\id 1TI NT0143 - Clark - May, 1995 \h 1 Timoti \toc1 Pepa Paulo iŋgere muŋga pa Timoti \toc2 1 Timoti \toc3 1Ti \mt1 1 TIMOTI \mt2 Pepa Paulo iŋgere muŋga pa Timoti \ib \ip \it Timoti nde tamâta limoa toŋge muŋga iyoka kuku Paulo itula pâri ara panzi tamâta lâ lawea pinde (Pâri Tamâta 16:1-5). Ŋineŋga ilâ imo Efesus lawea ikai poe panzi kalo-tawana tamâta ŋgu simo ŋinde, aku itula Maro Kindeni kawa ŋgua panzi. Paulo ku Timoti rua simo nambwe nambwe sondo, kala Paulo iŋgere ŋgua ŋine ŋana ipu tini kaika papa wa ipanana i ŋana ikatonanzi ŋgu wa. Ipai Timoti tu ma ipakatona sondo ŋananzi pananâŋa tamâta laŋeŋa, aku itula ŋgua papa ŋana tamâta mana ikura tu imo katonâŋa panzi Maro Kindeni ne ŋgu.\it* \c 1 \p \v 1 Naŋa Paulo, Yesu Kirisi ne pâri-tamâta naŋa. Nenda Yautâŋa Tamwata Maro Kindeni, aŋga Yesu Kirisi, ina tamâta ŋinde kinda uru tao tininda papa, kinzi rua muŋga sipatea naŋa, kala apâŋga amo pâri-tamâta. \v 2 Naŋa aŋgere ŋgua lâ pepa ŋine tini imâ pa noko Timoti. Kinda rua kalonda tawana Yesu, aku ŋana nenda kalo-tawana ŋine kâ, ande noko kumo kutogo naŋa natuŋgu mao. Tamânda Maro Kindeni ŋga nenda Maro Ŋalae Yesu Kirisi rua nenzi wisi-wisi wa kalo-sukâŋa wa wisi-pisi wa imo kuno. \s1 Ara ŋana kinda ma talelea ŋgua laŋeŋa rârâni \p \v 3 Ŋine naŋa atu aporo ŋgua kaŋa taituni pa noko kilo, itogo aporo pano muŋga, lâ zo ŋinde naŋa alâ pa Masedonia tâno. Naŋa iloŋgu tu noko ma kumo ndainani nâ lâ Efesus lawea, aku kutula ŋgua kaika panzi tamâta pinde ŋana sipile nenzi mâsi ŋana siporo ŋgua laŋeŋa kâ, lâ zo ŋana sipanananzi tamâta ŋana Maro Kindeni ne ŋgua kâ. \v 4 Aku kuporo ŋgua kaika panzi tu ma sipile nenzi mâsi ŋana sitapâri timbunzi nenzi usi kaa nâ, aku sipile nenzi mâsi ŋana siveta ŋgua kie-kie rârâ siporo ŋana timbunzi ŋanzi kâ. Ŋgua kaŋa mine uru iveta ŋgua nâna ipâŋga, aku ŋinde ikura ŋana isuka nenda kalo-tawana ŋana tasama Maro Kindeni ne ilo-kalo ara kâ, ande tia. \v 5 Ambo tamâta ŋinde ma sipile nenzi mâsi potomule ŋinde, ande nenzi kalo-tawana ma keno mao pa Yesu Kirisi, aku ma simo ilonzi mbâra-mbâra lâ Maro Kindeni nao, aku ma sipasama tu nenzi soki toŋge keno tia. Ŋineŋga kinzi ma sio nenzi tini-mwasa ilâ panzi kalo-tawana tamâta. \v 6 Tamâta pinde sipile kalo-tawana mao ne vetâŋa ara ŋinde, kala ŋine kinzi siporo ŋgua kaa kaa mine. \v 7 Kinzi ilonzi tu sipanananzi tamâta pinde ŋana Maro Kindeni ne ŋgua tukuŋa kâ, aku ilonzi keno tu nenzi ŋgua ndoni nde mao nâ. Kinzi uru situla ŋgua kaika, andeta warakanzi sizizâla ŋana nenzi ŋgua ŋinde ne duvi. \p \v 8 Kinda tasama tu Mose ne ŋgua tukuŋa nde ara ndo. Taitu kinda ma kalonda ŋgere sondo ŋana tukuŋa ŋinde ne duvi kâ. \v 9 Kinda tasama tu ŋgua tukuŋa ne wurâta ŋandai ŋana itula nzâla panzi tamâta arara ŋga. Ŋgua tukuŋa ne wurâta nde ŋana itula nzâla panzi tamâta ŋinde uru sipu ŋgua tukuŋa ututu ku siveta taŋa-kaika ne vetâŋa. Kinzi sipu mulinzi pa Maro Kindeni ku siveta vetâŋa potomule nâ. Kinzi simege ŋana Maro Kindeni ku siveta mâsi ara pinde, ande tia. Kinzi uru siveta mâsi sakamao pinde mine: kinzi sipunzi tinanzi tamanzi pâta simâte, aku sipunzi tamâta pinde pâta simâte tona; \v 10 kinzi tamâne sipalulua tininzi ilâ potomule panzi taine pinde, aku sipalulua warakanzi tininzi mine nâ kunzi nawalanzi tamâne tona; kinzi sipanawenzi tamâta pinde ku sivetanzi sikai wurâta kaa nâ; aku siporo ŋgua laŋeŋa wa siveta ŋgua pâŋa kaa nâ wa. Mao nâ, ŋgua tukuŋa ne wurâta nde ŋana itula nzâla panzi tamâta ea uru siveta mâsi potomule ndia ŋandai ipakura kuku ilo-kalo ara. \v 11 Andeta Maro Kindeni ne ilo-kalo ara ikeno pâri ara tini, pâri ara ŋinde i muŋga itula pa naŋa kala uru aporo atula pwataki. Pâri ara ŋinde itula Maro Kindeni kilala pwataki tu i nde Ara Tamwata, aku nenda paneâŋa ilâ pa i nâ. \s1 Paulo kawa ndaŋge pa Maro Kindeni, ŋana tu i kalo sukâŋa ŋana i kâ \p \v 12 