\id JHN NT0143 - Clark - May, 1995 \h Yoane \toc1 Pâri ara ŋana Yesu Kirisi kâ Yoane iŋgere \toc2 Yoane \toc3 Yn \mt1 YOANE \mt2 Pâri ara ŋana Yesu Kirisi kâ Yoane iŋgere \ib \ip \it Ŋine nde pâri ara ŋana Yesu Kirisi kâ Yoane iŋgere. Yoane nde toŋge lâ kinzi pâri-tamâta saŋao kanaŋonzi rua, aku Yesu ilo ndo keno papa i (13:23, 19:26, 21:7). Yesu imâte lâ ku Yoane imo lee ipâŋga koŋa lâ, ŋineŋga iŋgere pâri ara ŋine ŋana kinzi tamâta rârâni ma kalonzi tawana Yesu ku sikai via mao (20:30,31). Yoane iŋgere pepa pinde tava; 1-3 Yoane, aŋga Zo Muli. Yoane itula pwataki tu Yesu nde Maro Kindeni Natu mao, aku iŋgere Yesu ne noŋa wa ŋgua rârâ lâ pepa tini. Aku Yoane itula pwataki tu tini-mwasa ne vetâŋa nde kelekele ŋalae tina pa kinda kalo-tawana tamâta (13-15).\it* \c 1 \s1 Ŋgua via ipâŋga tamâta \p \v 1 Nia ndoyo, lâ zo ŋinde tâno ipâŋga tia yo, ande toŋge imo, i ŋa tu Ŋgua. I uru imo kuku Maro Kindeni, aku i nde rege-rege kuku Maro Kindeni. \p \v 2 Ŋgua imo kuku Maro Kindeni mine lâ zo ŋinde lee, kala imo mine ku imo nâ. \v 3 Maro Kindeni wurâta ilua i ŋana ipulia wa iveta kelekele rârâni. Mine nde kelekele toŋge ipâŋga lâ nzâla toŋge, ande tia. \v 4 Ŋgua ŋinde nde via mao warika, aku viani ŋinde nde kinzi tamâta rârâni nenzi sinâla. \v 5 Sinâla ŋinde uru isinala kondoma, aku kondoma ikura ŋana ipono i kâ, ande tia. \p \v 6 Maro Kindeni isupwa tamâta toŋge imâ, i ŋa mine Yoane Lââ-Liliŋa Tamwata. \v 7 Tamâta ŋinde imâ ŋana itula ŋgua panzi tamâta ŋana sinâla ŋinde kâ, ŋana kinzi rârâni ma sikura tu siloŋo ŋgua ŋinde ku kalonzi tawana. \v 8 I tamwata nde sinâla ŋinde, ande tia. I imâ ŋana itula ŋgua nâ ŋana sinâla ŋinde kâ. \v 9 Sinâla ŋinde nde sinâla mao, aku indue imâ tâno kulu ŋana isinalanzi tamâta rârâni. \p \v 10 Sinâla ŋinde nde imo tâno kulu. I tamwata muŋga ipulia tâno ipâŋga lâ, andeta kinzi tamâta simo tâno kulu nde sisama i kilala pwataki, ande tia. \v 11 I imâ pa tamwata ne tâno, andeta i tamwata ne ŋgu ilonzi papa i, ande tia. \v 12 Aŋga kinzi tamâta pinde nde ilonzi papa i, aku kalonzi tawana. Mine kala isâu panzi tamâta ŋinde tu sipâŋga Maro Kindeni natu wukale. \v 13 Kinzi ŋinde sipâŋga i natu wukale lâ vetâŋa toŋge. Kinzi ŋandai sipâŋga itogo tamâta uru sipulianzi natunzi mine. Aku ŋandai tamâta nenzi pateâŋa ivetanzi sipâŋga mine ŋga. Maro Kindeni tamwata ivetanzi sipâŋga i natu wukale. \p \v 14 Ŋgua ŋinde nde ipâŋga tamâta, kala imâ imo maka ŋginima lâ. Maka kamora i kilala ara ŋinde pwataki tu i nde Tama Maro Kindeni natu taituni mao kanaŋo, aku Tama ne wisi-wisi tava ne ŋgua mao nde keno ŋalae ndo papa i. \p \v 15 Yoane Lââ-Liliŋa Tamwata nde itula ŋgua pwataki ŋana i kâ, aku isarâwa mine tu, “Ina kala tamâta ŋaina naŋa muŋga aporo tu, ‘I ma iyoka naŋa muliŋgu mwaŋga imâ. I nde tamâta ŋalae ndo, ipole naŋa ndo lâ, ŋana tu lâ zo ŋinde naŋa apâŋga tâno kulu tia yo, ande i imo muŋgani lâ ku imo nâ.’” \v 16 I ne wisi-wisi nde ŋalae ndo. Mine kala i uru iveta vetâŋa ara rârâ ŋinde pa kinda rârâni, ma iveta mine ku imo nâ. \v 17 Maro Kindeni muŋga itula ŋgua tukuŋa pa Mose, kala ŋgua tukuŋa imâ ipâŋga pa kinda lâ. Andeta Yesu Kirisi tamwata ikai Maro Kindeni ne wisi-wisi tava ne ŋgua mao ikai imâ, kala ŋinde imâ ipâŋga pa kinda lâ. \v 18 Tamâta toŋge muŋga imora Maro Kindeni nao, ande tia ndo kanaŋo. Andeta i natu taituni ŋinde nde uru imo Tama tini laiti, aku i itula Maro Kindeni kilala pwataki lâ. \s1 Yoane Lââ-Liliŋa Tamwata itula ŋgua \r Matai 3:1-17, Malaka 1:1-11, Luka 3:1-22 \p \v 19 Kinzi Juda tamâta ŋalaŋala lâ Jerusalem lawea nde sisupwanzi patarawâŋa tamâta pinde simâ pa Yoane Lââ-Liliŋa Tamwata, sitavanzi nenzi sukâŋa tamâta pinde lâ kinzi Livai ŋgu. Kinzi simâ ŋana sikasoŋa i tu, “Noko nde ea”. \v 20 Aku Yoane ŋandai ivea ŋgua ŋga. Ipatula pwataki panzi mine tu, “Naŋa ŋandai Kirisi ŋga.” \v 21 Ŋineŋga sikasoŋa i kilo tu, “Mana mana, a? Tiambo noko nde Ilia, ŋgua-tulâŋa tamâta muŋgâŋa ŋinde, tiya?” Andeta itu lâ kawanzi tu, “Naŋa nde Ilia tia.” Ŋineŋga sikasoŋa kilo tu, “Tiambo noko nde ŋgua-tulâŋa tamâta ŋinde maka uru kao tinima ŋana, tiya?” Andeta Yoane iporo taulo panzi tu, “Naŋa nde tamâta ŋinde tia.” \v 22 Ŋineŋga sikasoŋa kilo tu, “Noko nde tamâta mana. Kupatula ŋgua pwataki ŋana noko tamwata kâ, ŋana maka ma kakura tu kataulo katapâri panzi tamâta ŋinde sisupwama kala kamâ.” \v 23 Ŋineŋga Yoane ilo patea ŋgua pinde ŋgua-tulâŋa tamâta Aisaia muŋga iporo, aku itu lâ kawanzi tu, “Naŋa nde ‘kawa ŋgua ne sarawâŋa toŋge iyoka pa nia bilimu imâ mine tu, “Kaveta nzâla sondo ŋana Maro Ŋalae ma imâ kâ’”.” \p \v 24 Aku kinzi Juda tamâta ŋalaŋala muŋga sisupwanzi tamâta pinde lâ kinzi Parisai ŋgu simâ pa Yoane tona. \v 25 Aku kinzi Parisai tamâta ŋinde nde sikasoŋa Yoane tu, “Kala ŋine noko kuporo tu noko nde Kirisi tia, aŋga noko nde Ilia tia, aŋga noko nde ŋgua-tulâŋa tamâta ŋinde tia. Ambo mine, ande ŋana sâ kâ ŋga noko uru kulilinzi tamâta, a?” \v 26 Ande Yoane iporo lâ kawanzi tu, “Naŋa uru alilinzi tamâta lâ lââ nâ. Aŋga tamâta ŋalae toŋge imandi kala imo ŋginimi, andeta miki kasama i kilala, ande tia. \v 27 Ina kala tamâtani ndaina iyoka naŋa muliŋgu imâ. Naŋa nde tamâta kaa nâ, kala naneŋgu ara ikeno ŋana atundu lâ i kie tini ayaute i kie kâmba ne wâlo piti, ande tia.” \p \v 28 Vetâŋa ŋinde rârâni ipâŋga lâ Betani lawea, ikeno lâ Jodan Lââ tini pinde pa mbwera kâ. Yoane uru ililinzi tamâta lâ niani ndaina. \s1 Yesu nde Maro Kindeni ne lama ŋana izavaru kiesaka piti lâ kinzi tamâta tininzi \p \v 29 Aku wurita kilo, ŋineŋga Yoane mata ilâ imora Yesu iyoka imâ papa, aku iporo tu, “Kamora ndai, Maro Kindeni ne lama kala ŋine! I indue imâ ŋana izavaru kiesaka piti lâ kinzi tamâta tininzi. \v 30 Ina kala tamâtani ŋaina naŋa muŋga aporo atula ŋgua tu ma iyoka naŋa muliŋgu imâ. I nde tamâta ŋalae ndo, ipole naŋa ndo lâ, ŋana tu lâ zo ŋinde naŋa apâŋga tâno kulu tia yo, ande i imo muŋgani lâ ku imo nâ. \v 31 Naŋa warakâŋgu kala muŋga asama i kilala sondo tia. Andeta naŋa amâ ku alilinzi tamâta lâ lââ ŋana atula i kilala pwataki panzi Isrel ŋgu.” \p \v 32-33 Yoane iporo ŋgua ŋine lâ, ŋineŋga itula ŋgua pwataki panzi tu, “Naŋa warakâŋgu kala akura tu asama i kilala sondo, ande tia. Taitu Maro Kindeni, ina muŋga isupwa naŋa amâ ŋana alilinzi tamâta lâ lââ kâ, ande i nanayoni ipai naŋa tu, ‘Noko ma kumora Koranâŋgu indue imâ ku imo tamâta toŋge tini. Inani kala tamâta ŋine uru ililinzi tamâta lâ Koroani Sapâŋa.’ Aku muli, ŋineŋga naŋa amora Maro Kindeni ne Koroani Sapâŋa iyoka pa samba indue imâ itogo sii bâlu mine, aku imo i tini. \v 34 Naŋa warakâŋgu amora ŋinde lâ, kala atula i parina pwataki tu tamâta ŋine nde Maro Kindeni Natu.” \s1 Kinzi tamâta rua kalonzi tawana Yesu \p \v 35 Aku wurita kilo, ande Yoane imandi niani ndaina kunzi ne pâri-tamâta rua. \v 36 Ŋineŋga Yoane mata ilâ imora Yesu iyoka nzâla ilâ, aku ipainzi tu, “Kamora ŋga, Maro Kindeni ne lama kala ŋine!” \v 37 Kinzi tamâta rua ŋinde nde siloŋo Yoane ne ŋgua lâ, ŋineŋga sipile i ku soka Yesu muli silâ. \v 38 Yesu nde itale, aku mata imora kinzi rua soka i muli simâ. Aku ikasoŋanzi rua tu, “Miki karoto ŋana sâ tâ.” Ande kinzi siporo taulo tu, “Rabai, noko uru kumo luma ndia.” (Lâ nenda ŋgua, “Rabai” nde duvi mine tu, “Pananâŋa”.) \v 39 Aku Yesu ipainzi tu, “Miki rua kamâ kamora ŋga.” Kari ŋga indue lala lâ. Aku kinzi rua simo kuku Yesu ikura karini ndaina. \p \v 40 Aku Saimon Petero tai, i ŋa tu Andaria, ande i nde toŋge lâ kinzi rua ŋinde muŋga siloŋo Yoane ne ŋgua, ŋineŋga sipono muli pa Yesu. \v 41 Aku walele nâ, Andaria ilâ isânda tua Saimon kulu, aku ipai tu, “Maka nde kamora Maro Kindeni ne Pateâŋa Tamâta Mesia lâ!” (Mesia nde ŋoa toŋge, aŋga i ŋa toŋge nde Kirisi.) \v 42 Ŋineŋga Andaria ikai Saimon, aku kinzi rua simâ pa Yesu. Ande Yesu mata ilâ imora Saimon, aku ipai tu, “Noko nde Yoane natu Saimon. Andeta kala ŋine kinzi ma sipatu noko ŋa tu Sifas.” (Kinda talele ŋoa Sifas mine tu “Petero”, aku ŋoa rua ŋinde nde duvi taituni mine tu, “Mira”.) \s1 Yesu isarawanzi Pilip ku Nataniel rua tu sipono muli papa i \p \v 43 Aku wurita kilo, ŋineŋga Yesu ilo patea tu i ma ilâ pa Galilaya tâno. Aku ilâ pa tamâta toŋge, i ŋa tu Pilip, aku ipai tu, “Kumâ, kupono muli pa naŋa, aku toka.” \v 44 Pilip nde Betsaida lawea warika, itogonzi Andaria ku Petero rua mine. \v 45 Ŋineŋga Pilip ilâ pa tamâta toŋge, i ŋa tu Nataniel, aku ipai tu, “Maka kasânda tamâta toŋge kulu lâ. Ina kala tamâtani ndaina Mose muŋga iŋgere ŋgua ŋana lâ ŋgua tukuŋa ne pepa tini. Aku kinzi ŋgua-tulâŋa tamâta muŋgâŋa kala siŋgere ŋgua ŋana i kâ tona. Ina Yesu, i Nasarete tamwata, aku i tama ŋa tu Yosepe.” \v 46 Andeta Nataniel iporo taulo tu, “Yoo, sâ toŋge ŋana isukanzi tamâta kâ ikura tu ipâŋga lâ Nasarete lawea tia ndo!” Andeta Pilip nde ipai tu, “Ayo, kumâ kumora ŋga.” \p \v 47 Kinzi rua silâ, ande Yesu mata ilâ imora Nataniel iyoka imâ papa. Ŋineŋga Yesu iporo itula Nataniel parina pwataki tu, “Kamora ŋga, ŋine nde Isrel tamwata mao kanaŋo! I uru ikai laŋeŋa panzi tamâta tia ndo.” \v 48 Nataniel iloŋo ŋgua ŋine lâ, ŋineŋga ikasoŋa Yesu tu, “Mana mana ŋga noko kusama naŋa, a?” Ande Yesu iporo lâ kawa mine tu, “Muŋga, lâ zo ŋinde Pilip isarâwa pa noko tia yo, ande naŋa amorano kusaŋona kâi ‘fik’ kalo.” \v 49 Ŋineŋga Nataniel iporo tu, “Pananâŋa, noko nde Maro Kindeni Natu! Noko nde kinda Isrel ŋgu nenda Koipu Ŋalae!” \p \v 50 Andeta Yesu ipai tu, “O, kala ŋine naŋa aporo ŋgua pano tu naŋa muŋga amorano kusaŋona kâi ‘fik’ kalo, aku ŋana duvi ŋinde kâ noko kalo tawana naŋa, a? Naŋa apaino tu muli ŋga, noko ma kumora mâsi kaika pinde, sipole mâsi ŋine ndo.” \v 51 Ŋineŋga Yesu iporo tu, “Naŋa aporo ŋgua mao nâ pami; miki ma kamora samba ipwa, aku ma kamoranzi Maro Kindeni ne aŋelo sikâki wa sindue wa pa naŋa Tamâta Natu.” \c 2 \s1 Yesu iveta mâsi kaika toŋge lâ Kana lawea, kala lââ ipalele ipâŋga waini \p \v 1 Kari rua ilâ lâ, ŋineŋga waiŋa pakâeŋa kâ ipâŋga lâ Kana lawea ikeno Galilaya tâno. Aku Yesu tina imo ndaina kunzi. \p \v 2 Aku Yesu tavanzi ne pâri-tamâta kala simo kunzi tona, ŋana tu muŋga sarawâŋa ilâ pa kinzi tona tu ma simâ sika kâpwa lâ waiŋa ŋinde. \v 3 Sika lee, aku lââ waini marumbu lâ. Ŋineŋga Yesu tina ipai Yesu tu, “Kanzi waini nde marumbu lâ”. \v 4 Andeta Yesu iporo taulo tu, “Nana, ŋana sâ kâ ŋga kuporo ŋgua mine pa naŋa, a? Naneŋgu zo nde ipâŋga tia yo.” \v 5 Ŋineŋga tina ipainzi wurâta tamâta tu, “Ambo iporo ŋgua toŋge tâ pami, ande kalâ kaveta ikura ŋgua ŋinde.” \p \v 6 Aku lââ ne kulo mira lima kanaŋo taitu nde ikeno nia ŋinde. Kulo ŋinde nde ŋana kinzi Juda tamâta ma sipua mbaunzi tava nenzi kelekele, ikura nenzi ŋgua tukuŋa mine. Kulo ŋinde taitu-taitu ilo ikura lââ patu tamâta ŋalae taitu (100) mine. \v 7 Ŋineŋga Yesu ipainzi wurâta tamâta tu, “Miki kaliŋi lââ lâ kulo ilonzi lee sipipi lâ”. Aku siveta ikura Yesu ne ŋgua mine. \v 8 Ŋineŋga ipainzi tu, “Ara, katai lââ pinde kakai kalâ pa katonâŋa ŋana kâŋa-nuŋa kâ.” Aku sikai silâ. \p \v 9 Kinzi silâ sipâŋga pa katonâŋa ŋana kâŋa-nuŋa kâ, ŋineŋga i inu lââ ŋinde katiŋe. Andeta lââ kaŋa nde ipalele lâ, kala ipâŋga waini mao. Andeta katonâŋa ŋinde nde izizâla tu kinzi muŋga sikai waini ŋinde lâ nia ndia. Aŋga kinzi wurâta tamâta muŋga sitai lââ ŋinde, ande kinzi simbonzi nâ sisama. Ŋineŋga katonâŋa ŋana kâŋa-nuŋa kâ nde isarâwa pa pakâeŋa tamwata ŋinde tu imâ, \v 10 aku ipai tu, “Kinzi tamâta uru waini kaŋa ara silanzi tamâta lombo muŋga lâ ŋga, aku muli, mambo kinzi lombo sidauda lâ, ŋineŋga kinzi uru sikai waini kaŋa ara koŋa tia silanzi tu sinu kâ. Aŋga noko nde kuveta kie toŋge, ŋana tu waini kaŋa ara pâta nde noko kulanzi tamâta lombo muli ndo.” \p \v 11 Yesu muŋga iveta mâsi kaika toŋge, ande tia. Iveta ne mâsi kaika muŋgâŋa ŋine lâ Kana lawea ikeno Galilaya tâno. Aku ŋana mâsi ŋine kâ, ande ipatula i tamwata kilala pwataki. Mine kala i ne pâri-tamâta nde kalonzi tawana i. \p \v 12 Ŋinde ilâ lâ, ŋineŋga Yesu indue ilâ Kaperneam lawea kunzi i tina wa tai wa, sitavanzi ne pâri-tamâta. Aku kinzi simo ndaina ikura zo pinde. \s1 Yesu iŋaranzi tamâta sipako kelekele lâ Maro Kindeni ne luma sapâŋa \r Matai 21:12-13, Malaka 11:15-17, Luka 19:45-46 \p \v 13 Juda nenzi kumbwa ŋalae Pasova nde imâ ipâŋga laiti lâ. Mine kala Yesu ikâki ilâ Jerusalem lawea. \v 14 I ilâ pa Maro Kindeni ne luma sapâŋa, andeta mata ilâ imoranzi tamâta pinde simo ndaina siveta wurâta ŋana sipako bulmakao wa lama wa sii wa. Aku imoranzi tamâta pinde tona, sisaŋona kâro-kâro tini sikai wurâta ŋana sipalulua mbumbu kâ. \v 15 Mine kala Yesu ipalaki raveŋa toŋge ku iŋaranzi tamâta rârâni lâ nia ŋinde, sitavanzi lama wa bulmakao wa. Aku ipaliŋi tamâta ŋana sipalulua mbumbu kâ ŋinde nenzi mbumbu wa ipulia nenzi kâro-kâro wa. \v 16 Aku iporo ŋgua kaika panzi tamâta uru sikai wurâta ŋana sipako sii kâ ŋinde mine tu, “Kakainzi kelekele ŋine kakâwa kalâ! Miki ma kaveta naŋa Mama ne luma ipâŋga togo nââ nia mine ndimo!” \v 17 Yesu ne pâri-tamâta simora ŋinde ku kalonzi ŋgere ŋana ŋgua pinde ikeno lâ Juda nenzi wâŋgiŋa paneâŋa kâ pepa tini mine tu, \q1 “O, Maro Kindeni, naŋa iloŋgu ndo keno pa noko ne luma sapâŋa, aku iloŋgu ŋalae tina tu luma ŋinde ma ikeno ara nâ.” \p \v 18 Andeta kinzi Juda tamâta ŋalaŋala nde simâ ku sikasoŋa Yesu tu, “Wa, tiambo noko kupamorai tu noko pwai Maro Kindeni ndamwa kala kuveta vetâŋa ŋine lâ luma sapâŋa nia, a? Noko ma kutula mâsi kaika ndia pa maka ambo itula pwataki tu noko ne vetâŋa ŋine nde sondo, a?” \v 19 Ande Yesu itu lâ kawanzi tu, “Ambo miki ma kasapira luma sapâŋa ŋine, ande kari ŋato nâ naŋa ma apa kâki kilo”. \v 20 Kinzi siporo taulo tu, “Opopo, kinzi muŋga sikai wurâta ŋalae tina ikura mbwera tamâta rua kanaŋo lima kanaŋo taitu (46), ŋana siŋgunu luma sapâŋa ŋine kâki kâ. Aŋga noko pwura tu kupa kâki kilo lâ kari ŋato nâ, a?” \v 21 Andeta Yesu ŋandai iporo ŋgua ŋinde ŋana Maro Kindeni ne luma sapâŋa ŋga. Isia ŋgua panzi ŋana i tamwata karae kâ. \v 22 Aku muli, lâ zo ŋinde Maro Kindeni ipaŋo Yesu imandi lâ mateŋa nianzi imo via kilo, ŋineŋga kinzi pâri-tamâta kalonzi ŋgere ŋana ŋgua ndaina muŋga iporo ŋinde. Ŋineŋga kalonzi tawana Maro Kindeni kawa ŋgua ikeno lâ pepa tini ŋinde, aku kalonzi tawana Yesu ne ŋgua tona. \s1 Yesu isama kinzi tamâta rârâni ilonzi kalonzi marumbuni \p \v 23 Yesu imo Jerusalem lawea lee, ikura lâ Juda nenzi kumbwa Pasova. Aku lâ zo ŋinde, kinzi tamâta rârâ simora mâsi kaika pinde iveta lâ ŋinde, kala kalonzi tawana i. \v 24 Andeta Yesu ipatula ndo panzi tamâta ŋinde, ande tia, ŋana tu isama kinzi tamâta rârâni ilonzi kalonzi marumbuni. \v 25 I tamwata nde isama lâ ŋana ilo-kalo rârâni ikeno ilonzi. Mine kala iroto ŋana tamâta toŋge tu itula ŋine pwataki papa i kâ, ande tia. \c 3 \s1 Yesu iporo ŋgua kuku Nikoteme \p \v 1 Kinzi Juda nenzi tamâta mbâna-mbâna toŋge imo, i ŋa mine Nikoteme. I nde toŋge lâ kinzi Parisai ŋgu. \p \v 2 Lâ mbo toŋge, Nikoteme imâ pa Yesu aku ipai tu, “Pananâŋa, maka kasama tu Maro Kindeni isupwano kumâ ŋana kupanananzi tamâta kâ. Ambo Maro Kindeni ivila tamâta toŋge tia, ande tamâta ŋinde ma ikura tu iveta mâsi kaika kie-kie, itogo noko uru kuveta mine, ande tia.” \v 3 Andeta Yesu itu lâ i kawa ku isia ŋgua papa mine tu, “Naŋa aporo mao nâ pano; ambo tamâta toŋge ipâŋga wasaseki ndo, itogo lâlu puro-puro mine, ande tamâta ŋinde ma ikura tu imo Maro Kindeni ne ŋgumbi ilo. Ambo ipâŋga wasaseki mine tia, ande i ma ikura tu imo ŋgumbi ŋinde ilo, ande tia.” \v 4 Nikoteme iporo taulo ikasoŋa tu, “Opopo, tamâta koŋa toŋge ikura tu ipâŋga lâlu puro-puro kilo mâsi mana, a? Tiambo ikura tu itaulo ilâ tina kapwa ilo ŋana tina ma ipagugua kilo kâ, tiya?” \p \v 5 Andeta Yesu iporo lâ kawa tu, “Naŋa aporo mao nâ pano; ambo lââ tava Koroani Sapâŋa ŋandai sipagugua tamâta toŋge ipâŋga wasaseki, ande tamâta ŋinde ma ikura tu imo Maro Kindeni ne ŋgumbi ilo, ande tia. \v 6 Ŋana tu karaenda uru ipagugua karaenda nâ, aŋga Koroani Sapâŋa ipagugua via wasaseki lâ ilonda. \v 7 Ŋana sâ kâ ŋga noko wisi motu ŋana ŋgua ŋine naŋa muŋga aporo pano tu, ‘Miki ma kapâŋga wasaseki ndo, itogo lâlu puro-puro mine’, a? \v 8 Kalo ŋgere sondo ŋana ŋine kâ; lawea uru iyoka ilâ ikura i tamwata nâ ne pateâŋa. Noko kuloŋo ne nduŋeŋani nâ; andeta lawea iyoka pa sinia imâ, aŋga ilâ pa sinia, a? Ŋinde noko kuzizâla ŋana. Aku Koroani Sapâŋa ne mâsi ŋana ipaguguanzi tamâta sipâŋga wasaseki kâ, ande ikeno mine nâ.” \v 9 Ŋineŋga Nikoteme ikasoŋa Yesu tu, “Ŋgua ŋine nde duvi mana.” \p \v 10 Ande Yesu itu lâ kawa tu, “Opopo, noko nde Isrel nenzi pananâŋa tamâta ŋalae ma! Mine kala mana mana ŋga noko kuzizâla ŋana ŋgua ŋine ne duvi kâ, a? \v 11 Naŋa aporo mao nâ pano; maka kasama ŋinde marumbu lâ, ande kala uru kaporo katula ŋgua ŋana. Aku maka uru katula ŋgua ŋana vetâŋa rârâni maka muŋga kamora ŋinde. Aŋga miki nde tinimi pwâka tu kalomi tawana nema ŋgua ŋine. \v 12 Naŋa uru aporo atula ŋgua pami ŋana tâno ne vetâŋa kâ, andeta miki kalomi tawana naneŋgu ŋgua, ande tia. Mine kala, ambo naŋa ma aporo atula ŋgua pami ŋana samba ne vetâŋa kâ, ande miki ma kalomi tawana ŋgua ŋinde mâsi mana, a? \v 13 Tamâta toŋge muŋga ikâki ilâ samba ilo ŋineŋga itaulo imâ kilo, ande tia. Naŋa Tamâta Natu simboŋgu nâ ayoka pa samba kala andue amâ. \v 14 Nia ndoyo, Mose ipa mwâta ‘aini’ toŋge lâ kâi toŋge tini, ŋineŋga isuka kâki lâ nia bilimu. Aku mine nâ, kinzi tamâta pinde ma muli sisuka naŋa Tamâta Natu kâki. \v 15 Mine nde tamâta ea kalo tawana naŋa ma ikai via mao, ma imo via mine ku imo nâ. \p \v 16 Maro Kindeni ilo ndo keno panzi tamâta rârâni simo tâno kulu. Mine kala isupwa i natu taituni indue imâ. Mine nde tamâta ea kalo tawana Maro Kindeni Natu, ande Maro Kindeni ma muli izavaru tamâta ŋinde, ande ma tia. Tamâta ŋinde ma imo via ku imo nâ. \v 17 Ŋana tu Maro Kindeni ŋandai isupwa i Natu naŋa andue amâ tâno kulu ŋana apare nia panzi tamâta ŋana nenzi kiesaka kâ. Isupwana amâ tu ma akainzi piti lâ kondoma ilo ku via mao alanzi. \v 18 Ambo tamâta toŋge kalo tawana Maro Kindeni Natu, ande Maro Kindeni ma ipare nia papa tamâta ŋinde ŋana i ne kiesaka kâ, ande tia. Taitu noko kuloŋo ŋga; ambo tamâta toŋge kalo tawana tia, ande Maro Kindeni ipa ŋgua marumbu lâ tu ma ipare nia papa ŋana i ne kiesaka kâ, ŋana tu tamâta ŋinde ŋandai kalo tawana Maro Kindeni Natu taituni ŋga. \v 19 Maro Kindeni ne vetâŋa ŋinde nde duvi mine: sinâla nde ipâŋga tâno kulu lâ, kala ŋine imo ŋai yo. Andeta kinzi tamâta ilonzi pa sinâla ŋinde, ande tia. Kinzi ilonzi pa kondoma, ŋana tu nenzi vetâŋa nde sakamao ndo. \v 20 Aku tamâta ea uru iveta vetâŋa sakamao, ande tamâta ŋinde ikai kazâŋa pa sinâla. I ma ilo tu imâ pa sinâla tia, ŋana tu iruru tu sinâla ma isinala i ne vetâŋa sakamao ipâŋga nia yo. \v 21 Aŋga tamâta ea uru iveta vetâŋa ara ndia Maro Kindeni kawa ŋgua mao itula papa, ande tamâta ŋinde imâ pa sinâla, ŋana tu sinâla ma itula i ne vetâŋa kilala pwataki tu i uru iveta ikura Maro Kindeni kawa ŋgua mine.” \s1 Yoane Lââ-Liliŋa Tamwata itula Yesu kilala pwataki \p \v 22 Ŋinde ilâ lâ, ŋineŋga Yesu ikainzi ne pâri-tamâta silâ pa Judia tâno. I imo zo pinde kunzi lâ nia ŋinde, aku iveta wurâta ŋana ililinzi tamâta kâ. \v 23 Aku Yoane Lââ-Liliŋa Tamwata kala iveta wurâta mineni nâ ŋana ililinzi tamâta kâ. Iveta ŋine lâ Ainon lawea, ikeno Salim lawea tini laiti, ŋana tu lââ ŋalae irere lâ nia ŋinde. Kinzi tamâta lâ nia ŋinde uru simâ papa i, kala ililinzi lâ lââ. \v 24 Pa zo ŋinde, Koipu Ŋalae Herot nde io Yoane lâ luma sakamao ilo tia yo. \v 25 Andeta Yoane ne pâri-tamâta pinde nde simandi sipawa ŋgua kuku Juda tamâta toŋge. Kinzi sipawa ŋgua ŋana Juda nenzi mâsi ŋana silili ku sipua kelekele ŋana siveta warakanzi sipâŋga mbâra-mbâra lâ Maro Kindeni nao. \v 26 Ŋineŋga Yoane ne pâri-tamâta ŋinde silâ pa Yoane, aku sipai tu, “Pananâŋa, tamâta toŋge muŋga imo kuku noko lâ Jodan Lââ tini pinde pa mbwera kâ, aku lâ zo ŋinde noko kutula ŋgua ŋana i kâ. Ayo, kala ŋine tamâtani ndaina uru iveta wurâta ŋana ililinzi tamâta kâ, aku kinzi tamâta ndoni nde sipono muli papa i. Kinda ma taveta mana.” \p \v 27 Yoane nde itu lâ kawanzi tu, “Tamâta toŋge ikura tu iveta vetâŋa ndia Maro Kindeni ipatea papa i ŋinde nâ; i ma ikura tu iveta vetâŋa pinde tia. \v 28 Muŋgani miki warakami kaloŋo ŋgua ŋinde aporo pami. Naŋa muŋga apaimi tu, ‘Naŋa ŋandai Kirisi ŋga, andeta Maro Kindeni isupwa naŋa kala amuŋga papa Kirisi amâ’. \v 29 Pakâeŋa taine nde imo pakâeŋa tamwata nâ kaiwa. Aŋga pakâeŋa tamwata ninambwe uru io tini ŋana pakâeŋa tamwata ŋinde. Ambo i io tini lee, ŋineŋga iloŋo pakâeŋa tamwata kaŋa, ande i ma indeka nâ, ku ndekâŋa ma ipipi lâ i ilo. Aku mine nâ, naŋa kala andeka, aku ndekâŋa ipipi lâ iloŋgu. \v 30 Maro Kindeni ne pateâŋa ikeno tu Kirisi ŋa ma ipâŋga ŋalae, aŋga naŋa ma apâŋga amo tamâta kaa nâ. \p \v 31 Mao nâ, tamâta kala iyoka pa samba imâ ŋinde nde tamâta ŋalae ndo, ipolenzi tamâta ndoni. Aŋga tamâta ea uru imo tâno kulu nâ, ande i nde tânoni tamâta, aku i uru itula ŋgua ŋana tâno ne vetâŋa nâ. Mao nâ, tamâta kala iyoka pa samba imâ ŋinde nde tamâta ŋalae ndo, ipolenzi tamâta ndoni. \v 32 I uru itula ŋgua ŋana vetâŋa wa ŋgua rârâni i muŋga imora ku iloŋo ŋinde. Andeta kinzi tamâta ŋandai kalonzi tawana i ne ŋgua ŋga. \v 33 Andeta tamâta ea kalo tawana ŋgua ŋinde, ande i ne kalo-tawana itula pwataki tu Maro Kindeni kawa ŋgua nde mao nâ. \v 34 Maro Kindeni muŋga isupwa tamâtani ndaina imâ, aku ina uru itula Maro Kindeni kawa ŋgua, ŋana tu Maro Kindeni io ne Koroani Sapâŋa imâ ipaŋando i ndo lâ. \v 35 Tama Maro Kindeni ilo ndo keno pa Natu, aku walo ilua ŋana ikai Maro pa kelekele ndoni. \v 36 Mine nde tamâta ea kalo tawana Maro Kindeni Natu, ande i ikai via mao, ma imo via mine ku imo nâ. Aŋga tamâta ea ipu muli pa Maro Kindeni Natu, ande i ikai via mao tia. Maro Kindeni ne wisi-nâna ŋalae tina nde ikeno pa tamâta ŋinde.” \c 4 \s1 Yesu iporo ŋgua kuku Samaria taine toŋge \p \v 1 Pa zo ŋinde, kinzi