\id 1PE - Waskia OT Portions and Revised NT; Fay Barker; 9-October-2013 \h 1 PETER \toc1 1 PETER \toc2 1 PETER \mt1 1 PETER \ip Tam gawa imi Peter ko tam gawa. Nu Jesus ko olekem. Nu tam gawa imi te Kris alo nongomang motam sokel tuikaso. Mu awuk, tom mu te mu Rome sor suen biya nunga bitaru se Kris kariimet alo mu ninguru nunga bita maguwukasan. Peter yia A.D. 67 iwita moman se kueram. \ip Nu ko tam gawa imi te mu Kris alo sokel ago la sanamamon ale, ikup duap duap nungumik ko taikaso mu gi se, Kristus ko nup biya ko amilmil te la bagamonko nunga manarukaso. Ale laili baga se nunga ikup suen la Kaem kuting te la betemonko ko sangam nungarukaso. \c 1 \s1 Den gira \p \v 1 Ani Peter, ani Jesus Kristus ko apostle, ani tam gawa imi bataguru nina kariimet Kaem noko ma ninga balam, bare aitak parasaman ale kariimet iwareng iwita Pontus, Galatia, Cappadocia, Asia, se Bithynia kariimet nunga ningi bagasan owore ningarsam. \v 2 Kaem nenenga Nenet kota ko ikia te nina noko kariimet iwita baga se, kuring karo tualko Bur Laili te ninga laili kauram, ale Jesus Kristus ko gue te ninga memek siwuram. Kaem ko gomang nangara, se ko gomang lila yawara mu lilim la nengerak pempem la anirokko. \s1 Bagara ningo Kaem nangarukko balam umu te loaga se baganakko \p \v 3 Anananga Kari Biya Jesus Kristus ko Kaem se ko Nuet nup biya tunakko! Nu gomang biyala nangaram ale Jesus Kristus ko kuera ale barasa mu te, ana kariimet iru bilanga kam nanga giam. Se ana bagara ningo Kaem nangarukko balam umu ko namotam bita se lagasan. \v 4 Se bagara ningo umu, kumik magara mena, kumik karur mena, se me ta mena namarukko, mu nu duruk wonong te nenenga nunguru beteram se aniso. \v 5 Se nenenga nengemang ningi nunguning te, Kaem ko sokel mu karem iwita ninga bituok nengerak nama, tom nukum te asele wetang te ninga sangaru giokko.\f + \fr 1:5 \ft Kaem nanga sangarso ale koma ningo nangarukko: John 10:28-30; Romans 2:7; 1 Peter 5:10.\f* \p \v 6 Se nina munan umu ko ninguru amilmilasan. Nunguningta, nina tom tukunang imi ko mu am ikup yaman duap duap giman ale nengemang motam batagam. \v 7 Munan uwuta ningimik te aratam mu nenenga nengemang ningi nunguning ko ningo, gold ko ningo kiaram, wore wetang awuram. Gold tama kuamili te kai nungursan se ningo nuam nunguningkiri, bare mu am maga namarukko. Bare nenenga nengemang ningi nunguning mu tama aora biya kaiyok ta wore me ta maga namarukko. Bore te se, tom Jesus Kristus numi wetang te bitirukko tom umu te mu, nina noko nup biya, nikim karogo se bala ningo ago mu talko.\f + \fr 1:7 \ft Gold ko den: Proverbs 17:3.\f* \p \v 8 Nunguningta, nina nu me arigiman, bare nina nu kua tusan. Ale aitak mu betela nina nu me arigisan. Bare nina ko nengemang ningi nunguning aram, se ko amilmil nikim biya ago, ko bala moke mena, umu ningi ninguru ta nunguningkiri amilmilasan. \v 9 Mu awuk, nina ninga nengemang ningi nunguning ko nunguning mu, nu ninga sangaru towoso. \p \v 10 Nenenga sangaru ta ko munan imi, girakala prophet alo Kaem ko gomang nangara ko munan imi ko giriman balman. Ale nuna munan imi ko duap ninguru ikimonko ninguru kupukasan. \v 11 Nuna Kristus ko Bur nunga ningi baga se, nu Kristus