\id MRK Karrwa (Garawa) 1983, 1991 Mark. Cleaned up after publishing, 970409. \h Mark \toc1 KUNYBA JANGKURR MAKANYI \toc2 Mark \mt1 KUNYBA JANGKURR MAKANYI \c 1 \s1 Milidimbayi Yalunya Junwanyi Ngurrunbawarranyi \p \v 1 Ngayu karungka narrinya nangangi Jisus Krayiskanyi. Ngayu karungka narrinya kunybanyi jangkurranyi nangangi Jisus Krayiskanyi, nyulu jandanyi nangangi Kudkanyi. \v 2 Wabula wankalana yarrijbayi jangkurr najana Kudkanyi nganinyiwanyi. Nangangi niji Yayisaya. Nanda nganinyi, nyuli yanybawarr jangkurranyi Kudkanyi. Yarrijba nyuli nanda jangkurr najana jali karu Kudwanyi. Nayinda barri nanda jangkurr jali yanyba Kud nanganginkanyi jandayngkanyi, “Jangayu manjijba nganinyi waluwa nganyindu, baki janyulu kaya yalungi. Janyulu kaya yalungi nayi barri, ‘Birrirrinja narringkaja kurdulu nangangi. Birrirrinja narringkaja kurdulu.’ \v 3 Nanda nganinyi jalija ngayu manjijba waluwa barri nganyindu, janyulu jungku mangkurruna yajina, baki janyulu kaya yalungi barri, ‘Birrirrinja narringkaja kurdulu, badajbajangangi nanda walkurra mambuka. Janyulu badajba, nanda jalija manjijba Kudwanyi. Birrirrinja narringkaja kurdulu nangangi’.” Barriwa. Nani barri yanybayi nanda jangkurr najana Kudkanyi. Barriwa. \p \v 4 Jungkuyi nganinyi mangkurruna yajina, nangangi niji Jun Ngurrunbawarr. Nyulili ngurrunba yalunya wabudana. Nyulili babdayis yalunya. Nyulili milidimba yalunya nayi barri, “Ngindu narri muwa narringinkanyi balkinyi yajinyi. Ngindu narri muwa, jungkungangi narrili balki nangangi Kudkanyi, baki janyulu manjamanjamba narringi balki yaji Kudwanyi, baki jangayu ngurrunba narrinya wabudana.” Nani barri nyulili milidimba yalunya. \v 5 Kajamuku yali badajba nangandurri Junyurri, mankunki nangangi jangkurr. Badajba yali kulani nanamunanyi walkurrananyi yajinanyi niji Judiya, baki bayunguna barrawuyabarrawuyananyi niji Jirusalim. Ngindu yali muwa yalunginkanyi balkinyi yajinyi, baki karu yali Jun, yali jungku balki nangangi Kudkanyi. Baki nyuli ngurrunba yalunya wabudana Junwanyi. Nyuli ngurrunba yalunya bundalina, niji Jurdan. \p \v 6 Nanda barri Jun Ngurrunbawarr, nayi nyulili jungku. Wudumba nyulili nganya nanankanyi yanimalkanyi, niji kamil. Nanda kamil barrinani yarrama. Wudumba nyulili nanda nganya, bakili nyulu yabimba jumbala nangangi nganyayudinyi. Bakili nyulu kijijba waba nanganginyina muwana. Wardamba nangkili ngawamba nyangkunyalinyi baki ngandalanyi. Miku nangkiyanyi wardamba barnyinyi, ngawamba nyangkunyalinyi baki ngandalanyi. \v 7 Karuyi yalunya Junwanyi Ngurrunbawarranyi, “Nanda barri nganinyi jalija nyulu badajba bayngkani ngakindu, nyulu walkurra mambuka ngambalangi. Nyulu mili walkurra mambuka ngaki. Nyulu ngiruka, ngala miku ngayu ngiruka barrinani nyulu. \v 8 Ngayu yawumba narrinya wabudana, ngala nanangini jalija badajba, janyulu yawumba Kunyba Ngarndu nangangi Kudkanyi narrindu. Janyulu yawumba nanda Kunyba Ngarndu nangangi Kudkanyi narrindu kurduluna.” Nani barri karuyi yalunya Junwanyi. Barriwa. \s1 