\id PHP NT0143 - Clark - May, 1995 
\h Pilipai 
\toc1 Pepa Paulo iŋgere panzi kalo-tawana tamâta simo Pilipai lawea 
\toc2 Pilipai 
\toc3 Plp 
\mt1 PILIPAI  
\mt2 Pepa Paulo iŋgere panzi kalo-tawana tamâta simo Pilipai lawea  
\ib  
\ip \it Paulo imo luma sakamao ilo ŋana ne wurâta ŋana itula pâri ara kâ, ande iŋgere ŋgua ŋine ilâ panzi kalo-tawana tamâta simo Pilipai lawea lâ Masedonia tâno. I muŋga imo Pilipai itula pâri ara panzi (Pâri Tamâta 16:12-40), kala tamâta pinde kalonzi tawana Yesu. Kinzi nde sugorai tamwatanzi, andeta zo toŋge sigona mbumbu ku sio imâ pa Paulo itogo wisi-ara mine. Paulo indeka nâ, kala iŋgere ŋgua ŋine panzi iporo ndaŋge ŋana nenzi pavilâŋa kâ. Imo luma sakamao ilo, andeta iporo ŋgua ara mine tu kinda kalo-tawana tamâta ma tandeka ikura zo rârâni.\it*  
\c 1  
\p
\v 1 Naŋa Paulo, aŋga Timoti, Yesu Kirisi ne wurâta tamâta maka, maka rua kamo taitu kala naŋa aŋgere ŋgua lâ pepa ŋine tini imâ pa miki Maro Kindeni ne tamâta kamo Pilipai lawea, miki ŋinde kapasipa lâ taitu kuku Yesu Kirisi lâ. Aku pepa ŋine imâ pa nemi katonâŋa sitavanzi ŋgu nenzi kuleŋa tamâta tona.  
\v 2 Kinda Tamânda Maro Kindeni kuku Maro Ŋalae Yesu Kirisi rua nenzi wisi-wisi wa wisi-pisi wa imâ pami.   
\s1 Paulo kawa ndaŋge pa Maro Kindeni  
\p
\v 3 Ikura zo rârâ naŋa kaloŋgu ŋgere ŋana miki kâ, aku lâ zo ŋinde rârâni taitu-taitu, ande naŋa kawâŋgu ndaŋge pa naneŋgu Maro Kindeni.  
\v 4 Naŋa uru ano pa Maro Kindeni tu ma isuka miki rârâni, aku lâ naneŋgu noŋa ŋinde rârâni, ande naŋa akai noŋa tava ndekâŋa nâ,  
\v 5 ŋana tu nia ndoyo, lâ zo ŋinde nemi kalo-tawana ipâŋga wasaseki, aku imâ lee ikura lâ zo ŋine, ande miki uru kavila naŋa sondo lâ naneŋgu wurâta ŋana atula pâri ara panzi tamâta kâ.  
\v 6 Mine kala naŋa kaloŋgu tawana mine; Maro Kindeni, inani muŋga igagati miki taitu-taitu ilomi kalomi tu ma kalomi tawana i, ande i ma ikai wurâta lâ ilomi kalomi lee, ikura lâ zo ndia wurâta ŋinde ma marumbu lâ. Aku wurâta ŋinde ma marumbu lâ zo ŋinde Yesu Kirisi ma itaulo imâ kilo.   
\p
\v 7 Naŋa iloŋgu ndo ikeno pa miki rârâni, aku uru kaloŋgu ŋgere ŋanami tava ndekâŋa nâ. Aku ara ŋana naŋa iloŋgu ikeno mine, ŋana tu miki rârâni uru kamandi kaika ku kasuka naŋa ŋana aveta wurâta ŋine kâ. Lâ zo ŋine naŋa amo luma sakamao ilo, aŋga lâ zo muŋgâŋa ŋinde naŋa atula ŋgua pwataki tu pâri ara nde mao tona, ande Maro Kindeni ne wisi-wisi ikeno pa miki wa naŋa wa ŋana taveta wurâta papa i.  
\v 8 Maro Kindeni tamwata isama tu naneŋgu ŋgua ŋine nde mao nâ; naŋa iloŋgu ndo ikeno pa miki rârâni, itogo Yesu Kirisi tamwata ilo ndo keno pami mine.   
\p
\v 9 Naŋa uru akai noŋa kie mine pa Maro Kindeni ŋana miki kâ; naŋa ano pa i tu miki ma tinimi mwasa mao nâ panzi tinimi pinde, aku nemi vetâŋa ŋinde ma ipâŋga ŋalae ndo. Aku naŋa ano tu miki ma kapanâna sondo ndo ŋana Maro Kindeni ne ŋgua mao kâ, aku ma kasama vetâŋa rârâni nenzi duvi sondo tona.  
\v 10 Ambo miki ma kaveta mine, ande miki ma kakura tu kapateanzi vetâŋa arara ŋana kapaveta kuku. Ŋineŋga muli, lâ zo ŋinde Kirisi ma ipare nia panzi tamâta rârâni ŋana nenzi vetâŋa kâ, ande miki ma kamo ilomi mbâra-mbâra ndo lâ i nao, nemi soki toŋge tia.  
\v 11 Aku Yesu Kirisi ma io ilo-kalo ara ndo lâ ilomi kalomi, ŋana miki ma kaveta vetâŋa ara rârâ, itogo kâi ipula kanaŋo mwasina. Mine kala tamâta ma simora nemi vetâŋa ŋinde, ku ma sipanea Maro Kindeni sisuka i ŋa kâki.   
