\id ACT - Yagua NT -Peru 2008 (web -2013) \h Jvaayada \toc1 Jesus Nusu̱byimiy Jvaayada \toc2 Jvaayada \toc3 Jva \mt1 Jesus Nusu̱byimiy Jvaayada \c 1 \s1 Su̱tañu̱yada Ju̱denu ruuva, ra̱jpa̱ni̱ ri̱ntu jiryejyu̱ \p \v 1-2 Jaryi ravya̱ta̱damu ri̱pa̱ yimura catera, Tiyójinu. Jasiy ratyu̱chu cateramu yivara. Ratarya jpa̱jadamu ratyu̱choda samiy yivantirya ti̱ta̱ju̱ jiryatiy sajo̱ta̱da jvaayada Jesúsra, sadatyadoda jo̱tara jarye risa̱ju̱ntiy, sa̱subeda runda sa̱ra̱ju̱, varityi sa̱subeda na̱vajyu̱. Sa̱subeda tuudiche jidyetyadoda riy yisa̱ rupivye tevay. Sadatyadoda Ju̱denu Jnutu jtedamuju̱ variryi: “Nu̱rya jirya̱jvaachara ri̱biva.” \v 3 Sami̱sa̱danumatiy jidyiiyadaco̱siy crusitya̱sasiy, sadityanunumaya̱jada variy yisa̱ rúpivyeyu, ridyetya̱daju̱, ju̱nu̱ñuntya sani̱cha, ju̱nu̱ñu; sadatyadoda varintyiryi nu̱tyu sansu̱ñu̱yadatiy Ju̱denu darya vu̱y. Daryaju̱yu vu̱yaju̱y runda sa̱ra̱ju̱ sadityadoda tamityayu. \v 4 Jiryatiy si̱myiñu̱yada Jesús variy ruusa̱ntiy, su̱teda variy jasiy ruuva: “Ne jirya̱siquitya Jerusarí̱musiy. Jasiñi̱day jirya̱nutuyasirya Rajye̱ jteda, jiryatiy ratyu̱chuti jiryivantirya. \v 5 Ne jiryi̱nu̱y Juánbay jtyanunu̱yada ja̱a̱ta day, jirye ji̱ta ra̱jtyu̱yasiy Ju̱denu Jnututa day, netimyu̱ ne rani ramiy rajuu runda didye.” \s1 Sa̱subeda Jesús jarichumuju̱ \p \v 6 Jiryatiy riintye̱ryadeda variy jasiyu, ruutaja̱doda ji̱ta variñi̱ Jesús: “¿Nutyityu̱, diyeni̱viy ya̱bay si̱tenu nu̱cyuracaju̱ Irayénu mucadimu?” \v 7 Su̱teda variy ruuva: “¿Ta̱raju̱ra jiryedyetyaru̱rya? Ni̱day Vu̱jye̱ datya day varityi sa̱jvaaryu̱y daryadarya, tapi ni̱ni̱day datya jiryi̱nu̱dyerya. Ni̱day Vu̱jye̱ datya day nu̱tyeryivye ra̱jvaarya. \v 8 Jirye ji̱ta ra̱jmutya̱ra Ju̱denu vanu̱tya̱da, sa̱numatiy ju̱u̱je Su̱ntu jiryivaju̱. Variñi̱ ji̱ta jirya̱tu̱chu rañijyu̱ Jerusarí̱mu, ti̱ta̱ju̱ Judéya mucadimu jarye, Samáriya mucadimuntiy, ti̱ta̱ju̱ mucadisu̱tyeryasa̱ra̱ju̱.” \v 9 Saniquemu̱yadanumatiy Jesúsra jirya niquejada, sa̱subeda jarichuvimuju̱ varicha̱ra̱ju̱ ridyiyadajache. Sajayada variy rajiruju̱ryanube, ne ridyiyada variy sivanu̱day. \v 10 Jiryatiy ru̱nu̱ryi̱jada jarichuna̱cho̱ su̱sijyu̱, mityamusiy nanumu̱ti̱jada danu̱ju̱y nijya̱mi̱ju̱y rityuunu, pupajatyanu̱jyu̱y. \v 11 Nani̱teda ji̱ta variy ruuva Cadidéya mucadi ja̱nvay: “¿Ta̱ju̱ra jiryepyiraniy jarichuna̱cho̱ day, ta̱ju̱? Ni̱ni̱ Jesús jiryatiy sara̱yasumiy jiryisa̱siy jarichuvimuju̱, ni̱day ra̱jti̱sara ju̱na̱ntyi. Daryatiy saya̱siy jarichuvimuju̱, daryaday sa̱ta̱rya rumusiy jiyuju̱ntiy.” \s1 Rijeryeta̱dani̱ Matíyasibe, Judásibe ju̱bivaju̱ \p \v 12 Ritye̱rya̱da ji̱ta variy ja̱mumusimyusiy jiryatiy Odivu ri̱tya. Ritye̱rya̱da ji̱ta mu̱chiy nu̱jipyude Jerusarí̱muju̱, ne jaryi ripya ravicha̱da, jiryatiy riryupichara jiituyada rundamu riva day. \v 13 Rijeñuvi̱jada ji̱ta na̱varyorivyimu variy, jasityi rime̱cho̱nu̱yada variy Pyítru, Juán, Santiyácu, Antrésiy, Vedípe, Tumása, Bartodomévu, Matévu, Santiyácu jiryatiy Ajéñubay denuni̱, Siimyó̱ jaryi vani̱ra niquera, Judásiy jarye jiryatiy Santiyácu denuni̱. \v 14 Jivye ji̱ta rañi tu̱chutadeda sisa̱ Ju̱denu, rijechiñu̱yencha variy jasiñi̱. Rivyicha̱da vatuy variy ruusa̱ntiy, Jesús jno̱da jarye, sataryi̱veda jarye. \p \v 15-16 Variryundamu ji̱ta saradeda Pyítru jityeryi̱veda parudamu, jiryatiy rivyicha̱da jasiy taraqui pacha, daraju̱y vu̱yaju̱y rinchaju̱. Satu̱choda variy ruuva: “Jirya̱jnu̱y, ratyeryi̱veda, daryanuma rito̱sara catera nu̱chara sanchiy Judásibe, jiryatiy ta̱riy saniquejada Ju̱denu Jnutu Davyíbe jtosidyerya. Ni̱day Judásibe jatachoda variryi nijya̱nvadye, rirya̱tidye ju̱riy variñi̱ Jesús. \v 17 Ni̱ni̱ vichanu̱yada nu̱dyisa̱ vichi̱; sajaryeta̱da Jesús nu̱dyisa̱ jvaayasi̱ju̱ni̱. \v 18 Neviy yinu̱y riche̱ mucadini̱ jiñu vanu jicyuriquiy murichirya day, jiryatiy su̱mutya̱ jidyetyadoda murichiryara, taji vichadeda murichirya jarye. Jasiñi̱ saju̱u̱y mucadincha yino̱ta variy, rabuy sapude variy, raju̱u̱y sasiquidijuu varintyi. \v 19 Ridyetya ji̱ta Jerusarí̱ ja̱nvay ti̱ta̱ju̱ varidyerya, ramuni̱tiy ru̱tay jiñiquejadamura ri̱tya Asendáma, jiryatiy vuryi̱tay Nuda mucadira. \v 20 Ne yinu̱y sanijyu̱ nu̱charara murra̱pedyedye: \q1 Dañuma ra̱ma̱cho̱ saroriy mitya roriy, ne ti̱ ra̱cha jasiy sarorimyunu̱day. \m Tara nu̱chara jtantyi: \q1 Sa̱ma̱ jay ti̱ su̱bivaju̱, yinsu̱jyomu. \m \v 21-22 Ramuni̱tiy vurya̱jaryeta diye ti̱qui vanu su̱bivaju̱ Judásibe. Vurya̱jaryeta vuryisa̱ vichavay tenu, jiryatiy sasiityari̱sara vuryisa̱ni̱ Nutyityu̱ Jesús, Juán jtyadodivasiy, Jesús jasubedasa̱ra̱ju̱. Vurya̱jaryetani̱ ni̱tidye ra̱cha tu̱chu̱ vuryisa̱, jiryatiy sami̱sama̱ Jesús diibyimusiy.” \p \v 23 Ribeyada ji̱ta variy danu̱ju̱y vanuju̱y, rirya̱tidye jaryetani̱ ti̱qui sisa̱siy. Ti̱qui vichanu̱yada Jusíy jtyati̱, si̱tyaju̱ve vichanu̱yada Barsábasiy, ravichanu̱yada si̱tya táryarantiy, Jústu. Nu̱ntiy vichanu̱yada Matíyasiy. \v 24-25 Rityu̱choda variy Sisa̱ Ju̱denu, nu̱rya: “Jiityi datya ti̱ta̱ju̱ra rijechiy vaduy, Nutyityu̱, ya̱datyanu diye nu̱y, mi̱ vanura jijeryeta, sa̱tidye jay su̱bivaju̱ Judásibe, ni̱tiy ra̱cha nusu̱yasi̱ nu̱dyisa̱. Ne yinu̱y satochimya̱ Judásiberya yivaayada day, jiryatiy yipa̱jada rana̱cho̱ni̱, jadchiñuma sayati jidyiijyomuju̱ day.” \p \v 26 Rijeryeta̱da ji̱ta variñi̱ Matíyasiy su̱bivaju̱ Judásibe. Richaradoda ji̱ta varintyiyu: “Rito̱ma̱ntiy, vu̱yaju̱y danu̱ju̱y vu̱nchaju̱.” \c 2 \s1 Sitima̱da Ju̱denu Jnutu \p \v 1 Tadajyo vu̱yaju̱y runda vicha̱da rivasiy Pásco. Tara vichtya rundanuma vicha̱da varintyi. Rivyicha̱da ji̱ta Jesúsmu tuva̱chuvay vatajuu variy jasiy. \v 2 Mityamusiñi̱day ra̱nsa̱da jarichumu nu̱tyu ja̱mu riicho, ramu̱chadeda rasuyadara roriy variy, jiryatiy rimya̱sa̱da variy jasiy. \v 3 Varicha̱ra̱ju̱ ridyiyada riva nu̱tyu jiiday, ru̱rayada variy ruuva, nu̱vantiy, nu̱vantiy, nu̱vantiy. \v 4 Ti̱ta̱ju̱ rimyu̱cha̱da Ju̱denu Jnutumusiy variy. Rijyo̱ta̱da ji̱ta niquejada varirya tara nijya̱nvay niquejadantiy, Ju̱denu Jnutumusiy riñiquejada daryá. \p \v 5 Rivyichanuvi̱jada Judíyuveda variy Jerusarí̱mu, samirya jachityavay daryaju̱ riy. Ruuti̱nu̱yada ti̱ta̱ju̱ tavicha̱divasiy. \v 6 Rityuva̱chodanumatirya ra̱nsa̱da, richiiyada ji̱ta nijya̱nvay variy rana̱cho̱, rityi̱tta̱da varirya jiryatiy rityuva̱choda daryaju̱ra tavay niquejada nu̱ñi riñiquejadamu. \v 7-8 Ru̱nteda variy, rityi̱tta̱da varintyirya: “Nu̱tyu riñi̱ riñi̱cha Cadidéya mucadi ja̱nvay jivye ti̱ta̱ju̱, nu̱tyu vu̱ñi tuva̱chunuvi̱ nu̱ñi ti̱musiy si̱tenu vu̱ñiquejadamura. \v 9-11 Vu̱vyicha ji̱ta jiyu nu̱ñi taji mucadimu vichavay. Vu̱myucadi jtya ji̱ta Pártiya, Médiya, Edá̱, Mesupotámiya, Judéya, Capadósiya, Póntu, Ásiya, Vuryíjiya, Pa̱jídiya, Ejíptu, Díbiya jiryatiy Siréne tuunu vicharara, Créta, Arábiya jarye ti̱ta̱ju̱. Vu̱tyevay jarye jañu̱vye jiyu, Rómamusivye. Vu̱vyicha Judíyuveda ti̱ta̱ju̱, vu̱y ji̱ta si̱tenu Judíyuveda day, jivye ji̱ta vu̱tyevay vichavadye. Ti̱ta̱ju̱numa vu̱tyuva̱chu si̱tenu vu̱ñiquejadamu darya jiryatiy sivaay Ju̱denu samiy jidyetya̱data darya.” \v 12 Rityi̱tta̱damu yiteda variy: “¿Nu̱tyura vurya̱jachipiya̱, nu̱tyura?” Ruutaja̱doda ji̱ta nu̱ñi riyu: “¿Ta̱raju̱ra rani̱cha jirya? ¿Nu̱tyuraju̱ra rani̱cha day, nu̱tyuraju̱?” \v 13 Ti̱ni̱ jteda yarupadodamu day: “Niyu̱byimiy dyetya, jiryatiy rirya̱tosirya bínuja̱ vadija̱ daryaju̱, ti̱ta̱ju̱ ripyoyasiy varirya.” \s1 Pyítrubay tu̱choda nijya̱nvavya \p \v 14 Saradesubeda ji̱ta Pyítrubay variy, vu̱yaju̱y Jesús nusu̱byimiy sisa̱ju̱, ti̱qui rinchaju̱, saniquejada ji̱ta jaryi variy: “Vaduy, Judíyuveda, jiryatiy Jerusarí̱ ja̱nvay jirye: jirye̱ntya datyara, jirye̱ntya tuva̱chu ramu rañiquejada. \v 15 Tama̱ niyu̱byimiy nu̱ñi̱cha, tama̱. Niyu̱byimiy dyetya jiryejyu̱ nu̱dye. Tama̱ vasetuunu vichi̱ta rani̱cha didye, tama̱.” \p \v 16 Su̱teda ji̱ta Pyítrubay varintyi: “Nu̱tyu jiryeñi tuva̱chuma̱ra jiryatiy saniquenu̱yada ta̱riy Ju̱denuju̱ tu̱chu̱barya, ravichanu̱yada si̱tya Jovénu. \v 17-21 Su̱teda ji̱ta Jovénubay ta̱riy variy: \q1 Tamitya rundamu, su̱tay Ju̱denu, ra̱numa rumiñi̱ ri̱ntu ti̱ta̱ju̱ nijya̱mi̱va, rirya̱tidye nique jiryedyedyeñu vaduy variy rajyu̱, jiryedyetuveda jarye. Vadero̱vay ra̱jnu̱rya va̱cha variy, rimyityumiy ji̱ta ra̱ma̱ryi̱sa jime̱yantiy. Ramyuchechivyedava ra̱rumiñi̱ Ri̱ntu variryundamu, ramyuchechityuvedava jarye, rirya̱tidye nique variy rajyu̱. Ra̱dityanu ti̱ttasara variryi, jiryatiy jarichumura, mityamusiy ju̱dejada jarye mucadincha: nuda, jiiday jarye, nuvachijyuu jarye. Jiñi̱ ra̱ti̱tuy nupocudiju̱ variy, jarimyuni̱ jarye ra̱ti̱tuy nudaju̱, ja̱mu runda jti̱jadajisiy, jiryatiy Ju̱denu jchana̱yada runda ra̱cha. Ni̱tiy va̱ta darya jantyutya̱da siva Ju̱denu day, varityi sa̱natuy si̱tyamuyu, sa̱jantyutya variñi̱. \p \v 22 Jirye̱ntya tuva̱chura jirya niquejada, vaduy, Irayénuveda. Jesús ji̱ta, Nasaryé ja̱mi̱, savichanu̱tyi jiryequebyimu. Sani datyanunu̱tyi Ju̱denu jirye: Su̱nityi Jesús ri̱tedamu. Sadityanunu̱tyi mityamusiy ju̱dejadatara, ti̱ttasara, mityamusiy datyadoda jarye jiryatiy sivaayada jiryequebyimu Jesús jomututara. Jiryeñi datyi̱saviñu̱darya. \v 23 Ni̱ni̱ Jesús, ni̱tiy ma̱cho̱siy batyi̱si̱ju̱ Ju̱denu jtedamuju̱, jiryeñi̱day ju̱rityiñi̱, jiryeñi jvatyanityi variy crusitya̱sa jamirya vichavañi̱. \v 24 Su̱mu̱ryatiy ji̱ta Ju̱denu sadiiyadamusiyu, jiryatimyu̱ ne ravuunuru̱yada diiyada jasiñi̱, sami̱sanimya̱ ti̱ta̱ju̱ varintyidyeñi̱. \v 25-28 Davyíbe ji̱ta jtañu̱yada ta̱riy sanijyu̱: \q1 Radyichara siva Ri̱ndenu ratyuunu, tapi savicha rayntyityudamyuju̱ daryaju̱ day, ne ti̱ siquityatadedasa̱ra̱ varirye. Ramutiy rí̱chana̱y rajechiy, radyechiy jarye nique ri̱chana̱yadamu. Rabebyi jarye ra̱jiituchara, ne ra̱jachipiya̱sara ranijyu̱ nu̱ndye, tapi ne ya̱tochiñi̱ rabeyanu radyiijyomu, dantyamu̱y ne ya̱ponusarani̱ jivya̱tasi̱, jiryatiy jijeryeti̱ samirya jachityi̱ dañi̱. Jiñi datyadoda si̱tenu jnu̱yada ray, nu̱tyuramusiy ra̱vichasara samirya, ya̱mu̱chanichara jichana̱yadata ray ra̱numatiy ju̱ti̱ jityuunu. \m Darya su̱tañu̱yada Davyíbe ta̱riy. \v 29 Diye vaduy, ratyeryi̱veda, ratyu̱chu vijyo̱mujache jiryiva, ratyu̱chu sanijyu̱ ta̱riy vu̱myunatyi̱ Davyíbe: sadiiyadanumatiy, ru̱muchoda variñi̱. Vuryi̱nu̱y diye sa̱ra̱ju̱ra sabapyo. \v 30 Ni̱ni̱ datyanu̱yada si̱tenu saniquejada Ju̱denura: \q1 Jidyedyeñu tenu ra̱jachara yibivaju̱ curacaju̱. \m \v 31 Jiryatiy savichanu̱yada Davyíbe Ju̱denuju̱ tu̱chu̱ntiy, sadatyama̱ variy saniquejada Ju̱denu ranijyu̱ Crístu mi̱sa̱subeda diibyimusidye, jiryatimyu̱ ne satocheda jidyiijyomuni̱ jibeyanu, dantyamu̱y ne ra̱puuchara sababyi varintyi. \v 32 Ni̱ni̱ Jesús sami̱sanichiy Ju̱denu diibyimusiy, nu̱y ji̱ta datya samirya, nu̱tyu̱chunumaya̱ variy ranchintyi. \v 33 Vu̱jye̱ Ju̱denu jasuminichiy yintyityudamyuju̱ni̱ Jesús, sasa̱chiy variy Yintuni̱, jiryatiy su̱tatyi darya siva. Jesús ji̱ta rubesiñi̱ Yintu nu̱dyivantidye, jiryatiy jiryi̱nu̱yasiy, jiryetyuva̱chosiy diyedentirya. \v 34-35 Tama̱ ni̱ Davyíbe rañi jasubeda jarichumuju̱, tama̱. Ni̱day jtedantiy: \q1 Su̱tay Nutyityu̱ siva Rayntyityu̱: Ya̱ma̱sanuvi̱ rayntyityudamyuju̱, jasicha̱ra̱ju̱tiy ra̱vuunutaniryi jimyityasimyi. \m \v 36 Darya su̱teda Davyíbe ta̱riy. Jirya̱ntya datya diye ti̱ta̱ju̱ra, tapi ti̱ta̱ju̱ Irayénuveda tevatya jirye: Jiñu Jesús jiryatiy jiryebetyi crusitya̱sani̱, Vu̱jye̱ Ju̱denu ji̱ta bayada Nutyityu̱ju̱ni̱, vuryeyada rá̱ñuju̱ jarye, jiryatiy vuryi̱tay Crístuni̱.” \p \v 37 Rityuva̱chodanumatiy nijya̱mi̱juu, varicha̱ra̱ju̱ rajachipiya̱jada rijechiy taji variy. Jadchiy ji̱ta ru̱teda siva Pyítrubay, tavay nusu̱byimivya jarye: “¿Diye nu̱tyura vurye̱cha, taryi̱veda, nu̱tyura?” \v 38 Su̱teda ji̱ta Pyítrubay variy ruuva: “Jirya̱numa paru̱y riva taji jachipiya̱jada day, jirya̱numa jtyanutaniy nu̱ñi ti̱quimusidyeyu, Jesucrístu jtyamu, sa̱tidye ramityaniy Ju̱denu variy jiryivara jijyuuchuveda, sa̱sa̱y Yintu variy jirye. \v 39 Tapi su̱tedama̱ Ju̱denu jiryejyu̱ darya, jiryedyedyeñuju̱ jarye, ti̱ta̱ju̱ ripya vichavajyu̱ jaryentiy, dañuma ti̱ sa̱natuchara yimuju̱ Nutyityu̱, Vuryi̱ndenu.” \p \v 40 Rajuura niquejadamusiy satu̱chunu̱yada Pyítrubay, sadatyanunu̱yada variryi: “Jirya̱ramitya ruumusiy jamirya jvaadyivyeyu.” \p \v 41 Riñi̱ ji̱ta jiryatiy rityuva̱choda ramu saniquejada, riityu̱yada variy. Variryundamu rirya̱sa̱yada sisa̱ datyavay variy, mumuri̱ vara̱nca tuudicheju̱. \v 42 Ti̱ta̱ju̱ rundamu ru̱niñu̱yada jityuva̱chodana̱cho̱, jiryatiy ridyetyanunu̱yada Jesús nusu̱vye variy, rivyichanu̱yada jasiy ruusa̱ variy, ripyatatiñu̱yadara pa̱, rityu̱chunu̱yada sisa̱ Ju̱denu varintyi. \s1 Nu̱tyura rivyicha̱da Jesús siityari̱vavyedabay munatya, nu̱tyura \p \v 43 Ru̱nteda ji̱ta nijya̱nvay variy jiryatiy Jesús nusu̱vye jvaañu̱yadara ti̱ttasara daryaju̱, mityamusiy ju̱dejada jarye risa̱ju̱. \v 44 Jiryatiy ti̱ta̱ju̱ rityuva̱chunu̱yada day, riñi̱day vichanu̱yada ji̱tyojomu varidye. Ti̱ta̱ju̱musiy riberya varidyerya. \v 45 Ritye̱ryu̱tyanu̱yadara jimyucadi variy, riberya jarye, riche̱ñu̱yada variy jityevavyara ramurichirya, ritiy jantyuyadavadye. \v 46 Ti̱ta̱ju̱ rundamu ne richu̱tyaryi̱nu̱yada jiya̱da Ju̱denu nijyu̱ jachipiya̱jomu. Ripyatanu̱yada varirya pa̱ jiryorimyu, riimyiñu̱yada jichana̱yadamu varirya, samirya rijechipiya̱nu̱yada jijechitya varintyi. \v 47 Rityu̱chudoda ji̱ta nu̱ñi riyu: “Vu̱jye̱ ji̱ta samirya vichara.” Ridyiñu̱yada ti̱ta̱ju̱ nijya̱nvay variy samirya ruuva. Nutyityu̱ Jesús jasa̱chutityiyada ti̱ta̱ju̱ rundamu varidyeryi, jiryatiy saramityanityityiyada ruuvara jijyuuchuveda variy. \c 3 \s1 Sami̱sa̱da vanu jarapu̱yani̱bay \p \v 1 Tarundamu sayanu̱yada Pyítrubay, Juánbay jarye. Nadaya̱da jadchiy Ju̱denu nijyu̱ jachipiya̱jomuju̱. Ni̱nu jtimu vichi̱tanuma ravicha̱da variy, Ju̱denujsa̱ tu̱choda tuununuma variy. \v 2 Jasiy savichanu̱yada ti̱qui vanu jiryatiy sarupeda jarapu̱yani̱. Ti̱ta̱ju̱ rundamu su̱tutaniñu̱yada Ju̱denu nijyu̱ jachipiya̱jo rorijyu̱muju̱yu, ravichanu̱yada ri̱tya rorijyu̱ Jerumósa. Jadchiy ji̱ta sajachiñu̱ñu̱yada yentyuyadamu ruuva nijya̱nvarya tara, rityi jañu̱yada ravimu Ju̱denunijyu̱ jachipiya̱jo. \v 3 Sadiyadanumatiy nadiva Pyítruju̱be, Juánbatya nanujaryu̱yadamu, sajachiñu̱yada variy nadivara tarantiy. \v 4 Su̱nu̱yada Pyítrubay samiy sana̱cho̱ variy, Juánbay jarye, su̱teda variy siva: “¡Ya̱jnu̱y na̱ñe̱cho̱!” \v 5 Su̱nu̱yada ji̱ta variy nanuna̱cho̱, mitya sani jachipiya̱jada variy: “Tara dyetyate sa̱sa̱rye.” \v 6 Su̱teda ji̱ta Pyítrubay variy siva: “Ne criquityi̱ pupadarye, netimyu̱ ne vinu ruuna̱dye. Ratiy rimu, rani̱ ji̱ta ra̱sa̱y ji: Jesucrístu jtyamu, jiryatiy Nasaryé ja̱mi̱ni̱, ¡Ya̱rupi!” \v 7 Sireda ji̱ta santyityuday jomutuni̱, sanubesumityadeda variñi̱. Varicha̱ra̱ju̱ ravanu̱yada sanumutu, su̱vichiy jarye. \v 8 Sara̱yada ji̱ta variy jiñumututa, sarupicheda variy jadchiy. Sajayada ji̱ta variy nadisa̱ Ju̱denu nijyu̱ jachipiya̱jomu. Sarupiñumaya̱jada, sara̱tyiya̱jada risa̱ju̱ jichana̱yadamu, su̱teda ji̱ta variy siva Ju̱denu: “¡Yentyumya̱te riva!” \v 9 Ti̱ta̱ju̱ nijya̱nvay diyada variy siva sarupiñumaya̱jada, si̱chana̱tya̱da variy ridyiyani̱ Ju̱denu. \v 10 Jasiy ridyetya̱da variñi̱: “Nu̱tyu ni̱ni̱day rañi̱chanu̱chiy Ju̱denu nijyu̱ jachipiya̱jo rorijyu̱mu, jiryatiy Jerumósa ri̱tya.” Mitya rityi̱tta̱da variñi̱, ru̱nu̱yada variy ju̱vara sana̱cho̱ nu̱tyichiñuma saratyentiy, nu̱tyichiy. \s1 Pyítrubay tu̱choda rupijyo rorimyu \p \v 11 Jadchiy ji̱ta ne sajiintyeñu̱yada jarapu̱yani̱ mi̱si̱ Pyítrubay nichiñu̱day, Juánbay nichiy jarye. Rityi̱tta̱da ji̱ta nijya̱nvay variñi̱, riintye̱ryadeda variy rityuunu rupijyo rorimyuju̱yu, ravichanu̱yada ri̱tya Pórticu de Sadumú̱. \v 12 Su̱nu̱yada ji̱ta Pyítrubay variy riñe̱cho̱: “¿Nu̱tyuramura jiryetyi̱ttara jirya, Irayénuveda, nu̱tyuramu? ¿Ta̱ju̱ jiryi̱nu̱y na̱ñe̱cho̱, ta̱ju̱? Na̱ñi̱ta rupityaniy jidyetya̱datani̱ jiñu vanu day, dantyamu̱y ne sarupi jiryatiy samirya jachityanu̱jyu̱y na̱ñi̱cha. \v 13 Vu̱myunatyavay Ju̱denu vichaniy daryadañi̱. Ni̱ni̱ sani̱cha ta̱riy Ru̱ndenu: vu̱myunatyavay Avurá̱bay, Isácubay, Jacóbubay jarye. Ju̱denunuma vichaniy daryadañi̱, si̱chana̱tya daryaju̱ni̱ Jidyenu Jesús, jiryatiy jiryeñi pu̱chityi Pyidátumuju̱ ni̱. Sani jmu̱ryaru̱tyi Pyidátu variñi̱, jiryatiy sami̱ nijya̱mi̱ sani̱chati sadiya daryaju̱, ne jiryevya̱tati jmu̱rya̱daju̱ varidyeñi̱. \v 14 Ne taradera jiryi̱mu̱ryaru̱tyiñi̱, nu̱tyu ni̱ni̱ sani̱cha Ju̱denu jiintyasi̱, vase jvaarya risa̱ju̱ni̱. Jiñu ji̱ta jiryeñi jmu̱ryaru̱tyi, ni̱tiy rañi̱cha ju̱vi̱. \v 15 Tapi jiryetya jvatyiñi̱ ni̱tiy rañi jnu̱tyaniñu̱yada vu̱y, Ju̱denunuma mi̱sanityi sadiijyomusidyeyu. Nu̱tyu nu̱ñi rañi̱cha sanchiy tu̱chuvay. \v 16 Ne jiryi̱nu̱ñi̱ jiñu vanu. Jiryedyetyi̱satyani̱ savichanu̱chi jarapu̱yani̱, sani ratyevidye jiryatiy satuva̱chu daryaju̱ Jesús jtyamu. Samiy tuva̱chodamu su̱ndejada Jesús vu̱y, ramuni̱tiy sami̱sadesiy samidyeni̱ jiñu vanu jirye diya. \p \v 17 Diye, ratyeryi̱veda, radyetyi̱satya ne jiryedyetya, dantyamu̱y ne jiryentyityu̱ datyaru̱y nu̱tyura jiryevyichaniñi̱ Jesús. \v 18 Ju̱denu jteda daryá, sito̱tanirya jiñiquejada jijyu̱ tu̱chuvabe jtosiy: \q1 Sa̱paru̱tyasara Crístu jidyiiyada sa̱ra̱ju̱yu. \m \v 19 Jirya̱numa paru̱y riva taji jachipiya̱jada, jirya̱numa jachipiya̱ sanijyu̱ Ju̱denu day, sa̱tidye pu̱y variy jiryivasirya jiryejyuuchuveda, variy ji̱ta jirya̱jiituy rivasiy, ne jiryi̱nu̱y ra̱jti̱ jiituyada Ju̱denumusiy. \v 20 Jadchiy ji̱ta sa̱jatyi jpa̱jadani̱ Jesúsntiy, jiryisa̱ju̱si̱ju̱, jiryatiy vuryeyada rá̱ñuni̱. \v 21 Dañuma sa̱ma̱cho̱sara jarichumu Ju̱denu jdutya̱da rundasa̱ra̱ju̱, sa̱numatiy jatyi jdutya̱dara samirya vicha̱da runda varintyi. Darya ni̱day su̱tañu̱yada ta̱riy vicha̱da rundamusiy, jijeryetavabe jtosiy, jiryatiy saju̱ tu̱chuvabedyeryi. \v 22-23 Muyusésibe ji̱ta jtedantiy: \q1 Jiryiva tu̱chu̱ju̱ sa̱bay Ju̱denu jiryetyenute. Daryaday sa̱chantiy nu̱tyu ray daryantiy. Jiryetyuva̱chuta̱ta simuntiy, daryatiy sa̱nique jiryiva. Rityimyu̱ ne ra̱tuva̱chu simu, riñi̱ ji̱ta ra̱baryi̱ nijya̱nvay cabyimusiy. \m \v 24 Ti̱ta̱ju̱ tu̱chuvabe tu̱chodantiy, nu̱tyura ra̱cha diye rundamu, darya satu̱choda Siméñubay, jadchiy ji̱ta ti̱ta̱ju̱ jiryatiy ruuti̱jada su̱sijyu̱. \v 25 Jirye ji̱ta tu̱chuvabe dadyeñu day. Samirya day rani̱cha jiryejyu̱, Ju̱denu jachipiya̱jada daryaju̱ ta̱riy jiryemyunatyavabeñijyu̱. Su̱teda ji̱ta Ju̱denu siva Avurá̱bay variy: \q1 Jidyedyeñu tenumu ra̱jvaay samirya riyadaju̱, ti̱ta̱ju̱ mucadiva vichavay jiyadaju̱. \m \v 26 Jiryimuni̱ sajo̱ta̱da jpa̱jada Ju̱denuni̱ jidyenu, sami̱sanichiñumatiy variñi̱. Su̱pa̱jadani̱ jidyenu sa̱tidye jachipiya̱taniy samirya vicha̱daju̱ jirye, jirya̱tidye paru̱y nu̱ñi jirye variy riva va̱cha jachipiya̱jada.” \c 4 \s1 Satu̱choda Pyítrubay Juánbatya japuvedabay tuunu \p \v 1 Nanuniquejada jsa̱ju̱ rimyu̱ti̱jada caserdótevyeda variy, Ju̱denu nijyu̱ jachipiya̱jo nutyityu̱ta, Saadusévuvedata jarye. \v 2 Riñique̱tta̱da varirya jiryatiy nanudatyanunu̱yada Pyítruju̱be, Juánta daryaju̱ riy nijya̱nvay. Satu̱chunu̱yada Pyítrubay daryaju̱ ruuva: “Jesúsmusiy vu̱ryi jrirya diibyimusiy mi̱sa̱da.” \v 3 Rureda ji̱ta variñada Pyítruju̱be, Juánbatya. Rityanuvu̱doda variñada rata̱rimyusijyu̱ nupocu rorivyimu, jidyenuma ravicha̱da daryaju̱ varidye. \v 4 Ti̱quitya tuva̱chunu̱yada daryaju̱ ramu nanuniquejada. Vadujyuu vichanu̱yada rajuu, tadajyo vara̱nca tuunudera rivyichanu̱yada daryaju̱. \p \v 5 Ratarya rundamu ji̱ta riintye̱ryaniñu̱yada japuveda Jerusarí̱muyu. Jasiy rivyichanu̱yada nutyityu̱veda variy, rimyityuveda jarye, Ju̱denu niquejada datyanuvay jarye. \v 6 Jasiy savichanu̱yada Anásiy jtyati̱bay varintyi, caserdótevyeda nutyityu̱, Cayivásubay, Juánbay, Adejántrubay, satevay jarye ti̱ta̱ju̱ yisa̱ju̱. \v 7 Riñatuyada ji̱ta variñada, Pyítruju̱be Juánta, jiquebyimuju̱, ruutaja̱doda variy jasiñada: “¿Nu̱tyurata sa̱numi̱saniñi̱, nu̱tyurata? ¿Chi̱ jtyamura sa̱numi̱saniñi̱, chi̱ jtyamu?” \v 8-9 Samu̱chadeda Ju̱denu Jnutuni̱ Pyítrubay, su̱teda ji̱ta variy ruuva: “Temusiy jiryitaja̱nuru̱y dyetya na̱y, nijya̱nvay nutyityu̱miy, Irayénuveda rimyityumiy jarye. Jirya̱jtaja̱nute na̱cyu̱, ¿nu̱tyuramusiy saratyeje jarapu̱yani̱, nu̱tyuramusiy? ¿Chi̱na̱te mi̱saniñi̱ jiñu jarapu̱yani̱, chi̱? \v 10 Jiryedyetya̱daju̱ ra̱tu̱chu jiryivara, ti̱ta̱ju̱ Irayénuvedava jarye: Sami̱sajay jiñu vanu jarapu̱yani̱ Jesucrístu jtyamu, jiryatiy Nasaryému savichanu̱yada. Nu̱tyu ni̱day jiryeñi crusiñutintyi, Ju̱denu mi̱sanityi variy sadiijyomusiyu. Su̱tedamuju̱ saraniy jiñu vanu mi̱si̱ jiryetyuunu. \v 11 Jiñu Jesús rañi̱cha̱da ravichu̱, jirye ji̱ta roriy jvaavyedye, jiryejetya̱simya̱ni̱ javiryu̱tyasi̱, sani bamya̱ Ju̱denu rajo̱ttya̱ ravichu̱ju̱ni̱, sa̱tidye roriiy sanchara jiryoriy. Jiryatiy vuryi̱tay saroriryi, rivyicha simu tuva̱chuvay daryaju̱. \v 12 Ne yinu̱y ne ti̱ ra̱ra̱chara vuryeyada jadchiñu̱day. Ne tara jtyatara jadchiy jarichu jarijyu̱nu̱day, jiryatiy sasa̱yada Ju̱denu jiñu vanu Jesúsra, ni̱tidye ra̱ra̱chara variy vuryeyada.” \p \v 13 Ru̱nu̱yada ji̱ta japuveda sana̱cho̱ variy: “Nadani̱ ji̱ta si̱tenu nique jivyanu̱yadata, samiy nanudatya̱data, vu̱ñi datyi̱satya ne nanudatyara catera nu̱yada, tapi jantyuyani̱ju̱y daryaju̱ nada jiñuju̱y nijya̱mi̱ju̱y.” Rityi̱tta̱da variñada. Ridyetya̱da ji̱ta variy nadanchiy: “Jiñuju̱y Jesúsjsa̱ vichanu̱jyu̱y.” \v 14 Jiryatiy ridyiñu̱yada siva vanu mi̱sanichi̱ jityuunu, ne ru̱taryu̱yada tara variñu̱day. \v 15-16 Pariche ru̱pa̱jada jadchiy jityuunusiñada, Pyítruju̱be, Juánta. Jasiñuma riñiquejada nu̱ñi rijyuu yiva: “¿Nu̱tyura vurye̱chaniñada jiñuju̱y vanuju̱ñu̱day, nu̱tyura? Ne ti̱ ra̱ramicha datya̱da nadanu̱ndye, jiryatiy mityamusiy ju̱deru̱y daryaju̱ nada. Ti̱ta̱ju̱ma̱ ridyetya Jerusarí̱ ja̱nvarya, ne vana̱y nta vuryi̱tañu̱ndye: Ne nanumi̱saniy si̱tenuni̱. \v 17 Rañuma ju̱ray ju̱na̱y tu̱chodanu̱day, vurya̱jiyaro̱nu nada nañuma nique ju̱na̱ñu̱nrya Jesús jtyanu̱day.” \p \v 18 Jadchiy ji̱ta riñatuyada variñadantiy, ru̱bayada ji̱ta variy nana̱jisirya: “Ne sa̱na̱nique ju̱na̱ñu̱nrya Jesús jtyanu̱day, dantyamu̱y ne sa̱na̱datyanu Jesús jtyamunu̱day.” \v 19 Pyítrubay, Juánbatya nani̱mutya̱jada variryi: “Jirya̱ntya jachipiya̱ samiy, samiryavidye sa̱diy Ju̱denu vuryiva, na̱ña̱vidye siitye jiryejyu̱, varimyata Ju̱denuju̱ dyetya. \v 20 Na̱y ji̱ta ne paru̱ryu̱y riva niquejada day, jiryatiy na̱dyi riva, na̱tyuva̱chura darya niquejada.” \v 21 Riyaro̱dodivasiy, yimu̱rya̱da variñada, ru̱tamya̱tiy: “¿Ta̱raju̱ra vurya̱tanuvu̱nu nada, ta̱raju̱?” Tapi ti̱ta̱ju̱ nijya̱mi̱tya jchana̱tya̱da daryaju̱ variñi̱ Ju̱denu riva, jiryatiy mityamusiy su̱ndejada daryaju̱ ridyiya. \v 22 Daryaju̱yu vu̱yaju̱y vaatati̱numa vanu jiryatiy sami̱sa̱da jarapu̱yadamusiy. \s1 Jesúsmu tuva̱chuvavyedabay va̱ta̱dara vanu̱tya̱da simusiy \p \v 23 Ru̱mu̱rya̱danumatiy nada Pyítruju̱be, Juánta, nadaya̱da ji̱ta variy yisa̱ vichavamyuju̱. Nanutu̱choda variy jasiy ruuva: “Caserdótevyeda nutyityu̱miy, rimyityumiy jarye jtesiy darya na̱dyiva.” \p \v 24 Rityuva̱chodanumatirya, riñiquenu̱yada ji̱ta ti̱tajuu sisa̱ Ju̱denu variy: “Nu̱jye̱, jiñi̱ Ji̱ta ju̱dejadara jarichu, mucadi jarye, ja̱mu na̱va jarye, vinu rani̱ ti̱ta̱ju̱ rani̱cha yimusiy. \v 25-26 Ji jteda su̱tosiy jimyuchechiy, jiryatiy nu̱myunatyi̱ Davyíbeñi̱: \q1 ¿Ta̱raju̱ra riñique̱ munu̱ñumiy, ta̱raju̱? ¿Ta̱raju̱ra rijechipiya̱ nijya̱nvay va̱cha, ta̱raju̱? tama̱ samirya rani̱cha, tama̱. Riyaro̱nu ji̱ta ma̱myi nutyityu̱miñi̱, curacaveda jarye jiyaro̱nuni̱ Ju̱denu, sajaryeti̱ jarye jiyaro̱nuyu. \m \v 27 Si̱tenu ji̱ta riyaro̱nuni̱ jidyenu Jesús. Ni̱ni̱ ji̱ta jijeryeti̱ sami̱. Riyaro̱nu ji̱ta nutyityu̱vedani̱. Jeródes, Púnsiyu Pyidátu, munu̱ñujuu, Irayénuveda jarye jiyaro̱nuni̱. \v 28 Ruuto̱tanimya̱ ti̱ta̱ju̱ varidyerya, jiryatiy jidyetyanu̱yada ta̱ridyerya. \v 29 Diye, Nu̱jye̱, ya̱jnu̱y nu̱tyuramu riyaro̱nu jiñiquejadata nu̱y. Ya̱vanu̱tyaniy nu̱y jimyuchechimyintyidye, nu̱ña̱tidye nique jichuvu̱yasa̱damura jiñiquejadantidye. \v 30 Ya̱jmu̱tya jijyomutu ratyasarata, ya̱tidye ju̱danu variy, ya̱tidye jvaantyirya mityamusiy datyadodantidye, ti̱ttasara risa̱ju̱, jidyenu jiintyasi̱musiy, jiryatiy Jesús jtyati̱ni̱.” \p \v 31 Ripyaru̱yadanumatiy riva Ju̱denujsa̱ tu̱choda, ramichutya̱da tara varirya roriy, jiryatiy riintye̱ryaniy ravimuyu. Samu̱chadeda Ju̱denu Jnutu variy ti̱ta̱ju̱ ruuvayu, riñiquejada ji̱ta jichuvu̱yasa̱damu varirya Ju̱denu niquejada. \s1 Ru̱tañu̱yada ti̱ta̱ju̱musiy jiberyanchiy: “Vu̱beryanuma day” \p \v 32 Jiryatiy rityuva̱choda rajuuvay nijya̱nvay, vatajuu rijechipiya̱jada variy. Ne ti̱ niquenu̱yada: “Jirya raberya day.” Vatajuu riberyani̱ yitañu̱yada darya, ratiy vichanu̱yada ruumu. \p \v 33 Rityu̱chunu̱yada ji̱ta sansu̱byimiy jichuvu̱yasa̱damura Nutyityu̱ Jesús mi̱sa̱subeda. Rityi tuva̱chunu̱yada simu, samiy jvadichavay rivyichanu̱yada nijya̱nvajyu̱ variy. \v 34 Ne ti̱musiy rasu̱tyeñu̱yada tara; jiryatiy mucaditavay daryaju̱ rivyichanu̱yada, ritye̱ryu̱tya̱da varirya, riryoriy jarye jitye̱ryu̱tyanu̱yada risa̱ju̱, ramutimyu̱ ne rasu̱tyeñu̱yada tara ruumusiy. \v 35 Jiryatiy ru̱mutya̱nu̱yadara jiberya murichirya, ru̱tunu̱yada Jesús nusu̱byimimyuju̱ra, ribeñu̱yada variy rityuunura. Jadchiy ji̱ta riche̱ñu̱yada yivara daryatiy rivya̱ta day. \v 36 Darya ni̱day sivaañu̱yada Jusíberya. Tajiñuma ru̱teda nusu̱byimiy varidyerya