tamâta lâ Parisai ŋgu nde siloŋo pâri tu kinzi tamâta rârâ sipono muli pa Yesu kala ililinzi lâ lââ. Aku siloŋo pâri tu kinzi tamâta ŋinde kambwaŋenzi nde ipole ŋgu ŋinde sipono muli pa Yoane kala ililinzi ŋinde. \p \v 2 Andeta Yesu tamwata ŋandai uru ililinzi tamâta ŋga. I ne pâri-tamâta nâ uru sililinzi tamâta. \v 3 Yesu isama tu kinzi Parisai tamâta siloŋo pâri ŋinde marumbu lâ. Mine kala ipile Judia tâno, aku itaulo ilâ pa Galilaya tâno kilo. \p \v 4 Aku Maro Kindeni ne pateâŋa ikeno mine tu Yesu ma iyoka nzâla ŋinde ilâ kinzi Samaria ŋgu nenzi tâno ŋgini. \v 5 Mine kala Yesu iyoka mine ilâ lee, ipâŋga lâ Samaria nenzi lawea toŋge, i ŋa mine Sikar. Lawea ŋinde ikeno tâno toŋge tini laiti, aku nia ndoyo Juda timbunzi Yakopu tâno ŋinde ilua i natu Yosepe. \v 6 Aku lââ ne keve toŋge nde ikeno laweani ŋinde ŋgaŋe. Siŋgani Juda timbunzi Yakopu isale keve ŋinde. Aku Yesu nde kie pââsââ lâ, ŋana tu iyoka nia malawae imâ. Mine kala isaŋona lââ keve ŋinde waŋgira. Kari nde ikâki lâ, aku imâ ŋgini. \p \v 7 Yesu isaŋona lee, ŋineŋga Samaria taine toŋge imâ ŋana itai lââ kâ. Aku Yesu ipai tu, “Lââ kulana anu ŋga”. \v 8 (Muŋga Yesu ne pâri-tamâta rârâni silâ lawea ilo ŋana sipako kâpwa kâ.) \v 9 Aku Samaria taine ŋinde nde iporo taulo tu, “Noko nde Juda tamwata, aŋga naŋa nde Samaria taineŋgu. Mine nde mana mana ŋga noko kuno naŋa tu lââ alano, a?” (I ne ŋgua ŋinde nde duvi mine; Juda nenzi tukuŋa itu kaika panzi tu ma tininzi piti ndo ŋana kinzi Samaria tamâta tava nenzi kelekele.) \v 10 Andeta Yesu itu lâ kawa tu, “Noko kuzizâla ŋana wisi-ara ŋinde Maro Kindeni uru ilanzi tamâta. Aku mine nâ, noko kuzizâla ŋana tamâta ŋine kilala, ina kala ino pano tu lââ kulua inu. Ambo noko kusama ŋine, ande noko ma kuno i, aku i ma lââ ŋana via kâ ilano kunu.” \p \v 11 Taine nde ipai tu, “Tamâta Ŋalae, noko ne kâmba keno tia, aku lââ keve ŋine nde indue ilâ lâmbu ndo. Mine nde noko ma pwura tu pwai lââ ŋana via kâ ŋinde lâ ndia. \v 12 Tiambo noko kutu noko nde tamâta ŋalae ndo, kupole timbunda Yakopu, tiya? I muŋga lââ keve ŋine ilua maka, aku siŋgani, i tamwata tavanzi natu uru sinu lââ ŋine, aku uru ilanzi ne bulmakao wa lama wa sinu tona.” \p \v 13 Andeta Yesu iporo lâ kawa tu, “Tamâta ea inu lââ ŋine, ande muli ma irakoŋa kilo; \v 14 aŋga tamâta ea inu lââ ŋinde kala naŋa ma alua i, ande muli i ma irakoŋa kilo tia ndo. Mao nâ, lââ ŋana via kâ ŋinde ma ipâŋga itogo lââ sâko keve ilo mine. Lââ ŋinde ma imaliŋi mine nâ, aku ma via mao ilua i. Mine kala tamâta ŋinde ma imo via mine ku imo nâ.” \v 15 Aku taine nde ipai tu, “Ayo, tamâta ŋalae, lââ ŋinde kulua naŋa anu ŋga. Aku muli naŋa ma arakoŋa kilo tia, aku naneŋgu wurâta ŋana ataulo pa nia ŋine ŋana atai lââ kâ, ande ma marumbu ndo.” \p \v 16 Andeta Yesu iporo taulo tu, “Kulâ kusarâwa pa kaiwa tamâne, aku pwai kataulo kamâ ŋai.” \v 17 Ande taine ipai tu, “Naŋa kaiwâŋgu tamâne tia”. Ŋineŋga Yesu iporo tu, “Noko kuporo tu noko kaiwa tamâne tia, aku ŋgua ŋinde nde mao nâ. \v 18 Ŋana tu noko kaiwa tamâne muŋgâŋa nde kambwaŋenzi lima. Aŋga tamâne kala zo ŋine noko uru kumo kuku, ande i ŋandai noko kaiwa mao ŋga. Mine kala noko ne ŋgua ŋinde nde mao nâ.” \p \v 19 Aku taine iloŋo Yesu ne ŋgua ŋine ku ipai tu, “Tamâta ŋalae, kala ŋineŋga naŋa asama tu noko nde Maro Kindeni ne ŋgua-tulâŋa tamâta toŋge. \v 20 Nanayoni, maka Samaria ŋgu timbuma uru sipasau lâ tuu ŋine kulu ŋana siwâŋgi kâ. Andeta miki Juda tamâta uru kaporo tu, ‘Jerusalem lawea simbo nâ nde nia sondo ŋana tawâŋgi pa Maro Kindeni kâ’.” \p \v 21 Yesu iporo taulo tu, “Taine, ara ŋana noko ma kalo tawana naneŋgu ŋgua ŋine: muli ŋga, zo toŋge ma imâ ipâŋga, aku lâ zo ŋinde kinzi tamâta ma siwâŋgi pa Tama lâ tuu ŋine kulu, ande tia. Aku mine nâ, kinzi ma siwâŋgi lâ Jerusalem lawea, ande tia. \v 22 Miki Samaria ŋgu uru kawâŋgi pa Maro Kindeni, andeta miki kasama i kilala sondo tia. Aŋga maka Juda ŋgu nde kasama i kilala sondo ku kawâŋgi sondo papa, ŋana tu nia ndoyo Maro Kindeni ipatea tu Yautâŋa Tamwata ma ipâŋga lâ maka nema ŋgu. \v 23 Andeta zo ŋinde ŋga imâ ipâŋga laiti lâ. Mao nâ, zo imâ ipâŋga lâ. Aku lâ zo ŋinde Maro Kindeni ne Koroani Sapâŋa ma walo ilanzi tamâta ŋana sisama i kilala mao nâ. Mine nde kinzi ma ilonzi ndo papa i, ku ma sikura tu siwâŋgi sondo ndo papa, ikura i ilo papa mine. \v 24 Ŋana tu Maro Kindeni nde koroani, aku i ne Koroani Sapâŋa nâ uru isukanzi tamâta tu ma sisama i kilala sondo wa siwâŋgi sondo papa i wa.” \p \v 25 Yesu iporo ŋgua ŋinde lâ, ŋineŋga taine ŋinde iporo tu, “Naŋa asama tu Mesia (i ŋa toŋge Kirisi) ma muli imâ. Aku lâ zo ŋinde, i ma itula ŋgua rârâni duvi pwataki pa kinda.” \v 26 Yesu nde itu lâ kawa tu, “Naŋani tamwatâŋgu kala Kirisi, kala amo ŋai aporo ŋgua pano”. \p \v 27 Yesu iporo mine, ŋineŋga ndainani nâ kinzi pâri-tamâta nde simâ sipâŋga. Kinzi matanzi ilâ simora Yesu iporo kuku taine ŋinde, aku wisinzi motutu. Andeta kinzi ŋandai sikasoŋa tu, “Noko ilo pa sâ”, tâku “Ŋana sâ kâ ŋga kuporo kuku taine ŋine.” \p \v 28 Ŋineŋga taine ŋinde nde io ne kâmba ndue keno, aku itaulo ilâ lawea ilo. Aku itapâri panzi tamâta simo ŋinde mine tu, \v 29 “Wa, miki kamâ kamora tamâta ndai! Kala ŋine itula ŋgua pwataki ŋana vetâŋa paveâŋa rârâni naŋa muŋga aveta ŋinde. Tiambo i nde Kirisi, tiya?” \v 30 Mine kala kinzi sipile lawea ku siyâti simâ pa Yesu. \p \v 31 Kinzi simâ sipâŋga tia yo yo, ŋineŋga kinzi pâri-tamâta sipai Yesu tu, “Pananâŋa, maka kano pano tu kuka kâpwa pinde ŋga!” \v 32 Andeta Yesu iporo isia ŋgua panzi tu, “Nakâŋgu kâpwa pinde keno, andeta miki kazizâla ndo ŋana.” \v 33 Ŋineŋga kinzi pâri-tamâta sipakasoŋa warakanzi tu, “Tiambo tamâta toŋge muŋga ikai kâpwa imâ ilua i ika tâ, tiya?” \v 34 Andeta Yesu ipainzi tu, “Kâŋgu kâpwa nde ŋine: naŋa amâ ŋana aveta ikura Maro Kindeni ne pateâŋa mine, ina isupwana kala amâ. Aku wurâta rârâni i muŋga ilua naŋa tu aveta, ande ma aveta marumbu lâ. \v 35 Miki uru kaporo tu, ‘Nzimona ŋapa keno mo ŋai yo. Mambo zo ipâŋga ŋga, ŋineŋga kinda ma takai kaniŋa lâ tâno ilo’. Taitu kala ŋine naŋa apaimi tu matami pareŋge kalea sondo pa tâno ŋga! Zo ŋga ipâŋga lâ, aku kaniŋa nde kanaŋonzi lâ! \v 36 Kala zo ŋine kinzi wurâta tamâta uru sikai mbumbu ŋana nenzi wurâta kâ, aku uru sigona kaniŋa. Aku kaniŋa ŋinde ma imo via ku imo nâ. Mine kala tamâta muŋga ipau vâsa lâ tâno ilo ŋinde ma indeka kuku tamâta igona kaniŋa. \v 37 Mine kala ŋgua ŋine nde mao: ‘Tamâta toŋge ipau vâsa lâ tâno ilo, aŋga tamâta toŋge nde igona kaniŋa’. \v 38 Naŋa asupwami ŋana kagona kaniŋa lâ tâno ilo, andeta muŋga miki ŋandai kaveta wurâta lâ tâno ŋinde ilo ŋga. Nanayoni kinzi tamâta pinde siveta wurâta kaika papa tâno ŋinde, aŋga miki kakai kulu ŋana nenzi wurâta ŋinde kâ.” Yesu iporo ŋgua tambirâŋa ŋine panzi ne pâri-tamâta. \p \v 39 Samaria taine ŋinde muŋga itapâri panzi tamâta lâ lawea ŋinde mine tu, “Tamâta ndai itula ŋgua pwataki ŋana vetâŋa paveâŋa rârâni naŋa muŋga aveta ŋinde”. Aku ŋana taine ne ŋgua ŋinde kâ, ande kinzi tamâta rârâ kalonzi tawana Yesu. \v 40 Mine nde kinzi Samaria tamâta pinde simâ pa Yesu, aku sino tu ma imo ndaina kunzi. Aku Yesu isâu panzi, kala imo lawea ŋinde kunzi ikura kari rua lâ. \v 41 Mine kala kinzi ŋgu ŋalae siloŋo Yesu tamwata kawa ŋgua, aku kalonzi tawana i. \v 42 Kinzi ŋinde sipai taine ŋinde tu, “Maka muŋga kaloŋo noko taine nâ ne ŋgua, aku kaloma tawana. Andeta ŋineŋga maka warakama kaloŋo i tamwata kawa ŋgua. Mine nde maka kasama tu tamâtani ndaina nde imo Yautâŋa Tamwata pa kinda tamâta ndoni lâ tâno kulu.” \s1 Yesu iveta koipu toŋge ne wurâta tamâta toŋge natu tini ara kilo \p \v 43 Kari rua ŋinde ilâ lâ, ŋineŋga Yesu ipile lawea ŋinde ku ilâ pa Galilaya tâno. \v 44 Yesu tamwata muŋga iporo ŋgua mine: “Ambo ŋgua-tulâŋa tamâta toŋge imo i tamwata ne lawea tina, ande kinzi tamâta lâ lawea ŋinde uru ilonzi ara papa i, ande tia”. \v 45 Yesu iyoka ilâ lee, ŋineŋga ipâŋga Galilaya tâno. Aku kinzi tamâta lâ nia ŋinde sindeka nâ ŋana Yesu imâ imo kunzi, ŋana tu kinzi muŋga simo Jerusalem ŋana simora Juda nenzi kumbwa Pasova, ku simora vetâŋa rârâni Yesu iveta lâ Jerusalem lâ zo ŋinde. \p \v 46 Zo pinde ilâ lâ, ŋineŋga Yesu itaulo ilâ pa Kana lawea, lâ Galilaya tâno. I muŋga iveta mâsi kaika lâ laweani ndaina ŋana iveta lââ ipalele ipâŋga waini. Aku koipu toŋge ne wurâta tamâta imo lawea toŋge ikeno laiti, i ŋa tu Kaperneam lawea, andeta i natu tamâne ikai pukoŋa lâ. \v 47 Tamâta ŋinde iloŋo pâri tu Yesu ŋga ipile Judia tâno ku imâ ipâŋga Galilaya tâno lâ. Mine kala imâ pa Yesu, aku ino tu ma indue ilâ Kaperneam lawea kuku, tu ma iveta i natu tini ara kilo. Ŋana tu natu ŋinde laiti ŋana imâte kâ. \v 48 Andeta Yesu nde ipai tu, “Opopo, ambo miki kamora mâsi kaika kie-kie tia, ande miki tinimi pwâka tu kalomi tawana naŋa”. \v 49 Andeta koipu ne wurâta tamâta ŋinde nde iporo taulo tu, “Tamâta Ŋalae, kumâ walele ŋga! Tia ma naŋa natuŋgu imâte.” \v 50 Ŋineŋga Yesu ipai tu, “Ara, kulâ. Noko natu nde tini ara kilo.” Aku tamâta ŋinde kalo tawana Yesu ne ŋgua, kala ilâ. \p \v 51 Tamâta ŋinde ilâ lee, aku wurita kilo, andeta i ŋandai ipâŋga Kaperneam lawea ilo ŋga. Ŋineŋga i ne sukâŋa tamâta pinde simâ sipakâtu kuku lâ nzâla, ku sipai tu, “Noko natu tamâne tini ara lâ!” \v 52 Ŋineŋga ikasoŋanzi tu, “Aŋga i tini ara kilo lâ kari tai ŋapia.” Kinzi siporo taulo tu, “Nola, lala ikura kari tai taitu, ande nâna ipile i tini marumbu lâ”. \v 53 Ŋineŋga tamâta ŋinde kalo ŋgere, aku isama tu lâ kari tai ndainani nâ, ande Yesu muŋga iporo ŋgua tu, “Noko natu nde tini ara kilo”. Mine kala i kalo tawana Yesu, aku i see wukale sitavanzi i ne wurâta tamâta kala kalonzi tawana mine nâ. \p \v 54 Muŋga Yesu iyoka pa Judia tâno ku ilâ Galilaya tâno, ŋineŋga iveta mâsi kaika toŋge. Kala ŋine iveta mine nâ kilo. \c 5 \s1 Yesu iveta tamâta toŋge tini ara kilo lâ Betesda Lââ Bwalika \p \v 1 Ŋinde ilâ lâ, aku muli, ŋineŋga Yesu ikâki ilâ Jerusalem ŋana imora Juda nenzi kumbwa toŋge kâ. \p \v 2 Aku lââ bwalika toŋge ikeno Jerusalem lawea ilo, lâ “Lama Nzâla” kawa tini laiti. Aŋga pâpâta lima ikeno lââ bwalika ŋinde ŋgaŋe. Lâ Hibru ŋgua, ande kinzi sipatu lââ ŋinde ŋa tu Betesda. \v 3 Kinzi pukoŋa tamâta rârâ nde uru simo ndaina, sikeno pâpâta lima ŋinde kulu. Kinzi pinde matanzi leva-leva, aŋga pinde nde kenzi sakamao, aŋga pinde nde tukanzi pââsââ. [ \v 4 Kinzi uru sio tininzi pa mâsi toŋge tu ipâŋga, ŋana tu zo pinde Maro Ŋalae ne aŋelo toŋge iveta lââ ŋinde isowe, ŋineŋga pukoŋa tamâta ea imuŋga panzi ŋana indue ilâ lââ ilo, ande i ma tini ara kilo.] \f + \fr 5:4 \ft 4 Nia ndoyo, ŋgua ŋine kala ikeno ŋgumbi ilo [], ande ikeno lâ pepa tini tia. Mine kala kinzi ilo-kalo tamâta situ tamâta toŋge ipâŋga lâ muli nde iseŋge ŋgua ŋine ilâ kuku ŋgua ikeno muŋga.\f* \v 5 Aku tamâta toŋge imo niani ndaina, i muŋga ikai pukoŋa toŋge, kala ikura tu iyoka tia ikura mbwera tamâta taitu kanaŋo saŋao kanaŋo lima kanaŋo ŋato (38). \p \v 6 Yesu mata ilâ imora tamâta ŋinde ikeno nâ imo, aku isama tu i ipoko ikura mbwera mbwera lâ. Mine kala ikasoŋa tamâta ŋinde tu, “Noko ilo tu ma tini ara kilo, tiya?” \v 7 Andeta pukoŋa tamâta itu lâ kawa tu, “Tamâta Ŋalae, lâ zo ŋana lââ pazazago, ande tamâta toŋge ŋana ikai naŋa ndue iona lâ lââ bwalika ilo, ande tia. Naŋa warakâŋgu atogo tu andue lââ ilo, andeta kinzi tamâta pinde uru simuŋga pa naŋa sindue lââ ilo.” \v 8 Ŋineŋga Yesu ipai tu, “Kumandi sânda, pwai ne rombe-rombe, aku pwoka kulâ!” \v 9 Aku ndainani nâ, tamâta ŋinde tini-mbalau ipâŋga ara kilo, aku imandi, ku ikai ne rombe-rombe kâki, aku iyoka ilâ. \p Andeta vetâŋa ŋinde ipâŋga lâ Juda nenzi pwareâŋa ne zo sapâŋa toŋge. \v 10 Mine kala kinzi Juda tamâta ŋalaŋala sipai tamâta ŋinde tu, “Wa, ŋine nde pwareâŋa ne zo sapâŋa ma! Kinda nenda ŋgua tukuŋa indi kaika tu noko ma kuveta wurâta mine ŋana pwale ne rombe-rombe kâ ndimo.” \v 11 Andeta tamâta ŋinde iporo taulo tu, “Ambo taitu tamâta kala iveta naŋa tiniŋgu ara kilo ŋinde nde ipai naŋa tu, ‘Kumandi sânda, pwai ne rombe-rombe, aku pwoka kulâ’.” \v 12 Mine nde kinzi sikasoŋa tu, “Aŋga tamâta ea ipaino tu pwai ne rombe-rombe ku pwoka kulâ, a?” \v 13 Andeta tamâta ŋinde nde izizâla, ŋana tu kinzi tamâta ŋgu ŋalae nde simo nia ŋinde, aŋga Yesu nde ipavea ilâ kala nao tia lâ. \p \v 14 Aku muli, ŋineŋga Yesu ipakâtu kuku tamâta ŋinde lâ Maro Kindeni ne luma sapâŋa, aku ipai tu, “Noko kuloŋo ŋga; kala ŋine noko tini ara lâ. Kupile ne vetâŋa kiesaka! Tia ma malia ŋalae toŋge imâ ipâŋga pano, ipole malia muŋgâŋa ŋinde.” \v 15 Ŋineŋga tamâta ŋinde ilâ ku ipainzi Juda tamâta ŋalaŋala tu, “Tamâtani kala iveta naŋa tiniŋgu ara kilo ŋinde, ande Yesuni tamwata”. \p \v 16 Tia ku kinzi Juda tamâta ŋalaŋala simandi ŋana siveta kenzi sakamao pa Yesu, ŋana tu iveta mâsi kaika ŋinde lâ pwareâŋa ne zo sapâŋa. \v 17 Andeta Yesu ipainzi tu, “Naŋa Mama uru iveta ne wurâta ikura zo zo, aku naŋa kala aveta wurâta mine nâ.” \v 18 Kinzi Juda tamâta ŋalaŋala siloŋo Yesu ne ŋgua ŋinde, aku ilonzi gagatinzi ŋalae tu ma siroto nzâla ŋana sipu i pâta imâte kâ, ŋana tu kinzi situ imbware nenzi ŋgua tukuŋa ŋana pwareâŋa ne zo sapâŋa kâ. Andeta ŋinde nâ tia; iporo ŋgua tu, “Maro Kindeni nde naŋa warakâŋgu Mama”, aku ŋana ŋgua ŋinde kâ, ande Yesu isuka i tamwata ŋa kâki ipâŋga ŋalae, itogo Maro Kindeni ŋa mine. \s1 Maro Kindeni Natu ikai Tama ndamwa kala iveta wurâta \p \v 19 Ŋineŋga Yesu iporo ŋgua taulo panzi mine tu, “Naŋa aporo ŋgua mao nâ pami; Natu simbo nâ ikura tu ipatea vetâŋa toŋge ŋineŋga iveta, ande tia. Vetâŋa ndia Natu imora Tama iveta, ande Natu ikura tu iveta vetâŋa ŋinde nâ. Vetâŋa rârâni Tama uru iveta, ande Natu kala uru iveta vetâŋani ndaina. \v 20 Ŋana tu Tama ilo ndo keno pa Natu, aku itula vetâŋa rârâni i tamwata uru iveta ŋinde papa. Aku muli i ma itula vetâŋa ŋalaŋala pinde kilo papa Natu ŋana iveta tona, ipole vetâŋa muŋgâŋa ŋinde. Mine kala miki rârâni ma wisimi motutu. \v 21 Tama uru ipaŋonzi mateŋa tamâta ku via ilanzi kilo, aku Natu kala mine nâ via mao ilanzi tamâta rârâni ŋinde i ilo patea tu ma iveta mine panzi. \v 22 Aku Tama ne wurâta ŋandai ŋana imo ŋgua-samâŋa tamwata panzi tamâta ŋana nenzi vetâŋa ŋga. I ndamwa ilua Natu ŋana imo ŋgua-samâŋa tamwata. \v 23 Mine kala kinzi tamâta rârâni ma simege ŋana Natu ku sisuka i ŋa kâki, itogo uru simege ŋana Tama ku sisuka i ŋa kâki mine nâ. Tama muŋga isupwa Natu indue imâ. Ambo tamâta toŋge imege ŋana Natu tia, ande imege ŋana Tama tia mine nâ. \p \v 24 Naŋa aporo ŋgua mao nâ pami; ambo tamâta toŋge ma ipaveta kuku naneŋgu ŋgua, aku i kalo tawana Maro Kindeni, ina muŋga isupwa naŋa kala amâ, ande tamâta ŋinde ikai via mao marumbu lâ, ma imo via mine ku imo nâ. Aku Maro Kindeni ma ipare nia pa tamâta ŋinde ŋana ne kiesaka kâ, ande tia, ŋana tu tamâta ŋinde ipile mateŋa nianzi marumbu lâ, aku imbwaliu imo via nia lâ. \p \v 25 Naŋa aporo ŋgua mao nâ pami; zo nde imâ ipâŋga laiti, ande kala imâ ipâŋga lâ, ŋana kinzi tamâta ŋinde uru simo sitogonzi mateŋa tamâta mine, ande ma sipaveta kuku Maro Kindeni Natu kawa ŋgua. Aku kinzi ea sipaveta kuku ŋgua ŋinde, ande kinzi ŋinde rârâni ma simo vianzi. \v 26 Ŋana tu Tama tamwata nde Via Warika, aku iveta Natu ipâŋga Via Warika mine nâ. \v 27 Aku i ndamwa ilua Natu lâ ŋana imo ŋgua-samâŋa tamwata panzi tamâta, ŋana tu i nde Tamâta Natu. \v 28 Miki ma ilomi rârâ ŋana ŋinde kâ ndimo, ŋana tu zo toŋge ma imâ ipâŋga, aku lâ zo ŋinde kinzi tamâta rârâni muŋga simâte ŋinde ma siloŋo naŋa Tamâta Natu kawâŋgu ŋgua, \v 29 ku ma sipile mateŋa nianzi ku siyâti silâ pa nia yo. Tamâta ea kinzi muŋga siveta vetâŋa ara, ande kinzi ŋinde ma simandi ku simo vianzi kilo. Aŋga ea kinzi muŋga siveta vetâŋa sakamao, ande kinzi ŋinde ma simandi ku sikai vetâŋa ŋinde ne pareŋa-nia.” \s1 Yesu kilala nde ipâŋga nia yo \p \v 30 “Naŋa warakâŋgu akura tu apatea vetâŋa toŋge ŋineŋga aveta, ande tia. Mao nâ, naŋa apateanzi tamâta ŋana simo vianzi tâku simo vianzi tia tâku, ikura Mama itula pana mine. Aku naneŋgu pateâŋa ŋinde nde sondo ndo, ŋana tu naŋa ŋandai aveta ikura warakâŋgu neŋgu pateâŋa ŋga. Naŋa uru aveta ikura Mama nâ ne pateâŋa, ina isupwa naŋa kala amâ. \v 31 Ambo naŋa simboŋgu nâ ma atula ŋgua ŋana warakâŋgu kâ, ande miki ma kalomi tawana naneŋgu ŋgua tia. \v 32 Andeta Mama itula ŋgua ŋana naŋa kâ tona, aku naŋa asama tu ŋgua rârâni itula ŋinde nde mao kanaŋo. \p \v 33 Andeta ŋinde nâ tia; muŋga miki kasupwanzi tamâta pinde silâ pa Yoane Lââ-Liliŋa Tamwata, aku Yoane kala iporo itula ŋgua mao kaŋa taituni pwataki ŋana naŋa kâ tona. \v 34 Naŋa ŋandai iloŋgu tu tamâta toŋge ma itula ŋgua pwataki ŋana naŋa kâ. Taitu naŋa iloŋgu tu Maro Kindeni ma iyautemi piti lâ kondoma ilo ku via mao ilami, kala aporo pami ŋana Yoane ne ŋgua kâ. \v 35 Yoane nde itogo sinâla pa miki, aku miki muŋga kandeka ŋana sinâla ŋinde kâ ikura zo mbwana-mbwana nâ. \p \v 36 Andeta ŋinde nâ tia; vetâŋa rârâni naŋa uru aveta ŋinde kala itula naŋa kilalâŋgu pwataki tona, aku vetâŋa ŋinde ipole ŋgua ŋinde Yoane itula ŋana naŋa kâ. Nanayoni Mama ipatea wurâta pa naŋa tu aveta, kala ŋine naŋa amo aveta wurâta ŋinde yo. Aku wurâtani ndaina uru itula naŋa kilalâŋgu pwataki tu Mama isupwana kala amâ. \v 37 Mao nâ, Mama isupwana kala amâ, aku i tamwata kala itula ŋgua pwataki ŋana naŋa kâ marumbu lâ. Miki ŋandai kaloŋo i kawa ŋgua, aku ŋandai kamora i nao ŋga. \v 38 Aku miki ŋandai kapaveta kuku i kawa ŋgua ŋga, ŋana tu inani isupwana kala amâ, andeta miki kalomi tawana naŋa, ande tia. \p \v 39 Andeta ŋinde nâ tia; miki uru kaveta wurâta ŋalae ŋana kapono Maro Kindeni kawa ŋgua ikeno lâ pepa tini, ŋana tu miki katu ma kasânda via mao kulu lâ ŋgua ŋinde tini. Aku ŋguani ndaina kala itula naŋa kilalâŋgu pwataki tona. \v 40 Andeta miki tinimi pwâka tu kapono muli pa naŋa, ŋana kakai via mao kâ. \p \v 41 Naŋa ŋandai iloŋgu tu kinzi tamâta ma sindekana naŋa ŋga. \v 42 Andeta naŋa asama miki kilalami marumbu lâ. Naŋa asama tu miki ilomi keno pa Maro Kindeni, ande tia. \v 43 Naŋa akai naŋa Mama ndamwa amâ, andeta miki kapu mulimi pana. Taitu kaloŋo ŋga; ambo tamâta toŋge ma imâ pami ku iporo i tamwata nâ ne ŋgua, ande miki ma ilomi ara papa i. \v 44 Maro Kindeni simbo nâ nde Maro Ŋalae, aku ikura tu indekananzi tamâta pinde. Andeta miki tinimi pwâka tu i ma iveta vetâŋa mao ŋinde pami. Opopo, miki wa nawalami wa uru kapasuka warakami nâ ŋami kâki. Mine nde miki ma kakura tu kalomi tawana naŋa mâsi mana, a? \p \v 45 Ambo miki katu naŋa ma amandi Maro Kindeni nao ku ataleami ŋana nemi vetâŋa soki kâ, ande nemi ilo-kalo ŋinde nde soki ndo! Opopo, miki ilomi tu Mose ma ivilami lâ ŋgua nia, andeta ina kala tamâtani ŋana italea miki kâ! \v 46 Ambo miki muŋga kalomi tawana Mose ne ŋgua, ande miki ma kalomi tawana naŋa mine nâ, ŋana tu Mose iŋgere ŋgua ŋana naŋa kâ. \v 47 Andeta miki kalomi tawana Mose ne ŋgua tia. Mine nde miki ma kakura tu kalomi tawana naneŋgu ŋgua mâsi mana, a?” Yesu iporo ŋgua ŋine. \c 6 \s1 Yesu kâpwa ilanzi tamâne 5,000 \r Matai 14:15-21, Malaka 6:32-44, Luka 9:12-17 \p \v 1 Zo pinde ilâ lâ, ŋineŋga zo toŋge Yesu imbwaliu ilâ pa Galilaya Lââ Bwalika tini pinde. (Kinzi sipatu lââ bwalika ŋinde ŋa toŋge tu Taiberias Lââ Bwalika). \v 2 Aku kinzi tamâta ŋgu ŋalae nde soka Yesu muli silâ, ŋana tu kinzi muŋga simora Yesu iveta mâsi kaika ŋana ivetanzi pukoŋa tamâta tininzi ara kilo kâ. \v 3 Ŋineŋga Yesu ikâki tuu toŋge kulu kunzi ne pâri-tamâta, aku lambunzi ndue sisaŋona. \v 4 Aku Juda nenzi kumbwa ŋalae Pasova nde imâ ipâŋga laiti lâ. \p \v 5 Yesu mata ilâ ilea panzi tamâta ŋgu ŋalae ŋinde simâ papa i, ŋineŋga ikasoŋa ne pâri-tamâta Pilip tu, “Kinda ma tako puroŋa panzi tamâta ŋine lâ nia ndia, ŋana ma sika kâ.” \v 6 Yesu iporo ŋgua mine pa Pilip tu ikai samâŋa papa kâ. I tamwata muŋgani ilo patea tu ma iveta mâsi kaika toŋge. \v 7 Ande Pilip iporo taulo tu, “Opopo, ambo kinda ma tako puroŋa ikura mbumbu ‘silva’ tamâta ŋalae rua (200), ande ŋinde ma ikuranzi ŋgu ŋalae ŋine, ande tia ndo!” \p \v 8 Ŋineŋga Yesu ne pâri-tamâta toŋge, i ŋa tu Andaria (i nde Saimon Petero tai), ande ipai Yesu tu, \v 9 “Ayo, tamâta lâlu toŋge imo ŋai, aku puroŋa lima aŋga iŋa rua nde keno papa. Ambo taitu ŋinde ma ikuranzi ŋgu ŋalae ŋine tia ndo!” \p \v 10 Andeta Yesu iporo tu, “Miki kapainzi tamâta tu lambunzi ndue sisaŋona”. (Unza ara keno nia ŋinde.) Ŋineŋga kinzi rârâni sisaŋona. Kinzi tamâne nâ kambwaŋenzi ipâŋga ikura 5,000 mine. \v 11 Kinzi sisaŋona lâ, ŋineŋga Yesu ikai puroŋa ndaina, kawa ndaŋge pa Maro Kindeni, aku iwae panzi tamâta sisaŋona simo ŋinde. Yesu kâpwa ilanzi ikura ilonzi papa mine. Ŋineŋga ikai iŋa kala iveta mine nâ. \p \v 12 Kinzi sika lee kapwanzi pupuro lâ, ŋineŋga Yesu ipainzi ne pâri-tamâta tu, “Miki kalâ kagona kâpwa pinde kinzi sika tia kala ikeno ŋinde. Tia ma pinde sakamao koa tia nâ.” \v 13 Mine kala kinzi silâ sigona puroŋa ŋinde kinzi tamâta kapwanzi pupuro kala sika tia ŋinde. Muŋga puroŋa lima nâ keno, andeta kinzi sizeze puroŋa katiŋe ŋinde lâ ŋgâmo ŋalae saŋao kanaŋo rua ilonzi pipi lâ. \p \v 14 Kinzi tamâta nde simora mâsi kaika ŋine Yesu iveta, ŋineŋga siporo tu, “Mao nâ, tamâtani ŋaina nde ŋgua-tulâŋa tamâta ŋinde muŋga siporo tu ma imâ imo tâno kulu!” \v 15 Yesu isama tu kinzi ŋgu ŋinde ilonzi tu sikai i kaika ku sio imo nenzi koipu ŋalae. Mine kala ipilenzi kilo, aku i simbo nâ ilâ pa tuu toŋge. \s1 Yesu iyoka lââ bwalika kulu \r Matai 14:22-32, Malaka 6:45-52 \p \v 16 Kari indue lala pararai lâ, ŋineŋga Yesu ne pâri-tamâta nde sindue silâ pa lââ bwalika pwali. \v 17 Ŋineŋga sikâki wâŋga toŋge kulu, aku sipile nia ŋinde ŋana simbwaliu silâ pa Kaperneam lawea kâ. Silâ lee, aku mbo lâ, andeta Yesu imâ ipâŋga panzi tia yo. \v 18 Andeta lawea iyoka kaika, aku kâla kâki ŋalae. \v 19 Kinzi sipoe lee ikura nia mbuku lima kanaŋo taitu lâ, ŋineŋga matanzi ilâ simora Yesu iyoka lââ bwalika kulu imâ ipâŋga wâŋga tini laiti. Aku siruru pâta kanaŋo. \v 20 Andeta Yesu