Muŋga, nenda Maro Yesu Kirisi imora naŋa tu naŋa akura ŋana aveta wurâta papa i kâ. Mine kala i ne walo ilua naŋa lâ ŋana atula i kawa ŋgua kâ. Ipateana ŋana aveta i ne wurâta ŋine kâ. Mine kala naŋa kawâŋgu ndaŋge papa i. \v 13 Mao nâ, muŋga naŋa aporo ŋgua pavaligiŋa papa i, aku aveta keŋgu sakamao panzi i ne tamâta apunzi tona. Andeta isama tu naŋa azizâla ŋana i kâ, aku ŋandai kaloŋgu tawana i ŋga, kala aveta vetâŋa ŋinde. Mine kala i kalo sukâŋa ŋanana. \v 14 Aku nenda Maro Ŋalae ne wisi-wisi ŋalae nde imâ ndo pa naŋa lâ, aku igagati iloŋgu kaloŋgu ŋana ao naneŋgu kalo-tawana ilâ papa i nâ. Aku i ne wisi-wisi ŋinde igagatina ŋana tiniŋgu mwasa panzi kalo-tawana tamâta tona. Kalo-tawana wa tini-mwasa kie mine uru ikeno pa kinda tamâta rârâni ŋine tapaipa kuku Yesu Kirisi. \p \v 15 Yesu Kirisi indue imâ tâno kulu ŋana iyautenzi kiesaka tamwatanzi piti lâ kondoma ilo. Ŋgua ŋinde nde mao kanaŋo, aku ara ŋana tamâta rârâni ma siloŋo ku kalonzi tawana. Aku naŋa warakâŋgu muŋga aveta kiesaka ŋalae ndo, kala amo atogo kiesaka tamwatâŋgu mine, apolenzi tamâta rârâni ŋana aveta kiesaka kâ. \v 16 Mao nâ, naŋa apolenzi tamâta rârâni ŋana aveta kiesaka kâ. Andeta Maro Kindeni kalo sukâŋa ŋanana, ŋana tu itu itula pwataki panzi tamâta ma sipâŋga muli-muli ŋinde tu Yesu Kirisi nao mwasa ndo panzi kiesaka tamwatanzi. Aku tamâta ma sipâŋga muli-muli ŋinde ma simora Yesu ne vetâŋa ŋinde, kala ma kalonzi tawana i, ku ma sikai via ŋana simo ara mine ku simo nâ. \v 17 I imo Koipu Ŋalae ikura zo zo ku imo nâ. I ma nao tia, ande tia ndo. Aku kinda tâno tamâta takura tu matânda tamora i kâ, ande tia. Maro Kindeni simbo nâ nde Maro Mao. Mine kala zo rârâni kinda ma tapanea i tasuka ŋa kâki. Mao. \s1 Paulo itu ŋgua pa Timoti tu ma ipara kaika ŋana ipu vetâŋa sakamao ndue \p \v 18 Timoti, naŋa natuŋgu noko, naŋa ao naneŋgu ŋgua ŋine imâ pano. Kinzi ŋgua-tulâŋa tamâta pinde muŋga situla ŋgua pwataki ŋana noko kâ, aku naneŋgu ŋgua ŋine nde iyoke nenzi ŋgua ŋinde. Ambo noko ma kalo ŋgere ŋana ŋgua ŋinde kâ, ande ŋinde ma ipu tini kaika pano lâ zo ndia noko kupara kaika ŋana kupu vetâŋa sakamao ndue kâ. \v 19 Ara ŋana noko ma kalo tawana Yesu kaika lâ paraŋa ŋinde ilo, aku kupasama sondo lâ tamwata ilo kalo tu noko ne soki toŋge tia lâ Maro Kindeni nao. Maro Kindeni uru itu ŋgua kaika lâ tamâta ilonzi tu ma sipile nenzi vetâŋa soki, andeta kinzi pinde tininzi pwâka tu sipile nenzi vetâŋa ŋinde. Mine kala nenzi kalo-tawana nde imbe ndo lâ, itogo wâŋga ikâki pitiku kulu ku ipwa pwataki mine. \v 20 Tamâta rua, Himeneus ku Arisande rua, muŋga siveta mine, kala naŋa aonzi rua silâ pa Sadana mbau ilo, ŋana ma kalonzi ŋgere sondo ku sipile nenzi mâsi ŋana siporo ŋgua pavaligiŋa pa Maro Kindeni kâ. \c 2 \s1 Ara ŋana kinda ma tano pa Maro Kindeni tu iveta kie ara panzi tamâta rârâni \p \v 1 Naŋa iloŋgu tu noko ma kuveta vetâŋa ŋine muŋga lâ ŋga; kupanananzi kalo-tawana tamâta tu ma kawanzi ndaŋge pa Maro Kindeni ŋana tininzi pinde rârâni, ku sino kaika pa i tu ma iveta kie ara panzi. \p \v 2 Ara ŋana kinda ma takai noŋa kaika pa i tu ma iveta kie ara panzi koipu ŋalaŋala wa kinzi tamâta mbâna-mbâna wa. Ambo i ma iveta mine, ande kinda rârâni ma tamo ara, aku ma tamo tava wisinda pisi nâ. Ŋineŋga kinda ma tapono muli pa vetâŋa ara rârâni Maro Kindeni ilo papa ŋinde, aku ma taveta vetâŋa ara nâ lâ i nao. \v 3 Noŋa kie mine nde ara ndo lâ nenda Yautâŋa Tamwata Maro Kindeni nao. Mao nâ, i tini mwasa ndo ŋana noŋa kie mine. \v 4 I ilo tu iyautenzi tamâta rârâni piti lâ kondoma ilo, aku i ilo tu kinzi ma sisama ŋgua mao duvi tona. \v 5 Kinda tasama tu Maro Kindeni simbo nâ nde Maro mao. Aku tasama tu tamâta taitu nâ imandi kinda tamâta ŋga Maro Kindeni ŋgininda ŋana ilulu Maro Kindeni ne wisi-nâna kâ, aku tamâta ŋinde nde Yesu Kirisi tamwata. \v 6 Maro Kindeni muŋga ipatea