\id 1TH - Waskia O.T. Portions and Revised N.T.; 7-October-2013 \h 1 THESSALONIANS \toc1 1 THESSALONIANS \toc2 1 THESSALONIANS \mt1 1 THESSALONIANS \ip Paul Silas ilak Thessalonica wonong te Juda nunga synagogue ningi den gilalong apuman, se Greek kariimet suen biya se Juda kariimet suan suan Kristus ko nongomang ningi nunguning aram. Bare Juda alo saki Paul Silas ninguru nunga bita maguwuman, se Kris alo tirom apostle ilagala nunga giman ale nunga beteman se Berea namaman: Acts 17:1-10. \ip Paul Thessalonica Kris alo ninguru nunga kuakaso. Bore te se nu Timothy beteram se tom ilagala ko nongote namaram. Ale tam gawa imi agotala bataguru nungaram. Nuna Kris iru ewere te se, te sokel ago bagamonko ikia sang nunga maonam. Nu kariimet kuera mu aking barasamonko mu ko karogo la sokel nungarukaso. Jesus peleruk tairukko kam te mu, ana marak bagasan mu me girinakko, bare nongomang ningi nunguning alo kueman mu girimon barasamon se ana marak bagasan mu karogo biguwu Jesus kote namanakko. Ale tom pempem ilak baga se laganakko. \c 1 \s1 Den gira \p \v 1 Ani Paul, aga bo Silas, se Timothy ago, ana tam gawa imi bataguru nina sios Thessalonica, Kaem ninga Nainet bagoso se Jesus Kristus ninga Kari Biya bagoso, mu ningarsan. \p Kaem ko Namar ilak nunga nongomang ningara se nongomang lila mu nengerak pempem la anirukko. \s1 Thessalonica Kris alo nunga kausa yawara ko amilmil guranek \p \v 2 Ana pempem la nanga guranek te ninga balu se Kaem amilmil tui lagasan. \v 3 Ana nenenga nengemang ningi nunguning ko ura, ninimi kua tua ko munan te ura kowar taman mu se, sokel ago la nanga Kari Biya Jesus Kristus te loaga lagasan mu ko, nanga Kaem se nanga Nainet mu kote nego ko ikia bita lagasan. \p \v 4 Nanga singsang alo, ana ikisan Kaem nego ko kua ningaram ale noko ma ninga balam. \v 5 Mu awuk, den gilalong ana nengete karogo taiman mu den la iwita mena, bare ko sokel ago se Bur Laili ago ninguru nengemang motam gurugokko iwita ikiman ale karogo nengete taiman. Ana aguwaya ninga sangornakko munan bitakasan mu nina ta nengeta ko ari iki sapaman. \v 6 Nina Kari Biya ko munan ana karo tuikasan mu arikasan, ale nina uwutatala karo tuikasan. Mu awuk, nuna ninga bita maguwukasan, bare Bur Laili ko amilmil ningarukaso se nina den gilalong mu amilmil te taman.\f + \fr 1:6 \ft Nuna Bur Laili ko sokel te ura bitakasan: 1 Corinthians 2:4-5. Kris alo ikup gikasan: Acts 17:5-10.\f* \v 7 Bore te se, nina mu Macedonia se Achaia Kris alo te ari ikimonko kausa bo iwita ninga beteram. \v 8 Se Kari Biya ko den gilalong nenenga ningi mu ko bala guruga mu Macedonia se Achaia ningi la me geragam. Bare Kaem ko nengemang ningi nunguning ko nirung mu aratam sor suen biya te namaram tala. Bore te se, ana ko den bo balnakko iwita mena. \v 9 Mu awuk, ana me nunga manorsan, bare nuna nongota ana nenengate namaman se, nina aguwaya nangarak amilmil beteman ale, giris palagaman ale kaem kawel nibiring tuman ale Kaem nunguning marak bagoso mu nup biya tusan mu ko ago la balsan; \v 10 ale ko