaryetasavay jarye, siityevay jarye risa̱ju̱ ti̱ta̱ju̱ riy.” \p \v 15 Jadchiy ji̱ta su̱teda Ju̱denu jpa̱nu rivantiy: “Rajuura ja̱ ranchatiy nanuma̱sa cadnatoda, rani̱ rani̱cha nijya̱nvay rajuuvay, tara mucadimu vichavay, tara niquejada niquevay jarye risa̱ju̱ riy. \v 16 Jiryatiy jidyi riva vu̱yaju̱y tu̱yuvu̱, suvu̱chi̱ jarye, rirya̱javittyuchara nada cadnatoda, rirya̱jantyuunu nada jasicha̱ra̱ju̱tiy nana̱ma̱cho̱ sidyavu̱. Rirya̱jmyi varirya nanusaviy, rirya̱rupachara jiidamyu rivasiñada. \v 17 Sabayada ji̱ta Ju̱denu rijechimyu daryaju̱ rirya̱tidye jvaaryu̱rya Ju̱denu jachipiya̱jada, jiryatiy riche̱rya yinsu̱yada simu suvu̱chi̱, jasicha̱ra̱ju̱tiy ra̱jto̱taniy Ju̱denu niquejada. \v 18 Vaturu̱y ji̱ta jiryatiy jidyi nadiva, nani̱cha ja̱mu vicha̱da jiryatiy ransu̱chara riy mucadi nutyityu̱miy ti̱ta̱ju̱.” \c 18 \s1 Babinóniya vicha̱da ju̱u̱yada \p \v 1 Rivasiy ji̱ta radyiyada siva nu̱ Ju̱denu jpa̱nuntiy, su̱musa̱da jarichuvimusiy jaryi nusu̱yadati̱. Sano̱no̱nu̱yada ji̱tara mucadi jidyáta variy. \v 2 Saniquejasubeda ji̱ta jaryi vanu̱yada niquejadata: “Mu̱ ju̱u̱rya, mu̱ ju̱u̱rya Babinóniya, jiryatiy ja̱mura ravichanu̱yada. Rama̱cho̱sara bayantu vichajoju̱, jamirya vichavay riichoja̱nvay vudiju̱ jarye risa̱ju̱, nipya̱tavay ji̱tye̱ryanijyoju̱ jarye jiryatiy rivyichasara javityichavay. \v 3 Nanucadnaveda jatuja̱musiy, ru̱niyu̱yada daryaju̱ ti̱ta̱ju̱ mucadiva vichavay, ja̱mu nutyityu̱miy jarye cadnaveda nadisa̱ju̱, ti̱nta ja̱nvay jarye ca̱na̱yada jaryi, jiryatiy nanucadnaveda dani̱veda murichiryara.” \p \v 4 Jadchiy ratyuva̱choda ji̱tara ratarya niquejada jarichuvimusintyi. Su̱teda ji̱ta: “Jirya̱numa sipyatay nadivasiy jirya vicha̱davimusiy, rañijya̱nvay, jiryeñuma juuchuvay vatajuu nadisa̱ju̱, ramusityi jirya̱jmutya̱ nadisa̱ntirya diitya̱ ru̱co̱sintyi. \v 5 Raviñu̱yada nanujuuchuveda jarichusa̱ra̱ju̱ daryaju̱, Ju̱denu ji̱ta jachipitya̱da varirya nadivaayada va̱cha.” \v 6 Su̱teda ji̱ta tavavyantiy: “Jirya̱murichenutaniy nadivaayada murichiryayu. Darya nadivaayada va̱cha, daryani̱ jirya̱murichenutaniy daraju̱jyu̱ ramurichirya nada. Jiryatiy nanunubenura turonatya̱ jatusaranube tavay jatodaju̱, jirya̱nubenu daraju̱jyu̱ nana̱todaju̱ varintyidye. \v 7 Jasicha̱ra̱ju̱tiy nani̱nnuva̱yada, nanudani̱veda jicyadnavedajiju̱ risa̱ju̱, daryasa̱ra̱ju̱ jirya̱sa̱y jantyunuva̱yada nada, nuvayada jarye risa̱ju̱. Jiryatiy nani̱teda jijechimyuyu: ‘Ramya̱sasara ja̱mu nutyityu̱toda, ne rañi̱cha bacheno̱da, mitya, daryantyamu̱y ne ra̱datyara nuvayada.’ \v 8 Jiryatiy nani̱teda darya, ramuni̱ ra̱jti̱sara mityamusiy tarundaquimu diichara nadaju̱, nu̱tyu diiyada, nuvayada jarye, jachi̱jada jarye risa̱ju̱ ti̱ta̱ju̱, nana̱cha rupachanu̱y jiidatya variy, jiryatiy savichasara Ju̱denu jaryi vanu̱rya, ni̱tiy ra̱murichenutaniy nadivaayada murichirya varidyeyu. \v 9 Rirya̱nuvay ja̱mu nutyityu̱miy jaryi ju̱na̱yadata nadivasiy, jiryatiy ridyi riva nanurupeda nuvachiy, jiryatiy jaryi ru̱canuyadara cadnaveda nadisa̱ daryaju̱. \v 10 Rirya̱jnu̱chu ripyapumusirya nana̱ntyunuva̱cha̱da, jiryatiy richuvu̱rya nanumurichenutanicha̱da, rirya̱jtay variy: ‘¡Acuu, acuu, ta̱jna̱te sa̱daju̱ ja̱mu vicha̱da Babinóniya, jiryatiy sa̱davichanu̱yada vanu̱ryu̱y! ¡Mityamusitye riti̱ma̱ daryaju̱te sa̱divaayada murichedoda taarye!’ \p \v 11 Jadchintyi mucadiva ta̱ryu̱tyavay ji̱ta rirya̱ju̱na̱yasumichara, rirya̱nuvayasumichara rivasiy, jiryatimyu̱ ne ti̱ ra̱ma̱cho̱ ruvaadyi ta̱ryu̱yadaju̱. \v 12 Ne chi̱ ra̱ta̱ryu̱ñu̱darya ruvaadyi jiryatiy óruterara, criquityera jarye, samiy ravichu̱tera jarye risa̱ju̱, nu̱tyu pérdasiy. Ruvaadyi ra̱chasara samichujay, pupajay, vadacudijay jarye, ruuna̱je jarye, sédajay jarye risa̱ju̱. Daryantiy ra̱vichasara varudiray, pupadutera jvaachara tara, samirya jiiratyera jvaachara jarye tara, varimyata brúnsityera, yivamyutera jarye, ravichu̱ pupasityera jarye risa̱ju̱. \v 13 Ruvaadyintiy ra̱vichasara canédajuru, ratarya varudijuru jarye jiryatiy jmyichara jaryedoju̱ra, samiy potiye̱yadaju̱ jarye risa̱ju̱ra. Jadchintyi jatuja̱, ni̱ja̱ jarye, pa̱juru jarye, jaruusiy jarye risa̱ju̱. Jadchintyi jasi̱veda, nu̱tyu cavañu, voca, carni̱ru jarye, carru, muchechimyi jarye, jiryatiy ritye̱ryu̱tya taraju̱ nijya̱nvarya. \v 14 Sa̱jtay ji̱ta Ju̱denu nadiva: ‘Raramimya̱ sa̱diva ti̱ta̱ju̱ sa̱ni̱canuyada diyadayu, ti̱ta̱ju̱ jiryatiy yidnuva̱yadaju̱ra, racaratyimya̱ sa̱na̱jisiy, dantyamu̱y ne sa̱na̱diy riva nu̱day, mitya.’ \v 15 Jirya jvaadyi ta̱ryu̱tyavay ji̱ta, jiryatiy ricya̱na̱chara jaryi vicha̱da ja̱nvamyusiy, riñi ra̱raniy suvu̱vye, ripyapu vicha̱dajisiy jiryatiy ridyi riva nana̱ntyunuva̱cha̱da. Rirya̱jna̱y jiñuvayadamu variy. \v 16 Rirya̱jtay variy: ‘¡Acuu, acuu, ta̱jna̱te day ja̱mu vicha̱da ja̱nvay! Riñi̱ ji̱ta ju̱tya̱da jachodara pupajay samije, vadacudijay jarye, ruuna̱je jarye risa̱ju̱, rindani̱ ji̱ta vichanu̱yada órutera, sami̱ ravichu̱siy, pérdasiy jarye. \v 17 Diye ji̱ta, mityamusiy, taraqui jóramusiy, rapa̱chityeye̱myu̱ riberya ti̱ta̱ju̱.’ Vapuru nutyityu̱miy ji̱ta, ti̱ta̱ju̱ marinerumiy jarye, ti̱ta̱ju̱ cartyequiivimu rupivye jarye rusa̱ju̱, riñi ra̱raniy ripyapu ra̱jisintyi. \v 18 Rirya̱numatiy diy variy riva rarupeda nuvachiy, rirya̱niquejasumiy ranchiy: ‘¡Tama̱ ravichanu̱yada ja̱mu vicha̱da nu̱tyu jirya daryá, tama̱!’ \v 19 Rirya̱jatyara mucadijuru variy yino̱va, rirya̱jna̱y jiñuvayadamu variy: ‘¡Acuu, acuu, ja̱muvicha̱da! ¡Sa̱dimusitya rime̱cho̱jada vapuru ja̱nvay jaryi criquityavatyequii! ¡Diye ji̱ta, taraqui jórademu, rapa̱chityeye̱myu̱ ti̱ta̱ju̱quii!’ \p \v 20 Jirya̱jchana̱chuyu, jarichu, jirye jarye jiryatiy Ju̱denu siityari̱vay jirye, sansu̱byimiy jarye, saju̱ tu̱chuvay jarye rusa̱ju̱, jiryatiy samurichenutanimya̱ Ju̱denu jiryeyadaju̱ nada.” \p \v 21 Jadchintyi sireda Ju̱denu jpa̱nuni̱ ravichu̱suma, nu̱tyu mucha̱ ju̱ve ra̱chasara, sajatya̱da variy ja̱mu na̱va ta̱sani̱, su̱teda variy: “Daryamusiy ra̱chasarara jatyasa̱da vanu̱yadata ja̱mu vicha̱da Babinóniya jtyatara, ne ti̱ ra̱dichara ju̱na̱y sa̱diva nu̱day, tii, mitya. \v 22 Ne rirya̱tuva̱chu rivasiñu̱darya quitára suuyada sa̱dimu nu̱day, dantyamu̱y ne murra̱yada, daryantyamu̱y ne duuduu suuyada, varimyata natutya̱ suuyada. Ne rirya̱jvaachara jvaavyeñu̱day, dantyamu̱y ne rirya̱tuva̱chura tunu̱nuvimu tadoda sa̱dimu nu̱day, mitya. \v 23 Ne ra̱no̱no̱nu̱y no̱no̱siiy sa̱dimu variñu̱day, daryantyamu̱y ne rirya̱tuva̱chura ja̱mu̱yada vichtya suuyada jansa̱da nu̱day. Jiryatiy rivyichanu̱yada sa̱dimu vichavay, ta̱ryu̱tyavay jaryinravay mucadi ja̱nvay cabyimu, jadchintyi, jiryatiy rivyichanu̱yada