ikup yaman giok ale asele udagi ko ningo nikitang ago taukko mu ko nunga girikaso manarukaso. Se nuna tom amaruya te, se aguwaya aratukko, mu ko duap ninguru ikimonko karogo kaeyakasan. \v 12 Bare Bur nunga kausam mu, den nuna balukasan mu nononga tom te aratukko mena, mu nina aitak bagasan ewere ninga den. Se den umu aitak Bur Laili duruk wonong te tairam umu ko sokel te, den gilalong bala ko kari alo nuguring te ninga manorman. Se engel alo betelatala, nuna mel suen la imi ninguru ko ikimonko nongomang bita lagasan.\f + \fr 1:12 \ft Prophet: Matthew 13:17. Engel: Ephesians 3:10. Prophet nunga den saki balman: Psalm 22; Isaiah 53.\f* \s1 “Ani laili, ewere te se nina betela laili bagaralko” \p \v 13 Bore te se, nina sanamaralko ninga ikia nungal ale bagaralko; ale bola pala mena, ninga ikia sinar la bagaralko. Ninga nengemang motam loagara mu Kaem ko gomang nangara Jesus Kristus numi wetang te bitiruk se ningarukko umu te la anirukko. \v 14 Nina noko kuriang alo iwita nu kuring bowa ningi bagaralko; munan memek ko nengemang barasa ko munan, girakala nu kuring bowa ningi me bagara la bita lagaman umu, me beteralko. \v 15 Bare ikialko, Kakirip ninga auram ale ninga giam umu laili, bore te se nina betela ninga munan suen la te mu laili bagaralko. \v 16 Mu awuk, noko batoga te iwita aniso, “Ani laili, ewere te se nina betela laili bagaralko.”\f + \fr 1:16 \ft Leviticus 11:44.\f* \p \v 17 Se nina Kakirip, kariimet suen la nunga tutera ura koma suanta la bita saposo umu ninga Nenet ko arusan agi mu, ikialko: Nina kariimet iwareng iwita ali imi te baga se, nu bowa ningi la baga se, aolak bagara diram te la bagaralko. \v 18 Mu awuk, nina ikisan, nina ninga nenengetakari nunga munan kumik nunguning bo mena umu ningi bagaman se nu ninga dia tam. Nu nina ali imi ko mel maga namarukko, silver se gold iwita, mu te me ninga dia tam, mena. \v 19 Bare nu Kristus, sipsip gotek kumik te magara kuenera bo mena, wore ko gue ningo yawara se gomang motam nunguningkiri wore te ninga dia tam. \v 20 Kristus ali imi se taiti mel suen la me aratam la Nuet giram balu beteram, bare nenenga ningo ko, tom nukum imi te wetang te beteram. \v 21 Nu kueram, bare Kaem maraguwuram ale nup biya tuam. Se nina nu te Kaem ko nengemang ningi nunguning aram. Se nenenga nengemang ningi nunguning, se ninga nengemang motam loagara mu Kaem kote la bita lagasan. \p \v 22 Ikialko, nina den nunguning karo tua ko munan te laili kauman, ale ninga singsang alo ningo la kua nungarsan agi mu, nengemang motam ningo se du biya te kua nungaralko. \v 23 Mu awuk, nina aitak Kaem ko den marak pempem ani lagoso, tam muguri bo maga namoso mu iwita mena, bare tam muguri kumik magara bo mena, wore te kuriang bilanga kam kariimet iru ko bilangaman.\f + \fr 1:23 \ft Nuna kariimet iru ko arataman: John 1:13; 6:68.\f* \v 24 Mu awuk, batoga te iwita aniso: \q1 “Kariimet suen la mu sirsir iwita, se nunga nunup ningo mu sirsir wakala iwita; se tom katirta ko baga kusuguso ale piriso daguloso iwitata. \q1 \v 25 Bare Kari Biya ko den mu tom suen la ani lagoso.”\f + \fr 1:25 \ft Isaiah 40:6-8.