\id TIT NT0143 - Clark - May, 1995 \h Titi \toc1 Pepa Paulo iŋgere pa Titi \toc2 Titi \toc3 Tit \mt1 TITI \mt2 Pepa Paulo iŋgere pa Titi \ib \ip \it Titi nde Paulo ninambwe toŋge ikai wurâta ŋana ikatonanzi kalo-tawana tamâta ŋgu rârâni simo Krit sia kulu (1:5). I muŋga imo kuku Paulo, aku ilâ mbwani rua pa Korin lawea ŋana ikai kuleŋa pa Paulo (2 Korin 7:6-7, 8:6,16-21). Paulo itu ipanana Titi ŋana wurâta ŋinde iveta pa Maro Kindeni ne ŋgu, kala iŋgere ŋgua ŋine ilâ papa. Itula ŋgua rârâ ŋananzi tamâta ŋinde situ sipâŋga katonâŋa panzi ŋgu, ŋineŋga itula nzâla ara pinde pa Titi ŋana ikai poe panzi kalo-tawana tamâta kâ. Ipai tu kinda ma tapakatona sondo ŋananzi kalo-tawana tamâta laŋeŋa (1:16).\it* \c 1 \p \v 1 Naŋa Paulo, naŋa amo Maro Kindeni ne wurâta tamâta wa Yesu Kirisi ne pâri-tamâta wa. I ipatea naŋa ku isupwana tu apaŋonzi tamâta muŋga ipateanzi ŋinde nenzi ilo-kalo, ŋana ma kalonzi tawana i. Aku isupwana ŋana asukanzi tu ma kalonzi ŋgere sondo ŋana ŋgua mao kâ, ŋana ma sipaveta kuku vetâŋa rârâni Maro Kindeni ilo papa ŋinde. \v 2 Naŋa uru asukanzi tu nenzi kalo-tawana ma ikeno kaika, ŋana kinzi ma sio tininzi ŋana Maro Kindeni tu ma via mao ilanzi, ŋana simo ara mine ku simo nâ. Nia ndoyo, lâ zo ŋinde Maro Kindeni ipulia kelekele toŋge ipâŋga tia yo, ande ipatea tu via ŋinde ma ilua kinda. Ande i ŋana ilâŋe kâ, ande tia ndo. \v 3 Aku i tamwata muŋga ipatea zo ŋana itula ne ilo-kalo pwataki pa kinda tamâta tu ma tasama kâ. I itula ŋgua mao nâ, kala ŋgua ŋinde ipâŋga nia yo marumbu lâ. Nenda Yautâŋa Tamwata Maro Kindeni ipatea naŋa lâ, kala wurâta ilana ŋana atula ne pâri ara panzi tamâta. \p \v 4 Titi, naŋa aŋgere ŋgua ŋine lâ pepa tini imâ pano. Noko kutogo naŋa natuŋgu mao, ŋana tu kinda rua nenda kalo-tawana nde taituni. Kinda Tamânda Maro Kindeni kuku nenda Yautâŋa Tamwata Yesu Kirisi rua nenzi wisi-wisi wa wisi-pisi wa imâ pano. \s1 Paulo ipai Titi tu ma ipateanzi tamâta ara pinde ŋana sikai katonâŋa panzi kalo-tawana tamâta ŋgu \r 1 Timoti 3:1-7 \p \v 5 Muŋga naŋa apileno kumo Krit sia kulu, ŋana noko ma kuveta wurâta pinde sondo. Andeta wurâta ŋinde ipâŋga ara tia yo. Naŋa iloŋgu tu noko ma kupateanzi katonâŋa lâ lawea rârâni ŋana sikatonanzi kalo-tawana tamâta ŋgu, ikura muŋga aporo pano mine. \v 6 Noko ma kupateanzi tamâta ara nâ, nenzi vetâŋa mine: nenzi soki toŋge tia lâ tamâta naonzi; kaiwanzi taine taitu-taitu nâ; natunzi rârâni kalonzi tawana Yesu Kirisi nâ; aku natunzi rârâni sipu mulinzi pa vetâŋa potomule wa mâsi ŋana taŋanzi kaika panzi tinanzi-tamanzi wa. \v 7 Noko kusama tu kinzi katonâŋa nenzi tamâta ŋalaŋala uru siveta wurâta ŋana sikai poe sondo pa Maro Ŋalae ne wurâta kâ. Mine kala noko ma kupateanzi tamâta ara mine nâ ŋana simo mbâna-mbâna panzi katonâŋa kâ: nenzi soki toŋge tia lâ tamâta naonzi; kinzi uru sipasuka warakanzi