Namar Jesus kueram se nu maraguwuram se barasam, nu duruk wonong te wore peleruk tairukko nina ko kimi bitawasan, mu ko karogo tala balsan. Se Jesus nuguta Nuet ko gomang magara taiwoso mu ningi nanga bataguru taukko. \c 2 \s1 Paul Thessalonica wonong ningi ura beteram ko dugu duap \p \v 1 Nanga singsang alo, nina ikisan, anananga ura taiman nengete beteman mu me bita te kolaman, mena. \v 2 Ana Philippi wonong ningi mu ninguru nanga bita maguwukasan, mu nina ko ikisan. Se yaman iki se, aking sumu te namaman mu, kariimet saki betela sokel ago nangarak dun kopa ilukasan. Bare anananga Kaem nanga saongam se sangam karogo la noko den gilalong ninga manarukasan.\f + \fr 2:2 \ft Paul ko sikisaki arungu nunga bita maguwuman: Acts 16:19–17:10.\f* \v 3 Mu awuk, den balsan imi nangata nanga iki paguwura bo te agi, munan memek bo te agi, kawel munan bo te den me ninga manorsan, mena. \v 4 Bare ana Kaem ko den gilalong ko ura betenakko kari nanga balam iwita, den balsan. Se ana ura imi te kariimet amilmil nungarnakko me betesan, mena. Ana ura imi Kaem nanga nangamang motam ari ikiwoso wore amilmil tunakko betesan.\f + \fr 2:4 \ft Galatians 1:10, se John 5:41,44 ago arikko.\f* \v 5 Nina ikisan, ana nina nengemang kuluka ko den bo me balukasan, mena. Se Kaem agotala ko ikiwoso, ana nengete manga mel taginakko kawelakasan ale ura me ilukasan tala. \v 6 Ana ali kari agi, nina ta agi, awiriya bo ta den ningo nago ko balmonko me ikia bitakasan. Ana mu Kristus ko apostle alo nunguning, ewere te se ana nina nanga saongalko mu ikup am ningarnakko tala, \v 7 bare ana buta me bitakasan. \p Ana imet bo ko kuriang nunga ninguru bitua iwita, am kua kapakasan ale welang te ninga bitaru lagakasan.\f + \fr 2:7 \ft Kariimet nunga saonga ko munan: John 10:11; Acts 20:33-35.\f* \v 8 Nina anananga mel bo yawara iwita, se ana ninguru kua ningarukasan; ale amilmil te Kaem ko den gilalong la me ningarukasan, bare nanga bagara aolak te pempem la ningo la nengerak no gikasan. \p \v 9 Nunguningta, nanga singsang alo, nina ta anananga ura kowar nego ko bitakasan mu nengeta ari ikikasan. Ana nina nanga saongalko ikup me ningarnakko se, Kaem ko den gilalong baluwa se wore, nangata nanimi te sangornakko tirom woremkalal ura tokasan, mu nina ko ikisan. \v 10 Ana nina nengemang ningi nunguning alo nengerak baga se mu, ana laili la, se ningo diram la, nangimik te den bo mena nengerak bagakasan. Se mu nina ko ikiwasan uwutatala Kaem ko ikiso. \v 11 Mu awuk, nina ikisan, ana kari bo ko kuriang nongote munan beteso, uwutatala, ana nina suan suan nengete munan uwutatala bitakasan. \v 12 Ana sangam ningarukasan, nengemang motam to se ninga manarukasan, bagara aolak Kaem ko amilmiloso wore te la bagaralko ninga manarukasan. Mu nuguta ninga auram se noko kingdom nikim ago mu ningi namaralko. \p \v 13 Mel bo tala ana ko pempem la Kaem amilmil tusan mu, tom nina Kaem ko den umu ana nagiring te ikiman, mu nina kari ko den iwita me taman, mena, bare am Kaem ko den nunguning iwita taman. Se den umu