\f* \m Se den umu, mu den borta nina ikialko nengema te apu lagakasan. \c 2 \p \v 1 Bore te se, nina munan memek iwita mu suen la waru saparalko: kawel munan, kiwem ningo betesam ma se memek betera ko munan, bo ko mel ningo ko iki maguwura, se bo buring ko balu maguwura ko munan. \v 2 Ale kuriang mimili nunga ikia amin ko la aniso iwita, nina kualala ko inang yu yawara ko la ikia beteral ale te Kaem ninga sangaru tam mu ningi kariimet garuk ko lagaralko. \v 3 Mu awuk, nina aitak Kari Biya ko munan mu kau taman arigiman, mu ningo nunguningkiri. \s1 Kari Biya mu anananga manga gek am \p \v 4 Se nina marak duap ko Manga gek am, ali kariimet ari maguwuman ale biriruwuman, bare Kaem arigam ningo nuam nunguningkiri se atumukiram umu kote tairalko.\f + \fr 2:4 \ft Manga gek am ko den: Matthew 16:18; 21:42; Romans 9:23; 1 Corinthians 1:23; Ephesians 2:21-22.\f* \v 5 Nina mu betela manga marak ago nung iwita iwita, Kaem ninga ilu biguwuso ale noko temple ko ninga kaloso, se nina priest laili ko baga se, Jesus Kristus ningi tama siring yawara Kaem kua tuso umu bita tualko. \v 6 Mu awuk, batoga bo te iwita baluwoso: \q1 “Arigalko, ani manga bo yawarakala \q2 nunguningkiri atumukirem ale kawam giokko Zion beterem, \q1 se awiriya nu te la ira sanamaruk mu nu me ipi dola namarukko.”\f + \fr 2:6 \ft Isaiah 28:16.\f* \m \v 7 Se nina awiriya noko nengemang ningi nunguning mu, manga umu arigisan yawarakala nunguningkiri. Bare awiriya noko nongomang ningi me nunguning aso mu, batoga bo iwita ko balam se aniso: \q1 “Kawam te kaola ko manga bo, \q2 kawam kaola kari alo ari meman, \q1 bare mu manga borta aitak kawam giwoso.”\f + \fr 2:7 \ft Psalm 118:22.\f* \m \v 8 Se aking batoga te mu iwita baluwoso: \q1 “Manga umu kariimet nusuwik te atumusan ale dagulasan.”\f + \fr 2:8 \ft Isaiah 8:14.\f* \m Nuna nusuwik te atumusan ale dagulasan, mu awuk, Kaem uwutata ko balam se aniso iwita, nuna den gilalong umu nubiring tusan ale te dagulasan. \p \v 9 Bare nina mu Kaem noko kariimet ko ninga atumukiram; nina King Biya ko priest alo, se kariimet laili motam biya bo, se nina Kaem ko kariimet bagasan.\f + \fr 2:9 \ft Exodus 19:5-6.\f* Se nina Kakirip tiromorom ningi bagaman se ninga auram se noko nikim yawara ningi taiman mu, nup biya ko balu patawu se lagaralko. \v 10 Tom bo te mu nina nemom nede ago lilim se biguwura la me bagakasan, bare aitak mu nina Kaem ko kariimet se biguwura la bagasan. Tom bo te mu nina noko gomang lila me ari ikikasan, bare aitak mu nina noko gomang lila mu arigiman ale ko ikiman. \s1 Kaem ko me ikia alo nunga ningi baga se mu bagara aolak diram te la bagaralko \p \v 11 Aga singsang yawara alo, ani nina ali imi te mu taira kariimet agi kariimet iwareng iwita ningarki se iwita ninga manorsam: Nina ikia memek ko nengemang barasa ko munan, nenenga ningi barasu se ninga maguwurokko negawoso mu, nibiring tualko ani ninga manorsam. \v 12 Nina kariimet Kaem ko me ikisan mu nunga ningi baga se mu, bagara ningo diram te bagaralko. Se nuna ta nina memek betesan mamon ale den atumu ningarmonko, bare udagi nenenga munan ningo betesan umu arigimon ale, day tom Kaem ana nangarkukko taiso umu te mu nu nup biya tumonko.\f + \fr 2:12 \ft Ana mu kariimet iwareng iwita: John 17:16; 18:36; Hebrews 11:9-10; 1 Peter 1:1. Verse 12: Matthew 5:16.