quivu̱chusavay ti̱ta̱ju̱ mucadi nijya̱nvay sa̱da nuvodamusiy, ramuni̱ sa̱na̱ma̱cho̱sara mitya. \v 24 Richaryejada daryaju̱ sa̱dimuntirya nudaja̱ntiy, jiryatiy riryubeda sa̱nunijya̱nvarya Ju̱denuju̱ tu̱chuvay nudaja̱, sasiityari̱vay nudaja̱ jarye, rindaja̱ jarye ti̱ta̱ju̱ jiryatiy ribetyeda mucadiva.” \c 19 \p \v 1-2 Rivasiy ji̱ta ratyuva̱chodara ja̱mu niquejada, nu̱tyu nijya̱nvajyuu niquesa̱niy jarichuvimu. Ru̱teda ji̱ta: “¡Jchana̱tyasi̱ sa̱chasara Ju̱denu! Vuryi̱ndenumu ji̱ta ra̱vichasara jantyutya̱da, vanda, samiy jvadicha̱da, vanu̱yada jarye risa̱ju̱ ti̱ta̱ju̱, jiryatiy sivaachara si̱tenu, vase vichadedamu jarye, tapi samurichenutanimya̱ nada cadnatodasuma, jiryatiy nana̱rupadoda jicyadnavedata riy mucadiva vichavay. Samurichenutanimya̱ nadantiy jiryatiy nanurubedara Ju̱denu siityari̱vay nudaja̱.” \v 3 Daraju̱jyu̱ ru̱tedantiy: “¡Jchana̱tyasi̱ sa̱chasara Ju̱denu! Ja̱mu vicha̱da nuvachiy ra̱jasumijeya̱sara daryaju̱ ju̱na̱reju̱.” \v 4 Jadchiy ji̱ta rirye̱yada daraju̱y vu̱yaju̱y rimyityumiy, dañuju̱yu rusa̱ju̱, dañuju̱yu jnu̱vye jarye, rirya̱dasidyoda sanijyu̱ Ju̱denuyu, jiryatiy sama̱sajomu ma̱si̱ni̱, ru̱teda ji̱ta variy: “¡Daryani̱day ra̱chasara! ¡Jchana̱tyasara jiñijyu̱!” \v 5 Ma̱sajomusiy ji̱ta rasipyateda niquejada variy: “Jirya̱numa baya̱ Ju̱denunijyu̱, samuchechimyi ti̱ta̱ju̱, jiryatiy jiryechuvu̱charani̱, deramiy, ja̱myi jarye ti̱ta̱ju̱.” \s1 Carni̱ru ja̱mu̱yada vichtya \p \v 6 Jadchiy ji̱ta ratyuva̱chodara nu̱tyu nijya̱nvajyuu niquejada, suurya ra̱nsa̱da, nu̱tyu ja̱suma suuyada, varimyata nu̱tyu ru̱vatarya sumarya. Ru̱teda ji̱ta: “¡Jchana̱tyasi̱ sa̱chasara Ju̱denu, jiryatiy sansu̱chara Vu̱yntyityu̱ ti̱ta̱ju̱ jvaarya daryaju̱! \v 7 Vurya̱ntya jchana̱chu vu̱y, vurya̱ntya caviñe̱chiy vuryi̱chana̱yadamu, vurya̱ntya sa̱y vandani̱, jiryatiy riti̱ma̱ Carni̱ru ja̱mu̱yada runda, savatura ji̱ta (jiryatiy riñi̱cha Ju̱denu siityari̱vajyuu) su̱dutya̱da sa̱jiju̱yu.” \v 8 Ti̱ sa̱yada savaturaju̱ sa̱tidye jachura sujay jaryi pupajay, vandajay risa̱ju̱ra, jiryatiy radityanusarara samiy ruvaayada Ju̱denu siityari̱vay. \v 9 Su̱teda ji̱ta Ju̱denu jpa̱nu variy riva: “Ya̱nu̱y caterava: Ju̱denu jmu̱tyasavaryi Carni̱ru ja̱mu̱yada vichtyamuju̱ musuchavay.” Su̱teda rivantiy: “Jirya niquejada ji̱ta, jiryatiy si̱tenu Ju̱denu niquejada dárya.” \v 10 Rarye̱yada ji̱ta Ju̱denu jpa̱nutuunuju̱ variy, ra̱tidye jadasiñu sanijyu̱ ray. Su̱teda ji̱ta variy riva: “Ne ya̱jvaay daryá, tapi rañi̱ rañi̱cha Ju̱denu muchechiy mityiji yisa̱, jityevay siityari̱vatya jarye, jiryatiy ririryi̱ra Jesús datyadoda. Ya̱ma̱ jachipiya̱ sanijyu̱ Ju̱denu. Tapi Jesús datyadodamusiy ji̱ta ru̱ndayada Ju̱denuju̱ tu̱choda day.” \s1 Cavañu vaparu̱ncha ma̱si̱ nijya̱mi̱ \p \v 11 Jadchiy ji̱ta radyiyada riva jarichu muttarya. Samu̱ti̱jada cavañu vaparu̱, sancha ji̱ta sama̱sa̱da jiryatiy ru̱tachara Siityera ni̱, Vase vichara jarye risa̱ju̱ni̱, jiryatiy vasede samurichenutanichara, su̱vachara jarye risa̱ju̱. \v 12 Sani̱siy ji̱ta vichasara nu̱tyu jiiday quivaya̱ra, sajachoda ji̱ta yino̱vara rajuura nuvii. Jasidye simura si̱tya nu̱charantiy, jiryatiy vinu ni̱ni̱ datyara. \v 13 Sajachoda ji̱ta yivara sujay, jiryatiy nudaja̱ta muchanusarara, si̱tya ji̱ta “Ju̱denu Niquejada” day. \v 14 Ju̱denu su̱tarumiy ji̱ta