Ngurrunbayi Jisus Junwanyi Ngurrunbawarranyi. \p \v 9 Nanamanji barri badajbayi Jisus nangandurri Junyurri. Badajba nyuli langina nanganginbunanyi yajinanyi, niji Nasarid. Nanda yaji Nasarid, nananyina walkurranyina yajina, niji Kalili, Badajbayi Jisus nangandurri Junyurri, baki ngurrunbayi Jisus wabudana Junwanyi. Ngurrunba nyuli Jisus bundalina, niji Jurdan. \v 10 Jali walajba Jisus wabudananyi, baki yinarramba nyuli najba laliji kingkarri. Najba nyuli laliji bardawambikurri nangka. Baki najba nyuli nanda Kunyba Ngarndu nangangi Kudkanyi karralankurri kingkarrinya wayka nangandurri. Karralayi nanda Kunyba Ngarndu Kudkanyi nangandurri, baki jungkuyi ngarndu nangandu kulajina, barrinani babangka kulukuku kingkarrinya wayka, baki jungkuka kurndana. \v 11 Baki yanybayi Kud jangkurr kingkarrinya. Nayi nyuli yanyba, “Ninji barri ngakinmirra jandanyi, jala ngayu maruka muwa kudanyu barri. Ninji jungkuka kunyba. Ngayu mirnarrijbangka muwa nganyi barri.” Barriwa. \s1 Balanjayi Jisus Sayidinwanyi. \p \v 12 Yinarramba barri manjijbayi Jisus kingkarri Kunybawanyi Ngarnduwanyi Kudkanyi. Manjijba nyuli Jisus kingkarri dungalarri. Jungkuyi Jisus nanaba dungalana. Mikuyaji yingkanyi nangandu. Yurlwa yali nganinyimuku nanankanyi mulijinyi yajinyi. \v 13 Jungkuyi Jisus nanaba nyuluman, baki jawuda bijbawarr yanimal nanaba nangandu marda. Jungku nyuli nanaba yingamali yakarl, baki bijal mili nyuli jungku nanaba. Ngala badajbayi nanda mambuka wuwarranyi, niji Sayidin. Badajba nyuli nangandurri Jisusyurri, baki balanja nyuli Jisus. Nulijba nyuli nangangi Jisuskanyi, nyulu yanybikanyi balki jangkurr nangangi Kudkanyi, nyulu yabimbikanyi balki yaji nangangi barri. Nanankardi barri nyuli balanja Jisus, ngala jungkuyi Jisus kunyba yurrngumba barri. Baki nanamuku Yanjilmuku jalili yalu waki nangangi Kudkanyi, badajba yali nangandurri Jisusyurri. Lalanba yali Jisus nanaba mulijina yajina. Barriwa. \s1 Kujarra Baki Kujarra Yali Jilajba Jisusnyina. \p \v 14 Baku barri yali wudumba nanda Jun Ngurrunbawarr. Wudumba yali Jun ngarrkadabawarrmukunyi, baki kijijba yali. Yarrijba yali brisinyina. Barriwa. Bayngkani barri barlbayi Jisus langki nanankurri walkurrayngkurri yajiyurri, niji Kalili. Jungku nyuli nanaba, baki karu nyuli yalunya nanankanyi kunybanyi jangkurranyi nanganginkanyi Kudkanyi. \v 15 Yanybayi Jisus nayi barri yalungi, “Nanijba barri yuku narri jungku kunyba nangangi Kudkanyi, baki janyulu lalanba narrinya Kudwanyi. Wijba narri jungku balki. Yangkalamba narringka narringinbunanyi balkinanyi yajinanyi, baki janarri kuyu nayinda kunyba jangkurr nangangi Kudkanyi. Jungku janarri kunyba nangangi Kudkanyi yurrngumba barri. Ngindu janarringka muwa narringinkanyi balkinyi yajinyi. Kuyu janarri nayinda kunyba jangkurr nangangi Kudkanyi, baki janyulu lalanba narrinya yurrngumba barri.” Nani barri milidimbayi yalunya Jisuswanyi. Barriwa. \p \v 16 Jilajbayi Jisus yundu bayunguna wabudana. Walkurra nanda wabuda, barrinani kanja, niji barri Kanja Kalili. Jilajbayi