tininzi tia; kinzi uru wisinzi nâna walele tia; kinzi uru sinu lââ kaika ku sidauda tia; kinzi uru sipunzi tamâta potomule tia; aku kinzi ilonzi ŋalae koŋa ŋana sigona mbaliŋa kâ, ande tia. \v 8 Aku ara ŋana kinzi katonâŋa nenzi tamâta ŋalaŋala ma simo tamâta mine tona: kinzi uru sikatonanzi tamâta lombo sondo nâ lâ nenzi luma; kinzi ilonzi ndo tu siveta vetâŋa arara rârâni; kinzi sipakatona warakanzi nenzi ilo-kalo sondo; kinzi sipaveta kuku vetâŋa rârâni Maro Kindeni ilo papa ŋinde; aku kinzi sikai poe sondo nâ pa warakanzi. \v 9 Ara ŋana kinzi ilonzi ma ipaipa kuku ŋgua mao ŋinde muŋga sipanâna ŋana. Ambo kinzi ma simo mine, ande ma sikura ŋana sipanananzi tamâta ku sipu tini kaika panzi ŋana ŋgua mao rârâni ŋinde kâ. Aku ma sikura ŋana siporo ŋgua kaika panzi tamâta ea taŋanzi kaika ŋana pâri ara kâ, ŋana taŋa-kaika tamwatanzi ŋinde ma simora warakanzi nenzi vetâŋa soki kilala pwataki. \s1 Tamâta rârâ simo Krit sia kulu uru siyaulanzi tamâta pinde nenzi kalo-tawana \p \v 10 Noko ma kupateanzi katonâŋa ara nâ, ŋana tu taŋa-kaika tamwatanzi rârâ nde simâ sipâŋga lâ, kala simo Krit kalo-tawana tamâta ŋgu rârâni ŋgininzi. Kinzi uru siporo ŋgua rârâ kaa nâ, aku uru sikai laŋeŋa panzi tamâta. Kinzi nawalanzi rârâ nde simo lâ Juda ŋgu, aku Juda tamâta ŋinde uru sipaveta kuku timbunzi nenzi mâsi kaa kaa. \v 11 Tamâta ŋinde uru sipanananzi tamâta ŋana siveta vetâŋa potomule pinde, aku ŋinde nde ara tia ndo. Kinzi ilonzi tu sitapa mbaliŋa saŋenzi tamâta koa tia nâ. Aku lâ nenzi vetâŋa mine, ande kinzi siyaula tamâta pinde nenzi kalo-tawana, aku siyaulanzi tamâta ŋinde kaiwanzi-natunzi nenzi kalo-tawana mine nâ. Mine kala noko ma kupono nzalanzi tu ma sikura tu siveta mine kilo tia. \v 12 Muŋga, Krit sia nenzi ilo-kalo tamâta toŋge nde iporo mine tu, “Kinzi tamâta rârâni kala simo Krit sia kulu nde laŋeŋa tamwatanzi. Kinzi nde tamâta sakamao ndo, sitogonzi ŋgoa ŋgoi mine. Kinzi ilonzi ndo tu sika ŋalae tina, aŋga wulitia nde uru ikeno panzi.” \v 13 Ayo, ŋgua ŋinde nde mao kanaŋo. Mine kala noko ma kuporo kaika panzi tamâta ŋinde tu ma sipile nenzi vetâŋa potomule, ku sio nenzi kalo-tawana ilâ pa Maro Kindeni simbo nâ. \v 14 Aku kupainzi tu ma sitambira taŋanzi kilo panzi Juda ŋgu nenzi usi kaa kaa ndimo. Kinzi ilonzi tu sipaveta kuku tamâta pinde nenzi ŋgua tukuŋa, andeta tamâta ŋinde sipu mulinzi pa ŋgua mao. Noko ma kupainzi tu ma sipaveta kuku tukuŋa ŋinde kilo ndimo. \v 15 Ambo tamâta toŋge imo tava ilo mbâra-mbâra lâ Maro Kindeni nao, ande kelekele rârâni nde mbâra-mbâra papa i. Taitu kuloŋo ŋga; ambo tamâta toŋge ipaveta kuku vetâŋa soki lâ Maro Kindeni nao, aku i ŋandai kalo-tawana Yesu Kirisi ŋga, ande kelekele toŋge ikeno mbâra-mbâra papa i, ande tia. I ilo kalo ndoni nde ipâŋga muso ndo lâ Maro Kindeni nao. \v 16 Tamâta pinde uru siporo lâ kawanzi