\s1 Paulo imo luma sakamao ilo, aku ŋine isuka pâri ara  
\p
\v 12 Niŋgu-nambwe wukale, naŋa iloŋgu tu miki ma kasama ŋine; malia pinde nde imâ ipâŋga pa naŋa lâ, andeta malia ŋinde nde ikai nzâla piti panzi tamâta rârâ tu ma siloŋo pâri ara kâ.  
\v 13 Mine kala kinzi tamâta simo nia ŋine, sitavanzi zugu tamâta ŋinde uru sikatona Koipu Ŋalae ne luma, ande kinzi ŋinde rârâni sisama tu naŋa uru aveta wurâta pa Yesu Kirisi, aku ŋana duvi ŋinde kâ kinzi kazâŋa tamâta sipa wâlo kaika lâ tiniŋgu ku siona amo luma sakamao ilo.  
\v 14 Niŋgu-nambwe kalo-tawana tamâta rârâ nde sisama tu wâlo kaika ikeno tiniŋgu, aku ŋinde ipu tini kaika panzi ŋana sio nenzi kalo-tawana ilâ sondo pa Maro Ŋalae kâ. Mine kala sipile nenzi mâsi ŋana siruru kâ, aku simandi kaika situla Maro Kindeni kawa ŋgua.   
\p
\v 15-17 Mao nâ, kinzi pinde sisama tu naŋa ŋâŋgu ipâŋga ŋalae, kala wisinzi nâna pa naŋa ku sipadâda ŋanana. Ŋana duvi ŋinde kâ kinzi simandi situla pâri ara ŋana Kirisi kâ. Kinzi situ sisuka warakanzi ŋanzi kâki, aku lâ zo ndia situla pâri ara kâ, ande ilonzi kalonzi soki ndo. Kinzi ilonzi tu siseŋge malia pinde kilo imâ pana, lâ zo ŋine naŋa amo luma sakamao ilo yo.  
\p Aŋga tamâta pinde nde ilonzi ara pa naŋa. Mine kala nenzi tini-mwasa ŋinde igagatinzi ŋana situla pâri ara kâ. Kinzi sisama tu Maro Kindeni wurâta ilua naŋa ŋana atula ŋgua pwataki tu pâri ara nde ŋgua mao nâ.  
\v 18 Taitu naŋa iloŋgu rârâ ŋana tamâta ŋinde nenzi vetâŋa kâ, ande tia. Kinzi pinde nenzi ilo-kalo nde ara, aŋga pinde nenzi ilo-kalo nde ara tia. Ambo taitu kinzi rârâni uru situla pâri ara ŋana Kirisi kâ, aku ŋinde iveta naŋa iloŋgu ndeka ŋalae ndo.  
\s1 Paulo ilo tu ma imo via ku ma isukanzi Pilipai ŋgu  
\p Aku naŋa ma amo andeka mine nâ,  
\v 19 ŋana tu naŋa asama mine; miki uru kano pa Maro Kindeni tu i ma ivilana, aku Yesu Kirisi ne Koroani uru ivila naŋa tona. Mine kala naŋa asama tu naneŋgu malia ŋine ma muli marumbu lâ, aku naŋa ma amo ara kilo.  
\v 20 Naŋa iloŋgu ndo tu ma aveta naneŋgu wurâta rârâni sondo nâ. Naŋa iloŋgu tu lâ zo ŋine wa zo rârâni wa, ande naŋa ma amandi kaika aruru tia. Ŋineŋga ambo naŋa amo viâŋgu tâku amâte tâku, ande kinzi tamâta ma sipanea Yesu Kirisi sisuka i ŋa kâki.  
\v 21 Naneŋgu morâŋa nde mine; ambo naŋa ma amo viâŋgu, ande ŋinde ma ara, ŋana tu Kirisi tamwata nde naneŋgu via ŋine warika. Ambo naŋa ma amâte, ande ŋinde ma ara ndo.  
\v 22 Ambo naŋa ma amo viâŋgu yo, ande naŋa ma akura tu aveta wurâta ara pinde kilo. Taitu naŋa ma apatea via, tiya?, apatea mateŋa. Ŋinde naŋa asama tia.  
\v 23 Naŋa iloŋgu rua-rua ŋana ŋinde kâ. Naŋa iloŋgu ŋalae tu ma amâte alâ amo kuku Kirisi. Ŋinde ma ara ku ara ndo.  
\v 24 Andeta ara ŋana naŋa ma amo viâŋgu lâ tâno kulu, ŋana tu naneŋgu wurâta nde ŋana asuka miki kâ, aku ŋine nde kelekele ŋalae tina.  
\v 25 Naŋa asama tu wurâta ikeno mo ŋai yo ŋana naŋa ma asuka miki kâ. Mine nde iloŋgu patea tu naŋa ma amo viâŋgu mine nâ, aku ma asuka miki rârâni nemi kalo-tawana tu ma itumbu ŋalae tava ndekâŋa nâ.  
\v 26 Ŋineŋga lâ zo ŋana naŋa ma ataulo amâ amo kumi kilo, ande miki ma kandeka ŋalae tina ŋana naŋa kâ, aku nemi kalo-tawana ma ilâ mao nâ papa Yesu Kirisi.   