ipainzi tu, “Wa, miki karuru ndimo! Ŋine nde naŋani warakâŋgu!” \v 21 Ŋineŋga ilonzi patea tu ma sikai Yesu imo wâŋgu kulu kunzi. Aku walele nâ wâŋga ilâ itoa nia ŋinde kinzi situ silâ papa. \s1 Kinzi tamâta siroto ŋana Yesu kâ \p \v 22 Aku wurita kilo, ande kinzi tamâta ŋgu ŋalae simo yo lâ lââ bwalika tini pinde muŋga Yesu imo ŋinde. Ŋineŋga kalonzi ŋgere ipâŋga tu wâŋga taitu nâ muŋga ikeno sâwa, aku nola, lâ zo ŋinde Yesu ne pâri-tamâta sikâki wâŋga ŋinde kulu ku silâ, ande Yesu imo kunzi tia. Kinzi pâri-tamâta simbonzi nâ simo wâŋga kulu. \v 23 Ŋineŋga Taiberias lawea nenzi wâŋga pinde nde simâ sitoa. Kinzi sitoa lâ nia ŋinde muŋga Maro Ŋalae kawa ndaŋge, ŋineŋga puroŋa ilanzi tamâta sika. \v 24 Kinzi tamâta nde sisama tu Yesu tavanzi ne pâri-tamâta nde sipilenzi silâ lâ. Mine kala sikâki wâŋga pinde kulu, aku silâ pa Kaperneam lawea tu siroto ŋana Yesu kâ. \s1 Yesu nde puroŋa ŋana via mao kâ \p \v 25 Kinzi tamâta ŋinde silâ lee sitoa lââ bwalika tini pinde. Ŋineŋga sisânda Yesu kulu, aku sikasoŋa tu, “Pananâŋa, noko kumâ kupâŋga nia ŋine lâ zo ndia.” \v 26 Andeta Yesu itu lâ kawanzi tu, “Naŋa aporo ŋgua mao nâ pami; miki ŋandai kasama mâsi kaika muŋga aveta ŋinde kilala kala karoto ŋanana ŋga. Miki nola kaka puroŋa lee kapwami pupuro lâ, aku ŋana duvi ŋinde kâ miki karoto ŋanana. \v 27 Miki ma kamakâsa ŋana kakai kâpwa ŋinde ma muli sâmbu, mine ndimo. Ara ŋana miki ma kamakâsa ŋana kakai kâpwa ŋinde ikura ŋana ivilami tu kamo viami ku kamo nâ. Naŋa Tamâta Natu ma kâpwa ŋinde alami, ŋana tu naŋa akai Mama Maro Kindeni ndamwa ŋana aveta mine.” \p \v 28 Yesu iporo ŋgua ŋine lâ, ŋineŋga kinzi sikasoŋa tu, “Aŋga maka ma kaveta wurâta ndia ŋana Maro Kindeni ma ilo ara pama mine nâ.” \v 29 Aku Yesu itu lâ kawanzi tu, “Maro Kindeni ne wurâta nde mine; miki ma kalomi tawana tamâta ŋine i muŋga isupwana kala amâ.” \p \v 30 Ŋineŋga kinzi sikasoŋa Yesu kilo tu, “Noko ma kuveta mâsi kaika ndia lâ maka naoma ŋana ma kaloma tawana noko ne ŋgua, a? Noko ma kuveta mana. \v 31 Kinda timbunda muŋga sika kâpwa toŋge, i ŋa tu ‘mana’, lâ nia bilimu. Ŋgua ikeno lâ pepa tini mine tu, ‘I samba ne kâpwa ilanzi tamâta tu ma sika’.” \p \v 32 Ande Yesu iporo ŋgua taulo panzi tu, “Naŋa aporo ŋgua mao nâ pami; puroŋa ŋinde Mose muŋga ilami nde samba ne puroŋa mao tia. Naŋa Mama nâ uru samba ne puroŋa mao ilami. \v 33 Maro Kindeni ne puroŋa mao nde tamâtani ŋine kala iyoka pa samba indue imâ ŋana via mao ilanzi tâno tamâta.” \v 34 Ŋineŋga kinzi sipai Yesu tu, “Tamâta Ŋalae, puroŋa ŋinde kulama ikura zo zo.” \p \v 35 Aku Yesu iporo tu, “Naŋani warakâŋgu nde puroŋa ŋana via mao kâ. Tamâta ea imâ pa naŋa, ande putole ma ipu i kilo, ande tia. Aku tamâta ea kalo tawana naŋa, ande i ma irakoŋa ŋana lââ kâ kilo, ande tia. \v 36 Andeta naŋa muŋga aporo ŋgua pami mine tu, ‘Miki kamora naŋa lâ, taitu ŋandai kalomi tawana naŋa ŋga’. \v 37 Tamâta ea kinzi naŋa Mama muŋga ipatea tu ma ilua naŋa, ande kinzi ŋinde rârâni ma sipono muli pana. Aku tamâta ea ipono muli pa naŋa, ande naŋa ma apu muliŋgu papa i tia ndo. \v 38 Naŋa ayoka samba andue amâ ŋana aveta ikura naŋa warakâŋgu neŋgu pateâŋa, ande tia. Naŋa amâ ŋana aveta ikura Maro Kindeni ne pateâŋa, ina isupwana kala amâ. \v 39 Mao nâ, Maro Kindeni isupwana kala amâ. Aku i tamâta pinde ilua naŋa lâ, aku i ne pateâŋa ikeno mine: naŋa ma apile tamâta toŋge lâ kinzi ŋgu ŋinde kala ma nao tia lâ, ande tia ndo. Lâ zo muli ŋana Maro Kindeni ma ipare nia panzi tamâta kâ, ande naŋa ma apaŋonzi tamâta ŋinde rârâni taitu-taitu, kala ma simo vianzi kilo. \v 40 Naŋa Mama ne pateâŋa nde mine: tamâta ea kinzi simora Natu kilala ku kalonzi tawana i, ande kinzi ŋinde rârâni ma simo vianzi mine ku simo nâ. Aku lâ zo muli ŋana Maro Kindeni ma ipare nia panzi tamâta kâ, ande naŋa ma apaŋonzi tamâta ŋinde taitu-taitu, kala ma simo vianzi kilo.” \p \v 41 Kinzi Juda tamâta nde wisinzi nâna ŋana ŋgua Yesu iporo panzi mine tu, “Naŋani warakâŋgu nde puroŋa ŋine kala iyoka pa samba indue imâ”. Mine nde kinzi siporo ŋgua lâ warakanzi nâ ŋgininzi. \v 42 Kinzi siporo tu, “Opopo, tamâta ŋine nde Yesu, i Yosepe natu nâ! Kinda tasamanzi i tina-tama lâ. Mine nde ŋana sâ kâ ŋga iporo ŋgua tu i muŋga iyoka pa samba indue imâ, a?” \p \v 43 Andeta Yesu ipainzi tu, “Miki ma kaporo ŋgua nâna mine lâ warakami ŋginimi ndimo. \v 44 Naŋa Mama muŋga isupwana kala amâ. Ambo Mama isowe tamâta toŋge ilo kalo tia, ande tamâta ŋinde tamwata ikura tu imâ pa naŋa, ande tia ndo. Aku lâ zo muli ŋana Maro Kindeni ma ipare nia panzi tamâta kâ, ande naŋa ma apaŋonzi tamâta rârâni muŋga simâ pa naŋa ŋinde, aku ma simo vianzi kilo. \v 45 Kinzi ŋgua-tulâŋa tamâta muŋgâŋa siŋgere ŋgua lâ pepa tini mine tu, ‘Maro Kindeni ma ipanananzi tamâta rârâni’. Aku tamâta ea itambira taŋa ku ipanâna sondo ŋana Maro Kindeni ne ŋgua kâ, ande tamâta ŋinde ma imâ pa naŋa. \v 46 Andeta naŋa ŋandai aporo tu tamâta toŋge muŋga imora Maro Kindeni nao ŋga. Maro Kindeni isupwa naŋa kala amâ, aku naŋa simboŋgu nâ muŋga amora i nao. \v 47 Naŋa aporo ŋgua mao nâ pami; tamâta ea kalo tawana naŋa ma imo via ku imo nâ. \v 48 Naŋani warakâŋgu nde puroŋa ŋana via mao kâ. \v 49 Muŋga miki timbumi sika kâpwa toŋge, i ŋa tu ‘mana’, lâ nia bilimu. Andeta muli ŋga kinzi rârâni simâte lâ. \v 50 Aŋga puroŋa ŋine kala iyoka pa samba indue imâ, ande puroŋa kie toŋge, aku tamâta ea ika puroŋa ŋine ma imâte tia. \v 51 Naŋani warakâŋgu nde puroŋa ŋana via mao kâ kala iyoka pa samba indue imâ. Tamâta ea kinzi sika puroŋa ŋine, ande ma simo vianzi ku simo nâ. Aku puroŋa ŋine nde naŋa kanaŋoŋgu ŋai. Naŋa ao ŋine ilâ panzi tâno tamâta, ŋana ma sikura tu simo vianzi kâ.” \p \v 52 Yesu iporo ŋgua ŋine lâ, ŋineŋga kinzi Juda tamâta simandi sipawa ŋgua kaika lâ warakanzi ŋgininzi. Kinzi siporo tu, “Mana mana ŋga tamâta ŋine iporo tu i tamwata kanaŋo ma ilua kinda tu taka, a?” \v 53 Ŋineŋga Yesu ipainzi tu, “Naŋa aporo ŋgua mao nâ pami; ambo miki kaka naŋa Tamâta Natu kanaŋoŋgu tia, aku kanu naŋa seeŋgu tia, ande via mao ikeno pami, ande tia. \v 54 Aŋga tamâta ea ika naŋa kanaŋoŋgu wa inu seeŋgu wa, ande tamâta ŋinde ikai via mao, ma imo via mine ku imo nâ. Aku lâ zo muli ŋana Maro Kindeni ma ipare nia panzi tamâta kâ, ande naŋa ma apaŋo tamâta ŋinde imo via kilo. \v 55 Ŋana tu naŋa kanaŋoŋgu nde kâpwa mao, aŋga seeŋgu nde nuŋa mao. \v 56 Tamâta ea ika kanaŋoŋgu wa inu seeŋgu wa, ande tamâta ŋinde ipaipa kuku naŋa, aku naŋa kala apaipa kuku i. \v 57 Mama, ina Via Tamwata, muŋga isupwana kala amâ, aku i via mao ilua naŋa lâ. Aku mine nâ, tamâta ea ika naŋa kanaŋoŋgu, ande naŋa ma via mao ndainani alua i. \v 58 Ŋine nde puroŋa ŋinde iyoka pa samba indue imâ. Miki timbumi muŋga sika kâpwa toŋge, i ŋa tu ‘mana’, ŋineŋga simâte lâ. Aŋga tamâta ea ika puroŋa ŋine ma imo via ku imo nâ.” \v 59 Yesu iporo ŋgua ŋine ipanananzi tamâta lâ luma ŋana pasauŋa kâ ŋinde ikeno Kaperneam lawea ilo. \s1 Yesu kawa ŋgua nde via mao ilua kinda \p \v 60 Kinzi tamâta rârâ muŋga sipono muli pa Yesu, kala siloŋo i ne ŋgua ŋine. Ŋineŋga kinzi siporo tu, “Opopo, i ne ŋgua ŋine nde malia ndo. Ea ikura tu kalo tawana ŋgua kaŋa mine, a?” \p \v 61 Yesu isama tu kinzi tamâta ŋinde ilonzi mine ŋana i ne ŋgua kâ. Mine kala ipainzi tu, “O, ŋgua ŋine nde iyaula ilomi kalomi, a? \v 62 Mine kala, ambo muli miki ma kamora naŋa Tamâta Natu akâki alâ pa nia ŋinde naŋa muŋga amo, ande lâ zo ŋinde miki ilomi ma keno mana, a? \v 63 Maro Kindeni ne Koroani uru via mao ilanzi tamâta. Kinzi tamâta warakanzi nâ sikura tu sikai via ŋine tia ndo. Naŋa kawâŋgu ŋgua nde nzâla ŋana Maro Kindeni ne Koroani imâ pami ŋana via ilami kâ. \v 64 Andeta miki pinde ŋandai kalomi tawana ŋga.” Nia ndoyo, Yesu isamanzi tamâta ŋinde taitu-taitu ilonzi marumbu lâ. Isama tu kinzi pinde ma kalonzi tawana i tia, aku isama tu i ne tamâta toŋge ma muli io i lâ kinzi kazâŋa tamâta mbaunzi ilo tona. \v 65 Ŋineŋga Yesu iporo kilo tu, “Ŋana duvi ŋinde kâ, ande naŋa muŋga apaimi tu ambo Maro Kindeni isowe tamâta toŋge ilo kalo tia, ande tamâta ŋinde tamwata ikura tu imâ pa naŋa tia ndo.” \p \v 66 Yesu iporo ŋgua ŋine lâ, ŋineŋga kinzi tamâta rârâ sipile i ku silâ. Kinzi muŋga sipono muli pa i, andeta tininzi pwâka tu soka kuku i kilo. \v 67 Tia ku Yesu ikasoŋanzi ne pâri-tamâta saŋao kanaŋonzi rua mine tu, “Mana mana, a? Tiambo miki kala katu kapile naŋa ku kalâ, tiya?” \v 68 Andeta Saimon Petero iporo lâ kawa tu, “Maro Ŋalae, ambo maka ma kapile noko, ande ma kalâ pa tamâta ea, a? Tia ndo. Noko kawa ŋgua itula nzâla pama ŋana kamo viama nâ. \v 69 Kala ŋine maka kaloma tawana noko. Maka kasama tu noko nde Maro Kindeni ne Tamâta Sapâŋa.” \p \v 70 Aku Yesu itu lâ kawanzi tu, “Naŋa warakâŋgu apatea miki saŋao kanaŋomi rua lâ. Andeta tamâta toŋge lâ ŋginimi nde Sadana ne tamâta!” \v 71 (Yesu iporo ŋgua ŋine ŋana Judas, i Saimon Iskariot natu. I nde toŋge lâ kinzi pâri-tamâta saŋao kanaŋonzi rua, andeta muli i io Yesu lâ kinzi kazâŋa tamâta mbaunzi ilo.) \c 7 \s1 Yesu ilâ Jerusalem lawea ŋana imora Juda nenzi kumbwa toŋge \p \v 1 Ŋinde ilâ lâ, ŋineŋga Yesu iyoka ilâ pa lawea pinde lâ Galilaya tâno. I tini pwâka tu iyoka lâ Judia tâno, ŋana tu kinzi Juda tamâta ŋalaŋala simo ŋinde nde ilonzi tu sipu i pâta imâte. \p \v 2 Yesu iveta mine lee, ŋineŋga Juda nenzi kumbwa ŋana simo pâla ilo ikura sânda taitu kâ, nde imâ ipâŋga laiti lâ. \v 3 Mine kala Yesu tai kinzi nde simâ papa ku sipai tu, “Ara ŋana noko ma kupile nia ŋine ku pwoka kulâ pa Judia tâno. Ambo noko ma kuveta mine, ande kinzi tamâta muŋga kalonzi tawanano ŋinde ma sikura tu simora noko kuveta mâsi kaika pinde. \v 4 Ŋana tu ambo tamâta toŋge itu ipatula i tamwata kilala pwataki panzi tamâta, ande i ma uru ipavea nâ ku iveta ne wurâta, ande tia. Ayo, noko uru kuveta mâsi kaika pinde; mine nde ara ŋana noko ma kupatua lâ nia yo, lâ kinzi tamâta rârâni naonzi.” \v 5 Yesu tai kinzi siporo ŋgua mine, ŋana tu kinzi warakanzi kala ŋandai kalonzi tawana i ŋga. \p \v 6 Mine kala Yesu itu lâ kawanzi tu, “Naneŋgu zo sondo nde ipâŋga tia yo. Aŋga miki warakami nemi zo sondo nde zo rârâni. \v 7 Sâ toŋge ikeno ŋana ivetanzi tâno tamâta wisinzi nâna pa miki kâ, ande tia. Andeta kinzi wisinzi nâna pa naŋa, ŋana tu naŋa uru atula ŋgua pwataki tu nenzi vetâŋa nde sakamao ndo. \v 8 Miki warakami nâ kakâki kalâ kamora kumbwa ŋalae. Aŋga naŋa nde ma alâ amora kumbwa ŋinde tia, ŋana tu naneŋgu zo sondo nde ipâŋga tia yo.” \v 9 Yesu iporo ŋgua ŋine panzi lâ, aku imo ndaina lâ Galilaya tâno ikura zo pinde. \p \v 10 Yesu tai kinzi nde silâ ŋana simora kumbwa ŋinde marumbu lâ, aku muli, ŋineŋga Yesu kala ilâ tona. Andeta i ŋandai iyoka nia yo lâ kinzi tamâta naonzi ŋga. Iyoka paveâŋa nâ ilâ. \v 11 Kinzi Juda tamâta ŋalaŋala nde sikai wurâta siroto ŋana Yesu kâ lâ kumbwa ŋinde. Kinzi sikasoŋanzi tamâta pinde tu, “Tamâta ŋinde imo ndia.” \v 12 Aŋga kinzi tamâta rârâ nde siporo ŋana Yesu kâ lâ warakanzi nâ ŋgininzi. Kinzi pinde siporo tu, “I nde tamâta ara”, aŋga pinde nde siporo tu, “I tamâta ara tia. I uru ikai laŋeŋa panzi tamâta.” \v 13 Andeta kinzi rârâni siruru ŋananzi Juda tamâta ŋalaŋala. Mine kala kinzi ŋandai siporo nenzi ŋgua ŋana Yesu kâ lâ tamâta ŋinde naonzi ŋga. \p \v 14 Kari pinde ilâ lâ, aku kumbwa ŋalae ŋinde ipâŋga lâ ŋgini. Ŋineŋga Yesu ilâ pa Maro Kindeni ne luma sapâŋa, aku imandi ŋana ipanananzi tamâta kâ. \v 15 Kinzi Juda tamâta ŋalaŋala nde wisinzi motutu, ku siporo tu, “Opopo, tamâta ŋine ŋandai ipono pepa ŋana nenda ŋgua tukuŋa kâ. Mine nde mana mana ŋga i ne ilo-kalo ipâŋga ŋalae mine, a?” \p \v 16 Andeta Yesu itu lâ kawanzi tu, “Ŋgua kala naŋa uru aporo apananami ŋine, ande naŋa warakâŋgu neŋgu ŋgua, ande tia. Ŋine nde Maro Kindeni kawa ŋgua, ina isupwana kala amâ. \v 17 Ambo tamâta toŋge ilo patea tu i ma iveta ikura Maro Kindeni ne pateâŋa mine, ande tamâta ŋinde ma isama ŋgua naŋa uru apananami ŋine kilala sondo. I ma isama sondo tu naŋa warakâŋgu nâ ŋandai apatea ŋgua ŋine ŋga. I ma isama tu Maro Kindeni muŋga ipanana naŋa ŋana ŋgua ŋine kâ. \v 18 Ŋana tu tamâta ea ikai ŋgua lâ i tamwata nâ ilo kalo, ŋineŋga iporo itula pwataki, ande tamâta ŋinde iveta mine ŋana ipasuka i tamwata ŋa nâ. Taitu kaloŋo ŋga; ambo tamâta toŋge itu kinzi tamâta ma sipanea tamâta muŋga isupwa i imâ ŋinde ŋa, ande tamâta ŋinde nde tamâta ŋana iporo ŋgua mao kâ. I ma iporo ŋgua laŋeŋa toŋge tia. \v 19 Miki kasama tu siŋgani Mose itula ŋgua tukuŋa pami. Andeta miki rârâni taitu-taitu uru kalaŋa kapole ŋgua tukuŋa ŋinde. Mine nde ŋana sâ kâ ŋga miki ilomi tu kapu naŋa pâta amâte, a?” \p \v 20 Yesu iporo ŋgua ŋine lâ, ŋineŋga kinzi tamâta siporo tu, “Opopo, koroani saka toŋge ipakâe kuku noko! Tamâta ea ilo tu ipu noko pâta kumâte, a?” \v 21 Andeta Yesu iporo ŋgua lâ kawanzi tu, “Naŋa muŋga aveta mâsi kaika taitu nâ, kala miki rârâni wisimi motutu. \v 22 Miki uru kavenzi natumi karaenzi lâ pwareâŋa ne zo sapâŋa, ikura Mose ne ŋgua tukuŋa itula pami mine. (Andeta Mose ŋandai imuŋga ŋana iveta vetâŋa ŋinde ŋga. Siŋgani miki timbumi uru siveta mine.) \v 23 Miki kalomi tawana tu Mose ne ŋgua tukuŋa ŋana karae-veŋa kâ nde ipole ŋgua tukuŋa ŋana pwareâŋa ne zo sapâŋa kâ. Mine kala miki uru kavenzi natumi tamâne karaenzi lâ pwareâŋa ne zo sapâŋa. Aŋga naŋa nde muŋga aveta tamâta toŋge tini ndoni sondo lâ pwareâŋa ne zo sapâŋa. Mine kala ŋana sâ kâ ŋga miki wisimi nâna pa naŋa, a? \v 24 Miki uru kaporo ŋgua soki walele nâ ŋana naneŋgu vetâŋa kâ. Andeta naŋa apaimi tu ma kaveta mine ndimo. Ara ŋana miki ma kalomi ŋgere sondo muŋga lâ, ŋineŋga kaporo ŋgua sondo nâ ŋana naneŋgu vetâŋa kâ.” \s1 Kinzi tamâta ilonzi tu sisama Yesu kilala sondo \p \v 25 Yesu iporo ŋgua ŋine lâ, ŋineŋga kinzi tamâta pinde uru simo Jerusalem lawea nde sipakasoŋa warakanzi tu, “Opopo, tiambo ina kala tamâtani ŋine kinzi situ sipu pâta imâte, tiya? \v 26 Andeta kamora ŋga! Imo iporo ŋgua lâ nia yo, taitu kinzi tamâta ŋalaŋala nde siporo ŋgua toŋge lâ i kawa tia ndo. Tiambo kinzi ilonzi patea tu i nde Kirisi, tiya? \v 27 Andeta kinda kalonda tawana tu lâ zo ŋana Kirisi ma imâ ipâŋga, ande kinzi tamâta rârâni ma sizizâla ŋana i ne lawea tina kâ. Aŋga tamâta ŋine ne lawea tina, ande kinda tasama lâ.” \p \v 28 Yesu nde imo Maro Kindeni ne luma sapâŋa ne ŋgumbi ilo ku ipanananzi tamâta yo, ŋineŋga isuŋa kawa kâki ŋalae ku iporo tu, “O, miki kasama naŋa kilalâŋgu marumbu lâ, a? Aŋga miki kasama naneŋgu lawea tina mine nâ, a? Kaloŋo ŋga; naŋa ŋandai akai warakâŋgu ndamwâŋgu kala amâ amo ŋine. Taitu Maro Kindeni, ina isupwa naŋa kala amâ, ande i Mao Tamwata. Miki kasama i kilala tia. \v 29 Aŋga naŋa nde asama i kilala sondo, ŋana tu naŋa muŋga amo kuku i, aku ina isupwana kala amâ.” \p \v 30 Yesu iporo ŋgua ŋine lâ, ŋineŋga kinzi tamâta pinde siveta ŋana sikale i kaika kâ. Andeta sikura tia, ŋana tu i ne zo sondo ŋana vetâŋa mine ma ipâŋga papa kâ, ande ipâŋga tia yo. \v 31 Aŋga kinzi tamâta rârâ lâ ŋgu ŋinde nde kalonzi tawana Yesu. Kinzi siporo tu, “Ŋine nde Kirisi tamwata, ŋana tu tamâta toŋge ikura tu iveta mâsi kaika rârâ, kambwaŋenzi ipole tamâta ŋine ne mâsi kaika, ande tia ndo.” \p \v 32 Kinzi tamâta pinde lâ Parisai ŋgu nde siloŋonzi tamâta siporo ŋgua mine ŋana Yesu kâ. Mine kala kinzi patarawâŋa tamâta ŋalaŋala sitavanzi Parisai tamâta nde sisupwanzi luma sapâŋa ne sambara pinde tu sikai Yesu kaika kâ. \v 33 Ŋineŋga Yesu iporo tu, “Naŋa ma amo kumi ikura zo mbuku taitu nâ, ŋineŋga ma apilemi ku alâ pa i ŋinde muŋga isupwana kala amâ. \v 34 Miki ma karoto ŋana naŋa kâ, andeta ma kasânda kuluŋgu tia. Aku miki kakura tu kalâ nia naŋa ma amo ŋinde, ande tia.” \p \v 35 Andeta kinzi Juda tamâta ŋalaŋala nde siporo lâ warakanzi nâ ŋgininzi tu, “Ayo, tamâta ŋine ma ilâ sinia kala kinda takura tia ŋana tasânda i kulu kâ, a? Tiambo i ma ilâ kinzi tinikoa ŋgu nenzi lawea ikeno malawae, kinda seenda pinde simo ŋinde, aku ma ipanananzi tinikoa, tiya? \v 36 Iporo tu kinda ma taroto ŋana i kâ, andeta ma tasânda kulu tia. Aku iporo tu kinda takura tu talâ nia i ma imo ŋinde, ande tia. Ayo, ŋgua ŋine nde duvi mana.” \s1 Yesu itula ŋgua ŋana via ne lââ \p \v 37 Juda nenzi kumbwa ŋinde nde laiti ŋana marumbu kâ, aku kari taitu nâ keno mo ŋai yo. Ŋineŋga lâ zo ŋalae ŋinde, Yesu imandi ku isarâwa kawa ŋalae mine tu, “Noko tamâta ea kurakoŋa ŋana lââ kâ, ande kumâ pa naŋa, aku ma lââ alano kunu. \v 38 Ŋana tu Maro Kindeni kawa ŋgua ikeno lâ pepa tini mine tu, ‘Tamâta ea kalo tawana naŋa, ande via ne lââ ma isâko lâ tamâta ŋinde ilo, aku ma irere ilâ’.” \v 39 Yesu ne ŋgua tambirâŋa ŋine duvi nde mine: kinzi tamâta ea kalonzi tawana i, ande muli kinzi ŋinde sikai Koroani Sapâŋa. Andeta pa zo ŋinde, Koroani Sapâŋa nde ilâ panzi kalo-tawana tamâta tia yo, ŋana tu Yesu imo kunzi yo, aku ŋandai itaulo ilâ pa Maro Kindeni ŋga. \s1 Kinzi tamâta sipwa pwataki simo ŋgu rua \p \v 40 Kinzi tamâta pinde siloŋo Yesu ne ŋgua ŋinde, ŋineŋga siporo tu, “Mao nâ, tamâtani ŋaina nde ŋgua-tulâŋa tamâta ŋinde kinda uru tao tininda papa!” \v 41 Aku pinde nde siporo tu, “I nde Kirisi ma!” Aŋga pinde nde siporo tu, “Yoo, tamâta ŋine nde Galilaya tâno warika, aku Kirisi ma ipâŋga lâ Galilaya tâno tia ndo! \v 42 Ŋana tu Maro Kindeni kawa ŋgua ikeno lâ pepa tini mine tu Kirisi ma ipâŋga lâ Koipu Ŋalae Daviti see, aku ma ipâŋga lâ Daviti ne lawea tina, Betlehem.” \v 43 Mine kala kinzi tamâta sipwa pwataki simo ŋgu rua ŋana Yesu kâ. \v 44 Kinzi pinde situ ma sikale i kaika. Andeta ŋandai siveta mine ŋga. \s1 Kinzi Juda tamâta ŋalaŋala kalonzi tawana Yesu tia \p \v 45 Tia ku luma sapâŋa ne sambara ŋinde nde sitaulo silâ panzi patarawâŋa tamâta ŋalaŋala wa kinzi Parisai tamâta wa. Aku kinzi patarawâŋa tamâta ŋalaŋala ŋinde nde sikasoŋanzi tu, “Ayo, ŋana sâ kâ ŋga miki ŋandai kakai Yesu kamâ, a?” \v 46 Andeta kinzi sambara situ lâ kawanzi tu, “Opopo, tamâta toŋge muŋga iporo ŋgua irerege kuku tamâta ŋinde ne ŋgua, ande tia ndo!” \p \v 47 Andeta kinzi Parisai tamâta nde siporo taulo tu, “Wa, tiambo ilaŋe miki wa, tiya? \v 48 Miki kalomi ŋgere ŋana maka tamâta ŋalaŋala wa maka Parisai ŋgu wa. Maka ea kaloma tawana i, a? Tia ndo! \v 49 Aŋga kinzi tamâta ŋgu ŋinde ilonzi kalonzi kapa, kala sizizâla ndo ŋana Mose ne ŋgua tukuŋa kâ. Ara ŋana Maro Kindeni ma izavarunzi tamâta ŋinde!” \p \v 50 Andeta Parisai tamâta toŋge, i ŋa tu Nikoteme, nde imo ndaina kunzi tamâta ŋalaŋala ŋinde. Ina kala tamâtani ndaina muŋga ipavea ku ilâ pa Yesu. Aku ipainzi nuwala tu, \v 51 “Kaloŋo ŋga; kinda nenda ŋgua tukuŋa ikeno mine: ambo kinda ilonda tu tapare nia pa tamâta toŋge ŋana i ne vetâŋa soki kâ, ande kinda ma taloŋo ŋgua lâ i tamwata kawa muŋga lâ ŋga, ŋana ma tasama sondo ŋana vetâŋa ndia i muŋga iveta ŋinde.” \v 52 Andeta i nuwala tamâta ŋalaŋala nde siporo taulo tu, “O, tiambo noko kala nde Galilaya tâno warika, a? Kulâ kupono Maro Kindeni kawa ŋgua ikeno lâ pepa tini ŋinde sondo ŋga. Ŋineŋga noko ma kusama tu Galilaya tâno nde ŋgua-tulâŋa tamâta mao toŋge ne lawea tina, ande tia ndo.” \c 8 \s1 [Kinzi sikai taine toŋge muŋga iveta kiesaka simâ pa Yesu \p \v 1 Ŋineŋga kinzi Juda tamâta ŋinde nde silâ pa warakanzi nenzi luma. Aŋga Yesu nde ilâ pa Oliv Tuu. \p \v 2 Aku wurita kilo, mbwale pwataki lâ, ŋineŋga Yesu itaulo ilâ pa Maro Kindeni ne luma sapâŋa kilo. Aŋga kinzi tamâta rârâni nde simâ lee sipasau siŋge i lâ. Ŋineŋga isaŋona ŋana ipanananzi kâ. \v 3 Andeta kinzi pananâŋa tamâta ŋana ŋgua tukuŋa kâ pinde, aŋga kinzi Parisai tamâta pinde, ande sikai taine toŋge simâ pa Yesu. Taine ŋinde nde tamâne toŋge kaiwa, andeta muŋga kinzi tamâta pinde simora taine ŋinde iveta sakamao kuku tamâne toŋge. Mine kala sikai taine ŋinde simâ, aku siŋgunu imandi lâ kinzi tamâta rârâni naonzi. \v 4 Aku sipai Yesu tu, “Pananâŋa, taine ŋine nde tamâne toŋge kaiwa, andeta kinzi simora i iveta sakamao kuku tamâne toŋge. \v 5 Lâ kinda nenda ŋgua tukuŋa, ande Mose itu ŋgua kaika tu kinda ma mira nâ tasia taine mine imâte. Aŋga noko ilo mana.” \v 6 Kinzi situ Yesu ma iporo ŋgua toŋge soki tâ, ikura ŋana sikai i kaika ku sio lâ ŋgua nia. Ambo taitu Yesu nde itundu, aku mbau sili ilâ iŋgere ŋgua pinde lâ tâno tini. \p \v 7 Tia ku kinzi tamâta ŋinde simo nâ sikasoŋa Yesu. Ŋineŋga Yesu nao kâki ku ipainzi tu, “Tamâta ea lâ miki ŋginimi muŋga iveta kiesaka toŋge tia, ande tamâta ŋinde ikura tu imuŋga pami ŋana mira nâ isia taine ŋine.” \v 8 Yesu iporo ŋgua ŋine lâ, ŋineŋga itundu kilo ku iŋgere ŋgua pinde kilo lâ tâno tini. \p \v 9 Kinzi tamâta ŋinde nde siloŋo Yesu ne ŋgua ŋine, aku kawanzi buu nâ. Ŋineŋga kinzi rârâni taitu-taitu nde sipile nia ŋinde ku silâ. Kinzi tamâta kokoŋa silâ muŋga, ŋineŋga kinzi tamâta lâlu nde soka mulinzi kala silâ mine nâ. Kinzi siveta mine lee marumbu, aku Yesu simbo nâ imo nia ndaina. Aŋga taine nde imandi yo, imo Yesu nao. \v 10 Ŋineŋga Yesu nao kâki kilo ku ikasoŋa taine ŋinde tu, “Taine, aŋga kinzi simo ndia. Tiambo tamâta toŋge tia ŋana italea noko, tiya?” \p \v 11 Aku taine nde iporo tu, “Tamâta Ŋalae, tamâta toŋge ŋana iveta mine, ande tia.” Aku Yesu ipai tu, “Naŋa kala ma atalea noko, ande tia. Noko kulâ. Taitu ŋine naŋa apaino tu noko ma kuveta kiesaka mine kilo ndimo.”] \f + \fr 8:11 \ft 8:1-11 Nia ndoyo, ŋgua ŋine kala ikeno ŋgumbi ilo [], ande ikeno lâ pepa tini tia. Mine kala kinzi ilo-kalo tamâta situ tamâta toŋge ipâŋga lâ muli nde iseŋge ŋgua ŋine ilâ kuku ŋgua ikeno muŋga.