si̱tya day, Bernabénuma ru̱teda varidyerya, jmu̱tya̱dacanuy su̱tacha̱da day. Devyíbe ju̱riiñuti̱, Chípyirye ra̱tyuumu vichi̱ variñi̱. \v 37 Ni̱ni̱ ta̱ryu̱tyanu̱yadara jimyucadi, su̱tunu̱yadara ramurichirya nusu̱chavajyu̱. \c 5 \s1 Sajuuchuveda Ananíyasibe, savatura Sajírabatya quivu̱chodata \p \v 1-2 Jasiy savichanu̱yada nu̱ vanubantyi, ravichanu̱yada si̱tya Ananíyasiy, savatura Sajírabatya. Sata̱ryu̱tya̱dara jimyucadi, savaturabatya jibeñu̱yadara ramurichirya tera jijyu̱, vinu ratera su̱tunu̱yada nusu̱chavajyu̱. \v 3 Su̱teda ji̱ta Pyítrubay variy siva: “¿Ta̱raju̱numa sa̱dajatyaniy yivani̱ va̱cha niquera Satanásintyi, ta̱raju̱? jiryatiy sa̱nujachipiya̱ quivu̱yada sanijyu̱ Ju̱denu Jnutu daryaju̱, ramutiy sa̱dabadyerya ramurichirya tera jijyu̱day. \v 4 ¿Sa̱nuta̱ryu̱tya̱dajisiy, nu̱tyu sa̱numucadi nta day rani̱cha day? ¿Sa̱nuta̱ryu̱tya̱divasiy, nu̱tyu sa̱daju̱ day rani̱cha ramurichirya day? ¿Nu̱tyuramura sa̱nujachipiya̱ daryantiy, nu̱tyuramu? Ne quivu̱yada sa̱ninique riñijyu̱ nijya̱nvadye, sa̱nintay ya̱quivu̱chuni̱ Ju̱denu.” \v 5 Satuva̱chodanumatiy Ananíyasiberya Pyítrubay niquejada, sara̱yada variy, sadiiyadama̱ ti̱ta̱ju̱ variy jasiy, puutyitye. Jaryi ru̱nteda variy, jiryatiy rityuva̱chunu̱yada ti̱ta̱ju̱ra. \v 6 Riñubeseda ji̱ta vaduy vadero̱vay variy, riryeyada ji̱ta sujajyuutara sababyi, ru̱toda variy jmuchujomu̱ju̱ra, ru̱muchoda variy jasirya. \p \v 7 Mumuri̱ jóramusiy ji̱ta, siti̱jada savatura ma̱cho̱nu rumuntiy, sadatyatya sadiimya̱ ravyanucu̱. \v 8 Jasiy su̱teda Pyítrubay siva: “Ya̱tu̱chu riva: ¿Si̱tenuni̱viy sa̱nuta̱ryu̱tyara jimyucadi jirya criquiy murichirya?” Su̱mutya̱jada ji̱ta variñi̱: “Joonu, jirya criquiy murichirya ni̱day.” \v 9 Su̱teda ji̱ta Pyítrubay variy siva: “¿Ta̱raju̱ra sa̱nujachipiya̱jay sayaro̱ju̱ Ju̱denu Jnutu, sa̱nijantya dyetya saniy, sa̱vidye datya jiryatiy vu̱vyichaniy darya saniya̱re? Nu̱tyuva̱chunumara riryupiyada, jiryatiy jivyanubay ru̱muchosiy. Daryani̱day rirya̱jtosintyi ji.” \v 10 Sara̱yada varicha̱ra̱ju̱ satuunu Pyítrubay, sadiimya̱ ti̱ta̱ju̱ variy jasintyi, puutyityentiy. Rijeyada ji̱ta vadero̱vay varintyi, ridyiñuvi̱jada diibyi siva savatura ma̱cho̱nuntiy. Ru̱toda ji̱ta variy jadchintyiñi̱, ru̱muchoda ji̱ta savanubay bapyo tuununtiyu. \v 11 Jaryi ru̱nteda variy ti̱ta̱ju̱ jiryatiy riintye̱ryaniñu̱yada variy jasiyu. Jiryatiy rityuva̱chunu̱yada taji vichavarya, rijerye jnuteda variy. \s1 Ti̱ttasara, mityamusiy jvadichara jarye risa̱ju̱ra \p \v 12 Jesús nusu̱vye jtedamuju̱numa rivyichadedara jaryi mityamusiy jvadichara, ti̱ttasara jarye nijya̱mi̱juu cabyimura. Ti̱ta̱ju̱ riintye̱ryaniñu̱yada jijechipiya̱jadamu rupijyo rorivyimuyu, ravichanu̱yada ri̱tya Pórticu de Sadumú̱. \v 13 Ne ti̱ jaryu̱ñu̱yada ruusa̱ju̱, dañuma rirye̱cha samiy jvadichavay nijya̱nvajyu̱ day. \v 14 Rirya̱sa̱yada variy jasidye jiryatiy rityuva̱chunu̱yada simu Ju̱denu day, vaduy, vatuy jarye. \v 15 Richipyatanu̱yada riy jdiva̱jnuvay variy vicha̱da cabyivaju̱ rityiryo̱joncha, sa̱numatiy ramiryi̱ Pyítrubay ruuva jdiva̱jnuvay. Ru̱teda jdiva̱jnuvay variy: “Temusiy su̱ntumusiy dyetya vurya̱mi̱sate.” \v 16 Jaryi rajuu nijya̱mi̱ ju̱tye̱ryaniñu̱yada variy jasiyu Jerusarí̱ ju̱ro̱ vichavay. Rijerye jti̱tanu̱yada riy jdiva̱jnuvay, jamirya vichavay jarye jiryatiy bayantuveda jarupadoda daryaju̱riy. Rimyi̱sa̱da ti̱ta̱ju̱ variy. \s1 Rirya̱rupadoda riy Jesús nusu̱vyevyedabay \p \v 17-18 Jadchiy ji̱ta caserdótevyeda nutyityu̱, ti̱ta̱ju̱ sanijya̱nvay jiryatiy Saadusévuveda daryi, rinnu̱yadamu jichiryi̱jada ruumu Jesús nusu̱vyevyeda. Rureda ji̱ta variy jasiryi, riityejada tanuvu̱nujovimu variryi. \v 19-20 Nupora samutta̱da Ju̱denu jpa̱nura tanuvu̱nujo rorijyu̱ riyadasiy, sasipyata̱da variy ravimusiryi. Su̱teda ji̱ta variy ruuva: “Jirya̱numa raniñuve Ju̱denu nijyu̱ jachipiya̱jo vimu. Jasiñi̱ jirya̱niquenuvera vadi vicha̱da.” \v 21 Rityuva̱chodamu jijeyada ravimu Ju̱denu nijyu̱ jachipiya̱jo, ra̱sacharajsa̱ju̱, ridyetyadoda variy jasiy. Varicha̱ra̱ju̱ sanatuyada caserdótevyeda nutyityu̱ jiñijya̱nvatya riy japuveda, ti̱ta̱ju̱ Irayénuveda rimyityumiy jarye. Ru̱teda ji̱ta variy: “Jirya̱ryitya̱ riy Jesús nusu̱byimiy tanuvu̱nujovimusiy.” \v 22-23 Ruuto̱jada ji̱ta podisíyaveda jasiy, tiii, ne ridyiñuvejada jasiy ruuvanu̱day. Ritye̱rya̱da ji̱ta variy jadchiy, rityu̱chunuvejada ji̱ta variy ruuvantiy: “Samiy mutanusara nu̱dyiñuve jasiy riva tanuvu̱nujo, jasidye sani̱cha rorijyu̱ jnu̱tyi̱, nu̱ñi muttanuvera rorijyu̱, ne nu̱dyi tavavya ravimunu̱day, tii, mitya.” \v 24 Satuva̱chodanumatiy Ju̱denu nijyu̱ jachipiya̱jo nutyityu̱, caserdótevyeda nutyityu̱miy jarye, mitya ru̱ntedamu jijechipiya̱jada variy: “¿Nu̱tyurana̱te rama̱cho̱te, nu̱tyura?” \v 25 Siti̱jada ji̱ta ti̱qui vanu tu̱chu̱, ni̱tiy tu̱chunuvi̱jada ruuva: “Jirya̱jnu̱y jiryatiy jiryeñi tanuvu̱nujaryi, nu̱tyu mu̱ñuma riñi radesa̱niy Ju̱denu nijyu̱ jachipiya̱jo vimu day, jasiñuma ridyetyanu riy nijya̱nvadye.” \v 26 Saya̱da ji̱ta Ju̱denu nijyu̱ jachipiya̱jo nutyityu̱ jipyodisíyavedata riñe̱cho̱, samiryamu riya̱da riñe̱cho̱, rirya̱tidye jiritya̱ variryi, richuvu̱yadamu nubesiy jiñi jiya̱da riñe̱cho̱, rijechipiya̱tityiyada variy: “Vurya̱tiy jiritya̱ nique̱yadamu riy, rirya̱jachiy tavay nijya̱nvay jiñique̱yadamu ravichu̱ta varivyu̱y.” \p \v 27-28 Riyata̱da ji̱ta japuvedamuju̱ riy, riryanityaniñuvejada riquebyimu riy. Jasiy ji̱ta sanique̱ttya̱da caserdótevyeda nutyityu̱ varintyiryi: “¡Nu̱tyu rañi jtachimya̱ jaryi jiryivantiy ne datyadodaju̱ Jesús jtyamu nu̱ndye! Jiryeñi mu̱chanidyerya Jerusarí̱ jidyetyadodata day, mityani̱day jiryeñi ntay ya̱baya̱ nu̱ñijyu̱ra samunusa̱da jiñu vanu.” \v 29 Su̱mutya̱jada ji̱ta Pyítrubay variy, sisa̱ju̱ nusu̱chavay jarye: “Nu̱ñi ji̱ta tuva̱chu jaryi simu Ju̱denu, vadumyusiy. \v 30 Ni̱tiy vichanu̱yada ta̱riy vu̱myunatyi̱ Ju̱denu, ni̱ni̱ ji̱ta mi̱sanityiñi̱ Jesús, jiryatiy jiryemyunutiy crusitya̱sani̱. \v 31 Ju̱denu ji̱ta jasuminityiñi̱ Jesús yintyityudamyuju̱. Ni̱ni̱ ra̱chasara Nutyityu̱, nijya̱mi̱va Jantyuyasi̱ jarye, rirya̱tidye paru̱y riva taji jachipiya̱jada variy, sa̱tidye ramityaniy Ju̱denu variy ruuvara jijyuuchuveda day. \v 32 Nu̱tyu nu̱ñi̱day rañi̱cha ranchiy tu̱chuvay; Ju̱denu Jnutu jarye tu̱chu, jiryatiy sasa̱y Ju̱denu Yintu riy, rityi tuva̱chu simu.” \v 33 Rityuva̱chodanumatirya raniquesa̱da, riñi jteda ya̱jvay jiñique̱yadamu variryi nusu̱chavay. \v 34 Saradeda variy Varyisévuveda tenu, ravicha̱da si̱tya Camañéñu. Ni̱ni̱ vichanu̱yada niquejada datyanu̱, ramuni̱tiy rityuva̱chunu̱yada nijya̱nvay variy simu. Su̱teda ji̱ta jasiy ruuva: “Jirya̱sipyatá taraquiju̱ nada jiñuju̱y vanuju̱y.” \v 35 Su̱teda ji̱ta variy jasiy ruuva: “¡Jiryi̱nu̱tya̱ta jiyada, Vaduy, Irayénuveda! ¡Samiy jirya̱jachipiya̱, nu̱tyura jirye̱chaniñada jiñuju̱y vanuju̱y, nu̱tyura! \v 36 Ta̱ripyudenuma sani nubesumiy Tévudas jtyati̱bay varidye, su̱tatyi ji̱ta variy: Ray ji̱ta vanu samiy datyara. Riintye̱ryaniy ji̱ta nijya̱nvay variy simuju̱yu, daryaju̱yu pacha tuunude nijya̱mi̱. Ru̱vedanumatiñi̱, ru̱rayada ji̱ta nijya̱nvay variy sivasiyu, rama̱cho̱jada ji̱ta mitya variy sivasiy. \v 37 Jadchiy ji̱ta sanubesityi Judásibe, Cadidéya mucadimu vichi̱, varityi riñu̱tyaniñu̱tyiryi nijya̱nvay, ridyetya̱daju̱ nurivyeñuma riñi̱cha jasiy. Ni̱ jarye jatachunu̱tyiryi nijya̱nvay, rirya̱tidye siityari̱ variñi̱. Ni̱ jarye batyeda variy; jiryatiy richiityari̱nu̱tyiñi̱, ru̱ratyi varintyiyu. \v 38 Ramutiy ri̱tay diye jiryiva: Ne jirya̱ji̱tye nadisa̱ jiñuju̱y vanuju̱ñu̱dayu. ¡Jirya̱numa paru̱y nadiva day! Vinu nanujachipiya̱jadatiy raryicha, raryi ma̱cho̱ mitya variy jasiy, mityamusiy raryi caray varintyi. \v 39 Ju̱denumusiryatiy nanudatyadoda day, ne jirye vuudodasa̱ra̱ variñadanu̱day. Jatyí jiryechiryi̱ sanijyu̱ Ju̱denu.” “Jo.” \v 40 Mitya rityuva̱choda nijya̱nvay variy rana̱cho̱. Riñatuyada ji̱ta nada nusu̱chanu̱jyu̱y, rimyusiye̱yada variñada. Ru̱mu̱rya̱da ji̱ta rivasiy nadantiy, ru̱bayada nana̱jisiy varirya: “¡Ne sa̱na̱nique Jesús jtyamunu̱day!” \v 41 Jadchiy ji̱ta nanuta̱rya̱da nusu̱chanu̱jyu̱y jichana̱yadamu rityuunusiy japuvedantiy, jiryatiy nanusaryejadara javatya̱da Jesúsmu tuva̱chodiva. \v 42 Ti̱ta̱ju̱ rundamu nanudatyanunu̱yadara, nanutu̱chunu̱yada risa̱ju̱ra: “Ni̱ni̱ Jesús sani̱cha vuryeyada rá̱ñu Crístu.” Darya ni̱day nanudatyanunu̱yada Ju̱denu nijyu̱ jachipiya̱jo vimuntiy, nijya̱nvay rorimyu jarye. \c 6 \s1 Ribeyada danu̱ju̱ñijyate vadube Ju̱denu jmu̱tyi̱savajyu̱ \p \v 1 Variryundamu ji̱ta rirya̱sa̱tyityiyada Jesúsmu tuva̱chuvantyi. Jadchiy ji̱ta Judíyuvedantiy, jiryatiy rivyicha̱da taji vichavadye, ru̱teda ji̱ta riñijyu̱ jiryatiy jasiy vichavadyeryi: “Ne riche̱ryu̱jeya̱ ti̱ta̱ju̱ rundamu darya daryi nu̱becheno̱daveda day.” \v 2 Jadchiy ji̱ta, riñatutyadeda Jesús nusu̱vyeryi Ju̱denumu tuva̱chuvay ti̱ta̱ju̱ntiy. Ru̱teda variy ruuva: “Ne samirya ntate nu̱ña̱paru̱y riva Ju̱denu niquejada datyadoda day, samiryatidye nu̱ña̱potyaniy variryi nijya̱nvay. \v 3 Jirya̱ntya jaryeta nu̱ñi jiryeyu, ratyeryi̱veda, danu̱ju̱ñijyate vaduy tuva̱chuvay, jiryatiy ti̱ta̱ju̱ sito̱ Ju̱denu Jnutu ruuva, jaryi datyavay variryi. Riñi jivye vaduy vurya̱bay, rirya̱tidye potyaniy vatajuu riy bacheno̱daveda. \v 4 Nu̱y ji̱ta ra̱jachipityaja̱ dañi̱ Ju̱denu day, jadchiy ji̱ta nu̱ña̱datyanu darya Ju̱denu niquejada varidye.” \v 5 Ti̱ta̱ju̱ nijya̱nvay jteda samirya varirya. Jadchiy ji̱ta rijeryeta̱dani̱ Estébanubay, ni̱tiy tuva̱chunu̱yada jaryi simu Ju̱denu, jiryatiy Ju̱denu Jnutu ti̱ta̱ju̱ siva. Rijeryeta̱dantiryi Vedípe, Prócoru, Nicanóru, Timyú̱, Parménasiy, Nicudásiy jarye, jiryatiy Antiyuquíyamusi̱ni̱, sati̱tumya̱ Judíyuju̱ntiy. \v 6 Ripyu̱cheda ji̱ta Jesús nusu̱vyemyuju̱ riy, rityu̱choda ji̱ta nusu̱chavay variy sisa̱ Ju̱denu riyadaju̱ntiy, rureda ji̱ta variy jijyomututa ru̱nupadamuntiy sa̱tidye jmu̱tya Ju̱denu Jnutu samiy ruuvaayadamuyu. \p \v 7 Ju̱denu niquejada jasa̱yada variy, rirya̱sa̱yada ji̱ta Ju̱denumu tuva̱chuvay Jerusarí̱mu vichavay tevay varintyidye. Rajuu caserdótevyeda tevay tuva̱chunu̱yada simu varintyi. \s1 Ruredani̱ Estébanubay \p \v 8 Ju̱denu bayada samirya jachityi̱ju̱ni̱ Estébanubay, savanu̱yada jibeyada ti̱ta̱ju̱ siva. Ratanuma sivaañu̱yada nijya̱nvay cabyimura ti̱ttasara, mityamusiy ju̱dejada jarye. \v 9 Ruuti̱jada ji̱ta Judíyuveda simu variy, jiryatiy Siréne ja̱nvadyeryi, Adejántriya ja̱nvay, Sidísiya ja̱nvay, Ásiya ja̱nvay jarye ti̱ta̱ju̱. Riñi jteda riñi̱cha Muchechimyi Ma̱cho̱vadye ju̱tye̱ryanijyomusivye. Ruuti̱jada ji̱ta Estébanubamyu, rirya̱tidye niquetta̱numucha jasiy tariva satayu. \v 10 Riñiquettamu̱yadanumatiyu, sasabodedama̱ Estébanubay variy jidyetya̱data riy, jiryatiy saniquejada Ju̱denu Jnutumusidyerya. \v 11 Jadchiy ji̱ta rivya̱ta̱da dutya̱damusiy riñe̱cho̱ vadube, rityidye ra̱nique quivu̱yadamu: “Nu̱y ji̱ta tuva̱chodara saniquejada Estébanu sayaro̱ju̱ Muyusésibe, Vuryi̱ndenu jiyaro̱ju̱ jarye.” \v 12 Ratani̱ riñique̱ttadeda riy nijya̱nvadye, rimyityumiy, Ju̱denu niquejada datyanuvay jarye. Richiryi̱jada ji̱ta variy simu Estébanubay, rureda ji̱ta variy jaryiñi̱, ripyu̱cheda ji̱ta japuvedamuju̱ variñi̱. \v 13 Jadchiy ji̱ta ruuti̱ta̱da riy nijya̱nvabentyi, Estébanubay jiyadaju̱ quivu̱yasavay. Rityu̱choda ji̱ta variy: “Ne saparu̱ryu̱y riva taji niquejada, jirya Ju̱denu nijyu̱ jachipiya̱jova, Muyusésibe datyadodiva jarye. \v 14 Nu̱tyuva̱chuma̱ra Estébanu niquejada: Jiñu Nasaryé Ja̱mi̱ Jesús, ra̱javatyara jirya Ju̱denu nijyu̱ jachipiya̱jo. Sadatyadodiva rirya̱numa paru̱y nijya̱nvay riva darya vicha̱da day, jiryatiy sabayada Muyusésibe vu̱vyicha̱daju̱ darya.” \v 15 Jiryatiy ti̱ta̱ju̱ japuveda ma̱sa̱da variy jasiy, ru̱nu̱yada samiy sana̱cho̱ Estébanubay variy jasiy, samiy ru̱nu̱yada variy samo̱va, nu̱tyu Ju̱denu jpa̱nu mo̱ nta rani̱cha samo̱ daryaju̱. \c 7 \s1 Estébanubay tu̱choda jiyadaju̱ \p \v 1 Jadchiy ji̱ta su̱teda caserdótevyeda nutyityu̱ siva: “¿Si̱tenuni̱viy rani̱cha jiryatiy ru̱tayu?” \v 2 Jadchiy ji̱ta su̱mutya̱jada Estébanubay: “Jirya̱ntya tuva̱chu ramu, vaduy, ratyeryi̱veda, rajye̱vyeda jarye. Sadityadoda Ju̱denu Vándanu̱ vu̱myunatyi̱ Avurá̱bayu, jasityidye savichanu̱yada variy Mesupotámiya mucadimu, netimyu̱ ne savichanu̱yada Ará̱mu variy didye. \v 3 Su̱teda ji̱ta Ju̱denu siva Avurá̱bay: \q1 ‘Ya̱numa sipyatay jimyucadimusidye, jityevay ju̱sa̱siy jarye, tara mucadimuju̱ntidye, jiryatiy ra̱day datyanu ramuju̱ ji.’ \m \v 4 Sasipyateda ji̱ta Cardéya ja̱nvay mucadimusiy, savichanuvejada Ará̱mu variy. Jadchiy ji̱ta, sadiiyadanumatiy saja̱y, saja̱teda ji̱ta jadchiy jirya mucadimuju̱, jiryatiy jiryevyicha diye sa̱ra̱ju̱ jiyu ramu. \v 5 Ne sasa̱ryu̱yada Ju̱denu mucadi varidyidyeñi̱, netimyu̱ ne vinu sanumutujiju̱ sasa̱ryu̱yada variyu. Su̱teda ji̱ta variy sivantiy: \q1 Ra̱sa̱y jirya mucadi jiijyu̱ ji, varityi ya̱diiy ramusiy mucadi, jidyedyeñuju̱numa ra̱ma̱cho̱sara varidye. \m Ne deti̱ savicha̱da Avurá̱ varidyidye. \v 6-7 Su̱teda ji̱ta Ju̱denu sivantiy: \q1 ‘Jidyedyeñu ra̱chasara tara mucadimu, jasityi rirya̱muchechivyechara jasiy vicha̱da ja̱nvaryi, rirya̱javatyajaya̱sara riy, rirya̱jantyunujaya̱sara variy jasiryi, daryaju̱yu pacha vaata sa̱ra̱ju̱. Ra̱day murichenutaniy rivantidyeryi jasiy vicha̱da ja̱nvantyidye, jiryatiy jimyuchechiy jantyunuvay daryaju̱ riy.’ \p Su̱teda ji̱ta Ju̱denu: \q1 ‘Rivasiy ji̱ta rirya̱sipyatay jidyedyeñuveda jasiy mucadimusintyi, rirya̱jmu̱tyanuvi̱sara variy jiyuntirye.’ \m \v 8 Ju̱denu jteda siva Avurá̱bay variy: \q1 ‘Ya̱jmutyodosiy ti̱ta̱ju̱ riy jidyedyeñu jiryatiy vaduryi, riñuma jachipurya jiryatiy ri̱tatyi darya yivara.’ \m Ramuni̱tiy jiryatiy sadetuyada Avurá̱bañi̱ Isácubay, sarupedanumatiy, mumurundamiñijyatemusiy su̱mutyododa variñi̱. Daryaday savichadeda Isácubañi̱ jidyenu Jacóbubay varintyi; daryaday savichadeda Jacóbubay varintyiryi jidyedyeñuntidye, jiryatiy vu̱yaju̱ryi, danu̱ju̱y rinchaju̱, riñuma ji̱ta ju̱de varintyidyeryi Judíyu ju̱riiñu tavantyidye. \p \v 9 Ritye̱ryu̱tya̱da ji̱ta Jacóbubay dadyeñubañi̱ jityeryi̱bay Jusíbe. Ritye̱ryu̱tya̱da yinnu̱yadamu Ejíptu mucadi ja̱nvamyuni̱. \v 10 Jasidye savicha̱da Ju̱denu sisa̱, ni̱tiy jantyuyada saparu̱tyajomusiy yiva. Sadityadoda ji̱ta Ju̱denuni̱ Jaravú̱bay, jiryatiy ja̱mu nutyityu̱ Ejíptu mucadimuni̱: ‘Ni̱ni̱ ji̱ta Jusíy si̱tenu datyara, samirya jachityi̱ risa̱ju̱ni̱.’ Jadchiy ji̱ta sabayada Jaravú̱bañi̱ Jusíbe jimyucadi nutyityu̱ju̱, si̱tenu saroriy nutyityu̱ju̱ jarye. \v 11 Jadchiy ji̱ta ravicha̱da jachi̱nu runda ti̱ta̱ju̱ mucadiva, Ejíptu mucadiva, Caná̱ mucadiva jarye. Jaryi rirya̱ntyuñu̱yada jmyicharavasiy variy, ne vana̱y ridyiyada ta̱riy vu̱myunatyavay riva jmyichara variy. \v 12 Satuva̱chodanumatiy Jacóbubay: Jasinrya jmyichara Ejíptumu, su̱pa̱jada ji̱ta riy jidyedyeñubay vu̱myunatyavay variy: ‘Jirye̱jiya Ejíptumu jmyicharana̱cho̱.’ \v 13 Rijetyiiñumatiy jiya̱da rumuntiy, variñi̱ ji̱ta ridyetya̱dani̱ jityeryi̱bay Jusíbe jasiy, Jaravú̱bay jarye datya̱da variy ta̱ra nijya̱mi̱ra Jusídye. \v 14 Su̱pa̱jada ji̱ta Jusíberya jiñiquejada simu jijye̱be: ‘Jiyu ji̱ta ye̱cha risa̱, ti̱ta̱ju̱ ratyeryi̱vedata.’ Riya̱da ji̱ta variy rumuju̱ daraju̱ñijyate vu̱yaju̱y nijya̱mi̱, tadajyo rinchaju̱. \v 15 Saya̱da ji̱ta Jacóbubay variy raruva̱vaju̱, Ejíptumuju̱. Jasiñuma sadiiyada varidye, ti̱ta̱ju̱ sadadyeñu diimyu̱yada yisa̱ju̱, jiryatiy ta̱riy vu̱myunatyavabedyeryi. \v 16 Ru̱toda ji̱tara Jacóbu babyi variy jimyucadimuju̱ntiy, Siqué̱myuju̱. Ribeyada bapyo vudi vimura, Avurá̱bay ta̱ryu̱rya vimu, jiryatiy pupaday criquiy murichirya sata̱ryu̱yada Amórubay dadyeñumusirya. \p \v 17 Jadchiy ji̱ta rani jti̱ru̱yadadenuma, jiryatiy sani jteda Ju̱denu siva Avurá̱bay: \q1 ‘Jidyedyeñu ra̱jasa̱chara rajuuju̱ variy Ejíptumu.’ \m \v 18 Varicha̱ra̱ju̱ sajayada vadi nutyityu̱bay, jiryatimyu̱ ne sadatya̱dani̱ Jusíbedye. \v 19 Ni̱ni̱ ji̱ta quivu̱chunu̱yada vu̱myunatyavabe jiyadasiryi, varityi savichaniñu̱yada va̱cha ridyedyeñu jiyadasiyu, sajatyataniñu̱yada variy ridyedyeñuntiyu, vadi rupachusavay, riñuma jasa̱y. \v 20 Variryundamu day sarupeda Muyusésibentyi, sami̱ dera savicha̱da derapudera Ju̱denu diya. Mu̱nvay jarimyuni̱ sa̱ra̱ju̱ rijye̱vyechoda saja̱y rorimyuyu. \v 21 Sajatya̱danumatiy saja̱y jiryorimyusiy Jaravú̱bay jtedamuni̱, varicha̱ra̱ju̱ saryeda Jaravú̱bay detubadyeñi̱, ni̱numa ja̱vyechoda si̱tenu jidyenuju̱ varidyeni̱. \v 22 Jasiñi̱ ridyetyadoda Ejíptu ja̱nvay ti̱ta̱ju̱ tara datya̱dani̱. Ni̱ni̱ ji̱ta sani̱cha jiñu Muyusésiy si̱tenu datyara, sadatya̱damu jiñiquera niquejada, tara jvaayada jarye. \p \v 23 Sito̱tadedanumatirya daryaju̱yu vu̱yaju̱y vaata, saya̱da ji̱ta jañu̱ñu ruumu jityevay, Irayénu dadyeñu. \v 24 Jasiñi̱ sadiñuvejada siva ti̱qui jityenu, su̱vatyi Ejíptu ja̱mi̱ samo̱muni̱; Muyusésibe siryi̱jada variy sayadaju̱, samurichedoda varirya jityenu jvatyicha̱da, jiryatiy su̱vedani̱ Ejíptu ja̱mi̱ daryaju̱. \v 25 Mitya sajachipiya̱jada Muyusésibe: ‘Ridyetya dyetya ratyevay: Rimusiy sa̱ra̱y Ju̱denu riyada,’ ridyetyaru̱yadatya daryaju̱ ridye. \v 26 Ratarya rundamu, su̱nu̱yada nani̱vatyi rityenuju̱yu, sani jdutyaru̱yada samirya nanunique̱yada, su̱teda variy nadiva: ‘¿Nu̱tyu mityijyi tenuju̱dye sa̱ni̱cha? ¿Ta̱raju̱ra sa̱nupochuvá̱dyeyu, ta̱raju̱?’ \v 27 Ni̱tiy pochodara jityenu mo̱ jaryi, sajatya̱da variñi̱ Muyusésibe: ‘¿Chi̱ra rañi bay nu̱ntyityu̱ju̱ dajyi, cadnaduju̱ jarye?’ \v 28 Su̱teda ji̱ta variy sivantiy: ‘¿Yivaryu̱tyantidyerye, yivaryu̱y? nu̱tyu yivaje rurundamuni̱ Ejíptu ja̱mi̱ntiy.’ \v 29 Satuva̱chodanumatiy Muyusésiberya saniquejada, sabayada ji̱ta variy jadchiy. Savichanuvejada Madiyá̱mu, nu̱tyu raruva̱ ja̱mi̱ varidyeñi̱. Jasiy sadetuñuvejada danu̱ju̱y vanuju̱y. \p \v 30 Jadchiy ji̱ta, daryaju̱yu vu̱yaju̱y vaatamusiy, samu̱ti̱jada Ju̱denu jpa̱nu variy mitya tomu, musimyu jiryatiy Sinayí jtyatarara. Sadityadoda variy Muyusésibeyu, jiidañube, nu̱tyu nutasaranube rani nu̱ya̱. \v 31-32 Sati̱tta̱da Muyusésibe varirya. Sani tuudiyadanumatirya jiiday, sani ntatyidye ya̱diy samiy variy riva, satuva̱choda ji̱ta varirya saniquejada Ju̱denu: \q1 ‘Nu̱tyu rañi rañi̱cha Ju̱denu, Avurá̱vedabay ta̱riy munatyavay Ju̱denu, Isácubay, Jacóbubay jarye.’ \m Samuchutyedanuma variy jichuvu̱yadamu day, ne su̱nu̱ryu̱yada variy sana̱cho̱nu̱day. \v 33-34 Su̱teda ji̱ta Ju̱denu variy siva: \q1 ‘Ya̱sipyatara jichaapatu jiñumutuvasiy, ne yinu̱y Ju̱denuju̱ jiintyasarara jirya mucadi day, ju̱bachara saapatuta radeda rancha. Ta̱rimya̱ radyi riva, ratyuva̱chuma̱ntirya rañijya̱nvay jantyuyada Ejíptumuntiy. Ratyuva̱chuma̱ra ripyaru̱tya̱da, varicha̱ra̱ju̱ ri̱musa̱siy, ra̱tidye jantyuñuvi̱ jiryiva.’ \m Sanatuyada ji̱ta variñi̱: \q1 ‘Varenuma, ra̱tidye jpa̱ Ejíptumuju̱ ji.’ \p \v 35 Daryamuni̱day riñi jatya̱da satevabe Muyusésibe ta̱rintyiyu, jiryatiy ru̱teda variy siva: \q1 ‘¿Chi̱ rañi bay nutyityu̱ju̱ dajyi, cadnaduju̱ jarye?’ \m Ni̱day su̱pa̱jada Ju̱denuntiy, ni̱tidye ra̱cha nutyityu̱ntiy, riyada ra̱yasi̱ jarye sa̱cha, Ju̱denu jpa̱nu jtedamu, jiryatiy sadityadoda nutasaranujuunubesiyu. \v 36 Ni̱ni̱ Muyusésibe sipyata̱da Ejíptumusiryi Avurá̱bay dadyeñu, ti̱ttasaramusiy, mityamusiy datya̱data jvaayadamusiy jarye, jiryatiy sivaayada Ejíptumura, Varadaja̱ jmityo̱mu jarye, mitya tomu jarye, daryaju̱yu vu̱yaju̱y vaata sa̱ra̱ju̱. \v 37 Ni̱day Muyusésibe jteda ruuva Irayénuvedabantyi: \q1 ‘Jiryiva tu̱chu̱ju̱ sa̱bay Ju̱denu ti̱qui jiryetye. Daryaday sa̱chantiy nu̱tyu ray daryantiy.’ \m \v 38 Ni̱day Muyusésibe vicha̱da riquebyimu nijya̱nvay mitya tomu, savicha̱da variy sisa̱ Ju̱denu jpa̱nuntiy, jiryatiy saniquetta̱da variy Sinayí musinchani̱. Savicha̱da variy ruusa̱ ta̱riy vu̱munatyavantyi, ni̱ni̱ jmutya̱jadara niquejada, ju̱na̱re jnu̱yadaju̱, sa̱tidye sa̱y jiryerya. \v 39 Dantyamu̱y ne rityuva̱churu̱ñu̱yada ta̱riy vu̱myunatyavay simu, ne rivya̱ta̱da jintyityu̱ju̱ variñu̱nñi̱. Riñi jachipiya̱jada ta̱rya̱da variy Ejíptumuju̱. \v 40 Ru̱teda ji̱ta variy siva sataryi̱bay Arú̱bay: \q1 ‘Ya̱jvaay ju̱denu nu̱jyu̱cu̱, ni̱tiy ra̱jiyanta nu̱y. Jityeryi̱ Muyusésiy jiryatiy sasipyata̱siy Ejíptumusiy nu̱y, ne nu̱dyetya nu̱tyuñi̱ntiy sadatyá̱siy, tama̱ siti̱ nu̱dyimunu̱day, tama̱.’ \m \v 41 Jadchiy ji̱ta ruuvaayada variryundamuni̱ nu̱tyu voca denu, ru̱veda ji̱ta variryi yasi̱veda, rirya̱tidye jnutatya variy óru teramusiy jvaachi̱muju̱ riy; riichana̱tya̱da variñi̱ jiryatiy ru̱ndejada si̱tenu jijyomututani̱. \v 42-43 Sa̱numityeda ji̱ta Ju̱denu variy rirya̱jisiy: \q1 ‘Dañuma rirya̱tuva̱chu ruumu jdarichijyuu.’ \m Nu̱tyu daryani̱ rani̱cha nu̱chara sacateraniy Ju̱denuju̱ tu̱chu̱bay: \q1 ‘¿Jirya̱ntya tuva̱chu, Irayénuveda, tama̱ jiryeñi jnutatyanu̱tyi yivi̱ ray, tama̱, jiryatiy jiryeñi jvajeya̱nu̱tyi daryaju̱yu vu̱yaju̱y vaata sa̱ra̱ju̱, mitya tomu ricyu̱? Vinu rani̱day Modócu sa̱tu roriy jiryenchutityintyi, jdarichiy jantyasi̱ jarye risa̱ju̱, Rejánu jtyati̱ ju̱denu varidyeñi̱. Ni̱ni̱ jiryeyasanta daryaju̱ dayu, jiryatiy jiryi̱ndenu yitadyeñi̱. Ramuni̱tiy ra̱sipyata jiyusiy jirye, ra̱tidye jpa̱ Babinóniya jiyadaju̱ jirye.’ \p \v 44 Ravicha̱da ji̱ta nu̱tyu donajaryoriy ta̱riy vu̱myunatyavabemyu, mitya tomu, jadchityidye rijechipityaja̱jada variñi̱ Ju̱denu. Daryani̱ ruuvaayada ti̱ta̱ju̱ntirya jiryatiy sadatyadoda Ju̱denuni̱ Muyusésibe daryá: \q1 ‘Darya ni̱day ya̱jvaatyanintyirya daryatiy jidyi rivantiy.’ \m \v 45 Raday donajaryoriy ru̱mutya̱jada ta̱riy vu̱myunatyavabentyi, jiryatiy rijeyada variy vatajuu Josuvébatya jirya mucadimu, jiryatiy Ju̱denu jatya̱da riy tanijya̱nvay rirya̱jisiy jadchiy. Rumu ru̱toda varirya nu̱tyu donajay jasi̱jay jiryoriitya̱ju̱, daryaday ruuvaatyityiyada Davyíbe rundasa̱ra̱ju̱ntiy. \v 46 Ni̱ni̱ Davyíbe samirya jachityi̱ Ju̱denuju̱, sani roriiryu̱yada Ju̱denu vichajoju̱ jasiy, rimyunatyi̱vedabay Ju̱denujiju̱. \v 47 Sadenubay Sadumú̱bajyu̱numa rama̱cho̱jada roriiyada day, ni̱numa ra̱jvaadyerya vichajo sa̱jiju̱ Ju̱denu day. \v 48-50 Ju̱denu na̱vay vichi̱, ne vicharu̱y ravimu jiryatiy nijya̱mi̱ jomututa jvaacharara, nu̱tyu su̱teda Ju̱denuju̱ tu̱chu̱bay darya: \q1 ‘Jarichu ramya̱sajo, mucadi ji̱ta rañumutujiju̱. ¿Nu̱tyura roriy rirya̱jvaay raryorijyu̱, nu̱tyura roriy?’ \m Su̱teda Ju̱denu variy: \q1 ‘¿Mirya vichajomu rirya̱jiitutyanirye, mirya vichajomu? Nu̱tyu rañi̱day rañi jvaayada rajyomututa ti̱ta̱ju̱ra, mucadi, jarichu ti̱ta̱ju̱.’ ” \p \v 51 Jadchiy ji̱ta sariryi̱jada Estébanubay ju̱na̱rya niquejada: “¡Ne vana̱y tuva̱chuvatye jiryetye! ¡Jaryi surra jachityavañi̱ jiryedye, tu̱yupuryimyi risa̱ju̱ jirye! Dantyamu̱y ne jiryetyuudityaniryu̱y Ju̱denu Jnutu dayu. Nu̱tyu ta̱riy vu̱myunatyavabetyi vichanu̱yada daryantiy, daryaday jiryevyichantiy. \v 52 ¿Mi̱ra Ju̱denuju̱ tu̱chuvay tenubay ne rirya̱rupantanu̱yada ta̱riy jiryemyunatyavabe, mi̱? Riñi jvañu̱yada riva daryi, jiryatiy rityu̱chunu̱yada daryaju̱ ruuvara: Sa̱day jniy vase jvaarya. Diyete, sani jnimya̱tiy ji̱ta, jiryi̱vay variy saniya̱resiyu. \v 53 Nu̱tyu jiryeñi rañi jmutya̱jadara Ju̱denu datyadoda, Ju̱denu jpa̱nu jmu̱tya̱damu jiryeñi jmutya̱jadara, dantyamu̱y ne jiryetyuva̱churu̱y ramu day, nu̱tyu jiryeñi̱day rañi jvatyiñi̱ Jesús.” \s1 Estébanubay diiyada \p \v 54 Rityuva̱chodanumatiy japuvedara darya niquejada, jaryi riñique̱tta̱da varirya, richu̱mutuyada varirya jijya̱da jiñique̱yadamu sana̱cho̱ju̱ Estébanubay. \v 55 Estébanubavya samu̱chadeda Ju̱denu Jnutu, su̱nu̱yada ji̱ta jarichuvimu variy, sadiyada ji̱ta variy riva Ju̱denudá. Sadiyada variy siva Jesúsntiy, jiryatiy saradeda Ju̱denu nutyityudamyuju̱. \v 56 Su̱teda ji̱ta Estébanubay variy: “¡Jirya̱jnu̱y! Rañi dimya̱ riva jarichu muttarya day, radyi siva Nijya̱mi̱denu, jiryatiy saraniy santyityudamyuju̱ Ju̱denu.” \v 57 Riche̱ñe̱ya̱jada japuveda variy, rimyutadoda varirya jityu̱yu, richiryi̱jada ji̱ta variy simu Estébanubay. \v 58 Rirya̱ra̱cheda ja̱mu vicha̱damusiy bimuju̱ni̱, jasityi rijecheda variy ravichu̱tani̱. Richipyata̱da sanchiy tu̱chuvay varirya jichujay, ribeyada variy sanumutu tuunu vadero̱nura, jiryatiy ravicha̱da si̱tya Sávuru. \v 59 Rijechedanumatiñi̱ Estébanubay ravichu̱ta, varicha̱ra̱ju̱ sajoráyada sanijyu̱ Jesús: “Ye̱jiriy yimuju̱ni̱ ri̱ntu, Nutyityu̱.” \v 60 Sa̱dasidyoda ji̱ta varintyiyu, sasa̱ñe̱ya̱jada varintyi: “Nutyityu̱, ne ya̱va̱ta ruuvara ramurichirya jijyuuchuveda.” Saniquejadanumatirya jirya niquejada, sadiiyada variy rivasiy. Sajachipiya̱jada Sávurubay variy: “Jo, samirya day riñi jvañi̱.” \c 8 \s1 Sa̱rupanta̱da Sávurubaryi Jesúsmu tuva̱chuvajyuubay \p \v 1-2 Nu̱ñi ti̱ vaduy, samirya jachityavay, jtoda variy jadchirya Estébanu babyi, jaryi ru̱na̱tya̱da variy jasiñi̱. Variryundamu rijyo̱ta̱da jarupanta̱da jaryi variryi Jesúsmu tuva̱chuvajyuu, jiryatiy Jerusarí̱mu vichavaryi. Varicha̱ra̱ju̱ ru̱rayada Judéya mucadivaju̱, Samáriya mucadivaju̱ jarye, dantyamu̱y ne ru̱rayada Jesús nusu̱vyedyeyu. \v 3 Varicha̱ra̱ju̱ sani munumu̱ryu̱yada Sávurubaryi Jesúsmu tuva̱chuvajyuuday. Sayatityiyada variy rorivya, jadchityi satiiya̱tityiyada riy nijya̱nvay ravimusiy jiryoriy, sa̱tidye jtye nupocu rorivyimu variryi. \s1 Rityu̱chodara samitu̱choda Samáriyamu \p \v 4 Jiryatiy ru̱rayada Jesúsmu tuva̱chuvajyuuyu, riya̱da variy ti̱ta̱ju̱ vicha̱divaju̱, ridyetyanutityiyada varirya samitu̱choda. \v 5 Su̱musajayada ji̱ta Vedípebe Jerusarí̱musiy, Samáriyamuju̱, sadatyadoda jasiryi nijya̱nvay: “Siti̱ma̱ Ju̱denu jaryeti̱ Crístu, vuryeyada rá̱ñu.” \v 6 Ti̱ta̱ju̱ nijya̱mi̱ tuva̱choda samiy Vedípebe jtedamu. Ti̱ta̱ju̱ rijechipityaja̱jada varirya, rityuva̱choda varintyirya, ru̱nu̱yada rana̱cho̱ mityamusiy ju̱dejada varintyi, jiryatiy sivaañu̱yada jasirya. \v 7 Rimyi̱sanu̱yada ji̱ta rajuuvay jamiryanu bayantutavay, riche̱ñe̱chiya̱nu̱yada bayantuveda variy nijya̱nvavyasiy, rimyi̱sanu̱yada variy ruuvasiy. Rimyi̱sanu̱yada jarapu̱yadavay varintyi. \v 8 Ramuni̱tiy riichana̱yada jaryi Samáriya ja̱nvay variy. \p \v 9 Jasiy savichanu̱yada ti̱qui vanubantyi, ravichanu̱yada si̱tya Siimyó̱. Diyetya saquivu̱chunu̱yada jiñuvodata riy nijya̱nvay, diye sa̱ra̱ju̱, rivani̱ rityi̱ttanu̱yada Samáriya ja̱nvay variñi̱. Su̱tañu̱yada daryaju̱ variy ruuva: “Ray ji̱ta vanu datyará.” \v 10 Ti̱ta̱ju̱ nijya̱nvay tuva̱chunu̱yada variy simu, vadero̱vay, rimyityumiy jarye. Ru̱teda ji̱ta variy: “Ni̱ni̱ ji̱ta si̱tenu Ju̱denu datya̱daday, jiryatiy ru̱tay datyarava̱ju̱ra.” \v 11 Rityuva̱chunu̱yada simu, diyetya saquivu̱chunu̱yada jiñuvodata daryaju̱ riy. \v 12 Riñi tuva̱chodanumatiy ramu, daryatiy sadatyanunu̱yada Vedípeberya Ju̱denu nusu̱yadantiy, Jesucrístu jtyamu, riityu̱ñu̱yada variy, vaduy, vatuy jarye. \v 13 Ni̱day Siimyó̱bay tuva̱choda ramuntiy, si̱tyu̱yadivasiy yinu̱ñumaya̱nu̱yadani̱ Vedípebe. Sati̱tta̱da ji̱ta variy rivani̱ jiryatiy sivaayada mityamusiy datya̱data tara sadiya, mityamusiy ju̱dejada jarye. \p \v 14 Rityuva̱chodanumatiy Jesús nusu̱vye Jerusarí̱musirya: “Ru̱mutya̱jada ji̱ta Samáriya ja̱nvay varirya Ju̱denu niquejada,” ru̱pa̱jada ji̱ta variñada Pyítruju̱be, Juánta ruumu. \v 15 Nani̱musajayadivasiy jityu̱choda sisa̱ Ju̱denu Samáriya ja̱nvay jiyadaju̱, rirya̱tidye jmutya̱ni̱ Ju̱denu Jnutu variy. \v 16 Ne su̱musa̱da Ju̱denu Jnutu daryaju̱ ti̱vaju̱ jasiy didye, vinu Jesús jtyamuju̱ riñi jtyu̱yada varidye. \v 17 Jadchiy ji̱ta ribeyada Jesús nusu̱vyerya jijyomutu rincha, ru̱mutya̱jada ji̱ta variñi̱ Ju̱denu Jnutu. \v 18-19 Su̱nu̱yadanumatiy Siimyó̱bay jiryatiy ribeyada sansu̱vye nijya̱nvay nchara jijyomutu, ru̱mutya̱jada varidyeñi̱ Ju̱denu Jnutu day, su̱ntatya̱da variy nadivara criquiy: “Rajerye va̱tantidyerya datya̱dantidye, ra̱tidye bay ti̱nchantidyerya rajyomutuntidye, rirya̱tidye jmutya̱ varintyidyeñi̱ Ju̱denu Jnutuntidye.” \v 20 Su̱teda ji̱ta Pyítrubay variy siva: “¡Ra̱ma̱ caray jicyuriquiy yisa̱ju̱! ¿Ta̱raju̱ra jitye̱ryu̱ryu̱rya jiryatiy Ju̱denu sa̱y mitya nu̱rya, ta̱raju̱? \v 21 Ne tara jna̱y yivaayasara nu̱ndye, tama̱ tarade rañi̱cha jirya jvaayada jiijyu̱nu̱day, tama̱, ne vase daryaju̱ra jijechipiya̱jada Ju̱denunijyu̱. \v 22 Ya̱numa paru̱y riva taji jachipiya̱jada. Ya̱jachiñu̱yanumucha siva Ju̱denura, sa̱tidye ma̱cho̱taniy mityara va̱cha jachipiya̱jada jijechimyusiy. \v 23 Nu̱ryamutiy ri̱nu̱y jivyichasara yinnuva̱yadamu jiryatiy jivyara darya, ne jipyaru̱ryu̱y riva jamirya vicha̱da, mitya.” \v 24 Su̱mutya̱jada ji̱ta Siimyó̱bay variy: “Jirya̱jachiñu̱y rayadaju̱ siva Ju̱denu, rañuma ju̱u̱y tara nta rayncha, jiryatiy yitesiy rivara.” \p \v 25 Nanutu̱chodanumatiy Pyítruju̱be, Juántara Ju̱denu niquejadantiy, nanuta̱rya̱da ji̱ta variy Jerusarí̱muju̱ntiy, nanudatyanutityiyada varirya samitu̱choda, Samáriya vicha̱diva. \s1 Vedípebe saryejadani̱ Etyopyíya mucadi ja̱mi̱bay \p \v 26 Su̱teda ji̱ta Ju̱denu jpa̱nu siva Vedípebe: “Ya̱nubesiy, ya̱numa jiya day, jiñi̱ ta̱savu̱mu nú̱va, jiryatiy ru̱musajay Jerusarí̱musiy Cásamuju̱, rani̱ rani̱cha mityato nú̱.” \v 27-28 Sanubeseda ji̱ta Vedípebe variy, saya̱da ji̱ta jadchiy. Sasaryeda ji̱ta nú̱ta̱sani̱ myistyasi̱, Etyopyíyamu vichi̱. Ni̱ni̱ sani̱cha̱da nutyityu̱, ma̱tyoda criquiy jnu̱tyi̱, jiryatiy Candáse nani̱tya, Etyopyíya mucadimu vichanu̱y ja̱mu curacatoda. Ni̱ni̱ ta̱rya̱da variy Jerusarí̱musiy, jasityi sajachipiya̱jada variy sanijyu̱ Ju̱denu, sata̱rya̱danuma variy jimyucadimuju̱, sama̱satityiyada jicyarruvimu. Saniquetityiyada variy cateramu, jiryatiy Ju̱denuju̱ tu̱chu̱bay nu̱yadara, Isayíyasiy jtyati̱bay. \v 29 Su̱teda ji̱ta Ju̱denu Jnutu variy siva Vedípebe: “Ya̱tuudirya carru, ya̱tidye jiya raja̱mi̱jsa̱ ravimu.” \v 30 Sasiicheda ji̱ta Vedípebe variy. Satuva̱chodanumatirya saniquetityiyada ti̱qui vanu ramu Ju̱denuju̱ tu̱chu̱bay niquejada, sitaja̱doda ji̱ta variñi̱ vanu: “¿Jidyetyantyara jiryatiy jiñiquetityi ramu?” \v 31 Su̱mutya̱jada ji̱ta variñi̱: “¿Nu̱tyichiy ra̱datya mityara, nu̱tyichiy? Ti̱ ni̱ta datyanu ray.” Su̱teda ji̱ta variy siva Vedípebe: “Ya̱jasumiy, ya̱ma̱sa ratyuunu.” \v 32-33 Jiryatiy saniquetityiyada ramu catera nu̱charate rani jteda: \q1 “Nu̱tyu carni̱ru ru̱toda variy yivedaju̱ni̱; nu̱tyu carni̱ru denu varityi ripe̱rya sa̱siy, sama̱cho̱sara niquejasa̱ variy, daryamuni̱mu̱y ne samuttaja̱ra jijyu̱ jiñiquejadaju̱ nu̱day. Rirya̱ntadeda daryaju̱ ratani̱, ramutimyu̱ ne vana̱y su̱dutya ti̱ nu̱nrya rityu̱chuta̱da sanijyu̱nu̱day. ¿Chi̱ra raryityu̱chu rinchiy sadadyeñu, chi̱? tapi richo̱varya sarunda mucadivasiy.” \p \v 34 Sitaja̱doda ji̱ta myistyasi̱ variñi̱ Vedípebe: “Ya̱ni tu̱chu si̱tenu riva, ¿Chi̱nijyu̱ sanu̱yada Ju̱denuju̱ tu̱chu̱barya, chi̱nijyu̱? ¿Jiñijyu̱ dyetya, varimyata ti̱nijyu̱?” \v 35 Ramusiñi̱ sajo̱ta̱da tu̱choda Vedípeberya samitu̱choda Jesúsnchiy. \p \v 36 Nanurupiyada nú̱va, nadito̱jada variy ja̱a̱mu, su̱tañuvejada myistyasi̱ siva Vedípebe: “¡Ya̱jnu̱y, jiryatirya ja̱a̱! ¿Vana̱ntya raryi jtyu̱y ja̱a̱mu?” \v 37 Su̱teda ji̱ta Vedípebe siva: “Ya̱tiy tuva̱chu ti̱ta̱ju̱ jijechitya jíidyécyu̱.” Su̱mutya̱jada ji̱ta variñi̱: “Ratyuva̱chuma̱ diye simu. Ni̱ni̱ si̱tenu sani̱cha Jesucrístu, Ju̱denu denu.” \v 38 Saparu̱yada ji̱ta tiiyada cavañura carru variy, saraniñuvejada variy jasiy, nani̱musa̱da ji̱ta Vedípebejyu̱y, myistyasi̱ta ravimusiy ja̱a̱muju̱, si̱tyadoda Vedípebe variy jasiñi̱ myistyasi̱. \v 39 Nana̱subedanumatiy ja̱a̱musintyi, saso̱veda ji̱ta Ju̱denu Jnutuni̱ Vedípebe sa̱jisiy, ne sadiyada myistyasi̱ ju̱na̱y variy jadchiy sivanu̱day. Ni̱numa jiryupiyada jadchiy yasiquita day, si̱chana̱cheda variy. \v 40 Mu̱ñuma ridyiyada nijya̱nvay siva Vedípebe variy, Asótumu day. Sarupiyadamu jityu̱chutityiyadara samitu̱choda vicha̱diva ti̱ta̱ju̱, Sesaréyamu jto̱jada sa̱ra̱ju̱. \c 9 \s1 Sati̱tuyada Sávurubay Jesúsmu tuva̱chu̱ju̱ \p \v 1-2 Jaryi japichiy sana̱rye̱ya̱jada Sávurubay variy yivaryu̱yadamu Jesúsjsa̱ datyavañijyu̱. Saya̱da ji̱ta simu caserdótevyeda nutyityu̱, caterana̱cho̱, sa̱tidye jiyata ju̱tye̱ryanijyomura, jiryatiy Damáscumura, sa̱tidye diñuve ruuva vatuy, vaduy jarye, jiryatiy richiityari̱ra Jesús nú̱, varityi saryi ju̱richiy Jerusarí̱muju̱ riy. \v 3 Sarupiyadamu Sávurubay, satuudiyadanumatirya Damáscu, mityamusiñi̱day radanu̱yada nu̱tyu no̱no̱ jarichuvimusiy siva. \v 4 Sara̱yada varicha̱ra̱ju̱ mucadincha, satuva̱choda varirya niquejada jiñijyu̱: “¡Sávuru, Sávuru! ¿Ta̱raju̱ra yarupanta̱numucha ray?” \v 5 Saniquejada ji̱ta Sávurubay variy: “¿Chi̱ra jiñi̱cha, Nutyityu̱, chi̱?” Su̱mutya̱jada ji̱tani̱: “Nu̱tyu rañi rañi̱cha Jesús, jiryatiy yarupantanu̱rye. \v 6 Ya̱nubesumiy ya̱tidye jay variy vicha̱da cabyimuju̱, jasiñi̱ ra̱jtatyaniy yivara ratiy ya̱jvaay.” \p \v 7 Rityi rupiñu̱yada sisa̱ Sávurubay, rindasa̱da variy niquejada yintedamu, jiryatiy rityuva̱choda daryaju̱ra saniquejada, ne ridyiyada daryaju̱ siva niquejada ja̱mi̱. \v 8 Sanubesubeda ji̱ta Sávurubay variy mucadinchasiy, sani jnu̱ya̱jada variy yiro̱, ne sadiy ti̱va. Rimyutacheda variy jadchiñi̱, Damáscumuju̱. \v 9 Jasiy savicha̱da mumurundamicha̱ra̱ju̱, ne su̱nu̱yada tara, ne si̱byeda tara variy, dantyamu̱y ne sa̱toda tara, mitya. \p \v 10 Jasiy ji̱ta savicha̱da Jesúsjsa̱ datyi̱, Ananíyasiy jtyati̱bay. Su̱nu̱yadamu su̱teda Nutyityu̱ yiva: “¡Ananíyasiy!” Su̱mutya̱jada ji̱ta Ananíyasibe variñi̱: “¡Jiyu day rañi̱cha, Nutyityu̱!” \v 11-12 Su̱teda ji̱ta Nutyityu̱ variy siva: “Ya̱nubesiy, ya̱tidye jiya vicha̱da cabyiva jiryatiy ru̱tay Vasenú̱ra, ya̱jtaja̱dosiy Judásiy rorimyu siva jiryatiy Sávuru si̱tya, jiryatiy Társu ja̱mi̱ni̱. Ne yinu̱y, sani tu̱chu sisa̱ Ju̱denu, sadimya̱ siva ti̱qui vanu jiryatiy Ananíyasiy jtyati̱ni̱, jiryatiy sajay ji̱ta simu, sabarya jijyomutu variy sancha, sa̱tidye jatyi jnu̱yasubeda varintyi.” \v 13 Su̱mutya̱jada ji̱ta Ananíyasibe variñi̱ Ju̱denu: “Ratyuva̱chusarara riñiquejada rajuura, Nutyityu̱. Ru̱tay: Jaryi rajuura savichaniy Sávuru riy Ju̱denu siityari̱vay, Jerusarí̱mu vichavay. \v 14 Caserdótevyeda nutyityu̱miy ji̱ta jpa̱ simura niquejadantiy, sa̱tidye ju̱rityaniy ti̱ta̱ju̱ riy jiryatiy rivya̱tara jantyutya̱da Yiva, jiryatiy riñatuy Yityata Ji.” \v 15 Su̱teda ji̱ta Ju̱denu variy sivantiy: “Ye̱jiya. Tapi rajeryetani̱ jiñu vanu, ni̱tiy ra̱jti̱tara ri̱tya nijya̱mi̱juumuju̱, nutyityu̱mimyuju̱ jarye, Irayénu dadyeñumuju̱ risa̱ju̱. \v 16 Radye ra̱dityanu rimusidyeñi̱, nu̱tyura sa̱cha riva, jiryatiy sa̱siityari̱ daryaju̱ ray.” \p \v 17 Saya̱da ji̱ta Ananíyasibe variy, sajayada ji̱ta rorivyimu, siriñuvejada variy sanumuto̱ncha, su̱teda ji̱ta variy siva: “Pi̱, Sávuru. Su̱pa̱ma̱ Nutyityu̱ ray, nu̱tyu ni̱day Jesús jiñi dichiy nú̱ta̱santiy, jiryatiy yitasiy rumusiy. Ramuni̱ su̱pa̱ yimu ray, ya̱tidye jnu̱yasumiy varintyi, sa̱tidye mu̱chaniy Ju̱denu Jnutu variy yiva.” \v 18 Varicha̱ra̱ju̱ raju̱u̱yada tara sani̱simyusiy, nu̱tyu quiva̱ji, su̱nu̱yasubeda variy ru̱biva. Sanubeseda ji̱ta variy, si̱tyu̱yada ji̱ta varintyi. \v 19 Si̱byedanumatiy tara, savanu̱tya̱da ji̱ta rivasiyu. \s1 Sadatyadoda Sávurubay Damáscumu Jesúsnchiy \p Jasiy savicha̱da tarundamu ruusa̱ Jesúsmu tuva̱chuvay, Damáscu ja̱nvay. \v 20 Varicha̱ra̱ju̱ sadatyadoda Sávurubay ju̱tye̱ryanijyo vimura Ju̱denu niquejada Jesúsnijyu̱: “Ni̱ni̱ sani̱cha Ju̱denu denu.” \v 21 Mityanuma ru̱nu̱cha̱deda sana̱cho̱: “¿Neviy ni̱daay jiryatiy sayasantanu̱chiy Jerusarí̱mu riy, jiryatiy rivya̱tara jantyutya̱da Jesús jtyamu siva Ju̱denu? ¿Ne viy ni̱daay jiryatiy sava̱tanumaya̱ riñe̱cho̱, sa̱tidye jtu puchusavay caserdótevyeda nutyityu̱mimyuju̱ riy?” \v 22 Sávurubay ji̱ta jasa̱chodara jidyetyadoda, ratani̱ sadatyi̱sadeda riy Judíyuveda, jiryatiy Damáscumu vichavaryi, sani datyadoda daryaju̱ Jesúsnchiy riy: “Ni̱ni̱ sani̱cha Ju̱denu jaryeti̱.” \s1 Saramitya̱da Sávurubarya Judíyuveda ju̱veda \p \v 23-24 Rajuu rundanumatiy riryamicha̱da, varityi rijechipitya̱da Judíyuveda ju̱vedani̱ Sávurubantyi, sadatya̱dama̱ varenu. Nuporaca̱, ju̱daca̱ju̱ ru̱nu̱tya̱dara vicha̱da rorijyu̱ sabayadajisiy, rirya̱tidye jvay variñi̱. \v 25 Ripyu̱cheda ji̱ta Jesúsmu tuva̱chuvay variñi̱, ru̱musadeda variy puryesara rudivasiy jtyuvimuni̱. \s1 Sata̱rya̱da Sávurubay Jerusarí̱muju̱ \p \v 26 Jadchiy ji̱ta saya̱da Sávurubay Jerusarí̱muju̱, jasiy sani̱charu̱yada ruusa̱ju̱ Jesúsmu tuva̱chuvay. Ne jaryi nta rivya̱taru̱yada yisa̱ju̱ni̱, ne ru̱taryu̱yada nta si̱tenu Jesúsmu tuva̱chu̱ dañi̱. \v 27 Sireda ji̱ta Bernabébay jadchiñi̱, sa̱ra̱cheda ji̱ta nusu̱chavamyuju̱ variy jadchiñi̱. Jasiy ji̱ta satu̱choda Bernabébay variy ruuva: “Nú̱ta̱sa sadiy siva Jesús, jasityi sanique variy siva. Damáscumu ji̱ta sadatyadodara Ju̱denu niquejada jichuvu̱yasa̱damu, Jesús jtyamu.” \v 28 Jadchiy ji̱ta savicha̱da ti̱ta̱ju̱ variy ruusa̱, Jerusarí̱mu. Jasiy sadatyanunu̱yadara Ju̱denu niquejada jichuvu̱yasa̱damu, Jesús jtyamu. \v 29 Satu̱chunu̱yada Sávurubay variy, saniquettanu̱yada riy Judíyuveda jiryatiy Cryécu niquejada niquevaryi. Riñi va̱ta̱da variy sana̱cho̱ day, ru̱vedaju̱. \v 30 Ridyetya̱danumatiy sataryi̱veda, rirya̱ra̱cheda ji̱ta variy jadchiñi̱, Sesaréyamuju̱; jadchiy ji̱ta ru̱pa̱jada Társumuju̱ntiñi̱. \p \v 31 Jesúsmu tuva̱chuvay ma̱cho̱jada variy samirya ti̱ta̱ju̱ mucadiva, Judéya mucadiva, Cadidéya mucadiva, Samáriya mucadivaju̱ jarye ti̱ta̱ju̱. Rivyanu̱tya̱da variyu, rivyichanu̱yada variy jasiy, richuvu̱ñu̱yada variñi̱ Jesús. Ju̱denu Jnutu jchana̱tyaniryu̱yada riy, ramutiy rirya̱sa̱yada variy. \s1 Sami̱sa̱da Enéyasibe \p \v 32 Sayanumaya̱jada Pyítrubay ti̱ta̱ju̱ vicha̱diva, su̱musa̱da ji̱ta variy jadchintyi, jiryatiy Ju̱denu siityari̱vay vichanu̱yada Dída jtyatara vicha̱damu. \v 33 Jasiñi̱ sasaryeñuvejadani̱ ti̱qui vanu, Enéyasiy jtyati̱bay. Mumuri̱nijyate vaata sa̱ra̱ju̱ satiryo̱jaya̱jada rancha jityiryo̱jo, jiryatiy ju̱richi̱ni̱ daryaju̱ni̱. \v 34 Su̱teda ji̱ta Pyítrubay variy jasiy siva: “¡Enéyasiy! ¡Sami̱saniy Jesucrístu ji! ¡Ya̱nubesumiy, ya̱numa jdutyara jime̱ya!” Varicha̱ra̱ju̱ sanubeseda. \v 35 Ridyiyadanumatiy Dída ja̱nvay riva, Saró̱ ja̱nvay jarye, rirya̱numityeda ji̱ta variy simuju̱ Jesús. \s1 Sami̱sa̱subeda Dórcasibe diibyimusiy \p \v 36 Jópemyu nanuvicha̱da tanu̱qui Jesúsmu tuva̱chunu̱y, ravicha̱da nani̱tya Tabíta, tara niquejadamu ji̱ta ru̱teda nada Dórcasiy, Janariy jtyatanu̱y variñada. Nanuvichaniñu̱yada riy nijya̱nvay samiy, nani̱mu̱tyanu̱yada riy jantyuyadavantyi. \v 37 Variryundamu rivaayada jdiva̱jada nada, nanudiitya̱da varirya. Richuuta̱danumatirya nanubabyi, ribeyada ji̱ta na̱vay rorichivyimu varirya. \v 38 Riñumatiy datya̱da Jesúsmu tuva̱chuvay, ne jaryi ripya savicha̱da Pyítrubay ratarya vicha̱damu, Dídamu, ru̱pa̱jada ji̱ta danu̱ju̱y vanuju̱y sana̱cho̱, nanujiyasanta̱numucha̱da variy jasiñi̱: “Varenude ni̱day ya̱jniy nu̱dyimuju̱.” \v 39 Sanubeseda ji̱ta Pyítrubay variy, saya̱da variy nadisa̱. Sito̱jadanumatiy ruumu, rijechoda ji̱ta ravimu na̱varyorichiñi̱, riryadeda ji̱ta bacheno̱damiy variy su̱ro̱, jasiy ru̱na̱cha̱deda variy, ridyityadoda variy jichujajyuuni̱, ra̱rije jarye, jiryatiy nadivaañu̱yada Dórcasijyu̱be rijyu̱ra, jasityidye nani̱chanu̱yada variy ruusa̱. \v 40 Sama̱dchoda ji̱ta Pyítrubay ti̱ta̱ju̱ bimuju̱ jadchiryi, sa̱dasidyoda ji̱ta variy jasiyu, satu̱choda sisa̱ Ju̱denu variy jasiy. Sa̱numityeda ji̱ta nanubabyi na̱cho̱ju̱, saniqueta̱da ji̱ta variy jasirya nanubabyi: “¡Tabíta, sa̱na̱nubesumiy!” Nanumutta̱subedara jiñi̱siy variy, nanudiyadanumatiy siva Pyítrubay, nanuma̱sa̱subeda variy. \v 41 Sadityadoda ji̱ta Pyítrubay jijyomutu variñada, sanubesityadeda ji̱ta variñada. Sanatutyadeda ji̱ta variryi Ju̱denumu tuva̱chuvay, bacheno̱damiy jarye, sadityadoda diibyimusiy mi̱sanu̱y variryi. \v 42 Ridyetya̱da ji̱ta Jópe ja̱nvay varirya, rityuva̱choda rajuu nijya̱nvay simu Jesús variy. \v 43 Ta̱ripyuju̱ sama̱cho̱jada Pyítrubay variy sarorimyu Siimyó̱ jtyati̱bay, jiryatiy savichanu̱yada vocajay tuyi̱. \c 10 \s1 Ju̱denu tu̱choda siva Pyítrubantyi, Cornéryubay jarye \p \v 1 Sesaréyamu savichanu̱yada ti̱qui vanu, ravicha̱da si̱tya Cornéryu. Ni̱ni̱ vichanu̱yada su̱tarumiy nutyityu̱, ravicha̱da ri̱tya: Itádiya su̱tarujuu. \v 2 Ni̱ni̱ vichanu̱yada samirya jachityi̱ntiy jiryatiy satuva̱chunu̱yada simu Ju̱denu yintedamu, ti̱ta̱ju̱ sarorimyu vichavatya jityuva̱chunu̱yada yintedamu simu. Su̱mu̱tyanu̱yada riy jantyuyadavay, satu̱chunu̱yada japichiy Ju̱denujsa̱ntiy. \v 3 Ni̱ni̱ diyada mityamusiy samiy siva Ju̱denu jpa̱nu, jiryatiy sani jniy simuju̱. Ni̱nu ta̱savu̱mu vichi̱ta sadiy siva. Su̱teda ji̱ta Ju̱denu jpa̱nu siva: “¡Cornéryu!” \v 4 Su̱nu̱ya̱jada yintedamu variy sana̱cho̱, su̱teda ji̱ta variy siva: “¿Ta̱ra, Nutyityu̱, ta̱ra?” “Jiryatiy jityu̱chunu̱yada sisa̱ Ju̱denu, jiryatiy yimu̱tyanu̱yada riy jantyuyadavay varintyi, ramutiy sajachipiya̱ Ju̱denu variy jiñijyu̱. \v 5 Diye ji̱ta ya̱jpa̱ riy vaduy, Jópemyu, ya̱natutyaniñi̱ Siimyó̱, jiryatiy ru̱tay Pyítru jtyati̱ni̱. \v 6 Ni̱ni̱ vicha sarorimyu Siimyó̱, jiryatiy vocajay tuyi̱ni̱, jiryatiy ja̱mu na̱va jiinirya saroriy.” \v 7 Saniquemu̱yadanumatiy Ju̱denu jpa̱nu, saya̱da ji̱ta Cornéryubay variy rivasiy, sanatuyada variñada danu̱ju̱y muchechijyu̱y, ti̱qui su̱taru nadisa̱ju̱, jiryatiy samirya jachityi̱ni̱, siityera risa̱ju̱ni̱. \v 8 Satu̱chodanumatiy ti̱ta̱ju̱ ruuvara, su̱pa̱jada ji̱ta Jópemyu variryi. \p \v 9 Riñi jto̱ru̱yadanumatiy ratarya rundamu, ja̱mu vicha̱damu, sa̱subeda Pyítrubay varicha̱ra̱ju̱ roriy nupadamu, satu̱choda variy jasiy sisa̱ Ju̱denu. Vase jiñi̱ta ravicha̱da variy. \v 10-11 Sajachi̱jadanuma varidye, si̱myiryu̱yadanuma varintyi. Riñi mutiiyedye varidyerya jmyichara day, sati̱tuyadamu jidyiyada riva jarichu muttaryá. Ru̱musajayada ji̱ta variy nu̱tyu sujaquii, daryaju̱yu murna̱saratara mucadinchaju̱. \v 12 Jasiy savicha̱da ti̱ rapu̱rya ravimu, daryaju̱yu numututi̱ jaryedo, muquiva rupiñumaya̱ra, nipya̱ti̱ jarye, jiryatiy na̱vay saji̱numaya̱sara. \v 13 Satuva̱choda ji̱ta Pyítrubay varirya niquejada: “Ya̱nubesumiy, ya̱jvañi̱, ya̱tidye jmyi variñi̱.” \v 14 Su̱teda ji̱ta Pyítrubay variy: “Tama̱ ri̱myiryu̱y ntate dañi̱, tama̱, ne ri̱myichara tarundamu dañi̱ ju̱bachi̱ day, javidchi̱co.” \v 15 Sajatyiiyada ji̱ta tuva̱chodara niquejadantiy: “Jiryatiy sati̱tudoda Ju̱denu sami̱ju̱ dañi̱, ne ya̱jtay ju̱bachi̱ jiijyu̱ dañi̱.” \v 16 Mumuri̱numatiy su̱teda siva, saryesubeda variy na̱vajyu̱ntirya sujaquii murna̱sarantiy. \p \v 17 Sajachipiya̱jada ji̱ta Pyítrubay jijechimyu variy: “¿Ta̱raju̱ra rani̱cha jiryatiy radyi riva, ta̱raju̱?” Varicha̱ra̱ju̱ rimyu̱ti̱nuvi̱jada vaduy jasiy simu, jiryatiy ruuti̱jada Cornéryubamyusiy. Ruutaja̱doda ji̱ta riva Siimyó̱bay roriy. \v 18 Ruuto̱jada ji̱ta rorijyu̱mu, riñatuye̱yada ji̱ta variy jadchiy: “¿Jiyuni̱virya savichajo Siimyó̱, jiryatiy ru̱tay Pyítru jtyati̱ni̱?” \v 19 Raday sajachipityaja̱jada Pyítrubay varidye jiryatiy sadiyada riva, su̱teda ji̱ta Ju̱denu Jnutu variy siva: “Ya̱jnu̱y, mu̱nvay vanumiy va̱ta jiñe̱cho̱. \v 20 Ya̱nubesumiy, ya̱jmusa ruumu, ye̱jiya ruusa̱. Ne ya̱jachipiya̱ taji variy, radye jpa̱ yinu̱dyeryi.” \v 21 Su̱musa̱da ji̱ta variy ruumu, su̱tañuvejada ji̱ta variy jasiy ruuva: “Rañi rañi̱cha jiryatiy jiryevya̱ta rañe̱cho̱. ¿Ta̱raju̱ jiryi̱niy, ta̱raju̱?” \v 22 Ru̱teda ji̱ta variy siva Pyítrubay: “Nu̱y ji̱ta jniy Cornéryumusiy, jiryatiy su̱tarumiy nutyityu̱ni̱. Ni̱ni̱ sani̱cha vase vichara vanu, samirya jachityi̱ risa̱ju̱ni̱. Satuva̱chusara simu Ju̱denu, samirya jvadichi̱ variy Judíyuvedaju̱ni̱. Ni̱ni̱ jmutya̱jarya Ju̱denu jpa̱nu niquejada, sa̱tidye natutyaniy jiryorimyuju̱ ji, rirya̱tidye tuva̱chu nijya̱nvay jasirya jiñiquejada.” \v 23 Sanatuyada Pyítrubay variy jasiryi: “Jiyu jirya̱ma̱ryi̱ tanuporaqui.” \p Rata̱rimyusiñuma sanubeseda, saya̱da variy ruusa̱, riya̱da ji̱ta Jópemyu vichavay taryi̱veda tevay ruusa̱. \v 24 Rata̱rimyusiy ji̱ta ruuto̱jada variy Sesaréyamu. Santuyadanuma Cornéryubay varidyeryi, santye̱ryadedama̱ varidyeryi jityevadye, sajaamicyuveda jarye jiryatiy samiy nijya̱nvadyeryi. \v 25 Sajañuvejada ji̱ta Pyítrubay, sarupityityiyada Cornéryubay variy si̱dcho̱ju̱, su̱patyeñuvi̱jada variy sanumutu tuunu, sa̱dasidyoda variy sana̱cho̱ju̱yu. \v 26 Sanubesityadeda ji̱ta Pyítrubay variñi̱: “Ya̱nubesiy, day vanu dantyidyerye.” \p \v 27 Satu̱chutityiyada variy sisa̱, sajayada ji̱ta variy rorivyimu, jasiy sasaryeñuvejada riy nijya̱nvajyuu rajuu. \v 28 Su̱teda ji̱ta Pyítrubay variy jasiy ruuva: “Jiryeñi datyi̱satyanu̱day, ju̱bachara sa̱jisiy Judíyura taji chi̱sa̱ vicha̱da, dantyamu̱y ne jañu̱yadasa̱ra̱ simu. Sadatyanujamya̱ Ju̱denu darye: Ne ya̱jtay darya ju̱bachi̱ nu̱nñi̱, dantyamu̱y ne ya̱jtay ti̱ jamirya vicharanu̱day.” \v 29 Su̱teda ji̱ta Pyítrubay varintyi: “Ramuni̱ ri̱nije vani̱rade, jiryatiy jiryeñatuje daryaju̱ ray. Ra̱jtaja̱nu diye jirye: ‘¿Ta̱raju̱ jiryeñatujerye, ta̱raju̱?’ ” \v 30 Su̱teda ji̱ta Cornéryubay variy siva: “Daryundaju̱yuju̱ diye, dajiñuma ratyu̱chunu̱je Ju̱denujsa̱ raryorimyu. Mityamusiy saranije ti̱qui vanu variy ratyuunu, vandajay sasujay. \v 31 Su̱taje ji̱ta variy jasiy riva: Cornéryu, satuva̱chuma̱ Ju̱denura jityu̱choda, jiryatiy jityu̱chusara sisa̱. Sadatyama̱ntiy, jiryatiy yicanuchara jmu̱tya̱da riy jantyuyadavay, sajachipityaja̱ma̱ ji̱ta riva variy ji. \v 32 Ya̱jpa̱ ti̱ sana̱cho̱ Siimyó̱ Jópemyu, jiryatiy Pyítru jtyati̱ni̱. Jasiñi̱ Siimyó̱ rorimyu savicha, jiryatiy vocajay tuyi̱ni̱, jiryatiy ja̱mu na̱va jiinirya saroriy. \v 33 Jasidye ri̱pa̱jay jiijyu̱ntiy, samirya day yinije variy. Diye ji̱ta vurye̱cha sadiya Ju̱denu day, vurya̱tidye tuva̱chura ratiy su̱taje Jesús yiva: Ya̱jtay ruuvara.” \s1 Satu̱choda Pyítrubay, Cornéryubay rorimyu \p \v 34 Su̱teda ji̱ta Pyítrubay variy: “Diye ji̱ta si̱tenu radyetyara: Ne sajaryeta si̱tenu Ju̱denu ti̱, nu̱ñi darya day vu̱ñi̱cha ti̱ta̱ju̱. \v 35 Ju̱denu jmu̱tyasarani̱ ni̱tiy tuva̱chusara simu, ni̱tiy samirya jachityi̱ saju̱, dañuma sa̱cha tara nijya̱mi̱. \v 36 Su̱pa̱jada ji̱ta Ju̱denu, Irayénu dadyeñujuumura samirya tu̱choda; satu̱chura samirya vichasa̱da, Jesucrístu tuva̱chusa̱damu, tapi ni̱tya ti̱ta̱ju̱ nijya̱mi̱ Nutyityu̱. \v 37 Jiryedyetyantyara ra̱ticheyada, jiryatiy ravichanu̱yada jasiy Judíyuveda mucadimu, jiryatiy rajo̱ta̱da Cadidéyamu, Juán Ji̱tyanu̱ datyadoda bivaju̱, si̱tyadoda bivaju̱ jarye. \v 38 Jiryedyetyantyani̱ Jesús, jiryatiy Nasaryé ja̱mi̱ni̱. Ju̱denu sa̱yada Yintuni̱ jidyenu, mityamusiy ju̱dejada jarye, ranchityi rirya̱datyani̱: Ni̱ni̱ Ju̱denu denu si̱tenu. Jiryedyetyantya jirye, Jesús vichaniñumaya̱nu̱yada samirya riy nijya̱nvay, sami̱saniñumaya̱ ti̱ta̱ju̱ riy, jiryatiy bayantuveda jdiva̱tadeda riy, tapi Ju̱denu vichanu̱yada daryaju̱ sisa̱ day. \v 39 Nu̱jerye jnu̱ñu̱yada sivaay Jesúsra, ne vinu Jerusarí̱mu, ti̱ta̱ju̱ Judíyuveda vicha̱diva jarye. Ni̱ jarye richo̱tadeda jiipu ta̱sasiy. \v 40 Ju̱denunuma mi̱sadeda jadchiy ratarya ta̱rimyusidyeñi̱, sasa̱yada ji̱ta variy jidyetya̱da tera jasiñi̱, sa̱tidye dityanu ratayu. \v 41 Ne sadityadoda ti̱ta̱ju̱ nijya̱mi̱yu, vinu sanchiy tu̱chuvajyuu jidyityadoda dayu, tapi sajaryeta̱dama̱ Ju̱denu ji̱tyaju̱ daryaju̱ daryi, mi̱ra ra̱diy siva Jesús. Nu̱ñi rañi̱cha sanchiy tu̱chuvay, jiryatiy nu̱ñi̱myityi vatajuu sisa̱ntiy, nu̱ña̱tutyi variy sisa̱ntiy, sami̱satimya̱ variy jidyiiyadamusidye. \v 42 Su̱tatyi Jesús variy nu̱ñijyu̱, nu̱ña̱tidye datyanu riy nijya̱nvay saniquejadata, nu̱ña̱tidye tu̱chusara samiy variy sanchintyi. Ni̱ni̱ Ju̱denu bayada Cadnaduju̱ni̱ Jesús, ni̱ni̱ ra̱murichenutanichara riy nijya̱nvay jnu̱vye, diibyimiy jarye sa̱murichenutanichara ruuvaayada murichirya. \v 43 Ti̱ta̱ju̱ Ju̱denuju̱ tu̱chuvabe tu̱chusara sanijyu̱ Jiñu: \q1 Jiryatiy rityuva̱chu simu day, riñi ra̱jmutya̱sarara, mitya sa̱ramityaniy varirya rijyuuchuveda si̱tyamu.” \s1 Jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi, ru̱mutya̱jadani̱ Ju̱denu Jnutu \p \v 44 Saniquejadanumatiy Pyítrubarya jirya niquejada, varicha̱ra̱ju̱ saju̱u̱jeyada Ju̱denu Jnutu ruuvaju̱, ti̱ta̱ju̱ jiryatiy rityuva̱choda daryaju̱ra saniquejada. \v 45 Judíyuveda, Jesúsmu tuva̱chuvay, jiryatiy Pyítrubayjsa̱ vichavaryi, riñi ti̱tta̱da varirya jiryatiy sarumiy Ju̱denu ruuvani̱ Yintu, dañumamu̱y ne Judíyuveda riñi̱cha day. \v 46 Rityuva̱choda daryaju̱ra jiryatiy rijyo̱ta̱da niquejada nu̱ñi ti̱musiy tara niquejadamu. Rityuva̱choda ji̱tara ru̱tedantiy: “¡Jaryi rajuura datyara Ju̱denu!” \v 47 Su̱mutya̱jada ji̱ta Pyítrubay varintyi: “¿Ne vana̱y ju̱bachara nta ja̱a̱ nu̱ndye, rirya̱tidye jtyu̱yasiy jasiy? Nu̱tyu ru̱mutya̱ma̱ni̱ Ju̱denu Jnutu day, nu̱tyu nu̱tyi daryantiy.” \v 48 Si̱tyanutadeda ji̱ta Pyítrubay Jesucrístu jtyamu variryi. Jasiy ji̱ta riyasanta̱da variñi̱ Pyítrubay: “Ya̱ma̱cho̱ tarundamiy nu̱dyisa̱.” “Jo.” \c 11 \s1 Satu̱choda Pyítrubay ruuva Jesúsmu tuva̱chuvajyuubay jiryatiy Jerusarí̱mu vichavaryi \p \v 1 Rityuva̱choda ji̱ta nusu̱chavay, Judéya ja̱nvay, Crístumu taryi̱vachavay jarye: “Jiryatimyu̱ ne riñi̱cha Judíyuveda day, rijerye ni̱day jmutya̱sintyirya Ju̱denu niquejadantiy.” \v 2 Sa̱subedanumatiy Pyítrubay Jerusarí̱mu, riñiquetta̱da variy jasiy Judíyuvedani̱. \v 3 Ru̱teda variy siva Pyítrubay: “Jiñi jañu̱chiy ruumu nijya̱nvay jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi, jimyichiy variy ruusa̱ntiy.” \v 4-5 Jadchiy ji̱ta satu̱choda Pyítrubay ruuva ranchiy, daryatiy savicha̱da sisa̱ Cornéryubay: “Jópemyu ratyu̱chunu̱tyi sisa̱ Ju̱denu, ratyi̱tuyadanube radyi jasiy riva raju̱u̱tyityi sujaquii murna̱sara rimuju̱, daryaju̱yu nurorá. \v 6 Mitya jnutacha̱ ri̱nu̱y rana̱cho̱, radyi ji̱ta rajuuva ti̱ rapu̱rya jasiy, jiryatiy daryaju̱yu numututi̱ni̱, toja̱mi̱ jarye nique̱rya sisa̱ju̱, muquiva rupiñumaya̱ra, nipya̱ti̱ jarye, jiryatiy na̱vay saji̱numaya̱sara. \v 7 Ratyuva̱chuti ji̱tara niquejada: Ya̱nubesumiy Pyítru, ya̱jvañi̱, ya̱tidye jmyiñi̱. \v 8 Ri̱tatyi ji̱ta variy: Tama̱ vana̱y ntate ri̱myidyeñi̱ ju̱bachi̱ day, Nutyityu̱, tama̱, jiryatiy javidchi̱ni̱, ne raramijeryu̱y sasaviy rajyu̱ day. \v 9 Ratyuva̱chuti jatyiyadantirya niquejada jarichumusintyi: Jiryatiy sati̱tudoda Ju̱denu sami̱ju̱ dañi̱, ne ya̱jtay ju̱bachi̱ jiijyu̱ variñu̱ndyeñi̱. \v 10 Mumuri̱numatiy su̱tatyi rivantiy, saryesumityi ji̱ta variy jadchiy ti̱ta̱ju̱ jarichumuju̱ntirya. \v 11 Varicha̱ra̱ju̱ rimyu̱ti̱ti mu̱nvay vaduy, jiryatiy Cornéryu jpa̱jadamu rañe̱cho̱ riy, ruuti̱ ramu roriy, jiryatiy nu̱vyicha ravimu. \v 12 Su̱tatyi ji̱ta Ju̱denu Jnutu riva: Ye̱jiya ruusa̱, ne ya̱jachipiya̱ tara variy ruusa̱siy. Jadchiy ji̱ta riyati ti̱quinijyate vu̱tyeryi̱veda risa̱, nu̱jeñuve ji̱ta Cornéryu rorivyimu. \v 13 Ni̱ni̱ tu̱chuti nu̱dyiva: Radyimya̱ siva Ju̱denu jpa̱nu raryorimyu. Saraniy jasiy, jasiñi̱ su̱tay riva: Ya̱jpa̱ ti̱ Jópemyu, ya̱natutyaniñi̱ Siimyó̱, jiryatiy Pyítru jtyati̱ ru̱tañi̱. \v 14 Ni̱ni̱ ra̱nique yivara, mirya niquejada ra̱jantyuy yiva, ti̱ta̱ju̱ jiryorimyu vichavay jarye yisa̱ju̱. \v 15 Rajyo̱ta̱da niquejadamu saju̱u̱je Ju̱denu Jnutu ruuvaju̱, darya ni̱day ti̱ta̱ju̱ jiryatiy munatya saju̱u̱jeyada darya vuryivaju̱ntiy. \v 16 Rañi jachipityasidyerya saniquejada Jesús: Ni̱ni̱ ji̱ta Juánbay si̱tenu jtyadoda ja̱a̱ta daryi nijya̱nvadye, jirye ji̱ta ra̱jtyu̱y Ju̱denu Jnutumu day. \v 17 Ju̱denu sa̱tyí mitya Yintu daryi, nu̱tyu vu̱tyi sasa̱tyi daryantiy, tapi vu̱tyuva̱chusara daryaju̱ simu day.” Su̱teda ji̱ta Pyítrubay varintyi: “¿Chi̱ rañi̱cha ray, chi̱? ramutiy ra̱jbarya sivaayada Ju̱denu.” \v 18 Rityuva̱chodanumatirya jirya niquejada, rindasa̱da variy ranchiy, riichana̱tya̱da variñi̱ Ju̱denu. Ru̱teda variy siva: “Jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi, rijerye sasa̱yada Ju̱denura rirya̱tidye paru̱y riva va̱cha jachipiya̱jada, rirya̱tidye jay ju̱na̱reju̱ jnu̱yadamuju̱ varintyidye.” \s1 Jesús siityari̱vajyuubay Antiyuquíyamu \p \v 19 Jiryatiy rijyo̱ta̱da jiyasanta̱dani̱ Estébanubay, rivasiñuma ji̱ta riyasanta̱dantiryi Jesúsmu tuva̱chuvantyi. Varicha̱ra̱ju̱ ru̱rayada varidyeyu, ruuto̱jada variy ramu Venísiya mucadi, Chípyirye ra̱tyuumu jarye, Antiyuquíya vicha̱da sa̱ra̱ju̱ ti̱ta̱ju̱. Riñiquetityiyada varirya Ju̱denu niquejada, vinu Judíyuveda ridyetyanutityiyada rata. \v 20 Jasiy rivyicha̱da Chípyirye ra̱tyuu ja̱nvay ruusa̱, Siréne ja̱nvay jarye. Ruuto̱jadanumatiy Antiyuquíyamu, riñiquenuvejada varirya Ju̱denu niquejada variy jasiy ruuvantiy, jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi, rityu̱choda variy jasirya samitu̱choda Nutyityu̱ Jesúsnchiy. \v 21 Ju̱denu jarye jmu̱tya̱da varidyeryi, rajuu tuva̱choda daryaju̱ simu, rirya̱numityemya̱ variy va̱cha vicha̱dajisiy Ju̱denuna̱cho̱ju̱ day. \v 22 Ridyetya̱danumatiy Jesúsmu tuva̱chuvay Jerusarí̱ ja̱nvarya ra̱ticheyada, ru̱pa̱jada ji̱ta variñi̱ Bernabébay ruumu, Antiyuquíyamu. \v 23 Sito̱jadamu yinu̱ñuvejada jiryatiy Ju̱denu jmu̱tya̱da daryaju̱riy, si̱chana̱yada ji̱ta variy, sadatyadoda ji̱ta variy jasiryi: “Ne jirya̱paru̱y jijechitya riva Ju̱denu siityari̱sa̱da.” \v 24 Samiy vanu savicha̱da Bernabébay, Ju̱denu Jnutu mu̱chadeda variy siva; jaryi samiy satuva̱choda jijechitya simu Ju̱denu daryaju̱. Rirya̱sa̱tyityiyada variy Ju̱denumu tuva̱chuvajyuu day. \v 25 Saya̱da ji̱ta Bernabébay variy Társumu, Sávurubañe̱cho̱. Sadiyadanumatiy siva Sávurubay, sapu̱cheda ji̱ta variy Antiyuquíyamuju̱ni̱. \v 26 Taraqui vaata sa̱ra̱ju̱ riintye̱ryadeda Jesúsmu tuva̱chuvay nadisa̱ju̱yu, jasiñi̱ ji̱ta nanudatyadoda riy rajuuvay nijya̱nvay. Antiyuquíyamu ji̱ta rijyo̱ta̱da jteda Crístu siityari̱varyi. \p \v 27 Variryundamu day ru̱musajayada Ju̱denuju̱ tu̱chuvay Jerusarí̱musintyi, Antiyuquíyamuju̱. \v 28 Sanubeseda ji̱ta ti̱qui riquebyimusintyi, ravicha̱da si̱tya Acábu. Satu̱choda variy ranchiy, Ju̱denu Jnutu tu̱choda: “Jachi̱nu runda ra̱cha ti̱ta̱ju̱ mucadiva.” Daryani̱ si̱tenu rarabeda jachi̱nu runda variy, Cadávuryubay vichanu̱yada ja̱mu nutyityu̱ variy. \v 29 Ju̱denumu tuva̱chuvay jachipiya̱jada jmu̱tya̱da variryi jityeryi̱veda, jiryatiy rivyichanu̱yada Judéya mucadimu. Nu̱ñi ti̱qui sa̱yada riy jityevay daryatiy ruumu day. \v 30 Variñi̱ ji̱ta ru̱pa̱jada Bernabébamyura criquiy, Judéya mucadi rimyityumimyuju̱. Saya̱da variy Sávurubay sisa̱. \c 12 \s1 Santiyácubay munusa̱da, Pyítrubay tanuvu̱nusa̱da jarye \p \v 1 Variryundamu sirityadeda ja̱mu nutyityu̱ Jeródesberyi Jesúsmu tuva̱chuvay tevay, sa̱tidye jvatyaniy variryi. \v 2 Su̱vatyadeda variñi̱ Santiyácubay, Juánbay taryi̱, jichityitya̱ta. \v 3 Su̱nu̱yadanumatiy Jeródesbe ru̱canuyada Judíyuvedara, sirityaniryu̱ñuma varintyiñi̱ Pyítrubantyi. \v 4 Pa̱ suro̱ vichtya rundamu siirityadedani̱ Pyítrubay, riityejada variy nupocu rorivyimuni̱. Sabayada Jeródesbe variryi vu̱yaju̱y su̱tarumiy, ti̱quinijyate rinchaju̱, Pyítrubay jnu̱tya̱daju̱, riryamitya̱da ji̱ta jnu̱tya̱da variyu, nu̱ñi dañuju̱yumusiy, rirya̱tidye jnu̱tya variy jasiñi̱. Sani jachipiya̱jada Jeródesbe sipyatatadedani̱ Pyítrubay nijya̱mi̱juu diya, Pásco vichtyavasiy. \v 5 Jiryatiy savicha̱da Pyítrubay samiy jnu̱tyasi̱ ravimu nupocu roriy, Jesúsmu tuva̱chuvay ji̱ta tu̱choda japichiy variy sisa̱ Ju̱denu sayadaju̱. \s1 Ju̱denu jpa̱nu sipyata̱dani̱ Pyítrubay nupocu rorivyimusiy \p \v 6 Variy ta̱rimyusiy sani jteda ya̱sipyata Jeródesbe nijya̱mi̱juu diyani̱, sama̱yada Pyítrubay variy su̱taruju̱y cabyimu, puchusi̱ savicha̱da daju̱u̱ju̱y cadyidyaju̱u̱ta. Tavay su̱tarumiñi̱ jnu̱tya̱da variy rorijyu̱mu day. \v 7 Mityamusiy samu̱ti̱jada Ju̱denu jpa̱nu variy jasiy, nu̱tyu no̱no̱daqui sadanu̱tyadeda vandaquiiju̱ variy jasiy. Su̱vatyiyada sajiimunumu Pyítrubay variy, si̱dyojadaju̱. Su̱teda ji̱ta variy jasiy siva: “¡Vani̱rava̱ju̱ ya̱nubesiy!” Raju̱u̱yada ji̱ta cadyidyaju̱u̱ variy sajomutu mururyamusiy. \v 8 Saniquejada ji̱ta Ju̱denu jpa̱nu sivantiy: “Ya̱puchura jicyannujay, ya̱jachura jichaapatuntiy.” Daryani̱ savichadeda varirya. Sajatyiiyada jteda sivantiy: “Ya̱jachura jichujay yiva, ya̱siityari̱ ji̱ta varirye.” \v 9 Sasipyateda ji̱ta variy jadchiy, sasiityari̱jada ji̱ta varidyeñi̱. Ne sadatya̱da Pyítrubay varirya savichadeda: “Si̱tenuni̱ sani̱chaniy Ju̱denu jpa̱nu ray, varimyata rame̱ryi̱sa̱damu dyetya savichanirye.” \v 10-11 Nanuramiryi̱jada ji̱ta nada su̱taruju̱y, jiryatiy nani̱nu̱tyara rorijyu̱, nadito̱jada ramu rorijyu̱, yivyamu tera, jadchityi richipyateda vicha̱da cabyivaju̱. Mityamusiy ramutteda rorijyu̱ nadaju̱ day. Nanusipyateda ji̱ta variy jadchiy, nanurupicheda vani̱ra japupu riva nú̱. Mityamusiñi̱ sacarayada Ju̱denu jpa̱nu sisa̱siy, varicha̱ra̱ju̱ sadatya̱subeda variy su̱bivayu: “Diye ji̱ta si̱tenu radyetya, si̱tenu su̱pa̱ Ju̱denuni̱ yipa̱nu rimu, ni̱ni̱ jantyuy Jeródesmyusiy riva, Judíyuvedamusiy jarye, riñi jachipiya̱ma̱ttye: Ti̱ta̱ju̱ tara vurye̱chaniñi̱.” \p \v 12 Sadatya̱subedanumatiy Pyítrubayu, saya̱da ji̱ta variy Maríyaju̱be rorimyuju̱, jiryatiy nanuvicha̱da Juán jno̱da, ru̱tañu̱yada Márcura si̱tya táryara. Riintye̱ryadeda rajuu nijya̱mi̱juu variy jasiyu, Ju̱denujsa̱ rityu̱choda variy jasiy. \v 13 Su̱vatyiñuvejada Pyítrubay variy nanurorijyu̱davya, Maríyaju̱be. Su̱nu̱ñu̱yada ji̱ta muchechityu sana̱cho̱, jiryatiy ravicha̱da si̱tya Rúdi. \v 14 Sadatya̱danumatirya saniquejada Pyítru, mitya sa̱varu̱ñumaya̱jada jichana̱yadamu variy. Jimyuttasi̱ra sasiicheda ra̱jisiy rorijyu̱, satu̱choda variy ruuva nijya̱nvay: “Pyítru ji̱ta rorijyu̱mu day.” \v 15 Ru̱teda ji̱ta variy rumu siva: “¿Ta̱ju̱na̱ yavaru̱ñumaya̱, ta̱ju̱?” “¡Ne, si̱tenu ni̱day!” Ru̱teda ji̱ta variy sivantiy: “¡Su̱ntu jnu̱tyi̱ dyetya!” \v 16 Ju̱na̱y su̱vatyiyada Pyítrubay variy rorijyu̱va day. Rimyutta̱da ji̱tara rorijyu̱ variy, ridyiyada ji̱ta siva, rityi̱tta̱da ji̱ta variñi̱. \v 17 Su̱mu̱ya̱jada ji̱ta variy riñe̱cho̱: “¡Jirya̱ndasa!” Satu̱choda ji̱ta variy jasiy ruuva: “Ju̱denu sipyata̱siy ravimusiy nupocu rorirye.” Su̱teda ji̱ta jasiy ruuva: “Jirya̱ma̱ tu̱chu siva Santiyácu, ti̱ta̱ju̱ vu̱tyeryi̱vedava jarye.” Saya̱da ji̱ta jadchiy tajijyu̱. \p \v 18 Ra̱sacha̱da ji̱ta, satuva̱choda ji̱ta riñiquesa̱deda nu̱ñi su̱tarujuu: “¿Nu̱tyiñumantiñi̱ Pyítru jiyusintyi?” \v 19 Su̱pa̱jada ji̱ta Jeródesbeñi̱ vá̱ti̱ sana̱cho̱. Ne ridyiyada siva; sitaja̱doda ji̱ta Jeródesbe samiy variryi su̱tarumiy. Su̱vatyadeda ji̱ta Jeródesbe variryi su̱tarumiy yinu̱tyi̱sa̱diva. Su̱musajayada ji̱ta Jeródesbe variy jadchiy, Jerusarí̱musiy, Sesaréyamuju̱, sama̱cho̱jada ji̱ta variy jasiy. \s1 Jeródesbe diiyada \p \v 20 Jaryi sanique̱yada Jeródesbe ruusa̱ Tíru ja̱nvay, Sitú̱ ja̱nvayjsa̱ jarye. Rijechipiya̱jadamu yiti̱ simu Jeródesbe. Savichanu̱yada Jeródesbe muchechibe jasiy, sama̱je jdutyi̱, ravichanu̱yada si̱tya Bunástu. Ricya̱na̱yadama̱ jiyadaju̱ varidyeñi̱, varicha̱ra̱ju̱ riñi jdutyaru̱yada sisa̱ Nutyityu̱ Jeródesberya niquejada: “Ya̱numa paru̱y riva nu̱dyisa̱ nique̱yada day.” Samucadimusiñi̱ ru̱mutya̱sara daryaju̱ra jmyichara jaryi. \v 21 Tarundamu santye̱ryanityadeda Jeródesberyi nijya̱nvay, rirya̱tidye tu̱chu variy jasiy sisa̱. Sajachoda Jeródesbe variy yivara samichujay, sama̱sa̱da ji̱ta variy jimya̱sajoncha, saniquejada ji̱ta jadchiy ruuva. \v 22 Riche̱ñe̱ya̱jada ji̱ta nijya̱nvay variy: “¡Nu̱tyu rani̱ rani̱cha Ju̱denu niquejada day, tama̱ mitya nijya̱mi̱ niquejada rani̱cha day, tama̱!” \v 23 Varicha̱ra̱ju̱ sa̱rupadoda Ju̱denu jpa̱nuni̱ Jeródesbe, jiryatimyu̱ ne saniquejada daryaju̱ sayadaju̱ Ju̱denu. Variy ji̱ta si̱myityadedani̱ chapinu savimu, sadiitya ji̱ta variñi̱. \p \v 24 Ju̱denu niquejada ra̱yasumityityiyada, ru̱ratyityiyada varintyi. \v 25 Bernabébay, Sávurubatya nanuta̱rya̱da Jerusarí̱musiy, nanusa̱myu̱timya̱tiy criquiy variy jasiryi. Nana̱ra̱cheda yisa̱ju̱ variñi̱ Juánbay jadchiy, jiryatiy ru̱tañu̱yada Márcuntiñi̱. \c 13 \s1 Bernabéju̱be Sávuruta nanujo̱ta̱da tu̱chunumaya̱jadara samitu̱choda \p \v 1 Rivyichanu̱yada Jesúsmu tuva̱chuvay, Antiyuquíya ja̱nvay, rityevay ji̱ta vichanu̱yada Ju̱denuju̱ tu̱chuvay, datyanuvay jarye, nu̱tyu Bernabébay, Simeyú̱bay jarye, jiryatiy ru̱tedani̱ Vadacu̱, Dúsiyu jarye, jiryatiy Sirénemu vichi̱ni̱; Manayé̱bay jarye jiryatiy savichanu̱yada ja̱mu nutyityu̱ Jeródesbe taryi̱vichí̱, Sávurubay jarye ruusa̱ju̱ntiy. \v 2 Ju̱denu nijyu̱ rijechipiya̱jada variy jasiy, ne tara jmyivye rijechipiya̱jada sanijyu̱ variy. Su̱teda ji̱ta Ju̱denu Jnutu jasiy ruuva: “Jirya̱bay rajyu̱ jvaayasanu̱ju̱jyu̱ nada Bernabé, Sávuruta, jiryatiy rajeryetama̱ jvaayadaju̱ nada day.” \v 3 Jadchiy ji̱ta rityu̱choda Sisa̱ Ju̱denu yinra̱divasiy, ribeyadara jijyomutu nanuncha, ru̱pa̱jada ji̱ta variy jadchiñada. \s1 Nanudatyadoda Chípyirye ra̱tyuumu \p \v 4 Ju̱denu Jnutu jpa̱jadamuju̱ nada, nani̱musajayada ji̱ta jadchiy, Sedévusiyamuju̱, nadaya̱da ji̱ta variy jadchiy cartyequiivimu, jiryatiy sujamyusiy rupiryara, Chípyirye ra̱tyuumuju̱. \v 5 Nadito̱jada ji̱ta Sadamyínamuntiy, nanudatyadoda variy jasirya Ju̱denu niquejada, Judíyuveda ju̱tye̱ryanijyo vimuntiy. Jasiy savichanu̱yada Juánbay nani̱mu̱tyi̱si̱ju̱. \v 6 Nanutiryo̱ri̱jada rata̱sa rara̱tyuu, nadito̱jada variy Pájosimyu. Jasiy nanusaryeñuvejada variñi̱ rimyurabay, jiryatiy su̱teda mitya Ju̱denuju̱ tu̱chu̱yu. Judíyu sani̱cha̱da, jiryatiy Barjesús si̱tya. \v 7 Savicha̱da ji̱ta sisa̱ japu, jiryatiy Sérjyu Pávuru jtyati̱ dañi̱, ni̱ni̱ vichanu̱yada si̱tenu vanu, jaryi varenu datyara. Sanatutyadeda ji̱ta japunada Bernabéju̱be Sávuruta, Ju̱denu niquejada satuva̱churu̱yada daryaju̱. \v 8 Jamirya savicha̱da Edímasiy jtyati̱ rimyurabay variy nanumo̱musiy. Edímasiy rani̱ si̱tya rimyura day. Saquivu̱chodanuma varidyeñi̱ japu day, sañuma tuva̱chu ramu Ju̱denu niquejada. \v 9-10 Sávurubay ji̱ta, jiryatiy si̱tyantiy Pávuru, tapi Ju̱denu Jnutu vitya mu̱chadeda siva, su̱nu̱yada variy samiy sana̱cho̱ rimyura, saniquejada variy siva: “¡Quivu̱yada ja̱y rapu̱rya! ¡Va̱cha jachipiya̱ra rapu̱rya! ¡Bayantu nutyityu̱ denu rapu̱rya! ¡Samirya vicha̱da mityasiy rapu̱rya jarye risa̱ju̱ ji! ¿Nu̱tyeryivyeñuma ya̱paru̱y ruyinuja̱jadara Ju̱denu nú̱, nu̱tyeryivye? \v 11 Tama̱ taji rani̱cha Ju̱denu jomutu yinchanu̱day, tama̱. Ni̱sipyuryi ya̱ma̱cho̱ variy, ne ya̱diy variy riva no̱no̱ taraquiju̱nu̱day.” \p Varidyeday su̱nu̱yada nupocudisuma, jadchiy ji̱ta ne su̱nu̱yada taranu̱day. Jasiy sani va̱tanumaya̱jada variy ti̱na̱cho̱, sa̱tidye mutachiy sajomutunchiyu. \v 12 Sadiyadanumatiy japu riva, satuva̱choda ji̱ta variy simu Ju̱denu, sati̱tta̱da varirya Ju̱denu datyadoda. \s1 Nanuvicha̱da Pávuruju̱be Bernabébatya jañu̱ñu̱ju̱y Antiyuquíyamu jiryatiy Pyisídiya mucadimura \p \v 13 Saya̱da ji̱ta Pávurubay, sisa̱ vichavatya Pájosimyusiy, ruuto̱jada ji̱ta Pérquemyuntiy, jiryatiy Pa̱jídiya mucadimura. Sajiintyeda Juánbay variy ruusa̱siy, sata̱rya̱da Jerusarí̱muju̱. \v 14 Nadaya̱da ji̱ta variy jadchiy, nadito̱jada ji̱ta Antiyuquíyamuntiy, jiryatiy Pyisídiya mucadimu darya. Jadchiy ji̱ta nanujayada ravimu ju̱tye̱ryanijyo, nanuma̱sanuvejada variy jasiy. \v 15 Saniquemu̱yadanumatirya Ju̱denu niquejada catera padyevya, jiryatiy Ju̱denu datyadoda darya, Ju̱denuju̱ tu̱chuvay niquejada jarye, ru̱pa̱jada ji̱ta ju̱tye̱ryanijyo nutyityu̱mirya jiñiquejada nadimu: “Vanuju̱y, ratyeryi̱ju̱y, sa̱nidatyavidye tara datyadoda niquesa̱da nijya̱mi̱ju̱day, sa̱na̱ni nique diyedemusirya.” \v 16 Sanubesubeda ji̱ta Pávurubay variy, sasaranuja̱jada jijyomututa rijyu̱ ridyetya̱daju̱, su̱teda ji̱ta ruuva: \p “Jirye vaduy, Irayénuveda, jiryeñi tuva̱chutiy Simu Ju̱denu, jirya̱tuva̱chu samiy rañe̱cho̱ntidyecyu̱. \v 17 Sajaryeta̱da ji̱ta jiñu Irayénuveda Ju̱denu riy ta̱riy vu̱myunatyavay. Sa̱sa̱choda variryi nijya̱mi̱juu, rivyichanu̱yadatidye variy Ejíptumu. Sasipyata̱da ji̱ta jadchiy yindejadata riy. \v 18 Daryaju̱yu vu̱yaju̱y vaata tuunu sa̱ra̱ju̱ su̱nu̱tya̱da mityatomu riy. \v 19 Saca̱siyada rirya̱jisiryi dajuuju̱ñijyate nijya̱mi̱juu, sa̱tidye sa̱y ru̱bivaju̱ mucadi riy. \v 20 Daryaju̱yu pacha vaatamusiy, tadajyo vu̱yaju̱y vaata tuunu ranchaju̱, sasa̱yada pariche mucadi riy. Sasa̱yada ji̱ta Ju̱denu variy rijyapuju̱yu, rintyityu̱ju̱, ni̱tidye ra̱jpa̱nú̱y tarana̱cho̱ riy, sarundamutidye jivyicha̱da saju̱ tu̱chu̱bay, Samí̱ru jtyati̱bay variy. \v 21 Jadchiy ji̱ta rivya̱ta̱da nijya̱mi̱juu jintyityu̱ju̱ siva Ju̱denu, sasa̱yada ji̱ta variy Sávuru jtyati̱baryi, daryaju̱yu vu̱yaju̱y vaata sa̱ra̱ju̱, jiryatiy savicha̱da Sísubay denubay, Myi̱jamyí̱ ju̱rirya. \v 22 Sasipyata̱da ji̱ta variy Ju̱denu jadchintyiñi̱ Sávurubantyi, sabayada ji̱ta variy su̱bivaju̱ni̱ Davyíbentyi. Jadchiy ji̱ta su̱teda Ju̱denu: \q1 Radyimya̱ siva Isayí denu Davyíy, jiryatiy samiy vanu rajyu̱ dañi̱. Ni̱ni̱ ji̱ta ra̱jvaacharara ravya̱taraday jiryatiy ri̱canuchara darya. \m \v 23 Ti̱qui sabayada Ju̱denu Davyíbe dadyeñu tenu, Irayénuveda jantyutyi̱si̱ju̱, daryani̱ su̱teda. Nu̱tyu ni̱ni̱day Jesús sani̱cha jantyutyará. \v 24 Jesús ju̱dedajisiy, sadatyadoda Juán Ji̱tyanu̱badyeryi Irayénuveda nijya̱nvajyuu day: Jirya̱numa paru̱y riva va̱cha jachipiya̱jada, jadchiy ji̱ta jirya̱ji̱tyu̱y. \v 25 Rabaryi̱ru̱yadanumatiy sivaayada Juánbay, su̱teda ji̱ta variy jasiy ruuva: ¿Nu̱tyura jiryi̱tarye, nu̱tyura? Tama̱ darya rañi̱cha jiryatiy darya jiryi̱tadyerye. Jadchiy ji̱ta su̱tedantiy: Jativyenumani̱ nu̱ ri̱sintyi. Ni̱ni̱ ji̱ta jaryiñu̱ rimusidye, ne rasa̱ra̱ radyetya̱da day ra̱chajay samuchechijyu̱, ra̱na̱damusiy ramya̱sanu̱y satuunu day, ramutimyu̱ ne ririryu̱y rana̱cho̱ sasaapatu vita̱da. Daryani̱ su̱teda Juán Ji̱tyanu̱bay. \p \v 26 Vaduy, ratyeryi̱veda, jiryatiy Avurá̱bay dadyeñu jirye, jiryatiy jiryetyuva̱chu simu Ju̱denu, vuryimu ji̱ta su̱pa̱ Ju̱denura jirya jantyuyada niquejada day. \v 27 Jiryatiy Jerusarí̱ ja̱nvaryi, rintyityu̱ jarye, ne ridyetyaru̱y jantyutyarani̱ Jesús. Ramutimyu̱ ne rityuva̱chunu̱yada ramu, saju̱ tu̱chu̱bay niquejada, jiryatiy riñiquettanu̱yada varirya catera, jiituyada rundamu day. Jasiñuma ruuto̱tadeda varirya jirya saju̱ tu̱chuvabe niquejada day, riñiquejada daryaju̱ sanijyu̱ Jesús: Dañuma rirya̱munu rivani̱. \v 28 Richabuya̱ma̱ daryaju̱ riva su̱vacha̱da, rijechiñu̱yada ji̱ta siva Pyidátu variy: Ya̱jvatyaniñi̱ Jesús. \v 29 Rivyichanimyu̱yadanumatiy tarani̱ Jesús, ti̱ta̱ju̱ jiryatiy Ju̱denu niquejada daryára: Nu̱rya ni̱day rirye̱chaniñi̱. Ru̱musadeda ji̱ta rata̱sasiy crusiñi̱, ru̱muchoda ji̱ta variñi̱. \v 30 Jasidye sami̱sadeda variy Ju̱denu diibyimusidyeñi̱. \v 31 Rajuu runda sa̱ra̱ju̱ sadityanunu̱yada Jesús yisa̱ vichavayu, jiryatiy rirya̱sumiñu̱yada sisa̱ Cadidéyamusiy, Jerusarí̱muju̱. Riñi̱ riñi̱cha diye saju̱ tu̱chuvay nijya̱nvavya. \v 32 Nu̱y ji̱ta ra̱tu̱chu jiryivara samitu̱choda day, sito̱tanimyu̱ ji̱ta Ju̱denura jiryatiy su̱teda ta̱riy vu̱myunatyavavyara. \v 33 Sito̱tanimyu̱mya̱ ji̱ta pariche vu̱jyu̱ra, jiryatiy ridyedyeñu davyu̱y, jiryatiy sami̱saniy daryaju̱ni̱ Jesús. Daryani̱ rani̱cha murra̱yada nu̱chara cateraniy, daraju̱jyu̱ murra̱yadamu nu̱chara jasiy: \q1 Jiñi̱ rañi̱cha radyenu, jiryatiy diye rundamu radyetuy ji. \m \v 34 Jiryatiy sami̱sanityi Ju̱denu diibyimusiñi̱ Jesús, ne sa̱puuchara taramu̱nu̱day, daryani̱ Su̱teda Ju̱denu: \q1 Ray ra̱sa̱y jiryerya jiryatiy ri̱teda ta̱riy siva Davyíberya: Daryani̱ ra̱cha jijyu̱. \m \v 35 Ramuni̱tiy rú̱tay ratarya murra̱yadamu: \q1 Ne ya̱ponusara ji̱tani̱ jivya̱tabi jiryatiy jijyu̱ jiintyasi̱ dañi̱. \m \v 36 Ni̱ni̱ Davyíbentyi, saca̱siyadanumatirya jiryatiy su̱teda Ju̱denu sivara, su̱nu̱yada runda sa̱ra̱ju̱, sadiiyada runda sa̱ra̱ju̱ jarye. Su̱muchusa̱da ji̱ta variy jijye̱be bapyo tuunuyu, sapuyada ti̱ta̱ju̱ jasiy. \v 37 Tapi sami̱sadedama̱ Ju̱denu daryaju̱ dañi̱ Jesús day, ramutimyu̱ ne sapuyada day. \p \v 38 Jirya̱datya jiryedye, ratyeryi̱veda, nu̱ñi tu̱chuma̱ ranchiy: Jasidye simura juuchuveda ramityadeda vu̱jyu̱. \v 39 Ti̱ta̱ju̱ rityi tuva̱chu simu, saramityaniy ruuva ti̱ta̱ju̱ dárya jiryatimyu̱ ne raramityaniñu̱yada Muyusésibe datyadoda ti̱va dárya. \v 40-41 Jiryi̱nu̱tya̱ta jiryevyicha ji̱ta darya, nu̱tyu rityu̱choda Ju̱denuju̱ tu̱chuvabe daryantiy: \q1 Jirya̱jnu̱y jirye, rrachuvay, jirya̱ti̱ttara, jirya̱parutay variy, nu̱tyu rani̱ ji̱ta rañi̱chaniy samirya jirye, jiryedyiyadajache nu̱ñi̱tay, ne jirya̱tuva̱chu ti̱ tu̱chodamuntiy.” \p \v 42 Richipyatedanumatiy ju̱tye̱ryanijyo vimusiy, riyasanta̱da ji̱ta nada Pávuruju̱bentyi: “Ya̱jatyi niquejada ratarya jiituyada rundamuntirya jirya niquejadantiy.” \v 43 Ritye̱rya̱danumatiy ju̱tye̱ryanijyomusiy, rajuu Judíyuveda siityari̱jada variñada Pávuruju̱be, Bernabéta, jiryatiy ru̱teda Judíyuvedayu, rijerye siityari̱jadani̱. Nanudatyanutityiyada variryi: “Jirya̱ntya ji̱riryi̱ rupiyada Ju̱denu jantyutya̱damu.” \p \v 44 Ratarya jiituyada rundamuntiy, variñi̱day riintye̱ryadeda nijya̱mi̱juuyu, rirya̱tidye tuva̱chura Ju̱denu niquejada variy. \v 45 Ridyiyadanumatiy Judíyuveda rajuu nijya̱mi̱va, ramu̱cha̱da variy rijechiy yinnu̱yadamu. Ramutiy riñiquejada riva sanijyu̱ Pávurubay, rirya̱vityiye̱yada variy rivantiñi̱. \v 46 Ramuni̱tiy nanuniquejada Pávuruju̱be jichuvu̱yasa̱damu: “Munatya na̱ña̱nique jiryivara Ju̱denu niquejada, jiryatiy Judíyuveda jiryedye, nu̱tyuramura jirya̱viryu̱tya daryaju̱ra, ne jiryevya̱taru̱rya ju̱na̱reju̱ jnu̱yada daryaju̱, tavañuma na̱ña̱datyanuntidye, jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi. \v 47 Tapi daryatya su̱teda Jesús na̱dyiva: Rabetyi sa̱da nu̱tyu no̱no̱ rijyu̱, jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi, rirya̱tidye diy variy sa̱dimusiy riva jantyutya̱da, dañuma rirye̱cha mucadi su̱tyeryava.” \p \v 48 Jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi, rityuva̱chodanumatirya Ju̱denu niquejada, riichana̱yada variy, riichana̱tya̱dantirya saniquejada Ju̱denuntiy. Ti̱ta̱ju̱ jiryatiy sabayada Ju̱denu ju̱na̱reju̱ jnu̱yadaju̱riy, riñi̱ ji̱ta tuva̱choda ramu day. \v 49 Jadchiy ji̱ta ru̱rayada Ju̱denu niquejada ti̱ta̱ju̱ Pyisídiya mucadiva. \v 50 Judíyuveda jatachoda variryi vatuy, samirya vichavay, jiryatiy rityuva̱chunu̱yada simu Ju̱denu daryaju̱. Vicha̱da jnu̱tyavay jarye rirya̱tachoda, rirya̱tidye jarupanta variñada Pávuruju̱be, rijetya̱da sa̱ra̱ju̱ jimyucadimusiñada. \v 51 Nanumuchutyachedara jiñumutu juru rijyu̱: “¡Jiryeyasayadamundyerya!” nadaya̱da ji̱ta variy Icóniyumuju̱. \v 52 Rime̱cho̱jada ji̱ta Ju̱denu siityari̱vay jichana̱yadamu, Ju̱denu Jnutu mu̱chadeda daryaju̱riy. \c 14 \s1 Nanuvicha̱da Pávuruju̱be Bernabéta Icóniyumu \p \v 1 Daryaday nanujayada Judíyuveda ju̱tye̱ryanijyo vimuntiy, Icóniyumu, jaryi datyasara ni̱day nanuniquejada jasidye, nu̱tyichiy riñi tuva̱choda Judíyuveda ramuntiy, nu̱tyichiy, jivye jarye tuva̱chu jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi. \v 2 Tavay Judíyuveda ji̱ta, jiryatimyu̱ ne rityuva̱churu̱ñu̱yada ramu, rirya̱tachoda riy jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi, Crístumu taryi̱vachavay jiyaro̱ju̱, taji rijechipiya̱tadeda riyaro̱ju̱ntiryi. \v 3 Dañuma nanuma̱cho̱jada tarundamiy variy jasintyi, nanuniquejada jichuvu̱yasa̱damu, nani̱teda variy sanijyu̱ Ju̱denu. Ni̱ni̱ dityadodara mityamusiy ju̱dejada, ti̱ttasara jarye, nadani̱ ji̱ta niquejada si̱tenura sa̱ntyutya̱da niquejada. \v 4 Riñantaja̱jadama̱ vicha̱da ja̱nvay variyu, ti̱ni̱ niquejada riyadaju̱ Judíyuveda day, ti̱ni̱ niquejada nadayadaju̱ nusu̱chi̱ju̱ntyidye. \v 5 Riñi jiyaro̱dodanuma rajuumusiñada Pávuruju̱be, Judíyuveda, japuveda ruusa̱ju̱. Jasiy rivyicha̱da tavay, riñi javityiye̱ryu̱ñuma variñada, riñi jvaryu̱ñuma ravichu̱ta risa̱ju̱ nada. \v 6 Nanudatya̱danumatiy, nanubayada ji̱ta variy jadchiy, Dísturamuju̱, Déribemyuju̱, ru̱ro̱ju̱ jarye jiryatiy Dicavúniya mucadira. \v 7 Jasiy nanudatyanunu̱yadara samitu̱choda. \s1 Ru̱veda ravichu̱tani̱ Pávurubay Dísturamu \p \v 8 Dísturamu savichanu̱yada ti̱qui vanu, jarapu̱yani̱, rupiyasa̱ risa̱ju̱ni̱, jiryatiy sapi̱ru̱tya̱numa daryaju̱ darya. \v 9 Satuva̱choda ji̱tara Pávurubay niquejada. Su̱nu̱yada ji̱ta Pávurubay variy samiy sana̱cho̱: “Ni̱ni̱ si̱tenu tuva̱chu jijechitya simu Ju̱denu, sa̱tidye mi̱saniy variñi̱.” \v 10 Saniquejada jaryimyusiy jasiy variy siva: “¡Ya̱raniy vase jiñumututa!” Sara̱yada variy jadchiy, sarupicheda ji̱ta variy. \v 11 Ridyiyadanumatiy Dicavúniya ja̱nvay riva, riche̱ñe̱ya̱jada jiñiquejadamu variy: “¡Nani̱musama̱ ji̱ta ju̱denuju̱y vuryimu, nu̱tyu vanuju̱y nanuvicha!” \v 12 Ru̱teda variñi̱ Bernabé: Rísu, Pávuru ji̱ta ru̱teda: Érmesiy ntidye jiryatiy Rísuju̱ niquenuni̱, tapi ni̱vitya niquenu̱yada jaryi. \v 13 Jasiy ravicha̱da Rísu nijyu̱ jachipiya̱jo, vicha̱da rorijyu̱ tuunudera. Sapu̱cheda ji̱ta Rísu caserdóte jadchiñi̱ voca vanumiy, si̱sabi jvaachara sisa̱ju̱. Sapu̱cheda rorijyu̱ tuunuju̱ni̱, jiryatiy nanuvicha jasiy. Sani jvaryu̱yada caserdóte, ti̱ta̱ju̱ nijya̱mi̱tani̱ voca, sa̱tidye jnutatya variy nadivani̱. \v 14-15 Nanutuva̱chodanumatiy Bernabéju̱be Pávurutara, rirya̱numa jvañi̱ voca, varicha̱ra̱ju̱ nanuseta̱da yintedamura jichujay, nanura̱ñuvejada variy nijya̱mi̱juu parudamu, nanusa̱ñe̱ya̱jada variy jasiy: “Vaduy, ¿ta̱raju̱ jiryevyicha darya, ta̱raju̱? Nu̱tyu darya vanuju̱dye na̱ñi̱chantidye, nu̱tyu jirye daryantiy. Samirya tu̱chodana̱cho̱ na̱ñi̱nichiy jiyu day, jirya̱tidye paru̱y riva darya vicha̱da, jiryatimyu̱ ne samiryara, jirya̱tidye siityari̱ni̱ Ju̱denu jnu̱ñu variy, ni̱tiy ju̱dejadara jarichu, mucadi jarye, ja̱mu na̱va jarye, jiryatiy ti̱ta̱ju̱ su̱nderavara. \v 16 Ta̱riy vu̱myunatyi̱ rundamu, ne su̱bañu̱yada rirya̱jisiy didyerya daryatiy rivyicharu̱dye, jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi. \v 17 Sani datyadoda Ju̱denu riy, daryatiy su̱pa̱sara jarichu vimusirya ru̱mura rijyu̱, ti̱ta̱ju̱ tarasiy jarye sasa̱y variryi, rityuredaju̱, rirya̱tidye poy variy riva, riichana̱tya̱da varirya.” \v 18 Ratiy su̱teda Pávurubay darya ti̱ta̱ju̱ ruuva, pasidyera sani jachiputyaniryu̱yada ra̱jisiy voca ju̱veda riy, riñuma jnutatya nadivani̱. \p \v 19 Ruuti̱jada ji̱ta Judíyuveda, Antiyuquíyamusiy, Icóniyumusiy jarye, rirya̱tachoda variryi nijya̱nvay. Jadchiy ji̱ta ru̱vedani̱ Pávurubay ravichu̱ta, rityiicheda ji̱ta variy vicha̱damusiñi̱, rityoja̱da variy rumuni̱, ru̱tamya̱ta diiñunumani̱. \v 20 Riryadeda sisa̱ datyavay variy yiro̱, sami̱sa̱subeda variy, sajayada ji̱ta variy vicha̱damuju̱ntiy. Rata̱rimyusiy ji̱ta nadaya̱da Bernabébatya Déribemyuju̱ntiy. \v 21 Nanudatyanunuvejada jasirya samitu̱choda, rajuu tuva̱choda variy jasiy ramu. \p Nanuta̱rya̱da ji̱ta jadchiy, Dísturamuju̱ntiy, Icóniyumuju̱ jarye, Antiyuquíyamuju̱ jaryentiy. \v 22 Nanuju̱tyanutityiyada riy yimusiy datyavay, samiy nanutu̱choda variy ruuva, rirya̱tidye tuva̱chu variy simu Ju̱denu. Nanutu̱choda ruuvantiy: “Paru̱cha̱rimyusiy vurya̱jachara ravimuju̱ Ju̱denu nusu̱jyo.” \v 23 Nanubatyityiyada nu̱ñi tavicha̱diva variryi rimyityumiy, tuva̱chuvay jnu̱tyi̱savajyu̱. Jmyichara jnura̱divasiy rityu̱choda sisa̱ Ju̱denu variy, rivya̱ta̱da variy sivara: “Ya̱ntya jnu̱y riñe̱cho̱ jivye, yimu tuva̱chuvay.” \s1 Nanuta̱rya̱da Pávuruju̱be Bernabéta Antiyuquíyamuju̱, jiryatiy Síriya mucadimura \p \v 24 Nanutiryo̱ri̱jada jadchiy, Pyisídiya mucadimusiy, Pa̱jídiya mucadimuju̱. \v 25 Jasiñuma ji̱ta nanuniquejadara Ju̱denu niquejada Pérquemyuntiy, jadchiy ji̱ta nani̱musajayada Atádiyamuju̱ntiy. \v 26 Jadchiy ji̱ta nadaya̱da ja̱a̱va Antiyuquíyamuju̱ntiy, jadchityi nanumu̱ti̱jada munatyantiy. Nanuca̱siyadama̱ daryaju̱ darya yivaayada day, ramutiy ru̱pa̱jada Jesúsmu tuva̱chuvay nada, Ju̱denu jmu̱tya̱data. \v 27 Nadito̱jadanumatiy, nani̱ntye̱ryaniñuvejada variryi nijya̱mi̱juu jasiy, nanutu̱chodaju̱: “Nu̱rya savichadeda Ju̱denu riy nijya̱nvay na̱dyimusiy.” Nanutu̱choda ji̱ta variy jadchintyi: “Ju̱denu mutta rijyu̱ra tuva̱choda, jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi, rirya̱tidye tuva̱chu variy simuntidye.” \v 28 Jasiy nanuma̱cho̱jada ta̱ripyu sa̱ra̱ju̱ ruusa̱ Jesúsmu tuva̱chuvay. \c 15 \s1 Riintye̱ryadeda Jesús nusu̱vyevyedabay Jerusarí̱muyu \p \v 1 Jadchiy ji̱ta ru̱musajayada tavay Judéyamusiy, ridyetyadoda variryi jityeryi̱veda Crístumu: “Netimyu̱ ne jirya̱jmutyonutaniyu, nu̱tyu sadatyanunu̱yada Muyusésibe, ne vana̱y ti̱ ra̱jantyuy variy jiryiva.” \v 2 Ramuni̱tiy nanujo̱ta̱da niquetta̱da Pávuruju̱be Bernabéta