\id LUK ‑ Mixtec, Magdalena Peñasco 
\h Lucas 
\toc1 Tnu'u vii tnu'u va'a Jesucristo ma sukan ni kaxtnu'u tee ni yo nani Lucas ma 
\toc2 Lucas 
\toc3 Lc. 
\mt1 Tnu'u vii tnu'u va'a Jesucristo ma sukan ni kaxtnu'u tee ni yo nani Lucas ma 
\c 1  
\s1 Ni kaxtnu'u tee kúu Lucas ma naxe ni sa'a de, saa ni tee de tnu'u ya'a 
\rem Prólogo 
\p  
\v 1 Kua'a tee, ka kuni de ja jin tee de sukan ni kuu ne'un ndaka sa a, 
\m  
\v 2 sukan ni ka kaxtnu'u tee ni ka jini onde xinañu'u ma, tee ni ka kucargu ja jin kaxtnu'u de tnu'u vii tnu'u va'a ma. 
\m  
\v 3 Saña tna, ja ni ndanduku vii, ni ndanduku va'a sa sukan ni yo kuu onde xinañu'u ma, te ni jani ini sa ja va'a‑ni ko kuu, nuna tee sa tnu'u ya'a nuu ni, Teófilo, vaa in tee kanuu xeen kúu ni. Te káxtnu'u sa sukan ni keja'a sukan ni jinu ma, 
\m  
\v 4 sukan‑va'a jaku'ni va'a ini ni ja ndaa ma, tna'a ja ni ka kaxtnu'u i nuu ni ma. 
\s1 Ni kaxtnu'u in ángel ja kâku Juan tee skuandute ñayii ma 
\rem Un ángel anuncia el nacimiento de Juan el Bautista 
\p  
\v 5 Onde kivi nuu ni yo kuu Herodes ma rey ñuu Judea ma, ni iyo in tee kúu sutu nani de Zacarías, sa'ya tata tee kúu Abías ma. Te ñasi'i de ma, nani ña Elisabet, sa'ya tata tee kúu Aarón ma. 
\m  
\v 6 Te nduu de ka iyo va'a nuu Su'si ma, te ni ka yo kandija de ja ni yo tatnuni ya ma, te ñatuu na kuechi de iyo nuu Su'si ma. 
\m  
\v 7 Kovaa ñatuu na sa'ya de, vaa Elisabet ma, ñatuu kúu koo sa'ya ña, te vitna ja nduu ña ji'in de jâ ni ka kuu nija'nu. 
\p  
\v 8 In kivi ja ndaka sutu ka ndikin tna'a ji'in Zacarías ma, ni ndani'i ja jin kunukuechi de nuu Su'si ma, 
\m  
\v 9 sukan ve koo sutu ma ka sa'a de ma, te ni ndani'i ja maa Zacarías ma, ni kivi ini veñu'u ka'nu Iya Tátnuni ma, sukan‑va'a ka'mi de ja jáxiko asi nuu ya ma. 
\m  
\v 10 Nani kayu ja jáxiko asi ma, te ndaka ñayii ka iyo ke'e ma, ka jikan‑ta'vi i nuu Su'si ma. 
\m  
\v 11 Sani te ni kenda in ángel ni tetniñu Iya Tátnuni ma nuu Zacarías ma. Núkuiñi i xiñi kua'a altar nuu kayu ja jáxiko asi ma. 
\m  
\v 12 Te ja ni jini Zacarías ma ángel ma, ñatuu ni'i ini de nawa sa'a de, te ni yu'u xeen de. 
\m  
\v 13 Kovaa ángel ma, jiña'a i: 
\p ―‍Zacarías, má koyu'u ni, vaa Su'si ma chi ni jiniso'o ya ja jikan‑ta'vi ni a. Koo in sa'ya ni ji'in ñasi'i ni ma, te xnani ni i Juan. 
\m  
\v 14 Te koo sii ini xeen ni, te kua'a ñayii, jin koo sii ini i ja kâku i ma, 
\m  
\v 15 vaa sa'ya ni ma, in tee kanuu ko kuu de nuu Su'si ma. Másu ko ko'o de ndixi, te onde nuu ñatuu kâku‑ka de ma, te jâ koo Xtumani Ndios ma ji'in de. 
\m  
\v 16 Te sa'a de ja kua'a ñayii ñuu Israel ya, jin ndakokuiñi i, te jin ndandikin i Su'si Iya Tátnuni ma. 
\m  
\v 17 Te Juan ma koxtnuu nuu Iya Tátnuni ma kenda de, te koneva'a de tnu'u ndee tnu'u ndatnu. Sukan ni yo kuu Elías ma, tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, sukan ko kuu de, sukan‑va'a jin ndaka'an‑mani tna'a ñayii ma ji'in sa'ya i ma, te sukan‑va'a ñayii ñatuu ka kandija Su'si ma, jin kutu'va i ja jin kandija i ya. Te satu'va de in ñuu koo tu'va, sukan‑va'a jin kuan‑ta'vi i Iya Tátnuni ma ―‍kúu i jiña'a i. 
\p  
\v 18 Zacarías ma, ni jikan‑tnu'u de ángel ma: 
\p ―‍¿Naxe kukanu ini sa ja ká'an ni a? Vaa saña chi in tee nija'nu kúu sa, te suni ñasi'i tna sa ma ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 19 Ángel ma, ni ndakone'e i: 
\p ―‍Saña kúu ángel Gabriel ma, ja iyo sa nuu Su'si ma, te ni tetniñu ña'a ya ja vee sa ka'an sa nuu ni a, te káxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a ya a. 
\m  
\v 20 Kovaa vitna ja ñatuu ni kandija ni ja ká'an sa a, kendoo ñi'i ni, te ma kuu‑ka ka'an ni onde kenda kivi ko kuu sukan ―‍kúu i jiña'a i. 
\p  
\v 21 Nani ka iyo ñayii ma ke'e ma, ka ndetu i Zacarías ma, te ka jikan‑tnu'u tna'a i nava'a kúkuee xeen de ja ndee de veñu'u a. 
\p  
\v 22 Te nuu ni ndee de ma, masu nde kuu‑ka ka'an de. Saa ni ka jinitnuni ñayii ma ja ni iyo ja ni jininuu de ini veñu'u ma, vaa seña‑nka ni sa'a de. Te sukan‑nka ni yo kuu de, ja ñatuu ni yo kuu ka'an‑ka de. 
\p  
\v 23 Sani te nuu ni jinu kivi ni jinukuechi de ma, Zacarías ma, kuan no'o de ve'e de ma. 
\m  
\v 24 Te ñasi'i de ma, ni ni'i sa'ya ña, te u'un yoo masu ni yo kee‑ka ña ve'e ña ma. Te jani ini ña: 
\m  
\v 25 “Maa Iya Tátnuni ma ni sa'a sa'a vitna, sukan‑va'a ñayii ma, máko jin saxiko‑ka ña'a i.” 
\s1 Ni kaxtnu'u in ángel ja kâku Jesús ma 
\rem Un ángel anuncia el nacimiento de Jesús 
\p  
\v 26 Nuu iñu yoo ma, Su'si ma, ni tetniñu ya ángel Gabriel ma in ñuu Galilea ma nani i Nazaret, 
\m  
\v 27 te ni ja'an i nuu iyo in suchi jaa nani i María. Suchi ya'a, jâ ni ka kendoo i ja jin tnanda'a i ji'in suchi nani José ma, ja kúu i sa'ya tata tee ni yo kuu rey David ma. 
\m  
\v 28 Te ángel ma, ni kivi i nuu iyo suchi jaa ma, te jiña'a i: 
\p ―‍¡Chíndee ña'a Su'si ma, vaa ro'o, ni sa'a ña'a Su'si ma ja va'a! Maa Iya Tátnuni ma iyo ji'in ro ―‍kúu i jiña'a i. 
\p  
\v 29 María ma, ñatuu ni'i ini i nawa sa'a i, te ni jikan‑tnu'u i nawa kúni ka'an tnu'u ya'a. 
\m  
\v 30 Te ángel ma, jiña'a i: 
\p ―‍María, má koyu'u ro, vaa ro'o sa'a ja kúsii ini Su'si ma. 
\m  
\v 31 Vitna te ni'i sa'ya ro, te koo in sa'ya ro, te xnani ro i Jesús. 
\m  
\v 32 Ko kuu i in iya kanuu, te konani ya Sa'ya Su'si onde sukun ma. Te Su'si Iya Tátnuni ma, sa'a ya ja ko kuu sa'ya ro ma in rey sukan ni yo kuu tee jana'a ni yo nani David ma, 
\m  
\v 33 sukan‑va'a ko tatnuni ya ni‑kani ni‑jika ñuu Israel ya. Te ja tatnuni ya ma masu naa ―‍kúu i jiña'a i. 
\p  
\v 34 María ma, ni jikan‑tnu'u i ángel ma: 
\p ―‍¿Naxe ko kuu ja ká'an ni a, te vitna ja masu na yii sa iyo? ―‍kúu i jiña'a i. 
\p  
\v 35 Te ángel ma, ni ndakone'e i: 
\p ―‍Maa Xtumani Ndios ma kii, te kuatundi'ya ña'a ya, te tnu'u ndee tnu'u ndatnu maa Su'si onde sukun ma koo ji'in ro, te kasi ndee kasi ndoso ña'a ya. Te chukan kúu ja suchi kâku ma, konani i Iya Ii, Sa'ya Su'si ma. 
\m  
\v 36 Suni tna'a ro Elisabet ma, koo in sa'ya ña, visi ña'a nija'nu kúu ña, ña'a ni ka yo ka'an i ja masu kuu koo sa'ya ña ma. Jâ iyo iñu yoo ja ñu'u sa'ya ña ma. 
\m  
\v 37 Vaa Su'si ma, masu nawa kúu ja ma kuu sa'a ya ―‍kúu i jiña'a i. 
\p  
\v 38 Sani te María ma, jiña'a i: 
\p ―‍Saña chi suchi iyo nuu nda'a maa Iya Tátnuni ma kúu sa. Maa Su'si ma sa'a sukan ká'an ni a ―‍kúu i jiña'a i. 
\p Sani te ángel ma, kuan no'o i. 
\s1 María ma, ni jan koto i Elisabet ma 
\rem María visita a Elisabet 
\p  
\v 39 Ne'un kivi yukan María ma, kua'an i ñuu iyo ichi yuku ma, ñuu Judea ma. 
\m  
\v 40 Te ni kivi i ve'e Zacarías ma, te ni wa'a i nchuxi Elisabet ma. 
\m  
\v 41 Nuu ni jiniso'o Elisabet ma María ma, lulu ñunee chii ña ma, ni kanda i, te maa ña ni ka'an tnu'u ni wa'a Xtumani Ndios ma. 
\m  
\v 42 Te ni ka'an nini'i ña, jiña'a ña: 
\p ―‍¡Ro'o, ni skuta'vi ña'a Su'si ma ja va'a ja vii, sana ndaka ña'a ma! ¡Te ja va'a ja vii kúu sa'ya ro a! 
\m  
\v 43 ¿Na in kúu ru'u ya, ja ki koto ña'a si'i iya tátnuni nuu ri ma? 
\m  
\v 44 Vaa nuu ni jiniso'o kunu ri ja ni ka'an ro ma, lulu ri a, ni kanda i ja kusii ini i onde chii ri a. 
\m  
\v 45 ¡Ja vava'a ko kuu ro'o, vaa ni kandija ro ja ni ka'an Iya Tátnuni ma te ni kandija ro ja ko kuu sukan kúni ya ma! ―‍kúu ña jiña'a ña. 
\p  
\v 46 María ma, jiña'a i: 
\q1 ―Ini anua sa a ndáchiñu'u ja sa'a Iya Tátnuni ma, 
\q1  
\v 47 te ini anua sa a kúsii ini nuu iya sa'a ja ndáni'i ta'vi sa a, 
\q1  
\v 48 vaa Su'si ma, ni yo nde'ya ña'a ya saña, in suchi nda'vi jinukuechi nuu ya, 
\q1 te onde vitna ndimaa jin ko xnani ña'a i ja vava'a kúu sa nuu Su'si ma, 
\q1  
\v 49 vaa iya kuu sa'a ndaka ma, ni sa'a ña'a ya ja vii ja va'a. 
\q1 ¡Iya ii kúu ya! 
\q1  
\v 50 Su'si ma, ndimaa kúnda'vi ini ya ñayii ka yu'u nasa yukan, te jin ko sa'a i in ja ñatuu játna ini ya ma. 
\q1  
\v 51 Ni sa'a ya ji'in tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ma ja jin kuitenuu ndaka ñayii ka jani ini ja maa i ka kuu‑ka ma. 
\q1  
\v 52 Ni xtandiyo ya nuu ka nukoo rey ma, 
\q1 te ni wa'a ya jayiñu'u ñayii ka ndakunitnuni ja ka jiniñu'u i Su'si ma. 
\q1  
\v 53 Ñayii ni ka yo kokon, ni ka yo yichi i ma, 
\q1 ni ka ndani'i, ni ka ndatna'a i ja jin ko kaa jin ko ko'o i ma, 
\q1 te xiku ma, ni ndasanda'vi ya i. 
\q1  
\v 54 Ni chindee ya ñayii ñuu Israel ma, ja ka jinukuechi i nuu ya ma. 
\q1 Ñatuu ni ndunaa ya ja kúnda'vi ini ya i, 
\q1  
\v 55 sukan ni skuiso ya nuu tna'a o tee jana'a ma ja sukan ko kuu ji'in Abraham ma ji'in sa'ya tata de ki koo kuee‑ka ma 
\m ―‍kúu i jiña'a i. 
\p  
\v 56 María ma, ni kendoo i ji'in Elisabet ma uni yoo, te saa kuan no'o i ve'e i ma. 
\s1 Sukan ni kuu ja ni kâku Juan tee skuandute ñayii ma 
\rem Nacimiento de Juan el Bautista 
\p  
\v 57 Nuu ni chitu kivi te ni kâku sa'ya Elisabet ma, te in suchi yii kúu i. 
\m  
\v 58 Ndaka ñayii ka iyo yatni ji'in ña ma, ji'in tna'a ña ma, ni jan koo i ni ka jan koto i ña, vaa ni ka jini i ja Iya Tátnuni ma, ni kunda'vi ini xeen ña'a ya te ni sa'a ña'a ya ja vii ja va'a. 
\m  
\v 59 Nuu una kii ma, te ni jan koo ña ji'in i veñu'u ma ja jin chitnuni de i, te ka kuni de ja jin xnani de i Zacarías, sukan nani yuva i ma. 
\m  
\v 60 Kovaa si'i i ma, jiña'a ña: 
\p ―‍Ña'a chi Juan konani i ―‍kúu ña jiña'a ña. 
\p  
\v 61 Sani te ni ka ndakone'e de: 
\p ―‍Masu na in tna'a ni ma nani sukan ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 
\p  
\v 62 Sani te ka sa'a de seña nuu yuva lulu ma, naxe kúni de ja konani i. 
\m  
\v 63 Te yuva i ma, ni jikan de in tutu, sukan‑va'a tee de, te ni tee de ja Juan konani i. Te ndaka de ni ka sa'vi‑nka ini. 
\m  
\v 64 Te maa ora yukan‑ni, sani te ni kuu ni ndaka'an Zacarías ma, te ni keja'a de ndachiñu'u de Su'si ma. 
\m  
\v 65 Te ndaka ñayii ka iyo yatni ma, ni ka sa'vi‑nka ini i, te ndaka ñuu ichi yuku ñuu Judea ma, ka ndakaxtnu'u nuu tna'a i sukan ni kuu ma. 
\m  
\v 66 Ndaka ñayii ka jiniso'o ma, ka jikan‑tnu'u tna'a i: 
\p ―‍¿Naxe ko kuu lulu yukan? ―‍ka kuu i ka ka'an i. 
\p Vaa ja ndaa ja tnu'u ndee tnu'u ndatnu Iya Tátnuni ma iyo ji'in i. 
\s1 Sukan ni ndachiñu'u Zacarías ma Su'si ma 
\rem El canto de Zacarías 
\p  
\v 67 Zacarías ma, yuva lulu ma, iyo ndi'i iyo tu'u Xtumani Ndios ma ji'in de. Ni ndakaxtnu'u de tnu'u ni wa'a Su'si ma, te jiña'a de: 
\q1  
\v 68 ―¡Ja va'a kúu Iya Tátnuni ma, Su'si ñuu Israel ya! 
\q1 Vaa vee ya ja sa'a ya ja kaku ñuu ya a nuu tnundo'o tnuneni ma. 
\q1  
\v 69 Ni tetniñu ya in iya ndee iya ndatnu ja sa'a ya ja jin kaku o. 
\q1 Ne'un sa'ya tata David ma tee ni yo jinukuechi nuu ya ma kenda ya. 
\q1  
\v 70 Sa'a ni skuiso ya onde xi'na‑ka ma, te ni ka yo ka'an tee ni ka iyo vii ni ka iyo ndoo nuu Su'si ma 
\q1 te ni ka yo ndakaxtnu'u de tnu'u ni yo wa'a ya ma, 
\q1  
\v 71 ja sa'a ya ja jin kaku o nuu ñayii ka kuni u'vi nuu o ma 
\q1 ji'in ndaka ñayii ka ndakiti ini nuu o ma. 
\q1  
\v 72 Ja kunda'vi ini ya tna'a o tee jana'a ma, 
\q1 te ma ndunaa ña'a ya, vaa sa'a ña'a ya sukan ni skuiso ya ma. 
\q1  
\v 73 Te cha'a kúu ja ni skuiso ya nuu yuva o Abraham ma, 
\q1  
\v 74 ja sa'a ya ja jin kaku o nuu ñayii ka kuni u'vi nuu o ma, 
\q1 sukan‑va'a jin kunukuechi o nuu ya, te masu nawa jin koyu'u o. 
\q1  
\v 75 Te ja koo o nuu ya ma, koo ndaa koo ndija o, 
\q1 te sa'a o ja va'a ndaka kivi koteku o ma. 
\q1  
\v 76 Te ro'o, sa'ya maa ri, tee ndakaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si onde sukun ma konani ro, 
\q1 vaa koxtnuu ro nuu Iya Tátnuni ma, satu'va ro ichi ya ma, 
\q1  
\v 77 sukan‑va'a kaxtnu'u ro nuu ñuu ya a ja Su'si ma, 
\q1 sakanu ini ya kuechi ñayii ma, te jin ndani'i ta'vi i. 
\q1  
\v 78 Vaa Su'si o ma, iya nda'vi xeen ini kúu ya, 
\q1 te onde sukun ma kii iya sa'a ja jin keja'a jaa o naxe jin ko sa'a jin ko kuu o, 
\q1  
\v 79 sukan‑va'a ndaxtnuu ya ñu'u nuu ñayii ka iyo nuu nee‑ka ma, nuu ka yu'u ñayii ma ja jin kûu i ma, 
\q1 te skaka ña'a ya ichi ñatuu na in kánaa ma 
\m ―‍kúu de ká'an de. 
\p  
\v 80 Te suchi luluu ma, ve kua'nu i, te ve kundee ve kundatnu ini anua i ma, te ni yo iyo i ichi nuu masu nawa iyo kuiti ma onde kivi ni kenda i nuu ñayii ñuu Israel ma. 
\c 2  
\s1 Sa'a ni kuu kivi ni kâku Jesucristo ma 
\rem Nacimiento de Jesús 
\r (Mt 1:18‑25) 
\p  
\v 1 Te ni yo kuu ja kivi yukan, te tee tátnuni ñuu Roma ma tee kúu Augusto ma, ni tatnuni de ja jin ndakan i kuenda nuu ndaka ñayii ñuu ñayivi a. 
\m  
\v 2 Te kivi ni yo kuu Cirenio ma tee tátnuni nuu ñayii Siria ma kúu ja xinañu'u ni ka ndakan de kuenda na saa ñayii iyo ñuu ma. 
\m  
\v 3 Ndaka ñayii ma, jin nukoso tnuni maa maa i ñuu i ma. 
\p  
\v 4 Chukan kúu ja José ma, ni kee i ñuu Nazaret ma ja iyo i ñuu Galilea ma, te kua'an i ñuu Belén ma ja iyo tna i ñuu Judea ma, nuu ni kâku rey David ma, vaa José ma chi sa'ya tata David ma kúu i. 
\m  
\v 5 Ni ja'an i yukan ni jan nukoso tnuni i ji'in María ma suchi tnanda'a ji'in i ma, te jâ ñu'u sa'ya i ma. 
\m  
\v 6 Sani te nani ka iyo i ñuu Belén ma, te ni keja'a María ma ja káku sa'ya i ma. 
\m  
\v 7 Te yukan ni kâku lulu i suchi xinañu'u ma, te ni chutuu i ya sa'ma. Vaa ñatuu nde nune‑ka ja jin ndoo i ma, te chukan kúu ja ni jakin tuu i ya in nuu ka ñu'u kiti ma. 
\s1 Ni ka kenda koo ángel nuu tee ka jito ndikachi ma 
\rem Los ángeles y los pastores 
\p  
\v 8 Te jakuaa ma ka iyo tee ka jito ndikachi de ma ichi yuku ma yatni ñuu Belén ma. 
\m  
\v 9 Sani te ni kenda in ángel Su'si ma, te jayiñu'u Su'si ma ni jandute nuu ka iyo de ma, te ni ka yu'u xeen de. 
\m  
\v 10 Kovaa ángel ma, jiña'a i: 
\p ―‍Máko jin koyu'u ni. Vee sa kaxtnu'u sa in tnu'u vii tnu'u va'a, te sa'a i ja jin kusii ini ndaka ñayii ma: 
\m  
\v 11 Ñuu David ma, vitna ni kâku in iya sa'a ja jin kaku ni nuu ja u'vi ma. Suu ya kúu Cristo ma, Iya Tátnuni ma. 
\m  
\v 12 Te sa'a jin ndakuni ni ya: Vaa jin ndani'i ni lulu ma, ja ñutuu ya sa'ma, te kátuu ya nuu ka ñu'u kiti ma ―‍kúu i jiña'a i. 
\p  
\v 13 Te ora yukan ni ka kenda koo kua'a‑ka ángel ka iyo andivi ma nuu iyo in ángel ma, te ka jita i nuu Su'si ma: 
\q1  
\v 14 ¡Jayiñu'u kóo nuu Su'si ma onde sukun ma! 
\q1 ¡Te nuu ñu'ú a jín koo mani ñayii kunimani maa Su'si ma! 
\p  
\v 15 Nuu ni ka nda koo ángel ma andivi ma, te tee ka jito ndikachi ma, ka ka'an ndi‑in ndi‑in de: 
\p ―‍Jín koo o onde ñuu Belén ma, te jín kuni o nawa ni kuu ja ni kaxtnu'u Su'si ma ―‍ka kuu de ka ka'an de. 
\p  
\v 16 Te yachi yachi ni jan koo de, te ni ka ndani'i de María ma ji'in José ma ji'in lulu ma, kátuu ya nuu ka ñu'u kiti ma. 
\m  
\v 17 Te nuu ni ka jini de ya ma, te ni ka jakondee de ka ndakani de ja ni jiña'a ángel ma siki suchi luluu ma. 
\m  
\v 18 Te ndaka ñayii ni ka jiniso'o ma, ni ka sa'vi‑nka ini i ja ka ka'an tee ka jito ndikachi ma. 
\m  
\v 19 Kovaa María ma, ndaka ja yikuu kúu ma táva'a i ini anua i ma, te jani ká'vi ini i. 
\m  
\v 20 Te tee ka jito ndikachi de ma, ni ka ndakokuiñi de, te ka ndachiñu'u de Su'si ma ja ndaka ja ni ka jini de ma te ni ka jiniso'o de ma, ndaka ni yo kuu sukan ni ka'an ángel ma. 
\p  
\v 21 Nuu una kii ma, te ni ka chitnuni i lulu ma, te ni ka xnani i ya Jesús, sukan ni jiña'a ángel ma onde xi'na‑ka sana jakun‑nee ya chii si'i ya ma. 
\s1 Ni jan koo yuva Jesús ma ji'in si'i ya ma ini veñu'u ka'nu ma ja jin ndakua'a de ya nuu Iya Tátnuni ma 
\rem El niño Jesús es presentado en el templo 
\p  
\v 22 Nuu ni kenda kivi ja jin koo María ma ji'in José ma ñuu Jerusalén ma ja jin nduvii ña sukan ká'an tnu'u ni tatnuni Su'si ma nuu Moisés ma, te ni jan koo ña ji'in ya, sukan‑va'a jin ndakua'a ña in kiti nuu Iya Tátnuni ma, te jin ndakua'a ña Jesús ma nuu maa Iya Tátnuni ma. 
\m  
\v 23 Sukan ni ka sa'a ña ji'in de, vaa sukan ká'an tutu ndee tnu'u ni tatnuni ya nuu Moisés ma: “Ndaka suchi xinañu'u suchi yii ma, jin ndakua'a yuva i ma i nuu Iya Tátnuni ma, vaa kuenda maa ya ko kuu i.” 
\m  
\v 24 Ni jan koo ña ji'in de, te ni ka ja'mi ña kiti nuu Su'si ma, sukan ká'an tnu'u ni tatnuni ya nuu Moisés ma, ja jin ka'mi i uu ndivi xi uu sata. 
\p  
\v 25 Te kivi yukan iyo in tee nani Simeón ñuu Jerusalén ma, in tee ni yo sa'a sukan játna ini Su'si ma, te ni yo ndachiñu'u de ya. Ndetu de ja ndaka'an‑mani Su'si ma ñuu Israel ma. Te ûni iyo ndija Xtumani Ndios ma ji'in Simeón ma. 
\m  
\v 26 Vaa ni skuiso Xtumani Ndios ma ja ma kûu de chi onde kuni de Cristo iya tetniñu maa Iya Tátnuni ma. 
\m  
\v 27 Maa Xtumani Ndios ma ni sa'a ja Simeón ma, ni ja'an de onde veñu'u ka'nu ma. Te ni ka kivi koo José ma ji'in María ma ji'in Jesús ma, sukan‑va'a jin sa'a de sukan tátnuni tnu'u ni ka'an Moisés ma. 
\m  
\v 28 Te Simeón ma, ni kanundee de ya, te ni ndachiñu'u de Su'si ma, jiña'a de: 
\q1  
\v 29 ―Vitna vi, Iya Tátnuni, jâ kuu ndakuan‑ta'vi ni nuu sa 
\q1 ja jâ ni yo jinukuechi sa nuu ni, te ndatatu sa, 
\q1 te kúsii ini sa, sukan ni skuiso ni nuu sa a. 
\q1  
\v 30 Vaa jâ ni jini sa naxe jin ndani'i ta'vi ñayii ñuu ñayivi a, 
\q1  
\v 31 vaa ya'a iyo iya ni satu'va ni ja jin kuni ndaka ñayii ñuu ñayivi a. 
\q1  
\v 32 Te suu ya kúu ñu'u ndaxtnuu nuu ndaka‑ka ñayii ñuu ñayivi a, ja jin jaku'ni ini i. 
\q1 Te ja maa ya, te jayiñu'u ko kuu ñuu Israel ya 
\m ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 33 Te José ma ji'in si'i ya María ma, ni ka sa'vi‑nka ini de ja ni ka jiniso'o de ja ká'an Simeón ma ja kuu ya ma. 
\m  
\v 34 Te Simeón ma, ni ka'an de ja va'a ja jin kuu ña, te jiña'a de si'i ya María ma: 
\p ―‍Te iya ya'a, iyo ya ja sa'a ya ja kua'a ñayii Israel ya, jin kotuu i xi jin ndakoo i. Te maa ya ko kuu seña, te kua'a ñayii, jin saxiko i ya, 
\m  
\v 35 sukan‑va'a jin ndatuu ja ka jani ini anua ndaka ñayii a. Te kuenda tnu'u ja in yuchi xen‑xeen yanduu ini anua maa ni a ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 36 Te suni iyo in ña'a nani Ana. Ña'a ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma kúu ña, te sasi'i Fanuel ma sa'ya tata Aser ma kúu ña. Te in ña'a nija'nu kúu ña. Nuu ni tnanda'a ña ma, te ni iyo ña ji'in yii ña ma uja‑ni kuiya, 
\m  
\v 37 te ja iyo kuun xiko kuun (84) kuiya ja ni ji'i yii ña ma. Te ni ndoo ña, te ñatuu nama ni yo kee ña ini veñu'u ma, su'va ni yo jinukuechi ña nduu ñuu nuu Iya Tátnuni ma, te ndimaa ni yo jikan‑ta'vi ña, te ni yo iyo ndite ña. 
\m  
\v 38 Te maa ora yukan, te ni kenda Ana ma, te ni ndakuan‑ta'vi ña nuu Su'si ma, te ni ka'an ña na in kúu lulu ma nuu ndaka ñayii ñuu Jerusalén ma ja ka ndetu i ja sa'a Su'si ma ja jin ndayaa i nuu ja u'vi ma. 
\s1 Nuu ni ka ndakokuiñi de ji'in Jesús ma ñuu Nazaret ma 
\rem El regreso a Nazaret 
\p  
\v 39 Nuu ni jinu ni ka ndakuan‑ta'vi José ma ji'in María ma nuu Su'si ma te ni ka sa'a de sukan ká'an tnu'u ni tatnuni Iya Tátnuni ma, te ni ka ndakokuiñi de ji'in Jesús ma ñuu Galilea ma onde ñuu Nazaret ma, ñuu maa de ma. 
\m  
\v 40 Te ve kua'nu ya, te ve kundee ve kundatnu ya, te ve kundichi ya, te tnu'u vii tnu'u mani Su'si ma iyo ji'in ya. 
\s1 Luluu-ni Jesús ma, te ni kivi ya ini veñu'u ka'nu ma 
\rem El niño Jesús en el templo 
\p  
\v 41 Te José ma ji'in María ma, ni yo jan koo de ndaka kuiya Viko Pascua ñuu Jerusalén ma. 
\m  
\v 42 Te nuu yi'i Jesús ma uxi uu kuiya ma, ni jan koo de ji'in ya ñuu Jerusalén ma, sukan ka sa'a i viko yukan ma. 
\m  
\v 43 Kivi nuu ni jinu ma, te ni ka ndakokuiñi de ve'e de ma, te Jesús ma, ni kendoo ya ñuu Jerusalén ma, te ñatuu ni ka jini yuva ya ma, 
\m  
\v 44 te ka jani ini de ja Jesús ma, kuan no'o ya ne'un ñayii ma. Nuu jâ ni kuu in kivi ja ka jika de ma, sani te ni ka ndanduku de ya ne'un tna'a de ma, ji'in ñayii ka jini de ma. 
\m  
\v 45 Te ñatuu ni ka ndani'i de ya, te ni ka ndakokuiñi de ñuu Jerusalén ma, sukan‑va'a jin ndanduku de ya yukan. 
\m  
\v 46 Te nuu uni kivi ma, saa ni ka ndani'i de ya, núkoo ya ne'un tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, niniso'o ya ja ka ka'an de ma, te jikan‑tnu'u ya de. 
\m  
\v 47 Te ndaka ñayii ka niniso'o ma, ni ka sa'vi‑nka ini i ja jini xeen ya ma te ndaka ndákone'e ya. 
\m  
\v 48 Nuu ni ka jini yuva ya ma sukan sa'a ya ma, te ni ka sa'vi‑nka ini de, te si'i ya ma, jiña'a ña: 
\p ―‍Sa'ya maa ri, ¿nava'a ni sa'a ro sa'a? Yuva ro a ji'in ru'u ya, ka ndanduku ña'a ri, te ka ndi ini xeen ri ―‍kúu ña jiña'a ña. 
\p  
\v 49 Jesús ma, ni ndakone'e ya: 
\p ―‍¿Nava'a ka ndanduku ña'a ni? ¿Ñatuu ka jini ni ja jiniñu'u ja satniñu sa tniñu iyo nuu Yuva sa ma? ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 50 Kovaa masu ni ka jaku'ni ini de ja ni ka'an ya ma. 
\m  
\v 51 Sani te kuan no'o ya ji'in de ñuu Nazaret ma, te ni yo kandija ya ndaka nuu yuva ya ma. Te si'i ya ma, ni yo tava'a ña ini anua ña ma ndaka nawa kúu ma. 
\m  
\v 52 Te Jesús ma, ve kundichi‑ka ya, te ve kua'nu‑ka ya, te ja sa'a ya ma játna ini Su'si ma te ka jatnu'u ini ña'a ñayii ma. 
\c 3  
\s1 Juan tee skuandute ñayii ma, ni kaxtnu'u de sukan kenda Jesucristo ma 
\rem Predicación de Juan el Bautista 
\r (Mt 3:1‑12; Mr 1:1‑8; Jn 1:19‑28) 
\p  
\v 1 Te kuiya ku‑ja'un ja tátnuni tee kúu emperador nani Tiberio ma ñuu Roma ma, te Poncio Pilato ma tátnuni ñuu Judea ma, te Herodes tetrarca ma tátnuni ñuu Galilea ma, te ñani de Felipe tetrarca ma tátnuni ñuu Iturea ma ji'in Traconite ma, te tee nani Lisanias ma tátnuni ñuu Abilinia ma, 
\m  
\v 2 te Anás ma ji'in Caifás ma ka kuu tee ka tatnuni nuu sutu ma. Te kivi yukan ni ka'an Su'si ma nuu Juan sa'ya Zacarías ma, onde nuu masu nawa iyo kuiti ma. 
\m  
\v 3 Te Juan ma, kua'an de ndaka ichi yu'u yute Jordán ma, jiña'a de ñayii ma ja na jin ndakani jín ndaka'vi ini i nuu Su'si ma, te jín kuandute i, sukan‑va'a Su'si ma, ndasakanu ini ya kuechi i ma. 
\m  
\v 4 Te ja sukan ni yo sa'a de ma, te ni kuu sukan ni tee Isaías ma tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, ja ká'an sa'a ma: 
\q1 “In tee káyu'u onde nuu masu nawa iyo kuiti ma: 
\q1 Jin satu'va ni ichi Iya Tátnuni ma, 
\q1 jin ndakune ni in ichi ndaa. 
\q1  
\v 5 Ndaka ndu'va kunu ma, jin ndachitu i, 
\q1 te ndaka yuku ma ji'in tinduu ma, jin ndundaa i, 
\q1 te ichi kua'an yakua kua'an yo'o ma, jin ndundaa i, 
\q1  
\v 6 te ndaka ñayii ñuu ñayivi a jin kuni naxe sa'a Su'si ma ja jin kaku i ma.” 
\p  
\v 7 Nuu ni ka kenda koo ñayii ma sukan‑va'a skuandute ña'a Juan ma, te jiña'a de: 
\p ―‍¡Sukan ka kuu koo ma ka kuu ni! ¿Na in ni kaxtnu'u nuu ni ja jin kaku ni ja ma xndo'o xneni ña'a Su'si ma? 
\m  
\v 8 Jin ko sa'a ni ja va'a, sukan‑va'a kona'a ndija ja ni ka ndakani, ni ka ndaka'vi ini ni te ni ka ndakokuiñi ni nuu Su'si ma. Te másu ko jin ka'an ni: “¡Yo'o chi jin ndani'i ta'vi o, vaa sa'ya tata Abraham ma ka kuu o!” Vaa ja ndaa ká'an sa ja visi yuu ya'a chi kuu ndasa'a Su'si ma sa'ya tata Abraham ma. 
\m  
\v 9 Te ká'an sa ja jâ iyo kaa ma xuu yutnu ma, ja ka'nde i onde yo'o tnu ma. Ndaka yutnu masu kúun javixi va'a ma, jin te'nde tnu, te jin koo tnu nuu ñu'u ma, te jin kayu jin koko tnu ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 10 Sani te ñayii ma, ni ka jikan‑tnu'u i: 
\p ―‍¿Te nú sukan, nawa jin sa'a sa? ―‍ka kuu i ka jiña'a i. 
\p  
\v 11 Juan ma, ni ndakone'e de: 
\p ―‍Nú nde ni neva'a uu muda sa'ma ni, jin kua'a ni in ñayii ñatuu nawa neva'a i ma, te nde ni neva'a ja jin kaa ni, jin kua'a ni vala ñayii ñatuu nawa ka neva'a i ja jin kaa i ma ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 12 Suni ni ka jan tu'va ña'a tee ka ndake'en ya'vi ja ka xiko ñayii ma, sukan‑va'a skuandute ña'a Juan ma, te ni ka jikan‑tnu'u de: 
\p ―‍Teskua'a, ¿nawa jin sa'a saña? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 
\p  
\v 13 Juan ma, jiña'a de: 
\p ―‍Máko jin ndake'en ya'vi kua'a‑ka ni ja sukan iyo ja jin ndake'en ya'vi ni ma ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 14 Suni jaku tee ka kuu soldado ma, ni ka jikan‑tnu'u de: 
\p ―‍Te saña, ¿nawa jin sa'a sa? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 
\p Te ni ndakone'e de: 
\p ―‍Máko jin xtandee ni nuu ni‑in ñayii ma nawa ka neva'a i ma, ni a jin xsiu'u ni i, ni a jin xtekuechi ni i tna'a ja masu nawa ni ka sa'a i ma. Jin koo sii ini ni ji'in ja ka ke'en ya'vi ni ma‑ni ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 15 Te ñayii ka iyo ma, ka ndi ini i, te ka jikan‑tnu'u tna'a i xi saa Juan ma kúu Cristo iya tetniñu Su'si ma. 
\m  
\v 16 Kovaa Juan ma, jiña'a de nuu ndaka ñayii ma: 
\p ―‍Saña chi ja ndaa kúu ja skuandute ña'a sa ji'in ndute, kovaa kenda iya neva'a‑ka tnu'u ndee tnu'u ndatnu sana saña, kovaa ni a ñií ndijan ya ma masu kaa masu iyo sa ja ndaji sa. Te maa ya chi skuandute ña'a ya ji'in Xtumani Ndios ma, nuna jin kachi ni. Te nú ña'a, iyo ya ja chunee ña'a ya nuu ñu'u i'ni ndú'va ma. 
\m  
\v 17 Vaa yinda'a ya ja ndasavii ya triu ma, te sa'a siin ya paja ma, te tava'a ya triu ma nuu ku'un i ma. Te ka'mi ya paja ma in nuu ñu'u ja masu nda'va kuiti i ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 18 Te sa'a ji'in kua'a‑ka ja ni ka'an‑so'o Juan ma, te ni kaxtnu'u de tnu'u vii tnu'u va'a nuu ñayii ma. 
\m  
\v 19 Te suni ni ndonda de nuu Herodes tee tátnuni ma, vaa Herodes ma, ni ndakueka de ña'a kúu Herodías ma, ñasi'i ñani de Felipe ma, te suni kua'a‑ka ja u'vi ni yo sa'a de ma. 
\m  
\v 20 Te Herodes ma, ndaka ja u'vi ni yo sa'a de ma, te ni sa'a‑ka de in‑ka ja u'vi, vaa ni chinee de Juan ma vekaa ma. 
\s1 Jesús ma, ni jandute ya 
\rem Jesús es bautizado 
\r (Mt 3:13‑17; Mr 1:9‑11) 
\p  
\v 21 Kivi yikuu Juan ma skuandute de ndaka ñayii ma, suni ni kenda tna Jesús ma, te ni jandute ya. Te nani jikan‑ta'vi ya ma, te ni ndanune andivi ma, 
\m  
\v 22 te sukan kaa in sata kaa Xtumani Ndios ma, ni nuu ya, te ni jakoxtnee ya siki Jesús ma. Te ni ka jiniso'o ñayii ma ja sa'a ká'an Su'si ma onde andivi ma: 
\p ―‍Ro'o kúu Sa'ya maa ri, te kútoo ña'a ri, te játna ini ri ja sa'a ro a ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Tee ka kuu tna'a Jesucristo ma tee jana'a‑ka ma 
\rem Los antepasados de Jesucristo 
\r (Mt 1:1‑17) 
\p  
\v 23 Jesús ma yi'i ya oko uxi (30) kuiya nuu ni keja'a ya satniñu ya ja ni tatnuni Su'si ma. Te ñayii ma, ka ka'án i ja sa'ya José ma kúu ya, vaa ni yo jito de ya ja ni ja'nu ya ma. Te José ma ni yo kuu sa'ya Elí ma, 
\m  
\v 24 sa'ya tee ni yo kuu Matat ma, sa'ya tee ni yo kuu Leví ma, sa'ya tee ni yo kuu Melqui ma, sa'ya tee ni yo kuu Jana ma, sa'ya tee ni yo kuu José ma, 
\m  
\v 25 sa'ya tee ni yo kuu Matatías ma, sa'ya tee ni yo kuu Amós ma, sa'ya tee ni yo kuu Nahúm ma, sa'ya tee ni yo kuu Esli ma, sa'ya tee ni yo kuu Nagai ma, 
\m  
\v 26 sa'ya tee ni yo kuu Maat ma, sa'ya tee ni yo kuu Matatías ma, sa'ya tee ni yo kuu Semei ma, sa'ya tee ni yo kuu Josec ma, sa'ya tee ni yo kuu Judá ma, 
\m  
\v 27 sa'ya tee ni yo kuu Joanán ma, sa'ya tee ni yo kuu Resa ma, sa'ya tee ni yo kuu Zorobabel ma, sa'ya tee ni yo kuu Salatiel ma, sa'ya tee ni yo kuu Neri ma, 
\m  
\v 28 sa'ya tee ni yo kuu Melqui ma, sa'ya tee ni yo kuu Adi ma, sa'ya tee ni yo kuu Cosam ma, sa'ya tee ni yo kuu Elmadam ma, sa'ya tee ni yo kuu Er ma, 
\m  
\v 29 sa'ya tee ni yo kuu Josué ma, sa'ya tee ni yo kuu Eliezer ma, sa'ya tee ni yo kuu Jorim ma, sa'ya tee ni yo kuu Matat ma, 
\m  
\v 30 sa'ya tee ni yo kuu Leví ma, sa'ya tee ni yo kuu Simeón ma, sa'ya tee ni yo kuu Judá ma, sa'ya tee ni yo kuu José ma, sa'ya tee ni yo kuu Jonam ma, sa'ya tee ni yo kuu Eliaquim ma, 
\m  
\v 31 sa'ya tee ni yo kuu Melea ma, sa'ya tee ni yo kuu Mena ma, sa'ya tee ni yo kuu Matata ma, sa'ya tee ni yo kuu Natán ma, 
\m  
\v 32 sa'ya tee ni yo kuu David ma, sa'ya tee ni yo kuu Isaí ma, sa'ya tee ni yo kuu Obed ma, sa'ya tee ni yo kuu Booz ma, sa'ya tee ni yo kuu Sala ma, sa'ya tee ni yo kuu Naasón ma, 
\m  
\v 33 sa'ya tee ni yo kuu Aminadab ma, sa'ya tee ni yo kuu Admín ma, sa'ya tee ni yo kuu Arní ma, sa'ya tee ni yo kuu Esrom ma, sa'ya tee ni yo kuu Fares ma, sa'ya tee ni yo kuu Judá ma, 
\m  
\v 34 sa'ya tee ni yo kuu Jacob ma, sa'ya tee ni yo kuu Isaac ma, sa'ya tee ni yo kuu Abraham ma, sa'ya tee ni yo kuu Taré ma, sa'ya tee ni yo kuu Nacor ma, 
\m  
\v 35 sa'ya tee ni yo kuu Serug ma, sa'ya tee ni yo kuu Ragau ma, sa'ya tee ni yo kuu Peleg ma, sa'ya tee ni yo kuu Heber ma, sa'ya tee ni yo kuu Sala ma, 
\m  
\v 36 sa'ya tee ni yo kuu Cainán ma, sa'ya tee ni yo kuu Arfaxad ma, sa'ya tee ni yo kuu Sem ma, sa'ya tee ni yo kuu Noé ma, sa'ya tee ni yo kuu Lamec ma, 
\m  
\v 37 sa'ya tee ni yo kuu Matusalén ma, sa'ya tee ni yo kuu Enoc ma, sa'ya tee ni yo kuu Jared ma, sa'ya tee ni yo kuu Mahalaleel ma, sa'ya tee ni yo kuu Cainán ma, 
\m  
\v 38 sa'ya tee ni yo kuu Enós ma, sa'ya tee ni yo kuu Set ma, sa'ya tee ni yo kuu Adán ma, sa'ya maa Su'si ma. 
