\id 1PE NT0143 - Clark - May, 1995 
\h 1 Petero 
\toc1 Pepa Petero iŋgere muŋga panzi kalo-tawana tamâta 
\toc2 1 Petero 
\toc3 1Pe 
\mt1 1 PETERO  
\mt2 Pepa Petero iŋgere muŋga panzi kalo-tawana tamâta  
\ib  
\ip \it Petero nde toŋge lâ kinzi pâri-tamâta saŋao kanaŋonzi rua. Yesu muŋga wurâta ilua i ŋana ipu tini kaika panzi kalo-tawana tamâta (Luka 22:31-32), kala Petero uru iveta mine nâ panzi Juda tamâta ŋinde kalonzi tawana Yesu (Galesia2:9). Petero imo Rom lawea, aku iŋgere ŋgua ŋine ilâ panzi kalo-tawana tamâta simo pwapwataki lâ Esia tâno (1:1). Lâ zo ŋinde kinzi sikai nâna ŋalae ŋana nenzi kalo-tawana kâ, kala Petero itu kinzi ma simandi kaika, ŋana tu Yesu Kirisi ilo ndo keno panzi ku ma iveta kie ara panzi. Lâ Yesu ne zo ŋana itaulo imâ kilo kâ, ande kinda kalo-tawana tamâta rârâni ma tamo ara nâ.\it*  
\c 1  
\p
\v 1 Naŋa Petero, naŋa nde Yesu Kirisi ne pâri-tamâta. Naŋa aŋgere ŋgua lâ pepa ŋine tini imâ pa miki Maro Kindeni ne tamâta kamo kakura nia nia katogo lombo mine, lâ Pontus tâno wa Galesia tâno wa Kapadosia tâno wa Esia tâno wa Bitinia tâno wa.  
\v 2 Nia ndoyo kinda Tamânda Maro Kindeni isama tu i ma muli ipateami tu kapâŋga i tamwata ne tamâta. Koroani Sapâŋa ivilami lâ, aku iveta miki kapâŋga ŋgu sapâŋa. Mine kala Maro Kindeni ilo tu miki ma kapono muli pa Yesu Kirisi nâ, aku i ilo tu Yesu Kirisi see ma izavaru nemi kiesaka piti lâ tinimi ku ivetami kapâŋga ilomi mbâra-mbâra ndo lâ i nao.  
\p Maro Kindeni ne wisi-wisi wa wisi-pisi wa imâ ŋalae tina pami.   
\s1 Kinda ma takai via ara ndo lâ samba lawea  
\p
\v 3 Kinda nenda Maro Yesu Kirisi tama Maro Kindeni, i ne kalo sukâŋa ikeno ŋalae pa kinda. Mine kala ipaŋo Yesu Kirisi lâ mateŋa nianzi imo via kilo, kala via wasaseki ilua kinda lâ. Mine kala kinda tamo tao tininda pa Maro Kindeni tu ma iveta vetâŋa arara pa kinda, ikura i muŋga iporo tu ma iveta mine.  
\v 4 I uru ikatona vetâŋa arara ŋinde indamwa miki lâ samba ilo. Vetâŋa arara ŋinde nde ŋana ipayaula kâ, ande tia. Ŋinde nde zuzuli ndo, aku ma marumbu tia ndo.  
\v 5 Miki nemi kalo-tawana ikeno pa Yesu Kirisi. Mine kala Maro Kindeni tamwata ne walo kaika ŋinde ikea ŋanami. I ne pateâŋa ikeno mine: lâ zo muli ŋana tâno ne zo marumbu kâ, ande i ma iyautemi piti lâ kazâŋa ilo ku iveta miki kamo ara ndo.  
\v 6 Miki uru kalomi ŋgere ŋana ŋinde kâ, aku ŋinde iveta miki kandeka ŋalae. Taitu lâ zo ŋine, ikura zo mbwana-mbwana nâ, ande malia kie-kie ipâŋga pami ku iveta ilomi malia.  
\v 7 Maro Kindeni ipatea tu malia ŋinde ma ikai samâŋa pami ŋana nemi kalo-tawana kâ. Kinda tasama tu mira “gol” nde kelekele ara, andeta kinzi sikai samâŋa papa mira ŋinde ku simomo lâ yââ ilo, ŋana yââ ma ikana muso ndia piti lâ mira ilo, aku iveta mira ipâŋga zuzuli ndo. Aŋga miki nemi kalo-tawana nde kelekele ara ndo, ipole mira “gol” ŋinde, ŋana tu mira “gol” nde kelekele ŋana nao tia kâ. Mine nde miki kaloŋo ŋga; ambo vetâŋa kie-kie mine ma ipâŋga ŋana ikai samâŋa pami, ande ŋinde nde ŋana iveta nemi kalo-tawana ipâŋga kelekele ara ndo. Ambo miki nemi kalo-tawana ma ikeno kaika, ŋineŋga lâ zo ŋana Yesu Kirisi ma ipâŋga nia yo, ande i ma indekanami ku iporo ŋgua ara ndo ŋanami.  
\v 8 Miki ŋandai kamora Yesu Kirisi nao ŋga, andeta ilomi ndo keno papa i nâ. Aku lâ zo ŋine kala mine nâ, ande miki kakura tu kamora i nao nde tia, andeta kalomi tawana i ku kamo kandeka nâ. Ndekâŋa ŋinde nde ŋalae tina, ipole tâno ŋine ne ndekâŋa rârâni. Aku ŋgua toŋge ikeno ŋana itula ndekâŋa ŋinde kilala pwataki kâ, ande tia ndo.  
\v 9 Ndekâŋa ŋinde ne duvi nde mine; miki nemi kalo-tawana ikeno pa Yesu Kirisi, aku ŋana ŋinde kâ Maro Kindeni ikaimi piti lâ kondoma ilo.   
\p
\v 10 Muŋga, kinzi ŋgua-tulâŋa tamâta situla ŋgua pwataki ŋana via mao ŋinde Maro Kindeni ipatea pami lâ. Via ŋinde itula Maro Kindeni ne wisi-wisi ipâŋga nia yo. Kinzi ŋgua-tulâŋa tamâta ŋinde siroto kaika ŋana sisânda Maro Kindeni kawa ŋgua ŋinde duvi kâ.  