\f* \s1 Yesu nde tâno ne sinâla \p \v 12 Ŋinde ilâ lâ, aku muli ŋga Yesu iporo ŋgua panzi tamâta kilo mine tu, “Naŋa nde tâno ne sinâla. Tamâta ea ipono muli pa naŋa, ande i ma imo tava sinâla ŋana via kâ, aku ma iyoka kondoma ilo kilo tia.” \v 13 Ŋineŋga kinzi Parisai tamâta pinde nde siporo tu, “Ayo, kala ŋine noko pwai noko tamwata nâ ndamwa ku kuporo kutula ŋgua ŋana noko tamwata kâ. Mine kala noko ne ŋgua nde kaa nâ.” \p \v 14 Andeta Yesu itu lâ kawanzi tu, “Mao nâ, naŋa atula ŋgua ŋana naŋa warakâŋgu kâ. Andeta naneŋgu ŋgua nde mao kanaŋo. Miki kalomi ŋgere sondo ŋga; naŋa asama lâ ŋana nia ŋinde muŋga apile kala amâ amo ŋai. Aku mine nâ, naŋa asama lâ ŋana nia ŋinde mwaŋga ŋga ma alâ papa. Aŋga miki nde kasama ŋinde tia. \v 15 Miki uru kakai tamâta nâ nenzi ilo-kalo, ŋineŋga kapa ŋgua ŋana kapare nia panzi tamâta. Aŋga naŋa ŋandai aveta mine ŋga. \v 16 Miki kaloŋo ŋga; ambo naŋa ma apa ŋgua ŋana pareŋa-nia kâ pa tamâta toŋge, ande naneŋgu ŋgua ŋinde nde sondo ndo, ŋana tu ŋandai naŋa simboŋgu nâ aveta ŋine. Naŋa Mama, ina isupwana kala amâ, ande i uru iveta wurâta ŋinde kuku naŋa. \v 17 Miki nemi ŋgua tukuŋa toŋge ikeno mine: ‘Ambo tamâta rua situla ŋgua kaŋa taituni lâ ŋgua nia, ande nenzi ŋgua ŋinde nde mao’. \v 18 Ayo, naŋa atula ŋgua ŋana naŋa warakâŋgu kâ, aku Mama, ina isupwana kala amâ, ande i kala itula ŋgua kie taituni ŋana naŋa kâ. Mine kala ŋgua ŋinde nde mao nâ.” \p \v 19 Yesu iporo ŋgua ŋine lâ, ŋineŋga kinzi sikasoŋa tu, “Aŋga noko tama imo ndia.” Yesu nde itu lâ kawanzi tu, “Miki kasama naŋa kilalâŋgu tia, aku mine nâ, miki kasama Mama kilala tia. Ambo miki kasama naŋa kilalâŋgu, ande ma kasama Mama kilala tona. Andeta tia.” \p \v 20 Yesu iporo ŋgua ŋine rârâni lâ Maro Kindeni ne luma sapâŋa ne ŋgumbi ilo. Ipanananzi tamâta lâ patarawâŋa nia ŋinde kinzi tamâta uru sio nenzi mbumbu ilâ pa Maro Kindeni. Andeta tamâta toŋge ikura tu ikale i kaika nde tia, ŋana tu i ne zo sondo ŋana vetâŋa mine ma ipâŋga papa kâ, ande ipâŋga tia yo. \s1 Yesu iporo tu kinzi sikura tu silâ nia i ma ilâ ŋinde, ande tia \p \v 21 Ŋineŋga Yesu iporo ŋgua kilo panzi Juda tamâta mine tu, “Naŋa ma apilemi alâ, aku miki ma karoto ŋana naŋa kâ. Andeta miki ma kamâte, aku nemi kiesaka ma keno tinimi ku imo nâ. Miki kakura tu kalâ nia naŋa ma alâ ŋinde, ande tia.” \v 22 Mine kala kinzi Juda tamâta ŋalaŋala nde siporo imâ warakanzi nâ ŋgininzi tu, “Iporo tu kinda takura tu talâ nia i ma ilâ ŋinde, ande tia. Tiambo i ma ipayaula tamwata karae ku imâte, tiya?” \v 23 Andeta Yesu itu lâ kawanzi tu, “Miki niami nde tâno ŋine kala ikeno lâmbu, aŋga naŋa niâŋgu nde ikeno âta. Tâno ŋine nde miki nemi lawea tina, andeta tâno ŋine nde naneŋgu lawea tina, ande tia. \v 24 Ŋana duvi ŋine kâ naŋa muŋga apaimi tu miki ma kamâte, aku nemi kiesaka ma keno tinimi ku imo nâ. ‘Naŋani Warakâŋgu Kala Ŋine’. \f + \fr 8:24 \ft 24 Nia ndoyo Maro Kindeni ipatua pa Mose, aku iporo tu “Naŋa ŋâŋgu mine; ‘Naŋani Warakâŋgu Kala Ŋine’.” Mine kala Yesu ne ŋgua ŋine itula pwataki tu i nde Maro Ŋalae (Kisim Bek 3:14).\f* Ambo miki kalomi tawana ŋinde tia, ande mao nâ, miki ma kamâte, aku nemi kiesaka ma keno tinimi ku imo nâ.” \p \v 25 Ŋineŋga kinzi sikasoŋa Yesu tu, “Noko nde ea.” Ande Yesu iporo taulo tu, “Siŋgani, aku imâ lee ipâŋga lâ zo ŋine, ande naŋa uru aporo atula kilalâŋgu pwataki kaloŋo lâ. \v 26 Mine nde naŋa akura tu aporo ŋgua rârâ ŋana miki kâ, aku naŋa akura tu apa ŋgua ŋana pareŋa-nia kâ pami ŋana nemi vetâŋa rârâni kâ. Andeta naŋa ma aporo naneŋgu ŋgua nâ tia. I ŋinde muŋga isupwa naŋa kala amâ, ande i Mao Tamwata. Aku ŋgua ndia rârâni naŋa aloŋo iporo ŋinde, ande naŋa uru atula ŋguani ndaina nâ pwataki panzi tamâta.” \p \v 27 Yesu iporo ŋgua ŋine panzi ŋana i Tama kâ, andeta kinzi sizizâla ŋana ŋgua ŋine ne duvi kâ. \v 28 Mine kala Yesu ipainzi tu, “Muli ŋga, ande miki ma kasuka naŋa Tamâta Natu kâki. Aku pa zo ŋinde, ŋineŋga miki ma kasama tu, ‘Naŋani Warakâŋgu Kala Ŋine’. Aku miki ma kasama tu naŋa ŋandai uru aveta ikura warakâŋgu nâ neŋgu pateâŋa ŋga. Ŋgua ndia rârâni Mama ilua naŋa tu atula pwataki, ande naŋa uru atula ŋgua ndainani nâ. \v 29 I muŋga isupwana kala amâ, aku i uru imo kuna. Ikura zo rârâni naŋa uru aveta vetâŋa rârâni i ilo papa ŋinde. Mine kala i ŋandai ipile naŋa kala amo simboŋgu nâ ŋga.” \v 30 Yesu iporo ŋgua ŋine marumbu tia yo, ande kinzi tamâta rârâ siloŋo ku sio nenzi kalo-tawana ilâ papa i. \s1 Ŋgua mao ikura tu iyautenzi tamâta piti lâ kiesaka ne nimbu \p \v 31 Ŋineŋga Yesu iporo panzi Juda tamâta ŋinde muŋga kalonzi tawana i, aku ipainzi tu, “Ambo miki ma kapaveta kuku ŋgua rârâni naŋa muŋga apananami ŋinde, ande ŋinde ma itula pwataki tu nemi kalo-tawana nde mao kanaŋo. \v 32 Mine nde miki ma kasama ŋgua mao marumbu lâ, aku ŋgua mao ŋinde ma iyautemi piti.” \v 33 Ŋineŋga kinzi siporo taulo tu, “Ayo, maka nde Abraham ne vâsa ma! Tamâta toŋge muŋga ikaima kaika ku iveta maka kapâŋga i ne wurâta tamâta kaa nâ, ande tia ndo. Mine nde ŋana sâ kâ ŋga noko kuporo tu ŋgua mao ma iyaute maka piti, a?” \p \v 34 Ande Yesu itu lâ kawanzi tu, “Naŋa aporo ŋgua mao nâ pami; tamâta ea uru iveta kiesaka, ande ŋinde itogo kiesaka iveta tamâta ŋinde ipâŋga i ne wurâta tamâta kaa nâ, ŋana tu kiesaka ikale i kaika ndo lâ. \v 35 Ambo tamâta toŋge imo tamâta ŋalae toŋge ne wurâta tamâta kaa nâ, ande i ma imo rege-rege kunzi tamâta ŋalae ŋinde see, ande tia. Andeta tamâta ŋalae ŋinde natu tamâne nde i see. Mine kala i natu ŋinde uru imo kuku tama ikura zo rârâni. \v 36 Ambo naŋa Tamâta Natu ma ayaute miki piti, ande miki ma kamo ara ndo. \v 37 Naŋa asama tu miki nde Abraham ne vâsa. Andeta miki kapu mulimi pa naneŋgu ŋgua marumbu lâ, kala ilomi patea tu ma kapu naŋa pâta amâte. \v 38 Naŋa uru atula ŋgua ŋana vetâŋa rârâni Mama muŋga itula pa naŋa ŋinde. Andeta miki uru kaveta ikura tamami nâ ne ŋgua.” \p \v 39 Kinzi Juda tamâta ŋalaŋala siloŋo Yesu ne ŋgua ŋine, ŋineŋga siporo taulo tu, “Wa, maka tamama nde Abraham!” Andeta Yesu ipainzi tu, “Ambo miki nde Abraham ne vâsa mao, ande miki ma kaveta ikura i muŋga iveta mine. Andeta tia. \v 40 Maro Kindeni muŋga itula ŋgua mao pa naŋa, aku naŋa uru atula ŋguani ndaina. Andeta miki katu kapu naŋa pâta amâte. Opopo, Abraham muŋga iveta vetâŋa kie mine tia ndo! \v 41 Miki kaveta vetâŋani ndaina tamami uru iveta.” Andeta kinzi Juda tamâta ŋalaŋala nde siporo taulo tu, “Maka kapâŋga lâ nia maa tia ndo! Maro Kindeni tamwata simbo nâ nde maka tamama!” \p \v 42 Andeta Yesu ipainzi tu, “Naŋa muŋga amo kuku Maro Kindeni, kala ŋine amo ŋaina. Ambo tu Maro Kindeni nde miki tamami mao, ande miki ilomi ma keno ndo pa naŋa. Andeta tia. Naŋa ŋandai amâ ŋine ikura warakâŋgu nâ neŋgu pateâŋa ŋga. Maro Kindeni isupwa naŋa kala amâ. \v 43 Ŋana sâ kâ ŋga miki kazizâla ŋana naneŋgu ŋgua duvi kâ, a? Ŋine nde duvi mine: miki tinimi pwâka tu kapaveta kuku naŋa kawâŋgu ŋgua. \v 44 Miki nde tamami Sadana i natu wukale, aku miki katu kaveta ikura i ne pateâŋa mine. Siŋgani ŋinde i uru ipunzi tamâta pâta simâte, kala ŋine i uru iveta mine ku imo nâ. I ilo keno pa ŋgua mao wa vetâŋa mao wa, ande tia ndo kanaŋo, ŋana tu i iporo ŋgua mao toŋge tia ndo. Lâ zo ndia iporo ŋgua laŋeŋa, ande iporo ŋgua ikura i kilala mine, ŋana tu i nde ŋgua laŋeŋa warika. Ŋgua laŋeŋa rârâni tama kala i. \v 45 Aŋga naŋa nde aporo ŋgua mao nâ, aku ŋana duvi ŋinde kâ miki kalomi tawana naneŋgu ŋgua tia. \v 46 Noko ea pwura ŋana kutula pwataki tu kiesaka toŋge ikeno naŋa tiniŋgu, a? Tia ndo! Naŋa aporo ŋgua mao nâ; mine nde ŋana sâ kâ ŋga miki kalomi tawana naneŋgu ŋgua tia, a? \v 47 Maro Kindeni ne tamâta rârâni uru sipono muli pa i kawa ŋgua. Aŋga miki nde Maro Kindeni ne tamâta tia ndo. Mine kala miki uru kapono muli pa i kawa ŋgua, ande tia.” \s1 Yesu itula i tamwata kilala pwataki tu i nde Maro Ŋalae \p \v 48 Ŋineŋga kinzi Juda tamâta ŋalaŋala siporo ŋgua pavaligiŋa pa Yesu tu, “Ayo, maka muŋga kaporo ŋgua mao kanaŋo ŋana noko kâ. Noko nde Juda lawea warika tia ndo. Noko nde Samaria tamwata sakamao, aku koroani saka ipakâe kuno!” \v 49 Andeta Yesu itu lâ kawanzi tu, “Koroani saka ipakâe kuku naŋa tia ndo. Mao nâ, naŋa uru asuka Mama ŋa kâki, aŋga miki uru katawa naŋa ŋâŋgu ndue. \v 50 Naŋa ŋandai iloŋgu tu kinzi tamâta ma sisuka naŋa ŋâŋgu kâki ŋga. Andeta toŋge imo, aku i ilo tu kinzi tamâta rârâni ma sisuka naŋa ŋâŋgu kâki. Aku i ne pateâŋa nde sondo ndo. \v 51 Naŋa aporo ŋgua mao nâ pami; tamâta ea ipono muli pa naneŋgu ŋgua, ande i ma imâte tia ku tia ndo.” \p \v 52 Ŋineŋga kinzi Juda tamâta ŋalaŋala sipai tu, “Oe, kala ŋineŋga maka kasama mao tu koroani saka ipakâe kuku noko! Ŋana tu Abraham imâte lâ, aku kinzi ŋgua-tulâŋa tamâta muŋgâŋa kala simâte mine nâ. Aŋga noko kuporo tu tamâta ea ipono muli pa noko ne ŋgua ma imâte tia! \v 53 Mao nâ, timbunda Abraham imâte lâ. Tiambo noko kupamorai tu noko nde tamâta ŋalae, aku kupole Abraham, tiya? Aku kinzi ŋgua-tulâŋa tamâta muŋgâŋa kala simâte mine nâ. Ayo, noko kutu noko nde ea, a?” \p \v 54 Yesu nde itu lâ kawanzi tu, “Ambo naŋa ma asuka warakâŋgu ŋâŋgu kâki, ande naŋa ŋâŋgu ma ikeno kaa nâ. Andeta naŋa Mama uru isuka ŋâŋgu kâki. Miki uru kapatu naŋa Mama ŋa tu, ‘Kinda nenda Maro Ŋalae Kindeni’. \v 55 Miki kasama i kilala tia ndo, aŋga naŋa nde asama i kilala sondo. Ambo naŋa ma aporo tu naŋa azizâla ŋana i kilala kâ, ande naŋa ma amo laŋeŋa tamwatâŋgu, atogo miki mine. Andeta tia. Naŋa asama i kilala sondo, aku uru apono muli pa i kawa ŋgua. \v 56 Nia ndoyo miki timbumi Abraham isama tu i ma imora naneŋgu zo ŋana amâ kâ, aku indeka pâta ŋana ŋinde kâ. Ŋineŋga imora zo ŋinde marumbu lâ, aku i ilo ara ndo.” \p \v 57 Andeta kinzi Juda tamâta ŋalaŋala nde sipai tu, “Wa, noko ne mbwera tamâta rua kanaŋo saŋao (50) tia yo! Mine nde mana mana ŋga noko muŋga kumora Abraham, a?” \v 58 Yesu itu lâ kawanzi tu, “Naŋa aporo mao nâ pami; lâ zo ŋinde Abraham tina ipagugua i tia yo, ande ‘Naŋani Warakâŋgu Kala Ŋine’.” \v 59 Yesu iporo ŋgua ŋine, aku marumbu; kinzi Juda tamâta ŋalaŋala mbaunzi ilâ sikai mira tu sisia i pâta imâte kâ. Andeta Yesu ipavea nâ, aku ipile Maro Kindeni ne luma sapâŋa, ku ilâ. \c 9 \s1 Tamâta toŋge mata leva-leva, i parina \p \v 1 Yesu nde iyoka ilâ, aku mata ilâ imora tamâta toŋge, i mata leva-leva. I mata leva-leva mine lâ zo muŋgâŋa tina ipagugua i, aku imo mine lee imâ ipâŋga lâ zo ŋinde. \p \v 2 Aku Yesu ne pâri-tamâta nde sikasoŋa Yesu tu, “Pananâŋa, ea iveta kiesaka kala tamâta ŋine tina ipagugua i imo mata leva-leva mine. Tiambo tamâta ŋine tamwata ne kiesaka iveta i imo mine, tiya?, i tina-tama nenzi kiesaka iveta i imo mine.” \p \v 3 Andeta Yesu itu lâ kawanzi tu, “I ne kiesaka wa tina-tama nenzi kiesaka wa iveta tamâta ŋine imo mata leva-leva mine, ande tia. I imo mine ŋana duvi ŋine: Maro Kindeni ipatea tu i tamwata ne walo kaika ma ipâŋga pwataki lâ tamâta ŋine tini. \v 4 Kari nde ikâki lâ, aku ipane nia lâ. Mine kala ara ŋana kinda ma taveta wurâta ikura Maro Kindeni ne pateâŋa mine. I muŋga isupwana ŋana aveta wurâta ŋinde kâ. Kondoma nde imâ ipâŋga laiti lâ. Ambo kondoma ma imâ ipâŋga lâ, ande kinzi tamâta ma sikura tu siveta wurâta tia. \v 5 Lâ zo ŋine naŋa amo tâno kulu yo, ande naŋa nde tâno ŋine ne sinâla.” \p \v 6 Yesu iporo ŋgua ŋine lâ, ŋineŋga isupwara tâno ku igema tava veli-veli. Igema lâ, ŋineŋga iponda tâno ŋinde lâ tamâta ŋinde mata. \v 7 Ŋineŋga Yesu ipai tu, “Noko kulâ ku kupua nao lâ Siloam Lââ Bwalika.” (Ŋoa “Siloam” ŋine nde duvi mine: “Isupwa”.) Mine kala tamâta ŋinde ilâ, aku ipua nao. Aku i mata ara lâ, kala imora pwataki. Ŋineŋga itaulo ilâ pa tamwata ne luma. \p \v 8 Itaulo pa ne luma, ande i ne lawea taitu simora i. Aku kinzi tamâta muŋga simora i isaŋona nzâla ŋgaŋe isarâwa mbumbu panzi tamâta, ande kinzi ŋinde kala simora ku sipakasoŋa tu, “Tiambo tamâtani ŋaina muŋga isaŋona nzâla ŋgaŋe ku isarâwa panzi tamâta tu mbumbu silua, tiya?” \v 9 Kinzi pinde nde siporo tu, “Mao nâ, tamâtani kala ŋine”. Aŋga pinde nde siporo tu, “Mine tia. I nao rege-rege tava tamâtani ŋinde, andeta i nde tamâta toŋge.” Aŋga i tamwata iporo pwataki tu, “Naŋani kala i”. \v 10 Ŋineŋga sikasoŋa i tu, “Mana mana ŋga noko mata ara lâ.” \p \v 11 Aku iporo taulo tu, “Tamâta ŋinde sipatu ŋa tu Yesu, ande ikai tâno ku iveta ipâŋga mbariri, ŋineŋga iponda lâ matâŋgu. Iveta mine lâ, ŋineŋga ipai naŋa tu, ‘Kulâ kupua nao lâ Siloam Lââ Bwalika’. Mine kala naŋa alâ apua naoŋgu, aku ndainani nâ matâŋgu ara lâ, kala amora pwataki.” \v 12 Ŋineŋga kinzi sikasoŋa tamâta ŋinde kilo tu, “Aŋga tamâta ŋinde imo ndia.” Ande iporo taulo tu, “Naŋa asama tia”. \p \v 13 Tia ku kinzi sikai tamâta ŋinde muŋga i mata leva-leva, aku silâ panzi Parisai tamâta pinde. \v 14 Ŋinde nde pwareâŋa ne zo sapâŋa, andeta Yesu iveta tâno mbariri ŋineŋga iveta tamâta ŋinde mata ara lâ zoni ndaina. \v 15 Ŋineŋga kinzi Parisai tamâta kala sikasoŋa tamâta ŋinde tu, “Noko mata ipâŋga ara mâsi mana.” Aku ipainzi tu, “I iponda tâno mbariri lâ matâŋgu, ŋineŋga apua naoŋgu, kala ŋine naŋa amora pwataki.” \p \v 16 Andeta kinzi Parisai tamâta pinde siporo tu, “Tamâta kala iveta vetâŋa ŋine nde ilaŋa ipole ŋgua tukuŋa ŋana pwareâŋa ne zo sapâŋa kâ. Mine kala kinda tasama tu Maro Kindeni ŋandai isupwa i imâ ŋga.” Aŋga kinzi pinde nde siporo tu, “Wa, kiesaka tamâta toŋge ikura tu iveta mâsi kaika mine tia ndo!” Mine kala kinzi Parisai tamâta sipwa pwataki simo ŋgu rua. \v 17 Tia ku kinzi sikasoŋa tamâta ŋinde mine tu, “Noko muŋga kuporo tu i iveta noko mata ara lâ, kala kumora pwataki. Mine nde noko ilo mana ŋana tamâta ŋinde kâ.” Aku tamâta ŋinde iporo taulo tu, “I nde ŋgua-tulâŋa tamâta toŋge”. \p \v 18 Andeta kinzi Juda tamâta ŋalaŋala ŋandai kalonzi tawana tu tamâta ŋinde muŋga mata leva-leva, ŋineŋga imora pwataki. Mine kala sipasupwa ilâ panzi tamâta ŋinde tina-tama tu simâ. \v 19 Kinzi rua simâ sipâŋga lâ, ŋineŋga kinzi Parisai tamâta sikasoŋanzi tu, “Tamâtani ŋaina nde miki natumi, tiya? Ambo mine, ande lâ zo ŋinde miki kapagugua i, ande ipâŋga tava mata leva-leva, tiya? Ambo mine, ande mana mana ŋga i mata ara lâ kala imora pwataki, a?” \p \v 20 Aku tamâta ŋinde tina-tama nde siporo taulo tu, “Maka kasama tu maka natuma kala ŋine. Aku kasama tu lâ zo ŋinde maka kapagugua i, ande ipâŋga tava mata leva-leva. \v 21 Andeta vetâŋa ndia ipâŋga papa kala i mata ara lâ, ande ŋine maka kasama tia. Aku tamâta ea iveta i mata ara kala imora pwataki, ande kasama ŋine tia wa. Miki kakasoŋa i tamwata. I ŋandai lâlu mota ŋga; ikura tu ipatula tamwata parina pami.” \v 22 Tina-tama siporo ŋgua mine ŋana duvi ŋine: kinzi siruru ŋananzi Juda tamâta ŋalaŋala. Kinzi tamâta ŋalaŋala muŋga sipa ŋgua tu ambo tamâta toŋge iporo ipatula ne kalo-tawana pwataki tu Yesu nde Kirisi, ande kinzi ma siŋara tamâta ŋinde imo niaka ŋana nenzi ŋgu. \v 23 Ŋana duvi ŋinde kâ, ande tamâta ŋinde tina-tama siporo ŋgua tu, “I ŋandai lâlu mota ŋga. Miki kakasoŋa i tamwata.” \p \v 24 Ŋineŋga kinzi Parisai tamâta sisarâwa pa tamâtani ŋinde muŋga mata leva-leva tu itaulo imâ kilo kâ. Imâ ipâŋga lâ, ŋineŋga sipai tu, “Noko ma kupa ŋgua lâ Maro Kindeni nao tu noko ma kuporo ŋgua mao nâ pa maka! Maka kasama tu tamâtani kala iveta noko mata ara ŋinde, ande i nde kiesaka tamwata.” \v 25 Ande tamâta ŋinde iporo taulo tu, “Tiambo i nde kiesaka tamwata tâku tia tâku. Ŋine naŋa asama tia. Taitu naŋa asama ŋine lâ: muŋga, naŋa matâŋgu leva-leva, kala ŋine matâŋgu ara lâ.” \v 26 Ŋineŋga sikasoŋa tu, “Iveta mana pa noko, a? Iveta mâsi ndia kala noko mata ara lâ.” \p \v 27 Andeta tamâta ŋinde iporo lâ kawanzi tu, “Opopo, naŋa muŋga atula ŋgua ŋine pwataki pa miki kaloŋo lâ. Andeta miki tinimi pwâka tu kalomi tawana naneŋgu ŋgua. Mine nde ŋana sâ kâ ŋga miki kano naŋa tu apatula parinâŋgu pami kilo, a? Tiambo miki kala katu kapono muli pa i, a?” \p \v 28 Kinzi Parisai tamâta wisinzi nâna ŋana i ne ŋgua ŋinde kâ. Mine kala siporo ŋgua sakamao papa ku sipai tu, “Nokoni kala kupono muli pa tamâta ŋinde! Aŋga maka nde kapono muli pa Mose. \v 29 Maka kasama tu Maro Kindeni muŋga itula ŋgua pa Mose. Aŋga tamâta ŋinde, ande iyoka pa sinia imâ, a? Ŋine maka kasama tia.” \v 30 Andeta tamâta ŋinde nde ipainzi tu, “Ayo, ŋine nde vetâŋa kie toŋge! Tamâta ŋinde iveta naŋa matâŋgu ara lâ, andeta miki kazizâla tu iyoka pa sinia imâ! \v 31 Kinda tasama tu Maro Kindeni uru ipaloŋo pa kiesaka tamwatanzi nenzi noŋa, ande tia. Taitu kaloŋo ŋga; ambo tamâta toŋge uru ipanea Maro Kindeni ku iveta ikura i ne pateâŋa mine, ande Maro Kindeni ma ipaloŋo pa tamâta ŋinde ne noŋa. \v 32 Nia ndoyo naŋa apâŋga tâno kulu tava matâŋgu leva-leva, andeta ŋineŋga naŋa amora pwataki. Siŋgani, lâ zo muŋgâŋa Maro Kindeni ipulia samba wa tâno wa, aku imâ lee ipâŋga lâ zo ŋine, ande vetâŋa kie mine ipâŋga pa tamâta toŋge tia ku tia ndo. \v 33 Ambo Maro Kindeni isupwa tamâta ŋinde tia, ande i ma ikura tu iveta vetâŋa mine tia ndo!” \p \v 34 Andeta kinzi Parisai tamâta sipai tu, “Yoo, noko sakamao tina ipaguguano kupâŋga kumo kiesaka tamwata! Noko ea ipaino tu kupanana maka, a?” Kinzi siporo mine lâ, ŋineŋga siŋara i ŋana luma ŋana pasauŋa kâ, aku ikâwa ilâ. \s1 Ambo tamâta kalo tawana Yesu tia, ande i imo itogo tamâta mata leva-leva mine \p \v 35 Yesu nde iloŋo pâri tu kinzi Parisai tamâta siŋara tamâta ŋinde ikâwa ilâ lâ, ŋineŋga ilâ iroto ŋana. Isânda kulu lâ, ŋineŋga ikasoŋa tamâtani ŋinde tu, “Noko kalo tawana Tamâta Natu, tiya?” \v 36 Andeta tamâta ŋinde iporo taulo tu, “Tamâta Ŋalae, aŋga Tamâta Natu nde ea. Kutula ŋine pwataki pa naŋa, aku ma kaloŋgu tawana i.” \v 37 Yesu nde itu lâ kawa tu, “Noko kumora i marumbu lâ. Tamâtani kala ŋine imandi iporo ŋgua kuku noko.” \v 38 Ŋineŋga tamâta ŋinde ipai tu, “Maro Ŋalae, naŋa kaloŋgu tawana!” Aku ipare tuku lâ Yesu nao ŋana ipanea i kâ. \p \v 39 Aku Yesu ipai tu, “Naŋa amâ amo tâno kulu ŋana atula tamâta nenzi kiesaka ipâŋga nia yo. Mine kala kinzi tamâta muŋga matanzi leva-leva ŋinde ma simora pwataki, aŋga kinzi tamâta muŋga matanzi ara ma matanzi leva-leva.” \p \v 40 Kinzi Parisai tamâta pinde nde simo Yesu tini laiti ku siloŋo i ne ŋgua ŋinde. Mine kala sipai tu, “Tiambo noko kutu maka wa nde matama leva-leva, a?” \v 41 Aku Yesu itu lâ kawanzi tu, “Ambo miki matami leva-leva, ande pareŋa-nia ma imâ pami ŋana nemi kiesaka kâ, ande tia. Taitu miki kaporo tu matami ara. Mine kala pareŋa-nia ŋana nemi kiesaka kâ nde keno mo ŋai yo.” \c 10 \s1 Yesu imo itogo lama nenzi katonâŋa tamâta ara \p \v 1 Yesu iporo kilo mine tu, “Naŋa aporo ŋgua mao nâ pami; nzâla toŋge ikeno lama nenzi ŋgumbi tini. Ambo tamâta toŋge ikai ŋgumbi ne nzâla ŋinde piti tia, aŋga isoŋga ŋgumbi ŋgaŋe ŋana ilâ ŋgumbi ilo kâ, ande tamâta ŋinde nde nzanzare tamwata. \p \v 2 Taitu miki kaloŋo ŋga; ambo tamâta toŋge uru ilâ pa nzâla ŋana ilâ ŋgumbi ilo kâ, ande tamâta ŋinde nde lama nenzi katonâŋa tamâta. \v 3 Katonâŋa ŋana ŋgumbi ne nzâla kâ uru ikai nzâla piti pa tamâta ŋinde. Aku kinzi lama uru sipaloŋo pa nenzi katonâŋa ŋinde kawa ŋgua. I uru isarâwa ipatu ne lama taitu-taitu ŋanzi, aku ikainzi siyâti silâ pa nia yo. \v 4 Ikainzi ne lama rârâni siyâti silâ pa nia yo marumbu lâ, ŋineŋga i tamwata iyoka imuŋga panzi. Kinzi lama sisama i kaŋa kilala. Mine kala kinzi uru soka i muli silâ. \v 5 Kinzi lama ma soka tamâta pinde mulinzi, ande tia. Ambo tamâta toŋge isarâwa panzi, andeta i ŋandai nenzi katonâŋa ŋga, ande kinzi lama ma sikâwa pwapwataki silâ, ŋana tu kinzi sisama tamâta taitu nâ kaŋa kilala.” \p \v 6 Yesu iporo ŋgua tambirâŋa ŋine panzi Parisai tamâta, andeta kinzi sizizâla ŋana ŋgua ŋine ne duvi kâ. \v 7 Mine kala Yesu iporo kilo panzi mine tu, “Naŋa aporo ŋgua mao nâ pami; naŋa warakâŋgu nde nzâla ikeno lama nenzi ŋgumbi tini. \v 8 Lâ zo ŋinde naŋa amâ apâŋga tia yo, ande kinzi tamâta rârâ simâ panzi lama. Andeta kinzi ŋinde rârâni nde nzanzare tamwatanzi. Mine kala kinzi lama sipaloŋo pa kaŋanzi, ande tia. \v 9 Mao nâ, naŋa warakâŋgu nde nzâla ikeno ŋgumbi tini. Tamâta ea imâ pa naŋa ŋana ilâ ŋgumbi ilo kâ, ande Maro Kindeni ma ikai i piti lâ kondoma ilo, ku ma via mao ilua. Ŋineŋga tamâta ŋinde ma ilâ wa imâ wa, aku ma isânda unza ara ŋana ika kâ. \v 10 Andeta nzanzare tamwata uru imâ panzi lama ŋana iveta vetâŋa taitu nâ panzi. I imâ ŋana ipanawenzi wa izavarunzi wa ipunzi pâta simâte wa. Aŋga naŋa nde amâ ŋana via mao alanzi lama kâ, kala ma simo ara ndo. Mao nâ, kinzi ma siroto ŋana sâ toŋge tia. \p \v 11 Naŋa warakâŋgu nde lama nenzi katonâŋa ara. Lama nenzi katonâŋa ara uru ipaveta ŋana ipile tamwata ne via ku imâte ŋana ivilanzi lama kâ. \v 12 Kinzi tamâta pinde uru sikai wurâta ŋana sikatonanzi lama kâ, andeta kinzi nde wurâta tamâta nâ. Kinzi ŋandai lama nenzi katonâŋa tamâta mao ŋga. Mine kala, ambo tamâta ŋinde simora mbwâmbwa saka imâ ŋana iyaulanzi lama kâ, ande kinzi ma sipilenzi lama ku sikâwa silâ. Ŋineŋga mbwâmbwa saka ma ikai lama toŋge kaika ŋana ika kâ, aku kinzi lama pinde ma sikâwa pwapwataki silâ. \v 13 Kinzi tamâta ŋinde ma sikâwa mine, ŋana tu kinzi uru sikai wurâta ŋana mbaliŋa kâ. Kinzi ilonzi ndo ikeno panzi lama, ande tia. \p \v 14 Aŋga naŋa warakâŋgu nde lama nenzi katonâŋa ara. Naŋa asama naneŋgu lama kilalanzi lâ, aku kinzi kala sisama naŋa kilalâŋgu. \v 15 Aku mine nâ, Mama isama naŋa kilalâŋgu, aku naŋa kala asama Mama kilala. Aku naŋa ma apile neŋgu via ku amâte ŋana avilanzi lama kâ. \v 16 Aku naneŋgu lama pinde nde simo nia yo ŋana ŋgumbi ŋine kâ. Maro Kindeni ipatea tu naŋa ma agonanzi lama ŋinde simâ simo ŋgumbi ŋine ilo tona. Kinzi lama ŋinde kala ma sipaloŋo pa naŋa kawâŋgu ŋgua. Mine kala naneŋgu lama rârâni ma simo ŋgu taitu, nenzi katonâŋa tamâta taitu nâ. \v 17 Mama ilo ndo ikeno pa naŋa, ŋana tu naŋa apaveta lâ ŋana apile neŋgu via ku amâte, ŋineŋga ma amo viâŋgu kilo. \v 18 Ambo naŋa ma asâu papa tia, ande tamâta toŋge ma ikura tu ipu naŋa pâta amâte, ande tia ndo. Naŋa warakâŋgu iloŋgu patea tu ma asâu panzi tu sipu naŋa pâta amâte. Naŋa akura tu aveta mine, aku akura tu amandi amo viâŋgu kilo. Naŋa Mama muŋga itu ŋgua kaika pa naŋa tu ma aveta mine.” \p \v 19 Kinzi Juda tamâta nde siloŋo Yesu ne ŋgua ŋine lâ, ŋineŋga sipwa pwataki simo ŋgu rua kilo. \v 20 Kinzi pinde rârâ siporo tu, “Koroani saka ipakâe kuku i, aku iveta ipâŋga kapa lâ. Mine nde ŋana sâ kâ ŋga miki katambira taŋami ŋana i ne ŋgua kâ, a?” \v 21 Aŋga pinde nde siporo tu, “Ambo koroani saka ipakâe kuku i, ande i ma ikura tu iporo ŋgua kie mine tia ndo. I muŋga iveta