\id 1CO NT0143 - Clark - May, 1995 \h 1 Korin \toc1 Pepa Paulo iŋgere muŋga panzi kalo-tawana tamâta simo Korin lawea \toc2 1 Korin \toc3 1Ko \mt1 1 KORIN \mt2 Pepa Paulo iŋgere muŋga panzi kalo-tawana tamâta simo Korin lawea \ib \ip \it Korin nde lawea ŋalae toŋge lâ Grik tâno. Paulo muŋga imo Korin lawea itula pâri ara panzi (Pâri Tamâta 18:1-18), aku muli, zo toŋge imo Efesus lawea (16:5-8), ande iŋgere ŋgua ŋine ilâ panzi kalo-tawana tamâta simo Korin. Kinzi muŋga siŋgere ŋgua pa Paulo sikasoŋa i ŋana pakâeŋa ne mâsi wa kâŋa-nuŋa ne tukuŋa wa (7:1, 8:1-13), kala Paulo itu iporo ŋgua taulo panzi. Aku isama tu malia pinde ipâŋga lâ Korin ŋgu ŋgininzi, kala simo sipawa ŋgua (1:10-12, 5:1-2). Mine nde Paulo ilo kura tia iporo ŋgua kaika pinde panzi ŋana simo ilonzi kalonzi taitu ku tininzi mwasa nâ panzi tininzi pinde.\it* \c 1 \p \v 1 Naŋa Paulo, Yesu Kirisi ne pâri-tamâta naŋa. Muŋgani Maro Kindeni ipatea naŋa ku isarawana tu ma akai wurâta ŋine kâ. Naŋa amo taitu kuku ninda-nambwe Sostenes, \v 2 kala aŋgere ŋgua lâ pepa ŋine tini imâ pa miki Maro Kindeni ne ŋgu kamo Korin lawea. Nanayoni Maro Kindeni ipatea miki pa i tamwata, ku iveta miki kapaipa kuku Yesu Kirisi. Mine nde miki kapâŋga kamo ŋgu sapâŋa. Iveta mine nâ pa miki katavanzi tamâta simo lawea lawea, kinzi ŋinde uru siwâŋgi pa nenda Maro Ŋalae Yesu Kirisi, ina kinzi nenzi Maro Ŋalae wa kinda nenda Maro Ŋalae wa. \v 3 Tamânda Maro Kindeni ku Maro Ŋalae Yesu Kirisi rua nenzi wisi-wisi wa wisi-pisi wa imâ pami. \s1 Paulo kawa ndaŋge ilâ pa Maro Kindeni \p \v 4 Nanayoni Yesu Kirisi ikai Maro Kindeni ne wisi-wisi ŋinde imâ pami, kala iveta kie ara ndo pami. Mine nde naŋa kawâŋgu ndaŋge ilâ pa naneŋgu Maro Kindeni ŋana miki kâ ikura zo zo. \v 5-6 Naŋa kawâŋgu ndaŋge mine pa Maro Kindeni ŋana duvi ŋine kâ; maka muŋga katula ŋgua pami ŋana Yesu Kirisi kâ, aku ŋgua ŋinde nde ikeno kaika lâ ilomi kalomi. Miki kapaipa kuku Kirisi lâ. Mine nde Maro Kindeni kelekele arara rârâni ilami lâ, ŋgua arara kie-kie wa ilo-kalo arara kie-kie wa. \v 7 Mao nâ, Koroani Sapâŋa ne wisi-ara kie-kie rârâni nde ikeno pami lâ, kala miki kandolo ŋana sâ toŋge tia. Ande kala zo ŋine miki uru kao tinimi pa Maro Kindeni tu ma itula nenda Maro Ŋalae Yesu Kirisi ipâŋga nia yo. \v 8 Maro Ŋalae Yesu Kirisi ma isukami ŋana kamandi kaika lee, ikura lâ i tamwata ne zo ŋana itaulo imâ kilo kâ. Mine kala lâ zo ŋalae ŋinde, ande miki ma kamo ilomi mbâra-mbâra ndo lâ i nao, nemi soki toŋge tia. \v 9 Ŋana tu Maro Kindeni uru iveta ikura ne ŋgua pâŋa rârâni, aku i tamwata muŋgani isarawami ŋana kapaipa kuku i Natu Yesu Kirisi kâ, ina nenda Maro Ŋalae. \s1 Kinzi Korin ŋgu nde sipwa pwapwataki \p \v 10 Niŋgu-nambwe wukale, naŋa akai nenda Maro Ŋalae Yesu Kirisi ndamwa ku ano kaika pami tu miki rârâni ma kamo ilomi kalomi taitu nâ. Naŋa tiniŋgu pwâka tu miki ma kapwa pwapwataki ku kamo piti piti. Ara ŋana miki ma kamo lâ ŋgu taitu nâ tava ilomi kalomi taitu nâ. \v 11 Opopo, niŋgu-nambwe wukale, tamâta pinde lâ Kloe ne ŋgu nde sitapâri pa naŋa siporo tu pambitâŋa nde uru ikeno lâ miki ŋginimi. \v 12 Naŋa aporo ŋana ŋgua kaŋa-kaŋa ŋinde miki taitu-taitu uru kaporo. Miki pinde uru kaporo tu, “Naŋa apono muli pa Paulo”, aŋga pinde nde kaporo tu, “Naŋa apono muli pa Apolos”, aŋga pinde nde kaporo tu, “Naŋa apono muli pa Petero”, aŋga pinde nde kaporo tu, “Naŋa apono muli pa Kirisi”. \p \v 13 Mana mana, a? Kinda takura tu tapu Kirisi pwapwataki mine tia ndo! Tiambo naŋa Paulo atâra lâ kâi popole tini ku amâte ŋana avila miki kâ, a? Tia ndo! Tiambo miki muŋga kakai lââ-liliŋa lâ naŋa Paulo ŋâŋgu, a? Tia ndo! \v 14 Naŋa kawâŋgu ndaŋge pa Maro Kindeni, ŋana tu naŋa ŋandai alilinzi tamâta rârâ lâ nemi ŋgu ŋinde ŋga. Naŋa alilinzi Krispus ku Gaius rua simbonzi rua nâ. \v 15 Mine nde tamâta toŋge ikura tu iporo mine, “Maka kakai lââ-liliŋa lâ Paulo ŋa”, ande tia ndo. \v 16 (O, naŋa kaloŋgu kapa. Mao nâ, naŋa kala alilinzi Setepanas tavanzi tamâta pinde simo i ne luma tona. Aku tiambo naŋa alilinzi tamâta pinde tona, tâku tia tâku. Ŋinde naŋa asama sondo tia.) \v 17 Ŋana tu Kirisi ŋandai isupwa naŋa amâ ŋana alilinzi tamâta kâ. Isupwana amâ ŋana atula pâri ara pwataki kâ. Andeta naŋa ŋandai atula pâri ara pwataki tava ŋgua mona-mona, itogo kinzi ilo-kalo tamâta uru siveta mine. Naŋa tiniŋgu pwâka tu naneŋgu ŋgua mona-mona ma isowe tamâta ilonzi. Ambo naŋa ma aveta mine, ande Kirisi ne mateŋa lâ kâi popole tini ma ipâŋga itogo kelekele kaa nâ. \s1 Kirisi nde Maro Kindeni ne walo kaika \p \v 18 Mao nâ, tamâta pinde kalonzi tawana tia kala soka nzâla ŋinde ilâ pa mateŋa kâ, aku kinzi ŋinde uru ilonzi tu ŋgua ŋana Kirisi ne mateŋa lâ kâi popole tini kâ ande ŋgua kapa-kapa nâ. Aŋga kinda tamâta pinde, ande Maro Kindeni ikai kinda piti lâ kondoma ilo, aku kinda ŋine tasama tu ŋgua ŋinde ŋana kâi popole kâ nde itula Maro Kindeni ne walo kaika kilala pwataki. \v 19 Maro Kindeni kawa ŋgua ikeno lâ pepa tini mine tu, \q1 “Naŋa ma azavaru kinzi ilo-kalo tamâta nenzi ilo-kalo. Naŋa ma aveta tâno tamâta nenzi ilo-kalo arara ŋinde ipâŋga kelekele kaa nâ.” \p \v 20 Ayo, mine nde mana mana ŋananzi tâno ŋine ne ilo-kalo tamâta, a? Aŋga mana mana ŋananzi pananâŋa tamâta ŋana Mose ne ŋgua tukuŋa kâ, a? Aŋga mana mana ŋananzi tamâta ŋinde uru sipawa ŋgua kaika, a? Maro Kindeni itula pwataki lâ tu tâno ŋine ne ilo-kalo rârâni nde ilo-kalo kapa-kapa nâ. \v 21 Mine nde Maro Kindeni, ina ilo-kalo ara warika, ipatea tu kinda tâno tamâta warakânda nenda ilo-kalo ma ikura tu ivila kinda ŋana tasama i kilala kâ, ande tia. I tamwata ipatea nzâla toŋge ŋana ikainzi tamâta piti lâ kondoma ilo, aku maka uru kaporo katula ŋgua pwataki ŋana nzâlani ndaina. Kinzi tâno tamâta situ ŋgua ŋinde nde kapa-kapa. Aŋga tamâta ea kinzi sikai ŋgua ŋinde kaika ku kalonzi tawana Maro Kindeni, ande i ikainzi ŋinde piti lâ kondoma ilo. \v 22 Kinzi Juda tamâta ilonzi ŋalae tu ma simora mâsi kaika pinde, aŋga kinzi tamâta lâ tinikoa ŋgu nde simakâsa ŋana sikai ilo-kalo ara kâ; \v 23 aŋga maka nde katula ŋgua ŋana Kirisi ne mateŋa lâ kâi popole tini kâ. Kinzi Juda tamâta tininzi pwâka ndo ŋana siloŋo ŋgua ŋinde kâ, aŋga kinzi tamâta lâ tinikoa ŋgu nde situ ŋgua ŋinde nde kapa-kapa nâ. \v 24 Andeta muŋgani Maro Kindeni isarawa kinda Juda tamâta pinde wa kinda tamâta pinde lâ tinikoa ŋgu wa, aku kinda ŋine tasama mine; Maro Kindeni ne kaika wa ilo-kalo ara wa nde ipâŋga kanaŋo lâ Kirisi tini. \v 25 Mao nâ, kinzi tâno tamâta situ Maro Kindeni ne ilo-kalo nde kapa-kapa nâ. Taitu i ne ilo-kalo ndainani nâ nde ipole tamâta nenzi ilo-kalo ndo lâ. Aku kinzi situ Maro Kindeni ne kaika nde ŋalae koŋa tia. Taitu i ne walo kaika ndainani nâ nde ŋalae tina, ipole tamâta nenzi kaika ndo lâ. \p \v 26 Niŋgu-nambwe wukale, ara ŋana miki ma kalomi ŋgere sondo ŋana zo muŋgâŋa kâ. Naŋa aporo ŋana zo ŋinde Maro Kindeni isarawami tu kapâŋga kalo-tawana tamâta tia yo yo. Lâ zo ŋinde, ande miki pinde nâ kamo katogonzi ilo-kalo tamâta lâ tâno tamâta naonzi. Miki pinde nâ nde kamo tava nemi kaika, aŋga miki pinde nâ nde kamo tamâta ŋalaŋala. Miki ŋinde kambwaŋemi nde kiri-mwata nâ. \v 27 Andeta Maro Kindeni itu iveta maŋeti panzi ilo-kalo tamâta wa kinzi tamâta ŋalaŋala wa. Mine nde ipatea kinda tu tapono muli pa i, kinda ŋine tamo tatogonzi tamâta kapa-kapa kaa nâ lâ tâno tamâta naonzi. \v 28 Mao nâ, Maro Kindeni itu izavaru kelekele ndia kinzi tâno tamâta situ nde kelekele ŋalae. Mine nde ipatea kinda sugorai tamâta, kinda ŋine ŋânda tia kala tamo tatogo kina mine lâ tâno tamâta naonzi. \v 29 Mine nde tamâta toŋge ikura tu ipasuka i tamwata tini lâ Maro Kindeni nao, ande tia. \v 30 Maro Kindeni tamwata ne pateâŋa ikeno mine, kala io miki kapasipa lâ taitu kuku Yesu Kirisi. Aku Kirisi itula Maro Kindeni ne ilo-kalo ara ŋinde kilala pwataki pa kinda lâ. Yesu Kirisi ikai nzâla piti pa kinda tu ma tapâŋga ilonda mbâra-mbâra lâ Maro Kindeni nao, aku ina iveta kinda tapâŋga Maro Kindeni ne ŋgu sapâŋa tona. Aku inani kala ikai kinda piti lâ kondoma ilo tona. \v 31 Mine nde Maro Kindeni ilo tu kinda ma tapono muli pa i kawa ŋgua ŋine ikeno lâ pepa tini mine tu, “Tamâta ea itu isuka tamâta toŋge ŋa kâki, ande i ma isuka Maro Ŋalae simbo nâ ŋa kâki.” \c 2 \s1 Maro Kindeni ne pateâŋa ŋinde ipâŋga kanaŋo lâ Paulo ne wurâta tini \p \v 1 Niŋgu-nambwe wukale, naŋa iloŋgu tu miki ma kalomi ŋgere ŋana naŋa kâ. Nanayoni, lâ zo ŋinde naŋa warakâŋgu amâ apâŋga pami ŋana atula Maro Kindeni ne ŋgua paveâŋa pwataki pami, ande naŋa ŋandai aporo ŋgua kaika kaŋa-kaŋa pami ŋana apasuka warakâŋgu tiniŋgu ŋga. \p \v 2 Lâ zo naŋa amo kumi, ande iloŋgu patea tu naŋa ma kaloŋgu ŋgere ku apananami ŋana ilo-kalo kie-kie kâ, ande tia. Naŋa kaloŋgu ŋgere ku apananami ŋana Yesu Kirisi simbo nâ, aku apananami ŋgua rârâ ŋana i ne mateŋa lâ kâi popole tini kâ. \v 3 Aku lâ zo ŋinde naneŋgu walo ikeno pana tia ndo. Naŋa amo tava ruruŋa nâ, kala aruru ŋalae tina. \v 4 Naŋa apananami ku atula pâri ara pami, andeta naŋa ŋandai aporo ŋgua kaika pami ŋana alele ilomi kalomi kâ. Naŋa atula Koroani Sapâŋa ne walo kaika ŋinde nâ pwataki pami. \v 5 Mine kala tamâta nenzi ilo-kalo igagati nemi kalo-tawana, ande tia. Maro Kindeni ne walo kaika ŋinde nâ igagatimi ŋana kalomi tawana i. \s1 Maro Kindeni ne Koroani Sapâŋa ilo-kalo ara ilua kinda \p \v 6 Andeta mao nâ, tamâta pinde nenzi kalo-tawana nde ikeno kaika lâ, aku maka uru katula ilo-kalo ara panzi tamâta ŋinde. Taitu ilo-kalo ŋinde ŋandai rege-rege kuku tâno ŋine ne ilo-kalo ŋga. Aku ilo-kalo ŋinde ŋandai rege-rege kuku tâno ŋine ne koipu nenzi ilo-kalo ŋga, ŋana tu kinzi koipu ŋinde ma muli simâte. \v 7 Aŋga maka uru katula ŋgua ŋana Maro Kindeni ne ilo-kalo paveâŋa kâ. Nia ndoyo, lâ zo ŋinde Maro Kindeni ŋandai ipulia tâno ipâŋga ŋga, ande ipatea nzâla pa kinda ŋana tamo ara kuku i lâ samba lawea. Taitu ŋgua ŋana nzâla ŋinde kâ nde ikeno paveâŋa nâ, \v 8 kala tâno ŋine ne koipu rârâni nde sizizâla ŋana. Ambo kinzi muŋga sisama Maro Kindeni ne ilo-kalo ŋinde kilala pwataki, ande kinzi ma sipu samba ne Maro Ŋalae ara ŋinde itâra lâ kâi popole tini, ande tia. Andeta tia. \v 9 Taitu Maro Kindeni kawa ŋgua ikeno lâ pepa tini mine tu, \q1 “‘Maro Kindeni muŋga ipatea tu ma iveta vetâŋa arara pinde panzi tamâta ea ilonzi ndo keno papa i, aku ne vetâŋa ŋinde nde ŋalae ndo. Mine nde tâno tamâta toŋge ikura tu imora vetâŋa ŋinde wa iloŋo pâri ŋana wa kalo ŋgere ŋana, ande tia ndo.” \m \v 10 Andeta Maro Kindeni isupwa ne Koroani imâ tu itula vetâŋa paveâŋa ŋinde kilala pwataki pa maka, kala kasama lâ. Ŋana tu Koroani Sapâŋa isama tâno ŋine ne ilo-kalo rârâni, aku isama Maro Kindeni ne ilo-kalo paveâŋa rârâni tona. \v 11 Tamâta toŋge ikura tu isama ilo-kalo paveâŋa ndia ikeno ninambwe toŋge ilo kalo, ande tia. I ninambwe ŋinde tamwata nâ isama i ne ilo-kalo. Aku mine nâ, tamâta toŋge ikura tu isama Maro Kindeni ne ilo-kalo, ande tia. Maro Kindeni tamwata ne Koroani simbo nâ isama. \v 12 Kinda ŋandai takai tâno ŋine ne koroani ŋga. Kinda takai Koroani ŋinde Maro Kindeni isupwa imâ tu ipanana kinda. Mine nde kinda takura tu tasama wisi-ara rârâni Maro Kindeni ilua kinda ŋinde kilala. \p \v 13 Maka uru katula ŋgua pwataki ŋana kelekele ŋinde kâ. Taitu maka ŋandai kakai ŋgua ŋinde lâ tamâta nenzi ilo-kalo ŋga. Maro Kindeni ne Koroani tamwata ipananama, kala katula ŋguani ndaina pwataki. Maka uru katula Koroani ne ŋgua ŋinde panzi tamâta ea Koroani imo ilonzi. \p \v 14 Aŋga tamâta ea Koroani imo ilo tia, ande tamâta ŋinde ikura tu ikai Maro Kindeni ne Koroani ne ilo-kalo, ande tia. Ŋana tu kinzi tamâta mine ilonzi tu ilo-kalo ŋinde nde kelekele kaa nâ, aku sikura tu sisama ilo-kalo ŋinde kilala sondo, nde tia. Mine nde tamâta ea kinzi Koroani imo ilonzi, ande kinzi ŋinde nâ sikura tu sisama ilo-kalo ŋinde kilala. \v 15 Ambo Koroani imo tamâta toŋge ilo, ande tamâta ŋinde ikura tu kalo ŋgere sondo ŋana kelekele rârâni kâ, aku ikura tu isama duvi. Aku tâno tamâta nenzi ilo-kalo ma ikai poe panzi tamâta mine, ande tia. \v 16 Ŋana tu Maro Kindeni kawa ŋgua ikeno lâ pepa tini mine tu, \q1 “‘Ea isama Maro Ŋalae ne ilo-kalo kilala pwataki kala ikura tu ipanana Maro Ŋalae, a?” \m Andeta kinda takai Kirisi ne ilo-kalo marumbu lâ. \c 3 \s1 Maro Kindeni ne wurâta tamâta rârâni nde simo rege-rege nâ \p \v 1 Niŋgu-nambwe wukale, muŋga, lâ zo ŋinde naŋa amo kumi, ande naŋa ŋandai aporo ŋgua pami itogo uru aporo panzi tamâta ŋinde Koroani imo ilonzi. Naŋa aporo ŋgua pami itogo uru aporo panzi tamâta ŋinde sipono muli pa ilo-kalo siŋga, ŋana tu lâ zo ŋinde nemi kalo-tawana nde kiri-mwata nâ, itogo lâlu kiri-kiri nenzi kalo-tawana mine. \p \v 2 Lâ zo ŋinde naŋa uru suu nâ asuami. Naŋa ŋandai kâpwa kaika pinde alami ŋga, ŋana tu miki kakura tu kaka kâpwa kaika, ande tia. Aku lâ zo ŋine kala mine nâ, ande miki kakura tia, \v 3 ŋana tu miki kapono muli pa ilo-kalo siŋga yo. Mao nâ, miki kamo ku kapadâda ŋananzi tinimi pinde wa kapawa ŋgua kunzi wa, aku mâsi ŋinde itula pwataki tu miki kamo katogonzi tâno tamâta nâ, kala kapono muli pa ilo-kalo siŋga nâ. \v 4 Miki tamâta pinde uru kaporo tu, “Naŋa nde apono muli pa Paulo”, aŋga miki pinde kaporo tu, “Naŋa nde apono muli pa Apolos”. Miki nemi ŋgua ŋinde itula pwataki tu miki kamo katogonzi tâno tamâta mine. \p \v 5 Miki kalomi ŋgere sondo ŋga; Apolos nde ea, a? Aŋga naŋa Paulo nde ea, a? Maka rua nde Maro Kindeni ne wurâta tamâta ma! Maro Ŋalae ipatea wurâta toŋge pa Apolos, aŋga ipatea wurâta toŋge pa naŋa. Aku maka rua nema wurâta ŋinde ikai nzâla piti pami lâ, ŋana miki kakura tu kalomi tawana Kirisi. \v 6 Naŋa apau kaniŋa vâsa lâ tâno ilo, aŋga Apolos nde muli ŋga ipaliŋi lââ ŋana isuka tâno kâ. Taitu Maro Kindeni tamwata simbo nâ iveta kâpwa ipâŋga ku itumbu ŋalae. \v 7 Mine nde tamâta ea ipau kaniŋa vâsa lâ tâno ilo, ande i ŋa keno tia. Aŋga tamâta ea uru ipaliŋi lââ ŋana isuka tâno kâ, ande i kala ŋa keno tia mine nâ. Maro Kindeni iveta kâpwa ipâŋga ku itumbu ŋalae, aku i simbo nâ ŋa ŋalae. \v 8 Tamâta ea ipau kaniŋa vâsa lâ tâno ilo, ande i ne wurâta ŋinde nde duvi taituni nâ, itogo tamâta ipaliŋi lââ ŋana isuka tâno kâ. Aku kinzi rua taitu-taitu ma muli sikai kulu ikura wurâta muŋga siveta ŋinde. \p \v 9 Miki nde katogo Maro Kindeni ne tâno mwasina, aŋga maka rua kaveta wurâta kuku i lâ tâno ŋinde ilo. \s1 Maro Kindeni ne wurâta tamâta nde sitogonzi tamâta ŋana sipa luma kâ \p Miki nde katogo luma toŋge Maro Kindeni tamwata ipa kâki lâ imandi mwasina. \v 10 Maro Kindeni io ne wisi-wisi imâ pa naŋa lâ, kala i ilo-kalo ara ilana ŋana aveta wurâta papa i kâ. Ŋinde itogo naŋa aŋgunu sâmbwe imandi kaika lâ, aŋga tamâta toŋge ipa luma kâki lâ sâmbwe ŋinde kulu. Andeta ara ŋana kinzi wurâta tamâta rârâni taitu-taitu ma sipakatona warakanzi sondo ŋana nenzi mâsi ŋana sipa luma kâ. \v 11 Ŋana tu nanayoni Maro Kindeni io Yesu Kirisi ipâŋga itogo luma ne ŋgunu-ŋgunu tina mine. Inani nde luma ne ŋgunu-ŋgunu tina taituni nâ, aku tamâta toŋge ikura tu iŋgunu sâmbwe toŋge kilo ŋana ikai ŋinde nia, ande tia ndo. \p \v 12 Aku lâ zo ŋana tamâta ma sipa luma kâki kâ, ande pinde uru sipa lâ mira “gol”, aŋga pinde nde sipa lâ mira “silva”, aŋga pinde nde sipa lâ mira arara, ne kulu ŋalae tina. Aŋga pinde nde sipa lâ kâi nâ, aŋga pinde nde sipa lâ leu nâ, aŋga pinde nde sipa lâ pupuŋa nâ. \v 13 Ayo, mambo muli ŋga, lâ zo ŋalae ŋinde Maro Kindeni ma ionzi tamâta rârâni simandi lâ i ne ŋgua nia, ande kinzi rârâni taitu-taitu nenzi wurâta kilala ma ipâŋga nia yo. Zo ŋinde ma ipâŋga itogo yââ mwasina, aku yââ ŋinde ma ikai samâŋa pa kinzi tamâta rârâni taitu-taitu nenzi wurâta. Yââ ŋinde ma itula nenzi wurâta kilala pwataki tu ipâŋga ara, tiya?, mana. \v 14 Ambo tamâta toŋge ipa luma kâki, aku yââ ŋandai ikana i ne luma ŋga, ande wurâta tamâta ŋinde ma ikai ne kulu. \v 15 Andeta kaloŋo ŋga; ambo yââ ma ikana tamâta toŋge ne luma kala nao tia lâ, ande tamâta ŋinde ma ikai kulu ŋana ne wurâta kâ, ande tia. Mao nâ, wurâta tamâta ŋinde tamwata ma imo via, taitu i ma imo itogo tamâta toŋge sitapa piti lâ yââ ilo mine. \s1 Kinda tamo tatogo Maro Kindeni tamwata ne luma mwasina \p \v 16 Miki kamo katogo Maro Kindeni ne luma mwasina, aku Maro Kindeni ne Koroani imo ilomi. Tiambo miki kazizâla ŋana ŋinde kâ, a? \v 17 Ambo tamâta toŋge ma izavaru Maro Kindeni ne luma, ande Maro Kindeni kala ma izavaru tamâta ŋinde mine nâ, ŋana tu Maro Kindeni ne luma nde sapâŋa, aku luma ŋinde nde mikini warakami nâ. \s1 Kinda ma tapaneanzi tamâta tasuka ŋanzi kâki ndimo \p \v 18 Miki ma kakai laŋeŋa pa warakami ndimo. Ambo nawalami tamâta toŋge ilo patea tu i imo ilo-kalo tamâta lâ tâno tamâta naonzi, ande ara ŋana i ma ipu muli pa ilo-kalo soki-soki ku ipâŋga itogo lâlu mine. Ambo i ma iveta mine, ande muli ŋga i ma ipâŋga itogo ilo-kalo tamâta mao. \v 19 Ŋana tu lâ Maro Kindeni nao, tâno ŋine ne ilo-kalo arara nde kelekele kaa nâ. Maro Kindeni kawa ŋgua ikeno lâ pepa tini ku iyoke ŋinde mine tu, “Kinzi ilo-kalo tamâta situ siveta vetâŋa potomule pinde, andeta Maro Kindeni isamanzi ku isaŋa kinzi kaika lâ.” \v 20 Aku Maro Kindeni kawa ŋgua kala ikeno mine tu, “Maro Ŋalae isama kinzi ilo-kalo tamâta nenzi ilo-kalo marumbu lâ, aku isama tu nenzi ilo-kalo ŋinde ma ilâ kaa nâ.” \v 21 Mine nde miki ma kapu mulimi pa mâsi ŋana kapaneanzi tamâta kasuka ŋanzi kâki, ŋana tu kelekele rârâni nde miki nemi. \v 22 Mao nâ, naŋa Paulo, aŋga Apolos, aŋga Petero, maka rârâni nde miki nemi wurâta tamâta. Aku tâno ŋine kala nde miki nemi tona. Aku via wa mateŋa wa zo ŋine wa zo muli wa, ande kelekele ŋinde rârâni nde miki nemi. \v 23 Aku miki nde Kirisi nâ ne tamâta, aŋga Kirisi nde imo Maro Kindeni kalo nâ. \c 4 \s1 Maro Ŋalae tamwata ma ilea kaika pa ne wurâta tamâta nenzi vetâŋa \p \v 1 Mine nde ara ŋana nemi morâŋa ma ikeno mine; maka nde Kirisi ne wurâta tamâta, aku nema wurâta nde ŋana kakatona Maro Kindeni ne ŋgua paveâŋa sondo kâ. \p \v 2 Mao nâ, ambo tamâta ŋalae toŋge ipai ne wurâta tamâta tu ma ilâ iveta wurâta toŋge, ande ara ŋana wurâta tamâta ŋinde ma ipono muli sondo nâ pa ne koipu ŋinde kawa ŋgua. \v 3 Mine nde kaloŋo ŋga; ambo miki katu kalea kaika pa naneŋgu vetâŋa, ande naŋa ma iloŋgu ŋalae ŋana ŋinde kâ, ande tia. Ambo tamâta toŋge itu isowe ŋgua lâ tiniŋgu lâ ŋgua nia, ande naŋa ma kaloŋgu loko ŋana ŋinde kâ, ande tia. Naŋa warakâŋgu ŋandai alea kaika pa warakâŋgu neŋgu vetâŋa ŋga. \v 4 Mao nâ, naŋa apasama tu naneŋgu vetâŋa rârâni nde ara nâ. Andeta naneŋgu ilo-kalo ŋinde ikura ŋana isuka naŋa lâ ŋgua nia, ande tia. Maro Ŋalae simbo nâ ma ilea kaika pa naneŋgu vetâŋa. \v 5 Ŋgua nia ne zo sondo nde ipâŋga tia yo yo. Mine nde miki ma matami kalea kaika pa tinimi pinde nenzi vetâŋa ndimo. Miki ma kao tinimi nâ ŋana Maro Ŋalae ne zo ŋana itaulo imâ kilo kâ. Inani ma ikai kelekele rârâni ikeno paveâŋa ŋinde piti lâ nia kondoma, aku ma io lâ sinâla ilo. Aku kinzi tamâta rârâni nenzi ilo-kalo paveâŋa, ande ŋinde i ma itula ipâŋga nia yo tona. Aku lâ zoni ndaina, Maro Kindeni tamwata ma isuka kinda rârâni taitu-taitu ŋânda kâki, ikura vetâŋa ndia muŋga taveta. \s1 Kinzi tamâta lâ Korin lawea uru sipasuka warakanzi nâ ŋanzi kâki \p \v 6 Niŋgu-nambwe wukale, naŋa iloŋgu tu asuka nemi ilo-kalo. Mine kala naŋa aporo ŋgua ŋinde ŋana maka rua Apolos rua. Ara ŋana miki ma kalomi ŋgere ŋana maka rua kâ, ŋana ma kapanâna sondo ŋana ŋgua ŋine ne duvi: “Noko ma kulaŋa kupole Maro Kindeni kawa ŋgua ŋinde ikeno lâ pepa tini, mine ndimo.” Ambo miki ma kalomi ŋgere sondo ŋana ŋgua ŋinde kâ, ande miki ma kapu mulimi pa mâsi ŋana kasuka tamâta pinde ŋanzi kâki wa katawa pinde ŋanzi ndue wa. \v 7 Mana mana, a? Noko ea ipaino tu noko nde tamâta ŋalae, a? Ilo-kalo arara ndia ikeno pano, ande ŋinde Maro Kindeni simbo nâ ilano itogo wisi-ara mine. Mine nde ŋana sâ kâ ŋga noko kupandekâna itogo noko tamwata ne walo kaika ivilano ŋana pwai ilo-kalo ŋinde kâ, a? \p \v 8 Opopo! Tiambo miki kakai kelekele arara rârâni marumbu lâ, a? Tiambo miki kapâŋga mbaliŋa warakami kala kamo ara nâ, a? Tiambo miki kapole maka lâ, kala kapâŋga katogonzi koipu ŋalaŋala, a? Mao nâ, naŋa iloŋgu ndo tu miki ma kapâŋga kamo koipu ŋalaŋala, ŋana maka kala ma kapâŋga kamo koipu kuku miki mine nâ. \f + \fr 4:8 \ft 8 Tamâta pinde lâ Korin situ Kirisi itaulo imâ kilo lâ, kala nenzi kaika ikeno panzi ŋana simo koipu ŋalaŋala. Paulo itu ileleanzi ŋana nenzi ilo-kalo ŋinde kâ.\f* \v 9 Andeta tia. Naneŋgu morâŋa tu Maro Kindeni io maka pâri-tamâta kamo tamâta rârâni kalonzi. Maka kamo katogonzi tamâta ŋinde ŋgua-samâŋa tamâta ipa ŋgua lâ tu ma ipunzi pâta simâte. Ŋinde itogo tamâta rârâni sitavanzi aŋelo rârâni nde simandi ku silea pa maka, kala maima ŋalae. \v 10 Kinzi tamâta situ maka nde kapâŋga tamâta kapa lâ, ŋana tu maka kaloma tawana Kirisi. Aku miki kala kapaipa kuku i, andeta kinzi ŋinde situ miki kamo ilo-kalo tamwatami. Kinzi situ maka nema kaika nde marumbu ndo lâ, aŋga situ nemi walo kaika ŋinde ikeno pami. Kinzi situ maka nde tamâta kaa nâ, aŋga situ miki kamo tamâta rârâni kulunzi. \v 11 Muŋgani yo, aku imâ lee ipâŋga lâ zo ŋine, ande maka kamo ara tia ndo. Putole ipuma wa, ŋandolama mâsa-mâsa ndo wa, kapasawa pasawaŋa râge-râge wa, mbaunzi nâ siponza naoma wa, koka potomule wa, \v 12 kaveta wurâta kaika lâ warakama mbauma wa. Kinzi siporo ŋgua sakamao ŋana iyaula maka kâ, aŋga maka nde kano papa Maro Kindeni tu ma iveta kie ara nâ panzi. Kinzi uru siveta kenzi sakamao pa maka, aŋga maka nde kamandi kaika ku kakale malia ŋinde. \v 13 Kinzi situ laginama, aŋga maka nde kaporo ŋgua ara nâ taulo panzi. Maka kamo katogo kina tamâta sitambira lâ nia kawa mwasina. Maka kapâŋga katogo kelekele sakamao ku muso ndo lâ tamâta rârâni naonzi. Nia ndoyo maka kamo mine, aku kamo mineni lee kala kamâ kapâŋga lâ zo ŋine. \s1 Paulo ilo tu kinzi Korin ŋgu ma sipono muli pa i ne vetâŋa \p \v 14 Naŋa ŋandai aŋgere ŋgua kaŋa mine lâ pepa tini ŋana aveta maŋeti pami ŋga. Miki nde kamo naŋa natuŋgu wukale, kala iloŋgu ndo ikeno pami. Mine nde naŋa atu apananami sondo, aku ŋana duvi ŋinde kâ naŋgere ŋgua ŋinde imâ pami. \v 15 Ambo tamâta kambwaŋenzi 10,000 nenzi wurâta nde ŋana sikatonami wa sisuka nemi kalo-tawana wa, ande ŋinde nde ara nâ. Andeta miki tamami taitu mai nâ imo, aku ŋinde nde naŋa simboŋgu nâ, ŋana tu nia ndoyo naŋa warakâŋgu amâ atula pâri ara pami. Aku lâ zo ŋana miki kao nemi kalo-tawana ilâ papa Yesu Kirisi, ande naŋa apâŋga miki tamami, \v 16 ŋana miki ma kalea sondo pa naneŋgu vetâŋa rârâni, aku koka muli. Naŋa iloŋgu ndo tu miki ma kaveta mine. \v 17 Naŋa muŋga asupwa Timoti imâ pami ŋana isukami tu kaveta mine. Timoti nde imo itogo natuŋgu mao, aku tiniŋgu mwasa ndo papa i. I uru iveta Maro Ŋalae ne wurâta sondo ndo. I ma iveta miki kalomi ŋgere kilo ŋana vetâŋa rârâni Yesu Kirisi muŋga itula pa naŋa tu apaveta kuku. Naŋa uru apanananzi kalo-tawana tamâta ŋgu rârâni simo lawea lawea tu ma sipono muli pa vetâŋani ndaina. \p \v 18 Miki pinde nde situ naŋa ma amâ akalelemi tia tâ, kala kapasuka warakami nâ tinimi. \v 19 Andeta tia. Ambo Maro Ŋalae ma isâu pana, ande naŋa ma amâ walele nâ pami. Aku lâ zo ŋinde, naŋa ma akai samâŋa panzi taŋa-kaika tamwatanzi ŋinde nenzi ŋgua nâ, ande tia. Naŋa ma akai samâŋa pa nenzi vetâŋa tona, ŋana ma asama nenzi walo kilala pwataki. \v 20 Ŋana tu tamâta ea Maro Kindeni ikai maro papa, ande ŋinde ma ipâŋga nia yo lâ tamâta ŋinde kawa ŋgua nâ, ande tia. I ne walo kaika ma ipâŋga nia yo lâ tamâta ŋinde ne vetâŋa tona. \v 21 Ayo, miki ilomi tu naŋa ma amâ aveta mâsi kie mana pami, a? Miki ilomi tu naŋa ma akai mbilâo amâ ku atu miki sondo, tiya?, ma amâ naoŋgu mwasa nâ pami ku atula tini-mwasa ne vetâŋa pami. \c 5 \s1 Mâsi sakamao ipâŋga lâ kinzi Korin ŋgu ŋgininzi \p \v 1 Opopo! Naŋa aloŋo tapâriŋa mine tu tini-paluluâŋa ne mâsi kie toŋge nde ipâŋga lâ miki ŋginimi lâ. Mao nâ, naŋa aloŋo ŋgua tu tamâta toŋge lâ nemi ŋgu nde ikai i tama kaiwa saŋe. Oyae, kinzi tinikoa uru siveta mâsi sakamao mine tia ndo! \p \v 2 Andeta miki ŋandai maimi ŋana mâsi ŋinde kâ; miki kapasuka warakami tinimi nâ! Ambo miki katu kaveta vetâŋa sondo, ande nia ndoyo miki ma kasoki tamâta ŋinde piti lâ nemi ŋgu. Andeta tia. \v 3 Kala zo ŋine naŋa amo malawae ndo ŋanami, andeta naŋa uru kaloŋgu ŋgere ŋanami, aku ŋinde itogo naŋa warakâŋgu amo kumi yo. Mine nde naŋa apa ŋgua ŋana pareŋa-nia kâ pa tamâta ŋinde marumbu lâ, ŋana i ne mâsi sakamao ŋinde kâ. \v 4 Aku mwaŋga ŋga, lâ zo ndia miki ma kapasau lâ nenda Maro Ŋalae Yesu ŋa, ande naŋa ma amo kumi lâ naneŋgu ilo-kalo. Aku lâ zo ŋinde, naŋa iloŋgu tu miki ma kakai nenda Maro Ŋalae Yesu ndamwa, \v 5 aku kao tamâta sakamao ŋinde ilâ Sadana mbau ilo, ŋana i ma ikai nâna lee ikura lâ zo ndia i ma ipu muli pa ilo-kalo siŋga ne vetâŋa. Ŋineŋga muli, lâ zo ŋinde Maro Ŋalae Yesu ma itaulo imâ kilo, ande Maro Kindeni ma ikai tamâta ŋinde piti lâ kondoma ilo. \s1 Paulo ilo tu kinzi Korin ŋgu ma sisoki tamâta sakamao ŋinde \p \v 6 Miki uru kapasuka warakami tinimi, aku ŋinde nde mâsi ara tia. Mana mana, a? Tiambo miki kazizâla tu “yisi” mota mwata nâ ikura tu iveta puroŋa ndoni pondi ŋalaŋala, a? \v 7 Mine nde miki ma katambira yisi siŋga ilâ pa nia ŋgaŋe, aku kamo katogo puroŋa wasaseki, ne yisi tia. Kirisi nde imo kinda nenda lama ŋana kumbwa Pasova kâ, aku ipatarâwa tamwata marumbu lâ. Mine nde naŋa asama tu miki kapâŋga katogo puroŋa wasaseki ŋinde marumbu lâ. \f + \fr 5:7 \ft 7 Juda nenzi mâsi ŋana kumbwa Pasova kâ nde ikeno mine; kinzi uru soka Mose ne ŋgua tukuŋa muli ku sitambira yisi rârâni piti lâ nenzi luma ilo. Ŋineŋga simomo puroŋa kaŋa toŋge, ne yisi tia, ŋana itula pwataki tu kinzi simo ŋgu sapâŋa.