\v 11 Kirisi ne Koroani ipaipa kunzi ŋgua-tulâŋa tamâta ŋinde, aku itula ŋgua pwataki lâ kawanzi ŋana Maro Kindeni ne Pateâŋa Tamâta. Iporo tu Pateâŋa Tamâta ŋinde ma ikai nâna muŋga lâ, ŋineŋga ma ikai ŋoa ŋalae. Aku kinzi ŋgua-tulâŋa tamâta ŋinde siroto ŋalae ŋana sisama vetâŋa ŋinde ne zo wa mâsi ŋana ipâŋga kâ.  
\v 12 Maro Kindeni itula duvi pwataki panzi lâ. Itula panzi tu vetâŋa uru siporo ŋana ŋinde, ande ma ipâŋga lâ kinzi warakanzi nenzi zo, ande tia. Kinzi nenzi ŋgua ŋinde nde ŋana via ŋinde Maro Kindeni ipatea tu ma ilua miki. Kala ŋine Maro Kindeni isupwa ne Koroani Sapâŋa iyoka pa samba indue imâ, aku i walo ilanzi tamâta pinde ŋana situla pâri ara ndainani nâ pwataki pami. Kinzi aŋelo situ sisama vetâŋa ŋinde duvi, andeta kinzi kala sikura tia mine nâ.   
\s1 Maro Kindeni ilo tu kinda ma tininda piti ndo ŋana kiesaka kâ  
\p
\v 13 Mine kala ikura zo zo, ambo miki ma kapaveta nemi ilo-kalo sondo nâ, ku kapakatona warakami sondo ŋana nemi vetâŋa wa saŋonâŋa wa, ande ŋinde ma ara ndo. Aku ara ŋana miki ma kalomi tawana tu Maro Kindeni ma iveta vetâŋa arara ŋinde pami, lâ zo ŋana Yesu Kirisi ma imâ ipâŋga nia yo kâ.  
\v 14 Aku ara ŋana miki ma kapaveta kuku Maro Kindeni kawa ŋgua rârâni, itogo kinzi lâlu kiri-kiri arara uru siveta mine. Nia ndoyo, miki ŋandai kasama Maro Kindeni kilala sondo ŋga, kala miki kapono muli pa ilo-kalo wa vetâŋa sakamao nâ. Aŋga lâ zo ŋine, ande miki ma kapaveta kuku vetâŋa mine kilo ndimo.  
\v 15 Maro Kindeni muŋgani isarawami tu ma kalomi tawana Yesu Kirisi. Maro Kindeni imo sapâŋa; mine nde ara ŋana miki warakami taitu-taitu kala ma kamo sapâŋa mine nâ.  
\v 16 Ŋana tu Maro Kindeni ne tukuŋa ikeno lâ pepa tini mine tu, “Naŋa amo sapâŋa; mine nde miki kala ma kamo sapâŋa mine nâ”.   
\s1 Maro Kindeni io kulu ŋalae tina ŋana iko kinda piti lâ vetâŋa kaa kaa ilo  
\p
\v 17 Lâ zo ŋana miki kakai noŋa pa Maro Kindeni kâ, ande miki uru kapatu i ŋa tu “Maka Tamama”. Aku kinda Tamânda ŋinde uru ilea pa kinda rârâni taitu-taitu nenda vetâŋa muŋga lâ, ŋineŋga ipa ŋgua ŋana pareŋa-nia kâ pa kinda. Aku iveta vetâŋa ŋine sondo ndo. Mine kala miki ma kamege ndo ŋana Maro Kindeni kâ, ikura zo rârâni miki kamo lombo nâ lâ tâno ŋine kulu.  
\v 18 Ŋana tu muŋgani miki kapono muli pa vetâŋa kaa kaa miki timbumi uru siveta ku situla pami ŋinde. Andeta Maro Kindeni iko miki piti lâ vetâŋa kaa kaa ŋinde ilo marumbu lâ. Aku miki kasama tu i ŋandai io tâno ne kelekele pinde, itogo mira “silva” wa “gol” wa, ŋana iko miki piti kâ. Kelekele rârâni ŋinde nde ŋana naonzi tia kâ.  
\v 19 Andeta i ipaliŋi Yesu Kirisi see ŋana iko miki piti lâ vetâŋa ŋinde ilo. Kirisi see ŋinde nde itogo kelekele kulu ŋalae tina. Kirisi nde itogo lama ara ndo, i tini nzimba wa mbwatakâe wa tia ndo.  
\v 20 Nia ndoyo, lâ zo ŋinde Maro Kindeni ipulia tâno ŋine ipâŋga tia yo yo, ande i ne pateâŋa ŋana Kirisi kâ nde ikeno mine nâ. Kala ŋine, ande zo imâ ipâŋga laiti ŋana tâno ne zo marumbu kâ, aku Maro Kindeni itula Yesu Kirisi ipâŋga nia yo ŋana ivilami kâ.  
\v 21 Miki kalomi tawana Yesu Kirisi. Mine kala nemi kalo-tawana ilâ mao pa Maro Kindeni tona, inani muŋga ipaŋo Kirisi lâ mateŋa nianzi, aku isuka i ŋa kâki ndo. Mine nde miki kalomi tawana Maro Kindeni, aku uru kao tinimi ŋana i tu ma iveta vetâŋa rârâni i muŋga ipa ŋgua tu ma iveta ŋinde.   
\s1 Kinda ma tininda mwasa nâ panzi kalo-tawana tamâta  
\p
\v 22 Miki kapaveta kuku Maro Kindeni ne ŋgua mao ŋinde lâ, aku nemi vetâŋa ŋinde izavaru kiesaka ne muso piti lâ tinimi. Mine kala miki uru tinimi mwasa nâ panzi nimi-nambwe kalo-tawana tamâta. Andeta naŋa apaimi tu ara ŋana miki ma kao ilomi ndo ilâ mao nâ panzi.  
\v 23 Ŋana tu kinda Tamânda Maro Kindeni via wasaseki ilua miki lâ. I ŋana nao tia kâ, ande tia, aku i kawa ŋgua kala uru imo mine ku imo nâ. I kawa ŋgua ŋinde via mao ilua miki lâ.  