jarichumusivye, riñi siityari̱jada vaparu̱ cavañunchani̱, richujay ji̱ta jaryi pupajantyi. \v 15 Su̱tosiy ji̱ta rasipyatañu̱yada jchityitya̱ jimyura, ratatiy sa̱vatya riy mucadi ja̱nvajyuu, sa̱nusu̱chara yivamyuseta riy. Sa̱raniye̱ nta nu̱tyu ni̱nsiy muchijyovimura, jiryatiy sadityanusara Ju̱denu ti̱ta̱ju̱ jvaaryara jiñique̱yada, jiryatiy nicyara̱y vicha̱da jiyaro̱ju̱ra. \v 16 Jasinrya si̱tya nu̱chara jichujañiy, satudiñintyirya: “Nutyityu̱miy nutyityu̱, nusu̱vye nusu̱ñu jarye risa̱ju̱.” \p \v 17-18 Jadchiy ji̱ta radyiyada siva ti̱qui Ju̱denu jpa̱nu, saradeda ji̱ta jiñi̱ncha, saniquejasubeda jadchiy ruuva nipya̱tavay, ti̱ta̱ju̱ jiryatiy jarichujare ji̱numaya̱varyi: “Jiyuju̱, jirya̱numa ji̱tye̱ryaniy ja̱mu vichtyamuju̱yu, jiryatiy sa̱jvaay Ju̱denura, jirya̱tidye jmyirya richaviy ti̱ta̱ju̱ ja̱mu nutyityu̱miy, su̱tarumiy nutyityu̱miy saviy, vanu̱vye saviy, cavañumiy saviy, cavañuncha ma̱savay saviy, ti̱ta̱ju̱ nijya̱nvay saviy jarye jiryatiy muchechimyiryi, varimyata jijyu̱ jvaavye; deramiy, varimyata ja̱myi jarye risa̱ju̱ ti̱ta̱ju̱ riy.” \p \v 19 Jadchiy ji̱ta radyiyada siva suvu̱chi̱, mucadi ja̱mu nutyityu̱miy jarye sisa̱, richu̱tarumijyuu jarye rusa̱ju̱ ti̱ta̱ju̱, jiryatiy rintye̱ryadedayu, rirya̱tidye nique̱ sayaro̱ju̱ ni̱tiy ma̱sa̱da cavañu vaparu̱ncha, sasu̱tarumijyuu yisa̱ju̱. \v 20 Savicha̱da jirichi̱ variy suvu̱chi̱, Ju̱denuju̱ tu̱chu̱ quivu̱rya jarye sisa̱ju̱, jiryatiy sivaañu̱yadara dityanuta̱ suvu̱chi̱ mo̱mu, ratatiy saquivu̱choda riy nijya̱nvay, jiryatiy ru̱mutya̱jadara suvu̱chi̱ nu̱chara, rirya̱dasidyoda variy sa̱ntyasi̱ nijyu̱yu. Ti̱ jatya̱da jnu̱ñu̱ju̱y jiidatyo̱vimuju̱ nada, jiryatiy asújuruta quinchusarara. \v 21 Nanutevay ma̱cho̱vay ji̱ta vicha̱da jvachavay si̱chityitya̱ta ni̱tiy ma̱sa̱da cavañuncha, jiryatiy rasipyataya̱jada su̱tosiy, ripyomyu̱yada nipya̱tavay richavitya ti̱ta̱ju̱ variy. \c 20 \s1 Taraqui vara̱nca nijya̱ jiryatiy ra̱cha variy \p \v 1 Jadchiy ji̱ta radyiyada siva Ju̱denu jpa̱nu jiryatiy su̱musa̱da jarichuvimusiy yevyityi̱, jiryatiy vataju̱ rorijyu̱ yevyirya, sajomuntiy ravicha̱da cadyidyaju̱u̱ ja̱muca̱ju̱ca̱. \v 2 Sireda ji̱ta variñi̱ ja̱mu codiy munatyi̱, jiryatiy bayantu nutyityu̱ sani̱cha, Satanásiy jtyati̱, sapuchoda ji̱ta taraqui vara̱nca nijya̱ sa̱ra̱ju̱ jasiñi̱. \v 3 Sajatya̱da ji̱ta vataju̱vimuju̱ni̱, samutadoda variy yevyitya rumuni̱, sañuma quivu̱chusara riy mucadimu vichavay taraqui vara̱nca nijya̱ sa̱ra̱ju̱. Rivasiy ji̱ta sa̱cha jmu̱ryasi̱ taraquiju̱ntiy. \p \v 4 Jadchintyi radyiyada riva ma̱sajovicha̱ntiy. Rimya̱sa̱da ji̱ta rancha rityi jmutya̱jadara Ju̱denu jteda, rirya̱tidye murichenutanichara riy nijya̱nvay. Rivyicha̱da ji̱ta jvachi̱ bayanuveda, jiryatiy ribetyeda Jesús datyadoda jiyadaju̱, Ju̱denu niquejada jiyadaju̱ntiy, rityimyu̱ ne jadasidyoda sanijyu̱ suvu̱chi̱yu, dantyamu̱y ne sa̱ntyasi̱ nijyu̱, dantyamu̱y ne ru̱mutya̱jada jimyo̱vara sanu̱chara, varimyata ne vinu rijyomutuniy. Riñi̱ ji̱ta mi̱sa̱subeda, rinsu̱yada Crístusa̱ taraqui vara̱nca nijya̱ sa̱ra̱ju̱ varintyi. \v 5 Jiryatiy munatya mi̱sa̱subeda darya. Diivye ma̱cho̱vay ne mi̱sa̱subeda jasicha̱ra̱ju̱tiy rabaryi̱jada taraqui vara̱nca nijya̱. \v 6 Ju̱denu jmu̱tyasavaryi rityi mi̱sa̱sumiy munatya mi̱sa̱subedamu, rivyichasara Ju̱denuju̱ jiintyasavay daryaju̱. Ne rirya̱datyasarara daraju̱jyu̱ diiyada, jiryatiy rirye̱chasara Ju̱denunijyu̱ jachipiya̱vay, Crístunijyu̱ jarye, rirya̱nusu̱jeya̱sara sisa̱ taraqui vara̱nca nijya̱ sa̱ra̱ju̱ ti̱ta̱ju̱ntiy. \p \v 7 Ra̱numatiy jto̱taniy taraqui vara̱nca nijya̱, Satanásiy ra̱cha jmu̱ryasi̱ jityanuvu̱nusajomusiy. \v 8 Sa̱sipyatesiy variy, sa̱tidye quivu̱chu riy nijya̱nvajyuu ti̱ta̱ju̱ mucadi su̱tyerya sa̱ra̱ju̱ varintyi, Cócu ja̱nvay, Macócu ja̱nvay jarye ti̱ta̱ju̱. Sa̱ji̱tye̱ryaniy variy ju̱vedamuju̱ riy, rirye̱chasara nu̱tyu ti̱cha̱juru, ne saranumu̱yadasa̱ra̱miy. \v 9 Rirya̱subeda ji̱ta variy mucadi jasaryava, ripyuryejada varirya Ju̱denu siityari̱vay vichajo, jiryatiy ja̱mu vicha̱da Ju̱denu va̱tasarara. Raju̱u̱yada ji̱ta jiiday jarichuvimusiy variy, raramichoda ti̱ta̱ju̱riy, puritye. \v 10 Bayantu nutyityu̱ ji̱ta ni̱tiy quivu̱choda riy, ni̱ni̱ vicha̱da jatyasi̱ jiidatyo̱muju̱, jiryatiy asújuru jaryedora, jasityi nanuvichasara suvu̱chi̱, Ju̱denuju̱ tu̱chu̱ quivu̱rya jarye sisa̱ju̱. Jasiñi̱ ji̱ta rirye̱chajaya̱sara jantyunuva̱chavay ju̱daca̱ju̱, nuporaca̱ju̱ jarye ju̱na̱reju̱ ti̱ta̱ju̱. \s1 Ja̱mu nutyityu̱ ma̱sajoquii jiryatiy murichenutanijyora \p \v 11 Jadchiy ji̱ta radyiyada riva ja̱mu nutyityu̱ ma̱sajoquii jiryatiy pupajora, sama̱sa̱da ji̱ta nu̱ rancha. Rabayada ji̱ta mucadi, jarichu risa̱ju̱ samo̱musiy, puritye, ne ravichasara vidavijo raju̱ nu̱day, mitya. \v 12 Jadchintyi, radyiyada ruuva diivyejyuu jiryatiy rivyichanu̱yada jaryiñuvay, jantyuyadavay jarye, riryadeda Ju̱denu ma̱sajo jcho̱siy. Ti̱ mutta̱da varirya catera padyemyi, ratarya catera padyentyi jasityi nu̱charara ritya jiryatiy rirya̱jnu̱jeya̱sara. Rivyicha̱da murichenutanichavay diivyejyuu variy catera padyemyimyusiy, daryatiy nu̱charara ruvaayada ramu. \v 13 Rasa̱yada ji̱ta ja̱mu na̱va yimusiryi diivye, muco jarye, diijyo jarye risa̱ju̱, riche̱yada riy diivye jiryatiy ruumu riy. Ru̱mutya̱jada ji̱ta nu̱ñi ti̱quimusirya yivaayada murichenusa̱da. \v 14 Ju̱denu jatya̱da ji̱ta varirya diiyada, diijyo jarye risa̱ju̱ jiidatyo̱vimuju̱. Rani̱ ji̱ta daraju̱jyu̱ diiyada day, jiryatiy vuryi̱tay riva jiidatyo̱. \v 15 Jadchiy ji̱ta, mi̱ni̱tyimyu̱ ne vichasara nu̱chi̱ catera padyemyu, jiryatiy ju̱na̱reju̱ jnu̱yadaju̱ra, savicha̱da jatyasi̱ jiidatyo̱vimuju̱ variy riva. \c 21 \s1 Vadi jarichu, vadi mucadi risa̱ju̱ \p \v 1 Jadchiy ji̱ta radyiyada riva vadi jarichu, vadi mucadi jarye risa̱ju̱, tapi rabaryi̱ma̱ jarichu munatyara, mucadi munatyara jarye, ne rama̱cho̱jada ja̱mu na̱va nu̱day, mitya. \v 2 Jadchintyi Ju̱denuju̱ jiintyasara ja̱mu vicha̱da, jiryatiy vadi Jerusarí̱ jtyatarara, riva ji̱ta radyiyada jiryatiy rú̱musa̱da jarichuvimusiy, Ju̱denumusiy. Ravicha̱da ji̱ta samiy jdutyasara, nu̱tyu su̱dutya vadi ja̱mu̱tyu jivyanujiju̱yu. \v 3 Ratyuva̱choda ji̱ta varirya ja̱mu niquejada Ju̱denu ma̱sajomusiy jiryatiy su̱teda: “Jirya̱jnu̱y, su̱musama̱ Ju̱denu, sa̱tidye vichasara nijya̱nvay jsa̱, sa̱chajaya̱sara rusa̱ variy, rirye̱chasara ji̱ta sanijya̱nvay, ni̱ni̱ ji̱ta ra̱chasara rusa̱ ru̱ndenuju̱. \v 4 Sa̱pu̱y ji̱ta riñi̱simyusirya yina̱ya̱ ti̱ta̱ju̱, ne ra̱chasara variy diiyada nu̱day, dantyamu̱y ne nuvayada, dantyamu̱y ne ju̱na̱yada, ne vinu nuvadeda, jiryatiy raramimyu̱mya̱ munatya mucadi barya