\f* \v 8 Ambo kinda ma tapono muli pa Pasova ne mâsi rârâni, ande ara ŋana ma tasoki kiesaka wa vetâŋa potomule rârâni piti lâ ŋgininda, itogo tamâta itambira yisi siŋga ilâ pa nia ŋgaŋe mine. Aku ara ŋana kinda ma tapaveta kuku vetâŋa arara wa vetâŋa mao wa, itogo puroŋa wasaseki ŋinde, ne yisi tia. \p \v 9 Naŋa muŋga aŋgere ŋgua pami ku apaimi tu miki ma tinimi piti ndo ŋananzi tamâta ea sipaveta kuku mâsi ŋana sipalulua tininzi potomule kâ. \v 10 Andeta naŋa ŋandai aporo tu miki ma tinimi piti mine ŋananzi tinikoa ŋga. Mao nâ, kinzi ŋinde uru sipaveta kuku mâsi sakamao kie-kie. Kinzi uru sipalulua tininzi potomule wa, ilonzi yosi ŋana tininzi pinde nenzi kelekele wa, sipanâwe wa, siwâŋgi sipaneanzi maro laŋeŋa wa. Andeta kinzi tamâta mine simo sikura nia ndoni. Mine kala miki kakura ŋana kamo tinimi piti ndo ŋananzi tamâta mine, ande tia. \v 11 Andeta kala ŋine aŋgere ŋgua mine pami; ambo tamâta toŋge isipa ŋoa “kalo-tawana tamâta” lâ tamwata tini, ŋineŋga ipalulua tini potomule tâku, ilo yosi ŋana i tini pinde nenzi kelekele tâku, inu lââ kaika kala idauda tâku, ipanawe tamâta toŋge ne kelekele tâku; ande miki ma kamo tinimi piti ndo ŋana tamâta ŋinde kâ. Miki pinde ilomi tu kinda takura ŋana tasaŋona ku taka kunzi tamâta mine, andeta naŋa apaimi tu miki ma kapile mâsi ŋinde tona. \p \v 12-13 Ŋana tu tamâta rârâ nde simo niaka ŋana Maro Kindeni ne ŋgu, andeta naneŋgu wurâta ŋandai ŋana alea kaika pa kinzi ŋinde nenzi vetâŋa ŋga. Maro Kindeni tamwata ma ipare nia panzi tamâta ŋinde. Andeta miki warakami nemi wurâta nde ŋana katunzi nawalami kalo-tawana tamâta sondo kâ, ŋana tu Maro Kindeni kawa ŋgua ikeno lâ pepa tini mine tu, “Miki ma kasoki tamâta sakamao ŋinde piti lâ nemi ŋgu.” \c 6 \s1 Kinda kalo-tawana tamâta ma taonzi ninda-nambwe silâ pa ŋgua nia, mine ndimo \p \v 1 Ambo tamâta toŋge lâ nemi ŋgu i ne ŋgua keno pa ninambwe kalo-tawana tamâta toŋge, ande i ma ilaŋa ipolenzi Maro Kindeni ne tamâta ku io ninambwe ŋinde ilâ pa ŋgua nia lâ tinikoa naonzi, mine ndimo. \p \v 2 Ŋana tu muli ŋga kinda Maro Kindeni ne tamâta ma tapâŋga tamo ŋgua-samâŋa tamâta panzi tâno tamâta rârâni. Tiambo miki kalomi kapa ŋana ŋinde kâ, a? Mao kanaŋo, kinda ma muli taveta wurâta ŋinde. Mine nde ŋana sâ kâ ŋga miki ŋandai kakura tu katu ŋgua kiri-kiri ipâŋga warakami ŋginimi ŋinde sondo, a? \v 3 Tiambo miki kalomi kapa tu kinda ma muli tapâŋga tamo ŋgua-samâŋa tamâta panzi aŋelo tona, a? Mao kanaŋo, kinda ma muli taveta wurâta ŋinde. Mine nde kinda takura ndo ŋana tatu tâno ŋine ne malia kie-kie sondo kâ. \v 4 Mine nde miki kaloŋo ŋga; lâ zo ŋana ŋgua nâna ipâŋga ŋginimi, ŋana sâ kâ ŋga miki uru kapateanzi tamâta simo niaka tu siveta ŋgua ŋinde sondo, a? \v 5 Naŋa aporo ŋgua kaŋa mine ŋana aveta maŋeti pami. Mana mana, a? Tiambo miki rârâni nemi ilo-kalo nde mota-mwata nâ, kala nawalami toŋge ikura tu itu ninda-nambwe kalo-tawana tamâta rua nenzi ŋgua sondo tia tâ, a? \v 6 Andeta miki uru kao nimi-nambwe kalo-tawana tamâta silâ simandi ŋgua nia lâ tinikoa naonzi, aku ŋinde nde ara tia ndo. \p \v 7 Mao nâ, miki uru kaonzi nimi-nambwe silâ pa ŋgua nia, aku nemi mâsi ŋinde itula pwataki tu miki kambe marumbu lâ. Ambo miki ma kasâu panzi nimi-nambwe tu siveta potomule pami ku sikai nemi kelekele saŋemi, ande ŋinde ma ara. \v 8 Andeta tia. Miki tinimi pwâka tu kapono muli pa vetâŋa ara ŋinde. Miki warakami kaveta potomule panzi nimi-nambwe wa kakai nenzi kelekele saŋenzi wa. Andeta kinzini nde miki warakami nimi-nambwe kalo-tawana tamâta ma! \p \v 9 Kinzi tamâta sakamao ma sikura tu simo kuku ŋgu ŋinde Maro Kindeni uru ikai maro papa, ande tia. Tiambo miki kazizâla ŋana ŋinde kâ, a? Kapakatona sondo ŋga! Tia ma miki kapalâŋe warakami nâ. Ŋana tu tamâta pinde uru sipalulua tininzi potomule, aŋga pinde siwâŋgi sipaneanzi maro laŋeŋa, aŋga pinde siveta sakamao kuku tamâta toŋge kaiwa, aŋga pinde sipalulua tininzi kunzi nawalanzi tamâne, \v 10 aŋga pinde sipanâwe, aŋga pinde ilonzi yosi pa tininzi pinde nenzi kelekele, aŋga pinde sinu lââ kaika kala sidauda, aŋga pinde situ tininzi pinde laginanzi, aŋga pinde silaŋenzi tamâta ŋana sikai nenzi kelekele saŋenzi. Andeta kinzi tamâta mine ma sikura tu simo kuku ŋgu ŋinde Maro Kindeni uru ikai maro papa, ande tia. \v 11 Muŋga, miki pinde kala kapaveta kuku mâsi sakamao mine. Andeta Maro Kindeni ililimi kala izavaru kiesaka ne muso piti lâ ilomi kalomi, aku ivetami kapâŋga i tamwata ne tamâta. Lâ Maro Ŋalae Yesu Kirisi ŋa, aŋga lâ Maro Kindeni ne Koroani, ande miki kapâŋga kamo ilomi mbâra-mbâra ndo lâ Maro Kindeni nao. \s1 Kinda karaenda nde Koroani Sapâŋa ne luma \p \v 12 Tamâta pinde uru siporo ŋgua mine; “Naŋa akura tu aveta vetâŋa ndia iloŋgu tu aveta.” Ŋgua ŋinde nde mao nâ, taitu vetâŋa pinde ŋandai sivila kinda tu tamo ara ŋga. Naŋa akura tu aveta vetâŋa ndia iloŋgu tu aveta, andeta naŋa ma asâu pa kelekele toŋge tu ikai poe kaika pana, ande ma tia. \v 13 Mao nâ, kinzi tamâta ŋinde uru sisia ŋgua tu, “Kâpwa nde kelekele ŋana ilâ kapwânda ilo, aku kapwânda ne wurâta nde ŋana ikai kâpwa kâ.” Ŋgua ŋinde nde mao, taitu Maro Kindeni ma muli izavaru kâpwa kaŋa-kaŋa rârâni tava karaenda ndoni. Miki kaloŋo ŋga; karaenda ŋine ne wurâta ŋandai ŋana ipaveta kuku tini-paluluâŋa ne mâsi ŋga. Karaenda ŋine nde Maro Ŋalae simbo nâ ne kelekele, aku Maro Ŋalae simbo nâ ikatona karaenda. \v 14 Muŋga Maro Kindeni ipaŋo Maro Ŋalae lâ mateŋa nianzi imo via kilo, aku muli ŋga i ma ikai tamwata ne walo kaika ndainani nâ ku ma ipaŋo kinda tava. \v 15 Miki karaemi ne pinde-pinde ndoni nde Kirisi karae ne pinde-pinde tava. Tiambo miki kazizâla ŋana ŋinde kâ, a? Mine nde naŋa ma akai Kirisi karae ne pinde-pinde ku ao ilâ taitu kuku nzâla taine toŋge karae, ande tia ndo kanaŋo. \v 16 Tamâta ea iveta sakamao kuku nzâla taine toŋge, ande i ipâŋga imo karae taitu kuku i. Tiambo miki kazizâla ŋana ŋinde kâ, a? Maro Kindeni kawa ŋgua ikeno lâ pepa tini mine tu, “Kinzi rua ma sipâŋga karaenzi taitu nâ”. \v 17 Aŋga tamâta ea ipasipa kuku Maro Ŋalae, ande tamâta ŋinde ipâŋga ilo-kalo taitu kuku i. \p \v 18 Ikura zo zo, miki ma kakâwa kalâ kamo malawae ndo ŋana tini-paluluâŋa kâ ne mâsi potomule rârâni. Kinzi tamâta uru siveta kiesaka kie-kie, andeta ŋinde rârâni ikeno ŋgaŋe nâ ŋana warakanzi karaenzi kâ. Taitu tamâta ea ipalulua tini potomule, ande i iveta kiesaka pa tamwata karae. \v 19 Miki karaemi nde Koroani Sapâŋa ne luma sapâŋa. Tiambo miki kazizâla ŋana ŋinde kâ, a? Maro Kindeni io ne Koroani ŋinde imâ pami lâ, kala Koroani Sapâŋa imo ilomi. Miki ŋandai kamo miki warakami nâ nemi ŋga, \v 20 ŋana tu muŋgani Maro Kindeni ikaimi piti lâ kondoma ilo. Mine nde ara ŋana miki karaemi ne vetâŋa rârâni ma isuka Maro Kindeni ŋa kâki. \c 7 \s1 Paulo itula ŋgua ŋana pakâeŋa ne mâsi kâ \p \v 1 Ayo, kala ŋine naŋa atu aporo ŋgua taulo pami ŋana kasoŋâŋa ŋinde muŋga miki kaŋgere lâ pepa tini ku kao imâ pana. Ambo tamâta toŋge tini pwâka tu ikai kaiwa taine, ande ŋinde nde ara. \p \v 2 Taitu tini-paluluâŋa kâ ne mâsi potomule kie-kie nde ipâŋga ŋalae lâ. Mine nde ara ŋana kinzi tamâne rârâni taitu-taitu ma simo kuku warakanzi kaiwanzi taine. Aku ara ŋana kinzi taine rârâni taitu-taitu ma simo kuku warakanzi kaiwanzi tamâne. \v 3 Tamâne karae nde i kaiwa taine nâ ne kelekele. Mine nde tamâne ma ipasilikana tamwata tini ŋana kaiwa kâ ndimo. Aku mine nâ, taine karae nde i kaiwa tamâne nâ ne kelekele. Mine nde taine kala ma ipasilikana i taine tini ŋana kaiwa kâ ndimo. \v 4 Ŋana tu taine ne wurâta ŋandai ŋana ikai poe pa i taine tini ŋga; i kaiwa tamâne nâ ma ikai poe papa. Aku mine nâ, tamâne ne wurâta ŋandai ŋana ikai poe pa i tamwata tini ŋga; i kaiwa taine nâ ma ikai poe papa. \v 5 Ambo noko pwâe lâ, ande noko ma kupu muli pa kaiwa ku kupasilikana tini ŋana ndimo. Mao nâ, ambo miki rua ilomi tu kakai noŋa kaika pa Maro Ŋalae, kala katu tambumi ŋana tinimi kâ ikura zo mbwana-mbwana nâ, ande ŋinde nde ara. Taitu muli ŋga, noŋa ne zo marumbu lâ, ŋineŋga miki rua ma kalâ taitu kilo. Ambo miki ma kalâ taitu kilo, ande Sadana ma ikura tu igagatimi ŋana katambira tinimi potomule kâ, ande ma tia. \v 6 Naneŋgu ŋgua ŋinde ŋandai itogo ŋgua tukuŋa kaika ŋga. Naŋa asâu nâ pami tu kaveta mine, ikura warakami nemi pateâŋa mine. \v 7 Naŋa iloŋgu tu miki tamâta rârâni taitu-taitu ma kamo katogo naŋa mine, ku ma kapakâe tia wa kapasilikana tinimi ndo wa. Andeta Maro Kindeni iwae walo kie-kie ŋana pakâeŋa kâ panzi tamâta rârâni taitu-taitu, itogo ne wisi-ara mine, kala miki kakai nemi nemi lâ. Tamâta pinde sikai wisi-ara ŋana sikâe kâ, aŋga pinde nde sikai wisi-ara ŋana sikâe tia kâ. \p \v 8 Ayo, kala ŋine naŋa iloŋgu ŋgua tini ilâ panzi tamâta ea ŋandai sipakâe lâ ŋga, aku ilâ panzi taine mwala-mwala tona. Naŋa apaimi tu ambo miki ma kamo katogo naŋa mine, aku ma kapakâe tia, ande ŋinde nde ara. \v 9 Andeta miki pinde kakura tu kakai poe sondo pa warakami karaemi, ande tia. Mine nde ara ŋana miki ŋinde ma kapakâe kaiwami kaiwami. Tia ma ilomi gagatimi ŋalae ŋana kapalulua tinimi potomule kâ, itogo yââ mela-mela mwasina. \p \v 10 Kala ŋine naŋa atu ŋgua tukuŋa ilâ panzi tamâta ea sipakâe lâ. Ŋine ŋandai naŋa warakâŋgu neŋgu ŋgua tukuŋa ŋga; ŋine nde Maro Ŋalae kawa ŋgua. Ŋgua tukuŋa ŋine nde mine; noko taine ma kupile kaiwa tamâne ndimo. \v 11 (Ambo taine toŋge muŋga ipile kaiwa tamâne, ande ara ŋana i ma itaulo papa ku ma imo taitu kuku kaiwa tamâne kilo. Ambo i tini pwâka tu itaulo papa, ande i ma ikai tamâne toŋge ndimo.) Aku noko tamâne kala ma kusoki kaiwa taine ndimo. \p \v 12 Aku naŋa iloŋgu ŋgua ilâ panzi tamâta pinde tona. Ŋgua ŋine ŋandai Maro Ŋalae kawa ŋgua ŋga. Naŋa aporo mine; ambo kalo-tawana tamâta toŋge i kaiwa taine kalo tawana Kirisi tia, ambo taine ŋinde ilo tu imo kuku, ande tamâta ŋinde ma isoki kaiwa ŋinde ndimo. \v 13 Aku mine nâ, ambo kalo-tawana taine toŋge i kaiwa tamâne kalo tawana Kirisi tia, ambo tamâta ŋinde ilo tu imo kuku, ande taine ŋinde ma ipile kaiwa ndimo. \v 14 Naneŋgu ŋgua ŋinde nde duvi mine; ambo tamâta toŋge kalo tawana Kirisi tia, andeta ipasipa lâ taitu kuku kaiwa kalo-tawana taine, ande ŋinde itogo tamâta ŋinde ipasipa kuku Maro Kindeni ne ŋgu tona. Aku mine nâ, ambo taine toŋge kalo tawana Kirisi tia, andeta ipasipa lâ taitu kuku kaiwa kalo-tawana tamâne, ande ŋinde itogo taine ŋinde ipasipa kuku Maro Kindeni ne ŋgu tona. Mine kala Maro Kindeni ikainzi tamâta ŋinde natunzi simo kuku i ne ŋgu. Tia ma natunzi ŋinde simo sitogonzi tinikoa mine. \p \v 15 Taitu kaloŋo ŋga; ambo taine tâku tamâne toŋge kalo tawana Kirisi tia, aku i ilo tu ipile kaiwa kalo-tawana tamâta, ande ara, ma ipile. Kalo-tawana tamâta ŋinde ikura tu isâu papa kaiwa tu ilâ. Andeta Maro Kindeni ne pateâŋa ikeno mine tu kinda ma tamo tava wisinda pisi nâ. \v 16 Noko taine ndai, noko kalo ŋgere sondo ŋga; tiambo noko ma muli kusuka kaiwa tamâne tu ipâŋga kalo-tawana tamâta tâ. Aŋga noko tamâne ndai, noko kala kalo ŋgere sondo ŋga; tiambo noko ma muli kusuka kaiwa taine tu ipâŋga kalo-tawana taine tâ. \s1 Kinda ma tamo lâ saŋonâŋa ndia Maro Kindeni muŋga ipatea pa kinda \p \v 17 Andeta ara ŋana kinda taitu-taitu ma tamo lâ saŋonâŋa ndia Maro Ŋalae ipatea pa kinda, lâ zo ŋinde Maro Kindeni isarâwa pa kinda tu tao nenda kalo-tawana ilâ papa i. Naŋa uru aporo ŋgua kaŋa taituni mine panzi kalo-tawana tamâta ŋgu rârâni. \v 18 Ambo kinzi muŋga sive tamâta toŋge karae, ikura Juda nenzi mâsi mine, aku muli ŋga tamâta ŋinde iloŋo Maro Kindeni ne sarawâŋa kala io ne kalo-tawana ilâ papa i, ande tamâta ŋinde ma ivea nzimba nia ŋinde ndimo. Aku mine nâ, ambo tamâta toŋge ŋandai ikai karae-veŋa ne mâsi lâ tini ŋga, ŋineŋga iloŋo Maro Kindeni ne sarawâŋa, ande tamâta ŋinde ma isâu panzi tu sive i karae ndimo. \v 19 Ŋana tu karae-veŋa ne mâsi nde kelekele kaa nâ. Ambo kinda muŋga tapono muli pa mâsi ŋinde tâku tia tâku, ande ŋinde nde sâ toŋge tia. Andeta mâsi taitu nâ nde kelekele ŋalae, aku ŋinde nde mâsi ŋana tapono muli pa Maro Kindeni kawa ŋgua. \v 20 Ara ŋana kinda taitu-taitu ma tamo lâ saŋonâŋa ndia kinda tamo muŋgani lâ, lâ zo ŋinde taloŋo Maro Kindeni ne sarawâŋa. \v 21 Ambo noko muŋga kuveta wurâta koa tia nâ pa tamâta ŋalae toŋge, aku lâ zo ŋinde Maro Kindeni isarawano tu kalo tawana i, ande noko ma ilo malia ŋana ne wurâta ŋinde kâ ndimo. Taitu kuloŋo ŋga; ambo nzâla ikeno pano ŋana kupile wurâta sugorai ŋinde ku kumo ara mwasa, ande ara ŋana kuveta mine. \v 22 Ŋana tu tamâta ea uru iveta wurâta koa tia nâ pa tamâta ŋalae toŋge lee, ŋineŋga iloŋo Maro Kindeni ne sarawâŋa, ande tamâta ŋinde imo Maro Ŋalae ne tamâta, kala imo tini soo nâ. Aku mine nâ, tamâta ea uru iveta wurâta ŋana mbaliŋa kâ lee, ŋineŋga iloŋo Maro Kindeni ne sarawâŋa, ande tamâta ŋinde iveta wurâta koa tia nâ pa Kirisi. \v 23 Kirisi iko miki piti lâ kondoma ilo. Mine nde miki ma kasâu pa tamâta toŋge tu ikai poe kaika pa ilomi kalomi, mine ndimo. \v 24 Niŋgu-nambwe wukale, kinda tamo Maro Kindeni kalo. Mine nde ara ŋana kinda taitu-taitu ma tamo lâ saŋonâŋa ndia Maro Kindeni ipatea pa kinda. \s1 Paulo itu ŋgua kaika panzi tamâta ŋinde sipakâe tia yo \p \v 25 Kala ŋine naŋa ma aporo ŋgua taulo pami ŋana nemi kasoŋâŋa ŋananzi tamâta ŋinde sipakâe tia yo. Maro Ŋalae ŋandai itula ŋgua tukuŋa toŋge pa naŋa ŋana kinzi ŋinde kâ. Taitu i kalo sukâŋa ŋanana kala iveta naŋa apâŋga tamâta ŋana aporo ŋgua sondo kâ. Mine nde naŋa atu atula warakâŋgu neŋgu ilo-kalo pami. \v 26 Lâ zo kala kinda tamo ŋine, ande malia kie-kie imâ ipâŋga lâ. Mine nde ara ŋana miki ŋinde ma kapakâe tia. \v 27 Ambo noko pwai kaiwa taine lâ, ande noko ma kuroto nzâla ŋana kusoki kaiwa ŋinde ndimo. Ambo noko ŋandai pwâe ŋga, ande noko ma ilo kâki ŋana pwai kaiwa taine ndimo. \v 28 Ambo noko ilo tu pwai kaiwa taine, ande ŋinde nde kiesaka tia. Ambo taine taipa itu ikai kaiwa tamâne, ande ŋinde kala nde kiesaka tia. Andeta kalomi ŋgere sondo ŋga; kinzi pakâeŋa tamâta uru sisânda malia rârâ kulu, aku naŋa tiniŋgu pwâka tu malia mine ma ipâŋga pami. \p \v 29 Niŋgu-nambwe wukale, naŋa atu aporo ŋgua mine; zo mbuku taitu nâ ikeno mo ŋai yo. Mine nde lâ zo ŋine wa zo muli-muli wa, ande ara ŋana miki tamâne ea muŋga kakâe lâ, ma kalomi ŋgere sondo ku kasama tu pakâeŋa nde kelekele ŋana nao tia kâ. \v 30 Aŋga miki tamâta ea uru kapataiŋa wa kaveta kalo-kalo wa, ande ara ŋana miki ma kalomi ŋgere sondo ku kasama tu nemi tiŋa ŋinde ma muli marumbu lâ. Aŋga miki ea uru kandeka, ande ara ŋana miki ma kalomi ŋgere sondo ku kasama tu nemi ndekâŋa ŋinde ma muli marumbu lâ. Aŋga miki ea uru kako nemi kelekele, ande ara ŋana miki ma kalomi ŋgere sondo ku kasama tu kelekele ŋinde ŋandai warakami nemi ŋga. \v 31 Aŋga miki ea uru kandeka ŋana kakai tâno ne mbaliŋa kâ, ande ara ŋana miki ma kalomi ŋgere sondo ku kasama tu mbaliŋa ŋinde nde kelekele kaa nâ. Ŋana tu tini nâ tâno ŋine tava ne kelekele rârâni ma naonzi tia lâ. \p \v 32 Naŋa tiniŋgu pwâka tu tâno ne kalo-lokoni ma izavaru nemi ilo-kalo. Kinzi kalo-tawana tamâne ŋinde sikâe kaiwanzi taine tia yo, ande kinzi uru ilonzi ŋalae pa Maro Ŋalae ne kelekele nâ, kala sipono muli pa vetâŋa ndia Maro Ŋalae ilo papa. \v 33 Aŋga kinzi kalo-tawana tamâne ŋinde sikâe lâ, ande kinzi uru ilonzi ŋalae pa tâno ne kelekele nâ, ŋana ma sikatonanzi kaiwanzi-natunzi sondo kâ. \v 34 Mine nde kinzi uru simo tava ilonzi rua-rua. Aku mine nâ, kinzi kalo-tawana taine taipa sitavanzi taine ŋinde sikâe kaiwanzi tamâne tia yo, ande kinzi uru ilonzi ŋalae pa Maro Ŋalae ne kelekele nâ, kala ilonzi tu ma sio warakanzi karaenzi tava ilonzi kalonzi ilâ papa i nâ. Aŋga kinzi kalo-tawana taine ŋinde sikâe lâ, ande kinzi uru ilonzi ŋalae pa tâno ne kelekele nâ, ŋana ma sikatonanzi kaiwanzi-natunzi sondo mine nâ. \v 35 Naŋa ŋandai aporo ŋgua ŋine ŋana aliŋi kelekele malia lâ miki kulumi ŋga. Naŋa aporo ŋgua ŋine ŋana ma isukami tu kapaveta kuku vetâŋa sondo wa kapono muli sondo pa Maro Ŋalae wa. \p \v 36 Kala ŋine naŋa atu aporo ŋgua tini ŋana tamâne kuku ne taine rua, muŋga sipa ŋgua tu ma sipakâe, andeta simo lee ku ŋandai sipakâe ŋga. Ambo tamâne ŋinde ilo igagati i ŋalae ŋana ikeno kuku taine ŋinde, kala laiti ŋana iveta soki papa, ande ara ŋana i ma ikâe. Ŋinde nde kiesaka tia. \v 37 Ambo tamâne ŋinde ilo kaika tu ma ikai ne taine ŋinde tia, aku sâ toŋge tia ŋana ipasusua i tu ikâe kâ, ambo i uru ipakatona tamwata ilo wa tini sondo, ande ŋinde nde ara, aku iveta soki tia. \v 38 Mine nde tamâne ea ipakâe kuku ne taine taipa ŋinde, ande i ne vetâŋa ŋinde nde ara mwasa. Aŋga tamâne ea ilo kaika tu ma ipakâe kuku ne taine taipa ŋinde tia, ande i ne vetâŋa ŋinde nde ara ndo. \f + \fr 7:38 \ft 38 Lâ keri 36-38, ilo-kalo tamâta pinde situ Paulo iporo ŋana tamâne kuku natu taine rua. Tamâta ŋinde tini pwâka tu natu taine ma ikâe, andeta taine ilo pa tamâne toŋge. Paulo iporo tu ambo tama isâu pa natu tâku tia tâku, ande ŋinde nde ikeno pa i nâ.