\v 24 Ŋana tu Maro Kindeni kawa ŋgua ikeno lâ pepa tini mine tu,  
\q1 “‘Tamâta rârâni uru simo zo luandondo lâ tâno kulu, ande tia. Kinzi ma naonzi tia walele nâ, sitogo unza mine. Aku kinzi ŋanzi tava parinanzi ma imbe ndue lâ, itogo mâle uru siyauru sindue mine. Tâno ŋine ne unza uru sipâŋga ŋgâla-ŋgâla,  
\q1 ‘aku ne mâle uru siyauru sindue;  
\v 25 aŋga Maro Ŋalae kawa ŋgua ma ikeno kaika mine ku imo nâ.”  
\m Tamâta pinde muŋga situla ŋgua ndainani nâ pa miki kaloŋo lâ.   
\c 2  
\s1 Maro Ŋalae nde itogo mira via kâ  
\p
\v 1 Miki nde kakai via wasaseki marumbu lâ. Mine kala ara ŋana miki ma kapile vetâŋa potomule rârâni. Miki ma kapile mâsi ŋana wisimi nâna kâ, aŋga mâsi ŋana kaporo ŋgua laŋeŋa kâ, aŋga mâsi ŋana kakai laŋeŋa kie-kie panzi tamâta kâ, aŋga mâsi ŋana ilomi yosi ŋana tamâta nenzi kelekele kâ, aŋga mâsi ŋana kaporo ŋgua nao-muli kie-kie kâ.  
\v 2 Miki kasama tu kinzi lâlu puro-puro uru ilonzi ndo tu sinu suu. Aku mine nâ, ara ŋana miki kala ma ilomi ndo pa kâpwa ŋinde Maro Kindeni uru ilami. Kâpwa ŋinde nde ara ndo, aku uru ivila nemi kalo-tawana ŋana itumbu lee, ikura lâ zo ndia Maro Kindeni ma ikai miki kataulo kalâ pa i kilo.  
\v 3 Miki kapanâna lâ ŋana Maro Ŋalae ne vetâŋa kâ, aku kasama tu i nde vetâŋa ara warika.   
\p
\v 4 Maro Ŋalae nde itogo mira via kâ mwasina, aku ara ŋana miki ma kalâ kamo i tini laiti. Kinzi tamâta muŋga simora i tu kelekele kaa nâ, aku sitambira lâ. Aŋga Maro Kindeni nde ilo ndo ikeno papa i kala ipatea i muŋgani lâ.  
\v 5 Aku miki warakami kala mine nâ katogonzi mira via kâ. Maro Kindeni nde igona miki lâ taitu ku ivetami kapâŋga katogo i tamwata ne luma mine, aku Koroani Sapâŋa imo luma ŋinde ilo. Maro Kindeni ipateami tu ma kamo i tamwata ne patarawâŋa tamâta. Aku Yesu Kirisi ikai nzâla piti pami lâ ŋana kao nemi paneâŋa ilâ pa Maro Kindeni, itogo patarawâŋa ara i ilo papa mine.  
\v 6 Maro Kindeni kawa ŋgua ikeno lâ pepa tini mine tu,  
\q1 “Miki kaloŋo ŋga; muŋgani, naŋa apatea mira ara toŋge tu ma imuŋga panzi mira rârâni ŋana isuka luma ne nzâmba kaika kâ. Naŋa iloŋgu ndo ikeno pa mira ŋinde. Kala ŋine naŋa ao mirani ndaina imo Jerusalem lawea. Ambo tamâta toŋge ma kalo tawana i, ande muli tamâta ŋinde ma  
\q1 ‘ikai maŋeti ŋana i ne kalo-tawana ŋinde kâ, ande tia ndo.”   
\p
\v 7 Miki kalomi tawana Yesu Kirisi, inani mira ndaina. Mine kala miki ilomi ndo ikeno papa i. Aŋga tamâta pinde kalonzi tawana i tia, aku Maro Kindeni kawa ŋgua ilâ panzi tamâta ŋinde mine tu,  
\q1 “Mira ŋine kinzi tamâta ŋana sipa luma kâ situ nde sakamao kala sitambira lâ, ande mirani ndaina ipâŋga mira ara ŋana isuka luma ŋgaŋe kaika kâ.”   
\m
\v 8 Aku Maro Kindeni kawa ŋgua toŋge kala ikeno lâ pepa tini mine tu,  
\q1 “Tamâta rârâ ma sipu kenzi lâ mira ŋine tini, aku ma patanzi sindue ku sipayaula lâ.”  
\m Kinzi tamâta ŋinde muŋga taŋanzi kaika pa Maro Kindeni kawa ŋgua. Mine kala sipu kenzi lâ mira ŋinde aku patanzi sindue lâ. Muŋgani Maro Kindeni ipatea tu vetâŋa mine ma ipâŋga panzi tamâta ŋinde.   
\p
\v 9 Taitu Maro Kindeni ipatea miki tu ma kamo i tamwata ne tamâta. Miki kamo Koipu Ŋalae Maro Kindeni ne patarawâŋa tamâta, aku kamo i tamwata ne ŋgu sapâŋa. I ipatea lâ tu miki ma katula ŋgua pwataki panzi tamâta ndoni ŋana vetâŋa arara rârâni i muŋga iveta pami ŋinde. Ina muŋga isarawami tu kapile kondoma ŋinde muŋga miki kamo ilo, aku kalâ kamo lâ i ne sinâla ara ŋinde ilo.  
\v 10 Nanayoni, miki ŋandai kamo Maro Kindeni ne ŋgu. Andeta kala ŋine miki kamo i ne ŋgu. Muŋga Maro Kindeni ne kalo-sukâŋa imâ pa miki tia yo, andeta kala ŋine i ne kalo-sukâŋa nde imâ pami lâ.   
\s1 Kinda ma tapakatona sondo ŋana nenda vetâŋa kâ  
\p
\v 11 Niŋgu-nambwe wukale, miki kamo tâno ŋine kulu katogonzi tamâta lombo mine. Mine kala naŋa ano pami tu miki ma kapu mulimi pa tamâta nâ nenzi ilo-kalo sakamao. Ilo-kalo ŋinde uru ikai kazâŋa pa ilomi kalomi.  
