\id MAT - Kombio-Yanimoi \h Matyu \toc1 Matyu \toc2 Matyu \toc3 Matyu \mt1 Matyu \c 1 \s1 Nia Antuel Milman Mipmakn Jisas Kraiselel \p \v 1 Sank epie ka apulp nti manmakn Jisaselel. Jisas ka ntieyarkup Devitel, pe Devit ka ntieyarkup Abrahamel. \q1 \v 2 Abraham ka ra Aisak \q1 Aisak ka ra Jekop \q1 Jekop ka ra Juda antempel nti es knuan ankilel.\f + \fr 1.2 \ft 1:2 - Juda amposel nti es knuan ankilel ka ar niorknel nti 12-pla wopmweink antuel likekn likekn, pe nti ka manmakn antuel Israelel.\f* \q1 \v 3 Juda ka ra Peres antempel Sera. Mamam ntiwuyeel ka Tamar. \q1 Peres ka ra Hesron. \q1 Hesron ka ra Ram. \q1 \v 4 Ram ka ra Aminadap. \q1 Aminadap ka ra Nason. \q1 Nason ka ra Salmon. \q1 \v 5 Salmon ka ra Boas. Mamam ankilel ka Rahap. \q1 Boas ka ra Obet. Mamam ankilel ka Rut.\f + \fr 1.5 \ft 1:5-6 - Nia antuel maken ka antemp nti Israel nkisel epie, ka nti ntieyarkup yatelel antun mper nti, aser nti ka makn Jisasel. Nia antuel ka ntalekil, Tamar nti Rahap antempel Rut.\f* \q1 Obet ka ra Jesi. \q1 \v 6 Jesi ka ra moule mamp Devit. \q1 Devit ka ra Solomon. Ampueikel mamam Solomonel ka maken Uriael. \q1 \v 7 Solomon ka ra Rehoboam. \q1 Rehoboam ka ra Abiya. \q1 Abiya ka ra Asa. \q1 \v 8 Asa ka ra Jehosapat. \q1 Jehosapat ka ra Jehoram. \q1 Jehoram ka ra Usia. \q1 \v 9 Usia ka ra Jotam. \q1 Jotam ka ra Ahas. \q1 Ahas ka ra Hesekia. \q1 \v 10 Hesekia ka ra Manase. \q1 Manase ka ra Emon. \q1 Emon ka ra Josaia. \q1 \v 11 Josaia ka ra Jehoiakin ampueipel nti knuan ankilel. Wank ekilelel nti Babilon ka aimpar nti Israel, nkiyir nti mpi kitapm antuel Babilon, pe nti Babilon nakantup nti na korokn ampu mpi yemp antuel Israel. \q1 \v 12 Nti ar Babilonel i, Jehoiakin mira Sealtiel. \q1 Pe Sealtiel ka ra Serubabel. \q1 \v 13 Serubabel ka ra Abiut. \q1 Abiut ka ra Eliakim. \q1 Eliakim ka ra Asor. \q1 \v 14 Asor ka ra Sadok. \q1 Sadok ka ra Akim. \q1 Akim ka ra Eliut. \q1 \v 15 Eliut ka ra Eleasar. \q1 Eleasar ka ra Matan. \q1 Matan ka ra Jekop. \q1 \v 16 Jekop ka ra Josep. Josep ka minkan Mariael. Maria ka ra Jisas, ka nti aiyimpil Krais, moule ka Wulapm Weink yuwakel. \p \v 17 Nti manmakn ka yek Abraham lala tnei Devitel ka 14. Pe yek Devit lala tnei nti Israel ka ar Babilonel ka 14. Pe yek Babilon lala tnei Kraisel ka 14. Sank epie ka nak apulp nti manmakn Jisasel. \s1 Maria Ra Jisas Kraisel \p \v 18 Sank apulp Jisas Krais ka Maria ra kilel ka ntalekil. Mamam ankilel ka Maria, ka nti antupinta kil na yintemp Josep nkis. Aser ka peyar, Maria karokn antemp Josep nkis aser kil ampu apmot knuamp, kil ninkilapmelim. Apulpaser Pirpm Sepmel Wulapm Weinkel ankil awulmpil i, kil ninkilapmelim. \p \v 19 Aser minkan ankilel Josep kil ka moule akosepm, niumuaipm niluknunel, kil ka nakerpm sankwunamp Wulapm Weinkel ka Moses nakel. Kil eipm aser Maria ninkilapmelim. Eti kil karokn na yupul Maria wule maiyaknel, na nkiyir kil yer niampepm antuel mentitmakenel, karokn. Eti kil na sirkempil nkuwepmel. \v 20 Josep peyar wunempwaiyimp yayapel kil na yupul sopel. Aser kil ar niumpu ninkiniepmel aser na ensel Wulapm Weinkelel ninkemil nakimpil na, “Josep, moule ntieyarkup Devitel, yikn korokn sirkemp Maria. Ko yikn sompil, ka maken aiyiknel. Yikn ampu eipm apm. Ninkilapm po ar kil lunkoel, ka Pirpm Sepmel Wulapm Weinkelel ankil awulmpil i kil ninkilapmelim. \v 21 Kil arai ra ninkilapm ntit, pe nia ankilel ko yikn yimpil Jisas. Niupukn nia Jisasel ka nak na kil arai nantip mua yirkomp nti mentitmaken ankilel, nti ka nkis wunamp'uretelel. \v 22-23 Ampueikampueikel moule ka nakaworp yapmunemp Wulapm Weinkelel, sank Wulapm Weinkel ka naikul niepm ankilel nak na, \it Makenel, kil peyar arokn antemp minkan, aser kil ka ninkilapmelim, i ko kil mira ninkilapm ntit. Nia ankilel ko nti yimpilel, Emanuel. \it* (Aisaia 7:14) (Niupukn nia Emanuelel ka nak na Wulapm Weink ka antemp ant ar.) Sank ampueikel, pie ant niampepm nkupmus, pie niminink.” \p \v 24 Josep ampu nkarp niumpuel i, kil apul misop sank karep ensel Wulapm Weinkel nakimpilel, i kil nkamump maken ankilel Maria. \v 25 Aser Josep karokn ampu rap Maria ninkilapm irpm mpimpi Maria mira ninkilapm ntit. I Josep amiyimpil Jisas. \c 2 \s1 Nti Moule Niuluwampenkel Yemp Awun Naelel La Awup Jisas \p \v 1 Maria ra Jisas ar Betlehem ar kitapm antuel Judiael, pe ekilelel Herot ka moule mamp ka awulmp kitapm antuel Judiael. Maria ra Jisas niatel i, nti moule mpurel ka yapmunemp niuluwampenkel, wompitne antuel ka apei yemp peikel awun naelel. Nti la niminink Jerusalem i nti aiyimp naiwulp nti moule ntape na, \v 2 “Ninkilapm niuwaiknel kana yer ntaka moule mamp aiyipmel Judael, ka mantiek ankilel ra kil ar oku? Ant'a apei yemp antilel, yemp awun nael okor, aser ant amiser nkuaimantump ka ntremp ant apulpil ka nininkel. Eti ant la na nirempil, yiki nia ankilel.” \p \v 3 Moule mamp Herot antempel nti ntitmaken Jerusalemel akeiwanto eipm sank ekeielel, nti ka numpul ampulp. \v 4 Eti Herot aiyimp nti moule mamp antuel prisel\f + \fr 2.4 \ft Pris ka moule ka nkamp niokn Wulapm Weinkel ar Judael. Niokn suknel antuel, nti ka wul wompwuyepm irpm ak Wulapm Weink.\f* amposel nti moule wupm raiel Judael, nti ko la ser kil. Nti naiyenaiye la apmuei likekn i kil namikimp nti na, “Yipm ka ntinkirai apulp Krais, moule ka Wulapm Weink yuwakel. Eti yipm nikimp apm, ko mantiek ankilel ra kil yer wamp antu?” \v 5 Eti nti ampu nakimpil na, “Krais arai ninink yer Betlehem ka ar Judia. Ampueikampueikel moule ka nakaworp yapmunemp Wulapm Weinkelel apul sank sil wupm nak ntalekil na, \v 6 Yipm Betlehem, yipm ka nia nkampel, yemp aiyipmel ka akopitekn aser nia nkamump yipm. Ar yemp suknel irpm Judiael yipm Betlehem ka ar niorknel. Nia nkamp yipmel ka apulp na mewel aiyipmel arai yer ntaka moule mampel. Kil ko yuwulmp nti mentitmaken Wulapm Weinkel ka ar Israelel.” (Maika 5:2) \p \v 7 Pe nti mesepmel Judael karep mpim i, Herot akei mitiknel mper sank nankimp nti moule, yemp antuel ka ar yakitie awun naelel, na nti ko la ser kil nkuwepm. Nti la i kil aiyimp naiwulp nti aipopel na, “Atik yipm aser nkuaimantump epe naikulel?” \v 8 I kil nak na, “Yipm mpi yuwup ninkilapm opo aipopel. Kona yipm ser kilel i ko yipm ampu pokel la ninkimp apm, nako apm mpi nirempil, yiki nia ankilelel.” Kapepe kil wankes nti mpim Betlehem. \p \v 9 Nti eipm Herot nakimp nti sank niatel i, nti mpim. Nti ampu amiser nkuaimantump epie ampueik nti aser ar yemp antuel awun naelel. Nkuaimantump epe ka ar niorknel ntimiremp nti yayapel, mpi tnei nimisinkerpm yitne ka ninkilapm niuwaiknel arel. \v 10 Nti aser nkuaimantumpel, yapmunemp antuel ka mpuaimpuai yatip. \v 11 Nti war yitne i nti amiser ninkilapm amposel mamam ankilel Maria. I nti waker kaikyimpo eip kitapm namiremp ninkilapm, i nti aimiki nia ankilel. Nti siknin rumpunk antuel i nti amuk kil mpuampua sepmel mpurel. Nti ak kil wuntokn raiel irpm (gol), amposel mpuampua irpm ka wuyepm sepmel naikiel. \p \v 12 Niatel i, Wulapm Weink akei ninkiniepmel nankimp nti na, “Yipm'orokn ampu mpi ser Herot.” Eti nti ampu ka sop yayapel yatelel mpim yemp antuel. \s1 Josep Kua Maken Ninkilapm Ankilel Mpi Yemp Kitapm Yatel Isipel \p \v 13 Nti moule yemp antuel awun naelel karep apmot, aser Wulapm Weink wankes ensel ankilel akei ninkiniepmel nankimp Josep na, “Yikn serp somp ninkilapm yintempel mantiek ankilel, kua nti serk mpim Isip. Yikn kako yer mpi Isip mpimpi ser ko apm ampu ninkimp yikn sank. Apulpaser Herot kana nikimp nti moule napolel ankilel na yuwup ninkilapm epe na yer kil wuntu.” \v 14 Kapepe Josep nkarp nomp wainki i, kua nti maken ninkilapm ankilel nkark mpim yemp peikel Isip. \p \v 15 Josep nti ka ar Isip mpimpi i, Herot amur. Ka sop sank ampueik moule ka nakaworp yapmunemp Wulapm Weinkelel nakel, ka pie niminink. Ka kil nak na, Ninkilapm ntit apmilel ka ar Isipel, apm aiyimpil na yuwomp Isip yer, kil la. \s1 Nti Ar Nti Ninkilapm Wuntuel \p \v 16 Moule mamp Herot arep nkamp ntinkirai ampulp nti moule yemp awun naelel epe ka nti ninkai kilel, eti yapmunempil ka kuret kuret ankil. Kapepe i, kil wunempwaiyimp ampulp atik ka nti nakimpil nti aser nkuaimantump naikulel i, kil wankes nti moule napolel ankilel mpim Betlehem antempel nti wompitne ka ar kitnan nantip Betlehemel i, nti amor nti ninkilapm ntit ntit ka niuwaiknel peyar karokn wank wuyeelel. \p \v 17 Mpuampua epe nininkel ka sop sank Wulapm Weinkel, ampueik Jeremaia, moule ka nakaworp yapmunemp Wulapm Weinkelel, nakel. Kil nak na, \v 18 Nti akei warawur, sa nimpi muakupm suknel ar yemp suknel Rama. Ka Resel saiyip nti ninkilapm ankilel ka awurel. Nti ninkilapm ankilel ka awur miniatim. Eti yapmunemp ankilel, kil karokn apulp na nti na yum wakerpil yer. (Jeremaia 31:15) \s1 Josep Kua Maken Ninkilapm Ankilel Ampu Mila \p \v 19 Josep ar Isipel i, Herot amur, Wulapm Weink wankes ensel ankilel akei ninkiniepmel nankimp Josep \v 20 nak na, “Yikn serp, kua maken ninkilapm aiyiknel ampu mpim Israel. Moule kana yer ninkilapmel ka amur.” \v 21 Kapepe, Josep kua nti maken ninkilapm ankilel ampu mpim Israel. \v 22 Aser Josep yupmueipm sank na Arkelaus ampu nkamump yemp waiek ankilel Herotel, kil ka awulmp nti ka ar kitapm Judiael. Eti Josep nkinkiekn ampulp na mpi yemp ekilelel. Aser Wulapm Weink akei ninkiniepmel nankimp Josep, i Josep mpim kitapm Galili. \v 23 Kil mpi nkupmus yempel ka nti aiyimp Nasaretel ka ar kitapm Galiliel, apulp nako sop sank ampueik ka moule nakaworp yapmunemp Wulapm Weinkelel nakel. Kil nak na, Kapuko nti yimpil moule Nasaretel. \c 3 \s1 Jon Baptaisel Wat Sank Wulapm Weinkel \p \v 1-4 Ampueikampueikel Wulapm Weink ka nak sank ar niepm mouleel ka nakaworp yapmunemp Wulapm Weinkelel, nia ankilel ka Aisaia. Kil nak na, Ar yemp kuserel moule karokn arel, mewel oko yikei sank suknel niek na, Sepmel aiyipmel pewipm, yipm ntimpramp yapmunemp, nkrak yayapel na kil yetel. (Aisaia 40:3) Sank ekeielel ka nak apulp Jon Baptaisel ka niminink. Jon ka atnu elmpuapm niurkutupel, ka kil akei niol kamelel apulel. Pe wusaikn ka nkunkurarel ka kil antun i akei antup mintompel.\f + \fr 3.1-4 \ft 3:1-4 - Elmpuapm pe kil atnuel, ka ntaka ampueik Elaija atnuel. Elaija ka moule suknel ka nakaworp yapmunemp Wulapm Weinkelel i nti Juda wunempwaiyimp na Elaija ampu ninink niorknel, pe Krais, moule ka Wulapm Weink yuwakel, ko sopil ninket nkien.\f* Niepm ankilel ka kil alel, ka kil al milmp niupukn wurun soel antemp wusol. \p Aninkel, Jon Baptaisel la i kil ar yemp kuserel moule karoknelel ka ar kitapm Judiael, i kil wat sank namikimp nti mentitmaken ka sopil la opo. Kil nak na, “Yipm nisep sankwunamp'uretel, yipm nimplemp yapmunemp, pitepiteknim Wulapm Weink oko yumulmp ant.” \v 5 Kapepe i, nti Jerusalemel, nti Judiael antempel nti wompitne ka ar kitnan nantip pukn Jordanel, nti la amiser Jon. \v 6 I nti nak amorp yapmunemp'uretel ka nti apulel i Jon rup nti amu mpep apmuei pukn Jordan. \p \v 7 Jon aser nti Farisi antempel nti Sadyusi mitinkel pe la na ser kil na rup nti yo mpepel, i kil nakimp nti na, “Yipm aser apmel, ka yipm akei wuleaikn ninkai apmel. Yapmunemp aiyipmel ka wieel. Ka mini nakimp yipm, pe yipm na la epieel? Yipm'a waiyimp yapmunemp ntinkiliempel Wulapm Weinkel mi? \v 8 Kona yipm'a nimplemp yapmunemp likeknelel, ka akosepm. Aser yipm kapuko yupul wunamp sepmel nako ntremp ant miser nana yipm ka nimimpilemp yapmunemp. \v 9 Yapmunemp aiyipmel, yipm wunempwaiyimp na Wulapm Weink kakorokn yump yipm. Yipm nakel na, Abraham ka milman antilel ka Wulapm Weink nkampil niorknel. I kapepe, Wulapm Weink kapukorokn yump ant apulpaser ant ka ntieyarkup Abrahamel. Aser karokn. Apm nakimp yipm likeknel, ntieyarkup Abrahamel karokn mpuampua suknel ar niampepm Wulapm Weinkelel nako yipm yikei Abraham nkaelel, karokn. Kona Wulapm Weink puiknel, kil ko nimplemp wuntokn ankil ampu na nisam nti moule niumpueiel nako ntieyarkup Abrahamel. Kona ntakilelel, yipm korokn wunempwaiyimp na milman aiyipmel Abraham ko yupul yikn na yer sepmel yer niampepm Wulapm Weinkel. Karokn. \v 10 Wulapm Weink ka awup nti moule ka sop sank ankilel i nkis wunamp sepmelel, nti ka nuarep lo ka rukopm naker mitinkelel. Koroknel, pitepiteknim Wulapm Weink arai yikei elmp ankilel ka kil ntimprampel, mpuar nti yawol yo yite. \p \v 11 Apm'a rup yipm yo mpepel, ka muati apulp nako nti ser yipm ntape na yipm ka nimimpilemp yapmunemp. Aser moule sepmel ko sop apmel, kil arai yupul niokn yikei Pirpm Sepmel Wulapm Weinkel yintempel yite, nako sukul yipm nuarep kil rup yipm a mpepel. Niawurpm ankilel ka sankork apm. Niokn apm apulel, nia kapukorokn somp apm apulp na apm ka moule kuserel, pe nia arai sompil no keipm. \v 12 Kil ko la yupul niokn nuarep moule ka antun rukopm witel i, niupukn ankilel arai kil yum yo rumpunk mper, pe aikn ankilel ko kil sompwat yo yite ka ar yeklikeknelel.” \s1 Jon Rup Jisas A Mpepel \p \v 13 Ekilelel i, Jisas nkarp yek Galili mpim pukn Jordan. Kil mpi aser Jon i nakimpil na, “Yikn rup apm yo mpep.” \v 14 Aser Jon nak nkiyir kil na, “Apulntaku pe yikn la aiyimp apm na rup yikn yo mpepel? Akosepmel kako yikn yupulp apm pe.” \v 15 Aser Jisas ampu nakimpil na, “Karokn. Kako yikn yupul nta pie apm nakel pe. Niokn epie kako sop puikn Wulapm Weinkel, apulp yapmunemp sankwunamp sepmel wantoel ko ant yupulel.” I Jon apul misop sank ankilel. \v 16 Kil rup Jisas a mpep niatel i, Jisas ampu pokel nkarp apmot keipm. Kapepe mpor keipm amikor, i kil amiser Pirpm Wulapm Weinkel ka nuarep aipm mpuknel lilil a misil kil. \v 17 Kapepe nti yupmueipm sank ka Wulapm Weink nak naikul mpor pminel, ka nak na, “Kil epe ka ninkilapm apmilel, apm ka apulpil yatip. Yapmunemp apmilel ka mpuaimpuai apulpil.” \c 4 \s1 Satan Timpielp Jisas Na Eipm Kil Sank \p \v 1 Ekilelel i, Pirpm Wulapm Weinkel apul Jisas mpim yemp kuserel moule karokn arel, apulp na Satan na waker kil yapmunemp na kuapil na yupul yapmunemp'uretelel. \v 2 Nompawun Jisas nakantup niepmel ka awun 40-plael i, nilmp amor kil. \v 3 Kapepe, Satan la aser kil i nakimpil na, “Kona yikn ka ninkilapm Wulapm Weinkelel, yikn nimplemp wuntokn epe na nisam luwu ntintir.” \v 4 Aser Jisas ampu nakimpil na, “Sank ka sil wupm Wulapm Weinkelel, ka nak na, Sank Wulapm Weinkel arai yek nti mentitmaken mintenk. Niepm likekn kakorokn yek nti mintenkel. Karokn.” (Lo 8:3) \p \v 5 Kil nak ntape i, Satan ampu kua kil mpim Jerusalem la yitne suknel Wulapm Weinkel. Satan apul Jisas na misil yitne keipm keipmel. \v 6 I Satan nakimpil na, “Kona yikn ninkilapm Wulapm Weinkelel, yikn yukur yo kitapm. Apulpaser sank ka sil wupm Wulapm Weinkelel ka nak na, Kil arai nikimp nti ensel ankilel oko somp yikn sil nta antuel, apulp na wuntokn korokn yump yikn nkaik.” (Buk Song 91:11-12) \v 7 Aser Jisas nakimpil na, “Sank ka sil wupm Wulapm Weinkel ka nak antempel na, \it Wulapm Weink ka niawurpmelip. Yikn korokn timpielpil” \it* (Lo 6:16) \p \v 8 Kapepe Satan ampu kua Jisas mpi namp malenk suknel ka na keipmel at yapel. I kil ntimirempil wopmweink mitinkel ka nuapropm kitapm sukurelel, antempel mpuampua sepmel mitinkel antuel. \v 9 I kil nakimp Jisas na, “Kona yikn waker nkaikyimpo eip kitapm i yiki nia apmilelel, arai apm yek yikn mpuampua irpm epe sukurel ka yikn aserel.” \v 10 I Jisas nakimpil na, “Satan, yikn nisipm. Sank ka sil wupm Wulapm Weinkelel ka nak na, \it Kako yikn yiki nia Wulapm Weinkel likekn, kil likekn ka sepmel aiyiknel.” \it* (Lo 6:13) \v 11 Eti kil awomp Jisas apmot, pe nti ensel la i wakerpil. \s1 Jisas Apul Niokn Sukur Ankilel \p \v 12-13 Jisas eipm aser, nti mper Jon apmuei yitne kuretel, i kil awomp yemp suknel Nasaret apmuei. Kil mpim yemp suknel Kaperneam ka ar Galiliel, nti ka nkis sop mpepwarmp mita ar Galili. Kitapm pe nti nkisel, ka ampueik wopmweink antuel nti Sebulun antempel nti Naptali nkisel. \v 14-17 Ka sop sank ampueik Wulapm Weink akei niepm Aisaiael nakel, kil nak na, \it Nti Sebulun antempel nti Naptali, kitapm antuel ka ar Galili ar yipek yakitie pukn Jordanel. Nti ka sil sop yayapel suknel ka mpi mpepniopmel, pe nti moule wampwamp mitinkelel ka nkis pepe. Nti mentitmaken Sebulun nti Naptaliel ka ar nkis kukokukoel. Aser Wulapm Weink arai yupul yapmunemp antuel na yer mpilil ntinkiraiel \it* (Aisaia 9:1-2) Jisas ka apei Kaperneam, kil ka nakimp nti mentitmaken sank Wulapm Weinkel. Kil nak na, “Kona yipm'a yer nta Wulapm Weinkelel ka piepe, yipm nimimpilemp yapmunemp nisep sankwunamp'uretel apulpaser Wulapm Weink pe kitnanim, kil kana yumulmp yipm.” Kil apul ntakilelel i, Wulapm Weink apul sank Aisaiel pie niminink. \s1 Jisas Aiyimp Kuap Nti Moule Wuyewuyeel \p \v 18 Jisas sop mpepwarmp Galili mita amu i, kil amiser ntiwuye es knuanel Saimon, nia kitie ankilel ka Pita, antempel knuan ankilel Andru. Ntiwuye apul niokn wuntokn akei ntoknpuank nkamp yokn ar mpepwarmp. \v 19 Jisas la nankimp ntiwuye na, “Yipmwuye la sop apm. Arai apm ntremp yuwap yipm yayapel nako yipm somp nti moule yimp nti na sop apmel.” \v 20 Kapepe, arokn akir, ntiwuye nisep ntoknpuank nkupmus, ntiwuye po mpi misopil. \p \v 21 Jisas mpimpi aser, kil ampu amiser ntiwuye es knuanel nonkel Jems nti Jon antempel waiek antuel Sebedi. Ntiarko pe sil wutumpepel i awomp ntoknpuank ka kakirel. I kapepe Jisas amiyimp ntiwuye, \v 22 i karokn akir, ntiwuye nisep waiek ntiwuyeel sil wutumpepel apmuei, ntiwuye po mpi misop Jisas. \s1 Nti Mitinkel, Jisas Ampu Apul Nti Akosepmim \p \v 23 Jisas at aser nti akeiwanto ka ar kitapm Galiliel, i kil muar yank Wulapm Weinkel irpm antuel i yumuap nti ntitmaken sank sepmel apulp Wulapm Weink kana yuwulmp ntiel yer nta ankilelel. Nti mentitmaken ka wule simisimi apul nti kuretelel, kil ampu apul nti sepmim. \v 24 Nti ntitmaken ka ar kitapm Siria sukurel eipm sank ampulp Jisas. Kapepe nti wampwampel apul nti moule ka wule simisimi apul ntiel la amiser kil. Nti moule ka nkamp yakop suknelel, antempel nti moule ka muanumpor yanker ar ntiel, antempel nti moule ka mpienyukurel, antempel nti moule ka ntankaik awurel, nti akeiwanto mila. I Jisas ampu apul nti akosepmim. \v 25 Pe nti moule mentitmaken mitinkel ka nkarp ar Galili, Dekapolis, Jerusalem, Judia, antempel nti yemp ka ar yek yakitie pukn Jordanel, nti ka sopil. \c 5 \s1 Jisas Nak Apulp Nti Moule Mini Ka Ar Mpuaimpuaielel \p \v 1 Jisas aser nti mentitmaken mitinkel arko lael i, kil po mpi namp malenk. Nti moule ka sopilel la ser kil, \v 2 i kil yumuap nti sank, nak na, \v 3 “Nti moule ka wunempwaiyimp na nti ankil karokn mintenk na sop yayapel Wulapm Weinkelel, kil ka mpuaimpuai apulp nti, kil ka apul nti sepm. Nti ka ar nta ankilel apmueiel. \v 4 Nti moule ka ar antemp nimpiel, Wulapm Weink ka mpuaimpuai apulp nti, kil ka apul nti sepm. Kil arai wakerp nti yer. \v 5 Nti moule ka ar niuluknun mi, karokn aiki nia antuel na keipmel, Wulapm Weink ka mpuaimpuai apulp nti, kil ka apul nti sepm. Kil arai yek nti kitapm sukurel yer nta antuel. \v 6 Nti moule ka puikn apulp na nti na yer nkis wunamp sepmel suwainkelel, Wulapm Weink ka mpuaimpuai apulp nti, kil ka apul nti sepm. Arai kil yupulp nti sukn sop puikn antuel epieel. \v 7 Nti moule ka akei nainkerp nti moule yatelel, Wulapm Weink ka mpuaimpuai apulp nti, kil ka apul nti sepm. Kil arai yikei nainkerp nti. \v 8 Nti moule yapmunemp antuel ka ntinkirai ntinkiraiel, Wulapm Weink ka mpuaimpuai apulp nti, kil ka apul nti sepm i, niampepm antuel arai nkupmus Wulapm Weink. \v 9 Nti moule ka aikli nti ka napol nukuapmel, Wulapm Weink ka mpuaimpuai apulp nti, kil ka apul nti sepm. Kil arai yimp nti ninkilapm ankilel. \v 10 Nti moule ka nakerpm wunamp sepmel mi nti nkamp yakop apulpel, Wulapm Weink ka mpuaimpuai apulp nti. Nti ka antempil ar nta ankilel ar sepmel apmueiel. \v 11 Kona nti moule ser yipm ka ar yakitie apmilel i, nti nak mpuliep yipmel, apul nia aiyipmel a kitapm i wakerkikaik yipmel, Wulapm Weink ka mpuaimpuai apulp yipm, kil apul yipm sepm. \v 12 Wankepm epe yipm ninkemel ka soplikekn ka ampueik ninkem nti moule Wulapm Weinkel ka nakaworp yapmunemp ankilelel. Eti ekeielel yipm ko yer yintemp mpuaimpuai, yapmunemp niuluknunel, apulpaser Wulapm Weink arai yupulp yipm waperel yer yemp sepmel ankilel.” \s1 Yipm Ka Nuarep Niopm Irpm Yitelienkel \p \v 13 Jisas ampu nak na, “Yipm ka nuarep niopm ka apul niepm i sinkenel. Aser kona niopm ka silmpenkel, ko ant yupul ntakulel ko niopm ampu sinkenel? Niopm ka ntakilelel ka kuretim, kapuko nti moule nimprip i yikei nkaik simile. \p \v 14 Yipm ka nuarep yitelienk ka lep yayapelel. Nti ko ser yipm yukorpel ntaka yitelienk ka ar yemp suknel ar na malenk keipm i ka lep nti akei aelel. \v 15 Pe nonkel, nti moule karokn nukup yite mi akei marpm awulmp nkis kitapmel. Karokn. Ka nti yuwol mpimp keipm, nako yuntun ntinkrienel yempel. \v 16 Kapepe sankwunamp aiyipmel kako sepm suwaink yer niampepm antuel mentitmakenelel. Kona nti ser sankwunamp sepmel aiyipmel ntakilelel, nti ko yimiki nia waiek aiyipmel ka ar na yemp keipmelel.” \s1 Jisas Nak Apulp Sank Niawurpmel Wulapm Weinkelel \p \v 17 Jisas ampu aiki nak na, “Sank niawurpmel Wulapm Weinkelel ka Moses ak yipmel, antempel sank ampueik ka nti moule Wulapm Weinkel nakaworpel, yipm korokn niek na apm la nakimp yuwap yipm nako antarko yikei pmompel sank irpm opo na yikei nisepel. Karokn. Ka apm'a niek simpop sank niawurpmel sukurel nako yer mintenkel. Apm ankil ko yupul niupukn sank niawurpmelel ko niepm ankilel nikerel. \v 18 Apm nakimp yipm likeknel, yitomprai sukn pitekn ka nti akei ar sank niawurpmelel sukurelel kakorokn niat niorkn. Karokn. Aser kona niepm sukurel sank niawurpmelel niker niatel, i kapepe kitapm sukurel ko miniat. \p \v 19 Kona mewel niek na, Sank niawurpmel epe ka mpuampua akopiteknel i kil na kuap nti wanto na yupul soplikeknel, arai kona Wulapm Weink yuwulmp antel, moule epe nia ankilel kapukorokn yer sukn, kako yumu kitapm. Aser kona mewel yupul sop sank niawurpmel i ntremp nti wanto na nti yupulel, kona Wulapm Weink yuwulmp antel, moule epe nia ankilel arai yer sukn. \v 20 Apm nakimp yipm, kona yipm wunempwaiyimp na yipm'a war yer nta Wulapm Weinkelel, sankwunamp aiyipmel kako sankork nti moule wupm raiel antempel nti Farisi. Na koroknel, yipm'orokn war.” \s1 Jisas Nak Apulp Yapmunemp'uretelel Irpm \p \v 21 Jisas ampu aiki nak na, “Sank niawurpmel Wulapm Weinkel ka Moses nakimp nti manmakn aiyipmelel ka yipm yupmueipm. Ka nak na, \it Yipm'orokn yer mewel wuntu. \it* (Kisim Bek 20:13) Nti manmakn nak na kona yikn yer mewel wuntuel, yikn ko yet niampepm antuel moule lowulaelel. \v 22 Wupm Wulapm Weinkel ka nak ntapepe, aser apm'a nikimp yipm walimp na, Kona yikn yintemp mamintomp aiyiknel nukuapmel, kako soplikekn, arai yikn yet niampepm antuel moule lowulaelel. Pe kona yikn niek mamintomp aiyiknel sank kuretelel, yikn ko yet niampepm moule mamp antuel nti lowulaelel. Pe kona yikn nikimp mamintomp aiyiknel na kil ka nipel munuelel, yikn'o yikei wunempel. Kona yikn yupul yupulel, yikn arai mpi yemp yiteel. \p \v 23 Kapepe, kona yikn'a yupul mpuampua aiyiknel mpi na yek Wulapm Weink sil lowaimp wompwuyepmelel, aser yikn wunempwamiyimp wankepm aiyiknel ka nkis antemp mewelel, \v 24 i sukur ko yikn mper mpuampua aiyiknel mpi peik, pe yikn mpi yintempil niek sank yum yapmunemp yo likekn. Niatel i, ko yikn mpi yumuk Wulapm Weink mpuampua misil lowaimp wompwuyepmelel. \p \v 25 Mewel kana yintemp yikn niek sank yupulp wankepm ka yikn apulpilel, yikn ko pokel mpi ser kil i niek sank yum yapmunemp yo likekn, yupulp na sank yuwurel. Koroknel, moule epe arai mper yikn mpi nta masistretel i masistret arai mper yikn mpi nti moule aipmpienel, pe nti moule aipmpienel arai mper yikn war yitne kuretel. \v 26 Apm nakimp yipm, yikn ko yer yitne kuretelel, kapuko yikn yer sop wuntokn muati ka nti nak apulp na yikn'a yikei yupulp wankepm ka nkis yiknel.” \s1 Jisas Nak Apulp Tniompreimp \p \v 27 Jisas ampu nak na, “Sank niawurpmel Wulapm Weinkel ampueik ka Moses ak yipmel ka yipm yupmueipm. Ka nak na, \it Yipmntitmaken'orokn yupul tniompreimp. \it* (Kisim Bek 20:14) \v 28 Wupm Wulapm Weinkel ka nak ntapepe, aser apm'a nikimp yipm walimp na, kona yikn ser makenel i yikn yikei yapmunemp aiyiknel waiyimp na yikn'a sompilel, ka ntaka yikn akei moule apul tniompreimp amintemp maken epe. \v 29 Kapepe, kona niampepm yapelel aiyiknel kuap yikn'a yupul setel kuretelel i, ko yikn ye sompwat. Yikn yikei niampepm likeknel yer nako yikn yer sepmelel. Koroknel, yikn arai yupul moule aiyiknel sukur yintempel niampepm wuye mpi yemp yiteel. \v 30 Pe kona ntayapelel aiyiknel kuap yikn'a yupul setel kuretelel, yikn yuntun sompwat. Yikn yikei nta likeknel yer nako yikn yer sepmelel. Koroknel, arai yikn yupul moule aiyiknel sukur yintemp nta wuye mpi yemp yiteel.” \s1 Jisas Nak Apulp Moule Kana Nkiyir Makenel \p \v 31 Jisas ampu nak na, “Sank niawurpmel Wulapm Weinkel ampueik Moses ak yipmel ka yipm yupmueipm. Ka nak na, \it Kona yikn'a nkiyir makenel, yikn ko yek kil wupm ka nak apulp maken karep yikn nkiyir kilel. \it* (Lo 24:1-4) \v 32 Wupm Wulapm Weinkel ka nak ntapepe, aser apm'a nikimp yipm walimp na, kona maken aiyiknel, ampueikel kil karokn antemp mewel apul tniompreimpelel aser yikn nkiyir kil puikn aiyiknel, ka yikn ankil ka waker sank niawurpmel Wulapm Weinkel. Yikn nkiyir kil niatel, nako maken epe yintemp minkan niumpueielel, kil ka antemp moule epe apul tniompreimp. Weink ka ar minkan niorknel ankilel karep nkiyir kilel. Pe kona mentit somp maken ampueik mewel nkiyirel ka soplikekn. Kil ka waker sank niawurpmel, apulp maken ka antemp minkan nkisel. Pe kil ka antemp maken epe apul tniompreimp.” \s1 Yipm Korokn Mintenkitneip Sank Aiyiknel \p \v 33 Jisas ampu nak na, “Pe sank niawurpmel nonkel Wulapm Weinkelel ampueik Moses ak nti manmakn aiyipmel i pie yipm eipmel ka ntalekil. \it Kona yikn niek mi niawurpm yuwa sank aiyiknel ka likeknelel, yikn korokn niek kuserel. Ko yikn yupul likeknel misop sank ka yikn nak ar niampepm Wulapm Weinkel.\it* (Namba 30:2\it )\it* \v 34 Wupm Wulapm Weinkel ka nak ntapepe, aser apm'a nikimp yipm walimp na, yipm'orokn somp setel niek niawurpm yuwa sank aiyiknelel. Karokn. Yipm korokn yikei nia yemp sepmelel niek likeknel niawurpm yuwa sank aiyiknel. Apulpaser yemp sepmel ka lontulnko sepmel Wulapm Weinkel. \v 35 Pe yipm korokn yikei nia kitapmel niek likeknel niawurpm yuwa sank aiyiknel. Apulpaser kitapm ka yemp ka Wulapm Weink wul nkaik ankilel silel. Pe yipm korokn yikei nia Jerusalem niek likeknel niawurpm yuwa sank aiyipmel. Apulpaser Jerusalem ka yemp suknel ankilel moule mamp niorknelel. \v 36 Pe yikn korokn yikei mamniol aiyiknel niek niawurpm yuwa sank aiyiknel. Apulpaser mpunkol aiyiknel kapukorokn nimplemp mamniol likekn aiyiknel ka erpmelel ampu mpi yonel. \v 37 Ko yipm niek na, kope mi arokn mi. Ntapepe. Sank irpm yatel ka yipm nak apulp na mintenkitneip yipm sankel, ka Satan ankil aiki yapmunemp aiyipmel i yipm napmok.” \s1 Yipm Korokn Yupul Kuretel Waperel \p \v 38 Jisas ampu nak na, Sank niawurpmel nonkel Wulapm Weinkelel ampueik ka Moses ak nti manmakn aiyipmelel, ka yipm yupmueipm. Ka nak na, \it Kona mewel ye yikn niampepmel, yikn ko ye kil niampepm waperel. Pe kona mewel waker yikn nainiunkuel, yikn ko waker kil nainiunku waperel.