ti̱ta̱ju̱.” \v 5 Jadchiy ji̱ta saniquejada ma̱sajomu ma̱si̱: “Jirya̱jnu̱y, rivaacharara vadira ti̱ta̱ju̱.” Su̱teda ji̱ta variy riva: “Ya̱nu̱y cateravara jirya, jiryatiy si̱tenu niquejada darya, ra̱jto̱tanichara ti̱ta̱ju̱ntirya.” \v 6 Su̱teda variy rivantiy: “Rito̱ma̱ ri̱teda. Rañi̱ rañi̱cha munatyi̱, tamityi̱ jarye; rañi̱ rañi̱cha ru̱ndatya̱ ti̱ta̱ju̱, rabaryi̱jada jarye risa̱ju̱ ti̱ta̱ju̱. Ray ji̱ta ra̱sa̱y mityaja̱ni̱ jchu̱mu̱rya su̱nu̱yadaju̱, jiryatiy ru̱nday rimusiy. \v 7 Vúunú̱ ji̱ta ra̱jmutya̱ nu̱tyu jiyaru̱ryara jirya ti̱ta̱ju̱, jiryatiy ray ra̱chasara variy su̱ndenu, ni̱ni̱ ra̱chasara variy radyenuntiy. \v 8 Riñi̱ ji̱ta, jiryatiy riñi̱cha suvu̱vye, varimyatamu̱y ne siityevay, varimyata javityichavay, varimyata jvavye, varimyata cadnavavye, varimyata rimyuraveda, varimyata rityi siityari̱sara Ju̱denu jiyasachirya tara, daryantya quivu̱chuvay, jivye ti̱ta̱ju̱ ra̱jmutya̱sarara jiyaru̱rya jiidatyo̱mu, jiryatiy asújuruta quinchusarara, jiryatiy daraju̱jyu̱ diiyada darya.” \s1 Vadi Jerusarí̱ \p \v 9 Jadchiy ji̱ta su̱deda ti̱qui rimu, jiryatiy danu̱ju̱ñijyate Ju̱denu jpa̱vatyenuni̱, jiryatiy riryubeda yino̱sichivyimusirya daraju̱ñijyate diitya̱, jiryatiy tamityara darya. Satu̱choda ji̱ta variy risa̱. Su̱teda variy riva: “Jiyuju̱, ra̱dityanu jiiñi vadi ja̱mu̱tyu, Carni̱ru vatura.” \v 10 Sapu̱cheda ji̱tani̱ ri̱ntu variy na̱vajyu̱, ja̱mumusiquinchaju̱ jasityi sadityadoda rarya Ju̱denuju̱ jiintyasara ja̱mu vicha̱da, jiryatiy Jerusarí̱ jtyatarara. Ru̱musanu̱yada jarichuvimusiy, Ju̱denumusiy. \v 11 Ravicha̱da ji̱ta Ju̱denuda tara, radanu̱yada ji̱ta vicha̱da nu̱tyu samiy ravichu̱siy jaryi vandanu̱. \v 12 Rapuryesara ji̱ta vicha̱da ja̱mura, na̱vay jatarya jarye risa̱ju̱ra, jiryatiy taraqui vu̱yaju̱y rorijyu̱ tarara, daraju̱y ranchaju̱. Nu̱ñi taraqui rorijyu̱tuunu savicha̱da ti̱qui Ju̱denu jpa̱nu. Nu̱ñi taraqui rorijyu̱va ravicha̱da ritya nu̱charantiy, jiryatiy Irayénuveda ju̱riiñu jtyatara rani̱cha. \v 13 Jiñi̱ mu̱ti̱jona̱cho̱siy puryesaramu ravicha̱da mumuri̱ rorijyu̱, sapuryejyona̱cho̱siy puryesaramu jarye ravicha̱da mumuri̱ rorijyu̱ntiy, ravita̱sa puryesaramu jarye ravicha̱da mumuri̱ rorijyu̱ntiy, jidyevita̱sa puryesaramu jarye ravicha̱da mumuri̱ rorijyu̱. Daryani̱day ravicha̱da daryaju̱yu puryesara ti̱ta̱ju̱. \v 14 Vicha̱da puryesara ju̱dayada taraqui vu̱yaju̱y ju̱dacharancha, daraju̱y ju̱dachara ranchaju̱, jasityi nu̱charara Carni̱ru nusu̱byimiy jtya, jiryatiy taraqui vu̱yaju̱y daryi, danu̱ju̱y rinchaju̱. \p \v 15 Ju̱denu jpa̱nu ni̱tiy tu̱choda risa̱, savicha̱da saranuseti̱ jijyomu, jiryatiy óruterara, sa̱tidye saranu ratara ja̱mu vicha̱da, rarorijyu̱ jarye, rapuryesara jarye risa̱ju̱. \v 16 Ravicha̱da ja̱mu vicha̱da, vatatu. Rasityeda vicha̱da jidchavu̱ ravojota. Sasaradoda Ju̱denu jpa̱nura rasityeda taraqui vu̱yaju̱y vara̱nca saranuse, daraju̱y vara̱ncase ranchaju̱. Daryaday ravicha̱da jidchavu̱ rasityedantiy, ravojo jarye, daryaday rasityeda na̱vajyu̱ntiy. \v 17 Sasaradoda ji̱tara rapuryesarantiy, taraqui pacha vu̱jyaseva saranusara, daryaju̱yu vu̱yaju̱y saranusara ranchaju̱, daryaju̱yu saranusara ranchaju̱ntiy. Nu̱tyu sasaranusara nijya̱mi̱ daryá, nu̱tyu Ju̱denu jpa̱nu saradoda daryantiy. \p \v 18 Puryesara jvaachara ji̱ta, nu̱tyu ravichu̱sityera