\c 4  
\s1 Jesús ma, ni jitotnuni ña'a tachi ma 
\rem Jesús es puesto a prueba 
\r (Mt 4:1‑11; Mr 1:12‑13) 
\p  
\v 1 Jesús ma, ûni iyo ndija ya ji'in Xtumani Ndios ma, te nuu ni ndakokuiñi ya ja ni ja'an ya yute Jordán ma, te Xtumani Ndios ma, ni jan xsia'a ya ya ichi nuu masu nawa iyo kuiti ma. 
\m  
\v 2 Te yukan ni iyo ya uu xiko (40) kivi. Te tachi ma, ni kenda i ja ni jitotnuni i ya, te ñatuu nawa ni jaa ya ndaka kivi yukan. Chukan kúu ja ni keja'a kókon ya. 
\m  
\v 3 Sani te tachi ma, jiña'a i: 
\p ―‍Nu ndija ja Sa'ya Su'si kúu ni, te tatnuni ni ja yuu ya'a, nduu i xtatila ja kaa ni ―‍kúu i jiña'a i. 
\p  
\v 4 Jesús ma, ni ndakone'e ya: 
\p ―‍Tnu'u Su'si a ká'an: “Masu maa in‑ni ja kaa ja ko'o o ma sa'a ja koteku o chi su'va ja kandija o ndaka tnu'u ká'an káchi Su'si ma” ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 5 Sani te tachi ma, ni ja'an i ji'in ya in nuu sukun‑ka, te ni kaxtnu'u i ni‑ka'nu ñuu ñayivi a, 
\m  
\v 6 te jiña'a i: 
\p ―‍Saña ni ndani'i ndaka ja iyo ñuu ñayivi a ji'in jayiñu'u iyo a, vaa maa sa tátnuni, te kua'a sa na in kúni sa ja kua'a sa, te kuu taa sa. 
\m  
\v 7 Nuna jinkuiñi jiti ni nuu sa ja ndachiñu'u ña'a ni, te ndaka ko kuu kuenda maa ni ―‍kúu i jiña'a i. 
\p  
\v 8 Jesús ma, ni ndonda ya nuu tachi ma, te sa'a jiña'a ya: 
\p ―‍Kuán ndiyo ki'in ro, vaa tnu'u Su'si a ká'an: “Maa in‑ni Su'si Iya Tátnuni ma ndachiñu'u ro, te kunukuechi ro nuu maa in‑ni ya” ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 9 Sani te tachi ma, ni jan xsia'a i ya ñuu Jerusalén ma, te ni skaa i ya in nuu sukun xini veñu'u ka'nu ma, te jiña'a i: 
\p ―‍Nu ndija ja Sa'ya Su'si kúu ni, onde ya'a, te skee ni maa ni onde kunu ma, 
\m  
\v 10 vaa tnu'u Su'si ma ká'an: 
\q1 Su'si ma, tatnuni ya nuu ángel ya ma ja jin ko koto ña'a i, 
\q1 te jin ndachituu ña'a i 
\m  
\v 11 ji'in nda'a i ma, 
\q1 sukan‑va'a ma jinu ni nuu in yuu 
\m ―‍kúu i jiña'a i. 
\p  
\v 12 Jesús ma, ni ndakone'e ya: 
\p ―‍Suni tnu'u Su'si a ká'an: “Masu kototnuni ro Su'si ro Iya Tátnuni ma” ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 13 Nuu ña ni ni'i‑ka tachi ma naxe kototnuni‑ka i Jesús ma, te ni kujika i nuu ya, te ndetu tuku i in‑ka jichi ja xtna'a i ya. 
\s1 Jesús ma, ni keja'a ya tniñu ya ñuu Galilea ma 
\rem Jesús comienza su trabajo en Galilea 
\r (Mt 4:12‑17; Mr 1:14‑15) 
\p  
\v 14 Jesús ma, ni ndenda ya ñuu Galilea ma. Te ûni iyo ndija ya ji'in Xtumani Ndios ma ji'in ya, te ni‑ka'nu yu'u ñuu ma ka ka'an vii i ja kuu ya. 
\m  
\v 15 Te káxtnu'u ya ini veñu'u lilikin ndaka ñuu ma, te ndaka i ni ka ndachiñu'u ya. 
\s1 Jesús ma, sa'a ni sa'a ya ñuu Nazaret ma 
\rem Jesús en Nazaret 
\r (Mt 13:53‑58; Mr 6:1‑6) 
\p  
\v 16 Jesús ma, kua'an ya ñuu Nazaret ma, ñuu nuu ni ja'nu ya ma. Te in kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma, ni kivi ya veñu'u luluu ma, sukan ni yo jatna ini ya ja ko sa'a ya ma. Te ni ndokuiñi ya, sukan‑va'a ka'vi ya tnu'u Su'si ma. 
\m  
\v 17 Te ni ka wa'a i tutu ja ni tee tee kúu Isaías ma. Ja ni ndakune ya ma, te ni ndani'i ya nuu sa'a ká'an ma: 
\q1  
\v 18 Maa Xtumani Iya Tátnuni ma iyo siki sa a, 
\q2 vaa ni sa'a siin ña'a ya, 
\q1 sukan‑va'a ki'in sa jin kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a 
\q2 nuu ñayii ka ndo'o ka neni nuu ja u'vi ma, 
\q1 te ni tetniñu ña'a ya ja kaxtnu'u sa naxe jin ndayaa ñayii ka ndesi va'a ma, 
\q1 te sa'a sa ja jin ndundijin nuu ñayii inukuaa ma, 
\q1 te ndaxsiaa sa ndaka ñayii ka ndo'o ka neni ja sa'a ña'a in‑ka ñayii ma, 
\q1  
\v 19 ji'in ja kaxtnu'u sa ja jâ ni kenda kuiya vava'a, 
\q1 ja sa'a Iya Tátnuni ma ja jin ndani'i ta'vi i. 
\p  
\v 20 Sani te Jesús ma, ni ndakasi ya tutu ma, te ni ndakua'a ya nuu tee kúcargu veñu'u ma, te ni nukoo ya. Ndaka ñayii ka iyo yukan, ka nde'ya i ya. 
\m  
\v 21 Te ni keja'a ya ká'an ya, te jiña'a ya: 
\p ―‍Vitna jâ ni kenda nuu ni a ja ko kuu sukan ndee tnu'u Su'si a ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 22 Ndaka ñayii ma ka ka'an ja va'a ja kuu Jesús ma, te ni ka sa'vi‑nka ini i ndaka ja vii sa'a ya ma, te ka jikan‑tnu'u tna'a i: 
\p ―‍¿Masu tee ya'a kúu sa'ya José ma? ―‍ka kuu i ka ka'an i. 
\p  
\v 23 Jesús ma, ni ndakone'e ya: 
\p ―‍Ja ndaa kúu ja jin ka'an ni nuu sa: “Tee tatna, satatna ni maa ni.” Te suni jin ka'an ni: “Tna'a ja ni ka jiniso'o sa ja ni sa'a ni ñuu Capernaum ma, te suni sa'a tna ni ñuu ni a” ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 24 Te ni ka'an‑ka ya: 
\p ―‍Ja ndaa kúu ja ni‑in tee ndákaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si a, te jin ndakuan‑ta'vi i de ñuu de ma. 
\m  
\v 25 Ja ndaa kúu ja ka iyo kua'a ña'a ñuu Israel ya ja ni ka ji'i yii ña ma, te kivi ni iyo Elías ma tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, nuu ñatuu ni kuun savi uni kuiya yo sava ma, te ni ka yo kokon xeen ñayii ni‑ka'nu ñuu ñayivi a. 
\m  
\v 26 Kovaa Elías ma, ñatuu ni ja'an de nuu ni‑in ña'a ñuu Israel ya ja ni ka ji'i yii ña ma sukan‑va'a sa'a Su'si ma ja koo ja jin kaa ña ma, yika‑ni ja nuu in ña'a ñuu Sarepta ma, yatni ñuu Sidón ma. 
\m  
\v 27 Suni ka iyo ñayii ñuu Israel ma ja ka ku'u i lepra kivi nuu ni iyo Eliseo ma, kovaa masu na in ni nduva'a, yika‑ni ja Naamán ma, tee ñuu Siria ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 28 Ja ni ka jiniso'o i sukan ma, ndaka ñayii ka iyo ini veñu'u luluu ma, ni ka ndakiti xeen ini i. 
\m  
\v 29 Ni ka ndokuiñi i, te ni ka kene'e i ya ini ñuu ma, ni jan koo i ji'in ya onde nuu yuku sukun‑ka ma, yuku ndenee ñuu ma, sukan‑va'a onde sukun ma te jin skee i ya. 
\m  
\v 30 Kovaa Jesús ma, ni ndee ya me'ñu ñayii ma, te kua'an ya. 
\s1 Ni ndasava'a Jesús ma in tee yinee ña'a in tachi 
\rem Un hombre que tenía un espíritu impuro 
\r (Mr 1:21‑28) 
\p  
\v 31 Jesús ma, kua'an ya ñuu Capernaum ma in ñuu maa Galilea ma. Te in kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma kúu, te káxtnu'u ya nuu ñayii ma. 
\m  
\v 32 Te ñayii ma, ka sa'vi‑nka ini i sukan káxtnu'u ya ma, vaa ká'an ya sukan ká'an in ñayii tátnuni. 
\m  
\v 33 Ini veñu'u luluu ma iyo in tee yinee ña'a in tachi, te tachi ma, káyu'u nini'i i jiña'a i ya: 
\p  
\v 34 ―‍¡Kuá'an ni! ¿Nava'a kívi nduu ni nuu ka iyo saña, Jesús iya vee ñuu Nazaret ma? ¿Vee ni ja xnaa ña'a ni? Saña chi jini ña'a sa, te jini sa ja iya ii vee nuu Su'si ma kúu ni ―‍kúu i jiña'a i. 
\p  
\v 35 Te ni ndonda ya nuu tachi ma, te jiña'a ya: 
\p ―‍Kasiyu'u, te xndoo tee ya'a ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p Sani te tachi ma, ni skana i tee yukan nuu ñu'ú ma nuu ka iyo ndaka ñayii ma, te ni kee i de, te ñatuu na ja u'vi ni sa'a i de. 
\m  
\v 36 Ndaka ñayii ma ni ka yu'u, te ka ka'an ndi‑in ndi‑in i: 
\p ―‍¿Na tnu'u kúu cha'a? Vaa tee ya'a chi ûni tátnuni de nuu tachi ma ja na jin ke koo i, te ka ke koo i ―‍ka kuu ñayii ma ka ka'an i. 
\p  
\v 37 Te ni ka yo ka'an va'a, ni ka yo ka'an vii ñayii ma ja kuu Jesús ma ni‑ka'nu ñuu ma. 
\s1 Jesús ma, ni ndasava'a ya si'i xiso Simón Pedro ma 
\rem Jesús sana a la suegra de Simón Pedro 
\r (Mt 8:14‑15; Mr 1:29‑31) 
\p  
\v 38 Jesús ma, ni ndee ya ini veñu'u luluu ma, te ni kivi ya ini ve'e Simón Pedro ma. Te si'i xiso Simón Pedro ma, ku'u ña. Yi'i xeen ña'a ka'ni, te ka jikan‑ta'vi i nuu Jesús ma ja na ndasava'a ya ña. 
\m  
\v 39 Jesús ma, ni jinkoo jiti ya nuu kátuu ña ma, te ni ndonda ya nuu ka'ni ma, te ka'ni ma, ni ndee ña'a i. Sani te ni ndakoo ña, te ni satu'va ñukuun ña nawa kaa ya ji'in ñayii ka iyo ma. 
\s1 Jesús ma, ni ndasava'a ya kua'a ñayii ka ku'u 
\rem Jesús sana a muchos enfermos 
\r (Mt 8:16‑17; Mr 1:32‑34) 
\p  
\v 40 Nuu ve ñini ma ndaka ñayii ka neva'a ñayii ka ku'u ndi‑in ndi‑in kue'e ma, ni jan koo i nuu Jesús ma, te ni sonee ya nda'a ya siki ndi‑in ndi‑in ñayii ma, te ni ndasava'a ya i. 
\m  
\v 41 Te kua'a ñayii ka ku'u ma, ni ka ke koo tna ña'a tachi ma, te ka kayu'u tachi ma ka ka'an i: 
\p ―‍¡Ndijin kúu Sa'ya Su'si ma! ―‍ka kuu i ka jiña'a i. 
\p Kovaa Jesús ma, ni ndonda ya nuu tachi ma, te ñatuu ni wa'a ya tnu'u ja jin ka'an i, vaa ka jini i ja suu ya kúu Cristo iya ni tetniñu Su'si ma. 
\s1 Jesús ma, ni kaxtnu'u ya tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma ini veñu'u lilikin 
\rem Jesús anuncia el mensaje en las sinagogas 
\r (Mr 1:35‑39) 
\p  
\v 42 Ja ve ndii ma Jesús ma, ni kee ya ini ñuu ma, te kua'an ya in nuu masu nawa iyo kuiti. Kovaa ñayii ma chi ka ndanduku i ya, te ni jan koo i nuu iyo ya ma. Ka kuni i ja jin sunkani i ya, sukan‑va'a ma ki'in‑ka ya. 
\m  
\v 43 Kovaa Jesús ma, jiña'a ya: 
\p ―‍Suni ki'in sa in‑ka ñuu kaxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma siki ja sukan tatnuni ya ma, vaa chukan kúu ja ni tetniñu ña'a Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 44 Te chukan kúu ja kua'an Jesús ma káxtnu'u ya tnu'u vii tnu'u va'a ma ini veñu'u lilikin ñuu Judea ma. 
\c 5  
\s1 Jesús ma, ni sa'a ya milagru, te ni kuu ni ka tava kua'a de tiaka 
\rem La pesca milagrosa 
\r (Mt 4:18‑22; Mr 1:16‑20) 
\p  
\v 1 In kivi iyo Jesús ma yu'u mar nani Genesaret ma, te ñayii ma, ûni ka jexni'ni i ya, vaa ka kuni i ja jin koniniso'o i tnu'u Su'si ma. 
\m  
\v 2 Jesús ma, ni jini ya uu barcu yu'u mar ma. Ñatuu na in ka ñunee, vaa tee ka tava tiaka ma, ni ka nu koo de ka ndakate de ñunu de ma. 
\m  
\v 3 Jesús ma, ni kaa ya in nuu barcu ma, te kuenda Simón ma kúu tnu, te ni ka'an yu'u ya nuu Simón Pedro ma ja na skaka‑ka de tnu jaku nuu ndute ma. Sani te ni jinkoo ya nuu barcu ma, te onde yukan ni keja'a ya káxtnu'u ya nuu ñayii ma. 
\m  
\v 4 Nuu ni jinu ni ka'an ya ma, te jiña'a ya Simón ma: 
\p ―‍Kuá'an ni ji'in barcu ni a nuu ñu'u kunu‑ka ndute a, te skee ni ñunu ni a, sukan‑va'a tava ni tiaka ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 5 Simón ma, ni ndakone'e de: 
\p ―‍Teskua'a, niñu ka yikuu sa ka satniñu sa, te ñatuu na tiaka ni ka tava sa, kovaa maa ni tátnuni, te skee sa ñunu sa a ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 6 Te nuu ni ka sa'a de sukan ma, te ni ka jaku'un kua'a xeen tiaka, te onde ñunu ma ve te'nde, ja kua'a ti kúu ma. 
\m  
\v 7 Sani te ni ka sa'a seña nuu tna'a de, nuu tee ka ñunee nuu in‑ka barcu ma, sukan‑va'a ki koo de ki chindee de tee ma. Ni jan koo de, te ni ka ndaxchitu kuiti de ndunduu barcu ma, te vala‑nka ja jin sa'vi tna tnu nuu ndute ma kuechi ja kua'a xeen tiaka ma kúu. 
\m  
\v 8 Ja ni jini Simón ma sukan ma, te ni jinkoo jiti de nuu Jesús ma, te jiña'a de ya: 
\p ―‍¡Iya Tátnuni, má ki tu'va ña'a ni, vaa saña chi in tee ndiso kuechi kúu sa! ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 9 Vaa Simón ma ji'in ndaka‑ka tee ma, ni ka yu'u de, ja kua'a xeen tiaka ni ka tava de ma. 
\m  
\v 10 Suni ka iyo tna Santiago ma ji'in Juan ma, sa'ya Zebedeo ma, tee ka ndikin tna'a ji'in Simón ma. Kovaa Jesús ma, jiña'a ya Simón ma: 
\p ―‍Má koyu'u ni. Onde vitna, te ko kuu ni in tee ndaxtutu ñayii ja jin kondikin i maa sa ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 11 Sani te ni jan koo de ji'in barcu ma, ni ka jani de tnu onde yatni nuu ñu'ú ma, te ni ka xndoo de ndaka, te kuan koo de ji'in Jesús ma. 
\s1 Jesús ma, ni ndasava'a ya in tee ku'u kue'e nani lepra 
\rem Jesús sana a un leproso 
\r (Mt 8:1‑4; Mr 1:40‑45) 
\p  
\v 12 In kivi iyo Jesús ma in ñuu iyo yukan, te ni kenda in tee ndo'o kue'e lepra. Ja ni jini de Jesús ma, ni jakindeyi de onde nuu ñu'ú ma, te jikan‑ta'vi de: 
\p ―‍Iya Tátnuni, nú kúni maa ni, ndasavii ña'a ni kue'e ndó'o sa ya ―‍kúu de jiña'a de ya. 
\p  
\v 13 Jesús ma, ni sonee ya nda'a ya siki de, te jiña'a ya: 
\p ―‍Kúu ini sa ja nduva'a ni. ¡Kendoo vii ni! ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p Te ora yukan, te ni nduva'a tee ku'u lepra ma. 
\p  
\v 14 Te Jesús ma, ni tatnuni ya: 
\p ―‍Másu ko kuña'a ni ni‑in nuu ñayii ma, su'va kuá'an ni, te kaxtnu'u ni ñií ni a nuu sutu ma, te kinda'a ni ja ndakua'a ni nuu Su'si ma ja ndakuan‑ta'vi ni nuu ya ja jâ ni nduvii ni a, sukan ni tatnuni Moisés ma, sukan‑va'a ndaka i jin kuni ja ni nduvii ni kue'e ndo'o ni a ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 15 Kovaa su'va kua'a xeen‑ka ñayii ma ka ndaka'an milagru sa'a Jesús ma. Te ni ka ndututu kua'a ñayii ma yukan, sukan‑va'a jin koniniso'o i ja ká'an ya ma, te sukan‑va'a jin nduva'a i kue'e ka ndo'o ka tna'a i ma. 
\m  
\v 16 Kovaa Jesús ma, ni yo kesiin ya, te ni yo ja'an ya ichi nuu masu nawa iyo kuiti ma, te ni yo jikan‑ta'vi ya nuu Yuva ya Su'si ma. 
\s1 Jesús ma, ni xnaa ya kuechi in tee ñatuu kúu kanda de, te ni nduva'a de 
\rem Jesús perdona y sana a un paralítico 
\r (Mt 9:1‑8; Mr 2:1‑12) 
\p  
\v 17 In kivi ja yikuu Jesús ma káxtnu'u ya nuu ñayii ma tnu'u ya ma, te suni ka nukoo tna tee ka kuu fariseo ma, ji'in tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ja ve koo de ndaka yu'u ñuu Galilea ma, ji'in Judea ma, ji'in Jerusalén ma. Te tnu'u ndee tnu'u ndatnu Su'si ma iyo ji'in Jesús ma, te ndásava'a ya ñayii ka ku'u ma. 
\m  
\v 18 Sani te ni ka kenda koo tee ka ndiso in tee ñatuu kúu kanda de. Ka kuni de ja jin chinee de tee ma ini ve'e ma, te jin kakin tuu de tee ma nuu Jesús ma, 
\m  
\v 19 kovaa ñatuu ka jini de nde ichi jin kivi koo de, vaa iyo kua'a xeen ñayii ma. Te chukan kúu ja ni ka ka koo de onde xini ve'e ma, te ni ka ndakana de jaku teja ma, sukan‑va'a ndanune. Te ni ka nune'e de nuu yoxtnee tee ku'u ma me'ñu ndaka ñayii ma nuu iyo Jesús ma. 
\m  
\v 20 Te nuu ni jini Jesús ma ja ka kukanu ini xeen de ya ma, te jiña'a ya nuu tee ku'u ma: 
\p ―‍Ndijin, ndaka kuechi ni ma jâ ni ka naa ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 21 Sani te tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ji'in tee ka kuu fariseo ma, ka jani ini de: “¿Na in kúu tee ya'a ja ká'an de tnu'u ya'a ja masu játna ini Su'si ma? Vaa maa in‑ni Su'si ma kuu xnaa kuechi o ma”, ka kuu de ka ka'an de. 
\m  
\v 22 Kovaa Jesús ma chi ni jinitnuni ya ndaka ja ka jani ini de ma, te ni jikan‑tnu'u ya: 
\p ―‍¿Nava'a ka jani ini ni sukan? 
\m  
\v 23 ¿Nde a kúu ja yii‑ka ja kuña'a o tee ku'u a? ¿Yii‑ka ja kuña'a o ja: “Kuechi ni ma jâ ni ka naa”, o xi yii‑ka ja kuña'a o: “Ndakoo ni, te ndakaka ni”? 
\m  
\v 24 Te káxtnu'u sa ja saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, iyo sa ja tatnuni sa ñuu ñayivi a, sukan‑va'a jin naa kuechi ñayii ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p Sani te jiña'a ya tee ku'u ma: 
\p ―‍Nuu ndijin ká'an sa, ndakoo ni, te ndake'en ni nuu ni katuu ni a, te kuán no'o ni ve'e ni ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 25 Te ora yukan ni ndakoo tee ñatuu kúu kanda ma nuu ka iyo ndaka ñayii ma, te ni ndake'en de nuu ni katuu de ma, te ndáchiñu'u de Su'si ma, kuan no'o de ve'e de ma. 
\m  
\v 26 Ndaka ñayii ma, ni ka sa'vi‑nka ini i ja sukan ni kuu ma, te ka ndachiñu'u i Su'si ma, kovaa ni ka yu'u xeen i, te ka ka'an i: 
\p ―‍Vitna, te ni ka jini o tna'a ja masu nama uun kúu ma ―‍ka kuu i ka ka'an i. 
\s1 Jesús ma, ni ndatnu'u ya ji'in ñayii ka sa'a ja u'vi ma 
\rem Jesús platica con los pecadores 
\r (Mt 9:9‑13; Mr 2:13‑17) 
\p  
\v 27 Ja ni jinu sukan ma, Jesús ma, ni kee ya, te ni jini ya in tee ndáke'en ya'vi xu'un no'o ñuu Roma ma nuu ñayii ka kivi koo ini ñuu ma ja jin xiko i ndatniñu i nuya'vi ma, te nani de Leví. Te núkoo de nuu ka ndake'en ya'vi de ma. Jesús ma, jiña'a ya: 
\p ―‍Kondikin ña'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 28 Sani te Leví ma, ni ndokuiñi de, te ni xndoo de ndaka, te ni ndikin de Jesús ma. 
\p  
\v 29 In kivi Leví ma, ni sa'a de ve'e de ma in viko jayiñu'u maa Jesús ma, te kua'a tee ka ndake'en ya'vi xu'un no'o ñuu Roma ma ji'in kua'a‑ka ñayii ma ka nukoo nuu mesa ma. 
\m  
\v 30 Kovaa tee ka kuu fariseo tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ji'in jaku‑ka tee ka kuu fariseo ma, ni ka keja'a de ka ka'an de tnu'u tee ka ndikin Jesús ma. Te ka jiña'a de: 
\p ―‍¿Nava'a ka jaa ka ji'i ni ji'in kui'na ka ndake'en ya'vi ja ka xiko ñayii ma, ji'in ñayii ka ndiso kuechi a? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 
\p  
\v 31 Jesús ma, ni ndakone'e ya: 
\p ―‍Ñayii ka iyo va'a ma chi ñatuu ka jiniñu'u i tee tatna ma chi yika‑ni ja ñayii ka ku'u ma. 
\m  
\v 32 Saña chi masu vee sa ja ndakana sa ñayii ka jani ini ja ñayii va'a ka kuu i ma chi vee sa ja ndakana sa ñayii ka ndakunitnuni ja ka ndiso kuechi i ma, sukan‑va'a jin ndakani jin ndaka'vi ini i te jin ndakokuiñi i nuu Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Ni kaxtnu'u Jesús ma nava'a ñatuu ka iyo ndite tee ka ndikin ya ma 
\rem La cuestión del ayuno 
\r (Mt 9:14‑15; Mr 2:18-19) 
\p  
\v 33 Te ka jiña'a de Jesús ma: 
\p ―‍Tee ka ndikin Juan ma ji'in tee ka ndikin tee ka kuu fariseo a, kua'a jichi ka iyo ndite de ka jikan‑ta'vi de nuu Su'si ma, kovaa tee ka ndikin ña'a ndijin a chi ndimaa ka jaa ka ji'i de ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 
\p  
\v 34 Jesús ma, ni ndakone'e ya: 
\p ―‍Ndijin, ¿xi kuu jin sa'a ni ja jin koo ndite ñayii ka iyo viko tnánda'a ma, te vitna ja ka iyo‑ka i ji'in suchi yii tnánda'a ma? 
\m  
\v 35 Kovaa kenda in kivi ja jin xtandiyo i suchi tnanda'a ma. Nuna kenda kivi yukan, sana jin koo ndite ñayii ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Ni kaxtnu'u Jesús ma ja in ja jaa ma chi masu ndáketna'a i ji'in ja tu'u ma 
\rem Jesús enseña que lo nuevo no se combina bien con lo viejo 
\r (Mt 9:16‑17; Mr 2:21-22) 
\p  
\v 36 Sani te ni ka'an ya in tnu'u vijin: 
\p ―‍Masu na in ka'nde vala sa'ma jaa i te ndachu'un i in nuu sa'ma tu'u ma, te nuna sa'a i sukan, skenaa i sa'ma jaa ma. Suni ja vala sa'ma jaa ma, masu kendoo va'a i nuu sa'ma tu'u ma. 
\m  
\v 37 Ni masu tnaa o ndute uva yika ni kuva'a ma nuu ñií kiti jâ ni kuu kii iyo ma, vaa ndute uva ma chi sa'a de ja te'nde ñií ma, te skenaa o ndute ma ji'in ñií ma. 
\m  
\v 38 Chukan kúu ja tnaa o ndute uva yika ni kuva'a ma in nuu ñií jaa ma. 
\m  
\v 39 Ñatuu ni‑in ñayii ja ji'i i ndute uva jâ ni kuu kii‑ka ma, te kúni i ja ko'o i ndute yika ni kuva'a ma, vaa ká'an i: “Ndute ni kuu kii‑ka ma, ji'i asi‑ka de” ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\c 6  
\s1 Jesús ma, ni kaxtnu'u ya nde a kanuu‑ka ja sa'a o kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma 
\rem Jesús es Señor del día de reposo 
\r (Mt 12:1‑8; Mr 2:23‑28) 
\p  
\v 1 In kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma kúu, te kua'an Jesús ma ne'un itu ma, te tee ka ndikin ya ma, ka tnu'u de yoko triu ma, te ka skoyo de nuu nda'a de ma, te ka jaa de triu ma. 
\m  
\v 2 Sani te jaku tee ka kuu fariseo ma, ni ka jikan‑tnu'u de nuu Jesús ma: 
\p ―‍¿Nava'a ka sa'a ni in ja masu kuu sa'a o kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu o a? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 
\p  
\v 3 Jesús ma, ni ndakone'e ya: 
\p ―‍¿Ñatuu nama ni ka ka'vi ni ja ni sa'a David ma in jichi nuu ka kokon de ji'in tee ka ndikin tna'a ji'in de ma? 
\m  
\v 4 Te ni kenda de ve'e Su'si ma, te ni ke'en de xtatila ii Su'si ma, te ni ka jaa de ji'in tee ka ndikin tna'a ji'in de ma, te vitna ja maa‑ni sutu ma kuu jin kaa xtatila yukan ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 5 Te jiña'a tna ya: 
\p ―‍Saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, iyo sa ja tatnuni sa siki ja kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 In kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma, ni ndasava'a Jesús ma in tee ni yichi nda'a de 
\rem El hombre de la mano seca 
\r (Mt 12:9‑14; Mr 3:1‑6) 
\p  
\v 6 In‑ka kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma, Jesús ma, ni kivi ya ini veñu'u luluu ma, te ni keja'a ya káxtnu'u ya. Yinee in tee ni yichi nda'a kua'a de ma. 
\m  
\v 7 Te tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ji'in tee ka kuu fariseo ma, ka jito yu'u de Jesús ma, sukan‑va'a na jin kuni de nú ndasava'a ya nda'a tee ma kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma, te sukan‑va'a kuu jin xtekuechi de ya. 
\m  
\v 8 Kovaa maa ya chi jini ya nawa ka jani ini de ma, te jiña'a ya tee ni yichi nda'a ma: 
\p ―‍Ndokuiñi ni, te jinkuiñi ni me'ñu a ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p Te tee ma, ni ndokuiñi de. 
\m  
\v 9 Te Jesús ma, jiña'a ya nuu tee ka kuu fariseo ma: 
\p ―‍In ja kakan‑tnu'u ña'a sa: ¿Nde a iyo ja kuu sa'a o kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu o a? ¿Ja va'a ma, xi ja u'vi ma? ¿Sa'a o ja koteku in ñayii, xi xnaa o i? ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 10 Sani te nde'ya ya ndaka ñayii ka nukoo xiñi ya ma, te jiña'a ya tee ñatuu kúu kanda nda'a ma: 
\p ―‍Ndaskuili ni nda'a ni a ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p Te ni sa'a de sukan, te ni nduva'a nda'a de ma. 
\m  
\v 11 Kovaa jaku ñayii ma, ni ka ndakiti xeen ini i, te ni ka keja'a i ka ndatnu'u tna'a i naxe jin sa'a i Jesús ma. 
\s1 Ni kaji Jesús ma uxi uu tee tetniñu ya ja jin kaxtnu'u de tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma 
\rem Jesús escoge a los doce apóstoles 
\r (Mt 10:1‑4; Mr 3:13‑19) 
\p  
\v 12 Ne'un kivi yukan Jesús ma, ni ja'an ya in yuku, sukan‑va'a kakan‑ta'vi ya, te niñu yikuu ya jikan‑ta'vi ya nuu Su'si ma. 
\m  
\v 13 Te nuu ni ndii ma, te ni kana ya tee ka ndikin ya ma, te ni ndakaji ya uxi uu de, te tee yukan ni xnani ya apóstol, (ja kúni ka'an “tee tetniñu maa ya ja jin kaxtnu'u de tnu'u maa ya ma”). 
\m  
\v 14 Te tee ya'a ni ka yo kuu Simón tee ni ndaxnani ya Pedro ma, ji'in Andrés ma ñani Simón ma, ji'in Santiago ma, ji'in Juan ma, ji'in Felipe ma, ji'in Bartolomé ma, 
\m  
\v 15 ji'in Mateo ma, ji'in Tomás ma, ji'in Santiago sa'ya Alfeo ma, suni tna Simón tee kúu Celote ma, 
\m  
\v 16 ji'in Judas ma sa'ya Santiago ma, ji'in Judas Iscariote ma tee ke'en‑su'va Jesús ma. 
\s1 Jesús ma, ni kaxtnu'u ya tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma nuu kua'a ñayii 
\rem Jesús enseña a mucha gente 
\r (Mt 4:23‑25) 
\p  
\v 17 Jesús ma, ni nuu ya ji'in tee ka ndikin ya ma, te ni jinkuiñi ya in nuu ndaa. Ka iyo kua'a ñayii ka ndikin ya ma, ji'in kua'a ñayii ñuu Judea ma, ji'in ñayii ñuu Jerusalén ma, ji'in ñayii ichi yu'u mar ñuu Tiro ma ji'in Sidón ma. Ni ka kenda koo i ja jin koniniso'o i ja ká'an Jesús ma, ji'in ja jin nduva'a i kue'e ka ndo'o i ma. 
\m  
\v 18 Te ñayii ka yinee ña'a tachi ma, suni ni ka nduva'a i. 
\m  
\v 19 Chukan kúu ja ndaka ñayii ma, ka kuni i ja jin kaki'i i Jesús ma, sukan‑va'a jin nduva'a i na kue'e ka ndo'o i ma, vaa Jesús ma, iyo tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ma. 
\s1 Ñayii jin koo vii jin koo va'a ma ji'in ñayii jin kuxii ini ma 
\rem La felicidad y la infelicidad 
\r (Mt 5:1‑12) 
\p  
\v 20 Jesús ma, nde'ya ya ñayii ka ndikin ya ma, te jiña'a ya: 
\p ―‍Ja vava'a ka kuu ndijin ja ka kunda'vi ni a, vaa jin koo ni ji'in Su'si ma nuu tatnuni ya ma. 
\p  
\v 21 ’Ja vava'a ka kuu ndijin ja vitna ka kokon ka yichi ni a, vaa jin ndani'i jin ndatna'a ni. 
\p ’Ja vava'a ka kuu ndijin ja vitna ka nda'yu ni a chi jin ndusii ini ni. 
\p  
\v 22 ’Ja vava'a ka kuu ndijin kivi jin ndakiti ini ñayii ma nuu ni ma, kivi jin taji ña'a i nuu ka iyo i ma, kivi jin tee ña'a i tnu'u ma, te jin saxiko ña'a i kuenda tnu'u ja in ñayii sa'a ja u'vi ka kuu ni, kuechi ja ka kandija ña'a ni saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a. 
\m  
\v 23 Jin kutachi xeen ni kivi yukan, vaa ndijin chi kua'a xeen ja va'a ja vii jin nduta'vi ni ja ka iyo onde andivi ma, te jin kona'a ni ja sukan ka sa'a ndeva'a ña'a ñayii a, sukan ni ka yo sa'a ndeva'a yuva i ma tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 24 Sani te ni jiña'a tna ya: 
\p ―‍Kovaa nda'vi maa ndijin ñayii ka kuu xiku, vaa jâ ni ka iyo sii ini ni ñuu ñayivi ya. 
\p  
\v 25 ’Nda'vi maa ndijin ja vitna ka ni'i ka tna'a ni a, vaa jin ndakokon jin ndayichi ni. 
\p ’Nda'vi maa ndijin ja vitna ka kusii ini ni, kovaa jin ndanda'yu ni ja jin kuxii ini ni. 
\p  
\v 26 ’Nda'vi maa ndijin ja ndaka ñayii ñuu ñayivi a, ka chiñu'u ña'a i a, vaa sukan ni ka yo sa'a yuva i ñayii jana'a ma ja ni ka yo chiñu'u de tee ni ka yo xnda'vi ña'a ja tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma ka kuu de ma. 
\s1 Ni kaxtnu'u Jesús ma sukan jin kutoo o ñayii ñatuu ka kunimani nuu o ma 
\rem El amor a los enemigos 
\r (Mt 5:38‑48; 7:12) 
\p  
\v 27 ’Kovaa ndijin ja ka niniso'o ni ja ká'an sa a: Jin kutoo ni ñayii ñatuu ka kunimani nuu ni ma. Jin sa'a ni ja va'a nuu ñayii ka kiti ini nuu ni ma. 
\m  
\v 28 Jin ka'an va'a ni ja jin kuu ñayii ka ka'an u'vi ja jin kuu ni ma. Jin kakan‑ta'vi ni ja jin kuu ñayii ka tee ña'a tnu'u ma. 
\m  
\v 29 Nú na in kani in yikinuu ni a, kua'a ni tnu'u, te kani i in‑ka yikinuu ni ma. Te nú na in xtandee sa'ma ndii ni a, kua'a ni tnu'u te ki'in i ji'in su'nu ni a. 
\m  
\v 30 Nú na in nawa jikan i, te kua'a ni, te nú na in xtandee ja neva'a ni ma, te máko ndakan‑ka ni. 
\m  
\v 31 Jin sa'a ni ja va'a nuu ñayii ma sukan ka kuni ni ja jin sa'a ña'a i maa ni. 
\p  
\v 32 ’Nú ndijin, ka kutoo ni yika‑ni ja ñayii ka kutoo ña'a ma, ¿nawa ka sa'a‑ka ni ja ñatuu ka sa'a ñayii ñatuu ka kandija ja ká'an Su'si ma? Vaa onde ñayii ka ndiso kuechi ma, sukan‑ni ka sa'a tna i. 
\m  
\v 33 Te nú ka sa'a ni ja va'a nani nuu ñayii ka sa'a ña'a ja va'a ma, ¿nawa ka sa'a‑ka ni ja ñatuu ka sa'a ñayii ka ndiso kuechi ma? Suni ñayii ka ndiso kuechi ma, sukan‑ni ka sa'a tna i. 
\m  
\v 34 Te nú ka wanuu ni nani ñayii ka ndetu ni ja nawa jin taa i ma, ¿nawa ka sa'a‑ka ni ja ñatuu ka sa'a ñayii ka ndiso kuechi ma? Vaa suni ñayii ka ndiso kuechi ma, ka wanuu tna'a i, te ka ndetu i ja kua'a‑ka jin ndakua'a ñayii ma. 
\m  
\v 35 Ndijin, jin kutoo ni ñayii ñatuu ka kunimani nuu ni ma, te jin sa'a ni ja va'a ma, te jin kuanuu ni, kovaa má jin kondetu ni ja nawa jin ndachunaa i. Te sukan kua'a‑ka ndataa Su'si ma. Te nú sukan ka sa'a ni, jin ko kuu ni sa'ya Su'si onde sukun ma, vaa Su'si ma chi suni kúnda'vi ini ya ñayii ndee ini ma, visi ñatuu sa'a i ja va'a ma, kovaa ndetu ya ja ndasa'a i kuenda. 
\m  
\v 36 Jin kava va'a ini ni sukan va'a ini Yuva o Su'si ma. 
\s1 Máko jin ndanduku o naxe sa'a naxe kúu in‑ka ñayii ma 
\rem No juzgar a otros 
\r (Mt 7:1‑5) 
\p  
\v 37 ’Máko jin ndanduku ni kuenda naxe ka sa'a ka kuu in‑ka ñayii ma, sukan‑va'a máko ndanduku Su'si ma kuenda naxe ka sa'a ka kuu ni a. Máko jin xtekuechi ni in‑ka ñayii ma, sukan‑va'a Su'si ma, masu ndaxtekuechi ña'a ya ndijin. Jin sakanu ini ni nawa ka sa'a ña'a in‑ka ñayii ma, sukan‑va'a Su'si ma, sakanu ini ña'a ya. 
\m  
\v 38 Jin kua'a ni nawa kúu ja ka jiniñu'u ñayii ma, te Su'si ma, taa ya nawa ka jiniñu'u ni, te ûni kua'a‑ka ndataa ya. Su'si ma chi sukan jin sa'a jin kuu ni in‑ka ñayii ma, te sukan ndasa'a ña'a ya ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 39 Jesús ma, ni ka'an ya in tnu'u vijin ya'a: 
\p ―‍¿Naku xi kuu in tee kuaa ma, te skaka de in‑ka tee kuaa ma? Vaa ka jini o ja nú iyo in kava chi nduu de jin kê koo. 
\m  
\v 40 Ñatuu ni‑in tee yika yikuu skua'a nawa káxtnu'u teskua'a de ma, jini‑ka de sana teskua'a de ma. Kovaa nuna skua'a ñukuun de chi kenda de sukan kúu teskua'a de ma. 
\p  
\v 41 ’¿Te nava'a nde'ya ni in mi'i ñunee nuu tna'a ni a, te ñatuu nukonde'ya ni in vitu ka'nu ñunee nuu maa ni a? 
\m  
\v 42 Te nú ñatuu jini ni vitu ka'nu ñunee nuu ni a, ¿nava'a kusaa ini ni jiña'a ni nuu tna'a ni a: “Taa ni tnu'u, te tava sa in mi'i ñunee nuu ni a”? Masu ndása'a ni kuenda tnu'u ká'an ni a, vaa ká'an ni, te masu sa'a ni. Xinañu'u‑ka tava ni vitu ka'nu ñunee nuu maa ni a, te sukan saa konde'ya va'a ni, sukan‑va'a ndatava ni mi'i ñunee nuu tna'a ni ma. 
\s1 Ja sukan ka sa'a ka kuu ñayii ma, te ndakuni o nawa ñu'u ini anua i ma 
\rem El árbol se conoce por su fruto 
\r (Mt 7:17‑20; 12:34‑35) 
\p  
\v 43 ’Nú in yutnu kui'i te kúun nde'ya iya, te masu kuu ka'an o ja in yutnu kui'i va'a kúu tnu, ni a in yutnu kui'i kúun nde'ya va'a ma, te ndakuun nde'ya iya ma. 
\m  
\v 44 Ndi‑in ndi‑in yutnu kui'i ma, ka kuun nde'ya tnu, te ka jini o na yutnu kui'i ka kuu tnu. Masu kuu kuun higo nuu tnu iñu ma, ni a ndaxtutu o uva nuu tnu iñu yiki ma. 
\m  
\v 45 Ñayii va'a ma, ká'an i tnu'u va'a, vaa tnu'u va'a ñu'u ini anua i ma, te ñayii ká'an ja u'vi ma, sukan ká'an i, vaa ja u'vi ma ñu'u ini anua i ma. Vaa ja ñu'u ini anua ñayii ma kúu ja ká'an yu'u i ma. 
\s1 Ñayii niniso'o te sa'a i sukan ká'an Jesús ma chi koo va'a i 
\rem Los dos cimientos 
\r (Mt 7:24‑25) 
\p  
\v 46 ’¿Nava'a ka xnani ña'a ni “Señor, Señor”, te ñatuu ka sa'a ni ja ká'an sa a? 