\it* (Kisim Bek 21:24) \v 39 A Wupm Wulapm Weinkel ka nak ntapepe, aser apm'a nikimp yipm walimp na, kona mewel na yupul yipm kuretel, ka yipm korokn yupulpil waperel. Karokn. Kona mewel na mutump nkuntomp niampepm yimpil yipmel, ko yipm ser yikei yuwompel, yer nkis niuluknunel. \v 40 Pe kona mewel na yintemp yikn niek sank yer niampepm antuel moule lowulaelel i na somp elmpuapm ka yikn atnuelel, yikn korokn nirknimp. Ko yikn somp elmpuapm ka yikn nar awulmp wolpmel, yek kil elmpuapm wuye yintempel. \v 41 Kona mewel na yintemintenk yikn na sakirpil ntokwankepm mpi yemp kitnanelel, kako yikn ampu sakirpil mpim yemp peikel. \v 42 Pe kona mewel na nikimp yikn yupulp setel na somp kuserelel, yikn korokn nirknimp. Pe kona mewel yimp yikn na yek kil setelel na arai kil ampu yek yiknel, ko yikn yek kil.” \s1 Jisas Nak Apulp Moule Wuroknel \p \v 43 Jisas ampu nak na, “Sank niawurpmel Wulapm Weinkel ka ampueik Moses ak yipmel, ka yipm yupmueipm. Ka nak na, \it Nti moule ntieyarkup aiyiknel, ko yikn wunempyupulp nti i yupul nti sepmel\it*. (Wok Pris 19:18) Pe nti manmakn aiyipmel nak walimp nak na nti wantome, karokn. Yipm korokn wunempyupulp nti. Nti ka moule wuroknel. \v 44 Nti ka nak ntapepe, aser apm'a nikimp yipm ntinkirai na, yipm ko yikei nta niupuknel nkrawomp nti moule wuroknel aiyipmel, pe yipm ko yintemp Wulapm Weink niek sank yimpil yupulp na kil wunempyupulp nti moule ka apul yipm kuretelel. \v 45 Kona yipm yupul ntakeielel, yipm kako ninkilapm Waiek Keipmelel, apulp na sankwunamp aiyipmel ka sop sankwunamp ankilel. Kil ka apul awun akorp ar na keipm nako lep nti moule sepm kuret sukn akoel. Antempel wutnie ka kil apul awulmp nti moule akeiwanto sepm kuret sukn ako. Sankwunamp aiyipmel kako soplikekn. \v 46 Kona yipm yikei nta niupuknel aiyipmel nkrawomp nti moule ka apul yipm sepm mi yapmunemp aiyipmel ka puikn apulp nti likeknel, yipm korokn niek na Wulapm Weink ko ampu yupul yipm sepm waperel, kapukorokn. Pe ka nti moule kuretel ka nkampop yikn wuntokn ak moule mamp antuel Romel, nti ka apul soplikekn. \v 47 Pe kona yipm niek niremp nti moule ntieyarkup aiyipmel likeknel, ko yipm sankork nti moule kuretel epe ntakulel? Karokn. Nti moule ka ar kurieknel, nti karokn sop Wulapm Weinkel, nti ka apulp nti meniem antuel soplikekn. \v 48 Yipm moule ntitmaken ko sop Waiek aiyipmel ar na yemp keipmelel. Sankwunamp ankilel ka sepm sepm suwaink. Yipm kako soplikekn.” \c 6 \s1 Jisas Nak Apulp Niokn Ant'orokn Yupul Yer Niampepm Mouleel \p \v 1 Jisas ampu nak na, “Yipm ko yikei wunempel yupulp sankwunamp aiyipmel ka yipm ar nkisel. Yipm korokn yupul yer niampepm antuel mentitmakenel na nti ser. Kona yipm yupul yer niampepm antuel ntakilelel, Waiek Keipmel kapukorokn yupul yipm sepm waperel yupulp niokn yipm apulel. \v 2 Kona yipm'a yek nti kuretako mpuampuael, yipm korokn yiki nia aiyipmel yikei mampel niek sank nuarep nti moule ka akei wule kurieknel ninkai ntiel. Nti ka atorp sank at yayapel antempel yank Wulapm Weinkelel apulp na ntremp nti wanto wunamp sepmel antuel, nako nti ntitmaken yuntun nia sepmel yimp ntiel. Apm nakimp yipm likeknel, nti moule epe nia suknel nti apulpel karep nti nkamp wamperel. Araiel Wulapm Weink kapukorokn ampu yupulp nti sepm waperel. \v 3 Yikn'a yupulp nti kuretako ntakilelel, ko yikn yupul nkuwepm, nti moule korokn ser ka yikn apulel. \v 4 Kona yikn yupul ntakilelel, niokn ka yikn wunempapulp nti mi yikn apulel ko yer nkuwepm. Waiek Keipmel ka aser niokn sepmel ka yikn apul nkuwepmelel, arai kil yupulp yipm waperel niokn ka yipm apulel.” \s1 Jisas Yuwap Nti Sank Niampepm Muatipmel \p \v 5 Jisas ampu nak na, “Kona yipm'a yintemp Wulapm Weink niek sankel, yipm korokn yupul nuarep ka nti moule ka akei wule kurieknel apulel. Nti ka puikn na kona nti yintemp Wulapm Weink yikei mampel niek sank yer yayapel nakurepm yintempel yank Wulapm Weinkelel, i ko nti moule ser ntiel. Apm nakimp yipm likeknel, nia sepmel nti puikn nako somp ntiel, karep nti nkamp apmuei niampepm antuel mouleel. Wulapm Weink korokn ampu yupulp nti. \v 6 Aser kona yikn'a niek sank yintemp Wulapm Weinkel, yikn likekn war yitne yael ka ar yitne aiyiknel pminel i, ko yikn likekn yintemp Waiek Keipmel niek sank nkimepm. Waiek Keipmel ka aser niokn sepmel ka yikn apul nkuwepmelel, arai kil yupulp yikn waperel. \p \v 7 Pe kona yipm'a yintemp Wulapm Weink niek sankel, ka yipm korokn kuap sank mpeikn nkis yikei niek niekel nuarep nti moule ka tupualimp wulapm kitapmel antuelel apulel. Nti ka nak na kona nti niek sank kuap mpeikn mpeiknel, wulapm antuel oko yupmueipm nti. \v 8 Ka yipm korokn yupul sop ka nti apulel. Yipm peyar karokn nak sank aiyimp Waiek Keipmel apulp setelel, aser kil karep aser amorel mpuampua irpm ka yipm aroknel. \p \v 9 Kona yipm'a yintemp Wulapm Weink niek sankel ko ntalekil. Waiek antilel ka ar na yemp keipmelel, nia ntinkiraiel aiyiknel ko yer niorknel. \v 10 Apm aiyimp yikn ko pokel somp yemp moule mampel. Ko ant nikerpm sank aiyiknel sukurelel yer kitapmel ntaka nti ka ar na yemp keipmel ka nakerpm yikn aninkaninkelel. \v 11 Pe ant aiyimp yikn na yek ant niepm yupulp awun ekeielelel. \v 12 Pe yapmunemp'uretel antilel ko yikn wunempiskel sop ka ant wunempiskel yapmunemp'uretel antuel wantoel ka nti apulp antel. \v 13 Yikn korokn yikei niampepm ser setel kuretel ninkem ant. Ko yikn mpuanink ant yupulp na Satan korokn kuap ant na yupulp ant ntalekil. Akosepm. \p \v 14 Yipm eipm, kona yipm wunempiskel yapmunemp'uretel antuel ka nti apulp yipmel, Waiek aiyipmel ka ar na yemp keipmelel ko wunempiskel yapmunemp'uretel aiyipmel soplikekn. \v 15 Aser kona yipm korokn wunempiskel yapmunemp'uretel antuel mentitmakenelel, Waiek Keipmel kapukorokn wunempiskel yapmunemp'uretel aiyipmel.” \s1 Jisas Nakimp Nti Apulp Niepm Ka Nti Nkis Nailepel \p \v 16 Jisas aiki nak na, “Kona yipm nkis nailep yupulp yapmunemp aiyipmel ko yer mintenk yintemp Wulapm Weinkel, mpuaniampepm aiyipmel korokn yuwol ntaka nti moule ka akei wule kurieknelel ka apulel ko nti ntitmaken ser nti yukorpel ntaka nti ka nkis nailepel. Apm nakimp yikn likeknel, nia sepmel antuel nti puiknel, karep nti nkamp apmuei kitapm epie. Araiel Wulapm Weink korokn yiki nia antuel. \v 17 Aser yikn, kona yikn nkis nailepel, yikn korokn nar yipmamp no nta \v 18 nako nti moule korokn ser yuworel na yikn'a nkis nailepel. Yikn ko asil wule yikei yetel. Waiek aiyiknel ka ar nkuwepmel, kil likekn ko ser yukorpelel. Niokn sepmel ka yikn apul nkuwepmel, Waiek aiyiknel ka ar na yemp keipmel karep amiser. Kil arai yupulp yikn waperel.” \s1 Jisas Yuwap Nti Apulp Mpuampua Mi Ka Akosepmelel \p \v 19-20 Jisas aiki nak na, “Yapmunemp aiyipmel kakorokn yer sukn yintemp mpuampua kitapmel. Apulpaser kona yipm mper mpuampua mitinkelel, nti kapukorokn yer sepmel yerelel, arai neipm yikei, wutekwutnu waker, arai nti mewurkite somp. Pe kona yapmunemp aiyipmel yer sukn yintemp Wulapm Weink ka ar yemp keipmelel, yipm kapuko yer sepmel yupmueiel. Yapmunemp ntakilelel ka nuarep mpuampua sepmel kona yipm mper yikei yiripelel, mi ko neipm korokn yikei, wutekwutnu korokn yuntun pe nti mewurkite kakorokn sompel. \v 21 Mpuampua mi ka yikn apulpel ka ntremp nti wantosukurel apulp yapmunemp aiyiknel. Wulapm Weink ka ar niorknel mi mpuampua kitapmel ka ar niorknel.” \s1 Niampepm Aiyiknel Ko Yer Nuarep Yiteel \p \v 22-23 Jisas aiki nak na, “Niampepm aiyiknel ka nuarep yite ka lep wunamp aiyiknelel. Kona niampepm aiyiknel akosepm mpilil tinkirienel nako yikn niampepm yuntup Wulapm Weink aninkaninkel, eti yikn ko ser yuworel wunamp aiyiknel ka yikn ankil ar nkisel. Aser kona yapmunemp aiyiknel ka ar peikelel, ka nuarep niampepm aiyiknel peyar tukulpmel. Ka ntaka yikn at yemp nimpiempelel, yite karoknel. Wunamp aiyiknel ka yikn ar nkisel yikn kapukorokn ser yuworel. Pe kona yite Wulapm Weinkel ka ar yapmunemp aiyiknelel nukurkel, yapmunemp aiyiknel kako nimpiempelim. Eti ko yikn ser yuworel wunamp irpm ka yikn ar nkisel ntakulel?” \s1 Yipm Korokn Yupulp Moule Mamp Wuyeel Yintempel \p \v 24 Jisas aiki nak na, “Mewel korokn eipm sank moule mamp wuyeel yentikekn yupul sop, nonkel arai kil yikei pmomp yer, kil arai sop nonkel. Likekn ko yer niorkn, nonkel ko yer nkien. Ntiwuye kapukorokn yer soplikekn yer yapmunempel. Ka muati apulp yapmunemp mouleel kakorokn yer wuyeel. Kona Wulapm Weink yer niorkn yer yapmunempel, wuntokn raiel irpm ko yer nkien. Wulapm Weink yintempel wuntokn raiel, ntiwuye korokn yer sukn soplikekn yer yapmunemp aiyiknel. Karokn.” \s1 Jisas Nakimp Nti Ka Numpul Apulp Mpuampua Irpm \p \v 25 Jisas ampu nak na, “Eti apm'a nikimp yipm, yipm korokn wunempwaiyimp ninkopnilmp aiyipmel i mper niepm yer niorknel yer yapmunemp aiyipmel. Niepm likekn kapukorokn yupul yipm ko yer sepmelel. Pe yipm korokn wunempiserp wule aiyipmel i niek na, Elmpuapm simi ko ant yutnu sukurp mouleel? Wule aiyipmel ka si suknel ar niampepm Wulapm Weinkel; elmpuapm irpm ka si akopitekn. \v 26 Kona yipm numpul yupulp niepm irpmel, yipm ampu wunempwaiyimp nti aipm. Nti karokn apul niokn mputnank, pe nti karokn neik aiye si wot i mper ar yitne mpawuel yupulp niepm nti ko yel nkienkienel. Aser Waiek aiyipmel ar na yemp keipmelel ka ak nti lorukopm al, ka niepm antuel. Nti aipm ka akopitekn, aser kil ka wakerp nti akei ampripel. Yipm moule ka si suknel ar niampepm ankilel nako kil yupulp yipm sukn soplikekn. \v 27 Pe yipm numpul ntakilelel, kakorokn yupul yipm na yer sepmel, kakorokn yupul yipm na nkis yerelel, kapukorokn. \p \v 28-29 Kona yipm numpul yupulp mpuampua irpmel, yipm ampu wunempwaiyimp sunsu irpm. Nti sunsu pe yipm aser nti sepmel, nti karokn awomp wapm antuel i nti nar. Ka nti nkis akei nampuel, aser Wulapm Weink apul nti ka akolikekn yatip. Walaipm antuel ka akosepm, ka sankork elmpuapm sepmsepmel ampueik ka moule mamp Solomon narel. \v 30 Nti sunsu antempel mpuas ka ar awun likekn ako, niatel mouleel ko yuntun nti nako pmusite. Nti ar akopitekn, aser ka Wulapm Weink ankil ka apulp nti akosepm yatip. Yipm moule ka numpul apulp mpuampua kitapmelel, yapmunemp aiyipmel ka wank. Yipm karokn aser ntinkirai yapmunemp Wulapm Weinkel. Wulapm Weink ka apul nti sunsu sepmelel, kako kil yupulp yipm sepm sankork nti sunsuel. \p \v 31 Yipm korokn niek na, Ko ant yelel mi? Elmpuapm simi ko ant yutnuel? i numpul yupulp. Karokn. \v 32 Nti moule ka ar kuriekn i karokn ntinkirai apulp Wulapm Weinkel, nti ka apulp na nti na yuwup ninkem mpuampua irpm ntakilelel. Aser Waiek aiyipmel ar na yemp keipmelel, kil karep amiser mpuampua irpm yipm aroknel. \v 33 Aser niokn sukur kona yipm'a yupulel, ka ntalekil. Yipm somp Wulapm Weink yer yapmunemp aiyipmel ntaka moule mamp aiyipmelel, pe eipm sank ankilel nkis wunamp sepmel. Kona yipm yupul ntakilelel, Waiek Keipmel ko yumuk yipm elmpuapm irpm niepm ka yipm numpulpel. \v 34 Yipm korokn wunempwaiyimp wankepm simi kona ninkem yipm ankaiel. Wankepm awun ekeielel likekn ko yipm wunempwamiyimp. Pe wankepm mi ankaiel ko yimprip ankai, ko yipm korokn somp yupul yer awun epie.” \c 7 \s1 Yipm Korokn Somp Sank Wankepmel Mperp Mewel \p \v 1-2 Jisas ampu nak na, “Yipm korokn niuknu yuwap mewel, na somp sank wankepmel mperpil i niek na kil ka moule kuret. Kona yipm yupul ntakilelel Wulapm Weink arai yuntunel yipm soplikekn. Yapmunemp aiyiknel ka yikn aim apulp nti moule yatelel kako yapmunemp soplikekn arai Wulapm Weink yikei yupulp yikn. Eti ka yipm korokn niek sank wankepmel mperp mewel nako Wulapm Weink korokn yuntunel yipm kuretel. \v 3 Yapmunemp aiyiknel ka sop sankmuati epie. Yikn ka aser niakep ka ar niampepm mamintomp aiyiknel, pe ka nimpilie kitielel ka ar yikn niampepmel, ka yikn karokn wunempwaiyimp. \v 4 Apulntaku! Kona nimpilie kitielel ka ar yikn niampepmel, ka yikn korokn nikimp mamintomp aiyiknel na, Mamintomp, apm'a ye niakep pe ar yikn niampepmel. Karokn. \v 5 Yikn ka moule sank mpulmpulel. Ko yikn nor nimpilie kitielel suknel ka ar yikn niampepmel niorkn. I yikn ko ser ntinkirai nako yikn miye niakep akopiteknel ka ar niampepm mamintomp aiyiknelel. Sankmuati epie ka ntremp yikn apulp sank wankepmel yikn'orokn pokel mperp mewel. \p \v 6 Pe sankmuati nonkel ka ntalekil. Kona yipm'a somp sank yapmunemp sepmel Wulapm Weinkel mi na nikimp nti moule ka ntaka niumpua kuretelel, nti kako mintaka niumpuael, arai ampu nimplemp yump yikn. Kona ntakilelel, karokn sepm. Pe sankmuati nonkel ka soplikekn. Yipm korokn somp lipan sepmel aiyipmel i mperp nti moule ka nuarep wurokn yankerel. Apulp na ka nti karokn nimpriepmel apulp mpuampua mi ka sepmelel, ka nti kako nkaik ntemp wantemp'itapm.” \s1 Wulapm Weink Arai Yek Yipm Mpuampua Sepmel Ka Yipm Yimpilel \p \v 7 Jisas ampu nak na, “Kona yipm yintemp Wulapm Weink niek sank, yimpil yupulp setel na kil na yek yipmel, arai kil yek yipm. Kona yipm yikei yuwupelel, arai yipm ninkem. Pe kona yipm yikei nta sunkol yitne tukuakn, arai Wulapm Weink sikninep yipm. \v 8 Apulpaser aiyimp irpm ka nti akeiwanto aiyimpilel arai nti somp. Simisimi ka nti awupel arai nti ninkem. Pe moule na yikei nta sunkol yitne tukuakn arai nti sikninepil. \v 9 Ka ntalekil. Kona ninkilapm mewelel yimp waiek ankilel na yek kil luwu ntintirel, kil kapukorokn yek kil wuntokn nilu yel. Karokn. \v 10 Pe kona ninkilapm mewelel yimp waiek ankilel na yek kil yoknel, kil kapukorokn yek kil saklok maninik yel. Karokn. \v 11 Yipm waiek antuel ninkilapmel, yipm ka ar nkis wunamp'uretel suwaink, aser mpuampua sepmel ka yipm nkis akei ampuk ampuk nti ninkilapm aiyipmel. Eti yipm ser yuworel, Waiek aiyipmel po ar na yemp keipmelel, kil ka mpuaimpuai na yek yipm mpuampua sepmel ka yipm aiyimpil apulpel. \v 12 Kapepe, sankwunamp sepmel ka yipm apulp na nti moule na yupulp yipmel, ko yipm yupulp nti soplikekn niorkn. Sank epie ka sank weink apulp sank niawurpmel sukurel Wulapm Weinkel antempel sank wantoel ka nti moule Wulapm Weinkel nakaworpel.” \s1 Jisas Nakimp Nti Apulp Lomp Tukuakn Ka Wuyeel \p \v 13-14 Jisas ampu nak na, “Lomp tukuakn ka wuyeel, nonkel ka sukn, pe nonkel ka ninonel. Yayapel ka mpi yemp'uretelel i ko nti moule yer kuret aninkaninkelel, yayapel epe ka sukn, nako yetel ka sarel. Lomp tukuakn ankilel ka mpuntier, pe nti mitimitink kako sop yayapel epe war. Aser lomp tukuakn nonkel ka war yemp sepmelel ka ninonel. Yayapel ankilel ka ntinkiliemp, nti moule kana sop yayapel na war lomp tukuakn ekilelel kapuko likekn wuye ako. Yipm ankil ko war lomp tukuakn ninonelel pepe.” \s1 Nti Moule Mpurel Ka Akei Nia Jisasel Kuserel \p \v 15 Jisas ampu nak na, “Yipm'o yikei wunempel nkis niampepm ntankuel yupulp nti moule ninkaielel kana niek yuworp sank Wulapm Weinkel kuserel. Nti ka nakimp yipm sank aikn akosepmsepmel na kuap yipmel, aser yapmunemp yekipminel antuel, nti kana ninkai yipmel na yupul yipm milminelel. Nti kona nikimp yipm sankel, nti ka nar wulienk mimper, nkamp marknimp minar i napmok sank. \v 16 Wunamp antuel arai ntremp yipm ntinkirai yupulp na nti ka moule mielel. Kako mpintaka sankmuati piepe. Kona yikn'a sin rukopm ka sinkenelel, yipm kapukorokn sin yer mpuas ka yenkelel. Pe kona yipm apulp na yipm'a yel waiel, yipm kapukorokn yuwup yer yemp ainkel. Karokn. \p \v 17 Eti ka soplikekn, rukopm akosepmel ka naker ar lo akosepmel. Pe rukopm ka kuretelel ka nanker ar lo kuretel. \v 18 Lo ka akosepmelel kapukorokn niker rukopm ka kuretelel. Pe lo ka kuretelel kapukorokn niker rukopm akosepmel. \v 19 Lo mpuampua karokn naker rukopm sepmelel, ka nti mpuar pe akei yite as. \v 20 Eti yipm ser yuworel sankwunamp antuel nti moule ninkaielel kana niek yuworp sank Wulapm Weinkel kuserel, ko yipm ntinkirai yupulp nti ka moule miel. \p \v 21 Nti moule ntitmaken mpurel ka akei niepm kurieknel aiyimp nia apmilel kuserel ntentenkelel i nak na, Yikn ka Sepmel apmilel. Nti kakorokn war yemp sepmel i yer nta Wulapm Weinkel. Karokn. Wulapm Weink ka awup nti moule ka eipm sank ankilel i nakerpm sop puikn ankilelel. Nti likekn kako war i yer yintempil yer yemp sepmelel. \v 22 Kona nti moule yet niampepm Wulapm Weinkel i ko kil yuntunel ntiel, ekilelel nti mitinkel arai nikimp Wulapm Weink na, Sepmel, ant akei nia aiyiknel nakaworp yapmunemp aiyiknel. Pe ant akei nia aiyiknel nkiyir nti muanumpor yanker. Pe ant akei nia aiyiknel apul niokn niawurpmel mitinkel. \v 23 Pe awun ekilelel apm arai nikimp nti likeknel na, Yipm'arokn sop yapmunemp apmilel, ka yipm akei nia apmilel kuserelel, akei yapmunemp'uretel apupul. Eti apm ka antemwunemp yipm. Yipm nisipm apm.” \s1 Sanklomp Apulp Yitne Wuyeel \p \v 24 Jisas ampu nak na, “Kona mewel eipm sank irpm karep apm nakel i kil apul sopel, kil ka ntaka moule ka nimpriepmelel i kil apul yitne tnei kitapm ka wuntokn akei yuweipel. \v 25 Wolpmpor wutnie ntamel yir amu i mpepupukn mintaink sil a, i sal yamol yitne. Aser ka yitne karokn nuwor, apulpaser kitapm irpm ka aimop wulael ka aremp wula irpm kitapm mintenkim. \v 26 Aser kona mewel eipm sank irpm karep apm nakel i karokn apul sopel, kil ka nuarep moule ka yapmunemp sukukurelel ka apul yitne tnei kitapm ka mpumpululel. \v 27 Pe ka wolpmpor wutnie ntamel yir i mpepupukn mintaink sil a, i sal yawol yitneel, ka yitne ka numuor atitwarminkeselim.” \p \v 28 Jisas nak sank irpm epe niatelel, i nti moule ntitmaken mitinkel epe ka nkark kuret ankil ampulp sank ka kil yuwap ntiel. \v 29 Apulpaser kil karokn yuwap nti ntaka nti moule wupm raiel antuel ka yuwap nti sank niawurpmel Wulapm Weinkel. Karokn. Ka kil yuwap nti mintaka moule ka nkamp mpunti suknelel. \c 8 \s1 Mouleel Ka Wule Ninkirmp Apulel \p \v 1 Jisas nakimp nti sank ar na malenk niatel i, kil ampu amu i, nti mentitmaken mitinkel pe arko sopil mpim. \v 2 Aser mouleel ka wule ninkirmp apulel la i waker nkaikyumpo eip kitapm ampulp Jisas, i kil nak na, “Sepmel, wule ninkirmp apul moule apmilel wankepm yatip. Kona yikn puiknel, yikn yupulp apm wule ninkirmp epie na niat. Nako moule apm pipilakn i apm yer ntinkirai yer niampepm Wulapm Weinkelel.” \v 3 Kapepe Jisas aiki nta mul kil i nak na, “Apm apulp na moule yikn pipilakn.” Kapepe, karokn akir, wule ninkirmp ankilel ka miniat i moule kil pipilaknim. \v 4 I Jisas nakimpil na, “Yikn eipm. Yikn korokn mpi yireikel nikimp mewel yupulp niokn apm apulp yiknel. Karokn. Sukur yikn mpi yitne suknel Wulapm Weinkel ser pris i, yikn ntrempil wule aiyiknel na kil ser aipopel. Kona wule ninkirmp niatel, yikn wul wompwuyepm aiyiknel yintempel, sop sank niawurpmel ampueik Moses nakimp yipmel. Nako nti moule ser yuworel wule ninkirmp aiyiknel ka niatelel.” \s1 Sank Apulp Moule Mamp Antuel Nti Moule Napolelel \p \v 5 Jisas mpi muar yemp suknel Kaperneam, i moule mamp antuel 100 moule napolel Romel la i markipninket Jisas nakimpil na, \v 6 “Sepmel, moule ka apulp apm nioknel ka arip wule suknel ar yitne. Ntankaik kil ka yakop nkirnkerip, ka awur mpilmpilelim apmuei kitapm.” \v 7 I Jisas nakimpil na, “Wule po apul kilel, arai apm mpi yupulpil i ko akosepmim.” \p \v 8-9 Aser moule mamp ampu nakimp Jisas na, “Sepmel, yikn ka moule mpunti pisilel, apm'arokn moule akosepmel i ko yikn war yitne apmilel. Ka yikn yer piepe yikei sank niek nkiyir wule ankilel. Pie apm nak ntakeielel ka apulpaser mpunkol aiyiknel ka suknelip. Moule ka mpunti silel nuarep yiknel ko niek sank miel nako nti eipm yupul sopel. Ka mpintaka kona moule mamp apmilel nikimp apm sank mi, ko apm yupulel. Pe kona apm wankes mewel antuel nti moule napolel apmilel na mpi okorelel, kil arai mpi. Pe kona apm yimp mewel na, Yikn la, kil arai la. Pe kona apm nikimp moule ka apulp apm nioknelel na, Yikn yupul niokn ntalepe ntalepeel, kil ka ampul. Pie apm aiyimp yiknel, ko yikn yupul soplikekn nako moule nioknel apmilel ampu sepmelel. \p \v 10 Jisas eipm sank ekilelel, kil ka yapmunemp pupurur apulp sank ka kil nakel, ka sank akosepm, kil nak yumua. Jisas ampu nimplemp i nankimp nti moule ka la sopilel na, “Apm nakimp yipm, moule ekilelel ka apul akosepm. Apm karokn ampu aser ninkem mouleel Israelel ka yapmunemp mintenk apulp apm nta yapmunemp pie moule Romel ekeielel aimel. \v 11 Apm nakimp yipm likeknel, arai kona Wulapm Weink yer ntaka moule mamp kitapm sukurelel, nti moule mitinkel ka ar wampwampel, kona nti yum yapmunemp nta moule epie aimelel, nti oko la yel niepm yimintemp nti manmakn antilel, Abraham nti Aisak antemp Jekop. \v 12 Aser nti ntitmaken Israelel ampueik Wulapm Weink yuwak nti na yintempil yer nta ankilel aninkaninkel, nti karokn aim yapmunemp ntapo kil aimel. Eti arai kil ampu nkiyir nti, yawol nti yo yemp nimpiempel ka Wulapm Weink karokn arel. Nti oko yikei sasael, wunemniripm wule antuelel, nainiunku sinkerel yipei pope.” \p \v 13 Kapepe Jisas nankimp moule mamp epe na, “Yikn mpim. Yapmunemp aiyiknel ka mintenk apulp Wulapm Weink ko yupul moule nioknel aiyiknel akosepmim, i kako ntapepe kil apul misop.” Ankrik Jisas nak sank ekilelel, i wule ka apul moule nioknel ankilelel ampu sepmim. \s1 Jisas Apul Yanukno Pitael Ampu Sepmim \p \v 14 Kapepe Jisas mpi i kil muar yitne Pitael, i kil amiser yanukno Pitael ka ar waimpel, apulpaser wule apul kil, moule kil ntinkiliemp. \v 15 Kapepe Jisas ntankamumpil nta i, wule kil miniat, moule kil silmpenkim. Kapepe yanukno Pitael pe nkarp i yireikel ampulp Jisas niepm na kil yelel. \s1 Nti Mentitmaken Mitinkel, Jisas Apul Nti Sepmim \p \v 16 Ka awuniunkuriknim i, nti apul nti mentitmaken mitinkel ka muanumpor yanker ar ntiel la amiser Jisas. I Jisas nak nkirnkerel nkimiyir nti muanumpor yanker i nti naikul amomp nti mentitmaken. Pe nti moule akeiwanto ka wule apul ntiel ka Jisas apul nti akosepmim. \v 17 Kil apul ntakilelel ka sop sank ampueik naikul niepm moule ka nakaworp yapmunemp Wulapm Weinkelel, nia ankilel Aisaia. Ka kil nak na, \it Kil ankil ka arkos wankepm irpm antilel, nkiyir wulenip mpuampua antilel mpim.\it* (Aisaia 53:4) \s1 Jisas Nak Apulp Yayapel Ko Nti Sopilel \p \v 18 Jisas aser nti mentitmaken mitinkel ka at mployininkempilel i, kil nankimp nti moule ka sopilel na, “Kuasipm, ant yuntun mpepwarmp mpim yakitie.” \v 19 Aser mouleel wupm raiel la i nakimp Jisas na, “Sepmel, wompitne wampwamp kona yikn mpiel apm arai sop yikn yintemp yikn mpi.” \v 20 I Jisas ampu nakimpil na, “Nti aiemp ka tnei pirkepm ar kitapm, pe nti aipm ka ar wapm antuel sil lo. Aser na apm Es Aiyipmel Ntitmaken Akeiwantoelel, yitne ka apm ar niumpu arel, karokn.” \v 21 Pe moule nonkel ka mewel antuel ka sop Jisasel, kil ampu nakimp Jisas na, “Mesepmel, apm'a yimp yikn. Ko sepm mi rokn, ko apm mpi wompitne apmilel na yuntup waiek apmilel niorknel i, ko apm ampu la sop yiknel?” \v 22 Aser Jisas ampu nakimpil na, “Ka mekitik, nti moule knuampel kako yuwur yikei yawopmelel, nti ankil ko yuntup nti moule antuel. Aser yikn, yikn la sop apm.” \s1 Jisas Nakantup Wolpm Suknel \p \v 23 Kapepe Jisas yukur na misil wutumpepel i, nti moule ka sopilel akeimpil namp wutumpepel. \v 24 Nti mpi mpep niumon niumonel i, wolpm mpor suknel namp i mpepwarmp atit nkirnkerelim nako yer yamui wutumpepel. Pe Jisas ka ar niumpu wuntuim. \v 25 I nti mpi sisir kil, markipniminketil na, “Mesepmel! Yikn ampu ser ant, wunempyupulp ant! Ant pie nako wuntuim!” \v 26 Kapepe kil nankimp nti na, “Yapmunemp aiyipmel ka wank, karokn mintenk. Pe yipm nkinkiekn apulpi?” Kil nkarp i nakamuntup wolpm irpm mpep. I kapepe wolpm kakir, mpep ntimpil ainkol. \v 27 Kapepe nti aser ntakilelel, nti karep nkark akei tninel ankil, i nak na, “Pie ka moule simi, pie wolpm irpm mpep eipmil sankel?” \s1 Jisas Nak Nkiyir Muanumpor Yanker Ka Aworwukeel Moule Wuyeelel \p \v 28 Jisas antun mpepwarmp Galili mpi kitapm antuel Gadarael ka ar yakitieel. Aser moule wuyeel, ka muanumpor yanker aworwukeelel, la i niminkem Jisas. Ntiwuye ka yek yemp ntopm muanel la. Ntiwuye ka yapmunemp yankerel namp nti, eti nti ntitmaken ka nkinkiekn ampulp ntiwuye, eti nti nkarmikemp na yet yayapel epeel. \v 29 Kapepe ntiwuye nak Jisas nkirnkerelim na, “Ai! Ninkilapm Wulapm Weinkel! Pe yikn'a la yupulp ant ntakulel? Epie karokn awun aiyiknel na yikn'a yek ant yakop nako yuntunel antel!” \v 30 Pe wurokn mitinkel ka nkamkamp at likekn al niepm ar ako mpimp peik. \v 31 Nti muanumpor yanker epe, nti akei mayon i ansankel nak na, “Kona yikn na nyikir antel, yikn wankes ant mpi war nti wurokn opo.” \v 32 Jisas nankimp nti na, “Kope, ka yipm mpim.” Kapepe nti muanumpor yanker naikul amomp moule wuyeel epe i, nti nkark mpi wamirep nti wurokn. Kapepe nti wurokn wantosukurel epe nkark akei naiel mpim yemp ka kuret antinkel. I nti akeiwanto yireikel nkaiyi krinkarel amu mpepwarmp. Eti mpep waker nti mintanku i nti ka wuntu miniat. \p \v 33 Nti moule ka wakerp wuroknel aser ntakilelel, nti ka nkarpmok. Nti mpi ninink yemp suknelel i nti nankimp nti ntitmaken ampulp mpuampua karep ninkem ntiel. I nti sukueimp nti ampulp mpuampua ka ninkem moule wuyeel ampueik muanumpor yanker aworwukeel ntiel. \v 34 Kapepe nti mentitmaken ka ar yemp suknel ekilelel, nti akeiwanto la i amiser Jisas. I nti nak kil mpunkolelim na, “Yikn korokn yer yemp epie, yikn mpim yempel okor.” \c 9 \s1 Es Antilel Ka Mpunti Silel Nako Nkiyir Yapmunemp'uretel Mouleel \p \v 1 Kapepe Jisas yukur na wutumpepel nonkel i mpim yek yakitie mpepwarmpel, kil mpi niminink yemp wompitne ankilel. \v 2 I nti arkos mouleel ka ntankaik awur silmpenkel sil lowaimp la amiser kil. Jisas amiser yapmunemp antuel aser ka mintenk apulpil na yupul moule epe sepmelel. I kil nakimp moule ka ntankaik silmpenkelel na, “Mamintomp, yapmunemp aiyiknel ampu yer pipilakn. Yapmunemp'uretel aiyiknel karep apm nkiyir armikomp yikn.” \p \v 3 Nti moule wupm raiel mpurel, nti eipm kuret sank pe Jisas nakel, i nti anti nak na, “Moule epe ka nkamp yemp Wulapm Weinkel na nkiyir yapmunemp'uretel mouleel.” \v 4 Jisas karep aser amorel yapmunemp antuel, i kil nak na, “Yapmunemp aiyipmel ka yakopel apulpi? \v 5 Sank simi ka sarel ko apm niekel? Ko apm niek na, Yapmunemp'uretel aiyiknel karep apm nkiyir armikomp yikn? Oroknel, ko apm niek na, Yikn serp yet wunamp? Sank wuyeel epie ka soplikekn, ntiwuye ka sarel kona apm yikei niawurpm apmilel yupulel. \v 6 Aser apm ka apulp na yipm ser yuworel yupulp mpunti apmilel Es Ntitmaken Akeiwantoelel. Apm ka niawurpmel ar kitapm ekeielel, nako nkiyir yapmunemp'uretel irpmel yer kitapmel.” Kapepe Jisas nak sank irpm epe niatel i, kil niampepm amuntup moule epe ka ntankaik awur silmpenkelel i, Jisas nankimpil na, “Yikn serp, yiki waimp aiyiknel, yikn ampu mpim yitne aiyiknel.” \p \v 7 Kapepe, arokn akir, moule epe ka nkarp mpim yitne ankilel. \v 8 Nti moule aser ntakilelel i nti mimuai amu. I nti aimiki nia Wulapm Weinkel, apulp ka kil ak nti moule mpunti suknel ntakilelel. \s1 Jisas Aiyimp Kuap Matyu \p \v 9 Jisas mpi i kil niminkem mouleel, nia ankilel Matyu, ka nkis apul niokn ankilel nkampop nti wuntokn antuel Judael ak moule mamp antuel Romel. I Jisas nakimpil na, “Yikn la sop apm.” I Matyu nkarp i sop Jisas mpim. \p \v 10 Kapepe Jisas kua nti moule ka sopilel war nkis al niepm apmuei yitne Matyuel, i nti moule mpurel ka nkampop nti Juda wuntoknel antempel nti moule yatel mpurel ka aim yapmunemp'uretelel, nti mila i ntiarko nkis al niepm amintempel. \v 11 Nti Farisi aser Jisas nkis antemp nti moule yapmunemp'uretel epe i nti namiyim nti moule ka sop Jisasel na, “Apulntaku pe sepmel aiyipmel al niepm nkis antemp nti moule ka nkampop ant wuntoknel amposel nti moule yatel ka aim yapmunemp'uretelel?” \p \v 12 Jisas eipm sank ekilelel, i kil nankimp nti sanklomp na, “Nti moule ka wule ntawu karoknelel, nti karokn mpi aser moule ka apul nti wule ntawu sepmimel. Karokn. Nti moule ka wule ntawu apulel likekn ka mpi na ser kilel. \v 13 Sank ka sil wupm suknel Wulapm Weinkelel, yipm mpi somp ser aipopel. Sank ka nak ntape na, \it Puikn suknel apmilel ka apulp na yipm ko wunempyupulp nti yikeiwanto yupul nti sepm. Kona yipm korokn yum yapmunemp sepmel ntakilelel, apm kapuko sirkemp wompwuyepm aiyipmel kona yipm wulel.” \it* (Hosea 6:6) I Jisas ampu nak na, “Apm karokn a apulp nti moule ka nak na nti ka aim yapmunemp sepmelel. Karokn. Apm ka a apulp nti moule ka aim yapmunemp'uretelel, yimp nti na nimplemp yapmunemp na sop apmel.” \s1 Yayapel Niumpueiel Jisasel Kako Sankork Yayapel Rankel Ampueikel \p \v 14 Nti nkis nak sank aser, nti moule mpurel ka sop Jon Baptaisel la aser Jisas i namiyimil na, “Ant antempel nti Farisi ka nkis nailep na wunempwaiyimp Wulapm Weink. Aser nti moule ka sop yiknel, nti karokn apul sop pie ant apulel mi, ka apulpi?” \v 15 Kapepe Jisas akei sanklomp nankimp nti na, “Kona mouleel na somp makenel, eti nti ntieyarkup ankilel ko nkis nailep saiyipil, mi rokn? Arokn! Nti kapuko mpuaimpuai yupulpil. Kil ka antemp nti arel. Aser kona moule epe wuntuel, i kapepe nti ntieyarkup ankilel ko nkis nailep yumpulp ka kil awomp ntiel. \p \v 16 Sanklomp nonkel ka ntalekil. Elmpuapm rankel ka akorel, ko yikn somp elmpuapm niumpueiel yuwomp nantip, mi rokn? Karokn. Kona yikn yupul ntakilelel, yikn'a sukulel, arai mpep la nkuei elmpuapm niumpueiel ka soel, kuap elmpuapm rankel ka nimirknelel i, ko yukor kuretim. \p \v 17 Pe muati nonkel ka ntalekil. Kona mewel yuwomp wusaikn yupul ntaka yukoel i mper mpimpi na rankelel, kil korokn nimprip mpep wain nimpueiel yo yuko rankel ankilel epe na mper yer. Karokn. Kona mpep wain limain yikiel, arai yuwor wusaikn rankel ntintirel epe arai yukor, i mpep wain ko nukul yamukul. Eti nti nimprip mpep wain niumpueiel a wusaikn niumpueiel mplulel. Kona mpep wain limain yikiel, wusaikn korokn yukor. Mpep wain yintempel wusaikn kako yer sepmel.” \s1 Sank Ka Wuye. El Ka Apulp Ninkilapmel. El Ka Apulp Makenel. \p \v 18 Jisas peyar antemp nti moule ka sop Jonel nak nak sank, aser mesepmel pe la i waker nkaikyumpo eip kitapm ar nkaik Jisasel i nak na, “Ninkilapm makenel apmilel karep amur. Yikn la ntawul kil, nako kil ampu serpel.” \v 19 Kapepe Jisas nkarp i sopil mpim, i nti moule ka sop Jisasel antempil mpim. \p \v 20 Pe makenel ka ar ekilelel ka nimprip yarkup 12-pla nioknwank sukurel. Maken epe la kitnan pmomp Jisasel i kil akei nta mukuap elmpuapm mpeiknel Jisasel wainki ka akei a kitapmel. \v 21 I kil ankil wunempwaiyimp na kona kil ntasomp Jisas elmpuapmel, yarkup ankilel oko yumuntun i, kil oko sepmim. \v 22 I kapepe Jisas nimplemp aser kil i nak na, “Niaikno, yapmunemp aiyiknel yer pipilakn. Yikn ka yapmunemp mintenk apulp apm, eti yikn karep akosepmim. “Ankrik pe Jisas nakimpil sankel i maken epe ka ampu akosepmim. \p \v 23 Kapepe Jisas mpi niminink yitne emesepmel karepelel i, kil amiser nti mentitmaken ka saiyip muanel. Nti awop wulpm, nti sa nimpi apul yemp ka titirelim. \v 24 I Jisas nak na, “Yipm nisipm, yet mpi peik. Ninkilapm maken ako epe karokn awur. Karokn. Kil ka ar niumpu.” I nti naminkeip Jisas apulp sank kil nakel. \v 25 Eti kil nkiyir nti ntitmaken nainkul kuriekn, i kil mpi war, ntankamump ninkilapm maken ako epe nta, i kil ampu nkarpmop. \v 26 Kapepe nti moule mitinkel ka ar kitapm antuel wampwampelel yupmueipm sank ampulp niokn epe ka Jisas apulel. \s1 Nti Moule Wuyeel Ka Niampepm Liknelel \p \v 27 Jisas awomp yemp epe apmuei i kil po mpim. Aser moule wuyeel ka niampepm liknelel sopil mpi, aiyimpil na, “Sepmel, Knamniumpuai Devitel, yikn wunempyupulp antie.”