\f* \p \v 13 Nina Kari Biya ko iki se ali kariimet nunga supuling suen la nunga baongam umu nobowa ningi bagaralko. Ninga ali ko king ninga pulawura bagoso umu ta agi, \v 14 dom bibiya umu nuguring bowa ningi bagaralko. Mu awuk, nu kariimet nunga memek koma bu nungarmon ale kariimet ningo betesan umu koma amilmil nungarmonko ura mu nungaram. \v 15 Mu awuk, Kaem ko gomang mu iwita, nenenga munan ningo betera ko munan te, kariimet ngualara nunga nusupuling lagara ko munak umu te nuguring kaolalko. \v 16 Nina ningimik den mena, guyak la lagaralko, bare nina memek bita se munan ningo umu te me ninimi kaluwuralko, nina pempem la Kaem ko ura kariimet iwita la lagaralko. \v 17 Nina pempem kariimet suen la nunga kua nungaru se nunga kua kapa se lagaralko. Kris alo suen la mu launuria iwita kua nungaru se, Kaem bowa ningi baga se, king nup biya tui se lagaralko. \s1 Jesus kua kaparam ale ikup yaman giam uwutatala molak te kua kapanakko \p \v 18 Nina ura dungan kariimet alo, nina ninga dom alo nobowa ningi kua kapa se lagaralko. Bare nononga ningi awiriya ningo se yawarakala ninga bitarsan umu la mena, bare sang nunga munan alis karogo betesan umu koma suanta nongote beteralko. \v 19 Mu awuk, awiriya bo Kaem ko iki se kua kaposo, ale munan memek ko yaman kumik te betesan umu am gi lagoso mu, Kaem ninguru ko amilmiloso.\f + \fr 2:19 \ft Nanga bita maguwumon agi mu ikup mu am ginakko: 1 Peter 3:17; 4:14; Matthew 16:24.\f* \v 20 Bare nina memek beteral se ko koma ninga momon se ikup mu gial mu, Kaem nenenga munan ko amilmilaruk i? Mena. Bare nina munan ningo bitawaral se ko ninga bita maguwumon se ikup mu gi lagaral mu, Kaem ko ninguru amilmilarukko. \p \v 21 Mu awuk, Kristus nina nego ko ikup yaman uwutatala ipi giam ale kausa ningo ningaram. Se Kaem nina uwutatala beteralko ninga auram, buta se Jesus molak kaoralko. \m \v 22 Iwita, \q1 “Nu memek bo me beteram, ale den kawel bo kuring te me aratam.”\f + \fr 2:22 \ft Isaiah 53:9; John 8:46.\f* \m \v 23 Ale tom nuna den memek tuikasan, mu nu koma den memek me nungarukaso. Ale tom nuna nu bita maguwukasan, mu nu maingte koma memek nungarukko den bo me nunga manarukaso, mena. Bare nu kota numi lilim la Kakirip tutera diram la beteso umu kuting te beteram. \v 24 “Nu anananga memek suen la kota kumik te giam” ale karogo tam kangono te kueram. Bore te se ana munan memek nabiring tunak ale bagara aolak ningo diram mu te la baganakko.\fig |alt="Hand nailed to cross" src="HK00322B.TIF" size="col" ref="1 Peter 2:24" \fig* Ikialko, “noko kumik guang batutumu lot gawir tuman umu te, ninga bagara aolak ningo ko lage kuring kagaru ningaram.”\f + \fr 2:24 \ft Jesus nanga memek giam ale kueram: Isaiah 53:5-6; John 10:11,14; 2 Corinthians 5:21.\f* \v 25 Mu awuk, “nina sipsip nguala sipa nama kam namaman”, bare aitak nina ninga Bitua Kari ningo kote peleman, nu nenenga Pulawura Biya bagoso. \c 3 \s1 Nuwus kuari nunga den \p \v 1 Uwutatala, nina imet alo, nina ninga nigariari nobowa ningi pempem bagaral se, nunga ningi saki i Kaem ko den ko nongomang ningi me nunguning aruk agi wore, nenenga munak ko munan te mena, bare nenenga kiwem ningo umu ari ikimon ale giris palagamonko. \v 2 Nuna nenenga namara taira diram nunguningkiri, kuring bowa ningi bagara umutang arigimon ale te giris palagamonko.