\m  
\v 47 Vaa in ñayii kénda nuu sa a te koniniso'o i ja ká'an sa a te sa'a i sukan ká'an sa a, 
\m  
\v 48 sukan kúu in tee ni sa'a in ve'e de, sukan kúu i. Vaa xinañu'u ni jate kunu de, te ni jani va'a de ja jin kituu ve'e sa'a de nuu toto ma. Nuu ni kee ndeñu'u ma te ni chitu yute ma, te ndute ma, ni jan kani ndee ni'i de ve'e ma, kovaa ñatuu ni kundee de skanda de i, vaa ni kuva'a va'a i. 
\m  
\v 49 Kovaa nú na in jiniso'o ja ká'an sa a te ñatuu sa'a i ja ká'an sa a, sukan kúu in tee ni sa'a ve'e de nuu ñu'ú ma‑ni kúu i, vaa ñatuu ni skee kunu de ja kituu ve'e de ma. Te nuu ni kee ndute ñu'u ma te ni chitu yute ma te ni jan kani ndee ni'i de ve'e ma, te ni ndatnana ndi'i kuiti i ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\c 7  
\s1 Jesús ma, ni ndasava'a ya in suchi jinukuechi nuu tee tátnuni nuu cientu soldado ma 
\rem Jesús sana al criado de un oficial romano 
\r (Mt 8:5‑13) 
\p  
\v 1 Nuu ni jinu ni kaxtnu'u Jesús ma tnu'u ya ma nuu ñayii ma, te kua'an ya ñuu Capernaum ma. 
\m  
\v 2 Te yukan iyo in tee tátnuni nuu cientu soldado. Te iyo in suchi jinukuechi nuu de, te kútoo xeen de i. Te ku'u ka'vi xeen i, te kuenda kûu i kúni i. 
\m  
\v 3 Nuu ni jiniso'o tee tátnuni nuu cientu soldado ma ja ka ka'an i ja sa'a Jesús ma, te ni tetniñu de tee ka kuu ja'nu ñuu judío ma, ja na jin koo de jin kakan‑ta'vi de nuu ya te na kii ya ve'e de ma, ndasava'a ya suchi jinukuechi nuu de ma. 
\m  
\v 4 Te ni jan koo tee yukan nuu Jesús ma, te ka jiña'a de: 
\p ―‍Tee tátnuni nuu cientu soldado ma, ká'an de ja sa'a ni tnu'u mani, vaa iyo tna de ja chindee ni de, 
\m  
\v 5 vaa kútoo de ñuu o a, te maa de ni sa'a ja ni ka sa'a i veñu'u luluu ya ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 
\p  
\v 6 Jesús ma, kua'an ya ji'in de. Kovaa nuu jâ ni kuyatni ya ve'e tee tátnuni nuu cientu soldado ma, te maa de chi ni tatnuni de nuu tna'a de ma ja jin koo i jin kuña'a i Jesús ma sa'a: 
\p ―‍Señor, má ko ndi ini ni ja kii ni onde ve'e sa a, vaa masu kaa masu iyo sa ja kivi ni ini ve'e sa a. 
\m  
\v 7 Chukan kúu ja ñatuu ni kusaa ini maa sa ja jan nu nduku ña'a sa. Yika‑ni ja tatnuni ni nuu kue'e a ja jín ndiyo i, sukan‑va'a nduva'a suchi jinukuechi nuu sa a. 
\m  
\v 8 Vaa saña tna chi ka iyo tee ka tatnuni nuu sa, te ka iyo soldado ja tátnuni sa nuu de ma. Te nuna kuña'a sa in de ma: “Kuá'an ni”, te kua'an de, te nuna kuña'a sa in‑ka de ma: “Ne'e ni”, te kíi de. Te nuna tatnuni sa nuu suchi jinukuechi nuu sa a: “Sa'a cha'a”, te sa'a i, kúu de ká'an de ―‍ka kuu i ka jiña'a i. 
\p  
\v 9 Te Jesús ma, ni sa'vi‑nka ini ya ja ni jiniso'o ya sukan ma, te nde'ya ya ñayii ka ndikin ya ma, te jiña'a ya: 
\p ―‍Ja ndaa kúu ja ni a ñuu Israel ya ñatuu ni ndani'i sa ñayii ka kukanu ini xeen ña'a sukan kúkanu ini ña'a tee ya'a ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 10 Ja ni ka ndakokuiñi i ve'e ma, te ni ka ndani'i i suchi jinukuechi ma ja jâ ni nduva'a i. 
\s1 Jesús ma, ni ndaxteku ya sa'ya in ña'a ni ndoo ja ni ji'i yii ña ma 
\rem Jesús resucita al hijo de una viuda 
\p  
\v 11 Nuu ni jinu sukan ma, Jesús ma, kua'an ya ñuu nani Naín ma. Kua'an ya ji'in tee ka ndikin ya ma ji'in kua'a‑ka ñayii. 
\m  
\v 12 Ja ni kenda ya yatni ñuu ma, ni jini ya ja kuan koo i kuan chu'u i in ndiyi. Te sa'ya in ña'a ni ji'i yii kúu i, te maa in maa tnu'u‑ni i iyo nuu si'i i ma. Te kua'a xeen ñayii ñuu ma ka ndikin kuan koo i. 
\m  
\v 13 Ja ni jini Jesús ma, ni kunda'vi ini ya ña'a ma, te jiña'a ya: 
\p ―‍Má konda'yu ni ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 14 Te ni jan tu'va ya, te ni tnii ya nuu ka ndiso i suchi ni ji'i ma, te ni ka jinkuiñi i. Jesús ma, jiña'a ya suchi ni ji'i ma: 
\p ―‍Ro'o ká'an ri: ¡Ndakoo! ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 15 Sani te suchi ni ji'i ma, ni ndakoo i, te ni keja'a i ká'an i. Te jiña'a Jesús ma nuu si'i i ma: 
\p ―‍Ya'a ni sa'ya ni a ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 16 Ja ni ka jini ñayii ma sukan, ndaka i ni ka yu'u, te ni ka keja'a i ka ndachiñu'u i Su'si ma, te ka ka'an i: 
\p ―‍In tee kanuu‑ka ndákaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma, ni kijaa de ne'un o ya ―‍ka kuu i ka ka'an i. 
\p Te ka ka'an tna i: 
\p ―‍Maa Su'si ma ni kenda, chíndee ya ñayii ñuu maa ya a ―‍ka kuu i ka ka'an i. 
\p  
\v 17 Te ni‑ka'nu ñuu Judea ma ji'in yu'u ñuu ma, ni ka jini i sukan ni sa'a Jesús ma. 
\s1 Juan tee skuandute ma, ni tetniñu de tee ni ka jikan‑tnu'u Jesús ma 
\rem Los enviados de Juan el Bautista 
\r (Mt 11:1‑19) 
\p  
\v 18 Juan ma, ni jiniso'o de ndaka sukan ma, vaa tee ka ndikin tna'a ji'in de ma, ni ka ndakani de sukan. Ni kana de uu tee ma, 
\m  
\v 19 te ni tetniñu de ja jin kakan‑tnu'u de nuu Jesús ma nú suu ya kúu iya kii ma xi jin kondetu‑ka de. 
\m  
\v 20 Te tee ni tetniñu Juan ma, ni ka jan tu'va de nuu Jesús ma, te ka jiña'a de: 
\p ―‍Juan tee skuandute ma, ni tetniñu ña'a de ja jin kakan‑tnu'u ña'a sa, nú ndijin kúu iya kii ma xi jin kondetu‑ka sa ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 
\p  
\v 21 Te maa ora yukan‑ni, Jesús ma, ni ndasava'a ya kua'a ñayii ka ndo'o ka neni ja ka ku'u i ma, ji'in ñayii xndo'o xneni ña'a tachi ma, te ni ndasava'a ya nuu ñayii inukuaa ma. 
\m  
\v 22 Sani te ni ndakone'e ya: 
\p ―‍Kuán koo ni, te jin kuña'a ni Juan ma ja ni ka jini ni a ji'in ja ni ka jiniso'o ni a. Jin ndakani ni ja ñayii kuaa ma, jâ ni ka ndundijin nuu i ma, te ñayii ñatuu kúu jin kaka i ma, jâ ni ka ndakaka i, te ñayii ka ndo'o lepra ma, jâ ni ka nduvii i, te ñayii inuso'o ma, jâ ni ka ndakuniso'o i, te ñayii ni ka ji'i ma, ni ka ndateku i, te nuu ñayii nda'vi ma káxtnu'u sa tnu'u vii tnu'u va'a naxe jin ndani'i ta'vi i ma. 
\m  
\v 23 ¡Ja vava'a ka kuu ñayii ka kukanu ini ña'a i maa sa a! ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 24 Nuu kuan nu koo tee ni tetniñu Juan ma, Jesús ma, ni keja'a ya ká'an ya siki Juan ma nuu ñayii ma, te jiña'a ya: 
\p ―‍¿Naxe kaa tee ni ka ke koo ni, ka nde'ya ni nuu masu nawa iyo kuiti ma? ¿Sukan kúu in tnuyoo ja skanda kajin yi'i ma? 
\m  
\v 25 ¿Xi in tee ne'nu sa'ma va'a xeen? ¿Naxe kaa tee ni ka ke koo ni, ka nde'ya ni ma? Ndijin chi ka jini ni ja ñayii ka ne'nu sa'ma va'a xeen ma te ka sa'a i sukan ka jatna ini maa i ma, te ka iyo i ve'e tee ka kuu rey ma. 
\m  
\v 26 ¿Kovaa naxe kaa tee ni ka ke koo ni ka nde'ya ni ma? ¿Xi ka jani ini ni ja in tee ndákaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma kúu de? Ja ndaa kúu ja suu de, te in tee kanuu‑ka sana in tee ndákaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma kúu Juan ma. 
\m  
\v 27 Te ja kuu Juan ma kúu ja ká'an tnu'u Su'si ma sa'a: 
\q1 Tetniñu ri in tee koxtnuu nuu ro, 
\q2 sukan‑va'a satu'va de ichi ki'in ro ma. 
\p  
\v 28 ’Te ká'an sa ja ne'un ndaka ñayii a, ñatuu ni‑in ñayii kanuu‑ka sana Juan ma, kovaa nuu tatnuni Su'si ma, te ñayii jani ini ja masu ñayii kanuu‑ka kúu i ne'un ndaka i ma ko kuu ñayii kanuu‑ka sana Juan ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 29 Ndaka ñayii ka jiniso'o ja ká'an Juan ma, onde tee ka ndake'en ya'vi xu'un no'o ñuu Roma ma, ni ka sa'a de ja ni skuandute ña'a Juan ma, te sukan saa ni ka ndakunitnuni de ja Su'si ma kúu iya sa'a ja ndaa ma. 
\m  
\v 30 Kovaa tee ka kuu fariseo ma, ji'in tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ñatuu ni ka wa'a de tnu'u ja skuandute ña'a Juan ma. Sukan ni ka saxiko de ja kúni Su'si ma ja jin ko kuu de ma. 
\p  
\v 31 Te jiña'a ya: 
\p ―¿Naxe ka kuu ñayii ya'a, ka jani ini ni? 
\m  
\v 32 Sukan ka kuu suchi jaa ka jinkoo i nuya'vi ma, te ka kayu'u i ka jiña'a nuu tna'a i sa'a: “Ka tivi ri flauta, kovaa ñatuu ka jitaja'a ro. Ka jita ri yaa xii ini, kovaa ñatuu ka nda'yu ro”, ka kuu i ka ka'an i, 
\m  
\v 33 te sukan kuiti ka kuu tna ni. Vaa ni kenda Juan tee skuandute ñayii ma, te ñatuu jaa de xtatila ni ñatuu ji'i de ndute uva, te ndijin, ka ka'an ni ja yinee ña'a tachi ma. 
\m  
\v 34 Sani te ni kenda sa ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, te jaa sa xtatila te ji'i sa ndute uva ma, te ka ka'an ni ja tee jaa te ji'i xeen kúu sa te kétna'a ini sa ji'in ñayii ka sa'a ja u'vi ma ji'in kui'na ka ndake'en ya'vi xu'un no'o ñuu Roma ma, ka ka'an ni. 
\m  
\v 35 Kovaa ñayii ka kandija tnu'u ndichi Su'si ma chi ni ka nduu i ñayii ka sa'a ja va'a ja ndaa. Te sukan, te ka jini o ja vava'a kúu tnu'u ya ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Sukan ni ka'an Jesús ma ve'e tee kúu Simón tee kúu fariseo ma 
\rem Jesús en la casa de Simón el fariseo 
\p  
\v 36 In tee kúu fariseo ma, ni kana de Jesús ma ja jin kaa de xita ji'in ya. Te Jesús ma, ni ja'an ya ve'e de ma, te núkoo ya nuu mesa ma. 
\m  
\v 37 Te ni kenda in ña'a ni yo kuneé ni yo ku‑uun ña, iyo ña ñuu yukan, vaa ni jini ña ja Jesús ma, jaa ya xita ji'in tee kúu fariseo ma. Te ni kenda ña ji'in in nuu ñu'u ndute jáxiko asi ma, te nanimaa vidriu alabastru kúu i. 
\m  
\v 38 Te ni jinkoo ña nuu ja'a ya ma, te nda'yu ña, te ni keja'a ña ndákate ña ja'a ya ma ji'in ndute nuu ña ma. Sani te ni ndaxsichi ña ji'in ixi ña ma, te chítu chítu‑nka ña nuu ja'a ya ma, te chíso ña ndute jáxiko asi ma. 
\m  
\v 39 Te tee kúu fariseo ma tee ni kana Jesús ma ve'e de ma, ja ni jini de sukan ma, ni jani ini de: “Nute tee ya'a, in tee ndákaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ndija ma kúu de chi kunitnuni de na in kúu ña'a ke'e ña'a a, vaa in ña'a ndiso kuechi kúu ña”, jani ini de. 
\m  
\v 40 Sani te Jesús ma, jiña'a ya fariseo ma: 
\p ―‍Simón, iyo in ja ká'an sa nuu ni ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p Te tee kúu fariseo ma, ni ndakone'e de: 
\p ―‍Ka'an ni, teskua'a ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 41 Sani te Jesús ma, ni keja'a ya ndákani ya sa'a: 
\p ―‍Uu tee, ka tavi de xu'un nuu in tee ni wanuu. In de tavi u'un cientu (500) denario, te in‑ka de ma uu xiko uxi (50). 
\m  
\v 42 Kovaa ñatuu kúu jin ndakua'a de ma, te chukan kúu ja tee ni wanuu ma, ni sakanu ini de ja ka tavi nduu de ma. Vitna ka'an ni, ¿ja nduu de ma, na nde de kunimani‑ka nuu tee ni wanuu xu'un ma te kutoo‑ka de tee ma? ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 43 Simón ma, ni ndakone'e de: 
\p ―‍Jani ini sa ja tee tavi kua'a‑ka ma ―‍kúu de jiña'a de. 
\p Jesús ma, jiña'a ya: 
\p ―‍Va'a‑ni jani ini ni ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 44 Sani te nde'ya Jesús ma ña'a ma, te jiña'a ya nuu Simón ma: 
\p ―‍¿Nde'ya ni ña'a ya'a? Ni kivi sa ve'e ni a, te ñatuu ni taa ni ndute ndondoo ja'a sa a. Kovaa ña'a ya'a, ni ndakate ña ja'a sa a ji'in ndute nuu ña a, te ni ndaxsichi ña ji'in ixi ña a. 
\m  
\v 45 Ñatuu ni chitu ni yikinuu sa a, kovaa ña'a ya'a chi onde nuu ni kijaa sa ma, ñatuu sunkani ña ja chitu ña ja'a sa a. 
\m  
\v 46 Ñatuu ni chiso ni aceite xini sa a, kovaa ña'a ya'a chi ni chiso ña ndute jáxiko asi a siki ja'a sa a. 
\m  
\v 47 Te chukan kúu ja ká'an sa ja visi kua'a xeen kuechi ni yo ndiso ña'a ya'a, kovaa sa'a, te ka jini o ja jâ ni ka naa ndaka kuechi ña ma, vaa ja ni sa'a ña'a ña sukan a, chi ja káxtnu'u ña kúu ja kútoo xeen‑ka ña'a ña. Kovaa ñayii vala‑ni kuechi i náa ma, vala‑ni kútoo ña'a i ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 48 Sani te jiña'a ya ña'a ma: 
\p ―‍Ndaka kuechi ni a jâ ni ka naa ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 49 Te ñayii ka iyo tna yukan, ni ka keja'a i ka jikan‑tnu'u tna'a i: 
\p ―‍¿Na in kúu tee ya'a, ja onde kuechi ñayii ma xnaa de? ―‍ka kuu i ka ka'an i. 
\p  
\v 50 Kovaa Jesús ma, sa'a ni jiña'a ya nuu ña'a ma: 
\p ―‍Ja ni kukanu ini ña'a ni a, te ni ndani'i ta'vi ni. Kuán no'o sii ini ni ―‍kúu ya jiña'a ya ña. 
\c 8  
\s1 Ña'a ni ndasava'a Jesús ma kue'e ni ka yo ndo'o ña ma, ka chindee ña ya 
\rem Mujeres que ayudaban a Jesús 
\p  
\v 1 Ja ni jinu sukan ma, Jesús ma, kua'an ya ndaka ñuu ma, te káxtnu'u ya tnu'u vii tnu'u va'a sukan tatnuni Su'si ma. Te ndi‑uxi uu apóstol ma ka ndikin ya, 
\m  
\v 2 te suni ka ndikin ña'a jaku ña'a ni ndene'e ya tachi ni ka yo ñunee ini anua ña ma, ji'in ña'a ni ndasava'a ya ma. Te ne'un ña'a yukan kua'an María ña'a ka xnani i Magdalena ma ña'a ni ka nde koo uja tachi ma. 
\m  
\v 3 Suni Juana ñasi'i tee kúu Cuza ma tee ni yo tnii kuenda ve'e Herodes ma, ji'in Susana ma, ji'in kua'a‑ka ña'a ni ka yo ndi ini nawa jin kaa de ji'in ya ma. 
\s1 Ni ka'an Jesús ma in tnu'u vijin tee ni saka triu ma 
\rem La parábola del sembrador 
\r (Mt 13:1‑9; Mr 4:1‑9) 
\p  
\v 4 Kua'a ñayii ñuu ma ni ka ke koo, ka nde'ya i Jesús ma. Te ni ka ndututu kua'a ñayii. Sani te ni ka'an ya in tnu'u vijin: 
\p  
\v 5 ―‍In tee, ni kee de kuan saka de triu. Te ja ni saka de ma, jaku ni ka jinkava ichi jika de ma, te jaku ni ka jiñu ñayii ma, te jaku ni ka jaa lasaa ma. 
\m  
\v 6 Jaku‑ka i ni ka jinkava ne'un yuu ma, te nuu ni ka jite i ma, ni ka yichi i, vaa ñatuu na ko'yo iyo. 
\m  
\v 7 Te jaku‑ka ni ka jinkava ne'un iñu ma. Suni ni ka jite tna i, te iñu ma, ni ka ja'ni ña'a i. 
\m  
\v 8 Kovaa jaku tna'a ja ni ka jinkava nuu ñu'ú va'a ma, te ni ka ja'nu i, te na'nu na'nu yoko ni ka kana koo i, te ni ka chitu va'a i. Onde cientu triu ma ni ka nduu ja in triu ma. 
\m ―Sa'a jiña'a Jesús ma, te ni ka'an nini'i ya: 
\p ―‍Nde ni iyo so'o ja koniniso'o ni, te koniniso'o va'a ni ―‍kúu ya ká'an ya. 
\s1 Ni kaxtnu'u Jesús ma nava'a ni ka'an ya tnu'u vijin ma 
\rem El porqué de las parábolas 
\r (Mt 13:10‑17; Mr 4:10‑12) 
\p  
\v 9 Te tee ka ndikin ya ma, ni ka jikan‑tnu'u de Jesús ma nawa kúni ka'an tnu'u vijin yukan. 
\m  
\v 10 Te jiña'a ya: 
\p ―‍Ndijin chi Su'si ma, káxtnu'u ya naxe tatnuni ya ma. Kovaa nuu ndaka‑ka ñayii ma chi ká'an sa tnu'u vijin, sukan‑va'a visi na jin konde'ya‑ka i, kovaa ma jin kuni i, te visi na jin koniniso'o‑ka i, kovaa ma jin jaku'ni ini i. 
\s1 Ni kaxtnu'u Jesús ma nawa kúni ka'an tnu'u vijin tee ni saka triu ja ni ka'an ya ma 
\rem Jesús explica la parábola del sembrador 
\r (Mt 13:18‑23; Mr 4:13‑20) 
\p  
\v 11 ’Sa'a kúni ka'an tnu'u vijin ni ka'an sa a: Triu ma kúu tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma, 
\m  
\v 12 te jaku ja ni ka jinkava ichi ma ka kuu ñayii ka jiniso'o tnu'u vii tnu'u va'a ma, kovaa kénda tachi ma, te xtandiyo i tnu'u ni jakun‑nee ini anua ñayii ma, sukan‑va'a ma jin kandija i te ma jin ndani'i ta'vi i. 
\m  
\v 13 Te triu ni ka jinkava ne'un yuu ma ka kuu ñayii ni ka jiniso'o tnu'u vii tnu'u va'a ma, te sii ini ni ka jiniso'o i, kovaa ñatuu ni ka ni'i yo'o va'a i. Ka kandija i jaku‑ni kivi, kovaa kénda kivi ja jitotnuni ña'a tachi ma, te ka ndakakayata i, te ka xndoo i ichi Su'si a. 
\m  
\v 14 Te triu ni ka jinkava ne'un iñu ma ka kuu ñayii ka jiniso'o ma, kovaa ka wa'a i tnu'u ja ka ndi ini xeen i siki ja na jin kuxiku i ma, ji'in ja na jin koo sii ini i ma. Te sukan, te ñatuu na ja vii ja va'a ka sa'a i. 
\m  
\v 15 Kovaa triu ni ka jinkava nuu ñu'ú va'a ma ka kuu ñayii inuva'a ini ma, te ni‑yu'u ni‑anua i ka niniso'o i tnu'u Su'si ma, te ka sa'a i sukan ká'an tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma, te ñatuu ka xndoo i ichi ya a, te ndimaa ja vii ja va'a ka sa'a i. 
\s1 Ni ka'an Jesús ma in tnu'u vijin siki in ja ndú'va ja xtnuu i nuu o 
\rem La parábola de la lámpara 
\r (Mr 4:21‑25) 
\p  
\v 16 ’Masu na in xndu'va in ñu'u te chísa'vi va'a i xi chínee i chii jito i ma chi ña'a. Su'va sónee sukun i, sukan‑va'a xtnuu i nuu ñayii jin kivi koo ma. 
\m  
\v 17 Suni maa i kúu ja ndaka ja iyo yu'u ma chi ndatuu i, te ndaka ja iyo yu'u ja ñatuu ka jini o ma chi kenda kivi ja jin kuni ndaka o sukan kaa sukan iyo i ma. 
\p  
\v 18 ’Chukan kúu ja jin koniniso'o va'a ni, vaa ñayii neva'a kua'a‑ka ja vii ja luu ni skuta'vi ña'a Su'si ma chi su'va ni'i kua'a‑ka i, kovaa ñayii ñatuu nawa neva'a i ma chi su'va xtandiyo ya onde ja jani ini i ja neva'a i ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Ni ka'an Jesús ma nde ñayii kúu si'i ya ma ji'in ñani ya 
\rem La madre y los hermanos de Jesús 
\r (Mt 12:46‑50; Mr 3:31‑35) 
\p  
\v 19 Si'i Jesús ma ji'in ñani ya ma ni ka kenda koo nuu iyo Jesús ma, kovaa ñatuu kúu jin kivi koo i jin tu'va i ya, chi vaa ka iyo kua'a ñayii ma. 
\m  
\v 20 Te in ñayii ma jiña'a nuu ya ma: 
\p ―‍Si'i ni ma ji'in ñani ni ma ka iyo i ke'e ma, te ka kuni i ja jin kuni ña'a i ―‍kúu i jiña'a i. 
\p  
\v 21 Te ni ndakone'e ya: 
\p ―‍Nú na in koniniso'o tnu'u ká'an Su'si ma te sa'a i sukan ká'an ya ma, ñayii yukan ko kuu si'i sa ma ji'in ñani sa ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Jesús ma, ni ndasa'a nañii ya kajin yi'i ma ji'in ndute ma 
\rem Jesús calma el viento y las olas 
\r (Mt 8:23‑27; Mr 4:35‑41) 
\p  
\v 22 In kivi ni kaa Jesús ma in nuu barcu ji'in tee ka ndikin ya ma, te jiña'a ya: 
\p ―‍Jín koo o in‑ka yu'u mar ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p Te kuan koo de ji'in ya. 
\m  
\v 23 Nani ka ya'a de nuu ndute ma, Jesús ma, ni kixi ya. Sani te ni keja'a yi'i xeen kajin nuu ndute ma, te barcu ma ve jaku'un ndute, te vala‑nka ja sa'vi tnu nuu ndute ma. 
\m  
\v 24 Sani te ni ka xndoto de Jesús ma, te ka jiña'a de: 
\p ―‍¡Teskua'a! ¡Teskua'a! ¡Jin sa'vi o nuu ndute a! ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 
\p Jesús ma, ni ndakoo ya, te ni tatnuni ya nuu kajin yi'i ma ji'in nuu ndute ma ja na jin ndunañii i. Te ndaka ni ndukuee, te nañii kuiti ni kuu. 
\m  
\v 25 Sani te jiña'a ya nuu tee ka ndikin ya ma: 
\p ―‍¿Ñatuu jin kukanu ini‑ka ña'a ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p Kovaa maa de chi ni ka yu'u de, te ni ka sa'vi‑nka ini de, te ka jikan‑tnu'u tna'a ndi‑in ndi‑in de: 
\p ―‍¿Na in kúu tee ya'a, ja tátnuni de nuu kajin yi'i a ji'in nuu ndute a, te ka kandija i a? ―‍ka kuu de ka ka'an de. 
\s1 Ni ndasava'a Jesús ma in tee ja ka yinee ña'a tachi 
\rem El endemoniado de Gerasa 
\r (Mt 8:28‑34; Mr 5:1‑20) 
\p  
\v 26 Sani te ni ka kenda koo de ñuu Gerasa ma ja iyo i in‑ka yu'u mar ñuu Galilea ma. 
\m  
\v 27 Ja ni nuu Jesús ma nuu ñu'ú ma, te ni kenda in tee ñuu yukan ja ka yinee ña'a tachi, te ni jan tu'va de ya. Jâ ni kuu kii ja ñatuu na sa'ma ne'nu‑ka de ni a koo de in ve'e‑ka, su'va ne'un nuu ka yinee ndiyi ma ni yo iyo de. 
\m  
\v 28 Nuu ni jini de Jesús ma, ni jinkoo jiti de nuu ya, te káyu'u de jiña'a de: 
\p ―‍¡Máko kivi nduu ni ji'in sa, Jesús, Sa'ya Su'si onde sukun ma! ¡Jikan‑ta'vi sa ja má xndo'o ña'a ni! ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 29 Sa'a ni jiña'a de, vaa Jesús ma, tátnuni ya nuu tachi ma ja na xndoo i de, vaa kua'a jichi ni yo sa'a ndeva'a i tee yukan. Te visi ñayii ma, ni ka yo ju'ni i nda'a de ja'a de ma ji'in yo'o kaa, sukan‑va'a konu'ni va'a de, kovaa ni yo ja'nde de. Te tachi ma, ni yo sa'a i ja na ki'in de nuu masu nawa iyo kuiti ma, koo de. 
\p  
\v 30 Te Jesús ma, ni jikan‑tnu'u ya: 
\p ―‍¿Naxe nani ro? ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p Te ni ndakone'e tachi ma: 
\p ―‍Legión nani sa ―‍kúu i jiña'a i. 
\m Sa'a jiña'a i, vaa kuechi ja kua'a i ka kuu ja ka yinee ini de ma. 
\p  
\v 31 Ndaka tachi ma ni ka jikan‑ta'vi nuu Jesús ma ja má tetniñu ya i nuu kunu nuu nee ma. 
\m  
\v 32 Te yuku yukan ka iyo kua'a chikini ja ka jaa ti, te chukan kúu ja ka jiña'a tachi ma ja kua'a ya tnu'u, te jín ndivi koo i chikini ma. Te Jesús ma, ni wa'a ya tnu'u. 
\m  
\v 33 Sani te tachi ma, ni ka nde koo i ini tee yukan, te ni ka ndivi koo i ini chikini ma. Te chikini ma, ka jinu ti ni ka nu koo ti nuu ndute mar ma, te ni ka kê koo ti nuu ndute ma, te ni ka kandee ti, te ni ka ji'i ti. 
\p  
\v 34 Te tee ka jito chikini ma, ni ka jini de ja ni kuu ma, te ka jinu de ni jan koo de nuu ñayii ñuu ma ji'in ñayii ka iyo ichi yuku ma, te ni ka ndakani de. 
\m  
\v 35 Te ñayii ma, ni ka ke koo i ka nde'ya i sukan ni kuu ma. Te ni ka kenda koo i nuu iyo Jesús ma, te ni ka ndani'i i tee ni ka yo yinee ña'a tachi ma ja núkoo de nuu ja'a Jesús ma. Ne'nu de sa'ma de ma, te jâ ni ndukaji ini de. Te ja ni ka jini i sukan ni kuu ma, te ni ka yu'u i. 
\m  
\v 36 Te ñayii ka iyo yukan ja ni ka jini i sukan ni kuu ma, ni ka ndakani i sukan ni nduva'a tee ni ka yo yinee ña'a tachi ma. 
\m  
\v 37 Ndaka ñayii ñuu Gerasa ma, ni ka keja'a i ka jikan‑ta'vi i nuu Jesús ma ja na ki'in ya, te máko koo‑ka ya ñuu yukan, vaa ka yu'u xeen i ja sukan ni kuu ma. Chukan kúu ja Jesús ma, ni ndaa ya nuu barcu ma, te kuan no'o ya. 
\m  
\v 38 Te tee ni ka yinee ña'a tachi ma, ni jikan‑ta'vi de ja na kua'a ya tnu'u ja na kondikin de ya. Kovaa Jesús ma, ni tatnuni ya ja na ndoo de, te jiña'a ya: 
\p  
\v 39 ―‍Kuán no'o ni ve'e ni ma, te ndakani ni ja ni sa'a Su'si ma ji'in ni a ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p Te tee yukan, kuan no'o de, te ni ndakani de nuu ndaka ñayii ñuu ma ja ni ndasava'a ña'a Jesús ma. 
\s1 Ni ndaxteku Jesús ma sasi'i tee nani Jairo ma, te ni ndasava'a ya in ña'a 
\rem La hija de Jairo, y la mujer que tocó la capa de Jesús 
\r (Mt 9:18‑26; Mr 5:21‑43) 
\p  
\v 40 Nuu ni ndenda Jesús ma in‑ka yu'u ndute ma, ñayii ma, ni ka ndusii ini xeen i, vaa ndaka i ka ndetu ya. 
\m  
\v 41 Sani te ni kenda in tee nani de Jairo, tee jito veñu'u luluu ma kúu de. Te tee ya'a chi ni jinkoo jiti de nuu ja'a Jesús ma, te ni jikan‑ta'vi de ja na ki'in ya ve'e de ma, 
\m  
\v 42 vaa iyo in sasi'i de, te maa in maa tnu'u‑ni i kúu, te uxi uu kuiya yi'i i, te ku'u ka'vi i, te ûni kûu i kúni i. 
\p Nani Jesús ma, kua'an ya, te ka jexni'ni tna'a ñayii ma, vaa kua'a xeen i ka ndikin ya ma. 
\m  
\v 43 Te ne'un ñayii ma kua'an in ña'a ja iyo uxi uu kuiya ja ku'u ña, vaa jati ña'a niñi, te ni ndi'i ndaka ja neva'a ña ma ni jatniñu ña nuu tee tatna ma, te ñatuu ni kuu nduva'a ña. 
\m  
\v 44 Te ña'a ya'a, ni jan tu'va ña Jesús ma ichi yata ya ma, te ni tnii ña yu'u sa'ma ndii ya ma. Te maa ora yukan‑ni ni jinkuiñi ja jati ña'a niñi ña ma. 
\m  
\v 45 Sani te Jesús ma, ni jikan‑tnu'u ya: 
\p ―‍¿Na in kúu ja ni kaki'i ña'a ma? ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p Ndaka ñayii ma ka jiña'a ja ñatuu na in ni kaki'i ya, te chukan kúu ja Pedro ma, jiña'a de: 
\p ―‍Teskua'a, ñayii a chi ka tunda'a tna'a i, te ka jexni'ni tna'a i ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 46 Kovaa Jesús ma, jiña'a jiña'a ya: 
\p ―‍Iyo in ñayii ni tnii yu'u sa'ma sa a, vaa jâ ni jinitnuni sa ja ini anua sa a ni kee tnu'u ndee tnu'u ndatnu ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 47 Ña'a ma, ja ni jini ña ja masu kuu naxe chu'u ña ma, te nini'i‑nka ña ni jinkoo jiti ña nuu ja'a Jesús ma, te ni ndaka'an ña nuu ndaka ñayii ma nava'a ni tnii ña yu'u sa'ma ya ma ji'in sukan ni nduva'a ña ora yukan‑ni ma. 
\m  
\v 48 Jesús ma, jiña'a ya: 
\p ―‍Sa'ya sa, ja ni kukanu ini ña'a ni a, te ni nduva'a ni. Kuá'an sii ini ni ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 49 Yikuu‑ka Jesús ma ká'an ya, nuu ni kenda in tee iyo ve'e tee tátnuni veñu'u luluu ma, te jiña'a de nuu tee ma: 
\p ―‍Sa'ya ni ma, jâ ni ji'i i. Má xtna'a‑ka ni teskua'a a ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 50 Kovaa Jesús ma, ni jiniso'o ya, te jiña'a ya: 
\p ―‍Má koyu'u ni. Yika‑ni ja kukanu ini ña'a ni, te sa'ya ni ma chi kaku i ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 51 Ja ni ka kenda koo de ji'in ya ve'e de ma, ñatuu ni wa'a ya tnu'u ja na in kivi‑ka, yika‑ni ja Pedro ma, ji'in Juan ma, ji'in Santiago ma, ji'in yuva suchi ni ji'i ma, ji'in si'i i ma. 
\m  
\v 52 Ndaka ñayii ma, ka nda'yu i ja ka kuxii ini i ja ni ji'i suchi si'i ma. Kovaa Jesús ma, jiña'a ya: 
\p ―‍Máko jin konda'yu‑ka ni. Suchi si'i a, masu ni ji'i i chi kixi i ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 53 Sani te ndaka ñayii ma, ni ka jakundee i ya, vaa jâ ka jini i ja jâ ni ji'i suchi yukan ma. 
\m  
\v 54 Sani te Jesús ma, ni tnii ya nda'a i ma, te ûni nini'i ni ka'an ya sa'a: 
\p ―‍¡Suchi jaa, ndakoo! ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 55 Sani te ni ndateku i, te ni ndakoo kunu i. Te Jesús ma, ni tatnuni ya ja na jin kua'a de ja kaa i. 
\m  
\v 56 Te yuva i ma, ni ka sa'vi‑nka ini de. Kovaa Jesús ma, ni tatnuni ya ja má jin ndakani de nuu ni‑in ñayii ja sukan ni kuu ma. 
\c 9  
\s1 Ni tetniñu Jesús ma tee ka ndikin ya ma, ja na jin kaxtnu'u de tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma 
\rem Jesús envía a los discípulos a anunciar el reino de Dios 
\r (Mt 10:5‑15; Mr 6:7‑13) 
\p  
\v 1 Jesús ma, ni ndaxtutu ya ndi‑uxi uu tee ka ndikin ya ma, te ni wa'a ya tnu'u ndee tnu'u ndatnu, sukan‑va'a jin tatnuni de nuu tachi ma, te jin xndoo i ñayii ka yinee i ma, te jin kakan‑ta'vi de nuu Su'si ma, te jin nduva'a ñayii ka ku'u ma. 
\m  
\v 2 Te ni tetniñu ya de ja jin kaxtnu'u de tnu'u vii tnu'u va'a sukan tatnuni Su'si ma, te jin kakan‑ta'vi de nuu Su'si ma, te jin nduva'a ñayii ka ku'u ma. 
\m  
\v 3 Te jiña'a ya: 
\p ―‍Máko jin kinda'a ni ndatniñu jin koo ni. Ni a karroti ni, ni a bolsa ni, ni a xita jin kaa ni, ni a xu'un, ni a sa'ma jin ndaxsama ni maa ni. 
\m  
\v 4 Ndeva'a‑ni ve'e kenda koo ni ma, te jin kendoo ni onde kivi jin nde koo ni ñuu yukan. 
\m  
\v 5 Te ndeva'a‑ni ñuu ñatuu ka kuni i ja jin kuan‑ta'vi ña'a i ma, te jin nde koo ni ñuu yukan, te jin skoyo ni ñuyaka ja'a ni ma, sukan‑va'a ñayii yukan, jín kona'a i ja jâ ni ka xtu'va ni i ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 6 Ni ka ke koo de, te kuan koo de ni‑ka'nu yu'u ñuu ma, ka kaxtnu'u de tnu'u vii tnu'u va'a Su'si ma, te ka jikan‑ta'vi de nuu Su'si ma, te ka nduva'a ñayii ka ku'u ma. 
\s1 Ndí ini tee kúu Herodes ma 
\rem Incertidumbre de Herodes 
\r (Mt 14:1‑12; Mr 6:14‑29) 
\p  
\v 7 Te tee kúu rey Herodes ma, ni jiniso'o de ja ka ka'an i ndaka sukan kúu ma, te ñatuu ní'i ini de naxe kani ini de. Vaa jaku i ka ka'an ja Juan ma ni ndateku, 
\m  
\v 8 te jaku‑ka i ka ka'an ja ni ndenda Elías ma, te jaku‑ka i ka ka'an ja in tee jana'a ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma ni ndateku. 
\m  
\v 9 Kovaa Herodes ma, ká'an de: 
\p ―‍Vitna ja maa o ni tetniñu ja jin ka'nde i xini Juan ma, ¿na in kúu tee ya'a ja jiniso'o o ja kua'a xeen ja ka ndakani i ja kuu de ma? ―‍kúu de ká'an de. 
\p Chukan kúu ja Herodes ma, ni yo nduku de naxe kuni de Jesús ma. 
\s1 Ni sa'a Jesús ma ja ni ndukua'a xtatila ma ji'in tiaka ma, te ni kanda ja ni ka jaa u'un mil tee 
\rem Jesús da de comer a cinco mil hombres 
\r (Mt 14:13‑21; Mr 6:30‑44; Jn 6:1‑14) 
\p  
\v 10 Nuu ni ka ndenda koo tee ka kuu apóstol ma, ni ka ndakani de nuu Jesús ma ja ni ka sa'a de ma. Sani te ni jeka ya de, te kua'an ya ji'in maa‑ni de in ñuu nani Betsaida. 
\m  
\v 11 Kovaa nuu ni ka jini ñayii ma ja kua'an ya ma, te ni ka ndikin i ya, te Jesús ma, ni jan‑ta'vi ya i, te ni kaxtnu'u ya tnu'u vii tnu'u va'a sukan tatnuni Su'si ma, te ni ndasava'a ya ñayii ka ku'u ma. 
\p  
\v 12 Nuu ve kukuee ma, ni ka jan tu'va ña'a ndi‑uxi uu tee ka ndikin ya ma, te ka jiña'a de: 
\p ―‍Ndakuan‑ta'vi ni nuu ñayii a, sukan‑va'a jín koo i jín ndatatu i, te jín nduku i nawa jin kaa i ichi yu'u ñuu ma ji'in ichi yuku ma, vaa nuu ka iyo o a chi masu nawa iyo kuiti ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 
\p  
\v 13 Jesús ma, jiña'a ya: 
\p ―‍Jin kua'a maa ni ja jin kaa i ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p Te ni ka ndakone'e de: 
\p ―‍Masu nawa ka neva'a sa, yika‑ni ja u'un‑ni xtatila te uu‑ni tiaka, te nú sukan te jín koo sa jin kuaan sa ja jin kaa ndaka ñayii ya'a ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 
\p  
\v 14 Te visi u'un mil tee ka iyo. Kovaa Jesús ma, jiña'a ya tee ka ndikin ya ma: 
\p ―‍Jin sa'a ni ja jin kunukoo uu xiko uxi (50), uu xiko uxi (50) ñayii a ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 15 Sukan ni ka sa'a de, te ni ka jinkoo ndaka ñayii ma. 
\m  
\v 16 Sani te Jesús ma, ni tnii ya ndi‑u'un xtatila ma ji'in nduu tiaka ma, te ni ndonenuu ya ichi andivi ma, te ni ndakuan‑ta'vi ya nuu Su'si ma ja ndaka ja ni wa'a ya ja jin kaa de ma, te ni ta'vi ya. Sani te ni wa'a ya tee ka ndikin ya ma, sukan‑va'a jin kua'a de ja jin kaa ndaka ñayii ma. 
\m  
\v 17 Ndaka ñayii ma, ni ka jaa i onde ni ka ndutu chii i ma, te ni ka ndaxtutu de ndaka‑ka ja ni kendoo ma, te ni ka ndachitu uxi uu‑ka chika. 
\s1 Pedro ma, ni ka'an de ja Jesús ma kúu Cristo iya ni tetniñu maa Su'si ma 
\rem Pedro declara que Jesús es el Mesías 
\r (Mt 16:13‑20; Mr 8:27‑30) 
\p  
\v 18 In kivi, te yikuu maa in‑ni Jesús ma jikan‑ta'vi ya, te ka iyo tna tee ka ndikin ya ma, te ni jikan‑tnu'u ya de: 
\p ―‍¿Na in kúu sa, ka ka'an ñayii ma? ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 19 Te ni ka ndakone'e de: 
\p ―‍Jaku ñayii ma, ka ka'an i ja Juan tee skuandute ma kúu ni, te jaku‑ka i ma ka ka'an ja Elías ma kúu ni, te jaku‑ka tuku i ma ka ka'an ja in tee jana'a ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma ni ndateku ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 
\p  
\v 20 Te ni jikan‑tnu'u ya: 
\p ―‍Te ndijin, ¿na in kúu sa, ka ka'an ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p Te Pedro ma, ni ndakone'e de: 
\p ―‍Ndijin kúu Cristo iya vee nuu Su'si ma ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 21 Kovaa Jesús ma, ni sacargu xeen ya de ja máko jin kuña'a de sukan nuu ni‑in ñayii ma. 
\s1 Jesús ma, ni kaxtnu'u ya ja jin ka'ni i ya kovaa ndateku ya 
\rem Jesús anuncia su muerte 
\r (Mt 16:21‑28; Mr 8:31–9:1) 
\p  
\v 22 Te jiña'a ya: 
\p ―‍Saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a chi iyo sa ja ndo'o neni sa, te jin saxiko ña'a tee ka ndanuu ma, ji'in tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, te jin ka'ni ña'a de. Kovaa nuu uni kii ma, te ndateku sa ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 23 Sani te jiña'a ya nuu ndaka de ma: 
\p ―‍Nú na in kúni ja kondikin ña'a i, máko sa'a i sukan játna ini maa i ma, su'va kondikin vava'a ña'a i ndaka kivi, visi ndó'o néni i sukan ndó'o néni ñayii jiso krusi i ma te kua'an i nuu kûu i ma. 