vandasiy, ja̱mu vicha̱da ji̱ta órutera ti̱ta̱ju̱ day, jaryi vanda, nu̱tyu nuvatusumarya. \p \v 19 Rapuryesara ju̱darya ji̱ta vicha̱da sami̱ ravichu̱sityera jaryedo. Munatyi̱ vicha̱da vandasityera, daraju̱jyu̱ vicha̱da vasunu̱sityera, mumuri̱ju̱ vicha̱da vandasityera, nu̱tyu visatumu̱ vandamu̱, daryaju̱yuju̱ vicha̱da ratarya vasunu̱sityerantiy. \v 20 Tadajyoju̱ ji̱ta vicha̱da ruuna̱chityera, taraquinijyateju̱ vicha̱da javesityera, daraju̱ñijyateju̱ vicha̱da varandasityera, mumuri̱nijyateju̱ vicha̱da vasunu̱ jaryedo nu̱chatuti̱tera, daryaju̱yunijyateju̱ vicha̱da vasunu̱di jaryedo nu̱chatuti̱tera, vu̱yaju̱jyu̱ vicha̱da vasunu̱disityera, taraqui ranchaju̱ vu̱yaju̱jyu̱ vicha̱da vu̱cudii jaryedo nu̱chatuti̱tera, daraju̱y ranchaju̱ vu̱yaju̱jyu̱ vicha̱da tacunarichityera tamitya. \v 21 Rarorijyu̱juu ji̱ta vicha̱da pérdatera, nu̱ñi taju̱qui vicha̱da tasiqui pérdasityera, daraju̱y vu̱yaju̱chiy, dasijyu̱y ranchaju̱ ti̱ta̱ju̱musiy. Vicha̱da nú̱quii rupijyo ji̱ta vichanu̱yada órutera, jiryatiy jaryi vandara, nu̱tyu nuvatu. \p \v 22 Ne radyiyada riva Ju̱denunijyu̱ jachipiya̱jo vicha̱damu, tapi Vu̱yntyityu̱ Ju̱denu ti̱ta̱ju̱ jvaarya, ni̱ni̱ vichasara jiñijyu̱ jachipiya̱jo rumu, Carni̱ru jarye sisa̱ju̱. \v 23 Jadchintyi, ne rava̱ta̱da vicha̱dara sadanu̱yada jiñi̱, daryantyamu̱y ne jarimyuni̱ riva, tapi radanu̱chara Ju̱denu da jasiy, Carni̱ru ji̱ta vichasara rano̱no̱siiy nta jasintyi. \v 24 Rirya̱rupichara ji̱ta mucadimu vichavay jirya vicha̱dadamu, ja̱mu nutyityu̱miy riquebyimusivye ra̱pu̱chirya jidyá ravimuju̱ntiy. \v 25 Rarorijyu̱juu ji̱tamu̱y ne ra̱chasara mutanusara ju̱daca̱, daryantyamu̱y ne ra̱chasara nupora rumu, mitya. \v 26 Mucadi ja̱nvajyuu ji̱ta ra̱pu̱chirya jídyá vicha̱davimuju̱ variy, samirya jvadicha̱da jarye risa̱ju̱, vicha̱davimuju̱ variy. \v 27 Tama̱ rirya̱jay mi̱nuvay ravimu, tama̱, daryantyamu̱y ne javityichara jvaavye, dantyamu̱y ne quivu̱chodacanumiy, ne vinu rityimyu̱ ne nu̱chavay Carni̱ru padyevya, jiryatiy ju̱na̱reju̱ jnu̱yadaju̱ra. Ne rirya̱jay davye nijya̱nvay ravimu, mitya. \c 22 \p \v 1 Sadityadoda ji̱ta Ju̱denu jpa̱nu varirya ja̱mumu̱, vandaja̱tara vuryi̱nu̱yadaju̱, jiryatiy rasiiñu̱yada Ju̱denu ma̱sajomusiy, jiryatiy Carni̱ru ma̱sajontirya. \v 2 Vicha̱da nú̱quiijache, ja̱mumu̱ jido, ravichanu̱yada ni̱nu vuryi̱nu̱yadaju̱, jiryatiy rajajeya̱nu̱yada japichiy jaryedo, nu̱ñi ti̱qui jarimyuni̱mu rajañu̱yada rajo, taraqui vu̱yaju̱jyotera, dajoju̱y ranchaju̱, rajañu̱yada tanijya̱quimusiy ti̱ta̱ju̱. Ravi̱ ji̱ta vicha̱da nijya̱nvajyuu mi̱sanitya̱ju̱. \v 3 Ne ra̱chasara variy tara parutachara, daryantyamu̱y ne paruti̱si̱ vicha̱damu, mitya. Jasiñi̱ ra̱chasara Ju̱denu ma̱sajo, jiryatiy Carni̱ru ma̱sajontirya, rirya̱jvaachara samuchechimyirya jivya̱tara ti̱ta̱ju̱ jasiy. \v 4 Rirya̱dichara riva Ju̱denu mo̱ntiy, si̱tya ji̱ta ra̱chasara nu̱chara rimyo̱ta̱santiy. \v 5 Ne ra̱chasara nupora nu̱day, mitya, dantyamu̱y ne rirya̱va̱tasarara no̱no̱da, varimyata jiñi̱da, jiryatiy sa̱danu̱chara Vu̱yntyityu̱ Ju̱denu ruuva. Rirya̱nusu̱jeya̱sara ju̱na̱reju̱ ti̱ta̱ju̱ variy. \s1 Sa̱jvi̱sara Jesucrístu varenu \p \v 6 Su̱teda ji̱ta Ju̱denu jpa̱nu variy riva: “Jirya niquejada vichasara si̱tenu niquejada, jiryatiy ra̱jto̱tanichara dayu. Vu̱yntyityu̱ Ju̱denu ji̱ta, jiryatiy