\f + \fr 9.27 \ft Nia epie Knamniumpuai Devitel ka nti nak apulp mouleel ka Wulapm Weink yuwakel, ka kil wankesil a na simpop nti ntitmaken kitapmel. Ant aiyimp moule ekilelel ka Krais.\f* \v 28 Jisas mpi muar yitne i moule wuyeel ka niampepm liknel mpi amiser kil. I Jisas naiyim nti na, “Yipmwuye ka yapmunemp mintenk apulp apm na yupul niampepm yipmwuyeel ampu sepm, mi rokn?” I ntiwuye nakimpil na, “Kope, Sepmel. Yapmunemp antilel ka mintenk ar yikn.” \v 29 I kapepe kil akei nta wul ntiwuye niampepm i kil nak na, “Yapmunemp mintenkel yipmwuyeel ka ar apmel, i kapepe apm'a yupul misop sank pe yipmwuye nakel.” \v 30 I niampepm ntiwuyeel akosepm mpililim. Kapepe Jisas nakamuntup ntiwuye mpunkolel na, “Yipm korokn nikimp mewel yupulp niokn simi pie apm apulp yipmel,” \v 31 Aser ntiwuye mpi nankimp nti mentitmaken apmuei yemp wompitne mitinkel ampulp niokn sepmel ka Jisas apulel. \s1 Moule Ka Niepm Nanintipel \p \v 32 Moule wuyeel epe awomp Jisas apmot, ntiwuye po mpim. Eti nti ntitmaken ampu apul mouleel la amiser Jisas, ka muanumpor yanker nkisil moule i apul kil niepm ka nanintipelel. \v 33 I kapepe Jisas nkimiyir muanumpor yanker epe apmuei kil moule i kil ampu napmok sank. Kapepe nti moule mentitmaken yapmunemp nti ka pupurur i nti nak na, “Ka niokn niawurpmelip epe, ampueikampueikel ant'arokn ampu aser ntalekil ar kitapm antilel Israelel.” \v 34 Aser nti Farisi napmok na, “Ka kil akei niawurpm Satanel, ka moule mamp antuel muanumpor yankerel, pe kil nkiyir nti muanumpor yanker.” \s1 Jisas Wunempapulp Nti Mentitmaken \p \v 35 Jisas mpi aser nti ntitmaken akeiwanto apmuei yemp wompitne suknel akoel. Kil yumuap nti ntitmaken ar muar yank Wulapm Weinkel antuel irpm. Kil nankimp nti sank sepmel apulp Wulapm Weink na yuwulmp nti nako nti yintempil yer sepmelel. Pe wulenip mpuampua ka apul ntiel, ka kil apulp nti akosepmim. \v 36 Kil aser nti ntitmaken mitinkelel i kil wunempampulp nti, apulpaser yapmunemp antuel ka mpurampuraelim, mintenk antuel karokn sukn. Nti ka ar nkis kukokukoel antempel yapmunemp wankepmel nuarep nti wus sipsip ka nti moule karokn wakerp ntiel. \v 37 Eti Jisas ampu nakimp nti moule ka sopilel na, “Nti moule epie ka nuarep niepm ka tikn ar niokn mputnankel, aser nti moule nioknel kana neik yeel karokn. \v 38 Eti yipm niek sank yimp Waiek Keipmel, ka waiek niokn ekilelel nako kil wankes nti moule nioknel mpi na somp nti yikei tnei yer yempelikeknel.” \c 10 \s1 Nia Antuel Nti 12-Pla Aposelel \p \v 1 Jisas aiyimp nti 12-pla moule ka sopilel la i, kil amuk nti niawurpm ampulp na nti na nkiyir muanumpor yanker irpm ka ar nti ntitmakenel, na yupulp nti wule mpuampua sepm yimintempel. \v 2 Nia antuel nti 12-pla aposel epe ka Jisas wankes nti atel ka ntalekil. Saimon, nia kitie ankilel ka Pita, antempel knuan ankilel Andru. Pe Jems nti Jon, nti ka ninkilapm Sepetiel. \v 3 Pilip nti Bartolomyu antempel Tomas. Pe Matyu, kil ka moule nkampop nti Israel wuntokn ak moule mamp antuel Romelel. Pe Jems ka ninkilapm Alpiusel. \v 4 Tadius, ka moule yatel, pe Saimon ka moule ka apei yakitie antuel Selotelel. Pe mouleel ka Judas Iskariot, kil arai mper Jisas mpi nta antuel moule kuretelel. \s1 Jisas Amuk Nti 12-Pla Aposel Ankilel Niokn \p \v 5 Jisas wankes nti 12-pla moule mpiel, kil nakimp nti sank ntalekil. “Yipm'orokn mpi ser nti moule kurieknel yintempel nti yemp suknel irpm antuel Samariael, mekitik. Nti karokn ntieyarkup Judael. \v 6 Ka yipm mpi ser nti moule ntitmaken Israelel ka yawopmel nuarep nti wus sipsipel. \v 7 Yipm mpi nikimp nti yukorpel ntape na, Wulapm Weink kana yuwulmp yipmel, kil karep la kitnanim. \v 8 Yipm mpi ser nti moule ka wule apulel, ampu yupul nti sepmim. Pe nti moule ka wuntuel ko yipm ampu yiki nti sirpmop. Nti moule ka wule ninkirmp apulel, wule antuel ko yipm yupul sukupim. Muanumpor yanker ka ar nti ntitmakenel ko yipm nkimiyir.” Jisas nakimp nti na, “Wule simisimi ka apul nti ntitmakenel ko yipm yupulp nti kuserel sop niawurpm ka apm ak yipmel. Ka apm ak yipm kuserel, karokn yipm akei wuntokn nkamp. \p \v 9 Kona yipm yet wampwampel, yipm'orokn nunkur rumpunk yupul yet. Yipm'orokn yum wuntokn mprarel suknel akoel yo ntokrumpunk aiyipmel. \v 10 Yipm'orokn ntri elmpuapm wuyeel, loaikn nkaikel yipm'orokn ntri, mpu yipm'orokn ntitnei, mekitik. Moule ka apul niokn Wulapm Weinkel ar wampwampel, niepm mpuampua irpm ko nti ankil yek kil apulp na kil ka moule nioknel Wulapm Weinkel. \p \v 11 Kona yipm'a mpi wampwampel, ko yipm yuwup moule ka ar nkis apul sankwunamp sepmelel. Ko yipm yintemp moule epe yipei pe, mpimpi ser yipm ko yimomp wompitne epe. \v 12 Kona yipm'a war yitneel, sukur ko yipm nikimp nti waiek mantiek yitneel na Wulapm Weink oko yupul nti sepm. \v 13 Kona ko nti waiekmantiek yitneel mpuaimpuai yupulp yipm i, somp yipm yintemp nti yer yitneel, sank sepmel karep yipm nakel ko rukopm niker yupmuei nti yapmunemp. Aser kona mouleel korokn mpuaimpuai yupulp yipmel, sank sepmel epe kako nkupmus kitapm. \v 14 Kona waiek mantiek yitneel mi nti moule ka ar yemp suknelel korokn eipm yipm sank na somp yipm yupul war yitneel, kop mpumprukn yemp antuelel ka apul yipm nkaikel ko yipm simpilemp ntinkirai, ka muati apulp yemp epe ko yipm niek yuntunel. \v 15 Apm nakimp yipm likeknel, arai ko Wulapm Weink yuntunel nti ntitmakenel, wankepm ko ninkem nti ntitmaken yemp suknel ekeielelel kapuko suknelip, arai sankork wankepm suknel kako ninkem nti ntitmaken yemp suknel Sodom antempel Gomorael, ka ampueik nti nkis yapmunemp sankwunamp'uretel suknel.”\f + \fr 10.15 \ft 10:15 - Sank ekilelel yikn ko ser yer Stat 19:24-28.\f* \s1 Wankepm Mpuampua Arai Ninink \p \v 16 Jisas nak na, “Apm'a wankes yipm mpi yuworsapre nti moule kana sikirpyuntun yipm nuarep milmpelel. Yipm ko yikei wunempel. Yipm korokn yumop nti yapmunemp'uretel likekn, ko yipm yum yapmunemp sepmel musukorel, nkis wunamp sepmel suwaink. \p \v 17-18 Yipm ko nkis niampepm ntankuel yikei wunempel yupulp nti moule, nti na mper yipm mpi nta antuel moule lowulaelel. Nti arai ntampli yipm yer yank Wulapm Weinkel yer yemp antuel yupulp ka yipm sop apmel. Nti kako yintemintenk yipm, kua yipm mpi yetn niampepm moule suknelel yintempel moule mampelel. Ekeielel ko yipm nikimp nti moule lowulaelel yintempel nti moule kurieknel nti karokn Judaelel, yipm ko niek sank sepmel yupulp apmel. \v 19 Kona nti na somp yipm yupul mpi niek sank ntakilelel, yipm korokn nkinkiekn. Wulapm Weink arai yek yipm yapmunemp yupulp sank simi ko yipm niekel. \v 20 Apulpaser sank arai yipm niekel, kapukorokn yipm ankil niek, karokn. Arai Pirpm ankilel Waiek aiyiknel ankil yiki yapmunemp aiyipmel i ko yipm nipmok. \p \v 21 Mouleel arai yumop knuan ankilel yapmunemp'uretel mper kil mpi nta antuel moule lowulaelel, i ko nti yer kil wuntuim. Nti waiek arai yupulp nti ninkilapm antuel soplikekn, pe nti ninkilapm antuel arai yintemp nti waiek mantiek antuel nkisemp wurokn i, nti arai mper nti waiek mantiek mpi nta antuel moule lowulaelel ko yer nti wuntuim. \v 22 Pe nti moule akeiwanto arai wunemp'uret yupulp yipm, apulpaser ka yipm sop apm, akei nia apmilel apul nioknel. Pe yipm minimini kona nkis niumumpuel yer nia apmilel mpimpi nako kitapm sukurel epie niatel, Wulapm Weink ko yupul yipm na yintempil yer sepmel yupmueiel. \p \v 23 Kona ko nti ntitmaken yemp suknel likekn yupul yipm kuretel, yipm ko serk mpim yemp suknel yatel nako yipm yupul niokn apmilel yer opoel.” Jisas nak na, “Apm nakimp yipm likeknel, niokn irpm apmilel irpm yipm'orokn yupul niat yer yemp suknel Israelel sukurel aser apm arai pokel yo ntaka Es Ntitmaken Akeiwantoel i ko yumuntun yipm niokn wainki. \p \v 24-25 Ninkilapmel korokn sankork moule wupm raiel ka yuwapilel. Aser kona kil yer soplikekn sop moule wupm raiel ankilelel, kako akosepm. Moule ka apul niokn kuserelel korokn sankork moule mamp nioknel ankilel. Aser kona kil yer soplikekn sop moule mamp nioknel ankilelel, kako akosepm. Apm ka waiek aiyipmel, sepmel aiyipmel. Kona yipm puikn na sop apmel, nti ko yupulp yipm soplikekn ntaka nti apulp apmel. Kona nti yimp apm Belsebul (nia kuretel kitie Satanel), eti yipm moule kuserel ka sop apmel ko yupulntaku?” \s1 Yipm Ko Nkinkiekn Yupulp Wulapm Weink Likekn \p \v 26 Jisas aiki nak na, “Yipm korokn nkinkiekn yupulp nti moule ko yupul yipm kuretel. Yapmunemp irpm simi ka ar nkuwepmelel, arai ninink yer yemp yapelel. \v 27 Aser sank sepmel ka apm akei wankel nakimp yipmel, ko yipm ankil yet yemp yapelel niek yuworp nikimp nti moule yikeiwanto. Apm nakimp yipm, sank ka yipm akei ntanku nkampel, yipm korokn nkuwepm yer yapmunemp. Ko yipm yikei sank suknel yet anuyapel wat sank epe. \p \v 28 Kona nti moule kuretel na yer yipm wuntuel, ka yipm korokn nkinkiekn yupulp nti, kapuko nti yer ntieaikn aiyipmel likekn wuntuel. Aser ka nti kapukorokn yer pirpm aiyipmel wuntu, karokn. Kako yipm nkinkiekn yupulp Wulapm Weink likekn. Apulpaser ka kil likekn ka niawurpmel nako kil yupul ntieaikn aiyipmel yintempel pirpm aiyipmel yikei yawopmelel yupmuei yemp yiteel. \p \v 29 Apm'a sukueimp yipm sankmuati yupulp yokn ntuye, nako yipm ntinkirai yupulp yapmunemp Wulapm Weinkel apulp yipm moule kitapmelel. Yipm ka ntinkirai, nti moule ka akei wuntokn muati likekn nkamp yokn ntuye yitomp wuyeel. Yokn ntuye ka akopitekn, aser Wulapm Weink, waiek aiyipmel, kil ka wunempaser nti yokn ntuye epe. Yokn ntuye likekn kakorokn nkis yikei wuntuel. Karokn. Apulpaser Wulapm Weink aser kil miniorkn.\f + \fr 10.29 \ft 10:29 - Ekeielel ant nak apulp yokn ntuye mpurel, aser ar Buk Baibel (Tok Pisin) yikn ko ser ka nti nak apulp aipm wuyeel. Ka sankmuati. Weink ant yimpilemp ntakeielel ka apulp ant Akwun karokn akei wuntokn 10t nkamp aipm wuyeel. Ka mpuampua suknel, karokn ako. Kapepe ant akei sankmuati nonkel ka sop niupukn soplikeknel, ka Wulapm Weink wunempaser mpuampua ka akopitekn ako. Ka weink ant nak apulp yokn ntuye yitomp wuye.\f* \p \v 30-31 Aser yipm, kona mamniol likekn aiyiknel ninkrinel, ka mpuampua akopitekn aser Wulapm Weink ka nimpriepm ampulp. Kil ka niumuaakei yipm ar niampepm ankilel. I kapepe, yipm korokn nkinkiekn yupulp nti moule epe kana yumpyer yipmel. Karep Wulapm Weink amiser.” \p \v 32 Jisas ampu aiki nakimp nti na, “Kona moule likekn ka mpuaimpuai na nti yikeiwanto ko ser yuworel kil ka moule ka sop apmel i kil karokn wule maiakn apulp apm, apm korokn sirep nia ankilel yer niampepm Waiek apmilel ka ar yemp keipmelel. \v 33 Aser moule mini kona sirep nia apmilel yer niampepm antuel mouleelel, apm arai nkuwepm nia ankilel yer niampepm waiek apmilelel ka ar yemp keipmel niek na, Apm antemwunemp moule epe.” \s1 Ko Jisas Yuwor Nikile Antel \p \v 34 Jisas ka nak ntalekil, “Apm'arokn a na yupul yipm na yer niluknunel, karokn. Apm ael, kana yuwor nikile yipm na yer kitiekitieel. \v 35 Apm ko yupul mouleel na yintemp waiek ankilel nupol nukuapm. Apm kako weink na ninkilapm maken ko yintemp mantiek ankilel nkisemp'uretel. Pe makenel yintemp yanukno ankilel ko nupol nukuapm yupulp apmel. \v 36 Mouleel kana sop apmel, nti wopmweink ankilel ka ar yitne ankilelel kako yintempil nkisemp wurokn.” \s1 Nti Mentitmaken Ko Yupulp Jisas Aninkanink \p \v 37 “Moule mini, puikn ankilel ka apulp waiek mantiek niorknelel, i ntaka kil wunempiskel apmel, yapmunemp ankilel ka wank, kil kakorokn sop apm. Pe moule mini, puikn ankilel ka apulp ninkilapm ntitmaken niorknelel i ntaka kil wunempiskel apmel, yapmunemp ankilel ka wank i, kil kakorokn sop apm. \v 38 Moule mini na sop apmel, kil ko yirkos wankepm irpm sop apm arai yirkos lonkuntonkel i wuntu silel. Na koroknel, kil kakorokn sop apm. \v 39 Kona mouleel wunempaserp mpuampua kitapmel ankilel wunempwaiyimp na mpuampua ankilel ko yupul kil na yer sepmelel, kil arai yawopmel yintempel mpuampua ankilel. Aser kona mouleel wunempiskel mpuampua kitapmel ankilel apulpaser kil na wunempwaiyimp apm niorknel, kil arai somp yapmunemp Wulapm Weinkel na yer sepmel yupmueiel.” \s1 Nti Moule Ka Niumuaakei Wulapm Weinkel, Kil Ko Yupulp Nti Waperel \p \v 40 Jisas aiki nak na, “Aninkel kona yipm mpi wampel yupul niokn apmilel, na mewel kua yipm war yitne ankilel i yek yipm niepm yelel, ka kil apulp apm ankil. Kona kil yupulp apm ntakilelel, ka kil apulp Wulapm Weink ankil ka wankes apm ael. \v 41 Kona mewel ka mpuaimpuai apulp niokn ka mouleel nakaworp yapmunemp Wulapm Weinkel apulel, i kil kua moule epe war yitne yek kil niepm yelel, Wulapm Weink ko yupulp ntiwuye waperel soplikekn. Pe sank nonkel ka ntalekil. Kona mewel ser sepm wunamp ka moule yapmunemp sepmelel nkisel i kil kua kil war yitne ankilel i yek kil niepm yelel, Wulapm Weink ko yupulp ntiwuye waperel soplikekn. \v 42 Kona mewel nimprip mpep tinam yukoel i yek moule kuserel ka sop apmel na yelel, Wulapm Weink karep amiser niokn akopitepitekn sepmel ka kil apulel, kil kapukorokn wunempiskel. Arai kil yupulp moule epe sepmel waperel.” \c 11 \s1 Nti Moule Ka Sop Jon Baptaiselel Mpi Aser Jisas \p \v 1 Nti 12-pla ka sop Jisasel, sank karep kil nakimp yuwap nti miniatim, i kil pe mpim yemp suknel yatelel irpm na nikimp yumuap nti ntitmaken sank Wulapm Weinkelel. \v 2 Aser Jon Baptaisel, ka nti mper kil ar yitne kuretel pminel, kil yupmueipm sank ampulp niokn irpm ka Krais apulel, i kil wankes nti moule ka sopilel mpi na miser Jisas. Jon Baptaisel nakimp nti moule ka sopilel nak na, \v 3 “Yipm mpi niyim Jisas ntape na, Krais, moule ka Wulapm Weink nakimp ant nako kil wankesil yo yuwulmp antel, ka yikn pe mi rokn, peyar ar pmin?” \p \v 4 Nti mpi namiyim Jisas i, kil ampu nankimp nti na, “Yipm mpi nikimp Jon yupulp niokn apmilel ka yipm eipm aserel. \v 5 Nikimpil yupulp nti moule ampueik ka niampepm liknelel, niampepm nti ampu ka nimin. Nti moule ka nkaik kuretel mi nti nkis kitapmel, nti ampu ka nkarp apmot keipm. Pe nti moule ka wule ninkirmp apul ntiel, nti ka ntinkiraiyim. Nti moule ntanku kukoel, nti ampu ka yupmueipm sank. Nti moule ka awurel ampu ka nkarpmop. Nti moule kuretako ka mpuampua aroknel, nti ka la yupmueipm sank Wulapm Weinkel. \v 6 Nti moule minimini karokn yapmunemp mitimitink na yuwomp apmel, nti kako mpuaimpuai.” \p \v 7 Nti moule ka sop Jonel karep mpim i, Jisas sunkueimp nti ntitmaken sank ampulp Jon Baptaisel, ka wat sank Wulapm Weinkel ar yemp'userelel. Jisas nak na, “Aninkel yipm mpi yemp'userel epe, yipm'a mpi na ser mi? Ka yipm mpi na ser wolpm ka yileip yakuel tikikn? \v 8 Rokn, yipm mpi na ser mouleel ka ntri elmpuapm sepmsepmelel tikikn? Arokn. Kona yipm'a yuwup ninkem moule ntalepeel, ko yipm ser kil yer yitne moule mampelel. \v 9 Eti yipm'a mpi na yupulel mi? Yipm'a ser moule ka nakaworp yapmunemp Wulapm Weinkelel tikikn? Kope, ka kil pe. Apm nakimp yipm, Jon Baptaisel ka sankork nti moule akeiwanto ka ampueik nakaworp yapmunemp Wulapm Weinkelel. \v 10 Yipm eipm, sank ka sil wupm suknel Wulapm Weinkelel ka kil nak apulp moule epeel ntalekil, ka nak na, \it Arai apm wankes mouleel na nikimp nti sank apmilelel. Kil ko yet niorknel, nikimp nti nako nti ntimpramp yapmunemp nkrak yayapel yupulp Mesaia ko nininkel.\it* (Malakai 3:1) \p \v 11 Apm nakimp yipm likeknel, Jon Baptaisel ka sankork nti moule wanto kitapm sukurel ekeielel. Aser, moule kuserel minimini ka nimplemp yapmunemp war nta Wulapm Weinkelel, kil ka sankork Jon. \v 12 Yek Jon Baptaisel lala ekeielel, ka nti mitinkel apul mpunkol antuel na war nta Wulapm Weinkelel nako kil yuwulmp ntiel. \p \v 13-14 Ampueikel nti moule ka nakaworp yapmunemp Wulapm Weinkel, nti akeiwanto ka nak apulp Krais, moule ka Wulapm Weink yuwakel, pe wupm sank niawurpmel Wulapm Weinkelel ka nak soplikekn. Nti nak na niorknel Elaija ko ampu mila. Pie Jon nininkel ka kil ankil nkamp yemp Elaijael. Kapepe kona yipm yapmunemp likekn yintemp sank ampueik nti nakel, ko yipm ntinkirai ka apm nakimp yipm likeknel. \v 15 Moule ka ntanku tneiel, ko kil eipm sank epie. \p \v 16 Ekeielel apm'a niek yuworp sankwunamp antuel nti ntitmakenelel, aser na ko apm yikei sankmuati simiel niek yupulp ntiel? Nti ka ntaka ninkilapm mpurel ka nkis anuyapel aiyimp nti ninkilapm yatel na ntiarko yupul purkupel. \v 17 Nti mpurel nak na, Ant awop wulpmel aser yipm'arokn antemp ant akei wampen. I ant wat warawur, aser yipm'arokn sa nimpi. \v 18 Eti Jisas ampu aiki nak na, Nti ntitmaken ekeielel ka nuarep pie nti ninkilapm apulel. Nti aser Jon la mi, kil nkis nailep apulp niepm sepmel irpm mpep wain, apulp na kil na yupul niokn Wulapm Weinkelel. Nti karokn mpuaimpuai apulpil i nti nak ntape na, Muanumpor aworwukewel kil tikikn. \v 19 Aser pie apm a ntaka Es Aiyipmel Wantoel i, aninkanink apm apul yatel, apm ka antemp nti akeipe akeipe al niepm al mpep wain irpmel. Nti aser apmel, nti karokn mpuaimpuai apulp apm i nti nak na, Kil ka moule niepm ipiapel. Pe kil kukoel, ka kil al mpep wain sukn. Ntakilelel, nti meniem ankilel ka aim yapmunemp'uretelel i nti mpurel ka nkampop ant wuntoknel ak moule mamp antuel Romelel pe. Nti nak antie apulp niokn antie apulel, aser ka rukopm naker sepmel soplikekn.” \s1 Jisas Yukantun Nak Nti Mentitmaken \p \v 20 Jisas apul niokn niawurpmel mitinkel ar yemp suknel mpurel aser nti karokn nisep sankwunamp'uretel antuel mi, nimplemp yapmunemp antuel. Karokn. Eti ekeielel i Jisas nak nti miyep. \v 21 Kil yukantun nak na, “Ai! Yipm mentitmaken Korasinel antempel yipm Betsaidael, wankepm kuretel arai niminkem yipm yer nta Wulapm Weinkel. Yipm aser niokn niawurpmel mitinkel aser yipm karokn nimplemp yapmunemp aiyipmel. Ampueik kona apm mpi yupul niokn niawurpmel soplikekn ntremp nti yer yemp suknel kuretel Tair yintempel Saidonel sop apm apul ar niampepm aiyipmelel, nti kako nimimplemp yapmunemp, nimisep sankwunamp'uretel antuel. Nti kako yikei yitekop yiri mpua, ntri elmpuapm kuretel niurkutupel yupulp nako nti yikeiwanto ser nana nti ka nimimplemp yapmunempel. Aser karokn. \v 22 Apm nakimp yipm, arai ko Wulapm Weink yuntunel nti ntitmaken sukurel yer kitapm ekeielel, wankepm arai ninkem yipmel kapuko suknelip. Kapuko sankork wankepm kako ninkem nti Tair yintempel nti Saidonel. \p \v 23 Pe yipm Kaperneam yipm'a na yiki nia aiyipmel nomp keipm tikikn? Yipm ka nak na yipm ko yer no yemp keipmel. Kapukorokn ankil. Wulapm Weink arai yawol yipm yo yemp yiteel. Ampueikel kona ko apm mpi Sodom yupul niokn niawurpmel likekn sop ka yipm aserel, yapmunemp'uretel antuel ka sukn yatip aser nti korokn ninkemp wankepm sukn yer nta Wulapm Weinkel. Apulpaser nti kapuko nimimplemp yapmunemp. Yemp antuel kapuko peyar yer. Aser karokn. \v 24 Apm nakimp yipm, kona ko Wulapm Weink yuntunel nti mentitmakenel, wankepm arai nukulup yipmel kapuko suknelip, arai sankork wankepm kako nukulup nti moule yemp suknel Sodomel.” \s1 Kona Yipm Sop Apmel, Yipm Arai Yer Sepmel \p \v 25-26 Ekilelel i Jisas nak na, “Waiek, yikn ka Sepmel antilel akeiwantoel. Yikn ka awulmp yemp keipmel antempel kitapm sukurel. Waiek, apm nak naremp yikn apulp sankwunamp aiyiknel, karokn yikn apul ar niampepm antuel moule ka yapmunemp atitakorel, karokn. Nti moule knuampel yapmunemp antuel ka nuarep nti ninkilapmel, nti likekn yikn ka ntremp nti na nti ka aser sankwunamp aiyiknel akorpel. Ka yikn apul sop puikn aiyiknel, ka mpuampua akosepmel.” \p \v 27 Jisas ampu aiki nak na, “Waiek apmilel karep amuk apm mamp ntinkiraiel antemp mpunkol niawurpm ankilel. Ka kil likekn aser yapmunemp pmiempniumpuaipm apmilel, apm likekn aser yapmunemp pmiempniumpuaipm ankilel. Aser nti moule mpurel ko apm ntremp nti nuworpel yupulp yapmunemp pmiempniumpuaipm Waiekelel, kako nti likekn ser yapmunemp Waiekel yimintempel. \p \v 28 Yipm moule ka arkos wankepm suknel, awup ntinkiliempel, yipm la ser apm. Ko yipm yintemp apm yer nkisemp sipmakn i, ko apm yumuk yipm mpunkol. \v 29 Sankwunamp apmilel ka niumuaipm niuluknunel. Apm karokn aiki nia apmilel na keipmel, karokn. Ko apm ntremp yuwap yipm yayapel nako apm kua yipm yintemp apm yupul nioknel. Kona yipm yintemp apm nkis ntakilelel, yipm ko yer nkis yintemp yapmunemp pipilakn niluknunel suwaink. \v 30 Niokn ant'a yupul yintempelel, yipm kapukorokn eipm wankepmel, karokn. Niokn ko apm yek yipmel kapuko misil yipm.” \c 12 \s1 Jisas Nak Apulp Awun Sapat \p \v 1 Awunel Sapatel, ka nti Juda nakantup nioknel, Jisas kua nti moule ankilel ka sopilel at mpim niokn witel niumon niumon, aser nilmp amor nti i nti antun wit rukopm aim. \v 2 Aser nti Farisi amiser nti, i nti namikimp Jisas na, “Yikn ampu ser, epie ka awun Sapatel aser nti moule ka sop yiknel nti waker sank niawurpmel apulp Sapatel. Ka nti apul kuret, apul niokn antun wit rukopm al.” \p \v 3 Eti Jisas ampu nakimp nti na, “Ampueik Devit waker sank niawurpmel Wulapm Weinkelel, kil karokn apul kuret. Sank epe yipm'arokn aser, mi? Sank epie ka ar wupm Wulapm Weinkelel, ka nak apulp ampueik ka Devit kua nti moule ankilel ar nilmpelel. \v 4 Devit war yitne Wulapm Weinkel i nkuan luwu ntintir ka nti wul apulp wompwuyepmel i kil kua nti moule ankilel aim. Luwu ntintir epe nti moule kuserel ka nti nakantup nti na nti korokn yel. Ka nti pris likekn ko nti yelel. Aser Devit antun sank epie. \p \v 5 Eti sank yatel ka ar wupm Wulapm Weinkel ka nak apulp nti pris, nti ka apul niokn ar yitne Wulapm Weinkelel ar awun Sapatel. Sank niawurpmel apulp awun Sapatel ka nti wapiker pe, aser nti pris karokn apul setelel kuret. Sank epe ka yipm aser ar wupm Wulapm Weinkel, mi rokn? \p \v 6 Yapmunemp aiyipmel ka suknelip apulp yitne suknel Wulapm Weinkelel. Aser apm nakimp yipm, moule ka ar ekeielel ka suknelip, nia ankilel ka sankork nia yitne suknel Wulapm Weinkelel. \v 7 Sank ka sil wupm Wulapm Weinkel ka nak na, \it Ar niampepm apmilelel, wompwuyepm ka yipm wulel karokn si suknel. Apm ka apulp na yipm ko wunempyupulp nti moule yikeiwanto, yikei nainkerp nti. \it* (Hosea 6:6) Kona yipm ntinkirai yupulp niupukn sank epeel, yipm'orokn wankirp sank yek nti moule akosepmel. Nti karokn apul setel kuret ar niampepm Wulapm Weinkelel. \v 8 Apm Es Ntitmaken Akeiwantoel ka ar niorknel mpuampua sukurel i kapepe apm ka moule mamp ka awulmp awun Sapat. I kapepe, apm akei niampepm amiser nti moule apmilel apul niokn antun wit rukopm apmuei awun Sapatel.” \s1 Awun Sapatel Jisas Apul Mouleel Ampu Sepmim \p \v 9 Jisas awomp yemp epe apmuei, kil po mpi niminink yemp suknelel i kil mpi muar yank Wulapm Weinkel antuel. \v 10 Aser mouleel pe nkis, ntakitie ankilel ka kuret amur. Nti moule mpurel wananklelel mperpai Jisas, naiyimil na, “Epie ka awun Sapat. Ant'a yupulp nti moule ka wule apulel sepm, mi rokn?” \v 11 Eti Jisas ampu nakimp nti na, “Awun Sapat kona ko wus sipsip mewel aiyipmelel nkiyi yo lieel, ko yipm yo ye kil, mi rokn? Kapuko yipm yupul. \v 12 Aser moule likekn ka si suknel ar niampepm Wulapm Weinkelel, ka sankork wus sipsip. Yipm kako ye wus sipsip aiyipmel i kapepe, awun Sapat ka awun akosepm ko ant yupul moule wule ntawuel ampu sepmim.” \v 13 Eti kil nakimp moule epe ka nta kuretelel na, “Yikn ampu nkunu nta.” Kil nkanu ntael i, nta ankilel ampu akosepmim. \v 14 Aser nti Farisi nkarp mpi akei wankel nak nkuwepm amup yayapel na nti na yer Jisas wuntuel.\f + \fr 12.14 \ft 12:14 - Nti Farisi ka nak na yayapel na yupulp nti moule ka wule apulel sepmel ka niokn. Awun Sapat ka nti nakantup nti moule kapukorokn yupul niokn. Aser ar awun Sapat irpm, Jisas ka apulp nti moule ka wule apulel sepmsepmim. Eti nti Farisi wunemp'uret amup yayapel na yer kil wuntuel.\f* \s1 Jisas Ka Moule Nioknel Wulapm Weinkel Ka Kil Yuwakel \p \v 15 Jisas ka ntinkirai apulp nti Farisi na yupul kil kuretel. Eti kil awomp yemp suknel epe apmuei, kil po mpim. Nti ntitmaken akeiwanto sopil mpim i nti moule wanto sukurel ka wule apulel, kil apul nti wule antuel ampu sepmim. \v 16 Eti Jisas nakantup nti na nti korokn nikimp nti wampwamp sank yupulpilel na kil ka mini. \p \v 17 Ekeielel ka Jisas apul sop sank ampueik Wulapm Weink nak ar niepm Aisaiael, moule ampueikel ka nakaworp yapmunemp Wulapm Weinkelel. Ka kil nak ntalekil. \v 18 \it Moule epie karep apm ankil yumuak kil apulp na kil yupul niokn apmilel. Apm ka mpuaimpuai apulpil yatip. Kil ka niumpuaipm apmilel. Arai apm yek kil pirpm apmilel mintenkitneipil. I kil ko yikei sankwunamp sepmel niek yuwa nako kil yuntunel nti moule wampwamp yer kitapm sukurelel.\it* \v 19 \it Kona kil yet yayapelel, kil kapukorokn yikei nukuapmel yuwor ma no keipm na nti ntitmaken eipmil, kapukorokn.\it* \v 20 \it I kona kil ser nti moule munienel ka awup ntinkiliempel, kil ko yupul nti niluknun. Nti ka nuarep yite ka tnaelel i kil kapukorokn yukur. Kil ko yikei niumuaipmel yupulp nti, wunempyupulp nti. Kil ko yupulp nti ntape mpimpi ser sankwunamp sepmel suwaink ko yupmueiel.