\v 12 Naŋa iloŋgu tu miki ma kapakatona sondo ŋana nemi vetâŋa kâ lâ kinzi tinikoa ŋgininzi. Ambo miki ma kapaveta kuku vetâŋa ara nâ, ande lâ zo ndia kinzi situ sisowe ŋgua laŋeŋa lâ tinimi tu miki uru kaveta vetâŋa sakamao nâ, ande kinzi ma simora nemi vetâŋa ara. Ŋineŋga muli, lâ zo ŋinde Maro Kindeni ma itaulo imâ kilo ŋana ionzi tamâta lâ ŋgua nia, ande kinzi tamâta ŋinde ma sisuka i ŋa kâki.   
\p
\v 13 Miki kalomi tawana Maro Ŋalae. Mine kala miki ma kapatawa warakami tinimi ku kapono muli pa kinzi koipu rârâni nenzi ŋgua. Miki nemi koipu ŋalae lâ tâno ŋine kulu nde imo tamâta ŋalae ndo.  
\v 14 Aku miki ma kapono muli pa koipu ŋalae ne dumui kawanzi ŋgua tona, kinzi tamâta ŋinde simo mbâna-mbâna lâ lawea lawea. Koipu ŋalae isupwanzi silâ ŋana sipare nia panzi tamâta ea siveta vetâŋa sakamao, aku isupwanzi ŋana siporo ŋgua ara ŋananzi tamâta ea siveta vetâŋa ara.  
\v 15 Maro Kindeni ilo tu miki ma kaveta vetâŋa ara nâ, ŋana tu miki nemi vetâŋa ara ŋinde ma itoto ŋgua soki-soki ndia kinzi tamâta kapa-kapa uru siporo pami ŋinde.  
\v 16 Yesu Kirisi ipalalana kiesaka ne nimbu piti lâ tinimi lâ, kala miki kamo tinimi soo nâ. Taitu miki ma ilomi tu miki kamo ŋalaŋala kala kapolenzi kinzi koipu, mine ndimo. Ara ŋana miki ma kamo katogonzi Maro Kindeni ne wurâta tamâta mine.  
\v 17 Miki ma kaveta kemi ara nâ panzi tamâta rârâni, aku ma tinimi mwasa ndo panzi ninda-nambwe kalo-tawana tamâta. Miki ma kapare tukumi pa Maro Kindeni nâ, aku kamege ŋananzi koipu ŋalaŋala.   
\s1 Kinda ma takai nâna, itogo Kirisi muŋga ikai mine  
\p
\v 18 Kala ŋine naŋa aporo ŋgua imâ pa miki tamâta ea uru kaveta wurâta koa tia nâ panzi tamâta ŋalaŋala. Naŋa apaimi tu miki ma kamege ndo ŋananzi nemi tamâta ŋalaŋala, aku kapono muli pa kawanzi ŋgua. Miki ma kaveta mine panzi tamâta ŋalaŋala ŋinde uru siveta vetâŋa ara pami, aku kaveta mine nâ panzi tamâta ŋalaŋala ŋinde uru nâna silami tona.  
\v 19 Ambo tamâta toŋge ilo tu ipono muli pa Maro Kindeni, aku ŋana duvi ŋinde kâ kinzi tamâta ŋalaŋala nâna silua i koa tia nâ, ambo i ma imandi kaika ku ikai nâna ŋinde, ande ŋinde ma ara ndo.  
\v 20 Taitu miki kaloŋo ŋga; ambo tamâta toŋge iveta vetâŋa potomule, aku ŋana duvi ŋinde kâ kinzi tamâta ŋalaŋala sipu i, ambo i ma imandi kaika ku ikai nâna ŋinde, ande ea ma ilo ara papa i, a? Tia ndo! Aŋga tamâta ea iveta vetâŋa ara, ambo kinzi tamâta ŋalaŋala ma nâna silua i ŋana i ne vetâŋa ŋinde kâ, ambo i ma imandi kaika ku ikai nâna ŋinde, ande Maro Kindeni ma ilo ara nâ papa i.   
\p
\v 21 Nanayoni, Maro Kindeni ipatea tu miki ma kakai nâna mine ŋana nemi vetâŋa ara kâ, ŋana tu muŋga Kirisi tamwata kala ikai nâna mine nâ ŋana ivila miki kâ. Kirisi itula nzâla ŋinde pami lâ, ŋana miki kala ma koka i ne vetâŋa muli.   
\q1
\v 22 “I iveta kiesaka toŋge tia ndo, aku iporo ŋgua laŋeŋa toŋge, ande tia ndo kanaŋo.”   
\m
\v 23 Kinzi siporo ŋgua potomule kie-kie papa i, andeta i ŋandai itu ŋana nenzi ŋgua soki-soki ŋinde kâ. Kinzi nâna silua i, andeta i ŋandai iporo ŋgua taulo panzi tu i ma muli izavarunzi. Ipauwo tamwata lâ Maro Kindeni mbau ilo, inani uru ilea sondo pa tamâta nenzi vetâŋa ku ipare nia sondo panzi.  
\v 24 Kirisi itâra lâ kâi popole tini, aku lâ zo ŋinde ikai nenda kiesaka lâ i tamwata tini. Aku ŋana i ne vetâŋa ŋinde kâ, ande kinda takura tu tapu mulinda pa kiesaka ne vetâŋa rârâni, ku tapono muli pa vetâŋa ara ndia Maro Kindeni ilo papa ŋinde. I ikai nâna ŋalae tina, aku i ne nâna ŋinde iveta miki kamo ara nâ.  
\v 25 Muŋga miki rârâni kamo katogonzi lama sisapiri ku simo potomule mine. Taitu kala ŋine miki kataulo kalâ pa Kirisi marumbu lâ, inani uru ikatonami wa ikea ŋanami, itogo lama nenzi katonâŋa tamâta uru iveta mine.   
\c 3  
\s1 Ŋgua ilâ panzi tamâta ŋinde sipakâe lâ  
\p
\v 1 Aku miki taine kala ma kalomi ŋgere ŋana Maro Ŋalae ku kapono muli sondo nâ pa kaiwami kawanzi ŋgua. Kinzi pinde ŋandai kalonzi tawana pâri ara ŋana Yesu Kirisi kâ. Ambo miki ma kapono muli pa nenzi ŋgua, ande kinzi ma simora nemi vetâŋa ara ŋinde, ku ma sipalele ilonzi kalonzi tâ. Ŋineŋga wurâta toŋge ma keno pami ŋana kaporo ŋgua panzi tu igagati nenzi kalo-tawana kâ, ande ma tia.  