nina awiriya ko nengemang ningi nunguning aram mu ninga ningi ura iluwoso. \v 14 Nanga singsang alo, nina Kaem ko sios Judea ningi, Jesus Kristus ko nup biya ko, nongota nunga gue suan nuguting te ikup gikasan uwutatala, nina nengeta ninga wonong suan nuguting te ikup giman. \v 15 Juda alo Kari Biya Jesus se prophet alo nunga moman se kueman, se anananga parusuwuman se Judea beteman arataman. Nuna Kaem munan me ko kua tuso wore betesan, ale kariimet suen la nongorak ningo mena. \v 16 Mu awuk, nuna sor saki ko kariimet den gilalong nodogawa te me ikimon se Kaem me nunga sangukko munan betesan, ale den ana nagiring te aratukko tareng betesan. Ale nunga munan umu te, nunga memek numi awote awuman se duruk tarigi kaparam. Se aitakta asele Kaem ko gomang magara nungumik te kapawoso. \s1 Paul Thessalonica alo aking nungarkukko gomang niara biya \p \v 17 Bare nanga singsang alo, ana tom tukunang ko nanimi tagi batagorman ale awar awar bagakasan.\f + \fr 2:17 \ft Acts 17:1-10.\f* Bare ana nanga ikia te mu nina nego ko nangamili me sapakaso. Se anananga nangamang niara biya mu am ningarkanakko lage suen biya bitakasan. \v 18 Anananga nangamang mu am tainakko nunguningkiri. Nunguningta, ani agata Paul mu lage suen biya bitakasam, bare Satan nanga lage kalokaso. \v 19 Mu awuk, tom Kari Biya Jesus Kristus peleruk tairuk mu, ana nu koma te anape te ira sanamanak ale te amilmilanak, ale ana mariraman umu ko kitigat iwita nasupuling tugunakko? Agi ani uwuta balsam mu ani nina nego ko iki se me balsam agila? \v 20 Mena, mu ninanta ana ninga iki se balsan, ale ninanta te anananga amilmil yawara umu tanakko. \c 3 \p \v 1 Anananga niara nina ningarkanakko mu am biya se baga turutuwuman ale, ani Silas ilak Athens baga se, \v 2 nanga bo Timothy beteman se nengete taiso. Nu Kaem ko ura kari se anananga ura suan, nu anananga iwitatala Kristus ko den gilalong apura ko kari. Se nu tairuk mu nenenga nengemang ningi nunguning sokel tuok ale sangam ningarukko. \v 3 Se ikup aitak ningi bagasan mu ningi, bo me gomang motam bola pala namaruk tairukko. Nina ikisan, nina ta ana ta ikup suwuta mu pempem ginakko nanga balam. \v 4 Paguwura mena, kam ana nina nengerak baga se mu, ikup yaman uwuta nina ta ana ta ginakko mu ana ninga manaru se la. Se aitak te ninga manarukasan iwitata aratuwoso.\f + \fr 3:4 \ft Kris alo ikup gimonko: Acts 14:22; 2 Timothy 3:12.\f* \v 5 Se borta ko, ani dagi baga turutuwurem ale Timothy beterem se nengemang motam aguwaya aniso wore ari ikiokko taiso. Aninga nguangara mu Satan ninga ira arigok, se noko ira ariga te dagulal se anananga ura nenenga ningi beteman wore yam bita te kolaman iwita namaruk wore ko. \s1 Timothy den yawara ago tairam se Paul amilmilakaso \p \v 6 Bare Timothy ninga beteram mu aitakta diram tai aratam, ale nenenga nengemang ningi nunguning se ninga kua tua ko munan te sokel ago la bagasan umu ko den ago tai nanga maonam. Nu ninga nigiring ana nago ko am ikia to se, ana nina ningarkanakko nangamang biyala niawoso uwutatala, nina