\f* \p \v 39 Ambo taine toŋge kaiwa tamâne imo via yo, ande taine ŋinde ma ilâ ikai kaiwa tamâne toŋge ndimo. Ambo i kaiwa tamâne ŋinde imâte lâ, ande kinzi rua nenzi pakâeŋa nde totoŋa lâ. Mine nde taine ŋinde ikura tu ikai kaiwa tamâne wasaseki. Taitu i ma ikai Maro Ŋalae ne kalo-tawana tamâne toŋge nâ. \v 40 Andeta naŋa warakâŋgu neŋgu morâŋa nde mine; ambo taine ŋinde ma ikai kaiwa tamâne wasaseki, ande i ne ndekâŋa ma ipâŋga ŋalae koŋa tia. Ambo i ma ipakâe kilo tia, ande i ma imo tava ndekâŋa ŋalae. Naŋa apasama tu Maro Kindeni ne Koroani uru itula ŋgua ŋine pana, kala atula ŋgua ŋine pa miki kaloŋo lâ. \c 8 \s1 Paulo iporo ŋgua ŋana simbi muŋga sipatarâwa panzi maro laŋeŋa \p \v 1 Kala ŋine naŋa atu aporo ŋgua pinde ŋana mâsi ŋana taka simbi muŋga sipatarâwa panzi maro laŋeŋa. Tamâta pinde uru siporo tu, “Kinda rârâni takai ilo-kalo marumbu lâ”, aku ŋgua ŋinde nde mao nâ. Andeta ilo-kalo mine uru igagati kinda ŋana tapasuka warakânda tininda. Aŋga tini-mwasa ne mâsi uru igagati kinda ŋana tavilanzi tininda pinde. \p \v 2 Ambo tamâta pinde situ kinzi warakanzi sikai ilo-kalo ara marumbu lâ, ande kinda tasama tu nenzi ilo-kalo ŋinde nde sondo tia. \v 3 Aŋga tamâta pinde ilonzi ndo keno pa Maro Kindeni, aku i isama tamâta ŋinde kilalanzi pwataki lâ. \p \v 4 Mine nde naŋa atu aporo ŋgua taulo pami ŋana nemi kasoŋâŋa ŋana simbi ŋinde muŋga sipatarâwa panzi maro laŋeŋa. Kinda tasama tu maro laŋeŋa tainzi ŋandai kelekele mao toŋge kilala ŋga. Ŋinde nde kelekele kaa nâ kilala. Kinda tasama tu Maro Kindeni simbo nâ nde Maro mao. \v 5 Ambo maro pinde tâ simo nia maa wa tâno kulu wa, ikura tamâta pinde uru siporo mine, ambo kinzi kambwaŋenzi ŋalae tâ, \v 6 ande kalo loko, kinda kalonda tawana tu Maro mao taitu nâ imo, ina kinda Tamânda Maro Kindeni. Ina kelekele rârâni warika, aku ipatea kinda tu ma tamo i tamwata ne tamâta. Aku Maro Ŋalae taitu nâ imo, ina nenda Maro Ŋalae Yesu Kirisi. Nia ndoyo inani ikai Maro Kindeni ndamwa ku ipulia kelekele rârâni sipâŋga lâ, aku inani nde nenda via ŋine warika. \p \v 7 Andeta kalo-tawana tamâta pinde ŋandai sisama ilo-kalo mao ŋinde kilala ŋga. Muŋga kinzi sipono muli sondo pa maro laŋeŋa nenzi mâsi. Mine nde lâ zo ŋana sika patarawâŋa ne simbi ŋinde, kinzi uru kalonzi tawana tu ŋinde nde maro toŋge ne kelekele mao. Kinzi ilonzi rua-rua ŋana simbi ŋinde kâ, andeta sikai sika nâ. Mine nde kinzi sipasama tu siveta soki. \v 8 Andeta kâpwa ikura tu iveta kinda tapâŋga tamâta sondo lâ Maro Kindeni nao, ande tia. Miki kalomi ŋgere sondo ŋga; ambo kinda tambunda ŋana kâpwa pinde, ande vetâŋa ŋinde ŋandai iveta kinda tapâŋga tamâta sakamao lâ Maro Kindeni nao ŋga. Aku mine nâ, ambo kinda taka, ande vetâŋa ŋinde ŋandai iveta kinda tapâŋga tamâta arara lâ i nao ŋga. \p \v 9 Taitu miki kapakatona sondo ŋga. Mao nâ, Maro Kindeni isâu pami tu kaka kâpwa ndia rârâni miki ilomi papa. Andeta tamâta pinde nenzi kalo-tawana ŋandai ipâŋga kaika ŋga. Ambo miki ma kaka simbi ŋinde, andeta kinzi tamâta ŋinde simorami kala simbe ŋana siveta kiesaka kâ, ande ŋinde nde ara tia ndo. \v 10 Naneŋgu ŋgua ŋinde nde duvi mine; noko ea kupasama tu ne ilo-kalo nde ikeno pano lâ, ambo noko ma kulâ maro laŋeŋa toŋge ne luma sapâŋa ilo ku kusaŋona kuka, tiambo kalo-tawana tamâta toŋge ma imorano tâ. Ambo i ne kalo-tawana ŋandai ipâŋga kaika ŋga, ande noko ne vetâŋa ŋinde ma igagati i ilo tâ, kala ma ika simbi ŋinde muŋga sipatarâwa panzi maro laŋeŋa tâ. \v 11 Ambo mine, ande noko ne ilo-kalo ŋinde ma izavaru tamâta ŋinde ndo lâ. Mao nâ, i ne kalo-tawana nde kaika tia, andeta imo noko ninambwe, aku Kirisi imâte ŋana ikai i piti lâ kondoma ilo. \v 12 Mine nde miki kaloŋo ŋga; nimi-nambwe pinde nenzi kalo-tawana ŋandai ipâŋga kaika lâ ŋga. Ambo miki ma kaveta kiesaka mine panzi kala kayaula ilonzi kalonzi, ande miki kaveta kiesaka pa Kirisi tona. \v 13 Ayo, ambo simbi ma iveta niŋgu-nambwe kalo-tawana tamâta toŋge imbe ŋana iveta kiesaka kâ, ande naŋa ma aka simbi kilo tia ku tia ndo. Naŋa tiniŋgu pwâka ndo tu aveta niŋgu-nambwe imbe ŋana iveta kiesaka kâ. \c 9 \s1 Paulo itula i ne mâsi ŋana iveta pâri ara ne wurâta kâ \p \v 1 Miki kalomi ŋgere ŋana naneŋgu mâsi kâ. Sâ toŋge isae nzalâŋgu nde tia; mine nde naŋa akura tu aveta vetâŋa ndia naŋa iloŋgu tu aveta. Naŋa amo pâri-tamâta ma, aku muŋga naŋa warakâŋgu matâŋgu amora nenda Maro Ŋalae Yesu. Naŋa uru aveta wurâta pa Maro Ŋalae, aku mikini kamo katogo naneŋgu wurâta ŋinde kanaŋo mwasina. \p \v 2 Tamâta pinde siporo tu naŋa ŋandai Maro Ŋalae ne pâri-tamâta mao ŋga. Andeta naŋa kaloŋgu loko ŋana ŋinde kâ nde tia, ŋana tu miki kasama kilalâŋgu pwataki tu naŋa nde pâri-tamâta mao. Miki kapasipa lâ taitu kuku Maro Ŋalae lâ, aku ŋinde itula pwataki tu naŋa nde pâri-tamâta mao. \p \v 3 Lâ zo ndia tamâta pinde sisowe ŋgua lâ naŋa tiniŋgu, ande naŋa uru aporo ŋgua kaŋa mine taulo panzi; \v 4 Maka pâri-tamâta kakura tu kakai kâŋa-nuŋa itogo nema wurâta ne kulu. Tiambo ŋine nde vetâŋa soki, a? \v 5 Aku lâ zo ndia maka koka kalâ lawea lawea ŋana katula pâri ara kâ, ande maka kakura tu kakainzi kaiwama kalo-tawana taine soka kuma, ikura pâri-tamâta pinde sitavanzi Maro Ŋalae tai wukale wa Petero wa uru siveta mine. Tiambo ŋine nde vetâŋa soki, a? \v 6 Kinzi pâri-tamâta rârâni uru sikai pavilâŋa lâ kalo-tawana tamâta ŋgu mbaunzi. Tiambo miki tinimi pwâka tu kavila maka rua Banabas rua ŋana kelekele pinde kâ, kala ilomi tu maka rua simboma rua nâ ma kakai wurâta ŋana kapavila warakama ŋana mbaliŋa kâ, a? \p \v 7 Opopo, kinzi zugu tamâta uru sitambira warakanzi nenzi mbumbu ŋana siko kapwanzi kâ, ande tia ndo. Aku mine nâ, ambo tamâta toŋge ipau kâi waini lâ tâno ilo, ande i tamwata ma muli ika kâi ŋinde ne kanaŋo pinde. Aku mine nâ, ambo tamâta toŋge uru ikatonanzi lama, ande i tamwata ma inu lama malakupi ŋinde suunzi pinde. \v 8 Andeta naŋa ŋandai akai tamâta nâ nenzi ilo-kalo kala aporo ŋgua kaŋa mine ŋga. Maro Kindeni ne tukuŋa kala itula ŋgua kaŋa taituni pwataki tona. \v 9 Ŋana tu nanayoni Mose iŋgere ŋgua tukuŋa mine tu, “Miki ma kapono bulmakao kawa lâ zo ŋana ikai wurâta ŋana ipopo kaniŋa karae piti kâ, mine ndimo”. Mana mana, a? Tiambo Maro Kindeni kalo ŋgere ŋananzi bulmakao nâ kala itu ŋgua tukuŋa mine, a? Tia ndo! \v 10 I kalo ŋgere ŋana kinda kala itu ŋgua tukuŋa ŋinde. Mao nâ, ŋgua ŋinde iyoke kinda warakânda, ŋana tu lâ zo ndia tamâta toŋge iso tâno tâku isiki kaniŋa karae piti tâku, ande Maro Kindeni ilo tu tamâta ŋinde ma isama tu muli ŋga i ma ikai kâpwa pinde, itogo ne wurâta ŋinde ne kulu mwasina. \v 11 Ambo maka muŋga kapau Koroani Sapâŋa ne kaniŋa vâsa ara lâ miki ŋginimi, ande ara ŋana miki ma kavilama ŋana kelekele pinde kâ, itogo nema wurâta ŋinde ne kulu mine. Tiambo vetâŋa ŋine nde soki, a? \v 12 Ambo pâri-tamâta pinde sikura ŋana sikai pavilâŋa ara lâ nemi ŋgu, ande maka kakura ndo ŋana kakai pavilâŋa mine nâ. Taitu maka ŋandai kaporo kaika pami tu kelekele pinde kalama ŋga, ŋana tu maka tinima pwâka tu kapono nzâla ŋana Kirisi ne pâri ara kâ. Aku ŋana duvi ŋinde kâ maka uru kakale malia rârâ. \p \v 13 Tamâta pinde uru siveta wurâta lâ Maro Kindeni ne luma sapâŋa ilo, aku uru sikai kâpwa lâ lumani ndaina. Mao nâ, kinzi siveta wurâta lâ patarawâŋa nia, kala uru sikai simbi pinde muŋga sipatarâwa lâ nia ŋinde. Tiambo miki kazizâla ŋana ŋinde kâ, a? \v 14 Aku Maro Ŋalae tamwata kala iporo ŋgua kaŋa taituni mine tu ambo tamâta toŋge uru itula pâri ara panzi ŋgu pinde, ande ŋgu ŋinde ma sivila i ŋana kelekele kâ. \p \v 15 Andeta muŋga naŋa warakâŋgu ŋandai aporo kaika pami tu kelekele pinde kalana ŋga. Aku mine nâ, naŋa ŋandai aŋgere ŋgua ŋine ŋana apaŋo ilomi kalomi tu kavila naŋa ŋga. Tia ndo kanaŋo! Naŋa iloŋgu ndeka nâ ŋana apavila warakâŋgu ŋana kelekele ikeno pana tia ŋinde, aku naŋa tiniŋgu pwâka tu tamâta toŋge ma ikai ndekâŋa ŋinde saŋena. \v 16 Mao nâ, naŋa uru atula pâri ara. Andeta naŋa ma apandekâna warakâŋgu ŋana ŋinde kâ, ande tia ndo, ŋana tu Maro Ŋalae tamwata ipatea wurâta ŋinde pana. Opopo, ambo naŋa ma apile pâri ara ne wurâta, ande naŋa ma asânda malia ŋalae kulu! \v 17 Ambo naŋa warakâŋgu nâ iloŋgu patea tu ma aveta wurâta ŋana atula pâri ara kâ, ande ara ŋana naŋa ma akai kulu ŋana wurâta ŋinde kâ. Andeta tia. Maro Ŋalae tamwata ipateana tu akai wurâta ŋine, kala aveta ikura i kawa ŋgua nâ. \v 18 Mine nde naŋa ma akai kulu ndia, a? Naŋa akura tu akai kelekele pinde saŋemi ŋana naneŋgu wurâta ŋana atula pâri ara kâ. Andeta naŋa ma akai kelekele pinde saŋemi tia. Naŋa atula pâri ara panzi tamâta itogo wisi-ara alanzi mine, ne kulu tia. Aku naŋa andeka ŋalae ŋana ŋinde kâ, ku naneŋgu ndekâŋa ŋinde nde itogo naneŋgu wurâta ne kulu. \s1 Paulo imo itogo tamâta rârâni nenzi kuleŋa tamâta \p \v 19 Naŋa amo tamâta toŋge ne kuleŋa tamâta, ande tia. Mine nde naŋa akura tu aveta wurâta ndia iloŋgu tu aveta ŋinde. Taitu naŋa warakâŋgu iloŋgu patea tu ma apâŋga amo atogo tamâta rârâni nenzi kuleŋa tamâta. Naŋa atu vetâŋa ŋinde ma ipaŋo tamâta rârâ ilonzi kalonzi ŋana ma sio nenzi kalo-tawana ilâ pa Kirisi kâ. \v 20 Mine nde lâ zo ndia naŋa atula pâri ara panzi tamâta simo lâ Juda ŋgu, ande naŋa uru apono muli pa Juda nenzi ŋgua tukuŋa. Naŋa atu vetâŋa mine ma ipaŋo kinzi Juda tamâta nenzi kalo-tawana. Mao nâ, naŋa warakâŋgu ŋandai amo Mose ne ŋgua tukuŋa kalo, itogo kinzi simo mine. Andeta lâ zo ŋana naŋa amo kunzi, ande naŋa amo atogo tamâta imo ŋgua tukuŋa kalo mine. Naŋa atu vetâŋa mine ma ipaŋo kinzi tamâta simo ŋgua tukuŋa kalo ŋinde nenzi kalo-tawana. \v 21 Aŋga tamâta ŋgu pinde simo niaka ŋana Mose ne ŋgua tukuŋa kâ. Mine nde lâ zo ndia naŋa atula pâri ara panzi ŋgu ŋinde, ande naŋa uru amo atogo kinzi mine, kala apile Mose ne ŋgua tukuŋa. Naŋa atu vetâŋa mine ma ipaŋo kinzi tamâta simo niaka ŋana ŋgua tukuŋa kâ ŋinde nenzi kalo-tawana. Taitu naŋa ŋandai apu muliŋgu pa Maro Kindeni ne ŋgua tukuŋa ŋga. Mao nâ, naŋa amo Kirisi ne ŋgua tukuŋa kalo. \v 22 Aŋga tamâta pinde nenzi kalo-tawana nde kaika tia, aku lâ zo ndia naŋa atula pâri ara pa kinzi ŋinde, ande naŋa amo atogo tamâta toŋge ne kalo-tawana kaika tia mine nâ. Naŋa atu vetâŋa mine ma ipaŋo nenzi kalo-tawana tu ipâŋga kaika kâ. Mine nde naŋa uru amo atogonzi tamâta rârâni mine. Naŋa uru aveta vetâŋa kie-kie ŋana apaŋo tamâta pinde nenzi kalo-tawana kâ, ŋana Maro Kindeni ma ikainzi piti lâ kondoma ilo. \v 23 Naŋa aveta vetâŋa ŋine rârâni ŋana asuka pâri ara tu ilâ isala nia ndoni. Mine nde muli ŋga Maro Kindeni ma iveta kie ara ndo pa naŋa, ikura muŋga ipa ŋgua tu ma iveta panzi tamâta rârâni kalonzi tawana i. \s1 Ara ŋana kinda ma tapalilu kaika ŋana takai kulu kâ \p \v 24 Miki kasama tu lâ paguiŋa ne zo, ande tamâta rârâ sipalilu sipopole, andeta tamâta taitu nâ ikai kulu. Mine nde ara ŋana miki kala ma kapalilu kaika ŋana kakai kulu kâ. \v 25 Ambo tamâta toŋge itu ipolenzi i tini pinde rârâni lâ paliluŋa, ande i ma ipakatona tamwata ne vetâŋa rârâni sondo, aku ma ipatogo kaika ŋana ikai kulu kâ. Andeta kulu ŋinde ma muli nao tia lâ. Aŋga kulu kala kinda ilonda tu takai ŋinde nde ma ikeno mine ku imo nâ. \v 26 Mine nde naŋa amo atogo tamâta ipalilu pa nao ku mata ilea sondo pa keri. Aku naŋa amo atogo tamâta toŋge itu ipara sondo lâ mbalau. Muŋga, tamâta ŋinde itambira mbalau potomule lee ne walo marumbu walele nâ; andeta ŋineŋga ipile ne mâsi ŋinde. \v 27 Naŋa uru akai poe kaika pa warakâŋgu karaeŋgu tava naneŋgu vetâŋa ndoni. Ambo naŋa ma aveta mine tia, ande naneŋgu vetâŋa ma ipakura kuku pâri ara ŋinde naŋa uru atula panzi tiniŋgu pinde, ande ma tia, kala muli Maro Kindeni ma tini pwâka tu kulu toŋge ilua naŋa. \c 10 \s1 Ara ŋana kinda ma tamandi kaika lâ samâŋa ne zo \p \v 1 Niŋgu-nambwe wukale, naŋa iloŋgu tu miki ma kalomi ŋgere kilo ŋana mâsi arara Maro Kindeni iveta panzi timbunda wukale lâ Mose ne zo. Lâ zo muŋgâŋa ŋinde, Maro Kindeni io take-take ŋalae toŋge tu ma ikea ŋananzi wa itula nzâla panzi