\f + \fr 3:2 \ft Imet nunga den: Matthew 5:5; Ephesians 5:22-24,33; 1 Timothy 2:9-10; Titus 2:3-5.\f* \v 3 Nenenga ningimik bala mel ningo nunguningkiri mu, ningimik guang yamel mel te bala duap duap tua agi, nemene mora pituwura te agi, murong kulolo gold te nunga mu nedegawa nigiting peperek tuguma te agi, guang yamel kuluteng kuluteng ago mu te ninimi bala tua ko munan te me aniso. \v 4 Bare nenenga ningimik bala ningo nunguningkiri mu, ninga nengemang motam ningi kiwem te aratukko. Se bala ningo kumik menara mena umu mu, bagara kutekam lila ago ko munan, se Kaem koma te mu munan umu noko gomang motam nunguningkiri. \v 5 Mu awuk, munan uwuta mu girakala ko imet alo Kaem kote la nomotam bita se laili kaukasan, ale munan uwuta mu te nunumi bala ningo yawara tui kam tuikasan. Nuna kua kapakasan ale munan umu te nugariari nobowa ningi la lagakasan. \v 6 Imet uwuta umu bo Sarah.\f + \fr 3:6 \ft Sarah: Genesis 18:2.\f* Nu Abraham kuring bowa ningi la baga se noko dom biya ko arukaso. Se nina mu munan diram umu la bita se anapeya ko me nguangaral, mu asele nina noko nanawusari iwita bagaralko. \p \v 7 Se nina nunga kariari mu, koma suanta tala nina ninga niniwusari nongorak baga se mu, ninguru nunga bitaru se amilmil nungaralko. Mu awuk, nuna mu imet ta se nungumik nosokel mena, bare Kaem bagara aolak ningo ningaram umu ningi karogo nengerak bagasan. Se munan umu te nenenga guranek kumik tareng bo mena, diram namarukko.\f + \fr 3:7 \ft Kari nunga den: Ephesians 5:25-33; Colossians 3:19. Nuwus kuari nunga den sang 1 Corinthians 7 mu te aniso.\f* \s1 Nanga bita maguwumon agi wore, munan ningo la bita se baganakko \p \v 8 Se den imi nukum mu, nina suen la nengemang motam suanta baga se, ninimi ko iki se, launuria iwita ninimi ko kua tui se, kua kaparal ale ninimi nengemang tualko. \v 9 Bo memek ningimik te bitiruk mu koma memek me tualko, agi bo den memek te ninga manuk mu koma den memek te me maonalko. Bare koma marak den ningo nunga maonalko. Mu awuk, Kaem nina uwutata beteralko balu se ninga giam, ale marak ningo ningarukko balam.\f + \fr 3:9 \ft Nanga bita maguwumon agi mu den ningo la nunga manornakko: Matthew 5:44; Romans 12:17.\f* \v 10 Mu awuk, \q1 “Awiriya marak baga se lagarukko kueso, \q2 ale ko gomang tom ningo ningo taiwoso mu arigokko agi mu, \q1 kuring kuamili te den memek bo me \q2 baluk, ale kore sumulak te den kawel me ta balukko. \q1 \v 11 Nu kilek memek buring tuok ale kilek ningo la bitirukko; \q1 nu bagara lila se welang mu gomang tuok ale ko supuling diruwurokko. \q1 \v 12 Mu awuk, Kari Biya ko motam kariimet \q2 ningo diram mu nungarkiwoso, ale nunga aira ko dogowa gurugu lagoso; \q1 bare kariimet munan memek betesan mu \q2 nu buring gurugu nungarso ale memek nungarso.”\f + \fr 3:12 \ft Psalm 34:12-16.\f* \p \v 13 Nina munan ningo beteralko sail tagiwaral mu, awiri anape ko ninga bita maguwurok? Mena. \v 14 Bare nina munan ningo beteral se ko ninga bita maguwumon mu, Kaem amilmil ningo ningarukko. “Nguangara ningarmon, bare nina me nguangaralko; ale nengemang motam me uririkirokko.”