\s1 Maro Kindeni ipatea nzâla ara panzi Pilipai ŋgu mine; kinzi ma sikai nâna ŋana nenzi kalo-tawana kâ  
\p
\v 27 Andeta kelekele ŋalae tina nde mine; miki ma kapaveta kuku vetâŋa rârâni Kirisi ne pâri ara itula pami ŋinde. Ŋineŋga ambo naŋa ma akura tu amo kumi, ande naŋa ma amora tu miki kamandi kaika tava ilomi kalomi taitu nâ. Aku naŋa ma amora tu miki kamo taitu kaveta wurâta ŋalae tina ŋana kagagatinzi tamâta tu ma kalonzi tawana pâri ara kâ. Ambo naŋa ma akura tu amo kumi tia, ande naŋa ma aloŋo parinami tu miki kamo mine.  
\v 28 Aku naŋa ma asama tu miki karuru ŋananzi nemi kazâŋa tamâta, nde tia. Ambo miki ma kamandi kaika nâ, ande kinzi ma sisama tu Maro Kindeni ma muli izavarunzi. Aku kinzi ma sisama tu inani ma ikea ŋana miki kâ lâ zo muli ŋinde.  
\v 29 Ŋana tu Maro Kindeni iveta kie ara pami kala ipatea tu miki ma kalomi tawana Yesu Kirisi. Andeta ŋinde nâ tia; i kala ipatea nzâla ara toŋge kilo pami mine: miki ma kakai nâna ŋana nemi kalo-tawana ŋinde kâ tona.  
\v 30 Kala ŋine miki kamandi kuku naŋa lâ kazâŋa ilo. Muŋga miki kamora tu naŋa amo kazâŋa ndainani nâ ilo, kala zo ŋine miki kaloŋo tapâriŋa tu naŋa amo kazâŋa ŋinde ilo amo ŋai yo.   
\c 2  
\s1 Kinda ma tamo ilonda taitu nâ taveta vetâŋa ara panzi tininda pinde  
\p
\v 1 Kirisi nde ipasipa kumi lâ, aku ŋinde ipu tini kaika pa ilomi kalomi. Aku i ne tini-mwasa kala iveta wisimi puu ndue tona. Koroani Sapâŋa nde imo kumi, aku miki kalomi sukâŋa ŋananzi tinimi pinde ku kaveta kemi ara panzi.  
\v 2 Mine kala naŋa ano pami tu miki ma kapaveta kuku ilo-kalo taitu nâ. Aku naŋa kala ano pami tu miki ma kamo taitu ŋana kao nemi tini-mwasa ilâ mao nâ panzi nimi-nambwe kalo-tawana tamâta. Naŋa ano pami kilo tu miki ma kamo ilomi kalomi taitu nâ. Ambo miki ma kaveta mine, ande naŋa ma andeka ndo.  
\v 3 Miki ma kapasuka warakami tinimi ku ilomi tu tamâta ma sipanea miki ŋami, mine ndimo. Ara ŋana miki ma kapatawa warakami tinimi lâ kalo-tawana tamâta naonzi, aku ara ŋana miki taitu-taitu ma ilomi mine; “Naŋa nde tamâta kaa nâ, aku tamâta pinde rârâni ŋanzi ipole naŋa ŋâŋgu”.  
\v 4 Miki ma ilomi ŋalae koŋa ŋana warakami nâ ŋami ndimo. Miki ma ilomi ŋana tinimi pinde ŋanzi tona.   
\s1 Kirisi ipatawa tamwata tini, aku ŋana duvi ŋinde kâ Maro Kindeni isuka i kâki  
\p
\v 5 Ara ŋana miki ma ilomi ŋana warakami ŋami lâ vetâŋa kie taituni, itogo Yesu Kirisi muŋga itula mine.  
\v 6 Nia ndoyo, aku imâ lee ikura zo rârâni, Maro Kindeni tamwata kilala nde ipipi ndo lâ Yesu Kirisi ilo. I imo rege-rege kuku Maro Kindeni, andeta i ŋandai isilikana ŋine kaika ŋga.  
\v 7 I tamwata ilo patea tu ma ipile i nia ara ŋinde, aku ipâŋga itogonzi tamâta kaa ŋinde uru siveta wurâta koa tia nâ. Ipâŋga itogo kinda tamâta mine,  
\v 8 aku kinzi tamâta simora i tu i nde tamâta mao. Aku ipatawa tamwata tini ku ipono muli pa Maro Kindeni kawa ŋgua. Iveta mine lee mateŋa ne zo imâ ipâŋga papa lâ. Mao nâ, ipono muli pa Maro Kindeni kawa ŋgua kala isâu panzi tu sipu i pâta imâte tava maŋeti ŋalae lâ kâi popole tini, ikura Maro Kindeni ne pateâŋa mine.   
\p
\v 9 Ŋana duvi ŋinde kâ, ande Maro Kindeni isuka Yesu Kirisi kâki ndo lâ. Aku i ŋoa ara toŋge ilua i, ipolenzi ŋoa pinde rârâni.  
\v 10 Mine kala muli ŋga, kinzi aŋelo rârâni sitavanzi tamâta rârâni wa kelekele rârâni simo vianzi lâ samba ilo wa tâno kulu wa mateŋa nianzi wa, kinzi ŋinde rârâni ma sipare tukunzi pa Yesu sipanea i ŋa.  