tamâta mata leva-leva imora pwataki, aku koroani saka ikura tu iveta mine tia ndo!” \s1 Kinzi Juda tamâta sikai kazâŋa pa Yesu \p \v 22 Ŋinde ilâ lâ, ŋineŋga Juda nenzi kumbwa ŋalae toŋge nde ipâŋga lâ Jerusalem lawea. Lâ kumbwa ŋinde, kinzi uru siveta kâŋa-nuŋa ku sindeka ŋana zo muŋgâŋa kinzi timbunzi sikai nzâla piti ŋana Maro Kindeni ne luma sapâŋa kâ. Kumbwa ŋinde uru ipâŋga lâ pisi ne zoni. \v 23 Aku Yesu nde imo Jerusalem, ku ipete ilâ Maro Kindeni ne luma sapâŋa ne ŋgumbi ilo, lâ nia toŋge sipatu ŋa tu Solomon ne Pâpâta. \v 24 Ŋineŋga kinzi Juda tamâta pinde simâ simandi siŋge Yesu, aku sikasoŋa tu, “Noko ma kuveta iloma paŋgereŋa ikura zo ŋapia kilo, a? Noko nde ea. Ambo noko nde Kirisi, ande kuporo ŋgua mao pwataki pa maka kaloŋo.” \p \v 25 Andeta Yesu itu lâ kawanzi tu, “Naŋa muŋga aporo ŋine pwataki pami kaloŋo lâ, andeta miki kalomi tawana tia. Naŋa akai Mama ndamwa, kala uru aveta mâsi kaika pinde. Aku naneŋgu vetâŋa ŋinde itula kilalâŋgu pwataki. \v 26 Andeta miki nde naneŋgu lama tia. Mine kala miki ŋandai kalomi tawana naŋa ŋga. \v 27 Naneŋgu lama uru sipono muli pa kawâŋgu ŋgua. Naŋa asama kinzi kilalanzi lâ, aku kinzi uru soka muliŋgu. \v 28 Naŋa via mao alanzi, ŋana ma simo vianzi ku simo nâ. Aku kinzi ŋana naonzi tia kâ, ande tia ndo. Tamâta toŋge ikura tu itapanzi piti lâ naŋa mbauŋgu ilo, ande tia ndo kanaŋo. \v 29 Ŋana tu naŋa Mama ionzi lama ŋinde simâ pa naŋa lâ, aku i tamwata ikai maro pa kelekele ndoni. Mine kala tamâta toŋge ikura tu itapanzi piti lâ Mama mbau ilo, ande tia ndo. \v 30 Maka rua Mama rua nde taituni.” \p \v 31 Kinzi Juda tamâta siloŋo ŋgua ŋine, ŋineŋga mbaunzi ilâ sikai mira kilo ŋana sisia Yesu pâta imâte kâ. \v 32 Andeta Yesu ipainzi tu, “Naŋa muŋga aveta vetâŋa ara rârâ lâ miki naomi, ikura Mama ipatea pa naŋa mine. Ayo, miki kalomi ŋgere ŋana vetâŋa ara ndia kala kakai mira tu kasia naŋa, a?” \v 33 Andeta kinzi siporo taulo tu, “Maka kaloma ŋgere ŋana noko ne vetâŋa ara toŋge tia. Taitu noko muŋga nâ kuporo ŋgua sakamao ndo lâ Maro Kindeni nao. Noko nde tamâta kaa nâ, andeta kuporo tu noko tamwata nde Maro Kindeni. Ŋana ŋgua ŋine kâ maka kakai mira ŋana kasiano.” \p \v 34 Ŋineŋga Yesu ipainzi tu, “Maro Kindeni kawa ŋgua ikeno nemi ŋgua tukuŋa ne pepa tini mine tu, ‘Nanayoni naŋa aporo mine tu miki nde maro ŋalaŋala’. \v 35 Muŋga, Maro Kindeni itula ŋgua ŋine pwataki panzi tamâta pinde, aku ipainzi tu, ‘Miki nde maro ŋalaŋala’. Aku Maro Kindeni kawa ŋgua rârâni ikeno lâ pepa tini nde mao kanaŋo, ma ikeno mine ku imo nâ. \v 36 Aku nia ndoyo, Mama tamwata ipatea naŋa ku isupwana amâ amo tâno kulu. Mine kala lâ zo ŋana naŋa aporo tu, ‘Naŋa nde Maro Kindeni Natu’, ande ŋana sâ kâ ŋga miki kaporo tu, ‘Noko kuporo ŋgua sakamao ndo lâ Maro Kindeni nao’, a? \v 37 Ambo naŋa aveta Mama ne wurâta tia, ande ara, miki ma kalomi tawana naneŋgu ŋgua ndimo. \v 38 Andeta mao nâ, naŋa uru aveta Mama ne wurâta. Ambo miki tinimi pwâka tu kalomi tawana naneŋgu ŋgua, ande ikeno pami; andeta miki ma tinimi pwâka tu kalomi tawana mâsi kaika naŋa uru aveta ŋinde, mine ndimo. Ambo miki ma kalomi tawana mâsi kaika ŋinde, ande ma kasama sondo tu Mama ipaipa kuku naŋa, aku naŋa kala apaipa kuku Mama mine nâ.” \v 39 Yesu iporo ŋgua ŋine lâ, ŋineŋga kinzi siveta kilo ŋana sikale i kaika kâ. Andeta Yesu iŋgeŋgeana ŋananzi, aku ilâ lâ. \p \v 40 Ŋineŋga Yesu imbwaliu pa Jodan Lââ tini pinde, aku itaulo ilâ nia ŋinde muŋga Yoane Lââ-Liliŋa Tamwata ililinzi tamâta. Aku imo niani ndaina ikura zo pinde. \v 41 Ŋineŋga kinzi tamâta rârâ nde simâ papa, aku siporo pa warakanzi tu, “Mao nâ, Yoane Lââ-Liliŋa Tamwata muŋga iveta mâsi kaika toŋge tia. Andeta ŋgua rârâni Yoane itula ŋana tamâta ŋine kâ, ande ŋgua ŋinde nde mao kanaŋo.” \v 42 Aku kinzi tamâta rârâ lâ nia ŋinde nde kalonzi tawana Yesu. \c 11 \s1 Lasarus imâte lâ \p \v 1 Tamâta toŋge imo Betani lawea, i ŋa mine Lasarus. Andeta pukoŋa ikai lâ. Lawea ŋinde nde kinzi taine rua, Maria kuku tua Marta rua, nenzi lawea. \p \v 2 (Maria nde taineni ndaina ipaliŋi samimi kuwae ara lâ Yesu kie tini, aku ikai taine kulu pwau ku ipu piti.) Aku Lasarus, pukoŋa tamâta ŋinde, ande ina Maria ku Marta rua mwanenzi. \v 3 Mine kala tai-tua rua ŋinde sipasupwa imâ pa Yesu mine tu, “Maro Ŋalae, tamâta kala noko ilo ndo papa ŋine, ande ipoko.” \p \v 4 Yesu nde iloŋo ŋgua ŋine lâ, ŋineŋga iporo tu, “Pukoŋa ŋine nde ŋana io i ilâ pa mateŋa kâ, ande tia. Ŋine nde ŋana itula Maro Kindeni ne walo panzi tamâta, ŋana ma sipanea i kâ. Aku lâ nzâlani ndaina nâ, ande kinzi ma sipanea Maro Kindeni Natu mine nâ.” \v 5 Yesu nde ilo ndo keno panzi Marta ku tai rua, sitava mwanenzi Lasarus. \v 6 Andeta lâ zo ŋinde iloŋo ŋgua tu Lasarus ipoko, ande Yesu imo niani ŋinde ikura kari rua kilo. \p \v 7 Kari rua ilâ lâ, ŋineŋga Yesu ipainzi ne pâri-tamâta tu, “Ayo, toka tataulo talâ pa Judia tâno kilo”. \v 8 Andeta i ne pâri-tamâta sipai tu, “Pananâŋa, nola ŋine nâ, ande kinzi Juda tamâta situ mira nâ sisia noko pâta kumâte. Andeta kala ŋine noko kutu kulâ pa Judia tâno kilo, a?” \v 9 Andeta Yesu itu lâ kawanzi ku itambira ŋgua mine tu, “Tiambo kari tai saŋao kanaŋo rua lâ kari taitu, tiya? Ambo tamâta iyoka lâ kari, ande i uru pata ndue tia, ŋana tu imora tâno ŋine ne sinâla ipane nia. \v 10 Taitu miki kaloŋo ŋga; ambo tamâta ŋinde iyoka lâ mbo, ande i uru pata ndue, ŋana tu i ne sinâla toŋge ŋana imora nia kâ, ande tia.” \p \v 11 Yesu iporo ŋgua ŋine lâ, ŋineŋga ipainzi kilo tu, “Ninda-nambwe Lasarus nde ikeno lâ, ande naŋa ma alâ apaŋo i imandi.” \v 12 Kinzi pâri-tamâta siloŋo ŋgua ŋine, ŋineŋga siporo tu, “Maro Ŋalae, ambo tu ikeno, ande ŋine itula tu i ne pukoŋa ŋinde nde marumbu lâ, aku ma tini ara kilo.” \v 13 Yesu ne ŋgua muŋgâŋa ŋinde nde duvi mine tu Lasarus nde imâte lâ. Andeta i ne pâri-tamâta sizizâla ŋana ŋine kâ. Kinzi situ Yesu iporo ŋana Lasarus tu ikeno mata nâ. \v 14 Mine kala Yesu iporo pwataki panzi tu, “Lasarus ŋga imâte lâ. \v 15 Aku lâ zo ŋinde imâte lâ, ande naŋa amo kuku tia. Andeta naŋa kaloŋgu ŋgere ŋana miki kâ, kala iloŋgu ndeka nâ, ŋana tu ŋine ma iveta miki kalomi tawana naŋa mao kanaŋo. Ayo, toka talâ papa.” \p \v 16 Yesu iporo ŋgua ŋine lâ, ŋineŋga Tomas, i ŋa toŋge Didimus, nde ipainzi nuwala pâri-tamâta tu, “Ayo, kinda rârâni ma talâ, ŋana tamâte kuku Yesu.” \s1 Yesu iporo tu, “Naŋa warakâŋgu nde mandiŋa lâ mateŋa nianzi, aku naŋa warakâŋgu nde via mao warika” \p \v 17 Yesu tavanzi ne pâri-tamâta nde soka silâ sipâŋga Betani lawea tini laiti, ŋineŋga Yesu iloŋo pâri tu Lasarus imâte lâ, aku i karae ikeno kuru ilo ikura kari ŋapa lâ. \v 18 Betani lawea ikeno Jerusalem lawea tini laiti, ikura nia mbuku ŋato mine. \v 19 Mine kala kinzi Juda tamâta rârâ nde simâ simo kunzi Marta kuku Maria rua, situ siveta rua ilonzi kalonzi ara ŋana mwanenzi Lasarus ne mateŋa kâ. \v 20 Marta nde iloŋo pâri tu Yesu iyoka imâ ipâŋga laiti lâ, kala ipile Maria imo luma ilo, ku ilâ tu ipakâtu kuku Yesu lâ nzâla. \p \v 21 Ipakâtu kuku lâ, ŋineŋga ipai Yesu tu, “Maro Ŋalae, ambo noko muŋga kumo ŋaina, ande naŋa mwaneŋgu ma ikura tu imâte tia. Andeta tia. \v 22 Taitu ŋine naŋa asama tu ambo noko kuno pa Maro Kindeni tu iveta mâsi toŋge, ande i ma iveta ikura noko ne noŋa mine.” \v 23 Yesu iporo taulo pa Marta tu, “Noko mwane ma imo via kilo.” \v 24 Ande Marta ipai tu, “Naŋa asama tu i ma muli imandi, lâ zo ŋinde tâno ne zo marumbu ku kinzi tamâta rârâni ma simo vianzi kilo.” \p \v 25 Andeta Yesu itu lâ kawa tu, “Naŋa warakâŋgu nde mandiŋa lâ mateŋa nianzi, aku naŋa warakâŋgu nde via mao warika. Tamâta ea kinzi kalonzi tawana naŋa ŋineŋga simâte, ande nenzi mateŋa ŋinde nde mao tia, ŋana tu kinzi ma simo vianzi kilo. \v 26 Aku tamâta ea kinzi kalonzi tawana naŋa kala sikai via mao, ande kinzi ŋinde ma simâte tia ndo. Kinzi ma simo vianzi mine ku simo nâ. Noko kalo tawana ŋgua ŋine, tiya?” \p \v 27 Marta ipai Yesu tu, “Maro Ŋalae, naŋa kaloŋgu tawana tu noko nde Maro Kindeni Natu. Noko tamwata kala Kirisi; Maro Kindeni ipateano tu kundue kumâ tâno kulu ŋana kuvilanzi i ne ŋgu.” \s1 Yesu kalo sukâŋa kala ita \p \v 28 Marta iporo ŋgua ŋine lâ, ŋineŋga itaulo ilâ ku iporo kawa mwasa pa tai Maria tu, “Pananâŋa nde imâ ipâŋga lâ, kala ikasoŋa ŋanano”. \v 29 Maria iloŋo ŋgua ŋine, aku walele nâ imandi ku ilâ ŋana imora Yesu kâ. \v 30 Aŋga Yesu nde imâ ipâŋga lawea ilo tia yo. I imo niani ndaina muŋga Marta ipakâtu kuku ŋinde. \v 31 Kinzi Juda tamâta pinde simo luma ilo kuku Maria, aku siveta kalo-sukâŋa kuku. Kinzi ŋinde simora Maria imandi walele nâ ku iyâti ilâ, kala situ i ma ilâ kuru nia ŋana ita kâ. Mine kala simandi ku soka muli silâ. \p \v 32 Maria ilâ ipâŋga nia Yesu imo ŋinde, aku mata ilâ imora Yesu. Ŋineŋga ipare tuku lâ Yesu kie tini, aku ipai tu, “Maro Ŋalae, ambo noko muŋga kumo ŋaina, ande naŋa mwaneŋgu ma ikura tu imâte tia. Andeta tia.” \v 33 Yesu imora Maria ita pâta, aku imoranzi Juda tamâta simo kuku Maria ŋinde kala sita pâta mine nâ. Mine kala Yesu wisi kâki lâ, aku ilo malia ndo. \v 34 Ŋineŋga ikasoŋanzi tu, “Miki kao i karae ikeno nia ndia.” Ande kinzi siporo taulo tu, “Maro Ŋalae, kumâ kumora ŋga”. \v 35 Ŋineŋga Yesu mata sulu indue. \p \v 36 Kinzi Juda tamâta simora ŋine, aku siporo tu, “Kamora ŋga, i nde ilo ndo keno pa tamâta ŋinde!” \v 37 Aŋga kinzi pinde nde siporo tu, “I muŋga iveta tamâta mata leva-leva ŋinde imora pwataki. Mine nde ŋana sâ kâ ŋga ivila tamâta ŋine tia kala imâte lâ, a?” \s1 Yesu ipaŋo Lasarus imandi imo via kilo \p \v 38 Ŋineŋga Yesu ilo malia ndo kilo, aku iyoka ilâ ipâŋga kuru nia. Kuru ŋinde nde ŋgânza toŋge muŋga siveta lâ tuu tini, aku mira ŋalae toŋge ikeno ŋana ipono kuru kawa kaika kâ. \v 39 Aku Yesu ipainzi tu, “Kalâ kakai mira ŋinde piti”. Andeta Marta, i mateŋa tamâta ŋinde mwane, ande iporo taulo pa Yesu mine tu, “Maro Ŋalae, i karae ŋinde nde ikeno kuru ilo ikura kari ŋapa lâ, aku ne sâmbu ŋalae, ma kuwae ipâŋga.” \v 40 Andeta Yesu itu lâ kawa tu, “Naŋa muŋga apaino tu ambo noko kalo tawana, ande noko ma kumora Maro Kindeni ne walo ŋalae. Noko kalo kapa ŋana naneŋgu ŋgua ŋinde, tiya?” \p \v 41 Ŋineŋga kinzi tamâta pinde silâ sikai mira piti lâ kuru kawa. Aku Yesu mata ilea kâki pa samba, aku iporo mine tu, “Mama, naŋa kawâŋgu ndaŋge pano, ŋana tu noko kupaloŋo pa naneŋgu noŋa ŋine marumbu lâ. \v 42 Naŋa asama tu ikura zo zo noko uru kupaloŋo pa naneŋgu noŋa. Andeta naŋa iloŋgu ŋananzi tamâta simandi laiti ŋine. Mine kala naŋa aporo ŋgua ŋine lâ, ŋana kinzi ma kalonzi tawana tu noko kusupwana kala amâ.” \p \v 43 Yesu ikai noŋa mine lâ, ŋineŋga isarâwa kawa ŋalae tu, “Lasarus, kuyâti kumâ!” \v 44 Ŋineŋga Lasarus imandi imo via kilo, aku iyâti imâ. Kinzi muŋga silita lalava ŋana mateŋa kâ lâ i kie wa mbalau wa nao wa. Mine kala Yesu ipainzi tu, “Kapalalana lalava ŋana mateŋa kâ piti lâ i tini, aku kayaute ilâ”. \s1 Kinzi tamâta ŋalaŋala sipa ŋgua tu ma sipu Yesu pâta imâte \p \v 45 Kinzi Juda tamâta rârâ muŋga simâ ŋana siveta kalo-sukâŋa kuku Maria, ande kala simora Yesu iveta mâsi kaika ŋinde. Mine nde kinzi rârâ kalonzi tawana Yesu. \v 46 Andeta kinzi pinde nde silâ panzi Parisai tamâta, aku sitapâri panzi ŋana mâsi kaika Yesu iveta ŋinde. \v 47 Mine kala kinzi patarawâŋa tamâta ŋalaŋala sitavanzi Parisai tamâta ŋinde nde sisarâwa panzi Juda tamâta ŋalaŋala rârâni tu simâ ŋana pasauŋa kâ. Aku siporo tu, “Kinda ma taveta mana. Tamâta ŋinde uru iveta mâsi kanaŋo ŋalaŋala rârâ. \v 48 Ambo kinda ma tasâu papa i ŋana iveta mine kilo, ande kinzi tamâta rârâni ma kalonzi tawana i. Ŋineŋga Rom nenzi koipu ma sizavaru nenda nia sapâŋa, aku ma sizavaru kinda Isrel ŋgu tona.” \p \v 49 Andeta tamâta toŋge imo ŋgininzi, I ŋa tu Kaiafas. I nde imo kinzi patarawâŋa tamâta rârâni nenzi tamâta ŋalae lâ mbwera ŋinde. Aku Kaiafas ipainzi tu, “Miki ilomi kalomi tia kanaŋo! \v 50 Tiambo miki kazizâla ŋana nzâla toŋge ikura ŋana ivilami kâ, a? Ara ŋana tamâta taitu nâ ma ikai kinda Isrel ŋgu ndamwânda, ku imâte. Tia ma kinzi sizavarunzi tamâta rârâni lâ nenda ŋgu, kala ma naonda tia lâ.” \p \v 51 Kaiafas tamwata ŋandai ilo patea ŋgua ŋinde ŋineŋga iporo ŋga. I nde imo kinzi patarawâŋa tamâta rârâni nenzi tamâta ŋalae lâ mbwera ŋinde. Mine kala Maro Kindeni itula ŋgua pwataki papa i tu Yesu ma muli imâte ŋana ivilanzi Juda ŋgu. \v 52 Andeta ŋinde nâ tia; Yesu ma imâte ŋana igonanzi Maro Kindeni ne tamâta rârâni simo nia ndoni, ŋana kinzi rârâni ma simo ŋgu taitu. \v 53 Mine kala lâ zoni ndaina kinzi Juda tamâta ŋalaŋala ilonzi taitu simandi tu siroto nzâla ŋana sipu Yesu pâta imâte kâ. \p \v 54 Ŋana duvi ŋinde kâ, Yesu ipile ne mâsi ŋana iyoka nia yo lâ kinzi Juda tamâta naonzi. Ipile lawea ŋinde, aku ilâ pa lawea toŋge, i ŋa tu Efraim, ikeno nia bilimu toŋge tini laiti. Aku imo lawea ŋinde kunzi ne pâri-tamâta. \p \v 55 Kinzi simo lee, ŋineŋga Juda nenzi kumbwa ŋalae Pasova nde imâ ipâŋga laiti lâ. Mine kala kinzi tamâta rârâ lâ lawea lawea nde sikâki silâ pa Jerusalem kâ. Kinzi situ sipaveta warakanzi sondo ŋana ma sipâŋga mbâra-mbâra lâ Maro Kindeni nao. Kinzi uru siveta mine muŋga lâ, ŋineŋga ma simora kumbwa ŋalae. \v 56 Kinzi ŋinde siroroto ŋana Yesu kâ. Kinzi simandi luma sapâŋa ne ŋgumbi ilo, aku sipakasoŋa imâ warakanzi nâ naonzi tu, “Miki ilomi mana. Tiambo i tini pwâka tu imâ imora kumbwa ŋalae, tiya?” \v 57 Aŋga kinzi patarawâŋa tamâta ŋalaŋala sitavanzi Parisai tamâta nde muŋga sipainzi tamâta tu ambo tamâta toŋge isânda Yesu kulu, ande ara ŋana tamâta ŋinde ma imâ iporo ŋgua panzi, ŋana kinzi ma sikale Yesu kaika kâ. \c 12 \s1 Maria ipaliŋi samimi kuwae ara lâ Yesu kie tini \r Matai 26:6-13, Malaka 14:3-9 \p \v 1 Kari lima kanaŋo taitu keno mo ŋai yo ŋana kumbwa ŋalae ma ipâŋga kâ. Aku lâ zo ŋinde, Yesu ilâ ipâŋga Betani lawea. Lawea ŋinde nde Lasarus ne lawea, ina tamâtani ndaina Yesu muŋga ipaŋo imandi lâ mateŋa nianzi imo via kilo. \v 2 Aku kinzi tamâta pinde lâ lawea ŋinde siveta kâpwa ŋana sindekana Yesu kâ. Marta nde ikai wurâta ŋana isu kâpwa panzi tamâta kâ, aŋga Lasarus nde isaŋona kunzi tamâta ŋinde sika kuku Yesu. \v 3 Ŋineŋga Maria ikai “belo” mira ŋalae toŋge, samimi kuwae ara keno ilo, ne kulu ŋalae tina. Ikai samimi imâ ku ipaliŋi lâ Yesu kie tini. Ŋineŋga ikai taine kulu pwau ku ipu piti lâ. Aku samimi kuwae ara ŋinde nde itura luma ilo ndoni marumbu lâ. \p \v 4 Andeta Yesu ne pâri-tamâta toŋge, i ŋa mine Judas Iskariot, ande ilelea Maria. Judas nde tamâtani ŋine ma muli io Yesu lâ kinzi kazâŋa tamâta mbaunzi ilo. Aku iporo tu, \v 5 “Opopo! Ambo kinda muŋga takai samimi kuwae ara ŋine ilâ panzi tamâta tu siko kâ, ande kinzi ma siko lâ mbumbu ‘silva’ 300. Ŋineŋga kinda ma takura tu mbumbu ŋinde talanzi sugorai tamwatanzi. Andeta tia.” \v 6 Judas ŋandai ilo ŋananzi sugorai tamâta kala iporo ŋgua kaŋa mine ŋga. I nde panawe tamwata. I ne wurâta nde ŋana ikatona mbumbu panzi Yesu ne pâri-tamâta, aku i uru ipanawe mbumbu pinde kinzi sio ikeno ŋinde. \p \v 7 Andeta Yesu iporo tu, “Noko ma kuporo mine pa taine ŋine ndimo. I ikai ne samimi kuwae ara ŋine kaika lee, ikura lâ zo ŋinde naŋa ma amâte aku kinzi ma sio naŋa karaeŋgu lâ kuru ilo. \v 8 Kinzi sugorai tamwatanzi ma simo ku miki ikura zo zo, aŋga naŋa ma amo soŋgo kumi, ande tia.” \s1 Kinzi patarawâŋa tamâta ŋalaŋala situ sipu Lasarus pâta imâte \p \v 9 Kinzi Juda tamâta ŋgu ŋalae nde sisama tu Yesu imo Betani lawea, kala simâ simo lawea ŋinde. Andeta kinzi ŋandai simâ ŋana simora Yesu simbo nâ. Kinzi sisama tu Yesu muŋga ipaŋo Lasarus imandi lâ mateŋa nianzi imo via kilo, ande kala simâ ŋana simora Lasarus tona. \v 10 Mine kala kinzi patarawâŋa tamâta ŋalaŋala siporo sipa ŋgua ŋana sipu Lasarus pâta imâte tona, \v 11 ŋana tu kinzi Juda tamâta rârâ kalonzi ŋgere ŋana mâsi ŋalae Yesu muŋga iveta pa Lasarus ŋinde. Mine kala kinzi sipu mulinzi panzi patarawâŋa tamâta ŋalaŋala, aku kalonzi tawana Yesu nâ. \s1 Yesu ilâ Jerusalem lawea itogo koipu ŋalae mine \r Matai 21:1-9, Malaka 11:1-10, Luka 19:29-38 \p \v 12 Ŋinde ilâ lâ, aku mbwale kilo, ŋineŋga kinzi tamâta rârâ siloŋo pâri tu Yesu nao laiti ŋana imâ ipâŋga Jerusalem lawea kâ. Kinzi tamâta ŋinde muŋga simâ simo Jerusalem ŋana simora kumbwa ŋalae. \v 13 Mine kala kinzi sikai tumba lau ku silâ ŋana sipakâtu kuku Yesu lâ nzâla. Aku sisarâwa siporo mine tu, “Paneâŋa ilâ pa Maro Kindeni! Maro Kindeni itu nzâmbe pa koipu ŋalae ŋine ikai i ndamwa kala imâ! Iveta kie ara pa Isrel nenda koipu ŋalae ŋine!” \p \v 14 Yesu nde ikai “donki” natu toŋge ku ikâki isaŋona kumbu, aku iyoka mine imâ. Aku ne vetâŋa ŋinde iyoke Maro Kindeni kawa ŋgua pinde muŋga siŋgere lâ pepa tini ikeno mine tu, \q1 \v 15 “Miki tamâta lâ Jerusalem lawea ikeno Saion Tuu kulu, ande miki karuru ndimo. Kamora ŋga, miki nemi Koipu Ŋalae nde isaŋona donki natu kumbu imâ.” \m \v 16 Yesu ne pâri-tamâta nde sisama vetâŋa ŋine kilala tia. Andeta muli ŋga, lâ zo ŋinde Maro Kindeni ipaŋo Yesu imandi lâ mateŋa nianzi imo via kilo, ŋineŋga kinzi pâri-tamâta kalonzi ŋgere ŋana Maro Kindeni kawa ŋgua ŋinde ikeno lâ pepa tini, aku sisama tu ŋgua ŋinde nde ŋana Yesu kâ. Aku nenzi ilo-kalo ipâŋga ŋana vetâŋa pinde rârâni ipâŋga papa i tona. \p \v 17 Kinzi tamâta pinde muŋga simo kuku Yesu, kala simora isarâwa papa Lasarus ŋineŋga ipaŋo imandi imo via kilo. Aku kinzi ŋinde silâ ku sitapâri panzi tamâta rârâ ŋana mâsi ŋinde kâ. \v 18 Mine kala kinzi ŋgu ŋalae nde siloŋo Yesu parina tu muŋga iveta mâsi ŋalae ŋinde. Aku ŋana duvi ŋinde kâ, ande kinzi silâ sipakâtu kuku i lâ nzâla. \v 19 Aŋga kinzi tamâta lâ Parisai ŋgu nde simora ŋine, ŋineŋga siporo imâ warakanzi nâ naonzi mine tu, “Opopo, kinda takura tu tapono tamâta ŋinde nzala, ande tia ndo! Kamora, kinzi tamâta rârâni nde silâ sipono muli pa i marumbuni lâ!” \s1 Kinzi tamâta pinde lâ tinikoa ŋgu ilonzi tu simora Yesu \p \v 20 Kinzi tamâta ŋgu ŋalae nde simo Jerusalem lawea ŋana simora kumbwa ŋalae wa sipanea Maro Kindeni wa. Aku kinzi tamâta pinde lâ tinikoa ŋgu nde simo kunzi. \v 21 Ŋineŋga kinzi tinikoa tamâta ŋinde nde silâ pa Pilip. Pilip ne lawea tina nde Betsaida lawea lâ Galilaya tâno. Aku kinzi sipai tu, “Tamâta ŋalae, maka iloma tu kamora Yesu”. \v 22 Ŋineŋga Pilip ilâ iporo ŋgua ŋine pa Andaria, aku kinzi rua silâ siporo pa Yesu. \v 23 Andeta Yesu itu lâ kawanzi tu, “Zo ŋga imâ ipâŋga laiti lâ, ŋana Maro Kindeni ma itula naŋa Tamâta Natu kilalâŋgu pwataki tu naŋa nde Maro Ŋalae.” \p \v 24 Yesu iporo ŋgua ŋine lâ, ŋineŋga itambira ŋgua panzi mine tu, “Naŋa aporo ŋgua mao nâ pami; ambo kaniŋa vâsa ikeno tâno ilo tia, ande vâsa ŋinde ikura tu ipula kanaŋo, nde tia. Taitu miki kaloŋo ŋga; ambo kinzi tamâta sikai vâsa ŋinde ku sipau lâ tâno ilo, ande muli ŋga vâsa ŋinde ma ipagugu kanaŋo rârâ. \v 25 Tamâta ea ilo ndo keno pa tamwata ne via, ande i ne via ŋinde ma nao tia lâ. Aŋga tamâta ea ilo tu i tamwata ne via lâ tâno kulu nde kelekele kaa nâ, ande i ma ikai via mao, ma imo mine ku imo nâ. \v 26 Ambo miki ilomi tu kakai kuleŋa pa naŋa, ande nzâla ikeno mine: miki ma koka naŋa muliŋgu. Ŋineŋga ambo naŋa ma amo nia toŋge, ande naneŋgu kuleŋa tamâta ma simo niani ndaina kuku naŋa. Aku naŋa Mama ma ŋoa ŋalae ilanzi tamâta rârâni uru sikai kuleŋa pa naŋa.” \s1 Yesu itula ŋgua ŋana ne mateŋa kâ \p \v 27 Yesu iporo ŋgua ŋine lâ, ŋineŋga iporo kilo mine tu, “Kala ŋine nde naŋa iloŋgu malia. Mine nde naŋa ma aporo mana. Tiambo naŋa ma aporo tu ‘Mama, kupono nzâla ŋana nâna ŋinde kala io nao imâ pana’, a? Naŋa ma aporo ŋgua kaŋa mine tia, ŋana tu naŋa amâ amo tâno kulu ŋana akai nâna ndainani nâ. \v 28 Mama, kutula noko tamwata kilala pwataki!” Yesu iporo mine lâ, ŋineŋga kawa ŋgua toŋge ne sarawâŋa nde iyoka pa samba indue imâ mine tu, “Naŋa muŋga atula kilalâŋgu pwataki, aku ma aveta mine kilo.” \p \v 29 Kinzi tamâta simandi Yesu tini laiti ŋinde nde siloŋo ŋgua ŋinde. Kinzi pinde nde siporo tu, “Ayo, mbamba ipu!”, aŋga pinde nde siporo tu, “Aŋelo toŋge iporo ŋgua papa i!” \v 30 Andeta Yesu itu lâ kawanzi tu, “Ŋgua kala miki kaloŋo ŋinde ŋandai ŋana isuka naŋa ŋga. Ŋinde nde ŋana isuka miki kâ. \v 31 Maro Kindeni ne zo ŋana ipare nia panzi tamâta rârâni ŋana nenzi kiesaka kâ, ande imâ ipâŋga laiti lâ. Aku i ne zo ŋana isoki tâno ŋine ne maro, i ŋa mine Sadana, kala imâ ipâŋga laiti mine nâ. \v 32 Kinzi ma sisuka naŋa kâki, aku lâ zo ŋinde, ande naŋa ma akainzi tamâta lâ ŋgu ndoni simâ pa naŋa.” \v 33 Yesu iporo ŋgua ŋine ŋana itula i ne mateŋa kilala pwataki. \p \v 34 Andeta kinzi tamâta nde siporo taulo tu, “Ŋgua toŋge ikeno lâ nenda ŋgua tukuŋa ne pepa tini tu Kirisi ma imo via lâ tâno kulu ku imo nâ. Mine nde mana mana ŋga noko kuporo tu kinzi ma sisuka Tamâta Natu kâki, a? Tamâta Natu nde ea.” \p \v 35 Ŋineŋga Yesu itambira ŋgua panzi mine tu, “Sinâla ma imo yo lâ miki ŋginimi ikura zo mbwana-mbwana nâ. Kala ŋine miki kamo tava sinâla, kala kakura ŋana koka nzâla kalâ. Ambo sinâla ma imo ku miki tia, ande kondoma ma iturami. Ambo tamâta toŋge uru iyoka kondoma ilo, ande i izizâla tu ilâ mana. \v 36 Sinâla nde imo kumi yo. Ambo miki ma kalomi tawana sinâla, ande miki ma kamo katogo sinâla ne tamâta mine.” \s1 Kinzi Juda tamâta rârâ kalonzi tawana Yesu tia \p Yesu iporo ŋgua mine panzi lâ, ŋineŋga ipilenzi ku ilâ ipavea ŋananzi. \v 37 Iveta mine ŋana duvi ŋine kâ; kinzi muŋga simora i iveta mâsi kaika kie-kie ŋinde rârâni, andeta kalonzi tawana i tia. \v 38 Aku nenzi taŋa-kaika ŋinde iveta ŋgua-tulâŋa tamâta Aisaia ne ŋgua ipâŋga kanaŋo. Aisaia muŋga iporo mine tu, \q1 “Maro Ŋalae, kinzi kalonzi tawana maka nema ŋgua, nde tia. Tamâta toŋge isama sondo ŋana Maro Ŋalae ne walo kâ, ande tia.” \m \v 39 Kinzi sikura tu kalonzi tawana Yesu, ande tia. Aisaia muŋga itula ŋine ne duvi pwataki mine tu, \q1 \v 40 “Maro Kindeni iveta kinzi matanzi leva-leva lâ, aku iveta taŋanzi kaika lâ. Mine nde matanzi ikura tu simora kelekele, ande tia, aku ilonzi kalonzi ikura tu sisama ŋgua ne duvi, ande tia. Kinzi