ana nangarkalko nengemang motam niawoso mu ko nanga maonam. \v 7 Se nanga singsang alo, nenenga sokel ago am sanamiwasan ko den umu, anananga ikup yaman suen biya ningi bagasan umu ningi sokel nangaram. \v 8 Aitakta asele, nenenga sokel ago Kari Biya ningi sanamiwara ko den umu te, ana nangamang motam kua kaparam se daiga bagara nunguning arigisan. \v 9 Ana Kaem nenenga ningi munan beteram umu koma ko aguwaya nu koma te amilmil tunakko mu ana me ko ikisan nunguningkiri! \v 10 Ale anananga nangamang biya mu akingtala tai ningarkanakko tirom woremkalal nangamang motam lilim la te guranek bita lagasan. Ana tai ningarkanak ale nengemang ningi nunguning ko munan te ponor i bo te ikuwawaral agi wore, sokel bo ago ningarnakko. \p \v 11 Se anananga ikia biya mu Kaem, nanga Nainet, se nanga Kari Biya Jesus ilak nanga lage kuring kagarmon se tai ningarkanakko tawun biya aniso. \v 12 Ana nina ninguru ninga kua ningarsan. Uwutatala nanga nangamang mu, Kari Biya ninga sanguk se nengeta ninimi kua tui se, saki alo nunga kua nungara ko munan umu laguwurok se tarigiruk kuring aratuk ale nenenga ningi kapa se lagarukko uwutata aniso. \v 13 Ale nengemang motam sokel tuok se, nina nanga Kaem se nanga Nainet koma te ningimik den mena, laili la bagaral se, tom nanga Kari Biya Jesus ko laili motam\f + \fr 3:13 \ft Laili motam ko bala mu engel laili alo agi kariimet laili alo nunga balso.\f* nongorak tairukko balam mu te nongorak tairukko. Anananga nangamang mu uwutata aniso. \c 4 \s1 Bagara aolak Kaem ko amilmiloso \p \v 1 Bore te se, nanga singsang alo, ana munan nina te diram la baga se Kaem amilmil tualko mu maingkala ninga kasurman, se nina diram la te sanamiwasan. Se ana aitak mu Kari Biya Jesus ko nup te, munan umu bo bo ago la beteral se namaruk biyala ulalarukko, sokel ago la sangam ningarsan. \v 2 Mu awuk, ana Kari Biya Jesus ko nup te munan den suen biya te ninga kiti guruguman umu nina ko ikisan. \p \v 3 Se Kaem ko gomang motam mu, nina laili nunguningkiri baga se saman katagot ko munan me beteralko. \v 4 Ale nina suan suan ninimi ko wosagam kitira ko munan ikial ale munan laili se nup ago mu te la bagaralko. \v 5 Nina sor saki ko kariimet Kaem ko me ikia, mu nunga nomotam nongomang barasa ko munan me kaoralko. \v 6 Ale bo ta munan umu ko launuria bo kumik te me ta bitirukko. Ana munan umu ko maingkala ninga manorman ale sinar den ninga manorman iwita, kari munan uwuta beteso, mu Kari Biya munan memek umu ko koma memek tuokko. \v 7 Mu awuk, Kaem ana kilek memek karur ago mu betenakko me nanga auram, bare bagara aolak laili kako ago wore te baganakko nanga auram. \v 8 Buta se kari awiriya den imi buring tuso, mu nu ali kari ko den buring me tuso, mena. Nu Kaem, ko Bur Laili ningarso, wore ko den buring tuso. \p \v 9 Ario, se launuria ninimi kua tua ko munan mu asele ana me ko ninga manornakko. Mu awuk, Kaem munan umu ko ninga kausam se nina uwutata bitawasan. \v 10 Ale ko nunguning mu nina ninga launuria Macedonia lilim ningi mu suen la kua nungaruwasan. Se nanga singsang, ana sokel ago nina munan umu bo bo karogo la bita se lagaralko ninga manorsan. \v 11 Nina suan suan ninga ura mu bagara aolak kutekam mu te baga se, ana ninga manorman uwuta, nengeta ninga ura ko iki se nengeta nigiting te ura iluwalko.