\it* \v 21 \it Pe nti moule wampwampel karokn ntieyarkup Judaelel, nti kako niampepm tneipil, yukueimil nako kil nantip mua yirkomp nti na nti yer sepmel yerelel. \it* (Aisaia 42:1-4) \s1 Nti Nak Na Jisas Akei Mpunkol Satanel \p \v 22 Ekeielel nti nkamp mouleel apulp Jisas mila. Moule epe, muanumpor yanker apul kil niampepm ka liknel, sank arokn nak. Jisas ninil niampepm, sakor kil niepm i, kil nak sank amiser ntinkirai. \v 23 Eti nti ntitmaken akeiwanto nti ka yapmunemp pupurur nak na, “Moule epe ka Krais tikikn? Ko ant yimpil Knamniumpuai Devitel, rokn arokn?” \p \v 24 Nti Farisi eipm apulpilel i nti napmok na, “Moule epe ka akei mpunkol Belsebulel apul niokn, pe kil nkiyir nti muanumpor yanker irpmel.” (Nia kitie Belsebulel ka Satan, ka moule mamp antuel muanumpor yankerel.) \v 25 Aser Jisas karep amiser yapmunemp antuel eti kil nakimp nti na, “Kona nti moule ka ntiarko wakirpmtumpua a likeknel, ko nti ampu yintemp nti ankil nupolel, wakirpmtumpua antuel kakorokn yer mintenk, kako miniat. Pe kona ko nti moule wopmweink likekn na yintemp nti ankil nkisemp wuroknel, nti kakorokn yer sepm. Pe kona wompitneel epe nupol nukuapm yintemp nti anti, nti kakorokn yet mintenk. \v 26 Kona Satan nkiyir nti muanumpor yanker ankilel, kako soplikekn. Ka nuarep ntiarko ka antemp nti ankil nkisemp wuroknel. Mpunkol Satanel kapukorokn. Niawurpm antempel niokn ankilel kako miniat. \p \v 27 Yipm nakimp apm na ka mintenk Satanel pie apm akei apul niokn apmilelel. Apulntaku! Ntakilelel, nti moule mpurel aiyipmel nti ka apul soplikekn tikikn, nti akei akei mpunkol Satanel nkiyir muanumpor yanker irpmel. Yipm wunempwaiyimp ntakulel? Arokn. Kapepe, nti ankil ko yuntunel yipm yupulp sank ka yipm nakimp apmel ka sank kukoel, karokn likeknel. \v 28 Aser kona ko mintenk Pirpm Wulapm Weinkel ankil ak apm mintenk i apm apul niokn epeel, ko yipm ser yuworel na Wulapm Weink karep la kitnan na yuwulmp yipm. \p \v 29 Apm'a sukueimp yipm sankmuati akopitekn apulp niokn mi apm apulel. Kona mouleel puikn na waker yitne yupul wurkiteel, kako kil war yitne epe, yikei wantienk kitip ntankaik waiek yitneel serp wula nonkel worpil niepm i, ko kil sumump mpuampua puikn ankilel. \p \v 30 Moule karokn antemp apm apul niokn, kil ka antemp apm nkisemp wuroknelel. Moule epe karokn sakirp apm na somp nti ntitmaken, kil ka nkiyir nti ar likekn likeknel. \v 31-32 Apm nakimp yipm, sank yapmunemp'uretel mimi ka yikn apulel, arai Wulapm Weink eipm ser yikei yuwompel yapmunemp'uretel aiyiknel epe. Kona yikn nek sank kuret yupul nia Es Ntitmaken Akeiwantoel yo kitapmel, yapmunemp'uretel aiyiknel epe arai Wulapm Weink eipm ser yikei yuwompel. Aser kona yikn niek sank kuret yupul nia Pirpm Sepmel Wulapm Weinkel yo kitapmel, Wulapm Weink kapukorokn wunempiskel yapmunemp'uretel aiyiknel, pe wankepm aiyiknel kapuko yer yupmueiel.” \s1 Rukopm Kuretel Ka Naker Ar Lo Kuretel \p \v 33 Jisas nak ntalekil, “Lo ka akosepmel, rukopm ankilel ka akosepm. Pe lo ka kuretel, rukopm ankilel ka kuret. Nti moule ka aser lorukopm niorkn i nti napmok na, Lo epe ka akosepm, pe lo opo ka kuret. \v 34 Aser yipm ankil, yipm ka moule limpek. Sankwunamp irpm pe yipm nkisel ka ntremp ant apulp yapmunemp'uretel ka yipm aimel, ka nkirnkerip. Kona ntakilelel, sank sepmel ko yipm niek ntakulel? \v 35 Moule akosepmel ka aim yapmunemp sepmel mitinkel. Sankwunamp ankilel kil apulel ka akosepm suwaink. Pe moule kuretel ka aim yapmunemp'uretel mitinkel, sankwunamp ankilel kil apulel ka kuret suwaink. \p \v 36 Apm nakimp yipm, arai kona Wulapm Weink yuntunel yipmel, sank likekn likekn pe yipm nakel, arai kil niyim yipm. \v 37 Wulapm Weink arai yuntunel yikn yupulp sank ka yikn nakel, yikn ka moule sepm mi kuret mi.” \s1 Nti Naiyim Jisas Na Yupul Niokn Niawurpmel Likekn \p \v 38 Nti moule wupm raiel mpurel antempel nti Farisi mpurel, ntiarko nakimp Jisas nak na, “Sepmel, ant puikn apulp na yikn ampu yupul niokn niawurpmel likekn ntaka muati walenkel, ntremp ant ka Wulapm Weink ankil ak yikn mintenk apulp niokn yikn apulel.” \v 39 Aser Jisas ampu nakimp nti na, “Aaa! Yipm ntitmaken ka pie arel, yipm ka kuret, yipm karokn yapmunemp likekn antemp Wulapm Weink. Ka weink na aninkanink yipm ka nak na yipm na ser ser niokn niawurpmel ntaka muati walenkel suwaink. Aser kapukorokn. Muati likekn ko yipm serel, ka ampueikampueik ninkem Jona, moule ka nakaworp yapmunemp Wulapm Weinkelel. \v 40 Awun wuyelikekn nomp wuyelikekn, Jona ar war yokn lunkoel. Ko soplikekn yupulp apm, Es Ntitmakenel. Arai nti yuntup apm yo kitapm nako apm yer awun wuyelikekn nomp wuyelikekn. \p \v 41 Aninkel kona Wulapm Weink yuntunel nti ntitmakenel, nti moule Niniveel arai yet yemp yapelel niek yuworp sankwunamp'uretel aiyipmel, yipm ntitmakenel Judael ekeielel. Nti ko niek na, Ampueikel ant Ninive ka ar kuriekn aser ant eipm sank ka Jona nakimp antel, ant nimimpilemp yapmunemp. Sankwunamp'uretel antilel ka ant amomp. Pe yipm ka ar ekeielel, ka apulntaku? Moule ka antemp yipm at nakimp yipm sank Wulapm Weinkelel, kil ka moule suknelip, ka sankork Jonael. Aser yipm karokn eipmil sank. \p \v 42 Kona Wulapm Weink yuntunel nti ntitmakenel, maken mamp kitapm Sibael, kil arai yet yemp yapelel niek yuworp sankwunamp'uretel aiyipmel soplikekn niek yipm yep sank Wulapm Weinkel ka yipm karokn eipm nakerpmel. Maken mamp epie, yemp ankilel ka peik yatip. Aser kil la na eipm Solomon, yapmunemp ntinkiraiel ankilel ka kil nakel. Apm nakimp yipm, mouleel pie ar ekeielel ka sankork Solomon aser yipm karokn apul sop maken mamp epie apulel.” \s1 Muanumpor Yanker Ampu La Muar Moule \p \v 43 Jisas ampu nak na, “Kona muanumpor yanker yuwomp moule nukulel i kil ko mpim yemp nkunkurarel yuwup yemp niumpueiel nako kil yerel. Aser rokn, kil karokn ninkem yemp niumpueiel ko kil yerel. \v 44 I kil nak ntalekil, Eti apm ampu na mpim yemp ampueik apm arel. Kil mpiel, kil arai ser moule pe, yapmunemp ankilel ka nuarep yitne ka ntinkirai kuserelel. \v 45 Eti arai kil ampu mpi somp 7-pla muanumpor yanker nonkel, yapmunemp'uretel antuel ka sankork kilel. I nti akeiwanto war apmuei moule epe. Nti kapuko yupulpil kuret ankil, sankork ampueikel. Ka muati apulp nti ntitmaken kuretel ka pie nkisel, nti kapuko soplikekn.” \s1 Mini Ka Mantiek, Mini Ka Mamintomp Jisasel? \p \v 46 Jisas peyar nakimp nti ntitmaken sankel, mamam antempel nti knuan knuan ankilel la at kuriekn. Nti na yintempil niek sank. \v 47 Eti mouleel nakimp Jisas na, “Yikn ampu eipm, mamam aiyiknel antempel nti knuan knuan aiyiknel po at kuriekn, nti na yintemp yikn niek sank.” \v 48 Aser Jisas ampu nakimp moule epe na, “Mini ka mantiek apmilelel, mini ka knuan apmilelel?” \v 49 Kil niuknu yuwa nti moule ka sopilel nak na, “Yipm ser nti ekeielel ka sop apmel, nti ka mamam apmilel antempel nti knuan knuan apmilel. \v 50 Kona mentit mi maken mi ka nakerpm puikn Waiek apmilel ka ar yemp keipmelel, kil ankil ka mamintomp apmilel, niaikno apmilel, mantiek apmilel.” \c 13 \s1 Sanklomp Apulp Moule Ka Yalip Rukopmel \p \v 1 Awun ekilelel i, Jisas nkarp yek yitne nainkul kuriekn. Kil mpi nkupmus mpepwarmp mita. \v 2 I nti mentitmaken mitinkel arko la amiser kil. Kapepe Jisas mpi yukur na misil wutumpepel, pe nti mentitmaken ka at mpepwarmp mita at nenk. \v 3 I kapepe Jisas akei sanklomp mitinkel nankimp nti. Kil nak na, “Yipm eipm. Mouleel ka mpi i yalip rukopm ar niokn. \v 4 Kil yalip mpimpi i, rukopm mpurel ka nkis yayapel i, karokn akir, nti aipm pokel la yuweip nkamp apul mpi aim. \v 5 Pe rukopm mpurel ka nkis yemp ka wuntokn marnk silel, kitapm ka akei nakerkel, karokn miritink. Walenk ka pokel namp aser, niamp ankilel karokn a pmin, ka a kutuwur wuntokn marnk. \v 6 Eti awun akorpel i walenk ampu ninkerim. \v 7 Pe rukopm mpurel ka nkis yemp ka rukopm mpuas yenkelel nkisel. Ntiwuye nael, i mpuas yenkel ka pokel na sukn eti aworamulmp rukopm, eti ka niayeknelim. \v 8 Aser rukopm mpurel ka nkis kitapm sepmel i rukopm nakerel, mpurel ka naker 100, pe mpurel ka naker 60, pe mpurel ka naker 30. Kapepe. \v 9 Moule ka ntanku tneiel, kil ko eipm sank epie.” \s1 Weink Ka Jisas Akei Sanklomp Nakel \p \v 10 Niatel i, nti moule ka sop Jisasel la aser kil i nti namiyimil na, “Apulntaku yikn akei sanklomp irpm nakimp nti mentitmakenel?” \v 11 I Jisas ampu nakimp nti na, “Apm akei sanklomp irpm nakel ka apulpaser niupukn irpm ka ampueik ar nkuwepmel, ka Wulapm Weink ntimiremp yipm ankil apulp yayapel ka kil na yuwulmp nti mouleel. Pe nti ntitmaken sukurel, karokn. Apm karokn nakimp nti niupukn akorpel. \v 12 Weink ankilel ka ntalekil. Kona mouleel yum yapmunemp sepmelel, Wulapm Weink arai yek kil yapmunemp sepmel mitinkel yintempel i yapmunemp ankilel kapukorokn wank. Aser kona mouleel karokn nkamp ntinkirai aim yapmunemp sepmelel, yapmunemp akopiteknel ka kil aimel ara yawopmelel. \p \v 13 I kapepe, yipm ko ser ntinkirai apulp weink ka piepe apm akei sanklomp irpm nakimp ntiel. Nti oko ser mpuampua, aser nti kapukorokn ser yuworel. Nti ka akei ntanku eipm sank, aser ka nti karokn eipm kankre.\f + \fr 13.13 \ft 13:13 - Yipm ko ser sank ekeielel yer Isikiel 12:2.\f* \v 14 Nti ntitmaken, ampueikampueikel Aisaia ka nak yapmunemp Wulapm Weinkel apulp nti ntape na, \it Yipm oko eipm sank Wulapm Weinkel aninkanink aser ka yipm kapukorokn eipm sinkre. Yipm oko ser mpuampua mitinkel, aser ka yipm kapukorokn ser yuworel.\it* \v 15 \it Nti ntitmaken epe yapmunemp antuel ka so yatip, ntanku antuel ka nti muorp, niampepm antuel ka tumukulpm. Eti ka nti karokn eipm aser kankre, pe yapmunemp antuel karokn atitakor apulp sank ka apm nakel ko nti nimplemp yapmunemp antuel na sop apmel nako apm yupul nti na yer sepmel. Karokn.\it* (Aisaia 6:9-10) \p \v 16 Jisas nakimp nti moule ka sopilel na, “Aser yipm, Wulapm Weink ka apul yipm sepm, niampepm ntanku aiyipmel ka akosepm ntinkiraiyim. \v 17 Apm nakimp yipm likeknel, ampueikampueikel, nti moule ka nakaworp yapmunemp Wulapm Weinkelel antempel nti moule sepmel ka nakerpm sank Wulapm Weinkelel, ntiarko ka puikn apulp na nti na ser simisimi irpm pe yipm aserel. Aser ka nti karokn ampu aser. Pe nti ka puikn apulp na nti na eipm sank pe yipm eipmel. Aser ka nti karokn ampu eipm.” \s1 Niupukn Sanklomp Apulp Rukopmel \p \v 18 I Jisas ampu aiki nak na, “Kapepe, yipm ampu eipm weink sanklomp karep apm nak apulp moule ka yalip rukopm ar niokn ankilelel. \v 19 Ka ntalekil. Kona nti moule eipm sank sepmel yupulp Wulapm Weink na yuwulmp nti yer nta ankilelel aser nti karokn aim ar yapmunempel, ka nuarep rukopm ka nkis yayapel i ka Satan pokel la nkampel. \v 20 Pe rukopm ka nkis yemp wuntokn marnk silel, kil ka nkarp pitekn aser niamp ankilel karokn yuwei a pmin, eti ka pokel ninkerim. Sank epie ka muati apulp mouleel ka eipm sank Wulapm Weinkel i kil mpuaimpuai apulpel. Karokn akir ka kil pokel nkamp aim apmuei yapmunemp. \v 21 Aser kil po eipm na nti moule na yupul kil kuret yupulp sank Wulapm Weinkel epe kil nkampel, kil ka pokel nkarpmok awomp sank Wulapm Weinkel apmuei. \v 22 Pe kona mouleel eipm sank Wulapm Weinkel i yum yer yapmunempel, aser yapmunemp ankilel ka ar mitimitink apulp mpuampua kitapmelel, ka nuarep rukopm ka nkis antemp mpuas yenkelel. Kil ka apulp na mper wuntokn suknel yer nta ankilel. Mpuampua kitapmel epe ka niayekn amulmp sank Wulapm Weinkel. Kil karokn apul sop, ka yawopmel apmuei yapmunemp ankilel. \v 23 Pe kona mouleel eipm sank Wulapm Weinkel yukorpel i kil yum yer yapmunemp i yupul sop sank ka kil eipmel, ka nuarep rukopm ka nkis kitapm sepmel. Sankwunamp ankilel kil apulel ka rukopm nakerel, mpurel ka naker 100, mpurel ka naker 60, pe mpurel ka naker 30.” \s1 Sanklomp Apulp Mpuas'uretel \p \v 24 Jisas nakimp nti sank na, “Apm'a yuwor sanklomp nikimp yipm yupulp nti moule ka ar nta Wulapm Weinkel i kil awulmp ntiel. Ka nuarep sankmuati pie apm'a niekel. Mouleel ei wit ar niokn ankilelel. \v 25 Pe moule ka antempil nkisemp wuroknel, kil ka aser na nomp po a i nti ntitmaken po ar niumpuel, kil ka mpi yamilip mpuas'uretel nuarep witel ka ar amintempel wit karep waiek nioknel eiel, i kil po mpim. \v 26 Ar mpimpi, wit po na sukn, rukopm nanker i, nti moule ka apulpil nioknel nti ampu amiser mpuas'uretel ka na nuwarkwayo antempel wit. \v 27 Kapepe nti mpi aser waiek mputnankel i nakimpil na, Yii, waiek! Ant ka nak na ka yikn ei wit likekn ar nioknel. Apulntaku po mpuas'uretel ampu na antempelel? \v 28 I kil nakimp nti na, Moule ka antemp apm nkisemp wuroknel, kil la yalip mpuas rukopm kuretel ar. Eti nti moule ka apulpil nioknel ampu namiyimil na, Yikn puikn apulp na ant'a mpi nuromp mpuas'uretel opo na sompwat? \v 29 Aser kil nakimp nti na, Karokn. Ka yipm korokn nuromp mpuas'uretelel, yipm ko yireikel nuromp wit yintempel. \v 30 Yipm yuwomp ntiwuye tnei yo likekn serp sukn mpimpi na wit rukopm kona so na rael. I kapepe ko apm nikimp nti moule kona yupul nioknel na, Sukur yipm nuromp mpuas'uretel, pe yipm kitin waimpwaimp mper yer, nako arai ant yikei yite wusel. Niatel ko yipm ra wit epe, aknump muar yitne mpawuel apmilel.” \s1 Sanklomp Apulp Mastet Wunael \p \v 31 Jisas ampu aiki awor sanklomp nakimp nti sank na, “Kona Wulapm Weink na yer niorknel yuwulmp nti mouleel, ka ntaka mastet wunael ka mewelel yalip ar niokn ankilelel. \v 32 Mastet wuna karokn ntaka lorukopm mpurel ka suknelel, karokn. Ka akopitekn ako. Aser mastet epe arai no suknel ntaka loel yuwulmp wonk irpm ka ar nioknel. Kil ka na mpeikn i ntiknank amor, i nti aipm ka la apul wapm antuel misil mastet ntiknank irpm. Wulapm Weink kona yuwulmp nti mouleel, kako soplikekn.” \s1 Sanklomp Apulp Yisel \p \v 33 Jisas ampu nak sanklomp na, “Kona Wulapm Weink na yuwulmp nti mouleel, ka ntaka mikeikuret akopitekn nti aiyimp yisel. Kona makenel yikei yis akopitekn nimplemp luwu suknel kako wamprip luwu sukurel nako limain yiki sukn muanumporel. Nti moule ka ar nta Wulapm Weinkelel kako yupul soplikekn.” \s1 Jisas Awor Lomp Nak Sankmuati Suwainkel \p \v 34 Sank irpm ka Jisas nakimp nti moule ntitmakenel, karokn kil nakimp nti sank niupukn aworp. Karokn. Ka kil awor lomp nak sankmuati suwainkel. \v 35 Ampueikel moule ka nakaworp yapmunemp Wulapm Weinkelel kil nak na, \it Apm kako yikei sanklomp sukueimp yipm yupulp yapmunemp irpm Wulapm Weinkel ka ampueik ar nkuwepmelel. Eik kitapm nimpiliek lala ekeielel, ka kil karokn aiye niupukn nak yapelel.\it* (Buk Song 78:2) Sank epe ka moule ampueik nakel, pie Jisas apul misop. \s1 Niupukn Sanklomp Apulp Mpuas'uretelel \p \v 36 Jisas awomp nti ntitmaken apmot, kil po mpi muar yitne yekipmin. I nti moule ka sopilel la aser kil i nti nak na, “Eti yikn ampu sukueimp ant sank niupukn aipopel yupulp sankmuati apulp mpuas'uretel ka na ar mputnankel?” \v 37 I Jisas nankimp nti na, “Moule ka ei witel ka apm, Es Ntitmaken Akeiwantoel. \v 38 Pe mputnank ka muati apulp kitapm pie ant arel. Wit rukopm ka muati apulp nti moule ntitmaken ka ar nta Wulapm Weinkel i kil awulmp ntiel. Pe mpuas'uretel ka muati apulp nti mentitmaken ka ar nta Satanelel. \p \v 39 Moule wuroknel ka la yalip mpuas rukopm kuretelel ka muati apulp Satan. Kona wit so i nti rael, ka muati apulp kitapm pie ant arel kona niatel. Pe nti moule ka apul nioknel, ka muati apulp nti ensel Wulapm Weinkel. \v 40 Mpuas'uretel ka nti naromp as yiteel, ka muati apulp nti moule ntitmaken ka ar nta Satanelel, kona kitapm niat i, ko yite yel ntiel. \p \v 41 Apm Es Moule Wantoel, arai wankes nti ensel yo nkrakemp yemp Wulapm Weinkel ka kil awulmpel. Nti arai nkiyir nti moule kuretel, kana kuap nti moule ka ar nta Wulapm Weinkel na yupul sankwunamp'uretelel. \v 42 Nti moule kuretel epe arai nti ensel somp nti yawol yo yite suknel. Nti arai yikei mayon nainiunku sinkerel mplomplo yer yite. \v 43 Niatel i nti moule Wulapm Weinkel sankwunamp antuel ka akosepmel, nti ko yupmuei yemp sepmel ankilel, ka kil awulmp ntiel. Miniampepm antuel arai yontiyelkn nuarep awun weink mperp nael. Kona yipm moule ntanku tneiel, yipm ko eipm sank ka apm nakel.” \s1 Sanklomp Apulp Wuntokn Waimpel \p \v 44 Jisas nak na, “Wulapm Weink kana yuwulmp yipmel nako yipm yer nta ankilelel ka ntaka sanklomp epie apulp wuntokn raiel ka nti kitip waimpel antup nkuwepm tnei kitapm. Mouleel la ninkemel i kil ka mpuaimpuai ankil. Kil ampu nkimepm i kil mpi amiyimp waiek kitapmel i kil nkamp mpuampua ankilel sukurel akei nkamump wuntoknel. Niatel i, kil mpi wat wuntokn ankilel sukurel ak waiek kitapmel i kil nkamump kitapm epe.” \s1 Sanklomp Apulp Yuwawompelel \p \v 45 Jisas nak na, “Sanklomp nonkelel ka ntalekil, ka nak apulp nti mentitmaken kana yer nta Wulapm Weinkelel i ko kil yuwulmp ntiel. Mouleel ka awup yuwawompelel. \v 46 Kona kil ninkem yuwawompel epe ka likeknako yatipel, kil mper mpuampua ankilel sukurel akei nkamp wuntoknel i kil la wat wuntokn sukurel ankilel akei nkamump.” \s1 Sanklomp Apulp Ntoknpuankel \p \v 47 Jisas nak na, “Sanklomp nonkel ka ntalekil. Kona Wulapm Weink kana yuwulmp nti mentitmakenel, ka ntaka ntoknpuank ka nti moule akei nkamp yokn mpuampua ar mpepel. \v 48 Kona yokn nontip yer ntoknpuankel, i ko nti ye yupul nomp nenk. Nti nkis i nti antunel yokn. Yokn kuretel nti nkamp wat. Pe yokn sepmsepmel nti mper apmuei wunink. \v 49 Kitapm sukurel kona niatel kapuko ntapepe. Nti ensel Wulapm Weinkelel arai yo nikile nti moule kuretel ka antemp nti moule akosepmel arel. \v 50 Arai nti yawol nti moule kuretel yo yite suknel ko nti arai nainiunku sinkerel yikei mayon mplomplo yer yite.” \p \v 51 Pe Jisas nayim nti moule ka sopilel na, “Eti yipm ka ntinkirai apulp weink irpm sank ekeielel tikikn?” I nti nakimpil na, “Kope.” \v 52 Eti kil nakimp nti na, “Nti moule wupm raiel ka eipm sank Wulapm Weinkel apul sopel, nti ka ntaka waiek yitneel. Kil po mpi muar yitne yael ankilel epe i kil nkamp mpuampua rankel antempel mpuampua niumpueiel apul naimukul.” \s1 Nti Nasaret Ka Nak Sank Pmompel Apulp Jisas \p \v 53-54 Jisas nakimp nti sanklomp niatel i, kil awomp nti apmuei, kil po mpim wompitne weink ankilel. Kil mpi yank Wulapm Weinkel antuel i kil namikimp nti mentitmaken sank Wulapm Weinkelel. Nti eipmil sankel, nti ka nkark pupurur ankil, yapmunemp nti yakopel nak na, “Moule epe ka nkamp yapmunemp ntinkiraiel ar oku? Kil nkamp mintenk ar oku pe kil apul niokn niawurpmel ntakilelel? \v 55 Ant ka ntinkirai apulp moule epe. Kil ka ninkilapm antilel, waiek ankilel ka moule apulapul yitneel, mamam ankilel ka Maria. Pe Jems nti Josep antempel Saimon nti Judas ntiarko ka knuan ankilel. \v 56 Pe nti niaikno ankilel, nti pie antemp ant ar. Apulntaku ko kil yupul niokn irpm ekilelel?” \v 57 Eti nti karokn yapmunemp likekn antempil. \p Aser Jisas ka ampu nakimp nti na, “Mouleel ka nakaworp yapmunemp Wulapm Weinkelel, ka nia nkampil ar wampwamp. Pe wompitne weink wopmweink ankilel karokn, nia karokn nkampil.” \v 58 Kapepe kil karokn apul niokn niawurpmel mitinkel ar wompitne ankilel apulpaser nti karokn yapmunemp mintenk apulpil. \c 14 \s1 Herot Ka Nak Na Jisas Ka Jon Baptaisel Ka Ampu Nkarpel \p \v 1 Herot, moule mamp ka awulmp kitapm Galiliel\f + \fr 14.1 \ft 14:1 - Kil Herot epe, nia yatel ankilel ka Antipas, kil ka wakerp kitapm Galili. Kil ka ninkilapm moule mamp niorknel Herotel ka ar moule mamp sop ka ampueik Maria ra Jisasel.\f*, kil eipm sank ampulp niokn ka Jisas apulel. \v 2 Eti kil numpul ampulp, i kil nakimp nti moule nioknel ankilel ntalekil, “Jisas epe ka Jon Baptaisel tikikn, ka ampu nkarp ar yemp wompel pe kil apul niokn niawurpmel ntakilelel.” \v 3-4 Herot wunempwaiyimp ntakilelel ka apulpaser kil ka numpul apulp sank ampueik Jon nak apulp Herotel, i Herot ar kil wuntu miyep. Ka ntalekil. \p Jon nak Herot apulp ampueik ka Herot nineik maken knuan ankilel Pilipel i antempil nkisel. Nia makenel ka Herodias. Ntape i, Jon nakimp Herot na, “Karokn akosepm pe yikn nkamp maken ekilelel.” Eti Herot nakimp nti ntankamp Jon, kitipil ntankaik, mper kil apmuei yitne kuretel pmin. \v 5 Herot kana yer Jon wuntuim, aser kil nkinkiekn ampulp nti ntitmaken apulpaser nti ka nak na Jon ka moule akosepmel ka nakaworp yapmunemp Wulapm Weinkelel. \p \v 6 Aninkel nti moule mpurel la antemp Herot al niepm ampulp nioknwank ampueik ka mantiek ankilel ra kilel. Nti al niepm nkisel i, ninkilapm maken Herodiasel la apul nkaikpuank apmuei niampepm antuel. Eti Herot ka puikn ampulp nkaikpuank ankilel. \v 7 I Herot nak numuar nak na, “Mpuampua simisimi ka yikn apulpel, kona yikn yimp apmel arai apm yek yikn.” \v 8 Ntape i, Herodias, mamam maken epeel, amuk kil yapmunemp. I ninkilapm maken epe namikimp Herot na, “Apm puikn apulp na yikn yuntun Jon Baptaisel mamp, yum yo yuko, somp yupulp apm no.” \p \v 9 Herot eipm sank ekeielel, kil ka yapmunemp wankepmel ankil. Aser kil wunempwamiyimp sank ka kil nak nuwarel ar niampepm nti moule ka antempil nkis al niepmel, i kil nkarkemp wule maiyaknel. Eti kil nakimp nti moule aipmpienel na yupul misop karep maken nakel. \v 10 I kil wankes mouleel mpim yitne kuretel pmin na nimikimp nti moule aipmpienel na nti na yuntun Jon wourenkel. \v 11 Mamp ankilel ka nti aim a yuko apulp maken ninkie epe mila. I maken epe nkamp apulp mantiek ankilel mpim. \p \v 12 Pe moule ropm Jonel ka nti moule ka sopilel nkamp apul mpi amuntup. Nti antupil niatel i, nti mpi namikimp Jisas. \s1 Jisas Ak Nti 5,000 Moule Niepm Al \p \v 13 Jisas eipm sank apulp Jon ka nti ar kil wuntuel i, kil awomp yemp epe apmuei. Kil ka nkamp wutumpepel kua nti moule ka sopilel, ntiarko mpim yemp kuserel, moule karokn arel. Aser nti moule ntitmaken mitinkel eipm, nti napmok na, Jisas karep mpim yemp kuserelel okor. I kapepe nti moule ntitmaken pe awomp yemp suknel apmuei, nti po sopil awupil ntape mpim. \v 14 Jisas la tnei mpep mitael, kil yukur a kitapm i kil amiser nti moule ntitmaken muanumpor pe karep la akei mitnei. Kil wunempampulp nti minimini ka wule apulel i kil ampu apul nti akosepmim. \p \v 15 Nti ar mpi awun nimimpilemp i, nti moule ka sopilel la i nankimp Jisas na, “Epie ka yemp kuserel, awun po nako yumu kitapm. Akosepmel, yikn wankes nti ntitmaken na nti yipmot. Nti yirko mpi wompitne irpm, wat wuntokn yuwup niepm nti na yelel.” \v 16 Aser Jisas nakimp nti moule ka sopilel na, “Ka nti na mpi yupulpi? Ka yipm ankil yek nti niepm yel.” \v 17 I nti nakimpil na, “Apulntaku! Niepm ant karokn apul mitink epie. Ka luwu ntintir ntakitiempuel, yokn wuyeel pie ant apulel.” \v 18 I kil nakimp nti na, “Luwu ntintir irpm yokn pe yipm apulel, yipm ampu yupulp apm la.” \p \v 19 I Jisas nankimp nti ntitmaken na, “Yipm yo nkis kitapm.” I kil nkamp luwu ntintir ntakitiempuel antempel yokn wuyeel, i kil niampepm na keipm nak naremp Wulapm Weink ampulp niepm epe. Niatel i, kil wamiker luwu ntintir i amuk nti moule ka sopilel. I nti moule ka sopilel amuk nti ntitmaken aim. \v 20 Nti akeiwanto al mpimpi aser lunkoim, i niepm wainki wainki nkupmus. Nti moule ka sop Jisasel nkamp nkamp aim a 12-pla rumpunk. \v 21 Nti mentit ka al niepm ekilelel, muati antuel ka 5,000 moule. Pe nti karokn waperp nti maken ninkilapm antuel. \s1 Jisas At Sil Mpep Keipm \p \v 22 Jisas nakimp nti moule ka sopilel na, “Apm pe na yer pie pitepitekn. Yipm somp wutumpepel yuntun mpepwarmp niorknel mpi nenkitie.” I kil wankes nti ntitmaken apmot ampul likekn wuye. \v 23 Nomp'a nimpiempel, kil likekn mpi namp malenk ampulp na kil na yintemp Wulapm Weink niek sankel. \p \v 24 Ar mpi nomp sosoel i, wutumpepel karep mpim mpepwarmp niumonel. Wolpm na ale mpep, akei ntampli wutumpepel ntilonk, eti wutu karokn mpi, ka waipipiyim. \v 25 Wuyen rienel i, Jisas at sil mpep keipm la naimukulup nti moule ankilel ka sopilel, nti ka sil wutumpepelel. \v 26 Nti aser kil at sil mpep keipmelel, nti ka nkinkiekn ankil, wunuyumukur nti. Nti maarkikip i nti nak na, “Yii! Epe ka muanumpor tikikn” \v 27 Aser arokn akir, Jisas nakimp nti na, “Yipm 'orokn serk, yipm yet mintenk. Pie ka apm pe.” \p \v 28 Pita ampu nakimpil na, “Sepmel, kona ka yiknel, eti yikn nikimp apm na apm'a yet sil mpep keipm mpi ser yikn.” \v 29 Eti Jisas nak na, “Kope, yikn la.” Ntape i, Pita yukur yek wutumpepel a mpep i kil at sil mpep keipm akeimp Jisas mpim. \v 30 Aser wolpm na nkirnkerelim, eti Pita nkinkiekn ampulp i nkaik ankilel nkrur amu mpep pmin. Ntape eti, kil markipniminket Jisas na ntasompil. \v 31 Jisas pokel yuwei nta a salmikemp Pita. I Jisas nankimpil na, “Pita, yikn karokn akei apm nkael. Eti yapmunemp aiyiknel pe wuyeel tikikn. Weink ekilelel ka weink mi?” \p \v 32 Ntiwuye yukur na wutumpepelel, i karokn akir wolpm kamikir. \v 33 Pe nti moule ka sil wutumpepelel nti waker nkaik aiki nia Jisasel namp keipm, nti napmok na, “Ka likeknelim. Yikn ka Ninkilapm Wulapm Weinkel pe.” \s1 Jisas Apul Nti Moule Mitinkel Genesaretel Ampu Akosepmim \p \v 34 Jisas kua nti moule ka sopilel mpi mitnei nenk apmuei kitapm wainki antuel Genesaretel. \v 35 Kapepe, nti moule yemp ekilelel aser amorel kil ka Jisas ankil. I nti mper sank mpim wompitne mitinkel ka ar kitnan kitnanel, na nti yupul nti moule mitinkel irpm ka wule apulel la na ser kil. \v 36 Eti nti antemintenk Jisas na kil ko mpuaimpuai yupulp nti moule ka wule apulel, nti na ntasomp elmpuapm nikitei ankilel. Eti nti ntitmaken akeiwanto ka apul ntakilelel, wulenip antuel ka miniat. Nti ampu ka akosepmim. \c 15 \s1 Sank Wulapm Weinkel Ka Sankork Sank Yapmunemp Moule Kitapmelel \p \v 1 Ekilelel i, nti Farisi mpurel antempel nti moule wupm raiel yek Jerusalem la i amiser Jisas. I nti amiyimpil na, \v 2 “Apulntaku nti moule ka sop yiknel, nti karokn apul sop sank antuel mesepmelel ka ampueik mporantunel, ka apulpi? Nti moule aiyipmel karokn kaikul nta niorkn nako nti yel niepmel.”\f + \fr 15.2 \ft 15:2 - Sank epie apulp kaikul ntael karokn nak apulp nta antuel ka sikep apulel. Karokn. Ka nak apulp niokn likekn nti ka apulel. Nti ka kaikul nta kuserel apulpaser nti ka wunempwaiyimp na ka yayapel ko yupul nti na yer sepm ntinkiraiel yer niampepm Wulapm Weinkel.\f* \v 3 I Jisas ampu nakimp nti na, “Eti apm'a niyim yipm, apulntaku yipm ampu ka walimp sank Wulapm Weinkel mper sank yapmunemp mesepmel irpm aiyipmelel miniorkn? Pe sank niawurpmel Wulapm Weinkel ampueik ka mporantunel ka yipm ampu wamiker, ka apulpi? \v 4 Wulapm Weink nak na, \it Yikn ko niremp waiek mantiek aiyipmel, eipm sank antuel yupul nti sepm\it*. Pe kil ampu nak na, \it Kona mewel aiyipmel niekilai waiek mantiek ankilelel, arai yipm yer kil wuntu\it*. (Kisim Bek 20:12 yintempel 21:17) \p \v 5-6 Ampueikel Wulapm Weink ka nakimp yipm sank niawurpmel epie, aser yipm ka apul sop yapmunemp milman mipmakn aiyipmelel suwaink. Yipm ka nakimp waiek mantiek aiyipmel na wuntokn yipm mper apulp na wakerp ntiel ka miniat. Ka apulpaser wuntokn epe karep yikn amuk Wulapm Weink. Nti mesepmel aiyipmel ka nakimp yipm na yipm ka apul akosepm. Nti nak nana yipm korokn numpul yupulp sank niawurpmel Wulapm Weinkel ka nak na yipm kapuko niremp waiek mantiek aiyipmel yupul nti sepmel. Ka mekitik. Apulntaku! Ka kuret! Yipm ka wamiker sank niawurpmel Wulapm Weinkel kana yer nuarep mpuampua kuserel. Wuntokn aiyipmel yipm karokn akei wakerp nti waiek mantiek aiyipmel apulp nti sepm. \p \v 7 Ka yipm akei wule kurieknel nak sank ninkaielel! Ampueikel Aisaia, moule ka nakaworp yapmunemp Wulapm Weinkelel, ka nak amorp sankwunamp aiyipmel ntape na, \v 8 \it Wulapm Weink ka nak na, Nti mentitmaken epe ka akei niepm kurieknel aiki nia apmilel, pe yapmunemp pmiempniumpuaipm antuel ka apei yempel.\it* \v 9 \it Nti ka nkamp sank yapmunemp antuel manmaknel nak na, Epie ka sank Wulapm Weinkel. Aser ka nti nak yapmunemp moule kitapmelel, naremp apm kuserel.” \it* (Aisaia 29:13) \s1 Jisas Yuwap Nti Apulp Simi Ka Kuret Sankorkel \p \v 10 Kapepe Jisas aiyimp nti mentitmaken la aser kil i, kil nakimp nti na, “Yipm eipm sank epie, wunempwaiyimp aipopel. \v 11 Niepm ka yipm alel, kapukorokn yupul yikn i yikn kuret sankorkel yer niampepm Wulapm Weinkel. Karokn. Aser sank yapmunemp ka yek yekipmin naikul niepmel, ekilelel ka apul moule kuret sankorkel apmuei niampepm Wulapm Weinkelel.” \p \v 12 Niatel i, nti moule ka sop Jisasel la i nakimp Jisas na, “Nti Farisi ka wunemp'uret apulp sank pe yikn nak i nti eipmel.” \v 13 I Jisas ampu nak sanklomp nak na, “Waiek apmilel po ar na yemp keipmelel ka are niokn, pe kil akeimp niepm ar. Pe nimum ninkakn irpm ka kil karokn akeimpel, arai kil nuromp yintempel niamp sukur muat. \v 14 Eti ka yipm korokn yapmunemp wankepm yupulp nti Farisi. Nti ka nuarep moule ka akei tukulpmel at, i na ntremp kuap mewel niampepm tukulpmel yayapelel. Kona ntiwuye yet yintempel, arai ntiwuye yintempel nkiyi yo lie.” \p \v 15 I Pita ampu nakimp Jisas na, “Eti yikn ampu niek yuworp niupukn sanklompel pe yikn nakimp nti ntitmakenelel, ant ampu eipm.” \v 16 I Jisas nak na, “Ka apulntaku? Yipm'arokn eipm kankre mi? \v 17 Eti yipm nimpil eipm. Niepm ka yipm alel ka yek kuriekn war yekipminel, ka a ar lunko eti ka aiye muat. Eti mpuampua epe karokn apul moule kuret sankorkel ar niampepm Wulapm Weinkel. \v 18 Aser ka sankwunamp aiyipmel pe ka yek yekipmin naikul niepm kurieknel ka nkarp ar yapmunemp. I ka mpuampua pepe ka apul yipm kuret sankorkel ar niampepm Wulapm Weinkelel. \v 19 Ka apm nak apulp sankwunamp irpm ka nkarp ar yapmunemp mouleelel, ka ntalekil. Kona yipm aim yapmunemp'uretel miel, pe ka yipm aimpar moule wuntuelel, pe ka yikn apul wurkite, pe ka sank ninkaielel ka yikn nak ar niampepm antuel moule lowulaelel mi sank kuretel ka yipm nkamp mperp mewelel, pe yapmunemp aiyiknel nkarp na yupul tniompreimp irpmel. \v 20 Wunamp irpm ntakilelel ka apul moule na yer kuret sankorkel yer niampepm Wulapm Weinkel. Pe moule karokn kaikul nta sop sank antuel manmaknelel, epie karokn apul moule na yer kuret sankorkel yer niampepm Wulapm Weinkelel.” \s1 Makenel Kenanel Ka Yapmunemp Mintenk Apulp Jisas \p \v 21 Kapepe Jisas awomp yemp epe apmuei i kil mpim yempel ka ar nantip yemp suknel Tair irpm Saidonel. \v 22 Pe makenel Kenanel karokn ntieyarkup antuel Judaelel, ka ar pepe. Kil la akei mpeiknel aiyimp Jisas i nak na, “Sepmel, Knamniumpuai Devitel, yikn wunempyupulp apm! Ninkilapm maken apmilel ka muanumpor yanker aimpil kuret ankil.” \v 23 Aser Jisas karokn ampu nakimpil sank wainkiwainkiel. Kapepe, nti moule ka sop Jisasel mpi i namikimp Jisas na, “Maken epe ka ma aworawor nkirnker yatip. Yikn ampu wankesil mpim.” \v 24 I Jisas ampu nakimp nti na, “Wulapm Weink ka wankes apm na simpop nti ntitmaken Israelel likekn. Nti ka nuarep wus sipsip ka yawopmel ar yempelel.” \p \v 25 Aser maken epe la kitnan i kil waker nkaikyumpo eip kitapm apulp na yiki nia Jisaselel i kil nak na, “Sepmel, ko yikn yupulp apm!” \v 26 I Jisas ampu nakimp maken epe sanklomp na, “Ant korokn simpop nti ninkilapm niepm na mperp niumpua.”\f + \fr 15.26 \ft Sanklomp apulp ninkilapmel ka muati apulp nti Israel, pe sanklomp apulp niumpuael ka muati apulp nti moule karokn ntieyarkup Judaelel. Jisas nak na sank Wulapm Weinkel kana yek nti Israel niorkn, kona niatel i ko yumuk nti moule kurieknel, nti karokn ntieyarkup Judaelel.