\v 11 Aku kinzi rârâni taitu-taitu ma siporo situla pwataki mine tu, “Yesu Kirisi i nde Maro Ŋalae”. Aku ŋana nenzi ŋgua ŋine kâ, ande Tamânda Maro Kindeni ŋa ma ipâŋga ŋalae ndo.   
\s1 Kinda ma tamo togo sinâla mine panzi tamâta  
\p
\v 12 Niŋgu-nambwe wukale, muŋga, lâ zo ŋinde naŋa amo kumi, ande miki uru kapaloŋo pa naneŋgu ŋgua ikura zo zo. Mine kala kaloŋo ŋga; ambo miki ma kaveta mine nâ lâ zo ŋine naŋa amo malawae ŋanami tona, ande ŋinde ma ara ku ara ndo. Maro Kindeni iyaute miki piti lâ kondoma ilo marumbu lâ. Mine nde ara ŋana miki ma kamege ndo ŋana i kâ, aku kamakâsa ŋana kapaveta kuku vetâŋa arara ipatea pami ŋinde.  
\v 13 Ŋana tu Maro Kindeni tamwata uru ikai wurâta lâ miki taitu-taitu ilomi kalomi ikura zo rârâni. Igagati miki ilomi ŋana kapaveta kuku vetâŋa ndia i tamwata ilo papa ŋinde, aku i walo kaika ilami tona ŋana kaveta vetâŋa arara kie-kie ŋinde kâ.   
\p
\v 14 Taitu lâ zo ndia miki ma kaveta vetâŋa ara pinde, ande miki ma ilomi makisa ŋana ku kapawa ŋgua potomule ŋana, mine ndimo.  
\v 15-16 Ambo miki ma kapaveta kuku vetâŋa arara ŋinde, ande miki ma kamo Maro Kindeni natu wukale sondo ndo, aku ma kamo ilomi mbâra-mbâra ndo lâ i nao, nemi soki toŋge tia. Mao nâ, miki kamo lâ tâno ŋine kulu kunzi kiesaka tamwatanzi, nenzi vetâŋa potomule kie-kie. Andeta miki kamo katogo sinâla mine panzi, aku katula ŋgua ŋana via mao kâ pwataki panzi, itogo pitu isinala nia maa mine. Ambo miki ma kamo mine, ŋineŋga lâ zo ŋana Yesu Kirisi ma itaulo imâ kilo kâ, ande naŋa ma akura tu andeka nâ, ŋana tu nemi vetâŋa ŋinde ma itula pwataki tu wurâta ŋalae naŋa muŋga amakâsa ŋana aveta ŋinde, ande naŋa ŋandai aveta wurâta ŋinde koa tia nâ.   
\p
\v 17 Naŋa ao nemi kalo-tawana ŋinde ilâ pa Maro Kindeni itogo naneŋgu patarawâŋa mwasina. Ambo kinzi ma sipu naŋa pâta amâte, ande naŋa seeŋgu kala ma ipâŋga itogo patarawâŋa mine tona, aku ma iveta wurâta ŋinde miki kaveta papa i tu ipâŋga kanaŋo. Ambo vetâŋa mine ma ipâŋga pana, ande naŋa ma andeka nâ, aku naneŋgu ndekâŋa ŋinde ma imâ pa miki rârâni.  
\v 18 Mine nde ara ŋana miki kala ma ilomi ara ku kandeka kuku naŋa.   
\s1 Paulo itu io Timoti ilâ pa Pilipai lawea  
\p
\v 19 Ambo Maro Ŋalae Yesu Kirisi ma isâu pa naŋa, ande naŋa iloŋgu tu malawa tia ma ao Timoti imâ pami. Ŋineŋga lâ zo ŋana i ma itaulo imâ kilo kâ, ande i ma itapâri pana ŋana miki kâ, aku i ne ŋgua ŋinde ma ipu tini kaika pa iloŋgu kaloŋgu.  
\v 20 Timoti simbo nâ imo ilo taitu mao kuku naŋa, aku maka rua simboma rua nâ iloma ndo ŋana kasuka miki kâ.  
\v 21 Tamâta pinde rârâni kalonzi loko ŋana warakanzi nenzi kelekele nâ, aku ŋandai ilonzi ŋana sikai kuleŋa pa Yesu Kirisi ŋga.  
\v 22 Andeta miki warakami kasama tu Timoti nde tamâta ara ndo. Miki kasama tu i uru isuka naŋa ŋana atula pâri ara kâ, itogo lâlu isuka tama mine.  
\v 23 Mine kala lâ zo ndia naŋa ma asama sondo ŋana vetâŋa mana ma muli ipâŋga pana, ande naŋa iloŋgu tu lâ zoni ndaina naŋa ma ao i imâ walele nâ pami.  
\v 24 Aku naŋa kaloŋgu tawana tu Maro Ŋalae ma isâu pa naŋa, aku ma ikai nzâla piti pana. Mine nde tini nâ naŋa warakâŋgu kala ma amâ amora miki.   
\s1 Paulo itu io Epafroditus kala ilâ pa Pilipai lawea tona  
\p
\v 25 Andeta naŋa iloŋgu patea tu ma ao ninda-nambwe Epafroditus itaulo imâ imo kumi kilo. I uru iveta wurâta ŋana itula pâri ara kâ kuku naŋa, aku uru imandi naŋa waŋgirâŋgu lâ kazâŋa ŋine ilo. Miki muŋga kao i imâ pa naŋa ŋana ikai kuleŋa pana.  