wa. Mine nde kinzi rârâni soka mâsa-mâsa simbwaliu Tâi Ŋiŋi ŋgini silâ. \p \v 2 Mao nâ, kinzi soka take-take kalo wa tâi ŋgini wa, aku lâ zo ŋinde kinzi sipauwo warakanzi simo Mose kalo. \v 3 Aku kinzi rârâni sika samba ne kâpwa wa, \v 4 sinu samba ne lââ wa. Mao nâ, Maro Kindeni iveta lââ ŋinde isâko lâ mira sapâŋa ilo irere indue panzi kala sinu, aku mirani ndaina nde iyoka kunzi ilâ. Mira ŋinde nde Kirisi tamwata. \v 5 Taitu Maro Kindeni wisi nâna panzi timbunda ŋinde rârâ. Mine nde kinzi sipamateteu lâ, aku karaenzi ikeno pwapwataki lâ nia bilimu ŋinde. \p \v 6 Ayo, ambo kinda ma kalonda ŋgere sondo ŋana mâsi rârâni ŋinde kâ, ande ŋinde ma igagati kinda ŋana tapu mulinda pa nenzi mâsi ŋana ilonzi yosi pa kelekele sakamao kâ. \v 7 Kinzi pinde siwâŋgi sipaneanzi maro laŋeŋa, andeta kinda ma taveta mine ndimo. Maro Kindeni kawa ŋgua ikeno lâ pepa tini mine tu, “Kinzi sisaŋona sika wa sinu lâ, ŋineŋga simandi ku sikina kiniŋa sipanea maro laŋeŋa.” \v 8 Aŋga pinde nde sipalulua tininzi potomule, andeta kinda ma taveta mine ndimo. Miki kaloŋo ŋga; Maro Kindeni wisi nâna ŋalae ŋana nenzi mâsi ŋinde kâ. Mine nde lâ kari taitu nâ ipunzi tamâta 23,000 pâta sipamateteu lâ. \v 9 Aŋga pinde nde taŋanzi kaika pa Maro Ŋalae, andeta kinda ma taveta mine ndimo. Maro Kindeni wisi nâna ŋana nenzi mâsi ŋinde kâ, kala ionzi mwâta saka simâ panzi ku sikanzi sizavarunzi ndo lâ. \v 10 Aŋga pinde nde simboso kala siporo ilonzi ŋuru-ŋuru ilâ pa Maro Kindeni, andeta miki ma kaveta mine ndimo. Maro Kindeni wisi nâna ŋana nenzi mâsi ŋinde kâ, kala io Aŋelo ŋana Izavarunzi Tamâta kâ imâ ipâŋga panzi ku ipunzi pâta sipamateteu lâ. \p \v 11 Ambo kinda ma kalonda ŋgere ŋana mâsi rârâni ŋinde muŋga ipâŋga pa kinzi, ande ŋinde ma igagati kinda ŋana taŋgeŋge ŋana nenzi vetâŋa potomule kâ. Nanayoni tamâta pinde siŋgere tapâriŋa ŋinde lâ pepa tini ŋana ipanana kinda tamâta kala tamo lâ zo ŋine. Mao nâ, tâno ŋine ne zo ŋana marumbu kâ nde imâ ipâŋga pa kinda lâ. \v 12 Mine nde noko kalo-tawana tamâta ea ilo patea tu noko uru kumandi kaika nâ, ande kupakatona sondo ŋga. Tia ma noko patano kundue. \v 13 Mao nâ, samâŋa kie-kie nde imâ ipâŋga pami lâ, andeta samâŋa ŋinde ŋandai kelekele wasaseki ŋga. Ŋinde nde kie taituni itogo samâŋa uru ipâŋga panzi tamâta rârâni. Miki kaloŋo ŋga; Maro Kindeni uru iveta ikura ne ŋgua pâŋa rârâni, aku isama miki rârâni taitu-taitu nemi walo kilala pwataki. Mine nde aporo ŋgua pami mine; ambo noko ne walo ŋandai ipakura kuku samâŋa toŋge ŋga, ande Maro Kindeni ma isâu pa samâŋa ŋinde tu imâ ipâŋga pano, ande tia. Aku lâ zo ndia samâŋa ipâŋga pano, ande i ma itula nzâla pano ŋana kupole samâŋa ŋinde. Ambo noko ma pwoka nzâla ŋinde, ande samâŋa toŋge ma ikura tu ipoleno, ande tia. \s1 Kinda ma taka simbi lâ maro laŋeŋa nenzi luma sapâŋa ilo ndimo \p \v 14 Mine nde niŋgu-nambwe wukale, miki ma kapu mulimi ndo pa mâsi ŋana kawâŋgi kapaneanzi maro laŋeŋa. \v 15 Miki nemi ilo-kalo nde ikeno pami lâ. Mine nde naŋa aporo ŋgua kaŋa mine pami, ŋana miki warakami ma kalomi ŋgere sondo ŋana ŋine kâ. \p \v 16 Lâ zo ŋana kinda taka Maro Ŋalae ne kâŋa-nuŋa kâ, ande kinda uru takai kâmba, kawânda ndaŋge pa Maro Kindeni, ku tanu. Ŋineŋga takai puroŋa, tapwataki, ku taka. Aku mâsi ŋinde itula pwataki tu kinda tamo seenda taitu kuku Kirisi, ina muŋga ipaliŋi see ku ipatarâwa tamwata ŋana ivila kinda kâ. \v 17 Kinda kambwaŋenda ŋalae, andeta kinda uru tapwataki puroŋa taitu nâ, ŋineŋga rârâni taka pinde pinde. Mine nde kinda rârâni tapasipa lâ taitu ku tapâŋga togo see ŋgu taitu mine. \p \v 18 Miki kalomi ŋgere sondo ŋana Isrel ŋgu nenzi mâsi kâ. Lâ zo ŋana sika simbi ŋinde muŋga simomo lâ Maro Kindeni ne patarawâŋa nia kulu, ande kinzi sipasipa warakanzi lâ taitu kuku i. \v 19 Taitu naŋa ŋandai aporo tu patarawâŋa ŋinde kinzi tinikoa siveta panzi maro laŋeŋa nde kelekele mao ŋga. Aku naŋa ŋandai aporo tu kinzi maro laŋeŋa nde maro mao ŋga. Tia ndo. \v 20 Naŋa aporo mine; kelekele ndia kinzi tinikoa uru sipatarâwa, ande ŋinde sipatarâwa panzi koroani saka nâ. Kinzi ŋandai sipatarâwa ŋinde pa Maro Kindeni ŋga. Aku naŋa tiniŋgu pwâka tu miki ma kapasipa lâ taitu kunzi koroani saka. \v 21 Miki ma kanu lââ ikeno Maro Ŋalae ne kâmba ilo, ŋineŋga kalâ kanu lââ ikeno koroani saka nenzi kâmba ilo tona, mine ndimo. Aku miki ma kasaŋona kaka kâpwa ikeno Maro Ŋalae ne peke kulu, ŋineŋga kalâ kaka kâpwa ikeno koroani saka nenzi peke kulu tona, mine ndimo. \v 22 Tiambo kinda ilonda tu taveta Maro Ŋalae ipadâda, a? Tiambo nenda walo nde ŋalae tina kala ipole i ne walo, a? \s1 Kinda ma takura tu taka simbi rârâni tako lâ nââ nia \r Rom 14:1-23 \p \v 23 Tamâta pinde uru siporo tu, “Kinda takura tu taveta vetâŋa ndia rârâni ilonda tu taveta.” Ŋgua ŋinde nde mao nâ, ambo taitu vetâŋa pinde ŋandai sivila kinda tu tamo ara ŋga. “Kinda takura tu taveta vetâŋa ndia rârâni ilonda tu taveta”, ambo taitu vetâŋa pinde ŋandai sisuka nenda kalo-tawana ŋga. \v 24 Kinda ma ilonda tu tapavila warakânda nâ ndimo. Ara ŋana kinda ma ilonda tu tavilanzi tininda pinde tona. \p \v 25 Miki kakura tu kaka simbi rârâni uru sipako lâ nââ nia. Miki ma ilomi rârâ ku kakasoŋanzi ŋana simbi ŋinde kâ ndimo. \v 26 Ŋana tu Maro Kindeni kawa ŋgua ikeno lâ pepa tini mine tu, “Tâno ndoni nde Maro Ŋalae nâ ne, aku kelekele rârâni ikeno tâno kulu ande i ne tona.” \p \v 27 Aku mine nâ, ambo tamâta toŋge kalo tawana Kirisi tia, andeta ino pano tu kulâ kuka kuku, ambo noko ilo tu kulâ kuku, ande ŋinde nde ara. Noko pwura tu kuka kâpwa ndia rârâni ilano ŋinde, aku noko ma ilo rârâ ku pwasoŋa i tu ikai kâpwa ŋinde lâ nia ndia, mine ndimo. \v 28 Andeta kuloŋo ŋga; ambo tamâta toŋge ipaino tu, “Simbi ŋine nde muŋga sipatarâwa pa maro toŋge”, ande noko ma kuveta kie ara pa tamâta ŋinde, aku kupile simbi ikeno. Tia ma kuyaula i ne ilo-kalo, kala i ma ilo rua-rua ŋana noko ne vetâŋa kâ. \v 29 Naŋa aporo tu noko ne vetâŋa ŋinde ma iyaula tamâta ŋinde ne ilo-kalo, kala i ma ilo rua-rua. Naŋa ŋandai aporo tu noko ne vetâŋa ŋinde ma iyaula noko tamwata ne ilo-kalo ŋga, ŋana tu kinda takura tu taka kâpwa kie-kie rârâni. Ambo tamâta toŋge ilo rua-rua ŋana kâpwa toŋge, kala miki katu kandi kaika pa naŋa tu ma aka tia kâ, ande naŋa ma andeka ŋana ŋinde kâ, ande tia. \v 30 Ŋana tu naŋa uru kawâŋgu ndaŋge pa Maro Kindeni muŋga lâ, ŋineŋga aka. Mine nde ŋana sâ kâ ŋga miki katu kalelea naŋa ŋana aka kâpwa ŋinde muŋga kawâŋgu ndaŋge ŋana, a? \p \v 31 Mine nde kaloŋo ŋga; ambo miki katu kanu lââ toŋge tâku kaka kâpwa toŋge tâku kaveta vetâŋa toŋge tâku, ande miki ma kalomi ŋgere sondo muŋga lâ ŋga, ŋineŋga kaveta vetâŋa ndia ma igagatinzi tinimi pinde tu sipanea Maro Kindeni sisuka i ŋa kâki. \v 32 Ambo nemi vetâŋa toŋge ma iyaula Juda tamâta toŋge ne kalo-tawana tâku tamâta toŋge lâ tinikoa ŋgu ne kalo-tawana tâku Maro Kindeni ne tamâta toŋge ne kalo-tawana tâku, ande miki ma kapu mulimi pa vetâŋa mine rârâni. \v 33 Ara ŋana miki ma kapono muli pa warakâŋgu neŋgu vetâŋa, ŋana tu naŋa atogo tu aveta tamâta rârâni ilonzi ara pa naŋa. Ŋana duvi ŋinde kâ naŋa ŋandai aveta vetâŋa pinde ŋana apavila warakâŋgu ŋga. Aveta vetâŋa rârâni ŋana avilanzi tiniŋgu pinde, ŋana Maro Kindeni ma ikainzi piti lâ kondoma ilo. \c 11 \p \v 1 Mine nde miki ma kapono muli sondo pa naneŋgu vetâŋa nâ, itogo naŋa warakâŋgu kala apono muli sondo pa Kirisi ne vetâŋa mine nâ. \s1 Paulo iporo ŋgua ŋana mâsi ŋana situra kulunzi kâmba kâ \p \v 2 Naŋa asama tu miki uru kalomi ŋgere ŋana naneŋgu vetâŋa ikura zo rârâni, aku miki uru kapaveta kuku ŋgua rârâni muŋga apananami ŋinde. Mine nde naŋa iloŋgu ndeka kala aporo tu nemi vetâŋa ŋinde nde ara pâta. \p \v 3 Taitu naŋa iloŋgu tu miki ma kasama ŋine sondo: kinzi tamâne rârâni nde simo Kirisi kalo, aŋga kinzi taine nde simo kaiwanzi tamâne kalonzi, aŋga Kirisi nde imo Maro Kindeni kalo. \v 4 Mine nde miki kaloŋo ŋga; ambo kalo-tawana tamâne toŋge itura tamwata kulu kâmba ŋineŋga ikai noŋa tâku itula Maro Kindeni kawa ŋgua tâku, ande tamâta ŋinde iveta maŋeti pa Kirisi, inani imo tamâta ŋinde kulu. \f + \fr 11:4 \ft 4 Kinda takura tu tasama Korin ŋgu nenzi mâsi ŋinde duvi sondo, ande tia.\f* \v 5 Ambo kalo-tawana taine toŋge ŋandai itura kulu kâmba, andeta ikai noŋa tâku itula Maro Kindeni kawa ŋgua tâku, ande taine ŋinde kala iveta maŋeti pa i kaiwa tamâne, inani imo taine ŋinde kulu. Maŋeti ŋinde nde kie taituni itogo kinzi sigiru taine ŋinde kulu pwau ndoni piti. \f + \fr 11:5 \ft 5 Lâ zo muŋgâŋa ŋinde, ambo taine iveta vetâŋa soki, ande kinzi ma sigiru i kulu pwau ndoni piti.\f* \v 6 Ambo taine toŋge tini pwâka tu itura kulu kâmba, ande ara ŋana kinzi ma sigiru i kulu pwau ipâŋga mbwana-mbwana nâ. Ambo ŋinde ma iveta maŋeti ŋalae papa i, ande ara ndo ŋana i ma itura kulu kâmba. \v 7 Ambo kalo-tawana tamâne toŋge itura kulu kâmba lâ zo ŋana iwâŋgi pa Maro Ŋalae kâ, ande ŋinde nde ara tia, ŋana tu Maro Kindeni ivetanzi tamâne sipâŋga sitogo i mine, aku i ilo tu kinzi ma situla i kilala pwataki tu i ŋa ŋalae ndo. Aŋga kinzi taine nde ma situla kaiwanzi tamâne kilalanzi pwataki tu kinzi ŋanzi ŋalae. \v 8 Ŋana tu Maro Kindeni ŋandai ikai taine tuka ŋineŋga iveta tamâne ipâŋga ŋga. Ikai tamâne nâ tuka ŋineŋga iveta taine ipâŋga. \v 9 Aku mine nâ, Maro Kindeni ŋandai ilo ŋana taine kala iveta tamâne ŋana ivila taine ŋga. I ilo ŋana tamâne kala iveta taine ŋana ivila tamâne. \v 10 Mine nde ara ŋana kinzi taine ma situra kulunzi kâmba, ŋana tu vetâŋa ŋinde ma itula pwataki panzi aŋelo tu kinzi taine ŋinde simo kaiwanzi tamâne kalonzi. \p \v 11 Andeta kinda tapasipa kuku Maro Ŋalae lâ. Mine nde kinda tasama tu kinzi taine ŋandai sipolenzi tamâne ŋga, aŋga kinzi tamâne ŋandai sipolenzi taine ŋga. \v 12 Ŋana tu nia ndoyo Maro Kindeni ikai tamâne tuka ku iveta taine ipâŋga. Aŋga lâ zo ŋine, kinzi taine uru sipaguguanzi tamâne sipâŋga. Taitu Maro Kindeni tamwata nde kelekele rârâni warika. \v 13 Ara ŋana miki warakami ma kalomi ŋgere sondo ŋana ŋgua ŋinde kâ, aku kapatea sondo. Ambo kalo-tawana taine toŋge ŋandai itura kulu kâmba ŋga, andeta ikai noŋa pa Maro Kindeni, tiambo ŋinde nde mâsi ara, tiya? \v 14 Kinda tamâta nenda mâsi itula pwataki tu ambo tamâne toŋge kulu pwau ipâŋga luandondo, ande ŋinde iveta maŋeti papa i. \v 15 Aŋga taine, ambo i kulu pwau ipâŋga luandondo, ande ŋinde itogo i ne siŋgâra ara mwasina, ŋana tu nia ndoyo Maro Kindeni ipatea tu taine kulunzi pwau luandondo ŋinde ma itura kulunzi kâmba. \v 16 Ambo miki pinde katu kalelea naŋa ŋana naneŋgu ŋgua ŋine kâ, ande ara. Taitu kaloŋo ŋga; maka uru kapono muli pa vetâŋa kie taituni ŋinde nâ, aku Maro Kindeni ne tamâta ŋgu simo lawea lawea kala sipono muli pa vetâŋa ndainani nâ. \s1 Kinzi Korin ŋgu nenzi mâsi ŋana sika Maro Ŋalae ne kâŋa-nuŋa kâ ande ara tia \p \v 17 Kala ŋine naŋa atu atula ŋgua pinde pami ŋana koka muli kâ. Naŋa akura tu andekanami ŋana mâsi pinde miki uru kaveta, ande tia. Lâ nemi pasauŋa ilo, nemi vetâŋa ŋandai isuka nemi kalo-tawana ŋga. Miki nemi vetâŋa ŋinde iyaula warakami. \v 18 Naŋa atu aporo ŋgua ŋine muŋga lâ ŋga; naŋa aloŋo parinami tu lâ zo ŋana miki kapasau ŋana kawâŋgi pa Maro Ŋalae kâ, ande miki uru kapwa pwapwataki ku kapambita wa kapawa ŋgua wa. Aku naŋa asama tu ŋgua ŋinde nde mao, \v 19 ŋana tu nawalami pinde tininzi pwâka tu sipono muli pa nemi vetâŋa potomule, aku naŋa asama tu Maro Kindeni ilo ara pa kinzi ŋinde. \v 20 Ŋana duvi ŋinde kâ, lâ zo ŋana miki kapasau ŋana kawâŋgi pa Maro Ŋalae kâ, ande kâŋa-nuŋa miki kaka ŋinde ŋandai Maro Ŋalae ne kâŋa-nuŋa mao ŋga, \v 21 ŋana tu miki taitu-taitu uru kapasusu ku walele nâ kakai warakami kapwami ku kaka. Miki ŋandai kasaŋona rege ŋineŋga kaka ŋga. Mine nde miki pinde nde putole ipumi, aŋga pinde nde kanu waini ŋalae kala kadauda. \v 22 Mana mana, a? Tiambo nemi luma tia tâ, kala warakami nemi kâŋa-nuŋa nia ikeno tia, a? Tiambo miki katu Maro Kindeni ne ŋgu nde kelekele kaa nâ, kala kaveta maŋeti panzi nimi-nambwe ŋinde simo sugorai, a? Opopo, naŋa ma aporo ŋgua kaŋa mana pami. Tiambo naŋa ma andekanami ŋana nemi vetâŋa ŋinde kâ, a? Naŋa ma andekanami tia ndo. \s1 Maro Ŋalae ne kâŋa-nuŋa mao \r Matai 26:26-29, Malaka 14:22-25, Luka 22:19-20 \p \v 23 Naŋa ma andekanami tia, ŋana tu muŋga Maro Ŋalae tamwata ipanana naŋa warakâŋgu, aku naŋa kala atula ŋgua ŋinde pwataki pami ku apananami lâ. Ŋgua ŋinde nde mine; nanayoni, lâ mbo ŋinde Judas io Yesu lâ kazâŋa tamâta mbaunzi ilo, ande lâ mboni ndaina Maro Ŋalae Yesu ikai puroŋa, \v 24 aku kawa ndaŋge pa Maro Kindeni, ŋineŋga ipwataki ku iporo tu, “Naŋa kanaŋoŋgu kala ŋine. Naŋa apatarâwa warakâŋgu ŋana avila miki kâ. Naŋa iloŋgu tu lâ zo ndia miki kaka puroŋa ŋine, ande miki ma kalomi ŋgere ŋanana.” \v 25 Kinzi sika lâ, ŋineŋga Yesu ikai waini ne kâmba kala, aku iveta mâsi kie taituni kilo. Iporo mine tu, “Kâmba ŋine nde ŋgua pâŋa wasaseki kilala, ŋana tu naŋa warakâŋgu seeŋgu iveta ŋgua pâŋa ŋine ipâŋga kanaŋo. Muli ŋga, lâ zo ndia miki ma kanu waini lâ kâmba ŋine, ande naŋa iloŋgu tu ŋinde ma iveta miki kalomi ŋgere ŋanana.” \v 26 Yesu kawa ŋgua ŋinde itula pwataki tu lâ zo ndia miki kaka puroŋa ŋinde wa kanu waini lâ kâmba ŋinde wa, ande nemi vetâŋa ŋinde itula Maro Ŋalae ne mateŋa pwataki. Miki ma kaveta mine lee, ikura lâ i ne zo ŋana itaulo imâ kilo kâ. \s1 Kinda ma takai samâŋa pa warakânda ilonda kalonda muŋga lâ, ŋineŋga taka Maro Ŋalae ne kâŋa-nuŋa \p \v 27 Mine nde lâ zo ŋana miki kaka puroŋa ŋinde wa kanu waini lâ Maro Ŋalae ne kâmba wa, ambo tamâta toŋge iveta mâsi ŋinde soki, ande i imo itogonzi tamâta ŋinde muŋga sipu Maro Ŋalae pâta imâte. \v 28 Mine nde