\v 2 Kinzi ma simora tu miki uru kamege ŋananzi, aku ma simora tu nemi vetâŋa rârâni nde ara ndo lâ Maro Kindeni nao. Aku ŋana duvi ŋinde kâ, kinzi ma kalonzi tawana Maro Ŋalae.  
\v 3 Miki taine ea ilomi tu kinzi tamâta ma ilonzi ara pami, ande miki ma kaveta wurâta ŋalae koŋa ŋana kasiŋgara tinimi kâ ndimo. Mâsi ŋana kawutira kulumi wa kasiŋgara tinimi lâ mira “gol” tava lalava ara wa, ande mâsi ŋinde nde kaa nâ.  
\v 4 Ara ŋana miki ma kasiŋgara warakami ilomi kalomi nâ. Mâsi ŋana kamo mwasa nâ kunzi tamâta rârâni nde itogo siŋgâra ara mwasina, aku siŋgâra mine nde ŋana marumbu kâ, ande tia. Siŋgâra kie mine nde ara ndo lâ Maro Kindeni nao.  
\v 5-6 Kinzi taine muŋgâŋa kala siveta vetâŋa kie taituni ŋana sisiŋgara ilonzi kalonzi. Kinzi uru sio tininzi pa Maro Kindeni tu ma iveta ikura ne ŋgua pâŋa mine, aku sipono muli pa kaiwanzi tamâne nenzi ŋgua. Naŋa aporo ŋananzi timbunda taine ŋinde muŋga simo tava ilonzi kalonzi mbâra-mbâra lâ Maro Kindeni nao, sitogo Abraham kaiwa taine Sara mine. Sara ipatawa taine tini ku ipono muli pa Abraham ne ŋgua nâ, aku ipatu Abraham ŋa tu, “Naneŋgu tamâta ŋalae”. Ambo miki ma kaveta vetâŋa ara mine, aku karuru tia, ande miki ma kamo katogo Sara natu wukale mine.   
\p
\v 7 Aku miki tamâne kala mine nâ, miki ma kamo sondo nâ kunzi kaiwami taine. Miki kasama tu kinzi taine nenzi walo nde ŋalae koŋa tia. Mine nde miki ma wisimi ara panzi ku kaveta kemi ara nâ panzi. Ŋana tu miki kasama ŋine: Maro Kindeni, ina wisi-wisi warika, ma via mao ilua kinzi taine wa miki tamâne wa, ŋana miki rârâni ma kamo viami mine ku kamo nâ. Ambo miki ma kamo sondo mine kunzi kaiwami taine, ande sâ toŋge ma ikura ŋana ipono miki nemi noŋa nao, ande tia.   
\s1 Ikura zo zo kinda ma taveta vetâŋa ara nâ panzi tininda pinde  
\p
\v 8 Kala ŋine naŋa atu aporo ŋgua toŋge kilo, ŋineŋga naneŋgu ŋgua ma marumbu lâ. Naŋa iloŋgu tu miki rârâni ma kamo ilomi kalomi taitu, ku ma kalomi sukâŋa ŋananzi tamâta rârâni. Miki ma tinimi mwasa ndo panzi nimi-nambwe kalo-tawana tamâta, aku kasukanzi ŋana sikale nenzi malia kâ. Aku miki ma kapatawa warakami tinimi tona.  
\v 9 Ambo tamâta pinde ma siveta soki pami, ande miki ma katu ŋana ŋinde kâ taulo panzi ndimo. Ambo siporo ŋgua soki pami, ande miki ma kaporo ŋgua soki taulo panzi ndimo. Miki ma kakatu nenzi vetâŋa ŋinde taulo panzi mine; miki ma kano pa Maro Kindeni tu ma iveta kie ara nâ panzi, ikura i ne pateâŋa mine. Ambo miki ma kaveta mine, ande i kala ma iveta kie ara pa miki warakami mine nâ.  
\v 10 Ŋana tu Maro Kindeni kawa ŋgua ikeno lâ pepa tini mine tu,  
\q1 “‘Ambo miki ilomi tu ma kamo ara nâ, aku ilomi tu ma kamo viami tava ndekâŋa nâ ikura zo luandondo, ande nzâla ikeno mine: miki ma kapile mâsi ŋana kaporo ŋgua sakamao wa ŋgua laŋeŋa wa;  
\v 11 miki ma kapu mulimi pa vetâŋa sakamao, aku kapono muli pa vetâŋa ara nâ; aku miki ma kakai wurâta kaika ŋana kamo ilomi kalomi taitu kunzi tamâta rârâni.  
\v 12 Ŋana tu Maro Ŋalae ikea ŋananzi tamâta ea sipaveta kuku vetâŋa ara, aku ipaloŋo pa tamâta mine nenzi noŋa. Taitu i ne wisi-nâna ikeno panzi tamâta ea uru siveta vetâŋa sakamao.”   
\s1 Ambo kinda ma taveta vetâŋa ara, aku takai nâna ŋana, ande ŋinde ma ara  
\p
\v 13 Ambo miki ilomi tu kapono muli pa vetâŋa ara nâ, ande ea ma ikura ŋana nâna ilami, a?  
\v 14 Andeta kaloŋo ŋga; ambo miki kaveta vetâŋa ara, aku miki kakai nâna ŋana vetâŋa ŋinde kâ, ande miki ma kandeka nâ. Miki ma karuru wa ilomi rârâ ŋana vetâŋa soki ndia kinzi situ siveta pami ŋana nemi vetâŋa ara kâ, mine ndimo.  
\v 15 Ara ŋana miki ma kao ilomi ndo ilâ pa Kirisi, aku kalomi tawana tu i imo nemi Maro Ŋalae. Aku ara ŋana miki ma kapaveta ilomi kalomi sondo ikura zo zo ŋana katula nemi kalo-tawana ŋinde ne duvi pwataki pa tamâta ea itu ikasoŋami ŋana. Taitu miki ma katula ŋgua ŋinde mwasa nâ panzi, aku kaporo ŋgua ara nâ.  