\v 26 I ilo ŋalae tu ma imâ imora miki rârâni. Isama tu miki muŋga kaloŋo pâri tu pukoŋa ikai i kaika lâ. Mine kala i kalo loko ŋanami.  
\v 27 Mao nâ, muŋga pukoŋa ikai i kaika lâ, aku laiti ŋana imâte kâ. Andeta Maro Kindeni kalo sukâŋa ŋana i kâ, kala iveta tini ara kilo. Aku Maro Kindeni ne kalo-sukâŋa ŋinde imâ pa naŋa tona, ŋana tu isama mine; ambo Epafroditus ma imâte, ande naŋa ma iloŋgu malia ŋalae tina. Andeta tia.  
\v 28 Mine kala naŋa iloŋgu ndo tu ma ao i imâ pami. Ŋineŋga lâ zo ŋana miki ma kamora i kilo, ande miki ma kandeka, aku naŋa wisiŋgu ma puu ndue tini mwata.  
\v 29 Mine nde ara ŋana miki ma ilomi ndeka nâ ŋana kakai Epafroditus imo kumi, ikura kinda Maro Ŋalae ne tamâta uru taveta panzi ninda-nambwe mine. Miki ma kapaneanzi tamâta ea uru siveta wurâta ikura Epafroditus iveta mine.  
\v 30 Ŋana tu i uru ikai kuleŋa panzi Kirisi ne wurâta tamâta, aku pukoŋa isânda i kulu lâ wurâta ŋinde tini, kala laiti ŋana imâte kâ. Taitu i ŋandai ilo ŋalae koŋa ŋana tamwata tu ma imo ara ŋga. I ilo ŋana wurâta ŋinde miki muŋga kalua i, ŋana ikai niami ku isuka naŋa kâ. Mine nde miki ma kandeka ŋana kakai i imo kumi.   
\c 3  
\s1 Kinda nenda kalo-tawana nâ iveta kinda tamo ilonda mbâra-mbâra lâ Maro Kindeni nao  
\p
\v 1 Niŋgu-nambwe wukale, naŋa atu aporo ŋgua toŋge kilo pami, ŋineŋga naneŋgu ŋgua ŋine ma marumbu lâ. Miki kapaipa kuku Maro Ŋalae lâ. Mine nde ara ŋana miki ma kamo kandeka nâ. Naŋa muŋga aŋgere ŋgua pinde imâ pami, andeta naŋa ŋandai tiniŋgu pwâka ŋana aŋgere ŋguani ndaina imâ pami kilo, ŋana tu ŋgua ŋine nde ŋana ikatona nemi kalo-tawana kâ.   
\p
\v 2 Miki kapakatona sondo ŋananzi tamâta ŋinde uru siveta vetâŋa sakamao. Kinzi nde tamâta sakamao ndo, sitogonzi mbwâmbwa saka mine. Kinzi uru siporo ŋgua kaika tu miki rârâni ma kakai karae-veŋa ne mâsi lâ tinimi, itogo nemi kalo-tawana ne kilala mine.  
\v 3 Aŋga kindani nde tamo Maro Kindeni ne tamâta mao. Lâ zo ndia kinda tapanea i, ande i Koroani isuka nenda paneâŋa ŋinde. Kinda tapaipa kuku Yesu Kirisi lâ, kala tandekana i nâ. Kinda ŋandai tandekana karaenda ne kelekele kaa kaa ŋga.  
\v 4 Miki kaloŋo ŋga; ambo karaenda ne kelekele ikura tu isuka kinda, ande naŋa warakâŋgu ma amo tamâta ara ndo. Ŋana tu naŋa muŋga apolenzi tamâta rârâni ŋana apaveta kuku Juda nenzi mâsi kâ.   
\p
\v 5 Nanayoni naŋa nana ipaguguana apâŋga lâ, aku amo lee sânda taitu ilâ lâ, ŋineŋga sive karaeŋgu ikura Juda nenzi mâsi mine. Naŋa nana-mama nde Isrel ŋgu tamwatanzi, aku kinzi rua sipâŋga lâ Benjamin ne vâsa ŋgu. Naŋa timbuŋgu wa neŋgu sâko rârâni nde simo lâ Isrel ŋgu nâ. Aku naŋa muŋga amo lâ Parisai ŋgu kala apono muli sondo pa Juda nenzi ŋgua tukuŋa kiri-kiri rârâni.  
\v 6 Lâ zo ŋinde, naŋa iloŋgu igagatina ŋana malia kie-kie alanzi tamâta ŋinde kalonzi tawana Yesu. Mao nâ, lâ zo ŋinde naŋa apaveta sondo ndo kuku Juda nenzi ŋgua tukuŋa ndoni. Naŋa aveta vetâŋa soki toŋge lâ ŋgua tukuŋa nao, ande tia.   
\p
\v 7 Lâ zo ŋinde, naŋa kaloŋgu tawana tu vetâŋa ŋinde rârâni nde kelekele ŋalae tina. Taitu kala ŋine naŋa iloŋgu ndo ikeno pa Yesu Kirisi. Mine nde naŋa asama tu vetâŋa ŋinde rârâni nde kelekele kaa nâ.  