sikura tu sipalele ilonzi kalonzi itaulo imâ pa naŋa kilo ŋana avetanzi sondo kâ, ande tia.” \m \v 41 Aisaia isama tu Yesu ma imâ ipâŋga muli tava Maro Kindeni ne walo kaika. Mine kala iporo ŋgua ŋine ŋana Yesuni kâ. \p \v 42 Aŋga kinzi Juda tamâta ŋalaŋala pinde rârâ kalonzi tawana Yesu. Taitu siruru ŋananzi Parisai tamâta. Mine kala situla nenzi kalo-tawana ŋinde pwataki, ande tia. Kinzi sisama tu ambo nenzi kalo-tawana ma ipâŋga nia yo, ande kinzi Parisai tamâta ma siŋaranzi simo niaka ŋana nenzi ŋgu. \v 43 Ŋana tu kinzi Parisai tamâta ilonzi ndo tu kinzi tamâta ma sisuka ŋanzi kâki. Andeta ilonzi tu Maro Kindeni ma isuka ŋanzi kâki, ande tia. \s1 Yesu kawa ŋgua nde ŋana itula kiesaka pwataki \p \v 44 Yesu iporo kawa ŋalae yâti mine tu, “Tamâta ea kalo tawana naŋa, ande i kalo tawana naŋa simboŋgu nâ tia. I kalo tawana Mama tona, ina isupwana kala amâ. \v 45 Aŋga tamâta ea imora naŋa, ande imora Mama tona, ina isupwana kala amâ. \v 46 Naŋa amâ amo tâno kulu atogo sinâla mine. Mine kala tamâta ea kalo tawana naŋa ma imo kondoma ilo, ande tia. \p \v 47 Ambo tamâta toŋge iloŋo naneŋgu ŋgua, andeta ipaveta kuku tia, ande naŋa ma asowe ŋgua lâ tamâta ŋinde tini, ande tia. Naŋa ŋandai amâ amo tâno kulu ŋana asowe ŋgua lâ tamâta tininzi ŋga. Naŋa amâ ŋana akainzi piti lâ kondoma ilo. \v 48 Ambo tamâta toŋge ipu muli pa naŋa ku ipaveta kuku naneŋgu ŋgua tia, ande naneŋgu ŋgua ma itula i kilala pwataki. Naŋa muŋga atula ŋgua pwataki, aku naneŋgu ŋguani ndaina ma muli itula tamâta nenzi kiesaka pwataki, lâ zo ŋalae ŋana tâno ne zo marumbu kâ. \v 49 Ŋana tu naŋa ŋandai akai ŋgua lâ warakâŋgu nâ iloŋgu ŋineŋga aporo ŋga. Mama isupwa naŋa kala amâ, aku nanayoni i tamwata io ŋgua rârâni lâ kawâŋgu ŋana aporo atula kâ. \v 50 Naŋa asama tu Mama kawa ŋgua ŋine nde ikura tu ivetanzi tamâta sikai via mao, ma simo vianzi mine ku simo nâ. Mine kala ŋgua rârâni naŋa aporo ŋine, ande Mama muŋga io lâ kawâŋgu ŋana aporo atula pwataki kâ.” \c 13 \s1 Yesu ipua ne pâri-tamâta kenzi \p \v 1 Zo imâ ipâŋga laiti ŋana kinzi Juda tamâta ma sika kâpwa ŋalae ŋana kumbwa Pasova kâ. Aku Yesu isama tu i ne zo laiti ŋana ipile tâno ŋine ku itaulo ilâ pa Tama kilo. Yesu ilo ndo ikeno panzi tâno tamâta rârâni uru kalonzi tawana i, aku i ilo ikeno panzi mine lee i ne zo marumbu. \p \v 2 Kari ŋga indue lala pararai lâ, aku Yesu tavanzi ne pâri-tamâta nde sika kâpwa sisaŋona. Andeta Sadana muŋgani isowe Judas ilo kalo tu ma io Yesu lâ kinzi kazâŋa tamâta mbaunzi ilo. (Judas nde Saimon Iskariot natu.) \v 3 Yesu isama tu i Tama walo kaika ilua i lâ, kala imo Maro Ŋalae. Aku mine nâ, isama tu Maro Kindeni muŋga isupwa i imâ, aku zo laiti ŋana i ma itaulo pa Maro Kindeni kilo. \v 4 Mine kala Yesu ipile kâpwa ikeno peke kulu, aku imandi. Ŋineŋga ikai ne pasawaŋa luandondo piti lâ tini, aku ikai lalava mota toŋge ku ipu lâ kambwaŋe. \v 5 Ŋineŋga ipaliŋi lââ lâ kondo toŋge ilo, aku ikai wurâta ŋana ipua kinzi pâri-tamâta taitu-taitu kenzi kâ. Aku ipu lââ piti lâ lalava mota ŋinde muŋga ipu lâ tamwata kambwaŋe. \p \v 6 Iveta mine imâ lee, ŋineŋga imâ ipâŋga pa Saimon Petero. Aku Petero nde ikasoŋa tu, “Maro Ŋalae, tiambo noko kupâŋga wurâta tamâta kaa nâ kala kutu kupua naŋa keŋgu, a?” \v 7 Ande Yesu itu lâ kawa tu, “Noko kuzizâla ŋana naneŋgu vetâŋa ŋine kilala. Andeta muli ŋga noko ma kusama kilala pwataki.” \v 8 Andeta Petero ipai tu, “Wa, noko ma kupua keŋgu tia ku tia ndo kanaŋo!” Ande Yesu iporo taulo tu, “Ambo naŋa ma apua noko kie tia, ande noko ma pwura tu kumo taitu kuku naŋa, ande tia.” \v 9 Saimon Petero iloŋo ŋgua ŋine, ŋineŋga ipai Yesu tu, “Maro Ŋalae, ambo mine, ande noko ma kupua keŋgu nâ tia. Noko ma kupua mbauŋgu wa kuluŋgu wa tona.” \p \v 10 Andeta Yesu isia ŋgua papa tu, “Ambo tamâta toŋge ilili lâ, ande muso keno i tini tia. Mine kala, ambo ipua kie nâ, ande i ma imo tini mbâra-mbâra. Aŋga miki nde kamo mbâra-mbâra lâ. Ambo taitu tamâta toŋge lâ miki ŋginimi nde imo mbâra-mbâra tia.” \f + \fr 13:10 \ft 10 Ŋine nde duvi mine; ambo kinda kalonda tawana Yesu, ande i iveta kinda tapâŋga ilonda mbâra-mbâra ndo. Andeta ikura zo zo kinda uru taveta kiesaka, aku Yesu itu kinda ma tapatula kiesaka ŋinde rârâni pwataki.\f* \v 11 Yesu isama tu Judas ma muli io i lâ kinzi kazâŋa tamâta mbaunzi ilo. Mine kala iporo tu, “Tamâta toŋge lâ miki ŋginimi nde imo mbâra-mbâra tia”. \p \v 12 Yesu ipua kenzi marumbu lâ, ŋineŋga ipasawa tamwata ne pasawaŋa luandondo lâ tini kilo, aku isaŋona peke tini laiti kilo. Ŋineŋga ikasoŋanzi tu, “Kala ŋine naŋa aveta mâsi toŋge pami lâ. Tiambo miki kasama mâsi ŋinde kilala, tiya? \v 13 Miki uru kasarawa naŋa tu ‘Pananâŋa’ wa ‘Maro Ŋalae’ wa, aku ŋinde ara, ŋana tu naŋa amo nemi pananâŋa wa Maro Ŋalae wa. \v 14 Mao nâ, naŋa nde miki nemi Maro Ŋalae wa nemi pananâŋa wa, andeta kala ŋine naŋa apatawa tiniŋgu ku apua kemi lâ. Mine nde ara ŋana miki kala ma kaveta vetâŋa mineni nâ, aku kapatawa tinimi ku kaveta vetâŋa kie taituni panzi tinimi pinde. \v 15 Naŋa atula vetâŋa pwataki pami lâ, ŋana miki ma kamora ku kalâ kaveta vetâŋani ndaina panzi tinimi pinde. \v 16 Naŋa aporo ŋgua mao nâ pami; wurâta tamâta ikura tu ipâŋga mbwananâŋa pa i ne tamâta ŋalae, ande tia. Aku mine nâ, ambo tamâta ŋalae toŋge isupwa tamâta toŋge tu ikai i kawa ku ilâ iporo panzi tamâta pinde, ande kuleŋa tamâta ŋinde ŋa ŋandai ipole tamâta ŋalae ŋinde ŋa. \v 17 Kala ŋine ŋga miki kasama mâsi kala naŋa muŋga aveta ŋinde kilala pwataki lâ. Ambo miki ma kapaveta sondo kuku mâsi ŋine, ande miki ma kandeka nâ. \p \v 18 Andeta naŋa ŋandai aporo ŋana miki rârâni taitu-taitu ŋga. Naŋa muŋga apatea miki, aku asama kilalami sondo ndo. Aku naŋa asama tu ŋgua toŋge Maro Kindeni muŋga io lâ timbunda Daviti kawa, ande ma ipâŋga kanaŋo. Ŋgua ŋinde ikeno mine: ‘Aku niŋgu-nambwe sondo, inani muŋga imo ilo taitu kuku naŋa ku ika kuna, ande i kala ikai kazâŋa pa naŋa mine nâ’. \v 19 Vetâŋa ŋine ipâŋga tia yo, andeta kala ŋine naŋa aporo atula pwataki pami kaloŋo lâ. Mine nde muli, lâ zo ŋana vetâŋa ŋine ma ipâŋga kâ, ŋineŋga miki ma kalomi tawana tu ‘Naŋani Warakâŋgu Kala Ŋine’. \v 20 Naŋa aporo ŋgua mao nâ pami; naŋa uru asupwanzi tamâta pinde silâ, aku tamâta ea ilo ara panzi tamâta ŋinde, ande i ilo ara mine nâ pa naŋa tona. Aku tamâta ea ilo ara pa naŋa, ande i ilo ara mine nâ pa Maro Kindeni tona, ina isupwana kala amâ.” \s1 Yesu itula ŋgua tu i ne pâri-tamâta toŋge ma io i lâ kinzi kazâŋa tamâta mbaunzi ilo \r Matai 26:21-25, Malaka 14:18-21, Luka 22:21-23 \p \v 21 Yesu iporo ŋgua ŋine marumbu lâ, ŋineŋga i ilo malia ndo. Mine kala iporo pwataki mine tu, “Naŋa aporo ŋgua mao nâ pami; miki nawalami toŋge ma io naŋa lâ kinzi kazâŋa tamâta mbaunzi ilo.” \p \v 22 Iporo mine lâ, ŋineŋga kinzi pâri-tamâta taitu-taitu matanzi sipalea warakanzi. Kinzi nde sizizâla ndo tu iporo ŋana ea. \v 23 Aŋga pâri-tamâta toŋge nde isaŋona Yesu tini laiti. Ina kala tamâtani ndaina Yesu ilo ndo keno papa. \v 24 Mine kala Saimon Petero isuka nao papa pâri-tamâta ŋinde, aku ipai tu, “Noko pwasoŋa i tu iporo ŋana ea.” \p \v 25 Ŋineŋga pâri-tamâta ŋinde iparuse ilâ Yesu tini laiti ku ikasoŋa tu, “Maro Ŋalae, noko kuporo ŋana ea.” \v 26 Ande Yesu iporo taulo tu, “Naŋa ma akai puroŋa pinde apatuku ndue suu ilo ku alua tamâta toŋge ika. Inani nde tamâta ndaina kala aporo ŋana.” Ŋineŋga ikai puroŋa katiŋe ipatuku ndue suu ilo aku ilua Judas, i Saimon Iskariot natu. \p \v 27 Judas nde ikai puroŋa lâ, ŋineŋga walele nâ Sadana ilâ i ilo. Aku Yesu ipai Judas tu, “Vetâŋa kala noko kutu kuveta, ande kuveta walele nâ”. \v 28 Kinzi tamâta rârâni sisaŋona peke tini ŋinde nde siloŋo Yesu iporo ŋgua mine pa Judas, andeta sisama ŋgua ŋinde kilala tia. \v 29 Ŋana tu Judas uru ikai wurâta ŋana ikatona mbumbu panzi pâri-tamâta kâ. Mine kala kinzi pâri-tamâta pinde ilonzi tu Yesu isupwa Judas tu ilâ iko kâpwa pinde ŋana kumbwa ŋalae ne kâŋa-nuŋa tâku ilâ ŋana kelekele ilanzi sugorai tamâta tâ. \v 30 Judas nde ikai puroŋa katiŋe ŋinde lâ, ŋineŋga walele nâ imandi ku iyâti ilâ. Ande mbo lâ. \s1 Yesu itu ŋgua tukuŋa wasaseki panzi ne pâri-tamâta \p \v 31 Judas iyâti ilâ lâ, ŋineŋga Yesu iporo tu, “Kala ŋine zo laiti lâ ŋana naŋa Tamâta Natu ŋâŋgu ma ipâŋga ŋalae. Aku naŋa kala ma aveta Maro Kindeni ŋa ipâŋga ŋalae mine nâ. \v 32 Ambo naŋa aveta Maro Kindeni ŋa ipâŋga ŋalae, ande Maro Kindeni tamwata ma walele nâ iveta naŋa Tamâta Natu ŋâŋgu ipâŋga ŋalae mine nâ. \p \v 33 Niŋgu-nambwe wukale, miki katogo naŋa natuŋgu mine. Andeta zo mbwana-mbwana nâ, ŋineŋga naŋa ma amo kumi kilo tia, aku miki ma karoto ŋanana. Naŋa muŋga aporo ŋgua toŋge panzi Juda tamâta ŋalaŋala, kala ŋine aporo ŋguani ndaina kilo pa miki. Miki kakura tu kalâ pa nia naŋa ma amo ŋinde, ande tia. \v 34 Kala ŋine naŋa atu ŋgua tukuŋa wasaseki pa miki mine: Miki taitu-taitu ma tinimi mwasa nâ panzi tinimi pinde. Naŋa uru tiniŋgu mwasa nâ pa miki, aku iloŋgu tu miki taitu-taitu kala ma kaveta vetâŋa kie taituni mine nâ, ku ma tinimi mwasa nâ panzi tinimi pinde. \v 35 Ambo miki taitu-taitu ma tinimi mwasa ndo panzi tinimi pinde, ande vetâŋa ŋinde ma itula pwataki panzi tamâta rârâni tu miki nde kapono muli pa naŋa marumbu lâ.” \s1 Yesu itula ŋgua tu Petero ma ipatimoa i \r Matai 26:30-35, Malaka 14:26-31, Luka 22:31-34 \p \v 36 Ŋineŋga Saimon Petero ikasoŋa Yesu mine tu, “Maro Ŋalae, noko ma kulâ mana.” Yesu nde itu lâ kawa tu, “Nia kala naŋa ma alâ ŋinde, ande noko pwura tu pwoka muliŋgu kumâ, ande tia. Mambo muli, ŋineŋga noko ma pwoka muliŋgu kumâ.” \v 37 Andeta Petero ikasoŋa kilo tu, “Maro Ŋalae, mana mana ŋga naŋa akura tia ŋana ayoka noko muli alâ nia ŋinde, a? Naŋa apaveta sondo lâ ŋana apayaula warakâŋgu neŋgu via ku amâte ŋana avila noko!” \v 38 Andeta Yesu ipai tu, “Noko kuporo tu ma kupayaula tamwata ne via ku kumâte ŋana kuvila naŋa, a? Naŋa aporo ŋgua mao nâ pano; tatareko ma ita isuŋa kawa tia yo, ande noko ma kuporo kupatimoa naŋa mbwani ŋato mine tu noko kusama naŋa tia.” \c 14 \s1 Yesu nde nzâla ŋana talâ pa Maro Kindeni kâ \p \v 1 Yesu ipainzi ne pâri-tamâta mine tu, “Miki ma kalomi loko ku ilomi rârâ ndimo. Miki kao nemi kalo tawana ilâ pa Maro Kindeni, aku kalomi tawana naŋa mine nâ. \p \v 2 Naŋa Mama ne luma nde ilo kisiŋa pwapwataki rârâ keno, aku naŋa alâ ŋana aveta nia sondo pami. Ambo kelekele ikeno mine tia, ande naŋa ma aporo ŋgua mine pami, ande tia. Andeta mao nâ, kelekele ikeno mine. \v 3 Naŋa ma alâ aveta miki niami sondo lâ ŋga, ŋineŋga ma ataulo amâ kilo ku akaimi kamâ kamo kuku naŋa. Mine kala nia naŋa amo ŋinde, ande miki kala ma kamo ndaina kuku naŋa. \v 4 Miki kasama nzâla ŋinde kala ilâ pa nia naŋa alâ papa ŋinde.” \p \v 5 Andeta Tomas iporo tu, “Maro Ŋalae, maka kazizâla ŋana nia noko kulâ papa ŋinde. Mine kala maka ma kakura tu kasama nzâla ŋinde mâsi mana.” \v 6 Aku Yesu ipai mine tu, “Naŋa warakâŋgu nde nzâla, aku naŋa nde ŋgua mao tamwatâŋgu wa via tamwatâŋgu wa. Kinzi tamâta sikura ŋana silâ pa Mama lâ nzâla toŋge, ande tia ndo.” \v 7 Yesu iporo ŋgua ŋine pa Tomas, ŋineŋga ipainzi ne pâri-tamâta mine tu, “Ambo miki ma kasama naŋa kilalâŋgu sondo, ande miki ma kasama naŋa Mama kilala mine nâ. Kala ŋine ŋga miki kasama i kilala, aku kamora i marumbu lâ.” \p \v 8 Andeta Pilip ipai Yesu tu, “Maro Ŋalae, kutula Tama pa maka kamora ŋga. Maka iloma pa ŋinde nâ.” \v 9 Aku Yesu iporo taulo tu, “Pilip, naŋa amo kumi ikura zo luandondo lâ, andeta noko kusama kilalâŋgu tia, a? Tamâta ea imora naŋa, ande imora Mama tona. Mine nde ŋana sâ kâ ŋga noko kuporo tu, ‘Kutula Tama pa maka’, a? \v 10 Tiambo noko ŋandai kalo tawana tu naŋa apaipa kuku Mama, aku Mama kala ipaipa kuku naŋa, a? Naŋa muŋga akai ŋgua lâ warakâŋgu nâ iloŋgu ŋineŋga aporo atula pami, ande tia. Andeta Mama ipaipa kuku naŋa, aku iveta tamwata ne wurâta. \v 11 Ara ŋana miki ma kalomi tawana ŋgua ŋine: naŋa apaipa kuku Mama, aku Mama kala ipaipa kuku naŋa. Ambo miki tinimi pwâka tu kalomi tawana naneŋgu ŋgua, ande ara ŋana miki ma kalomi ŋgere ŋana mâsi rârâni naŋa aveta ŋinde, ŋana ŋinde ma ipaŋo nemi kalo-tawana kâ. \v 12 Naŋa aporo ŋgua mao nâ pami; tamâta ea kalo tawana naŋa, ande i kala ma iveta mâsi kie-kie, itogo naŋa aveta mine. Aku i ma iveta mâsi pinde ipole mâsi naŋa muŋga aveta ŋinde, ŋana tu naŋa ma ataulo alâ pa Mama kilo. \p \v 13 Miki kapaipa kuku naŋa lâ. Mine kala vetâŋa ndia miki kano pa naŋa tu aveta, ande ma naveta, ŋana tu ŋinde ma iveta Mama ŋa ipâŋga ŋalae. \v 14 Mao nâ, miki kapaipa kuku naŋa lâ. Mine kala vetâŋa ndia miki kano pa naŋa tu aveta, ande ma naveta.” \s1 Yesu iporo ipa ŋgua tu ma isupwa Koroani Sapâŋa imâ \p \v 15 Yesu iporo ŋgua kilo panzi ne pâri-tamâta tu, “Ambo miki ilomi ndo keno pa naŋa, ande miki ma kapaveta sondo kuku naneŋgu ŋgua. \v 16 Aku naŋa ma ano pa Mama, ku Mama ma isupwa Pavilâŋa Tamwata toŋge imâ pami. Aku Pavilâŋa Tamwata ŋinde ma imo kumi mine ku imo nâ. \v 17 Pavilâŋa Tamwata ŋinde nde Koroani Sapâŋa. I uru itula ŋgua mao ŋana Maro Kindeni kâ. Kinzi tâno tamâta sikura tu simora i ku sisama i, ande tia. Mine kala i ma imo kinzi nenzi Pavilâŋa Tamwata, ande tia. Aŋga miki nde kasama i lâ, ŋana tu i uru imo kumi, aku ma imo ilomi. \v 18 Naŋa ma alâ, andeta naŋa ma apilemi kamo simbomi nâ, katogonzi mundoro mine, ande tia. Naŋa ma ataulo amâ pami kilo. \v 19 Zo laiti lâ ŋana kinzi tâno tamâta ma simora naŋa naoŋgu kilo tia. Aŋga miki nde ma kamora naoŋgu kilo. Naŋa ma amo viâŋgu kilo, aku ŋana duvi ŋine kâ miki kala ma kamo viami mine nâ. \v 20 Lâ zo ŋinde, ande miki nemi ilo-kalo ma ipâŋga, kala ma kasama tu naŋa apaipa kuku Mama, aku miki kapaipa kuku naŋa, itogo naŋa kala apaipa kuku miki mine nâ. \v 21 Tamâta ea ikai naneŋgu ŋgua ku ipaveta kuku, ande tamâta ŋinde ilo ndo keno pa naŋa. Aku tamâta ea ilo ndo keno pa naŋa, ande naŋa Mama kala ma ilo ndo keno pa i mine nâ. Aku naŋa kala ma iloŋgu ndo keno pa i, ku ma apatua warakâŋgu papa.” \p \v 22 Ŋineŋga Judas, i Judas Iskariot nuwaka, ande ikasoŋa Yesu mine tu, “Maro Ŋalae, mana mana ŋga noko ma kupatua pa maka nâ, andeta ma kupatua panzi tâno tamâta tia.” \v 23 Yesu nde itu lâ i kawa tu, “Ambo tamâta toŋge ilo ndo keno pa naŋa, ande i ma ipaveta kuku naneŋgu ŋgua. Aku Mama ma ilo ndo keno pa tamâta ŋinde, aku maka rua Mama rua ma kamâ kamo kuku i. \v 24 Ambo tamâta toŋge ilo ndo keno pa naŋa tia, ande i ma ipaveta kuku naneŋgu ŋgua tia. Miki kaloŋo naŋa atula ŋgua pami, andeta naŋa ŋandai akai ŋgua ŋine lâ warakâŋgu nâ iloŋgu ŋineŋga aporo ŋga. Ŋinde nde Mama ne ŋgua, ina isupwana kala amâ. \p \v 25 Naŋa amo kuku miki yo, kala ŋine aporo atula ŋgua ŋainani pami lâ. \v 26 Andeta muli ŋga Mama ma isupwa Pavilâŋa Tamwata ikai naŋa ndamwâŋgu imâ pami. I nde Koroani Sapâŋa. I ma ipananami ŋana naneŋgu ŋgua rârâni kâ, aku ma ipaŋo ilomi kalomi tu ma kalomi ŋgere kilo ŋana ŋgua rârâni naŋa muŋga atula pami ŋinde. \p \v 27 Naŋa ao wisi-pisi imo miki taitu-taitu ilomi kalomi, itogo wisi-pisi uru imo warakâŋgu iloŋgu kaloŋgu mine. Andeta wisi-pisi ŋinde ŋandai irerege kuku tâno ŋine ne wisi-pisi ŋga. Mine nde miki ma kalomi loko ku karuru ndimo. \v 28 Miki muŋga kaloŋo naŋa apaimi tu, ‘Naŋa ma apilemi ku alâ, andeta muli, ŋineŋga ma ataulo amâ pami kilo’. Ambo miki ilomi ndo keno mao pa naŋa, ande miki ma kandeka, ŋana tu naŋa alâ pa Mama, aku Mama ŋa nde ipole naŋa ŋâŋgu. Andeta miki ilomi ŋandai ikeno mine ŋga. \v 29 Vetâŋa rârâni ŋinde nde ipâŋga tia yo, kala ŋine atula pwataki pami kaloŋo lâ. Mine kala muli, lâ zo ŋana vetâŋa ŋinde ma ipâŋga, ande miki ma kalomi tawana naneŋgu ŋgua. \v 30 Naŋa ma aporo ŋgua rârâ kilo pami tia, ŋana tu tâno ŋine ne maro, i ŋa Sadana, ande ma imâ. I ne walo toŋge keno ŋana iveta sâ toŋge pa naŋa, ande tia ndo. \v 31 Taitu naŋa iloŋgu tu kinzi tâno tamâta ma sisama ŋine; naŋa iloŋgu ndo keno pa Mama. Ŋana ŋine kâ, naŋa uru aveta vetâŋa rârâni ikura Mama itula pana mine. Mine nde ara, miki kamandi, aku toka.” \c 15 \s1 Yesu nde kâi “waini” mao \p \v 1 Yesu iporo ŋgua kilo panzi ne pâri-tamâta tu, “Naŋa warakâŋgu nde kâi ‘waini’ mao, aŋga naŋa Mama nde tâno waini warika. \p \v 2 Naneŋgu laka ndia uru sipula kanaŋonzi tia, ande Mama itotonzi ŋinde rârâni piti lâ kâi waini tini, aku itambiranzi lâ. Aŋga laka ndia uru sipula kanaŋonzi, ande Mama itotonzi ŋinde rârâni sipâŋga mbwana-mbwana. Ivetanzi sondo mine ŋana isukanzi tu sipula kanaŋonzi rârâ. \v 3 Miki nde kapâŋga ilomi mbâra-mbâra marumbu lâ, ŋana tu miki uru kapaveta kuku naŋa kawâŋgu ŋgua. \v 4 Ambo miki kapaipa kuku naŋa, ande naŋa kala ma apaipa kuku miki mine nâ. Kâi waini ne laka toŋge simbo nâ ikura ŋana ipula kanaŋo kâ, ande tia. Taitu miki kaloŋo ŋga; ambo laka ipasipa kuku kâi waini, ande laka ŋinde ikura ŋana ipula kanaŋo kâ. Aku mine nâ, ambo miki kapaipa kuku naŋa tia, ande miki ma kakura tu kaveta vetâŋa ara pinde itogo kanaŋomi mine, ande tia. \p \v 5 Naŋa warakâŋgu nde kâi waini, aŋga miki nde kâi waini ne laka. Tamâta ea ipaipa kuku naŋa, aku naŋa kala apaipa kuku i, ande tamâta ŋinde ma ipula kanaŋo rârâ. Ambo miki kapaipa kuku naŋa tia, ande miki ma kakura tu kaveta vetâŋa ara toŋge tia. \v 6 Ambo tamâta toŋge tini pwâka tu ipaipa kuku naŋa, ande tamâta ŋinde itogo kâi laka kinzi sikai piti ku sitambira lâ, kala ŋgâla-ŋgâla lâ. Kinzi uru sigona kâi laka ŋgâla-ŋgâla ŋinde ilâ taitu, ŋineŋga siliŋi lâ yââ ilo kana lâ. \v 7 Ambo miki kapaipa kuku naŋa, aku naneŋgu ŋgua nde ikeno kaika lâ ilomi, ande miki ma kano pa Maro Kindeni ikura warakami nemi ilo papa mine, ŋineŋga i ma iveta vetâŋa ndainani nâ, itogo miki muŋga kano papa mine. \v 8 Ambo miki ma kaveta vetâŋa ara rârâ, itogo kanaŋomi mine, ande nemi vetâŋa ŋinde ma itula pwataki tu miki kapono muli pa naŋa lâ; aku ŋinde ma igagatinzi tamâta ilonzi tu ma sipanea Mama ŋa. \p \v 9 Mama tini mwasa ndo pa naŋa, aku naŋa kala tiniŋgu mwasa ndo pa miki mine nâ. Ambo miki ma kapaipa kuku naŋa, ande tini-mwasa ma ipipi lâ ilomi. \v 10 Naŋa uru apaveta sondo kuku naŋa Mama kawa ŋgua rârâni. Mine kala i tini mwasa ndo pa naŋa, ma imo mine ku imo nâ. Aku mine nâ, ambo miki kala kapaveta sondo kuku kawâŋgu ŋgua rârâni, ande miki ma kasama tu naŋa tiniŋgu mwasa ndo pami, ma amo mine ku amo nâ. \v 11 Naŋa iloŋgu tu naneŋgu ndekâŋa ma imo ilomi kalomi, ŋana iveta nemi ndekâŋa ipâŋga ŋalae tina. Mine nde naŋa aporo ŋgua ŋine pami lâ. \v 12 Naŋa aporo ŋgua tukuŋa imâ pami mine: Miki taitu-taitu ma tinimi mwasa ndo panzi tinimi pinde, itogo naŋa tiniŋgu mwasa ndo pa miki mine nâ. \v 13 Ambo tamâta toŋge ipayaula tamwata ne via ŋana ivilanzi ni-nambwe kâ, ande i ne vetâŋa ŋinde itula pwataki tu i tini mwasa ndo panzi. Aku tini-mwasa kie mine ipole tini-mwasa kie-kie rârâni. \v 14 Ambo miki kapaveta sondo kuku ŋgua rârâni naŋa atula pami ŋinde, ande miki kamo niŋgu-nambwe. \p \v 15 Naŋa ma apatu miki ŋami kilo tu ‘naneŋgu wurâta tamâta’, ande ma tia. Kala ŋine naŋa aporo tu miki nde niŋgu-nambwe, ŋana tu kinzi wurâta tamâta ŋandai sisama vetâŋa rârâni nenzi koipu iveta ŋga. Andeta ŋgua rârâni ŋinde naŋa Mama muŋga itula pa naŋa, ande naŋa atula ŋguani ndaina pa miki marumbu lâ. \v 16 Miki ŋandai kapatea naŋa ŋga. Naŋa apatea miki lâ, aku asupwami tu kalâ kaveta vetâŋa ara rârâ, itogo kanaŋomi mine. Aku kanaŋomi ŋinde ma ikeno mine ku imo nâ. Ambo miki ma kano pa Mama lâ naŋa ŋâŋgu tu ma iveta vetâŋa toŋge pami, ande i ma iveta vetâŋani ndaina. \v 17 Naŋa aporo ŋgua tukuŋa imâ pami mine: miki taitu-taitu ma tinimi mwasa ndo panzi tinimi pinde.” \s1 Kinzi tamâta pinde ma sikai kazâŋa panzi pâri-tamâta \p \v 18 Yesu iporo ŋgua kilo panzi ne pâri-tamâta mine tu, “Ambo kinzi tâno tamâta ma sikai kazâŋa pami, ande kalomi ŋgere sondo ŋana ŋine kâ: kinzi muŋga sikai kazâŋa pa naŋa mine nâ. \v 19 Ambo miki kamo katogonzi tâno tamâta, ande kinzi ma tininzi mwasa nâ pami, itogo tininzi mwasa pa warakanzi seenzi mine. Andeta miki ŋandai kamo katogonzi tâno tamâta ŋga. Naŋa apateami tu ma kapile tâno ŋine ne vetâŋa wa ilo-kalo wa. Mine kala kinzi tâno tamâta uru sikai kazâŋa pami. \v 20 Miki kalomi ŋgere sondo ŋana ŋgua toŋge naŋa muŋga aporo atula pami mine: wurâta tamâta ikura tu ipâŋga mbâna-mbâna pa ne koipu, ande tia. Ambo kinzi tamâta pinde muŋga nâna silua naŋa, ande ma nâna silua miki mine nâ. Ambo kinzi tamâta pinde muŋga sipaveta kuku naŋa kawâŋgu ŋgua, ande kinzi ma sipaveta kuku miki kawami ŋgua mine nâ. \v 21 Miki kapaipa kuku naŋa lâ. Mine kala kinzi ma siveta kenzi sakamao pami, itogo muŋga siveta pa naŋa mine. Kinzi sisama naŋa Mama kilala tia, ina muŋga isupwana kala amâ. Aku ŋana duvi ŋinde kâ, ande kinzi ma siveta mine pami. \v 22 Ambo naŋa muŋga amâ atula ŋgua panzi tia, ande pareŋa-nia ma ilâ panzi ŋana nenzi kiesaka kâ, ande tia. Andeta kinzi siloŋo ku sisama lâ; mine kala pareŋa-nia ŋinde nde ikeno panzi. \v 23 Ŋana tu tamâta ea ikai kazâŋa pa naŋa, ande ikai kazâŋa pa naŋa Mama tona mine nâ. \v 24 Naŋa uru aveta mâsi kaika ŋalaŋala, aku tamâta toŋge ikura tu iveta mâsi mine, ande tia. Ambo naŋa muŋga aveta mâsi kaika rârâ lâ kinzi naonzi tia, ande pareŋa-nia ma ilâ panzi ŋana nenzi kiesaka kâ, ande tia. Andeta kinzi matanzi simora naneŋgu mâsi kaika ŋinde marumbu lâ, aku sikai kazâŋa pa maka rua Mama rua. \v 25 Nenzi vetâŋa ŋinde ipâŋga ŋana iveta ŋgua toŋge ikeno lâ nenzi ŋgua tukuŋa ne pepa tini ma ipâŋga kanaŋo. Ŋgua ŋinde ikeno mine: ‘Kinzi tamâta pinde sikai kazâŋa pa naŋa koa tia nâ’. \p \v 26 Andeta Pavilâŋa Tamwata nde uru imo kuku Mama, aku naŋa ma asupwa i imâ pami. I nde Koroani ŋana itula ŋgua mao ŋana Maro Kindeni kâ, aku iyoka pa Mama tini imâ. I ma itula ŋgua pwataki ŋana naŋa kâ. \v 27 Aku miki kala mine nâ ma katula ŋgua ŋana naŋa kâ, ŋana tu nia ndoyo, lâ zo ŋinde amandi ŋana aveta naneŋgu wurâta muŋgâŋa, ande miki kamo ku naŋa, aku kamo kuna mine lee ikura lâ zo ŋine. \c 16 \p \v 1 Naŋa tiniŋgu pwâka tu miki ma kapile nemi kalo-tawana. Ŋana duvi ŋinde