miki rârâni taitu-taitu ma kakai samâŋa pa warakami ilomi kalomi muŋga lâ ŋga, ŋineŋga kaka puroŋa ŋinde wa kanu waini lâ kâmba ŋinde wa. \v 29 Ŋana tu tamâta ea ikai samâŋa pa tamwata, ande i ma kalo ŋgere sondo tu kâŋa-nuŋa ŋinde nde itogo Maro Ŋalae kanaŋo mwasina. Tia ma ikai ika nâ, aku lâ zoni ndaina Maro Kindeni ne pareŋa-nia ikeno pa tamâta ŋinde. \v 30 Ŋana duvi ŋinde kâ tamâta rârâ lâ miki ŋginimi nde sipoko ku walonzi tia lâ, aŋga pinde nde simâte lâ. \v 31 Ambo kinda ma takai samâŋa pa warakânda ilonda kalonda muŋga lâ, ŋineŋga taka Maro Ŋalae ne kâŋa-nuŋa sondo, ande malia mine ma ikai kinda, ande tia. \v 32 Ambo Maro Ŋalae imora nenda vetâŋa pinde tu soki kala iveta mâsi pa kinda tu itu kinda sondo kâ, ande ŋinde itula pwataki tu i tini pwâka tu izavaru kinda lâ zo muli, itogo ma iveta panzi tâno tamâta mine. \p \v 33 Mine nde niŋgu-nambwe wukale, lâ zo ndia miki kapasau ŋana kaka Maro Ŋalae ne kâŋa-nuŋa kâ, ande miki ma kasaŋona rege nâ, ŋineŋga kaka. \v 34 Ambo tamâta toŋge putole ipu, ande ara ŋana i ma ika muŋga lâ tamwata ne luma. Tia ma Maro Kindeni ne pareŋa-nia ikeno pami. \p Ŋgua pinde ikeno mo ŋai yo, aku lâ zo ndia naŋa ma ataulo amorami kilo, ande naŋa ma aveta ŋgua ŋinde sondo. \c 12 \s1 Paulo itula ŋgua ŋana wisi-ara kie-kie Koroani Sapâŋa uru ilanzi kalo-tawana tamâta \r Efesus 4:7-16 \p \v 1 Niŋgu-nambwe wukale, kala ŋine naŋa atu aporo ŋgua pami ŋana Koroani Sapâŋa ne wisi-ara kâ, ŋana miki ma kasama ŋine sondo. \v 2 Miki kasama tu nia ndoyo, lâ zo ŋinde miki kamo tinikoa yo, ambo tamâta pinde ma sikai laŋeŋa kie-kie pami ŋana kalâ kawâŋgi pa maro laŋeŋa toŋge tai kaa nâ, ande miki ma kapono muli panzi. \v 3 Mine nde apaimi tu ambo Maro Kindeni ne Koroani imo tamâta toŋge ilo ku itula ŋgua papa, ande tamâta ŋinde ma ikura tu iporo itu nzâmbe lâ Yesu tini tu, “Yesu ipayaula!”, ande tia ndo. Aku mine nâ, ambo Koroani Sapâŋa ŋandai imo tamâta toŋge ilo, ande tamâta ŋinde ma ikura tu iporo ŋgua mine tu, “Yesu nde Maro Ŋalae”, ande tia ndo. \p \v 4 Koroani Sapâŋa ne wisi-ara kie-kie ikeno, andeta Koroani Sapâŋa taitu nâ iwae wisi-ara ŋinde panzi tamâta. \v 5 Aku kinda takura tu taveta wurâta kie-kie pa Maro Ŋalae, andeta kinda rârâni taveta wurâta pa Maro Ŋalae taitu nâ. \v 6 Aku nzâla kie-kie ikeno pa kinda ŋana tavilanzi tininda pinde kâ, andeta Maro Kindeni taitu nâ walo ilua kinda ŋana taveta mine. \p \v 7 Maro Kindeni ne Koroani uru walo kaika ilanzi kalo-tawana tamâta taitu-taitu, ŋana kinzi rârâni ma sikura tu sivilanzi ninzi-nambwe kalo-tawana tamâta. \v 8 Maro Kindeni ne Koroani ŋinde walo kaika ilanzi tamâta pinde ŋana situla Maro Kindeni ne pateâŋa panzi tininzi pinde. Aku Koroani Sapâŋa taituni ŋinde nâ kala walo kaika ilanzi tamâta pinde ŋana situla ilo-kalo ara pinde panzi tininzi pinde. \v 9 Aku Koroani taituni ŋinde kala walo kaika ilanzi tamâta pinde ŋana isuka nenzi kalo-tawana tu ipâŋga kaika kâ. Aku inani kala walo kaika ilanzi tamâta pinde ŋana sivetanzi pukoŋa tamâta tininzi ara kilo. \v 10 Koroani walo kaika ilanzi tamâta pinde ŋana siveta mâsi kaika kâ. Aŋga pinde nde walo kaika ilanzi ŋana situla Maro Kindeni kawa ŋgua sondo kâ. Aŋga pinde nde walo kaika ilanzi ŋana sisama koroani kie-kie kilalanzi pwataki kâ. Aŋga pinde nde walo kaika ilanzi ŋana siporo ŋgua kaŋa wasaseki kâ. Aŋga pinde nde walo kaika ilanzi ŋana silele ŋgua ŋinde. \v 11 Maro Kindeni ne Koroani taituni ŋinde simbo nâ uru iveta mine. I uru iwae wisi-ara panzi kalo-tawana tamâta rârâni taitu-taitu, ikura i tamwata nâ ne pateâŋa mine. \s1 Kinda rârâni tamo tatogo karae taitu ne pinde-pinde \p \v 12 Tamâta karae nde kelekele taitu nâ, andeta ne pinde-pinde rârâ keno. Aku pinde-pinde ŋinde rârâni sipaseŋge ku sipâŋga itogo karae taitu nâ. Aku Kirisi karae kinda kala tamo mine nâ, \v 13 ŋana tu Koroani Sapâŋa taitu nâ ilili kinda rârâni lâ, ku iveta kinda tapâŋga tamo tatogo karaenda taitu mwasina. Iveta mine pa kinda Juda tamâta wa kinda tamâta tamo lâ ŋgu pinde wa, aku iveta mine pa kinda ŋine uru taveta wurâta koa tia nâ panzi tamâta ŋalaŋala wa kinda ŋine uru takai mbaliŋa lâ nenda wurâta tini wa. Maro Kindeni ipaliŋi Koroani Sapâŋa taitu ŋinde nâ indue imo kinda rârâni ilonda, itogo tamâta ipaŋando lââ mine. \p \v 14 Kala ŋine naŋa ma asia ŋgua lâ karaenda tini. Kinda tasama tu tamâta karae ŋandai pinde-pinde taitu nâ ŋga. I ne pinde-pinde rârâ keno. \v 15 Ambo kie ma iporo tu, “Naŋa nde mbalau tia; mine nde naŋa amo karae ne pinde-pinde mao toŋge tia”, ande i ne ŋgua ŋinde ma kanaŋo tia, ŋana tu kie imo karae ne pinde-pinde mao nâ. \v 16 Ambo taŋa ma iporo tu, “Naŋa nde mata tia; mine nde naŋa amo karae ne pinde-pinde mao toŋge tia”, ande i ne ŋgua ŋinde kala ma kanaŋo tia mine nâ, ŋana tu taŋa imo karae ne pinde-pinde mao nâ. \v 17 Ambo karaenda ndoni ma ipalele ku ipâŋga mata nâ, ande kinda ma takura tu taloŋo ŋgua mâsi mana, a? Ambo karaenda ndoni ma ipalele ku ipâŋga taŋa nâ, ande kinda ma takura tu taŋo kelekele kuwae mâsi mana, a? \v 18 Andeta karaenda ŋandai mine ŋga. Nia ndoyo Maro Kindeni iseŋge karaenda ne pinde-pinde rârâni ipâŋga karae taitu, ikura i tamwata ne pateâŋa mine. \v 19 Ambo karaenda ne pinde-pinde taitu nâ ikeno, ande ŋinde ma karae mao tia. \v 20 Andeta karaenda ŋandai mine ŋga. I ne pinde-pinde rârâ keno, andeta kinzi rârâni sipaseŋge kala sipâŋga karae taitu nâ. \p \v 21 Mine nde mata ma iporo pa mbalau mine tu, “Naŋani nâ; noko kulâ!”, mine ndimo. Aŋga kulu kâmba ma iporo pa kie mine tu, “Naŋani nâ; noko kulâ!”, mine ndimo. \v 22 Ŋana tu karaenda ne pinde-pinde ndia kinda uru taporo tu nenzi kaika ŋalae koŋa tia, ambo ŋinde ma naonzi tia lâ, ande karaenda ma ikura tu imo via tia. \v 23 Aŋga karaenda ne pinde-pinde ndia kinda uru taporo tu ŋinde nde pinde-pinde kaa nâ, ande ŋinde kinda uru tasiŋgarana sondo ndo. Aŋga karaenda ne pinde-pinde ndia kinda uru takai maŋeti ŋana, ande ŋinde kinda uru tatura sondo ndo. \v 24 Andeta karaenda ne pinde-pinde ndia kinda mainda ŋana tia, ande ŋinde kinda ŋandai tatura ŋga. Nanayoni Maro Kindeni iseŋge karaenda ne pinde-pinde rârâni simo mine. Mine nde karaenda ne pinde-pinde ndia kinda taporo tu ŋinde nde kaa nâ, ande ŋinde kinda uru takatona sondo ndo. \v 25 Maro Kindeni iveta mine ŋana duvi ŋine kâ; i tini pwâka tu karaenda ma ikai kazâŋa pa tamwata. I ilo tu karaenda ne pinde-pinde rârâni taitu-taitu ma sikatona nawalanzi rârâni. \v 26 Mine nde lâ zo ndia karaenda ne pinde-pinde toŋge ikai nâna, ande karaenda ndoni kala isama nâna ŋinde tona. Aku lâ zo ndia tamâta sindekana karaenda ne pinde-pinde toŋge, ande karaenda ne pinde-pinde rârâni ma sindeka tava. \p \v 27 Ayo, naneŋgu ŋgua siâŋa ŋinde ne duvi nde mine; miki rârâni kamo katogo Kirisi karae mwasina, aku miki taitu-taitu kamo katogo i karae ne pinde-pinde mine. \v 28 Aku mine nâ, nanayoni Maro Kindeni ipateanzi tamâta pinde ŋana siveta wurâta kie-kie panzi kalo-tawana tamâta ŋgu. Kinzi pâri-tamâta nde simo wurâta tamâta pinde rârâni kulunzi. Aŋga kinzi ŋgua-tulâŋa tamâta nde simo pâri-tamâta kalonzi. Aŋga kinzi pananâŋa tamâta nde simo ŋgua-tulâŋa tamâta kalonzi. Aŋga wurâta tamâta ŋinde nenzi walo keno ŋana siveta mâsi ŋalaŋala kâ, nde simo pananâŋa tamâta kalonzi, sitavanzi tamâta ŋinde nenzi walo keno ŋana sivetanzi pukoŋa tamâta tininzi ara kilo wa, kinzi ŋinde nenzi walo keno ŋana sivilanzi tininzi pinde wa, kinzi ŋinde nenzi walo keno ŋana sikai poe pa wurâta kie-kie wa, kinzi ŋinde nenzi walo keno ŋana siporo ŋgua kaŋa wasaseki wa. \v 29 Miki kalomi ŋgere sondo ŋga. Tiambo kalo-tawana tamâta rârâni simo pâri-tamâta, tiya? Tiambo kinzi rârâni simo ŋgua-tulâŋa tamâta, tiya? Tiambo kinzi rârâni simo pananâŋa tamâta, tiya? Tiambo kinzi rârâni nenzi walo keno ŋana siveta mâsi ŋalaŋala, tiya? \v 30 Tiambo kinzi rârâni nenzi walo keno ŋana sivetanzi pukoŋa tamâta tininzi ara kilo, tiya? Tiambo kinzi rârâni nenzi walo keno ŋana siporo ŋgua kaŋa wasaseki, tiya? Tiambo kinzi rârâni nenzi walo keno ŋana silele ŋgua ŋinde, tiya? Tia ndo! Kinzi rârâni taitu-taitu nenzi wurâta ikeno pa warakanzi nâ. \v 31 Andeta ara ŋana miki ma ilomi ŋalae tu kakai Koroani Sapâŋa ne wisi-ara ŋinde sipolenzi ne wisi-ara pinde. \s1 Kinda ma tininda mwasa ndo panzi tininda pinde rârâni \p Kala ŋine naŋa ma atula nzâla ara ndo pami. Nzâla ŋine nde ipolenzi nzâla pinde rârâni. \c 13 \p \v 1 Ambo naŋa ma akura tu aporo lawea pinde nenzi ŋgua wa kinzi aŋelo nenzi ŋgua wa, andeta naŋa ŋandai tiniŋgu mwasa ndo panzi tiniŋgu pinde, ande kawâŋgu ŋgua ŋinde ma ilâ kaa nâ, itogo ŋgila-ŋgila kawa pinde mbwaranuki wa wâŋgu mbwesa ipwa kala ita ara tia wa. \v 2 Ambo Maro Kindeni ma walo kaika ilua naŋa ŋana atula i kawa ŋgua sondo wa, asama ŋgua paveâŋa rârâni ne duvi wa, asama ilo-kalo kie-kie rârâni wa, akai kalo-tawana kaika ndo kala akura tu asupwanzi tuu sikâwa silâ pa nia pinde wa; ambo walo kaika mine ma ikeno pa naŋa, andeta naŋa ŋandai tiniŋgu mwasa ndo panzi tiniŋgu pinde, ande naŋa ma amo tamâta kaa nâ. \v 3 Ambo naŋa ma awae naneŋgu mbaliŋa rârâni ilâ panzi sugorai tamwatanzi ku asâu panzi kazâŋa tamâta tu sitambirana alâ yââ ilo ŋana naneŋgu kalo-tawana kâ, andeta naŋa ŋandai tiniŋgu mwasa ndo panzi tiniŋgu pinde, ande naneŋgu vetâŋa ŋinde ma ivila naŋa tia. \p \v 4 Ambo tamâta toŋge tini mwasa ndo panzi tini pinde, ande i ma wisi nâna walele panzi tia. I ma iveta kie ara nâ panzi tamâta rârâni. I ma ilo yosi ŋana tini pinde nenzi kelekele kâ, ande tia. I ma ipasuka tamwata tini wa ipandekâna tamwata wa, ande tia. \v 5 I ma iveta vetâŋa soki toŋge panzi tini pinde, ande tia. I ma ilo ŋalae koŋa ŋana ipavila tamwata kâ, ande tia. I ma ikai kazâŋa walele panzi tini pinde, ande tia. Aku lâ zo ndia i kalo ŋgere ŋana vetâŋa soki ndia muŋga siveta papa i, ande i ma imboso tia. \v 6 I ma indeka ŋana vetâŋa sakamao toŋge tia. I ma indeka ŋana vetâŋa mao kie-kie nâ. \v 7 Ambo tamâta toŋge tini mwasa ndo panzi tini pinde, ande i ma imandi kaika ŋana ikale malia kie-kie siveta papa. I ma kalo ŋgere ŋana nenzi vetâŋa ara nâ, ku ma io tini pa Maro Kindeni tu ivetanzi sipâŋga tamâta sondo ndo. Aku lâ zo ndia malia wa samâŋa itu ipâŋga papa i, ande i ne tini-mwasa ma imbe tia. \p \v 8 Tini-mwasa ne mâsi ŋinde ma ikeno kaika mine ku imo nâ. Aŋga Koroani ne wisi-ara ŋana tatula Maro Kindeni kawa ŋgua wa taporo ŋgua kaŋa wasaseki wa tasama ilo-kalo kie-kie duvi wa, ande ŋinde rârâni nde kelekele ŋana nao tia kâ, kala ma muli marumbu ndo lâ. \v 9 Kala zo ŋine kinda takai ilo-kalo tini-tini nâ; kinda ŋandai takai ilo-kalo rârâni ŋga. Aku mine nâ, kinda uru tatula Maro Kindeni kawa ŋgua tini-tini nâ pwataki; kinda ŋandai tatula i kawa ŋgua ndoni pwataki ŋga. \v 10 Andeta muli ŋga Maro Kindeni ne vetâŋa arara rârâni ma ipâŋga kanaŋo lâ, aku lâ zo ŋinde kelekele tini-tini ŋinde rârâni ma marumbu ndo lâ. \v 11 Miki kalomi ŋgere ŋananzi lâlu kiri-kiri kâ. Nanayoni, lâ zo ŋinde naŋa amo lâlu kiri-mwata yo, ande naŋa aporo ŋgua itogo lâlu kiri-kiri uru siporo mine. Naŋa kaloŋgu ŋgere ŋana kelekele ŋinde lâlu kiri-kiri uru kalonzi ŋgere ŋana, aku naneŋgu ilo-kalo nde rege-rege kuku lâlu kiri-kiri nenzi ilo-kalo nâ. Taitu naŋa amo atumbu lee kala ŋine amo tamâta ŋalae, aku apile lâlu kiri-kiri nenzi mâsi rârâni marumbu lâ. \v 12 Aku mine nâ, lâ zo ŋine Maro Kindeni ne vetâŋa duvi ŋandai ipâŋga nia yo pa kinda ŋga. Ŋinde itogo kinda tamora kelekele uŋa nâ lâ lââ ilo mwasina. Andeta muli ŋga i ne vetâŋa rârâni duvi ma ipâŋga nia yo pa kinda. Aku mine nâ, lâ zo ŋine kinda takura tu tasama Maro Kindeni kilala sondo tia. Andeta muli ŋga kinda ma tasama i kilala sondo ndo, itogo i kala isama kinda kilalânda sondo mine. \p \v 13 Ayo, mâsi ŋato nde mâsi ara ndo ŋana kinda ma tapono muli papa. Naŋa aporo ŋana kalo-tawana ne mâsi wa mâsi ŋana tao tininda pa Maro Kindeni wa tini-mwasa ne mâsi wa. Andeta mâsi taitu nâ nde ŋalae ndo kala ipolenzi mâsi arara pinde rârâni, aku ŋinde nde mâsi ŋana tininda mwasa ndo panzi tininda pinde. \c 14 \s1 Paulo itula ŋgua pinde kilo ŋana Koroani Sapâŋa ne wisi-ara rua ŋinde ŋana tatula ŋgua kâ \p \v 1 Ara ŋana miki ma kakai wurâta kaika ikura zo zo ŋana kapono muli sondo pa tini-mwasa ne mâsi kâ. Aku ara ŋana miki ma ilomi ndo tu kakai Koroani Sapâŋa ne wisi-ara rârâni tava. Andeta naŋa iloŋgu tu miki ma ilomi ŋalae ndo tu kakai i ne wisi-ara ŋana tatula Maro Kindeni kawa ŋgua pwataki kâ. \p \v 2 Kinda tasama tu lâ zo ndia tamâta toŋge iporo ŋgua toŋge kaŋa wasaseki, ande i ŋandai iporo panzi tamâta ŋga. Iporo pa Maro Kindeni simbo nâ, ŋana tu tamâta rârâni sizizâla ndo ŋana i ne ŋgua ŋinde kilala. Koroani Sapâŋa ne walo kaika ŋinde nâ isuka i ŋana iporo ŋgua ŋana kelekele paveâŋa kâ. \v 3 Andeta kalomi ŋgere sondo ŋga; lâ zo ndia tamâta toŋge iporo itula Maro Kindeni kawa ŋgua pwataki, ande iporo ŋgua ŋinde panzi tamâta, aku ŋgua ŋinde uru ivila nenzi kalo-tawana tu ipâŋga kaika wa, ipu tini kaika pa ilonzi kalonzi wa, isukanzi lâ zo ndia malia ipâŋga panzi wa. \v 4 Tamâta ea iporo ŋgua kaŋa wasaseki, ande i ipavila tamwata simbo nâ ŋana ne kalo-tawana kâ. Aŋga tamâta ea itula Maro Kindeni kawa ŋgua, ande i ivilanzi kalo-tawana tamâta rârâni nenzi kalo-tawana tu ipâŋga kaika kâ. \v 5 Ambo miki rârâni ma kaporo ŋgua pinde kaŋa wasaseki, ande ŋinde ma ara. Taitu naŋa iloŋgu ndo tu miki rârâni ma katula Maro Kindeni kawa ŋgua pwataki lâ warakami nemi ŋgua. Ambo tamâta toŋge ma iporo ŋgua kaŋa wasaseki, ande ara ŋana tamâta toŋge ma ilele ŋgua ŋinde, ŋana kinzi kalo-tawana tamâta rârâni ma sisama ŋgua ŋinde kilala, kala ŋgua ŋinde ma ikura tu isuka nenzi kalo-tawana