\f + \fr 3:14 \ft Isaiah 8:12. 1 Peter 2:20 se 4:14 ago arikko.\f* \v 15 Bare nengemang motam nunguning te Kristus nenenga Kari Biya bagoso mu ko ninguru ikialko. Ale awiriya mel umu ko ninga isuok mu, ko koma maonalko guyak la sinar la bagaralko. Bare nengemang motam kua kapa se ekes te, amilmil te maonalko. \v 16 Ninga ikia sinar ago la aolak ilu se, awiriya nenenga bagara aolak ningo Kristus ningi mu balu maguwuso, mu ko bala memek umu ko kota dolorukko. \v 17 Se Kaem ko gomang te nina munan ningo bitawaral se ko ninga bita maguwumonko agi mu, terong la. Bare nina kilek memek bitawaral se ko koma ninga bita maguwumonko, umutang asele ko ikia memek. \v 18 Mu awuk, Kristus nenenga memek siwurokko kam suanta ko kueram ale menawu saparam. Nu kari ningo diram, bare nu nina ningo diram ko kariimet mena wore ninga giok ale nengerak Kaem kote namarukko kueram. Nuna moman se kueram, bare nu kualala ko marak ago barasam. \v 19 Ale nu marak umu ningi, kariimet memek marir daula iwita talipara ningi bagakasan umu nunga sor te namaram ale den nunga maonam. \v 20 Girakala biya nuna tom maiya biya ko Kaem kuring me karo tuikasan, bare nu nuna giris palagamonko am kutek mam ale Noah dal kalo saparukko kimi tuiwaram se kalo saparam. Se yu lom biya barasam bare nu ningi kariimet 8 diram nunga sangaru tam. \v 21 Se yu lom umu aitakta mu anuwa marak te nanga sangaru taso wore ko kausa iwita aniso. Bare mu nangimik ko karur nungokko yu mena; bare ana nanga Kaem ilak nanga kusumuri ningo wore ko mel.\f + \fr 3:21 \ft Anuwa marak tata ko munan: Romans 6:4; John 3:5; Titus 3:5; Hebrews 10:22.\f* Mu awuk, Jesus Kristus marak barasam, \v 22 ale duruk wonong te nama tarigiram ale Kaem ko kuting sengam mu te dagiwoso. Se engel bibiya nikim ago, nosokel ago, mu noko bowa ningi la bagasan. \c 4 \s1 Kaem ko iki karo tui se laganakko \p \v 1 Bore te se, Kristus kota ko kumik te ikup yaman giam. Uwutatala, nina munan koma suanta te ikup yaman gialko me nguangaralko. Mu awuk, awiriya bo ikup yaman kumik te giam, mu nu kilek memek buring tui saparam. \v 2 Buta se nu ali imi te mu, nu ikia se munan memek ko kari me bagoso, mena. Nu Kaem ko gomang motam karo tuokko kari bagoso. \v 3 Mu awuk, nina ulengkala mu tom maiya biya Kaem ko me ikia alo munan bitakasan umu bita se, saman katagot, nemotam nengema barasa, yu nana ngualara, inang yu ko biguwura biya ningi munan memek memek ningi no nguala se, kaem kawel ngata nungara ko munan memek biya umu bita lagakasan. \v 4 Bare aitak mu nina nuna nongorak nunga kilek memek umu ningi me bagasan, se munan umu ko ninguru nungamin yeneso. Bore te se nuna den memek memek te ninga balu maguwusan. \v 5 Bare mu nuna nunumi duap, Kakirip kariimet marak bagasan umu se kuera umu nunga tuterukko umu koma te, ninguru balu sapamonkowo. \v 6 Bore te se, kariimet maingkala kua namaman mu den gilalong umu ago la nunga manaru gilingiman. Se ali imi ko nangimik ko munan te kua gilingiman, bare nunga nodora mu maingte Kaem marak nungaruk se nu marak bagoso iwitatala bagamonko. \p \v 7 Melmasak suen la nukum awurokko tom mu pingi aram. Bore te se, guranek ninguru beteralko mu ninga nengemang motam se ikia ninguru bitualko. \v 8 Ale mel biya nunguningkiri mu ninimi ko kua tui se lagaralko. Mu awuk, ninimi kua tua ko munan umu memek suen biya ira kaluwuso. \v 9 Se kariimet sang anira bagara kuwim ningo nungaralko mu me ko den tagi gurungumu se lagaralko.