\v 16 Ambo miki ma kapakatona warakami sondo ŋana nemi vetâŋa rârâni kâ, ŋineŋga lâ zo ndia kinzi situ miki laginami ku siporo ŋgua soki ŋana vetâŋa ndia nemi kalo-tawana igagatimi ŋana kaveta kâ, ande kinzi ma mainzi ŋana nenzi ŋgua ŋinde kâ.  
\v 17 Ambo Maro Kindeni ne pateâŋa ikeno tu kinda ma takai nâna ŋana vetâŋa ara toŋge kinda taveta, ande ŋinde ma ara. Taitu miki kaloŋo ŋga; ambo kinda takai nâna ŋana vetâŋa potomule toŋge kinda taveta, ande ŋinde ma ivila kinda tia.   
\s1 Kirisi imâte lâ, ŋineŋga imandi imo via kilo ŋana ikai kinda talâ pa Maro Kindeni kâ  
\p
\v 18 Miki kalomi ŋgere ŋana Kirisi kâ. I imo tava ilo mbâra-mbâra ndo lâ Maro Kindeni nao, ne soki toŋge tia. Taitu ikai kinda kiesaka tamwatânda rârâni niânda, aku imâte ŋana izavaru nenda kiesaka piti kâ. Aku i ne mateŋa ŋinde ikai kinda talâ pa Maro Kindeni. I imâte mbwani taitu nâ, aku vetâŋa mine ma ipâŋga kilo, ande tia ndo. Lâ zo ŋinde Kirisi imo lâ tâno kulu, ande i imo tamâta, aku kinzi kazâŋa tamâta sipu i pâta imâte lâ. Andeta Koroani Sapâŋa ipaŋo i imandi imo via kilo.  
\v 19 Nia ndoyo, Koroani Sapâŋa isuka Kirisi ŋana ilâ pa luma sakamao nia tu ma itula ŋgua panzi korananzi pinde.  
\v 20 Ŋinde nde tamâta pinde korananzi, kinzi ŋinde muŋga siveta taŋa-kaika lâ timbunda Noa ne zo. Lâ Noa ne zo, ande mâsi sakamao nde ipâŋga more-more ŋalae tina, andeta Maro Kindeni ipare nia panzi tamâta ŋinde walele tia. I io tini ku imo lee, ikura lâ zo ŋinde Noa isape ne wâŋga ŋalae marumbu lâ. Ŋineŋga ŋgu mota-mwata nâ sikâki simo wâŋga kulu, kala simo ara nâ lee pondi ŋalae marumbu lâ. Kinzi tamâta ŋinde kambwaŋenzi ipâŋga lâ lima kanaŋonzi ŋato.  
\v 21 Pondi ŋalae ŋinde nde itogo lââ-liliŋa mwasina. Kala lâ zo ŋine, ande lââ-liliŋa nde nzâla ŋana Maro Kindeni ikai kinda talâ pa i. Maro Kindeni ipaŋo Yesu Kirisi imandi lâ mateŋa nianzi imo via kilo, aku vetâŋa ŋinde ikai kinda piti lâ kondoma ilo. Kinda ŋandai takai lââ-liliŋa ŋinde ŋana tapua muso piti lâ tininda ŋga. Ŋinde nde ŋana tatula pwataki tu kinda tamo ilonda mbâra-mbâra ndo lâ Maro Kindeni nao.  
\v 22 Kala ŋine Yesu Kirisi nde imo samba ilo isaŋona pa Maro Kindeni tini pa wia kâ. Aku i ikai Maro Ŋalae panzi aŋelo rârâni sitavanzi kinzi koroani kaika rârâni simo samba lawea.   
\c 4  
\s1 Kinda ma tapu mulinda pa ilo-kalo siŋga ne vetâŋa  
\p
\v 1 Mine kala ara ŋana miki ma kapaveta sondo ŋana kakai nâna, itogo Kirisi muŋga ikai lâ karae tini mine. Ambo tamâta toŋge ma ikai nâna ŋana vetâŋa ara toŋge i muŋga iveta, ande kiesaka ma ikura tu isaŋa tamâta ŋinde kaika kilo, ande tia.  
\v 2 Mine nde lâ zo ŋana tamâta ŋinde imo via lâ tâno kulu, ande i ma ipono muli pa tamâta nenzi ilo-kalo potomule kilo, ande tia. I ma ipono muli pa Maro Kindeni ne pateâŋa ara ŋinde nâ.  
\v 3 Muŋga miki kaveta vetâŋa ndia kinzi tinikoa uru ilonzi papa ŋinde. Miki kapalulua tinimi potomule wa, ilomi yosi ŋana kaveta vetâŋa sakamao kie-kie wa, kanu lââ kaika ŋana dadauŋa kâ wa, kaveta kiesaka kie-kie lâ kâŋa-nuŋa ŋalaŋala wa, kaveta mâsi sakamao ŋana kapare tukumi kawâŋgi panzi maro laŋeŋa wa. Andeta lâ zo ŋine nemi mâsi siŋga ŋinde nde marumbu lâ.  
\v 4 Miki kapile tinikoa nenzi vetâŋa potomule ŋinde rârâni marumbu lâ. Mine kala kinzi tinikoa ilonzi rârâ ŋana ŋinde kâ, aku simo siporo ŋgua sakamao imâ pami.  
\v 5 Andeta muli ŋga kinzi ma simandi lâ Maro Kindeni ne ŋgua nia, aku ma sipatula warakanzi nenzi vetâŋa soki-soki rârâni pwataki papa i. I nde ŋgua-samâŋa tamwata, aku ipaveta sondo lâ ŋana ipare nia panzi tamâta rârâni, kinzi vianzi wa mateŋa wa.  
\v 6 Ŋana tu pâri ara ilâ panzi tamâta pinde simo lâ zo muŋgâŋa rârâni. Lâ zo ŋana kinzi simo vianzi yo, ande tininzi pinde sivaliginzi ŋana nenzi kalo-tawana kâ. Andeta kinzi sio nenzi kalo-tawana ilâ mao nâ papa Maro Kindeni lee simâte lâ, kala ŋine simo vianzi nâ kuku i.   
\s1 Kinda ma taveta vetâŋa ndia Maro Kindeni ipatea pa kinda tu taveta  
\p
\v 7 Zo mbuku taitu nâ keno mo ŋai yo, ŋineŋga tâno ne vetâŋa tava ne kelekele rârâni ma marumbu lâ. Mine nde ara ŋana miki ma kalomi ŋgere sondo ndo, aku kapakatona warakami ŋana nemi vetâŋa kâ. Ambo miki ma kaveta mine, ande miki ma kakura tu kakai noŋa sondo pa Maro Kindeni.  