\m  
\v 24 Vaa ñayii kúni ja koo va'a i ñuu ñayivi ya chi skenaa i anua i ma. Kovaa nú na in, visi na kûu i ñuu ñayivi ya ja kuechi ja káxtnu'u i tnu'u maa sa a chi ndani'i ta'vi i. 
\m  
\v 25 ¿Na nde jiniñu'u ja in ñayii, te koneva'a i ndaka ja iyo ñuu ñayivi a te skenaa i anua i ma? 
\m  
\v 26 Te nú nde ni na kukan‑nuu ja maa sa iyo ji'in ni te kukan‑nuu ni ja jini ni tnu'u ni kaxtnu'u sa a, ne'un ñayii tiempu ya'a ja ndimaa ka sa'a i ja u'vi ma te ka ndiso kuechi i ma, te jin kona'a ni ja saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a chi ndakukan‑nuu ña'a sa kivi ndii sa ji'in jayiñu'u maa sa ma, ji'in jayiñu'u Yuva sa ma, ji'in jayiñu'u ndaka ángel ka jinukuechi nuu ya ma. 
\m  
\v 27 Ja ndaa ká'an sa ja ka iyo jaku ni ja ka iyo ni ya'a ja masu jin kûu ni onde jin kuni ni sukan tatnuni Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Ni kaxtnu'u Su'si ma ja Sa'ya maa ya kúu Jesús ma 
\rem La transfiguración de Jesús 
\r (Mt 17:1‑13; Mr 9:2‑13) 
\p  
\v 28 Nuu una kii ja ni ka'an ya sukan ma, Jesús ma, ni ja'an ya in yuku, ja kakan‑ta'vi ya nuu Su'si ma, te ka ndikin ña'a Pedro ma, ji'in Santiago ma, ji'in Juan ma. 
\m  
\v 29 Nani jikan‑ta'vi ya ma, ni ndasama nuu ya ma, te sa'ma ya ma, ni ndukuijin kuijin i, te jándute i. 
\m  
\v 30 Te ni kenda koo uu tee ka ndatnu'u ji'in ya. Te Moisés ma ji'in Elías ma ka kuu de. 
\m  
\v 31 Te vivii yé'e ni'ni nuu ka iyo de ji'in ya ma, sukan kaa nuu iyo maa Su'si ma. Te ka ndatnu'u de ji'in ya sukan ndo'o ya ñuu Jerusalén ma, ji'in sukan ndaa ya no'o ya andivi ma. 
\m  
\v 32 Visi Pedro ma ji'in tee ka ndikin tna'a ji'in de ma, jin kusu xeen de ka kuni de, kovaa ni ka yo ndito de, te ni ka jini de jayiñu'u Jesús ma ji'in nduu tee ka iyo ji'in ya ma. 
\m  
\v 33 Nuu ni ka ndusiin tee yukan ji'in Jesús ma, Pedro ma, jiña'a de: 
\p ―‍Teskua'a, ¡va'a‑ni ja ka iyo sa ya'a! Jín sa'a sa uni ve'e nda'a yutnu, in kuenda maa ni, te in‑ka kuenda Moisés ma, te in‑ka kuenda Elías ma ―‍kúu de jiña'a de. 
\p Kovaa Pedro ma, masu ni ndasa'a de kuenda nawa kúu ja ká'an de ma. 
\p  
\v 34 Nani ká'an de ma, te ni kenda in viko, ni nukun‑tuu i de. Te ja ka iyo de me'ñu viko ma, ni ka yu'u xeen de. 
\m  
\v 35 Sani te onde ne'un viko ma, te ni ka jiniso'o de ja sa'a ni ka'an Su'si ma: 
\p ―‍Sa'ya sa kúu iya ya'a, iya ni kaji maa sa kúu ya: Te jin koniniso'o ni ja ká'an ya a ―‍kúu ya ká'an ya. 
\p  
\v 36 Te ora nuu ni ka jiniso'o de ja ká'an ya ma, Jesús ma, ni kendoo maa in‑nka ya. Te ne'un kivi yukan, tee ka ndikin ya ma, ñatuu ni ka ka'an de nuu ni‑in ñayii ja ni ka jini de ma. 
\s1 Jesús ma, ni kene'e ya tachi ni yo saneé in suchi jaa, te ni nduva'a i 
\rem Jesús sana a un muchacho que tenía un espíritu impuro 
\r (Mt 17:14‑21; Mr 9:14‑29) 
\p  
\v 37 Kivi xtnee ma nuu ni ka nu koo de yuku ma, kua'a xeen ñayii ni ka ke koo ja jin ndatna'a i ji'in Jesús ma. 
\m  
\v 38 Te ne'un ñayii yukan iyo in tee, káyu'u de jiña'a de: 
\p ―‍Teskua'a, jikan‑ta'vi sa nuu ni ja kii ni te kuni ni sukan ndó'o sa'ya sa a, vaa kútoo sa i, te maa in maa tnu'u‑ni i neva'a sa. 
\m  
\v 39 Te tachi ma, iyo naxe, te sa'a i ja káyu'u neé káyu'u uun suchi a, te skiki ña'a i, te jáa ti‑iñu yu'u i a. Te sa'a ndeva'a i suchi a, te ñatuu kúni i ja xndoo i suchi a. 
\m  
\v 40 Ni ka jikan‑ta'vi sa nuu tee ka ndikin tna'a ji'in ni a, ja na jin kene'e de tachi ma, kovaa ñatuu ni kuu jin sa'a de ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 41 Jesús ma, ni ndakone'e ya: 
\p ―‍¿Nava'a ñatuu ka kukanu ini ña'a ni, te so'o xeen ka ndaa ni? ¿Na saa‑ka kii jiniñu'u ja koo sa ji'in ni? ¿Te na saa‑ka kii kanda sa ja sukan‑ni ka kuu ni a? Ki xsia'a ni sa'ya ni a ya'a ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 42 Nuu ni kenda yatni suchi ma, te tachi ma, ni skana ña'a i nuu ñu'ú ma, te ni skiki tuku ña'a i. Kovaa Jesús ma, ni ndonda ya nuu tachi ma, te ni xndoo i suchi ma. Te sukan te ni ndasava'a ya i, te ni ndakua'a ya i nuu yuva i ma. 
\m  
\v 43 Te ndaka ñayii ma, ni ka sa'vi‑nka ini i ja ndaka kúu sa'a Su'si ma. 
\s1 Cha'a kúu ja ku‑uu jichi ja ni kaxtnu'u Jesús ma ja jin ka'ni i ya kovaa ndateku ya 
\rem Jesús anuncia por segunda vez su muerte 
\r (Mt 17:22‑23; Mr 9:30‑32) 
\p Nani ka sa'vi‑nka ini ndaka ñayii ma ja ni sa'a Jesús ma, te jiña'a ya tee ka ndikin ya ma: 
\p  
\v 44 ―‍Jin koniniso'o va'a ni ja ká'an sa a. Máko jin ndunaa ni. Vaa saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a chi jin ndaxsia'a ña'a i nuu nda'a tee ka tatnuni ñuu ñayivi a ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 45 Kovaa ñatuu ni ka jaku'ni ini de ja ká'an ya ma, vaa Su'si ma, ñatuu ni wa'a ya tnu'u ja jin jaku'ni‑ni ini de. Suni ka yu'u de ja jin ndakan‑tnu'u tuku de Jesús ma. 
\s1 Ni kaxtnu'u Jesús ma na in ko kuu ja kanuu‑ka nuu Su'si ma 
\rem ¿Quién es el más importante? 
\r (Mt 18:1‑5; Mr 9:33‑37) 
\p  
\v 46 Sani te tee ka ndikin ya ma, ni ka keja'a de ka jikan‑tnu'u tna'a de na nde de ko kuu tee kanuu‑ka. 
\m  
\v 47 Jesús ma, ja ni jinitnuni ya ja ka ka'an de ma, ni tnii ya nda'a in suchi luluu, te ni jani ya i xiñi ya ma, 
\m  
\v 48 te jiña'a ya: 
\p ―‍Nú na in kuan‑ta'vi suchi luluu ya'a ja maa sa ma, te jan‑ta'vi ña'a i maa sa. Te nú na in jan‑ta'vi ña'a maa sa a, te jan‑ta'vi i iya ni tetniñu ña'a ma. Chukan kúu ja nú nde ni jani ini ja masu in ñayii kanuu‑ka kúu ni sana ndaka‑ka ni a, te suu ni ko kuu tee kanuu‑ka nuu Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Ni ka'an Jesús ma ja ñayii ñatuu ndákiti ini nuu o ma chi kétna'a ini i ji'in o 
\rem El que no está contra nosotros, está a nuestro favor 
\r (Mr 9:38‑40) 
\p  
\v 49 Juan ma, jiña'a de: 
\p ―‍Teskua'a, ni ka jini sa in tee ja ndákune'e ña'a de maa ni, te ndónda de nuu tachi ma, te ka nde koo i, te ka nduva'a ñayii ma. Te ni ka ja'nu ndee sa, te ka jiña'a sa ja máko sa'a‑ka de sukan, vaa masu tee ka ndikin tna'a ji'in o a kúu de ―‍kúu Juan ma jiña'a de. 
\p  
\v 50 Jesús ma, ni ndakone'e ya: 
\p ―‍Máko jin sunkani ni ja ma ka'an‑ka de, vaa nú na in ñatuu ndákiti ini nuu o a chi iyo i ji'in o ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Jesús ma, ndónda ya nuu Santiago ma ji'in Juan ma 
\rem Jesús reprende a Santiago y a Juan 
\p  
\v 51 Nuu ve kuyatni ja kenda kivi ja no'o Jesús ma andivi ma, ûni ni jani ini ya ja ki'in ya ñuu Jerusalén ma. 
\m  
\v 52 Te ni tetniñu ya tee jin koxtnuu jin koo de ñuu Samaria ma, sukan‑va'a jin nduku de ndenu koo ya ja kenda ya ma. 
\m  
\v 53 Kovaa ñayii ñuu Samaria ma, ñatuu ni ka kuni i ja jin kuan‑ta'vi i ya, vaa ni ka jinitnuni i ja ichi ñuu Jerusalén ma kua'an ya ma. 
\m  
\v 54 Nuu ni ka jini tee ka ndikin ya ma ja ñatuu ni ka jan‑ta'vi i ya ma, te ka jiña'a Santiago ma ji'in Juan ma: 
\p ―‍Señor, ¿kúni ni ja jin tatnuni sa ja kuun ñu'u i'ni andivi ma, te xnaa i ñayii ya'a? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 
\p  
\v 55 Kovaa Jesús ma, ni ndakokuiñi ya, te ni ndonda ya nuu de. 
\m  
\v 56 Sani te kuan koo de ji'in ya in‑ka ñuu. 
\s1 Ñayii ka kuni ja jin kondikin i Jesús ma 
\rem Los que querían seguir a Jesús 
\r (Mt 8:19‑22) 
\p  
\v 57 Nani kuan koo de ji'in ya ichi ma, te in tee, jiña'a de Jesús ma: 
\p ―‍Señor, kúni sa ja kondikin ña'a sa ndeva'a‑ni ndenu ki'in maa ni ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 58 Jesús ma, ni ndakone'e ya: 
\p ―‍Ñukuii ma, ka iyo yavi ti, te lasaa ma, ka iyo taka ti, kovaa saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, ñatuu ndenu iyo nuu ndatatu sa ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 59 Jesús ma, jiña'a ya in‑ka de: 
\p ―‍Kondikin ña'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p Kovaa ni ndakone'e de: 
\p ―‍Señor, kachi ni, te xinañu'u chu'u sa yuva sa ma, sana kondikin ña'a sa ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 60 Jesús ma, ni ndakone'e ya: 
\p ―‍Xndoo ni ñayii ñatuu ka kachi ja sa'a Su'si ma ja jin koteku i ma, te jín chu'u i ñayii ni ka ji'i ma. Te ndijin, kuá'an ni, te kaxtnu'u ni sukan tatnuni Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 61 In‑ka tuku de jiña'a nuu ya sa'a: 
\p ―‍Señor, kúni sa ja kondikin ña'a sa, kovaa xinañu'u, kachi ni, te ki'in sa jin nu kuan‑ta'vi sa nuu ñayii ve'e sa ma ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 62 Te Jesús ma, ni ndakone'e ya: 
\p ―‍Nú na in tníi nda'a arado i ma, masu kuu ndakonenuu yata i, vaa ñayii jani uu jani uni‑ni ini i ma, masu kuu i koo i ji'in Su'si ma nuu tatnuni ya ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\c 10  
\s1 Jesús ma, ni tetniñu ya uni xiko uxi uu (72) tee ja jin kaxtnu'u de sukan tatnuni Su'si ma 
\rem Jesús envía a los setenta y dos 
\p  
\v 1 Ja ni jinu sukan ma, Iya Tátnuni ma, ni kaji ya uni xiko uxi uu‑ka (72) tee, te ni tetniñu ya ndi‑uu ndi‑uu de ja jin koxtnuu de jin koo de nuu ndaka ñayii ñuu nuu ki'in ya ma. 
\m  
\v 2 Te jiña'a ya: 
\p ―‍Ja ndaa kúu ja ka iyo kua'a xeen ñayii ja jin ndaxtutu o sukan‑va'a jin ndani'i ta'vi i, kovaa ñayii jin kaxtnu'u tnu'u vii tnu'u va'a Su'si a nuu ñayii yukan, masu kua'a i ka kuu. Chukan kúu ja jin kakan‑ta'vi ni nuu Iya Tátnuni ma, sukan‑va'a tétniñu ya ñayii jin satniñu ja jin kaxtnu'u i tnu'u ya ma nuu ñayii ma. 
\m  
\v 3 Kuán koo ni. Te jin kona'a ni ja saña tétniñu ña'a, te sukan ka iyo ndikachi ma ne'un ndiva'u ma, sukan jin koo ni ne'un ñayii ñuu ñayivi a. 
\m  
\v 4 Má jin kinda'a ni bolsa, ni a nuu ñu'u xu'un ni, ni a ndijan ni, te má jin kuiñi ni ichi ma ja jin kua'a ni nchuxi ni‑in ñayii ma. 
\m  
\v 5 Nú ni ka kenda koo ni in ve'e, xinañu'u jin kua'a ni nchuxi, te jin kuña'a ni: “Ja va'a jín ko kuu ñayii ka iyo ve'e ya'a.” 
\m  
\v 6 Te nú yukan ka iyo ñayii inuva'a ini, te jin koo va'a i, kovaa nú ñatuu inuva'a ini i, te masu ko kuu sukan. 
\m  
\v 7 Jin kendoo ni maa ve'e yukan, te má jin saxiko ni te jin kaa ni ndeva'a‑ni nawa jin taa i ma, vaa ñayii satniñu ma, iyo i ja ke'en ya'vi i. Má jin koo ni ndi‑ve'e ndi‑ve'e. 
\m  
\v 8 Nú ni ka kenda koo ni in ñuu nuu jin kuan‑ta'vi ña'a i ma, te jin kaa ni ndeva'a‑ni nawa jin taa i ma. 
\m  
\v 9 Te jin kakan‑ta'vi ni nuu Su'si ma, te jin nduva'a ñayii ka ku'u ka iyo yukan, te jin kuña'a ni: “Jâ ni kenda ja tátnuni maa Su'si ma nuu ñayii ñuu ya'a.” 
\m  
\v 10 Kovaa nuna kenda koo ni in ñuu nuu ma jin kuan‑ta'vi ña'a i ma, te jin nde koo ni ichi ma, te jin kuña'a ni: 
\m  
\v 11 “¡Onde ñuyaka ñuu ni a ja ni ka tnii ja'a sa a, jin skoyo sa, vaa saña chi jâ ni ka ka'an sa tnu'u Su'si ma, te jin ko kuu kuechi maa ni! Kovaa jin kona'a ni ja kivi nukoo Su'si ma ja tatnuni ya ma jâ iyo yatni.” 
\m  
\v 12 Te ká'an sa ja kivi yukan chi ka'vi‑ka jin ndo'o jin neni ñayii ñuu yukan sana ñayii ñuu Sodoma ma ji'in Gomorra ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Sukan jin ndo'o ñayii ñuu ñatuu ni ka ndakani, ni ka ndaka'vi ini i nuu Su'si ma 
\rem Ayes sobre las ciudades impenitentes 
\r (Mt 11:20‑24) 
\p  
\v 13 Sani te ká'an tuku ya: 
\p ―‍¡Nda'vi ni, ñayii ñuu Corazín! ¡Nda'vi ni, ñayii ñuu Betsaida! Vaa nute ñuu Tiro ma ji'in ñuu Sidón ma ni ka iyo milagru tna'a ja ni ka iyo nuu ni a, onde ndende kii ma jâ ni ka ndakani, ni ka ndaka'vi ini i, te jin ndakokuiñi i, te jin ndandikin i Su'si iya téku ma, te jin nukone'nu i sa'ma tindayi, te jin kunukoo i nuu yaa nuu ñu'u i ma, ja ka kaxtnu'u i sukan ka ndakani ka ndaka'vi ini i ja u'vi ka sa'a i ma. 
\m  
\v 14 Kovaa ndijin, kivi ndakan Su'si ma kuenda ma, te ka'vi‑ka xndo'o xneni ña'a ya sana ñayii ñuu Tiro ma ji'in ñuu Sidón ma. 
\m  
\v 15 Te ndijin, ñayii ñuu Capernaum ma, ¿ka jani ini ni ja ki ndone'e ña'a Su'si ma te jin nu koo ni onde andivi ma? ¡Ña'a chi onde nuu kunu‑ka ma skee ña'a ya! ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 16 Te jiña'a ya nuu tee ka ndikin ya ma: 
\p ―‍Nú na in, na koniniso'o ña'a i ndijin, kuenda tnu'u ja niniso'o ña'a i maa sa. Nú na in, saxiko ña'a i ndijin, suni saxiko ña'a i saña. Nú na in, saxiko ña'a i saña, suni saxiko tna i iya ni tetniñu ña'a ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Ni ka ndakokuiñi uni xiko uxi uu (72) tee ni tetniñu ya ma 
\rem Regreso de los setenta y dos 
\p  
\v 17 Ni ka ndakokuiñi sii ini xeen uni xiko uxi uu (72) tee ni tetniñu Jesús ma, te ka jiña'a de ya: 
\p ―‍¡Señor, ni ka ndakune'e sa ja nani maa ni a, te onde tachi ma, ni ka kundee sa ni ka ndene'e sa i ini anua ñayii ma! ―‍ka kuu de ka jiña'a de ya. 
\p  
\v 18 Jesús ma, jiña'a ya: 
\p ―‍Saa vi, vaa ni jini sa ja tachi ma, ni jinkava i andivi ma sukan kúu ora káni tajan ma. 
\m  
\v 19 Te jin kona'a ni ja maa sa ni taa tnu'u ndee tnu'u ndatnu ma, te jin kuiñu ni koo ma ji'in tisu'ma ma, kovaa maa ni chi masu nawa jin ndo'o kuiti ni, vaa jin kundee ni nuu ndaka ja u'vi kúni tachi ma ja sa'a ña'a i ma. 
\m  
\v 20 Kovaa máko jin kutachi ni ja ni ka kundee ni nuu tachi ma, su'va jin kutachi ni ja jâ ni ka jakoxtnee ja ka nani ni a nuu tutu Su'si ma andivi ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Jesús ma, ni kutachi ya 
\rem Jesús se alegra 
\r (Mt 11:25‑27; 13:16‑17) 
\p  
\v 21 Te ora yukan Jesús ma, ni kutachi xeen ya ni sa'a Xtumani Ndios ma, te sa'a ni ndachiñu'u ya Yuva ya ma: 
\p ―‍Ndáchiñu'u ña'a sa, Yuva sa, iya tátnuni andivi a ji'in nuu ñu'ú a, vaa ni kaxtnu'u ni nuu ñayii ka kuu sukan ka kuu suchi kuechi ma ja ka ndakunitnuni i ja ka jiniñu'u ña'a i maa ni ma, ndaka ja ñatuu ni kaxtnu'u ni nuu ñayii ka jani ini ja ka jini‑ka i te ka jaku'ni‑ka ini i ma te ñatuu ka ndanduku ña'a i maa ni ma. Saa vi, Yuva sa, vaa sukan ni kuni maa ni ja ko kuu. 
\p  
\v 22 ’Yuva sa ma, ni taa ya ndaka. Ñatuu na in jini ña'a ja kúu sa Sa'ya ya a, yika‑ni ja maa ya ja kúu ya Yuva sa ma. Ñatuu na in jini Yuva sa ma, yika‑ni ja maa sa ja kúu sa Sa'ya ya a, ji'in ñayii kúni sa ja kaxtnu'u sa na in kúu Yuva sa ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 23 Ni ndakonenuu ya nuu tee ka ndikin ya ma, te nuu maa‑ni de jiña'a ya: 
\p ―‍Ja vava'a ka kuu ñayii ka nde'ya ja ka nde'ya ni a. 
\m  
\v 24 Vaa ká'an sa ja kua'a tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, ji'in rey ma, ni ka yo kuni de ja jin konde'ya de ja ka nde'ya ni a, kovaa ñatuu ni ka jini de. Te ni ka yo kuni de ja jin koniniso'o de ja ka niniso'o ni a, kovaa ñatuu ni ka jiniso'o de ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Ni ka'an Jesús ma in tnu'u vijin sukan jiniñu'u ja jin kutoo tna'a o ma 
\rem La parábola del buen samaritano 
\p  
\v 25 In tee skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, kúni de ja kototnuni de Jesús ma, te ni ndokuiñi de, te jiña'a de: 
\p ―‍Teskua'a, ¿nawa kúu ja sa'a sa, sukan‑va'a koteku sa ni‑kani ni‑jika? ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 26 Jesús ma, ni ndakone'e ya: 
\p ―‍¿Nawa ndee nuu tutu ndee tnu'u ni tatnuni Su'si ma? ¿Nawa ká'an ja ká'vi ni ma? ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 27 Te tee skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ni ndakone'e de: 
\p ―‍“Ni‑yu'u ni‑ini o kutoo o Su'si ma, ji'in ndaka tu'u tnu'u ndee tnu'u ndatnu o a, ji'in ndaka ja jani ini o a, te kutoo o in‑ka ñayii ma sukan kútoo o maa o ma” ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 28 Jesús ma, jiña'a ya: 
\p ―‍Va'a‑ni ni ndakone'e ni. Sa'a ni sukan, sukan‑va'a koteku ni ni‑kani ni‑jika ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 29 Kovaa tee skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, sa'a de tnu'u ja tee sa'a ja va'a kúu de, te jiña'a de nuu Jesús ma: 
\p ―‍¿Naxe sa'a sa ja kuni sa ja kútoo sa ñayii ma? ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 30 Sani te ni keja'a Jesús ma jiña'a ya sa'a: 
\p ―‍In tee, ni kee de ñuu Jerusalén ma kua'an de ichi ñuu Jericó ma, te ni ka tnii ña'a kui'na, te ni ka sakui'na i ndatniñu de ma, te ni ka xtandee i onde sa'ma de ma, te ni ka kani i de. Sani te kuan koo i, te ni ka xndoo i de, kuenda ndiyi‑nka kúu de. 
\m  
\v 31 Sani te ni ya'a in sutu ichi yukan. Kovaa ja ni jini de tee ni tnakue'e ma, te ni sa'a de tnu'u ja ñatuu ni jini de tee ma, te ni ya'a ndita de, kua'an de. 
\m  
\v 32 Sani te ni ya'a tna in sa'ya tata Leví ma nuu kátuu tee yukan. Te nuu ni jini de ma, suni ni sa'a de tnu'u ja ñatuu ni jini de tee ni tnakue'e ma, te ni ya'a ndita tna de, kua'an de. 
\m  
\v 33 Kovaa in tee ñuu Samaria ma, kua'an de ichi yukan. Ja ni jini de tee kátuu ma, ni kunda'vi ini de tee ma. 
\m  
\v 34 Te ni jan tu'va de tee ma, te ni ndakate de nuu ni tnakue'e tee ma ji'in aceite ji'in ndute uva, te ni chutuu de in sa'ma nuu ni tnakue'e tee ma. Sani te ni skaa de tee ma siki kiti kua'an ji'in de ma, te ni jan xsia'a de tee ma in ve'e nuu ka ndatatu ñayii ma, te ni jito de tee ma. 
\m  
\v 35 Te kii xtnee ma, tee ñuu Samaria ma, ni tava de uu xu'un denario, te ni wa'a de tee xi‑ve'e ma, te jiña'a de: “Ko koto ni tee ya'a, te ndaka ja kuatniñu ni ja kuu de ma ndataa maa sa kivi ndakokuiñi sa ma”, kúu de jiña'a de. 
\m  
\v 36 Va'a‑ni, ¿te naxe jani ini ni, ja ndinuni tee ya'a, nde de ni kutoo in‑ka ñayii ma, ja sukan ni ka sa'a de ji'in tee ni ka sa'a ndeva'a ña'a kui'na ma? ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 37 Te tee skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ni ndakone'e de: 
\p ―‍Tee ni kunda'vi ini ña'a ma ―‍kúu de jiña'a de. 
\p Sani te Jesús ma, jiña'a ya: 
\p ―‍Kuá'an ni, te sa'a tna ni sukan ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Jesús ma, ni ja'an ya ve'e María ma ji'in Marta ma 
\rem Jesús en casa de Marta y María 
\p  
\v 38 Jesús ma, nuu kua'an ya ichi ma ji'in tee ka ndikin ya ma, te ni kenda ya in ñuu luluu, te ña'a nani Marta ma, ni kana ña Jesús ma ve'e ña ma. 
\m  
\v 39 Marta ma, iyo in ku'u ña nani María. Ña'a yukan, ni jinkoo ña nuu ja'a Jesús ma, sukan‑va'a koniniso'o ña ja ká'an ya ma. 
\m  
\v 40 Kovaa Marta ma, ndí ini xeen ña ndaka tniñu sa'a ña ma, te ni jan tu'va ña Jesús ma, te jiña'a ña: 
\p ―‍Señor, ¿nava'a ñatuu jiña'a ni ku'u sa a ja na chindee ña'a ña, te vitna ja ndaka tniñu a ni xndoo ña nuu sa a? ―‍kúu ña jiña'a ña. 
\p  
\v 41 Te ni ndakone'e ya: 
\p ―‍Marta, Marta, ndí ini xeen ni ndaka tniñu sa'a ni a, te ndó'o néni ni. 
\m  
\v 42 Kovaa María a, ja jatanuu ña ja ká'an sa a chi ja va'a‑ka kúu, vaa ni kaji ña ja kanuu xeen‑ka ma, te ñatuu na in xtandiyo nuu ña ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\c 11  
\s1 Ni kaxtnu'u Jesús ma sukan jin kakan‑ta'vi o nuu Su'si ma 
\rem Jesús y la oración 
\r (Mt 6:9‑15; 7:7‑11) 
\p  
\v 1 Sani te in‑ka kivi ma, te yikuu Jesús ma jikan‑ta'vi ya. Te nuu ni jinu ma, te in tee ndikin ya ma, jiña'a de: 
\p ―‍Señor, kaxtnu'u ni naxe jin kakan‑ta'vi sa nuu Su'si ma, sukan ni kaxtnu'u Juan ma nuu tee ni ka yo ndikin maa Juan ma ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 2 Te ni ndakone'e ya: 
\p ―‍Ora jin kakan‑ta'vi ni ma, te sa'a jin kuña'a ni: 
\q1 Yuva sa ja iyo ni andivi a, 
\q1 jayiñu'u kóo nuu maa ni a. 
\q1 Ka kuni sa ja kenda kivi ja tatnuni ni ñuu ñayivi a, 
\q1 te sukan ka sa'a i ja kúu ini maa ni andivi a, 
\q2 te sa'a ni ja sukan jín sa'a tna sa ñuu ñayivi a. 
\q1  
\v 3 Chindee ña'a ni ja na koo ja jin kaa sa vitna, 
\q1 te sukan sa'a tna ni ndi‑kivi ndi‑kivi. 
\q1  
\v 4 Te sakanu ini ni ndaka kuechi sa nuu ni ma, 
\q1 vaa saña chi sukan ka sa'a tna sa, 
\q2 vaa ka sakanu ini sa ñayii ka sa'a ña'a ja u'vi ma. 
\q1 Te máko kua'a ni tnu'u ja ska'an ña'a tachi ma ja jin sa'a sa ja u'vi ma, 
\q1 su'va chindee ña'a ni ja na jin kaku sa nuu ja u'vi ma. 
\m ‍Sa'a jin kakan‑ta'vi ni ―kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 5 Sani te jiña'a tuku Jesús ma: 
\p ―‍Na ko ka'an o ja nde ni, te iyo in ñayii ka ketna'a ini ji'in ni, te sava ñuu ma, te ki'in ni ve'e i ma, te kuña'a ni: “Ndijin, tanuu ni uni xtatila, 
\m  
\v 6 vaa in tee kétna'a ini ji'in sa ma, ni kijaa de ve'e sa ma, te jika vee de, te ñatuu nawa neva'a sa ja kua'a sa ja kaa de.” 
\m  
\v 7 Te ndakone'e i onde ini ve'e i ma: “Máko xtna'a ña'a ni. Jâ ndesi ye'e a, te jâ ka ndatatu ndaka sa ji'in sa'ya sa a. Masu kuu ndakoo sa ja taa sa”, ka'an i. 
\m  
\v 8 Te visi na ndakoo i ja taa i ma, kovaa masu kuechi ja kúu i in ñayii kétna'a ini ji'in ni ma kúu chi kuechi ja jikan jikan ni nuu i ma, te chukan kúu ja ndakoo i ja taa i ndaka ja jiniñu'u ni ma. 
\m  
\v 9 Chukan kúu ja saña chi ká'an sa ja jin kakan jin kakan ni nuu Su'si ma, te maa ya chi taa ya. Jin nduku jin nduku ni, te sa'a Su'si ma ja jin ni'i ni. Jin skajan jin skajan ni ye'e ma, te maa ya chi ndakune ya, te jin ni'i ni ja ka jikan ni ma. 
\m  
\v 10 Vaa nú na in jikan chi ni'i i. Te ñayii ndúku ma chi ni'i i. Te ñayii skajan ye'e ma chi ndanune, te ni'i i ja kúni i ma. 
\p  
\v 11 ’Nde ndijin ja kúu ni yuva in suchi luluu, te kakan i in xtatila, te ¿chi'i ni in yuu nda'a i? Xi kakan i in tiaka, te ¿kua'a ni in koo? 
\m  
\v 12 Xi kakan i in ndivi chuun, te ¿kua'a ni in tisu'ma? 
\m  
\v 13 Vaa nú ndijin ja masu inuva'a ini ni ma, te ka jini ni jin kua'a ni ja va'a sa'ya ni ma, ¡nde‑ka tu ja Yuva o iya va'a ini ma iya iyo onde andivi ma chi skuta'vi ña'a ya Xtumani Ndios ma ndaka ñayii kakan Xtumani Ndios ma! ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Ñayii ñatuu ka kandija ja káxtnu'u Jesús ma, ka ka'an i ja tachi ma wa'a tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya ma 
\rem Acusan a Jesús de recibir su poder del demonio 
\r (Mt 12:22‑32; Mr 3:20‑27) 
\p  
\v 14 Jesús ma, ni tatnuni ya nuu in tachi ni ndasañi'i in tee ja na xndoo i de. Te nuu ni kee tachi ma, te tee ñi'i ma, ni keja'a de ká'an de. Te ñayii ma, ni ka sa'vi‑nka ini i ja sukan ni kuu ma. 
\m  
\v 15 Kovaa jaku‑ka i ka ka'an: 
\p ―‍Beelzebú suchi tátnuni nuu ndaka‑ka tachi ma ni wa'a tee ya'a tnu'u ndee tnu'u ndatnu ja kéne'e de tachi ma ―‍ka kuu i ka ka'an i. 
\p  
\v 16 Jaku‑ka i, ja jin ke'en‑su'va i ya ka kuni i, te ni ka jikan i ja sa'a ya in milagru, sukan‑va'a jin kuni i, te nú vee ndija ya andivi ma nuu iyo Su'si ma. 
\m  
\v 17 Kovaa maa ya, jâ jini ya ja ka jani ini i ma, te jiña'a ya: 
\p ―‍Ka jini ni ja ndaka ñuu ñatuu ka ketna'a ini ñayii ma chi jin xnaa i maa i. Te in ve'e nuu ñatuu ka ketna'a ini ñayii ka iyo ma, masu kuu jin koo ka'nu ndaka i. 
\m  
\v 18 Suni maa i kúu ji'in tachi ma. Vaa nú masu jin ketna'a ini ndaka i ma, masu jin kundee i jin tatnuni i nuu ñayii ma. Cha'a kúu ja ká'an sa, vaa ndijin chi ûni ka ka'an ni ja maa tachi Beelzebú ma, ni taa i tnu'u ndee tnu'u ndatnu ja kéne'e sa tachi ma. 
\m  
\v 19 Kovaa nú sukan, ¿te tee ka ndikin ña'a ndijin a, na in wa'a tnu'u ndee tnu'u ndatnu ja ka kene'e de tachi ma? Chukan kúu ja maa de ka kaxtnu'u ja ndijin, masu ka jini ni ja ka ka'an ni a. 
\m  
\v 20 Kovaa saña chi maa Su'si ma ni taa tnu'u ndee tnu'u ndatnu ja kéne'e sa tachi ma. Te sa'a, te jin kuni ni ja jâ ni kenda ja tátnuni Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 21 Sani te sa'a jiña'a ya: 
\p ―‍Nú in tee ndatnu xeen te ndiso xeen de, te jito de ve'e ka'nu neva'a de ma, te ndaka ja jani ini de ja kuenda maa de kúu ma, ka iyo va'a i, jani ini de. 
\m  
\v 22 Kovaa nuna kenda in‑ka tee ndatnu xeen‑ka, te kundee de xtandee de ja xeen kukanu ini tee ma, te ndake'en de ndaka ja ni sakui'na tee ma, te ndakua'a de nuu tna'a de ma. Sukan sa'a sa ja ni kenda sa a, vaa maa sa ndaxtandee ndi'i ja ni sakui'na tachi ma. 
\p  
\v 23 ’Chukan kúu ja nú na in ñatuu iyo ji'in sa chi ñatuu kúnimani i nuu sa. Te nú na in ñatuu ndáxtutu ji'in sa, te su'va jatenuu i. 
\s1 Sukan sa'a tachi ma nuna ndakokuiñi i ini anua ñayii nuu ni kee i ma 
\rem El espíritu impuro que regresa 
\r (Mt 12:43‑45) 
\p  
\v 24 ’Kovaa ñayii kándija ña'a te kúkanu ini ña'a i maa sa ma, chi tachi ni yo ñunee ini anua i ma chi kée i, te kua'an vee i nuu yichi ma kúu i, te ndánduku i ndenu ndatatu i. Kovaa nú ñatuu ní'i i ma, te jani ini i: “Ndákokuiñi o ve'e nuu ni kee o ma.” 
\m  
\v 25 Te nú ni ndenda i, te ni ndani'i i ini anua ñayii ma ja sukan kaa in ve'e nuu jâ ni ndaxtaa jâ ni nduvivii, sukan kaa, kovaa nune, vaa ñatuu ndí ini i ja sa'a i sukan kúni Su'si ma. 
\m  
\v 26 Sani te tachi ma, ki'in i jin nu xtutu i uja‑ka tachi ka'vi‑ka ka sa'a i sana maa i ma, te jin ndivi koo tutu ndaka i ja jin koo i ini anua ñayii yukan, te su'va ka'vi‑ka nduu ñayii yukan sana sukan ni yo kuu i onde xinañu'u ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Ni ka'an Jesús ma nde ñayii jin koo sii ini xeen 
\rem La felicidad verdadera 
\p  
\v 27 Nani ká'an Jesús ma sukan, in ña'a ni kayu'u ne'un ñayii ma: 
\p ―‍¡Ja vava'a kúu ña'a ja ni ñunee ni chii ña ma te ni skaxi ña'a ña ma! ―‍kúu ña jiña'a ña. 
\p  
\v 28 Te ni ndakone'e ya: 
\p ―‍¡Ja vava'a‑ka ka kuu ñayii ka niniso'o ja ká'an Su'si ma te ka kandija i ma! ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Ñayii masu ka sa'a ja va'a ma, ni ka jikan i in milagru nuu Jesús ma 
\rem La gente mala pide una señal milagrosa 
\r (Mt 12:38‑42; Mr 8:12) 
\p  
\v 29 Te ve kukua'a‑ka ñayii ka ndututu xiñi Jesús ma, te ni keja'a ya ká'an ya: 
\p ―‍Ñayii tiempu ya'a, masu ka sa'a i ja va'a. Ka jikan i in milagru, kovaa masu kua'a Su'si ma milagru ka jikan i ma, yika‑ni ja milagru ni sa'a ya ji'in Jonás ma. 
\m  
\v 30 Vaa sukan ni sa'a Su'si ma milagru ji'in Jonás ma nuu ñayii ñuu Nínive ma, te sukan sa'a tna ya ji'in saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, te jin kuni ñayii tiempu ya'a. 
\m  
\v 31 Te kivi ndakan Su'si ma kuenda ma, te ña'a ni yo kuu reina ni yo tatnuni in ñuu jika ichi nuu vee ma, ndokuiñi ña nuu ñayii tiempu ya'a, te ndaxtekuechi ña i. Vaa ña'a ya'a chi jika xen‑xeen onde nuu ni kee ña ni kii ña ma, sukan‑va'a koniniso'o ña tnu'u ndichi ni yo ka'an Salomón ma te sa'a ña ja va'a ma. Te vitna chi ya'a iyo iya kanuu‑ka sana tee kúu Salomón ma, te masu na in ndí ini ja koniniso'o i ja ká'an ya a. 
\m  
\v 32 Suni maa i ko kuu ji'in ñayii ñuu Nínive ma. Jin ndokuiñi i kivi ndakan ya kuenda nuu ñayii tiempu ya'a, te jin ndaxtekuechi i ñayii tiempu ya'a, chi vaa kivi ni kaxtnu'u Jonás ma tnu'u Su'si ma, ni ka ndakani, ni ka ndaka'vi ini i, te ni ka ndakokuiñi i, te ni ka ndandikin i Su'si iya téku ma, nuu ni ka jiniso'o i ja ni kaxtnu'u Jonás ma. Te vitna chi ya'a iyo iya kanuu‑ka sana Jonás ma, kovaa masu na in ndí ini ja koniniso'o i ja ká'an ya a ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Sukan kúu ñu'u ndú'va ja xtnuu i nuu o ma, kúu nduchinuu o a nuu yikikuñu o a 
\rem La lámpara del cuerpo 
\r (Mt 5:15; 6:22‑23) 
\p  
\v 33 Sani te jiña'a tna ya: 
\p ―‍Ñatuu na in xndu'va in ja ndú'va ñu'u te chinee i in nuu yiyu'u, ni a chii kajoo ma. Su'va sónee i in nuu sukun, sukan‑va'a nú na in na kivi ve'e ma, te kotnuu nuu i. 
\m  
\v 34 Nduchinuu ni a, sukan kúu in ja ndú'va ñu'u ja xtnuu i nuu o ma ka kuu i ne'un yikikuñu ni a. Nú nduchinuu ni ma, ja va'a ka kuu i, te ni‑ka'nu yikikuñu ni ma kotnuu, te masu nawa ko kuyu'u. Kovaa nú nduchinuu ni ma, ja u'vi ka kuu i, te ni‑ka'nu yikikuñu ni ma, iyo nuu nee ma. 
\m  
\v 35 Konee ni cuidado ja máko nda'va ñu'u tnuu nuu ni a. Nú ña'a, te koo ni nuu nee ma. 
\m  
\v 36 Vaa nú ni‑ka'nu yikikuñu ni a tnuu ñu'u ma, chi konde'ya kaji kaji ni ndaka ja iyo ja kúu ma, vaa ni a vala‑ka ja nee ma iyo nuu ni a ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Ni ka'an Jesús ma ja tee ka kuu fariseo ma ji'in tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ñatuu ka sa'a ndaa ka sa'a ndija de 
\rem Jesús acusa a los fariseos y a los maestros de la ley 
\r (Mt 23:1‑36; Mr 12:38‑40; Lc 20:45‑47) 
\p  
\v 37 Nuu ni jinu ni ka'an Jesús ma, in tee kúu fariseo ma, ni kana de Jesús ma ja kaa ya xita ji'in de ve'e de ma. Te Jesús ma, ni kivi ya, te ni jinkoo ya nuu mesa ma. 
\m  
\v 38 Te tee kúu fariseo ma, ni sa'vi‑nka ini de ja ni jini de ja ñatuu ni sa'a ya sukan ka sa'a de ja ka ndanda'a de ma, vaa sukan ka sa'a ñayii judío ma xinañu'u‑ka sana ka jaa i xita ma. 
\m  
\v 39 Kovaa Iya Tátnuni ma, jiña'a ya: 
\p ―‍Ndijin tee ka kuu fariseo, ka ndasavii ni yika vasu ni ma, ji'in ko'o ni ma. Kovaa ichi ini anua ni a chi ka ñu'u chitu ja u'vi, vaa ndimaa ka sakui'na ni. 
\m  
\v 40 ¡Ni masu ka ndasa'a ni kuenda ja ka sa'a ni a! ¿Ñatuu ka jini ni ja iya ni sa'a yikikuñu ni a, ni sa'a tna ya ini anua ni a? 
\m  
\v 41 Jin ndakua'a ni ja ka neva'a ni a nuu ñayii nda'vi ma, te ni‑ka'nu ni jin nduvii. 
\p  
\v 42 ’¡Nda'vi maa ni, ndijin, tee ka kuu fariseo! Ka sasiin ni minu xtila ma, ji'in ruda ma, ji'in ndaka yuku kuii ma, ja jin ndakua'a ni diezmo ni ma nuu Su'si ma, sukan ká'an tutu ndee tnu'u Su'si ma. Te ñatuu ka sanuu ni ja jin sa'a ni ja va'a ma, ni a jin kutoo ni Su'si ma. Te vitna ja ndaka cha'a jiniñu'u ja jin sa'a ni, te suni jin sa'a ni ndaka tna'a ja ka sa'a ni a. 
\p  
\v 43 ’¡Nda'vi maa ni, tee ka kuu fariseo!, ja ka kuni ni ja jin kunukoo ni onde nuu ka ndanuu‑ka ini veñu'u lilikin ma, te ka kuni ni ja jin koo respetu ñayii ma nuu ni te jin taa i nchuxi ichi ma. 