\v 8 Aku miki kaloŋo ŋga; naŋa asama tu vetâŋa taitu nâ nde kelekele ŋalae tina, aku ŋinde nde vetâŋa ŋana asama naneŋgu Maro Ŋalae Yesu Kirisi kilala sondo kâ. Vetâŋa wa ilo-kalo pinde rârâni nde kelekele sugorai nâ. Naŋa iloŋgu tu apono muli pa Kirisi simbo nâ; mine kala apile naneŋgu ilo-kalo siŋga rârâni marumbuni lâ. Ilo-kalo siŋga kie-kie ŋinde nde itogo kina nâ, aku naŋa atambira lâ, ŋana tu iloŋgu tu asaŋa Kirisi ndindi nâ  
\v 9 ku apaipa ndo kuku i. Muŋga naŋa apaveta kuku ŋgua tukuŋa rârâni, aku lâ zo ŋinde naŋa atu naŋa warakâŋgu neŋgu vetâŋa ma ivetana apâŋga iloŋgu mbâra-mbâra ndo lâ Maro Kindeni nao. Taitu kala ŋine naŋa apile ilo-kalo soki-soki ŋinde lâ. Naŋa kaloŋgu tawana Yesu Kirisi, aku naneŋgu kalo-tawana ŋinde nâ iveta naŋa apâŋga iloŋgu mbâra-mbâra lâ Maro Kindeni nao. I ipatea nzâla toŋge ŋana kinda ma tapâŋga ilonda mbâra-mbâra lâ i tamwata nao, aku ŋinde nde nzâla ŋana tao nenda kalo-tawana ilâ pa Kirisi kâ.   
\p
\v 10 Naŋa iloŋgu pa kelekele ŋine nâ; naŋa iloŋgu ndo tu asama Yesu Kirisi kilala sondo. Naŋa iloŋgu tu i ne walo kaika ma ikeno pa naŋa, waloni ndaina ikai lâ zo ŋinde imandi lâ mateŋa nianzi imo via kilo. Naŋa iloŋgu tu ma akai nâna kie taituni ikura i muŋga ikai mine. Aku naŋa iloŋgu tu ma apu kiesaka ne ilo-kalo tava ne vetâŋa rârâni pâta imâte, itogo Kirisi muŋga imâte ŋana izavaru kiesaka mine nâ.  
\v 11 Ambo naŋa ma aveta mine, ande naŋa kaloŋgu tawana tu muli ŋga Maro Kindeni ma ipaŋo naŋa lâ mateŋa nianzi, aku naŋa ma amo viâŋgu kuku i.   
\s1 Paulo uru imakâsa ŋalae ŋana ilâ ipâŋga lâ keri  
\p
\v 12 Naŋa ŋandai aporo tu naŋa aveta vetâŋa ara rârâni marumbu lâ ŋga. Aku naŋa ŋandai aporo tu naŋa amo tamâta ara ndo. Taitu ikura zo rârâni naŋa amakâsa ŋalae tina ŋana apaveta kuku vetâŋa arara Yesu Kirisi muŋga ipatea pa naŋa ŋinde, lâ zo ŋinde igagati iloŋgu kaloŋgu ŋana apono muli pa i kâ.  
\v 13 Niŋgu-nambwe wukale, naŋa ŋandai aporo tu naŋa apaveta sondo ndo kuku vetâŋa arara ŋinde ŋga. Andeta naŋa uru aveta vetâŋa taitu ŋine; naŋa apu muliŋgu pa zo muŋgâŋa ne kelekele rârâni, aku amakâsa ŋalae tina ŋana aveta vetâŋa ara nâ lâ zo muli-muli.  
\v 14 Ŋinde itogo naŋa apalilu kaika naoŋgu sondo pa keri ŋana akai kulu kâ. Kulu ŋinde nde via mao lâ samba lawea, viani ndaina Maro Kindeni ipatea pa naŋa, ŋineŋga Yesu Kirisi itula pwataki pana lâ.   
\p
\v 15 Kinda tamâta pinde nenda kalo-tawana nde ipâŋga ŋalae lâ, kala tapono muli mao nâ pa Yesu Kirisi. Ara ŋana kinda ŋine taitu-taitu ma tapalilu sondo pa keri, ikura kala ŋine natula pami mine. Aŋga miki tamâta pinde, ambo nemi ilo-kalo nde ikeno piti lâ naneŋgu ilo-kalo mine, ande ara, Maro Kindeni ma itula ŋine pwataki pami, ŋana nemi ilo-kalo ma ipâŋga sondo kâ.  
\v 16 Taitu ara ŋana kinda rârâni taitu-taitu ma tapono muli sondo pa ŋgua mao kinda muŋga takai ŋinde.   
\p
\v 17 Niŋgu-nambwe wukale, ara ŋana miki ma kapaveta kuku naneŋgu vetâŋa rârâni. Miki ma kakai wulitia ŋana kaveta mine kâ ndimo. Miki ma kalomi ŋgere sondo ŋana tamâta pinde nenzi vetâŋa, kinzi ŋinde uru sipaveta kuku vetâŋa arara maka muŋga katula pami ŋinde.  
\v 18 Andeta tamâta rârâ sipaveta kuku vetâŋa potomule nâ, aku ŋinde itogo kinzi sikai kazâŋa pa Kirisi ne mateŋa lâ kâi popole tini. Naŋa muŋga aporo mbwaniŋgu rârâ pami ŋana nenzi vetâŋa ŋinde kâ, kala ŋine aporo pami kilo, aku matâŋgu sulu ndue.  