tu ipâŋga kaika. Ambo tamâta ŋana ilele ŋgua kâ imo kunzi tia, ande tamâta ŋana iporo itula Maro Kindeni kawa ŋgua kâ nde ipole tamâta ŋana iporo ŋgua kaŋa wasaseki kâ. \p \v 6 Niŋgu-nambwe wukale, miki kalomi ŋgere sondo ŋga. Mwaŋga ŋga naŋa ma ataulo amâ amo kumi kilo. Lâ zo ŋinde, ambo naŋa ma aporo ŋgua kaŋa wasaseki nâ pami, ande ŋinde ma ivilami mâsi mana, a? Andeta naŋa iloŋgu tu avilami. Mine nde naŋa ma amâ pami ku ma atula ilo-kalo paveâŋa pinde Maro Kindeni muŋga itula pa naŋa, aku ma apananami ŋana ilo-kalo pinde tona. \v 7 Naŋa ma asia ŋgua lâ kaula kuku wâŋgu rua tininzi. Kelekele ŋinde nde simo vianzi tia. Ambo tamâta ma imbana kaula soki wa ira wâŋgu soki wa, kala nenzi nduŋeŋa ipâŋga ara tia, ande kinda takura tu tasama wâŋgiŋa kaŋa sondo, ande tia. \v 8 Aku mine nâ, ambo rumbiawa ma ita sondo tia, ande zugu tamâta ma siluku ŋana silâ paraŋa ilo, ande ma tia. \v 9 Aŋga miki kala mine nâ. Ambo noko ma kuporo ŋgua kaŋa wasaseki, andeta tamâta toŋge ilele ŋgua ŋinde tia, ande kinzi tamâta ma sikura tu sisama ŋgua ŋinde duvi pwataki tia, kala noko ne ŋgua ŋinde ma ilâ kaa nâ. \v 10 Mao nâ, lawea kie-kie nenzi ŋgua kaŋa-kaŋa rârâ ŋinde nde ikeno tâno kulu. Aku nenzi ŋgua rârâni taitu-taitu nde ikura ndo ŋana itula lawea ŋinde nenzi ilo-kalo pwataki pa warakanzi. \v 11 Taitu kaloŋo ŋga; ambo tamâta toŋge ma iporo ŋgua pa naŋa, andeta asama i kawa ŋgua ŋinde duvi tia, ande naŋa ma asama tu tamâta ŋinde nde lawea toŋge warika. Aku i kala ma isama tu naŋa nde lawea toŋge warakâŋgu. \v 12 Aku miki kala mine nâ. Naŋa asama tu miki ilomi ndo tu ma kakai Koroani Sapâŋa ne wisi-ara. Mine nde miki ma kakai wurâta kaika ŋana kaveta wisi-ara pinde ipâŋga ŋalae lâ ŋginimi. Naŋa aporo ŋananzi wisi-ara ŋinde uru ivila tamâta nenzi kalo-tawana tu ipâŋga kaika. \s1 Paulo itula ŋgua pinde kilo ŋana mâsi ŋana siporo ŋgua kaŋa wasaseki kâ \p \v 13 Mine nde tamâta ea iporo ŋgua kaŋa wasaseki, ande ara ŋana i ma ino pa Maro Kindeni tu ma walo ilua i ŋana ilele ŋgua ŋinde duvi pwataki. \v 14 Ŋana tu lâ zo ndia naŋa akai noŋa lâ ŋgua kaŋa wasaseki, ande naŋa iloŋgu nâ ikai noŋa, kala asama naneŋgu ŋgua ŋinde duvi, ande tia. \v 15 Mine nde naŋa ma aveta mine; naŋa iloŋgu ma akai noŋa, andeta naŋa ma kaloŋgu ŋgere ŋana naneŋgu noŋa ŋinde duvi tona. Naŋa iloŋgu ma awâŋgi, andeta naŋa ma kaloŋgu ŋgere ŋana naneŋgu wâŋgiŋa ŋinde duvi tona. \v 16 Ŋinde nde mâsi ara, ŋana tu lâ zo ndia miki kapasau ŋana kawâŋgi pa Maro Ŋalae kâ, ambo tamâta toŋge isaŋona noko tini laiti andeta izizâla ŋana ŋgua kaŋa wasaseki, ambo noko ilo nâ ma pwai noŋa kuporo ndaŋge pa Maro Kindeni, ande tamâta ŋinde ma ikura tu iporo “Mao” lâ noko ne noŋa tini, ande tia, ŋana tu isama noko ne ŋgua duvi tia. \v 17 Tiambo noko ne noŋa ŋinde nde ara tâ kala noko kawa ndaŋge ilâ sondo pa Maro Kindeni tâ. Andeta noko ne noŋa ŋinde ma ikura tu ivila tamâta ŋinde ne kalo-tawana tu ipâŋga kaika kâ, ande ma tia. \p \v 18 Naŋa apole miki rârâni ŋana aporo ŋgua kaŋa wasaseki kâ, ŋana tu naŋa uru aveta mine zo rârâ. Mine nde kawâŋgu ndaŋge pa Maro Kindeni. \v 19 Taitu lâ zo ndia kinzi kalo-tawana tamâta sipasau ŋana siwâŋgi pa Maro Ŋalae kâ, ambo naŋa ma apanananzi aporo ŋgua mbuku taitu nâ panzi lâ warakanzi nenzi ŋgua, ande ŋinde nde ara ndo, aku naneŋgu ŋgua mbuku taitu ŋinde ma ipole ŋgua rârâ ŋinde naŋa aporo lâ ŋgua kaŋa wasaseki. \p \v 20 Niŋgu-nambwe wukale, miki ma kapile nemi mâsi ŋana kalomi ŋgere itogo lâlu kiri-kiri uru kalonzi ŋgere mine. Mao nâ, kinzi lâlu kiri-kiri nde sizizâla ndo ŋana mâsi sakamao kâ, aku naŋa iloŋgu tu miki kala ma kazizâla mine nâ. Taitu ara ŋana miki nemi ilo-kalo ma ipâŋga ŋalae, itogo tamâta nenzi ilo-kalo mine. \v 21 Ŋgua ikeno lâ Mose ne ŋgua tukuŋa pepa tini mine tu, \q1 “Maro Ŋalae iporo mine; ‘Naŋa ma asupwanzi lawea pinde warakanzi silâ pa naneŋgu ŋgu, aku ma sikai kawâŋgu ku ma siporo panzi lâ ŋgua kaŋa wasaseki. Andeta naneŋgu tamâta ma tininzi pwâka tu siloŋo kawâŋgu ŋgua ŋinde tona.’” \p \v 22 Mine nde kinda tasama tu Koroani Sapâŋa ne wisi-ara ŋana taporo ŋgua kaŋa wasaseki kâ ne duvi nde ŋana itula Maro Kindeni kilala pwataki panzi tamâta ŋinde ŋandai kalonzi tawana i ŋga. Aŋga i ne wisi-ara ŋana tatula Maro Kindeni kawa ŋgua pwataki kâ ne duvi nde ŋana itula i kilala ndainani nâ pwataki panzi kalo-tawana tamâta. \p \v 23 Mine kala lâ zo ndia miki kalo-tawana tamâta rârâni kapasau ŋana kawâŋgi pa Maro Ŋalae kâ, aku tinikoa pinde tâku tamâta pinde sizizâla ŋana ŋgua kaŋa wasaseki kâ ma simâ luma ilo ku sisaŋona kumi, ambo miki rârâni ma kaporo ŋgua kaŋa wasaseki nâ, ande kinzi ŋinde ma siporo tu miki nde kapa lâ. \v 24 Taitu kaloŋo ŋga; ambo miki rârâni ma katula Maro Kindeni kawa ŋgua pwataki lâ warakami nemi ŋgua nâ, ande kinzi tamâta ŋinde ma siloŋo nemi ŋgua ŋinde sondo, aku ŋgua ŋinde ma isowe ilonzi kalonzi kala ma sisama tu kinzi nde kiesaka tamwatanzi. Nemi ŋgua ŋinde ma iveta kinzi kalonzi ŋgere ŋana nenzi vetâŋa potomule kie-kie kâ, \v 25 aku ilo-kalo sakamao ndia uru ikeno paveâŋa nâ lâ ilonzi kalonzi, ande ŋinde rârâni ma ipâŋga nia yo. Ŋineŋga kinzi ma sipare tukunzi naonzi tundu ku ma siwâŋgi sipanea Maro Kindeni. Aku ma siporo tu, “Mao nâ, Maro Kindeni tamwata imo ŋginimi!” \s1 Paulo itula nzâla ŋana tawâŋgi sondo pa Maro Kindeni kâ \p \v 26 Mine nde niŋgu-nambwe wukale, naŋa atu aporo ŋgua mine pami: lâ zo ndia miki kapasau ŋana kawâŋgi pa Maro Ŋalae kâ, ande wurâta ikeno pa miki rârâni taitu-taitu. Toŋge ma iwâŋgi wâŋgiŋa, aŋga toŋge ma ipanananzi ŋgu, aŋga toŋge ma itula ŋgua toŋge muŋga Maro Kindeni itula papa i, aŋga toŋge ma iporo ŋgua lâ ŋgua kaŋa wasaseki, aŋga toŋge ma ilele ŋgua ŋinde. Andeta miki ma kaveta vetâŋa ŋinde rârâni ŋana kavilanzi Maro Kindeni ne tamâta nenzi kalo-tawana tu ipâŋga kaika. \v 27 Ambo miki pinde ilomi tu kaporo ŋgua lâ ŋgua kaŋa wasaseki, ande tamâta rua wa ŋato nâ ma siveta mine. Ŋinde ma ikura lâ. Taitu kinzi ma simandi rege sigogo kawanzi ku siporo, mine ndimo. Toŋge ma iporo muŋga lâ ŋga, ŋineŋga toŋge ma itawa i. Aku tamâta toŋge ma imandi ku ilele nenzi ŋgua ŋinde. \v 28 Ambo ŋgua-leleŋa tamâta toŋge imo kumi tia, ande kinzi tamâta ŋinde situ siporo ŋgua lâ ŋgua kaŋa wasaseki nde ma kawanzi buu nâ. Ara ŋana kinzi ma sisaŋona ku siporo nenzi ŋgua pa Maro Kindeni lâ warakanzi ilonzi nâ. \p \v 29 Aku mine nâ, kinzi tamâta rua wa ŋato nâ ma situla Maro Kindeni kawa ŋgua pwataki. Aŋga ŋgu rârâni ma sisaŋona sitambira taŋanzi panzi tamâta ŋinde, aku ma kalonzi ŋgere sondo tu, “Tiambo ŋgua ŋinde nde Maro Kindeni kawa ŋgua mao, tiya?” \v 30 Taitu kaloŋo ŋga; ambo tamâta toŋge imandi iporo ŋgua yo, andeta Maro Kindeni itula ŋgua toŋge pa tamâta toŋge isaŋona kunzi tu ma itula kâ, ande muŋgâŋa tamâta ŋinde ma kawa buu nâ isaŋona. \v 31 Ambo miki ma kapono muli pa mâsi ŋinde, ande miki ŋinde Koroani ne wisi-ara ŋinde ikeno pami, ande miki rârâni taitu-taitu ma kakura tu kapatava lâ taitu katula ŋgua ndia Maro Kindeni ilami tu katula kâ. Ŋineŋga tamâta rârâni ma sipanâna sondo ŋana Maro Kindeni kawa ŋgua kâ, aku ŋgua ŋinde ma ivilanzi ŋana simandi kaika kâ. \v 32 Tamâta ea kinzi Koroani ne wisi-ara keno panzi ŋana situla Maro Kindeni kawa ŋgua pwataki, ande kinzi ŋinde ma sipakatona warakanzi sondo ndo, ku ma sikai poe sondo pa wisi-ara ŋinde kâ. \v 33 Ŋana tu Maro Kindeni ŋandai vetâŋa kapa-kapa warika ŋga. I nde wisi-pisi warika, aku i ilo tu kinda rârâni ma tamo ilonda kalonda taitu nâ. \p Lâ zo ndia Maro Kindeni ne tamâta sipasau ŋana siwâŋgi pa i, \v 34 ande kinzi taine ma kawanzi buu nâ, ma siporo tia, itogo kinzi kalo-tawana tamâta ŋgu rârâni uru siveta mine. Kinzi taine ma simo kaiwanzi tamâne kalonzi nâ, ikura ŋgua tukuŋa mine. \v 35 Ambo kinzi taine ilonzi tu sisama ŋgua toŋge duvi, ande ara ŋana ma sikasoŋanzi warakanzi kaiwanzi tamâne lâ nenzi luma luma. Ambo taine toŋge imandi iporo ŋgua lâ ŋgu nenzi pasauŋa ilo, ande iveta maŋeti pa i taine. \p \v 36 Mana mana, a? Tiambo nia ndoyo Maro Kindeni kawa ŋgua ipâŋga lâ Korin lawea muŋga lâ, ŋineŋga iyâti ilâ pa lawea pinde, a? Tiambo itula ne ŋgua pwataki pa miki simbomi nâ, a? Tia ndo! \v 37 Ambo tamâta toŋge ipamorai tu i nde Maro Kindeni ne ŋgua-tulâŋa tamâta tâku ikai Koroani Sapâŋa ne wisi-ara toŋge tâku, ande ara ŋana tamâta ŋinde ma isama ku itula pwataki tu ŋgua kala naŋa aŋgere pami ŋine nde Maro Ŋalae ne ŋgua tukuŋa. \v 38 Ambo tamâta toŋge ipu muli pa ŋgua tukuŋa ŋine, ande Maro Kindeni kala ma ipu muli papa i mine nâ. \p \v 39 Mine nde niŋgu-nambwe wukale, ara ŋana miki ma ilomi ndo tu kaporo katula Maro Kindeni kawa ŋgua pwataki. Andeta miki ma kasae nzâla ŋananzi tamâta ŋinde situ siporo ŋgua lâ ŋgua kaŋa wasaseki, mine ndimo. \v 40 Kapakatona warakami sondo ŋga, aku kapaveta kuku vetâŋa sondo nâ ŋana kawâŋgi pa Maro Ŋalae kâ. \c 15 \s1 Kirisi imâte lâ, ŋineŋga imandi sânda imo via kilo \p \v 1 Niŋgu-nambwe wukale, kala ŋine naŋa atu apaŋo ilomi kalomi kilo ŋana pâri ara ŋinde muŋga atula pami. Miki kapaipa kuku pâri ara ŋinde, aku kalomi tawana lâ. \p \v 2 Pâri ara ndainani nâ itula Maro Kindeni ne nzâla ŋana ikaimi piti lâ kondoma ilo. Ambo miki ma kalomi tawana pâri ara muŋga atula pami ŋinde kaika lâ, ande miki ma kakai via mao. Ambo tia, ande nemi kalo-tawana ŋinde ma ilâ kaa nâ. \p \v 3 Nia ndoyo naŋa warakâŋgu aloŋo pâri ara ŋinde ku apasipa kuku, aku muli ŋga atula ŋguani ndaina pwataki pa miki kala kaloŋo lâ. Ŋgua ŋine nde ŋalae tina, aku ipole ŋgua pinde rârâni: Kirisi imâte ŋana izavaru nenda kiesaka rârâni piti lâ tininda, ikura Maro Kindeni kawa ŋgua muŋga siŋgere lâ pepa tini ŋinde. \v 4 Imâte lâ, ŋineŋga sio i karae lâ kuru ilo ikeno lee kari ŋato lâ ŋga, ŋineŋga Maro Kindeni ipaŋo i imandi sânda imo via kilo, ikura i kawa ŋgua muŋga siŋgere lâ pepa tini ŋinde. \v 5 Kirisi imandi sânda lâ ku ipatua pa Petero muŋga lâ, ŋineŋga muli i kala ipatua panzi ne pâri-tamâta pinde tona. \v 6 Ipatua panzi lâ, ŋineŋga zo toŋge i kala ipatua panzi tamâta rârâ muŋga sipono muli papa i. Ŋgu ŋinde kambwaŋenzi ipole tamâta ŋalae lima (500). Kinzi ŋinde rârâ nde simo vianzi simo ŋai yo, aŋga pinde nâ nde simâte lâ. \v 7 Imo lee ku muli, ŋineŋga Kirisi kala ipatua pa Yamesi tona, ŋineŋga ipatua panzi pâri-tamâta ndoni. \v 8 Ŋineŋga muli ndo, ande Kirisi kala ipatua pa naŋa warakâŋgu tona. Andeta naŋa atogo lâlu toŋge tina ipagugua sakamao. \f + \fr 15:8 \ft 8 Kinzi ilo-kalo tamâta pinde situ kinzi Korin tamâta pinde uru siporo ŋgua pavaligiŋa mine pa Paulo, ŋana tu ipâŋga pâri-tamâta lâ nzâla toŋge. Kumora tapâriŋa lâ Pâri Tamâta 9.\f* \p \v 9 Ŋana tu naŋa amo pâri-tamâta rârâni kalonzi, aku naneŋgu ara toŋge ikeno ŋana tamâta ma sikura tu sio ŋoa “pâri-tamâta” lâ tiniŋgu, ande tia. Ŋana tu nia ndoyo naŋa akai wurâta kaika ŋana azavarunzi Maro Kindeni ne ŋgu. \v 10 Andeta Maro Kindeni io ne wisi-wisi imâ pana kala ilele naŋa apâŋga pâri-tamâta itogo kala ŋine amo mine. Aku i ne wisi-wisi ŋinde ŋandai ilâ kaa nâ ŋga. Naŋa uru aveta wurâta ŋalae ndo papa i, kala apolenzi nawalâŋgu pâri-tamâta rârâni. Andeta ŋandai naŋa warakâŋgu aveta wurâta ŋinde ŋga. Maro Kindeni ne wisi-wisi ikeno pana, kala i walo ilana ŋana aveta wurâta ŋinde. \v 11 Mine nde naneŋgu morâŋa ikeno mine; ambo naŋa warakâŋgu muŋga atula pâri ara pami tâku pâri-tamâta pinde situla pami tâ, ande ŋinde nde sâ toŋge tia. Maka rârâni uru kaporo katula ŋgua kie taituni ŋana Yesu ne mateŋa wa ne mandiŋa wa, aku miki kaloŋo pâri ara ŋinde ku kalomi tawana lâ. \s1 Muli ŋga mateŋa tamâta rârâni ma simandi simo vianzi kilo \p \v 12 Maka uru katula ŋgua pami tu Kirisi imâte lâ, ŋineŋga imandi sânda imo via kilo. Mine nde ŋana sâ kâ ŋga miki pinde uru kaporo tu, “Ambo tamâta toŋge imâte, ande i ma ikura tu imandi sânda imo via kilo tia.” \v 13 Ambo nemi ŋgua ŋinde nde mao, aku mateŋa tamâta ma simo vianzi kilo tia, ŋineŋga kinda ma tasama tu Maro Kindeni ŋandai ipaŋo Kirisi imo via kilo ŋga. \v 14 Ambo Maro Kindeni ŋandai ipaŋo Kirisi imo via kilo ŋga, ande ŋgua maka uru kaporo katula ŋinde nde ŋgua kaa nâ, aku nemi kalo-tawana kala ipâŋga kaa nâ tona. \v 15 Andeta ŋinde nâ tia; ambo nemi ŋgua nde mao, ande maka kawama laŋeŋa nâ ŋana Maro Kindeni ne vetâŋa kâ, ŋana tu maka uru kaporo katula pwataki tu i tamwata ipaŋo Kirisi lâ mateŋa nianzi imo via kilo. Ambo Maro Kindeni ipaŋonzi mateŋa tamâta tia, ande i ŋandai ipaŋo Kirisi imo via kilo ŋga. \v 16 Ambo Maro Kindeni ipaŋonzi mateŋa tamâta tia, ande Kirisi imo via kilo tia. \v 17 Ambo Maro Kindeni ŋandai ipaŋo Kirisi imo via kilo ŋga, ande nemi kalo-tawana ilâ kaa nâ, aku nemi kiesaka ikeno tinimi yo. \v 18 Ambo Maro Kindeni ŋandai ikai nemi kiesaka piti lâ tinimi, ande kinda ma tasama tu i izavarunzi kalo-tawana tamâta muŋga simâte ŋinde marumbu lâ. \v 19 Mao nâ, kinda kalonda tawana Kirisi, aku uru tao tininda pa i tu ma iveta kie ara pa kinda. Mine nde kaloŋo ŋga; ambo kinda tapalâŋe tâ kala tao tininda pa Kirisi koa tia nâ lee tamâte, ande ara ŋana tamâta rârâni ma kalonzi sukâŋa ŋalae tina ŋana kinda kâ. \p \v 20 Andeta tia ndo! Miki nemi ŋgua ŋinde nde laŋeŋa nâ! Mao kanaŋo, Kirisi imâte lâ, ŋineŋga Maro Kindeni ipaŋo i imandi sânda imo via kilo. Imuŋga panzi tamâta rârâni muŋga simâte lâ, aku ne mandiŋa itula pwataki tu kinzi ŋinde rârâni kala ma simo vianzi kilo mine nâ. \v 21 Ŋana tu nia ndoyo tamâta taitu nâ iveta kiesaka, aku ŋana duvi ŋinde kâ kinda rârâni ma muli tamâte. Mine kala kinda tasama ŋine tona; tamâta taitu nâ iveta vetâŋa ara, aku ŋana duvi ŋinde kâ kinda rârâni ma tamandi sânda tamo viânda kilo. \v 22 Naneŋgu ŋgua ŋinde nde duvi mine; kinda tamâta