\p  
\v 44 ’¡Nda'vi ndaka ni! Sukan ka kuu nuu ka yinee ndiyi ma ja vivii ka na'a i ichi ke'e ma, kovaa ichi ini i ma nanimaa ja kini ja tne'e ka ñu'u, te sukan ka kuu ni. Vaa vivii ka ka'an ni, te ka kandija ñayii ma, vaa ñatuu ka jini i naxe ka kuu ni ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 45 Te ni ndakone'e in tee skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma: 
\p ―‍Teskua'a, ja ká'an ni sukan, suni ká'an ni ja jin kuu tna sa, te ñatuu ka jatna ini sa ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 46 Kovaa Jesús ma, jiña'a ya: 
\p ―‍¡Nda'vi tna ndijin, tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma! Vaa ka skuiso ni ñayii a ja ma jin kundee i jin sa'a i ma. Kovaa maa ni, ni a in xninda'a ni a masu ka skanda ni ja jin chindee ni i. 
\p  
\v 47 ’¡Nda'vi ni!, ja ka sa'a ni nuu ka yinee tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, tee ni ka ja'ni tna'a ni ñayii jana'a ma. 
\m  
\v 48 Ja ka sa'a ni a, te jaku'ni ini sa ja inuu‑ni ka ketna'a ini ni ji'in tna'a ni ñayii jana'a ma. Vaa ni ka ja'ni i tee ma, te ndijin, ka sa'a ni nuu ka yinee de ma. 
\p  
\v 49 ’Ndaa ndaa‑ni ni ka'an tnu'u ndichi Su'si ma ja ká'an sa'a ma: “Tetniñu o tee jin ndakaxtnu'u tnu'u maa o a nuu ñayii ma, te tetniñu o in‑ka jichi apóstol, te jaku de jin ka'ni i, te jaku de jin sondikin i.” Sa'a ni ka'an tnu'u ndichi Su'si ma. 
\m  
\v 50 Te nuu ndijin ja ka iyo ni tiempu ya'a ndakan Su'si ma kuenda niñi tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, tee ni ka ja'ni i ma, onde kii ni keja'a ñuu ñayivi a, 
\m  
\v 51 onde niñi Abel ma te onde niñi Zacarías ma, tee ni ka ja'ni i me'ñu altar ma ji'in veñu'u ka'nu ma. Ja ndaa ká'an sa ja Su'si ma, ndakan ya kuenda nuu ñayii ka iyo vitna ja ni ka ji'i tee yukan. 
\p  
\v 52 ’¡Nda'vi maa ni, tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ja ka sa'a ni tnu'u ja ka jini‑ka ni sana ndaka‑ka ñayii ma! Kovaa ñatuu ni ka kutu'va va'a maa ni tnu'u Su'si ma, te ñayii ka kuni ja jin kutu'va i tnu'u Su'si ma chi ñatuu ni ka yo wa'a ni tnu'u ja jin kutu'va i ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 53 Nuu ni jiña'a Jesús ma sukan, te tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ji'in tee ka kuu fariseo ma, ni ka ndakiti xeen ini de, te ni ka keja'a de kua'a ja ka jikan‑tnu'u de ya, te ka xtna'a de ya. 
\m  
\v 54 Ka nduku de naxe jin ni'i ichi de ja jin xtekuechi de ya tna'a ja ká'an ya ma. 
\c 12  
\s1 Jesús ma, ni kaxtnu'u ya siki ja ká'an o ma te ñatuu sa'a o ma 
\rem Jesús enseña sobre la hipocresía 
\r (Mt 10:26‑27) 
\p  
\v 1 Sani te ni ka ndututu kua'a mil ñayii, vaa ûni kua'a xeen i kúu ma, te ka jexni'ni tna'a ndi‑in ndi‑in i. Jesús ma, ni keja'a ya ká'an ya nuu tee ka ndikin ya ma: 
\p ―‍Jin ko koto va'a ni maa ni nuu levadura tee ka kuu fariseo ma. Másu ko jin kuikin ni xiko de ma, chi vaa ka ka'an de ja ka jini de ja va'a ma te masu ka sa'a de ma. 
\m  
\v 2 Vaa ñatuu ni‑in ja iyo yu'u ma ja ma ndatuu i. Ñatuu ni‑in ja yinee yu'u ma ja ma jin kuni o. 
\m  
\v 3 Chukan kúu ja ndaka nawa jin ka'an yu'u ni ma, visi ka jani ini ni ja masu na in jini, kovaa ndijin ndandaa kona'a kuenda kuu nduu ma, te ja ni ka ka'an yu'u ni ichi ini ve'e ma chi jin kayu'u i onde xini ve'e ma. 
\s1 Na in jin koyu'u o 
\rem A quién se debe tener miedo 
\r (Mt 10:28‑31) 
\p  
\v 4 ’Ndijin ñayii ka ketna'a ini ji'in sa a, ja ká'an sa kúu ja má jin koyu'u ni ñayii ka kuni ja jin ka'ni ña'a i ma. Vaa jinu, te masu nawa kuu jin sa'a‑ka i. 
\m  
\v 5 Ká'an sa na in jin koyu'u ni a: Jin koyu'u ni iya kuu chunee ña'a nuu andeya ma kivi jin kûu ni ma, nú ma jin kandija ni sukan ká'an ya ma. Saa vi, ¡jin koyu'u ni iya yukan! 
\p  
\v 6 ’¿Masu ka kuya'vi u'un lasaa ja uu xu'un lilikin? Kovaa Su'si ma, masu ndunaa ya ni‑in ti. 
\m  
\v 7 Te ja jin kuu maa ni, onde ixi xini ni a na'a ya na saa kúu. Chukan kúu ja masu jin koyu'u ni chi ndijin chi ka ndee ya'vi xeen‑ka ni sana in lasaa ma. 
\s1 Máko jin ndakukan‑nuu o ja ka ndikin o Jesucristo ma 
\rem Los que reconocen a Jesucristo delante de los hombres 
\r (Mt 10:32‑33; 12:32; 10:19‑20) 
\p  
\v 8 ’Ja ká'an sa kúu ja, ndeva'a‑ni na in na ka'an nuu ñayii ma ja ndikin ña'a i maa sa, suni saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, ndaka'an sa nuu ángel Su'si ma ja iyo sa ji'in i. 
\m  
\v 9 Kovaa ndeva'a‑ni na in na ka'an nuu ñayii ma ja masu ndikin ña'a i ma, suni ndaka'an sa nuu ángel Su'si ma ja masu iyo sa ji'in i. 
\m  
\v 10 Su'si ma, sakanu ini ya nuu ñayii ka ka'an ndeva'a siki sa ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, kovaa masu sakanu ini ya ñayii ka ka'an ndeva'a ja kuu Xtumani Ndios ma. 
\m  
\v 11 Ndijin ja ka ndikin ña'a ni maa sa a, nuna jin koo i jin xsia'a ña'a i ini veñu'u lilikin ma, xi nuu tee ka ja'nde tniñu ma, xi nuu tee ka netniñu ma, máko jin ko ndi ini ni nawa jin sa'a jin kuu ni, xi nawa jin ka'an jin kachi ni. 
\m  
\v 12 Vaa maa Xtumani Ndios ma kaxtnu'u naxe jin ka'an ni ora yukan ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Yika iyo ja ko ndiyo ini o ja kua'a ja koneva'a o ma 
\rem El peligro de las riquezas 
\p  
\v 13 Iyo in tee ne'un ñayii ma, jiña'a de Jesús ma: 
\p ―‍Teskua'a, kuña'a ni ñani sa ma, te ndaka'nde de ja ni xndoo yuva sa ma ja jin kuta'vi sa ma ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 14 Jesús ma, ni ndakone'e ya: 
\p ―‍Ndijin, ¿na in ká'an ja saña kúu in tee ja'nde tniñu, xi in tee ja'nde ñu'ú? ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 15 Suni jiña'a tna ya: 
\p ―‍Jin kani va'a ini ni nasa yukan, te jin ndiyo xeen ini ni ja jin koneva'a ni kua'a xeen ndatniñu, vaa masu ja koneva'a kua'a o ndatniñu ma, te sa'a i ja ndani'i ta'vi o ja koteku o ni‑kani ni‑jika chi ña'a ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 16 Sani te ni ka'an ya in tnu'u vijin: 
\p ―‍Iyo in tee xiku, te itu de ma, ni kuu xeen ndaka ja ni chi'i de ma. 
\m  
\v 17 Te tee xiku ma, ni keja'a de jani ini de: “¿Nawa sa'a o? Masu ndenu tnaa‑ka o ndaka ja ni ni'i o a.” 
\m  
\v 18 Te ka'án de: “Jâ jini o naxe sa'a o. Ndákana o ndaka yaka nuu ka ñu'u triu o a, te ndása'a o ja na'nu‑ka, sukan‑va'a tava'a o ndaka ja neva'a o a ji'in ja ni ni'i‑ka o a. 
\m  
\v 19 Sani te ka'an o: Neva'a o kua'a xeen ndatniñu ni tava'a o a, jâ kanda i kua'a xeen kuiya. Ndátatu o, káa o, kó'o o, kóo sii ini o”, kúu de ká'an de. 
\m  
\v 20 Kovaa Su'si ma, jiña'a ya: “Ñatuu jani va'a ini ni ja jani ini ni sukan. Vaa jakuaa vitna, te kûu ni, te ja ni tava'a ni a, ¿na in xi‑kuenda ko kuu?” 
\m  
\v 21 Sukan kúu ndaka ñayii xtutu kua'a i ja koneva'a i ma, kovaa kúnda'vi i nuu Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Iyo Yuva o Su'si ma ja jito ña'a ya 
\rem Dios cuida a sus hijos 
\r (Mt 6.25‑34) 
\p  
\v 22 Ni jinu, te jiña'a Jesús ma nuu tee ka ndikin ya ma: 
\p ―‍Sa'a‑ni ká'an sa: Máko jin ko ndi ini ni nawa jin kaa ni ja jin koteku ni, ni a nawa jin kondii jin konama ni. 
\m  
\v 23 Ka jini ni ja maa Su'si ma ni sa'a ja ka teku ni a, te kuu sa'a ya ja jin ni'i ni ja jin kaa ni ma. Te ka jini ni ja maa Su'si ma ni sa'a yikikuñu ni a, te kuu sa'a ya ja jin ni'i ni ja jin kondii jin konama ni. 
\m  
\v 24 Jin konde'ya ni lakaka ma, ja masu ka chi'i ti itu, ni a jin ndaxtutu ti nawa jin kaa ti, ni a jin ko ndi ini ti ja jin tava'a ti in nuu yaka. Kovaa Su'si ma chi wa'a ya ja jin kaa ti. ¡Nde‑ka tu ka kuu ndijin chi ko ndi ini Su'si ma ja jin kaa ni, vaa ka ndanuu‑ka ni sana lasaa ma! 
\m  
\v 25 Te visi na jin ko ndi ini xeen ni, masu kuu jin sa'a ni ja jin kua'nu‑ka ni nú jâ ni ka ja'nu ni sukan‑ni kúni maa Su'si ma. 
\m  
\v 26 Te chukan kúu ja, nú masu kuu jin sa'a ni ni‑in ja luluu‑ka ma, ¿nava'a ka ndi ini ni ndaka ja na'nu‑ka ma? 
\p  
\v 27 ’Jin konde'ya ni naxe ka ja'nu ita a. Ni masu ka satniñu i, ni masu ka kene'e i yu'va ja jin kuu sa'ma i ma. Kovaa ká'an sa ja ni a rey Salomón ma, ja ndaka ja va'a ni yo neva'a de ma, masu ni yo ne'nu de sukan vivii ka ndaa ita a. 
\m  
\v 28 Vaa Su'si ma, sa'a ya ja vivii ka ndaa ita ja ka iyo ichi yuku ma, kovaa in‑ka kii ma, te jin kayu i nuu ñu'u ma‑ni. ¡Te nú sukan vivii jito ya ita ma, naka tu ndijin, suni vivii skondii skonama ña'a ya! ¿Nava'a vala‑ni ka kukanu ini ni ya? 
\m  
\v 29 Te chukan kúu ja má jin ko ndi ini ni te jin ko kuxii ini ni ja ma jin ni'i ni nawa jin kaa ni nawa jin ko'o ni. 
\m  
\v 30 Vaa ndaka cha'a ka ndi ini ñayii ñuu ñayivi a. Kovaa ndijin, ka neva'a ni in Yuva o ja jini ya nawa ka jiniñu'u ni a. 
\m  
\v 31 Ndijin, jin ndanduku ni xinañu'u kuiti‑ka sukan tátnuni Su'si ma ja jin sa'a ni ma, te ndaka cha'a, te kenda koo kuee‑ka ndi‑tna'a ka jiniñu'u ni ma. 
\s1 Jín sa'a o ja va'a ja ndaa vaa chukan chi masu ja naa kúu 
\rem Riqueza en el cielo 
\r (Mt 6:19‑21) 
\p  
\v 32 ’Máko jin koyu'u ni, ndijin ja ka kuu ni ndikachi sa a. Masu kua'a ni kúu, kovaa Yuva o Su'si ma, jâ ni jani va'a ini ya ja jin koo ni nuu koo ya ja tatnuni ya ma. 
\m  
\v 33 Jin xiko ni ja ka neva'a ni a, te jin kua'a ni ñayii ka jiniñu'u ma. Te ndaka ja vii ja va'a ka sa'a ni ma, te jin koo va'a i in nuu bolsa ja masu naa masu te'nde onde andivi ma. Vaa yukan masu na kui'na kivi koo, ni a tikixin ja jin xnaa ti. 
\m  
\v 34 Vaa nuu iyo ndaka ja va'a ka neva'a ni ma, te yukan tna jin ku'un ini ini anua ni a. 
\s1 Jín koo tu'va o ja ndenda iya ni kii ñayivi ñuu ñayivi a 
\rem Hay que estar preparados 
\p  
\v 35 ’Jin ndaku'ni va'a ni chii ni a, te jin koo tu'va ni, ji'in ñu'u kotnuu nuu ni ma. 
\m  
\v 36 Jin ko kuu ni sukan ka kuu ñayii ka jinukuechi, ja ka ndetu i jito'o i ma, ja ndenda de ja ni ja'an de in viko tnánda'a ma, sukan‑va'a nú ni ndenda de te skajan de ye'e ma, te ñama ñama jin ndakune i. 
\m  
\v 37 Vava'a jin kendoo ñayii ka jinukuechi ma, nú jito'o i ma, ndenda de te ndani'i ña'a de ja ka ndito i ma. Ja ndaa ká'an sa ja maa tee kúu jito'o i ma, satu'va de, te ndasunkoo ña'a de nuu mesa ma, te maa de kani ko'o nuu i ma. 
\m  
\v 38 Vava'a jin kendoo i, nuna ndani'i ña'a jito'o i ma ja ka ndito‑ka i, visi na ndenda de sava ñuu xi nuu ve ndii‑nka ma. 
\m  
\v 39 Ka jini ni sa'a: Vaa nú in tee xi‑ve'e ma, te jini de na ora kenda kui'na ve'e de ma, masu kua'a de tnu'u ja kivi i ve'e de ma ja sakui'na i. 
\m  
\v 40 Ndijin tna, jin koo tu'va ni, vaa saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, ndii sa ora masu ka jani ini ni ja ndenda sa ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Tee jinukuechi va'a ma ji'in tee ñatuu jinukuechi va'a ma 
\rem El criado fiel y el criado infiel 
\r (Mt 24:45‑51) 
\p  
\v 41 Pedro ma, ni jikan‑tnu'u de: 
\p ―‍Señor, ¿ni ndakani ni tnu'u vijin ya'a ja jin kuu maa sa, xi ja jin kuu ndaka ñayii a? ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 42 Iya Tátnuni ma, jiña'a ya: 
\p ―‍Jin ndasa'a ni kuenda te jin ko kuu ni sukan kúu tee ñukuun ñukuun jinukuechi va'a nuu jito'o de ma. Chukan kúu ja ni sacargu ña'a jito'o de ma ja na katanuu de kuá'a de ja jin kaa ndaka ñayii ve'e jito'o de ma maa ora jiniñu'u ja jin kaa i ma. 
\m  
\v 43 Ja vava'a kúu tee jinukuechi nuu jito'o de ma, nuna ndenda jito'o de ma te ndani'i ña'a de ja yikuu de sa'a de sukan ni tatnuni tee ma. 
\m  
\v 44 Ja ndaa ká'an sa ja jito'o de ma, ndasacargu ña'a de ndaka‑ka ja neva'a de ma. 
\m  
\v 45 Kovaa nú tee yukan, te jani ini de ja kukuee‑ka jito'o de ma sana ndenda de, te keja'a de sa'a ndeva'a de ñayii ka jinukuechi ma, te keja'a de kaa de ko'o de, te ndajini de, 
\m  
\v 46 te kivi ñatuu jani ini de ja ndenda jito'o de ma te ora ñatuu jini de ma, te ndenda jito'o de ma. Te jito'o de ma, taji ña'a de, te chunee ña'a de ichi nuu ndo'o neni de ma. Sukan jin ndo'o ndaka ñayii ñatuu ka kandija ja ká'an Su'si ma. 
\p  
\v 47 ’Tee jinukuechi ma, nú jini de nawa kúni jito'o de ma ja sa'a de ma, kovaa nú ñatuu iyo tu'va de, ni a ñatuu kándija de ma, xndo'o xneni‑ka ña'a jito'o de ma. 
\m  
\v 48 Kovaa tee jinukuechi ma, te ñatuu jini de te sa'a de ja ñatuu játna ini jito'o de ma, tee yukan, suni ndo'o tna de, kovaa jaku‑ni. Nú na in kua'a‑ka ni kunda'a i, suni kua'a‑ka ndakan Su'si ma kuenda nuu i. Te ñayii kua'a‑ka sacargu ya i ma, kua'a xeen‑ka ndakan ya kuenda nuu i. 
\s1 Ñayii ñatuu ka kandija Jesús ma chi masu jin ketna'a‑ka ini i ji'in ñayii ka kandija ya ma 
\rem Jesús es causa de división 
\r (Mt 10:34‑36) 
\p  
\v 49 ’Saña chi vee sa ja xndu'va sa ñu'u ñuu ñayivi a, te nawa kuu vâa jâ ndu'va ndu'va‑nka ñu'u ma kúni sa. 
\m  
\v 50 Iyo ja ndo'o neni sa, te ¡kúxii xeen ini sa onde kivi ko kuu ma! 
\m  
\v 51 ¿Ka jani ini ndijin ja ni kijaa sa ñuu ñayivi a, te jin koo sii ini ñayii a? Ká'an sa ja ña'a, su'va ni kijaa sa ja jin ndusiin ñayii jin kondikin ña'a maa sa a ji'in ñayii masu jin kondikin ña'a ma. 
\m  
\v 52 Vaa onde vitna te kivi ki'in o a, u'un ñayii ka iyo in ve'e ma, te jin ndusiin uu tna'a i ja ma jin ketna'a ini i, te jin ndakiti ini i nuu uni‑ka tna'a i ma. 
\m  
\v 53 Su'va su'va jin ndakiti ini nuu tna'a tee ma ji'in sayii de ma, te ña'a ma ji'in sasi'i ña ma, te suni sukan jin ko kuu tna ña'a kúu si'i xiso ma ji'in janu ña ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Jiniñu'u ja ndasa'a o kuenda na tiempo kúu ja ka iyo o a 
\rem Las señales de los tiempos 
\r (Mt 16:1‑4; Mr 8:11‑13) 
\p  
\v 54 Jesús ma, jiña'a tna ya nuu ñayii ma: 
\p ―‍Ndijin chi nú ka jini ni viko ma ja ndenda koo i ichi nuu kée kandii ma, te ka ka'an ni ja kuun savi, te sukan kúu. 
\m  
\v 55 Te nú yi'i kajin ichi nuu vee ma, te ka ka'an ni ja i'ni xeen ko kuu, te suni sukan kúu. 
\m  
\v 56 ¡Sanda'vi‑nka ja ka jini ni te masu ka ndasa'a ni kuenda nawa sa'a Su'si ma in kivi in kivi a! Nú ka jini ni sukan kúu andivi ma ji'in nuu ñu'ú a, ¿nava'a ñatuu ka ndasa'a ni kuenda na tiempu kúu ja ka iyo ni a? 
\s1 Jin ndaka'an mani tna'a ni ji'in ñayii ñatuu ka iyo mani ji'in ni ma 
\rem Procura ponerte en paz con tu enemigo 
\r (Mt 5:25‑26) 
\p  
\v 57 ’¿Nava'a ñatuu ka ndasa'a ni kuenda nú ja va'a kúu ja ka sa'a ka kuu ni a te jin kendoo va'a ni? 
\m  
\v 58 Te nú na in na kua'a kuenda nuu tee ka netniñu ma ja ni kanaa ni ji'in i, te ora kua'an ni ji'in i ichi ma, te ko ndi ini ni ja jin ndatnu'u‑mani ni ji'in i, te jin sakanu ini nuu tna'a ni, te jin ndumani ni, sukan‑va'a ma jin xsia'a ña'a i nuu tee ja'nde tniñu ma. Vaa nú ña'a, te tee ja'nde tniñu ma, tatnuni de nuu tee kúu soldado ma, te jin chinee va'a ña'a de vekaa ma. 
\m  
\v 59 Te ká'an sa ja jâ ni skenaa ni maa ni kúu, vaa masu ndee ni vekaa ma, onde ndachunaa ndi'i kuiti ni ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\c 13  
\s1 Ñayii ma ndandikin ichi Su'si ma chi skenaa i maa i 
\rem Importancia de la conversión 
\p  
\v 1 Maa tiempu yukan‑ni ni jan koo jaku ñayii ni ka jan koto i Jesús ma. Te ni ka ndakani i ja tee kúu Pilato ma, ni ja'ni de jaku tee ñuu Galilea ma, te ni sakanuu de niñi tee ma ji'in niñi kiti ni ka ja'mi de nuu Su'si ma. 
\p  
\v 2 Jesús ma, jiña'a ya: 
\p ―‍¿Ka jani ini ndijin ja sukan ni ka kuu tee ñuu Galilea ma kuechi ja ka ndiso kuechi‑ka de sana ndaka‑ka ñayii ñuu de ma? 
\m  
\v 3 Ká'an sa ja ña'a. Te nuu ndijin ká'an sa a, nú ma jin ndakani jin ndaka'vi ini ni te jin ndakokuiñi ni te jin ndandikin ni Su'si a chi jin skenaa ni maa ni ni‑kani ni‑jika. 
\m  
\v 4 ¿Xi ka jani ini ni ja ja'un uni (18) tee ni ka ji'i nuu ni jinkava ve'e sukun ichi Siloé ma siki de ma, ka ndiso kuechi‑ka de sana ndaka‑ka ñayii ka iyo ñuu Jerusalén ma? 
\m  
\v 5 Ká'an sa ja ña'a. Kovaa nuu ndijin ká'an sa a, nú ma jin ndakani jin ndaka'vi ini ni te jin ndakokuiñi ni te jin ndandikin ni Su'si a chi jin skenaa tna ni maa ni ni‑kani ni‑jika ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Ni ka'an Jesús ma in tnu'u vijin ja kuu in tnu higo ñatuu ni kuun higo 
\rem La parábola de la higuera sin fruto 
\p  
\v 6 Jesús ma, ni ka'an ya in tnu'u vijin: 
\p ―‍In tee, neva'a de in tnu higo, núkoo tnu ne'un itu tnu uva de ma. Te ni ja'an de ni jan koto de nú ni kuun higo ma, kovaa ni‑in ñatuu ni ndani'i de. 
\m  
\v 7 Chukan kúu ja ni jiña'a de tee jito itu tnu uva de ma: “Jini ni ja jâ ni kuu uni kuiya kíi sa kí koto sa tnu higo a nú ni kuun higo. Kovaa ni a in ñatuu ni ndani'i sa. Ka'nde ni tnu, vaa ¿nava'a ko satneñu tnu itu a, te masu nawa kúun?”, kúu de jiña'a de. 
\m  
\v 8 Kovaa tee jito itu ma, ni ndakone'e de: “Señor, xndoo ni tnu kuiya ya'a‑ka. Te ndaxtaya sa ñu'ú xuu tnu a, te ndatnaa sa ja'an xuu tnu a. 
\m  
\v 9 Xi saa sukan, te kuun higo, te nú ña'a, te ka'nde ni tnu”, kúu de jiña'a de. 
\m ―‍Sa'a ni ndakani ya. 
\s1 In kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma, Jesús ma, ni ndasava'a ya in ña'a ni iyo titoso 
\rem Jesús sana en el día de reposo a una mujer jorobada 
\p  
\v 10 In kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma, ni kenda Jesús ma ini veñu'u luluu ma, te káxtnu'u ya sukan kúni Su'si ma ja jin ko kuu ñayii ma. 
\m  
\v 11 Te iyo in ña'a ku'u, te jâ iyo ja'un uni (18) kuiya ja ku'u ña. Te in tachi, ni ndasa'a titoso i ña, te ñatuu kúu ndundaa‑ka yata ña ma. 
\m  
\v 12 Nuu ni jini Jesús ma ña, ni kana ya ña, te jiña'a ya: 
\p ―‍Ndijin, jâ ni nduva'a ni kue'e ndó'o ni a ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 13 Sani te ni sonee ya nda'a ya yata ña ma, te ora yukan, te ni ndundaa yata ña ma, te ni keja'a ña ndáchiñu'u ña Su'si ma. 
\p  
\v 14 Kovaa tee tátnuni veñu'u yukan, ni ndakiti ini de, vaa Jesús ma, ni ndasava'a ya ña'a yukan in kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma, te jiña'a de ñayii ma: 
\p ―‍Iyo iñu kivi ja satniñu o a. Ki koo ni kivi yukan ja jin nduva'a ni, te kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu o ma, má ki koo ni ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 15 Te Iya Tátnuni ma, ni ndakone'e ya: 
\p ―‍Masu ka sa'a ni ja ka ka'an ni a. ¿Ñatuu ka ndaji ndijin xndiki ni ma xi burru ni ma kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu o a, ja jin ko'o ti ndute? 
\m  
\v 16 Vaa ña'a ya'a, tna'a Abraham ma kúu ña, te tachi ma, ni ju'ni i ña, te jâ iyo ja'un uni (18) kuiya ja ku'u ña. ¿Xi ma kuu jin ndaxsiaa o ña nuu nda'a tachi ma kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu o a? ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 17 Nuu ni ka'an Jesús ma sukan, ndaka tee ñatuu ka kunimani nuu ya ma, ni ka kukan‑nuu de. Kovaa ndaka ñayii ma, ka kutachi i ja ni ka jini i ja va'a ja vii sa'a ya ma. 
\s1 Ni ka'an Jesús ma in tnu'u vijin in ndikin tnu mostaza 
\rem La parábola de la semilla de mostaza 
\r (Mt 13:31‑32; Mr 4:30‑32) 
\p  
\v 18 Jesús ma, jiña'a tna ya: 
\p ―‍¿Na nde a kuu jin sketna'a o ja inuu kúu i ji'in sukan tatnuni Su'si ma, ka jani ini ni? 
\m  
\v 19 Sukan kúu in ndikin tnu mostaza ma ja luluu ti'i‑ni i ma te skee ñayii ma ini itu i ma, te jite i, te ja'nu in yutnu kui'i, te sukun sukun kúu tnu, te onde lasaa ma, ka sa'a ti taka ti nuu nda'a tnu ma, sukan ko kuu ja tatnuni Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Ni ka'an Jesús ma in tnu'u vijin levadura ma 
\rem La parábola de la levadura 
\r (Mt 13:33) 
\p  
\v 20 Sani te Jesús ma, jiña'a ya: 
\p ―‍¿Na nde a kuu sketna'a ji'in sa sukan tatnuni Su'si ma, ka jani ini ni? 
\m  
\v 21 Ká'an sa sa'a, ja sukan kúu levadura ma, sukan ko kuu ja tatnuni Su'si ma. Vaa nú in ña'a, ni sakanuu ña levadura ma ji'in uni jichi ñujan triu ma, te levadura ma ni‑ka'nu kivi i, onde kundee i xsjaa i ni‑ka'nu ñujan ña ma. Sukan ko kuu ja tatnuni Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Jín tnuñu o ja jin kivi koo o ye'e tuu ma 
\rem La puerta angosta 
\r (Mt 7:13‑14, 21‑23) 
\p  
\v 22 Ichi kua'an Jesús ma ñuu Jerusalén ma, te káxtnu'u ya ndaka ñuu ichi kua'an ya ma. 
\m  
\v 23 Te in tee, ni jikan‑tnu'u de ya: 
\p ―‍Señor, ¿jaku‑ni ñayii jin ndani'i ta'vi? ―‍kúu de jiña'a de. 
\p Te ni ndakone'e ya: 
\p  
\v 24 ―‍Jin tnuñu ni ja jin kivi koo ni ye'e tuu ma, vaa ká'an sa ja kua'a ñayii jin kuni i ja jin kivi koo i, te ma kuu jin kivi koo i. 
\m  
\v 25 Vaa nuna ndokuiñi iya xi‑ve'e ma, ja ndakasi ya ye'e ma, nde ni ja ni ka kendoo ichi ke'e ma, jin skajan jin skajan ni, te jin kuña'a ni: “Señor, ndakune ni ye'e a.” Kovaa ndakone'e ya: “Masu jini sa ndenu ve koo ni.” 
\m  
\v 26 Sani te jin keja'a ni jin kuña'a ni: “¿Te masu kaa ni ka yo jaa, ni ka yo ji'i o ma, te ni yo kaxtnu'u ni tnu'u vii tnu'u va'a nuu sa ichi nuu ka ndatna'a sa ñuu sa ma?” 
\m  
\v 27 Kovaa ndakone'e ya: “Masu jini sa ndenu ve koo ni. ¡Kuán koo ni kuán koto ni nde ichi jin koo ni! ¡Ñayii ka sa'a ja u'vi ma ka kuu ni!” 
\m  
\v 28 Sani te kene'e ña'a ya ichi ke'e ma, te yukan jin ndanda'yu jin ndanda'yu ni, te jin ndakandi'i jin ndakandi'i ni nu'u ni, ja jin ndakani ini ni ja ñatuu ni ka kandija ni ya ma, te jin kuni ni in‑ka nuu iyo Abraham ma ji'in Isaac ma ji'in Jacob ma ji'in ndaka tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, ja ka iyo de ji'in Su'si ma nuu tátnuni ya ma. 
\m  
\v 29 Vaa ki koo ñayii ichi ninu ma, ichi nuu vee ma, ichi nuu kána kandii ma, ichi nuu kée kandii ma, sukan‑va'a jin kunukoo i nuu mesa ja jin kaa jin ko'o i ji'in ya nuu tatnuni ya ma. 
\m  
\v 30 Sani te jaku ñayii ka jani ini i ja masu ka ndanuu i vitna ma, te suu i jin ko kuu ñayii ka ndanuu‑ka yukan, te jaku ñayii ja ka kuni i ja xinañu'u‑ka jin ko kuu i vitna ma, te sandi'i‑nka jin ko kuu i kivi yukan ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Ni kuxii ini Jesús ma ja kuu ñuu Jerusalén ma 
\rem Jesús llora por Jerusalén 
\r (Mt 23:37‑39) 
\p  
\v 31 Sani te suni ni ka kenda koo tee ka kuu fariseo ma, te ka jiña'a de Jesús ma: 
\p ―‍Kuá'an ni in‑ka ñuu, vaa tee kúu Herodes ma chi kúni de ja ka'ni ña'a de ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 
\p  
\v 32 Te ni ndakone'e ya: 
\p ―‍Kuán koo ni, te jin kuña'a ni nuu ñukuii yukan ja: “Vitna ji'in yutnee ma kene'e sa ini anua ñayii ma tachi ma te ndasava'a sa ñayii ka ku'u ma, te isa, te jinu ja satniñu sa a.” 
\m  
\v 33 Kovaa vitna, yutnee ma, isa ma chi iyo‑ka ja sa'a sa sukan sa'a sa ma, vaa masu kuu ja in tee ndakaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma, te masu kûu de ñuu Jerusalén ma. 
\p  
\v 34 ’¡Ñayii ñuu Jerusalén, ja ka wa'a‑yuu ni tee ka ndakaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma onde ka ja'ni ni de ma! ¡Te suni sukan ka sa'a ni ji'in ñayii ni tetniñu ya nuu ni ma! ¡Na saa‑ka jichi ni kuni sa ja ndaxtutu ña'a sa, sukan ndaxtutu tila ma chili ti ma chii ndijin ti ma! Kovaa ñatuu ni ka kuni ni. 
\m  
\v 35 Jin kuni ni ja ve'e ni ma chi jin kendoo nda'vi jin kendoo kee i. Te ká'an sa ja masu nde jin kuni‑ka ña'a ni onde kenda kivi ja jin ka'an maa ni: “¡Ja va'a kúu iya vee nuu Iya Tátnuni ma!” ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\c 14  
\s1 In kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma, ni ndasava'a Jesús ma in ñayii yi'i ña'a kueñu 
\rem Jesús sana a un enfermo de hidropesía 
\p  
\v 1 Sani te in kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma, ni ja'an Jesús ma ja kaa ya xita ve'e tee kúu fariseo ma ja kúu de tee tátnuni ñuu yukan. Te jaku‑ka tee ka kuu fariseo ma, ka jito yu'u de ya. 
\m  
\v 2 Suni iyo in tee ku'u, te yi'i ña'a kueñu. 
\m  
\v 3 Jesús ma, ni jikan‑tnu'u ya nuu tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma ji'in nuu tee ka kuu fariseo ma: 
\p ―‍¿Kuu ndasava'a o in ñayii ku'u a kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu o ma, xi ña'a? ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 4 Kovaa ndaka de ni ka jasiyu'u kuiti. Sani te ni tnii ya tee ku'u ma, te ni ndasava'a ya de, te jiña'a ya ja na no'o de. 
\m  
\v 5 Te nuu tee ka kuu fariseo ma jiña'a ya: 
\p ―‍Nde ndijin, nú ni kêe in sa'ya ni ma in soko kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu o ma, ¿te ma ndatava yachi‑ni ni i? Xi in xndiki ni ma, ¿te ma ndatava yachi‑ni ni ti kuechi ja kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu o ma kúu? ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 6 Te ñatuu ka ni'i ini de nawa jin ndakone'e de. 
\s1 Ndenu jin kunukoo o in viko ma, te na in jin kana o viko jin sa'a maa o ma 
\rem Los invitados a la fiesta de bodas 
\p  
\v 7 Ja ni jini Jesús ma ja tee ni jan koo viko ma, ni ka kaji de nuu ka nukoo ñayii ka ndanuu‑ka ma ni ka jinkoo de, te sa'a ni ndaka'an‑so'o ya nuu de: 
\p  
\v 8 ―‍Nú na in na kana ña'a in viko tnánda'a ma, máko jinkoo ni nuu jin kunukoo ñayii ka ndanuu‑ka ma, vaa kenda in‑ka ñayii kanuu‑ka sana ndijin ma, 
\m  
\v 9 te tee ni kana ña'a nduu ni ma, nasa kii de te ka'an de: “Kua'a ni nuu núkoo ni a kunukoo ñayii ya'a.” Sani te ndokuiñi ni, te kukan‑nuu ni, te ki'in ni kunukoo ni nuu ka nukoo ñayii sandi'i‑nka ma. 
\m  
\v 10 Su'va nú na in na kana ña'a i ja ki'in ni in viko ma, te jinkoo ni onde sandi'i‑nka ma, sukan‑va'a nú ni kenda ñayii ni kana ña'a ma, te kuu ka'an i: “Ndijin, ki ya'a ni, te kunukoo ni nuu ka nukoo ñayii ka ndanuu‑ka ma.” Te sukan, te vivii jin ka'an i ja kuu ni, te jin kuni ñayii ka nukoo ji'in ni nuu mesa ma. 
\m  
\v 11 Vaa nú na in sa'a tnu'u ja kanuu‑ka i ma, suni kendoo nda'vi i, te kukan‑nuu i. Te ñayii sa'a tnu'u ja masu ñayii kanuu‑ka kúu i ma, te ñayii yukan, nduu i in ñayii kanuu‑ka ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 12 Jiña'a tna ya nuu tee ni kana ña'a ve'e de ma: 
\p ―‍Ndijin, nuna sa'a ni in viko te kua'a ni ja jin kuxe'ñu ñayii ma xi jin kuxini i, kovaa máko kana ni ñayii ka ketna'a ini ji'in ni ma, ni a ñani ni ma, ni a tna'a ni ma, ni a ñayii xiku ka iyo yatni ji'in ni ma. Vaa ñayii yukan chi kuu jin ndakana ña'a i, te sukan, te jin kendoo inuu ni ji'in i. 
\m  
\v 13 Kovaa nuna sa'a ni in viko, te kana ni ñayii nda'vi ma, ñayii ñatuu kúu jin satniñu i ma, ñayii cojo ma, ñayii inukuaa ma, 
\m  
\v 14 te koo sii ini ni, vaa ñayii yukan, masu kuu jin ndachunaa i. Te ja sa'a ni sukan ma chi ndataa Su'si ma nuu ni kivi jin ndateku ñayii ka sa'a ja va'a ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Ni ka'an Jesús ma in tnu'u vijin siki in viko ni satu'va in tee ja jin kuxini ñayii ma 
\rem La parábola de la gran cena 
\r (Mt 22:1‑10) 
\p  
\v 15 Ja ni jiniso'o in tee núkoo nuu mesa ma, te jiña'a de Jesús ma: 
\p ―‍¡Ja va'a‑ka jin ko kuu ñayii jin koo viko kivi tatnuni Su'si ma! ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 16 Jesús ma, jiña'a ya: 
\p ―‍In tee, ni sa'a de in viko, te kua'a de ja jin kuxini ñayii ma, te ni tatnuni de nuu tee jinukuechi nuu de ma ja na jin kana de kua'a xeen ñayii ma. 
\m  
\v 17 Te nuu ni kenda ora ja jin kuxini i ma, ni tatnuni de nuu tee jinukuechi nuu de ma, ja na ki'in de jín kuña'a de sa'a nuu ñayii ni kana de ma: “¡Ne'e koo ni! ¡Jâ iyo tu'va ndaka!” 
\m  
\v 18 Kovaa ndaka ñayii ni kana de ma, ni ka keja'a i ka nduku i nawa jin xtekuechi i ja ma jin koo i viko ma. Tee xinañu'u ma, jiña'a de: “Yika ni jaan sa in ñu'ú, te jiniñu'u ja ki'in sa jin koto sa. Jikan‑ta'vi sa ja sakanu ini ni”, kúu de jiña'a de. 
\m  
\v 19 In‑ka de jiña'a: “Ni jaan sa u'un yunta xndiki sa, te kúni sa ja kototnuni sa ti nú kuu jin kutu ti. Te jikan‑ta'vi sa ja sakanu ini ni”, kúu de jiña'a de. 
\m  
\v 20 Te in‑ka de jiña'a: “Yika ni tnanda'a sa, te masu kuu ki'in sa”, kúu de jiña'a de. 
\m  
\v 21 Te ni ndenda tee jinukuechi ma, te ni ndakani de ndaka nuu jito'o de ma. Sani te jito'o de ma, ni ndakiti ini de, te jiña'a de nuu tee jinukuechi ma: “Kuá'an kunu ni nuya'vi ma ji'in ichi ka iyo ini ñuu ma, te kii ni ji'in ñayii nda'vi ma, ji'in ñayii ñatuu kúu jin satniñu i ma, ji'in ñayii kuaa ma, ji'in ñayii cojo ma.” 
\m  
\v 22 Te nuu ni jinu ma, te jiña'a tee jinukuechi ma nuu jito'o de ma: “Señor, jâ ni sa'a sa sukan ni tatnuni ni ma, te iyo‑ka nuu jin kunukoo i”, kúu de jiña'a de. 
\m  
\v 23 Sani te tee kúu jito'o de ma, jiña'a de nuu tee jinukuechi ma: “Kuá'an ni ichi ka'nu ma ji'in ichi kuechi ma, te xtetuu ni jaku‑ka ñayii ma ja na ki koo i, sukan‑va'a na chitu nuu iyo tu'va ja jin kunukoo i ini ve'e sa a. 
\m  
\v 24 Vaa ká'an sa ja ndaka ñayii ni kana sa xinañu'u ma, ni‑in i masu kua'a sa tnu'u ja kii i ki kuxini i ve'e sa a”, kúu de jiña'a de. ―Sa'a ni ndakani ya. 
\s1 Sukan tnundo'o ja kondikin o Cristo ma 
\rem Lo que cuesta seguir a Cristo 
\r (Mt 10:37‑38) 
\p  
\v 25 Kua'a ñayii ka ndikin Jesús ma, te ni konenuu ya, te jiña'a ya: 
\p  
\v 26 ―‍Nú na in vee nuu sa te kútoo‑ka i yuva i ma, xi si'i i ma, xi ñasi'i i ma, xi ñani i ma, xi ku'va i ma sana saña, te nú ndí ini‑ka i ja koo va'a maa i ñuu ñayivi a, te masu kuu ko kuu i ñayii kondikin ña'a i maa sa. 
\m  
\v 27 Nú ma kachi i ja ndo'o neni i, sukan ndó'o ñayii jiso krusi i ma te kua'an i nuu kûu i ma, masu kuu ko kuu i ñayii kondikin ña'a. 
\m  
\v 28 Xi nde ni kúni ja sa'a ni in ve'e sukun, ¿masu xinañu'u jinkoo ni te tava ni kuenda na saa kuatniñu ni, sukan‑va'a kuni ni nú iyo ja jinu ve'e ni ma? 
\m  
\v 29 Vaa nú ña'a, visi na keja'a ni, te ma kuu jinu, te ndaka ñayii ka nde'ya ma, te jin jakundee ña'a i, 
\m  
\v 30 te jin ka'an i: “Tee ya'a, ni keja'a de sa'a de ve'e de a, kovaa ñatuu ni kundee de sinu de.” 
\m  
\v 31 Xi nde in rey iyo ja ki'in de jin kanaa de ji'in in‑ka rey, ¿masu xinañu'u jinkoo de te ndakani vava'a ini de nú kuu ja uxi‑ni mil soldado de ma ki'in ji'in de ja jin kanaa de nuu ka iyo oko mil soldado ma? 
\m  
\v 32 Te nú jini de ja ma kundee de ma, te nú jika‑ka vee in‑ka rey ma, te tetniñu de in tee jin kuña'a de ja jin ndumani de. 
\m  
\v 33 Chukan kúu ja, ndeva'a‑ni nde ni, nú ma xndoo ni ndaka ja neva'a ni ma, masu kuu ko kuu ni in ñayii kondikin ña'a. 
\s1 Nuna ndu‑uun ñii ma masu jiniñu'u‑ka i 
\rem Cuando la sal deja de estar salada 
\r (Mt 5:13; Mr 9:50) 
\p  
\v 34 ’Vaa ka jini o ja ñii ka jaa o ma chi ja va'a kúu i, kovaa nuna ndu‑uun i, ¿naxe kuu kuatniñu‑ka ña'a ñayii ma? 