\v 8 Andeta vetâŋa taitu nâ nde kelekele ŋalae tina, aku ipolenzi vetâŋa arara pinde rârâni. Vetâŋa ŋinde nde mine; miki ma kao ilomi ndo ilâ panzi nimi-nambwe kalo-tawana tamâta. Ambo miki ma kapaveta sondo kuku vetâŋa ŋine, ande miki ma wisimi nâna ŋana vetâŋa soki ndia siveta pami, ande tia.  
\v 9 Miki ma kanonzi kalo-tawana tamâta pinde tu ma simâ sika kumi wa simo nemi luma ilo wa. Miki ma wisimi nâna ŋana kaveta mine kâ ndimo.  
\v 10 Maro Kindeni walo kaika ilua miki rârâni taitu-taitu ŋana kaveta wurâta ara toŋge. Ŋine nde itogo wisi-ara ilua miki ŋana kasukanzi tinimi pinde kâ. Mine nde miki ma kapakatona sondo nâ ŋana kaveta wurâta ŋinde.  
\v 11 Ambo tamâta toŋge ikai wisi-ara ŋana itula ŋgua kâ, ande ara ŋana i ma itula Maro Kindeni tamwata kawa ŋgua sondo nâ. Ambo tamâta toŋge ikai wisi-ara ŋana ikai kuleŋa panzi tini pinde, ande ara ŋana i ma iveta mine lâ Maro Kindeni ne walo ndainani nâ. Ambo miki ma kaveta mine, ande kinzi tamâta ma simora nemi vetâŋa arara ŋinde, ku ma sipanea Maro Kindeni lâ Yesu Kirisi ŋa. Inani Walo Tamwata, aku i ŋa nde ŋalae ndo, uru imo mine ku imo nâ. Mao.   
\s1 Ambo kinda ma takai nâna tatogo Kirisi mine, ande kinda ma tandeka nâ  
\p
\v 12 Niŋgu-nambwe wukale, malia ŋalae toŋge nde imâ ipâŋga pami lâ, aku ŋinde nde ŋana ikai samâŋa pami. Taitu miki ma wisimi motu ŋana samâŋa ŋinde ndimo, ŋana tu ŋinde ŋandai kelekele wasaseki ŋga.  
\v 13 Miki kakai nâna ŋana samâŋa ŋinde kâ, itogo muŋga Kirisi ikai mine. Mine nde miki ma kandeka nâ. Ŋineŋga lâ zo ŋana Kirisi ma itaulo imâ kilo tava ne walo ŋalae, ande ndekâŋa ŋalae ndo ma ipâŋga lâ ilomi.  
\v 14 Miki nemi kalo-tawana nde ikeno pa Kirisi nâ. Ambo tamâta pinde ma siporo ŋgua soki pami ŋana nemi kalo-tawana ŋinde kâ, ande miki ma kandeka nâ, ŋana tu Maro Kindeni ne Koroani ara ŋinde imo kumi.  
\v 15 Ambo tamâta pinde ma nâna silami, ande ara ŋana miki ma kalomi ŋgere sondo ŋana nenzi vetâŋa ŋinde ne duvi kâ. Ambo miki muŋga kapu tamâta toŋge pâta imâte tâku, kapanawe tamâta toŋge ne kelekele tâku, kalaŋa kapole ŋgua tukuŋa tâku, kayaula tamâta toŋge ne wurâta tâ, aku kakai nâna ŋana nemi vetâŋa mine, ande miki ma maimi ŋana nemi nâna ŋinde kâ.  
\v 16 Andeta miki kaloŋo ŋga; ambo miki kalomi tawana Kirisi, aku ŋana duvi ŋinde kâ tamâta pinde nâna silami, ande miki ma maimi ndimo. Ara ŋana miki ma kandeka ku kawami ndaŋge nâ papa Maro Kindeni, ŋana tu ŋoa ara ikeno lâ tinimi tu, “Yesu Kirisi ne tamâta”.  
\v 17 Maro Kindeni ne zo ŋana ma ionzi tamâta rârâni lâ i ne ŋgua nia, ande imâ ipâŋga laiti lâ, aku i ne tamâta kinda ma tamuŋga panzi tamâta rârâni ŋana tamandi lâ ŋgua nia. I ma ilea sondo pa kinda muŋga lâ ŋga, andeta i ma kulu ara nâ ilua kinda. Mine kala vetâŋa sakamao ndo ma ipâŋga panzi tamâta ŋinde sipu mulinzi pa Maro Kindeni ne pâri ara.  
\v 18 Maro Kindeni kawa ŋgua ikeno lâ pepa tini mine tu,  
\q1 “Tamâta pinde uru siveta vetâŋa ara lâ Maro Kindeni nao, taitu kinzi tamâtani ndaina ma sikai nâna kie-kie lee, ikura lâ zo ŋinde Maro Kindeni ma ikainzi piti lâ kazâŋa ilo ku via mao ilanzi. Mine kala i ma igeranzi kinzi kiesaka tamwatanzi ŋinde muŋga sipu mulinzi pa Maro Kindeni, ande tia ndo!”   
\p
\v 19 Mine nde miki kaloŋo ŋga; ambo Maro Kindeni ipatea tu tamâta toŋge ma ikai nâna, ande ara ŋana tamâta ŋinde ma ipaveta kuku vetâŋa ara nâ, ku io ne kalo-tawana ilâ pa Maro Kindeni simbo nâ. Maro Kindeni inani nia ndoyo iveta kinda tapâŋga, aku i uru iveta ikura ne ŋgua pâŋa rârâni.   
\c 5  
\s1 Kinzi katonâŋa nenzi wurâta nde ŋana sikatonanzi Maro Kindeni ne tamâta  
\p
\v 1 Kala ŋine naŋa iloŋgu ŋgua imâ pa miki kalo-tawana tamâta ŋgu nemi katonâŋa. Naŋa warakâŋgu kala amo katonâŋa, atogo miki mine, aku muŋgani naŋa warakâŋgu matâŋgu amora Kirisi ikai nâna. Zo imâ ipâŋga laiti lâ ŋana Kirisi kilala tava ne walo ŋalae ma ipâŋga nia yo. Aku lâ zo ŋinde, ande i ma iveta kie ara pa naŋa tona.   