\f + \fr 4:11 \ft Nangata nanga ura ilu se baganakko: Ephesians 4:28; 2 Thessalonians 3:10-12; Colossians 4:5.\f* \v 12 Ale munan umu te nina awiriya kote mel ko me keka lagaralko. Se nika bagara aolak umu pempem la arigimon ale nongomang ningi nunguning mena ko kariimet alo mu, bala ningo balu kisimonko. \s1 Nongomang ningi nunguning alo kueman wore nunga den \p \v 13 Nanga singsang alo, ana nina kariimet kuera umu nunga aguwaya mu ko sinararalko nangamang aniso. Se kariimet kuera mu aking barasamonko. Bare kariimet sang uwuta ko me ikisan, ale nunga kuera kariimet nunga nongomang bataga se lagasan, iwita me bagaralko nangamang aniso. \v 14 Ikialko, ana mu Jesus kueram bare aking marak barasam mu ko nangamang ningi nunguning aram. Bore te se, awiriya Jesus ko nongomang ningi nunguning se kueman mu, kam Jesus peleruk tairukko tom mu te, Kaem nunga maraguwurok se barasamon se nunga diruwu Jesus kote nunga awurokko. \v 15 Kari Biya kota ko kuring ana ninga manorsan: Kari Biya peleruk tairukko tom mu, ana marak bagasan mu me girinakko, bare kariimet kuera mu girimonko.\f + \fr 4:15 \ft 1 Corinthians 15:51-53 ago arikko.\f* \v 16 Mu awuk, kam Kari Biya duruk wonong bitiruk ale tai kaparukko mu, nu sokel ago airuk baluk se engel nunga supuling ko kuring, se Kaem ko biugel mu niaruk, se awiriya Kristus ko nongomang ningi nunguning aram se kueman mu girimon marak barasamonko. \v 17 Asele ana noko kariimet am marak bagasan, mu nongorak taiti nuwi ningi kuali biguwu nama Kari Biya Jesus taiti gomang te ilak biguwunakko. Ale ilak pempem baga se laganakko. \v 18 Bore te se, nina den imitang te ninimi nengemang sangam tui se lagaralko. \c 5 \s1 Kari Biya peleruk tairukko day tom \p \v 1 Ario, nanga singsang alo, aitak day se tom ko bala mu ana anape ko tam gawa te ko ninga manaru se laganakko? \v 2 Mu awuk, nina ko ikisan, Kari Biya ko day tom mu tirom tere kari me ko iki bataguruwara se taira iwita tairukko. \v 3 Kariimet mu balmon, “Sor kutekam se lila ago se memek ikup bo mena,” mamon, bare tairatela ikup memek nunga irok maguwurokko. Imet yusan taukko yaman ereso iwita, yaman nunga irok se nuna nagumonko lage bo mena.\f + \fr 5:3 \ft Ana ikia sinar ago baganakko: Luke 17:26-30; 21:34-35; Revelation 3:3. Kawel den balmonko: Jeremiah 6:14; Ezekiel 13:10.