\m  
\v 35 Masu nde jiniñu'u‑ka i, ni a nuu ñu'ú a, ni a nduu i ja'an. Su'va siin nuu jin skuita i ñii ma, vaa masu nde jiniñu'u‑ka i. Nde ni iyo so'o ja koniniso'o ni, te koniniso'o va'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\c 15  
\s1 Ni ka'an Jesús ma in tnu'u vijin in tee ni ndani'i ndikachi ni ski'in de ma 
\rem La parábola del pastor que encuentra su oveja 
\r (Mt 18:10‑14) 
\p  
\v 1 Ndaka tee ni ka yo ndake'en ya'vi xu'un no'o ñuu Roma ma, ji'in ñayii masu ka sa'a ja va'a ma, ni ka jan tu'va i Jesús ma, sukan‑va'a jin koniniso'o i ja ká'an ya ma. 
\m  
\v 2 Te tee ka kuu fariseo ma, ji'in tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ka ka'an de tnu'u ya, te sa'a ka ka'an de: 
\p ―‍Tee ya'a, jan‑ta'vi de ñayii ka ndiso kuechi a, te jaa de xita ji'in i ―‍ka kuu de ka ka'an de. 
\p  
\v 3 Sani te Jesús ma, ni ka'an ya in tnu'u vijin: 
\p  
\v 4 ―‍Nde in tna'a ni ma ja neva'a de cientu ndikachi de ma te ni ski'in de in ti, ká'an sa ja xndoo de kuun xiko ja'un kuun (99) ti ma yuku ma, te ki'in de jin nu nduku de in kiti ni ski'in de ma onde ndani'i de ti. 
\m  
\v 5 Te nú ni ndani'i de ti, sii ini‑ni ndasonee de ti siki chiyo de ma. 
\m  
\v 6 Te ja ndenda de ve'e de ma, ndaxtutu de ñayii ka ketna'a ini ji'in de ma ji'in ñayii ka iyo yatni ji'in de ma, te kuña'a de: “Jín koo sii ini o, vaa ni ndani'i sa ndikachi kiti jâ ni ski'in sa nkuu ma.” 
\m  
\v 7 Te ká'an sa ja sa'a ka kusii ini xeen i andivi ma ja in ñayii ndiso kuechi ma, te ndákani ndáka'vi ini i te ndákokuiñi i te ndándikin i Su'si ma te sakanu ini ya kuechi i ma, sana kuun xiko ja'un kuun‑ka (99) ñayii ja ka jani ini i ja ñayii ka sa'a ja va'a ka kuu i ma te ñatuu jiniñu'u ja jin ndakani jin ndaka'vi ini i te jin ndakokuiñi i te jin ndandikin i Su'si ma te sakanu ini ya kuechi i ma. 
\s1 Ni ka'an Jesús ma in tnu'u vijin in ña'a ni ndani'i xu'un ni ski'in ña ma 
\rem La parábola de la mujer que encuentra su moneda 
\p  
\v 8 ’Xi nde in ña'a ja neva'a ña uxi xu'un te ski'in ña in xu'un ña ma, ká'an sa ja xndu'va ña in ñu'u, te ndaxtaa ña ve'e ña ma, te ndanduku vivii ña onde ndani'i ña. 
\m  
\v 9 Te nú ni ndani'i ña ma, ndaxtutu ña ña'a ka ketna'a ini ji'in ña ma, te kuña'a ña: “Jín koo sii ini o, vaa ni ndani'i sa xu'un jâ ni ski'in sa nkuu ma.” 
\m  
\v 10 Te ká'an sa ja suni sa'a ka kusii ini ángel Su'si ma ja in ñayii ndiso kuechi ma, te ndákani ndáka'vi ini i, te ndákokuiñi i, te ndándikin i Su'si ma, te sakanu ini ya kuechi i ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Ni ka'an Jesús ma in tnu'u vijin in tee ni ndakokuiñi sa'ya de suchi ni kee te kua'an i ma 
\rem La parábola del padre que perdona a su hijo 
\p  
\v 11 Jesús ma, sa'a ni ndakani tna ya: 
\p ―‍In tee, iyo uu sayii de. 
\m  
\v 12 Te suchi lule‑ka ma, jiña'a i yuva i ma: “Taa, taa ni ja ko kuu ta'vi sa ma”, kúu i jiña'a i. Sani te yuva i ma, ni ja'nde de ja neva'a de ma, te ni wa'a de nduu i. 
\m  
\v 13 Sani te jaku‑ni kii ma, sa'ya de suchi lule‑ka ma, ni xiko i ja ni wa'a yuva i ma, te ni ni'i i xu'un ma, te kua'an jika i onde in‑ka ñuu. Te ndeva'a ndekuu‑ni ni yo jatniñu i, te ni xndi'i i ndaka ja ni ni'i i ma. 
\m  
\v 14 Kovaa nuu jâ ni ndi'i kuiti ni jatniñu i ma, te ni kenda in tnama xeen ñuu yukan, te ñatuu ni yo ni'i‑ka i ja kaa i. 
\m  
\v 15 Ni ja'an i ni jan kakan‑tniñu i nuu in tee ñuu yukan. Te ni tetniñu de i yuku ma, ja ko koto i chikini de ma. 
\m  
\v 16 Te kúni i ja kaa i visi tna'a ja ka jaa chikini ma te ndutu chii i, kovaa ñatuu na in ni yo wa'a ja kaa i. 
\m  
\v 17 Sani te ni ndiku'ni ini i, te jani ini i: “¡Kua'a ñayii ka satniñu ve'e yuva o ma, te iyo kua'a ja ka jaa i, te yo'o ya'a, kûu o ja kókon yíchi o a! 
\m  
\v 18 Ndakokuiñi o ve'e yuva o ma, te kuña'a o de sa'a: Yuva maa sa, ni jiso kuechi sa nuu Su'si ma ji'in nuu maa ni. 
\m  
\v 19 Masu kaa masu iyo‑ka sa ja xnani ña'a ni sa'ya ni. Sa'a ña'a ni sukan kúu in ñayii jinukuechi nuu ni a, kuña'a o”, jani ini i. 
\m  
\v 20 Sani te ni ndake'en i ichi, te kuan no'o i ve'e yuva i ma. 
\p ’Te onde jika‑ka kuan no'o i ma, te yuva i ma, ni jini de i. Te ni kunda'vi ini de i, te jinu de ni jan nu tna'a de i, te ni ndakanuni'ni de i, te ni chitu de yikinuu i ma. 
\m  
\v 21 Te jiña'a i de: “Yuva maa sa, ni jiso kuechi sa nuu Su'si ma ji'in nuu maa ni. Masu kaa masu iyo‑ka sa ja xnani ña'a ni sa'ya ni”, kúu i jiña'a i. 
\m  
\v 22 Kovaa yuva i ma, ni tatnuni de nuu ñayii ka jinukuechi nuu de ma, te jiña'a de: “Jin kene'e kunu ni sa'ma va'a‑ka ma, te jin xndinuu ni i, te jin chunee ni in xe'e xninda'a i a, te jin chi'i ni ndijan ja'a i a. 
\m  
\v 23 Sani te jin ko kunu ni jin kene'e ni serru va'a‑ka ma, te jin ka'ni ni ti, te jin kaa o ti, vaa jin sa'a o in viko. 
\m  
\v 24 Vaa sa'ya sa ya'a, kuenda tnu'u ja jâ ni ji'i i te ni ndateku i. Jâ ni skenaa sa i nkuu, te ni ka ndani'i o i”, kúu de jiña'a de. Te ni ka keja'a de viko ma. 
\p  
\v 25 ’Te sa'ya de suchi java'a‑ka ma, nuu ve ndii i ja ni ja'an i yuku ma, te nuu ve nduyatni i ve'e i ma, ni jiniso'o i ja kúu yaa te ka jitaja'a ñayii ve'e i ma. 
\m  
\v 26 Sani te ni kana i in tee jinukuechi ma, te ni jikan‑tnu'u i nawa kúu. 
\m  
\v 27 Te tee jinukuechi ma, jiña'a de: “Vaa ñani ni ma, ni ndenda i, te yuva ni ma, ni tatnuni de ja jin ka'ni sa in serru kiti vava'a‑ka ma, vaa ni ndenda va'a ni ndenda teku i”, kúu de jiña'a de. 
\m  
\v 28 Sani te ni ndakiti xeen ini suchi java'a‑ka ma, te ñatuu kúni i ndivi i ve'e i ma. Chukan kúu ja ni kee yuva i ma, te xtetuu de i ja na ndivi i. 
\m  
\v 29 Te jiña'a i nuu yuva i ma: “Jini ni ja ni kuu kua'a kuiya jinukuechi sa nuu ni, te ndimaa kándija ña'a sa, te ñatuu nama táa ni in ndixi'yu luluu ma, sukan‑va'a sa'a sa in viko ji'in ñayii ka ketna'a ini ji'in sa a. 
\m  
\v 30 Kovaa vitna ni ndenda sa'ya ni a, ja ni jatniñu ndeva'a ndekuu i xu'un ni ma ji'in ña'a ka kuneé ka ku‑uun ma, te ni ja'ni ni serru kiti vava'a‑ka ma”, kúu i jiña'a i. 
\m  
\v 31 Te yuva i ma, ni ndakone'e de: “Sa'ya maa ri, ro'o chi ndimaa iyo ro ji'in ri, te ndaka ja neva'a ri a chi kuenda maa ro kúu. 
\m  
\v 32 Kovaa vitna jiniñu'u ja jin sa'a o in viko, te jín koo sii ini o. Vaa ñani ro a, kuenda tnu'u ja jâ ni ji'i i te ni ndateku i. Jâ ni skenaa ri i nkuu, te ni ka ndani'i o i”, kúu yuva i ma jiña'a de. 
\c 16  
\s1 Ni ka'an Jesús ma in tnu'u vijin in tee jito ve'e jito'o de ma te jini va'a de naxe sa'a de 
\rem La parábola del mayordomo astuto 
\p  
\v 1 Jesús ma, ni ndakani tna ya sa'a nuu tee ka ndikin ya ma: 
\p ―‍Iyo in tee xiku, te neva'a de in tee jito ndaka ja neva'a de ma. Te ni jan koo i ni jan kuña'a i nuu tee kúu jito'o ma ja yikuu tee jinukuechi ma sa'a ndeva'a de ja ni kucargu de ma. 
\m  
\v 2 Te jito'o de ma, ni kana de tee jinukuechi nuu de ma, te jiña'a de: “¿Nawa kúu ja ka ka'an i ja sa'a ni a? Ndataa ni kuenda siki tniñu ni a, vaa masu ko kuu‑ka ni tee jito ve'e sa a.” 
\m  
\v 3 Te tee jito ve'e ma, ni keja'a de jani ini de: “¿Nawa sa'a o vitna? Vaa jito'o o ya, kene'e ña'a de, te masu na tniñu‑ka o koo. Te vitna ja masu kúndee‑ka o ja satniñu o nuu ñu'ú ma. Te kúkan‑nuu o ja kakan o karidaa. 
\m  
\v 4 Aan, jâ jini o ja sa'a o, sukan‑va'a jin kuan‑ta'vi ña'a ñayii ma ve'e i ma, nuna kendoo o ja ñatuu na tniñu‑ka sa'a o”, jani ini de. 
\m  
\v 5 Sani te, ni kana de ndi‑in ndi‑in ñayii ka tavi nuu jito'o de ma. Te ni jikan‑tnu'u de tee xinañu'u ma: “¿Na saa tavi ni nuu jito'o sa ma?”, kúu de jiña'a de. 
\m  
\v 6 Te ni ndakone'e tee ma: “Tavi sa cientu kisi na'nu aceite.” Te jiña'a tee jito ve'e jito'o de ma: “Ya'a ni tutu ndee ja tavi ni a. Jinkoo yachi ni, te ndasa'a ni nuu tutu a ja uu xiko uxi‑ni (50) kúu.” 
\m  
\v 7 Sani te ni jikan‑tnu'u de in‑ka de ma: “Te ndijin, ¿na saa tavi ni?”, kúu de jiña'a de. Te tee ya'a, jiña'a de: “Cientu jichi triu”, kúu de jiña'a de. Te jiña'a de tee ma: “Ya'a ni tutu yoxtnee ja tavi ni ma. Te ndatee ni ja kuun xiko‑ni (80) tavi ni”, kúu de jiña'a de. 
\m  
\v 8 Te tee kúu jito'o de ma, ni ndakunitnuni de ja tee ñatuu ni jito va'a ve'e de ma, ni jini va'a de naxe ni sa'a de ji'in ja neva'a jito'o de ma. Ñayii ñuu ñayivi a, ka jini va'a‑ka i naxe jin kuatniñu i ja ka ni'i ka tna'a i ñuu ñayivi a, sukan‑va'a masu nawa jin skenaa kuiti i, kovaa ñayii ka iyo nuu tnuu ñu'u Su'si ma, ñatuu. Vaa ñatuu ka jini i naxe jin kuatniñu i ja ka ni'i ka tna'a i ma ja wa'a Su'si ma. 
\p  
\v 9 ’Ká'an sa ja ndaka ja ka ni'i ka tna'a ñayii ma ñuu ñayivi a masu ja va'a ka kuu, su'va sa'a i ja jin skenaa o maa o. Chukan kúu ja jin kuatniñu va'a ni ja ka ni'i ka tna'a ni ñuu ñayivi a, sukan‑va'a jin koo ñayii jin ketna'a ini ji'in ni. Te kivi ndi'i ja iyo ñuu ñayivi a, te jin ndakuan‑ta'vi ña'a ñayii ma nuu jin koo ni ni‑kani ni‑jika ma, nuu masu naa ma. 
\p  
\v 10 ’Ñayii sa'a ja va'a ji'in jaku‑ni ja neva'a i ma, suni sukan sa'a tna i ji'in ja kua'a‑ka ja koneva'a i ma. Te ñayii ñatuu sa'a ja va'a ma ji'in jaku‑ni ja neva'a i ma, suni sukan tna sa'a i ji'in ja kua'a‑ka ja koneva'a i ma. 
\m  
\v 11 Te chukan kúu ja nú ñatuu jito va'a ni tna'a ja ni'i ja tna'a ni ñuu ñayivi a tna'a ja sa'a ja skenaa ñayii ma maa i ma, ¿na in kusaa ini ja taa i nuu iyo nanimaa ja va'a ja vii ndija ma? 
\m  
\v 12 Te nú ñatuu ni jatniñu va'a ni tna'a ja masu koo ji'in ni ni‑kani ni‑jika ma, ¿na in ndataa ja ko kuu kuenda maa ni ni‑kani ni‑jika ma? 
\p  
\v 13 ’Ni a in ñayii, masu kuu kunukuechi i nuu uu jito'o i ma chi kuni u'vi i nuu in jito'o i ma te kutoo‑ka i in‑ka jito'o i ma, xi katanuu i ja ká'an in jito'o i ma te saxiko i ja ká'an in‑ka de ma. Te chukan kúu ja masu kuu kunukuechi o nuu Su'si ma te ko kunukuechi o nuu ndaka ja iyo ñuu ñayivi ya ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 14 Tee ka kuu fariseo ma, ka jatna ini de xu'un ma, te ni ka jiniso'o de sukan ni ka'an Jesús ma, te ka jakundee de ya. 
\m  
\v 15 Jesús ma, jiña'a ya: 
\p ―‍Ndijin, ka sa'a ni tnu'u ja ñayii va'a‑ka ka kuu ni sana in‑ka ñayii ma, kovaa Su'si ma, jini ya naxe ka iyo ini anua ni a. Vaa iyo ja ka jani ini ñayii ma ja ja va'a‑ka kúu, kovaa Su'si ma, saxiko ya ndaka chukan. 
\s1 Tnu'u ni yo kaxtnu'u Moisés ma ji'in tnu'u vii tnu'u va'a sukan tatnuni Su'si ma 
\rem La ley y el reino de Dios 
\p  
\v 16 ’Tnu'u tátnuni Su'si ma, ji'in ja ni ka ka'an tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, ni ka yo kaxtnu'u de onde ni kenda tee kúu Juan ma tee ni skuandute ñayii ma. Te onde kivi yukan, sani te ka kaxtnu'u i naxe tatnuni maa Su'si ma ini anua ñayii ma. Te ndaka i ka tnuñu, sukan‑va'a kuu jin jaku'ni ini i sukan tatnuni Su'si ma ini anua i ma. 
\m  
\v 17 Yachi‑ka jin naa andivi ma ji'in ñuu ñayivi a sana naa in tnu'u ni tatnuni Su'si ma, vaa ndaka tnu'u ni tatnuni Su'si ma onde ko kuu sukan ni ka'an ya ma. 
\s1 Jesús ma, ni tatnuni ya ja ñayii ni ka tnanda'a ma, máko jin xndoo tna'a i 
\rem Jesús enseña sobre el divorcio 
\r (Mt 19:1‑12; Mr 10:1‑12) 
\p  
\v 18 ’Nú in tee, xndoo de ñasi'i de ma te ndakueka de in‑ka ña'a ma, kuiso kuechi de, vaa ni kivi nduu de ji'in in‑ka ña'a ma. Te tee ndakueka ña'a ni xndoo tee yukan, suni kuiso kuechi de, vaa ni kivi nduu de ji'in ñasi'i in‑ka tee ma. 
\s1 Tee kúu Lázaro ma ji'in tee kúu xiku ma 
\rem El rico y Lázaro 
\p  
\v 19 ’Iyo in tee xiku, te ni yo ne'nu de sa'ma vii sa'ma va'a, te ndaka kivi ni yo sa'a de viko, te ni yo sa'a ka'nu xeen de. 
\m  
\v 20 Ni iyo tna in tee nda'vi xeen ni yo nani de Lázaro, te ni ka yo ndee kua'a ndi'yi te'yu ñií de ma, te ni yo nukoo de ye'e tee kúu xiku ma. 
\m  
\v 21 Tee nda'vi ya'a, ni yo kuni de ja ndutu chii de ji'in ja ni ka yo jinkava chii mesa xiku ma. Te onde la‑ina ma, ni yo jan koo ni ka yo yundee ti ndi'yi te'yu ndee de ma. 
\p  
\v 22 ’In kivi, te ni ji'i tee nda'vi nani Lázaro ma, te ángel Su'si ma, ni ka ndakueka i de, te kuan nu koo i ji'in de onde nuu iyo Abraham ma. Sani te ni ji'i tna tee kúu xiku ma, te ni jan koo ñayii ma ni ka chu'u i de. 
\m  
\v 23 Tee xiku ma, ndó'o néni de iyo de nuu ka iyo ñayii ñatuu ni ka kandija Su'si ma te ni ka ji'i i ma. Te ni ndonenuu de, te ni jini de in nuu vivii onde jika xeen‑ka nuu iyo Abraham ma, ñundee de Lázaro ma. 
\m  
\v 24 Sani te káyu'u de jiña'a de: “¡Yuva sa Abraham, kunda'vi ini ña'a ni! Tetniñu ni Lázaro a, xndoyo de xini nda'a de a, te kii de ndaxndoyo de yaa sa a. Vaa ndó'o néni sa nuu ñu'u i'ni a”, kúu de jiña'a de. 
\m  
\v 25 Kovaa Abraham ma, ni ndakone'e de: “Sa'ya sa, ndaka'án ni sukan va'a sukan vii ni iyo ni ñuu ñayivi ma, te Lázaro a, nda'vi xeen ni yo kuu de ma. Te vitna chi ni ndusii ini de ya'a, te ndijin ndó'o néni. 
\m  
\v 26 Te in‑ka kúu ja iyo in kava ka'nu xen‑xeen me'ñu nduu o a. Te chukan kúu ja nú na in kúni ja ya'a i ichi ya'a, masu kuu kii i, ni a ñayii ka iyo ya'a, suni masu kuu ya'a i onde jiña”, kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 27 ’Te tee kúu xiku ma, jiña'a de: “Jikan‑ta'vi sa nuu ni, yuva sa Abraham, ja tetniñu ni Lázaro a ve'e yuva sa ma 
\m  
\v 28 nuu ka iyo u'un‑ka ñani sa ma, te xtu'va de i, sukan‑va'a má ki koo tna i ya'a nuu ndó'o néni sa a”, kúu de jiña'a de. 
\m  
\v 29 Abraham ma, jiña'a de: “Jâ ka neva'a i tnu'u Su'si ma ja ni tatnuni Moisés ma, ji'in ja ni ka ka'an tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma. Te na jin kandija maa i tnu'u yukan”, kúu de jiña'a de. 
\m  
\v 30 Te tee ni yo kuu xiku ma, ni ndakone'e de: “Saa vi, yuva sa Abraham, kovaa nuna ndateku in ñayii ni ji'i ma te ndenda i chi jin kandija‑ka ña'a i”, kúu de jiña'a de. 
\m  
\v 31 Kovaa Abraham ma, jiña'a de: “Nú ma jin kandija i tnu'u Su'si ma ja ni kaxtnu'u Moisés ma, ji'in ja ka ka'an tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, suni masu jin kandija i, visi in ñayii ni ji'i ma, te ndateku i te ndenda i ja kaxtnu'u i nuu ñayii ma sukan kúni Su'si ma ja jin sa'a i ma”, kúu de jiña'a de. Sa'a ni ndakani Jesús ma. 
\c 17  
\s1 Ni ka'an Jesús ma sukan yika ja jin ndakuiso kuechi o ma 
\rem El peligro de caer en pecado 
\r (Mt 18:6‑7; 21‑22; Mr 9:42) 
\p  
\v 1 Jesús ma, jiña'a ya tee ka ndikin ya ma: 
\p ―‍Ndimaa jin koo ja jin sa'a ja jin kuiso kuechi ni, kovaa ¡nda'vi‑nka maa ñayii sa'a ja jin kuiso kuechi ñayii ma! 
\m  
\v 2 Va'a‑ka kúu ja nute jin ku'ni i in yoso ka'nu mulinu ma sukun i, te jin skee ña'a i nuu mar ma, sana ja sa'a i ja kuiso kuechi in ñayii yika ni kandija tnu'u Su'si ma. 
\m  
\v 3 ¡Jin ko koto va'a ni maa ni! 
\p ’Nú in tna'a ni ma, ndasa'a i ja u'vi, ndonda ni nuu i. Te nuna ndakunitnuni i te ndakani ndaka'vi ini i nuu Su'si ma, sakanu ini ni i. 
\m  
\v 4 Visi uja jichi na sa'a ña'a i ja u'vi in kivi ma te ndakunitnuni i te ndaka'an i ja masu sa'a‑ka i, te sakanu ini ni i ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Sukan kuu jin sa'a o nuna jin kukanu ini o Iya Tátnuni ma 
\rem El poder de la fe 
\p  
\v 5 Tee ka kuu apóstol ma, ka jikan‑ta'vi de nuu Iya Tátnuni ma: 
\p ―‍Sa'a ni ja jin kukanu ini xeen ña'a sa ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 
\p  
\v 6 Te Iya Tátnuni ma, ni ndakone'e ya: 
\p ―‍Nute ndijin, ka kukanu ini ña'a ni, visi sukan kaa in ndikin tnu mostaza ma‑ni, kuu jin kuña'a ni tnu neñu ya'a: “Kana, te ki'in ro kunukoo ro nuu mar ma”, te tnu neñu a, kandija tnu ja jin kuña'a ni ma. 
\s1 Sukan ko kuu in ñayii jinukuechi nuu Su'si ma 
\rem El deber del que sirve 
\p  
\v 7 ’Nde in tna'a ni ja neva'a de in suchi jinukuechi nuu de, te ndenda i ja ni ja'an i yuku ma ni jan kutu i xi ni yo jito i kiti de ma, masu kuña'a de i: “Ne'e, te kunukoo ro, te kaa ro xita.” 
\m  
\v 8 Su'va kuña'a de i: “Satu'va ja kuxini ri, te ko ndi ini ja katanuu ña'a ro, nani jaa ji'i ri, sana nú ni jinu ni jatanuu ña'a ro, te kaa maa ro”, kuña'a de i. 
\m  
\v 9 Te masu ndakuan‑ta'vi de nuu suchi jinukuechi ma ja ni sa'a i sukan ni tatnuni de ma, kuenda tnu'u ja masu in ja kanuu xeen kúu ja ni sa'a i ma. 
\m  
\v 10 Te suni sukan jin ku'un tna ini ni nú ni ka kundee ni, ni ka sa'a ni ndaka ja ni tatnuni Su'si ma, te jin ka'an ni: “Ñayii masu nde ka jiniñu'u ka kuu o, vaa yika‑ni ja iyo ja jin sa'a o ma‑ni ni ka sa'a o.” Sa'a‑ni jin ka'an ni ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 In‑ni tee ni nduva'a ma, ni ndakokuiñi de, te ni ndachiñu'u de Su'si ma 
\rem Jesús sana a diez leprosos 
\p  
\v 11 Ichi kua'an Jesús ma ñuu Jerusalén ma, ni ya'a ya ñuu Samaria ma ji'in ñuu Galilea ma. 
\m  
\v 12 Ni kenda ya yu'u in ñuu ma, te ni ka kenda koo uxi tee ka ku'u kue'e lepra, te jika‑ka ni ka jinkuiñi de, 
\m  
\v 13 te ni ka kayu'u de: 
\p ―‍¡Jesús, teskua'a, kunda'vi ini ña'a ni! ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 
\p  
\v 14 Nuu ni jini Jesús ma, te jiña'a ya: 
\p ―‍Kuán koo ni, te jin kaxtnu'u ni maa ni nuu sutu ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p Te nani kuan koo de ma, te ni ka nduvii de kue'e ka ndo'o de ma. 
\p  
\v 15 In de ma, ja ni jini de ja ni nduvii de ma, ni ndakokuiñi de, káyu'u de ndáchiñu'u de Su'si ma. 
\m  
\v 16 Nuu ni ndenda de nuu iyo Jesús ma, ni jinkoo jiti de, te ni jakindeyi de onde nuu ñu'ú ma. Ndákuan‑ta'vi de nuu ya. Te tee ya'a chi tee ñuu Samaria ma kúu de. 
\m  
\v 17 Te ni jikan‑tnu'u Jesús ma: 
\p ―‍¿Te masu uxi tee ni ka nduvii kue'e lepra ka ndo'o de ma? ¿Ndenu ka iyo‑ka iin‑ka de ma? 
\m  
\v 18 ¿In vaa in tnu'u‑ni de ni ndakokuiñi ndáchiñu'u de Su'si a, te vitna ja masu ñayii ñuu Israel ya kúu de? ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 19 Te jiña'a ya tee yukan: 
\p ―‍Ndokuiñi ni, te kuán no'o ni. Ja ni kukanu ini ña'a ni a, te chukan kúu ja ni nduva'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Tee ka kuu fariseo ma, ka jikan‑tnu'u de nuu Jesús ma naxe kenda kivi tatnuni Su'si ma ñuu ñayivi ya 
\rem Como llegará el reino de Dios 
\r (Mt 24:23‑28, 36‑41) 
\p  
\v 20 Te tee ka kuu fariseo ma, ni ka jikan‑tnu'u de Jesús ma na kivi kenda kivi tatnuni Su'si ma ñuu ñayivi ya. Te ni ndakone'e ya: 
\p ―‍Kivi tatnuni Su'si ma ñuu ñayivi ya, masu kenda ndijin i. 
\m  
\v 21 Masu jin ka'an i: “Ya'a iyo, xi yukan iyo.” Vaa ja tátnuni Su'si ma jâ iyo ne'un ni a ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 22 Te jiña'a ya nuu tee ka ndikin ya ma: 
\p ―‍Kovaa kenda kivi ja jin kuu ini ni ja visi ja in kivi jin kuni ñayivi ña'a ni te koo sa ñuu ñayivi a ji'in ni, ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi ya, kovaa masu kuu jin kuni ñayivi‑ka ña'a ni. 
\m  
\v 23 Visi jaku i jin ka'an: “Ya'a iyo ya, xi yukan iyo ya”, kovaa másu ko jin kandija ni i te jin kondikin ni i. 
\m  
\v 24 Vaa sukan kúu ora jándute ma ja ndijin andivi ma in lado ma onde in‑ka lado ma, sukan ko kuu kivi ndenda sa ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a. 
\m  
\v 25 Kovaa xinañu'u jin ndo'o xeen ni, te jin saxiko ña'a ñayii tiempu ya'a. 
\m  
\v 26 Sukan ni kuu kivi ni iyo Noé ma, sukan ko kuu tna kivi ndii sa ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a. 
\m  
\v 27 Ñayii ma chi ni ka yo jaa, ni ka yo ji'i i, ni ka yo xtnanda'a tna'a i, te ñatuu ni ka yo ndasa'a i kuenda, onde ni kenda kivi ni kivi Noé ma nuu arca ma, te ni kuun xeen savi ma, te ni chitu ndute ñuu ñayivi a, te ni ka ji'i ndaka ñayii ma. 
\m  
\v 28 Te suni sukan ni kuu kivi ni iyo Lot ma. Ñayii ma, ka jaa i ka ji'i i, ka jaan i ka xiko i, ka chi'i i itu i ma, ka sa'a i ve'e i ma. 
\m  
\v 29 Kovaa Lot ma, ni kee de ñuu Sodoma ma, te onde andivi ma ni kuun ñu'u ji'in azufre, te ni ka kayu i, te ni ka ji'i ndaka i. 
\m  
\v 30 Sukan ko kuu kivi ndenda sa ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a. 
\p  
\v 31 ’Kivi yukan, nú ka iyo ni xini ve'e ma te ka iyo ndatniñu ni ini ve'e ma, má jin nu koo ni ja jin kene'e ni. Nú na in iyo yuku ma, má ndakokuiñi i ve'e i ma. 
\m  
\v 32 Jin ndaka'án ni sukan ni kuu ñasi'i Lot ma. 
\m  
\v 33 Nú na in kúni ja kaku i te koteku i chi skenaa i maa i. Kovaa nú na in kúkanu ini ña'a chi visi na kûu i chi ndani'i ta'vi i. 
\p  
\v 34 ’Ka'an sa ja jakuaa yukan, uu ñayii ka kixi in‑ni nuu jito, in i ndakueka ya, te in i ndoo. 
\m  
\v 35 Uu ña'a ka ndiko kaa ña, in ña ma no'o ji'in ya, te in ña ma ndoo. 
\m  
\v 36 Uu ñayii ka iyo yuku ma, in i ndakueka ya, te in i kendoo ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 37 Sani te ni ka jikan‑tnu'u de: 
\p ―‍¿Señor, ndenu ko kuu sukan? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 
\p Te ni ndakone'e ya: 
\p ―‍Ndeva'a‑ni nuu kátuu in kiti ni ji'i ma, te yukan ka ndatna'a loti ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\c 18  
\s1 Ni ka'an Jesús ma in tnu'u vijin in ña'a ni ndoo ja ni ji'i yii ña ma ji'in in tee ja'nde tniñu ñayii ma 
\rem La parábola de la viuda y el juez 
\p  
\v 1 Jesús ma, ni ka'an ya in tnu'u vijin, sukan‑va'a jin kutu'va de ja ndimaa jin kakan‑ta'vi de, te máko jin kuñaña de, 
\m  
\v 2 te jiña'a ya: 
\p ―‍Iyo in tee ni yo ja'nde tniñu, te ni masu ni yo kandija de Su'si ma, ni a ñatuu na respetu de nuu ñayii ñuu yukan. 
\m  
\v 3 Te maa ñuu yukan iyo in ña'a ni ji'i yii, te iyo in ñayii ni kanaa ji'in ña. Te ni ja'an ña ni jan kakan ña ja na ka'nde de tniñu ña ma ji'in ñayii ni kanaa ji'in ña ma. 
\m  
\v 4 Kua'a xeen kivi ñatuu ni kuni tee ja'nde tniñu ma katanuu de ña. Kovaa ni jani ini de: “Visi ñatuu kándija o Su'si ma te ñatuu na respetu o nuu ñayii ya'a, 
\m  
\v 5 kovaa ña'a ya'a kii kii‑ni ña ki xtna'a ña'a ña. Ká'nde o tniñu ña, sukan‑va'a máko kii‑ka ña. Nú ña'a, te ma kanda o”, kúu de ká'an de. ―Sa'a ni ndakani Jesús ma. 
\p  
\v 6 Te jiña'a tna Iya Tátnuni ma: 
\p ―‍Jin ndasa'a ni kuenda sukan ni jani ini tee ja'nde tniñu ma, visi tee sa'a ja u'vi kúu de. 
\m  
\v 7 Va'a‑ni, suni sukan sa'a tna Su'si ma, te chindee ya ñayii ni ndakaji ya ma ja ka ndakune'e i ya nduu ñuu ma. ¡Masu kukuee ya ja chindee ña'a ya! 
\m  
\v 8 Ká'an sa ja yachi yachi chindee ña'a ya. Kovaa nuna kenda kivi ndii sa ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, ¿kuiti ja ndani'i‑ka sa ñayii ñuu ñayivi ya ja ka kukanu ini ña'a i? ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Ni ka'an Jesús ma in tnu'u vijin tee kúu fariseo ma, ji'in tee ndáke'en ya'vi xu'un no'o ñuu Roma ma 
\rem La parábola del fariseo y el cobrador de impuestos 
\p  
\v 9 Jesús ma, ni ka'an ya in‑ka tnu'u vijin, ja kaxtnu'u ya nuu ñayii ka jani ini ja ñayii va'a‑ka ka kuu i te ka saxiko i jaku‑ka ñayii ma, te sa'a ni ka'an ya: 
\p  
\v 10 ―‍Uu tee, ni jan koo de veñu'u ka'nu ma, ka jikan‑ta'vi de. In de kúu fariseo, te in‑ka de kúu tee ndáke'en ya'vi xu'un no'o ñuu Roma ma. 
\m  
\v 11 Tee kúu fariseo ma, núkuiñi de, te sa'a jikan‑ta'vi de: “Su'si, kuta'vi sa nuu ni, vaa masu kúu sa sukan ka kuu‑ka ñayii ma, ja ka sakui'na i ma, ja ka sa'a i ja u'vi ma, ja ka kivi nduu i ji'in in‑ka ña'a ma, te masu kúu sa sukan kúu tee yukan tee ndáke'en ya'vi xu'un no'o ñuu Roma ma. 
\m  
\v 12 Ndaka smana iyo ndite sa uu jichi, te táa sa diezmo ndaka ja ní'i sa ma”, kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 13 ’Kovaa tee ndáke'en ya'vi xu'un no'o ñuu Roma ma, jika‑ni ni jinkoo jiti de. Te ni ñatuu ndonenuu de ichi andivi ma, su'va wa'a de pechu de ma, te ká'an de: “¡Su'si, kunda'vi ini ña'a ni! ¡In tee ndiso kuechi kúu sa!”, kúu de jiña'a de. 
\m  
\v 14 Ká'an sa ja tee ndáke'en ya'vi xu'un no'o ñuu Roma ma, nuu kuan no'o de ve'e de ma, te jâ ni sakanu ini ña'a Su'si ma, kovaa tee kúu fariseo ma, ñatuu. Vaa nú na in sa'a tnu'u ja maa i ma kúu ja kuu‑ka vaa va'a‑ni sa'a va'a‑ni kúu i, jani ini i, chi suni kendoo nda'vi‑ka i te ndatna'a i ja kan‑nuu. Te ñayii jani ini ja masu nde jiniñu'u i ma vaa ja sa'a ja kúu i ma masu ja va'a kúu, ñayii yukan nduu in ñayii kanuu‑ka ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Jesús ma, ni kaxtnu'u ya naxe ko kuu in ñayii sana kivi i nuu tatnuni Su'si ma 
\rem Jesús bendice a los niños 
\r (Mt 19:13‑15; Mr 10:13‑16) 
\p  
\v 15 Suni ni jan koo i ji'in suchi kuechi ma nuu Jesús ma, sukan‑va'a sonee ya nda'a ya siki suchi kuechi ma. Kovaa tee ka ndikin ya ma, ni ka jini de, te ka ndonda de nuu ñayii ni jan koo ji'in suchi kuechi ma. 
\m  
\v 16 Sani te Jesús ma, ni kana ya tee ka ndikin ya ma, te jiña'a ya: 
\p ―‍Jin kua'a ni tnu'u, te kí koo maa suchi kuechi a, te máko jin ka'nu ndee ni, chi vaa sukan ka kuu suchi kuechi a sukan jin ko kuu ñayii jin koo ji'in Su'si ma nuu tatnuni ya ma. 
\m  
\v 17 Ja ndaa ká'an sa, nú ma kachi in ñayii ma ja tatnuni ya nuu i sukan jan‑ta'vi in suchi luluu a nawa tátnuni o nuu i ma, te masu kuu koo i ji'in Su'si ma nuu tatnuni ya ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Sukan yii ja ndani'i ta'vi ñayii ndí ini xeen‑ka xu'un i ma 
\rem Un hombre rico habla con Jesús 
\r (Mt 19:16‑30; Mr 10:17‑31) 
\p  
\v 18 In tee netniñu ma, ni jikan‑tnu'u de nuu Jesús ma: 
\p ―‍Teskua'a va'a ini, ¿nawa sa'a sa, sukan‑va'a ndani'i ta'vi sa, te koteku sa ni‑kani ni‑jika? ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 19 Te Jesús ma, ni ndakone'e ya: 
\p ―‍¿Nava'a xnani ña'a ni teskua'a va'a ini? Masu na in va'a ini, nú masu ja maa in‑ni Su'si ma. 
\m  
\v 20 Jâ jini ni ndaka ja ni tatnuni ya ma: “Másu ko kivi nduu ni ji'in in‑ka ña'a ma. Másu ko ka'ni ni in‑ka ñayii ma. Másu ko sakui'na ni. Másu ko ka'an tnu'u ni siki in‑ka ñayii ma. Kava respetu ni nuu yuva ni ma ji'in nuu si'i ni ma” ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 21 Te tee yukan, jiña'a de: 
\p ―‍Ndaka cha'a chi jâ sa'a ndi'i sa onde nuu jaa sa ma ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 22 Ja ni jiniso'o Jesús ma sukan, te ni ndakone'e ya: 
\p ―‍Kúni‑ka in‑ka ja sa'a ni a. Ndaxiko ni ndaka ja neva'a ni ma, te kua'a ni ñayii ka kunda'vi ma. Te sukan, te xiku ko kuu ni andivi ma. Sani te kii ni, te kondikin ña'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 23 Kovaa ja ni jiniso'o tee yukan sukan jiña'a ya ma, te ni kuxii xeen ini de, vaa in tee xiku xeen kúu de. 
\m  
\v 24 Ja ni jini Jesús ma sukan, te jiña'a ya: 
\p ―‍¡Naka yii kúu ja in ñayii xiku ma, kenda i ja koo i ji'in Su'si ma nuu tatnuni ya ma! 
\m  
\v 25 Su'va yachi‑ka kuu kivi in kiti kúu camellu ma in yavi xuu yiki tiku ma sana ja in ñayii xiku ma, kenda i ja koo i ji'in Su'si ma nuu tatnuni ya ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 26 Te ñayii ni ka jiniso'o ma, ka jikan‑tnu'u i: 
\p ―‍¿Na in kuu ndani'i ta'vi ja sukan? ―‍ka kuu i ka jiña'a i. 
\p  
\v 27 Jesús ma, ni ndakone'e ya: 
\p ―‍Tna'a ja masu kuu ka jani ini ñayii ma, Su'si ma chi kuu sa'a ya ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 28 Pedro ma, jiña'a de: 
\p ―‍Señor, saña chi ndaka ja ka neva'a sa ma ni ka xndoo sa, te ni ka ndikin ña'a sa ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 29 Te ni ndakone'e ya: 
\p ―‍Ja ndaa ká'an sa ja ndeva'a‑ni na in xndoo ve'e i ma, ñasi'i i ma, ñani i ma, yuva i ma, ji'in sa'ya i ma, ja kuechi ja káxtnu'u i sukan tátnuni Su'si ma ini anua ñayii ma, 
\m  
\v 30 ndani'i kua'a xeen‑ka i ja koneva'a i ñuu ñayivi a, te kivi ki'in o ma ndani'i ta'vi i, te koteku i ni‑kani ni‑jika ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Ni kaxtnu'u Jesús ma ja ku‑uni jichi ja jin ka'ni i ya kovaa ndateku ya 
\rem Jesús anuncia por tercera vez su muerte 
\r (Mt 20:17‑19; Mr 10:32‑34) 
\p  
\v 31 Jesús ma, ni kana siin ya ndi‑uxi uu tee ka ndikin ya ma, te jiña'a ya: 
\p ―‍Vitna jín koo o ñuu Jerusalén ma, nuu ko kuu sukan ni ka tee tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma siki sa ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a. 
\m  
\v 32 Vaa jin koo i jin ndaxsia'a ña'a i nuu nda'a ñayii masu ñuu ya'a, te jin kosiki ndee ña'a i, te jin sa'a ndeva'a ña'a i, te jin tusii ña'a i, 
\m  
\v 33 te jin kani ña'a i, te jin ka'ni ña'a i. Te nuu uni kivi ma, te ndateku sa ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 34 Kovaa masu ni ka jaku'ni kuiti ini de, ni masu ni ka jini de nawa kúu ja ká'an ya ma, vaa masu ni ka jakun‑tnuni ini de ja jiña'a ya ma. 
\s1 Ñuu Jericó ma, ni ndasava'a Jesús ma in tee kuaa 
\rem Jesús sana a un ciego en Jericó 
\r (Mt 20:29‑34; Mr 10:46‑52) 
\p  
\v 35 Nuu jâ ve kuyatni Jesús ma ñuu Jericó ma, in tee kuaa núkoo yu'u ichi ma, jikan de karidaa. 
\m  
\v 36 Ja ni jiniso'o de ja ka ya'a kua'a ñayii ma, te ni jikan‑tnu'u de nawa kúu. 
\m  
\v 37 Te ka jiña'a i ja Jesús ñuu Nazaret ma ni ya'a kua'an ya. 
\m  
\v 38 Te ni kayu'u de jiña'a de ya: 
\p ―‍¡Jesús, Sa'ya David, kunda'vi ini ña'a ni! ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 39 Te ñayii ka yoxtnuu kuan koo i ma, ka ndonda i nuu de, sukan‑va'a na kasiyu'u de. Kovaa nini'i‑ka ni kayu'u de: 
\p ―‍¡Sa'ya David, kunda'vi ini ña'a ni! ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 40 Jesús ma, ni jinkuiñi ya, te ni tatnuni ya: 
\p ―‍Kuán koo ni kuán kueka ni de ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p Te nuu ni jan tna'a de ya ma, te ni jikan‑tnu'u ya: 
\p  
\v 41 ―‍¿Nawa kúni ni ja sa'a sa ja kuu ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p Tee kuaa ma, ni ndakone'e de: 
\p ―‍Señor, kúni sa ja ndundijin nuu sa a ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 42 Jesús ma, jiña'a ya: 
\p ―‍¡Ndundijin nuu ni a! Te kuechi ja ni kukanu ini ña'a ni a, te chukan kúu ja ni ndundijin nuu ni a, te ni nduva'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 43 Te maa ora yukan‑ni, te ni ndundijin nuu de, te ni ndikin de Jesús ma, te ndáchiñu'u de Su'si ma. Te ndaka ñayii ni ka jini sukan ma, suni ka ndachiñu'u i Su'si ma. 