\v 19 Kinzi sindeka ŋana kelekele ndia warakanzi nâ karaenzi wa ilonzi ipatea panzi ŋinde, aku nenzi ilo-kalo soki ŋinde nde itogo nenzi maro mwasina. Ikura zo rârâni kinzi ilonzi pa tâno ŋine ne vetâŋa wa kelekele nâ. Kinzi sindeka ŋana siveta vetâŋa potomule pinde, aŋga kinda mainda ŋana vetâŋa kie mine kâ. Mine kala Maro Kindeni ma muli izavarunzi tamâta ŋinde lâ yââ ŋalae ne mbââ ilo.   
\p
\v 20 Aŋga kinda niânda sondo nde samba lawea, aku uru tao tininda pa Maro Ŋalae Yesu Kirisi, ina nenda Yautâŋa Tamwata, ŋana i ma ipile samba ku indue imâ.  
\v 21 Ŋineŋga Kirisi ma ikai tamwata ne walo kaika, ku ma ilele karaenda kaa ŋine ku iveta ipâŋga karae wasaseki, itogo i tamwata karae ara ndo mine. I ne walo ndaina nâ ivila i ŋana ikai maro pa kelekele ndoni.   
\c 4  
\s1 Kinda ma tapaveta kuku vetâŋa wa ilo-kalo ara nâ  
\p
\v 1 Mine nde niŋgu-nambwe wukale, miki ŋinde muŋga kapaipa kuku Yesu Kirisi, ara ŋana miki ma kalomi ŋgere sondo ŋana naneŋgu ŋgua ŋine rârâni, aku kamandi kaika. Niŋgu-nambwe wukale, naŋa iloŋgu ndo keno pami, aku iloŋgu ŋalae tu amâ amo kumi kilo. Miki uru kaveta iloŋgu ndeka ŋalae, aku miki kamo katogo naneŋgu wurâta kanaŋo mine.   
\p
\v 2 Miki rua Yuodia kuku Sintike rua, miki kaloŋo ŋga; miki taine rua nde kapono muli pa Maro Ŋalae lâ, kala kamo nambwe nambwe. Mine nde ano kaika pami tu miki ma kamo tava ilomi kalomi taitu nâ.  
\v 3 Aŋga noko, \f + \fr 4:3 \ft 3 Ilo-kalo tamâta pinde situ Paulo iporo ŋgua ŋine pa tamâta toŋge, i ŋa tu Sisigus.\f* nokoni kala uru kuveta wurâta ara ndo kuku naŋa, ande naŋa iloŋgu tu noko ma kusukanzi taine rua ŋinde tu nenzi nânâo ma marumbu kâ. Kinzi rua muŋga siveta wurâta ŋalae kuku naŋa ŋana kaveta pâri ara ilâ isala nia ndoni. Aku Klemen tavanzi tamâta pinde, kinzi ŋinde rârâni kala muŋga siveta wurâta kuku naŋa ŋana katula pâri ara kâ tona. Kinzi tamâta ŋinde rârâni ŋanzi nde ikeno lâ Maro Kindeni ne pepa ŋana via kâ tini.   
\p
\v 4 Miki kapaipa kuku Maro Ŋalae lâ. Mine nde ara ŋana miki ma kamo kandeka nâ ikura zo rârâni. Naŋa aporo ŋguani ŋaina kilo mine tu miki ma kamo kandeka nâ.  
\v 5 Ara ŋana miki ma kamo mwasa nâ lâ tamâta rârâni naonzi. Miki kalomi ŋgere sondo ŋga; Maro Ŋalae ne zo ŋana itaulo imâ kilo kâ nde imâ ipâŋga laiti lâ.  
\v 6 Miki ma kalomi loko ŋana sâ toŋge ndimo. Ikura zo rârâni miki ma kakai noŋa pa Maro Kindeni, aku kano pa i tu ma ivilami ŋana kelekele ndia ikeno pami tia. Aku miki ma kawami ndaŋge papa i tona ŋana ne pavilâŋa ŋinde kâ.  
\v 7 Ambo miki ma kaveta mine, ande Maro Kindeni ne wisi-pisi ma ikatona nemi ilo-kalo sondo ndo, ŋana tu miki kapaipa kuku Yesu Kirisi lâ. Maro Kindeni ne wisi-pisi nde ŋalae ndo, kala kinda tamâta takura ŋana tasama ŋinde kilala sondo, ande tia.   
\p
\v 8 Ayo, niŋgu-nambwe wukale, kaloŋo ŋga. Ikura zo zo, miki ma kalomi ŋgere ŋana vetâŋa ara nâ, vetâŋa ŋinde kinzi tamâta sondo ilonzi ara papa. Naŋa aporo ŋana vetâŋa kie mine; vetâŋa mao, aŋga vetâŋa ndia tamâta ara simege ŋana, aŋga vetâŋa sondo ndo, aŋga vetâŋa zuzuli, aŋga vetâŋa ŋgau, aŋga vetâŋa ndia tamâta sondo sindeka ŋana.  
\v 9 Naŋa muŋga atula ŋgua pami ŋana vetâŋa ara pinde kâ, aku matami kamora naŋa aveta vetâŋa ndainani. Ara ŋana miki ma kamo kapaveta kuku vetâŋa rârâni ŋinde muŋga apananami ku atula pami. Ambo miki ma kaveta mine, ande Maro Kindeni, ina wisi-pisi warika, ande ma imo kumi.   