\f* \p \v 4 Bare nanga singsang, nina mu tiromorom ningi me bagasan, mena. Bore te se, day tom umu tere kari iwita tairuk se nina me ta biririkaralko, mena. \v 5 Nina suen la mu nikim ko kariimet, se woremkalal ko kariimet. Se nina ta ana ta mu tirom ko kariimet agi, tiromorom ko kariimet mena. \v 6 Buta se, ana kariimet saki aniwasan iwita me ani se baganakko, bare ana marak sinar ago la baganakko. \v 7 Mu awuk, awiriya anisan mu tirom anisan. Se awiriya yu naso ngualoso mu tirom yu naso ale ngualoso. \p \v 8 Bare ana mu woremkalal ko kariimet, se sinar ago la baga se anananga nangamang ningi nunguning ko munan, se nanimi ko kua tua ko munan, mu nakokosa ko lakira iwita nagunakko. Ale Kaem nanga sangaru taukko kote la loagara ko munan mu, kitigat iwita tugunakko. \v 9 Mu awuk, Kaem ana noko gomang magara ningi memek tanakko me nanga balam, mena. Bare nanga Kari Biya Jesus Kristus ningi nanga sangaru taukko nanga balam. \v 10 Nu ana nago ko kueram, bore te se, ana marak bagasan mu, se saki kueman mu karogo tala nu ilak biguwunak ale pempem la baga se laganakko. \v 11 Buta se nina munan ningo aitak bitawasan suwutata, ninimi sangam tui se sokel ago la bagaralko. \s1 Kiti guruga ko munan den nukum \p \v 12 Nanga singsang, aitak ana ninga manorsan, nina ninga ura kari ninga ningi ura kowar towasan umu nobowa ningi la bagaralko. Nuna Kari Biya ko ura te nenenga kari gira se, ikia munan ningo te ninga kiti gurugu se nengerak bagasan. \v 13 Bore te se nina nunga kua nungaru se, ura kari gira iwita nungarkalko. Bagara lila ko munan te ninimi ago lila te bagaralko. \v 14 Nanga singsang alo, ana sokel ago tala ninga isarsan, gagor ko kariimet mu darangara nungaral se ura ilumonko. Ale awiriya nongomang motam sokel mena se nguangawasan mu sangam nungaralko. Se kituwura guat alo mu nunga saongal, ale kariimet suen la mu kua kapa se welang te munan nongote beteralko. \v 15 Ale ninimi ko sinar tal se nenenga ningi bo, ko bo ko memek koma, munan memek me kumik te bitirukko. Bare ninimi ago ningo la bita se, kariimet suen la nongote mu ningo la pempem bita se lagaralko. \v 16 Pempem la amilmil ago la bagaralko. \v 17 Guranek mu me ta bita talko. \v 18 Ale anapeya munan nengete aratuk mu ko Jesus Kristus ningi Kaem amilmil tui se lagaralko. Kaem ko gomang motam mu uwutata aniso. \p \v 19 Nina Bur Laili ko ura nenenga ningi bitawoso mu me kalakumuralko. \v 20 Kaem ko gomang motam wetang te balu pagaruwasan umu nina mel yam ko iwita me beteralko. \v 21 Bare anapeya munan suen la mu tal gurugal patawural arigal ale munan ningo mu tal iluwalko.\f + \fr 5:21 \ft Kaem kuring ta ale bala ko munan: 1 Corinthians 14:1,39; Ephesians 4:30; 1 John 4:1.\f* \v 22 Anapeya munan memek suen la mu biriruwuralko. \s1 Den nukum \p \v 23 Anananga guranek mu Kaem, munan lila ko Kaem, mu kota ninguru ninga laili kaurokko. Ale nu ninga ningimik lilim, ninga nedera, se ninga ikia bituok se ningi memek bo mena, ningo la aniruk se, nanga Kari Biya Jesus Kristus peleruk tairukko. \v 24 Kakirip nina ninga aru taso umu, nu diram la karo tua ko kari se, nu uwutata bitirukko. \p \v 25 Nanga singsang alo, nina ana nago ko guranek beteralko. \v 26 Nina Kris alo suen la amilmil den ninimi tui se ninimi nigiting iluwalko. \v 27 Ani Kari Biya nup te iwita ninga manorsam, nina tam gawa imi tal ale Kris alo suen la nunga ningi kaural se ikimonko. \p \v 28 Se nanga Kari Biya Jesus Kristus ko gomang lila mu nengerak pempem la anirukko.