\c 19  
\s1 Jesús ma, ni ndatna'a ya ji'in Zaqueo ma 
\rem Jesús y Zaqueo 
\p  
\v 1 Jesús ma, ni kivi ya ñuu Jericó ma, te ni chu'un ya kua'an ya ini ñuu ma. 
\m  
\v 2 Te yukan iyo in tee xiku nani de Zaqueo. Tee tátnuni nuu tee ka ndake'en ya'vi xu'un no'o ñuu Roma ma kúu de. 
\m  
\v 3 Tee ya'a, kúu ini de ja kuni de Jesús ma. Kovaa ñatuu kúu kuni de ya, vaa ka iyo kua'a ñayii, te Zaqueo ma chi in tee ndi'i ndi'i‑ni kúu de. 
\m  
\v 4 Chukan kúu ja jinu de ni jakoxtnuu de, te ni jan kaa de in tnu sicómoro yatni nuu ya'a Jesús ma, sukan‑va'a kuu kuni de ya. 
\m  
\v 5 Nuu ni ya'a Jesús ma ichi yukan, nde'ya ya ichi sukun ma, te ni jini ya Zaqueo ma, te jiña'a ya: 
\p ―‍Zaqueo, ki nuu kunu ni kii ni, chi vaa kanuu ja ki'in sa ve'e ni ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 6 Zaqueo ma, ni nuu kunu de, te sii ini ni jan‑ta'vi de ya ve'e de ma. 
\m  
\v 7 Ja ni ka jini ñayii ma sukan, ndaka i ni ka keja'a ka ka'an i tnu'u Jesús ma. Ka ka'an i: 
\p ―‍¿Nava'a ni kivi de ve'e in tee ndiso kuechi a? ―‍ka kuu i ka ka'an i. 
\p  
\v 8 Zaqueo ma, ni ndokuiñi de, te jiña'a de nuu Iya Tátnuni ma: 
\p ―‍Jini ni, Señor, ndakua'a sa ñayii nda'vi ma sava ja neva'a sa a. Te nú na in xi‑nuu ni sakui'na sa, te ndakua'a sa kuun jichi‑ka ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 9 Jesús ma, jiña'a ya: 
\p ―‍Vitna jin ndani'i ta'vi ñayii ve'e ya'a, vaa tee ya'a tna chi in sa'ya tata Abraham ma kúu de. 
\m  
\v 10 Vaa saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, vee sa ve ndi nduku sa ñayii jâ ni ka skenaa i maa i ma, sukan‑va'a jin ndani'i ta'vi i ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Ni ka'an Jesús ma in tnu'u vijin siki ñayii ni ka kunda'a xu'un ja jin satniñu ji'in i ma 
\rem La parábola del dinero 
\p  
\v 11 Ka niniso'o i tna'a ja ká'an Jesús ma, te Jesús ma, ni ka'an ya in tnu'u vijin, vaa yatni iyo ya ñuu Jerusalén ma, te ni ka jani ini i ja sani te kenda kivi tatnuni Su'si ma ñuu ñayivi ya. 
\m  
\v 12 Te Jesús ma, jiña'a ya: 
\p ―‍Iyo in tee kanuu xeen, te ni kee de kua'an de in ñuu jika, sukan‑va'a ni'i de tnu'u ndee tnu'u ndatnu ja ko kuu de rey ma. Te sana ndii de ja tatnuni de ñuu de ma. 
\m  
\v 13 Te ni kana de uxi tee ka jinukuechi nuu de ma, te ni wa'a de kua'a xu'un nuu ndi‑in ndi‑in de, te jiña'a de: “Jin satniñu ni ji'in xu'un ya'a onde kivi ndenda sa ma”, kúu de jiña'a de. 
\m  
\v 14 Kovaa ñayii ñuu de ma, ka kiti ini i nuu de, te nani kua'an de ma, te ni ka tetniñu i in jichi ñayii kuan koo i, te ka jiña'a i: “Masu ka kuni sa ja tee ya'a ko kuu rey tatnuni nuu sa ma”, ka kuu i ka jiña'a i. 
\p  
\v 15 ’Kovaa maa de ni kana ja ko kuu de rey ma, te ni ndenda de ñuu de ma. Nuu ni ndenda de ma, te ni ndakana de ndaka tee ni wa'a de xu'un ma, tee ka jinukuechi nuu de ma, sukan‑va'a kuni de na saa ni ka ni'i ndi‑in ndi‑in de ma. 
\m  
\v 16 Tee xinañu'u ma, ni kenda de, te jiña'a de: “Señor, xu'un ni a chi ni ni'i i uxi‑ka jichi sukan ni taa ni ma”, kúu de jiña'a de. 
\m  
\v 17 Te rey ma, ni ndakone'e de: “Va'a‑ni, vaa ñayii jinukuechi va'a kúu ni. Ja ni jito va'a ni jaku ja ni taa sa ma, te vitna, te tatnuni ni nuu uxi ñuu a”, kúu de jiña'a de. 
\m  
\v 18 Sani te ni kenda in‑ka de, te jiña'a de: “Señor, xu'un ni a ni nduu u'un‑ka jichi ja ni taa ni ma”, kúu de jiña'a de. 
\m  
\v 19 Te jiña'a tna rey ma: “Ndijin ko kuu ñayii tatnuni nuu u'un ñuu a”, kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 20 ’Kovaa ni kenda in‑ka de ma, te jiña'a de: “Señor, ya'a iyo xu'un ni a. Ni tava'a sa i in nuu pañu, 
\m  
\v 21 vaa yu'u ña'a sa, vaa ndijin chi in tee ndákan‑ndoo kuenda kúu ni, vaa ndáke'en ni ja masu ni sonee ni ma, te ndáxtutu ni itu nuu masu ni chi'i ni ma”, kúu de jiña'a de. 
\m  
\v 22 Sani te jiña'a rey ma: “Tee masu jinukuechi va'a kúu ni. Maa tnu'u ni ka'an ni a, te ndáka'an sa nuu ni. Nú jini ni ja in tee ndákan‑ndoo kuenda kúu sa ja ndáke'en sa ja masu ni sonee sa ma te ndáxtutu sa itu nuu masu ni chi'i sa ma, 
\m  
\v 23 ¿nava'a ñatuu ni jan xsia'a ni xu'un sa a nuu ñayii jin taa sa'ya xu'un ma, sukan‑va'a ja ndenda sa ma, ndataa ni xu'un sa ma ji'in sa'ya xu'un sa ma?”, kúu de jiña'a de. 
\m  
\v 24 Te jiña'a de ñayii ka iyo yukan: “Jin ndaxtandee ni xu'un sa a, te jin ndakua'a ni tee ni ni'i uxi‑ka jichi ma”, kúu de jiña'a de. 
\m  
\v 25 Te ka jiña'a i: “¡Señor, kovaa jâ neva'a de uxi‑ka jichi ma!”, ka kuu i ka jiña'a i. 
\m  
\v 26 Kovaa rey ma, ni ndakone'e de: “Ká'an sa nuu ni ja nú na in neva'a kua'a‑ka, su'va kua'a‑ka skuta'vi ña'a Su'si ma. Kovaa nú na in ñatuu nawa neva'a i ma, onde ja vala neva'a i ma ndake'en Su'si ma. 
\m  
\v 27 Te ñayii ñatuu ka kunimani nuu sa ma ja ñatuu ka kuni i ja ko kuu sa rey nuu i ma, kuán koo ni kuán kueka ni i, te konde'ya sa, te jin ka'ni ni i”, kúu de jiña'a de. ―Sa'a ni ndakani Jesús ma. 
\s1 Jesús ma, yoso ya in burru ni kivi ya ñuu Jerusalén ma 
\rem Jesús entra en Jerusalén 
\r (Mt 21:1‑11; Mr 11:1‑11; Jn 12:12‑19) 
\p  
\v 28 Ja ni jinu ni ka'an Jesús ma sukan, kua'an ya ñuu Jerusalén ma. 
\m  
\v 29 Nuu sani te kenda ya ñuu Betfagé ma ji'in ñuu Betania ma yatni yuku nani Yuku Tnu Olivo ma, ni tetniñu ya uu tee ka ndikin ya ma, 
\m  
\v 30 te jiña'a ya: 
\p ―‍Kuán koo ni yu'u ñuu iyo jiyo ma, te nú ni ka kenda koo ni ma, te jin ndani'i ni in burru nu'ni ti ja ñatuu na in kakoso‑ka ti. Te jin ndaji ni ti, te ki koo ni ji'in ti. 
\m  
\v 31 Te nú na in kakan‑tnu'u nava'a ka ndaji ni ti, te jin kuña'a ni: “Maa Señor ma jiniñu'u ti”, jin kuña'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 32 Te tee ka ndikin Jesús ma, kuan koo de, te ni ka ndani'i de ndaka sukan jiña'a ya ma. 
\m  
\v 33 Nani ka ndaji de burru ma, te ñayii xi‑burru ma, ni ka jikan‑tnu'u i: 
\p ―‍¿Nava'a ka ndaji ni burru a? ―‍ka kuu i ka jiña'a i. 
\p  
\v 34 Te ni ka ndakone'e de: 
\p ―‍Vaa Señor ma jiniñu'u ti ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 
\p  
\v 35 Te ni ka sonee de sa'ma siki burru ma, te ni jan koo de ji'in ti nuu iyo Jesús ma, te ni ka chindee de ya ni kakoso ya ti. 
\m  
\v 36 Sukan‑ni kua'an Jesús ma ji'in ti ichi ma, ñayii ma, ka skuili i sa'ma ka ndii i ma. 
\m  
\v 37 Te nuu ni kuyatni ya ja nuu ya Yuku Tnu Olivo ma, ndaka ñayii ka ndikin ya ma, ni ka keja'a i ka kusii ini i, te ka chiñu'u i Su'si ma ja ndaka milagru ni ka jini i ma, 
\m  
\v 38 te ka ka'an i: 
\p ―‍¡Jayiñu'u kúu rey vee nuu Iya Tátnuni ma! ¡Ka kusii ini i andivi ma, te jayiñu'u kúu onde sukun ma! ―‍ka kuu i ka ka'an i. 
\p  
\v 39 Sani te jaku tee ka kuu fariseo ma ja ka iyo de ne'un ñayii ma, ka jiña'a de: 
\p ―‍Teskua'a, ka'an ni nuu ñayii ka ndikin ña'a a, te má jin kayu'u‑yu'u i ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 
\p  
\v 40 Kovaa Jesús ma, jiña'a ya: 
\p ―‍Ká'an sa ja nú ñayii ya'a, jin kasiyu'u i, yuu a jin kayu'u ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 41 Nuu ni kenda yatni ya ñuu Jerusalén ma, ja ni jini ya ñuu ma, Jesús ma, nda'yu ya ja kuu ñuu ma, 
\m  
\v 42 te ká'an ya: 
\p ―‍¡Nute ni ka jaku'ni ini ni, visi ja vitna, sukan sa'a sa ja jin koo va'a ni ma! Kovaa vitna chi iyo yu'u, te masu kuu jin kuni ni. 
\m  
\v 43 Vaa ki koo kivi u'vi siki ni a, ja ñayii ñatuu ka kunimani nuu ni a, jin sa'a i ja jin ndesi va'a ni, te ni‑ka'nu ñuu a, jin ndakonduu ña'a i, te jin ka'ni ña'a i, 
\m  
\v 44 te jin xnaa ndi'i kuiti i ñuu ni a. Jin ka'ni ña'a i, te ni ma jin xndoo‑ka i ni‑in‑ka yuu siki in‑ka yuu ja jin koxtna'a i, vaa ñatuu ni ka ndasa'a ni kuenda ora nuu ni kii Su'si ma ja sa'a ya ja jin kaku ni ma ―‍kúu ya ká'an ya. 
\s1 Jesús ma, ni ndasavii ya ini veñu'u ka'nu ma 
\rem Jesús purifica el templo 
\r (Mt 21:12‑17; Mr 11:15‑19; Jn 2:13‑22) 
\p  
\v 45 Ja ni jinu sukan ma, Jesús ma, ni kivi ya veñu'u ka'nu ma, te ni keja'a ya kéne'e ya ñayii ka xiko ma, 
\m  
\v 46 te jiña'a ya: 
\p ―‍Nuu tutu ndee tnu'u Su'si ma ká'an: “Ve'e sa a chi ko kuu i ve'e kakan‑ta'vi ñayii ma nuu Su'si ma.” Sukan ndee nuu tutu Su'si ma. Kovaa ndijin chi ni ka ndasa'a ni in yavi nuu ka ñu'u kui'na ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 47 Ni jinu ni ndasavii ya ma, te ndaka kivi Jesús ma, káxtnu'u ya tnu'u maa ya ma ini veñu'u ma, te tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ji'in tee ka netniñu ñuu yukan, ka nduku de naxe jin ka'ni de ya. 
\m  
\v 48 Kovaa ñatuu ka ni'i ini de naxe jin sa'a de, vaa ndaka ñayii ma, ka niniso'o ñukuun i ja ká'an ya ma. 
\c 20  
\s1 Ni ka jikan‑tnu'u de na in ni tatnuni ja sa'a Jesús ma sukan 
\rem La autoridad de Jesús 
\r (Mt 21:23‑27; Mr 11:27‑33) 
\p  
\v 1 In kivi nani káxtnu'u Jesús ma nuu ñayii ma ini veñu'u ka'nu ma, te káxtnu'u ya tnu'u vii tnu'u va'a naxe jin ndani'i ta'vi o ma, te ni ka kenda koo tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ji'in tee ka kuu ja'nu ma, 
\m  
\v 2 te ka jiña'a de: 
\p ―‍¿Na in tátnuni ja sa'a ni sukan? ¿Xi na in ni tatnuni sa'a? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 
\p  
\v 3 Jesús ma, ni ndakone'e ya: 
\p ―‍Saña tna kakan‑tnu'u ña'a sa, te jin ndakone'e ni: 
\m  
\v 4 ¿Na in ni tetniñu Juan ma ja skuandute de ma? ¿Su'si ma, xi ñayii ma‑ni? ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 5 Ni ka keja'a de ka ndatnu'u tna'a ndi‑in ndi‑in de: 
\p ―‍Nuna jin kuña'a o ja Su'si ma ni tetniñu Juan ma, kovaa ka'an de: “¿Nava'a ñatuu ni ka kandija ni ja ká'an de ma?” 
\m  
\v 6 Te ni masu kuu jin kuña'a o ja ñayii ma ni tetniñu Juan ma, vaa ñayii ma chi jin kua'a‑yuu ña'a i, te jin ka'ni ña'a i, vaa ndaka i ka jani ini ja Juan ma, in tee ni yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma kúu de ―‍ka kuu de ka ka'an de. 
\p  
\v 7 Chukan kúu ja ni ka ndakone'e de ja masu ka jini de na in ni tetniñu Juan ma ja skuandute de ma. 
\m  
\v 8 Sani te Jesús ma, ni ndakone'e ya: 
\p ―‍Suni ma ka'an tna sa na in ni tatnuni ja sa'a sa sa'a ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Jesús ma, ni ka'an ya in tnu'u vijin ñayii masu inuva'a ini, ja ka jito i itu tnu uva ma 
\rem La parábola de los labradores malvados 
\r (Mt 21:33‑46; Mr 12:1‑11) 
\p  
\v 9 Sani te ni keja'a Jesús ma ká'an ya nuu ñayii ma, te ni ka'an ya tnu'u vijin ya'a: 
\p ―‍In tee, ni sunkoo de tnu uva ini itu de ma, te ni sacargu de jaku ñayii ja jin satniñu i, te kua'an jika xeen de. 
\m  
\v 10 Te kivi jâ ni kuaan uva ma, te ni tetniñu de in tee jinukuechi nuu de ma, ja na jin nu ndakan de jaku uva ma ja kúu kuenda de ma nuu ñayii ka jito itu de ma. Kovaa ñayii yukan, ni ka kani i tee ma, te ni ka ndatetniñu i de su'va‑ni kuan no'o de. 
\m  
\v 11 Kovaa tee xi‑ñu'u ma chi ni ndatetniñu tuku de in‑ka tee jinukuechi nuu de ma. Kovaa suni tee ya'a, ni ka ka'an ndeva'a i nuu de, te ni ka kani i de, te ni ka ndatetniñu i de su'va‑ni tna kuan no'o de. 
\m  
\v 12 Te ni tetniñu tuku de in‑ka de, kovaa ñayii ka jito itu de ma, suni ni ka xtnakue'e i tee ma, te ni ka kene'e i de yu‑itu ma. 
\p  
\v 13 ’Saa ni jani ini tee xi‑ñu'u ma, te ká'án de: “¿Nawa sa'a o? Va'a‑ka ja tetniñu o sa'ya o suchi kútoo o a, xi saa jin kandija ña'a i”, ká'án de. 
\m  
\v 14 Kovaa ni ka jini ña'a ñayii ka jito itu ma, te ni ka ka'an ndi‑in ndi‑in i: “Suchi ya'a ko kuu suchi nduta'vi ñu'ú ya'a. Jín ka'ni o i, sukan‑va'a jin nduu kuenda maa o ñu'ú a”, ka kuu i ka ka'an i. 
\m  
\v 15 Chukan kúu ja ni ka kene'e i sa'ya de ma yu'u itu ma, te ni ka ja'ni ña'a i. 
\p ’¿Te nawa ka jani ini ndijin ja sa'a tee xi‑ñu'u ma? 
\m  
\v 16 Ki'in de, te ka'ni de ñayii ka jito itu de ma, te kua'a de ñu'ú de ma in‑ka ñayii ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p Ja ni ka jiniso'o i sukan ma, te ka jiña'a i: 
\p ―‍¡Chukan chi ña'a kuiti! ―‍ka kuu i ka jiña'a i. 
\p  
\v 17 Kovaa Jesús ma, nde'ya ya, te jiña'a ya: 
\p ―‍¿Nawa kúni ka'an ja ndee tnu'u Su'si ma sa'a?: 
\q1 Yuu ni ka saxiko ñayii ka sa'a ve'e ma, 
\q1 ni nduu i yuu kanuu‑ka. 
\m  
\v 18 Ndeva'a‑ni ñayii nduva siki yuu ma, kukuechi kulikin ñayii ma. Te nú yuu ma jinu siki in ñayii ma, ñuyaka‑nka‑ni nduu ñayii ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 19 Tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ni ka jinitnuni de ja ni ka'an ya tnu'u vijin ya'a ja jin kuu maa de, te chukan kúu ja ka kuni de ja jin tnii de Jesús ma maa ora yukan‑ni, kovaa ka yu'u de ñayii ma. 
\s1 Jesús ma, ni ka'an ya nawa jin kua'a o nuu gobiernu ma, ji'in nawa jin ndakua'a o nuu Su'si ma 
\rem El asunto de los impuestos 
\r (Mt 22:15‑22; Mr 12:13‑17) 
\p  
\v 20 Ni ka tetniñu de ñayii ja jin kototnuni i Jesús ma, te ni ka sa'a i tnu'u ja ñayii ka sa'a ja va'a ka kuu i. Te ka nduku i naxe jin ni'i ichi i ja jin xtekuechi i Jesús ma, sukan‑va'a jin koo i jin xsia'a i ya nuu tee ka tatnuni ñuu ma. 
\m  
\v 21 Te ka jikan‑tnu'u i ya: 
\p ―‍Teskua'a, ka jini sa ja ja ká'an ni a ji'in ja káxtnu'u ni a chi ja ndaa kúu, te masu ndí ini ni nde ñayii ka niniso'o. Ndijin chi káxtnu'u ndaa ni sukan kúni Su'si ma ja jin ko kuu o nuu ya ma. 
\m  
\v 22 ¿Te naxe ká'an ni? ¿Va'a‑ni ja jin ndachuya'vi sa xu'un no'o ñuu Roma ma nuu tee tátnuni nani César ma, xi ña'a? ―‍ka kuu i ka jiña'a i. 
\p  
\v 23 Jesús ma, ni jinitnuni ya ja u'vi ka jani ini i ma, te jiña'a ya: 
\p  
\v 24 ―‍Jin kaxtnu'u ni xu'un a. ¿Na in xi‑yunuu ndenee, te na in nani sukan ndenee a? ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p Te ni ka ndakone'e i: 
\p ―‍Yunuu tee nani César ma ―‍ka kuu i ka jiña'a i. 
\p  
\v 25 Jesús ma, jiña'a ya: 
\p ―‍Te jin ndakua'a ni nuu César ma tna'a ja kúu kuenda maa de ma, te nuu Su'si ma jin ndakua'a ni tna'a ja kúu kuenda maa ya ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 26 Te ñatuu ni‑in ja ni ka'an ya nuu ñayii ma ni ka ndani'i ñayii kuan koo kuan kototnuni ya ma ja jin xtekuechi i ya, sukan‑va'a jin tnii i ya ma. Chukan kúu ja ni ka sa'vi‑nka ini i ja ni ndakone'e ya ma, te ni ka jasiyu'u i. 
\s1 Ni ka jikan‑tnu'u tee ka kuu saduceo ma naxe ko kuu ñayii ndateku ma 
\rem La pregunta sobre la resurrección 
\r (Mt 22:23‑33; Mr 12:18‑27) 
\p  
\v 27 Ni jan koo jaku tee saduceo ma ni ka jan koto de Jesús ma. Tee ya'a chi ka ka'an de ja masu jin ndateku ñayii ni ka ji'i ma. Te chukan kúu ja ni ka jikan‑tnu'u de ya: 
\p  
\v 28 ―‍Teskua'a, Moisés ma, ni xndoo de nuu tutu ká'an, nú in tee ma, ni tnánda'a de te ni ji'i de te ñatuu na sa'ya de ji'in ñasi'i de ma ni iyo, te ñani tee ni ji'i ma ndakueka ñasi'i de ma, sukan‑va'a koo sa'ya ña, te ko kuu i sa'ya tata tee ni ji'i ma. 
\m  
\v 29 Ni iyo in jichi ja uja de ndi‑tna'a ñani de ma. Tee xinañu'u ma, ni tnanda'a de, kovaa ni ji'i de, te ñatuu na sa'ya de ji'in ñasi'i de ma ni iyo. 
\m  
\v 30 Tee ku‑uu, tee ku‑uni ma, ni ka ndakueka de ña, te suni maa i ni ka sa'a‑ka ñani de ma. 
\m  
\v 31 Sukan ni kuu ji'in ndi‑uja de ma. Te ni‑in de ñatuu ni iyo sa'ya de ji'in ña. Te ni ka ji'i de. 
\m  
\v 32 Saa ni ji'i maa ña'a ma. 
\m  
\v 33 Te kivi jin ndateku ñayii ma, ¿nde de xi‑ñasi'i ko kuu ña'a ya'a, nú ndi‑uja de ni iyo ji'in ña ma? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 
\p  
\v 34 Jesús ma, ni ndakone'e ya: 
\p ―‍Ñuu ñayivi a ka tnanda'a tee ma ji'in ña'a ma, 
\m  
\v 35 kovaa ñayii jin ndani'i ta'vi ma, te ja jin ndateku i ma te jin kenda koo i ñuu ñayivi jaa ma, kúu tee kúu ña'a, masu jin ndatnanda'a‑ka i, 
\m  
\v 36 vaa masu jin kûu‑ka i. Vaa sukan ka kuu ángel Su'si ma, sukan jin ko kuu i, te sa'ya Su'si ma jin ko kuu i, vaa ñayii ni ka ndateku ka kuu i. 
\m  
\v 37 Te onde maa tee kúu Moisés ma ni kaxtnu'u sukan ni jiña'a Su'si ma nuu ni ka'an ya ji'in de nuu iyo tnu iñu káyu káyu‑nka ma, te yukan ni ka'an maa Iya Tátnuni ma ja maa ya kúu Su'si Abraham ma, Su'si Isaac ma, Su'si Jacob ma. Visi ni ka ji'i tee ya'a, kovaa ka teku de nuu Su'si ma. 
\m  
\v 38 ¡Vaa Su'si ma, masu Su'si ñayii ni ka ji'i ma kúu ya, chi Su'si ñayii ka teku ma kúu ya, vaa ja maa ya, te ndaka i ka teku! ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 39 Jaku tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ka jiña'a de: 
\p ―‍Va'a‑ni ká'an ni, teskua'a ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 
\p  
\v 40 Sani te ñatuu ni ka kusaa‑ka ini de ja jin kakan‑tnu'u‑ka de ya. 
\s1 Maa Su'si ma ni tetniñu Cristo ma 
\rem ¿De quién desciende el Cristo? 
\r (Mt 22:41‑46; Mr 12:35‑37) 
\p  
\v 41 Jesús ma, jikan‑tnu'u ya: 
\p ―‍¿Te nava'a ka ka'an i ja Sa'ya tata David ma kúu Cristo iya ni tetniñu Su'si ma? 
\m  
\v 42 Te vitna ja David ma, nuu tutu ni tee de salmo ma ni ka'an de: 
\q1 Iya Tátnuni ma jiña'a nuu iya tátnuni nuu sa a: 
\q1 “Kunukoo ro xiñi kua'a ri a, 
\q1  
\v 43 te onde nú ni kundee ri skendoo ri 
\q1 ndaka suchi ñatuu ka kunimani nuu o a chii ja'a ro a”, 
\m sa'a ni jiña'a ya ma. 
\m  
\v 44 Kovaa ¿naxe ko kuu Sa'ya tata David ma Cristo ma, te vitna ja maa David ma, ni xnani de ya iya tátnuni nuu de ma? ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Ni ka'an Jesús ma ja tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ñatuu ka sa'a ndaa ka sa'a ndija de 
\rem Jesús acusa a los maestros de la ley 
\r (Mt 23:1‑36; Mr 12:38‑40; Lc 11:37‑54) 
\p  
\v 45 Ndaka ñayii ma ka niniso'o, te Jesús ma, jiña'a ya nuu tee ka ndikin ya ma: 
\p  
\v 46 ―‍Jin konee ni cuidado nuu tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma chi ka jatna ini de ja jin kone'nu de sa'ma nani, te ka kuni de ja jin kava respetu i nuu de ma te jin kua'a i de nchuxi nuya'vi ma. Ka nduku de nuu jin kunukoo de nuu ka nukoo ñayii ka ndanuu‑ka ini veñu'u ma. Te nuu ka kuu viko ma, ka kunuu maa de ja jin kunukoo de nuu mesa ka ndanuu‑ka ma. 
\m  
\v 47 Te ka xnda'vi de ña'a ni ka ji'i yii ma, sukan‑va'a jin ni'i de nawa ka neva'a ña ma, te jin kaa jin ko'o de. Te ja ñatuu na in kunitnuni, te ka sa'a de tnu'u ja na'a xeen‑ka ka jikan‑ta'vi de nuu Su'si ma. Tee ya'a chi jin chunaa xeen‑ka de nuu Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\c 21  
\s1 Sukan ni ndakua'a ña'a nda'vi ni ndoo ja ni ji'i yii ma xu'un nuu Su'si ma 
\rem La ofrenda de la viuda pobre 
\r (Mr 12:41‑44) 
\p  
\v 1 Jesús ma, nde'ya ya tee ka kuu xiku ma, ja ni jan koo de ni ka chunee de xu'un ka ndakua'a de nuu Su'si ma, 
\m  
\v 2 te ni jini tna ya in ña'a nda'vi ni ji'i yii ña ma, ja ni jan chunee ña uu xu'un lilikin. 
\m  
\v 3 Sani te jiña'a ya: 
\p ―‍Ja ndaa ká'an sa ja ña'a nda'vi ni ji'i yii ma, ni wa'a kua'a‑ka ña sana ndaka‑ka ñayii ma, 
\m  
\v 4 chi vaa ndaka i, ni ka wa'a i ja ni kendoo‑nka ma, kovaa ña'a ya'a, visi kunda'vi ña te jiniñu'u xeen‑ka ña ma, kovaa ni wa'a ña ndaka ja neva'a ña ja koteku ña ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Jesús ma, ni ka'an ya ja veñu'u ka'nu ma chi ndatnana i 
\rem Jesús anuncia que el templo será destruido 
\r (Mt 24:1‑2; Mr 13:1‑2) 
\p  
\v 5 Jaku ñayii ka ndatnu'u ja vivii ka ndaa yuu ka yinee yika veñu'u ma, ji'in ndaka ja ka ndakua'a ñayii ma nuu Su'si ma ja ka ndasavii‑ka i veñu'u ma. Jesús ma, jiña'a ya: 
\p  
\v 6 ―‍Kenda kivi ja ndaka cha'a ja ka nde'ya ni vitna ya, ma kendoo ni‑in‑ka yuu siki in‑ka yuu a, su'va ndi'i i ndatnana ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Na seña ko kuu kivi naa ñuu ñayivi a 
\rem Señales antes del fin 
\r (Mt 24:3‑28; Mr 13:3‑23) 
\p  
\v 7 Sani te ni ka jikan‑tnu'u tee ka ndikin ya ma: 
\p ―‍Teskua'a, ¿na kivi ko kuu sukan? ¿Na nde a ko kuu seña ja sani te ko kuu? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 
\p  
\v 8 Jesús ma, ni ndakone'e ya: 
\p ―‍Jin konee ni cuidado, sukan‑va'a ma jin xnda'vi ña'a ñayii ma. Vaa ki koo kua'a i, te jin sa'a i tnu'u ja maa sa ka kuu i. Jin ka'an i: “Saña kúu Cristo ma”, te jin ka'an i: “Jâ ve kuyatni tiempu ma”, jin ka'an i. Kovaa ndijin, má jin kondikin ni i. 
\m  
\v 9 Te nú ni ka jiniso'o ni ja ka kanaa ñayii in ñuu ji'in in‑ka ñuu ma, te ka kanaa ñayii ka iyo in ñuu ma ji'in ñayii ka tatnuni maa ñuu i ma, máko jin koyu'u ni, vaa sa'a ko kuu xinañu'u‑ka, kovaa masu jâ ni jinu kúu ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 10 Jiña'a tna ya: 
\p ―‍Vaa in ñuu ka'nu, kanaa i ji'in in‑ka ñuu ka'nu, te in ñayii tátnuni in ñuu ka'nu ma, kanaa i ji'in ñayii tátnuni in‑ka ñuu ka'nu ma. 
\m  
\v 11 Te kua'a ñuu jin tnaa xeen, te jin ndatnana kua'a ve'e ma. Te koo soko koo tnama, te kenda kue'e xeen ya'a yukan ñuu ñayivi a. Te andivi a jin kuni i ja masu nama ka jini i, te jin koyu'u i. 
\m  
\v 12 Kovaa xi'na‑ka ja ko kuu sa'a, ndijin chi jin tnii ña'a i, te jin sondikin ña'a i. Te jin koo i jin xsia'a ña'a i nuu tee ka kuu rey ma, ji'in nuu gobiernu ma, ja kuechi ja ka kandija ña'a ni maa sa, 
\m  
\v 13 sukan‑va'a kuu jin ka'an ni na in kúu sa nuu ñayii yukan. 
\m  
\v 14 Máko jin ko ndi ini ni ja jin satu'va ni nawa jin kuña'a ni sana jin kaku ni ma, 
\m  
\v 15 vaa maa sa taa tnu'u va'a tnu'u ndichi jin ka'an ni, sukan‑va'a ni‑in ñayii ñatuu kunimani nuu ni ma, masu jin kundee i nuu ni, su'va jin ndasa'a i kuenda ja ja ka ka'an ni ma ja ndaa kúu. 
\m  
\v 16 Kovaa ndijin, onde yuva ni ma, jin ke'en‑su'va ña'a de, ji'in ñani ni ma, ji'in tna'a ni ma, ji'in ñayii ka ketna'a ini ji'in ni ma. Jaku ni chi jin ka'ni ña'a i, 
\m  
\v 17 te ndaka ñayii ñuu ñayivi a, jin ndakiti ini i nuu ni ja kuechi maa sa. 
\m  
\v 18 Kovaa ni a in ixi xini ni a jin skenaa ni. 
\m  
\v 19 ¡Jin kanda ni, má jin koyu'u ni, te jin konukuiñi va'a ni, sukan‑va'a jin kaku ni nuu ja u'vi kenda ma! 
\p  
\v 20 ’Nú ni ka jini ni ñuu Jerusalén ma ja ni ka konduu soldado ma, suni jin kuni ni ja sani te jin xnaa de ñuu ma. 
\m  
\v 21 Sani te ñayii ka iyo ñuu Judea ma, jín kunu i ichi yuku ma. Ñayii ka iyo ñuu Jerusalén ma, jín kunu i jín koo i, te ñayii ka iyo yuku ma, má jin ndakokuiñi‑ka i ini ñuu a. 
\m  
\v 22 Vaa jâ ni kenda kivi ja maa Su'si ma xndo'o xneni ñayii ñatuu ni ka kandija ya ma, te ko kuu ndaka sukan ká'an nuu tutu ndee tnu'u Su'si ma. 
\m  
\v 23 ¡Nda'vi‑nka ña'a ka ñu'u lulu ma ji'in ña'a ka skaxi lulu ma! Vaa kivi yukan jin ndo'o jin neni xeen ñayii ñuu ya'a. 
\m  
\v 24 Jaku ñayii ma, jin ka'ni ña'a i ji'in yuchi kúu espada, te jaku ñayii ma, jin koo i jin chinee ña'a i vekaa ni‑ka'nu ñuu ñayivi a. Te ñayii masu ñuu ya'a ma, jin sa'a ndeva'a i ñuu Jerusalén ya onde jinu kivi ja ni kachi Su'si ma ja jin sa'a i sukan ma. 
\s1 Kivi ndii Jesucristo iya ni kii ñayivi ñuu ñayivi a 
\rem El regreso del Hijo del hombre 
\r (Mt 24:29‑35, 42‑44; Mr 13:24‑37) 
\p  
\v 25 ’Koo seña kandii ma ji'in yoo ma ji'in tiuxini ma. Te ni‑ka'nu ñuu ñayivi a, jin koyu'u i ja îyo xeen kúu yu'u ndute ñu'u nuu mar ma, te ni ma jin ni'i ini i nawa jin sa'a i. 
\m  
\v 26 Te ndaka ñayii ma, ñatuu na tnu'u ndee tnu'u ndatnu‑ka i jin koo, ja kuechi ja jin koyu'u i ja ka ndi ini i naxe ko kuu ñuu ñayivi a. Te ndaka tnu'u ndee tnu'u ndatnu iyo andivi ma, jin ndakanda i. 
\m  
\v 27 Sani te jin kuni ñayii ma ja saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, ja ndenda sa nuu viko ma ji'in ndaka tnu'u ndee tnu'u ndatnu sa ma, ji'in jayiñu'u sa ma. 
\m  
\v 28 Nú ni keja'a kúu sukan, te in‑ni ja jin kani ini ni, te jin kukanu ini ni Su'si ma, te jin ndonenuu ni, vaa sani te sa'a Su'si ma ja jin kaku ni nuu ndaka ja u'vi ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 29 Suni ni ka'an ya tnu'u vijin ya'a: 
\p ―‍Jin konde'ya ni tnu higo ma ji'in ndaka yutnu kui'i ka nukoo a. 
\m  
\v 30 Nú ka jini ni ja ve jin nana koo nda'a tnu ma, te ka jini ni ja ve kuyatni kivi ndukuii ñuu ñayivi a. 
\m  
\v 31 Suni sukan ko kuu nú ka jini ni ja jâ yikuu ndaka ja ká'an sa a, te jin kona'a ni ja jâ ve kuyatni ja tatnuni Su'si ma. 
\p  
\v 32 ’Ja ndaa ká'an sa ja masu yanduu ja ndaka ñayii tiempu ya'a, jin kuni i ja sukan ko kuu. 
\m  
\v 33 Vaa andivi a ji'in ñu'ú a chi jin naa i, kovaa tnu'u ká'an sa a chi masu ja yanduu ko kuu. 
\p  
\v 34 ’Jin ko koto va'a ni maa ni. Má jin kua'a ni tnu'u ja jin nduso'o jin ndundee ini ni ja kuechi ndaka ja u'vi iyo ñuu ñayivi a, tna'a ja ka ndajini ñayii ma, ji'in ja ka ndi ini ñayii ma ja jin ko ni'i jin ko tna'a i ñuu ñayivi a. Jin ko koto va'a ni maa ni, nasa yukan, te kenda yachi kivi yukan nuu ka iyo ni a. 
\m  
\v 35 Sukan sanaa sanaa ka tnii i in kiti ma, sukan sanaa sanaa‑ni ndenda Su'si ma nuu ndaka ñayii ni‑ka'nu ñuu ñayivi a. 
\m  
\v 36 Chukan kúu ja jin koo tu'va maa ni ndi‑kivi ndi‑ñuu. Te jin kakan‑ta'vi jin kakan‑ta'vi ni nuu Su'si ma, sukan‑va'a kuu jin kaku ni nuu ndaka ja iyo ja ko kuu ma, sukan‑va'a kuu jin kenda koo ni nuu iyo sa ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a te jin ndatna'a o ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 37 Jesús ma, káxtnu'u ya nduu ma ini veñu'u ka'nu ma, te jakuaa ma ni yo ndoo ya yuku nani i Yuku Tnu Olivo ma. 
\m  
\v 38 Te ndaka ñayii ma, ni ka yo jan koo ne'e i veñu'u ma, ja jin koniniso'o i ja ká'an ya ma. 
\c 22  
\s1 Ni ka chutna'a tnu'u de naxe jin tnii de Jesús ma 
\rem Conspiración para arrestar a Jesús 
\r (Mt 26:1‑5, 14‑16; Mr 14:1‑2, 10‑11; Jn 11:45‑53) 
\p  
\v 1 Jâ iyo yatni kivi ja ko kuu viko ka jaa i xtatila ñatuu na levadura yi'i ma, te viko ya'a kúu ja nani Viko Pascua ma. 
\m  
\v 2 Te tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, ka nduku de naxe jin ka'ni de Jesús ma, kovaa ka yu'u de ñayii ma. 
\p  
\v 3 Sani te ni kivi tachi ma ini anua Judas tee ni ka yo xnani i Iscariote ma. Te tee ya'a chi in tee ndi‑uxi uu tee ka ndikin ya ma kúu de. 
\m  
\v 4 Te Judas ma ni ja'an de ni jan koto de tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka jinukuechi veñu'u ka'nu ma, te ni jiña'a de naxe ke'en su'va de ya ma te ndakua'a de ya nuu nda'a tee yukan. 
\m  
\v 5 Te ni ka kusii ini xeen de, te ni ka skuiso de ja jin kua'a de xu'un Judas ma. 
\m  
\v 6 Te ni jan‑ta'vi Judas ma, te ni keja'a de ndúku de ora ñatuu na ñayii ñuu ma ka iyo, sukan‑va'a ke'en su'va de ya ma. 
\s1 Kivi ni kuxini ñukuun Jesús ma ji'in tee ka ndikin ya ma 
\rem La Cena del Señor 
\r (Mt 26:17‑29; Mr 14:12‑25; Jn 13:21‑30; 1 Co 11:23‑26) 
\p  
\v 7 Ni kenda kivi viko ja ka jaa i xtatila ñatuu na levadura yi'i ma, kivi iyo ja jin ka'mi i in ndikachi jaa ja ka ndakua'a i nuu Su'si ma. 
\m  
\v 8 Jesús ma, ni tetniñu ya Pedro ma ji'in Juan ma, te jiña'a ya: 
\p ―‍Kuán koo ni kuán satu'va ni ja jin kuxini o Viko Pascua a ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 9 Te ni ka jikan‑tnu'u de: 
\p ―‍¿Ndenu kúni ni ja jin satu'va sa? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 
\p  
\v 10 Jesús ma, ni ndakone'e ya: 
\p ―‍Nuu jin kivi koo ni ini ñuu ma, jin ndatna'a ni ji'in in tee ndiso de in kiyi ñu'u ndute. Te jin kondikin ni de onde ve'e ndivi de ma, 
\m  
\v 11 te jin kuña'a ni tee xi‑ve'e ma: “Teskua'a o ma, sa'a ká'an ya: ¿Ndenu iyo ve'e nuu kuxini sa Viko Pascua a ji'in ndaka tee ka ndikin tna'a ji'in sa a?” 
\m  
\v 12 Te kaxtnu'u de in ve'e ka'nu nuu jâ ni nduvii iyo ichi sukun ma. Yukan jin satu'va ni ja jin kuxini o ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 13 Ni jan koo de, te ni ka ndani'i de ndaka sukan jiña'a Jesús ma, te ni ka satu'va de ja jin kuxini de Viko Pascua ma. 
\p  
\v 14 Nuu ni kenda ora ma, Jesús ma ji'in tee ka ndikin ya ma, ni jinkoo ya ji'in de nuu mesa ma. 
\m  
\v 15 Te Jesús ma, jiña'a ya: 
\p ―‍¡Naka kúni sa ja jin kuxini o Viko Pascua a xi'na‑ka sana kûu sa! 
\m  
\v 16 Vaa ká'an sa ja masu jin ndakuxini‑ka o viko ya'a, nú masu ja onde nuu tatnuni Su'si ma nuu ko kuu ndi'i ko kuu tu'u sukan kúni ka'an viko ya'a ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 17 Sani te ni tnii ya nuu ñu'u ndute uva ma, te ni ndakuan‑ta'vi ya nuu Su'si ma, te jiña'a ya nuu de: 
\p ―‍Jin tnii ni, te jin ko'o ni vala vala, 
\m  
\v 18 vaa ká'an sa ja masu ko'o‑ka sa ndute uva ya'a onde nuu tatnuni Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 19 Sani te ni tnii ya xtatila ma, te ni ndakuan‑ta'vi ya nuu Su'si ma, te ni ta'vi ya, te ni wa'a ya tee ka ndikin ya ma, te jiña'a ya nuu de: 
\p ―‍Cha'a kúu yikikuñu sa a ja jin kunda'a ñayii ma te jin ka'ni ña'a i nuu tniñu ni ma sukan‑va'a jin ndani'i‑ta'vi ni. Jin ko sa'a ni sa'a, te jin ndaka'án ni sukan ndo'o neni sa nuu tniñu ni ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 20 Nuu ni jinu ni ka kuxini de ji'in ya ma, te suni sukan ni sa'a ya ji'in nuu ñu'u ndute uva ma, te jiña'a ya: 
\p ―‍Ndute uva ya'a kúu niñi sa ja kati ma, sana jin ndani'i ta'vi ni ma, sukan ni skuiso Su'si ma ja sa'a ya, sana jin nduu ni ñayii ñuu ya ma. 
\m  
\v 21 Te tee ke'en su'va ña'a ma, yoxtnee nda'a de ji'in nda'a sa a nuu mesa a. 
\m  
\v 22 Ja ndaa ja saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, vee sa ja ndo'o neni sa sukan ni jani ini maa Su'si ma, kovaa ¡nda'vi maa tee ke'en su'va ña'a ma! ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 23 Sani te ni ka keja'a ndi‑in ndi‑in de ka jikan‑tnu'u tna'a de nde de ko kuu ja ke'en su'va ya ma, vaa ka ndi ini tna de ma. 