zo pa Yesu Kirisi, aku lâ zoni ndaina nâ, ande Yesu ipile tamwata ne via ku imâte ŋana ikonzi tamâta rârâni piti lâ kondoma ilo. Aku vetâŋa ŋinde itula Maro Kindeni kilala pwataki pa kinda. \v 7 Maro Kindeni ipatea naŋa tu amo i ne pâri-tamâta, aku wurâta ilana ŋana atula i kawa ŋgua ŋinde pwataki. Naŋa aporo mao, alâŋe tia. I wurâta ilua naŋa ŋana apanananzi tamâta lâ tinikoa ŋgu, ŋana nenzi kalo-tawana ma ilâ mao pa Yesu Kirisi. \p \v 8 Mine kala naŋa iloŋgu tu kinzi tamâne simo nia ndoni ma sisuka mbaunzi kâki ku sikai noŋa. Naŋa iloŋgu tu kinzi ma sio ilonzi ndo ilâ pa Maro Kindeni, aku ma sipile mâsi ŋana wisinzi nâna wa sipambita wa. \s1 Mâsi ŋana siveta vetâŋa ara kâ ande itogo taine nenzi siŋgâra mao \p \v 9 Aku naŋa iloŋgu tu kinzi taine ma sisawa pasawaŋa wa sipita lalava sondo, ŋana itula pwataki tu kinzi sipatawa warakanzi tininzi. Naŋa tiniŋgu pwâka tu kinzi ma sipalaki kulunzi ku sisiŋga kulunzi pwau ŋga tininzi lâ kelekele kulu ŋalae koŋa, itogo mbote-mbote arara wa mira “gol” wa. \v 10 Ambo taine ilonzi tu sipono muli pa Maro Kindeni ku sipanea i, ande ara ŋana kinzi ma siveta vetâŋa ara nâ panzi tamâta. Aku nenzi vetâŋa arara ŋinde ma keno itogo nenzi siŋgâra ara mwasina. \p \v 11 Naŋa iloŋgu tu kinzi taine ma sipatawa warakanzi tininzi ku sisae kawanzi, aku sipanâna nâ ŋana Maro Kindeni ne ŋgua kâ. \v 12 Naŋa uru asâu panzi taine ŋana sikai poe panzi tamâne ku sipanananzi ŋana Maro Kindeni ne ŋgua kâ, ande tia. Ara ŋana kinzi taine ma kawanzi buu ku sipaloŋo pa ŋgua nâ. \v 13 Ŋana tu Maro Kindeni iveta tamâne Adam muŋga lâ, ŋineŋga iveta taine Eva muli. \v 14 Aku Adam ŋandai kalo tawana ŋgua laŋeŋa ŋga. Taine nâ kalo tawana ŋgua laŋeŋa kala iveta kiesaka. \v 15 Andeta Maro Kindeni ne pateâŋa ikeno mine tu kinzi taine nâ ma sipaguguanzi lâlu. Ambo nenzi kalo-tawana ilâ pa Yesu Kirisi ikura zo zo, ku siveta vetâŋa soki toŋge tia lâ Maro Kindeni nao, ku tininzi mwasa nâ panzi tamâta, ande Maro Kindeni ma iyautenzi piti lâ kondoma ilo. \c 3 \s1 Ŋgua ilâ panzi tamâta mbâna-mbâna uru sikai poe panzi katonâŋa \r Titi 1:5-9 \p \v 1 Ŋgua ŋine nde mao kanaŋo: ambo tamâta toŋge ilo tu ikai poe panzi ŋgu nenzi katonâŋa, ande wurâta itu iveta ŋinde nde wurâta ara ndo. \v 2 Ambo taitu naneŋgu ŋgua pinde ilâ pa tamâta ea itu imo mbwananâŋa panzi katonâŋa kâ. Ŋgua ŋinde nde mine: i ma iveta vetâŋa soki toŋge tia; i ma ikai kaiwa taine taitu nâ; i ma ipakatona tamwata sondo ŋana kiesaka kâ; i ma ikai poe sondo pa tamwata ne ilo-kalo; aku i ne vetâŋa rârâni nde ma ara nâ. I ma ikainzi tamâta lombo ku ikatonanzi simo sondo lâ i ne luma ilo; aku i ma isama pâta ŋana ipanananzi tamâta ŋana Maro Kindeni kawa ŋgua kâ. \v 3 I ma imo tamâta ŋana inu lââ kaika ku idauda, ande tia; i ma wisi nâna walele ku ipara kunzi tamâta tia; i ma nao mwasa nâ panzi tamâta; aku i ma ilo ŋalae koŋa ŋana igona mbaliŋa kâ, ande tia. \v 4 I ma ikatonanzi i tamwata kaiwa-natu sondo, ku ma ipanananzi natu sondo ŋana siloŋo i ne ŋgua ku simege ŋana i kâ. \v 5 (Ambo tamâta toŋge ikura tu ikatonanzi i kaiwa-natu sondo tia, ande i ma ikura ŋana ikatonanzi Maro Kindeni ne ŋgu, ande ma tia.) \v 6 Kalo-tawana tamâta wasaseki toŋge ikura ŋana ikai poe panzi katonâŋa kâ, ande tia. Tia ma i ilo tu i nde tamâta ara ndo, aku ma ipasuka tamwata tini. Aku ŋana ŋinde kâ, Maro Kindeni ma io i lâ ŋgua nia, itogo muŋga io Sadana lâ ŋgua nia mine. \v 7 Aku katonâŋa nenzi poe tamâta ma imo tamâta mine: kinzi tamâta simo niaka ŋana Maro Kindeni ne ŋgu kâ, ande ma uru siporo ŋgua ara nâ ŋana poe tamâta ŋinde kâ. Ŋana tu ambo i ma ipakatona tamwata ne vetâŋa tia, ande kinzi ma siporo ŋgua sakamao ŋana i kâ, aku Sadana ne nimbu ma ikai i kaika lâ. \s1 Ŋgua ilâ panzi ŋgu nenzi katonâŋa \p \v 8 Aku mine nâ, naneŋgu ŋgua pinde ilâ panzi ŋgu nenzi katonâŋa tona. Ŋgua ŋinde nde mine: kinzi ma sipakatona warakanzi sondo ŋana nenzi vetâŋa kâ; kinzi ma simo togo memelanzi rua tia; kinzi ma sinu lââ kaika ku sidauda tia; aku kinzi ma ilonzi ŋana sitapa tamâta pinde nenzi mbaliŋa saŋenzi, ande tia. \v 9 Kinzi ma kalonzi tawana ŋgua mao rârâni Maro Kindeni muŋga itula pwataki ŋinde, aku ma sipasama lâ warakanzi ilonzi kalonzi tu nenzi soki toŋge tia lâ Maro Kindeni nao. \v 10 Miki ma kakai samâŋa panzi ŋana nenzi vetâŋa kâ muŋga lâ ŋga. Ambo siveta wurâta sondo, ande ma sikura ŋana sikai katonâŋa panzi kalo-tawana tamâta. \p \v 11 Aku ŋgua pinde kala ilâ panzi taine nenzi katonâŋa mine nâ. Kinzi ma sipakatona warakanzi ŋana nenzi vetâŋa uru siveta ŋinde kâ; kinzi ma siporo situ tamâta ŋguananzi tia; kinzi ma sipakatona warakanzi sondo ŋana kiesaka kâ, ku ma siveta nenzi wurâta rârâni sondo ndo. \p \v 12 Ŋgu nenzi katonâŋa nde ma imo tamâta mine: ikai kaiwa taine taitu nâ, aku uru ikatonanzi i tamwata kaiwa-natu sondo. \v 13 Ambo ŋgu nenzi katonâŋa ma siveta nenzi wurâta ara, ande tamâta ma siporo ŋgua ŋananzi mine tu, “Kinzi nde tamâta ara”. Ŋineŋga katonâŋa ŋinde ma siruru tia ŋana situla nenzi kalo-tawana pwataki tu kinzi kalonzi tawana Yesu Kirisi. \s1 Ŋgua ŋalae ŋana Yesu Kirisi kâ \p \v 14 Timoti, naŋa iloŋgu tu amâ walele amorano, andeta ara ŋana aŋgere ŋgua pinde pano lâ pepa tini tona. \v 15 Mine kala, ambo naŋa akura tu amâ walele tia, ande noko ma kusama sondo ŋana vetâŋa arara Maro Kindeni ilo tu i ne tamâta ma siveta ŋinde. Kinda tamo Maro Kindeni Via Tamwata ne tamâta, tatogo i natu wukale mine, aku kinda ŋgu ŋine uru takatona i ne ŋgua mao ku tatula pwataki. \v 16 Kinda tasama tu ŋgua mao Maro Kindeni itula pwataki ŋinde nde ŋgua ŋalae tina. Ŋgua ŋinde nde mine: “Kirisi indue imâ ipâŋga tâno kulu itogo tamâta mine, aku i ne mandiŋa lâ mateŋa nianzi itula pwataki tu i nde Maro Ŋalae. Kinzi aŋelo rârâni nde simora i kilala pwataki, aŋga ne kalo-tawana tamâta nde silâ situla i parina panzi tamâta ŋgu ndoni, aŋga tamâta rârâ pa tâno ndoni nde kalonzi tawana i. Maro Kindeni ikai i kâki lâ samba ilo, aku imo ikai Maro Ŋalae.” \c 4 \s1 Ŋgua laŋeŋa kie-kie uru izavaru tamâta ilonzi kalonzi \p \v 1 Koroani Sapâŋa itula ŋgua pwataki tu lâ zo muli ŋana tâno ne zo marumbu kâ, ande tamâta pinde ma sipile nenzi kalo-tawana. Kinzi ma sipaloŋo pa ŋgua ŋinde koroani laŋeŋa sipanananzi tamâta, ku ma sipono muli pa koroani saka nenzi ŋgua ŋinde. \v 2 Laŋeŋa tamwatanzi pinde ma situla ŋgua laŋeŋa panzi kalo-tawana tamâta. Tamâta ŋinde sipayaula warakanzi ilonzi kalonzi marumbu lâ, kala sizizâla tu nenzi vetâŋa nde kiesaka. \v 3 Laŋeŋa tamwatanzi ŋinde ma situ kaika panzi tamâta tu ma sipakâe kaiwanzi tia, aku ma situ kaika panzi tu ma sika kâpwa pinde tia tona. Andeta Maro Kindeni iveta kâpwa rârâni ŋinde pa kinda tu taka. Kinda kalonda tawana i, aku tapanâna lâ ŋana ŋgua mao kâ. Mine kala kinda takura ŋana takai kâpwa ŋinde, aku taka tava kawânda ndaŋge papa i. \v 4 Kinda tasama tu kelekele rârâni Maro Kindeni muŋga iveta ŋinde nde kelekele ara nâ. Kinda ma tamora ŋinde tu kelekele sakamao ndimo. Kinda takura tu kawânda ndaŋge pa Maro Kindeni, ku takai taka, \v 5 ŋana tu Maro Kindeni kawa ŋgua tava nenda noŋa iveta kelekele rârâni wa kâpwa rârâni wa ipâŋga zuzuli lâ i nao. \s1 Paulo itu ŋgua pa Timoti tu i ma imo itogo Yesu Kirisi ne wurâta tamâta ara mine \p \v 6 Timoti, ambo noko ma kutula ŋgua ŋinde pwataki panzi kalo-tawana tamâta, ande noko ma kumo Yesu Kirisi ne wurâta tamâta ara. Kupakatona tamwata ne ilo-kalo sondo, aku kupono muli pa Maro Kindeni ne ŋgua mao tava ne ŋgua ŋinde muŋga sipananano kala uru pwoka muli ŋinde. \v 7 Noko ma kupu muli papa usi tapâriŋa kaa nâ tamâta pinde uru sitapâri ŋinde, aku kupanâna sondo ŋana kuveta vetâŋa ara nâ lâ Maro Kindeni nao. \v 8 Ambo kinda ilonda tu taveta karaenda ipâŋga