\f* \v 27 Aser maken epe ampu nak na, “Sepmel, ka yikn nak wat amu ntunk. Aser nti niumpua, nti ka nuanti niepm nirepm ka naikul a kitapmel pe.” \v 28 Jisas eipm sank ekilelel i kil ampu nankimpil na, “Mantiek, yapmunemp aiyiknel ka mintenk yatip ar apmel! Eti puikn aiyiknel yikn apulp na nininkel, kako ninink.” Ankrik ka Jisas nak sank ntakilelel i, ninkilapm maken ankilel epe ampu ka akosepmim. \s1 Jisas Apul Nti Moule Mitinkel Ampu Sepmim \p \v 29 Jisas awomp yemp epe apmuei i, kil at sop mpepwarmp Galili mita mpim. Kil mpi namp malenk i kil nkupmus. \v 30 Kapepe nti moule ntitmaken mitinkel arko la amiser kil. Nti mpurel ka nkaik kuretelel, antempel nti moule ka ntankaik awur mpilmpilelel, antempel nti ka niampepm liknelel, antempel nti ka niepm nanintipelel sank karokn nakel, antempel nti minimini ka wulenip apulel, nti apul ntiarko la i mper nti ar kitnan namintip Jisas, i kil ampu apul nti akosepmim. \v 31 Kapepe nti moule ntitmaken amiser nti ka niepm nanintipel ampu napmok sank, pe nti ka ntankaik awur mpilmpilelel ampu ka akosepmim, pe nti ka ntankaik kuretelel nti ampu ka apmot wunamp. Antempel nti ka niampepm liknelel, niampepm nti ampu ka nimin. Eti nti ka yapmunemp pupurur ampulp Jisas, i nti aimiki nia Wulapm Weink Israelel namp keipm. \s1 Jisas Ak Nti 4,000 Moule Niepm Al \p \v 32 Jisas aiyimp nti moule ka sopilel la i kil nakimp nti na, “Apm wunempampulp nti moule ntitmaken epe. Nti antemp apm ar awun wuyelikeknelim, eti nti ka niepm karoknim. Apm'arokn apulp na apm'a wankes nti yikei nilmpel mpi. Nilmp'o yer ntiel, niampepm ko nu nti, i nti ko nkiyi yer yayapel tikikn.” \v 33 I nti moule ka sop Jisasel nakimpil na, “Nti ka mitink yatip, ko ant somp niepm mitinkel yer oku nako ant yek nti yelel? Yemp epie ka moule karokn ar.” \v 34 I Jisas namiyim nti na, “Eti niepm atipm pe yipm apulel?” I nti nak na, “Ant apul 7-pla luwu ntintir antempel yokn akopiteknel mpurel, karokn mitink.” \p \v 35 Kapepe Jisas nakimp nti ntitmaken na nkupmus kitapm. \v 36 Kil nkamp 7-pla luwu ntintir antempel yokn, i kil nak namiremp Wulapm Weink i kil waker awor amuk nti moule ka sopilel. Kapepe nti moule ka sop Jisasel nkamp i amuk nti ntitmaken. \v 37 I nti al mpimpi aser lunkoim, i nti moule ka sop Jisasel nkamp niepm wainki wainki ka nti al nkisel aim amu 7-pla rumpunkel. \p \v 38 Nti mentit ka al niepm ekilelel ka 4,000 pe nti maken ninkilapm ka nti karokn waperp nti. \v 39 Kapepe i, Jisas wankes nti ntitmaken ampul likekn wuye, pe kil ka yukur na sil wutumpepel i kil po mpim kitapm antuel Magadenel. \c 16 \s1 Nti Nakimp Jisas Na Yupul Niokn Niawurpmel Likekn \p \v 1 Nti Farisi antempel nti Sadyusi nti la na mperpai Jisas. Nti nakimpil na, “Kona yikn apul niokn Wulapm Weinkelel, yikn ampu yupul niokn niawurpmel likekn ntremp ant nako ant ser yukorpel mintenk Wulapm Weinkelel.” \v 2 Aser kil ampu nakimp nti na, “Awuniunkuriknel yipm ka nak ntape na, Mpor akosepm yipilnaiyenk milep, awun ko mitnei. \v 3 Pe nomprien mpor ka kuasemp'uretel, yipm ka nak na, Wolpm wutnie puko yimir. Yipm aser mpor keipmel, muati walenk ankilel ka yipm aser kaminkre. Aser muati walenk ka ntremp yipm apulp mpuampua pe ka ninkem yipm ar kitapmelel, yipm karokn aser aworel niupukn ankilel. \v 4 Yipm ntitmaken ka pie nkisel, yapmunemp aiyipmel antemp Wulapm Weinkel ka kuret ankil, nuarep moule ka nkisemp apul tniompreimp ntankermpel. Aninkanink yipm ka nak na yipm'a ser niokn niawurpmel suwaink. Aser karokn.” Eti Jisas nakimp nti na, “Arai yipm ser niokn niawurpmel likekn ampueik ninkem Jona, moule ka nakaworp yapmunemp Wulapm Weinkelel.”\f + \fr 16.4 \ft 16:4 - Yipm iser sank ka ar Matyu 12:39-40 ka walimp sank nak soplikekn.\f* Niatel i, kil awomp nti apmot, kil po mpim. \s1 Sanklomp Apulp Yis Antuel Nti Farisi Antempel Nti Sadyusiel \p \v 5 Jisas antempel nti moule ka sopilel karep antun mpepwarmp mpim nenkitie, aser nti moule ka sopilel wunempiskel luwu ntintir, nti karokn apul. \v 6 I Jisas nakimp nti na, “Yipm ko yikei wunempel yet niampepm ntankuel yupulp yis ka nti Farisi antempel nti Sadyusi akeiel.” \v 7 Eti nti moule ka sopilel nakimp nti ankil na, “Pie kil nakimp ant ntakeielel ka apulpaser ant'arokn apul luwu ntintir la, tikikn?” \p \v 8 Jisas ka ntinkirai apulp sank pie nti nakel i kil nakimp nti na, “Apulntaku pe yipm nak na luwu ntintir yipm aroknel? Yapmunemp aiyipmel ka wank. \v 9 Yipm peyar karokn ntinkirai apulp niupukn sank apmilelel tikikn? Yipm'arokn wunempwaiyimp luwu ntintir ntakitiempuel mi ka nti 5,000 ntitmaken alel? Wainkiwainki nkisel, ka yipm aim a rumpunk atipm? \v 10 Eti 7-pla luwu ntintir ka nti 4000 ntitmaken al mi wainkiwainki nkisel ka yipm aim a rumpunk atipm? Yipm ka wunempiskel amintempel tikikn? \v 11 Apm karokn nakimp yipm apulp luwu ntintir. Yipm wunempwaiyimp ntakilelel, ka apulpi? Karep apm nakimp yipmel, yipm yikei wunempel yet niampepm ntankuel yupulp yis antuel nti Farisi antempel nti Sadyusiel. \v 12 Nti eipm sank ekilelel, nti ntinkiraiyim, ka kil nakimp nti apulp sank simi ka nti Farisi antempel nti Sadyusi yuwap ntiel, ko nti yikei wunempel yupulp na sank yapmunemp antuel kakorokn mpuanink yapmunemp Wulapm Weinkel.” \s1 Pita Nak Akorpel Apulp Jisas Na Kil Ka Mini \p \v 13 Jisas mpim yemp suknel Sisaria Filipai, ekilelel i kil naiyim nti moule ka sopilel na, “Mi nti ntitmaken nak nana apm Es Ntitmaken Akeiwantoel, apm ka mini?” \v 14 Nti nakimpil na, “Nti mpurel ka nak nana yikn ka Jon Baptaisel ka Herot ar kil wuntuel aser ka kil ampu nkarpel tikikn. Pe nti mpurel ka nak nana yikn ka Elaija mi, Jeremaia mi, moule mini ka ampueik nakaworp yapmunemp Wulapm Weinkelel. \p \v 15 I Jisas namiyim nti na, “Eti yipm i, yipm nakel, apm ka mini?” \v 16 Saimon Pita nakimpil na, “Yikn ka Krais, moule ka Wulapm Weink yuwakel. Yikn ka Ninkilapm Wulapm Weinkelel, kil ka ar aninkaninkel.” \v 17 Niatel i, Jisas nakimpil na, “Saimon ninkilapm Jonel, Wulapm Weink ka apul yikn akosepm. Apulpaser karokn mewelel kitapm ekeielel nakimp yikn yapmunemp epe, karokn. Ka yaiyai apmilel ar yemp keipmelel, kil ankil ntimpiremp yikn. \v 18 Apm nakimp yikn, nia kitie Pitael pie karep yikn apul misop niupukn niael. Eti apm ko miyimp yikn Pita, ka niupukn nak apulp wuntoknel. Wuntokn epe kako wula weink i ko apm yupul nti ntitmaken apmilel na yer nuarep yitne ka sil wuntokn keipm mi ka mintenkel. Eti mpunkol niawurpm mpuampua kuretel kitapmel kana yer nti moule wuntuel kapukorokn sankork nti ntitmaken apmilel. Karokn. Nti ko yer yupmueiel nuarep mpepwuntoknel. \p \v 19 Mpunti apmilel arai apm yek yikn nta aiyiknelim. I kapepe kona yikn niek na, Wunamp epe ka kuret, yipm'orokn yupul ntakilelel - yikn nak ntakilelel ka sop yapmunemp Wulapm Weinkelel. Pe kona yikn niek na, Wunamp epe ka akosepm yipm yupul sop - Yikn nak ntakilelel ka sop yapmunemp Wulapm Weinkelel pe.” \v 20 Niatel Jisas ka nakantup nti moule ka sopilel mpunkol mpunkolel na nti korokn nikimp mewelel ntape na kil ankil ka Krais, moule ka Wulapm Weink yuwakel.” \s1 Jisas Nak Apulp Awur Ankilel \p \v 21 Ekeielel ka sukur Jisas nakimp nti moule ka sopilel apulp wankepm kana ninkemilel. Kil nak na, “Ekeielel apm ko mpim Jerusalem yupulp na apm ko somp yakop suknel yer nta antuel mesepmelel, nti ka moule mamp antuel prisel yintempel nti moule wupm raiel. Nti na yer apm wuntuel, ko nomp wuyelikeknel yumuntun apm yer mpi i, ko apm ampu sirpmop.” \p \v 22 Pita eipm kuret sank ekeielel. Kil kua Jisas mpi yakitie i kil nakamuntupil mintenk mintenkel nak na, “Sepmel, Wulapm Weink kako wunempyupulp yikn, niekyuntup wankepm epe kakorokn ninkem yikn epe.” \v 23 Aser Jisas ampu nakimp Pita na, “Satan, yikn yikei yuworp kitapmel, yikn yer nkien. Ka yikn kuap apm na yupul yapmunemp'uretel. Karokn yikn sop yapmunemp Wulapm Weinkel epe, ka yapmunemp moule kitapmelel.” \p \v 24 I Jisas nakimp nti moule ka sopilel na, “Moule mini kana sop apmel, kil kakorokn wunempyupulp wule ankilel. Kil kako yirkos wankepm mimi kana ninkemilel kona kil na nikerpm apmel, sop arai ko apm yirkos lonkuntonkelel. \v 25 Apulpaser kona mouleel wunempserp mpuampua kitapmel ankilelel ka apul kil na yer sepmelel, arai kil yikei yawopmelel. Pe kona mouleel wunempwaiyimp apm niorknel i wunempiskel mpuampua kitapmel ankilelel, kil ko yer sepmel yupmueiel. \v 26 Moule epe ka nia nkampil apulp mpuampua kitapmel mitinkelel, kona kil yuwurel, mpuampua ankilel karep kil aiki kepmel tneiel ko yupulpil ntakulel? Kapukorokn. Karep akei yawopmelelim. \p \v 27 Apm Es Ntitmaken Akeiwantoel arai kua nti ensel Wulapm Weinkelel nako apm yikei mpunkol niawurpm ankilel Waiek apmilel yo. Apm arai yuntunel nti ntitmaken wantoel sop sankwunamp antuel ka nti apulel i arai apm yupulp nti waperel. \v 28 Apm nakimp yipm likeknel, mpurel aiyipmel yipm moule peyar nkisel kako ser Es Ntitmakenel yet ntaka moule mampel niorkn, i ko yipm yumur.” \c 17 \s1 Wule Jisasel Naimpil Ntiyilntiyelel \p \v 1 Nomp ntakitiempu niampepm amuntun i, Jisas kua Pita antempel wuyeel es knuan Jems nti Jon, ntiarko namp malenk suknel i, nti likekn apmuei. \v 2 Nti at amiser Jisas, aser wule ankilel naimimpil. Mpuaminiampepm ankilel ka ntiyilntiyelelim, pe elmpuapm ankilel ka mpusmail yatip. \v 3 Aser Moses nti Elaija ka ampueik awurel, ntiwuye nukur na antemp Jisas napmok sank i, nti moule ka sopilel amiser. \v 4 Pita aser ntakilelel i kil nankimp Jisas na, “Sepmel, akosepm ant ar keielel. Kona yikn puiknel, apm'a yupulp yipmarko wuyelikeknel mpilmpal kitielel nintilem yipm. El aiyiknel, el Mosesel, el Elaijael.” \p \v 5 Pita peyar nak sank aser mpor mlipmlaiknel amulmp nti. I sank tiknin naikul mpor nankimp nti na, “Kil epe ka ninkilapm apmilel, apm ka puikn apulpil yatip. Apm ka mpuaimpuai apulpil. Yipm eipmil sank.” \v 6 Nti moule ka sop Jisasel eipm ntakilelel, nti ka nkinkiekn ankil. Eti nti waker nkaikyumpo mpul mpuaminiampepm amu kitapm. \v 7 Eti Jisas la ntankamp nti, aiki nti i, kil nankimp nti na, “Yipm serp. Yipm korokn nkinkiekn.” \v 8 Nti nkarp niampepm amuntupil, aser nti karokn aser mewelel antempil at, arokn. Ka nti aser Jisas likekn. \p \v 9 Nti nisep malenk epe mi nti mpi ael, Jisas nakimp nti mpunkolelim na, “Muati pie yipm aserel, yipm'orokn nikimp mewel, mekitik. Ko yer mpimpi ser apm Es Aiyipmel Ntitmakenel ko serp yupmuei yemp muanel.” \p \v 10 Eti nti moule ka sopilel namiyimil na, “Nti moule wupm raiel ka nak na pitepitekn kona Krais na yoel, sukur Elaija ko yo niorknel. Ko yupulntaku?” \v 11 I Jisas nankimp nti na, “Sank epe ka likeknelim. Elaija kako la niorknel na ntimpiramp nti ntitmaken yupulp Krais ko nininkel. \v 12 Aser apm nakimp yipm, Elaija karep mila, aser nti moule karokn aser kil aworel. Karokn. Sankwunamp ka nti nkis akei apupulel pisop puikn antuel. Arai ko nti yupulp apm Es Aiyipmel Akeiwantoelel kapuko kuret soplikekn.” \v 13 Eti Jisas nak ntakilelel, nti moule ka sopilel karep ntinkiraiyim, ka kil nak apulp Jon Baptaisel pe, ka nkamp yemp Elaijaelel. \s1 Jisas Nkiyir Muanumpor Yanker Ar Ninkilapmel \p \v 14 Jisas kua nti moule wuyelikeknel ka sopilel mpim, i nti niminkem nti ntitmaken mitinkel ka arel. Mouleel la aser Jisas, waker nkaik eip kitapm ampulpil, \v 15 i kil nakimpil na, “Sepmel, yikn wunempyupulp ninkilapm ntit apmilel. Ka mpienyukur kil, moule kil ka nkuankuan kuret ankil. Aninkanink kil ka nkaiyi mpi yite, nkaiyi a mpep ntentenkel. \v 16 Apm kua kil mpi aser nti moule aiyiknel ka sop yiknel, aser niawurpm antuel karokn sukn nako nti yupul wule ankilel na niatel.” \v 17 I Jisas ampu nakimp nti na, “Yipm ntitmaken epe, yapmunemp aiyipmel karokn mintenk nako yipm yikei Wulapm Weink nkaelel. Yapmunemp aiyipmel ka nkirnker yatip. Ko apm yintemp yipm yer, yirkos wankepm aiyipmel mpimpi waiyoel mi? Yipm ampu yupulp apm ninkilapm epe la.” \v 18 Kapepe Jisas nak nkimiyir muanumpor yanker i muanumpor yanker naikul amomp ninkilapm epe, i arokn akir wule kil akosepmim. \p \v 19 At pitepitekn i, nti moule ka sop Jisasel, nti likekn la aser Jisas i nakimpil na, “Ka weink mi ant kakorokn nkiyir muanumpor yanker opoel?” \v 20-21 I Jisas ampu nakimp nti na, “Ka apulpaser yapmunemp aiyipmel ka wank. Ka apm nakimp yipm likeknel, kona yapmunemp mintenkel aiyipmel apulp Wulapm Weinkel kona akopitekn ntaka mastet wunael, kona yipm nikimp malenk na wasirkel, malenk epe ko wasirk mpim. Yapmunemp aiyipmel kona yer mintenk yintemp Wulapm Weinkel, niokn niawurpmel wantoel kako yipm yumpul.”\f + \fr 17.20-21 \ft 17:21 - Nti moule wunempyapmel mpurel ka nak na sank wainki ka walimp sank ar epie ka nak ntalekil nak na, Yapmunemp ko yintemp Wulapm Weink niek sankel nako nkis nailepel, kapepe ko yipm nkiyir muanumpor mintenkel ntakilelel. Yayapel yatelel karokn.\f* \s1 Jisas Ampu Aiki Nak Apulp Awur Ankilel \p \v 22 Jisas antemp nti moule ka sopilel ar likekn ar Galiliel, i Jisas nakimp nti na, “Nti arai mper apm Es Aiyipmel Ntitmaken Akeiwantoel mpi nta antuel mouleel, \v 23 i ko nti yer apm wuntuim. Apm ko yer awun wuyelikeknel i ko apm ampu sirpmop.” Nti moule ka sop Jisasel eipm sank ekilelel, nti ka yapmunemp wankepmel yatip. \s1 Jisas Ak Nti Wuntokn Apulp Yitne Suknel Wulapm Weinkelel \p \v 24 Niatel i, Jisas antempel nti moule ka sopilel mpi niminink yemp suknel Kaperneam, i nti moule kana somp wuntokn apulp yitne suknel Wulapm Weinkelel la aser Pita namiyimil na, “Mi moule sepmel ka yipm sopel ka apikei pe wuntokn kana mper yupulp yitne Wulapm Weinkelel?” \v 25 I Pita wankerpwunemp nak na, “Kope.” \p Eti Pita mpi muar yitne, aser kil peyar karokn nak sank, i Jisas naiyimil miniorkn na, “Saimon, apm'a nikimp yikn sanklomp i yikn ampu eipm. Eti yikn nikimp apm yapmunemp aiyiknel, yikn wunempwaiyimp ntakulel? Nti moule mamp ar kitapm ekeielel, nti ka yimp nti mini na kuap nti wuntoknel? Ka nti aiyimp nti ninkilapm antuel? Mi rokn, ka nti aiyimp nti moule kurieknel ka nkis kitapm karep nti nkampel kuap wuntokn antuel?” \v 26 I Pita nak na, “Ka nti moule wampwampel nkis kurieknel likekn ko yek moule mamp wuntokn ntalepeel.” I Jisas ampu nakimp Pita na, “Ka yikn nak wat amu ntunk. Nti ninkilapm antuel ka antemp nti arel, nti karokn. Wiakn moule mampel karokn aikol nti. \v 27 Sanklomp epie ka ntremp ant apulp aiyimp antuel nti moule opoel, nti kana yimp kuap ant wuntokn yupulp yitne suknel Wulapm Weinkelel. Karokn niokn apmilel nako apm yupulp nti wuntokn epeel. Aser nti karokn ntinkirai apulp nana apm ka ninkilapm Wulapm Weinkel. Eti ant oko yek nti wuntokn kuserel, ant'orokn yintemp nti nukuapm yupulp. Kapepe yikn mpi mpepwarmp yuwup yokn, pe yokn sukur kona yikn sompel yikn sakor kil niepm, pe i arai yikn ser wuntokn raiel likekn pe ar kil niepm yekipmin. Yikn somp wuntokn epe yupul mpi yek nti moule opo yupulp antie, kako wuntokn antieel yupulp yitne suknel Wulapm Weinkelel.” \c 18 \s1 Moule Mini Ko Yer Niorknelel? \p \v 1 Ekilelel i, nti moule ka sop Jisasel la aser Jisas i naiyimil na, “Kona Wulapm Weink somp yemp yet yapel ntaka moule mampel, mini ko yintempil yer niorknel na nia suknel sompilel?” \v 2 Kapepe Jisas aiyimp ninkilapm akopiteknel la i, ntankampil apul apmot niumonel. \v 3 I kil nak na, “Apm nakimp yipm likeknel, kona yipm korokn nimplemp sankwunamp aiyipmel ampu ntaka nti ninkilapm ninkilapmelel, yipm kapukorokn yer nta Wulapm Weinkel i kil yuwulmp yipm. \v 4 Kona moule mini nimplemp i yer ntaka ninkilapm akopiteknelel na korokn wunempwaiyimp nia sepmel na sompilel, moule epe arai yer niorknel kona Wulapm Weink yuwulmp antel. \v 5 Pe kona moule mini ka at nia apmilel nako mpuaimpuai na somp mouleel ka nuarep ninkilapm akopiteknel epieel, kil ka wunempapulp apm ankil.” \s1 Sankwunamp'uretel Kana Kuap Nti Moule Wulapm Weinkelel \p \v 6-7 Jisas ampu nak na, “Kona mewel kuap mouleel ka nuarep ninkilapm akopiteknel epe ka akei apm nkaelel, na kuapil yuwomp apm na yupul kuretelel, ka apm aser kuret ankil.” Jisas yukantun i nak na, “Apm wunempapulp nti ntitmaken kitapmel. Nti moule ka akei apm nkael ntaka ninkilapm akopiteknelel, nti kako ninkem nti moule yatel mpurel kana kuap nti na yupul yapmunemp'uretel. Moule mini epe kana kuap ntiel arai ninkem wankepm yer nta Wulapm Weinkelel. Kona nti somp wuntokn suknel yumpop yukol kil wourenk na yawol kil yo mpepniopm mi kil wuntuel, wankepm epe ka akopitekn. Aser na wankepm arai ninkemilel kako suknelip. \p \v 8 Kapepe kona ntankaik aiyiknel na kuap yikn na yer nkis wunamp'uretelel, ko yikn yuntun wat. Akosepmel yikn yikei ntankaik likekn yer, mi araiel ko yikn yer sepmel yupmueiel yer yemp keipmelel. Aser kona yikn nirknimp ntankaik aiyiknel wuye yer sukurel, arai nti somp yikn moule sukur yawol yo yemp yiteel ka ar aninkaninkel. \v 9 Pe kona niampepm aiyiknel kuap yikn na yer nkis wunamp'uretelel, i ko yikn ye sompwat. Akosepmel yikn yikei niampepm kitie likeknel yer, aser arai ko yikn ankil yer sepmel yerelel. Aser kona yikn nirknimp niampepm wuyeel aiyiknel tneiel, arai nti somp yikn moule sukur yawol yo yemp yiteel ka ar aninkaninkel. \p \v 10-11 Yipm ko yikei wunempel. Yipm korokn niek na mouleel ka ar nkis nuarep ninkilapm akopiteknel ka akei apm nkaelel ka si akoel. Karokn. Apm nakimp yipm, ar na yemp keipmel nti ensel Wulapm Weinkel ka wakerp ntiel, nti ka mintenk yatip, pe aninkanink nti ka aser mpuaminiampepm Waiek apmilel po ar na yemp keipmelel.”\f + \fr 18.10-11 \ft 18:10-11 - Nti moule wunempyapmel mpurel nak na sank wainkilel ka walimp sank ekeielel, ka nak na, Apulpaser weink ka apm Es Aiyipmel Akeiwantoelel ael, ka apulp na apm ampu na somp nti mentitmaken ka yawopmel ar yempel.\f* \s1 Sankmuati Apulp Wus Sipsip Ka Yawopmelel \p \v 12 Jisas ampu nak na, “Yipm wunempwaiyimp ntakulel? Mewelel ka wakerp 100 wus sipsip, pe likekn ka yawopmel, kil ko yupul mi? Eti nti 99 wus sipsip epe arai kil yuwomp yet malenk i, kil arai mpi yuwup likekn ka yawopmelel. \v 13 Apm nakimp yipm likeknel. Nti 99 wus sipsip ka karokn yawopmelel, mpuaimpuai ankilel apulp ntiel ka ako. Pe kona kil ninkem likekn ka yawopmelel, mpuaimpuai ankilel kapuko nkirnkerip. \v 14 Waiek apmilel ka ar yemp keipmelel ka soplikekn. Kil karokn puikn na likekn antuel nti moule ankilel ka nuarep nti ninkilapm akopiteknelel ko yawopmel yupmueiel. Karokn.” \s1 Yikn Yuworkwunemp Mamintomp Kristenel Aiyiknel \p \v 15 Jisas ka nak ntalekil, “Kona ko mamintomp Kristenel aiyiknel yupul yikn kuretel, yikn mpi ser kil nako yipmwuye likekn yerel. Ko yipmwuye likekn ampu nkis niek sank yuwup yapmunemp yumu likekn. Kona ko kil eipm yikn sankel, ko yipmwuye ampu yer yapmunemp niuluknunel nako yipmwuye ampu yer sepmelel. \v 16 Aser kona kil korokn eipm yikn sankel, ko yikn somp mewel likekn mi wuyeel mi ampu mpi yintempel yikn, yupulp nako ntiwuye yet niumonel eipm yipm sankel. Ka apulpaser sank niawurpmel ka nak na, \it Sankwunamp akeiwantoel kako moule wuye niek yapmunemp mper yo likekn yupulp.\it* (Lo 19:15) \v 17 Aser kona kil korokn eipm sank i kil na mipmaip yupulyupulel, yikn nikimp nti ntitmaken Wulapm Weinkel yikeiwanto nako nti yintempil niekel. Kona kil korokn eipm sank antuel soplikeknel, ka yipm yupulpil ntaka yipm apulp nti moule kurieknel nuarep nti Judael ka ak moule mamp antuel Romel wuntokn aiyipmelel. \p \v 18 Apm nakimp yipm likeknel, yapmunemp irpm mimi ko yipm ntayintemp yer kitapmel, karep Wulapm Weink ntaantemp ar namp yemp keipmelel. Aser yapmunemp irpm mimi ka yipm nisep ar kitapmel, karep Wulapm Weink nisep apmuei yemp keipmel. \v 19 Apm ampu na nikimp yipm. Kona moule wuye aiyipmel nkis niek sank yum yapmunemp yo likekn yimp Wulapm Weinkel, kil ko yupul misop ka ntiwuye aiyimpilel. \v 20 Apulpaser kona yipmwuyeel mi wuyelikeknel mi niye yikei nia apmilel yer nkisel, apm ankil ka antemp yipm ar.” \s1 Yapmunemp'uretel Irpm, Ant'o Eipm Ser Yikei Yuwompel \p \v 21 Ekilelel i, Pita mpi aser Jisas i nakimpil na, “Sepmel, kona mewel yupul apm kuret i ko apm eipm ser yikei yuwompelel, kako apm yupulpil ntakilelel anink atipm? Kako apm yupulpil anink 7-pla pe, tikikn?” \v 22 I Jisas nakimpil na, “Apm karokn nakimp yikn nako yikn yupul anink 7-pla ako, karokn. Epe karokn anink mitink. Ka apm nakimp yikn na kako yikn yupul yupmuei yupmueiel. Yikn'orokn yupul yikei waperpel nako anink atipm ko yikn yupulel. \p \v 23 I kapepe, Wulapm Weink kona yuwulmp nti mouleel, kako nuarep sanklomp epie, apm'a sukueimp yiknel. Yikn eipm. Aninkel, mesepmelel ampu na somp wuntokn ankilel ka nkis nti moule nioknel ankilelel. \v 24 Kil apul niokn epe misop sank'arep kil nakel, i nti apul mewelel la amiser kil. Moule epe, wuntokn ka nkisilel ka sukn muanumporelip, muati ankilel ka nuarep 10 milien wuntokn. \v 25 Aser wuntokn muati ntakilelel moule epe karokn mper. Eti mesepmel epe nak na, Wuntokn kil arokn, i kapepe yipm sompil yintempel nti maken ninkilapm ankilel yintempel mpuampua sukurel antuel yikei somp wuntoknel yumuk apm. Yipm ko mper nti mpi nta mewelel ko nti yupulpil niokn kuserel aninkaninkel. \v 26 Moule epe eipm sank epie, aser kuretim. Kil ka numuarep niumpua ka mintomp ar sop ropmelel mpi, i kil markipniminketil nakimpil na, Mesepmel, kako yikn yikei nainkerp apm, yukueim apm. Arai apm ampu yek yikn mpuampua ka apm nkampop yikn i pie nkis apmel. \v 27 I mesepmel nak na, Akosepm. Apm wunempapulp yikn, ka yikn yupul yikei watel. I kil wankesil nainkul kuriekn. \p \v 28 I kapepe, kil yek yitne nainkul kuriekn, aser kil niminkem meniem ankilel ampueik kil ak kil wuntokn 10 kina ako ka nkisilel, i kil amuntupmali kil, wakerkikaik kilim, i kil nak na, Kako yikn yumpuk apm piepe wuntokn apmilel ampueik apm ak yikn i pe nkis yiknel! \v 29 Meniem ankilel eipm sank ekilelel i, kil pe mintomp ar sop ropmel nuarep niumpua mpi, markipniminket moule epe, nankimpil na, Yikn yikei nainkerp apm, yukueim apm. Arai apm ampu yek yikn wuntokn aiyiknel ka nkis apmel. \v 30 Aser moule epe karokn eipmil sank i, kil mpi nakimp nti moule aipmpienel i nti la nkampil apul mpim yitne kuretel. Kil ko yer mpimpi ser kil ko ampu yumuk kil wuntokn wamperel. \p \v 31 Nti meniem ankilel moule nioknel epe aser ka kil apulpil ntakilelel, yapmunemp nti ka kuret ankil. I nti mpi sunkueimp mesepmel antuel sank ampulp moule nioknel epe ka nti eipm aserel. \v 32 Eti mesepmel epe aiyimpil la i nakimpil na, Yikn epe, yikn apul kuret! Karep ka yikn la naiyim apm apulp wuntokn suknel apmilel ka nkis yiknel, apm'arokn kuasemp yikn, apm ka akei nainkerp yikn. Karep apm wunempampulp yikn. \v 33 Eti apulntaku yikn karokn na wunempyupulp meniem aiyiknel soplikeknel? \v 34 Mesepmel epe ka wunemp'uret ankil i kil mper kil mpim nta antuel moule aipmpienel nako nti yeryitor kilel. Ko nti yeryitor kil mpimpi ser wankepm wuntoknel ka nkisilel kona niatel, i ko miniatim. Sank ka ntapepe. \p \v 35 Sank epie apm sukueimp yipmel ka ntremp ant yapmunemp waiek apmilel po ar na yemp keipmelel. Kona yipm'orokn wunempiskel yapmunemp'uretel ka mewel apulp yipmel, Wulapm Weink oko yupulp yipm misop sank karep apm nakimp yipmel.” \c 19 \s1 Jisas Nak Apulp Na Nkiyir Makenel \p \v 1 Jisas nak sank irpm niatel i, kil po awomp kitapm Galili apmuei, kil po mpim kitapm Judiael ka ar yek yakitie pukn Jordanel. \v 2 I nti ntitmaken mitinkel pe misopil. Kapepe, ar yemp ekilelel, nti mini ka wule apul ntiel ka kil apulp nti akosepmim. \v 3 Aser nti Farisi la i mimperpai Jisas. Nti namiyimil na, “Eti sank niawurpmel antilel ka nak na, akosepm ko an nkiyir makenel, mi rokn?” \v 4 I Jisas ampu nak na, “Mi ka yipm karokn aser sank ka sil wupm Wulapm Weinkelel? Sank epe ka nak na, Ampueik nimpilieknel ka Wulapm Weink apul kitapm sukurelel, kil ka apul ant moule, pe kil antuninper ant ntitmakenel. \v 5-6 I Wulapm Weink nak na, Kapepe mentit ko yuwomp waiek mantiek ankilel yer. Kil ko yer yimintempel maken ankilel. Ntiwuye ka mpim likekn, karokn yatyatel. Karokn. Wulapm Weink ankil ka ntankamp ntiwuye apul mpi likeknel, moule kakorokn yuntun.” \p \v 7 I nti Farisi nakimpil na, “Eti ka Moses nakimp ant na ant ko yupul wupm na nkiyir makenelel, ka apulpi?” \v 8 I Jisas ampu nakimp nti na, “Moses aser amorel yipm, yipm ka moule yapmunemp soel. Ampueikampueikel yapmunemp apulp na nkiyir makenel, Wulapm Weink karokn nak. \v 9 Apm'a nikimp yipm na, kona makenel karokn apul tniompreimp, aser minkan ankilel ankil nkiyir kil puikn ankilel eti kil ampu nkamp maken yatelel, minkan niorknel ankilel ankil ka apul tniompreimp. \p \v 10 Nti moule ka sopilel eipm sank epe i nti nakimp Jisas na, “Kona ntakilelel, ka mekitik, ant yer kuserel, korokn somp maken.” \v 11 I Jisas nakimp nti na, “Ka nti mpurel, Wulapm Weink ak nti yapmunemp ntinkiraiel na somp sank epie na yum yer yapmunempel, pe ka nti wanto karokn. \v 12 Yipm eipm, nti moule mpurel ka at arompelel, weink ankilel ka yatyat. Nti moule mpurel ka ntape yek ninkopmnilmp ampu, wunaikn antuel ka amur. Pe nti mpurel wuyepm antuel ka nti amiye. Pe nti mpurel ka nakantup maken apulp na nti na yupul niokn Wulapm Weinkelel. Aser moule mini kona yapmunemp likekn yintempel sank wantosukurel ekeielel, kil ko yum yo yapmunemp ankilel yupul sop.” \s1 Nti Apul Nti Ninkilapm La Aser Jisas \p \v 13 Awun ekilelel nti mentitmaken apul nti ninkilapm la amiser Jisas. Nti apulp na kil na wul nta sil nti, yimp Wulapm Weink ko yupul nti sepmel. Aser nti moule ka sop Jisasel napmok nti mentitmaken. \v 14 I Jisas ampu nakimp nti moule ka sopilel na, “Yipm yikei niampepm ser nti ninkilapm la ser apm. Korokn nkiyir nti, karokn. Wulapm Weink ka awulmp nti moule mini, yapmunemp antuel ka nuarep nti ninkilapm ekeielel. \v 15 Kapepe kil aiki nta wul nti ninkilapm mamp, i kil awomp yemp epe apmuei, kil po mpim. \s1 Wasiamelel Ka Mper Mpuampua Mitinkelel \p \v 16 Wasiamelel la aser Jisas i nak na, “Sepmel, yikn ka moule akosepmel. Yikn nikimp apm na wunamp sepmel simi ko apm yupul i ko apm yintemp Wulapm Weink yer sepmel yerelel?” \v 17 I Jisas nakimpil na, “Apulpi yikn aiyimp apm moule akosepmelel? Ka Wulapm Weink likekn ka akosepmel. Aser kona yikn na yintempil yer sepmelel, kako yikn sop sank niawurpmel Wulapm Weinkelel pe.” \v 18 I moule epe ampu naiyim Jisas na, “Yikn nakel, ka sank niawurpmel simi?” I Jisas nak na, “Sank niawurpmel irpm ka nak na, Yipm korokn yer nti ntitmaken wuntu. Yipm korokn yupul tniompreimp. Yipm korokn yupul wurkite. Yipm korokn yintemp nti mentitmaken yikei sank ninkaielel nukuapm yer niampepm antuel moule lowulaelel. \v 19 Aninkanink yipm ko eipm sank waiek mantiek aiyipmelel yupul nti sepm. Pe nti moule wantosukurelel ko yikn yikei nta niupuknel nkrawomp nti, ko yikn yupulp nti ntaka yikn apulp wule aiyiknelel pe.” \p \v 20 Aser wasiamel epe nakimp Jisas na, “Sank niawurpmel Mosesel epe ka apm misop. Aser sank niawurpmel simi ka apm wunempiskel nako apm yupulel?” \v 21 I Jisas nakimpil na, “Kona yapmunemp aiyiknel na yer sepmel ntinkiraiel suwainkel, yikn mpi somp mpuampua sukurel aiyiknel pe i yikei somp wuntoknel. Wuntokn yikn nkampel, yikn mpi walimp yek nti moule ka mpuampua karoknel. Yikn yupul ntakilelel, Wulapm Weink oko yupulp yikn sepm waperel yupmuei yemp sepmel ankilel. Pe yikn la sop apm.” \v 22 Wasiamel epe eipm sank epe aser ka kuret, yapmunemp ankilel wankepmel yatip apulp mpuampua mitinkel ka kil mperel, eti kil po mpim. \p \v 23 I Jisas nakimp nti moule ka sopilel na, “Apm nakimp yipm likeknel, nti moule ka mper wuntokn suknelel, nti ka awup ntinkiliemp na yer nta Wulapm Weinkelel. \v 24 Apm nakimp yipm, wurokn kapukorokn war pirkepm lipanel. Karokn. Moule ka mper wuntokn suknelel ka soplikekn, kil ka ntinkiliemp na war yer nta Wulapm Weinkelel.” \p \v 25 Nti moule ka sopilel eipm sank epeel, yapmunemp nti karep nkark prierprur ankil, i nti nak na, “Kona ntakilelel, moule ko war yer nta Wulapm Weinkel ntakulel?” \v 26 Kapepe Jisas nkumusomp nti i kil nak na, “Nti moule kapukorokn yupul setel na nti yer nta Wulapm Weinkelel, aser Wulapm Weink likekn oko yupulp nti.” \p \v 27 Jisas nak ntape i, Pita ampu nankimpil na, “Yikn eipm. Pie ant sop yikn i, mpuampua antilel ant akei pmompelel, ko yikn yupulp ant ntakulel?” \v 28 I Jisas nak na, “Apm nakimp yipm likeknel, aninkel Wulapm Weink na yupul kitapm niumpueielel, apm Es Ntitmaken Akeiwantoel arai nia sompel, apm arai sil lontulnko akolikeknel apmilel. Ekilelel, yipm moule ka sop apmel, yipm arai sil 12-pla lontulnko akosepmel i ko yipm yer miniorknel nti 12-pla wopmweink Israelel. \v 29 Kona nti moule minimini ka sop apm i, nisep yitne, nisep knuan kna, waiek mantiek, ninkilapm, niokn mputnank yerel, mpuampua likekn likekn ntalepe ka nti nisepel arai nti somp sukn mitinkel ntaka 100-pla mpuampua waimienel na somp yemp mpuampua likekn likekn ka nti awompel. I ko nti yintemp Wulapm Weink yer sepmel yupmueiel. \v 30 Pe nti moule mitinkel ka ar niorknelel, nti arai ampu yer nkien. Pe nti moule mitinkel ka ar nkaienel, nti arai ampu yer niorknel.” \c 20 \s1 Sanklomp Apulp Nti Moule Ka Apul Nioknel \p \v 1 Jisas ampu aiki nak na, “Nti moule ka Wulapm Weink awulmp ntiel, ka nuarep sank pie apm'a sukueimp yipmel pe. Ka ntalekil. Moule ka nuapropm kitapm mitinkelel, kil nkarp akei rienel mpi anuyapel nkamp nti moule ko yupulpil niokn wuntoknel na lep rukopm wain ankilel yer niokn ankilel. \v 2 Nti moule kana yupulpil niokn wuntoknel ka antempil kitip sank ampulp wuntokn atipm ka kil na yek nti yupulp awun likeknel, i waiek nioknel po wankes nti mpi apul niokn apmuei niokn wainel ankilel. \v 3 Kapepe awun akorpel i kil pe mpi amiser nti moule ka ar kuserel at anuyapelel. \v 4 I kil nakimp nti na, Aei, yipm mpi niokn wainel apmilel yupulp apm niokn mpurel. Arai apm yupul wunamp sepmel yek yipm wuntoknel. \v 5 I nti eipmil sank i nti po mpim. Pe yek awun ropmel mpi awun nimpilempel, mesepmel epe ka ampu mpi anink wuye apul misoplikekn. \v 6 Awun a kitapmelel i, kil po mpi amiser nti mpurel ka ar kuserel ar anuyapelel. I kil namiyim nti na, Apulntaku pe yipm ar kuserel awun mpeikn mpeikn ekeielel? \v 7 I nti ampu nakimpil na, Ka mewel karokn ampu ak ant niokn setel. I mesepmel nakimp nti na, Pe yipmarko mpi yupul niokn yer niokn wainel apmilel. \p \v 8 Awun niunkurikn nompelim, i waiek nioknel nankimp moule ankilel ka ar niorknel nti moule irpm ka apul niokn wuntoknelel na, Yikn yimp nti moule ka apul nioknel la, yek nti wuntokn awun likeknel. Yikn yek nti likekn likekn nintilem, nti ka la nkaienel ko yikn yek nti niorkn mpimpi tnei nti ka la niorknel, ko yikn yek nti nkien. \v 9 Kapepe nti