\f + \fr 4:9 \ft Hebrews 13:2 ago arikko.\f* \v 10 Ale Kaem ko gomang nangara ko munan te munan duap duap nangaram umu, koma koma te ninimi saonga ura nengemang ningi nunguning te beteralko.\f + \fr 4:10 \ft Kaem ko Bur Laili munan duap duap nangaram: Romans 12:6-8; 1 Corinthians 12:4-7.\f* \v 11 Ni awiriya munak bala ko kari agi mu, Kaem ko kuring te den tasam umutang la diram baluko. Se ni awiriya saki alo nunga saonga kari agi mu, eng am Kaem ko sokel kisiso mu te saki alo nunga sangaruko. Ale munan suen la umu te Jesus Kristus nup te Kaem nup biya tualko. Noko nup biya nikim sokel ago mu pempem la anirukko. Nunguning. \s1 Kristus ko nup biya ko ikup yaman gia \p \v 12 Se aga singsang yawara alo, nina ikup yaman memek giwasan sumu ko me biririkaral ale munan bo kigilik biya nengete aratuwoso iwita me ikialko, mena. \v 13 Bare amilmilaralko, mu awuk, nina Kristus ikup yaman giam wore ko dun sang giwasan. Bore te se, tom nu nikim biya ningi numi wetang saparuk mu, nina amilmil aromemek nunguningkiri arigalko. \v 14 Nina Kristus ko nup biya ko den memek ninga manarmon, mu amilmilaralko! Mu awuk, Kaem ko Bur Laili nikinang sokel ago mu nengerak bagoso.\f + \fr 4:14 \ft Ana Kristus ilak ikup ginakko: Matthew 5:11-12; Acts 5:41; Romans 8:17; 2 Timothy 2:12; 1 Peter 1:6-7.\f* \p \v 15 Bare iwita ikialko. Nina ikup yaman gial agi mu, nina kari mora se kuera ko ikup agi, tere daong nana ko ikup agi, saki nunga ikup ko nangamuru sapa sapa lagara ko ikup agi, ikia memek duap duap betera ko ikup yaman gia ko munan iwita me beteralko. \v 16 Bare nina Kris kariimet se ko ikup yaman ningarmon agi mu, me ko dolaralko, mena. Bare ko Kaem amilmil tualko, mu awuk, nina Kristus ko nup biya giwasan wore ko ikup yaman giwasan. \p \v 17 Se tom Kaem ana noko kariimet nanga bagara aolak tuterukko tom mu tai aratam. Se nu ana noko kariimet nangate tutera duap bitiruk ale nanga memek nungok burangaruk, ale nama awiriya noko den gilalong bowa ningi me bagaman mu nongote aratuk mu, ko koma memek me tamon i?\f + \fr 4:17 \ft Ezekiel 9:5-6, Malachi 3:1-6, Isaiah 10:12, se Jeremiah 25:29 ago arikko.\f* \v 18 Batoga bo baluwoso iwitata: \q1 “Se kariimet ningo diram mu nunga \q2 sangaru gia mu mel ikup bo tala agi mu, \q1 kariimet memek ago mu se Kaem kuring \q2 bowa ningi me bagara alo mu awuk nunga balnakko?”\f + \fr 4:18 \ft Proverbs 11:31.