kaika, aku tapatogo tininda ikura zo rârâni, ande ŋinde ma ivila kinda ŋalae koŋa tia. Andeta kuloŋo ŋga; ambo kinda ma taveta vetâŋa ara lâ Maro Kindeni nao ikura zo rârâni, ande ŋinde ma ivila kinda ŋalae tina. Vetâŋa ŋinde ikura tu ivila kinda ŋana tamo ara lâ zo ŋine tamo tâno kulu wa lâ zo muli tona. \p \v 9 Ŋgua ŋinde nde mao kanaŋo, aku ara ŋana tamâta rârâni ma siloŋo ku kalonzi tawana. \v 10 Nanayoni kinda tao nenda kalo-tawana ilâ sondo ndo pa Maro Kindeni, ina Via Tamwata. I ilo tu iyautenzi tamâta rârâni piti lâ kondoma ilo, aku ina uru iveta mine nâ pa kinda tamâta ŋine kalonda tawana i mao. Kinda nenda kalo-tawana keno mine, aku ŋana ŋinde kâ kinda uru tao tininda papa i ku tamakâsa ŋana taveta nenda wurâta ŋine sondo. \p \v 11 Noko ma kutula ŋgua ŋinde pwataki panzi kalo-tawana tamâta, aku kupanananzi tu ma soka muli. \v 12 Kinzi uru simora noko tu tamâta lâlu, andeta naŋa tiniŋgu pwâka tu kinzi ma ilonzi tu noko nde tamâta kaa nâ. Noko ma kuveta mâsi ara nâ, aku kutula nzâla sondo panzi kalo-tawana tamâta. Kutula nzâla panzi ŋana siporo ŋgua ara kâ, aku kutula nzâla panzi ŋana siveta vetâŋa ara nâ tona. Kutula nzâla panzi ŋana tininzi mwasa ndo panzi tininzi pinde kâ, aku kutula nzâla panzi ŋana kalonzi tawana Maro Kindeni kâ tona. Aku kutula nzâla panzi ŋana sipile vetâŋa potomule ndoni kâ. \v 13 Noko ma pwai wurâta sondo ŋana kupono Maro Kindeni ne ŋgua ŋinde ikeno lâ pepa tini panzi tamâta, aku kutula ŋgua ŋinde duvi pwataki panzi wa kupanananzi sondo wa. Kuveta mine lee, ikura lâ zo ndia naŋa ma amâ apâŋga amo kuno. \v 14 Noko ma kumbariri ŋana kuveta wurâta ŋinde kâ ndimo, ŋana tu Maro Kindeni muŋga walo ilano, itogo wisi-ara ŋana noko ne wurâta ŋinde kâ. Iveta mine lâ zo ŋinde ŋgu nenzi katonâŋa situla Maro Kindeni kawa ŋgua pwataki ŋana noko kâ, ku sio mbaunzi kâki noko kulu situ nzâmbe pano. \p \v 15 Ikura zo rârâni, noko ma pwatona ne wurâta ŋinde sondo. Ambo noko ma kuveta wurâta ŋinde kaika, ande tamâta rârâni ma sisama tu muŋga noko kumo wurâta tamâta ara mwasa, aŋga ŋine kupâŋga wurâta tamâta ara ndo. \v 16 Kupakatona sondo ŋana noko tamwata ne vetâŋa wa ŋgua ndia kupanananzi tamâta wa. Ambo noko ma kumandi kaika ndo ŋana kuveta mine, ande noko ma kupavila tamwata, ku ma kuvilanzi tamâta ŋinde uru siloŋo noko ne ŋgua mine nâ. \c 5 \s1 Paulo itu ŋgua pa Timoti tu ma iveta vetâŋa kie taituni panzi tamâta itogo uru iveta panzi i see mine \p \v 1 Noko ma kumbitanzi tamâne kokoŋa ndimo. Ambo kinzi ma siveta vetâŋa soki toŋge, ande kuvetanzi sondo ku kuporo ŋgua mwasa nâ panzi, itogo uru kuveta pa noko tama mine. Aku noko ma kuveta vetâŋa kie taituni panzi tamâne limoa, itogo uru kuveta panzi noko tamwata tai-tua mine. \v 2 Aku noko ma kuveta vetâŋa kie taituni panzi taine kokoŋa itogo uru kuveta pa noko tina mine. Aku kuveta vetâŋa kie taituni panzi taine taipa, itogo uru kuveta panzi noko mwane mine. Noko ma kuveta vetâŋa potomule panzi taine taipa ndimo. \s1 Ea ma ikatonanzi taine mwala mwala \p \v 3 Ambo taine mwala toŋge simbo nâ imo, ande ara, kupanananzi ŋgu ŋana sivila i ku siveta vetâŋa rârâni sondo nâ papa. \v 4 Andeta kuloŋo ŋga; ambo taine mwala toŋge natu-timbu simo, ande ara ŋana kinzi ŋinde ma sipanâna sondo ŋana ŋine kâ: nenzi wurâta ŋalae lâ Maro Kindeni nao nde ŋana sikatona warakanzi seenzi sondo muŋga lâ ŋga. Lâ nenzi vetâŋa ŋinde, ande kinzi ma sikatu tinanzi tamanzi wa timbunzi nenzi wurâta kulu panzi, ŋana tu muŋga kokoŋa ŋinde sikatona kinzi mine. Aku nenzi vetâŋa ŋinde ma itula pwataki tu nenzi kalo-tawana nde mao. Maro Kindeni ilo ara ndo ŋana vetâŋa mine kâ. \v 5 Ambo taine mwala toŋge simbo nâ imo, ande ara ŋana ma sikatona taine ŋinde sondo, ŋana tu i kalo tawana Maro Kindeni, aku uru io tini ŋana Maro Kindeni tu ma ikea ŋana i kâ. Aku ikura zo rârâni, lâ kari wa mbo wa, i uru ino