kâ, ande naŋa aporo ŋgua ŋine rârâni pami lâ. \v 2 Muli ŋga, kinzi ma siŋarami kamo niaka ŋana luma ŋana pasauŋa kâ rârâni. Andeta ŋinde nâ tia; zo toŋge ma muli imâ, aku lâ zo ŋinde, ambo tamâta toŋge ipu miki pâta kamâte, ande i ma ilo tu iveta vetâŋa ara lâ Maro Kindeni nao. \v 3 Kinzi ŋandai sisama Mama kilala sondo ŋga. Aku mine nâ, kinzi ŋandai sisama naŋa kilalâŋgu sondo. Mine kala kinzi ma siveta vetâŋa sakamao mine pami. \v 4 Andeta kala ŋine naŋa aporo pami lâ ŋana vetâŋa ŋinde ma muli ipâŋga kâ. Mine nde muli, lâ zo ŋinde kinzi tamâta ma siveta vetâŋa ŋinde pami, ande miki ma kalomi ŋgere ŋana ŋgua ŋine kala aporo pami lâ.” \s1 Yesu itula ŋgua ŋana Koroani Sapâŋa ne wurâta kâ \p “Muŋga, lâ zo ŋinde miki kapâŋga tamâta wasaseki ŋana kapono muli pa naŋa kâ, ande naŋa warakâŋgu amo kumi. Mine kala lâ zo muŋgâŋa ŋinde naŋa ŋandai aporo ŋgua pwataki pami ŋana malia ŋinde kâ. \v 5 Andeta kala ŋine naŋa ma alâ pa Mama, i muŋga isupwana kala amâ. Aŋga tamâta toŋge lâ miki ŋginimi ŋandai ikasoŋa naŋa tu, ‘Noko ma kulâ mana’. \v 6 Kala ŋine aporo atula ŋgua ŋine pami kaloŋo lâ, aku ŋgua ŋine iveta ilomi malia ndo. \v 7 Andeta naŋa aporo ŋgua mao nâ pami; ara ŋana naŋa ma apilemi ku alâ, ŋana tu ŋinde ma ivilami. Ŋana tu ambo naŋa ma apilemi alâ tia, ande Pavilâŋa Tamwata ma imâ ipâŋga pami tia. Andeta naŋa ma alâ, ŋineŋga ma asupwa i imâ pami. \v 8 I ma imâ ŋana ipaŋo kinzi tamâta ilonzi kalonzi, ŋana ma sisama sondo tu kinzi nde kiesaka tamwatanzi, kala siveta vetâŋa sondo tia. Aku ma sisama tu Maro Kindeni ma ipare nia panzi ŋana ŋinde kâ. \v 9 Kinzi ŋandai sisama nenzi kiesaka kilala pwataki ŋga, ŋana tu kinzi kalonzi tawana naŋa tia. \v 10 Aku kinzi ŋandai sisama vetâŋa sondo kilala pwataki ŋga, ŋana tu naŋa ma alâ pa Mama, aku miki ma kamora naŋa kilo tia. \v 11 Aku kinzi ŋandai sisama Maro Kindeni ne mâsi ŋana ipare nia panzi tamâta kâ, ŋana tu Maro Kindeni ipa ŋgua lâ tu ma ipare nia pa tâno ŋine ne maro. \p \v 12 Naŋa atu aporo ŋgua pinde rârâ kilo pami, andeta miki kakura ŋana kakai ŋgua ŋinde kâ, ande tia. \v 13 Andeta lâ zo ŋana Koroani Sapâŋa ma imâ, ina kala uru itula ŋgua mao ŋana Maro Kindeni kâ, ande i ma ikai poe pa nemi ilo-kalo, ande kala miki ma kasama Maro Kindeni kawa ŋgua mao ŋinde rârâni duvi. Andeta i tamwata nâ ma ipatea ŋgua ŋineŋga iporo itula pwataki, ande tia. Ŋgua ndia i muŋga iloŋo, ande i ma itula ŋguani ndaina nâ pwataki, ku ma itula ŋgua pami ŋana vetâŋa pinde ma muli ipâŋga kâ. \v 14 Mao nâ, i ma ikai naŋa kawâŋgu ŋgua, ku ma itula pwataki pami. Aku i ne vetâŋa ŋinde ma itula kilalâŋgu pwataki tu naŋa nde Maro Ŋalae. \v 15 Naŋa Mama kawa ŋgua rârâni ŋinde nde naŋa kawâŋgu ŋgua tona. Mine kala naŋa apaimi tu Koroani ma ikai naŋa kawâŋgu ŋgua, ku ma itula pwataki pami.” \s1 Ndekâŋa nde ma ikai kalo-lokoni nia \p \v 16 Yesu iporo ŋgua kilo panzi ne pâri-tamâta tu, “Zo tini mwata nâ, ŋineŋga miki ma kamora naŋa kilo tia. Aŋga muli, zo tini mwata nâ kilo, ŋineŋga miki ma kamora naŋa kilo.” \v 17 I ne pâri-tamâta pinde nde siloŋo ŋgua ŋine lâ, ŋineŋga siporo ŋgua imâ warakanzi nâ ŋgininzi mine tu, “Yesu iporo ŋgua mine pa kinda, andeta ŋgua ŋinde nde duvi mana. Iporo tu, ‘Zo tini mwata nâ, ŋineŋga miki ma kamora naŋa kilo tia. Aŋga muli, zo tini mwata nâ kilo, ŋineŋga miki ma kamora naŋa kilo’. Aku iporo ŋgua toŋge tona mine tu, ‘Naŋa ma alâ pa Mama’. \v 18 Ŋgua ŋinde iporo tu ‘Zo tini mwata nâ’, ande ŋinde nde duvi mana. Kinda tazizâla ndo ŋana Yesu ne ŋgua ŋinde kâ.” \p \v 19 Yesu isama tu kinzi pâri-tamâta situ sikasoŋa i ŋana ŋinde kâ. Mine kala ipainzi tu, “Tiambo miki kapakasoŋa warakami ŋana ŋgua naŋa muŋga aporo pami ŋinde ne duvi, tiya? Naŋa muŋga aporo tu, ‘Zo tini mwata nâ, ŋineŋga miki ma kamora naŋa kilo tia. Aŋga muli, zo tini mwata nâ kilo, ŋineŋga miki ma kamora naŋa kilo’. \v 20 Naŋa aporo ŋgua mao nâ pami; miki ma kata pâta, ku ma kalomi sukâŋa ŋalae tina, aŋga kinzi tâno tamâta ma sindeka. Mao nâ, miki ma kalomi loko, andeta muli ŋga kalo-lokoni ŋinde ma ipalele, aku ma ipâŋga ndekâŋa mao. \v 21 Lâ zo ŋana taine ipagugu kâ, ande isama tu nâna ne zo nde imâ ipâŋga laiti lâ, aku ŋinde iveta i ilo malia. Taitu mambo ipagugua natu lâ, ande i ma kalo ŋgere kilo ŋana nâna ŋinde kâ, ande tia. I ma indeka nâ, ŋana tu natu nde imâ ipâŋga tâno kulu. \v 22 Aku miki kala mine nâ; lâ zo ŋine, ande miki kamo tava ilomi malia nâ. Andeta naŋa ma amorami kilo, aku pa zo ŋinde, ande miki ma ilomi ndeka ndo. Aku tamâta toŋge ma ikura tu izavaru ndekâŋa ŋinde piti lâ ilomi, ande tia. \v 23 Aku lâ zo ŋinde, miki ma kakasoŋa naŋa kilo ŋana ŋgua pinde ne duvi kâ, ande tia. Naŋa aporo ŋgua mao nâ pami: ambo miki ma kano pa Maro Kindeni lâ naŋa ŋâŋgu tu ma iveta vetâŋa toŋge, ande i ma iveta vetâŋa ndainani nâ pami. \v 24 Miki kapaipa kuku naŋa lâ, andeta miki ŋandai kano pa Maro Kindeni lâ naŋa ŋâŋgu tu ma iveta vetâŋa toŋge pami ŋga. Taitu kala ŋine, ambo miki ma kakai noŋa mine, ande ma kamora kanaŋo. Mine kala ndekâŋa ma ipipi ndo lâ ilomi kalomi.” \s1 Yesu nde ipole tâno ŋine ne walo marumbu lâ \p \v 25 Yesu iporo ŋgua kilo panzi ne pâri-tamâta tu, “Naŋa muŋga asia ŋgua rârâ pami, andeta muli ŋga naŋa ma aveta mine pami kilo, ande tia. Naŋa ma aporo pwataki atula Mama kilala ipâŋga nia yo pami. \v 26 Aku lâ zo ŋinde, ande naŋa ma akai miki kawami ku aporo pa Mama, ande tia. Ŋana tu naŋa akai nzâla piti pami lâ, kala miki warakami ma kakai noŋa ilâ sondo pa Mama tamwata. \v 27 Miki ilomi ndo keno pa naŋa, aku uru kalomi tawana tu naŋa muŋga amo kuku Mama, kala amâ ŋine. Ŋana duvi ŋinde kâ, ande Mama tamwata ilo ndo keno pa miki. \v 28 Nia ndoyo naŋa amo kuku Mama, kala apile i ku amâ amo tâno kulu. Kala ŋine naŋa ma apile tâno ku ataulo alâ pa Mama kilo.” \p \v 29 Yesu ne pâri-tamâta nde siloŋo ŋgua ŋine lâ, ŋineŋga sipai Yesu tu, “Ara, kala ŋine ŋga noko kuporo ŋgua pwataki lâ. Noko ŋandai kusia ŋgua pama ŋga. \v 30 Kala ŋine maka nema ilo-kalo ipâŋga tu noko kusama kelekele rârâni marumbu lâ. Kasoŋâŋa wa ŋgua ndia ikeno tamâta ilonzi kalonzi, ande noko kusama marumbuni. Mine nde noko uru kuo tini pa tamâta toŋge tu iporo ŋgua pwataki kâ, ande tia. Kala ŋine maka kaloma tawana tu noko muŋga kumo kuku Maro Kindeni, ŋineŋga kumâ kumo ŋine.” \p \v 31 Andeta Yesu nde itu lâ kawanzi tu, “Oo, kala ŋine miki kalomi tawana naŋa mao, a? \v 32 Miki kaloŋo ŋga; zo ŋga ipâŋga laiti lâ, ande kala zo tini nâ kinzi ma siŋara miki rârâni taitu-taitu kakâwa kataulo pa nemi luma. Miki ma kapile naŋa, kala naŋa ma amo simboŋgu nâ. Andeta ŋandai amo simboŋgu nâ mao ŋga, ŋana tu Mama imo ku naŋa ikura zo rârâni. \v 33 Naŋa iloŋgu tu miki ma kapaipa sondo kuku naŋa, aku kamo tava wisimi pisi. Mine kala naŋa aporo ŋgua ŋine pami lâ. Lâ zo ŋana miki kamo tâno ŋine kulu, ande malia wa nâna ma imâ ipâŋga pami. Taitu ilomi kaika ŋga; naŋa apole tâno ŋine ne walo marumbu lâ!” \c 17 \s1 Yesu ikai noŋa pa Maro Kindeni tu ma ivilanzi ne pâri-tamâta \p \v 1 Yesu iporo ŋgua mine panzi ne pâri-tamâta marumbu lâ, ŋineŋga mata kâki ilea pa samba, aku ikai noŋa mine tu, “Mama, zo ŋga ipâŋga lâ. Naŋa iloŋgu tu ma ŋine noko ma kutula noko natu naŋa kilalâŋgu pwataki, aku naŋa kala ma atula noko kilala pwataki mine nâ. \p \v 2 Ŋana tu nia ndoyo noko kupateana ŋana akai Maro Ŋalae panzi tamâta ndoni. Mine kala naŋa via mao alanzi tamâta ŋinde noko muŋga kupateanzi tu ma sipono muli pana. Via ŋinde nde ŋana simo vianzi mine ku simo nâ. \v 3 Aku via mao ŋinde nde duvi mine; tamâta ea kinzi sisama noko Maro Kindeni kilala tu noko simbo nâ nde Maro mao, aku kalonzi tawana tu noko muŋga kusupwa naŋa Yesu Kirisi amâ, kinzi ŋinde ma sikai via mao, ma simo vianzi mine ku simo nâ. \v 4 Wurâta rârâni noko muŋga kupatea pana, ande naŋa aveta ŋinde marumbu lâ. Aku naneŋgu vetâŋa ŋinde itula noko kilala pwataki panzi tâno tamâta. \v 5 Mama, siŋgani, lâ zo ŋinde tâno ipâŋga tia yo, ande naŋa amo kuno, aku naŋa ŋâŋgu ŋalae. Kala ŋine naŋa iloŋgu tu noko ma ŋoa ŋalae ndainani nâ kulua naŋa kilo lâ noko tamwata nao. \p \v 6 Naŋa atula noko kilala pwataki panzi tamâta lâ, kinzi ŋinde noko kupatea lâ tu ma pwainzi piti lâ kinzi tâno tamâta ŋgininzi ku kulua naŋa. Muŋga kinzi simo noko ne tamâta, aku kinzini nde kulua naŋa lâ. Aku kinzi uru sipaveta kuku noko kawa ŋgua. \v 7 Kala ŋine kinzi sisama tu kelekele ndoni noko muŋga kulua naŋa, ande kelekele ŋinde iyoka noko mbau ilo imâ pana. \v 8 Ŋana tu ŋgua rârâni noko muŋga kutula pana, ande naŋa kala atula ŋgua ndainani nâ pa kinzi. Aku sikai sipaveta kuku, kala sisama sondo tu nia ndoyo naŋa amo kuku noko. Kinzi nenzi kalo-tawana ikeno mine tu noko muŋga kusupwana kala amâ. \v 9 Taitu naŋa ŋandai ano pano tu kuvilanzi tâno tamâta ŋga. Ano pano tu kuvilanzi tamâtani ŋaina noko muŋga kulua naŋa, ŋana tu kinzini nde simo noko ne tamâta. \v 10 Naneŋgu tamâta rârâni nde noko ne tona. Aku mine nâ, noko ne tamâta rârâni nde naneŋgu tona. Aku kinzi ŋinde uru situla naŋa kilalâŋgu pwataki tu naŋa nde Maro Ŋalae. \v 11 Kala ŋine naŋa ma amâ pano, aku ma amo tâno ŋine kulu kilo tia. Andeta kinzi ma simo tâno kulu yo. Mine kala Mama, noko Sapâŋa Tamwata, naŋa ano pano tu pwea ŋananzi lâ noko tamwata ŋa kaika ŋinde, ŋana kinzi ma simo ilonzi kalonzi taitu, itogo kinda rua tamo mine. Nia ndoyo noko ŋoa kaika ŋinde kulana lâ. \v 12 Muŋga, lâ zo ŋinde amo kunzi yo, ande naŋa akai ŋoa ndainani muŋga kulana ŋinde, aku akea ŋananzi. Naŋa akatonanzi sondo nâ. Mine kala ŋgu ŋinde ne tamâta toŋge ŋandai isapiri ku nao tia lâ ŋga. Andeta tamâta taitu mai nâ, inani tamâta ŋana ilâ pa yââ ŋalae ne mbââ ilo, i simbo nâ isapiri lâ. Mine kala noko kawa ŋgua ikeno lâ pepa tini ŋinde nde ipâŋga kanaŋo lâ. \p \v 13 Kala ŋine naŋa ma amâ pano. Andeta naŋa iloŋgu tu naneŋgu ndekâŋa ma ipâŋga ŋalae lâ naneŋgu tamâta ilonzi; mine kala aporo ŋgua rârâni ŋine lâ zo ŋine naŋa amo tâno kulu yo. \v 14 Naŋa atula noko kawa ŋgua pwataki panzi siloŋo lâ. Andeta kinzi tâno tamâta nde sikai kazâŋa panzi, ŋana tu tâno ŋine nde naneŋgu tamâta nianzi mao, ande tia. Aku mine nâ, tâno ŋine nde naŋa niâŋgu mao, ande tia. \v 15 Naŋa ŋandai ano pano tu pwainzi piti lâ tâno ŋine kulu ŋga. Naŋa ano pano tu pwea ŋananzi, ŋana Sakamao Tamwata ma ikura ŋana izavarunzi tia. \v 16 Tâno ŋine nde naŋa warakâŋgu niâŋgu mao, ande tia. Aku mine nâ, tâno ŋine nde kinzi nianzi mao, ande tia. \v 17 Noko kawa ŋgua ndoni nde mao kanaŋo. Mine kala naŋa iloŋgu tu noko ma kuo ne ŋgua mao ŋinde ipaipa lâ ilonzi kalonzi, ŋana ma sipâŋga noko ne ŋgu sondo. \v 18 Noko muŋga kusupwana kala amâ amo kunzi tâno tamâta. Aku mine nâ, naŋa kala asupwanzi tamâta ŋinde silâ simo kunzi tâno tamâta. \v 19 Naŋa ao warakâŋgu neŋgu via ndoni imâ pano, ŋana avilanzi tu sipâŋga noko ne ŋgu sondo. \p \v 20 Taitu naŋa ŋandai ano pano tu kuvilanzi naneŋgu tamâta ŋine simbonzi nâ, ande tia. Naŋa ano pano tu kuvilanzi tamâta pinde tona, kinzi ŋinde ma muli siloŋo naneŋgu pâri-tamâta nenzi ŋgua, ku ma sio nenzi kalo-tawana imâ pa naŋa. \v 21 Mama, naŋa iloŋgu tu kinzi tamâta ŋinde rârâni ma simo ilonzi kalonzi taitu, itogo kinda rua tamo mine. Ambo kinzi ma simo ilonzi kalonzi taitu mine, ande kinzi tâno tamâta ma kalonzi tawana tu noko muŋga kusupwana kala amâ. \v 22 Nanayoni noko walo kaika kulana, aku naŋa kala walo kaika ndainani nâ alua kinzi lâ, ŋana kinzi ma sikura tu simo ilonzi kalonzi taitu, itogo kinda rua tamo mine. \v 23 Naŋa apaipa kuku kinzi, aku noko kala kupaipa kuku naŋa mine nâ. Naŋa iloŋgu tu kinzi ma simo ilonzi taitu mao. Ambo kinzi ma simo mine, ande kinzi tâno tamâta ma sisama tu noko muŋga kusupwana kala amâ. Aku ma sisama tu noko tini mwasa ndo panzi naneŋgu tamâta ŋinde, itogo uru tini mwasa pa naŋa mine. \p \v 24 Mama, naŋa iloŋgu tu kinzi tamâta noko muŋga kulana ŋinde ma simo kuku naŋa. Naŋa iloŋgu tu kinzi ma simora kilalâŋgu pwataki tu naŋa nde Maro Ŋalae. Mao nâ, nia ndoyo, lâ zo ŋinde tâno ipâŋga tia yo, ande noko tini mwasa ndo pa naŋa kala kupateana tu ma akai Maro Ŋalae mine nâ. \p \v 25 Mama, noko nde Vetâŋa Sondo Tamwata. Kinzi tâno tamâta ŋandai sisama noko kilala sondo ŋga, aŋga naŋa nde asama noko kilala sondo. Aku naneŋgu tamâta nde sisama tu noko muŋga kusupwana kala amâ. \v 26 Naŋa atula noko kilala pwataki panzi lâ, aku ma amo aveta mine nâ, ŋana tu ŋinde ma ivilanzi tu tininzi mwasa panzi tininzi pinde, itogo noko tini mwasa pa naŋa mine. Aku ŋinde ma ivilanzi tu sipaipa kuku naŋa warakâŋgu tona.” Yesu ikai noŋa mine. \c 18 \s1 Judas io Yesu lâ kinzi kazâŋa tamâta mbaunzi ilo \r Matai 26:36-46, Malaka 14:32-42, Luka 22:39-46 \p \v 1 Yesu ikai noŋa ŋinde marumbu lâ, ŋineŋga ikainzi ne pâri-tamâta ku sipile nia ŋinde silâ simbwaliu Kidron Lââ. Tâno toŋge ikeno pa nia ŋinde, kâi oliv pinde imandi ŋinde. Aku Yesu tavanzi ne pâri-tamâta silâ tâno ŋinde ilo. \v 2 Aŋga Judas, ina tamâta ŋana io Yesu lâ kinzi kazâŋa tamâta mbaunzi ilo, ande isama tâno ŋinde lâ, ŋana tu zo rârâ Yesu uru ipasau kunzi ne pâri-tamâta lâ niani ndaina. \v 3 Mine kala Judas ikainzi Rom nenzi zugu tamâta ŋgu toŋge, sitavanzi luma sapâŋa ne sambara pinde muŋga kinzi patarawâŋa tamâta ŋalaŋala ŋga kinzi Parisai tamâta sisupwanzi, aku ikainzi silâ pa nia ŋinde. Kinzi sisaŋa sinâla tava tâmba lâ mbalaunzi, aku sikai paraŋa ne kelekele tona simâ. \p \v 4 Yesu nde isama lâ ŋana vetâŋa rârâni nao laiti ŋana ipâŋga papa i kâ. Mine kala iyoka nao sondo ilâ pa ŋgu ŋinde, aku ikasoŋanzi tu, “Miki nde kamâ karoto ŋana tamâta ea.” \v 5 Ande kinzi siporo taulo tu, “Maka kamâ tu karoto ŋana Yesu, i Nasarete tamwata.” \p Ŋineŋga Yesu ipainzi tu, “Naŋani Warakâŋgu Kala Ŋine.” (Aku Judas, i tamâta ŋana ikai kulu-pâŋga ŋana Yesu kâ, ande imo ndaina imandi kunzi.) \v 6 Kinzi siloŋo Yesu iporo tu, “Naŋani Warakâŋgu Kala Ŋine”, ŋineŋga siruru ku siparoko sitaulo, aku patanzi sindue tâno kulu. \f + \fr 18:6 \ft 6 Kumora ŋgua ikeno lâ Yoane 8:24.\f* \p \v 7 Ŋineŋga Yesu ikasoŋanzi kilo tu, “Miki nde kamâ karoto ŋana tamâta ea.” Aku sipai tu, “Maka kamâ tu karoto ŋana Yesu, i Nasarete tamwata.” \v 8 Ŋineŋga Yesu itu ŋgua lâ kawanzi tu, “Naŋa apaimi tu Naŋani Warakâŋgu Kala Ŋine. Ambo miki karoto ŋana naŋa kâ, ande ara, kapilenzi tamâta ŋine silâ.” \v 9 Yesu iporo ŋgua ŋine ŋana iveta ne ŋgua muŋgâŋa toŋge ipâŋga kanaŋo kâ. I muŋga iporo pa Maro Kindeni tu, “Noko tamâta pinde kulua naŋa lâ, aku naŋa apile tamâta toŋge lâ ŋgu ŋinde kala i nao tia lâ, ande tia ndo.” \p \v 10 Aku pila ŋana kazâŋa kâ toŋge ikeno pa Saimon Petero. Mine kala i mbau ilâ ipasu pila ŋinde yâti ku ipu patarawâŋa tamâta ŋalae ne wurâta tamâta toŋge, i ŋa tu Malkus. Aku pila isalu tamâta ŋinde taŋa pa wia kâ motu piti imbe ndue tâno kulu. \v 11 Ŋineŋga Yesu ipai Petero tu, “Wa, kulumbwa pila itaulo ilâ pa ne karae ilo ŋga! Mana mana, a? Tiambo noko kutu naŋa ma aŋgeŋge ŋana kâmba ŋine Mama ipatea pa naŋa tu ma anu, a?” \s1 Kinzi sikai Yesu silâ pa patarawâŋa tamâta ŋalae \r Matai 26:57-68, Malaka 14:53-65, Luka 22:63-71 \p \v 12 Ŋineŋga Rom nenzi zugu tamâta ŋinde, sitavanzi nenzi koipu wa kinzi Juda tamâta nenzi sambara wa, nde sikai Yesu kaika ku sipa i mbalau lâ wâlo kaika. \v 13 Ŋineŋga sikai silâ pa tamâta toŋge, i ŋa tu Anas. Anas nde Kaiafas ana, aŋga Kaiafas nde imo kinzi patarawâŋa tamâta ndoni nenzi tamâta ŋalae lâ mbwera ŋinde. \v 14 Kaiafas nde tamâtani ndaina muŋga ipainzi Juda tamâta ŋalaŋala mine tu, “Ara ŋana tamâta taitu nâ ma ikai kinda Isrel ŋgu ndamwânda, ku imâte.” \s1 Petero ipatimoa Yesu \r Matai 26:69-75, Malaka 14:66-72, Luka 22:54-62 \p \v 15 Aku Saimon Petero kuku pâri-tamâta toŋge nde soka Yesu muli silâ. Patarawâŋa tamâta nenzi tamâta ŋalae muŋga iveta mete kuku pâri-tamâta ŋinde. Mine kala pâri-tamâta ŋinde iyoka Yesu muli ilâ patarawâŋa tamâta nenzi tamâta ŋalae ne ŋgumbi ilo. \v 16 Aŋga Petero nde imandi nia yo, imo nzâla kawa tini laiti. Ŋineŋga pâri-tamâta ŋinde ilâ iporo ŋgua pa wurâta taine toŋge imandi io ŋana nzâla kâ, aku taine ŋinde isâu pa pâri-tamâta ŋinde tu ikai Petero imâ ŋgumbi ilo. \p \v 17 Aku wurâta taine ŋinde nde ikasoŋa Petero mine tu, “Tiambo nokoni kala tamâta ndai ne pâri-tamâta toŋge, tiya?” Andeta Petero iporo taulo tu, “Mine tia. Naŋa ŋandai i ne pâri-tamâta ŋga.” \v 18 Aku kinzi wurâta tamâta wa kinzi sambara muŋga sisuŋa yââ. Nia pisi, kala simandi simwai yââ. Mine kala Petero ilâ imandi kunzi imwai yââ. \s1 Patarawâŋa tamâta nenzi tamâta ŋalae io Yesu ilâ pa ŋgua nia \p \v 19 Kinzi patarawâŋa tamâta nenzi tamâta ŋalae Anas nde imo ikasoŋa Yesu ŋananzi i ne pâri-tamâta kâ, aku ikasoŋa ŋana ŋgua Yesu muŋga ipanananzi tamâta ŋinde tona. \v 20 Aku Yesu nde itu ŋgua taulo mine tu, “Naŋa muŋga atula ŋgua panzi tamâta rârâni lâ nia yo. Ikura zo zo naŋa apanananzi lâ nenzi luma ŋana pasauŋa kâ ilo, aku apanananzi lâ Maro Kindeni ne luma sapâŋa tona. Mao nâ, naŋa apanananzi lâ nia ndoni kinzi Juda tamâta uru sipasau ŋinde. Naŋa ŋandai aporo ŋgua toŋge lâ nia paveâŋa ŋga. \v 21 Mine nde ŋana sâ kâ ŋga noko pwasoŋa naŋa, a? Kulâ pwasoŋanzi tamâta ŋinde muŋga siloŋo naneŋgu ŋgua. Kinzi sisama lâ ŋana ŋgua rârâni muŋga aporo atula panzi ŋinde.” \p \v 22 Yesu iporo ŋgua mine lâ, ŋineŋga sambara toŋge, ina imandi imo Yesu tini laiti, ande iponza Yesu nao ku ipai tu, “Wa, noko ea ipaino tu kuvaligi patarawâŋa tamâta nenzi tamâta ŋalae mine, a?” \v 23 Andeta Yesu itu lâ kawa tu, “Ambo naŋa aporo ŋgua toŋge soki tâ, ande ara, kutula ŋinde pwataki. Taitu kuloŋo ŋga; ambo naŋa aporo ŋgua mao, ande ŋana sâ kâ ŋga noko kuponza naŋa, a?” \p \v 24 Ŋineŋga Anas io Yesu ilâ pa patarawâŋa tamâta nenzi tamâta ŋalae toŋge, i ŋa tu Kaiafas. Andeta kinzi ŋandai siyaule wâlo muŋga sipa lâ i mbalau ŋinde piti ŋga. \s1 Petero iporo ipatimoa Yesu kilo tu isama i tia \p \v 25 Saimon Petero nde imandi imwai yââ, ŋineŋga kinzi tamâta pinde sikasoŋa i tu, “Tiambo nokoni kala i ne pâri-tamâta toŋge, tiya?” Andeta Petero ipatiâmo ku ipainzi tu, “Mine tia. Naŋa ŋandai i ne pâri-tamâta ŋga.” \v 26 Ŋineŋga patarawâŋa tamâta nenzi tamâta ŋalae ne wurâta tamâta toŋge kala imâ iporo kuku Petero. Wurâta tamâta ŋinde ninambwe toŋge nde tamâta ŋinde muŋga Petero isalu i taŋa piti. Aku ikasoŋa Petero tu, “Tiambo naŋa muŋga amorano kumo kuku Yesu lâ tâno ŋinde, tiya?” \v 27 Ŋineŋga Petero iporo ipatiâmo kilo mine tu, “Tia ndo kanaŋo!” Aku lâ zoni ndaina, ande tatareko isuŋa kawa. \s1 Kinzi sikai Yesu silâ pa Pilata \r Matai 27:2,11-14; Malaka 15:1-5; Luka 23:1-7,13-15 \p \v 28 Ŋineŋga kinzi Juda tamâta ŋalaŋala sipile Kaiafas ne luma, aku sikai Yesu silâ pa Rom nenzi koipu ŋalae ne luma. Zo ŋga imâ ŋana mbwale-mbwale kâ, aku kinzi Juda tamâta tininzi pwâka tu silâ luma ŋinde ilo. Kinzi kalonzi tawana tu ambo ma silâ tinikoa tamâta ne luma ilo, ande ŋinde ma iveta muso panzi lâ Maro Kindeni nao, kala ma sikura tu sika kâpwa lâ kumbwa ŋinde ne kâŋa-nuŋa, ande tia. Mine kala kinzi ŋandai silâ Rom nenzi koipu ŋalae ne luma ilo ŋga; simandi nia yo sindamwa. \v 29 Mine kala Pilata iyâti imâ panzi ku ikasoŋanzi tu, “Miki katu kao tamâta ŋinde ilâ pa ŋgua nia ŋana i ne vetâŋa soki ndia, a?” \v 30 Andeta kinzi siporo taulo tu, “Ambo i muŋga iveta vetâŋa soki toŋge tia, ande maka ma kakai i kamâ pano, ande tia.” \p \v 31 Ŋineŋga Pilata ipainzi tu, “Ayo, kakai kalâ, aku kaveta papa ikura warakami nemi ŋgua tukuŋa.” Andeta kinzi Juda tamâta siporo taulo tu, “Ambo taitu miki Rom nemi ŋgua tukuŋa indi kaika pa maka Juda tamâta tu ma kapu tamâta toŋge pâta imâte ŋana i ne vetâŋa soki kâ ndimo.” \v 32 Vetâŋa mine ipâŋga ŋana iveta Yesu ne ŋgua toŋge ipâŋga kanaŋo. Muŋga Yesu iporo itula i ne mateŋa kilala pwataki. \p \v 33 Ŋineŋga Pilata itaulo ilâ koipu ŋalae ne luma ilo, aku ipainzi ne zugu tamâta tu sikai Yesu simâ. Yesu imâ ipâŋga lâ, ŋineŋga Pilata ikasoŋa tu, “Noko nde Juda nenzi koipu ŋalae, tiya?” \v 34 Andeta Yesu ikasoŋa Pilata tu, “Tiambo noko tamwata ilo patea ŋgua ŋinde aŋga kuporo, tiya?, kinzi tamâta pinde muŋga siporo situla naŋa parinâŋgu pano.” \p \v 35 Ande Pilata iporo taulo tu, “Yoo, naŋa ŋandai Juda tamwatâŋgu ŋga! Noko tamwata ne ŋgu wa kinzi patarawâŋa tamâta ŋalaŋala nde sikaino kumâ pana. Noko muŋga kuveta vetâŋa soki ndia, a?” \v 36 Yesu nde itu lâ kawa mine tu, “Naŋa ŋandai tâno ŋine ne koipu ŋalae toŋge ŋga. Ambo naŋa nde tâno ŋine ne koipu ŋalae toŋge, ande naneŋgu tamâta ma simandi ŋana paraŋa kâ, aku tamâta toŋge ma ikura tu io naŋa lâ kinzi Juda tamâta ŋalaŋala mbaunzi ilo, ande tia. Taitu naŋa amo koipu ŋalae lâ nia toŋge.” \p \v 37 Ŋineŋga Pilata ikasoŋa kilo tu, “Mine nde mao nâ, noko nde koipu ŋalae toŋge, tiya?” Yesu iporo taulo tu, “Noko tamwata kuporo tu naŋa nde koipu ŋalae toŋge. Naŋa nana ipaguguana amâ apâŋga tâno ŋine kulu ŋana aporo atula ŋgua mao kâ, aku tamâta ea kinzi ilonzi pa ŋgua mao, ande kinzi ŋinde uru siloŋo naneŋgu ŋgua.” \v 38 Ŋineŋga Pilata ikasoŋa Yesu tu, “Ŋgua ndia nde ŋgua mao, a?” \s1 Pilata ipa ŋgua tu ma sipu Yesu pâta imâte \r Matai 27:15-21, Malaka 15:6-11, Luka 23:18-19 \p Pilata iporo ŋgua ŋine marumbu lâ, ŋineŋga iyâti ilâ pa nia yo kilo ku ipainzi Juda tamâta tu, “Naŋa ŋandai asânda i ne vetâŋa soki toŋge ŋga. Mine nde naŋa akura tu ao i lâ ŋgua nia, ande tia. \v 39 Andeta miki kasama vetâŋa toŋge naŋa uru aveta. Ikura mbwera mbwera, lâ miki Juda nemi kumbwa ŋine, ande naŋa uru ayaute tamâta toŋge ipile luma sakamao iyâti ilâ. Miki ilomi tu naŋa ma ayaute miki Juda ŋgu nemi koipu ŋalae Yesu, tiya?” \p \v 40 Andeta kinzi sisarâwa kaika mine tu, “Kuyaute i ndimo! Kuyaute Barabas imâ pama!” Barabas nde nzanzare tamwata toŋge. \c 19 \p \v 1 Ŋineŋga Pilata iporo panzi zugu tamâta, aku sikai Yesu silâ ku sipalili pâta. \v 2 Ŋineŋga kinzi zugu tamâta simwali wâka-wâka toŋge ku sisawa lâ Yesu kulu, itogo koipu ŋalaŋala nenzi loki-loki mine. Aku sisawa pasawaŋa ŋiŋi luandondo toŋge lâ i tini tona. \v 3 Kinzi siveta mine lâ, ŋineŋga simâ i