\s1 Nde in ko kuu ja kanuu‑ka nuu tatnuni Su'si ma 
\rem ¿Quién es el más importante? 
\p  
\v 24 Sani te kuee‑ka ma, tee ka ndikin ya ma, ni ka keja'a de ka tetna'a de na nde in ko kuu ja kanuu‑ka ma. 
\m  
\v 25 Jesús ma, jiña'a ya: 
\p ―‍Ñayii ñatuu ka kandija Su'si ma, ka tatnuni xeen rey ma nuu i, te ñayii ñuu ma, ka ndachiñu'u i de ja tee ka sa'a ja va'a ka kuu rey ma. 
\m  
\v 26 Kovaa ndijin, masu sukan jin ko kuu ni. Su'va nde ni kanuu‑ka ma, kani ini ni ja in ñayii masu kanuu xeen kúu ni. Te nde ni tatnuni‑ka ma, ko kuu ni sukan kúu in ñayii jinukuechi ma. 
\m  
\v 27 Vaa ¿na in kúu ja kanuu‑ka? ¿Ñayii jinkoo nuu mesa ma ja kaa i xita ma, xi ñayii jinukuechi nuu ñayii ni jinkoo ma? ¿Xi masu ka jani ini ni ja ñayii jinkoo nuu mesa ma kúu ñayii kanuu‑ka? Kovaa saña chi iyo sa ne'un ni a sukan kúu in ñayii jinukuechi. 
\p  
\v 28 ’Ndijin chi ndimaa ka iyo ni ji'in sa nuu ndó'o néni sa ma. 
\m  
\v 29 Chukan kúu ja taa sa tnu'u sukan jin tatnuni ni, sukan ni taa Yuva sa ma nuu maa sa. 
\m  
\v 30 Te ndaka ni, jin kaa jin ko'o ni nuu mesa sa ma kivi tatnuni sa ma. Te jin kunukoo ni nuu ka nukoo ñayii ka tatnuni ma, te maa ni jin ko kuu ñayii jin ka'nde tniñu ndi‑uxi uu jichi ñayii ñuu Israel ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Jesús ma, ni ka'an ya ja Pedro ma, uni jichi ka'an de ja masu jini de ya 
\rem Jesús anuncia que Pedro lo negará 
\r (Mt 26:30‑35; Mr 14:27‑31; Jn 13:36‑38) 
\p  
\v 31 Jiña'a tna Iya Tátnuni ma: 
\p ―‍Simón, Simón, káxtnu'u sa nuu ni ja koto va'a ni maa ni, vaa tachi ma, ni jikan ña'a i ndaka ni, sukan‑va'a kototnuni ña'a i sukan ka xndechi de triu ma. 
\m  
\v 32 Kovaa jâ ni jikan‑ta'vi sa nuu Su'si ma ja kuu ni, sukan‑va'a ñatuu nawa kasi ja ma kukanu ini‑ka ña'a ni ma. Te ndijin, nuna ndakokuiñi ni te ndandikin ña'a ni, te chindee ni ñani ni a ja jin koo va'a de nuu Su'si ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 33 Simón ma, jiña'a de: 
\p ―‍Señor, iyo sa ja ki'in sa ji'in ni onde vekaa ma te visi na kûu sa ji'in ni ―‍kúu Simón ma jiña'a de. 
\p  
\v 34 Jesús ma, ni ndakone'e ya: 
\p ―‍Pedro, ká'an sa ja xtnee ne'e ma, ni ñatuu kana‑ka li'li ma, te jâ ni kuu uni jichi ka'an ni ja ñatuu jini ña'a ni ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Ni ka'an Jesús ma sukan ndo'o ya ma 
\rem Se acerca la hora de la prueba 
\p  
\v 35 Sani te Jesús ma, jikan‑tnu'u ya: 
\p ―‍Nuu ni tetniñu ña'a sa ma te ni tatnuni sa ja ma jin kinda'a ni bolsa ni ma, ni a xu'un, ni a ndijan ni ma, ¿ni iyo nawa ni ja'ni ña'a i? ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p Te ni ka ndakone'e de: 
\p ―‍Ñatuu nawa ni ja'ni ña'a i ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 
\p  
\v 36 Sani te jiña'a ya: 
\p ―‍¿Kovaa vitna naxe ka jani ini ni? ¿Nú na in neva'a in bolsa, te kínda'a i, te suni kínda'a i nuu ñu'u xu'un i ma? ¿Te nú na in ñatuu na yuchi kúu espada ma neva'a i, te ndáxiko i sa'ma ndii i ma, te kuáan i in, ka jani ini ni? 
\m  
\v 37 Kovaa jin kona'a ni ja sa'a ká'an tutu ndee tnu'u Su'si ma: “Jin sa'a ñayii ma tnu'u ja in ñayii sa'a ja u'vi kúu sa.” Te ká'an sa ja sukan ko kuu ja ndo'o sa ma. Vaa ndaka ja ndee nuu tnu'u Su'si ma ja kuu sa ma jiniñu'u ja ko kuu sukan ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 38 Te ka jiña'a de: 
\p ―‍Señor, ya'a iyo uu yuchi kúu espada ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 
\p Te ni ndakone'e ya: 
\p ―‍Jâ ni kuu na. Má jin ko kuu‑ka ni sukan ka ka'an ni a ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Nuu nani Getsemaní ma, ni ja'an Jesús ma ni jikan‑ta'vi ya nuu Su'si ma 
\rem Jesús ora en Getsemaní 
\r (Mt 26:36‑46; Mr 14:32‑42) 
\p  
\v 39 Sani te ni kee Jesús ma, te kua'an ya Yuku Tnu Olivo ma, sukan játna ini ya sa'a ya ma. Te tee ka ndikin ya ma, ni ka ndikin tna de ya. 
\m  
\v 40 Nuu ni kenda koo de ji'in ya ma, te jiña'a ya: 
\p ―‍Jin kakan‑ta'vi ni nuu Su'si ma, sukan‑va'a ma ska'an ña'a tachi ma ja jin sa'a ni ja u'vi ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 41 Te kua'an‑ka ya, te ni kujika‑ka ya vala sukan kenda in yuu ja kani o ji'in nda'a o a, te ni jinkoo jiti ya, te jikan‑ta'vi ya, 
\m  
\v 42 te sa'a jiña'a ya: 
\p ―‍Yuva sa, nú kúni ni, te sa'a ni ja kaku sa nuu tnundo'o tnuneni ya'a. Kovaa máko sa'a ni sukan kúni maa sa, su'va kó kuu sukan kúni maa ni ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 43 Sani te ni kenda in ángel Su'si ma, sukan‑va'a ndakua'a i tnu'u ndee tnu'u ndatnu ya. 
\m  
\v 44 Te yikuu ya kuxii kunda'vi xeen ini ya, te jikan‑ta'vi jikan‑ta'vi‑nka ya nuu Yuva ya Su'si ma, te kuun kuun‑nka ña'a tnaa ya ma, te kuenda niñi kúu i, jinkoo i nuu ñu'ú ma. 
\p  
\v 45 Nuu ni ndokuiñi ya ja ni jikan‑ta'vi ya ma, te kuan no'o ya nuu ka iyo tee ka ndikin ya ma. Te ni ndani'i ya de ja ka kixi de, vaa ni ka kuita de ja ka kuxii xeen ini de ma. 
\m  
\v 46 Te jiña'a ya: 
\p ―‍¿Nava'a ka kixi ni? Jin ndakoo ni, te jin kakan‑ta'vi ni, sukan‑va'a ma ska'an ña'a tachi ma ja jin sa'a ni ja u'vi ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Ni ka tnii de Jesús ma 
\rem Arrestan a Jesús 
\r (Mt 26:47‑56; Mr 14:43‑50; Jn 18:1‑11) 
\p  
\v 47 Yikuu‑ka Jesús ma ká'an ya, te ni ka kenda koo kua'a ñayii ma. Te tee ni yo nani Judas ma, in tee ni yo kuu ndi‑uxi uu tee ni ka yo ndikin ya ma, kúu tee yoxtnuu nuu ñayii ma, te ni jan tu'va de Jesús ma ja chitu de yikinuu ya ma. 
\m  
\v 48 Kovaa Jesús ma, jiña'a ya: 
\p ―‍¿Sa'a‑ni chítu ni yikinuu sa a, sukan‑va'a ke'en‑su'va ña'a ni saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a? ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 49 Te ja ni ka jini tee ka ndikin ya ma sukan kúu ma, te ka jikan‑tnu'u de ya: 
\p ―‍Señor, ¿jin kene'e sa yuchi kúu espada ma, te jin kanaa o? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 
\p  
\v 50 Te in de ma, ni xtnakue'e de in tee jinukuechi nuu tee tátnuni nuu sutu ma, vaa ni ja'nde de so'o kua'a tee ma. 
\m  
\v 51 Jesús ma, jiña'a ya: 
\p ―‍Ni kuu na. Má jin sa'a‑ka ni de sukan ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p Te ni tenee ya nda'a ya ma so'o tee jinukuechi nuu sutu ma, te ni nduva'a. 
\p  
\v 52 Sani te jiña'a ya tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka jito veñu'u ka'nu ma, ji'in tee ka kuu ja'nu ma, vaa ndaka tee ya'a ka kuu tee ni jan koo ja jin koo de ji'in ya ma: 
\p ―‍¿Nava'a ve koo ni ji'in yuchi kúu espada ji'in yutnu, kuenda tnu'u ja in kui'na kúu sa? 
\m  
\v 53 Ndaka kivi ni yo iyo sa ji'in ndaka ni veñu'u ka'nu ma, te ni ñatuu ni ka tnii ña'a ni, kovaa vitna kúu ora ka sa'a ni ja ka kuni maa ni a, vaa ni kundee maa ja u'vi iyo nuu nee ma nuu ni a ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Ni ka'an Pedro ma ja masu jini de Jesús ma 
\rem Pedro niega conocer a Jesús 
\r (Mt 26:57‑58, 69‑75; Mr 14:53‑54, 66‑72; Jn 18:12‑18, 25‑27) 
\p  
\v 54 Sani te ni ka tnii de Jesús ma, te ni jan koo de ji'in ya ve'e tee tátnuni nuu sutu ma. Te Pedro ma, ndikin jika de. 
\m  
\v 55 Te sasava nuke'e ma ni ka xndu'va ñayii ma ñu'u, te ni ka jinkoo i yu'u ñu'u ma. Te Pedro ma, ni jinkoo tna de ne'un ñayii ma. 
\m  
\v 56 Sani te ni jini in suchi si'i jinukuechi ma ja núkoo Pedro ma yu'u ñu'u ma, te nde'ya vava'a i de, te jiña'a i: 
\p ―‍Suni tee ya'a ni yo iyo ji'in Jesús ma ―‍kúu i jiña'a i. 
\p  
\v 57 Kovaa Pedro ma, jiña'a de: 
\p ―‍Ro'o, masu jini ri na in kúu de ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 58 Nuu ni kunuu‑ka ma in‑ka ñayii jiña'a nuu Pedro ma sa'a: 
\p ―‍Ndijin tna chi tee ka ndikin tna'a ji'in tee yukan kúu ni ―‍kúu i jiña'a i. 
\p Kovaa Pedro ma, ni ndakone'e de: 
\p ―‍Ña'a, masu nama ka ndikin tna'a sa ji'in de ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 59 Te ni ya'a visi in ora, te in‑ka ñayii ni jiña'a: 
\p ―‍Koo tee ya'a chi ni yo ndijin de Jesús ma vi, vaa in tee ñuu Galilea ma kúu de ―‍kúu i jiña'a i. 
\p  
\v 60 Pedro ma, jiña'a de: 
\p ―‍Ndijin, masu jini sa nawa kúu ja ká'an ni a ―‍kúu de jiña'a de. 
\p Te maa ora yukan‑ni, nani yikuu‑ka Pedro ma ká'an de ma, te ni kana in li'li ma. 
\m  
\v 61 Sani te Iya Tátnuni ma, ni konenuu ya, te nde'ya ya Pedro ma, te Pedro ma, ni ndaka'án de ja sa'a ni jiña'a Iya Tátnuni ma: “Ni ñatuu kana‑ka li'li ma, te jâ ni ku‑uni jichi ja ka'an ni ja ñatuu jini ña'a ni.” 
\m  
\v 62 Sani te ni ndee Pedro ma yukan, te ni nda'yu nda'vi, ni nda'yu kee de, ja ni ndakani ini de ma. 
\s1 Ka sa'a ndeva'a i Jesús ma 
\rem Se burlan de Jesús 
\r (Mt 26:67‑68; Mr 14:65) 
\p  
\v 63 Te tee ka jito Jesús ma, ka jakundee de ya, te ka kani de ya. 
\m  
\v 64 Ni ka jasi de nuu ya ma, te ka jiña'a de: 
\p ―‍¡Ndaka'an ni na in ni kani ña'a! ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 
\p  
\v 65 Te ndeva'a xeen ka jiña'a de ya. 
\s1 Ni jan koo de ji'in Jesús ma nuu tee ka ja'nde tniñu ñayii ñuu judío ma 
\rem Jesús ante la Junta Suprema 
\r (Mt 26:59‑66; Mr 14:55‑64; Jn 18:19‑24) 
\p  
\v 66 Nuu ni ndii ma, ni ka ndututu tee judío ka kuu ja'nu ma, ji'in tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, te ni jan koo de ji'in Jesús ma nuu tee ka ja'nde tniñu ñayii ñuu judío ma. Te ka jikan‑tnu'u de ya: 
\p  
\v 67 ―‍Ka'an ni nú ndijin kúu Cristo iya ni tetniñu Su'si ma ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 
\p Te ni ndakone'e ya: 
\p ―‍Nuna ka'an sa ja suu sa kúu, masu jin kandija ni, 
\m  
\v 68 te nuna kakan‑tnu'u tna ña'a sa na in ni tetniñu ña'a ja vee sa a, masu jin ndakone'e ni. 
\m  
\v 69 Kovaa ká'an sa ja onde vitna saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, kunukoo sa xiñi kua'a Su'si iya kúu sa'a ndaka ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 70 Sani te ni ka jikan‑tnu'u ndaka de: 
\p ―‍¿Nú sukan, ndijin, Sa'ya Su'si ma kúu ni? ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 
\p Jesús ma, ni ndakone'e ya: 
\p ―‍Maa ni ka ka'an ja suu sa ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 71 Sani te ka ka'an de: 
\p ―‍Masu jiniñu'u ja jin nduku‑ka o ñayii jin ndaka'an nawa ni yo sa'a de ma, vaa maa o ni ka jiniso'o ja yu'u maa de ká'an de in ja masu játna ini Su'si ma ―‍ka kuu de ka ka'an de. 
\c 23  
\s1 Ni ka ndaxsia'a i Jesús ma nuu nda'a Pilato ma 
\rem Jesús ante Pilato 
\r (Mt 27:1‑2, 11‑14; Mr 15:1‑5; Jn 18:28‑38) 
\p  
\v 1 Ndaka i ni jan koo ni ka jan xsia'a i Jesús ma 
\m  
\v 2 nuu núkoo tee kúu Pilato ma, te ni ka keja'a i ni ka xtekuechi i ya, te ka jiña'a i: 
\p ―‍Ni ka ndani'i sa tee ya'a ja ska'an de ni‑ka'nu ñuu o a. Ká'an de ja masu jin ndachuya'vi sa nuu tee tátnuni ñuu Roma ma, te suni ká'an de ja suu de kúu Cristo ma te suu de kúu rey ―‍ka kuu i ka jiña'a i. 
\p  
\v 3 Te Pilato ma, jikan‑tnu'u de ya: 
\p ―‍¿Ndijin kúu rey nuu ñayii judío a? ―‍kúu de jiña'a de. 
\p ―‍Maa ni ká'an ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 4 Sani te Pilato ma, jiña'a de nuu tee ka tatnuni nuu sutu ma ji'in nuu ñayii ma: 
\p ―‍Masu na ja u'vi ndáni'i sa ja sa'a tee ya'a ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 5 Kovaa ñayii ma, ndendee i ka jiña'a i: 
\p ―‍Ja káxtnu'u de ma, yikuu de ska'an de ndaka ñayii a. Ni keja'a de ñuu Galilea ma, te vitna yikuu de ñuu Judea a ―‍ka kuu i ka jiña'a i. 
\s1 Ni jan koo i ni ka jan xsia'a i Jesús ma nuu Herodes ma 
\rem Jesús ante Herodes 
\p  
\v 6 Ja ni jiniso'o Pilato ma sukan, te jikan‑tnu'u de nú tee ya'a, tee ñuu Galilea ma kúu de. 
\m  
\v 7 Te nuu ni ka jiña'a de ja suu ya ma, ni tetniñu de ya nuu Herodes ma, vaa suu de kúu tee tátnuni ñuu Galilea ma. Te suni iyo tna de kivi yukan ñuu Jerusalén ma. 
\m  
\v 8 Ja ni jini Herodes ma Jesús ma, ni kutachi xeen de, vaa ni kuu ini xeen de ja kuni de ya, vaa ni jiniso'o de ja ka ka'an i ja kuu ya ma, te ndetu de ja kuni de ja sa'a ya in milagru. 
\m  
\v 9 Te kua'a ja ni jikan‑tnu'u de ya, kovaa Jesús ma, masu ni ndakone'e ya. 
\m  
\v 10 Suni ka iyo tna tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka skua'a tnu'u ni kaxtnu'u Moisés ma, te ka xtekuechi ka xtekuechi de ya. 
\m  
\v 11 Sani te Herodes ma ji'in soldado de ma, ni ka ka'an ndeva'a de nuu ya, te ni ka skondii de ya sa'ma va'a xeen sukan ndii rey ma ja ni ka kasiki ndee de ya. Sani te Herodes ma, ni ndatetniñu tuku de ya nuu Pilato ma. 
\m  
\v 12 Kivi yukan ni ka ndumani Pilato ma ji'in Herodes ma, vaa xi'na‑ka ma chi ñatuu ni ka iyo mani de. 
\s1 Ni ka kundee maa ñayii ma, te ni tatnuni Pilato ma ja jin ka'ni i Jesús ma 
\rem Jesús es sentenciado a muerte 
\r (Mt 27:15‑26; Mr 15:6‑15; Jn 18:39–19:16) 
\p  
\v 13 Pilato ma, ni ndaxtutu de tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka netniñu ma, ji'in ñayii ñuu ma, 
\m  
\v 14 te jiña'a de: 
\p ―‍Ndijin, ni ki koo ni ni ki xsia'a ni tee ya'a, te ka ka'an ni ja ska'an de ñayii ñuu ya'a. Kovaa saña, jâ ni xndichi sa de nuu ndaka ni a, te ñatuu ni ndani'i sa ni‑in kuechi de ja ka xtekuechi ni de a. 
\m  
\v 15 Ni a Herodes ma, ñatuu nawa ni ndani'i de. Chukan kúu ja ni ndatetniñu tuku de tee a nuu sa a, te ni ka jini maa ni ja masu ni ndani'i sa ni‑in kuechi de ja sa'a ja kûu de. 
\m  
\v 16 Xndo'o sa de, te sana xsiaa sa de ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 17 Vaa iyo ja xsiaa de in ñayii yinee vekaa ma kivi Viko Pascua ma. 
\p  
\v 18 Kovaa ndaka ñayii ma, ka kayu'u i ka jiña'a i: 
\p ―‍¡Xnaa ni tee jiña! ¡Te xsiaa ni Barrabás ma! ―‍ka kuu i ka jiña'a i. 
\p  
\v 19 Tee kúu Barrabás ma, ni ka chinee de tee ma vekaa ma, kuechi ja ni ka kanaa de ji'in gobiernu ñuu yukan ji'in kuechi ja ni ja'ni de ñayii ma. 
\m  
\v 20 Pilato ma, kúni de ja xsiaa de Jesús ma, te jiña'a de in‑ka jichi. 
\m  
\v 21 Kovaa ndaka ñayii ma, ka kayu'u xeen‑ka i ka jiña'a i: 
\p ―‍¡Skuita kaa ni de nuu krusi ma! ¡Skuita kaa ni de nuu krusi ma! ―‍ka kuu i ka jiña'a i. 
\p  
\v 22 Ja ku‑uni jichi ni jiña'a Pilato ma: 
\p ―‍¿Na in ja u'vi ni sa'a de? Saña, masu ni ndani'i sa ni‑in kuechi ja sa'a ja kûu de. Xndo'o sa de, te jinu, te xsiaa sa de ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 23 Kovaa vi'i‑ka ka kayu'u i, ka jikan i ja na skuita kaa de ya nuu krusi ma. Te ja ka kayu'u xeen i ma, ni ka kundee i ja ka kúni i ma. 
\m  
\v 24 Sani te Pilato ma, ni wa'a de tnu'u ja ko kuu sukan ka jikan maa i ma. 
\m  
\v 25 Chukan kúu ja ni xsiaa de tee ni ka kaji i ma, tee yinee vekaa ma kuechi ja ni kanaa de ji'in gobiernu ma ji'in kuechi ja ni ja'ni de ñayii ma, te ni ndaxsia'a Pilato ma Jesús ma nuu nda'a soldado ma, te jin xndo'o de ya sukan ka kuni maa ñayii ma. 
\s1 Ni ka skuita kaa de Jesús ma nuu krusi ma 
\rem Jesús es crucificado 
\r (Mt 27:32‑44; Mr 15:21‑32; Jn 19:17‑27) 
\p  
\v 26 Nuu kuan koo de ji'in Jesús ma ja jin skuita kaa de ya nuu krusi ma, ni ka tnii de in tee ñuu Cirene ma nani de Simón ja ve ndii de ja ni ja'an de yuku, te ni ka skuiso de tee ma krusi ndiso Jesús ma, te kondikin de yata Jesús ma. 
\m  
\v 27 Te ka ndikin kua'a ñayii ñuu ma, ji'in kua'a ña'a ja ka nda'yu te ka kayu'u ña ja ka kuxii ini ña ja kuu ya ma. 
\p  
\v 28 Kovaa Jesús ma, nde'ya ya, te jiña'a ya: 
\p ―‍Ña'a ñuu Jerusalén, má jin konda'yu ni ja kuu sa, su'va jin konda'yu ni ja jin kuu maa ni ji'in sa'ya ni ma. 
\m  
\v 29 Vaa kenda kivi ja jin ka'an ni ja va'a‑ka ka kuu ña'a masu ni kuu jin koo sa'ya ña ma te ni masu na suchi ni ka skaxi ña ma. 
\m  
\v 30 Sani te jin keja'a ñayii ma jin kuña'a i yuku ma: “Jin kun‑kava siki ri a, sukan‑va'a jín kûu ri.” Te jin kuña'a i tinduu ma: “Jin chisa'vi ña'a, sukan‑va'a jín kaku ri.” 
\m  
\v 31 Vaa nú sukan ka sa'a ña'a i saña ja kúu sa kuenda tnu'u ja in yutnu kui'i iyo kuii a, ¿nde‑ka tu jin sa'a ña'a i ndijin ja ka kuu ni sukan ka kuu yutnu ni ka yichi ma? ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 32 Suni kuan koo i ji'in uu tee ni ka sa'a ja u'vi, sukan‑va'a jin skuita kaa i de ji'in Jesús ma nuu krusi ma. 
\m  
\v 33 Nuu ni ka kenda koo i nuu nani Yiki Xini Ndiyi ma, ni ka skuita kaa i Jesús ma ji'in tee ni ka sa'a ja u'vi ma nuu krusi ma, in de xiñi kua'a ya ma, te in‑ka de xiñi satni ya ma. 
\m  
\v 34 Jesús ma, sa'a ni ka'an ya nuu Yuva ya ma: 
\p ―‍Yuva sa, sakanu ini ni ñayii a, vaa ñatuu ka jini i nawa ka sa'a i a ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p Te soldado ma, ka chu'un de suerte, sukan‑va'a jin ndaka'nde de sa'ma Jesús ma. 
\m  
\v 35 Te ñayii ka iyo ma, ka nde'ya i, te onde tee ka netniñu ma, ka jakundee de ya, te ka ka'an de: 
\p ―‍Ni sa'a de ja ni ka kaku in‑ka ñayii, te na sa'a de ja kaku maa de vitna, nú ndija de ja Cristo iya ni kaji Su'si ma kúu de ―‍ka kuu de ka ka'an de. 
\p  
\v 36 Te tee ka kuu soldado ma, ka jakundee tna de Jesús ma. Ni ka jan tu'va de ya, te ni ka wa'a de ja ko'o ya ndute uva ni jiya, 
\m  
\v 37 te ni ka jiña'a de: 
\p ―‍¡Nú ndijin kúu rey nuu ñayii judío a, sa'a ni ja kaku maa ni! ―‍ka kuu de ka jiña'a de. 
\p  
\v 38 Te iyo in tabla xini krusi ya ma, te ká'an i: “Tee ya'a kúu rey tátnuni nuu ñayii judío a.” 
\p  
\v 39 In tee ni yo sa'a ja u'vi ndenee nuu krusi ma xiñi ya ma, jiña'a de ya: 
\p ―‍¡Nú ndijin kúu Cristo ma, sa'a ni ja kaku maa ni, te sa'a tna ni ja jin kaku tna sa a! ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 40 Kovaa in‑ka de ma, ndonda de nuu tna'a de ma, te jiña'a de: 
\p ―‍Ndijin, ¿masu yu'u ni Su'si ma? Te vitna ja ka iyo o ja jin kûu o a. 
\m  
\v 41 Yo'o chi ka ndo'o ka neni o, kovaa va'a‑ni, vaa yo'o chi ka ndachunaa o ja u'vi ni ka sa'a maa o ma, kovaa tee ya'a chi masu na ja u'vi sa'a de ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 42 Sani te jiña'a tuku de nuu Jesús ma: 
\p ―‍Ndaka'án ña'a ni kivi keja'a ni tatnuni ni ma ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 43 Jesús ma, ni ndakone'e ya: 
\p ―‍Ja ndaa ká'an sa ja vitna koo ni ji'in sa nuu vava'a nani paraíso ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Sukan ni ji'i Jesús ma 
\rem Muerte de Jesús 
\r (Mt 27:45‑56; Mr 15:33‑41; Jn 19:28‑30) 
\p  
\v 44 Onde sava nduu ma te onde ka uni nuu ve kukuee ma, te ni‑ka'nu ñuu ñayivi ma ni kunee, 
\m  
\v 45 te ñatuu ndíi‑ka kandii ma. Te sa'ma ndakaa ini veñu'u ka'nu ma chi ni te'nde sasava i. 
\m  
\v 46 Sani te ni kayu'u nini'i Jesús ma, te ká'an ya: 
\p ―‍Yuva sa, nuu nda'a maa ni xndoo sa anua sa ya ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p Te nuu ni jinu ni ka'an ya sukan ma, sani te ni ji'i ya. 
\p  
\v 47 Nuu ni jini tee tátnuni nuu soldado Roma ma sukan ni kuu ma, ni ndachiñu'u de Su'si ma, te ká'an de: 
\p ―‍Ja ndaa kúu ja tee ya'a chi masu na kuechi de ―‍kúu de ká'an de. 
\p  
\v 48 Te ndaka ñayii ka iyo ma, ja ni ka jini i ja ni kuu ma, ni ka ndakokuiñi i, te ka kani ka kani i pechu i ma kuan nu koo i, vaa ka ndakunitnuni i ja masu va'a‑ni ni ka sa'a i ma. 
\m  
\v 49 Kovaa ña'a ñuu Galilea ma ja ni ka yo ndikin ña ya ma, ji'in ndaka‑ka ñayii ka jini Jesús ma, ni ka kendoo ndaka i yukan, ka nde'ya jika i ja sukan ni kuu ma. 
\s1 Sukan ni ka chu'u i Jesús ma 
\rem Jesús es sepultado 
\r (Mt 27:57‑61; Mr 15:42‑47; Jn 19:38‑42) 
\p  
\v 50-51 Iyo in tee va'a tee vii ini, nani de José, te in tee ñuu Arimatea ma ja iyo i ñuu Judea ma kúu de. Te in tna tee ka ja'nde tniñu ñayii ñuu judío ma kúu de. Tee kúu José ma, ndetu de kivi tatnuni Su'si ma ñuu ñayivi ya, te ñatuu ni jatna ini de ja ni ka ndatnu'u tna'a tee ka ja'nde tniñu ñayii ñuu judío ma ja jin sa'a de Jesús ma. 
\m  
\v 52 Tee ya'a, ni ja'an de nuu Pilato ma, ni jan nu ndakan de ñunde'yu Jesús ma. 
\m  
\v 53 Te ni nune'e de ya nuu krusi ma, te ni chutuu de ya in sa'ma kuijin vava'a, te ni jan chinee de ya in yavi ndenee chii toto ma, nuu ñatuu na in kinee‑ka ma. 
\m  
\v 54 Kivi ka satu'va i ja ko kuu kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma kúu kivi yukan, te ve kuyatni ja kenda ora keja'a kivi ñatuu ka satniñu ñayii ma. 
\m  
\v 55 Te ña'a ni ka ndikin ya onde ñuu Galilea ma, ni jan koo tna ña, te ni ka jini ña yavi nuu ni ka chinee de ya ma, te ka nde'ya ña sukan ni ka chinee de ñunde'yu ya ma. 
\m  
\v 56 Nuu ni ka ndenda koo ña ve'e ña ma, ni ka satu'va ña ndute jáxiko asi, ja jin koo ña jin chi'i ña ñunde'yu ya ma. Te ni ka ndatatu ña kivi ni tatnuni Su'si ma ja ma jin satniñu ñayii ma. 
\c 24  
\s1 Nuu ni ndateku Jesús ma 
\rem La resurrección de Jesús 
\r (Mt 28:1‑10; Mr 16:1‑8; Jn 20:1‑10) 
\p  
\v 1 Sani te kivi xinañu'u kivi kéja'a smana ma, suni maa ña'a ni ka yo ndikin ya ma, ne'e xeen ni jan koo ña yavi nuu yinee Jesús ma, te ka yinda'a ña ndute jáxiko asi ja ni ka satu'va ña ma. 
\m  
\v 2 Nuu ni ka kenda koo ña ma, te ni ka jini ña ja masu iyo‑ka yuu ndesi ye'e yavi ma nuu iyo i ma. 
\m  
\v 3 Te ni ka kivi koo ña yavi ma, kovaa ñatuu ni ka ndani'i ña ñunde'yu Jesús Iya Tátnuni ma. 
\m  
\v 4 Te ni ka yu'u xeen ña, te ñatuu ka ni'i ini ña nawa jin sa'a ña. Sani te ni ka jini ña kuenda tnu'u ja uu tee ka nukuiñi te ka ne'nu de sa'ma kuijin kuijin te jándute xeen. 
\m  
\v 5 Te ka yu'u xeen ña, te ni ka jakindeyi ña onde nuu ñu'ú ma, kovaa tee yukan, ka jiña'a de: 
\p ―‍¿Nava'a ka ndanduku ni iya téku ma ne'un ñayii ni ka ji'i ma? 
\m  
\v 6 Ñatuu na iya iyo ya'a chi ja ni ndateku ya. Jin ndaka'án ni ja sa'a ni ka'an ya nuu iyo‑ka ya ji'in ni ñuu Galilea ma: 
\m  
\v 7 “Saña ja kúu sa iya vee ñayivi ñuu ñayivi a, jin ndaxsia'a ña'a i nuu nda'a tee ka ndiso kuechi ma, te jin skuita kaa ña'a de nuu krusi ma, te nuu uni kivi ma, te ndateku sa.” Sa'a ni ka'an ya ma ―‍ka kuu de ka jiña'a de ña. 
\p  
\v 8 Sani te ni ka ndaka'án ña sukan ni ka'an ya ma. 
\m  
\v 9 Ja ni ka ndakokuiñi ña ma, ni ka ndakani ndi'i ña nuu ndi‑uxi in tee ni ka yo ndikin ya ma, ji'in nuu ndaka‑ka ñayii ma. 
\m  
\v 10 Ña'a ni jan koo ni ka ndakani nuu tee ni ka yo ndikin ya ma ka kuu María Magdalena ma, ji'in Juana ma, ji'in María si'i Santiago ma, ji'in jaku‑ka ña'a ma. 
\m  
\v 11 Kovaa tee ni ka yo ndikin ya ma, ka jani ini de ja ka ku'u ña, te ñatuu ni ka kandija de ja ka ka'an ña ma. 
\p  
\v 12 Kovaa Pedro ma, jinu de kua'an de yavi nuu ni yinee ya ma, te ni jito ni'ni de, te ni jini de yika‑nka‑ni ja sa'ma ni ñutuu ya ma. Sani te kuan no'o de ve'e de ma, te kua'an‑nka ini de ja ni jini de sukan ni kuu ma. 
\s1 Ni kenda Jesús ma nuu uu ñayii ichi kuan koo i ñuu Emaús ma 
\rem En el camino a Emaús 
\r (Mr 16:12‑13) 
\p  
\v 13 Maa kivi yukan uu ñayii ni ka yo ndikin ya ma, kuan nu koo i in ñuu nani Emaús visi uxi in mil metro jika ja onde ñuu Jerusalén ma. 
\m  
\v 14 Kuan koo i ka ndatnu'u i ndaka sukan ni kuu ma. 
\m  
\v 15 Nani ka ndatnu'u ka ndatnu'u i kuan koo i ma, Jesús ma, ni jan tu'va ya i, te kua'an ya ji'in i. 
\m  
\v 16 Kovaa visi ka nde'ya i ya ma, iyo in ja jasi nuu i ma, te ñatuu ka ndakuni i ya. 
\m  
\v 17 Jesús ma, ni jikan‑tnu'u ya: 
\p ―‍¿Nawa ka ndatnu'u ni ichi ve koo ni a? ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p Te ni ka kuxii ini i. 
\m  
\v 18 Te tee nani Cleofas ma, ni ndakone'e de: 
\p ―‍¿Maa in‑ni ndijin kúu ñayii ni ya'a ñuu Jerusalén ya ja ñatuu jini ni ja ni kuu ne'un kivi ya'a? ―‍kúu de jiña'a de. 
\p  
\v 19 Te ni jikan‑tnu'u ya: 
\p ―‍¿Nawa ni kuu? ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p Te ka jiña'a i: 
\p ―‍Ja ni ndo'o Jesús tee ñuu Nazaret ma, vaa in tee ndákaxtnu'u tnu'u ni wa'a Su'si ma kúu de, te ja ni yo sa'a de ma ji'in tnu'u ká'an de ma ja va'a kúu nuu Su'si ma ji'in nuu ndaka ñayii ma. 
\m  
\v 20 Te tee ka tatnuni nuu sutu ma, ji'in tee ka netniñu ñuu o ma, ni ka ndakua'a de tee ma nuu Pilato ma, sukan‑va'a tatnuni de ja jin ka'ni i de. Te ni ka skuita kaa i de nuu krusi ma. 
\m  
\v 21 Saña chi ni ka jani ini sa ja suu de ko kuu tee sa'a ja kaku ñuu Israel ya, te ka ndetu sa, te vitna kúu kii ku‑uni ja ni kuu ndaka sa'a. 
\m  
\v 22 Kovaa jaku ña'a ka ndikin tna'a ji'in sa ma, ni ka xsiu'u ña'a ña, vaa ne'e xeen ni jan koo ña yavi nuu ni ka chu'u i de ma, 
\m  
\v 23 kovaa ñatuu ni ka ndani'i ña ñunde'yu de ma. Te ni ka ndakokuiñi ña ve'e ma, te ka ndakani ña ja ni ka jini ña uu ángel, te ka jiña'a i ja téku de, ka ka'an ña. 
\m  
\v 24 Ni jan koo jaku tna'a sa ma sukan ni ka yo ndikin sa de ma, te ni ka ndani'i de sukan ni ka jiña'a ña ma, kovaa ñatuu ni ka ndani'i de Jesús ma ―‍ka kuu i ka jiña'a i. 
\p  
\v 25 Sani te Jesús ma, jiña'a ya: 
\p ―‍¡Ndijin ja ñatuu ka jaku'ni ini ni te kuee ka kandija ni ndaka ja ni ka ka'an tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma! 
\m  
\v 26 ¿Xi masu onde sa'a ndo'o neni Cristo ma xi'na‑ka, te sana ndani'i ya jayiñu'u ya ma? ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 27 Te ni keja'a ya onde tnu'u ni tee Moisés ma ji'in tnu'u ni ka tee ndaka tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, ndáka'an ya ndaka sukan ká'an ja kuu maa ya ma. 
\p  
\v 28 Nuu ni ka kenda koo i yu'u ñuu i ma, Jesús ma, ni sa'a ya tnu'u ja jika‑ka nuu ki'in ya. 
\m  
\v 29 Kovaa ka xtetuu i ya ja kendoo ya, te ka jiña'a i: 
\p ―‍Kendoo ni, vaa jâ ni kukuee, sani te kunee ―‍ka kuu i ka jiña'a i. 
\p Jesús ma, ni kivi ya, sukan‑va'a kendoo ya ji'in i. 
\p  
\v 30 Nuu ka nukoo i ji'in ya nuu mesa ma, ni ke'en ya xtatila ma, te ni jikan‑ta'vi ya nuu Su'si ma, te ni ta'vi ya, te ni wa'a ya i. 
\p  
\v 31 Sani te ni ka ndanune nuu i ma, te ni ka ndakuni i ya, kovaa sani te ñatuu ni ka jini‑ka i ya. 
\m  
\v 32 Te ka jikan‑tnu'u tna'a i: 
\p ―‍¿Masu ja ndaa kúu ja ñatuu ka ni'i ini o naxe jin kani ini o ma, nani yikuu ya ká'an ya ichi nuu ve koo o ma te káxtnu'u ya sukan ká'an tnu'u ndee tutu Su'si ma? ―‍ka kuu i ka ka'an i. 
\p  
\v 33 Te maa ora yukan‑ni sani te ni ka ndakokuiñi i ñuu Jerusalén ma, te ni ka ndani'i i ndi‑uxi in tee ni ka yo ndikin ya ma, ka iyo tutu de ji'in ndaka‑ka ñayii ka iyo ji'in de ma. 
\m  
\v 34 Te ka ka'an de: 
\p ―‍Ja ndaa kúu ja ni ndateku Iya Tátnuni ma, te ni jini ña'a Simón a ―‍ka kuu de ka ka'an de. 
\p  
\v 35 Sani te ni ka ndakani nduu i sukan ni ka ndo'o i ichi kuan nu koo i ñuu Emaús ma te onde nuu ni ta'vi ya xtatila ma saa ni ka ndakuni i ya ma. 
\s1 Jesús ma, ni kenda ya nuu tee ni ka yo ndikin ya ma 
\rem Jesús se aparece a los discípulos 
\r (Mt 28:16‑20; Mr 16:14‑18; Jn 20:19‑23) 
\p  
\v 36 Nani ka yikuu‑ka de ka ndatnu'u de sukan ni kuu ma, te ni kenda‑ni Jesús ma, ni jakun‑nee ya me'ñu ndaka de ma, te jiña'a ya: 
\p ―‍Jin koo sii ini ndaka ni, te má jin ko ndi ini‑ka ni ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 37 Sani te ni ka yu'u xeen de, te ka jani ini de: “Kuiti ja suu ya, ¿xi anua ya kúu ja ka nde'ya o ya?” 
\m  
\v 38 Kovaa Jesús ma, jiña'a ya: 
\p ―‍¿Nava'a ka yu'u ni? ¿Nava'a ka jani uu ka jani uni ini ni? 
\m  
\v 39 Jin konde'ya ni nda'a sa a ji'in ja'a sa a. Te jin ke'e ña'a ni, te jin kuni ni ja maa sa kúu. Vaa nute anua sa ma kúu chi masu na yikikuñu sa ya koo, sukan ka nde'ya ña'a ni a ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 40 Sukan jiña'a ya ma, te ni kaxtnu'u ya nda'a ya ma ji'in ja'a ya ma. 
\m  
\v 41 Kovaa maa de ma, ja ka iyo sii ini xeen de te ni ka sa'vi‑nka ini de, te kuenda ñatuu ka kandija de ja suu ya kúu. Te chukan kúu ja jiña'a ya: 
\p ―‍¿Ka neva'a ni jaku ja jin kaa o? ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 42 Sani te ni ka wa'a de in ta'vi tiaka ni tavi ji'in vala ña'ma nduxi ñuñu. 
\m  
\v 43 Te ni tnii ya, te ni jaa ya nuu ndaka de ma. 
\m  
\v 44 Sani te jiña'a ya: 
\p ―‍Cha'a ka kuu tnu'u ni kaxtnu'u sa nuu ni ma, nuu ni ka yo iyo o ma, ja jiniñu'u ja ko kuu ndaka sukan ká'an tnu'u ni tatnuni Su'si ma ja ni kaxtnu'u Moisés ma ja kuu sa ma, ji'in sukan ndee nuu tutu tee ni ka yo ndakaxtnu'u tnu'u ni yo wa'a Su'si ma, ji'in sukan ndee nuu tutu salmo ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\p  
\v 45 Sani te ni sa'a ya ja ni ka jaku'ni ini de sukan ndee tnu'u Su'si ma. 
\m  
\v 46 Te jiña'a ya: 
\p ―‍Sukan ndee nuu tutu Su'si ma ja Cristo a, jiniñu'u ja kûu ya, te nuu uni kivi ma te ndateku ya, 
\m  
\v 47 te ja maa sa, te jin kaxtnu'u ni nuu ndaka ñayii ñuu ñayivi a, te jin kuña'a ni ja nuna jin ndakani jin ndaka'vi ini i te jin xndoo i ja u'vi ni ka yo sa'a i ma, te jin ndakokuiñi i, te jin ndandikin i Su'si ma, te jin naa kuechi i ma. Te jin keja'a ni onde ñuu Jerusalén ya. 
\m  
\v 48 Te ndijin jin ko kuu ñayii jin ndakani sukan ni ka jini ni ja ni yo kuu ma. 
\m  
\v 49 Te maa sa tetniñu Xtumani Ndios ma siki ndaka ni sukan ni skuiso Yuva sa Su'si ma, kovaa jin kendoo ndaka ni ini ñuu Jerusalén ya onde nú ni ka ni'i ni tnu'u ndee tnu'u ndatnu kuun onde sukun ma ―‍kúu ya jiña'a ya. 
\s1 Sukan ni ndaa Jesús ma kuan no'o ya andivi ma 
\rem Jesús sube al cielo 
\r (Mr 16:19‑20) 
\p  
\v 50 Te ni kene'e ya de onde ñuu Betania ma, te ni ndone'e ya nda'a ya ma, te ni jikan‑ta'vi ya ja jin ni'i de ja vii ja va'a. 
\m  
\v 51 Sani te ni jinu ja ni ka'an ya ma, te ni ndaa ya kuan no'o ya onde sukun ma. 
\m  
\v 52 Te ni jinu ja ni ka ndachiñu'u de ya ma, te ni ka ndakokuiñi sii ini xeen de ñuu Jerusalén ma. 
\m  
\v 53 Te ndi‑kivi ndi‑ñuu ni ka yo yinee de veñu'u ka'nu ma, ni ka yo jita de ka ndachiñu'u de Su'si ma. Te sukan kó kuu.