saniquesara jijyu̱ tu̱chuvay jnutumusiy, ni̱ni̱ ji̱ta jpa̱jadani̱ yipa̱nu, sa̱tidye dityanu Ju̱denu muchechimyi ti̱ta̱ju̱ra jiryatiy ra̱chasara varenu. \v 7 ¡Jirya̱jnu̱y, ra̱jvi̱sara varenu! ¡Ju̱denu jmu̱tyasi̱ ji̱ta ni̱ jiryatiy saryiryi̱ra rañiquejada, jiryatiy tu̱chusara jirya catera padyemyura!” \p \v 8 Ray Juán tuva̱chodara jirya ti̱ta̱ju̱, radyiyada ji̱ta rivantiy. Ratyuva̱chodivasiy, riva dicha̱divasiy jarye, rarye̱yada variy sanumututuunu Ju̱denu jpa̱nu, ra̱tidye jadasiñu sanijyu̱ ray, jiryatiy sadityadoda rarya jirya. \v 9 Su̱teda ji̱ta variy riva: “Ne ya̱jvaay daryá, tapi rañi̱ rañi̱cha Ju̱denu muchechiy mityiji yisa̱. Rañi̱ rañi̱cha Ju̱denuju̱ tu̱chuvatyenu yisa̱ntiy, rityenu jaryentiy, jiryatiy vu̱tyuva̱chusara ramu jirya cateramu nu̱chara niquejada. ¡Ya̱ma̱ jachipiya̱ sanijyu̱ Ju̱denu!” \p \v 10 Jadchintyi su̱teda rivantiy: “Ne ya̱bay dutyasarara jirya caterava tu̱choda niquejada, tapi jativyenumara rito̱tadeda runda. \v 11 Ni̱tiy vichasara jamirya jvaarya, sa̱ma̱ ma̱cho̱ jamirya jvaarya varidye, ni̱tiy vichasara cadnavu̱ rapu̱y sa̱ma̱ ma̱cho̱ cadnavu̱ rapu̱y varintyidye, ni̱tiy vichasara vase jvaarya sa̱ma̱ ma̱cho̱ darya vase jvaaryantidye, daryantiy ni̱tiy vichasara Ju̱denuju̱ jiintyasi̱, sa̱ma̱cho̱ saju̱ jiintyasi̱ varintyidye.” \p \v 12 “¡Jirya̱jnu̱y, ra̱jvi̱sara varenu! Ra̱pu̱chichara variy risa̱ra ratatiy ra̱murichenutaniy nu̱ñi ti̱quimusiy yivaayada murichirya riy. \v 13 Rañi̱ rañi̱cha munatyi̱, tamityi̱ jarye; rañi̱ rañi̱cha ru̱ndatya̱ ti̱ta̱ju̱, rabaryi̱jada jarye risa̱ju̱ ti̱ta̱ju̱. \p \v 14 Jchana̱tyasavadyeryi jiryatiy richuutasarara jichujay, rirya̱tidye jmyirya rajo, jiryatiy ju̱na̱reju̱ jnu̱yadaju̱ ni̱numusirya, rirya̱tidye jay ja̱mu vicha̱davimuju̱ rarorijyu̱musiy. \v 15 Bimuju̱ ji̱ta riy nijya̱nvay, jiryatiy rivyichasara nu̱tyu nibyimiy, rimyuraveda, cadnavavye, ju̱vavye jarye, rityi siityari̱sara Ju̱denu jiyasachirya tara, ti̱ta̱ju̱ jiryatiy rivyichasara quivu̱chodacanumiy, quivu̱choda jvaavye jarye risa̱ju̱ ti̱ta̱ju̱. \p \v 16 Ray Jesús, ri̱pa̱jadani̱ ri̱pa̱nu, sa̱tidye tu̱chusara rachiityari̱vajyuu cabyimura jirya niquejada ti̱ta̱ju̱. Rañi̱ rañi̱cha Davyíbe ju̱denu, su̱ntijyu̱u̱ nta, su̱ndebi jarye risa̱ju̱. Rañi̱ rañi̱cha ra̱sacharásiy vandanu̱.” \p \v 17 Ju̱denu Jnutu ji̱ta jtay, Carni̱ru vatura vadi ja̱mu̱tyu jarye jtay sisa̱ju̱: “¡Ya̱numa jniy!” Daryani̱ sa̱jtay Ju̱denu niquejada tuva̱chu̱: “¡Ya̱numa jniy!” Sa̱ma̱ jniy jchu̱mu̱ñu, ni̱tiy jmutya̱ru̱y mityara jnu̱yadaja̱. \p \v 18 Ratyu̱chusara ji̱ta siva mi̱ni̱tyi tuva̱chura niquejada jiryatiy nu̱chara jirya tu̱choda padyevya dárya: “Saryityi jasa̱chu ti̱ tara niquejadatara jirya tu̱choda padye, sa̱jasa̱chu Ju̱denu simura diitya̱, jiryatiy nu̱chara jiyu darya. \v 19 Saryityi so̱vay ti̱ra tara niquejada jirya tu̱choda padye niquejadamusiy, sa̱so̱vay Ju̱denu rivasirya sayaru̱rya jnu̱yada padyevyasiy, sayaru̱rya Ju̱denuju̱ jiintyasara vicha̱damu vicha̱da jaryentiy, jiryatiy nu̱chara ranchiy jirya tu̱choda padyevyara.” \p \v 20 Su̱tay ji̱ta jirya niquejada tu̱chu̱: “Jo, varenunuma ra̱jvi̱.” \p Daryani̱ ra̱chasara Vu̱yntyityu̱ Jesús. \v 21 Samiy vichasa̱da jiryejyu̱ ti̱ta̱ju̱, Vu̱yntyityu̱ Jesúsmusiy. ¡Daryani̱day ra̱chasara ti̱ta̱ju̱! \cls Rito̱ma̱ Ju̱denu niquejada