moule ka la apul niokn awuniunkuriknel, nti la nkamump wuntokn awun likeknel. \v 10 Pe nti moule karep la apul niokn niorknelel, nti mila. Nti ka nak na nti oko somp ako no keipm, aser karokn. Ka nti nkamp soplikekn, wuntokn awun likeknel. \v 11 Nti aser wuntokn ka nti nkampel, i nti napmok mesepmel epe na, \v 12 Nti moule ka la nkaienel, niokn ka nti apul akopitekn awun muati likekn ako, aser yikn ampu ak nti wuntokn muati soplikekn mi! Ant ka apul niokn yek nomprien lael, ant ka apul niokn ntinkiliempel, awun karep al ant kuret ankil! \p \v 13 Waiek nioknel eipm sank ntakilelel i kil ampu nakimp mewel antuel moule ka apul nioknel na, Aei, yikn epe, apm karokn apul yikn kuret. Eti karepel antarko ka kitip sank yapmunemp a likekn apulp wuntokn awun likeknel, mi rokn? \v 14 Eti yikn somp wuntokn aiyiknel, i yikn yipmot. Kona apm'a yek yipm yikeiwantoel wuntokn soplikeknel, ka puikn apmilel. \v 15 Ka yapmunemp apmilel. Apulntaku apm korokn yek yipm wuntoknel sop puikn apmilelel? Kona apm'a yupul nti sepmel, eti yikn ampu yapmunemp yakopel apulpi?” \p \v 16 I Jisas nak na, “Ka mintapepe, nti moule ka ar nkaienel nti arai ampu yer niorknel. Pe nti moule ka ar niorknelel arai ampu yer nkien.” \s1 Jisas Ko Yuwur I Kil Ko Ampu Sirpmop \p \v 17 Jisas mpim Jerusalem i kil nkamp nti moule ka sopilel mpi mita i nakimp nti nunkualel na, \v 18 “Yipm eipm. Ant pe na mpim Jerusalem. Pe nti arai mper apm Es Aiyipmel Wantoel mpi nta antuel nti moule mamp antuel prisel antempel nti moule wupm raiel. I ko nti niek apm, yer apm wuntuim. \v 19 I ko nti mesepmel epe mper apm mpim nta antuel nti moule yatelel, nti karokn Judaelel. I nti ankil epe ko yikei mua ntampli apm, mpuliep apm, i ko ntemp apm yinkol lonkuntonkel, i apm ko wuntuim. Pe apm ko yuwur na yer yemp muanelel kako awun wuyelikeknel i ko apm ampu sirpmop.” \s1 Jems Nti Jon Na Yer Niorknel Yuwulmp Nti Wantoel \p \v 20 Ar i, maken Sebediel kua ninkilapm ntit wuyeel antuel mpi amiser Jisas. I kil waker nkaikyumpo eip kitapm i kil na nimikimpil sank ankilel. \v 21 Kapepe Jisas amiyimpil na, “Yikn ampu la nikimp apm sank yikn'a niekel.” I maken epe nankimp Jisas na, “Kona yikn yer yapel ntaka moule mamp antilelel, apm apulp na yikn ko somp nti ninkilapm wuyeel apmilel ka sop yiknel, mper ntiwuye niorknel yer yakitie yakitie aiyiknel na yuwulmp nti wantoel.” \v 22 Jisas eipm sank ekilelel i kil ampu nakimp nti na, “Sank epe yipm nakel, ka yipm nkis akei napekel, yipm karokn wunempwaiyimp aipopel. Ko yipmwuye yet mintenk yirkos wankepm ntaka arai ko apm yirkosel, mi rokn?” I ntiwuye ampu nak na, “Kope, antie ka mintenk, arai antie yirkos.” \v 23 I Jisas ampu namikimp ntiwuye na, “Akosepm, yipmwuye arai yirkos wankepm ntaka apm'a yirkosel. Aser apm korokn niek puikn apmilel yupulp nti mini ko yer niorknel yintempel apmel. Karokn. Ka Waiek apmilel ankil ko ntimpramp nti moule mini ko somp yemp ekilelel.” \p \v 24 Nti 10-pla moule yatel ka sop Jisasel eipm ntiwuye es knuanel naiyim Jisas ntakilelel, i nti ka yapmunemp'uret ampulp ntiwuye. \v 25 Aser Jisas aiyimp nti la i kil nankimp nti na, “Yipm eipm. Nti moule mamp ka ar kitapm ekeielel, nti ka apulp nia antuel na yer no keipmel. Eti nti ka nakimp nti moule akeiwanto mintenk mintenkel na nti ko eipm sank moule mampel yupul sop suwaink. \v 26 Aser yipm ankil, yipm korokn yupul sop po nti apulel. Karokn. Kona mewel aiyipmel apulp nako nia sompil yer niampepm antuel ntitmaken Wulapm Weinkelel, moule epe kakorokn yiki nia ankilel no keipm. Karokn. Moule epe ko yer ntaka moule kuserel, nia karoknelel nako yupulp nti moule yikeiwantoel niokn kuserelel. \v 27 Pe kona mouleel apulp na yer niorknelel, kil ankil arai yer nkien. \v 28 Apm Es Aiyipmel Akeiwantoelel kapuko soplikekn. Apm karokn a, na kuap nti moule na yupulp apm nioknel. Karokn. Apm ael, kana yupulp nti ankil, apm ko yuwur nako nantip mua yirkomp nti mitinkel na nti ko yintemp Wulapm Weink yer sepmel yupmueiel.” \s1 Jisas Apul Moule Wuyeel Ka Niampepm Liknelel Sepmim \p \v 29 Jisas antempel nti moule ka sopilel awomp yemp suknel Jeriko apmuei, nti po mpim. I nti mentitmaken mitimitink arko misop Jisas. \v 30 Pe moule wuyeel ka nkis yayapel mita. Niampepm ntiwuyeel ka liknel. Ntiwuye eipm sank apulp Jisas ka lael, ntiwuye ma awor napmok na, “Ai! Knamniumpuai Devitel, yikn wunempyupulp antie!” \v 31 Nti ntitmaken eipm ntiwuye nak ntakilelel, nti nakimp ntiwuye mpunkolel na, “Yipmwuye yikei mitiknel.” Aser ntiwuye akei mamael napmok na, “Sepmel, Knamniumpuai Devitel, yikn wunempyupulp antie!” \v 32 Eti Jisas la kitnan, aiyimp ntiwuye la i, kil napmok na, “Yipmwuye puiknel, apm'a yupul yipmwuye ntakulel?” \v 33 I ntiwuye nakimpil na, “Antie puikn apulp na yikn'a nin ant niampepm ka liknelel.” \v 34 Eti Jisas wunempapulp ntiwuye i, kil wul nta misil nti niampepm, i niampepm ntiwuyeel ampu nimin. I ntiwuye sop Jisas mpim. \c 21 \s1 Jisas War Jerusalem Ntaka Moule Mampel \p \v 1-2 Aninkel, Jisas antempel nti moule ka sopilel mpi kitnan nantip Jerusalemel, i nti mpi niminink wompitneel ka nti aiyimp Betpetsel ka ar malenk Lo Olivel. I kil nankimp nti moule wuyeel ankilel, wankes nti mpim, i kil nak na, “Yipmwuye mpi wompitne kitnanel epe. Kakorokn akir yipmwuye arai ser wus donki ka nti kitip atel, siknamp ankilel pe antempil at. Yipm sinkeip nti mua, yupulp apm mila. \v 3 Konana mewel nikimp yipm sank setelel, ko yipmwuye nikimpil na, Moule sepmel ka ant sopel wankes ant la na somp nti yupulpil mpi. I ko kil wankes nti pokel mila.” \p \v 4-7 Kapepe ntiwuye mpi apul misop sank ka Jisas nakimp ntiel. Ntiwuye nkamp nti wus donki tniokn siknampel apul nti mila, i ntiwuye kankeip elmpuapm mpeiknel ntiwuyeel i mul nti wus donki keipm. I Jisas na misil keipm. Moule ka nakaworp yapmunemp Wulapm Weinkelel, sank ampueik ka kil nakel pie ant niampepm nkupmus, pie niminink. Sank ankilel ka ar wupm Wulapm Weinkel ka nak na, \it Nikimp nti moule ntitmaken Saionel sank,\it* \f + \fr 21.4-7 \ft Nia Saion epie ka nia kitie Jerusalemel.\f* \it niek na, Yipm ser. Moule mamp aiyipmel pe mila. Kil ka sil wus donki keipm akei niumuaipmel la. Kil karokn aiki nia ankilel. \it* (Sekaraia 9:9) \p \v 8 I kapepe nti mentitmaken aser Jisas sil wus donki lael i nti wunempwamiyimp sank Wulapm Weinkelel ka pie niminink. I nti moule akeiwanto kankeip elmpuapm mpeiknel antuel i nti mper yaya apmuei yayapel. Nti mpurel ka antun rukopm nkuniemp atno i apul soplikekn na kil na nikerpm yetel. \v 9 Jisas at niumon, pe nti moule ntitmaken ka at niorkn nkaien, pe nti akeiwanto aiki alump i nti nak na, “Mpuaimpuai apulpil, kil ka Knamniumpuai Devitel! Yiki nia ankilel no keipm. Wulapm Weink arai niumuayikei moule epe ka akei nia Wulapm Weinkel lael. Yiki nia Wulapm Weinkel, kil ka ar niorknel!” \p \v 10 Kona Jisas war Jerusalem ntakilelel, nti akeiwanto ar Jerusalemel ka nkark kuret ankil i nti aiyimp naiwulp nak na, “Moule epe ka moule mini?” \v 11 I nti moule ka antempil lael, nti nak na, “Kil ka Jisas, ka moule nakaworp yapmunemp Wulapm Weinkelel. Kil ka eik wompitne ankilel Nasaret ka ar kitapm Galiliel.” \s1 Jisas Nkiyir Nti Moule Ka Ar Yitne Suknel Wulapm Weinkelel \p \v 12 Jisas war lomp ka nti akei yinink yitne suknel Wulapm Weinkelel i, kil nkimiyir nti moule ka apul niokn wuntokn ar ekilelel. Nti moule mpurel ka nimplemp wuntokn, nti moule mpurel ka mper aipm na nti ntitmaken na yikei wuntokn epe somp na wul wompwuyepmelel. Jisas aser ntiarko ntakilelel i kil ntankamp loyopm irpm waimp pe aiki nimplemp nkimiyir nti. \v 13 I kil nakimp nti na, “Sank ka ar wupm Wulapm Weinkelel, kil ka nak na, \it Yitne apmilel ka yemp nti ko yintemp apm niek sank yerel.\it* (Aisaia 56:7) Aser yipm ankil, yipm ka apul numuarep yemp ka nti mewurkite nkurupm arelel!” \p \v 14 Jisas ar yitne Wulapm Weinkelel i, nti moule ka niampepm liknel antempel nti ka nkaik kuretelel, nti la amiser kil i kil ampu apul nti sepmim. \v 15 Aser nti pris antempel nti moule wupm raiel, nti amiser niokn niawurpmel ka kil apulel. I nti yupmueipm nti ninkilapm ninkilapm ka aiki alump ar war lomp yekipminel ka antup yitne Wulapm Weinkelel. Nti ninkilapm ka nak na, “Antarko mpuaimpuai apulp Knamniumpuai Devitel!” Eti nti mesepmel antempel nti moule wupm raiel wunemp'uret, \v 16 i nti namiyim Jisas na, “Karep yikn yupmueipm po nti nakel?” I Jisas wakerpwunemp nakimp nti na, “Kope, karep apm yupmueipm. Eti yipm karokn eipm sank ar wupm Wulapm Weinkel tikikn ka nak na, \it Ka Wulapm Weink ankil aiki nti ninkilapm yapmunemp i nti aimiki nia ankilel.\it*” (Buk Song 8:2) \v 17 I kil awomp nti apmuei, kil nainkul kuriekn. Nomp ekilelel, kil ka mpi apmuei Betani. \s1 Jisas Akei Mai Ar Lo Fik I Ninkerim \p \v 18 Jisas nkarp akei nompel ampu mpim Jerusalem. Kil at yayapel la i nilmp amor kil. \v 19 I kil amiser lo fik likekn ka tnei yayapel mitael, i kil mpi kitnan loim. Kil niampepm antup lo, aser rukopm karokn ampu naker. Karokn. Ka atno kuserel ar. Kapepe kil akei mai ar lo fik i nak na, “Ka yikn korokn ampu niker rukopm. Mekitik.” Eti karokn akir, lo fik epe pokel ninkerim. \p \v 20 Nti moule ka sopilel aser ntakilelel nti karep nkark kuret i nti nak na, “Apulntaku lo fik epe ampu pokel ninkerel?” \v 21 I Jisas ampu nakimp nti na, “Apm nakimp yipm likeknel, kona yapmunemp aiyipmel yer mintenk yintemp Wulapm Weink i korokn yapmunemp wuyeelel, pie apm apulel, ka arai yipm yupul soplikekn ntapie apm apulp lo fikel. I arai yipm yupul muati yatel yintempel ntalekil, i kona yipm nikimp malenk epe na, Yikn korokn yer, yikn yo mpepniopm, eli ka malenk epe arai yupul sop pe yipm nakel. \v 22 Ka apulpaser kona yipm niek sank yintemp yapmunemp mintenkel yupulp Wulapm Weinkel, simi yipm naiyimil apulpel, arai yipm somp.” \s1 Nti Naiyim Jisas Apulp Mini Ka Ak Kil Niawurpmel? \p \v 23 Jisas mpi muar lomp ka nti akei antun apulp yitne Wulapm Weinkelel i kil yumuap nti mentitmaken. Aser nti pris antempel nti moule mamp antuel Israelel la aser Jisas i nak kil naiyimil na, “Yikn nkamp mpunkol niawurpm epe ar oku pe yikn apul niokn ntakilelel?” \v 24 I Jisas ampu nakimp nti na, “Apm korokn pokel nikimp yipm niorkn. Aser apm apmel ampu na yimp yipm sank yatel. Kona yipm nikimp apm yuwa sop sank ka apm naiyim yipmel, i ko apm nikimp yipm likeknel yupulp mini pie ak apm niawurpm i pie apm akei apul nioknel. Kapepe. \v 25 Apm'a niyim yipm. Ampueik ka Jon rup nti moule a mpepel, kil nkamp niawurpm epe ar oku? Ka niawurpm Wulapm Weinkel mi, rokn ka yapmunemp mouleel?” Kapepe nti nakimp nti anti napmok na, “Kona ant niek na Jon ka akei niawurpm Wulapm Weinkelel, Jisas arai ampu niyim ant na apulntaku ant karokn na sop sank ka Jon nakel? Kako kuret. \v 26 Pe nonkel, kona ant niek na Jon ka akei yapmunemp mouleelel, ant ko yinkei wunempel yupulp nti ntitmaken. Nti arai yupul ant kuret tikikn, apulpaser nti ka nak na Jon ka moule sepm ka nakaworp yapmunemp Wulapm Weinkelel.” \v 27 Eti nti ampu nakimp Jisas na, “Nakil, ant antemwunemp.” I Jisas ampu nakimp nti na, “Ka ntapepe. Yipm karokn nakimp apm sank likeknel apulp ka apm naiyim yipmel, i kapepe apm kapukorokn nikimp yipm yupulp mini ka ak apm niawurpm pie apm akei apul nioknelel.” \s1 Sanklomp Apulp Ninkilapm Wuyeel Antemp Yaiyai Ntiwuyeel \p \v 28 Jisas aiki nakimp nti moule mamp antuel prisel antempel nti mesepmel, nakimp nti sank nak na, “Apm'a sukueimp yipm sankel. Yipm eipm, i ko yipm ampu nimikimp apm yapmunemp aiyipmel. Sank ka ntalekil. Mouleel kil ka ra ninkilapm ntit wuyeel. Aninkel kil nakimp ninkilapm mampel ankilel na, Yikn mpi yupul niokn yer mputnank. \v 29-30 Aser kil nak na, Kapukorokn epe, apm ka nkark. I kapepe waiek antuel ampu mpi nankimp ninkilapm ropmel pe. Ka kil nakimpil soplikekn, nta karep kil nakimp ninkilapm mampelel, i kil wankerpwunemp waiek ankilel nak na, Akosepm. Aser ninkilapm ropmel ka kil wakerpwunemp kuserel, kil karokn mpi apul niokn. Ka ninkilapm mampel karep nkarkel, kil nimplemp yapmunemp, i kil mpi ampul niokn. Kapepe. \p \v 31 Jisas nakimp nti na, “Eti ninkilapm wuyeel epe, yipm nakel, mini ka sop puikn waiek ntiwuyeelel?” I nti nak na, “Ninkilapm mampel.” I Jisas nakimp nti na, “Ka yipm nak yuwa. Aser apm nakimp yipm likeknel. Nti maken yayapelel antempel nti moule ka ak moule mamp antuel Romel wuntokn aiyipmelel, nti ka nimimplemp yapmunempel. Nti ka sankork yipm, nti karep niorknel mpi ar sepmel apmuei nta Wulapm Weinkelel. Aser yipm karokn. \v 32 Sankwunamp sepmel ka Jon ntremp yuwap yipmel, ka yipm karokn apul sop, karokn. Ka nti maken yayapelel antempel nti moule ka ak moule mamp antuel Romel wuntokn aiyipmelel, nti ka eipm sank epie ka likeknel, nti aim a yapmunemp apul sop. Nti ka war apmuei nta Wulapm Weinkelel. Ka yipm aser nti opo ka nimplemp yapmunemp antuelel, aser ka yipm karokn ampu wunempwaiyimp na nimplemp yapmunemp aiyipmel ankil, karokn.” \s1 Sanklomp Apulp Nti Moule Ka Wakerp Niokn Wainel \p \v 33 Jisas nakimp nti mesepmel na, “Yipm ampu eipm sanklomp nonkel apm'a sukueimp yipmel, ka ntalekil. Mouleel kil ka are niokn i kil ei rukopm wain. Niatel i kil apul yitne ko nti yer wakerp nioknel i kil awor lie ko nti wasip mpep rukopm wainelel. Niatel i kil akei lomp yiminink. I kil mper mpim nta antuel moule mpurel ka niokn kitapm karoknelel na nti na wakerpel. Kona rukopm nikerel, wainki ko nti yumpul pe suknel ko nti mperpil na kil sompel. Pe kil ka nako mpi yer mpim yemp peikel. \p \v 34 Nti ar mpimpi, rukopm naker i tiknim, kapepe waiek nioknel wankes nti moule nioknel ankilel na mpi niokn somp rukopm karep nti sin mperpilel. I kapepe nti mpim, i nti nakimp nti moule ka wakerp nioknel na, Waiek nioknel wankes ant la na somp rukopm wainki ankilel na yupulpil ninket yek kil. \v 35 Aser nti moule ka wakerp nioknel, nti nkarp i nti ar mewel miyep rukopm wainel. Eti nonkel, nti aimpil wuntuim. Pe nonkel ka nti akei wuntokn ar kil. \v 36 Kapepe ar pitepitekn i, waiek nioknel ampu wankes nti mpurel yatel mpim. Nti ka mitinkelip ka sankork nti karep mpi niorknel. Aser nti moule ka wakerp nioknel apulp nti soplikekn, nti naker nti, ar nti miyep rukopm wainel. \p \v 37 Niatel i, aninkel, waiek nioknel wankes ninkilapm ntitel ankilel ankil mpi amiser nti. Waiek ankilel nak na, Nti oko yupmueipm sank ninkilapm apmilelel tikikn. \v 38 Aser nti moule ka wakerp nioknel, nti aser ninkilapm ankilel pe mila, i nti akei wankel nak na, Ka ninkilapm ankilel epe. Kona waiek ankilel yuwurel, kil arai somp yemp waiek ankilelel, arai nkaik yitnim mpuampua sukn ako ankilel. Antarko yer kil wuntu, ko ant sumump mpuampua yikeiwanto. \v 39 Kapepe nti nkarp i nti ntankampil, kitinil, ar kil ntape ntape, yek niokn naikul mpim wurun kurieknel i nti ar kil wuntuim. Kapepe.” \p \v 40 Jisas nak na, “Eti yipm wunempwaiyimp ntakulel? Araiel waiek nioknel kil ko yupul nti ntakulel, nti moule po wakerp niokn ankilelel?” \v 41 I nti ampu nakimpil na, “Nti moule kuretel epe, arai kil nkiyir nti pe, yer nti wuntu. Pe niokn arai kil ampu somp, yek nti moule mpurel yatel ka yapmunemp sepmelel. Nti ko wakerp niokn ankilel sepmel. Kona rukopm tiknel, arai nti yikitnei i ko nti yimpil la sumump.” \p \v 42 I Jisas nakimp nti na, “Kope. Eti yipm karokn aser aipopel sank Wulapm Weinkel ka sil wupm ankilel tikikn? Sank epe ka nak apulp wuntokn ka nti akei apul yitneel, ka nak na, \it Wuntokn mpusul epe ka nti moule apul yitneel aser kuret i nti nkampwatel, aser ekeielel wuntokn epe Wulapm Weink ankil aser akolikekn yatip, i kil nkamp mper sepmelim. Nako wuntokn epe mintenkitneip lompirnke yitne sukurel nako yer mintenkel. Kil apul ntakilelel i ant aser akosepmim. \it* (Buk Song 118:22-23) \v 43 Eti apm nakimp yipm. Niokn Wulapm Weinkel yipm'a yerel, Wulapm Weink ko nkiyir yipm kakorokn yer nta ankilelel, i kil ko miyimp nti moule ntitmaken yatelel ka ar nkis wunamp sepmelel, nti ko sumump yemp aiyipmel. \v 44 Kona mouleel kutuwur wuntokn mpusel epe, kil kapuko nkiyi kuret ankil. Pe kona wuntokn epe kurkuan nantin mouleel kil kapuko mplulim.” \p \v 45 Nti pris antempel nti Farisi eipm sanklomp irpm epe ka Jisas nakel, nti ntinkirai ampulp, ka kil nak apulp nti ankil. \v 46 Ntape eti, nti kanako nkimitin Jisas aser nti nkinkiekn apulp nti ntitmaken, apulpaser nti ntitmaken ka wunempwaiyimp na Jisas ka moule ka nakaworp yapmunemp Wulapm Weinkelel. \c 22 \s1 Sanklomp Apulp Niepm Suknelel \p \v 1 Jisas ampu nakimp nti mesepmel sanklomp yatel ntalekil. \v 2-3 “Wulapm Weink kana yuwulmp nti mouleel ka ntaka sanklomp epie. Moule mampel, ninkilapm ntitel ankilel na somp maken, eti waiek ankilel na yupul niepm suknel. Sukur kil mper sank nakimp nti moule na pitepitekn kil ko yupul niepm suknel yumpulp ninkilapm ntitel ankilel na somp makenel. Awun epe kil na yupul niepmel, kil wankes nti moule nioknel ankilel na mpi yimp nti moule na la. Aser nti mentitmaken nak na, Arokn, ant nkark, ant'orokn mpi. \p \v 4 Eti kil ampu wankes nti moule nioknel nonkel pe i kil nakimp nti na, Yipm mpip nti moule ka apm waker nti yitompel. Yipm nikimp nti ntape na, Yipm eipm. Niepm ka apm aiki mitnei i wus kaunku irpm wus milman mipmaknel suknel apmilel ka ant aimp yimirir. Wus niepm ka akei mitnei, yipm la niepm ninkilapm apmilelel ka nkamp makenel. \v 5 Nti moule nioknel mpi nankimp nti moule epie sank, aser nti akei pmomp kuasemp nti, eti nti ka at mpim mpim. Mewel ka mpim niokn mputnank ankilel, mewel ka mpi ampul niokn wuntokn ankilel. \v 6 Pe nti mpurel wakerkikaik nti moule nioknel i ar nti wuntuim. \p \v 7 Ntape eti, moule mamp epe ka wunemp'uret i kil wankes nti moule napolel ankilel mpi asmpuar wompitne antuel, ar nti akeiwanto wuntu wamperel. \v 8 I kil nakimp nti moule nioknel ankilel na, Niepm ka akei mitnei, aser nti moule ka apm waker nti yitompel, nti ka moule kuret, nti kapukorokn la ser ant wus niepm epie. \v 9-10 Yipm mpi yayapel nakurepm irpm yintempel wompitne likekn likekn yuwup nti ntitmaken sepm'uret suknako. Yipm nikimp nti na nti yirko la niepm ninkilapm apmilel ka nkamp makenel. Moule mamp pe nak ntape i, nti moule nioknel ankilel mpi nankimp nti ntitmaken. Kapepe ntiarko lala i, yemp niepmel yitne ankilelel ka namintip. \p \v 11 Nti ntitmaken mpriemprie nkisel i, waiek ankilel war na miser nti. Aser kil amiser mewelel karokn atnu elmpuapm sepmel ntinkiraiel sop nti ntitmaken wanto atnuel apulp ninkilapm ka nkamp makenel. Kil ka ntri elmpuapm rankel ankilel. \v 12 Eti moule mamp naiyimil na, Mamintomp, apulntaku yikn'arokn atnu elmpuapm sepmel apul war yitneel? Eti moule epe ka wuleelim. Kil karokn nakimpil sank setel. \v 13 Niatel i, moule mamp nakimp nti moule nioknel nak na, Yipm kitinil ntankaik, yawol kil nukul kuriekn na kil yer yemp nimpiempel, ka yemp'uretel opo ka nti sa warpmel nainiunku sinkerel wunemniripm wuleel arel.” \p \v 14 Jisas ampu nak na, “Ka likeknelim. Wulapm Weink ka aiyimp nti moule mitinkel na yer nta ankilelel, aser karokn. Kako nti likekn wuye ko war yerel.” \s1 Nti Na Yek Sisa Wuntokn, Mi Rokn? \p \v 15 Kapepe nti Farisi mpi i, nkis nak sank awup yapmunemp ampulp yayapel nako nti mperpai Jisas na niek sank ako ko kuretelel. I ko nti yer kil miyep sank weink ankilelel. \v 16 I kapepe nti Farisi wankes nti moule wupm raiel mpurel ka sop ntiel ka nti ntinkirai apulp sank niawurpmel Moseselel, antempel nti moule mpurel ka apulp Herotel. Ntiarko mpi aser Jisas nankimpil na, “Waiek, aninkanink ant aser sank yapmunemp aiyiknelel apulp Wulapm Weinkel ka yikn nak likeknelim. Yikn karokn ampu nkinkiekn apulp nti moule ka nia nkampelel, karokn. Sank ka yikn nakimp nti antempel nti moule kuserelel, ka yikn nakimp ntiarko soplikekn. \v 17 Eti yikn ampu nikimp ant. Kona ant yek moule mamp suknel Romel Sisa wuntokn ka kil aiyimp ant na yek kilel, ka akosepm mi rokn? Rokn niokn epe ampu ko yuntun sank niawurpmel ka Moses nakimp antel? Yikn ampu nikimp ant yapmunemp aiyiknel.” \p \v 18 Aser Jisas karep amiser yapmunemp'uretel antuel i kil nak na, “Ka yipm akei wule kurieknel ninkai apmel. Karokn yipm awup yapmunemp likeknel apmilel. Ka yipm'a yupul apm'a niek sank kuretel yupulpi? \v 19 Eti yipm ampu ntremp apm wuntokn likekn ka yipm na yek ntiel.” \p Kapepe nti apul wuntokn likekn la ntimirempil. \v 20 I Jisas ampu namiyim nti na, “Eti muati irpm nia epie ka miniel?” \v 21 I nti ampu nankimpil na, “Ka muati irpm nia Sisael.” Kapepe kil ampu nankimp nti na, “Kona mpuampua Sisael ka nkis yipmel, ko yipm ampu yek Sisa.\f + \fr 22.21 \ft Nia ekilelel Sisa ka nak apulp moule suknel antuel Romel ka awulmp Israel ampueip kitapm mitinkel yatel antempelel.\f* Aser kona mpuampua Wulapm Weinkel ka nkis yipmel, ko yipm ampu yumuk Wulapm Weink.” \p \v 22 Kapepe nti eipm sank ntakilelel, nti karep nkark prierprur ankil. I nti awompil apmot, nti po mpim. \s1 Nti Moule Ka Awur Mi Ko Ampu Serpel \p \v 23 Nti Sadyusi ka nak ntape na, nti moule ka awurel kapukorokn ampu serp. Eti awun likekn epe, nti la naiyim Jisas ntape na, \v 24 “Sepmel, Moses ka nak na kona mewelel ka ninkilapm karokn mi kil yuwur yuwomp maken ankilel, maken epe kako ampu yimintemp knuan ankilel yupulp na ntiwuye yuntun ntitmaken nako somp yemp ankilelel. \v 25 Ant'a sukueimp yikn. Ampueikel ntiarko es knuanel nti ka 7-pla. Pe es antuel ka nkamp maken aser kil amur, ninkilapm arokn. Eti knuan ankilel ampu nkamump makenarenk. \v 26-27 Aser ka soplikekn, kil awur amompil, ninkilapm ntiwuye karokn ra. Eti makenarenk epe mpi amintemp knuan ntiwuyeel. Aser knuan ntiwuyeel awur amomp makenarenk epe i, kil amintemp nti knuanknuan ankilel, lala 7-plaelim. Nti knuanknuan akeiwanto awur amompil, ninkilapm nti arokn. Ar pitepitekn i, maken epe awur misop nti. Kapepe. \p \v 28 Eti yikn ampu nikimp ant, kona nti moule epie ampueik awur mi ko nti ampu yiki serpel, maken epe ko yintemp mini antuel ntiarko es knuanel nkisel? Yikn ka ntinkirai apulp, maken epe ampueik ar kitapmel, kil ka antemp ntiarko 7-pla es knuanel namintilem.” \p \v 29 Eti Jisas ampu nakimp nti na, “Arokn. Sank ka ar wupm Wulapm Weinkelel antempel mpunkol niawurpm ankilel, yipm karokn aser tikikn, pe yipm nak sank waelel. \v 30 Nti moule awurel, kona ko nti ampu serpel, nti kapukorokn somp maken. Karokn. Nti kapuko yer kuserel ntaka nti ensel Wulapm Weinkelel ka ar na yemp keipmelel. \v 31 Sank yipm'a naiyim apm apulp nti moule ka awur mi ampu nkarpel, yipm'arokn eipm sank ka Wulapm Weink nakimp yipmel tikikn? Kil ka nak ntalekil. \v 32 \it Apm ka Wulapm Weink, ekeielel apm ka awulmp Abrahamel antempel Aisak nti Jekopel. \it* (Kisim Bek 3:6) Ka Wulapm Weink nak apulp nti milman wuyelikeknel ampueik wuntu likekn likeknel, aser kil nak na ekeielel kil ka awulmp ntiel amintempel. Apulntaku pe kil apul ntakilelel? Kil kapukorokn yuwulmp nti moule ka awurel, kil kapuko yuwulmp nti moule ka nkis keipmel likekn. Eti sank epie ka ntremp ant apulp nti moule ka awurel mi ko ampu serpel.” \p \v 33 Nti mentitmaken eipm sank ekeielel, nti ka nkark akei tninel ankil apulp sank ankilel. \s1 Sank Niawurpmel Wulapm Weinkel Simi Ka Ar Niorknel \p \v 34 Nti Farisi ar aser, nti eipm ampulp Jisas ka nak nkiyir nti Sadyusi sankel. I kapepe nti Farisi ampu arko la i amiser Jisas. \v 35 Mewel antuel Farisiel, kil ka ntinkirai apulp sank niawurpmel Mosesel. Kil na mperpai Jisas i kil namiyimil na, \v 36 “Waiek, sank niawurpmel Mosesel simi ka ar niorknel i ka awulmp nti sank wantoelel?” \v 37 I Jisas ampu nakimpil na, “\it Ka yapmunemp aiyipmel korokn yer wuyeel, karokn. Yapmunemp pmiempniumpuaipm antempel pirpm aiyipmel ko yupulp Wulapm Weink likekn, kil ka ar niorknel.\it* (Lo 6:5) \v 38 Sank niawurpmel epe ka suknelip, ka ar miniorkn. \v 39 Pe sank niawurpmel nonkel ka sil kilel ka ntalekil. \it Moule minimini sepm'uret kako yikn yikei nta niupuknel nkrawomp nti. Ko yipkn yupulp ntiarko nuarep ka yikn apulp moule aiyiknelel. \it* (Wok Pris 19:18) \v 40 Sank wuyeel epie ka weink, ka mpuanink sank wanto ampueik ka Wulapm Weink nakimp ant ar wupm ankilelel, ka sank Mosesel antempel sank antuel nti moule ka nakaworp yapmunemp Wulapm Weink nakelel.” \s1 Jisas Aiyimp Nti Farisi Apulp Krais \p \v 41 Nti Farisi peyar at, i Jisas namiyim nti na, \v 42 “Eti yipm wunempwaiyimp ntakulel, apulp Krais, moule ka Wulapm Weink yuwakel? Kil ka ninkilapm miniel?” I nti nakimpil na, “Kil ka knamniumpuai moule mamp antilel Devitel.” \p \v 43 I Jisas ampu nakimp nti na, “Eti ka apulpi ka Pirpm Wulapm Weinkel nakimp yuwap Devit i kil aiyimp moule epe naka moule mamp ankilelel? Devit ka nak na, \v 44 \it Wulapm Weink ka nakimp moule mamp apmilel na, Yikn ko yer yakitie ntayapelel apmilel mpimpi ser, ko apm mper nti moule wuroknel la nta aiyiknel i, ko yikn nkaik mintemp nti woel yupmueiel. \it* (Buk Song 110:1) \v 45 Yipm nikimp apm. Devit ankil ka aiyimp moule epe naka moule mamp ankilel. Eti kona moule epe ka knamniumpuai Devitelel, ka kil ampu aiyimpil moule mampel, ka apulpi?” \p \v 46 Eti nti akeiwanto karokn ampu na nikimp Jisas sank setel. I yek awun epe mpiel, nti ka nkinkiekn ampulp na mperpai kil na yimpil yupulp yapmunemp mpurelel. \c 23 \s1 Nti Mesepmel Judael Ka Apulp Nia Na Somp Ntiel \p \v 1 Ar i, Jisas nankimp nti ntitmaken antempel nti moule ka sopilel sank. \v 2 Kil nak na, “Nti moule wupm raiel antempel nti Farisi, yapmunemp antuel ka atitakor apulp sank niawurpmel Wulapm Weinkelel. Eti nti nkampop niepm Mosesel ko nti nikimp yuwap yipmel. \v 3 Sank niawurpmel simisimi ka nti nakimp yipmel ko yipm yupul sop. Aser wunamp antuel ka nti nkisel, ka yipm'orokn yupul sop. Mekitik. Nti ka nak sank niawurpmel Wulapm Weinkel mitinkel kuserel, aser ka nti karokn apul sop. \v 4 Nti Farisi ka walimp sank niawurpmel nakimp nti sank yatel mitinkel ka nuarep ntokwankepm suknel ko nti yek nti ntitmaken sanel. Aser nti Farisi karokn sakirp nti, karokn. Nti ka akei niampepm apiser nti. \p \v 5 Niokn mpuampua irpm nti Farisi apulel ka nti apul na nti moule na ser ntiel. Nti ka apul sank Wulapm Weinkel sil wupm i kitin waimpel suknel akei antup mpi mpua antempel ntayiknankel antuel. Pe elmpuapm ka nti atnuel, ka nti akei mua mpeiknpeiknel antup la elmpuapm nkumponk nako nti moule yikeiwanto ser nti, niremp nti yupulp niokn Wulapm Weinkel ka nti apul sepmelel. \v 6 Puikn antuel ka apulp na nti kana yer niorknel yet yemp yapelel yer niepmura antuel akeiwantoel. Pe ar yank Wulapm Weinkel nti kana nkis yemp yapelyapel yer niampepm antuel mentitmaken wantoelel. \v 7 Nti apulp na nti ntitmaken ko yimp nti mesepmel yer yemp yapelel, yep nti yikei yimpripel yupulp sank antuel ka nti yuwap ntiel, yupul nia antuel nomp keipm. \p \v 8 Aser yipm karokn. Yipm akeiwanto ka mamintompel, yipm kako yer soplikekn. Ka yipm korokn yimp mewel aiyipmel na kil ka sepmel aiyipmel. Karokn. Sepmel aiyipmel ka yuwap yipmel ka likekn. \v 9 Pe ar kitapm ekeielel yipm korokn niremp mewel, yiki nia ankilel na yimpil waiek. Karokn. Waiek aiyipmel ka likekn po ar na yemp keipmel. \v 10 Pe yipm korokn yimp mewel aiyipmel moule mamp, karokn. Moule mamp aiyipmel ka likekn ako, kil ka moule ka Wulapm Weink yuwak na somp nti mentitmaken ankilel na yer sepmelel. \v 11 Mesepmel aiyipmel ka nia nkampel, kil ko yer nuarep ka kil moule kuserelel, pe nti moule wanto, kako kil yikei yupulp nti niokn kuserelel. \v 12 Kona mewel yiki nia ankilel no keipmel, arai Wulapm Weink mper kil yo kitapm. Pe kona mewel korokn wunempwaiyimp nia ankilelel, arai Wulapm Weink yiki nia ankilel no keipm.” \s1 Jisas Yukantun Nakimp Nti Mesepmel Antuel Judael \p \v 13-14 Jisas yukantunantun nak na, “Ai! Yipm moule wupm raiel antempel yipm Farisi, ka yipm akei wule kurieknel. Yipm arai ninkem wankepm yer nta Wulapm Weinkel. Yayapel kana mpi yer nta Wulapm Weinkelel ka yipm muor. Eti nti ntitmaken kana mpi yer nta Wulapm Weinkelel, ka yipm nakantup nti na warel eti nti ka antemp yipm apmuei kuriekn.”\f + \fr 23.13-14 \ft 23:13-14 - Nti moule wunempyapmel mpurel ka nak na, sank wainki ka ar epie. Sank epie ka ntalekil. Ai! Yipm moule wupm raiel antempel yipm Farisi, yipm arai ninkem wankepm yer nta Wulapm Weinkelel. Yipm ka moule akei wule kurieknel ninkai nti mouleel. Yipm ka nkiyir nti makenarenk ar kuriekn, nkamp yitne antuel. Pe yipm ka akei mampel nakimp Wulapm Weink sank kuap mpeikn apulp na mpuaryawi wunamp'uretel aiyipmel na ninkai nti moule nako ser na yipm ka moule akosepmelel. Arai kona Wulapm Weink yuntunel antel, yipm arai somp wankepm suknel.