\p
\v 2 Naŋa warakâŋgu nde ŋgu nenzi katonâŋa, atogo miki mine. Mine kala naŋa ano kaika pa miki katonâŋa tu miki ma kakatonanzi Maro Kindeni ne tamâta sondo, itogo lama nenzi katonâŋa tamâta uru ikatonanzi lama mine. Ŋana tu Maro Kindeni tamwata io ŋgu ŋinde lâ mbaumi ilo ŋana kakatonanzi kâ. Aku ara ŋana miki ma kandeka nâ ŋana kaveta wurâta ŋinde, ikura Maro Kindeni ilo papa mine. Miki ma tinimi pwâka ŋana kakatonanzi ndimo, aku ma ilomi ŋalae koŋa ŋana kakai mbumbu lâ nemi wurâta ŋinde tini ndimo. Ambo miki ma ilomi ara nâ ŋana kaveta wurâta ŋinde kâ, ande ŋinde ma ara ndo.  
\v 3 Miki ma katawanzi tamâta ŋinde Maro Kindeni muŋga ionzi simo kalomi, itogo kinzi koipu ŋalaŋala uru siveta, mine ndimo. Ara ŋana miki ma katula vetâŋa ara nâ panzi kalo-tawana tamâta ŋinde, ŋana ma simora ku sipaveta kuku.  
\v 4 Ambo miki ma kaveta mine, ŋineŋga lâ zo ŋana Yesu Kirisi ma ipâŋga nia yo, inani imo mbâna-mbâna panzi katonâŋa rârâni, ande miki ma kakai kulu ara ndo. Aku kulu ara ŋinde nde ŋana marumbu kâ, ande tia. Ŋinde nde ŋana ikeno mine ku imo nâ.   
\s1 Kinda ma tapatawa warakânda tininda, ku tapakatona sondo  
\p
\v 5 Aŋga miki tamâta limoa, miki kala ma kapono muli mine nâ pa kinzi tamâta mbâna-mbâna nenzi ŋgua. Maro Kindeni kawa ŋgua ikeno lâ pepa tini mine tu,  
\q1 “Maro Kindeni ikai kazâŋa panzi tamâta ea sipasuka warakanzi nâ tininzi. Aŋga i ne wisi-wisi ikeno panzi tamâta ea sipatawa warakanzi tininzi.”  
\m Mine kala ara ŋana miki rârâni, miki koŋa wa lâlu wa, ma kapatawa warakami tinimi lâ kinzi kalo-tawana tamâta rârâni naonzi.  
\v 6 Mao nâ, ambo miki ma kapatawa warakami tinimi lâ Maro Kindeni nao ku kamo i ne walo kaika nâ kalo, ŋineŋga lâ zo ndia i tamwata ipatea lâ, ande i ma isuka miki kâki.  
\v 7 Maro Kindeni imagegea miki sondo nâ. Mine nde ara ŋana miki ma kao nemi malia rârâni lâ i kala, ŋana ma ikale pami.   
\p
\v 8 Miki kalomi ŋgere sondo ŋga, aku kapakatona sondo! Sadana nde imo nemi kazâŋa tamâta, aku imo itogo mbwâmbwa saka leve mine. I uru isuŋa kawa kaika nâ, aku iyoka ilâ wa imâ wa, iroroto ŋana tamâta toŋge tu izavaru kâ.  
\v 9 Miki kasama tu lâ tâno ndoni, nimi-nambwe kalo-tawana tamâta uru sikai nâna kie taituni nâ ŋana nenzi kalo-tawana kâ, itogo miki uru kakai mine, aku kinzi simandi kaika nâ. Mine nde miki ma kalomi tawana Maro Kindeni kaika ndindi nâ, aku kakai kazâŋa pa Sadana.   
\p
\v 10 Maro Kindeni nde wisi-wisi warika. Miki kapaipa kuku Yesu Kirisi lâ, aku ŋana duvi ŋinde kâ, Maro Kindeni isarawami muŋgani lâ tu ma kamo taitu kuku i tamwata, ma kamo ara mine ku kamo nâ. Taitu miki ma kakai nâna ikura zo mbwana-mbwana nâ muŋga lâ ŋga, ŋineŋga Maro Kindeni tamwata ma iveta miki kamo ara kilo, aku ma walo kaika ilami, ŋana miki ma kakura tu kamandi kaika ku kapono muli sondo pa i.  
\v 11 Nenda paneâŋa ilâ pa i, ŋana tu ikai walo kaika rârâni marumbu lâ, ma imo mine ku imo nâ. Mao.   
\s1 Ŋgua kaŋa pinde  
\p
\v 12 Sailas nde ikai kuleŋa pa naŋa, kala iŋgere naneŋgu ŋgua mbuku taitu ŋine lâ pepa tini. I nde ninda-nambwe kalo-tawana tamâta mao kanaŋo. Naŋa iloŋgu tu apu tini kaika pa miki ilomi kalomi. Naŋa asama tu vetâŋa rârâni ŋinde Maro Kindeni iveta pami, ande ŋinde nde ŋana itula pwataki tu i ilo ndo ikeno pami. Ambo miki ma kalomi ŋgere sondo ŋana ŋinde kâ ku kamandi kaika, ande ŋinde ma ara ndo.   
\p
\v 13 Miki nimi-nambwe kalo-tawana tamâta simo Babilon lawea ŋine, \f + \fr 5:13 \ft 13 Ŋine nde ŋgua siâŋa. Petero iporo ŋana Rom lawea.\f* kinzi ŋinde kawanzi kari ara pami. Kinzi kala simo Maro Kindeni ne pateâŋa tamâta, sitogo miki mine. Aku Malaka kala kawa kari ara pami tona. Malaka nde itogo naŋa natuŋgu mine.   
\p
\v 14 Naŋa iloŋgu tu miki rârâni ma kapatâŋo mbaumi ku kaporo kari ara panzi kalo-tawana tamâta rârâni. Vetâŋa mine ma itula pwataki tu miki ilomi ndo ikeno panzi. Miki kapaipa kuku Kirisi lâ, kala i ne wisi-pisi imâ pa miki rârâni.