mine tu, “Naŋa kaloŋgu tawana Maro Kindeni”. Andeta nenzi vetâŋa ŋinde itula kilalanzi pwataki tu kinzi simo taŋa-kaika tamwatanzi, aku sikura ŋana siveta vetâŋa ara toŋge tia. \c 2 \s1 Ara ŋana kinzi tamâta kokoŋa ma sipaveta kuku vetâŋa rârâni Maro Kindeni ilo papa ŋinde \p \v 1 Aŋga Titi, ara ŋana noko ma kupanananzi tamâta tu ma sipaveta kuku vetâŋa mao rârâni Maro Kindeni ilo papa ŋinde. \v 2 Noko ma kupanananzi tamâne kokoŋa tu ma sipakatona warakanzi sondo ŋana kiesaka kâ. Kupanananzi tu ma kalonzi ŋgere sondo ŋana nenzi vetâŋa rârâni ku sipaveta kuku ilo-kalo ara nâ. Ambo kinzi ma kalonzi tawana Maro Kindeni sondo wa tininzi mwasa ndo panzi tininzi pinde wa simandi kaika ku sikale malia, ande ŋinde ma ara. \p \v 3 Aku mine nâ, noko ma kupanananzi taine kokoŋa tu ma sipaveta kuku vetâŋa arara rârâni Maro Kindeni ilo papa ŋinde. Noko ma kupanananzi mine: “Miki ma kaporo ŋgua soki panzi tinimi pinde ndimo. Miki ma ilomi ŋalae koŋa pa lââ kaika ndimo. Miki ma katula vetâŋa ara nâ panzi tinimi pinde tu ma siveta.” \v 4 Ambo kinzi taine kokoŋa ma soka tukuŋa ŋinde muli, ande kinzi ma sikura tu sipanananzi taine taipa ŋana tininzi mwasa ndo panzi kaiwanzi-natunzi. \v 5 Aku ara ŋana kinzi ma sipanananzi taine taipa ŋana mâsi ŋine tona: mâsi ŋana sipakatona warakanzi sondo ŋana kiesaka kâ, aŋga mâsi ŋana simo ilonzi mbâra-mbâra lâ Maro Kindeni nao kâ, aŋga mâsi ŋana sikatona nenzi luma sondo kâ, aŋga mâsi ŋana naonzi mwasa nâ panzi kaiwanzi-natunzi kâ, aŋga mâsi ŋana sipaveta kuku kaiwanzi tamâne nenzi ŋgua kâ. Ambo kinzi ma siveta vetâŋa mine, ande tamâta toŋge ma ikura tu iporo ŋgua soki toŋge ŋana Maro Kindeni kawa ŋgua kâ, ande tia. \s1 Ara ŋana Titi ma itula vetâŋa ara panzi tamâta limoa tu sipaveta kuku \p \v 6 Aku mine nâ, noko ma kupaŋo kinzi tamâta limoa ilonzi kalonzi, ŋana kinzi kala ma sipakatona warakanzi sondo ŋana kiesaka kâ tona. \v 7 Aku noko ma kutula nzâla panzi ŋana vetâŋa ara rârâni noko tamwata uru kuveta ŋinde, ŋana kinzi kala ma sipaveta kuku vetâŋa mine. Lâ zo ndia noko kupanananzi tamâta, ande noko ma kulaŋenzi ku kuporo ŋgua kapa-kapa panzi ndimo. \v 8 Ikura zo rârâni, ara ŋana noko ma kalo ŋgere sondo ŋana vetâŋa mao nâ, aku kuporo ŋgua sondo nâ panzi. Ŋineŋga soki toŋge ma ikeno noko tini lâ tamâta naonzi, ande tia. Aku nenda kazâŋa tamâta ma sikura tu sisowe ŋgua soki toŋge lâ kinda tininda, ande tia, ande kala ma mainzi ŋana nenzi ilo-kalo soki-soki ŋinde kâ. \s1 Ara ŋana kinzi wurâta tamâta kaa nâ ma sipono muli pa nenzi tamâta ŋalaŋala kawanzi ŋgua \p \v 9 Noko ma kupanananzi tamâta ŋinde uru siveta wurâta koa tia nâ panzi tamâta ŋalaŋala mine tu, “Miki ma kapono muli pa nemi tamâta ŋalaŋala kawanzi ŋgua, aku kaveta wurâta kie-kie ara nâ, ikura nemi tamâta ŋalaŋala ilonzi papa mine. Miki ma kaporo ŋgua soki toŋge itaulo panzi