\f* \p \v 15 Kil yukantun nak na, “Yipm moule wupm raiel antempel yipm Farisi, ka yipm akei wule kurieknel. Yipm arai niminkem wankepm. Yipm ka at yemp peikel antun mpepniopm ar wampwamp awup mouleel apul kil na sop yayapel ka yipm atel. Yipm nak na ka yayapel Wulapm Weinkel. Aser karokn. Yipm apul kil na misop sankwunamp aiyipmel. Eti kil ka samunkork yipm ampuk sankwunamp'uretel suknel. Ekilelel yipmarko arai yikeiwanto mpi yemp yiteel.” \p \v 16 Kil ampu aiki yukantun nak na, “Ai! Yipm moule ka akei tukulpmel at i na ntremp nti yayapelel, yipm arai ninkem wankepm yer nta Wulapm Weinkelel. Apulpaser yipm ka nak na, Kona mewel yimp nia yitne Wulapm Weinkelel i niek niawurpm yuwa yupulp na mintenkitneip sankel ka mpuampua akopiteknel. Aser kona mewel yimp nia wuntokn sepmel (gol) ka ar yitne Wulapm Weinkel pminel i niek niawurpm yuwael, epe ka mpuampua suknel i ko kil yupul misop ka kil nakel. \v 17 Yipm ka yapmunemp sukukurel akei tukulpmel atel! Eti simi ka si suknel ar niampepm Wulapm Weinkelel? Wuntokn sepmel mi, rokn yitne Wulapm Weinkelel? Ko yipm ser yuworel, ka yitne Wulapm Weinkelel ankil ka apul wuntokn ka ar pmin na yer mintenkel. \p \v 18 Pe sank nonkel ka yipm nak na, Kona mewel yimp nia lowaimp ka nti wul wompwuyepmelel i, niek niawurpm yuwa yupulp na mintenkitneip sankel, ka mpuampua akopitekn. Aser kona kil yimp mpuampua ka sil lowaimp wompwuyepmel yintempelel, ka si suknel i ko kil yupul misop ka kil nakel. \v 19 Yapmunemp'arokn ar yipm! Yipm akei tukulpmel napek! Yipm'arokn wunempwaiyimp aipopel. Simi ka si suknelel? Lowaimp wompwuyepmelel mi rokn, mpuampua ka yipm wulel? Ko yipm ser yuworel, mpuampua niepm irpm ka yipm wulel ka akosepmel apulpaser ka sil lowaimp wompwuyepmel Wulapm Weinkel. \p \v 20 Eti kona mewel na niek niawurpm yuwa lowaimp ka wul wompwuyepmelel, kil ko niek yupulp mpuampua ka sil lowaimp wompwuyepmelel yimposel. \v 21 Pe kona mewel na niek niawurpm yuwa yitne Wulapm Weinkel yupulp na mintenkitneip sank ankilel ka kil nakelel, ko kil niek niawurpm yuwa Wulapm Weink yintempel, apulpaser Wulapm Weink ka ar yitne ankilel. \v 22 Kona mewel na yimp yemp sepmel i niek niawurpm yuwa yupulp na mintenkitneip sank ankilelel, ko kil niek niawurpm yuwa Wulapm Weink yintempel. Apulpaser Wulapm Weink ankil ka ar yemp sepmel, pe yemp sepmel ka lontulnko ankilel ka kil silel.” \p \v 23 Jisas ampu aiki yukantun nak na, “Ai! Yipm moule wupm raiel antempel yipm Farisi, ka yipm akei wule kurieknel ninkai nti mouleel i, yipm arai ninkem wankepm yer nta Wulapm Weinkelel. Wonk akopitepitekn ntaka kari mputnankelel ka yipm waperp 10-pla pe i, likekn ka yipm amuk Wulapm Weink. Sank niawurpmel akopiteknel ntakilelel ka yipm nakerpm aipopelim. Aser yipm karokn nakerpm sank yapmunemp suknel Wulapm Weinkel ka kil nakimp yipmel, ka ntalekil. Ka kil nak nana y \it ipm ko yikei nainkerp nti yikeiwanto yum yapmunemp sepmel wunempyupulp nti. I kil nak nana ko yipm ser yuworel yapmunemp'uretel mi, sepmel mi, antuel mouleel na yupulp nti waperel sop yayapel ka akosepm yer niampepm Wulapm Weinkel. I kil nak nana yipm ko yikei Wulapm Weink nkael, yapmunemp aiyipmel ko likekn yintempil. Sank yapmunemp suknel Wulapm Weinkel irpm ntakilelel yipm karokn nakerpm. Akosepmel ko yipm nikerpm sank niawurpmel suknel epe ka awulmp nti sank niawurpmel pitepitekn ka ar pminel. Ko yipm yupul wuye yintempel.\it* \p \v 24 Sankwunamp aiyipmel apulp sank niawurpmel Wulapm Weinkelel ka nuarep sankmuati epie. Kona yikn ser wolkn akopitekn yer mpep aiyiknelel, ka yikn pokel nkamumpwat. Aser kona saklok maninik yer mpep aiyiknelel, yikn karokn kilkitemp, ka yikn aim. Kona ntakilelel, niampepm yikn ka tumukulpm, ko yipm ntremp nti yayapel sepmel ntakulel na nti yetel?” \p \v 25 Jisas ampu aiki yukantun nak na, “Ai! Yipm moule wupm raiel antempel yipm Farisi. Yipm ka akei wule kurieknel ninkai nti mouleel i, yipm arai ninkem wankepm yer nta Wulapm Weinkelel. Wunamp aiyipmel ka nuarep yuko kurieknel ka yipm kaikul ntinkiraiel. Aser niepm ka yipm aim a yukoel ka sankorkel. Wunamp aiyipmel ar pminel ka kuret. Yipm ka moule nimpalel, ka yipm antemintenk nti, kuap wuntokn antuel aninkanink. \v 26 Yipm Farisi, niampepm yipm ka tumukulpm apulp yapmunemp Wulapm Weinkel. Ko yipm sukul pminel ankilel niorkn yupul sepmel i kurieknel ankilel ko yer ntinkirai yimintempel.” \p \v 27 Jisas ampu aiki yukantun nak na, “Ai! Yipm moule wupm raiel antempel yipm Farisi, ka yipm akei wule kurieknel mpuaryawi yapmunemp'uretel aiyipmel i, yipm arai ninkem wankepm yer nta Wulapm Weinkelel. Yipm ka ntaka ntopm wuntoknel ka nti mper muan warel. Yek kurieknel ankilel ka nti akei muakupm yonel ariel ka apul akolikekn ankil nako nti moule serel, aser yekipminel ankilel ka aser kuret ankil, linkepmawupm nkrinkinkirar. \v 28 Yipm ka ntapope. Nti moule aser yipm ntieaikn kurieknelel, nti ka nak na yipm ka moule akosepm. Aser sankwunamp'uretel antempel sank mpulmpul aiyipmel yapmunemp yekipminel ka namintip.” \p \v 29-32 Jisas nakimp nti na, “Ai! Yipm moule wupm raiel antempel yipm Farisi, yipm eipm. Ampueikel nti manmakn aiyipmel ka aimp nti moule Wulapm Weinkel wuntuel ka nti nakaworp yapmunemp ankilelel. Muan antuel ka nti mper ar ntopm wuntoknel. Ekeielel, ka yipm apul yemp muanel antuel pe akei ampripel, ware wuse niaimp apmuei. Yipm apulel, yipm ka nak na, k Nti moule epe ka ampueik nakaworp yapmunemp Wulapm Weinkelel, ekeielel ant apulp nti yapmunemp sepmel. Nti manmakn antilel ka aimp nti wuntuel, aser ant karokn. Kona ko ant yintemp nti manmakn antilel yer sop ampueikel, ant kapukorokn sop wunamp antuel, yer nti moule Wulapm Weinkel wuntu ntalepe. Arokn.” \p Jisas yukantun ampu nakimp nti na, “Yipm ka nak ntalepeel, aser ka yipm akei wule kurieknel napek apulp na ninkai nti mouleel. Yipm kako ninkem wankepm yer nta Wulapm Weinkelel. Sank yipm nakel, ka yipm wankirp sank mperp yipm ankil. Pe yipm ka nak na yipm ka knamniumpuai antuel manmaknel, ka yipm nak yumua, ka apulpaser wunamp aiyipmel ka pisop wunamp antuel pe. Ka yipm apul soplikekn i ko yipm mpi yupul walimp suknelim. \v 33 Yipm ka saklok kuretel ka aimp aimp mouleel! Arai kona Wulapm Weink yuntunel yipmel, ko yipm waiyimp yemp yiteel ntakulel nako yipm yer sepmelel? \p \v 34 Eti yipm eipm. Apm arai wankes nti moule ka nakaworp yapmunemp Wulapm Weinkelel, yintempel nti moule ka mamp ntinkiraiel, yintempel nti moule kana yuwap yipm sank Wulapm Weinkel sepmelel, apm arai wankes ntiarko la ser yipm. Aser yipm arai yer nti mpurel wuntu, ntemp nti mpurel yer lonkuntonkel, ntampli nti mpurel yer yank Wulapm Weinkel aiyipmelel. I arai yipm nkiyir nti yer yemp epe mpim yemp yatelel. \v 35 Wulapm Weink nak na nti moule akosepmel akeiwantoel ankilel ka wuntu ar nta mouleel, ampueik yek Abel lala tnei Sekaraia antempel nti minimini ar ekeielel, linkepm antuel akeiwantoel kako nkis yipm, nako Wulapm Weink yimp yipm yupulp ntiarkoel. Abel, ninkilapm Adamel, karokn apul setel kuretel, aser ka es ankilel ar kil wuntu kuserel. Sekaraia, ninkilapm Berekaiael, ka nti manmakn aiyipmel Judael aimpil wuntu kuserel ar yitne Wulapm Weinkelel ar nantip lowaimp ka nti wul wompwuyepmelel.\f + \fr 23.35 \ft Yipm ser wupm Stat 4:8 yintempel 2 Stori 24:20-22.\f* Linkepm ntiarko moule akosepmelel ka wuntu kuserelel kako nkis yipm, i Wulapm Weink ko yuntunel yipm ankil yupulp. \v 36 Apm nakimp yipm likeknel, arai yipm pie nkisel arai somp yakop kuretel yupulp yapmunemp'uretel pe ka nti akeiwanto apulel.” \s1 Jisas Wunempapulp Nti Jerusalem \p \v 37 Jisas nak na, “Yipm mentitmaken Jerusalemel, kuretako. Yipm ka ar nti moule ka nakaworp yapmunemp Wulapm Weinkelel wuntu suwaink. Nti moule pe ka Wulapm Weink wankes nti na ser yipmel, ka yipm akei wuntokn ar nti wuntu wuntuim. Yipm ka apul nti ntalepeel aser apm ka puikn apulp na aninkanink apm kana muani yipm ntaka aipmutnu niuknu ka muani nti aipm siknamp ankilelel. Aser yipm ka nkark. \v 38 Yipm eipm, Wulapm Weink arai ko yuwomp yipm i, yemp aiyipmel arai yaku no. \v 39 Apm nakimp yipm, pitepitekn apm oko yumomp yipm i yipm'orokn ampu ser apm yer epie. Aser arai nkienkienel ko yipm ampu ser apm i ko yipm niek yumpulp apm na, \it Wulapm Weink kako yupul kil sepm, ka kil akei niawurpm Wulapm Weinkel ael.\it*” (Buk Song 118:26) \c 24 \s1 Yitne Wulapm Weinkel Ko Nti Nuel \p \v 1 Jisas awomp lomp ka nti akei worp yitne Wulapm Weinkelel i kil mpim, aser nti moule ka sopilel la amiser kil. Nti na ntrempil yitne irpm ka ar yemp kitapmel Wulapm Weinkelel. \v 2 Aser kil nankimp nti na, “Yipm apiser yitne akosepmel irpm epe, pe? Apm nakimp yipm likeknel, wuntokn suknako irpm pe sil keipm ar kitapm nti akei apul yitne mprinkeel, kapuko nti waker sompwat likekn likeknelim.” \s1 Wankepm Mitinkel Kana Nininkel \p \v 3 Jisas at na malenk Lo Olivel i nti moule ka sopilel la i nti naiyimil na, “Yikn nakel, yitne Wulapm Weinkel, atik ko nti yupul ntakilelel? Muati simi ko ntremp ant na pitepitekn yikn ko yo i kitapm ko niatel?” \v 4 I Jisas ampu nakimp nti na, “Yipm ko yer niampepm ntankuel, yupulp nti moule kona ninkai yipmelel. \v 5 Apulpaser, nti moule mitinkel arai la yikei nia apmilel niek na, Apm ankil ka Krais ka Wulapm Weink wankes apm a, na somp yipm mentitmaken na yer sepmelel. Sank epe ko nti niekel, ka nti ninkai nti mentitmaken mitinkelel. \p \v 6 Kona yipm eipm nti nupol yer kitnan i wakirpm tiknin nukul mi kona yipm eipm sank wolpm irpm yupulp wakirpm na nukul yer yemp peikelel, yipm korokn yapmunemp waninkepm yupulp. Wankepm mpuampua oko ninink, aser Wulapm Weink na yuntunel antel kapuko peyarip. \p \v 7 Nti moule wopmweinkel oko yintemp nti wopmweink nonkel irpm nupol. Pe moule mamp oko yiki nti moule ankilel yapmunemp i ko yintemp nti moule mamp yatelel irpm numpol. Pe nti wampwamp mpurel kapuko aipm yupmueiel, mimpin kapukorokn. Pe mporyinikn oko no yer wampwamp. \v 8 Nti wankepm ntakilelel karokn ntremp ant apulp kitapm sukurel epie na niatel. Karokn. Ka nuarep yakop ka nti maken nkuankirp ninkilapm na nti na rael, aser ninkilapm nti karokn pokel ra. \p \v 9 Kona nti moule ser yipm yikei nia apmilel yupul nioknel, nti arai mper yipm mpi nta antuel moule kuretelel i ko nti yumuk yipm wankepm suknel. Pe nti moule wampwamp sukurel arai yikei yapmunemp'uretel waiyimp yipm i, arai nti yumpyer yipm wuntu male yupulp nti ka nkarkemp apmel. \v 10 Nti ntitmaken mitinkel ka sop apmel, nti arai ampu kuasemp apm. Yapmunemp'uretel arai serp sukn yer nti anti i, nti mitinkel arai mper mamintomp Kristenel antuel irpm mpi nta antuel moule wuroknel. \p \v 11 Pe nti moule mitinkel arai yikei nia Wulapm Weinkel niek ninkaielel kuserel na nti ka nakaworp yapmunemp Wulapm Weinkelel, i nti kako kuap nti ntitmaken mitinkel na yumomp apm. \v 12 Sankwunamp'uretel suknel oko yupmuei yapel, arai yer mpuanink nti moule akosepmel i, nti kapuko yuwomp yapmunemp sepmel. Nti ntitmaken mitinkel kapukorokn yikei nta niupuknel nkrawomp nti moule apulpaser nti ka likipelim. \v 13 Aser nti moule ka at mintenkel ar nkis niumumpuel mi apul sop sank Wulapm Weinkel ar yeklikeknelel, arai Wulapm Weink somp nti na yintempil yer sepmel yupmueiel. \v 14 Aser sank sepmel apulp yapmunemp Wulapm Weinkel ka kil na yuwulmp ntiel, nti ko wat sank nikimp nti yikeiwanto wampwampel. Kona niatel, kitapm sukurel ko miniat.” \s1 Mpuampua Kuretel Ko Sankork Yitne Wulapm Weinkel \p \v 15 Jisas ampu nak na, “Ampueikel Daniel, moule ka nakaworp yapmunemp Wulapm Weinkelel, ka nak apulp mpuampua kuretel arai sankork yitne Wulapm Weinkelel i yitne ko sankorkelim. Sank kil nakel, ko yipm ankil ser.” (Sank nimpiriepm: Moule mini kona yapmunemp ntinkirai yupulp sank ekeielel, kil ko yum yo yapmunemp ankilel wunempwaiyimp aipopel.) “Kona yipm ser wankepm kuretel ekilelel, \v 16 yipm mentitmaken ka ar kitapm Judiael kapuko serk mpi nomp malenk. \v 17 Kona yikn sil mpi yitne keipmel, yikn kapukorokn wunempwaiyimp mpuampua ka ar yitne pminel i yikn somp. Yikn kapukorokn akir, yikn oko sirpmok. \v 18 Pe moule mini ka ar niokn mputnankel, kil kapukorokn ninket knuamp war yitne i somp elmpuapm suknel mpeiknel ka kil akei awulmp wolpmelel. Kil kako yuwomp niokn mputnank serk yipmot. \p \v 19 Nti maken ka ninkilapm antuel sil ntaipmel, antempel nti maken ka tnei ninkilapm lunkoel, nti kako kuretako. Awun ekilelel nti kapuko yuwup ntinkiliemp ankil. \v 20 Yipm yimp Waiek Keipmel yupulp nako kil ntunkorp yipm yupulp wankepm mpuampua kakorokn ninkem yipm yer aipmitniumonel mi awun Sapatel. \v 21 Ka apulpaser ampueik yek nimpiliek Wulapm Weink apul kitapmel lala ekeielel, wankepm irpm ka nininkel ka ako, aser ekeielel wankepm kako suknelip. I arai nkienel wankepm irpm kakorokn sankork wankepm ekeielel. \v 22 Kona Wulapm Weink korokn niekyuntup wankepm wainkiel, nti mentitmaken arai yuwur yuwur miniat. Aser kil ko wunempyupulp nti mentitmaken ankilel, eti arai kil niekyuntup wankepm wainki. \s1 Sank Ninkaielel Kana Nininkel \p \v 23-24 Ekilelel kona mewel na yupul muati niokn niawurpmel suknel yer pe yer pe yupulp na kuap nti ntitmakenel i kil niek na kil ka Kraisel, ka yipm'orokn eipmil. Ka kil ninkaielel. Mewel arai niek na, Krais ka ar ntalepe ntalepe, pe el nonkel ko niek na kil ankil ka nak likeknel apulp yapmunemp Wulapm Weinkelel, aser yipm'orokn eipm nti. Puikn antuel, nti kana ninkai yipmel, kuap nti ntitmaken Wulapm Weinkel ankil na yuwomp yayapel Wulapm Weinkelel. Aser karokn. \p \v 25 Yipm eipm, pie apm nankimp yipm niorkn ampulp wankepm ntalepe kona nininkel. \v 26 Eti kona nti nikimp yipm na, Kil po ar mpi wurun so, ntakeielel ka yipm korokn mpi yemp epe. Pe kona nti niek na, Yipm ser kil pe ar war yitne, ntakeielel ka yipm korokn eipm sank antuel. \v 27 Apulpaser kona Es Aiyipmel Ntitmaken Akeiwantoel yoel, arai nuarep mpor mlaiknel yuwulmp kitapm sukurel. Nti arai yikeiwanto ser kil krikel. \v 28 Pe muati nonkel, nti akeiwanto kako ntinkirai yupulp wus muampel ka ar okuel apulp nako nti ser nti aipm sisai ka yinink yininkel.” \s1 Arai Es Aiyipmel Ntitmaken Wantoelel Ampu Yoel \p \v 29 Jisas ampu aiki nak na, “Kona wankepm irpm epe niatel, kapukorokn akir, Wulapm Weink arai yukurp mpuampua wantosukurel ka ar na mpor keipmel. Awun oko nunkurk, pe wuyen oko nkimepm, pe nkuaimantum irpm arai nu yo. \v 30 Ekilelel nti mentitmaken arai ser muati ka ar na mpor keipmelel, i ko ntimiremp nti na Es Antuel pewipm. Kil arai sil mpor keipm yo yintempel mpunkol niawurpm ankilel ka Wulapm Weink ak kilel i, nti wopmweink akeiwanto ka ar kitapmel arai sa kuret ankil. \v 31 Ensel Wulapm Weinkel likekn arai yuwop ipmiemp ka tiknin naikul suknelel. I Wulapm Weink ko wankes nti ensel ankilel mpi kitapm sukurel somp nti ntitmaken ankilel yupul la yintempil yupmuei likekn.” \s1 Lo Atno Ka Muati Apulp Es Antilel Na Yoel \p \v 32 Jisas ampu nak na, “Yipm ka aser aworel rukopm wolmp ka ntremp yipm apulp mpuampua ko nininkel.\f + \fr 24.32 \ft 24:32 - Buk Baibel ka nak apulp lo fik, aser ant akei sankmuati yatel apulp rukopm wolmp. Apulpaser yemp antilel lo fik karokn tnei nako ant ntinkirai yupulp niupukn muatiel ka Jisas na ntremp ntiel.\f* Kona atno ankilel yuwurem i mumpunk ampu nkerel, yipm ko ntinkirai yumpulp na aipmitniumon ka miniat, pe ka mimpin awunim. \v 33 Atno ankilel awurem i mumpunk nkerel ka muati apulp sank irpm karep apm nakimp yipmel, ka ntremp yipm na pitepitekn Es Aiyipmel Ntitmakenel oko ampu yumu. \v 34 Apm nakimp yipm likeknel, nti mentitmaken kapuko peyar nkis, nti ko ser mpuampua yikeiwanto epie ko nininkel. Niatel i, ko nti yumur. \v 35 Mpor keipm antempel mpuampua irpm sukurel pie ar kitapmel oko miniat, aser sank apmilel kapukorokn niat, oko yupmueiel.” \s1 Atikel Mpuampua Muati Ntalepe Ko Nininkel? \p \v 36 Jisas ampu nak na, “Ant akeiwanto karokn ntinkirai apulp awun muati miel kona sank irpm apm nakimp yipmel kako nininkel. Ninkilapm Wulapm Weinkel antempel nti ensel Wulapm Weinkel nti ka soplikekn, nti karokn ntinkirai. Waiek Keipmel likekn, kil ka ntinkirai apulp atikel mpuampua muati ntalepe ko nininkel. \p \v 37-39 Kona apm Es Aiyipmel Ntitmaken Akeiwantoelel ampu yoel, nti moule ntitmaken kitapmel kako yer nkis sop puikn antuel, ntaka ampueik ka Noa arel. Nti nkamp maken antemp nti nkis, pe nti apul niepm mpuampua sukn ako. Pe Wulapm Weink na yuntunel ntiel, nti karokn wunempwaiyimp. Karokn. Nti apul mpi i, Noa muar wutumpepel suknel ankilel ka kil apulel i, mpep suknel atit la i aryamuwi kitapm sukurel. I mpep amor nti mentitmaken wanto i wuntu mpliempliel misil mpep keipm. \p Kona apm Es Aiyipmel Ntitmakenel ampu yoel, nti ntitmaken oko yupul soplikekn. \v 40 Kona moule wuyeel yet nioknel, Wulapm Weink oko somp nonkel pe ko yuwomp nonkel yupmuei. \v 41 Pe maken wuyeel kona yupul niepm, Wulapm Weink oko somp nonkel, pe ko yuwomp nonkel yupmuei. \v 42 Eti yipm ko yer niampepm ntankuel, yipm karokn ntinkirai atikel Sepmel Aiyipmel ko ampu yoelel. \v 43 Yipm ampu wunempwaiyimp aipopel yupulp sanklomp pie apm'a nikimp yipmel. Kona waiek yitneel karep eipm sank wainki wainkiel apulp na nti moule wurkiteel na waker yitne ankilelel, ka kil kapukorokn yer niumpu. Kil kapuko wakerp yitne ankilel nkis keipm nako nti korokn waker warel. \v 44 Ka ntapepe yipm ko yer mpinta waiek yitne ekeielel pe, yipm ko yer niampepm ntankuel. Es Aiyipmel Ntitmakenel arai yo yikei nintipmel.” \s1 Sanklomp Apulp Moule Nioknel Wuyeel \p \v 45 Jisas nak na, “Apm'a sukueimp yipm yupulp moule nioknel wuye na yipm wunempwaiyimp. Moule nioknel mini ka yapmunemp akosepmel naka apul niokn ankilel akosepmelel? Ka ntalekil. Kona mesepmel ankilel yetel, kil arai mper mouleel ankilel wakerp nti moule nioknel nonkel, walimp nti niepm yel. \v 46 Aser kona mesepmel ankilel ampu la i kil ser moule nioknel ko yupul sop kil nakimpilel, mesepmel ko yupul kil sepm wamperel. \v 47 Apm nakimp yipm likeknel, arai mesepmel ankilel mper niokn suknel mpi nta moule nioknelel epe, i kil ko yer niorknel wakerp mpuampua yikeiwanto mesepmelel. \p \v 48 Pe kona ko moule nioknel epe yum yapmunemp'uretelel, kil ko niek na, Mesepmel apmilel kapukorokn pokel la. \v 49 I kil ko mpi yumor nti ninkilapm nioknel ka kil awulmp ntiel kuserel, i kil yintemp nti moule kuretel ka al mpep ka apul mamp kukoelel yim. \v 50 Aninkel kona mesepmel ankilel ampu la ser kil yikei nintipmel mi, moule nioknel karokn ntimpramp yapmunempel. \v 51 I mesepmel arai yeryitor kil, nkiyir yuwompil, mper kil yo yemp'uretel yintempel nti moule kuretel ka akei wule kurieknel wakerpwunemp Wulapm Weinkel. Nti arai yikei sasael nainiunku sinkerel yer yemp epe.” \c 25 \s1 Sanklomp Apulp Maken Ninkie Ntakitiempu Ntakitiempuelel \p \v 1 Jisas ampu aiki nak ntalekil, “Aninkel, kitapm kona niatelel, nti moule kana yer nta Wulapm Weinkel kako ntaka sank epie apm'a sukueimp yipmel yupulp nti maken ninkie ntakitiempu ntakitiempuelel, ka meniem maken moule epeel. Nompel, nti mpi yitne makenel amirip moule epe na sompil yintempil nkisel, kil arai la. Eti nti maken ninkie ninkie nkamp yite lam irpm antuel i nti mpi arip moule epe na yupul kil lael. \v 2-4 Nti maken ntakitiempuel ka yapmunemp sukukurelel, nti ka apul yite lam kuserel, nti karokn apul mpep yiteel suknel antempel. Pe nti maken ntakitiempuel nonkel ka yapmunemp nimpiriepmel, nti nimprip mpep yiteel antuel apul antempel yite lam antuel mila. \v 5 Aser moule kana somp makenel arokn pokel la. Niumpu niampepm amu nti, eti nti apmuei niumpu. \p \v 6 Mpimpi nomp sosoel i, nti yupmueipm mouleel akei mampel napmok na, Moule kana somp makenel pewipm! Yipm yirko la, ant mpi yiripil yer yayapel, kua kil lael. \v 7 Ntape i, nti maken ninkie ninkie akeiwanto epe arko nkarp ntimimpramp yite lam irpm antuel. \v 8 Eti nti maken ka yapmunemp sukukurelel namikimp nti maken yapmunemp nimpiriepmelel na, Yipm nimprip ant mpep yiteel wainki, yite lam antilel pe nako nunkurk. \v 9 Aser nti maken maken ka yapmunemp nimpiriepmel nakimp nti na, Arokn. Mpep yiteel pie ant apulel okorokn sukn nako ant yek yipm wainkiel. Eti yipm mpi yuwup na yipm wat wuntokn somp aiyipmel. \v 10 Ntape i, nti maken ka yapmunemp sukukurelel arko mpi amup mpep yiteel. \p Ekilelel, moule kana somp makenel la misil pmomp nti. Pe nti maken ntakitiempuel ka ntimpramp arip moule epeel, nti nkarp, antempil muar yitne ampulp niepm suknel ka kil nkamp makenel. Nti war i yitne tukuakn ka nti moule wor miniat. \v 11 Ar mpimpi, nti maken ntakitiempuel nonkel epe mila, nti la i nti ansankel nak na, Sepmel, Sepmel, yikn sikninep ant yitne tukuakn. \v 12 Aser kil ampu nakimp nti na, Yipm ka mini ko yipm warel? Apm nakimp yipm likeknelim, apm antemwunemp yipm.” \p \v 13 Eti Jisas ampu nakimp nti na, “Kona Sepmel aiyipmel na somp yipmel, kako soplikekn. Yipm karokn ntinkirai wuyen awun atikel ko kil ampu yoel. Kapepe apm nakimp yipm, aninkanink ko yipm nkis niampepm ntankuel ntimpramp yikei yiripilel.” \s1 Sanklomp Apulp Nti Moule Nioknel Ka Nkamp Wuntoknel \p \v 14 Jisas ampu aiki nak na, “Aninkel, nti moule ka ar nta Wulapm Weinkel ka kil awulmp ntiel ka nuarep sank epie apm'a sukueimp yipmel ka ntalekil. Mesepmel ka mper wuntokn suknelel, kil na mpi yer yemp peikel. Sukur kil aiyimp nti moule ka apulpil nioknel la aser kil i, kil amuk nti wuntokn ankilel na nti na mperpil yupmuei. \v 15 Kil karep aser amorel sankwunamp antuel likekn likeknel i, kil waker wuntokn namintilem nti nuarep wunamp antuelel. Moule likekn kil ak kil wuntokn 5,000. Pe nonkel ka kil ak kil wuntokn 2,000. Pe nonkel, ka kil ak kil wuntokn 1,000 ako. Kil ak nti niatel i kil po mpim. \p \v 16 I kapepe, moule po karep nkamp wuntokn 5,000-el, kil karokn akir, kil mpi akei wuntokn 5,000 karep kil nkampel ampul niokn wuntoknel. I kil ampu nkamump wuntokn 5,000 waimienel mper ampueipel, i 10,000-im. \v 17 Pe moule karep nkamp wuntokn 2,000-el, kilel ka apul soplikekn. Kil akei wuntokn 2,000 apul niokn wuntokn i kil ampu nkamp 2,000 waimienel mper ampueipel, i 4,000-im. \v 18 Aser, moule nonkel ka nkamp wuntokn 1,000-el, kil ka mpi pe i awor lie i antup wuntokn 1,000 karep kil nkampel tnei kitapm nkimepm. \p \v 19 Mesepmel antuel ka ak nti wuntoknel, kil ar mpimpi wank mitinkel amuntun kil i, kil ampu naminket i kil aiyimp nti la amiser kil ka kil na yintemp nti niek sank yupulp wuntokn ka kil ak nti mper arel. \v 20 Kapepe moule karep nkamp wuntokn 5,000-el, kil apul ampueipel 5,000 epe la i kil nakimpil na, Waiek, yikn ser, wuntokn ka yikn ak apmel ka 5,000, apm apul mpi i apm akei ampul niokn wuntoknel. Pe yikn ampu ser wuntokn 5,000 epie ka naikulup wuntokn 5,000 ka yikn ak apmel. \v 21 I mesepmel epe ampu nakimpil na, Apm mpuaimpuai apulp yikn. Yikn ka moule akosepmel. Yikn apul niokn akosepm yuwa niniael. Pe wuntokn epe apm ak yiknel ka niokn akopitekn. Eti apm arai yek yikn niokn suknel, i arai yikn yupul nta aiyiknel. Yikn la mpuaimpuai yintempel apm. \p \v 22 Niatel i, moule karep nkamp wuntokn 2,000-el la i nakimpil soplikekn na, Waiek, yikn ser, wuntokn ka yikn ak apmel ka 2,000, apm apul mpi i apm akei ampul niokn wuntoknel. Pe yikn ampu ser wuntokn 2,000 epie, ka naikulup wuntokn 2,000 ka yikn ak apmel. \v 23 I mesepmel epe ampu nakimpil na, Apm mpuaimpuai apulp yikn, yikn ka moule akosepmel. Yikn apul niokn akosepm yuwa niniael. Pe wuntokn epe apm ak yiknel ka niokn akopitekn. Eti apm arai yek yikn niokn suknel, yikn yupul nta aiyiknel. Yikn la mpuaimpuai yintempel apm. \p \v 24 Kapepe moule nonkel karep nkamp wuntokn 1,000-el, kil la i nakimpil na, Waiek, apm ka ntinkirai apulp yikn ka moule nkerel, ka nkis akei apulapulelel. Mpuampua antuel moule wantoel ka yikn nkis akei nkamp nkampel. \v 25 Eti apm nkarkemp yikn na yikn ko niek apm yep wuntoknel. Epie wuntokn aiyiknel, ka apm antup tnei kitapm. Apm karokn akei apul setelel, karokn. Ka apm mperp yikn ar, pie apm ampu apulp yikn mila. Yikn ampu sumump. \v 26 Aser mesepmel epe ampu nakimpil na, Ka yikn moule kuret likipel pe! Ka yikn nak na apm moule nkerel nkis akei apul apulelel. \v 27 Eti ntakilelel, apulpi yikn karokn na mper wuntokn war yitne ka nti mper wuntoknel, nako apm ampu ninketel ko apm ampu somp wuntokn mpurel waimienel walimp yintempelel? \v 28 Kapepe kil ampu nimplemp namikimp nti moule yatel na, Yipm ampu somp wuntokn 1,000 pe kil apulel, yek moule opo ka apul wuntokn 10,000-el na kil yupul yintempel. \v 29 Apulpaser kona mewel ka aim yapmunemp sepmel mitinkel, arai kil ampu somp nonkel nako kil yer sepmelel. Aser kona mewel karokn aim yapmunemp sepmel, mpuampua akopitekn ka kil mperel arai yawopmelim. \v 30 Kapepe, mesepmel epie nak na, Yipm yikei nta pmompel yawol moule kuretel epie nukul kuriekn, kil oko yer yemp nimpiempel ka nti sa kuret, nainiunku sinkerel, wunemniripm wuleel arel.” \s1 Es Aiyipmel Mentitmakenel Arai Yuntunel Nti Yikeiwanto \p \v 31 Jisas aiki nak na, “Kona Es Aiyipmel Mentitmakenel yintemp nti ensel ampu yoel, kil ko yikei yite ntinkirienel yemp keipmelel i ko mlipmlaiknel yumu ntaka mpunkol niawurpm moule mampelel. Pe kil arai sil lontulnko akolikeknlikeknel ankilel. \v 32-33 I nti mentitmaken sukurel ko yirko la yikei tnei yupmuei niampepm ankilel. Kapepe ko kil yumuntunel nti moule i nikile nti mpim yakitie yakitie. Kil ko mper nti moule akosepmel yer yakitie ntayapelel, pe nti moule kuretel ko yer yakitie ntayiknankel. \p \v 34 I kapepe moule mamp epe ko nimikimp nti mentitmaken ka ar yakitie ntayapel ankilelel niek na, Wulapm Weink ka awulmp yipm apul yipm sepm. Ampueik ka Waiek apmilel apul kitapm sukurelel, kil ka ntimpramp yemp apulp yipmel. Yipm la war yer, na yintemp apm yuwulmp nti wanto. \v 35 Apulpaser ampueik ka nilmp ar apmel, yipm ak apm niepm al. Ka mpepyapm ar apmel, yipm ak apm mpep al. Apm ka moule wampelelip, aser yipm nkamp apm apul apm war yitne aiyipmel. \v 36 Elmpuapm apm karoknel, yipm ak apm elmpuapm. Wule apul apmel, yipm wakerp apm. Apm ar yitne kuretelel, yipm la aser apm. \p \v 37 Pe nti moule akosepmel ko ampu nikimpil na, Sepmel, atik ant aser yikn ar nilmpel i, ant ak yikn niepm alel? Atik ka ant aser yikn ka mpepyapm ar yiknel i ka ant ak yikn mpep alel? \v 38 Pe atik ka ant aser yikn ka moule wampelel i ant nkamp yikn apul war yitne antilelel? Atik ka elmpuapm yikn karokn i ant ak yikn elmpuapmel? \v 39 Pe atik ka wule apul yikn mi, yikn ar yitne kuretel mi ka ant mpi aser yiknel? \v 40 I moule mamp ko ampu ninkimp nti na, Apm nakimp yipm likeknel, nti kuretako moule ntitmaken apmilel karokn nia nkampelel i, ka yipm apul nti sepmel, ka yipm apulp apm ankil. Nti ka muati apmilel. \p \v 41 Pe nti moule ka at ntayiknankel, arai moule mamp nikimp nti na, Yipm moule mentitmaken ka Wulapm Weink nkiyir yipmel, yipm nisipm apm. Yite opo ka apeielel ampueik Wulapm Weink ntimpramp apulp Satan amposel nti muanumpor yanker ankilelel. Yipm mpi yer yo yite pope. \v 42 Apulpaser ampueik ka nilmp ar apmel, ka yipm karokn ak apm niepm al. Mpepyapm ar apmel, ka yipm karokn ak apm mpep al. \v 43 Apm ka wampelelip, aser yipm karokn nkamp apm apul war yitne aiyipmel. Apm elmpuapm karoknel, yipm karokn ak apm elmpuapm. Wule apul apm, apm ar yitne kuretelel, ka yipm karokn mpi aser apm. \p \v 44 Eti nti moule ka Wulapm Weink nkiyirel ko ampu ninkimpil na, Sepmel, apulntaku po ka nilmp ar yiknel, ka mpepyapm ar yiknel, ka yikn ka moule wampelel, elmpuapm yikn karoknel, ka wule apul yiknel, ka yikn ar yitne kuretelel? Ka atik ant arokn apulp yikn ntakilelel? \v 45 I moule mamp ko ampu nimikimp nti na, Yipm karokn apulp nti kuretako mentitmaken apmilel setelel, ka sop yipm karokn apulp apm. Nti ka muati apmilel. \v 46 Pe nti moule kuretel pe mpi somp yakop suknel yupmueiel. Aser nti moule ntitmaken sepmelel, nti ko mpi yer sepmel yupmueiel.” \c 26 \s1 Nti Mesepmel Judael Awup Yayapel Na Yer Jisas Wuntuel \p \v 1 Sank irpm epe Jisas nakimp ntiarko niatel i, kil namikimp nti moule ka sopilel na, \v 2 “Yipm eipm. Awun wuye peyar ko ant yupul niepm Pasowa.\f + \fr 26.2 \ft 26:2 - Pasowa ka nti Juda wunempwaiyimp ampueik ka nti ar Isip i Wulapm Weink ar nti ninkilapm mamp antuel Isipel wuntuel, pe nti Juda ka kil waiyimp nti i nti ar sepmelim. Nioknwank likekn likekn nti Juda ka apul niepm similep. Yikn iser Kisim Bek, Sapta 12.\f* Nti ko somp apm Es Aiyipmel Wantoel, mper la nta antuel moule kuretel na ntemp apm yupmuei lonkuntonkel i ko apm wuntuim.” \p \v 3 Awun ekilelel nti moule mamp antuel prisel antemp nti moule sepmel Israelel, nti akeiwanto naiyenaiye nkis likekn ar yitne moule suknel antuel nti prisel, nia ankilel Kaiapas. \v 4 Nti nkis akei wankel nak sank awup yayapel apulp nti na somp Jisas nkuwepm na yer kil wuntuel. \v 5 Aser nti nak na, “Ant korokn yupul yer yemp yapelel ntaka awun Pasowael. Kona ant yupul ntakilelel, nti ntitmaken mitinkel ko serel, nti kako nupol sukukuapelim.” \s1 Makenel Akei Mpep Wuyepm Sepmel Naikiel A Jisas Mamp \p \v 6 Jisas ka ar yemp Betani, kil ka ar war yitne Saimonel, moule epe ampueikel ka wule ninkirmp apulel. \v 7 Makenel nkamp yuko wuntoknel ka mpep wuyepm naiki sepmel arel, kil apul mpi yitne epe, ka Jisas nkis al niepmel. I maken epe nimprip mpep wuyepmel amu kil mamp. \p \v 8 Nti moule ka sop Jisasel aser ntakilelel, nti ka yapmunemp ntinkiliemp i, nti nakimp nti ankil na, “Kil yakul mpep wuyepm sepmelel. \v 9 Kona ko ant yikei somp wuntoknel, ant arai somp wuntokn suknel pe i arai ant yek nti moule kuretako ka mpuampua karoknel.” \p \v 10 Jisas karep ntinkirai ampulp sank antuel i, kil namikimp nti na, “Yipm korokn yek maken epe wankepm. Ka kil apulp apm yapmunemp akosepmel. \v 11 Nti moule kuretako ka mpuampua karoknel, nti kapuko yintemp yipm yer aninkanink. Aser apm kapukorokn. \v 12 Maken pie akei mpep wuyepm sepmel a apm mampel, ka kil apulp apm wule ko arai nti yuntup apmel. \v 13 Apm nakimp yipm likeknel, arai nti kona mpi wampwamp sukurel wat sank niek yuworp sank sepmel yupulp apmel, arai nti niek yupulp niokn pie maken epie apulel. Nia ankilel kakorokn yawopmel.” \s1 Judas Na Mper Jisas Yer Nta Antuel Moule Kuretel \p \v 14 Awun epe moule likekn antuel nti 12-pla moule ka sop Jisasel, moule likekn nia ankilel Judas Iskariot, kil la antemp nti moule mamp antuel prisel epe nkupmus. \v 15 Kil naiyim nti na, “Kona apm mper Jisas mpi nta aiyipmelel, simi ko yipm yek apmel?” Kapepe nti ak kil wuntokn suknel (muati ka 30-el).