\f* \m \v 19 Bore te se, awiriya Kaem gomang karo tui se ikup yaman giwoso mu, melmasak kasik la ningo diram la nungam ko Kotam umu, kote kota numi bitiruk ale, munan ningo mu butata bita se lagarukko. \c 5 \s1 Kari gira alo se kariimet lilim \p \v 1 Ani kari gira bo tala, ani Kristus ikup yaman giam ale kueram mu amotam te arigem ale ko karogo la balsam, ale noko nikim biya umu wetangaruk mu ani karogo tala ningi bagarikko. Se ani nenenga kari gira nunga iwita balsam: \v 2 Nina Kaem ko kariimet noko sipsip iwita nenenga bitua bowa ningi bagasan mu, nunga pulawura iwita baga se ninguru nunga bitualko. Bare Kaem ko gomang te aniso iwita, bo guguna ningara iwita mena, wore nengeta ninga amilmil te ura umu beteralko. Ale manga ko nengemang barasa se ura tata iwita mena tala, bare nenenga nengemang ningi nunguning te ura beteralko. \v 3 Nina noko kariimet mu sipsip motam bo iwita bitualko ningaram; mu guguna terter me nungaralko, bare kua kaparal ale ninga munan te kausa ningo nunga kausal se karo tumonko. \v 4 Se tom Sipsip Bitua Kari Gira Biya nunguningkiri mu wetangaruk mu, nina koma yawara, kitigat nikitang ago me maga namarukko, mu gialko.\f + \fr 5:4 \ft Kariimet nunga bitua ko munan: John 10; 21:15-17; Acts 20:28; 2 Corinthians 1:24.\f* \p \v 5 Se kari kulak alo, nina betelatala mu kua kaparal ale ninga kari garuk nobowa ningi bagaralko. Nina suen la mu ninimi karogo kapara ko munan umu guang yamel iwita nagural ale ninimi nengete munan ningo beteralko. Mu awuk: \q1 “Kaem nunumi patawura ko kariimet mu nunga biriruwuso, \q2 bare kariimet kua kapasan mu nu gomang nungarso.”\f + \fr 5:5 \ft Proverbs 3:34.\f* \m \v 6 Bore te se, nina Kaem ko kuting sokel ago mu bowa ningi ninimi ago kapa se lagaral se, nu tom nu kota ko ikiwoso umu te ninga tagi patawurukko. \v 7 Nenenga nengemang namara taira se ikup mel suen la nu kuting te beteralko, mu awuk, nu ninga sangukko sinar la pempem baga lagoso.\f + \fr 5:7 \ft Nanga Saonga Kari bagoso: Matthew 6:25; 11:28-30; Philippians 4:6-7; Hebrews 13:5.\f* \p \v 8 Nina ninimi ninguru kiti gurugu se sinar ago la bagaralko. Nenenga kager kari Satan mu lion iwita, kari bo moruk naukko nia geragawoso. \v 9 Se nina nengemang ningi nunguning te sokel ago la sanamaral ale nu biriruwuralko.\f + \fr 5:9 \ft Ana Satan karonakko: James 4:7.\f* Mu awuk, nina ikisan, sor suen biya te ninga Kris launuria alo, nina ikup gisan mu uwutatala nuna gisan. \p \v 10 Se gomang nangara ko Kaem mu Kristus te nina noko nikim biya, tom pempem aniso mu ningi bagaralko ninga auram umu, tom tukunangta ko ikup giwaral se, ninga aru giok ale sokel iru ningaruk se aora biya gek am bagaralko. \v 11 Sokel biya mu nokote pempem la aniso. Nunguning. \s1 Den nukum \p \v 12 Ani den tukunang imi Silas\f + \fr 5:12 \ft Silas: Acts 15:22-34,40; 18:5; 2 Corinthians 1:19; 1 Thessalonians 1:1; 2 Thessalonians 1:1.\f* aga saongam se bataguru ningarsam. Nu gomang ningi nunguning te aninga launuria bo iwita arigisam. Ani tam gawa tukunang imi te sangam ningarsam, ale balsam Kaem ko gomang nangara mu mel nunguning. Gek am te sanamaral ale ninguru ilukuawuralko. \p \v 13 Sios Babylon,\f + \fr 5:13 \ft Babylon maso mu Rome ko balso agila. Tom mu Rome sor suen biya nunga bitaruwakaso, ale tom sang Kris alo ninguru nunga bita maguwukaso. Revelation 14:8; 17:5,18; 18:2 ago arikko.\f* Kaem nu agotala noko balam ale noko kariimet mam, mu nunga amilmil den ningarsan. Se aninga namar Mark mu agotala ko amilmil den ningarso. \v 14 Ninimi ko kua se ninimi nigiting iluwalko. \p Nina awiriya suen la Kristus ningi bagasan, mu lila yawara nengerak pempem bagarukko.