ndimo, \v 10 aku kapanawe nenzi kelekele ndimo. Ambo miki ma kapono muli pa nemi tamâta ŋalaŋala kawanzi ŋgua, ande kinzi ma wisinzi ara nâ pami ŋana nemi vetâŋa ara ŋinde kâ.” Ambo kinzi wurâta tamâta kaa nâ ma siveta mine, ande kinzi tamâta ma ilonzi ara ŋana pâri ara ŋana nenda Yautâŋa Tamwata Maro Kindeni kâ. \s1 Kinda ma tapaveta kuku Maro Kindeni kawa ŋgua, ku tao tininda ŋana Yesu Kirisi kâ \p \v 11 Kinda tasama tu Maro Kindeni itula ne wisi-wisi ipâŋga nia yo lâ. I ne wisi-wisi ŋinde nde ŋana iyaute kinda tamâta rârâni piti lâ kondoma ilo. \v 12 Maro Kindeni ne wisi-wisi ŋinde uru ipanana kinda ŋana taveta vetâŋa sondo nâ lâ Maro Kindeni nao, aku ipanana kinda ŋana tapile tâno ne ilo-kalo potomule rârâni tona. Aku wisi-wisi ŋinde ipanana kinda tu tapakatona warakânda ilonda kalonda sondo nâ. Mao nâ, kinda tamo lâ tamâta ŋgininzi lâ tâno ŋine kulu, andeta Maro Kindeni ne wisi-wisi ŋinde uru ipanana kinda tu tapaveta kuku vetâŋa rârâni Maro Kindeni ilo papa ŋinde. \v 13 Kinda tamo mine ku tao tininda pa ndekâŋa ne zo ŋalae ŋinde. Lâ zo ŋalae ŋinde, nenda Yautâŋa Tamwata Maro Ŋalae Yesu Kirisi ma ipatua lâ nia yo tava Maro Kindeni ne walo wa sinâla ŋalae wa. \v 14 Yesu Kirisi ipile tamwata ne via ku imâte ŋana ipalalana kiesaka rârâni ne wâlo kaika piti lâ tininda, aku ŋana iveta kinda tamo ilonda mbâra-mbâra wa tamo i tamwata ne ŋgu wa. Aku ipile tamwata ne via ku imâte ŋana igagati ilonda tu ma tandeka ŋana taveta vetâŋa ara kâ tona. \p \v 15 Ikura zo rârâni, noko ma kupanananzi tamâta ŋana ŋgua ŋine kâ. Aku kupu tini kaika panzi ŋana sipaveta kuku ŋgua ŋine tona. Noko ma kundi kaika panzi taŋa-kaika tamwatanzi tu ma sipalele ŋana nenzi ilo-kalo soki kâ. Ambo tamâta pinde ma siveta “a” pa noko ne ŋgua, ande noko ma kumege ŋana nenzi ŋgua ŋinde ndimo. Noko ma kumandi kaika ku kumo nâ. \c 3 \s1 Maro Kindeni iveta kie ara pa kinda, ŋana kinda ma tapaveta kuku vetâŋa ara kâ \p \v 1 Noko ma kupanananzi kalo-tawana tamâta tu ma simo lâ nenzi koipu ŋalaŋala kalonzi ku sipono muli pa nenzi ŋgua. Ara ŋana kinzi ma siluku ŋana siveta vetâŋa ara kâ ikura zo zo. \v 2 Noko ma kupainzi tu ma siporo ŋgua soki wa wisi-nâna ne ŋgua pa tamâta toŋge tia. Ambo kinzi ma sipatawa warakanzi tininzi ku simo mwasa nâ kunzi tamâta rârâni ikura zo zo, ande ŋinde ma ara. \p \v 3 Noko kusama tu muŋga kinda kala tapaveta mine nâ kuku ilo-kalo potomule, aku taveta taŋa-kaika ne vetâŋa. Lâ zo ŋinde, Sadana ilaŋe kinda, kala ŋandai tapaveta kuku vetâŋa ŋinde Maro Kindeni ilo papa ŋga. Lâ zo ŋinde, tâno ŋine ne ndekâŋa kaa kaa tava ilo-kalo potomule nde ipâŋga itogo kinda nenda koipu mine. Aku kinda tapaveta kuku wisi-nâna ne vetâŋa, ku tapadâda ŋananzi tininda pinde tona. Lâ zo ŋinde, tamâta pinde sikai nânâo pa kinda, aku kinda taitu-taitu kala takai kazâŋa panzi tininda pinde