pa Maro Kindeni ŋana isuka i kâ. \v 6 Andeta kuloŋo ŋga; ambo taine mwala toŋge ilo ŋalae ŋana tâno ŋine ne vetâŋa kâ, kala itambira ne mbaliŋa ku indeka potomule, ande ŋinde itogo i ne kalo-tawana imâte lâ. \v 7 Aku noko ma kupanananzi ŋgu tona ŋana sipaveta kuku naneŋgu ŋgua ŋine, ŋana ma simo sondo nâ. Ambo kinzi ma simo sondo mine, ande tamâta toŋge ma ikura ŋana iporo ŋgua soki ŋananzi, ande tia. \v 8 Noko kalo ŋgere sondo ŋga; ambo tamâta toŋge ikatonanzi i tamwata see wa i see katiŋe wa sondo tia, ande ne mâsi ŋinde itula i kilala pwataki tu i ipu muli pa ne kalo-tawana marumbu lâ. Opopo, kinzi tinikoa ŋandai uru siveta vetâŋa soki mine pa seenzi ŋga! \p \v 9 Noko ma kuŋgere taine mwala mwala rârâni ŋanzi lâ pepa tini ŋana ŋgu ma sikatonanzi kâ, mine ndimo. Kuŋgere taine mwala ŋine nâ ŋa lâ pepa tini: ipole mbwera tamâta ŋato (60) lâ; i muŋga imo kuku kaiwa tamâne simbo nâ; \v 10 i muŋga ikatonanzi natu sondo; i uru isuanzi tamâta lombo soka lawea pinde simâ; i uru ikai kuleŋa panzi kalo-tawana tamâta ŋana ipua kenzi kâ; i uru ivilanzi tini pinde ŋana nenzi malia kâ; aku i uru ilo ndo ŋana iveta vetâŋa ara pinde tona. Ambo tamâta uru situla taine koŋa toŋge parina tu i nde taine ŋana iveta vetâŋa ara mine kâ, ande ara, noko ma kuŋgere taine ŋinde ŋa lâ pepa tini ŋana ŋgu ma sikatona kâ. \p \v 11 Andeta noko ma kuŋgere kinzi taine taipa simo mwala ŋinde ŋanzi lâ pepa ŋinde tini ndimo. Ŋana tu muli kinzi ma ilonzi kâki ŋana sikâe kilo, aku ma sipu mulinzi pa Yesu Kirisi. \v 12 Mine nde muli Maro Kindeni ma ipare nia panzi, ŋana tu sitoto nenzi ŋgua pâŋa utu lâ. \f + \fr 5:12 \ft 12 Nenzi mâsi nde mine; lâ zo ndia taine mwala toŋge isâu panzi katonâŋa tu ma siŋgere i ŋa lâ pepa tini ŋana ŋgu ma sikatona, ande taine ŋinde ipa ŋgua kaika tu ma ikâe kilo tia.\f* \v 13 Andeta ŋinde nâ tia; kinzi taine taipa simo mwala ŋinde uru sikai wulitia tona, aku soka potomule silâ pa luma pinde. Andeta kinzi uru sikai wulitia nâ tia; kinzi ilonzi koŋa ŋana situ tamâta ŋguananzi tona, aku sipete silâ wa simâ wa, siporo ŋgua nao-muli wa ŋgua ara tia wa. \v 14 Mine kala naŋa iloŋgu tu taine taipa simo mwala ŋinde ma sipakâe kilo, aku ma sikainzi nenzi vâsa ku sikatona warakanzi nenzi luma. Ambo siveta mine, ande ara, kazâŋa tamâta toŋge ma ikura ŋana imora nenzi vetâŋa soki toŋge ku iporo ŋgua potomule ŋana kinda kalo-tawana tamâta kâ, ande ma tia. \v 15 Noko kusama tu taine taipa pinde kaiwanzi simâte lâ, aku sipile nenzi kalo-tawana ku sipono muli pa Sadana. \p \v 16 Ambo taine mwala toŋge tina tâku tai tâku nitâpi tâ nde kalo-tawana taine, aku taine ŋinde uru imo kuku, ande ara ŋana kalo-tawana taine ŋinde ma ikatona taine mwala ŋinde. Ambo iveta mine, ande ma kalo-tawana tamâta ŋgu nenzi malia ŋana sikatona taine mwala ŋinde kâ, ande ma tia. Ŋineŋga ŋgu ma ikura tu ikatonanzi taine mwala mwala ŋinde simo simbonzi nâ. \s1 Kinda ma kulu talanzi katonâŋa ea uru siveta wurâta ara \p \v 17 Ara ŋana kalo-tawana tamâta ŋgu ma kulu ara silanzi katonâŋa ea uru siveta nenzi wurâta ara nâ. Aku ara ŋana kulu ŋinde ma kâki panzi katonâŋa ŋinde uru situla Maro Kindeni ne ŋgua ku sipanananzi tamâta ŋana Maro Kindeni ne ilo-kalo. \v 18 Ŋana tu Maro Kindeni kawa ŋgua ikeno lâ pepa tini mine tu, “Miki ma kapono bulmakao kawa lâ zo ŋana ikai wurâta ŋana ipopo kaniŋa karae piti, mine ndimo”. \f + \fr 5:18 \ft 18 Lâ zo ŋana bulmakao siveta wurâta ŋinde, ande nenzi katonâŋa tamâta sisâu panzi tu sika kaniŋa pinde. Tia ma putole ipunzi, ku ma siveta wurâta ara tia.