Jisus, baki najba nyuli bulanya buwakula, Sayimin baki Yandru. Nyulu najbayi bulanya janybikurri bardija wayka wabudarri. Janyba bulili bardija wayka kakunyi, mungkijbirriwuyanyi. Nani barri bulili waki yurrngumba wudumbikanyi kaku. \v 17 Yanybayi Jisus bulangi, “Jilajba janimbala ngakinduwa. Janimbala jungku ngakindu yurrngumba barri, baki jangayu milidimba nimbalanya. Nanijba barri nimbala wudumbaka kaku, ngala baku barri janimbala wudumba yingkamuku ngaki nganinyimuku.” \v 18 Baki yinarramba buli yingijba nanda bardija. Yingijba buli bardija yurrngumba barri, baki jilajba buli nangandu Jisusnyina. Barriwa. \v 19 Jilajba yali bijal mili bayunguna wabudana, baki najba yali yingkawuya buwakula bulanya. Najbayi bulanya, Jayims baki Jun. Marda nijanganjinyi bulangi, niji nangangi Jibidi, nyuli bulandu marda. Jungku yali muwardana, baki ngarrkadaba yali nanda bardawa badija. \v 20 Najbayi yalunya Jisuswanyi baki yinarramba nyuli yanyba bulangi buwakulayngka, bulaja jilajba nangandu Jisusnyina. Baki yingijba buli nanda nijanganjinyi bulangi. Nyuli wambu jungku muwardana, baki jawuda wakiwarr nangandu. Ngala barlba buli buwakula nangandu Jisusnyina. Barriwa. \s1 Jakajbayi Wuwarr Mankanyinanyi Jisuswanyi. \p \v 21 Jilajba yali, baki wanbiya yali nananyina barrawuyabarrawuyana, niji Kabirnayum, baki jungku yali nanaba. Ngala nyulu Sadidi, baki ngankijba yali jurjina. Baki yanybayi Jisus yalungi nanaba jurjina. Nyulu milidimbayi yalunya nanganginkanyi jangkurranyi Kudkanyi. \v 22 Manku yali nangangi jangkurr, baki manmala yali. Manmala yali kudanyu barri. Mankumanku yalungki, “Wanyi nayinda. Wanyi. Miku nyulimi barrinani nanamuku milidimbawarrmuku yuwanyi Musiskanyi. Yalili milidimba ngawamba nanankanyi wankalanyi yuwanyi. Ngala nayinda barri yinini nyulu. Nyulu yanybaka jangkurr nangangi Kudkanyi barrinani walkurra mambuka. Wanyi nyulu. Wanyi.” Barriwa. Nani barri yalungki mankumanku nangangi Jisuskanyi. \v 23 Ngala yanybayi Jisus yalungi jurjina, baki ngankijbayi yingka nganinyi jurjina. Jungkuyi balki wuwarr nangandu mankanyina. Ngankijbayi nanda nganinyi wuwarryudi, \v 24 baki kaya nyuli kudanyu barri, “Ninji barri Jisus, nganyi yaji Nasarid. Wanyimba janinji nurrungi. Badajba kuna ninji kurdanbiji nurrunya. Ngayu jingkijbangka ninya, ninji barri nanda malaba nangangi Kudkanyi.” Barriwa. \v 25 Ngala ngirrwayi Jisus nanankanyi wuwarranyi. Ngirrwa nyuli nangangi, “Kardakiyi jungku. Karda. Walajbakiyi nanganbunanyi mankanyinanyi. Walajbakiyi.” Barriwa. \v 26 Ngala janybayi nanda nganinyi wayka jambarri wuwarrwanyi. Janyba nyuli wayka, baki kayayi nanda wuwarr kudanyu barri. Kaya nyuli kudanyu, baki walajba nyuli nanganbunanyi mankanyinanyi. Baki yuku barri nanda nganinyi. \v 27 Ngala nanamuku barri jali yalu karrinja nanaba lukuluku bulandu, manmala yali. Kudanyu yali manmala nanankanyi jali yalu najba, baki yililikajba yalungki nangangi Jisuskanyi, “Wanyi nayinda. Wanyi. Nyulu kuna buyingkinyi milidimbawarr. Nyulu yanybaka