\s1 Paulo kawa ndaŋge panzi Pilipai ŋgu muŋga sio mbumbu imâ papa i itogo nenzi wisi-ara mine  
\p
\v 10 Naŋa amo, amo lee, ŋineŋga miki kasânda nzâla ŋana kasuka naŋa kilo kâ. Mine kala naneŋgu ndekâŋa wa paneâŋa ilâ pa Maro Ŋalae. Mao nâ, muŋga miki ilomi ŋana naŋa kâ, taitu nzalami toŋge ikeno ŋana kasuka naŋa kâ, ande tia.  
\v 11 Miki ma ilomi tu naŋa iloŋgu pa kelekele pinde kâ, aku ŋana duvi ŋinde kâ aporo ŋgua mine pami, mine ndimo. Naneŋgu ŋgua ŋinde ne duvi mine tia. Naŋa apanâna sondo lâ ŋana amo tava wisiŋgu pisi nâ. Mine kala, ambo vetâŋa toŋge ma imâ ipâŋga pana, ande naŋa iloŋgu ara nâ.  
\v 12 Zo pinde naŋa amo sugorai ndo, aŋga zo pinde naneŋgu kelekele rârâ ŋinde nde ikeno pana. Andeta naŋa apanâna sondo lâ. Mine kala, ambo kapwâŋgu pupuro tâku putole ipuna tâku, ambo naneŋgu kelekele rârâ keno pana tâku tia tâku, ande naŋa iloŋgu ara nâ ikura zo rârâni wa nia ndoni wa.  
\v 13 Kirisi uru walo kaika ilua naŋa. Mine kala lâ zo ŋana vetâŋa ndia imâ ipâŋga pana, ande naŋa akura tu amandi kaika nâ.   
\p
\v 14 Andeta miki kaveta kemi ara ndo pa naŋa lâ. Miki kasama tu malia pinde isânda kuluŋgu lâ, aku ilomi tu kasuka naŋa ŋana akale malia ŋinde kâ.  
\v 15 Andeta ŋinde nâ tia; miki Pilipai ŋgu, miki warakami kasama tu muŋga, lâ zo ŋinde naŋa apile Masedonia tâno ku alâ pa nia pinde, ande miki simbomi nâ kasuka naŋa. Naŋa aporo ŋana zo ŋinde pâri ara ipâŋga wasaseki pami. Miki warakami nâ kasuka naŋa ŋana mbumbu kâ. Ŋgu toŋge iveta kie mine pa naŋa, ande tia.  
\v 16 Aku lâ zo ŋinde naŋa amo Tesalonaika lawea tona, ande naŋa amo sugorai ŋana kelekele pinde kâ, andeta miki kao mbumbu imâ pana mbwanimi rârâ.  
\v 17 Naŋa iloŋgu ŋalae koŋa ŋana akai mbaliŋa kâ, ande tia. Naŋa iloŋgu tu miki ma kaseŋge vetâŋa ara pinde ilâ kuku vetâŋa ara muŋga kaveta ŋinde, ŋana Maro Kindeni ma itu kulu pami kilo ŋana nemi vetâŋa ara ŋinde.  
\v 18 Kala ŋine naŋa akai mbumbu ŋinde lâ, aku ikurana. Mao nâ, mbumbu ŋinde nde ŋalae tina, kala pinde keno pa naŋa yo. Epafroditus nde ikai wisi-ara ne kelekele kie-kie ŋinde miki kapatea pana, aku ikai imâ ilua naŋa lâ. Mine kala lâ zo ŋine naŋa aroto ŋana kelekele pinde, ande tia. Miki nemi wisi-ara ŋinde nde itogo patarawâŋa miki kao ilâ pa Maro Kindeni mine. Patarawâŋa ŋinde ne kuwae nde ara ndo, aku Maro Kindeni indeka ŋana patarawâŋa kie mine.  
\v 19 Aŋga naneŋgu Maro Kindeni, ina mbaliŋa warika, ma isukami ŋana kelekele ndia ikeno pami tia ŋinde rârâni. Miki kapaipa kuku Yesu Kirisi lâ, aku inani ma kelekele arara ŋinde ilami.   
\p
\v 20 Ara ŋana zo rârâni kinzi tamâta rârâni ma sipanea nenda Maro Ŋalae Kindeni sisuka i ŋa kâki, ina kinda Tamânda. Mao.   
\s1 Paulo kawa kari ara panzi kalo-tawana tamâta simo Pilipai lawea  
\p
\v 21 Naŋa kawâŋgu kari ara pa miki Maro Kindeni ne tamâta rârâni taitu-taitu, miki ŋinde kao nemi kalo-tawana ilâ pa Yesu Kirisi. Nimi-nambwe kalo-tawana tamâta pinde simo ŋai kuku naŋa, aku kinzi kala kawanzi kari ara pami.  
\v 22 Maro Kindeni ne tamâta pinde simo lawea ŋine, aku kinzi rârâni kala kawanzi kari ara pami. Kinzi pinde uru sikai wurâta lâ Koipu Ŋalae Kaisara ne luma, aku kinzi ŋinde ilonzi ŋalae tu naŋa ma aporo nenzi kari ara pami.   
\p
\v 23 Maro Ŋalae Yesu Kirisi ne wisi-wisi imo kuku miki rârâni taitu-taitu.