\f* Aku ŋgua pinde kala keno mine tu, “Wurâta tamâta ma ikai ne kulu”. \v 19 Ambo tamâta taitu nâ iporo ŋgua tu, “Katonâŋa ŋinde nde iveta vetâŋa soki”, ande noko ma kalo tawana i ne ŋgua ndimo. Taitu kuloŋo ŋga; ambo tamâta rua wa ŋato siporo ŋgua mine, ande ara, kuloŋo nenzi ŋgua sondo. \v 20 Ambo katonâŋa toŋge iveta kiesaka, ande ara ŋana noko ma kulelea i ku kuveta ne ŋgua sondo lâ kalo-tawana tamâta ndoni naonzi, ŋana kinzi pinde ma siruru ŋana siveta kiesaka mine kâ. \s1 Paulo itu ŋgua pa Timoti tu ma ipakatona sondo ŋana i tamwata ne vetâŋa kâ \p \v 21 Lâ Maro Kindeni nao, aŋga lâ Yesu Kirisi nao, aŋga lâ kinzi aŋelo naonzi, naŋa aporo ŋgua kaika pano mine tu noko ma kupaveta kuku ŋgua tukuŋa ŋine. Noko ma kuveta vetâŋa kie taituni panzi tamâta rârâni. Noko ma kuveta vetâŋa toŋge panzi tamâta ŋalaŋala wa ninambwe wa, aŋga kuveta vetâŋa toŋge panzi tamâta pinde, mine ndimo. \p \v 22 Aku noko ma walele nâ kuo mbau lâ tamâta kulunzi ŋana itula pwataki tu Maro Kindeni ipateanzi ŋana siveta wurâta papa i kâ, mine ndimo. Ambo noko kutu nzâmbe pa tamâta toŋge, andeta muli iveta kiesaka, ande ne kiesaka ŋinde ma imâ iloko lâ noko tini, aku ŋinde ma ara tia ndo. Kupakatona tamwata sondo, ŋana ma kumo mbâra-mbâra lâ Maro Kindeni nao. \p \v 23 Naŋa iloŋgu tu noko ma kupile ne vetâŋa ŋana kunu lââ kaa nâ. Ara ŋana noko ma kunu lââ waini nuŋa mwata tona, ŋana tu ŋinde ma isukano ŋana pukoŋa kie-kie ŋinde uru ikeno pano ku iyaula noko kapwa. \p \v 24 Tamâta pinde nenzi kiesaka nde ikeno nia yo, aku nenzi kiesaka ŋinde nde ilâ pa Maro Kindeni ne ŋgua nia imuŋga panzi. Aŋga tamâta pinde nenzi kiesaka nde ikeno paveâŋa nâ, andeta muli ŋga nenzi kiesaka ŋinde ma ipâŋga nia yo. \v 25 Aku mine nâ, tamâta nenzi vetâŋa ara uru ipâŋga nia yo. Ambo tamâta pinde nenzi vetâŋa ara ipâŋga nia yo walele tia, ande vetâŋa ara ŋinde ma ikura tu ipavea zo rârâni kâ, ande tia. \c 6 \s1 Paulo iŋgere ŋgua panzi tamâta uru siveta wurâta koa tia nâ panzi tamâta ŋalaŋala \p \v 1 Kalo-tawana tamâta pinde uru sikai wurâta koa tia nâ panzi tamâta ŋalaŋala. Aku naŋa aporo ŋgua ilâ pa kinzi ŋinde mine tu ara ŋana ma simege ŋana nenzi koipu ku simo kalonzi. Ambo siveta mine, ande nenzi koipu ma sikura tu siporo ŋgua potomule ŋana Maro Kindeni wa nenda kalo-tawana wa, ande ma tia. \v 2 Ambo wurâta tamâta kaa nâ toŋge ne tamâta ŋalae nde kalo-tawana tamâta, ande wurâta tamâta ŋinde ma ilo mine tu, “Ŋine nde niŋgu-nambwe nâ; mine nde kalo loko, naŋa ma avaligi i ne ŋgua”, mine ndimo. Ara ŋana i ma ilo keno mine, “Tamâta ŋine kala aveta wurâta papa ŋana asuka i kâ, i nde niŋgu-nambwe kalo-tawana tamâta; mine kala naŋa ma tiniŋgu mwasa ndo papa i”. Ambo wurâta tamâta ilo keno mine, ande i ma iveta wurâta ara ndo papa. Noko ma kupanananzi ku kuporo ŋgua kaika panzi mine. \s1 Vetâŋa ŋana ilonda ŋalae pa mbaliŋa kâ, ande vetâŋa sakamao rârâni duvi \p \v 3 Nenda Maro Ŋalae Yesu Kirisi ne ŋgua mao nde uru ipanana kinda rârâni sondo ŋana Maro Kindeni ne ilo-kalo kâ. Ambo tamâta toŋge ipile ŋgua ŋinde, aku ipanananzi tamâta ŋana ŋgua laŋeŋa pinde, \v 4 ande tamâta ŋinde ipasuka tamwata tini nâ. I taŋa kaika nâ, aku isama sâ toŋge tia. I ilo ŋalae koŋa ŋana ipawa ŋgua kunzi tamâta kâ. Aku vetâŋa ŋinde uru iyaulanzi tamâta ilonzi kalonzi, kala sipadâda wa sipara wa situ tamâta ŋguananzi wa ilonzi sakamao ŋananzi tamâta pinde wa \v 5 sipawa ŋgua ŋalae wa. Kinzi tamâta ŋinde nde kapa ndo, aku sisama ŋgua mao toŋge tia ndo. Kinzi ilonzi tu nenzi kalo-tawana ma isukanzi tu sipâŋga simo mbaliŋa warakanzi. \v 6 Andeta tia. Mao nâ, ambo kinda tapaveta kuku vetâŋa ndia Maro Kindeni ilo papa ŋinde, ande kinda ma ilonda yosi ŋana mbaliŋa kâ, ande tia. Ambo kinda tamo mine, ande ŋinde itogo kinda tamo mbaliŋa warakânda mine. \p \v 7 Kinda tasama tu lâ zo ŋana tinânda sipagugua kinda tapâŋga tâno kulu, ande kinda tapâŋga tava tininda kaa nâ. Aku lâ zo ŋana tamâte, ande kinda ma takai kelekele toŋge iyoka ku kinda, ande tia. \v 8 Mine kala, ambo kâpwa ŋga lalava ikeno pa kinda, ande ara, kinda ma tandeka ku taporo tu, “Ŋine nde ikurana”. \v 9 Aŋga tamâta ea ilonzi tu sigona mbaliŋa rârâ, ande