rârâni tapâŋga lâ Adam ne vâsa ŋgu. Mine nde kinda rârâni taitu-taitu ma tamâte. Andeta Kirisi ipole mateŋa lâ. Mine nde kinda kalo-tawana tamâta rârâni taitu-taitu ma muli tamandi sânda tamo viânda kilo. \v 23 Andeta Maro Kindeni ipatea zo sondo pa kinda rârâni, aku i ma ipaŋo kinda tamo viânda kilo ikura i ne pateâŋa mine. Ipatea tu Kirisi ma imuŋga pa kinda rârâni, aku muli, lâ zo ŋana Kirisi ma itaulo imâ kilo kâ, ande i ne ŋgu kinda rârâni kala ma tamandi sânda tamo viânda mine nâ. \v 24 Ŋineŋga Kirisi ma ipolenzi koipu ŋalaŋala rârâni wa koroani kaika rârâni wa kelekele rârâni simo tava nenzi walo wa. I ma ipolenzi lâ, ŋineŋga ma io kelekele ndoni lâ Tama Maro Kindeni mbau ilo ŋana ikai maro papa kâ. Aku lâ zoni ndaina, tâno ŋine ne zo ma marumbu ndo lâ. \v 25 Ŋana tu Maro Kindeni ne pateâŋa ikeno mine; Kirisi ma imo koipu ŋalae lee ikura lâ zo ŋinde i ma ipolenzi ne kazâŋa tamâta rârâni ku ma ionzi simo i kie kalo. \v 26 I ma ipolenzi ne kazâŋa tamâta lee mateŋa simbo nâ imo ŋai yo. Ŋineŋga i ma izavaru mateŋa marumbuni lâ. \v 27 Ŋana tu Maro Kindeni kawa ŋgua ŋana Kirisi kâ ikeno lâ pepa tini mine tu, “Ionzi kelekele rârâni simo i kalo marumbu lâ.” Andeta ŋgua ŋinde ŋandai iporo tu Maro Kindeni imo Kirisi kalo ŋga. Maro Kindeni tamwata io kelekele pinde rârâni simo Kirisi kalo. \v 28 Aku muli, lâ zo ŋinde Maro Kindeni ma io kelekele rârâni simo Kirisi kalo marumbu lâ, ŋineŋga Maro Kindeni Natu taituni ŋinde ma ipauwo tamwata ilâ imo Maro Kindeni kalo, inani muŋga ionzi kelekele rârâni simo Natu kalo. Aku lâ zo ŋinde Maro Kindeni ma ikai koipu ŋalae pa kelekele rârâni. \p \v 29 Andeta miki pinde uru kaporo tu, “Ambo tamâta toŋge imâte, ande i ma ikura tu imandi sânda imo via kilo tia.” Taitu miki uru kakai lââ-liliŋa ŋana kavilanzi tamâta pinde simâte muŋga lâ. Ayo, ambo nemi ŋgua ŋinde nde mao, ande miki kaveta mâsi ŋinde ŋana duvi mana, a? Miki nemi lââ-liliŋa ŋinde nde ikura tu ivilanzi mateŋa tamâta mâsi mana, a? \v 30 Aku kalomi ŋgere ŋana maka kâ tava. Ambo mateŋa tamâta ma sikura tu simo vianzi kilo tia, ande nema mâsi ŋana kamandi nema kazâŋa tamâta naonzi ikura zo zo ku katula pâri ara ŋinde, ande duvi tia! \v 31 Niŋgu-nambwe wukale, naŋa aporo ŋgua mao nâ pami mine; ikura zo zo, naŋa asama tu kinzi kazâŋa tamâta situ sipu naŋa pâta amâte. Andeta naŋa kala asama mine tu miki kapaipa kuku nenda Maro Ŋalae Yesu Kirisi lâ, aku ŋana duvi ŋinde kâ naŋa andeka ŋalae ŋanami. Ŋgua ŋine nde mao kanaŋo. \v 32 Muŋga naneŋgu kazâŋa tamâta lâ Efesus lawea nde sipara kaika kuku naŋa, sitogonzi mbwâmbwa saka mine. Ambo naŋa aveta wurâta ŋine ŋana akai tâno ŋine ne kelekele nâ, ande paraŋa kie mine ma ivila naŋa tia ndo. Ambo mateŋa tamâta ma sikura tu simo vianzi kilo tia, ande ara ŋana “kinda ma tandeka taka wa tanu wa, ŋana tu mbwale ŋga ma tamâte.” \v 33 Miki ma kasâu panzi tinimi pinde tu sikai laŋeŋa pami ndimo. Miki kasama ŋgua ŋine lâ; “Ambo tamâta ara toŋge ipakaka kunzi tamâta sakamao, ande kinzi ma silele i ilo kalo ipâŋga itogo kinzi mine.” \v 34 Naŋa aporo kaika pami tu miki ma kapaveta kuku ilo-kalo sondo kilo, aku kapile nemi vetâŋa potomule tâ! Miki pinde kasama Maro Kindeni kilala tia ndo! Naŋa aporo ŋgua mine ŋana aveta maŋeti pami. \s1 Lâ zo muli, kinda karaenda ma ipâŋga kie wasaseki ndo \p \v 35 Miki pinde uru kaporo mine tu, “Maro Kindeni ma muli ipaŋonzi mateŋa tamâta simandi sânda simo vianzi kilo mâsi mana, a? Aku lâ zo ŋinde, ande karaenzi ma ipâŋga kie mana, a?” \v 36 Miki nemi ŋgua ŋinde nde kapa ndo! Kala ŋine naŋa ma asia ŋgua lâ kaniŋa vâsa tini. Miki kasama tu lâ zo ŋana kinda tapau kaniŋa vâsa lâ tâno ilo, ambo vâsa ŋinde ŋandai isâmbu ku mata piri-piri, ande i ma ikura tu io mata ku ikai via wasaseki, ande tia. \v 37 Aku kaniŋa vâsa ndia rârâni kinda uru tapau, ande ŋinde nde vâsa nâ, aku kilala nde irerege kuku kaniŋa ma ipâŋga muli ŋinde kilala, ande tia. \v 38 Andeta Maro Kindeni io laka wa lau kie-kie lâ vâsa kaŋa-kaŋa rârâni taitu-taitu tininzi, ikura i tamwata nâ ne pateâŋa mine. Ŋinde itogo i karae wasaseki sondo ndo ilanzi vâsa rârâni taitu-taitu mwasina. \v 39 Aku kelekele simo vianzi ŋinde rârâni kala mine nâ. Kinzi ŋinde ŋandai karaenzi kie taitu nâ ŋga. Kinda tamâta karaenda nde kie toŋge, aŋga simbi karaenzi nde kie toŋge, aŋga sii karaenzi nde kie toŋge, aŋga iŋa karaenzi nde kie toŋge. \v 40 Aku mine nâ, kelekele simo âta ŋinde karaenzi ŋandai rege-rege kuku kinda kala tamo tâno kulu ŋine karaenda ŋga. Nia maa ne siŋgâra nde kie toŋge, aŋga tâno ne siŋgâra nde kie toŋge. \v 41 Kari ne siŋgâra nde kie toŋge, aŋga nzimona ne siŋgâra nde kie toŋge, aŋga pitu nenzi siŋgâra nde kie toŋge. Mao nâ, pitu taitu-taitu nenzi siŋgâra piti-piti nde ikeno pa warakanzi. \p \v 42 Aku mine nâ, lâ zo ŋana mateŋa tamâta ma simandi sânda simo vianzi kilo, ande ŋinde ma ipâŋga kie taituni mine. Karae ŋine kinda uru takea lâ tâno ilo nde ma nao tia lâ. Aŋga karae ŋinde Maro Kindeni ma muli ipaŋo imo via kilo nde ma ikeno mine ku imo nâ. \v 43 Karae kinda uru takea ŋine nde ŋgau tia ndo, aku ne walo ŋalae koŋa tia. Aŋga karae ŋinde Maro Kindeni ma muli ipaŋo imo via kilo nde ma ipâŋga ara pâta lâ, aku ma ikai walo kaika ndo tava. \v 44 Karae kinda uru takea ŋine nde tâno ne kelekele, aŋga karae Maro Kindeni ma muli ipaŋo imo via kilo ŋinde nde samba ne kelekele. \p Kinda tasama tu karaenda kie toŋge nde ikeno lâ tâno kulu; mine nde tasama tu karae kie toŋge kala ikeno samba ilo tona. \v 45 Maro Kindeni kawa ŋgua ikeno lâ pepa tini mine tu, “Nia ndoyo Maro Kindeni ipulia muŋgâŋa tamâta Adam kala ipâŋga imo via.” Aŋga Adam toŋge nde ipâŋga muli ndo, \f + \fr 15:45 \ft 45 Ŋine nde ŋgua siâŋa ŋana Kirisi kâ.\f* aku i ipâŋga nenda via wasaseki warika. \v 46 Andeta kinda ŋandai takai samba ne karae muŋga ŋga. Kinda takai tâno ŋine ne karae muŋga lâ, ŋineŋga ma takai samba ne karae lâ zo muli. \v 47 Adam muŋgâŋa ŋinde nde tâno tamâta, ŋana tu Maro Kindeni ikai tâno nâ ku iveta ipâŋga. Aŋga Adam muli ŋinde nde iyoka pa samba imâ. \v 48 Kinda tâno tamâta rârâni nde tarerege kuku tamâta ŋinde Maro Kindeni ikai tâno ku iveta ipâŋga. Aŋga samba ne tamâta rârâni ma sipâŋga sirerege kuku tamâta ŋinde iyoka pa samba imâ. \v 49 Kala zo ŋine karaenda nde rege-rege kuku tamâta Maro Kindeni ikai tâno ku iveta ipâŋga ŋinde karae. Andeta muli ŋga karaenda ma rege-rege kuku tamâta iyoka pa samba imâ ŋinde karae. \p \v 50 Niŋgu-nambwe wukale, naneŋgu ŋgua ŋine nde duvi mine; kinda tâno tamâta karaenda ma ikura tu imo lawea ŋinde Maro Kindeni ikai Maro papa, ande ma tia. Ŋana tu tâno ne kelekele rârâni ma muli nao tia lâ, aku kelekele kie mine ikura tu imo nia ŋinde kelekele rârâni imo ara mine ku imo nâ, ande ma tia. \p \v 51 Miki kaloŋo ŋga; naŋa ma atula ŋgua paveâŋa toŋge pwataki pami. Lâ zo ŋana Kirisi ma itaulo imâ kilo kâ, ande Maro Kindeni ma ilele kinda kalo-tawana tamâta rârâni taitu-taitu karaenda ipâŋga kie toŋge, kinzi vianzi wa mateŋa wa. \v 52 Mâsi ŋinde ma ipâŋga walele nâ. Lâ zo muli ŋinde, tando ma ita, ŋineŋga Maro Kindeni ma ipaŋonzi kalo-tawana tamâta muŋga simâte ŋinde, kala ma simandi sânda simo vianzi kilo, aku ma simo vianzi mine ku simo nâ. Aku mine nâ, kinda ea tamo viânda yo, ande Maro Kindeni ma ilele karaenda ipâŋga mine nâ. \v 53 Ŋana tu karaenda ŋine nde kelekele ŋana nao tia kâ, aku Maro Kindeni ne pateâŋa ikeno tu i ma ilele ŋine ipâŋga kelekele ŋana sâmbu tia kâ. Karaenda ŋine ma imâte, andeta Maro Kindeni ne pateâŋa ikeno tu i ma ilele ŋine ipâŋga kelekele ŋana imo via ku imo nâ. \p \v 54 Mao nâ, karaenda ŋine nde kelekele ŋana nao tia kâ, andeta Maro Kindeni ma ilele ŋine ipâŋga kelekele ŋana sâmbu tia kâ. Karaenda ŋine ma imâte, andeta i ma ilele ŋine ipâŋga kelekele ŋana imo via ku imo nâ. Lâ zo ŋinde, Maro Kindeni kawa ŋgua muŋga siŋgere lâ pepa tini ŋinde ma ipâŋga kanaŋo. Ŋgua ŋinde nde mine; “Maro Kindeni nde ipole paraŋa lâ, aku izavaru mateŋa marumbuni lâ.” \v 55 Ayo, \q1 “Mateŋa, aŋga noko ne walo kaika nde ikeno ndia, a? Mateŋa, noko ne ua ŋana kuzavarunzi tamâta kâ nde ikeno ndia, a?” \p \v 56 Mateŋa ne ua nde kiesaka nâ, aku kiesaka ikai ne kaika lâ ŋgua tukuŋa tini. \f + \fr 15:56 \ft 56 Ŋine nde duvi mine; muŋga kinda taruru ŋana mateŋa kâ, ŋana tu Maro Kindeni ne ŋgua tukuŋa itula pwataki tu kinda nde kiesaka tamwatânda, kala i ma ipare nia pa kinda. Andeta kala ŋine kinda taruru tia, ŋana tu i ma ikea ŋananzi ne tamâta.\f* \v 57 Andeta kawânda ndaŋge ŋalae pa Maro Kindeni, ŋana tu nenda Maro Ŋalae Yesu Kirisi iveta nzâla pa kinda ŋana tapole mateŋa kâ! \p \v 58 Mine nde niŋgu-nambwe wukale, miki ŋinde naŋa iloŋgu ndo keno pami, miki ma kamandi kaika ŋga. Miki ma kasâu pa tamâta toŋge tu iyaula nemi kalo-tawana ndimo. Miki kasama tu wurâta ndia rârâni miki kaveta pa Maro Ŋalae nde ma ilâ kaa nâ tia ndo. Mine nde kamandi kaika, aku kaveta wurâta sondo papa i ikura zo rârâni. \c 16 \s1 Paulo iporo ŋana mbumbu situ sio ilâ pa Jerusalem lawea \p \v 1 Ayo, kala ŋine naŋa ma aporo ŋgua tini ŋana mbumbu ŋinde miki katu kagona ŋana kalanzi Maro Kindeni ne tamâta simo Jerusalem lawea. Naŋa iloŋgu tu miki ma kaveta vetâŋa kie taituni itogo muŋga atula panzi kalo-tawana tamâta ŋgu simo Galesia tâno. \p \v 2 Ikura sânda sânda, miki rârâni taitu-taitu ma kamora mbumbu ŋapia kakai lâ nemi wurâta tini, aku kao mbumbu pinde ndue ikeno, ŋana mbumbu ŋinde ma ipâŋga rârâ. Ambo miki ma kaveta mine, ande lâ zo ŋana naŋa ma ataulo amâ amo kumi kilo, ande wurâta ma ikeno pami ŋana karoto mbumbu tu kavilanzi, ande ma tia. \v 3 Naŋa iloŋgu tu miki warakami ma kapateanzi tamâta pinde ŋana sikai nemi wisi-ara ŋinde silâ Jerusalem. Ŋineŋga lâ zo ndia naŋa ma amâ apâŋga pami, ande naŋa ma pepa toŋge alanzi tamâta ŋinde ŋana itula pwataki tu kinzi ŋinde nâ sikai miki ndamwami ŋana siveta wurâta ŋinde kâ. Ŋineŋga naŋa ma aonzi silâ. \p \v 4 Tiambo naŋa warakâŋgu kala ma alâ Jerusalem tona tâ. Ambo naŋa iloŋgu patea tu ŋinde nde ara, ande naŋa ma akainzi tamâta ŋinde kalâ. \s1 Paulo ilo tu ma ilâ ikalelenzi Korin ŋgu \p \v 5 Naŋa ma alâ akalelenzi kalo-tawana tamâta simo Masedonia tâno muŋga lâ, ŋineŋga muli ma amâ apâŋga pa miki. \v 6 Naŋa atu ma amo kumi ikura zo pinde. Tiambo naŋa ma amo kumi lee pisi ne zo marumbu tâ. Ŋineŋga lâ zo ndia naŋa ma apilemi ku alâ pa lawea pinde, ande ara ŋana miki ma kavila naŋa. \v 7 Naŋa tiniŋgu pwâka tu amâ walele pami, ŋana tu zo ŋine naŋa ma akura tu amo zo mbwana-mbwana nâ kumi. Ambo Maro Ŋalae ma isâu pana, ande naŋa iloŋgu tu ma amo kumi ikura zo luandondo. \v 8 Andeta naŋa ma amo ŋaina lâ Efesus lawea lee, kumbwa sapâŋa Pentikos ne zo ipâŋga lâ ŋga, \v 9 ŋana tu Maro Kindeni ikai nzâla piti pa naŋa lâ, kala wurâta ŋalae ikeno pana ŋana atula pâri ara panzi tamâta rârâ simo ŋine. Taitu tamâta rârâ nde sikai kazâŋa pa naŋa tava. \p \v 10 Ambo Timoti ma imâ ipâŋga pami, ande naŋa tiniŋgu pwâka tu i ma iruru ŋana imo kumi. Mine nde naŋa iloŋgu tu miki ma kavila i ŋana imo kumi tava wisi pisi nâ, ŋana tu i uru iveta wurâta pa Maro Ŋalae, itogo naŋa warakâŋgu uru aveta mine. \v 11 Miki ma ilomi tu i nde tamâta kaa nâ kala kapu mulimi papa ndimo. I ma imo kumi lee ikura lâ zo ndia i ilo patea tu ma ipilemi ku ilâ, ŋineŋga miki ma kavila i ku kao iyoka tava wisi pisi nâ itaulo imâ pa naŋa kilo. Naŋa amo ao tiniŋgu pa i tu ma iyoka kunzi nuwala kalo-tawana tamâta itaulo imâ. \p \v 12 Aku naŋa aporo ŋgua mine ŋana ninda-nambwe Apolos kâ; ikura zo rârâ naŋa ano kaika pa i tu ma iyoka kunzi ninda-nambwe pinde, lâ zo ndia kinzi ma simâ sikalelemi. Andeta i tini pwâka tu iyoka kunzi lâ zo ŋine. Mwaŋga ŋga, ambo isânda nzâla kulu, ande i ma imâ imo kumi. \s1 Paulo iporo ŋgua pinde kilo \p \v 13 Miki ma kapakatona warakami sondo ŋga, aku kamandi kaika kao nemi kalo-tawana ilâ sondo pa Maro Ŋalae nâ. Miki ma karuru ŋana sâ toŋge ndimo; kamandi kaika ku kamo nâ. \v 14 Ara ŋana tini-mwasa ne mâsi ma ipâŋga ŋalae lâ nemi vetâŋa rârâni tini. \p \v 15 Niŋgu-nambwe wukale, miki kasama Setepanas ne ŋgu kilalanzi marumbu lâ. Kinzi simuŋga panzi tamâta rârâni simo Akaia tâno ŋinde ŋana sio nenzi kalo-tawana ilâ pa Kirisi kâ. Aku kinzi warakanzi ilonzi patea tu ma sikai kuleŋa panzi Maro Kindeni ne tamâta. Mine nde naŋa ano kaika pami tu \v 16 miki ma kamo tamâta mine kalonzi, aku kamo tamâta ea sisukanzi ŋana siveta wurâta ŋinde kâ kalonzi tona. \v 17 Setepanas aŋga Portunatus aŋga Akaikus, kinzi tamâta ŋato ŋinde nde simâ sipâŋga pa naŋa lâ, aku naŋa andeka pâta ŋana amoranzi, ŋana tu kinzi sikai miki niami ku simâ sikalele naŋa. \v 18 Kinzi sipu tini kaika pa iloŋgu kaloŋgu, ikura muŋga siveta pa miki mine. Miki ma ilomi ara nâ ŋananzi tamâta mine. \p \v 19 Kinzi kalo-tawana tamâta ŋgu rârâni simo Esia tâno ŋine nde kawanzi kari ara imâ pami. Aŋga Akwila kuku Prisila rua, sitavanzi kalo-tawana tamâta ŋinde uru sipasau lâ kinzi rua nenzi luma ilo, kinzi ŋinde kawanzi kari ara imâ ŋalae pami lâ Maro Ŋalae ŋa. \v 20 Aŋga ninda-nambwe kalo-tawana tamâta rârâni simo nia ŋine kala kawanzi kari ara imâ pami tona. Naŋa iloŋgu tu miki rârâni taitu-taitu ma kataŋo tinimi pinde mbalaunzi, ikura kinda Maro Kindeni ne tamâta uru taveta mine. \p \v 21 Naŋa Paulo, naŋa warakâŋgu akai ŋgua-ŋgereŋa ne kelekele lâ mbauŋgu ilo ku aŋgere ŋgua ŋine lâ pepa tini: kari ara nâ. \p \v 22 Ambo tamâta toŋge ŋandai ilo ndo keno pa Maro Ŋalae, ande ara ŋana Maro Kindeni ma izavaru tamâta ŋinde. Maka nema Maro Ŋalae, kumâ ŋga! \p \v 23 Maro Ŋalae Yesu ne wisi-wisi imo kumi. \p \v 24 Kinda tapaipa kuku Yesu Kirisi lâ. Mine nde naŋa iloŋgu ndo keno pa miki rârâni.