tini laiti mbwaninzi rârâ ŋana siveta “a” papa. Kinzi sipai tu, “Oe, Juda nenzi koipu ŋalae!” Aku siponza Yesu nao tona. \p \v 4 Kinzi siveta mine lee, ŋineŋga Pilata iyâti imâ pa nia yo kilo, aku ipainzi Juda tamâta mine tu, “Miki kaloŋo ŋga; naŋa ma akai tamâta ŋinde iyâti imâ imandi naomi. Ŋineŋga miki ma kasama tu naŋa ŋandai asânda i ne vetâŋa soki toŋge ŋga.” \v 5 Ŋineŋga Yesu iyâti imâ. Aku loki-loki ŋinde kinzi muŋga simwali lâ wâka-wâka nde ikeno mine nâ lâ Yesu kulu, aŋga pasawaŋa ŋiŋi ŋinde ikeno i tini tona. Ŋineŋga Pilata ipainzi tu, “Miki kamora ŋga, tamâtani kala ŋai.” \p \v 6 Andeta kinzi patarawâŋa tamâta ŋalaŋala wa kinzi luma sapâŋa ne sambara matanzi ilâ simora Yesu, aku ndainani nâ sisarâwa kawanzi ŋalae mine tu, “Kupu lâ kâi popole tini imâte! Kupu lâ kâi popole tini imâte!” Andeta Pilata iporo taulo panzi tu, “Miki warakami kakai ku kapu lâ kâi popole tini. Naŋa warakâŋgu ŋandai asânda i ne vetâŋa soki toŋge ŋga!” \v 7 Andeta kinzi Juda tamâta situ ŋgua lâ Pilata kawa tu, “Tamâta ŋine muŋga iporo tu, ‘Naŋa nde Maro Kindeni Natu’, aku maka nema ŋgua tukuŋa ikeno mine tu ambo tamâta toŋge iporo ŋgua kaŋa mine, ande ma sipu pâta imâte.” \p \v 8 Pilata iloŋo ŋgua ŋinde, aku iruru pâta kanaŋo. \v 9 Ŋineŋga itaulo ilâ koipu ŋalae ne luma ilo kilo, aku ikasoŋa Yesu mine tu, “Noko pwoka sinia kumâ.” Andeta Yesu iporo ŋgua toŋge taulo pa Pilata, ande tia. \v 10 Tia ku Pilata ipai tu, “Mana mana, a? Noko tini pwâka tu kuporo ŋgua taulo pa naŋa, a? Naŋa akura tu ayaute noko kulâ, aku akura tu apuno lâ kâi popole tini kumâte. Tiambo noko kuzizâla ŋana naneŋgu walo ŋine, a?” \p \v 11 Andeta Yesu itu lâ kawa tu, “Maro Kindeni ipatea tu walo mine ma keno pa noko. Ambo i muŋga ipatea mine tia, ande noko ma pwura tu kuveta vetâŋa toŋge pa naŋa tia ndo. Mine nde tamâta ŋinde kala muŋga io naŋa lâ noko mbau ilo, ande i ne kiesaka nde ŋalae ndo, ipole noko ne kiesaka ŋine.” \p \v 12 Pilata iloŋo Yesu ne ŋgua ŋine, ŋineŋga ikai wurâta kaika iroto nzâla ŋana iyaute Yesu ilâ kâ. Andeta kinzi Juda tamâta simo sisarâwa kaika mine tu, “Ambo noko kuyaute tamâta ŋine ilâ, ande vetâŋa ŋinde ma itula pwataki tu noko ŋandai Koipu Ŋalae Kaisara ne mete ŋga! Tamâta ea itu tamwata parina tu i imo koipu ŋalae, ande tamâta ŋinde imo Kaisara ne kazâŋa tamâta.” \p \v 13 Pilata iloŋo ŋgua ŋine lâ, ŋineŋga ikai Yesu iyâti ilâ pa nia yo. Aku i tamwata ilâ isaŋona lâ ŋgua-samâŋa tamwata ne saŋonâŋa nia, lâ nia toŋge sipatu ŋa tu “Mira Pâpâta”. (Lâ Hibru ŋgua sipatu nia ŋinde ŋa tu “Gabata”.) \v 14 Ŋinde nde Juda nenzi zo ŋana siveta kelekele sondo ŋana nenzi kumbwa ŋalae Pasova ma ipâŋga lâ wurita, aku kari nde ikâki lâ. Ŋineŋga Pilata ipainzi Juda tamâta tu, “Kamora, miki nemi koipu ŋalae kala ŋine!” \p \v 15 Andeta kinzi sisarâwa kawanzi ŋalae mine tu, “Kakai ilâ! Kakai ilâ! Kapu lâ kâi popole tini imâte!” Aŋga Pilata nde ipainzi tu, “Ayo, miki ilomi tu naŋa ma apu nemi koipu ŋalae lâ kâi popole tini imâte, a?” Andeta kinzi patarawâŋa tamâta ŋalaŋala siporo taulo tu, “Maka nema koipu ŋalae toŋge tia; Kaisara simbo nâ imo nema koipu ŋalae.” \v 16 Tia ku Pilata io Yesu lâ kinzi zugu tamâta mbaunzi ilo, ŋana ma sipu lâ kâi popole tini imâte kâ. \s1 Kinzi sipu Yesu lâ kâi popole tini \r Matai 27:31-50, Malaka 15:20-37, Luka 23:26-46 \p \v 17 Ŋineŋga kinzi zugu tamâta sikai Yesu silâ, aku ikale tamwata ne kâi popole iyoka ilâ. Ipile Jerusalem lawea ku iyoka mine ilâ lee ipâŋga nia toŋge ikeno laiti, i ŋa mine “Kulu Kâmba Nia”. (Lâ Hibru ŋgua sipatu nia ŋinde ŋa tu “Golgata”.) \v 18 Ŋineŋga lâ niani ndaina kinzi sikai tutui ŋalaŋala ku sipu Yesu mbalau wa kie wa, ŋineŋga sisona itâra lâ kâi popole tini. Aku sisonanzi tamâta rua tona. Toŋge nde itâra lâ kâi popole toŋge pa Yesu tini pa wia kâ, aŋga toŋge nde itâra lâ kâi popole toŋge pa Yesu tini pa ŋâsi kâ. Aŋga Yesu nde itâra imo kinzi rua ŋgininzi. \p \v 19 Pilata muŋga iŋgere ŋgua pinde lâ palaŋa toŋge tini, aku kinzi sipu palaŋa ŋinde kâki lâ kâi popole tini. Ŋgua ŋinde ikeno mine; “Yesu, i Nasarete Tamwata; Juda nenzi Koipu Ŋalae.” \v 20 Iŋgere ŋgua ŋinde lâ Hibru ŋgua, aŋga lâ Rom ŋgua, aŋga lâ Grik ŋgua. Mine kala kinzi Juda tamâta rârâ nde simâ simora aku sipono ŋgua ŋinde, ŋana tu nia ŋinde kala sisona Yesu itâra lâ kâi popole tini, ande ikeno Jerusalem lawea tini laiti. \v 21 Andeta Juda nenzi patarawâŋa tamâta ŋalaŋala nde sipai Pilata mine tu, “Noko ma kuŋgere ŋgua tu ‘Juda nenzi Koipu Ŋalae’, mine ndimo. Kuŋgere ŋgua mine tu, ‘Tamâta ŋine muŋga iporo tu “Naŋa nde Juda nenzi Koipu Ŋalae’”.” \v 22 Andeta Pilata iporo taulo tu, “Ŋgua kala aŋgere ŋinde, ande ma ikeno mine nâ. Kala ŋaina.” \p \v 23 Kinzi zugu tamâta sisona Yesu itâra lâ kâi popole tini lâ, ŋineŋga sikai i ne pasawaŋa rârâni aku siwae ikura mbwali ŋapa. Ŋineŋga kinzi taitu-taitu sikai i ne pasawaŋa pinde. Aku sikai Yesu ne pasawaŋa luandondo tona, andeta simora tu pasawaŋa ŋinde nde itogo lalava taitu ndo; ŋinde ŋandai itogo pasawaŋa pinde kinzi siseŋge lalava pinde rârâ ŋineŋga sisuta ŋga. \v 24 Mine kala kinzi zugu tamâta siporo imâ warakanzi nâ ŋgininzi tu, “Kinda ma tasaraka pasawaŋa ŋine tia. Kinda ma tapagui mira ŋana tapatea tamâta ea ma ikai kâ.” Kinzi nenzi vetâŋa ŋinde nde iyoke Maro Kindeni kawa ŋgua toŋge ikeno lâ pepa tini, kala iveta ŋgua ŋinde ipâŋga kanaŋo. Ŋgua ŋinde nde mine; \q1 “Kinzi sipagui paguiŋa toŋge ŋana sipatea tu tamâta ea ma ikai naneŋgu pasawaŋa. Mine kala siwae naneŋgu pasawaŋa, aku sikai nenzi nenzi.” \m Mine kala kinzi zugu tamâta siveta vetâŋani ndaina. \p \v 25 Aŋga kinzi taine ŋapa nde simandi simo Yesu ne kâi popole tini laiti. Toŋge nde Yesu tina, aŋga toŋge nde Yesu tina tua, aŋga toŋge nde Klopas kaiwa, i ŋa tu Maria, aŋga toŋge nde Maria, i Makdala lawea taine. \v 26 Yesu mata ilâ imora tina imandi ndaina kuku pâri-tamâta ŋinde Yesu ilo ndo keno papa. Ŋineŋga ipai tina Maria mine tu, “Taine, tamâta ndai nde itogo noko natu mine.” \v 27 Ŋineŋga ipai ne pâri-tamâta ŋinde mine tu, “Taine ndai nde itogo noko tina mine.” Aku lâ zoni ndaina, pâri-tamâta ŋinde ilo patea tu ma ikatona Yesu tina lâ i tamwata ne luma ilo. \p \v 28 Yesu isama tu i ŋga iveta ne wurâta rârâni marumbu lâ. Mine kala iporo tu, “Naŋa arakoŋa ŋana lââ kâ”. Aku Yesu ne ŋgua ŋinde iveta Maro Kindeni ne ŋgua toŋge ipâŋga kanaŋo, ŋgua ŋinde kinzi muŋga siŋgere lâ pepa tini ikeno. \v 29 Kulo toŋge ikeno laiti, kinzi muŋga siwuwu waini makisa lâ ilo. Mine kala kinzi zugu tamâta sikai nzomo toŋge sipatuku lâ waini makisa ŋinde ilo, aku siseŋge lâ lumbi-lumbi toŋge tini. Ŋineŋga sisuŋa nzomo ŋinde kâki pa Yesu kawa tu ma indomo kâ. \v 30 Yesu indomo waini pinde lâ, ŋineŋga iporo tu, “Naneŋgu wurâta rârâni ŋga marumbu lâ.” Ŋineŋga i nao tundu, aku imâte. \s1 Zugu tamâta toŋge ikai ua ku isowe Yesu waŋgira pwataki \p \v 31 Zo ŋinde nde wurâta lima, aku ŋinde nde Juda nenzi zo ŋana siveta kelekele sondo ŋana pwareâŋa ne zo sapâŋa ma ipâŋga lâ wurita. Aku pwareâŋa ne zo sapâŋa ŋinde nde nenzi kumbwa ŋalae toŋge tona. Mine kala kinzi Juda tamâta ŋalaŋala tininzi pwâka tu mateŋa tamâta karaenzi ma itâra lâ kâi popole tini lâ kumbwa ŋinde. Ŋana duvi ŋinde kâ, kinzi silâ pa Pilata ku sipai tu, “Maka kano pano tu kusupwanzi ne zugu tamâta silâ simbware tamâta kala sitâra lâ kâi popole tini ŋinde kenzi, ŋana ma simâte walele kâ. Aku kupainzi tu ma sikai tamâta ŋinde karaenzi piti tona.” \v 32 Mine kala kinzi zugu tamâta silâ ku simbware tamâta rua kala sitâra kuku Yesu ŋinde kenzi. \v 33 Kinzi siveta mine lâ, ŋineŋga silâ pa Yesu ŋana siveta vetâŋani ndaina papa. Andeta matanzi kâki simora tu Yesu imâte lâ. Mine kala simbware i kie, ande tia. \v 34 Andeta zugu tamâta toŋge mbau ilâ ikai ua, aku isowe Yesu waŋgira pwataki. Aku walele nâ see tava lââ irere ndue lâ Yesu tini. \v 35 Tamâta toŋge mata imora vetâŋa ŋinde, ande kala ŋine inani iporo itula ŋgua pwataki ŋana vetâŋa i tamwata imora ŋinde. Iveta mine ŋana miki kala ma kalomi tawana. I ne ŋgua ŋine nde mao kanaŋo, aku i tamwata isama tu iporo ŋgua mao nâ. \v 36 Vetâŋa ŋinde ipâŋga ŋana iveta Maro Kindeni kawa ŋgua toŋge ipâŋga kanaŋo, ŋgua ŋinde kinzi muŋga siŋgere lâ pepa tini. Ŋgua ŋinde nde mine; \q1 “I tuka toŋge ma mbwaranuki tia ndo.” \m \v 37 Aŋga Maro Kindeni kawa ŋgua toŋge kala ikeno lâ pepa tini mine tu, \q1 “Kinzi ma silea pa tamâta ŋinde muŋga ua nâ sisowe.” \s1 Kinzi sio Yesu karae lâ kuru ilo \r Matai 27:57-66, Malaka 15:42-47, Luka 23:50-56 \p \v 38 Vetâŋa ŋinde marumbu lâ, aku muli, ŋineŋga Yosepe, i Arimatea lawea warika, ande ilâ pa Pilata. Yosepe uru ipono muli pa Yesu, andeta iruru ŋananzi Juda tamâta ŋalaŋala, kala uru ivea ne kalo-tawana. Andeta ilâ pa Pilata ku ipai tu, “Ano pano tu kusâu pana ŋana akai Yesu karae alâ”. Aku Pilata nde isâu papa, ŋineŋga Yosepe ikai Yesu karae ilâ. \v 39 Aku tamâta toŋge kala iyoka kuku Yosepe ilâ, i ŋa tu Nikoteme. Inani tamâta ndaina muŋga ilâ pa Yesu lâ mbo ŋana iporo ŋgua kuku. Nikoteme ikai kelekele pinde itogo samimi mine, kuwae ara ndo, ŋinde kinzi muŋga sigema lâ ikeno. Kelekele kuwae ara ŋinde ne malia nde ipâŋga ikura malia tamâta taitu kanaŋo saŋao (30) mine. \v 40 Yosepe kuku Nikoteme rua sikai Yesu karae, ŋineŋga silita lalava ara pinde lâ karae tava kelekele kuwae ara ŋinde, itogo kinzi Juda tamâta uru siveta panzi mateŋa tamâta mine. \v 41 Aku tâno toŋge ikeno lâ nia ŋinde Yesu itâra lâ kâi popole tini. Aku kuru wasaseki toŋge ikeno tâno ŋinde ilo. Kinzi muŋga sio tamâta toŋge karae lâ kuru ŋinde ilo, ande tia. \v 42 Wurita nde Juda nenzi pwareâŋa ne zo sapâŋa, aku kuru ŋinde nde ikeno laiti. Mine kala kinzi rua sikale Yesu karae silâ ku sio ndue lâ kuru ŋinde ilo. \c 20 \s1 Yesu imandi imo via kilo \r Matai 28:1-15, Malaka 16:1-14, Luka 24:1-32 \p \v 1 Pwareâŋa ne zo sapâŋa marumbu lâ, aku wurita kilo, lâ sânda mboyo ŋaŋa yo, ŋineŋga Maria i Makdala lawea taine iyoka ilâ pa kuru ŋinde. Andeta mata ilâ imora tu mira ŋalae kinzi muŋga sitambumbua ŋana ipono kuru kawa kâ, ande ikeno piti lâ. \v 2 Mine kala Maria ipalilu ilâ panzi Saimon Petero kuku pâri-tamâta ŋinde Yesu ilo ndo keno papa ŋinde. Aku ipainzi tu, “Kinzi sikai Maro Ŋalae karae piti lâ kuru ilo, kala maka kazizâla tu sikai silâ sio ndue lâ nia ndia!” \p \v 3 Ŋineŋga Petero kuku pâri-tamâta ŋinde rua simandi ku silâ pa kuru nia. \v 4 Kinzi rua sipalilu nâ silâ, andeta pâri-tamâta ŋinde ipalilu walele nâ kala imuŋga ilâ ipole Petero, aku ipâŋga muŋga lâ kuru tini. \v 5 Ŋineŋga itundu ku ipambara mata lâ kuru ilo, aku mata ilâ imora lalava kinzi muŋga silita lâ Yesu karae ŋinde. Andeta i ŋandai ilâ kuru ilo ŋga. \v 6 Aŋga Saimon Petero nde iyoka muli imâ, ŋineŋga walele nâ iyoka ilâ kuru ilo. Aku mata ilâ imora lalava ŋinde ikeno kuru ilo. \v 7 Aku imora lalava toŋge tona, ŋinde kinzi muŋga silita lâ Yesu kulu. Ŋinde itogo tamâta toŋge muŋga ilupu lalava ŋinde ku io ndue ikeno piti lâ lalava pinde. \v 8 Ŋineŋga pâri-tamâta ŋinde, ina kala muŋga ipalilu imâ imandi lâ kuru tini laiti, ande i kala ilâ kuru ilo tona. I mata imora kelekele ŋinde lâ, aku i kalo tawana. \v 9 Pa zo ŋinde, kinzi nenzi ilo-kalo ŋandai ipâŋga ŋana Maro Kindeni kawa ŋgua toŋge ikeno lâ pepa tini mine tu Yesu ma imandi lâ mateŋa nianzi ku ma imo via kilo. \p \v 10 Ŋineŋga kinzi pâri-tamâta rua ŋinde sitaulo silâ pa nenzi luma kilo. \s1 Maria, i Makdala lawea taine, imora Yesu \p \v 11 Aŋga Maria nde itaulo imâ lâ, kala imandi nia yo lâ kuru tini laiti, aku imo ita nâ. Imo ita mine lee, ŋineŋga itundu ku ipambara mata lâ kuru ilo. \v 12 Aku mata ilâ imoranzi aŋelo rua, nenzi pasawaŋa pâne ndo. Kinzi rua sisaŋona simo niani ndaina muŋga Yesu karae ikeno ŋinde. Aŋelo toŋge nde isaŋona lâ nia ŋinde muŋga Yesu kulu ikeno, aŋga toŋge nde isaŋona lâ nia ŋinde muŋga Yesu kie ikeno. \v 13 Ŋineŋga kinzi aŋelo rua ŋinde sikasoŋa Maria mine tu, “Taine, noko kuta ŋana sâ kâ.” Maria nde itu lâ kawanzi ku ipainzi tu, “Kinzi sikai naneŋgu Maro Ŋalae karae piti lâ kuru ilo, kala naŋa azizâla tu sikai silâ sio ndue lâ nia ndia.” \p \v 14 Maria iporo ŋgua ŋine lâ, ŋineŋga ipulia aku mata ilâ imora Yesu imandi laiti nâ. Andeta Maria isama Yesu kilala tia, aku itu ŋine nde tamâta toŋge. \v 15 Ŋineŋga Yesu ikasoŋa mine tu, “Taine, noko kuta ŋana sâ kâ. Noko kuroto ŋana ea.” Maria ilo patea tu tamâta ŋinde nde wurâta tamâta ŋana ikatona tâno ŋinde kâ. Mine kala ipai tu, “Tamâta ŋalae, ambo noko muŋga pwai i karae kulâ ku kuo ndue lâ nia toŋge, ande naŋa ano pano tu kutula nia ŋinde pwataki pana, aku ma alâ akai.” \p \v 16 Ŋineŋga Yesu ipai tu, “Maria”. Aku Maria ipulia lâ aku iporo papa lâ Hibru ŋgua mine tu, “Rabonai!” (Ŋgua ŋinde nde duvi mine tu, “Pananâŋa”.) \v 17 Andeta Yesu ipai tu, “Noko ma kusaŋa naŋa tiniŋgu ndimo, ŋana tu naŋa ŋandai ataulo alâ pa Mama ŋga. Andeta kulâ panzi niŋgu-nambwe wukale, aku kupainzi tu naŋa ma akâki ataulo pa Mama, inani kinzi tamanzi tona. Naŋa ma ataulo pa naneŋgu Maro Kindeni, inani kinzi nenzi Maro Kindeni tona.” \p \v 18 Ŋineŋga Maria, i Makdala lawea taine, ande ilâ ku ipainzi pâri-tamâta mine tu, “Naŋa amora Maro Ŋalae lâ!” Ŋineŋga itapâri panzi ŋana ŋgua ŋinde Yesu iporo papa lâ. \s1 Kinzi pâri-tamâta simora Yesu \r Malaka 16:14, Luka 24:33-49 \p \v 19 Aku lâ karini ndaina, kinzi pâri-tamâta simo taitu lâ luma toŋge ilo. Kinzi muŋga sisae luma ŋinde ne nzâla kawa giri lâ, ŋana tu siruru ŋananzi Juda tamâta ŋalaŋala. Kari indue lâ, ŋineŋga Yesu imâ imandi ŋgininzi, aku ipainzi tu, “Maro Kindeni ne nzâmbe imâ pami”. \v 20 Yesu iporo ŋgua ŋine lâ, ŋineŋga itula nzimba nia ikeno i mbau wa waŋgira ŋinde panzi. Kinzi pâri-tamâta simora lâ, aku ilonzi kalonzi ipâŋga tu Maro Ŋalae tamwata imo kunzi, kala ilonzi ndeka ndo. \p \v 21 Ŋineŋga Yesu ipainzi kilo tu, “Maro Kindeni ne nzâmbe imâ pami. Mama muŋga isupwa naŋa amâ, aŋga ŋine naŋa kala asupwa miki kalâ mine nâ.” \v 22 Yesu iporo ŋgua ŋine lâ, ŋineŋga imbana ne koroani ilâ panzi ne pâri-tamâta, aku ipainzi tu, “Miki kakai Koroani Sapâŋa imâ pami. \v 23 Ambo miki kapile tamâta toŋge ne kiesaka, ande i ne kiesaka ŋinde ma piti lâ tini. Ambo miki kapile tamâta toŋge ne kiesaka tia, ande i ne kiesaka ŋinde ma keno papa yo.” \s1 Tomas imora Yesu \p \v 24 Lâ zo ŋinde Yesu ipâŋga ipatua panzi ne pâri-tamâta, ande tamâta toŋge lâ kinzi saŋao kanaŋonzi rua ŋinde nde imo kunzi tia. Pâri-tamâta ŋinde ŋa tu Tomas, aŋga sipatu i ŋa toŋge tu Didimus. \v 25 Mine kala i nuwala pâri-tamâta sitapâri papa ku sipai tu, “Maka kamora Maro Ŋalae lâ”. Andeta Tomas ipainzi tu, “Ambo naŋa warakâŋgu ma amora tutui ne nzimba nia lâ i mbalau tini, ande naŋa ma kaloŋgu tawana miki nemi ŋgua. Ambo ma alumbwa mbauŋgu sili ilâ i waŋgira nzimba nia ilo, ande naŋa ma kaloŋgu tawana. Ambo tia, ande ma kaloŋgu tawana tia.” \p \v 26 Kinzi simo lee aku kari lima kanaŋo rua ilâ lâ, ŋineŋga Yesu ne pâri-tamâta simâ taitu simo luma ŋinde ilo kilo, aku Tomas nde imo kunzi. Kinzi muŋga sisae luma ne nzâla rârâni kawa giri lâ, andeta Yesu imâ ipâŋga ku imandi ŋgininzi, aku ipainzi tu, “Maro Kindeni ne nzâmbe imâ pami”. \v 27 Ŋineŋga Yesu ipai Tomas tu, “Kumâ kuo mbau sili imâ ŋai, aku kumora mbauŋgu. Aku kumâ kulumbwa mbau sili ilâ waŋgirâŋgu nzimba nia ilo. Opopo, noko ilo rua rua nâ. Kupile ŋinde, aku kalo tawana naŋa!” \v 28 Aku Tomas iporo taulo tu, “Naneŋgu Maro Ŋalae noko! Naneŋgu Maro Kindeni kala noko!” \p \v 29 Ŋineŋga Yesu ipai tu, “O, kala ŋine noko mata kumora naŋa naoŋgu lâ, ande kala noko kalo tawana. Aŋga tamâta ea imora naŋa naoŋgu tia, andeta i kalo tawana nâ, ande tamâta ŋinde ma indeka pâta.” \s1 Pepa ŋine ne duvi mao \p \v 30 Yesu itula mâsi kaika pinde rârâ lâ ne pâri-tamâta naonzi simora lâ, andeta ŋgua ŋana mâsi wa vetâŋa ŋinde rârâni taitu-taitu ŋandai ikeno lâ pepa ŋine tini ŋga. \v 31 Taitu ŋgua ŋana mâsi kaika pinde ikeno lâ pepa ŋine tini, aku ŋinde nde duvi mine: ŋinde nde ŋana ipaŋo ilomi kalomi, ŋana miki ma kalomi tawana Yesu tu ina kala Kirisi, Maro Kindeni Natu. Ambo nemi kalo-tawana ma ikeno pa i, ande miki ma kakai via mao. \c 21 \s1 Kinzi pâri-tamâta pinde simora Yesu kilo \p \v 1 Zo pinde ilâ lâ, aku muli ŋga Yesu ipâŋga ipatua kilo panzi ne pâri-tamâta lâ Galilaya Lââ Bwalika tini pinde. (Kinzi sipatu lââ bwalika ŋinde ŋa toŋge tu “Taiberias Lââ Bwalika”.) Ŋinde ne tapâriŋa nde mine; \p \v 2 Saimon Petero, aŋga Tomas (i ŋa toŋge Didimus), aŋga Nataniel (i nde Kana lawea ikeno lâ Galilaya tâno ŋinde warika), aŋga Sebedi natu rua, aŋga kinzi pâri-tamâta rua tona, kinzi tamâta ŋinde rârâni simo nia ŋinde. \v 3 Aku Saimon Petero ipainzi nuwala tu, “Naŋa alâ mbo aroto iŋa ŋga”. Ŋineŋga siporo taulo tu, “Maka kala ma kamâ kuno”. Ŋineŋga sikâki wâŋga toŋge kulu, aku sikâwa silâ. Mbo lâ, aku kinzi sitambira nenzi viâŋa ku siroto iŋa lee, andeta sikai iŋa toŋge tia. \p \v 4 Siroto lee mbwale pwataki lâ, ande Yesu imâ imandi sâwaneka. Kinzi matanzi ilâ simora Yesu imandi ndaina, andeta sisama i kilala tia. \v 5 Ŋineŋga Yesu isarâwa panzi ku ikasoŋanzi tu, “Niŋgu-nambwe, aŋga miki kakainzi iŋa pinde, tiya?” Kinzi nde sisarâwa siporo taulo tu, “Tia ndo.” \v 6 Ŋineŋga Yesu ipainzi tu, “Ambo miki ma katambira viâŋa indue lââ ilo pa wâŋga tini pa wia kâ, ande ma kasânda iŋa kulu.” Kinzi siveta ikura Yesu ne ŋgua mine, aku viâŋa ikainzi iŋa rârâ ŋinde. Mine kala kinzi sikura tu sitapa viâŋa kâki imâ pa wâŋga ilo, ande tia. \p \v 7 Ŋineŋga pâri-tamâta toŋge, inani Yesu ilo ndo keno papa, ande ipai Petero tu, “Ayo, Maro Ŋalae imo ndai!” Saimon Petero iloŋo pâri-tamâta ŋinde ne ŋgua tu ŋinde nde Maro Ŋalae, aku walele nâ i ipita lalava lâ tini, ku isoŋga indue lââ ilo ku irea ilâ tu itoa tina tini kâ. (I muŋga ikai ne lalava piti ŋana iveta wurâta kâ.) \v 8 Aŋga kinzi pâri-tamâta pinde nde sikai wâŋga soka Petero muli silâ ŋana sitoa tina tini kâ. Aku silae viâŋa ŋinde iŋa pipi lâ ilo sikai silâ. Kinzi ŋandai simo malawae ŋana tina tini ŋga. Kinzi simo laiti nâ, ikura nia mbuku taitu mine. \v 9 Kinzi sitoa sâwaneka lâ, ŋineŋga matanzi ilâ simora yââ ikeno. Aku iŋa pinde ikeno yââ kulu, aŋga puroŋa pinde ikeno tava. \v 10 Ŋineŋga Yesu ipainzi tu, “Iŋa kala miki kakai lâ, ande kakai pinde kamâ.” \p \v 11 Saimon Petero nde ikâki wâŋga kulu ku itapa viâŋa itoa. Aku iŋa ŋalaŋala rârâ ŋinde, kambwaŋenzi ikura 153 mine, ande pipi lâ viâŋa ilo. Andeta viâŋa ŋandai ipwa pwataki ŋga. \p \v 12 Ŋineŋga Yesu ipainzi tu, “Kamâ kaka ŋga”. Kinzi pâri-tamâta nde simege nâ, aku toŋge ikasoŋa Yesu tu, “Noko nde ea”, ande tia. Kinzi sisama tu ŋine nde Maro Ŋalae tamwata. \v 13 Yesu ilâ yââ tini laiti aku ikai puroŋa ŋinde piti ilanzi. Ŋineŋga ikai iŋa kala piti aku ilanzi mine nâ. \v 14 Maro Kindeni muŋga ipaŋo Yesu imandi lâ mateŋa nianzi imo via kilo, ŋineŋga Yesu ipatua mbwani rua panzi ne pâri-tamâta. Aku zo ŋinde ipatua panzi kilo. \s1 Yesu ipai Petero tu, “Kusuanzi naneŋgu lama ŋgu” \p \v 15 Kinzi sika lâ, ŋineŋga Yesu ikasoŋa Saimon Petero tu, “Saimon, Yoane natu, tiambo noko ne tini-mwasa pa naŋa nde mao nâ, aku ipole kinzi tamâta ŋine nenzi tini-mwasa pa naŋa, tiya?” Aku Petero isâu papa tu, “Maro Ŋalae, noko kusama tu naŋa tiniŋgu mwasa ndo pa noko”. Ŋineŋga Yesu ipai Petero mine tu, “Kusuanzi naneŋgu lama ŋgu”. \v 16 Ŋineŋga Yesu ikasoŋa Petero kilo tu, “Saimon, Yoane natu, tiambo noko tini mwasa ndo pa naŋa, tiya?” Aku Petero isâu papa kilo tu, “Maro Ŋalae, noko kusama tu naŋa tiniŋgu mwasa ndo pano”. Aku Yesu ipai kilo tu, “Pwatonanzi naneŋgu lama ŋgu”. \v 17 Ŋineŋga Yesu ikasoŋa Petero kilo mine tu, “Saimon, Yoane natu, tiambo noko tini mwasa pa naŋa, tiya?” Petero nde ilo malia, ŋana tu Yesu ikasoŋa i mbwani ŋato tu, “Tiambo noko tini mwasa pa naŋa, tiya?”. Aku Petero itu lâ Yesu kawa tu, “Maro Ŋalae, noko kusama kelekele rârâni marumbu lâ. Noko kusama tu naŋa tiniŋgu mwasa pano.” Aku Yesu iporo taulo tu, “Kusuanzi naneŋgu lama ŋgu. \p \v 18 Naŋa aporo ŋgua mao nâ pano; nanayoni, lâ zo ŋinde noko tini limoa yo, ande noko uru kugona tamwata ne kelekele aku pwoka kulâ pa nia ndia noko ilo tu kulâ papa. Andeta muli, noko ma koŋa lâ, ŋineŋga noko ma kusuka mbau kâki, aku tamâta toŋge ma ipa wâlo kaika lâ noko tini ku ma ikaino kulâ pa nia toŋge noko tini pwâka tu kulâ papa.” \v 19 Yesu iporo ŋgua kaŋa mine ŋana itula Petero ne mateŋa kilala pwataki. Isama tu Maro Kindeni ŋa ma ipâŋga ŋalae ŋana Petero ne mateŋa ŋinde kâ. Yesu iporo ŋgua ŋine lâ, ŋineŋga ipai Petero tu, “Kumâ, kupono muli pa naŋa”. \s1 Ŋgua pinde ŋana pâri-tamâta ŋinde Yesu ilo ndo keno papa \p \v 20 Petero itale lâ, aku mata ilâ imora pâri-tamâta ŋinde Yesu ilo ndo keno papa, iyoka kinzi rua mulinzi imâ. Ina kala tamâtani ndaina muŋga iparuse ilâ Yesu tini laiti lâ kâŋa-nuŋa nia ku ikasoŋa Yesu tu, “Maro Ŋalae, ea ma io noko lâ kinzi kazâŋa tamâta mbaunzi ilo”. \v 21 Petero mata imora pâri-tamâta ŋinde, ŋineŋga ikasoŋa Yesu tu, “Maro Ŋalae, aŋga mana mana ŋana tamâta ŋinde kâ.” \p \v 22 Andeta Yesu itu lâ Petero kawa tu, “Ambo naneŋgu pateâŋa ikeno tu i ma imo via lee ikura lâ naneŋgu zo ŋana ataulo amâ kilo kâ, ande ŋine nde noko ne kelekele tia. Kupono muli pa naŋa.” \v 23 Ŋana Yesu ne ŋgua ŋinde kâ, ande kinzi kalo-tawana tamâta sipaturu ŋgua ilâ warakanzi ŋgininzi tu pâri-tamâta ŋinde ma imâte tia. Andeta Yesu ŋandai iporo tu tamâta ŋinde ma imâte tia. Iporo mine tu, “Ambo naneŋgu pateâŋa ikeno tu i ma imo via lee ikura lâ naneŋgu zo ŋana ataulo amâ kilo kâ, ande ŋine nde noko ne kelekele tia.” \p \v 24 Pâri-tamâta ŋinde itula ŋgua ŋana vetâŋa ŋinde rârâni, aku inani kala iŋgere ŋgua ŋine lâ pepa ŋine tini. Aku maka kasama tu i ne ŋgua ŋine nde mao nâ. \p \v 25 Yesu muŋga iveta vetâŋa kie-kie rârâ ŋinde tona. Ambo kinzi tamâta situ siŋgere ŋgua ŋana i ne vetâŋa rârâni taitu-taitu kâ lâ pepa tini, ande naneŋgu morâŋa ikeno mine; pepa lalau ŋinde ma ipâŋga kambwaŋenzi ŋalae tina, aku pepa ŋinde ma ipole nia ndoni ikeno lâ tâno kulu.