samâŋa uru ipâŋga panzi ku ikainzi kaika, itogo nimbu ikai ŋgoa mine. Aku ilonzi igagatinzi ŋana siveta vetâŋa soki rârâ. Aku ŋinde iveta ilonzi kalonzi ipâŋga kapa ndo, kala sipayaula warakanzi ku simo sakamao ndo. \v 10 Ŋana tu vetâŋa ŋana ilonda ŋalae pa mbaliŋa kâ, ande ŋinde nde vetâŋa sakamao rârâni duvi. Muŋga tamâta pinde ilonzi ŋalae ndo pa mbaliŋa kâ, aku ilo-kalo ŋinde izavarunzi ndo lâ. Mine kala sipile nenzi kalo tawana, aku sisânda malia ŋalae tina kulu. \s1 Ara ŋana kinda ma tamandi kaika ku takai via mao \p \v 11 Aŋga noko nde Maro Kindeni ne wurâta tamâta. Mine kala ara ŋana noko ma kupu muli pa vetâŋa sakamao kie-kie ŋinde, aku tini piti ndo ŋana. Kumandi kaika ku kuveta vetâŋa rârâni Maro Kindeni ilo tu ma taveta. Noko ma kuveta vetâŋa arara nâ, ikura kinzi kalo-tawana tamâta mao uru siveta mine. Kuo ne kalo-tawana ilâ sondo ndo pa Yesu Kirisi, aku tini mwasa nâ panzi tini pinde. Noko ma pwai wulitia ŋana ne wurâta kâ ndimo. Noko ma nao mwasa nâ panzi tamâta. \v 12 Kinzi tamâta ŋana sipalilu sipopole kâ nde uru sipalilu kaika nâ. Aku mine nâ, ara ŋana noko ma kupalilu kaika ŋana pwai ne via mao ŋana ma kumo ara mine ku kumo nâ. Muŋgani, lâ zo ŋinde noko kumandi ku kutula ne kalo-tawana pwataki lâ tamâta rârâ naonzi, ande lâ zoni ndaina Maro Kindeni isarâwa pano tu pwai via ŋinde. \v 13 Naŋa aporo ŋgua kaika pano lâ Maro Kindeni Via Warika nao, aŋga lâ Yesu Kirisi nao, ina muŋga imandi kaika lâ Pontius Pilata nao ku itula ne kalo-tawana pwataki. Naneŋgu ŋgua nde mine; \v 14 Noko ma pwoka tukuŋa ŋine muli. Ambo noko ma kumo sondo mine, ne soki toŋge tia, ande tamâta toŋge ma ikura ŋana iporo ŋgua sakamao toŋge ŋanano, ande tia. Noko ma kumo mine lee, ikura lâ zo muli ŋinde nenda Maro Ŋalae Yesu Kirisi ma itaulo imâ kilo. \v 15 Yesu Kirisi ma ipâŋga lâ zo toŋge nia ndoyo Maro Kindeni ipatea papa keno lâ. Kinda nenda paneâŋa wa ndekâŋa wa ilâ pa Maro Kindeni. I simbo nâ ikai Maro panzi tamâta rârâni lâ tâno ndoni. Imo Koipu Ŋalae panzi koipu ŋalaŋala rârâni, aku imo Maro Ŋalae panzi maro rârâni. \v 16 Maro Kindeni simbo nâ ikura ŋana imâte tia. I imo sinâla ŋalae ilo, aku tamâta toŋge ikura ŋana ilâ i tini laiti kâ, ande tia. Tamâta toŋge muŋga imora i nao, ande tia, aku tamâta toŋge ikura ŋana imora i nao kâ, ande tia. Ikura zo zo, nenda paneâŋa ilâ papa i simbo nâ. I nde Walo Tamwata, uru imo mine ku imo nâ. Mao. \s1 Paulo ipainzi mbaliŋa warakanzi tu ma kalonzi tawana Maro Kindeni ku sivilanzi tininzi pinde \p \v 17 Noko ma kuporo ŋgua kaika panzi tamâta simo mbaliŋa warakanzi lâ tâno ŋine kulu tu kinzi ma sipasuka warakanzi ŋanzi kâki ndimo. Aku kupainzi tu ma sio nenzi kalo-tawana ilâ pa kelekele uru nao tia walele nâ, mine ndimo. Kuporo ŋgua kaika panzi tu ma kalonzi tawana Maro Kindeni mao nâ, ŋana tu i uru kelekele arara kie-kie ilua kinda ŋana takai ku tandeka kâ. \v 18 Noko ma kupainzi tu ma siveta vetâŋa arara kie-kie ŋana sivilanzi tininzi pinde kâ. Nenzi vetâŋa ara ŋinde nâ nde itogo nenzi mbaliŋa mao. Ara ŋana kinzi ma sindeka ŋana kelekele rârâ silanzi sugorai tamwatanzi. \v 19 Ambo kinzi ma siveta vetâŋa mine, ande ŋinde itogo sigona mbaliŋa rârâ ŋana isuka warakanzi lâ zo muli. Mine kala kinzi ma sikura tu sisaŋa via mao kaika. \s1 Paulo itu ŋgua kulu pa Timoti tu ma ikatona ne wurâta sondo \p \v 20 Timoti, Maro Kindeni muŋga ipatea wurâta ŋinde pano. Mine nde ara ŋana noko ma pwatona wurâta ŋinde sondo. Ambo ŋgua toŋge iyoke Maro Kindeni kawa ŋgua tia, ande kupu muli pa ŋgua laŋeŋa potomule ŋinde. Ambo tamâta kapa pinde ma situla ŋgua laŋeŋa ku siporo tu, “Ŋine nde ilo-kalo ara”, ande noko ma kupu muli papa ŋgua ŋinde tona. \v 21 Muŋga tamâta pinde kalonzi tawana Yesu Kirisi, andeta muli, ŋineŋga sipile nenzi kalo-tawana ku sipono muli pa ilo-kalo soki ŋinde. \p Maro Kindeni ne wisi-wisi imo kumi.