variryi, ne rijechipiya̱ru̱yada tara varidye. Paricheñuma ribeyadani̱ Pávurubay, Bernabébatya, tavay jarye nadisa̱ju̱, rirya̱tidye jasumiy variy nusu̱chavamyuju̱, rimyityumimyuju̱ jarye, Jerusarí̱mu: “Jirya̱jnu̱y, nu̱tyura rirya̱jtay variy ranchiy, nu̱tyura.” \p \v 3 Ru̱pa̱jada ji̱ta Jesúsmu tuva̱chuvay jadchiryi, rityiryo̱ri̱jada ji̱tara Venísiya mucadi, Samáriya mucadi jarye, rityu̱chutityiyada jiryupiyadamu ruuva nijya̱nvarya vadi tu̱choda: “Muvyeñi̱ntimyu̱ ne Judíyuveda, ripyaru̱mya̱ riva jijyuuchuveda, rirya̱tidye siityari̱ variñi̱ Ju̱denu.” Riichana̱yada Crístumu taryi̱vachavay variy vadi tu̱chodanchiy. \v 4 Ruuto̱jadanumatiy Jerusarí̱mu, ridyiryejada samirya jasiryi Jesúsmu tuva̱chuvay, sansu̱vye jarye, rimyityumiy jaryentiy. Jasiy rityu̱chunuvejada variy ruuvara, ti̱ta̱ju̱ jiryatiy savichadeda Ju̱denu ruumusiy nijya̱nvay cabyimura. \v 5 Jasidye riñubesubeda Varyisévuveda tevay Jesúsmu tuva̱chuvay; ru̱teda variy: “Vurya̱jmutyonutaniryi, vurya̱datyanu variryi, rirya̱tidye jto̱tanirya Muyusésibe datyadoda.” \p \v 6 Jadchiy ji̱ta riñatutyadeda nusu̱chavaryi nijya̱nvay, rimyityumiy jarye, tu̱chujomuju̱, rirya̱tidye tu̱chu samiy variy jasiy ridyetya̱daju̱. \v 7 Riñiquettamu̱yadanumatiyu, sanubesubeda ji̱ta Pyítrubay variy: “Vaduy, ratyeryi̱veda, jiryedyetyi̱satya sajaryeta̱da Ju̱denu jiryequebyimusirye, jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi, riñi tuva̱chura samitu̱choda ri̱tosiy, rirya̱tidye tuva̱chu variy simu. \v 8 Ju̱denu ni̱tiy datyara vu̱jechiy, sadityadoda samiy vu̱dyetya̱daju̱ vu̱y, su̱mu̱tyantiryi, jiryatiy sasa̱yada Yintu variryi, nu̱tyu vu̱tyi sasa̱yada daryantiy. \v 9 Ne sava̱ta̱da Ju̱denu jaryi ruumusidyevyu̱y, tapi sapu̱mya̱ rijechivyasirya jijyuuchuvedantidye, jiryatiy rityuva̱chuma̱ daryaju̱ simuday. \v 10 ¿Nu̱tyuramumu̱y ne jiryetyuva̱churu̱y simu day, nu̱tyuramu? nu̱tyu sani jantyuryu̱dye Ju̱denu ruuvantiy. ¿Ta̱raju̱ra jiryeberyu̱y datyadoda rijyu̱ day, ta̱raju̱? Ne jiryi̱nu̱y ta̱riy vu̱myunatyavay rañi bayada daryaju̱ datyadoda, nu̱jyu̱ntiy, jiryatimyu̱ ne nu̱jechi̱deda raju̱yu. \v 11 Nu̱tyu sa̱ntyuy Jesús vuryivantidye, jiryatiy vu̱tyuva̱chu daryaju̱ simu, daryaday rani̱cha rijyu̱ntidye.” \p \v 12 Rindasa̱da ji̱ta nijya̱nvay variy, rityuva̱choda ji̱ta variy nadimu Bernabéju̱be, Pávuruta, jiryatiy nanutu̱choda daryaju̱ ruuva. Nanutu̱choda ruuvara mityamusiy ju̱dejada, ti̱ttasara jarye, jiryatiy sivaayada Ju̱denu nadimusiy rijyu̱ra, jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi. \v 13-14 Nanundasa̱danumatiy, sanubesubeda ji̱ta Santiyácubay variy: “Vaduy, ratyeryi̱veda, jirya̱tuva̱chu rimu. Sani tu̱chuma̱ Siimyó̱ Pyítru vuryiva, rattaday samu̱ti̱ Ju̱denu ruumu, jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi, sa̱ntyutya̱damuju̱; sajaryeta̱da variy riquebyivasiy jichiityari̱jasi̱ju̱. \v 15 Daryani̱ rani nique jirya niquejadantiy, Ju̱denuju̱ tu̱chuvabe niquejada, jiryatiy nu̱chara daryaju̱ra: \q1 \v 16-18 Rivasiy ji̱ta ra̱jatyi ratyadodantirya Davyíbe vicha̱dantiy, (jiryatiy vuryi̱tay Ju̱denumu tuva̱chuvaryi Judíyuveda) jiryatiy ju̱u̱ya̱ra daryaju̱ra. Vadiramusiñuma ra̱ratyadosumintyirya jiryatiy raju̱u̱ya̱jada, ra̱jdutyara, rirya̱tidye va̱ta tavay nijya̱nvay rañe̱cho̱ variy, ti̱ta̱ju̱ nijya̱nvay rityi tuva̱chu ri̱tyamu. Darya ni̱day su̱teda Ju̱denu, ni̱tiy jvaarya; sani dityanujaya̱jada jvadicharantirya. \m \v 19 Ramuni̱tiy rajechipiya̱ ne vurya̱jasa̱chu rijyu̱ra paru̱cha̱riy, jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi, riñuma janumitye variy su̱sijyu̱ Ju̱denu. \v 20 Vurya̱nu̱rya catera vurya̱tidye jpa̱ ruumura. Vurya̱jtay ramu catera: Ne jirya̱jvaarya sasaviy jiryatiy ru̱ntatya tavay jiipu tera jvaachi̱mura, ne jirya̱jvaañada jiryatimyu̱ ne jiryevyaturu̱ñada day; ne jirye̱jmyirya sasaviy jiryatiy mudchichara sapita̱sa, dantyamu̱y ne jirye̱jmyirya sasaviy nudatara. \v 21 Ne yinu̱y ta̱riy vicha̱da ne su̱tyeryu̱y ti̱ta̱ju̱ vicha̱diva ni̱tiy datyadodara Muyusésibe datyadoda. Dantyamu̱y ne ju̱tye̱ryanijyomu rasu̱tye ti̱ta̱ju̱ jiituyada rundamu riñiquetta̱dara Muyusésibe datyadoda caterava.” \p \v 22 Jadchiy ji̱ta Jesús nusu̱vye, rimyityumiy jarye simu tuva̱chuvay, rijechipiya̱jada variy: “Vurya̱jaryeta vu̱quebyimusiy danu̱ju̱y vanuju̱y, vurya̱tidye jpa̱ Pávuruju̱yjsa̱ nada, Antiyuquíyamuju̱.” Rijeryeta̱da ji̱tani̱ Judásiy jiryatiy si̱tyantiy Barsábasiy, Sídasiy jarye sisa̱ju̱. Nada ni̱day vicha̱da rajo̱ttya̱ va̱tasanu̱jyu̱y, Jesúsmu tuva̱chuvay cabyimu. \v 23 Nadimu ni̱day ru̱pa̱jadara catera nu̱chara. Jasiy ru̱teda catera nu̱charamu: “Nu̱y Jesús nusu̱vye, rimyityumiy jarye, nu̱myu̱chuvay jirye nu̱tyeryi̱veda, jiryatimyu̱ ne Judíyuveda jiryedye, jiryatiy Antiyuquíyamu vichavay jiryedye, Síriya mucadimu vichavay jarye, Sidísiya mucadimu vichavay jaryentiy. \v 24 Nu̱dyetyati riyama̱ vaduy jiyusiy rirya̱tidye jarupantanuve jiryentyi, rirya̱tidye jatachu ra̱jisiy jiryejechipiya̱jadayu. Tama̱ nu̱ñi jpa̱sidyeryi, tama̱. \v 25 Ramuni̱tiy nu̱jechipiya̱siy jaryeta̱da jiyusiy nu̱tye, nu̱ña̱tidye jpa̱ jiryimu nada Judásijyu̱y Sídasitya, vu̱vya̱tabi Bernabéju̱yjsa̱, Pávuruta. \v 26 Nada day jiyatara jidyiiyada Vu̱ntyityu̱ Jesucrístu jtya va̱tasa̱damu day. \v 27 Ramuni̱tiy nu̱ñi jpa̱ni̱ Judásiy, Sídasitya, nadatidye ra̱tu̱chura daryaday rani nique cateramuntiy. \v 28 Tapi nu̱tyu Ju̱denu Jnutumusiy nu̱jechipiya̱jasiy nu̱dye: Ne dyetya nu̱ña̱bay tara jvaatyadeda niquejada jiryejyu̱nu̱day, nu̱tyu vinu rani̱ rani̱cha jaryi va̱tasara. \v 29 Ne jirye̱jmyirya jiryatiy ru̱ntatya tavay jiipu tera jvaachi̱mura; dantyamu̱y ne sasaviy nudatara; dantyamu̱y ne jiryatiy mudchichara sapita̱santiy, dantyamu̱y ne jirya̱jvaañada jiryatimyu̱ ne jiryevyaturu̱ñada day. Jiryetyi bay samiy jiryivara, ne jirye̱cha tara nta variñu̱day. Samiy ra̱cha jiryeyadaju̱.” \p \v 30 Ru̱pa̱jadanumatiy jadchiryi, ru̱musajayada Antiyuquíyamuju̱, riintye̱ryaniñuvejada variryi nijya̱mi̱juu variy jasiy, riche̱ñuvejada varirya catera nu̱chara. \v 31 Ru̱nu̱yadanumatiy ramu catera nu̱chara, riichana̱yada variy, mityava̱ju̱ rijechipiya̱jada variy. \v 32 Jadchiy ji̱ta Judásibe, Sídasibe jarye, nada ni̱day vicha̱da Ju̱denuju̱ tu̱chu̱ju̱y, rajuura niquejadamusiy nanuni̱radoda riy jityeryi̱veda, nanuvanu̱tyadeda risa̱ju̱ riy. \v 33 Ta̱ripyunumatiy nanuvicha̱da jasiy, ruutaja̱doda ji̱ta variy siityari̱vajyuu nada: “¿Sa̱nuta̱ryaru̱ñumaviy?” riñi ta̱ryatadeda ji̱ta variy jadchiy nani̱bivaju̱ntiyu, jadchityi ru̱pa̱jada nada. \v 34 Sídasibe ji̱ta ma̱cho̱jada jasiy, vinu Judásibeñuma ta̱rya̱da. \v 35 Pávurubay jarye ma̱cho̱jada variy jasiy. Bernabébatya nanudatyadodara samitu̱choda, nanutu̱chodara Ju̱denu niquejada variy jasiy, rajuumusiy rityu̱chunu̱yada jasirya. \s1 Pávurubay jo̱ta̱da tu̱chunumaya̱jada daraju̱jyu̱ \p \v 36 Tarundamu su̱teda Pávurubay siva Bernabébay: “Vañú, vurya̱jañu̱y vu̱tyeryi̱vedamuntiy, ti̱ta̱ju̱ vicha̱diva jasityi vu̱tyu̱chodara Ju̱denu niquejada, vurya̱jnu̱y nu̱tyuranuma riñi̱chasara, nu̱tyura.” \v 37 Jadchiy ji̱ta sani jara̱ryu̱yada Bernabébañi̱ Juánbay, ravicha̱da si̱tya taryara Márcu. \v 38 Su̱mutya̱jada ji̱ta Pávurubañi̱: “Tama̱ ra̱ra̱ryu̱y ntate nu̱ndyeñi̱, tama̱, chi̱ jtedamutiy sajiintyetyi vuryisa̱siy Pa̱jídiya mucadimusiy. Tama̱ saya̱da jadchiy vuryisa̱ jvaayadana̱cho̱ nu̱day, tama̱.” \v 39 Ne nanujachipiya̱ru̱yada nta varidye. Pariche sajiintye Bernabébay sisa̱siy, sa̱ra̱cheda ji̱ta variñi̱ Márcubay, Chípyirye ra̱tyuumuju̱. \v 40 Sajaryeta̱da ji̱ta Pávurubay variñi̱ Sídasibe, nadaya̱da ji̱ta varintyidye. Nanutaryi̱veda jachiñu̱yada variy siva Ju̱denu nadayadaju̱: “Yinu̱tya̱ta samiy nanuna̱cho̱.” \v 41 Jadchiy ji̱ta nanutiryo̱ri̱jadara Síriya mucadi, Sidísiya mucadi jarye, nanuvanu̱tyanityityiyada riy Jesúsmu tuva̱chuvajyuu. \c 16 \s1 Timutévubay jiya̱da nadisa̱ Pávuruju̱be, Sídasitya \p \v 1 Nadito̱jada ji̱ta Déribemyu variy, Dísturamu jarye. Jasiy savicha̱da ti̱qui Jesúsmu tuva̱chu̱bay, ravicha̱da si̱tya Timutévu. Su̱no̱da vicha̱da Judíyutoda, Jesúsmu tuva̱chunu̱y, saja̱y ji̱tamu̱y ne vicha̱da Judíyu day. Ru̱tañu̱yada ji̱ta variñi̱: “Ni̱ni̱ ji̱ta si̱tenu samirya jvadichi̱.” \v 2 Darya ru̱teda Crístumu taryi̱vachavay rityi vichanu̱yada Dísturamu, Icóniyumu jarye. \v 3 Sava̱ta̱da ji̱ta Pávurubañi̱ Timutévubay: “Ye̱jiya risa̱.” Sa̱ra̱cheda ji̱ta variñi̱, su̱mutyonutadeda variñi̱, rirya̱tidye jmutya̱ jasiy vichavay Judíyuveda variñi̱, ridyetyi̱satya ne Judíyu savichanu̱yada saja̱dye. \v 4 Riryamiryi̱jadamu, jityu̱chutityiyada vicha̱divara nusu̱chavay jteda, jiryatiy rijechipitya̱da rimyityumitya Jerusarí̱mura, rirya̱tidye tuva̱chu nijya̱nvay variy ramu. \v 5 Ramuni̱tiy rivyanu̱tya̱da Jesúsmu tuva̱chuvajyuu variyu, rirya̱sa̱jeya̱jada sanijya̱nvajyuu variy. \s1 Pávurubay diyada mityamusiy siva Masedóniya mucadimu vichi̱ \p \v 6 Rityiryo̱ri̱jadanumatirya Vuryíjiya mucadi, Cadásiya mucadi jarye, Ju̱denu Jnutu ju̱bayadara Ju̱denu niquejada tu̱choda Ásiya mucadimu. \v 7 Jadchiy ji̱ta ruuto̱jada Myísiya mucadi tuva̱rya, riñi jachipiya̱jada jiya̱da Bitíniya mucadimuju̱ntiy. Ne sajatyaniryu̱yada Jesús Jnutu rumu riy. \v 8 Riryamiryi̱tityiyada Myísiya mucadimuju̱ variy, ru̱musajayada ji̱ta variy jadchiy, Trúvasimyuju̱. \v 9 Nuporata̱sa ji̱ta mityamusiy sadiyada Pávurubay siva ti̱qui vanu Masedóniya ja̱mi̱, saradeda satuunu, sayasanta̱da variñi̱ Pávuru: “Jiyuju̱ ya̱ramityeryi̱ Masedóniya mucadimuju̱, ya̱tidye jmu̱tya jiyu nu̱y.” \v 10 Sadiyadanumatiy Pávuru siva, varicha̱ra̱ju̱ nu̱vya̱ta̱da rana̱cho̱ cartye nu̱ryamityejyoju̱, nu̱ña̱tidye ramitye Masedóniya mucadimuju̱ ravimu. “Temusiy Ju̱denu dyetya natuvyu̱y, vurya̱tidye datyanu variy samitu̱chodata jasiryi.” \s1 Nanujañu̱yada Pávuruju̱be, Sídasitya, Vidíposimyu \p \v 11 Jadchiy ji̱ta nu̱ryamityeryi̱ Trúvasimyusiy, vaseni̱ nu̱ryamityetyityiyada Samotrásiya ra̱tyuumuju̱, ratarya rundamu nu̱ryamityedantiy nu̱ña̱tidye jto̱ Neyápodisimyuntiy. \v 12 Jadchiy ji̱ta nu̱dyeyantiy Vidíposimyuju̱, jaryi ja̱mu vicha̱damuju̱numa ji̱ta, jiryatiy Masedóniya mucadimu darya. Róma ja̱nvay ju̱dejadara vicha̱da jasiy. Jirya vicha̱damu nu̱vyicha̱da rajuu rundamiy. \v 13 Jiituyada rundamu nu̱dyeya̱da vicha̱damusiy, ja̱mumu̱ jiinijyu̱, jiryatiy riñi jteda: “Jasiñi̱ dyetya sa̱ji̱tye̱ryaniy nijya̱mi̱ rajuuyu, jasityi riñi jtay ya̱tu̱chu sisa̱ Ju̱denu.” Nu̱mya̱sanuvejada ji̱ta jasiy, nu̱ña̱tidye tu̱chu vatuyjsa̱, jiryatiy riintye̱ryadeda jasiyu. \v 14 Tanu̱qui vaturu̱y tuva̱choda ruumu, ravicha̱da nani̱tya Dídiya. Nada ni̱day vichanu̱yada sujay vu̱cudijay ta̱ryu̱tyanu̱y. Nadani̱ vicha̱da Tiyatíra ja̱munu̱y. Nadani̱ tuva̱chunu̱yada simu Ju̱denu, samutta̱da daryaju̱ra nanujachiy, nana̱tidye tuva̱chu ramu saniquejada Pávuru. \v 15 Jiryatiy rivyichanu̱yada nanurorimyu vichavay, riñi̱day jtyu̱yada vatajuu nadisa̱. Jasiñi̱ ji̱ta nadayasanta̱da variy nu̱y: “Jiryatiy jiryi̱nu̱yada rachiityari̱ samiñi̱ Ju̱denu, jiyuni̱ jirya̱jti̱ raryorimyu munatya.” Nanuma̱cho̱tadeda variy jasiy nu̱y. \p \v 16 Tarundamu nu̱dyeya̱da rumu jasityirya Ju̱denujsa̱ tu̱chujo; jasiy sasaryeda ti̱qui muchechityu nu̱y, savichanu̱yada bayantu siva, mityamusiy datya̱daju̱. Ramuni̱tiy saca̱na̱yadara rajuura criquiy jipyatru̱vedaju̱, mityamusiy datya̱da murichirya. \v 17 Sasiityari̱jada variñi̱ Pávuru, nu̱jerye, saniquetityiyada variy jaryi: “¡Jivyetyiryi vaduy, Ju̱denu na̱vay vichi̱ muchechimyidye! Riñuma riñi̱cha tu̱chuvay, jiryatiy rityu̱chura Ju̱denu nú̱, jantyutya̱da nú̱.” \v 18 Nu̱ñi darya ni̱day savichadeda rajuu runda sa̱ra̱ju̱ nu̱y. Paricheñuma sanique̱tta̱da Pávurura. Sa̱numityeda ji̱ta variy Pávuru, su̱teda ji̱ta siva bayantu: “Ri̱tay Jesucrístu jtyamu yiva: ¡Ya̱numa jiya sivasiy!” Varicha̱ra̱ju̱ saya̱da bayantu variy muchechityuvasiy. \p \v 19 Ridyiyadanumatiy sapatru̱veda riva daryá, ru̱teda variy: “¿Nu̱tyichiñuma vurya̱ca̱na̱rya criquintyi, nu̱tyichiy?” Rureda ji̱ta variñi̱ Pávuru, Sídasiy jarye, rityiicheda ji̱ta pudásamuju̱ variñada, japuvedamuju̱. \v 20 Jadchiy ji̱ta riche̱ñuvejada japuveda variñada, jasiy ru̱teda variy ruuva: “Jiñuju̱y Judíyuju̱y, nadani̱ jatachunumaya̱ riy nijya̱nvay. \v 21 Nanudatyanunumaya̱ra paru̱cha̱riy na̱cho̱ tuva̱chusara; tapi vu̱y daryaju̱ Róma ja̱nvadye, ramutimyu̱ ne vuryi̱mutya̱ru̱dyerya.” \v 22 Riñique̱yada ji̱ta nijya̱mi̱juu variy nadisa̱, richipyata̱da japuvedara nanusujay yivasiy, rimyusiye̱tyadeda jijiivu̱setavay variñada. \v 23 Rajuuranumatiy rimyuseda nada, rijechoda ji̱ta variy nupocu rorivyimu nadantiy. Ru̱teda ji̱ta siva nupocu roriy jnu̱tyi̱: “Yinu̱tya̱ta samiy nanuna̱cho̱ jiyu.” \v 24 Jiryatiy ru̱teda daryaju̱ sivara, ramuni̱tiy si̱tyejada jaryi ravimuju̱ nada, satanuvu̱doda varirya nanunumutu, tanuvu̱nuta̱ta. \p \v 25 Nuporata̱sanuma nanutu̱choda Pávuruju̱y sisa̱ Ju̱denu, nanumurra̱yada variy jichana̱yadamu Ju̱denu nijyu̱. Jiryatiy tanuvu̱nusavantidyeryi, riñi jnu̱yada variy nanuna̱cho̱. \v 26 Mityamusiy ramichutyesubeda mucadi, ramichutyaja̱jada varirya ravichu̱ teramusiy jvaachara nupocu roriy. Ramuttamyu̱yada variy rorijyu̱, rarotyetyimyu̱mya̱ variy cadyidyaju̱u̱ ti̱ta̱ju̱ riñumutuvasiy tanuvu̱nusavay. \v 27 Si̱dyojada ji̱ta nupocu roriy jnu̱tyi̱, su̱nu̱yada ji̱ta muttaryanuma ti̱ta̱ju̱ra rorijyu̱vicha̱, varicha̱ra̱ju̱ saryedara jichityitya̱, sani jteda ye̱jichityi ratayu, su̱teda daryaju̱: “Ribemyu̱mya̱ tanuvu̱nusavay ti̱ta̱ju̱.” \v 28 Saniquejasubeda ji̱ta Pávuru jaryi variy: “¡Ne ye̱chaniy tara ji! ¡Tama̱ taji nu̱ñi̱cha ti̱ta̱ju̱ jiyu!” \v 29 Sava̱ta̱da ji̱ta jnu̱tyi̱ra no̱no̱siiy variy, sajayada ji̱ta siiyadamu variy ravimu. Sara̱ñuvejada variy nanutuunu jimyichutyedanube. \v 30 Sasipyata̱da variy bimuju̱ nada, su̱teda ji̱ta variy jasiy nadiva: “Nutyityu̱, ¿Nu̱tyura ra̱chanirye, nu̱tyura? ra̱tidye ramityaniy variy rivara.” \v 31 Nani̱teda ji̱ta variy jasiy siva: “Ya̱tuva̱chu simu Nutyityu̱ Jesús varityi ra̱ramiy yiva, ti̱ta̱ju̱ jiryorimyu vichavavya jarye yisa̱ju̱.” \p \v 32 Nanuniquejada ji̱tara Ju̱denu niquejada variy jasiy siva, sarorimyu vichavavya jarye. \v 33 Variy nupora day sa̱ra̱cheda nadantiy, sasuuta̱da varirya nanuvatajo̱. Varicha̱ra̱ju̱ si̱tyu̱yada, ti̱ta̱ju̱ sarorimyu vichavay jarye yisa̱ju̱. \v 34 Jadchiy ji̱ta sa̱sumideda jiryorivyimuju̱ nada, sapotyadeda jmyicharata variy jasiñada. Si̱chana̱yada ji̱ta variy jiryorimyu vichavatya, jiryatiy rityuva̱chu daryaju̱ simu Ju̱denu. \p \v 35 Jna̱ryanumatiy ravicha̱da, ru̱pa̱jada ji̱ta japuveda variryi jiivu̱setavay nupocu roriy jnu̱tyi̱mu, ru̱teda ji̱ta variy jasiy siva: “Ya̱numa jmu̱rya nada day.” \v 36 Satu̱choda ji̱ta nupocu roriy jnu̱tyi̱ siva Pávuru: “Ru̱pa̱ma̱ japuveda sa̱dimura jiñiquejada: Sa̱na̱numa sipyatay, sa̱na̱jiya samirya variy.” \v 37 Su̱teda ji̱ta Pávuru variy ruuva jiivu̱setavay: “Nijya̱nvay diyada jache rimyusiye̱je na̱dyiva, tama̱ riñi jtaja̱nu munatya riva tu̱choda didye, tama̱, dañuma na̱ñi̱cha Róma ja̱mi̱ju̱y. Riityejay nupocu rorivyimu na̱ntyi. Ramutiy rijetyaru̱y na̱y, tama̱ riñi datya nijya̱nvay na̱dyidye. ¡Tama̱ darya rani̱cha, tama̱! ¡Riñuma ra̱jmu̱rya na̱dye!” \v 38 Rityu̱choda ji̱ta jiivu̱setavay ruuva japuvedara nanuniquejada. Rityuva̱chodanumatiy: “Nada ni̱day Róma ja̱mi̱ju̱y,” richuvu̱yada variy. \v 39 Riya̱da ji̱ta japuveda variy nupocu rorivyimu nadimu, ru̱tañuvejada variy nadiva: “Ne sa̱na̱jtay tara, ne nu̱dyetya̱damu jibeje nupocu rorivyimu sa̱da.” Richipyata̱da ji̱ta variy jadchiñada, riyasanta̱da variñadantiy: “Sa̱na̱jiya nu̱vyicha̱damusiy.” \v 40 Nanusipyateda ji̱ta variy jadchiy rivasiy, nadaya̱da ji̱ta variy Dídiyaju̱y rorimyuju̱. Nanudiyadanumatiy ruuva jityeryi̱veda, nanujachipiya̱tadeda siityari̱jada Ju̱denu variryi, nadaya̱da ji̱ta variy. \c 17 \s1 Riñique̱yada nijya̱nvajyuubay tavay jatachodamusiy, Tesadónicamu \p \v 1 Nanuramiryi̱jada riva Anjípodisiy, Apodóniya jarye, nadito̱jada Tesadónicamuntiy, ravichanu̱yada Judíyuveda ju̱tye̱ryanijyo jasiy. \v 2 Saviche̱chi̱numa Pávuru daryaju̱ dayu, sajañuvejada jasiy ravimu ju̱tye̱ryanijyo. Mumuri̱ jiituyada runda sa̱ra̱ju̱ saniquetta̱da Judíyuvedata riva catera nu̱charayu. \v 3 Sani datyadoda ji̱ta Pávururiy, sani dityadoda risa̱ju̱riy: “Jiryatiy Ju̱denu jaryeti̱ni̱, saparu̱tya̱damusiy jiryi mi̱sa pariche jidyiiyadamusiy. Ni̱ni̱ Jesús jiryatiy rañi tu̱chu sanchiy jiryiva, ni̱ni̱ Ju̱denu jaryeti̱ sani̱cha.” \v 4 Tavañi̱ tuva̱choda ramu day, riintye̱ryadeda ji̱ta variy nadimu Pávuruju̱yu. Daryaday jiryatimyu̱ ne Judíyuveda rivyicha̱da day, jiryatiy rityuva̱choda daryaju̱ simu Ju̱denu, jadchintyi rivyicha̱da ma̱tyodaveda ruusa̱. \v 5 Judíyuveda ji̱ta jnunu̱tya variy siva Pávurura, rijeryeta̱da ji̱ta riy va̱cha vichavay, jiryatiy va̱cha rivyicha̱numucha jasiy. Riintye̱ryadeda riy nijya̱nvay ruusa̱ju̱, rirya̱tidye sa̱ñe̱ya̱ variy rajuumusiy. Rata ni̱day rirya̱tachoda variryi vicha̱da ja̱nvay. Richiijeñuvejada ji̱ta nijya̱mi̱juu Jasó̱ rorimyu, riñi jteda ya̱sipyata nada Pávuruju̱y jadchiy, riñi jteda ya̱sa̱y nijya̱mi̱juumu variñada. \v 6 Ne ridyiñuvejada jasiy nadiva, ni̱numa Jasó̱ jtyati̱ rityiicheda variy nanumirya̱damu, sataryi̱veda jarye. Ru̱toda ji̱ta japumuju̱riy. Riche̱ñe̱ya̱jada variy rimyo̱musiy: “Nada ni̱day vanuju̱y jaryenunumaya̱ra niquejada ti̱ta̱ju̱ vicha̱diva, naditi̱ma̱ jiyu jirya vicha̱damuntiy, Jasó̱ rorimyu nanuma̱cho̱nuvi̱ntiy. \v 7 Riñi̱ jivye vaduy jarupanura Róma ja̱mu nutyityu̱ datyadoda, ¿nu̱tyu riñi jtay, nu̱tyu? Jasiñi̱ ja̱mu nutyityu̱ntiy, jiryatiy Jesús jtyati̱ni̱.” \v 8 Rityuva̱chodanumatiy nijya̱mi̱juura, japuveda jarye, rirya̱tachoda variyu. \v 9 Rime̱cho̱tadeda ji̱tara Jasó̱veda barya, rirya̱tidye ta̱rya variy rana̱cho̱ntiy. Ru̱mu̱rya̱da ji̱ta variryi. \s1 Nanujañu̱yada Pávuruju̱be Sídasitya Beréyamu \p \v 10 Variy nupora day ru̱pa̱jada nanutaryi̱veda Pávuruju̱y, Beréyamuju̱yu. Nadito̱jadanumatiy nadaya̱da variy Judíyuveda ju̱tye̱ryanijyomuju̱. \v 11 Jasiñi̱ ji̱ta riñi̱cha Judíyuveda samirya vichavay ruumusiy, Tesadónica ja̱nvay Judíyuvedamusiy; samirya ru̱mutya̱jada daryaju̱ra niquejada day. Ti̱ta̱ju̱ rundamu riñi va̱ta̱da rana̱cho̱ sadatyadoda nu̱chara: “Vurya̱jnu̱y si̱tenuni̱viy jiryatiy su̱tay daryá.” \v 12 Rajuu rañi tuva̱choda ramu, jivye jarye, jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi, jadchiy ji̱ta rivyicha̱da ma̱tyodavedantiy, rajuu vanujuu jarye. \v 13 Rityuva̱choda ji̱ta Tesadónicamu vichavay Judíyuveda: “Mu̱y sadatyanu Pávurura Ju̱denu niquejada Beréyamuntiy,” riya̱da variy rumuntidye rirya̱tidye jatachu riy nijya̱nvay variy jasiy, rirya̱tidye nique̱ttaniy varintyiryi. \v 14 Jadchiy ji̱ta ru̱pa̱jada sataryi̱veda Pávuruyu, ja̱mu na̱va jiinijyu̱. Vinu Sídasiy, Timutévuta nanuma̱cho̱jada jasiy, Beréyamu. \v 15 Rityi jnu̱tyanu̱yadani̱ Pávuru, riyata̱da ji̱ta jadchiy Aténasimyuju̱ni̱. Su̱pa̱jada ji̱ta Pávurura jiñiquejada variy nadimuntiy, Sídasijyu̱myuntiy: “Varenunuma sa̱na̱jniy rimuju̱.” \s1 Savicha̱da Pávurubay Aténasimyu \p \v 16 Jasiy sani nutuyada variñada Aténasimyu, paru̱cha̱riy savicha̱da su̱ntu variy simusiy jasiy vicha̱damu, jiryatiy sadiyada daryaju̱ siva rajuu ravichu̱ tera jvaachi̱, sa̱tuvicha̱. \v 17 Ramuni̱tiy saniquetta̱da Pávururiy Judíyuveda ravimu ju̱tye̱ryanijyo, jivyetya jarye jiryatiy riñi tuva̱chu simu Ju̱denu. Ti̱ta̱ju̱ rundamu saniquettanu̱yada riy jasiy vichavay, jmyichara ta̱ryu̱tyajomu. \v 18 Jadchiy ji̱ta riñiquétta̱da jaryi datyavañi̱, ti̱ni̱ datyanunu̱yada darya Epicurévuveda datyadoda day, ti̱ ni̱day datyanunu̱yadantidyerya Estóvicuveda datyadodantidye. Ti̱ni̱ jteda darya sanijyu̱ day: “¿Ta̱ra sani jtay jiñique jiñu tu̱chodacanuy, ta̱ra?” Ti̱ni̱ jtedantidye: “Nu̱tyu ni̱numa tavicha̱da ja̱mi̱ ju̱denu, sani jatichetyani̱dyeyu.” Darya ni̱day ru̱teda variy, jiryatiy Pávuru datyadoda daryaju̱ra samitu̱choda Jesúsnchiy, sami̱sa̱subedanchiy jarye. \v 19 Rirya̱ra̱cheda ji̱ta jadchiy ju̱tye̱ryanijyomuju̱ni̱, jasityi sa̱datyanu riy. Ru̱teda ji̱ta variy jasiy siva: “¿Vana̱y datyasaravidye rani̱cha jiryatiy jidyetyanu vadirara? \v 20 Jiryatiy yitay taji nta, ne nu̱tyuva̱chu ta̱riy daryaday. Nu̱dyetyaru̱rya nu̱tyura ranique jirya day, nu̱tyura.” \v 21 Jiryatiy jasiy vichavadyeryi, Aténasiy ja̱nvay, taji vicha̱da ja̱nvay jarye, jiryatiy rime̱cho̱jada ta̱ripyuju̱ jasiy ruusa̱ntiy, ne ruuvaañu̱yada tara ranchiy. Vadi tu̱chodana̱cho̱ rityuva̱chunu̱yada daryaju̱ day, rityu̱chutityiyada varirya, rityuva̱choda variy risa̱ju̱ darya. \p \v 22 Saradeda ji̱ta Pávuru ju̱tye̱ryanijyojache variy, su̱teda variy ruuva: “Vaduy, jiryatiy Aténasiy ja̱nvay jirye, nu̱tyu ri̱nu̱y, jaryiñumate jiryeñi jachipi̱ya̱ sanijyu̱ sa̱tu day. \v 23 Rajeñu̱ji radiñumaya̱ siva sa̱tuvicha̱, jiñunijyu̱ vitya jiryejechipiya̱sara day, jiñunijyu̱. Jadchiy ji̱ta radyi riva saroriy sa̱tuntiy, jasiy radyi riva niquejada nu̱chara variy raniy: Ne nu̱dyetya̱dani̱ ju̱denu day. Ray ji̱ta ra̱datyanu Ju̱denu si̱tenu jirye, dajitya jiryetyuva̱chunumaya̱ jidyetyi̱sa̱damu simu sa̱tu. \v 24 Ju̱denu, ni̱tiy ju̱dejadara mucadi, ti̱ta̱ju̱ jiryatiy mucadivara, ne savichasara Ju̱denu jirya rorimyu day, jiryatiy sivaay nijya̱mi̱ saju̱ra, tapi ni̱tya Nutyityu̱ jarichumu day, mucadimu jarye. \v 25 Dantyamu̱y ne sava̱ta sa̱sa̱y nijya̱mi̱ tarayu; ni̱ni̱ ji̱ta sa̱dyerya vuryi̱nu̱yada day, vu̱ñe̱rye̱ya̱jada jarye, ti̱ta̱ju̱ jiryatiy vuryimura. \v 26-27 Ti̱qui nijya̱mi̱musiy su̱ndejada Ju̱denu riy ti̱ta̱ju̱ jaryedo nijya̱mi̱, rityidye ra̱chasara ti̱ta̱ju̱ mucadiva. Ni̱ni̱ bayada ti̱ta̱ju̱ nijya̱mi̱ju̱ra jiryunda, rivyichajo jarye, rirya̱tidye va̱ta sana̱cho̱ Ju̱denu mityajisiy, riñiya̱resiy jivya̱tanumaya̱ variy sana̱cho̱. Ripyani̱viy si̱tenu sani̱cha Ju̱denu vurya̱jisiy. \v 28 Su̱tedamuju̱ vuryi̱nu̱jeya̱sara, vu̱chiquityaja̱ntiy, vu̱vyichasarantiy. Daryani̱ su̱teda jasidyeñi̱ murra̱yada datyi̱ jiryetyenu: Vu̱y ji̱ta Ju̱denu dadyeñu day. \v 29 Jiryatiy Ju̱denu dadyeñu vu̱y ¿nu̱tyichitya vurya̱jachipiya̱ Ju̱denunchiy órutera jvaachi̱ nijyu̱ day, nu̱tyichiy? dantyamu̱y ne pupadatyera jvaachi̱ nijyu̱, dantyamu̱y ne ravichu̱tera jvaachi̱ nijyu̱, jiryatiy sivaay vanu jidyetya̱datara, sajachipiya̱jadata jarye. \v 30 Tama̱ sani baya̱ Ju̱denu riñijyu̱ nijya̱nvarya jiryatimyu̱ ne ridyetyanu̱yada variy didyerya, tama̱. Diye ji̱ta su̱tay Ju̱denu ruuva nijya̱nvay: Jirya̱paru̱y riva va̱cha jachipiya̱jada, jirya̱tidye siityari̱ varirye. Daryani̱ su̱tay Ju̱denu ti̱ta̱ju̱ nijya̱mi̱ju̱, ti̱ta̱ju̱ mucadiva vichavajyu̱. \v 31 Sabamya̱ Ju̱denu daryaju̱ra tarundaqui ji̱tyaju̱ day, sa̱tidye dityanu riy nijya̱nvay chi̱ra ra̱chajaya̱sara tanuvu̱nusi̱, chi̱; chi̱ra ra̱chajaya̱sara risa̱ju̱ntiy, chi̱. Sajaryeti̱mu ya̱dityanu vasera. Sami̱sadeda diibyimusiñi̱ jijeryeti̱, rirya̱tidye datya ti̱ta̱ju̱ nijya̱nvay variy si̱tenuni̱ sa̱cha.” \p \v 32 Rityuva̱chodanumatiy nijya̱nvay jiryatiy sami̱sadeda diibyimusiñi̱ Jesús, ti̱ni̱ todiye̱yada mitya raniya̱re day, ti̱ni̱ jteda tajintyidye: “Tarundamu nu̱ña̱jatyi tuva̱chodantirya darya niquejadantiy.” \v 33 Ramuni̱tiy sasipyateda Pávuru variy riquebyimusiy. \v 34 Tavay nijya̱nvay ju̱tye̱ryadeda simu Pávuruyu, rityuva̱choda ji̱ta variy simu Ju̱denu. Jiryatiy rityuva̱choda simu, ravicha̱da si̱tya rityenu Diyunísiyu, Areyópacu ja̱mi̱, tanu̱qui vaturu̱y jarye, jiryatiy nani̱tya Damarísa, ti̱juunuma variy ruusa̱ju̱ day. \c 18 \s1 Savicha̱da Pávurubay Coríntyumu \p \v 1 Jadchiy ji̱ta rivasiy saya̱da Pávuru Aténasimyusiy, Coríntyumuju̱. \v 2 Jasiñi̱ sasaryeñuvejadani̱ ti̱qui Judíyu, ravicha̱da si̱tya Aquídya, Póntu mucadi ja̱mi̱. Ne ta̱riy jti̱nu Itádiya mucadimusiy variy didyeñi̱, savatura Prísidya jtyati̱ta. Ti̱ta̱ju̱ mucadi ja̱mu nutyityu̱, jiryatiy Cadávuryu si̱tya, su̱tedamu ni̱day: “Ti̱ta̱ju̱ Judíyuveda ra̱sipyatay ramusiy Róma vicha̱da.” Ramuni̱tiy nanusipyateda jadchiy savaturata. Satuudiyada ji̱ta Pávuru variñada. \v 3 Ni̱ jarye, daryaday sani̱cha̱dantiy nu̱tyu Pávuru daryantiy, donajay roriy ju̱vaañu. Sama̱cho̱jada ji̱ta Pávuru rivaacha̱dani̱ variy jasiy nanurorimyu. \v 4 Ti̱ta̱ju̱ jiituyada rundamu saniquetta̱da ju̱tye̱ryanijyomu riy Judíyuveda, jivyentyi jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi, sa̱tidye jachipiya̱taniy vadi tu̱chodanijyu̱ varidyeryi. \p \v 5 Naditi̱jadanumatiy Sídasijyu̱y Masedóniya mucadimusiy, sajo̱ta̱da datyadoda Pávuru varirya Ju̱denu niquejada vani̱ramusiy, ne saparu̱ryu̱yada variy rivanu̱day. Satu̱choda ji̱ta Judíyuvedava sanchiy Jesús: “Ni̱ni̱ sani̱cha Ju̱denu jaryeti̱.” \v 6 Sanique̱ttadeda variy jiyaro̱ju̱ riy Judíyuveda, rirya̱vityiye̱yada variñi̱ Pávuru. Samuchutyaja̱jadara jichujay variy riñe̱cho̱ju̱, su̱teda ji̱ta variy ruuva: “Jiryedye jiyasanu dayu, nu̱tyichitya ti̱ ra̱jantyuy jiryiva, nu̱tyichiy. Ne jiyasachi̱ jiryepyaruta̱damusiy nu̱ndyerye. Diye rundamusiy ra̱jiya tavamyuju̱, jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi.” \v 7 Saya̱da ji̱ta jadchiy, sajañuvejada ti̱qui vanu rorimyu, ravicha̱da si̱tya Tísiyu Jústu, jiryatiy satuva̱chunu̱yada simu Ju̱denu day. Saroriy ji̱ta ja̱tya̱da ju̱tye̱ryanijyoniy. \v 8 Jadchiy ji̱ta savichanu̱yada Crispí̱, ju̱tye̱ryanijyo ja̱nvay nutyityu̱. Ni̱ni̱ tuva̱chunu̱yada simu Ju̱denu, ti̱ta̱ju̱ sisa̱ vichavatya. Rityuva̱chunu̱yada ji̱ta