mine nâ. \v 4 Andeta nenda Yautâŋa Tamwata Maro Kindeni itula ne kalo-sukâŋa wa ne tini-mwasa pwataki pa kinda lâ. Aku lâ zo ŋinde, \v 5 Maro Kindeni iyaute kinda piti lâ kondoma ilo. Andeta nenda vetâŋa ara toŋge igagati i ŋana iveta mine kâ, ande tia. Iyaute kinda piti ŋana i tamwata ne kalo-sukâŋa nâ. Mao nâ, Koroani Sapâŋa ilili kinda lâ, kala Maro Kindeni iyaute kinda piti ku tapâŋga tatogo lâlu wasaseki mine, aku takai via wasaseki tona. \v 6 Maro Kindeni io ne Koroani Sapâŋa ilâ pa nenda Yautâŋa Tamwata Yesu Kirisi, aku Yesu kala io Koroani Sapâŋa ndainani nâ imâ ŋalae pa kinda mine nâ, \v 7 ŋana kinda ma takura tu tao tininda pa zo muli ŋinde ŋana ma tamo viânda mine ku tamo nâ. Mao nâ, Yesu Kirisi ne wisi-wisi iveta kinda tapâŋga ilonda mbâra-mbâra lâ Maro Kindeni nao, kala ma tamo mine. \v 8 Ŋgua kala muŋga nâ aporo ŋine nde mao nâ. \p Naŋa iloŋgu tu noko ma kutula ŋgua ŋine pwataki panzi kalo-tawana tamâta, ŋana ma sipaveta sondo kuku vetâŋa ara. Ambo kinzi ma siveta mine, ande nenzi vetâŋa ara ŋinde ma ivilanzi tamâta rârâni, aku ŋinde ma ara ndo. \v 9 Andeta noko ma kutambira taŋa pa tamâta nenzi ŋgua kapa-kapa ndimo. Kinzi ilonzi ndo keno ŋana siporo sipawa ŋgua kaa kaa ŋana timbunzi ŋanzi wa Mose ne ŋgua tukuŋa duvi wa. Andeta kinda tasama tu ŋgua kaa-kaa mine ikura ŋana ivila kinda, ande tia. \v 10 Ambo tamâta toŋge ma ilo tu izavarunzi kalo-tawana tamâta ŋgu pwapwataki, ande noko ma kuporo ŋgua kaika papa, ŋana i ne ilo-kalo ma ipâŋga ara kâ. Ambo noko ma kuveta mine mbwani rua, andeta ipono muli pa noko ne ŋgua tia, ande noko ma tini piti ndo ŋana i kâ. \v 11 Noko kusama tu tamâta mine nde ilaŋa ipole nzâla ara marumbu lâ, kala ipâŋga itogo kiesaka tamwata mine. Aku i ne kiesaka ŋinde itula pwataki tu i tamwata ne ilo-kalo nde sakamao ndo. \s1 Paulo ilo tu Titi ma imâ ikalele i \p \v 12 Mwaŋga ŋga naŋa ma asupwa Artemas tâku Tikikus tâ imâ pano. Lâ zo ŋinde, naŋa iloŋgu tu noko ma kupatogo kaika ŋana kumâ pa naŋa lâ Nikopolis lawea. Naŋa iloŋgu tu ma amo lawea ŋinde lâ pisi ŋalae ne zo. \v 13 Noko ma pwatonanzi Apolos ku Senas rua sondo. Senas nde ilo-kalo tamâta ŋana ŋgua tukuŋa kâ. Ambo noko ma kusuka kinzi rua sondo, ŋineŋga lâ zo ŋana soka nzâla kâ, ande kinzi ma siroto ŋana sâ toŋge tia. \v 14 Ara ŋana ninda-nambwe kalo-tawana tamâta ma sipanâna sondo ŋana siveta vetâŋa ara kâ. Ambo kinzi ma siveta mine, ande ma sikura tu sisukanzi tininzi pinde ŋana kelekele pinde kâ. Ambo kinzi ma tininzi pwâka ŋana sisukanzi tininzi pinde, ande ŋinde ma ara tia. \p \v 15 Kalo-tawana tamâta pinde uru simo kuku naŋa, aku kinzi ŋinde rârâni kawanzi kari ara pano. Naŋa iloŋgu tu noko ma pwai maka kawama ku kuporo kari ara mine nâ panzi tamâta ŋinde kalonzi tawana Yesu Kirisi kala tininzi mwasa pa maka. \p Maro Kindeni ne wisi-wisi imo ku miki rârâni.