\f + \fr 26.15 \ft 26:15 - Wuntokn 30-el, ka wuntokn suknel. Kona moule ka apul niokn wuntokn wuyen 6-plael, wuntokn ko kil sompel kako 30-el.\f* \v 16 Kapepe Judas amup yayapel na mper Jisas mpi nta antuelel. \s1 Jisas Antemp Nti Al Niepm Pasowael \p \v 17 Awun sukur Pasowael,\f + \fr 26.17 \ft 26:17 - Awun sukur Pasowael, nti Juda kakorokn yel luwu ntintir ka yis apul na limain yikiel. Yis ka muati apulp yapmunemp'uretel antuel, i kapepe awun ekilelel nti nakantup yis, nti kapukorokn yel.\f* nti moule ka sop Jisasel nti naiyim Jisas nakimpil na, “Ka awun ant ko ntimpramp yupulp Pasowael. Arai awun niunkuriknel, yikn puikn apulp na ant'a yupul niepm Pasowael yer oku?” \v 18 I Jisas nakimp nti na, “Yipm no Jerusalem yuwup mouleel. Nikimpil ntape na, Moule ka yuwap ant sank sepmelel nak na, Awun muati nti na yer apmel ka kitnanim. Apm'a kua nti moule ka sop apmel war yitne aiyiknel yel niepm silep Pasowael.” \v 19 I kapepe nti moule ka sop Jisasel, nti apul misop sank ka kil nakel i nti ampul niepm. \p \v 20 Nompim i Jisas muar antemp ntiarko 12-pla, nkis aim niepm. \v 21 Nti al niepm nkisel i, kil nak na, “Apm nakimp yipm likeknel, mewel aiyipmel arai mper apm mpi nta antuel moule kuretelel.” \v 22 Nti moule ka sop Jisasel, nti eipm sank epe aser yapmunemp nti wankepmel yatip i nti likekn likekn ampu naiyimil na, “Sepmel, ka yikn nakimp apm pe?” \v 23 I kil ampu nakimp nti na, “Moule epe na mper apm mpi nta antuel moule kuretelel, kil ka mewel aiyipmel ka pie antemp apm al niepm ar yuko likeknel. \v 24 Sank ka ar wupm Wulapm Weinkel ka nak apulp apm, ka nak na Es Aiyipmel Wantoel kako yuwur. Aser moule epe kana mper apm Es Aiyipmel mpi nta antuel moule kuretelel, ko ninkem wankepm suknel. Kona mantiek ankilel korokn ra kilel, kako akosepm.” \v 25 Judas, kil ka moule na mper Jisas mpi nta antuel moule kuretelel, kil nakimp Jisas na, “Sepmel, ka yikn nakimp apm pe?” I Jisas ampu nakimpil na, “Ka ntape yikn napekel pe.” \s1 Jisas Ak Nti Luwu Ntintir Irpm Mpep Wain \p \v 26 Nti al niepm nkisel, Jisas nkamp luwu ntintir i kil nak tukuaremp Wulapm Weink, i kil waker amuk nti moule ka sopilel. I kil nak na, “Epie ka ntieaikn apmilel. Yipm somp yel.” \v 27 I kil ampu nkamp mpep wain yukoel i kil nak tunkuaremp Wulapm Weink, i amuk nti. Kil nak na, “Yipm yel mpep wain epie, \v 28 ka yarkup apmilel. Nti ko yer apm wuntu i, yarkup apmilel kako nukul yupmueiel. Kako yikei nkualeik yapmunemp'uretel mitinkel antuel ka nti mentitmaken apulapulel. Yarkup apmilel ka wuniapm ka Wulapm Weink nar tnei niumonelel. Ka muati apulp yapmunemp'uretel antuel ntitmakenel ko Wulapm Weink wunempiskelel. \v 29 Yipm eipm, apm nakimp yipm. Pie ant nkisel, apm kapukorokn ampu yel mpep wain. Aser arai nkienel, kona Waiek apmilel yer yapel somp yemp moule mampel i antarko nkis yintempilel, i ko apm yintemp yipm ampu yim mpep wain niumpueiel.” \p \v 30 Kapepe nti akei wampenel niat i, nti awomp yemp suknel apmuei, nti po mpi namp malenk Lo Olivel. \s1 Jisas Nak Na Pita Arai Sirep Nia Ankilel \p \v 31 Jisas nakimp nti moule ka sopilel na, “Pitepiteknim nomp ekeielel yipm oko ser wankepm kona ninkem apmel, i yapmunemp aiyipmel okorokn yer mintenk yupulp apm. Ka yipm oko nkimepm niampepm, kako sop sankmuati ka sil wupm Wulapm Weinkelel ka nak na, \it Moule ka wakerp wus sipsipel, Wulapm Weink oko yer kilel i nti wus sipsip ankilel oko serk yumpul likekn wuye.” (Sekaraia 13:7)\it* \p \v 32 Aser Jisas nak na, Nti oko yer apm wuntu aser apm arai ampu serp yer yemp ka antup muan awurel ael. I apm oko mpi niorkn yirip yipm yupmuei Galili.” \v 33 Pita ampu nakimpil na, “Apm karokn. Kona nti wanto ser wankepm simi kona ninkem yiknel i nti ko serk yupul likekn wuyeel, apm kapukorokn yuwomp yikn.” \v 34 I Jisas nakimpil na, “Apm nakimp yikn likeknel, nomp araiel aipmutnu peyar okorokn niek i yikn arai nikimp nti anink wuyelikeknel na yikn ka antemwunemp apm.” \v 35 I Pita nakimpil na, “Karep apm nankimp yikn. Kona simi ko ninkem yiknel, apm arai yintemp yikn wuntu, apm okorokn sirep nia aiyiknel niek na apm antemwunemp yikn! Karokn ankil!” I nti moule ka sop Jisasel, nti akeiwanto nak misoplikekn. \s1 Jisas Apul Niampepm Muatipmel Ar Getsemani \p \v 36 Kapepe Jisas antemp nti mpim yempel, nti aiyimp Getsemaniel. I kil nakimp nti ka sopilel na, “Yipm nkisemp apm. Apm'a mpi opo, niek sank yintemp Waiek Keipmel.” \v 37 Kil kua Pita antempel ninkilapm wuyeel Sepetiel, ntiarko mpi. Yapmunemp antempel niumpuaipm ankilel ka kuret ankil, \v 38 kil nakimp nti na, “Yapmunemp apmilel ka wankepmel yatip. Yapmunemp apmilel ka sukukurelim apulp wankepm suknel arai na ninkem apmel! Mintenk apmilel kana miniat. Yipm mintenkitneip apm yer piepe.” \v 39 Kil mpi pitekn, kil ankil mpulyapm a kitapm, markipniminket Wulapm Weink ntape na, “Yaiyai, apm puikn na yikn niekyuntup wankepm epie kana ninkem apmel, yek apm yayapel yatel! Aser ka apm nak. Yikn korokn nikerpm puikn apmilel. Karokn. Ko yikn yupul sop puikn aiyiknel suwaink.” \p \v 40 Niatel i kil nkarp mpi amiser nti wuyelikeknel ankilel, aser nti ka apmuei niumpu. I kil sisir Pita nankimpil na, “Apulntaku? Yipm'arokn na mintenkitneip apm muati likekn, mi? \v 41 Yipm ko nkis niampepm ntankuel, yimp Waiek Keipmel yupulp na yipm'a yet mintenkel nako yapmunemp'uretel korokn kuap yipmel. Oroknel, wolpm wutnie pe la kitnanim, kako ninkai yipmel, kuap yipm na yupul kuretel. Yapmunemp aiyipmel ka puikn apulp niokn apmilel yipm'a yupulel, aser ka ntieaikn aiyipmel ka mpulosim, karokn mintenk.” \p \v 42 Jisas ampu mpi amiyimp Waiek Keipmel aninkel ntape na, “Yaiyai, kona wankepm yakop antempel ntinkiliemp pie korokn nisep apmel, ka akosepm. Arai apm yirkos sop puikn aiyiknel.” \p \v 43 Niatel i Jisas ampu la amiser nti, aser nti peyar apei niumpu. Niampepm antuel ka wankepmel. \v 44 Kil aser ntalepe i kil awomp nti ampu mpi nak sank antemp Waiek Keipmel anink wuyelikeknel, sank karep kil antemp Waiek nakel kil ampu aiki napmok. \p \v 45 Niatel i, kil ampu aiki la anser nti, i kil nankimp nti na, “Yipm peyar arar niumpu nkisemp sipmakn, mi? Yipm eipm. Muati ka miniat. Wankepm pe na niminink. Moule ka aimop apm yapmunemp wuyeelel na yupul apm Es Aiyipmel la nta antuel nti moule kuretelel, moule epe kil pewipm. \v 46 Yipm serp, antarko mpi ninkemil mpim okor.” \s1 Judas La Mper Jisas Mpim Nta Antuel \p \v 47 Jisas peyar nak nak sankel i, Judas, moule likekn antuel nti 12-pla ka sop Jisasel, kil la niminink. Nti moule mitinkel pe antempil mila, nti ka apul skal mpu lael. Nti pris antemp nti moule sepmel Judael karep wankes Judas antemp nti ntitmaken epe mila. \p \v 48 Judas, moule ka aimop Jisas yapmunemp wuyeelel, arep nankimp nti moule nak na, “Ko yipm ser apm'a mpi niremp mewelel, moule epie ka Jisas! Ko yipm ntasompil kuapil yupul yipmot!” \v 49 Arokn akir, Judas pe yulk nti moule, kil mpip Jisas i kil namirempil nak na, “Waiek niupukn, nomp sepm.” \v 50 I Jisas ampu nankimp Judas na, “Waiek niupukn. Niokn mi pe yikn na la yupulel, ko yikn yupul pokel.” Aser nti moule arko antirenk la, antemp wamimpilpmil, ntankamumpil ntakitiekitie apul apmot. \p \v 51 I mouleel ka antemp Jisas atel, kil kuapmnar skal ankilel, wunemp'uret, yawol nilop mewelel, antunil ntanku atno sukur, kurkuan amu kitapm. Moule epe, kil ka moule nioknel Kaiapasel, ka moule suknel antuel nti prisel. \v 52 Aser Jisas nakimpil na, “Yikn ampu yuwei skal aiyiknel yumu. Yikn ko yimikei skal nupolel, eti kako yikei milap yiknel. Yikn ko yumur. \v 53 Mamp yikn'arokn mpilil tikikn. Kona apm yimp Waiek apmilelel, arokn akir kil arai yek apm nti ensel ankilel mitimitinkel. Nti ka wakirpmtumpua apmilel, nako kil mper nti yer nta apmilel. \v 54 Aser kona apm yupul ntakilelel, sank ampueik Wulapm Weink nakel kakorokn ninink. Ar wupm ankilel kil nak na ka wankepm kana ninkem apm ntapiepe.” \p \v 55 Nti at, Jisas nakimp nti moule wanto na, “Pe yipm la nkamp apmel, i pe yipm apul skal ampueipel mpu, ka ntaka yipm'a yer moule kuretelel ka apulp yipm wurkite suknelel. Areparepel apm'a war yitne Wulapm Weinkel i yuwap yipm moule ntitmakenel, aser yipm'arokn na somp apm, kitin yuwomp apm. \v 56 Aser ka wankepm pie na ninkem apmel, ka sop sank ampueik nti moule ka nakaworp yapmunemp Wulapm Weinkel nakelel, ka pie niminink.” \p I nti meniem ankilel ka sopilel, ka awomp Jisas apmot, nti ka nkark ampul likekn wuye. \s1 Nti Awup Sankwunamp'uretel Jisasel \p \v 57 Nti moule karep nkamump Jisas i nti apul kil mpim yitne moule suknel antuel nti prisel, nia ankilel Kaiapas. I nti moule wupm raiel ampueipel nti mesepmel ntiarko naiyenaiye war nkupmus yitne yekipmin. \v 58 I Pita pe sop Jisas mpim aser kil karokn mpi kitnan, kil ako ka at mpila peik. Kil at yitne tukuakn ar anu i kil nkis ampueipel nti moule ka wakerp yempel. Kil na nkis ser nako nti yupulp Jisas ntakulel. \p \v 59 Aser nti pris antempel nti moule sepmel Judael (ntiarko ka kaunsol), nti aiyimp nti moule mpurel ko la na niek sank ninkaielel yupulp wunamp'uretel Jisas apulel, apulp nti na yer kil wuntu yepel. \v 60 I nti moule mitinkel la nkamp yapmunemp'uretel mimperpil. Aser nti karokn ampu ninkem simi kuretel ka kil apulel nako nti yer kil wuntu yepel. At pitekn aser, moule wuyeel pe mila \v 61 i ntiwuye nak na, “Moule epie ka nak na, Apm arai sinkre yitne Wulapm Weinkel i ampu yikitnei awun wuyelikeknel ako.” \p \v 62 I moule suknel epe, kil nkarp naiyim Jisas na, “Yikn karokn ampu na niek sankel mi? Apulntaku sank irpm pe nti nkamp mperp yiknel?” \v 63 Aser Jisas karokn ampu nak sank setel. I moule suknel nakimpil na, “Apm aiyimp yikn ar nia Wulapm Weink Keipmelel, ko yikn niek likeknel. Yikn korokn nkuwepm sank. Yikn nikimp ant. Yikn ka Krais, moule ka Wulapm Weink aiki atel mi? Yikn ka Ninkilapm Wulapm Weinkel, mi rokn?” \p \v 64 I Jisas nakimpil na, “Karep yikn napmok. Aser apm'a nikimp yipm, arai yipm ser apm Es Aiyipmel kako nia sompel. Apm ko yer ntayapel niawurpmelel Wulapm Weinkel nako yintempil yupul nioknel. I apm arai yer no mpor keipm ko yumu kitapm.” \p \v 65 I moule suknel epe nkarp'uret, yapmunemp ankilel ka sukukurel ampulp sank kil eipmel, i kil ntankamp elmpuapm ankilel ankil pe awor. I kil napmok na, “Kil ka apul nia Wulapm Weinkel ka amu kitapm, kil ka apul kuret ankil! Ant korokn yimp nti moule mpurel yatel la, na niek yuworp wankepm moule epieel, karokn. Karep yipm yupmueipm sank pe kil nakel! Kil apul nia Wulapm Weinkel ka amu kitapm! \v 66 Yipm ampu niek, ant'a yupul kil ntakulel?” I nti ampu nak na, “Ka kil apul kuret. Korokn yuwompil yer. Ko nti yer kil wuntuim.” \p \v 67 I kapepe nti akei niepmwarkup mpim Jisas miniampepm. Nti mpurel akei nta muatipmel, mpurel akei nta ranimpel amor kil \v 68 i nti napmok na, “Yikn nakel, yikn ka Krais, moule ka Wulapm Weink aiki yikn atel mi? Yikn ka moule ka nakaworp yapmunemp Wulapm Weinkel, mi? Kona ntakilelel, yikn nikimp ant sank nkuwepmel. Moule mini pie ar yiknel? Nia ankilel mini?” \s1 Pita Nak Na Kil Antemwunemp Jisas \p \v 69 Pita ka at ar anu, aser maken nioknel la kitnan namintip Pita i kil napmok na, “Yikn el pepe, yikn ka antemp Jisas Galiliel apei pe.” \v 70 Aser Pita nak sirep nti moule wanto na, “Arokn. Apm pe antemwunemp sank epe yikn nakel epe.” \p \v 71 Niatel i, kil mpi at namintip lomp tukuakn i, maken nioknel nonkel amiser Pita i kil nankimp nti mentitmaken ka at kitnanel na, “Moule epie ka at antemp Jisas Nasaretel apei pe.” \v 72 I Pita ampu nak simirep nti aninkel na, “Apm nak likeknel, apm'a antemwunemp moule epe.” \p \v 73 At pitepitekn i, nti moule ka at kitnanel la nakimp Pita na, “Ka nkuntoim, yikn ka mewel antuel pe, sank tiknin aiyiknel karep ant eipm amorel.” \v 74 I kapepe Pita nak nkirnkerelim na, “Ka apm nakimp yipm likeknel, apm ka antemwunemp moule ekilpe! Kona apm korokn niek likeknelel, Wulapm Weink arai yek apm wankepm.” \p Kil nak niatel i, karokn akir aipmutnu napmok. \v 75 I Pita ampu wunempwamiyimp sank ka Jisas nakimpilel, kil nak na, “Aipmutnu peyar okorokn niek, aser yikn arai niek anink wuyelikeknel na yikn antemwunemp apm.” Pita wunempwaiyimp aser kuret, i kapepe kil naikul kuriekn i akei misa warpmel. \c 27 \s1 Nti Mper Jisas Mpi Nta Pailatel \p \v 1 Rien kakirel i, nti pris antempel nti mesepmel Judael, nti ka kitip sank aim yapmunemp amu likekn na nti na yer Jisas wuntuel. \v 2 Niatel i, nti nkamp mua akei kitip Jisas i nti apul kil mpim i mper kil mpim nta moule suknel Romel, nia ankilel ka Pailat. \s1 Awur Judasel \p \v 3 Judas, moule ka mper Jisas mpi nta antuel moule wuroknelel, kil eipm ka nti mesepmel amup yapmunemp likekn na yer Jisas wuntuel, i kil nkis wunempwaiyimp aser kuret. I kil nimimplemp yapmunemp ankilel i kil ampu nkamp wuntokn muati ka 30 akuei nti pris antempel nti mesepmel ak kilel. Kil ampu apulp nti mpim. \v 4 I kil nakimp nti na, “Apm ka apul kuret. Moule epe, pe apm mper kil mpi nta aiyipmelel, kil karokn apul setel kuretel i ko yipm yer kil wuntu.” Aser nti nankulp wankepm mimperpil nakimpil na, “Ka puikn aiyiknelip.” \v 5 I kapepe, Judas nkamp wuntokn muati ka 30 pe, yawol muar yitne suknel Wulapm Weinkelel, i kil po mpi nainkol ntolmua i, kil wuntuim. \p \v 6 Nti moule mamp antuel nti prisel nuanti wuntokn i nti napmok, “Wuntokn epie kana yuwei yuntun linkepm mouleel. Ka wuntokn kuretel. Sank niawurpmel Wulapm Weinkel ka nakantup ant na korokn mper yintempel wuntokn sepmel yer yitne Wulapm Weinkelel.” \v 7 Nti aim yapmunemp a likekn i, nti akei wuntokn epe nkamump kitapm ankilel mewelel ka akeiakei marpmel nako nti yuntup muanel antuel nti moule wampwampel. \v 8 Eti yemp epe, nia ankilel ka nti aiyimp antun Kitapm Yarkupel. \v 9 Sank ampueik Wulapm Weink nak ar niepm Jeremaiael, moule ka nakaworp yapmunemp Wulapm Weinkelel, ka pie niminimk, pie ant amiser. Ka kil nak na, \it Nti nkamp 30-pla wuntokn ka nti Israel nak apulp na yuwei yuntun moule epeel.\it* \v 10 \it Pe wuntokn epe ka nti yuwei amuk waiek kitapm epeel ka ampueik kil aiye akeiakei marpmel, sop sank Sepmel apmilel karep nakimp apmel. \it* (Sekaraia 11:12-13 antemp Jeremaia 32:6-9) \s1 Yikn Ka Moule Mamp Antuel Judael Pe? \p \v 11 Nti apul Jisas mpi apmot niampepm Pailatel, i Pailat namiyimil na, “Yikn ka moule mamp antuel Judael pe?” I Jisas nak na, “Ka mpintape yikn napekel pe.” \v 12 I nti pris antempel nti mesepmel Judael, nti nkamp sank mitinkel mimperp Jisas. Aser kil karokn ampu nakimp nti sank setel. \v 13 Eti Pailat nakimpil na, “Mi yikn karokn ampu eipm sank pe nti nkamp mperp yiknel?” \v 14 Aser Jisas karokn ampu nakimp Pailat sank setel. Eti yapmunemp Pailatel ka ar mitimitink. \p \v 15 Pailat wunempwaiyimp na nioknwank likekn likekn kona Pasowael, moule suknel Romel ka antun nioknwank wainki armikomp moule kuretel likekn ka ar yitne kuretel pminelel nako kil nukul kuriekn kuserelel. Nti mentitmaken ankil ko yimp nia mewelel nti ka puiknel, i ko moule suknel wankesil nunkul. \v 16 Ekilelel i, Barabas ka ar yitne kuretel pmin i nti akeiwanto ka nimpiriepm apulp na kil ka moule kuretel ankil. \v 17 Nti mentitmaken pe karep naiye la akei mitnei, i Pailat namiyim nti na, “Yipm apulpel, mini apm'a wankes nukulel? Apm'a yirkomp Barabas mi, apm'a yirkomp Jisas epie, ka nti nak na kil ka Kraisel?” \v 18 Pailat karep nkamp ntinkirai ampulp weink ka nti pris apul Jisas lael. Ka apulpaser nti ka yapmunemp yakopel apulp nti moule mitinkel ka aiki nia Jisaselel. \p \v 19 Pailat nkis lontulnko ankilel apul niokn ankilel awup sankwunamp'uretel apulp Jisaselel i, maken ankilel mper sank nakimpil na, “Moule yatewelel epe, yikn korokn yupulpil setel. Nomp'arepelel apm ar niumpu ninkiniepmel antun kil, eti apm pe eipm wankepmel.” \p \v 20 Nti pris antempel nti mesepmel Judael aiki nti mentitmaken yapmunemp nako nti yikei mampel nikimp Pailat na yuwomp Barabas nukul kuriekn, nako kil niek na yer Jisas wuntuel. \v 21 I Pailat ampu namiyim nti na, “Yipm apulp na apm'a wankes mini mewel ntiwuyeel na nukulel?” Kapepe nti moule mentitmaken akei sank suknel nak na, “Barabas!” \v 22 I Pailat naiyim nti na, “Eti yipm apulpel, apm'a yupul Jisas ka nti aiyimpil Kraisel ntakulel?” I nti nak na, “Ntempil yer lonkuntonkel!” \v 23 I Pailat naiyim nti, “Na ntempil yupulpi? Simi kuretel kil apulel?” Aser nti akei mampel napmok na, “Ntempil yer lonkuntonkel!” \p \v 24 Pailat nkamp ntinkirai apulp nti mentitmaken i kil nak na, “Apm korokn ampu yiki niek niek. Nti kakorokn eipm apm sank. Ka nti arai nupol.” Kapepe kil nkamp mpep akei kaikul nta ankilel ar niampepm antuel mentitmakenel, ntremp nti muati ampulp. I kil nak na, “Karokn weink apmilel kona moule epe yuwurel. Ka puikn aiyipmelip.” \v 25 I nti moule mentitmaken ampu aiki nak na, “Akosepm. Yarkup ankilel kapuko yupmuei ant ampueipel nti knamniumpuai antilel arai nkienkienelel.” \v 26 Eti Pailat arkomp Barabas nainkul kuriekn. I kil wankes Jisas mpim nta antuel moule aipmpienel i nti nkamp mua akei ntamimpli kil nako nti ntempil yer lonkuntonkelel. \s1 Nti Moule Aipmpienel Aimpopyalemp Jisas \p \v 27 Kapepe nti moule aipmpienel Romel, nti nkamp Jisas apul kil mpi muar yitne moule suknelel, i nti wanto la at aiyemuorpil. \v 28 I nti kankeip elmpuapm ankilel mper apmuei, nti na yupulpil mpuampua irpm simukuei moule mamp. Pe nti nkamp elmpuapm ninkopmel i amutnu kil. \v 29 I nti waink mua yenkel ntri amu kil mamp sukuei niukutopm moule mampel. I nti nkamp mpu wainkilel pe mul kil ntayapelel ankilel kana sukuei niawurpm moule mampel. I nti wamiker nkaik ampulpil. Kapepe nti wananklelel nak sank amiyekwaiyo kil nak na, “Ant naremp yikn. Yikn ka moule mamp antuel Judael.” \v 30 I nti akei niepmwarkup amu kil. Kapepe nti ampu nineik kil mpu wainkilel karepel i nti likekn likekn yawol akei amu kil mamp. \v 31 Nti aiyekwaiyo kil niatel i, kapepe nti ampu kaminkeip elmpuapm ninkopmel, nti nkamp elmpuapm ankilel ampu amutnu kil. I nti nkampil apul mpi na ntempil yupmuei lonkuntonkel. \s1 Nti Ntemp Jisas Ar Lonkuntonkel \p \v 32 Ntiarko mpi, i nti moule aipmpienel nti aser mewelel yemp suknel Sairiniel, nia ankilel Saimon. I nti nkampil, apul kil arkos lonkuntonkel Jisasel na yintemp nti yet yayapelel. \v 33 Kapepe nti mpi niminink yempel epe, nia ankilel Golgota. Niupukn nia Golgotael ka yemp mamp linkepmel. \v 34 Ar yemp epie, nti ak Jisas mpep wain nipelel mpurel ko kil na yel apulp na nkiyir yakopel, aser ka kil karokn al. \v 35 Nti moule aipmpienel karep mintemp Jisas apmuei lonkuntonkel, i nti apul purkup, yawol rukopm satu na nti na yupul elmpuapm tukul mpuampua ankilel mpi nti anti. \v 36 Niatel, nti ka nkis naminitipil. \v 37 Sil lonkuntonkel keipm ar na mamp ankilelel, ka nti apul sank ntape: Epie ka Jisas, Moule Mamp Antuel Judael. \p \v 38 Nti ntemp Jisas ar niumon, nti moule wurkiteel wuye nti ntemp ar lonkuntonkel wuyeel ar yakitiekitie. \v 39 I nti moule ntitmaken mpimpi lala aiyekwaiyo kil, niampepm yimpil kil, mutumpwaiyimpil nak kil sank kuret kuretel, \v 40 nak na, “Yikn moule kana sinkre yitne Wulapm Weinkelel i ampu na yikitnei awun wuyelikeknelel, yikn simpop yikn ankil! Kona yikn ka ninkilapm Wulapm Weinkelel, pe yikn nor yikn ankil na yo kitapm!” \p \v 41 Nti moule mamp antuel prisel, antemp nti moule sepmel, antemp nti moule wupm raiel, nti akeiwanto aiyekwaiyo kil ntape na, \v 42 “Kil ka nak na kil ko simpop nti moule wanto nantip mua yirkomp nti, aser ka kil kapukorokn simpopil ankil! Kil ka moule mamp sepmel antilel Israelel, mi? Kona ntakilelel, kil ko yukur yo kitapm, nako ant yapmunemp mintenk yupulpilel. \v 43 Kil ka akei Wulapm Weink nkael i kil nak na, Apm ka ninkilapm Wulapm Weinkel. I kona Wulapm Weink puikn apulpilel, i Wulapm Weink ankil kako simpopil nako nantip mua yirkompilel.” \v 44 Nti moule wurkiteel wuyeel, karep nti moule aipmpienel ntemp nti ar lonkuntonkel wuye ar nantip Jisasel, ntiwuye antemp nti wanto aiyekwaiyo Jisas soplikekn. \s1 Awur Jisasel \p \v 45 Ka awun ropmel aser nomp nimpiemp aryamuwi kitapm, yek awun muati 12 amu 3 awuniunkurikn. \v 46 Pitepitekn na yo muati 3-elel i, Jisas awor ma suknel i nak na, “\it Eli, Eli, lema sapaktani\it*?” (Buk Song 22:1) Niupukn sank ekilelel ka nak na, “Wulapm Weink, Wulapm Weink, yikn awomp apm apulpi?” \p \v 47 Nti moule mpurel ka at kitnanel, nti eipm sank epe aser nti karokn eipm aipopel i, nti nkamkirknel nak na, “Moule opo po amiyimp Elaija.” \v 48 Eti karokn akir, mewel antuel ka pokel mpi nkamp mikeikuret ka ntaka womp wulie kuelel, aim a mpep wain lukopel. Mikeikuret po kuap mpepel i kil kitip amu yaku na yek Jisas yim. \v 49 Aser nti mpurel nak na, “Yukueim, ant yet ser kil niorkn. Elaija ko la simpopil, mi rokn?” \v 50 Aser Jisas ampu aiki awor ma ankilel i pirpm ankilel amompil i kil amur. \p \v 51 Kil awurel i karokn akir, elmpuapm suknel ka aikol ar war yitne sepmel Wulapm Weinkel pminel ka nkurier akor yek keipm a tnei kitapm. Ka akor kitiekitieelim.\f + \fr 27.51 \ft 27:51 - Elmpuapm epe ka sukurp yemp mporel ka ar yitne suknel Wulapm Weinkel pminel. Wulapm Weink ankil ka yuwak yemp epe apulp nako yemp mporel ankilel. Kapepe nti moule kuserel kapukorokn nkis yikei warel. Aser ka elmpuapm epe ka ankor yek keipm amu kitapm sop Wulapm Weink ankil apul akorel. Eti, yemp mporel Wulapm Weinkel ka apmuei yemp yapelel, nti ntitmaken minimini ka puiknel kako war nukul puikn antuel.\f* I mporyinikn namp, i wuntokn tukotukoel amikor. \v 52-53 Nti moule ntitmaken Wulapm Weinkel ampueik awurel, nti ampu yek ntopm muanel nainkul. Pe nti yumukueim Jisas ko ampu serpel i, nti moule epe muar Jerusalem i nti ntitmaken mitinkel amiser nti. \v 54 Moule mamp antuel nti moule aipmpienelel pe wakerp Jisas apmot, kil antemp nti moule ankilel nti aser ka mporyinikn na i mpuampua ntalepe nininkel, wunu ka yunkur nti. I nti napmok, “Yaai! Ka nkuntoim! Moule epie ka ninkilapm Wulapm Weinkel pe.” \p \v 55 Nti maken mitinkel ka atel, nti ka ampueik sop Jisas yek Galili la sakirpil niokn mpurel, nti maken epe ka at ako mpi peik i niampepm yumua kil. \v 56 Maken el antuel ka Maria, yemp suknel ankilel ka Makdala. Pe nonkel ka Maria, mamam Jems nti Josepel. Pe nonkel ka mamam ninkilapm wuyeel Sepetielel. \s1 Nti Antup Jisas Ar Ntopm Muanel Ka Josep Aiyepel \p \v 57-58 Awuniunkuriknim i, Josep Arimateael ampueik nimpilemp yapmunemp sop Jisasel, kil mpi naiyim Pailat na yek kil muanmato Jisasel. Kil ka mper wuntokn suknel. Aser Pailat nakimpil na, “Akosepm” i kil nakimp nti moule aipmpienel na, “Yipm somp muanmato Jisasel epe yek Josep.” \p \v 59 Kapepe Josep nkamp muanmato pe akei elmpuapm ntinkiraiel yonel pe yimpil kil. \v 60 I kil nkamp muanmato pe antup apmuei ntopm muanel niumpueiel ankilel, ka nti aiyep apulpilel. Kapepe Josep mpi wasirk wuntokn suknel la i akei mor ntopm muanel niepm. Kil apul niatel i kil po mpim. \p \v 61 Maria Makdalael antempel Maria nonkelel ntiwuye ka nkis kitnan nantip ntopm muanel i niampepm yumua. \s1 Nti Moule Aipmpienel Nkis Wakerp Ntopm Muanel \p \v 62 Jisas awurel, aser ankaiel ka Sapat antuelim i, nti pris antempel nti Farisi mpi amiser Pailat. \v 63 Nti nakimpil na, “Memamp, ant'a nikimp yikn sank akopitekn. Jisas opo ka moule sank mpulmpulel. Ant ampu wunempwaiyimp sank likekn ampueik kil nkis i kil nakel. Kil nak na, Awun wuyelikeknel ko niatel, apm oko ampu sirpmop. \v 64 Eti yikn nikimp nti moule na nti ko wor ntopm muanel mintenk yer awun wuyelikeknel. Ant wunempwaiyimp na nti moule ankilel ko yupul wurkite somp muanmato ankilel mper nkuwepmel, i aninkel nti ampu ko yiki niek sank mpulmpul nkirnkerel, nikimp nti moule wanto na, Kil ampu ka nkarpmop. Ntakilelel kako kuret ankil.” \v 65 I kapepe Pailat nakimp nti na, “Yipm somp nti moule aipmpienel, nikimp nti na wakerp ntopm muanel yipei pope. Yipm mpi yupul mpuampua simisimi puikn aiyipmel ko wor mintenkelel.” \v 66 I kapepe nti mpi apul mpuampua nuarep wuniapm ka akei antup nti mouleelel. Pe nti mper nti moule aipmpienel ar wakerp ntopm muanel apmuei. \c 28 \s1 Jisas Ampu Nkarpmop \p \v 1 Sapat antuel ka niatel, pe nkarp rien mpilil nimpiemp, Maria Makdalael ampueipel Maria nonkelel ntiwuye ka nkarp na mpi ntopm muanel na ser yemp Jisas arel. \v 2 Aser arokn akir, mporyinikn suknel namp apulpaser ka ensel Wulapm Weinkel ka yek yemp keipmel a, wasirk wuntokn ar ntopm muanel niepm mpi mita, i kil na misil keipm. \v 3 Mpuaminiampepm ankilel ka yonplaiknin numuarep mpor mlaiknel, pe elmpuapm ankilel ka kil narel ka mpusmpus numuarep aipmiyonel. \v 4 Kapepe nti moule aipmpienel aser kil ntakilelel, eti nti karep nkarkempil wuntu ankil! Mporyinikn ka namp nti moule. Nti ka pa siknamp naiyel, tritnei nael apei pope. \p \v 5 Aser ensel epe namikimp maken wuyeel na, “Yipmwuye korokn nkinkiekn. Apm ka nimpiriepm, yipmwuye kana la ser Jisas, moule kakuei nti ntempil ar lonkuntonkel. \v 6 Kil karokn ar eiye, ka kil ampu ka nkarpmop, ntaka sank ampueik kil nakel. Yipmwuye ampu la ser yemp ka kil arel. \v 7 Kona yipmwuye ser niatel, ko yipmwuye ampu pokel mpi, ninkimp nti moule ka ampueik sopilel na, Jisas ka awomp ntopm muanel ka nti antupilel apmuei, kil ampu ka nkarpmop. Yipm eipm, kil po niorknel mpim Galili, pe yipm ko mpi ser kil yipei pope. Pie apm ael, ka apm'a napikimp yipm sank piepe.” \p \v 8 Yarkup nkarpmok maken wuyeel, aser ntiwuye ka mpuaimpuai yatip. Eti karokn akir, ntiwuye ampu awomp ntopm muanel apmuei. Ntiwuye po ampu mpilmpilnk mpi na nimikimp nti moule ka ampueik sop Jisasel. \v 9 Aser Jisas nukur na ar yayapel i nankimp ntiwuye na, “Mantiek niupukn wuyeel, rien sepm.” Pe ntiwuye ka mpi kitnan nantipil i aikel a kitapm pe ntankampil nkaik waimpel i aimiki nia ankilel. \v 10 I Jisas nankimp ntiwuye na, “Yarkup korokn serk yipmwuye. Yipmwuye mpi nikimp nti knuan knuan apmilel ampueik sop apmel, nti ko mila Galili. Nti arai ser apm yer mpi opo.” \s1 Nti Moule Aipmpienel Ka Nak Sank Ninkaielel \p \v 11 Maken wuyeel mpi amiser nti moule ka sop Jisasel. Pe nti moule aipmpienel ka wakerp ntopm muanelel mpi muar yemp suknel, i nti namikimp nti moule mamp antuel nti prisel apulp mpuampua muati irpm karep nti aserel. \v 12 I nti moule mamp antuel nti prisel nkis antempel nti mesepmel, ntiarko awup yapmunemp nak mpuaryamuwi sank karep nti moule aipmpienel nakel. I nti amuk nti moule aipmpienel wuntokn raiel suknel nako mpuaryawi mpuampua irpm karep nti aserel. \p \v 13 Nti moule mamp nakimp nti na, “Ko yipm wananklelel niek ntalekil. Nomp ant ar niumpuel, nti moule ka sop Jisasel la nkamump muanmato ankilel. \v 14 Kona ko moule suknel Romel eipm sank epe yupulp yipm karokn apul niokn sepmel ka yipm ar niumpuel, yipm korokn numpul yupulp. Ant ankil arai yupul yapmunemp ankilel muarknel. Wankepm korokn ninkem yipm.” \p \v 15 Eti nti moule aipmpienel nkamp wuntokn i, nti apul misop sank karep nti moule mamp nakimp ntiel. Pe sank ninkaielel apulp muanmato Jisasel, ka nti moule ankilel nkamp nkuwepmelel, ka nti akeiwanto kitapm wampwampel yupmueipm. Pe nti Juda ka yupmueipm i, ka nti nak lala pie yireikel apmuei. \s1 Jisas Ak Nti Moule Ka Sopilel Niokn \p \v 16 Nti moule ka sop Jisasel, muati antuel ka 11, nti mpi Galili i nti mpi niminink malenk ka Jisas nakimp nti na mpiel. \v 17 Aser nti amiser Jisas i nti aimiki nia ankilel. Aser nti mpurel ka yapmunemp wieel apulpil nak na, “Kil ka Jisas, mi rokn?” \v 18 I Jisas la kitnan i nakimp nti na, “Wulapm Weink ka ak apm mpunkol antempel mpunti suknel na yuwulmp kitapm sukurel yintempel yemp keipmelel. \v 19 Eti yipm ko mpi yupul niokn apmilel yer wampwamp, yimp kuap nti ntitmaken wopmweink yikeiwanto wampwampel nako nti sop apmel. Kona nti moule eipm sank aiyiknel, yipm ko yikei nia wuyelikeknel, Waiek, Ninkilapm, Pirpm Sepmel Wulapm Weinkel, nako rup nti yumu mpepel yupulp yapmunemp'uretel karep nti nisepel. \v 20 Sank wanto ampueik apm nakimp yipmel, ko yipm yuwap nti na nti nikerpmel. Yipm eipm. Aninkanink apm oko yintemp yipm yer mpimpi ser kitapm epie ko miniatim.”