rajuu Coríntyu ja̱nvay variy rana̱cho̱ Ju̱denu niquejada, riityu̱yada ji̱ta variy jasiy. \v 9 Saniquejada ji̱ta Ju̱denu variy siva Pávuru nupora, su̱nu̱yada cabyiva. Su̱teda ji̱ta variy sivantiy: “Ne ya̱suvu̱y, ya̱ni nique jichuvu̱yasa̱damu. \v 10 Tapi yinu̱y yisa̱ ray, nu̱tyichitya ti̱ ra̱panaryi̱ jiñiy, riryiñuma jarupanu variy ji. Ti̱quitya yinu̱y ra̱tuva̱chu jiyu vichavay rimu.” \v 11 Sama̱cho̱jada ji̱ta variy jasiy, taraqui vaata sa̱ra̱ju̱, ti̱quinijyate jarimyuni̱ ranchaju̱, jiryatiy sadatyanunu̱yadara Ju̱denu niquejada vicha̱da cabyimu. \p \v 12-13 Savicha̱danumatiy Caryú̱bay purijítyu Acáya mucadimu, rirya̱tachoda ji̱ta Judíyuveda variy sayaro̱ju̱ Pávuruyu, ru̱toda ji̱ta variy purijítyumuju̱ni̱, rityu̱chuta̱daju̱: “Ni̱ni̱ jatachusara riy nijya̱nvay, sa̱tidye jachipiya̱taniy sanijyu̱ Ju̱denu riy, tama̱ darya rani̱cha vu̱dyetyadoda day, tama̱.” \v 14 Sani niqueru̱yadanumatiy Pávuru variy, su̱mutya̱jada purijítyu varenu variryi Judíyuveda: “Taraju̱tiy jiryetyu̱chutaru̱yu, varimyata jiryetyi jvayu, raryi tuva̱chura jirye niquejada, Judíyuveda. \v 15 Nu̱tyu jiryeñiquejadanchidye rani̱cha day, jiryatiy jirye niquera si̱tya, nu̱tyu jiryedyetyadoda taranchidye rani̱cha day, jirya̱ma̱ jdutya nu̱ñi jiryedyerya. Ne ri̱mutya̱ru̱y ri̱dutya̱daju̱ra jiryetyu̱chuta̱da day, mitya.” \v 16 Su̱pa̱jada ji̱ta variy jadchiryi. \v 17 Rureda ji̱ta nijya̱nvay variy jasiñi̱ Sóstenes jtyati̱, ju̱tye̱ryanijyo nutyityu̱, ru̱vatyiyada variy Caryú̱ diyani̱. Ne sadatyaru̱yada Caryú̱ variy tara ra̱nchidye, mitya. \s1 Sata̱rya̱da Pávurubay Antiyuquíyamuju̱, sajo̱ta̱da tu̱chunumaya̱jada mumuri̱ju̱ \p \v 18 Jadchiy ji̱ta sama̱cho̱jada Pávuru tarundamicha̱ra̱ju̱ jasiy. Jadchiy ji̱ta saya̱da, satu̱chucheda variy ruuva jityeryi̱veda Crístumu, saya̱da variy ja̱a̱va Síriya mucadimuju̱, sa̱ra̱cheda variy yisa̱ju̱ nada Prísidya, Aquídyata. Sencréyamu sapa̱tyaniñuvejadara yino̱jasiy, sito̱tadeda daryaju̱ra yiteda saju̱ Ju̱denu. \v 19 Ruuto̱jadanumatiy Evésumu, sajiintyeñuvejada Pávuru variy nadisa̱siy, sajayada ji̱ta variy ju̱tye̱ryanijyovimu, riñiquetta̱da Judíyuvedata variy jasiyu. \v 20 Riyasanta̱da variy jasiñi̱: “Ya̱ma̱cho̱ jiyu ta̱ripyu sa̱ra̱ju̱ nu̱dyisa̱.” “Ne vana̱y nta rame̱cho̱.” \p \v 21-22 Jadchiy ji̱ta satu̱chucheda variy ruuvantiy: “sava̱tatiy Ju̱denu ra̱day ta̱rya jiryimuju̱ntiy.” Saya̱da ji̱ta ja̱a̱va jadchintyi, Evésumusiy, su̱musanuvejada Sesaréyamu. Sa̱subeda ji̱ta jadchiy Jerusarí̱muju̱, jasiy samu̱chuvañuvejada riy Ju̱denumu tuva̱chuvajyuu, su̱musa̱da ji̱ta jadchintyi Antiyuquíyamuju̱. \v 23 Savicha̱danumatiy ta̱ripyu jasiy, saya̱da ji̱ta jadchiy vicha̱divaju̱, Cadásiya mucadimu, Vuryíjiya mucadimu jarye, sa̱tidye vanu̱tyaniryi Jesúsmu tuva̱chuvay ti̱ta̱ju̱. \s1 Sadatyadoda Apódosibe Evésumu \p \v 24 Siti̱jada ti̱qui Judíyu, Apódosiy jtyati̱ Evésumu, jiryatiy Adejántriyamu rupi̱ni̱. Ni̱ni̱ ji̱ta vicha̱da vanu samiy datyara, samiy saniquenu̱yada risa̱ju̱. Savicha̱da jaryi vanu̱rya Ju̱denu niquejada datyadodaju̱. \v 25 Ni̱ni̱ ji̱ta samiy datyanusi̱ risa̱ju̱ sa̱tidye siityari̱ samiy varirya Ju̱denu nú̱. Jaryi vani̱ri̱ daryaju̱ni̱ su̱ntu, sadatyanu̱yada variy vase sanijyu̱ Jesús. Vinu rani̱day Juán Bautístabay jtyadoda sadatya̱da day. \v 26 Ni̱ni̱ ji̱ta jo̱ta̱da niquejada jichuvu̱yasa̱damu, ju̱tye̱ryanijyovimu. Nanutuva̱chodanumatiy Prísidyaju̱y, Aquídyatara saniquejada, nana̱ra̱cheda ji̱tani̱, nanudatyadoda ji̱ta variñi̱, samidye sadatya̱daju̱ra Ju̱denu siityari̱sa̱da. \v 27 Sani jiyaru̱yadanumatiy Apódosiy jadchiy Acáya mucadimuju̱, sataryi̱veda nu̱yada variy jijyu̱ra catera, rirya̱tidye jmutya̱ Ju̱denu siityari̱vay samiy variy rumuni̱, ru̱mu̱tya̱da variy ratani̱. Sito̱jadanumatiy Acáyamu, su̱mu̱tyanuvejada variy jasiryi Ju̱denu siityari̱vavyeda jiryatiy rityuva̱chodama̱ simu Jesús, jiryatiy sa̱ntyutya̱da daryaju̱riy. \v 28 Nijya̱mi̱juu diya sandasadeda Apódosiryi Judíyuveda jiñiquejadata, sani datyadoda Ju̱denu niquejadata riy: “Ni̱ni̱ Jesús sani̱cha Ju̱denu jaryeti̱.” \c 19 \s1 Pávurubay vicha̱da Evésumu \p \v 1 Jasityidye savicha̱da Apódosiy Coríntyumu varidye, saramichari̱jadama̱ Pávuru varidyerya ja̱mu musidye. Sito̱jada ji̱ta variy Evésumu day. Jasiy sadiñuvejada ruuva tavay Jesúsmu tuva̱chuvay. \v 2 Su̱teda ji̱ta Pávuru variy jasiy ruuva: “¿Jiryeñi tuva̱chodanumatiy simu Jesús, jiryi̱mutya̱jadavidye jasiy variñi̱ Ju̱denu Jnutuntiy?” Ru̱mutya̱jada ji̱ta variñi̱: “Tama̱ nu̱ñi tuva̱choda tarade sanchiy Su̱ntu, tama̱.” \v 3 Su̱teda ji̱ta Pávuru variy ruuva: “¿Nu̱tyura jtyu̱yadamu jiryeñi jtyu̱yada varidye?” Ru̱teda ji̱ta day: “Juánbay jtyadodamu nu̱ñi̱tyu̱yada day.” \v 4 Su̱teda ji̱ta Pávuru variy: “Juánbay jtyanunu̱yada riy nijya̱nvay rityi paru̱ryu̱yada riva taji jachipiya̱jada, su̱teda ji̱ta jasiy ruuvara: Jiryetyuva̱chuta̱ta simu, ni̱tiy ra̱jti̱sara ri̱bivaju̱. Darya niquejadamusiy sadityanunu̱yada Juánbañi̱ Jesús.” \v 5 Rityuva̱chodanumatirya raniquesa̱da, riityu̱yada ji̱ta Nutyityu̱ Jesús jtyamu variy. \v 6 Sabayada ji̱ta Pávuru variy rinchara jijyomutu, saju̱u̱jeyada ji̱ta Ju̱denu Jnutu variy ruuvaju̱, riñiquejada ji̱tara taji vicha̱da niquejada variy, ridyetyadodara Ju̱denu niquejada variy. \v 7 Rivyicha̱da vu̱yaju̱y vaduy, danu̱ju̱y dyetya rinchaju̱. \p \v 8 Saya̱da ji̱ta Pávuru variy ju̱tye̱ryanijyomuju̱, mu̱nvay jarimyuni̱ sa̱ra̱ju̱ saniquejada jichuvu̱yasa̱damu jasiy ruuva, saniquetta̱da variy jasiryi, sa̱tidye vuunu rata riy nijya̱nvay, Ju̱denu nusu̱yadamu. \v 9 Tavañi̱ vichanu̱yada jaryi surra jachityavadye, ne rityuva̱churu̱yada ramu, tajiñi̱ riñiquejada variy ra̱jisiy Ju̱denu nú̱ siityari̱jada day, nijya̱mi̱juu tuunu. Ramuni̱tiy sajiintyeda Pávuru variy ruusa̱siy, sa̱ra̱cheda variryi yimusiy datyavay, Tiránu catera nu̱jyomuju̱, jasiy sariryi̱nu̱yada ti̱ta̱ju̱ rundamu niquejadara. \v 10 Darya ni̱day sadatyanunu̱yada daraju̱y vaata sa̱ra̱ju̱. Jiryatiy rivyichanu̱yada nijya̱nvay Ásiya mucadimu, riñi tuva̱chunu̱yadara Ju̱denu niquejada; jiryatiy Judíyuveda rivyichanu̱yada, jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi, rijerye tuva̱chunu̱yada varintyidyerya. \p \v 11 Ju̱denu ju̱denu̱yada Pávuruju̱ra mityamusiy ju̱dejada, jiryatiy ti̱ttasara darya. \v 12 Rani̱ ji̱ta samirya day, nu̱ñi simusiy riiriya̱nu̱yadara pa̱a̱ñí̱, ricyadnumu puchujajyu̱ jarye, ramusiñi̱ rasipyateda jdiva̱jada variy sivasiy jdiva̱jni̱, bayantuveda jarye bañu̱yada ramusiy. \p \v 13-14 Jadchiy ji̱ta sarupiñu̱yada Judíyuveda tenubay vichajova, su̱tañumaya̱nu̱yada variy ruuva nijya̱nvay: “Nu̱y ji̱ta sipyatariy bayantuveda nijya̱mi̱vasiy.” Jiryatiy rijetyanumaya̱nu̱yada nijya̱mi̱vasiryi bayantuveda, rivyichanu̱yada danu̱ju̱ñijyate nu̱ñi taryi̱vedabay. Rijye̱ vichanu̱yada Judíyubay, ravichanu̱yada si̱tya Eséba, caserdótevyeda nutyityu̱ savichanu̱yada. Riñi jachipiya̱jada varintyidye: “Vurya̱jantya niquejada Nutyityu̱ Jesús jtyamuju̱ntidyerya, sa̱vidye sipyatay bayantu nijya̱mi̱vasiy ramusintyidye.” Riñiquejada ji̱ta: “Rayasanta ji, ya̱sipyatay sivasiy Jesúsmusiy, jiryatiy sadatyanu Pávuru sanchiy.” \v 15 Su̱mutya̱jada ji̱ta bayantu variryi: “Daryaday radyetyani̱ Jesúsntidye, Pávuru jarye radyetya, ¿Va̱ jiryeque, chavarya jiryedye, chavay?” \v 16 Sara̱yada ji̱ta rincha, jiryatiy bayantuti̱ni̱, sapu̱ryi̱jada mucomuju̱ variryi, savuudoda ji̱ta variy jasiryi. Ribeyada ji̱ta variy jadchiy rorimyusiy; sidyavu̱miy ribedye, vatajo̱tavañuma varidyeryi. \v 17 Rityuva̱choda ji̱ta Judíyuveda ti̱ta̱ju̱ varirya, jivye jarye jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi, rijerye tuva̱chunu̱yada varintyirya, jiryatiy rivyichanu̱yada Evésumu. Nu̱tyu riñi suvu̱yada, ru̱tañu̱yada ji̱ta variy: “Jaryi va̱cha datyarani̱te Nutyityu̱ Jesús.” \v 18 Ti̱quitya tuva̱chunu̱yada simu, rityi tu̱chunu̱yada vijyo̱mujache ruuva: “Nu̱rya nu̱vyichaniñu̱yada ta̱riy.” \v 19 Tavaquitya rivyichanu̱yada rimyuravedantiy, ruuti̱tanu̱yadara jicyatera padye, rimyu̱yada catera, riryupeda ji̱ta variy rivara. Jiryatiy riryupedara catera padye, ramuricheveda ja̱mura. Ramuricheveda, daraju̱y vu̱yaju̱y vaata jvaayada murichirya. \v 20 Ju̱denu niquejadamunuma rityuva̱choda jaryi variy rivasidye, ravuudodanuma daryaju̱ daryi. \p \v 21 Jadchiy ji̱ta rivasiy, sajachipiya̱jada Pávuru: “Ra̱numa jiya Jerusarí̱muju̱, ra̱ramiryi̱tityi riva Masedóniya mucadi, Acáya mucadi jarye. Jadchiy ji̱ta ra̱datyantirya Róma vicha̱dantiy.” \v 22 Su̱pa̱jada ji̱ta Pávuru jadchiñada yimu̱tyi̱ju̱y Masedóniya mucadimuju̱, sama̱cho̱jada ji̱ta ta̱ripyu sa̱ra̱ju̱ nani̱biva jasidye, Ásiya mucadimu. Ravicha̱da si̱tya Timutévu, sataryi̱ jtya ji̱ta vicha̱da Erástu. \s1 Riche̱ñe̱ya̱jada nijya̱nvajyuubay jiñique̱yadamu, Evésumu \p \v 23 Variryundamu ji̱ta sasa̱ñe̱ya̱tadeda Demétru jtyati̱bay Ju̱denu nú̱ jiyaro̱ju̱ riy nijya̱nvay. \v 24 Jasiy savichanu̱yada jiñu Demétru, jiryatiy sivaañu̱yada pupadatyeramusirya sa̱tu roridye, Diyána jtyati̱ sa̱tu rorivyicha̱. Rivaacha̱da murichirya ricya̱na̱ñu̱yada samiy Demétrusa̱ jvaavyejyuura criquiy. \v 25 Jadchiy ji̱ta santye̱ryanityadeda riy, ti̱ta̱ju̱ jivye jarye jiryatiy darya ruuvaañu̱yadantidye. Jadchiy ji̱ta su̱teda ruuva: “Jirya̱tuva̱chu vaduy, jiryedyetyi̱satya rivaacha̱da murichirya vu̱cya̱na̱y samiy. \v 26 Tajitya jiryi̱nu̱y, jiryetyuva̱chu ti̱ta̱ju̱, ne vinu jiyu Evésumu, Ásiya mucadiva jarye ti̱ta̱ju̱, jadchiñi̱day sa̱tachoda Pávururiy nijya̱nvay quivu̱yadata. Ni̱ni̱ jtay: Jiryatiy ruuvaay jijyomututani̱ jantyasi̱, tama̱ Ju̱denumiy nta riñi̱cha day. Darya niquejadata savuunusara Pávuru riy nijya̱nvay. \v 27 Rirya̱niquesara variy taji ra̱jisiy vuryivaayada, ne vinurá, temusiy ra̱ma̱cho̱sara mitya sa̱tu rorintyidye, jiryatiy ru̱tañu̱yada si̱tenu ju̱denuni̱, Diyána jtyati̱. Ni̱ jarye ra̱ma̱cho̱ mityantiy, jiryatiy rityuva̱chunu̱yada Ásiya mucadi ja̱nvay simuntiy, ti̱ta̱ju̱ nijya̱nvay mucadivasiy.” \v 28 Rityuva̱chodanumatiy nijya̱nvarya Demétru niquejada, riñique̱tta̱da varirya, riyaro̱vaya̱jada variy sanijyu̱ Diyána: “Ni̱ni̱ ji̱ta Diyána si̱tenu sami̱ Evésumu vichavajyu̱.” \v 29 Rityuva̱chodanumatiy vicha̱da ja̱nvarya, ru̱nteda variy, riñiquejada varintyi: “¿Nu̱tyura ridyetyá nijya̱mi̱juu vicha̱damu, nu̱tyura?” Ti̱ta̱ju̱ nijya̱nvay siichiye̱yada ramuju̱ vatapadaquii, rityiicheda variñada Pávurujsa̱ rupiñuju̱y, Cáyu, sataryi̱ntiy, Aristyárucu, Masedóniya mucadi ja̱mi̱ju̱y. \v 30 Pávuru jarye rañi jaryu̱yada vatapadaquiimu nijya̱nvamyuju̱, ne rijetyaniryu̱yada Jesúsmu tuva̱chuvay variñi̱. \v 31 Jasiy vichavay tevay, jiryatiy Pávuru jaamyicyumiy tevadyeryi, riñi jpa̱jada variy simura jiñiquejada: “Ne samirya ya̱jay rumu.” \v 32 Varicha̱ra̱ju̱ riyaro̱vaya̱jadamu jiñiquejada variy; ti̱ni̱ jteda tajidye, ti̱ni̱ jteda tajiñe̱cho̱ju̱ day. Ridyeti̱sama̱ nijya̱nvay varidye, ridyetyaru̱yadatya nu̱day, nu̱tyuramura riintye̱ryadedayu, ti̱ni̱ datya̱da ruusa̱sidye. \v 33 Judíyuveda siityenityitiyada nijya̱nvañe̱cho̱ju̱ variñi̱ Adejántru jtyati̱, sa̱tidye jdasaniy variryi nijya̱nvajyuu. Rityenu rañi niquetaniryu̱yada variñi̱. Su̱mu̱ya̱jada jijyomututa variy riñe̱cho̱, sani niqueru̱yada daryaju̱. \v 34 Ridyiyadanuma variy siva day jiryatiy Judíyu sani̱cha, rijyo̱ta̱da ji̱ta jiyaro̱vaya̱jada ti̱ta̱ju̱musiy variy: “Ni̱ni̱ ji̱ta Diyána si̱tenu sami̱ Evésumu vichavajyu̱.” Jadchiñi̱ ririryi̱jada varirya jiyaro̱vaya̱jada daraju̱y jóra sa̱ra̱ju̱. \p \v 35 Sandasadeda ji̱ta catera jmu̱tya̱nu variryi nijya̱nvay. Su̱teda ji̱ta variy ruuva: “Jirya̱tuva̱chu munatya, Evésu ja̱nvay. Tama̱ riñi datyi̱sa nijya̱nvay, nu̱tyu vu̱ñi rañi̱cha su̱nu̱tyi̱ Diyána jtyati̱, jarichuvimusiy jmussi̱, jiryatiy sa̱tu vuryi̱tañi̱. Vu̱jerye jnu̱tyasarara sarorintyi. \v 36 Ne ti̱dera ra̱jtay: Ne daryaday.” Su̱teda ji̱ta variy ruuvantiy: “Jatye jirye̱cha, ne jirya̱jvaay ji̱ta va̱cha jachipiya̱jadamu tara. \v 37 Nu̱tyu jiryeñi rañi tiichiñada danu̱ju̱y vanuju̱y, tama̱ nani paranu tara ravimusiy sa̱tu roriy, dantyamu̱y ne nanunique va̱cha sanijyu̱ sa̱tu. \v 38 Rityi tu̱chutaru̱y Demétruveda nada vanuju̱y, sa̱tu roriy jvaavye jarye, dañuma rirya̱tu̱chuta nada, tama̱ taji sani̱cha cadnadu sivatiy rirya̱tu̱chuta nada. \v 39 Jiryevya̱tati ju̱na̱rya tara niquejada, vanñuma jirya̱datya jiryeñatucha̱damura, sa̱numatiy natuy japu variy jiryentyi. \v 40 Diye jiryatiy jirya̱rupadonumucha jiyu, suvu̱charamusiñuma vu̱ñi̱cha, rirya̱numa tu̱chuta riva vu̱y. Rirya̱jtacharate vu̱ñi jvatya jiyu, nu̱tyichityi vurya̱jtay nu̱tyuramura vu̱ntye̱ryaniy jiyu vu̱y.” \v 41 Su̱teda ji̱ta variy: “Jirya̱numa jiya jiryorimyuju̱.” \s1 Pávurubay jiya̱da Masedóniya mucadimu, Crésiya mucadimu jarye \c 20 \p \v 1 Ripyaru̱yadanumatiy riva yavatya̱da day, sanatuyada Pávuru variryi Jesúsmu tuva̱chuvay. Sadatyanumu̱yadanumatiryi, satu̱chucheda ji̱ta variy ruuva, saya̱da ji̱ta variy Masedóniya mucadimuju̱. \v 2-3 Jasiñi̱ sayanumaya̱nu̱yada ti̱ta̱ju̱ vicha̱diva, saniquenu̱yada ruuva nijya̱nvarya rajuura datyadoda niquejada. Jadchiy ji̱ta sito̱jada Crésiya mucadimu, mu̱nvay jarimyuni̱ sa̱ra̱ju̱ savicha̱da jasiy. Jadchiy ji̱ta sani jteda ya̱jmusa Pávuru ravimu cartye, sani jteda ye̱jiya ravimu Síriya mucadimuju̱. Judíyuveda rañi jteda ya̱jvay saniya̱resiy Pávuruyu. Saparu̱yada variy riva cartyevimu jiya̱da. Sata̱rya̱danuma variy siidiva day, Masedóniya mucadiva saramiryi̱jada variy. \v 4 Riya̱da ji̱ta tavicha̱da ja̱nvay sisa̱ Pávuru. Savicha̱da Sopáteru jtyati̱, jiryatiy Pyírrubay denuni̱, Beréya ja̱mi̱; Aristyárucu, Sicyú̱ntu jarye, jiryatiy Tesadónica ja̱mi̱ju̱ñada, Cáyu jarye, jiryatiy Déribe ja̱mi̱ni̱, Timutévu jarye. Jadchintyi Tíquicu, Trójimu jarye, jiryatiy Ásiya mucadi ja̱mi̱ju̱ñada. \v 5 Su̱nu̱vye ji̱ta jiyanta̱dayu, rumunuma rintuyada Trúvasimyu varidyeñi̱. \v 6 Ratyu̱chura, jiryatiy na̱dyeya̱da cartyevimu Pávuruta, Vidíposimyusiy. Na̱dyeya̱da ji̱ta pa̱ suro̱ vichtyavasiy, tadajyo rundamusiy na̱cheryeda riy na̱dyisa̱ jiyavay, jasiñi̱ rintuyada Trúvasimyu na̱y. Jasiñi̱day nu̱ryicheyada taraqui simyanu sa̱ra̱ju̱. \s1 Pávurubay jañu̱yada Trúvasimyu \p \v 7 Tumyícyu rundamu nu̱ntye̱ryadedayu, nu̱ña̱tidye patatirya pa̱ (nu̱ña̱tidye jachipitya variñi̱ Jesús). Pávuru niquejada ja̱muca̱ variy ruuvara, jiryatiy sayaru̱yadanuma variy rata̱rimyusiy. Sariryi̱jada niquejada variy ruuvara, nupora ta̱sa sa̱ra̱ju̱. \v 8 Jasiy ravicha̱da riño̱no̱siiy nu̱chasara rorichivyimu, jiryatiy nu̱ntye̱ryadeda jasiyu, na̱vay rorivyimu. \v 9 Ti̱qui vadero̱nu jiryatiy ravicha̱da si̱tya Évuticu, sama̱sa̱da bentá̱numu. Rani vuunuru̱yada ma̱ryu̱yada variy jasiñi̱, jiryatiy ja̱muca̱ saniquejada daryaju̱ Pávuru. Ravuudodama̱ ji̱ta ma̱ryu̱yada variy jasiñi̱, saju̱u̱yada variy tamitya bentá̱numusiy, riryesubeda ji̱ta variy diibyini̱. \v 10 Su̱musa̱da ji̱ta Pávuru sana̱cho̱ variy, sara̱ñuvejada variy sancha, samariya̱jada variy jasiñi̱, su̱teda variy ruuva: “Ne jirya̱jnutay, jnu̱yasi̱ day.” \v 11 Sa̱subeda ji̱ta Pávuru na̱vajyu̱ varintyi, sapata̱da ji̱tara pa̱, riibyeda ji̱ta varirya. Jadchiy ji̱ta satu̱choda ruusa̱, ra̱sachara sa̱ra̱ju̱, saya̱da ji̱ta variy rivasiy. \v 12 Rirya̱ra̱cheda jnu̱ñu variñi̱ vadero̱nu jiryatiy saju̱u̱ya̱jada jasiy. Ramutiy riichana̱yada variy. \s1 Pávurubay jiya̱da Trúvasimyusiy, Myidétumuju̱ \p \v 13 Ray jiyanta risa̱ vichavavyedata cartyevimu Ásomuju̱. Jadchiñi̱day nu̱ñi̱musadedani̱ Pávuru, jasicha̱ra̱ju̱tiy sayaru̱yada siidiva daryaju̱. \v 14 Sasaryedanumatiy Ásomu nu̱y, nu̱ñi̱musadeda variy jadchiy cartyevimuni̱, nu̱dyeya̱da ji̱ta variy jadchiy, Myitidénemyuju̱. \v 15 Jadchiy ji̱ta tarundamu nu̱dyito̱jada Quíyu ra̱tyuusa̱ra̱. Tamitya rundamu nu̱dyeya̱da Sámosu ra̱tyuunchaju̱. Tarundamuntiy nu̱dyito̱jada Myidétumu. \v 16 Ne sajaryu̱yada Pávuru Evésumuju̱ daryaju̱, sañuma richechuja̱ jasiy Ásiya mucadimuyu, sito̱ru̱yada daryaju̱ Jerusarí̱mu, nutasarasiy jatojada vichtyamuju̱, jiryatiy ravicha̱da ri̱tya Pentecostésiy. \s1 Pávurubay tu̱choda ja̱muca̱ ruuva Evésumu vichavay rimyityumibe \p \v 17 Ramuni̱tiy sanatutyadeda Pávururiy rimyityumiy, jiryatiy Jesúsmu tuva̱chuvaryi, rirya̱numa jvi̱ Evésumusiy Myidétumu. \v 18 Ruuto̱jadanumatiy simu Pávuru, su̱teda variy ruuva: “Jiryedyetyi̱satya nu̱day nu̱tyura ravyichaniñu̱yada samirya jirye, rajo̱ttya̱ rundamusiy diye sa̱ra̱ju̱, jiryatiy ravyichanu̱yada jiryemyucadimu variy. \v 19 Ray jvaayada samirya jachityi̱ sayadaju̱ Nutyityu̱ Jesús, dantyamu̱y ne ri̱chana̱tya ray, rajetya̱dara rañi̱sijya̱ variy ri̱na̱yadamu, paru̱cha̱rimyusiy ravyicha̱da variy, jiryatiy va̱cha rivyichaniryu̱yada Judíyuveda daryaju̱ ray. \v 20 Ne ri̱bañu̱yadara niquejada jirya̱jisiy jiryatiy samirya ravichanu̱yada jiryejyu̱ day. Radyetyanunu̱yada jiryentye̱ryadedamuyu, si̱tenu jiryeryorimyuntiy. \v 21 Nu̱tyu rañi datyadodama̱ samiy vijyo̱mujache jirye, jiryatiy Judíyuveda jirye, jivyentyi jiryatimyu̱ ne Judíyuvedantidyeryi. Radyetyanunu̱yada variy jirye: Jirya̱numa paru̱y riva va̱cha jachipiya̱jada Ju̱denujsa̱ju̱, jirya̱numa tuva̱chu simu Vu̱ntyityu̱ Jesucrístu day. \v 22 Diye, Ju̱denu Jnutu dyetya jiyaru̱tyaniy Jerusarí̱muju̱ ray, ne radyetya nu̱tyura ra̱cha jasiy. \v 23 Sani tu̱chutityidye Ju̱denu Jnutu ti̱ta̱ju̱ vicha̱diva riva: Rirya̱ntyani̱te bay nupocu rorivyimu day ji, jasiñuma ya̱paru̱tyajaya̱sara ravimu ji. \v 24 Dañuma dyetya ra̱diiy ra̱jisiy, ratanuma ra̱jto̱tanirya rachiiyada, rivaayada jarye, jiryatiy Nutyityu̱ Jesús rañi jteda rivara. Ni̱ni̱ rañi jteda rivara samitu̱choda: Ju̱denu jpa̱jada jivya̱ta̱damuju̱ ray, nijya̱nvay jiyada rá̱ñuju̱. \v 25 Diye jirya̱jnu̱y, ne jirya̱dichara nta ju̱na̱y riva ramyo̱nu̱day, jiryatiy radyetyanunu̱tyi Ju̱denu nusu̱yada jirye. \v 26 Ramuni̱tiy ri̱tay diye rundamu jiryiva: Ri̱tatye dacyu̱ jiryedyiryanuma dayu, raryetyanuma̱ jiryeñuda murichiryajisidyeyu, rañi tu̱chutimya̱ daryaju̱ jiryiva daryatiy sava̱ta Ju̱denu jiryedyetya̱daju̱. \v 27 Tama̱ rañi ju̱bay jirya̱jisirya Ju̱denu niquejadatera, rachuvu̱yasa̱damu rañiqueti ti̱ta̱ju̱ jiryivara. \v 28 Jiryi̱nu̱tya̱ta jiyada, jiryi̱nu̱tya̱ta ti̱ta̱ju̱ riyadantiy jiryatiy Jesúsmu tuva̱chuvajyuu riy, tapi sabayada Ju̱denu Jnutu ru̱nu̱tyi̱savajyu̱ jirye, tapi su̱nu̱yada nudata jicya̱na̱yada Jesús yimu tuva̱chuvajyu̱ riy nijya̱nvay. \v 29 Radyetyi̱satya ra̱numatiy tochiy jirye, rirya̱jay vaduy jamirya vichavay jiryequebyimu, rirya̱jarupanunuvi̱ variryi Jesúsmu tuva̱chuvajyuu, nu̱tyu jmyirya siryi̱sara jasi̱na̱cho̱ daryá. \v 30 Tavay jiryetyevay ra̱jarupanu si̱tenuyu, rirya̱tidye jatachu jiquivu̱yadata yisa̱ju̱ riy Jesúsmu tuva̱chuvay variy. \v 31 Ramuni̱tiy ri̱tay jiryiva: Jirya̱jnu̱y samiy jiyada, jirya̱jachipityara jiryatiy rañi jiriryi̱jada datyadoda mumuri̱ vaata sa̱ra̱ju̱ jirye, ri̱na̱yada sa̱ra̱ju̱, nuporaca̱ju̱, ju̱daca̱ju̱ jarye: Jirya̱ntya jnu̱y samiy, jirya̱ntya jnu̱y samiy. \v 32 Diye ri̱tay sanijyu̱ Ju̱denu, ni̱numa ra̱jnu̱tya jiryedye, ratyu̱chu jiryivara Ju̱denu niquejada, rañi tu̱chu jiryiva jaryi sava̱ta vu̱y. Rani̱ jirya niquejada ra̱vanu̱tya jirye, jirya niquejadamusiy ra̱cha jiryeyaru̱rya ruusa̱ nijya̱nvay ti̱ta̱ju̱ jiryatiy jiintyasavay Ju̱denuju̱ riy. \v 33 Ne taramu̱y rañi̱ru̱y riva ti̱ criquiy pupaday, dantyamu̱y ne ruuna̱dye, dantyamu̱y ne sasujay. \v 34 Jiryedyetyi̱satya jiryatiy rivaañu̱yada si̱tenu rajyomututa tara, ra̱tidye diy riva taradera ri̱nu̱tya̱ju̱, risa̱ jiyanumaya̱vay jarye. \v 35 Rivaayada daryá ra̱tidye dityanu jirye nu̱tyuramusiy vu̱ryi jvaay paru̱cha̱rimyusiy ratani̱tiy vuryi̱mu̱tya riy jantyuyani̱miy. Ne taramu̱y vurya̱jachipurya Nutyityu̱ Jesús niquejada: Vurya̱numatiy jmutya̱ tara, rani̱ ji̱ta samirya; jaryi samiryava̱ju̱ jmutya̱jadamusiy, vurya̱sa̱y tarani̱ ti̱.” \p \v 36 Saniquemu̱yadanumatiy Pávuru, rirya̱dasidyoda ji̱ta variy ti̱ta̱ju̱ sisa̱ vichavatyayu, satu̱choda ji̱ta sisa̱ Ju̱denu variy. \v 37 Jadchiy ji̱ta ru̱na̱yada ti̱ta̱ju̱, rimyariyadani̱ Pávuru, richiñuva̱yada variy sama̱yava. \v 38 Rani̱day nuvatyadeda jaryiryi, jiryatiy su̱teda daryaju̱: “Ne jirya̱diy ramyo̱vanu̱day.” Jadchiy ji̱ta ru̱nu̱yada cartyemuju̱ni̱. \c 21 \s1 Pávurubay jiya̱da Jerusarí̱muju̱ \p \v 1-2 Ru̱mu̱rya̱danumatiy variy nu̱y, nu̱tyu̱chucheda variy ruuva, nu̱dyeya̱da ji̱ta variy, vase nu̱dyeya̱da ramuju̱, Cósu ra̱tyuu variy. Rata̱rimyusiy nu̱dyito̱jada ramu Ródasiy ra̱tyuuntiy. Jadchiy ji̱ta nu̱dyeya̱dantiy, nu̱dyito̱jada variy Pátaramuntiy, nu̱dyiñuvejada riva ja̱mujnu cartye jasiy, rayaru̱yadanuma variy Venísiya mucadimuju̱. Jasiñi̱ nu̱ñi̱musa̱da variy ravimu, nu̱dyeya̱da ji̱ta variy jadchiy. \v 3 Jvadicharanumatiy ravicha̱da Chípyirye ra̱tyuu, vase nu̱ryamiryi̱jada varidye, rama̱cho̱ ji̱ta vu̱myidamyiju̱ Chípyirye ra̱tyuu varidye, nu̱dyeya̱da variy jadchiy, Síriya mucadimuju̱. Jasiy nu̱dyitanuvejada Tírumu, jasityi rirya̱suminiñuvejadara jvaadyi ravimusiy cartye. \v 4 Jasiñi̱ nu̱cheryeñuvejada riy Jesúsmu tuva̱chuvay, nu̱me̱cho̱nuvejada jasiy ruusa̱ taraqui simyanu sa̱ra̱ju̱. Jasiñi̱ ji̱ta rityu̱choda siva Pávuru, Ju̱denu Jnutu jtedamuju̱: “Ne ya̱jasumiy Jerusarí̱muju̱.” \p \v 5 Jasiñuma nu̱dyito̱tadeda darya taraqui simyanu vicha̱damu day. Nu̱chipyateda variy vicha̱damusiy. Ru̱nu̱yada ji̱ta ti̱ta̱ju̱ nijya̱mi̱juu musajomuju̱ nu̱y. Jasiy nu̱ña̱dasidyoda ti̱cha̱nchayu, nu̱tyu̱choda Ju̱denujsa̱ variy jasiy. \v 6 Nu̱tyu̱chucheda variy jadchiy ruuva, nu̱ñi̱musa̱da ji̱ta cartyevimu varintyi, ritye̱rya̱da ruváy jiryorimyuju̱ varidye. \p \v 7 Rabaryi̱jadanumatiy nu̱ryupiyada runda Tírumusiy, nu̱dyito̱jada ji̱ta variy Todemáyidamu. Jasiy nu̱myu̱chuvañuvejada variryi nu̱tyeryi̱veda, nu̱me̱cho̱jada tarundaqui variy ruusa̱. \v 8 Rata̱rimyusiy nu̱dyeya̱da jadchintyi, nu̱dyito̱jada variy Sesaréyamu. Jasiy nu̱jeñuvejada ravimu Vedípe roriy, nu̱me̱cho̱jada variy sisa̱. Vedípe vicha̱da datyanu̱, samitu̱choda datyanu̱. Sata ni̱day rito̱jada danu̱ju̱ñijyateju̱, rityidye ra̱jnu̱y riñe̱cho̱ bacheno̱daveda jantyuyadavay. \v 9 Ni̱ni̱ vichanu̱yada dañuju̱yu detuti̱, riñi vicha̱da Ju̱denuju̱ tu̱chuvay, jiryatiy sadatyanunu̱yada Ju̱denu daryaju̱ riy. \v 10 Jasiñi̱ nu̱ryicheyada Vedípe rorimyu rajuu rundamicha̱ra̱ju̱. Jiryatiy nu̱vyicha̱da jasiy, siti̱jada Ju̱denuju̱ tu̱chu̱ variy jasiy, ravicha̱da si̱tya Acábu. Judéya mucadimusiy siti̱jada. \v 11 Siti̱jadanumatiy nu̱dyimu, jadchiy saryedara Pávuru ta̱sa puchujay, sapuchoda ratara jijyomutu, sanumutu jarye jipyuchoda variy ratantiy, su̱teda variy: “Daryani̱ su̱tay Ju̱denu Jnutu: Daryani̱ rirya̱puchu Judíyuveda Jerusarí̱muni̱ raja̱mi̱, rirya̱tidye sa̱y Judíyuveda variñi̱ Pávuru nijya̱nvamyu, jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi.” \v 12 Rityuva̱chodanumatiy Pávurujsa̱ vichavarya Pávuru nijyu̱ niquesa̱da, nu̱dyeyasadoda siva Pávuru, jasiy vichavay jarye: “Ne ya̱jasumiy Jerusarí̱muju̱.” \v 13 Su̱mutya̱jada ji̱ta Pávuru variryi: “¿Ta̱ju̱ra jiryi̱na̱tya varidyeyu? ¿Jiryechaboniryu̱y dyetyara rajechiy? Ri̱tay radye: Dañuma rirya̱puchu ray, dañuma rirya̱jvay Jerusarí̱muntirye, Jesús siityari̱jadiva.” \v 14 Ne nu̱tyuva̱chutaniryu̱yada nta ramusiñi̱: “Dañuma nu̱ña̱paru̱y Ju̱denu jtedamuju̱ siva.” \p \v 15 Jadchiy ji̱ta, jiryundamu nu̱ña̱jdutyara jiya̱da, nu̱ña̱tidye jasumiy variy Jerusarí̱muju̱. \v 16 Sesaréya ja̱nvay jarye jiya̱da nu̱dyisa̱, jiryatiy Ju̱denumu tuva̱chuvaryi. Riñi jto̱ta̱da Nasú̱ rorimyu nu̱y, jiryatiy savicha̱da Chípyirye ra̱tyuu ja̱mi̱, ta̱riy Jesúsmu tuva̱chu̱. \s1 Pávurubay jañu̱yada simu Santiyácubay \p \v 17 Jadchiy ji̱ta nu̱dyito̱jadanumatiy Jerusarí̱mu, ridyiryejada jichana̱yadamu nu̱tyeryi̱veda variyu. \v 18 Rata̱rimyusiy saya̱da Pávuru nu̱dyisa̱ jijeñu̱yadana̱cho̱ simu Santiyácu. Jasiy rivyicha̱da variy rimyityumiy. \v 19 Samu̱chuvedivasiy, jityu̱choda Pávuru nu̱ñi taramusirya, jiryatiy sivaayada Ju̱denu Pávuru jvaayadamusiy riyadaju̱ nijya̱nvay jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi. \v 20 Rityuva̱chodanumatirya satu̱choda Pávuru, riichana̱tya̱da variñi̱ Ju̱denu. Ru̱teda ji̱ta siva Pávuru: “Ya̱jnu̱y, Pi̱, rajuura vara̱ncanuma tuva̱chu Judíyuveda simu Jesús. Darya ni̱day riñi jtay vu̱ryi jto̱tanirya Muyusésibe datyadoda day. \v 21 Darya ni̱day riñi tuva̱chodara ra̱ticheyada, daryani̱ sadatyanusara Pávuru: Ne jirya̱tuva̱chu ramu Muyusésibe datyadodanu̱day. Daryani̱ rijechipiya̱ jidyetyanusara riy Judíyuveda, rirya̱tidye vichasara taji nijya̱nvayjsa̱. Nu̱tyu ti̱ni̱ jtay jidyetyanu day: Tama̱ jirya̱jmutyonu riy jidyedyeñu, ramutiy rijechipuryu̱rya ta̱riy jivyicha̱da. \v 22 ¿Nu̱tyura vurye̱cha, nu̱tyura? Rirya̱numate tuva̱chura yiti̱jada. \v 23 Yivaatya̱tatentirya jiryatiy nu̱ña̱jtay yivara. Jasidye jiyu nu̱dyisa̱ riy dañuju̱yu vaduy, jiryatiy riñiquera jto̱tadeda sanijyu̱ Ju̱denu. \v 24 Ya̱jara̱chiy rumu riy jivye vaduy, jirya̱tidye ñurata rumu vatajuuyu. Jiñi ra̱murichenura ridyivyi, rito̱jada sa̱ra̱ju̱ riñiquejada Ju̱denu nijyu̱, varityi rirya̱pa̱tyanirya yino̱jasiy. Jasiñi̱ ji̱ta rirya̱datya ti̱tajuura: Tama̱ si̱tenu rani̱cha Pávuru nijyu̱ niquesa̱da day. Rirya̱numa datya ji̱ta nijya̱nvay varidye, jiryatiy yito̱tanirya Muyusésibe datyadoda. \v 25 Jiryatiy rityuva̱choda simu Jesús, jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi, nu̱tyu nu̱ñi nu̱chimya̱ rijyu̱ra catera. Nu̱tyu jasiñi̱ nu̱ñi tu̱chusiy, nu̱jechipiya̱siy varintyi: Ne jirye̱jmyirya sasaviy jiryatiy ru̱vañi̱, rirya̱tidye jnutatya ramuju̱ jiiputera jvaachi̱ sa̱tura. Dantyamu̱y ne jirye̱jmyirya sasaviy nudatara, dantyamu̱y ne jiñu saviy, jiryatiy mudchichara sapita̱sa, dantyamu̱y ne jirya̱jvaañada jiryatimyu̱ ne jiryevyaturu̱ñada day.” \s1 Rureda nijya̱nvajyuubañi̱ Pávurubay Ju̱denu nijyu̱ jachipiya̱jomu \p \v 26 Ramuni̱tiy sa̱ra̱cheda riy dañuju̱yu vaduy, sinra̱da variy ruusa̱, rata̱rimyusiy riya̱da variy ramuju̱ Ju̱denu nijyu̱ jachipiya̱jontiy. Variñi̱ ji̱ta rirya̱tu̱chu, ta̱ra rundamu nu̱ña̱nuramu̱y, variryundamu day rirya̱jvañi̱ yasi̱ntiy, rirya̱tidye jnutatya variy simu Ju̱denuni̱. \v 27-28 Ruuto̱taniryu̱yadanumatirya yinra̱da runda, darundaju̱ñijyatemusiy, ridyiyada ji̱ta Judíyuveda jasiy siva Pávuru, Ju̱denu nijyu̱ jachipiya̱jomu. Jivye Judíyuveda jiryatiy ru̱deda Ásiya mucadimusiy, riñi rañi siijetyaru̱yada riy nijya̱nvay, Pávuru jiyaro̱ju̱. Rureda ji̱ta variñi̱ Pávuru jiche̱ñe̱ya̱jadanube: “¡Vaduy, Irayénuveda! ¡Jirya̱jmu̱tya nu̱y! Ni̱ni̱ jiñu vanu jiyanumaya̱ datyadoda riy nijya̱mi̱juu nu̱dyeyaro̱ju̱, jiryatiy Judíyuveda nu̱dye, nu̱dyetyadoda jiyaro̱ju̱ jarye, jirya Ju̱denu nijyu̱ jachipiya̱jo jiyaro̱ju̱ jarye. Jadchiy ranchaju̱ntiy, saryitya̱ jiyuju̱ riy, jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi, Ju̱denu nijyu̱ jachipiya̱jo vimuju̱, riñitiy jarupanunuvi̱sirya jirya Ju̱denuju̱ jiintyasajo.” \v 29 Jiryatiy ridyijemya̱ siva Trójimu jtyati̱ sarupiñe̱ya̱ sisa̱ Pávuru, ramutiy ru̱teda variy: “Ni̱ni̱ jti̱ta jiyu ravimu Ju̱denu nijyu̱ jachipiya̱joni̱ Evésumu vichi̱ jiñu Trójimu, jiryatiy sarupiñumaya̱ sisa̱ Pávuru Jerusarí̱va.” \v 30 Riryichataya̱jada ji̱ta ti̱ta̱ju̱ vicha̱da ja̱nvay variy, richiicheda variy simuju̱ Pávuru, ruuriñuvejada variñi̱, rityiityityiyada Ju̱denu nijyu̱ jachipiya̱jo vimusiñi̱, bimuju̱, rityanuvu̱doda varicha̱ra̱ju̱ra rorijyu̱ yibivaju̱. \v 31 Riñi jvaryu̱yadanumatiñi̱ Pávuru, varicha̱ra̱ju̱ rito̱jada niquejada simu su̱tarumiy nutyityu̱: “¡Ti̱ta̱ju̱ vicha̱da ja̱nvay rañi panaryi̱ru̱y ti̱na̱cho̱!” \v 32 Varicha̱ra̱ju̱ su̱pa̱jada riy su̱tarumiy, rinsu̱vye jarye yisa̱ju̱, richiichiye̱yada variy simuju̱. Ridyiyadanumatiy nijya̱nvay ruuva su̱tarujuu nutyityu̱jsa̱, ripyaru̱yada ji̱ta jvatyiyada variy siva Pávuru. \v 33 Satuudityityiyada nutyityu̱ variñi̱ Pávuru, sireda variy tanuvu̱dodaju̱ni̱, sapuchutadeda variy daju̱u̱ju̱y cadyidyaju̱u̱tani̱. Sitaja̱doda ji̱ta variryi nijya̱nvay: “¿Chi̱ra sani̱cha jiñu vanu day, chi̱? ¿Nu̱tyura savichaniy jirye, nu̱tyura?” \v 34 Ti̱ni̱ jmutya̱jada tajidyeñi̱, ti̱ntiy tajiñe̱cho̱ju̱. Nu̱tyichitya sa̱datya si̱tenuni̱ dacyu̱, ne dacha̱ niquejadajuumu saryidyetya nu̱day. Su̱pa̱tadeda ji̱ta nutyityu̱ variy su̱tarumiy rorivyimuju̱ni̱ Pávuru. \v 35 Sito̱jadanumatiy jasumijyo ruva̱mu, rityityacheda su̱tarumiy jadchiy na̱vajyu̱ni̱, jiryatiy nijya̱mi̱juu rañi jteda ya̱siryi̱ daryaju̱ simu. \v 36 Richiityatityiyada variñi̱, riche̱ñe̱ya̱tityiyada variy: “¡Jirya̱jvañi̱!” \s1 Pávurubay tu̱choda jiyada ra̱yadaju̱ nijya̱nvajyuubavya \p \v 37 Su̱tarumiy rorijyu̱mu sitaja̱doda Pávuruni̱ rintyityu̱: “¿Vana̱vyidye ra̱jtay tara yiva?” Su̱mutya̱jada ji̱ta su̱tarumiy nutyityu̱ variñi̱: “¿Jidyetya tara Cryécu niquejada, jidyetya? \v 38 ¿Ne ji rañi̱cha Ejíptu ja̱mi̱ day? ¿Tama̱ ta̱riy jiñi jatachumu̱ntyiryi daryaju̱yu vara̱nca jvavye sayaro̱ju̱ vu̱ntyityu̱ntiy, jadchiy ji̱ta yajara̱chiy tajityomuju̱ variryi?” \v 39 Su̱mutya̱jada ji̱ta Pávuru variñi̱: “Ne. Nu̱tyu rañi rañi̱cha Judíyu, Sidísiya mucadi ja̱mi̱. Nu̱tyu rañi rañi̱cha Társu ja̱mi̱, jadchityi ru̱rachara ti̱ta̱ju̱ tara vicha̱divaju̱. Rajechiñu̱y yivara jivya̱tavidye ra̱nique ruusa̱ nijya̱nvay.” \v 40 Su̱mutya̱jadanumatiy nutyityu̱ni̱ Pávuru: “Joonu,” variñi̱ ji̱ta saraniñuvejada jasumijyojcha, su̱mu̱ya̱jada variy riñe̱cho̱ nijya̱nvay, rirya̱tidye jdasajay variy. Rindasa̱da ji̱ta nijya̱nvay variy, saniquejada ji̱ta Pávuru si̱tenu jiñiquejadamu variy ruuva, jiryatiy Ebrévu niquejada darya. \c 22 \p \v 1 Su̱teda ji̱ta: “Ratyeryi̱veda, rajye̱vyeda jarye, jirya̱tuva̱chura jiryatiy ra̱nique diye vijyo̱mujachera.” \v 2-3 Rityuva̱chodanumatirya saniquejada Ebrévu niquejadamu, rindasa̱da si̱tenu samidye variy. Su̱teda ji̱ta variy: “Rañi rañi̱cha Judíyu, jiryatiy raryupeda Társumu, Sidísiya mucadimu. Jiyunuma radyetya darya catera nu̱yada day. Catera datyanu̱, jiryatiy Camañéñu jtyati̱ni̱, ni̱ni̱ datyadoda ramu tuva̱chodaju̱ ray, jiryatiy ta̱rivye datya̱dara. Rañi vichasara jaryi jnu̱tya̱dacanuy saju̱ Ju̱denu, nijya̱nvay cabyiva. Daryaday rañi̱cha̱dantidye, nu̱tyu jirye darya diyentidye. \v 4 Rayasanta̱da riy nijya̱nvay, Jesúsmu tuva̱chuvay, vadi nú̱numa richiityari̱jada daryaju̱ day. Rañi parutaru̱yada variryi. Cadyidyaju̱u̱tavay rabeyada riy, ri̱pa̱jada variy nupocu rorivyimuju̱ riy vaduy, vatuy jarye. \v 5 Ni̱day caserdótevyeda nutyityu̱ ra̱tu̱chu vase ranchidye, rimyityumiy jarye ra̱tu̱chu vase ranchintyi, tapi ruumusiy ri̱mutya̱jadara catera rijyu̱ ratyeryi̱veda Judíyuveda, Damáscumu vichavay. Ratani̱ jirya catera raya̱da rana̱cho̱ ra̱tidye ju̱riryi Jesúsmu tuva̱chuvantyi, jiyu ni̱day rañi jteda ra̱tanuvu̱nu Jerusarí̱mu riy. \s1 Pávurubay tu̱chodara jityi̱tuyada Jesús siityari̱nuju̱ \p \v 6 Raya̱damu, rañi tuudiyadanumatirya Damáscu, jasidye raryi vicha̱da tara nta variy. Vase jiñi̱ta, mityamusiñi̱ ranu̱yada vandaquii nu̱tyu no̱no̱ variy ri̱ro̱. \v 7 Ri̱patyeda mucadincha, ratyuva̱choda varirya niquejada: Sávuru, Sávuru, ¿ta̱raju̱ra yarupanta ray, ta̱raju̱? \v 8 Ray jmutya̱jada variy: ¿Chi̱ra ji, Nutyityu̱, chi̱? Su̱mutya̱jada ji̱ta varirye: ¡Nu̱tyu rañi rañi̱cha Jesús, Nasaryé ja̱mi̱, jiryatiy yarupanta ray! \v 9 Jiryatiy rivyicha̱da vaduy risa̱, rijerye diyada riva no̱no̱, dantyamu̱y ne rityuva̱chodara niquejada day jiryatiy saniquejada risa̱. \v 10 Ri̱teda ji̱ta variy: ¿Nu̱tyura ra̱cha, Nutyityu̱, nu̱tyura? Su̱teda ji̱ta Nutyityu̱ variy riva: Ya̱nubesiy, ye̱jiya ji̱ta variy Damáscumuju̱. Jasiñi̱ ji̱ta ra̱tu̱chutaniy yivara darya bacharatiy yivaayadaju̱ darya. \v 11 Rapuryeyada rañi̱siy variy no̱no̱musiy, mityanuma rimyuteda jadchiy risa̱ vichavay Damáscumuju̱ ray. \p \v 12 Jasiy savicha̱da Damáscumu ti̱qui vanu, Ananíyasiy jtyati̱. Ni̱ni̱ tuva̱chunu̱yada ramu niquejada, ti̱ta̱ju̱ vu̱ñiquejadamu. Ti̱ta̱ju̱ Judíyuveda jtañu̱yada variy: Ni̱ni̱ samiy vanu. \v 13 Ni̱ni̱ jti̱jada ratyuunuju̱, saradeda variy ratyuunu, su̱teda variy riva: Pi̱ Sávuru, ya̱jnu̱yasumiy. Varicha̱ra̱ju̱ ri̱nu̱yasubeda, radyimya̱ variy siva. \v 14 Su̱teda ji̱ta variy riva: Sajaryeta̱da ta̱riy vu̱myunatyi̱ Ju̱denu ji, ya̱tidye datya varirya sava̱tará, ya̱tidye jnu̱y jiryatiy vase jvaarya nijya̱mi̱ni̱, ya̱tidye tuva̱chuntirya saniquejadantiy. \v 15 Jiiñi̱ ji̱ta ra̱cha si̱tenu tu̱chu̱ saju̱, ti̱ta̱ju̱ mucadiva vichavajyu̱, ya̱tidye tu̱chu jiryatiy jityuva̱chumu̱y diyedemusirya, jiryatiy jidyi risa̱ju̱ riva. \v 16 Diye ¿ta̱raju̱ jiryiche, ta̱raju̱? Ya̱nubesiy. Ya̱jtyanutaniy ji, ra̱tidye pu̱rya jijyuuchuveda variy yivasiy, jiryatiy jijechiñu̱y Crístu jtyamura. \s1 Pávurubay tu̱chodara jiryatiy Ju̱denu jpa̱jada nijya̱nvamyuju̱ni̱, jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi \p \v 17-18 Ratye̱rya̱danumatiy Jerusarí̱muju̱, varityi ratyu̱choda sisa̱ Ju̱denu ravimu sanijyu̱ jachipiya̱jo, nu̱tyu ratyi̱tuyadamu radyiyada siva Jesús, su̱teda variy riva: Varenuva̱ju̱ntya ye̱jiya Jerusarí̱musiy, rirya̱viy tuva̱chu ramusirya jiñiquejada rañijyu̱. \v 19 Ri̱mutya̱jada ji̱tani̱: Nutyityu̱, nu̱tyu riñi datyama̱ jidyirya day, rañi̱day jtyejada nupocu rorivyimu riy, jiryatiy rityuva̱chunu̱yada yimu day, ti̱ta̱ju̱ ju̱tye̱ryanijyo vimusiy ravya̱tatityiyada riñe̱cho̱, ramyusiye̱tyadeda jarye risa̱ju̱ riy. \v 20 Jadchintyi, ru̱vedanumatiy ravichu̱tani̱ Estébanubay, jiryatiy satuva̱choda daryaju̱ yimu, tajitya ri̱nu̱yada variy sana̱cho̱, rindata̱da ravichu̱tani̱, daryatiy radyiyada siva, rajechipiya̱jada variy: samiryantye rivyichaniy daryani̱. Rañi ribeyada jichujay jnu̱tyi̱ju̱. \v 21 Su̱teda ji̱ta Jesús variy riva: Ye̱jiya, jiryatiy ri̱pa̱ru̱y daryaju̱ ji, ya̱tidye jiya nijya̱nvamyuju̱, jiryatiy ripya vichavaryi.” \s1 Pávurubay vicha̱da ju̱richi̱ su̱tarumiy nutyityu̱bamyu \p \v 22 Rityuva̱chuta̱da variy saniquejadivayu. Riyaro̱vaya̱jada variy: “¡Jirya̱jvañi̱ jiñu nijya̱mi̱ vu̱myucadinchasiy! ¡Ne samirya sa̱cha jiyu!” \v 23 Ju̱na̱y ririryi̱jada jiyaro̱vaya̱jada varidye, riryotyatiyada varirya jichujay, rijetyatiyada variy na̱vajyu̱ra ti̱cha̱juru jiñique̱yadamu. \v 24 Jadchiy ji̱ta su̱tarumiy nutyityu̱ jtyetadeda jichu̱tarumiy rorivyimu variñi̱, jasityi rityu̱chutadeda vijyo̱mujacheni̱. Musiye̱yadamusiy riñi jteda ya̱tu̱chutaniñi̱: “¿Nu̱tyuramura riyaro̱vatyaja̱ ji, nu̱tyuramu?” \v 25 Riryetya̱danumatiñi̱ puchusi̱ jimyusiye̱yadaju̱, su̱teda ji̱ta Pávuru variy siva su̱tarumiy nusu̱ñu, jiryatiy saradeda jasiy: “¿Ta̱raju̱na̱ ya̱musiye̱ñi̱ si̱tenu Róma mucadi ja̱mi̱, ta̱raju̱? Tama̱ jiñi tuva̱chu didyerya vijyo̱mujache niquejada rimusiy didye, tama̱.” \v 26 Satuva̱chodanumatiy su̱tarumiy nusu̱ñura saniquejada, saya̱da ji̱ta variy simu jintyityu̱, satu̱choda variy siva: “¿Ta̱raju̱ jiñi jachipiya̱ musiye̱tyadedaju̱ni̱ jiñu day, ta̱raju̱? Nu̱tyu ni̱ni̱ sani̱cha Róma mucadi ja̱mi̱.” \v 27 Jadchiy ji̱ta satuudiyada variy su̱tarumiy nutyityu̱ni̱ Pávuru, su̱teda ji̱ta variy siva: “Ya̱tu̱chu riva, ¿Jiñi̱viy si̱tenu Róma mucadi ja̱mi̱?” “Jo. Rañi̱day.” \v 28 Jadchiy ji̱ta su̱teda su̱tarumiy nutyityu̱ siva: “Ray murichedodara rajuura criquiy, ra̱tidye vicha Róma mucadi ja̱mi̱ variy.” Su̱teda ji̱ta Pávuru variy: “Ray ji̱tamu̱y ne. Tapi daryanuma raryupeda day.” \v 29 Varicha̱ra̱ju̱ rijiintyeda variy Pávurumusiy, rityi rañi jteda ya̱tu̱chutaniy vijyo̱mujachení̱. Nutyityu̱ jarye suvu̱yada variy ranchiy, jiryatiy sapuchutaniy daryaju̱ni̱ Róma ja̱mi̱. \s1 Pávurubay tu̱choda vijyo̱mujache Judíyuveda nutyityu̱mibe tuunu \p \v 30 Ratarya rundamu ji̱ta sanatutyadeda su̱tarumiy nutyityu̱ riy caserdótevyeda nutyityu̱miy, rimyityumintyi, rirya̱tidye tuva̱chura ratu̱chusa̱da vijyo̱mujache. Savitatadeda ji̱ta variñi̱ Pávuru, rirya̱ra̱cheda ji̱ta variy niquejomuju̱ni̱, sadatyaru̱yada daryaju̱ nutyityu̱, ta̱riva rityu̱chutaru̱y Judíyuvedani̱ Pávuru, tá̱riva. \c 23 \p \v 1 Su̱nu̱yada ji̱ta Pávuru variy samiy riñe̱cho̱ rimyityumiy, su̱teda ji̱ta variy ruuva: “Vaduy, ratyeryi̱veda, ray vichasara samirya Ju̱denu tuunu diye sa̱ra̱ju̱, ne rú̱ntaryu̱y rajechiy varidye.” \v 2 Jadchiy ji̱ta su̱pa̱jada caserdótevyeda nutyityu̱ riy jiryatiy riryadeda satuunu Pávuru, su̱teda jasiy ruuva: “¡Jirya̱jvay saju̱mú!” \v 3 Su̱teda ji̱ta Pávuru variy: “¡Ni̱ni̱ ji̱ta Ju̱denu ra̱jvay ji, jiryatiy yitu̱yadamu jivyicha daryaju̱! ¿Ta̱raju̱ra yivatyaniy mitya rajyu̱mu, daryani̱viy yinu̱y raniquera niquejada day? Jiryatiy jivyicha jiyu, jivya̱taviy ra̱tu̱chu yivara ravyicha̱da, ya̱tidye murichenutaniy vu̱ñiquejadatara rivaayada. ¿Nu̱tyuramusiy yivatyaniy rajyu̱mu, nu̱tyuramusiy? ne yinu̱y ju̱bachara darya.” \v 4 Ru̱teda ji̱ta variy siva Pávuru jiryatiy riryadeda satuunu: “¿Yavityiye̱ryu̱tyani̱ jiryatiy Ju̱denu bayada caserdótevyeda nutyityu̱ju̱ni̱?” \v 5 Su̱mutya̱jada ji̱ta Pávuru variy: “Radyetyavitye day ratyeryi̱veda, ni̱ni̱ sani̱cha caserdótevyeda nutyityu̱cu̱. Tama̱ raryi nique darya, tama̱, jiryatiy vu̱ñijyu̱ nu̱chara daryaju̱ darya: Ne ya̱nique va̱cha sanijyu̱ jivyicha̱da nutyityu̱.” \p \v 6 Mityamusiy sadatya̱da Pávuru variy: “Rimyityumiy tevay Saadusévuveda day, rityevadye Varyisévuvedantidye.” Jadchiy ji̱ta saniquejada Pávuru jaryi: “¡Vaduy, ratyeryi̱veda, nu̱tyu rañi rañi̱cha Varyisévu, rajye̱ jarye vicha̱da Varyisévuntiy. Tama̱ taji rañi̱cha jiyu, tama̱, jirya̱tiy jtay riva samiryavidye rani̱cha, ra̱tiy tuva̱chu ramu diibyimusiy mi̱sa̱subeda!” \v 7 Saniquejadanumatirya darya niquejada ruuva, rijyo̱ta̱da ji̱ta niquetta̱da Varyisévuveda variyu, Saadusévuvedata, ne jidchavu̱ rijechipiya̱jada daryaju̱, tajiñe̱cho̱ju̱ni̱ ti̱ jachipiya̱jada day. \v 8 Ru̱tañu̱yada daryaju̱ Saadusévuveda: “Tama̱ ti̱ rañi mi̱sa diibyimusiñu̱ndye, tama̱. Tama̱ ti̱jna̱y rañi̱cha Ju̱denu jpa̱nu, tama̱, netimyu̱ vinu su̱ntu.” Ru̱tañu̱yada ji̱ta Varyisévuveda: “Nu̱tyu jasidye sani̱cha.” \v 9 Jadchiy rijyo̱ta̱dara niquejadajuu, riñubeseda ji̱ta catera nu̱vye Varyisévuveda tevay, riche̱ñe̱ya̱jada ji̱ta variy: “Tama̱ nu̱ñi jnu̱y tara ntani̱ jiñu vanu, tama̱. Temusiy si̱tenuni̱ dyetyate satu̱choda ti̱ jnutujsa̱, Ju̱denu jpa̱nujsa̱ dyetya.” \v 10 Jaryiñuma riñiquetta̱da daryaju̱ variyu, su̱tedanuma su̱tarumiy nutyityu̱ variñiya̱re day, rirya̱numa rotyatityeni̱ Pávuru dacyu̱. Su̱pa̱jada ji̱ta variryi jichu̱tarumiy: “Jirya̱tiiya riquebyimusiñi̱, jiryeryorivyimuju̱.” \p \v 11 Ratarya rundamu ji̱ta saradeda Ju̱denu satuunu Pávuruntiy, su̱teda ji̱ta variy siva: “Ya̱vanu̱tyanirya jijechiy; nu̱tyu jityu̱chosiy vijyo̱mujache rayadaju̱ jiyu Jerusarí̱mu, daryaday ya̱tu̱chu vijyo̱mujache Rómamuntiy.” \s1 Rijechipiya̱jada Pávurubay jiyaro̱ju̱: “Vurya̱jvañi̱” \p \v 12 Ra̱sacha̱danumatiy, rijechipiya̱jada ji̱ta Judíyuveda variy sayaro̱ju̱ Pávuru: “Vurya̱jvañi̱. Ne vurye̱jmyi diye, dantyamu̱y ne vurya̱jatu su̱vacha̱da sa̱ra̱ju̱. Sa̱chaniy Ju̱denu tara riva vu̱y, netimyu̱ ne vurya̱jvañi̱.” \v 13 Rivyicha̱da daryaju̱yu vu̱yaju̱y yadaju̱ vaduy, jiryatiy ru̱varyu̱yadani̱ Pávuru. \v 14 Riya̱da ji̱ta variy ruumu caserdótevyeda nutyityu̱miy, rimyityumimyu jarye, ru̱teda ji̱ta variy ruuva: “Nu̱dyeyaro̱nunuma jaryidyeñi̱ Pávuru day, Ju̱denujisiy, ne nu̱ñe̱jmyi variy su̱vacha̱da sa̱ra̱ju̱. \v 15 Diye ji̱ta jirya̱tu̱chu jiryedye rimyityumitya, jirya̱tu̱chu siva su̱tarumiy nutyityu̱, sa̱tidye ju̱tutaniy jiryimuju̱ni̱, jirya̱tidye jtaja̱nu munatyani̱, samitya̱tate jiryitaja̱nuni̱. Jiyunuma nu̱ña̱ninu̱y sa̱jiju̱ nu̱ña̱tidye jvay variñi̱, saryiñuma jto̱ jiryimu.” \p \v 16 Sadatya̱dama̱ Pávuru jtyamutu̱y denu varidye: “Ru̱varyu̱ñumani̱ rañuriy Pávuru.” Saya̱da ji̱ta variy, sajañuvejada su̱tarumiy rorivyimu, satu̱chunuvejada variy siva jiñuriy Pávuru. \v 17 Sanatuyada ji̱ta Pávuru variñi̱ su̱tarumiy nusu̱ñu: “Ya̱jara̱y rumuni̱ jiñu vadero̱nu yintyityu̱muju̱, sa̱tidye tu̱chu tara siva.” \v 18 Sa̱ra̱cheda ji̱ta variy nutyityu̱muju̱ni̱, su̱tañuvejada ji̱ta variy siva: “Tanuvu̱nusi̱ Pávuru natuyasirye, sayasanta̱sirye ra̱tidye jara̱ñi̱ jiñu vadero̱nu yimuju̱, sa̱tidye tu̱chu tara yiva.” \v 19 Samutacheda ji̱ta nutyityu̱ variy sajomutunchiy tajiñe̱cho̱ju̱yu, sitaja̱doda variy rumuni̱: “¿Ta̱ra ya̱tu̱chu riva, ta̱ra?” \v 20 Jadchiy ji̱ta su̱teda vadero̱nu siva: “Rijechipiya̱ Judíyuveda jiñijyu̱, rirya̱tidye jtay yiva, ya̱tidye ju̱tuni̱ Pávuru ta̱rimyusiy rimyityumimyuju̱, rirya̱tidye jtaja̱nu munatyani̱, samitya̱tate ruutaja̱nuni̱. \v 21 Ne ya̱tuva̱chosiy ruumu, tapi daryaju̱yu vu̱yaju̱y yadaju̱ vaduy rañi ninu̱y sa̱jiju̱. Ne tapi riñi jiyaro̱nu si̱tenu Ju̱denujisiñi̱: Ne nu̱ñe̱jmyi, ne nu̱ña̱jatu, su̱vacha̱da sa̱ra̱ju̱. Diyedemusiy rinturya yimutya̱jada, rirya̱tidye jvay variñi̱.” \v 22 Satu̱chucheda ji̱ta nutyityu̱ siva vadero̱nu, su̱tacheda variy siva: “Ne ya̱tu̱chosiy ti̱devara jiryatiy jityu̱chu rivara.” \s1 Su̱pa̱jada su̱tarumiy nutyityu̱bañi̱ Pávurubay simu japubay, Védisiy jtyati̱bay \p \v 23 Sanatuyada ji̱ta nutyityu̱ variñada su̱tarumiy nusu̱ñuju̱y: “Ya̱numa jdutyataniryi su̱tarujuu, jiryatiy daraju̱y pacha su̱tarujuuriy, rirya̱tidye jiya variy Sesaréyamuju̱, ya̱jdutyatanintyiryi daraju̱ñijyate vu̱yaju̱y su̱tarumintyi, cavañuncha rupivye, daraju̱y pacha su̱tarumintyi, jiryatiy ruvetavaryi. Nupora ta̱sa tuunu jirye̱jiya. \v 24 Jirya̱jdutya danu̱ju̱y cavañuju̱y, nana̱tidye rupityani̱ Pávuru, sañuma vichari̱ tara nta nú̱ta̱sa, sa̱tidye jto̱ samirya simu japu Védisiy jtyati̱.” \v 25-26 Sanu̱yada ji̱ta nutyityu̱bay variy Védisibejyu̱ra catera, saniquejada ramu nu̱rya: “Samiryamu ri̱pa̱ yimura Jaamyi, Japu Védisiy. Ray Cudávuryu Dísiyasiy, ramyu̱chuvay ji. \v 27 Jiñu vanu ri̱pa̱, jiryatiy Judíyuveda ju̱ri̱ni̱. Riñi jvaryu̱chimyani̱ netimyu̱ ne raryi jto̱siy varenu su̱tarujuuta, ramuni̱tiy nu̱cho̱vañuvesiy rirya̱jisiñi̱, jiryatiy radyetya daryaju̱ni̱, ni̱ni̱day Róma mucadi ja̱mi̱cu̱. \v 28 Radyetyaru̱je daryaju̱ nu̱tyura rirya̱tu̱chu Judíyuveda sanijyu̱, ramutiy ri̱tujay Judíyuveda rimyityumimyuju̱ni̱. \v 29 Jasiñi̱ radyetyajay rityu̱chu Judíyuveda sanchiy Pávuru, riñiquejadamu jityu̱chutani̱. Tama̱ sani̱cha tara, nu̱tyuravara rirya̱mununi̱, dantyamu̱y ne ta̱rivara rirya̱ji̱tye nupocu rorivyimuntiñi̱. \v 30 Radyetyajañumatiy rijechipiya̱ Judíyuveda ju̱veda sanijyu̱, varicha̱ra̱ju̱ ri̱pa̱jay variy yimuni̱. Ratyu̱chuma̱ ruuva Judíyuvedantiy, rirya̱tidye jiya variy yimu, rirya̱tidye tu̱chutanuve yiva variñi̱ Pávuru.” Daryani̱ sanu̱yada riva catera saju̱. \p \v 31 Jasiñi̱ vase riñi jtoda su̱tedamuni̱ Pávuru, riyata̱da ji̱ta nupora Antípatrisimyuju̱ni̱. \v 32 Ratarya rundamunuma ritye̱rya̱da su̱tarujuu jiryorimyuju̱ntiy, jiryatiy jiñumututa rupivyedyeryi. Jiryatiy cavañuncha rupivyentyidyeryi, ririryi̱jada jiya̱da Pávuruta varidye. \v 33 Ruuto̱jadanumatiy cavañuncha rupivye Sesaréyamu, riche̱ñuvejada variy catera nu̱charani̱ japu, ruuto̱ta̱da varicha̱ra̱ju̱ simuni̱ Pávuru. \v 34-35 Su̱nu̱myu̱yadanumatiy ramu catera nu̱chara, sitaja̱doda ji̱ta variñi̱ Pávuru: “¿Tesi̱ra ji?” Sadatya̱danumatiy japubay, nu̱tyu ni̱ni̱ sani̱cha Sidísiya mucadimu vichi̱ day, su̱teda variy siva Pávuru: “Rirya̱numatiy jti̱ Judíyuvedantiy, ra̱tuva̱chu rana̱cho̱ rirya̱tiy tu̱chunuvi̱ vijyo̱mujache jiñijyu̱, ra̱tuva̱chuta varintyi ji.” Jadchiy ji̱ta su̱pa̱jada japubaryi su̱tarumiy, rirya̱tidye jnu̱tya ja̱mu rorivyimuni̱, jiryatiy saroriiyada nutyityu̱ Jeródesberya. \c 24 \s1 Pávurubay tu̱choda jiyada ra̱yadaju̱ Védisibetyuunu \p \v 1 Tadajyo rundamusiy ji̱ta siti̱jada caserdótevyeda nutyityu̱, ravicha̱da si̱tya Ananíyasiy. Sisa̱ni̱ ruuti̱jada rimyityumiy variy, riyadaju̱ niquenu jarye jti̱jada varintyi, ravicha̱da si̱tya Térutudu. Japumu ru̱deda variy, rirya̱tidye tu̱chuta variñi̱ Pávuru. \v 2-3 Riñatuyada ji̱tani̱ Pávuru variy, sajo̱ta̱da tu̱chuta̱da Térutudu variñi̱. Su̱teda ji̱ta variy siva japu: “Ramuni̱ nu̱ñi̱chana̱tya ji̱ta diye ji, jiryatiy samirya vichara daryaju̱ ji Védisiy. Ramutiy nu̱vyichasara samirya variy, jiryatiy ji jdutyatityirya vu̱tyevay vicha̱da, jiryatiy yinu̱tya daryaju̱ra. Ramuni̱ nu̱me̱cho̱ jaryi jchana̱vye variy ramusiy, ti̱ta̱ju̱ vicha̱diva. \v 4 Rañuma jarupanta ju̱na̱y ji, ramutiy rayasanta riva ji, samirya ye̱cha risa̱, ya̱tidye tuva̱chu varirya rañiquejadaderi̱ ratiy ra̱nique. \v 5 Nu̱dyi siva jiñu Pávuru jaryi vurya̱rupantara, ni̱ni̱ jatachunumaya̱ ti̱ta̱ju̱ riy Judíyuveda, ti̱ta̱ju̱ mucadiva. Ni̱ni̱day Nasaryé ja̱mi̱mu tuva̱chuvay jiyanti̱. \v 6 Ni̱ni̱ rañi javatyataniryu̱rya Ju̱denu nijyu̱ jachipiya̱jo, ramutiy nu̱ñi ju̱riy rivani̱, ramutiy nu̱ñi tanuvu̱nuru̱y riva jiñiquejadatani̱. \v 7 Su̱nichiy su̱tarumiy nutyityu̱ Dísiyasiy jtyati̱ variy, saso̱vi̱siy ji̱ta vanu̱yadamusiy nu̱dyisa̱siy variñi̱ Pávuru. Su̱tachiy ji̱ta su̱tarumiy nutyityu̱ riñijyu̱ tu̱chutavay: Jirya̱dityanu japumuyu, jasityidye jirya̱tu̱chutani̱ Pávuru. \v 8 Jiiñi̱ ji̱ta raryi jtaja̱nu riva jirya dañi̱, ya̱tidye datyara si̱tenu daryani̱viy nu̱ñique vijyo̱mujache sanijyu̱ra.” \p \v 9 Rijechipiya̱jada Judíyuveda variy sisa̱ Térutudu: “Jo, darya ni̱day nu̱ntyi, darya ni̱day nu̱ntyi, darya ni̱day nu̱ntyi.” \p \v 10 Su̱mutya̱jada ji̱ta Pávuru variy sánduja̱jadanumatiy japubay variy sana̱cho̱: “Ya̱numa nique vijyo̱mujache ji̱ta.” Su̱teda ji̱ta Pávuru variy siva: “Tapi jiitya si̱tenu vichanu̱tyi cadnadu rijyu̱ nijya̱nvay, rajuura vaata sa̱ra̱ju̱, ramuni̱tiy ra̱nique samiryamu vijyo̱mujache diye radye. \v 11 Ya̱ma̱ jtaja̱nu ti̱ day, nu̱tyu vu̱yaju̱y rundamusiy darundaju̱y ranchaju̱, rañi jti̱siy Jerusarí̱mu, rajechipiya̱siy variy sanijyu̱ Ju̱denu jasiy. \v 12 Ne ti̱ diy riva rañiquettatiy ti̱; dantyamu̱y ne ra̱tachu ti̱ ridyiya, dantyamu̱y ne ju̱tye̱ryanijyo vimu, dantyamu̱y ne vicha̱damu. \v 13 Dantyamu̱y ne vana̱y ridyityanura si̱tenu tu̱chuta̱da rañijyu̱. \v 14 Rani̱ ji̱ta ri̱tay diye yiva, darya ni̱day rajechipiya̱ sanijyu̱ ta̱riy nu̱myunatyi̱ Ju̱denu, daryani̱ rajechipiya̱ sanijyu̱, nu̱tyu vadi jachipiya̱jada rajechipiya̱ntiy. Ru̱tay ji̱ta Judíyuveda ranchiy: Va̱ vase riñi siityari̱ra vadi jachipiya̱jada daque, mityani̱ riñi careva̱y varidyerya. Rañi tuva̱chu ramu jiryatiy ti̱ta̱ju̱ nu̱chara darya, ti̱ta̱ju̱ vu̱ñiquejada day, ti̱ta̱ju̱ jiryatiy riñiquejada Ju̱denuju̱ tu̱chuvabedyerya. \v 15 Daryaday rañi tuva̱chu ramuntidye, nu̱tyu jivye Judíyuveda tuva̱chu daryantidye: Ju̱denu ra̱mi̱saniy diibyimusiryi jiryatiy samiy nijya̱nvaryi, nique̱vye jarye. \v 16 Jiryatiy ratyuva̱chu si̱tenu daryaju̱ mi̱sadedamu day, ramutiy ravyicharu̱y samirya vichara. Ne ravyicharu̱y tara, ta̱rivatya ra̱jadani̱ Ju̱denu variy, ta̱rivatya ra̱jada riy nijya̱nvay varintyi, ravyichatya tara ridyiya. \v 17 Diye pariche, rajuura vaatamusiy ri̱tusiy rijyu̱ ratyevarya criquiy, ratatiy ri̱mu̱tyariy jantyuyadavay, jadchintyi ri̱tusiy ri̱chana̱yadamu saju̱ Ju̱denura tara, mitya rache̱ ri̱chana̱yadamuni̱. \v 18 Riti̱tasiñumatirya jiryatiy ri̱tu Ju̱denuju̱ra, Ju̱denu nijyu̱ jachipiya̱jomu, richeryeñuvi̱ Judíyuveda tevay varirye, jiryatiy Ásiya mucadi ja̱nvaryi. Rito̱tanimya̱ rapyu̱cha̱damusidyerya rajyuuchuveda day. Ne ti̱ jna̱y vichasiy nijya̱mi̱ rajuu jasiy, dantyamu̱y ne ti̱ nique̱ variy jasiy. \v 19 Jiryatiy ridyi Judíyuveda riva, tama̱ rivyicha jiyu, riryimya̱tiy tu̱chu jidyiya daryatiy riñique rañijyu̱ dacyu̱. \v 20 Tama̱ tavay jna̱y jiyu, ya̱jtay ruuva rityevay, rirya̱tidye tu̱chu vijyo̱mujachera nu̱tyura ravyicha ridyiya, jiryatiy rañi tu̱chusiy jasiy vijyo̱mujache rimyityumivyara. \v 21 Temusiy taji niquejadamu dyetya ru̱tay rañique jaryi riquebyimu day. Rañiquesiy variy: Tama̱ taji rañi̱cha diye jiyu, jirya̱tiy jtay riva, samiryavidye rani̱cha ra̱tiy tuva̱chu ramu diibyimusiy mi̱sa̱subeda.” \p \v 22 Sani datyanu̱yada japu Védisiberya vadi jachipiya̱jada, sama̱cho̱tadeda variy tarundamuju̱ra. Su̱teda ji̱ta variy ruuva: “Sa̱numatiy jti̱ Dísiyasiy, jiryatiy su̱tarumiy nutyityu̱ni̱, variñi̱ ra̱tu̱chu jiryivara ra̱vidye tanuvu̱nutaniñi̱.” \v 23 Sabayada ji̱tani̱ su̱tarumiy nutyityu̱ su̱nu̱tyi̱ju̱: “Ya̱jnu̱tyani̱ Pávuru. Ne puchusi̱ ya̱bañi̱. Ne ya̱jbay rirya̱jisiy saju̱tyabimiyu, rirya̱tidye jañu̱ya̱ simu, rirya̱tidye jtu tarade saju̱.” \p \v 24 Jadchiy ji̱ta tarundamimyusiy su̱deda japu Védisiy savaturu̱tya, ravicha̱da nani̱tya Dusídya, nada vicha̱da Judíyutoda. Su̱tañuvejada ji̱ta japu variy: “Jirya̱natuñi̱ Pávuru, sa̱tidye tuva̱chutaniy Crístumu tuva̱choda vu̱y.” \v 25 Variy ji̱ta sadatyadoda Pávurura vase vicha̱da, vase jachipiya̱jada jarye sadatyadoda variy: “Tarundamu day sa̱chaniy Ju̱denu tara nta riy taji vichavay; jiryatiy samirya vicharani̱, ni̱ni̱ ji̱tamu̱y sa̱chaniy tara nta day.” Ramusiñi̱tiy su̱nteda japu jaryi variy, su̱teda ji̱ta variy siva: “Ya̱numa jiya diyedemusiy. Ra̱numatiy va̱ta varintyi ji, varityi ra̱natutyanintyi ji.” \v 26 Mitya sajachipiya̱jada variy: “Sa̱ndyetyate sa̱y criquirye, ra̱tiy jmu̱rya̱siy variñi̱.” Ramutiy sanatutyadeda japichiñi̱, sa̱tidye tu̱chu variy sisa̱. \v 27 Daraju̱y vaata sa̱ra̱ju̱ savicha̱da variy jasiy. Jadchiy ji̱ta sajayada japuju̱, Pórsiyu Véstu, Védisiy ju̱bivaju̱. Sani ra̱ryu̱yada Védisiy riyada Judíyuveda, ramutiy satanuvu̱nucheda varidyeñi̱ Pávuru day. \c 25 \s1 Pávurubay tu̱choda Véstubay tuunu \p \v 1 Mumurundamiñumatiy savicha̱da Véstu jivyichajomu, sa̱subeda ji̱ta variy Sesaréyamusiy Jerusarí̱muju̱. \v 2 Jasiñi̱ ji̱ta ruuti̱jada caserdótevyeda nutyityu̱miy simu, Judíyuveda jarye, jiryatiy jaryi datyavadyeryi, rirya̱tidye tu̱chuta variy jasiñi̱ Pávuru. \v 3 Riyasanta̱da ji̱ta variñi̱ japu: “Ya̱jpa̱ni̱ Pávuru Jerusarí̱muju̱.” Riñi jachipiya̱jada ju̱veda sanijyu̱. “Vurya̱jvay saniya̱resiy nú̱ta̱sayu.” \v 4 Su̱mutya̱jada ji̱ta japubay variy: “Ne, nu̱tyu tanuvu̱nusi̱numa sani̱cha Sesaréyamu, radye ra̱jiya radyirya sana̱cho̱ day. \v 5 Risa̱numa jirya̱jmusa day, jiryatiy jaryi datyavay jiryequebyimusiryi. Jasiñi̱ jirya̱tu̱chunuve vijyo̱mujache sanchiy Pávuru, si̱tenuviy savichaniy tara nta jirye.” \p \v 6 Jadchiy ji̱ta, savichanu̱yadanumatiy japu tarundamu ruusa̱, su̱musa̱da ji̱ta Sesaréyamuju̱ variy. Rata̱rimyusiy ji̱ta sama̱sanuvejada japu cadnadu ma̱sajoncha, su̱pa̱jada variy jadchiy sana̱cho̱ Pávuru. \v 7 Jasiñumatiy savicha̱da Pávuru, rityuudiyada Judíyuveda variñi̱, jiryatiy ru̱musa̱da Jerusarí̱musiy. Jasiy rityu̱choda variy va̱cha sanchiy, ne vase rityu̱choda sanchiy variñu̱ndye. \v 8 Saniquejada ji̱ta Pávuru variy jiyadaju̱ day: “Tama̱ rañi̱chadeda tarara riñiquejada Judíyuveda, dantyamu̱y ne Ju̱denu nijyu̱ jachipiya̱jo ravyichadeda tara, dantyamu̱y ne Róma ja̱nvay ja̱mu nutyityu̱ ravyichadeda nta tara.” \v 9 Sani ra̱ryu̱yada Véstu riyada Judíyuveda, sitaja̱doda variñi̱ Pávuru: “¿Va̱ ji, yasumiryu̱vidye, Jerusarí̱muju̱? jasityi ya̱niquenuve vijyo̱mujache ratyuunura, ra̱jtay variy yiva, chi̱ra ra̱ramirya jiñiquejada, chi̱.” \v 10 Su̱mutya̱jada ji̱ta Pávuru variñi̱: “Tama̱ taji rañi̱cha jiyu satuunu cadnadunu̱day, tama̱, jiryatiy sabay ja̱mu nutyityu̱ jiyu day ji; jiyunuma rirya̱jtay riva darya, ratiy ru̱taryu̱y riva day. Tama̱ jiñi datyi̱sa samiñu̱day, tama̱. Tama̱ rañi̱chadeda tara riy Judíyuveda, tama̱. \v 11 Ju̱vi̱ dyetya ridyi riva, ramutiy rirya̱tanuvu̱nu diiyada sa̱ra̱ju̱ ray, ne rañi suvu̱rya ru̱veda. Va̱ si̱tenu rani̱cha rityu̱chuta̱da cay, nu̱tyichitya ti̱ ra̱sa̱y mitya ray, rirya̱tanuvu̱nujay mitya ray. Ratyu̱churu̱y vijyo̱mujache, Róma ja̱nvay ja̱mu nutyityu̱ tuunu.” \v 12 Satu̱chumu̱yadanumatiy japu Véstu datyavayjsa̱, su̱mutya̱jada ji̱ta variñi̱ Pávuru: “Jiyaru̱tyi ja̱mu nutyityu̱mu, simu ni̱day ya̱jiya.” \s1 Pávurubay ra̱jti̱ nutyityu̱ Acrípabay tuunu \p \v 13 Jadchiy ji̱ta, rajuu rundamimyusiy siti̱jada nutyityu̱ Acrípa Berenísejyu̱tya, Sesaréyamuju̱, nana̱tidye mu̱chuvañuve variñi̱ Véstu jasiy. \v 14 Jasiy nanuvicha̱da rajuu rundamicha̱ra̱ju̱. Satu̱choda ji̱ta Véstu jasiy nadiva sanchiy Pávuru: “Jiyuni̱ ti̱qui vanu jiryatiy Védisiy tochichiy tanuvu̱nusi̱ni̱. \v 15 Rayasiñumatiy Jerusarí̱mu, rityu̱chusiy caserdótevyeda nutyityu̱miy variy riva, Judíyuveda rimyityumiy jarye tu̱chusiy sanchiy Pávuru. Riyasantasiy variy Pávuruva ray: Ya̱tanuvu̱nu diiyada sa̱ra̱ju̱ni̱. \v 16 Ri̱mutya̱jasiy variryi: Ne raju̱tya̱da riy Róma ja̱nvay darya day, rirya̱sa̱je mityani̱, netimyu̱ ne rirya̱tu̱chosiy satu̱chutavay vijyo̱mujache jiñijyu̱ didye, ni̱day ra̱nique jiyadaju̱ day jiryatiy rityu̱chutani̱. \v 17 Ramuni̱tiy, riintye̱ryanichiñumatiy Judíyuveda jiyuyu, rata̱rimyusiy ramya̱sasiy jasiy cadnadu ma̱sajoncha, rañatuchiy variñi̱ jiñu vanu. \v 18 Rityu̱chusiy vijyo̱mujache Judíyuvedara, tama̱ ju̱veda rani̱cha day, daryani̱ rijechipiya̱tanichirye. \v 19 Rani̱day jirya rityu̱chu sadiyada jache, jiryatiy sadatya Ju̱denu jtedamura. Riñi jtay sadiimya̱ Jesús, Pávuru ji̱ta jtay variy: Jnu̱ñu dañi̱. \v 20 Dantyamu̱y ne radyetya darya, nu̱tyura vuryi̱dutyara va̱cha niquejada, ramutiy ritaja̱nuni̱ Pávuru: ¿Yasumiryu̱vidye Jerusarí̱muju̱? jasityi ya̱niquenuve vijyo̱mujache, jasityi rirya̱jtay variy yiva chi̱ra ra̱ramirya jiñiquejada. \v 21 Sayasanta ji̱ta Pávuru varirye: Ya̱bay tarunda sa̱ra̱ju̱ ray, ra̱tidye tu̱chu ji̱ta vijyo̱mujache variy satuunu Róma ja̱nvay ja̱mu nutyityu̱. Rabemya̱ variy ruumura su̱nu̱tyasa̱da, ri̱pa̱jada sa̱ra̱ju̱, varityi ra̱jpa̱ simu ja̱mu nutyityu̱ni̱.” \v 22 Su̱teda ji̱ta Acrípa variy siva Véstu: “¡Nu̱tyichitya ratyuva̱chuta̱date dañi̱cu̱!” Su̱teda ji̱ta Véstu siva: “Ta̱rimyusiñuma, ya̱tuva̱chuti̱ni̱.” \p \v 23 Ratarya rundamu siti̱jada Acrípa Berenísejyu̱tya. Naditi̱jada ji̱ta samiy jdutyasanu̱y, vatajuu ruuti̱jada su̱tarumiy nutyityu̱vedata, vicha̱da nutyityu̱ta jarye. Darya ni̱day rijeyada ti̱ta̱ju̱ ravimu tu̱chujo. Véstu jtedamu riryitya̱jadani̱ Pávuru variy. \v 24 Su̱teda ji̱ta japu variy: “Diye ji̱ta, Ja̱mu Nutyityu̱ Acrípa, jiryejerye nutyityu̱veda, jirya̱jti̱ ti̱ta̱ju̱musiy rimu; jiyuni̱ ji̱ta jirya̱diy siva jiñu vanu, sivani̱ riyasanta Judíyuveda ray, jiryatiy Jerusarí̱mu vichavaryi, jiyu vichavay jarye. Riyaro̱vatyaja̱ diye sa̱ra̱ju̱ni̱: Ne saryi jnu̱y ju̱na̱ñu̱day. \v 25 Tama̱ rañi jnu̱y su̱vay ti̱, ta̱rivara rirya̱tanuvu̱nu mitya diiyada sa̱ra̱ju̱ni̱. Tapi ramu sava̱ta jidyirya darya ja̱mu nutyityu̱mu jiya̱da day, ramuni̱tiy rañi jachipiya̱ jpa̱jadaju̱ni̱. \v 26 Netara jna̱y vase niquejada rimu day, ramutimyu̱ ne ra̱nu̱y nutyityu̱ju̱ra. Ramuni̱tiy riti̱ta jiryetyuva̱chuta̱daju̱ni̱, ya̱tidye tuva̱chu jiirya, Ja̱mu Nutyityu̱ Acrípa. Temusiy jiryitaja̱dodamusiy saryityu̱chu tara, ra̱tidye nu̱y variy ja̱mu nutyityu̱ju̱ra. \v 27 Tama̱ samirya rani̱cha rajyu̱, tanuvu̱nusi̱ jpa̱jada simu ja̱mu nutyityu̱, tama̱ tara jna̱y rañi̱cha catera nu̱chara jpa̱sara sisa̱, jasityi ra̱tu̱chu catera nu̱chara, nu̱tyuramu rityanuvu̱nuti jasiñi̱.” \c 26 \s1 Pávurubay tu̱choda vijyo̱mujache nutyityu̱ Acrípabay tuunu \p \v 1-3 Su̱teda ji̱ta nutyityu̱ Acrípa siva Pávuru: “Rañi sa̱mya̱ vijyo̱mujache tu̱chodaju̱ ji.” Su̱mu̱ya̱jada ji̱ta Pávuru variy sana̱cho̱, satu̱choda ji̱ta variy vijyo̱mujache: “Rañi jchana̱tyara, ra̱tidye nique vijyo̱mujache diye jityuunu, ra̱tidye tu̱chu variy yivara Judíyuveda tu̱chuta̱da, tapi jiitya datyara rivyicha̱da dacyu̱, jidyetyi̱satyantirya ta̱ranchiy riñiquettayu. Ramutiy rayasanta riva ji, ya̱tidye tuva̱chu samiryamu rañe̱cho̱. \s1 Nu̱tyu savicha̱da Pávurubay jityi̱tuyadajisiy \p \v 4 Ridyetyi̱satya Judíyuvedanu̱day, nu̱tyura ravyichanu̱yada vadero̱nu vicha̱damuju̱ ruusa̱ ratyevay, Jerusarí̱mu. \v 5 Rityi tu̱churu̱y vijyo̱mujachera, varityi riryityu̱chu dyetyara daryatiy ridyetyanu̱yada ta̱riy raynchiy, nu̱tyu rañi rañi̱cha Varyisévu. Tapi Varyisévu vitya ray, ramutiy ratyuva̱chu ramu jaryinra niquejada, Vuryi̱ndenu datyadoda. \v 6 Diye tu̱chutasi̱ jiyu ray, jiryatiy rityu̱chuta daryaju̱ ray, jiryatiy ratyuva̱chu daryaju̱ ramu Ju̱denu niquejada, jiryatiy saniquenu̱yada ta̱riy vu̱myunatyi̱ra. \v 7 Richiityari̱ ratyevañi̱ Ju̱denu, jiryatiy rivyicha̱da ratyevajyuu, vu̱yaju̱y danu̱ju̱y rinchaju̱. Ru̱mu̱tyasara jna̱ryani̱ Ju̱denu, nupora jarye, jiryatiy rityuva̱choda daryaju̱ra, daryatiy saniquenu̱yada ta̱riy vu̱myunatyi̱ra. Daryaday rañi tuva̱chu ramu darya niquejadantiy, rivani̱tiy rityu̱chuta Judíyuveda ray, Ja̱mu Nutyityu̱. \v 8 ¿Nu̱tyuramumu̱y ne jiryetyuva̱churu̱y ramu sami̱sadeda Ju̱denu diibyimusiy, nu̱tyuramu? \s1 Nu̱tyu Pávurubay jarupantanu̱yada ta̱riryi Jesúsmu tuva̱chuvabe \p \v 9 Rani̱ si̱tenu, daryani̱ rajechipiya̱nu̱yada ta̱riy sanijyu̱ Jesús, radye raryichadeda rajuura sayaro̱ju̱, jiryatiy Nasaryému vichi̱ni̱. \v 10 Daryani̱ ravyichaniñu̱yadantiryi Jesúsmu tuva̱chuvantyi Jerusarí̱mu, jiryatiy ri̱tyenu̱yada nupocu rorivyimu riy, caserdótevyeda nutyityu̱miy jtedamu. Ru̱vañu̱yadantiñi̱ Jesúsmu tuva̱chu̱ varintyi, rajerye va̱tanu̱yada varintyirya: Dañuma sa̱diiy jasiy. \v 11 Ray tanuvu̱nunumaya̱ japichiy ju̱tye̱ryanijyo vimusiryi, rañi niquetaniryu̱yada variy sayaro̱ju̱ Jesús riy. Rañique̱yadamu rachiityanumaya̱nu̱yada riy, raruva̱ ja̱nvay vicha̱da sa̱ra̱ju̱. \s1 Pávurubay jatyiyada tu̱chodara jityi̱tuyadantiy Jesús siityari̱nuju̱ \p \v 12 Ramuni̱tiy rayanu̱yada caserdótevyeda nutyityu̱miy jtedamu, Damáscumuju̱, ri̱toda varirya catera nu̱chara, ratatidye ra̱ju̱riryi Jesúsmu tuva̱chuvay. \v 13 Vase jiñi̱ta radyiryi̱jada riva no̱no̱, Ja̱mu Nutyityu̱, jarichuniy, jaryi vanda ramusiy jiñi̱dara. Rani̱day danu̱tyadeda ti̱ta̱ju̱ variy ri̱ro̱, risa̱ vichavay ju̱ro̱ jarye. \v 14 Nu̱ñi̱patyeya̱jada variy ramusiy, variy ratyuva̱chodara ti̱ niquejada rañiquejadamu, jiryatiy Ebrévu ravichanu̱yada ri̱tya rañiquejada. Ratyuva̱choda ji̱tara saniquejada: Sávuru, Sávuru, ¿ta̱rivara yarupanta ray, ta̱riva? Jiidye jivyatajo̱nutanidye ji, nu̱tyu voca vatajo̱nutaniy daryantiyu, sansiñumatiy yibivaju̱ ri̱dcha jiivu̱se mo̱nusara, jiryatiy si̱chityi saja̱mi̱ yipa̱jadamu satuditya̱sa. \v 15 Ri̱teda ji̱ta variy: ¿Chi̱ra jiñi̱cha, Nutyityu̱, chi̱? Su̱teda ji̱ta variy riva: Rañi rañi̱cha Jesús, nu̱tyu rañi jiñi̱ jarupantanu̱y. \v 16 Ya̱nubesumiy, ya̱rupichiy ji̱ta. Ramuni̱tiy ra̱dityanutaniy jiirye, ya̱tidye jvaañumaya̱ rajyu̱. Ye̱jiriryi̱ tu̱choda vijyo̱mujachera jiryatiy jidyi diyede riva, ya̱day jatyi diyada rivantiy ra̱numatiy mu̱ti̱ yimuntiy. \v 17-18 Ray ra̱jantyuy ra̱jisiy yiva, jiryatiy ru̱varyu̱y daryaju̱ jityevay Judíyuveda ji. Ra̱jantyuy jivyejyuujisiy yivantiy, jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi, tapi diye ra̱jpa̱ ruumu ji, ya̱tidye muttanuvera riñi̱siy, rirya̱tidye janumitye ra̱jisiy nupocudi, vandana̱cho̱ju̱; rirya̱tidye janumitye ra̱jisiy Satanásiy vuudoda, Ju̱denumuju̱. Variñi̱ saryi ma̱cho̱taniy Ju̱denu mityara rijyuuchuveda, sa̱sa̱y riyaru̱rya yisa̱ vicha̱daju̱, jiryatiy sajaryetavadyeryi jiryatiy rityuva̱chu simu day. \s1 Pávurubay tuva̱choda ramu jarichumusiy datyadoda \p \v 19 Jadchiy ji̱ta, Ja̱mu Nutyityu̱ Acrípa, rachiityari̱jada varirya sadatyadoda, jarichumusiryá. \v 20 Munatya raya̱da Damáscumuju̱, jadchiy ji̱ta raya̱da Jerusarí̱muju̱ntiy, ti̱ta̱ju̱ Judéya mucadivaju̱. Jadchintyi raya̱da ruumuju̱ jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi. Ti̱ta̱ju̱ rijyu̱ rañique vijyo̱mujache: Jirya̱paru̱y riva taji jachipiya̱jada, jirya̱jachipiya̱ ji̱ta variy sanijyu̱ Ju̱denu, daryaday jirye̱chaniy varintyirya. \v 21 Rañiquejadamu vijyo̱mujachera jirya, variñi̱ rureda Judíyuveda ravimu Ju̱denu nijyu̱ jachipiya̱jo ray, riñi jvaryu̱yadanuma variy jasirye. \v 22 Ju̱denu jmu̱tya̱damuju̱, rañi datyadoda diye sa̱ra̱ju̱ ti̱ta̱ju̱ riy jantyuyadavay, taratavay jarye. Daryaday rañi tu̱chuntiy, nu̱tyu rityu̱chunu̱yada Ju̱denuju̱ tu̱chuvabentyirya, Muyusésibe jarye. \v 23 Riñi tu̱chunu̱yada ta̱riy: Ni̱ni̱ ji̱ta Mesíya jiryatiy vuryi̱tay Ju̱denu jaryeti̱ni̱, sa̱paru̱tyasara va̱cha vichadedivayu, sadiiyadivasiy ye̱cha jiyanti̱ diibyimusiy mi̱si̱, rata sa̱dityanura vanda variy rijyu̱ Judíyuveda, tavantyi jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi.” \s1 Pávurubay siityari̱taniryu̱yadani̱ Acrípabay Ju̱denujsa̱ju̱ \p \v 24 Saniquejadanumatiy Pávurura vijyo̱mujache niquejada, saniquejada ji̱ta japu Véstu variy jaryimyu: “¿Yatavyi, Pávuru? Ra̱tatyaniñuma jidyetya̱da ji.” \v 25 Su̱mutya̱jada ji̱ta Pávuru variñi̱: “Tama̱ rañi jatay, tama̱, Jaamyi Véstu. Rañique si̱tenumuju̱ra rañiquejada. \v 26 Ni̱ni̱ ji̱ta nutyityu̱ Acrípa datya darya, ramutiy ratyu̱chu ra̱ni̱sa̱damu vijyo̱mujache sadiyara. Rani̱ ri̱tay sadatyanu̱yada nutyityu̱ si̱tenu daryaday, ¿va̱ tajiñe̱cho̱ju̱ jvaachara raryichava̱ daque?” \v 27 Su̱teda ji̱ta variy siva Acrípa: “¿Jityuva̱chuvidye ruumu Ju̱denuju̱ tu̱chuvabedye? ¡Ray datya jityuva̱chu ruumu!” \v 28 Su̱teda ji̱ta nutyityu̱ Acrípa siva Pávuru: “¿Taraqui niquejadademusiy jichiityari̱taniryu̱y Crístu ray?” \v 29 Su̱teda Pávuru variy: “Ju̱denu datya nu̱tyura raryi va̱ta jiijyu̱, ya̱tidye tuva̱chu simu, nu̱tyu ratyi tuva̱chusara simuntidye. Nu̱tyichitya jityuva̱choda taraqui niquejadamusicyu̱, daryantya rajuura niquejadamusiy, varityi jíryivyicha̱siy nu̱tyu ray, ne ji̱ta cadyidyaju̱u̱ta puchusi̱. Ne vinu ji, ti̱ta̱ju̱ nijya̱nvay jarye jiryatiy rityuva̱chu diye rañe̱cho̱, ¡nu̱tyichitya jiryetyuva̱chodate simu Ju̱denu varintyidyecyu̱!” \p \v 30 Jadchiy ji̱ta sanubeseda Acrípa, Véstu jarye, Berenísejyu̱y jarye, ti̱ta̱ju̱ sisa̱ vichavay jiryatiy rimya̱sa̱da satuunu. \v 31 Riya̱danumatiy tu̱chujomusiy tajidyejyu̱, riñiquejada nu̱ñi riy variy jasiy: “Tama̱ sani̱cha jiñu vanu tara, nu̱tyuramura riñi jtay ya̱tanuvu̱nu diiyada sa̱ra̱ju̱ni̱, nu̱tyuramu; dantyamu̱y ne nupocu rorivyimu sa̱cha puchusi̱ cadyidyaju̱u̱ta.” \v 32 Su̱teda ji̱ta Acrípa variy siva Véstu: “Vu̱ryimya̱ jmu̱ryani̱ jiñu vanu, netimyu̱ ne saryi jiyasanta tu̱choda vijyo̱mujache satuunu ja̱mu nutyityu̱ daryaju̱.” \c 27 \s1 Su̱pa̱jadani̱ Pávurubay Rómamuju̱ \p \v 1 Ridyetya̱dama̱ varidye nu̱ña̱numa jiya Itádiya mucadimuju̱cu̱, riche̱yada ji̱ta variñi̱ Pávuru tanuvu̱nusi̱, jadchintyi ratarya tanuvu̱nusavantyi su̱tarumiy nutyityu̱ jpa̱jadamu, ru̱nu̱tyi̱savajyu̱. Ravicha̱da si̱tya Júdyu, ja̱mu nutyityu̱ su̱tarumiy tenu daryaju̱ni̱. \v 2 Nu̱ñi̱musa̱da ravimu, Aduramyítyu ja̱mi̱ cartyequii jiryatiy riichomusiy rupiryara. Tapi rasipyataryu̱yadanuma Ásiya mucadi jido vicha̱damuju̱ varidye. Jasiñi̱tiy nu̱dyeya, saya̱da variy nu̱dyisa̱ Aristyárucuntiy, Tesadónica ja̱mi̱, Masedóniya mucadimusi̱. \v 3 Ratarya rundamu nu̱dyitanuvejada Sitú̱mu. Jasiñi̱ ji̱ta sadiyada Júdyu samirya siva Pávuru. Saparu̱yada jiya̱da variy jijyu̱tyabivedamuju̱, sa̱tidye jmutya̱ variy ruumusirya jivya̱tara. \v 4 Nu̱chipyatedanumatiy jadchiy, nu̱dyeya̱da variy Chípyirye ra̱tyuu nutyityudamyuju̱, riichojisiy. \v 5 Nu̱ryamityedanumatirya Sidísiya ja̱mu na̱va, Pa̱jídiya ja̱mu na̱va jarye, nu̱dyito̱jada ji̱ta variy Myíramu, jiryatiy Dísiya mucadimura. \v 6 Jasiñi̱ sadiyada su̱tarumiy nutyityu̱ riva cartyequiintiy, ravicha̱da Adejántriya ja̱mi̱ cartye, rayaru̱ñuma variy Itádiya mucadimuju̱. Jasiy su̱musadeda ravimu nu̱y. \v 7 Jadchiy nu̱dyeya̱da rajuu runda sa̱ra̱ju̱, tapidera nu̱dyeya̱da. Nu̱pyaru̱tya̱damunuma rito̱jada Cunídusa̱ra̱. Jadchiy ji̱ta riicho daryaju̱ vicha̱da ri̱dcho̱ju̱, ramutiy nu̱ryamityeryi̱jada Sarumú̱ vataqui jchaju̱, Créta ra̱tyuu jidoju̱. \v 8 Jiryatiy nu̱dyeya̱da variy rajidodera, nu̱pyaru̱tya̱danube yito̱jada ramu, jiryatiy ru̱teda Samirya Musajora. Ne ripya ravicha̱da Dásiya variy jadchiñu̱day. \p \v 9-10 Jiryatiy nu̱ryicheyada jaryi jiryupijyomu, samirya nu̱ryi ma̱cho̱jada ja̱mu nijya̱jisiy jasiy. Ja̱mu nijya̱mu ra̱cha jaryi riicho, ri̱ye̱rya jarye, ne vana̱y rupichara ra̱chanu̱day. Su̱teda ji̱ta Pávuru variy: “Radyetya diye, rupiyadamu ra̱cha jaryi suvu̱chara. Temusiy ra̱jarapu̱chara jvaadyi. Ne vinu ra ra̱jarapu̱y, cartye jarye, nijya̱mi̱ jarye ra̱caray.” \v 11 Ne satuva̱churu̱yada su̱tarumiy nutyityu̱ jaryi simu Pávuru, satuva̱choda ji̱ta variy simu cartyejisiy jnu̱ñu, cartye ja̱mi̱mu jarye. \v 12 Jiryatiy ru̱teda Samirya Musajora, ne samirya ravicha̱da ja̱mu nijya̱ ramityadeda jasiy, ramutiy rijechuta̱da rupivye tevay variy jadchiy, rijechuta̱da Vení̱simyuju̱ variy, jasityi rirya̱ramityanirya nijya̱ day. Vení̱siy ravicha̱da Créta ra̱tyuu musajo, jasityi riti̱nu̱yada nijya̱ riicho rayadasiy, jasidye riti̱ ratarya riichontiy, rajimucho̱ju̱. \s1 Ja̱mu riicho ju̱redara cartye ja̱mu na̱vamu \p \v 13 Rajo̱ta̱da ji̱ta riichodera tapi variy, ravita̱sasiy, rijechipiya̱jada jto̱jada rata ramu Vení̱siy, riya̱da variy rajidodera rara̱tyuu. \v 14 Taraquideju̱ rita̱da ja̱mu riicho ri̱dcho̱ju̱, rara̱tyuu na̱cho̱siy. Ravicha̱da ri̱tya riicho, Evuráquido. \v 15 Ráni̱tiy riicho ju̱redara cartye, ramutimyu̱ ne rarupiryu̱yada variñu̱day. Paricheñuma nu̱ña̱numityeda yibivaju̱, rapu̱ryi̱jada riicho varirya cartye tajiñe̱cho̱ju̱. \v 16 Nu̱vyicha̱danumatiy rayadasiy rara̱tyuudera, ravicha̱da ri̱tya Cávuda, varicha̱ra̱ju̱ nu̱tyiiyadara cartyesiiy ravimuju̱ cartyequii, paru̱cha̱rimyusiy nu̱tyiiyadara. \v 17 Riryeyada ji̱ta cavuju̱u̱ta varirya cartyequii, rañuma jotay ravisiirye. Tapitya richuvu̱ñu̱yada daryaju̱, rañuma jatya riicho varu̱nubeju̱ra cartyequii, ravichanu̱yada varu̱ daryaju̱ jasiy, ru̱musadeda varirya rarupitya̱ sujaquii, rañuma rupityaniy riicho ju̱na̱y variryi, mityanuma rasiityadeda riicho varidyerya cartyequii day. \v 18 Rariryi̱jada ju̱reda riichora cartyequii, ratarya rundamu rijyo̱ta̱da jatyatiyada cartyequiivimusirya jvaadyi. \v 19 Rurundamu rijetyatiyada marinérumiy jijyomututara ravimu vichara; rijetyatiyada ja̱a̱mura. \v 20 Rajuu runda sa̱ra̱ju̱ ne sadityadoda jiñi̱yu, jdarichiy jarye ne dityadodayu, rariryi̱jada variy riicho dayu. Rijechipiya̱jada variy: “Ne vurya̱jnu̱ñu̱day.” \p \v 21 Rajuu runda sa̱ra̱ju̱ ne riibyeda variy. Sanubeseda ji̱ta Pávuru variy riquebyimusiy, su̱teda variy ruuva: “Rajyu̱tyabimiy, jiryetyi tuva̱chuti rañiquejadamu, ne vu̱chipyateda variy Créta ra̱tyuumusiy. Ne vu̱ryicha diye tara nta, ramutiy vu̱cyaremu̱rya vu̱berya. \v 22 Ray ra̱datyanu diye jirye. Jirya̱vanu̱tyayu, ti̱numa raryi caray vuryisa̱siy. Vinu cartyequii ra̱caray. \v 23 Nupora saradesiy Ju̱denu jpa̱nu ratyuunu. Su̱pa̱ Ri̱ndenuni̱ jiryatiy rivaachara sisa̱. \v 24 Su̱tesiy jasiy riva: ¡Ne ya̱suvu̱y, Pávuru! Ya̱day jto̱ simu ja̱mu nutyityu̱. Ya̱jnu̱y yitedamuju̱ ji, ne sa̱caretaniy Ju̱denu riy yisa̱ vichavay. \v 25 Ramutiy jirya̱vanu̱tyayu, radyetya daryaju̱, daryaday ra̱chantiy, jiryatiy su̱tesiy Ju̱denu darya riva. \v 26 Temusiy vurya̱ dyetya tutañuve tara ra̱tyuuncha.” \p \v 27 Ruuto̱tadedama̱ daraju̱y simyanu variy jasiy riichoniy, mityanuma rajatyanumaya̱jada riicho variy jasiy ja̱mu na̱vava nu̱y, ravicha̱da ri̱tya ja̱mu na̱va Átriya. Nuporata̱sa ntanuma ridyetya̱da marinérumiy: “¡Vu̱tyuudiñumara tara mucadi!” \v 28 Rijetya̱da ji̱ta varirya nicha̱rijya̱ saranúju̱u̱, daraju̱y vu̱yaju̱y ju̱richara varirya. Rumu rijetya rayadaju̱ntirya, vu̱yaju̱y ju̱richara tadajyo ju̱richara ranchaju̱. \v 29 Richuvu̱yadamu jijetya̱dara daryaju̱yu rattatya̱, cartyequii qui̱nimusiy. “¡Vurya̱numa tutañuve ravichu̱ncha!” Ru̱teda ji̱ta variy jasiy: “¡Rañumatiy jasacha vani̱racu̱!” \p \v 30 Riberyu̱yadamu, yimusadeda marinérumirya cartyesiiy, cartyequii vimusiy, riquivu̱yadamu jiñi jteda ya̱jatyara rattatya̱ ru̱no̱musintyi. \v 31 Su̱teda ji̱ta Pávuru variy siva Júdyu, su̱tarumivya jarye: “Netimyu̱ ne rirya̱ma̱cho̱ marinérumiy ravimu cartyequii, ne jirya̱ramitya variy.” \v 32 Rirye̱cha̱da ji̱ta su̱tarumiy varirya cavuju̱u̱, jiryatiy ripyuchoda ratara cartyesiiy riñuma bay marinérumiy ravimu variy, rapupa̱cheda cartyesiiy variy. \p \v 33 Rintuyada nijya̱nvay varirya ra̱sacha̱da, su̱teda ji̱ta Pávuru variy ruuva: “¡Jirye̱ntya jmyi tara! Daraju̱y simyanunuma jiryevyicha mitya, ne jiryi̱myi tara. \v 34 Ramutiy rayasanta jirye, jirya̱tidye jmyi taradera, jirya̱tidye ramitya variy, ne ti̱ ra̱caray daryaju̱ jiryetyenu, dantyamu̱y ne vinu jiryi̱nojasitye ra̱caray.” \v 35 Saniquejadanumatiy Pávuru darya, sireda ji̱ta varirya pa̱, si̱chana̱tya̱da variñi̱ Ju̱denu, ti̱ta̱ju̱ ridyiya. Sapata̱da varirya pa̱, sajo̱ta̱da jibyeda varintyirya. \v 36 Riimyiryu̱yada ji̱ta tavay variy ranchintyidye, riibyeda ji̱ta variy. \v 37 Ti̱ta̱ju̱musiy nu̱vyicha̱da rupivyejyuu cartyevimu daraju̱y pacha, daraju̱ñijyate vu̱yaju̱y ranchaju̱, ti̱quinijyate ranchaju̱ tamityantiy. \v 38 Rito̱jadanumatiy jibyeda ruuva, rijetya̱da varirya jaruusichuy ja̱a̱mu, rañuma jidye cartyequiivimu. \s1 Rajayada cartyequii \p \v 39 Ra̱sacha̱da ji̱ta, ne ridyetyaru̱yada ta̱ra mucadi rani̱cha jiryacu̱. Jasiy ravicha̱da ti̱cha̱ vatajo, riñi tutaniryu̱yada jasirya cartye. \v 40 Rijyu̱cheda ji̱tara rattatya̱ jasiy, rityocheda variy ja̱a̱mura. Rivyita̱da ji̱ta varirya ratimyu̱ rirya̱tidye ta̱ta variy ratantiy. Riryesubeda ji̱ta varintyirya rarupitya̱ sujaquiintiy, rirya̱tidye jiya variy ti̱cha̱nchaju̱ntiy. \v 41 Ruuto̱jada ramu raruyuvaya̱ra, ruuto̱jada variy rancha ti̱cha̱ntiy. Rajañuvejada ru̱no̱ ti̱cha̱nube, raruvaayada raqui̱ni variy ri̱ye̱ryamusiy. \v 42 Su̱tarumiy rañi jvaryu̱yada variryi tanuvu̱nusavay, ti̱numa raryi ramitya nu̱dedamusiy. \v 43 Sara̱ryu̱yada ji̱ta Júdyu variy saya̱da Pávuru, ramuni̱tiy su̱bayada varirya ru̱vacha̱da. Su̱teda ji̱ta Júdyu variy riñijyu̱: “Jirya̱ju̱u̱y munatya ja̱a̱mu, ni̱tiy datyara nu̱deda, jirya̱tidye jasumiy variy siinumuju̱. \v 44 Ru̱sijyu̱numa rirye̱jiya tavadye, dañuma jiirancha, ti̱ni̱ dyetya ra̱jiya cartye terancha day.” Ramuni̱tiy ruuto̱jada ti̱ta̱ju̱ samirya siinumu. \c 28 \s1 Pávurubay vicha̱da Máruta ra̱tyuumu \p \v 1 Nu̱ryamitya̱danumatiy ti̱ta̱ju̱, rityu̱choda ji̱ta variy nu̱dyiva: “Rani̱day rara̱tyuu jtya, Máruta.” \v 2 Ridyiryejada samirya jasiy vichavay nu̱y, richejada varirya jiiday, riñatuyada ji̱ta variy jiidatyuunuju̱ nu̱y, tapi ru̱boda daryaju̱ variy, ramuni̱tiy nu̱chudoveda variy. \v 3 Sa̱tojada ji̱ta Pávuru varirya jiicadajuu, sajatya̱da variy jiidamyura. Jasiñi̱ savicha̱da codiy raca̱mu, sasipyateda codiy variy vaniquimusiy, sasu̱yada variy sajomutunube Pávuru. \v 4 Ru̱nu̱yada ji̱ta jasiy vichavay, saso̱taya̱jada codiy ridyiya sajomutunchiy, rijechipiya̱jada nu̱ñi riy variy: “Jvi̱ dyetya jiñu vanu, ramuni̱tiy savichaniy codiy riva tarani̱. Sani ramitya̱dama̱ra diiyada ja̱a̱musintyi, ramuni̱tiy ravichaniy tara rivani̱, nu̱tyichiy sa̱charu̱y variy samirya ramusiy.” \v 5 Samuchutya̱da variy jiidamyuju̱ni̱ codiy, ne ranuvaday codiy su̱jyo̱ tarade saju̱, mitya. \v 6 Mitya ru̱nu̱yada variy jasiy sana̱cho̱, ne raporyu̱yada saju̱, ru̱teda variy: “Mityamusiy sa̱diiy.” Ta̱ripyu riñi nutuyada variñi̱, ru̱nu̱yada: “Tama̱ ranuvadaryu̱y saju̱, tama̱,” tajiñuma rijechipiya̱jada varintyi: “¡Ju̱denu dyetyate!” \p \v 7 Jasiñi̱ ji̱ta ravicha̱da japu mucadi, ravicha̱da si̱tya mucadi ja̱mi̱ Púbiryu. Ni̱ni̱ diryejada samirya jasiy nu̱y, su̱mutya̱jada jiryorimyu mumurundamicha̱ra̱ju̱ jasiy nu̱y. \v 8 Variy savicha̱da saja̱y ju̱va̱jni̱ ma̱jevyimu, saduyani̱ risa̱ju̱ni̱. Su̱nu̱yada ji̱ta Pávuru variñi̱, satu̱choda variy sisa̱ Ju̱denu satuunu, sabayada ji̱ta jijyomutu variy rivasiy sancha, sami̱sadeda variñi̱. \v 9 Jadchiy ji̱ta rara̱tyuu ja̱nvay jniñu̱yada simu Pávuru, jiryatiy jdiva̱jnuvadyeryi, sami̱saniñu̱yada variy jasiryi. \v 10 Variy riche̱yada tara mitya nu̱y, rito̱jadanumatiy nu̱dyeya̱da runda jadchintyi, ru̱musadeda ti̱ta̱ju̱ tara nu̱ñi̱myi̱saraju̱, ratiy nu̱vya̱ta̱da. \s1 Pávurubay jto̱jada Rómamu \p \v 11 Mu̱nvay jarimyuni̱musiy nu̱dyeya̱da jadchintyi, tajnu cartyequii vimunuma day. Rani vicha̱da cartyequii, jiryatiy raramityadedara nijya̱ rara̱tyuumu, jiryatiy ravicha̱da cartye Adejántriyamu vichara. Savicha̱da paruna̱siy taryi̱ jantyasi̱ ru̱no̱mu variy, ravicha̱da nani̱tya Castúru, Pódusiy sataryi̱ jtya. \v 12 Nu̱dyitari̱jada Siracúsamu, nu̱ryicheryi̱jada mumurundamiy jasiy. \v 13 Jadchiy ji̱ta, nu̱dyeya̱da variy rajido ja̱mu na̱va, jadchiy ji̱ta nu̱dyito̱jada Réjyumuntiy. Ratarya rundamu rajo̱ta̱da riicho ru̱schiy, nu̱dyito̱jada darundaju̱myusiy Puteyúdimu. \v 14 Jasiñi̱ nu̱dyiñuvejada ruuva Crístumu tuva̱chuvay, riyasanta̱da variy nu̱y: “Jiyu jirya̱ma̱cho̱ nu̱dyisa̱, darundaju̱ñijyate sa̱ra̱ju̱.” Variñi̱day nu̱dyito̱ru̱yada pariche Rómamu. \v 15 Ridyetya̱danumatiy Róma ja̱nvay: “Jativyenuma riy Pávuruveda,” ru̱deda ji̱ta Crístumu tuva̱chuvay riidcho̱ju̱ variy, jasiy richeryeñuvejada Ápyumu riy, Mumuri̱ Cantíñumu jarye. Sadiyadanumatiy Pávuru ruuva, si̱chana̱tya̱da variñi̱ Ju̱denu, savanu̱tya̱da varintyiyu. \v 16 Nu̱dyito̱jadanumatiy Rómamu, su̱tarumiy nutyityu̱ sa̱ñuvejada riy ju̱richavay nutyityu̱mu, su̱mu̱rya̱da variy jadchiñi̱ Pávuru: “Ye̱cha ji̱ta si̱tenu jiryorimyu.” Jasiy savicha̱da ti̱qui su̱taru variy sisa̱, su̱nu̱tyi̱si̱ju̱. \s1 Pávurubay datyadoda Rómamu \p \v 17 Jadchiy ji̱ta, mumurundamimyusiy, sanatutyadeda Pávuru ju̱tye̱ryadedamuju̱ riy Judíyuveda nutyityu̱mintyi. Su̱teda ji̱ta variy ju̱tye̱ryadedamu ruuva: “Ray, ratyeryi̱veda, tama̱ rañi̱chadeda tara riy ratyevay, tama̱, dantyamu̱y ne ta̱riy munatyavay, rivyiche̱chavañumadayu. \v 18 Tama̱ tariva riñi tanuvu̱nu Jerusarí̱mu ray, jadchiy ji̱ta riche̱yada Róma ja̱nvay japumu ray. Rityuva̱chodanumatirya rañiquejada vijyo̱mujache, riñi jmu̱ryaru̱yada varirye, nu̱tyuramura rirya̱tanuvu̱nu diiyada sa̱ra̱ju̱ ray. \v 19 Judíyuveda ji̱ta ne jmu̱ryaru̱yada ray, ramuni̱tiy rajechiñu̱yada ra̱tu̱chu vijyo̱mujache satuunu ja̱mu nutyityu̱. Tama̱ rañi jachipiya̱ tu̱chuta̱da riy ratyevay, tama̱. ¿Ta̱riva ratu̱chuta riy, ta̱riva? \v 20 Ramuni̱tiy rañatutyanije jirye, ra̱tidye diy jiryiva, vurya̱tidye nique vuryiva. Ramuni̱tiy ratyu̱chu jiryiva, tajitya jiryi̱nu̱y tanuvu̱nusi̱ jiyu ray, jiryatiy ratyuva̱chu simu, jiryatiy rintuy Irayénuvedara siti̱jada, ni̱tidye ra̱ra̱y vuryeyada.” \v 21 Ru̱teda ji̱ta Judíyuveda nutyityu̱miy variy Pávuruva: “Tama̱ nu̱ñi̱mutya̱tirya catera nu̱chara yinchiy, dantyamu̱y ne nu̱tyenu jti̱ti, chi̱ta ra̱tu̱chu tara nta yinchiy. \v 22 Nu̱tyuva̱churu̱rya ratiy jijechipiya̱, jiryatiy nu̱dyetya daryaju̱ ti̱ta̱ju̱ tajicha̱ra̱ju̱ riñique nijya̱nvay raniya̱re vadi jachipiya̱jada. \v 23 Tarundamu dyetya nu̱ña̱jniy.” \p Variryundamu ji̱ta ru̱deda rajuu nijya̱nvay sarorimyu Pávuru. Jasiñi̱ sadatyadoda Pávuru Ju̱denu nusu̱yada riy. Jasiy sadatyadoda varintyiryi jiryatiy saniquenu̱yada Muyusésibe sanchiy Jesúsra, Ju̱denuju̱ tu̱chuvabe jarye niquenu̱yada sanchintyi. Sadatyadoda tarundaqui sa̱ra̱ju̱, ta̱rimyusidyera jidye sa̱ra̱ju̱. \v 24 Ti̱ni̱ tuva̱chunu̱yada ramu satu̱choda day, ti̱tamu̱y ne tuva̱churu̱ñu̱yada ramu day. \v 25-27 Jiryatimyu̱ ne vana̱y nta rijechipiya̱jada vatajuu ranijyu̱, riya̱da ji̱ta varidye. Riya̱danumatiy ritye, su̱teda ji̱ta Pávuru variy ruuvara jirya niquejada: “Sani jteda day si̱tenu Ju̱denu Jnutura jiryatiy saniquejada ta̱riy vu̱myunatyi̱vara. Su̱teda Ju̱denuju̱ tu̱chu̱bay jtosiy, ravicha̱da si̱tya Isayíyasiy: \q1 Ye̱jiya, ya̱jtay ruuva jivye nijya̱nvay: Si̱tenuni̱viy jirya̱tuva̱chu jirye, ne jirya̱datyara; jirya̱jnu̱y rana̱cho̱, ne jirya̱diy riva. Ne ra̱datya rijechiy, ne rirya̱datya variy ramusiy. Rimyutanu dyetyara jiñi̱siy riñuma jnu̱y, jaryi surra riberya jityu̱yu, riñuma tuva̱chu, rijechiy jarye jibe surra, riñuma datyara. Riryityi datyara, varityi riryijetyara taji jachipiya̱jada, variñi̱day raryi jatya ruuvasirya jijyuuchuveda. \m Daryani̱ su̱teda Ju̱denu Jnutu. \v 28 Jirya̱ntya datyara, ne jiryi̱nu̱y su̱pa̱ Ju̱denu diyemusirya jirya jantyutya̱da tu̱choda ruumu jiryatimyu̱ ne Judíyuveda daryi. Riñi̱day ra̱tuva̱chu ramu.” \v 29 Jadchiy ji̱ta jiryatiy su̱teda Pávuru darya, richipyateda Judíyuveda, riñiquettacheda jaryi variyu. \p \v 30 Sama̱cho̱jada ji̱ta Pávuru variy jasiy, daraju̱y vaata sa̱ra̱ju̱ jiryorimyu, jiryatiy sajachiñu̱yada yajiju̱ra, samurichenunu̱yada criquitya ramurichirya. Jasiñi̱day su̱mutya̱nu̱yadani̱ nijya̱mi̱ jiryorimyu, ni̱tiy jti̱nu̱yada jasiy simu. \v 31 Ti̱ta̱ju̱ sadatyanunu̱yada variy jasiy, satu̱chunu̱yada variy ruuvara Ju̱denu nusu̱yada, sadatyanunu̱yada jichuvu̱yasa̱damu sanchiy Nutyityu̱ Jesucrístu. Ne ti̱ ju̱bañu̱yadara saniquejada Pávuru variy.