barrinani yalu yanybaka walkurramuku mambukamuku. Jirrinybaka nyulu wuwarrmuku, yalu walaykanyi mankanyinanyi, baki yalu ngayangayijbangka nanganginkanyi jangkurranyi, yalu walajbangka mankanyinanyi.” Nani barri yalungki yanyba nangangi Jisuskanyi. \v 28 Yingkamukunyi yalunjali karu yingkamuku nangangi Jisuskanyi, jabarri yalunjali karu yingkamuku nangangi barri. Kajamukunyi yali manku jangkurr nangangi Jisuskanyi, baki nanganginkanyi jangkurranyi. Kajamukunyi jalili yalu jungku langkiya baki bayinga, karriya baki kulaya nananyina walkurranyina yajina Kalili, yali manku jangkurr nangangi. Barriwa. \s1 Kunymambayi Yalunya Kajamuku Jisuswanyi. \p \v 29 Walajbayi Jisus jurjnanyi, baki jilajba nyuli barrawurri. Nanda bulangi barrawu, buwakulayngka, Sayiminkanyi, baki Yandrukanyi. Ngankijbayi Jisus nanaba barrawuna, marda kujarra kandiwuya nangandu, Jayims baki Jun. \v 30 Nanaba barrawuna kulukayi bardibardi jali nyulu lunji. Nyuli ngunyarringanja nangangi Sayiminkanyi. Ngarrangarra nyuli mankanyi. Karu yali Jisus nanankanyi bardibardinyi, nyuli lunji. \v 31 Jilajbayi Jisus nangandurri, marrimba nyuli bardibardi marni, baki kingkarrumba nyuli bardibardi marninanyi. Kunybijbayi nanda bardibardi mankanyi. Mardumardu mankanyi. Walajba nyuli baki wudumbayi mama yalungi barri. Barriwa. \v 32 Ngabungaburri barri, ngala nyulu bijal mungarri yaji, baki kuyu yalunjali nangandurri Jisusyurri. Kajamuku jali yalu lunji, baki kajamuku jali yalu wuwarryudi, yalunjali kuyu nangandurri Jisusyurri, ngala nyulu bijal mungarri yaji. \v 33 Baki bukambiju jali yalu jungku nananyina yajina, yali jilajba nanankurri barrawurri jali jungku Jisus. Kajamuku, wirdikudukudumuku yali jilajba nanankurri, baki karrinja yali danbina. \v 34 Baki kunymambayi yalunya Jisuswanyi. Kunymamba nyuli bukambiju jali yalu lunji. Jakajba nyuli wuwarr yalunbunanyi mankanyinanyi. Baki kardamba nyuli wuwarr yanybikanyi. Jingkijba yali Jisus wuwarrmukunyi, baki nanankardi nyuli kardamba yalunya yanybikanyi. Barriwa. \s1 Milidimbayi Yalunya Jisuswanyi. \p \v 35 Munganawa barri ngala nyuli kamambawurri yaji, baki walajbayi Jisus. Walajba nyuli barrawunanyi, baki jilajba nyuli munjiyurri. Mikuyaji yingkanyi nanaba. Nyubana nyuli jungku. Baki yanybayi Jisus mududu nangangi Kudkanyi. Yanyba nyuli mududu nangangi Kudkanyi nanaba nyubana. Barriwa. \v 36 Bijal barri kamu walajbayi Sayimin, baki yingkamuku nangandu. Durrijba yali Jisus. \v 37 Wakaramba yali Jisus, baki yanyba yali nangangi, “Kajamuku barri yalu kujbangka nganyi. Yalu kujbangka nganyi bukambiju.” \v 38 Ngala yanybayi Jisus yalungi, “Ngambalaja jilajba yingkarri barrawuyabarrawuyarri, baki yingkarri barrawuyabarrayuwarri. Jangambala yidamba kajamuku barrawuyabarrawuya, baki jangayu yanyba yalungi. Jangayu milidimba yalunya marda jangkurranyi. Nanankardi barri ngayi badajba milidimbiji yalunya kajamuku.” Barriwa. \v 39 Baki mili jilajbayi Jisus. Jilalajba nyuli lukuluku barri nananyina yajina Kalili. Jilalajba nyuli langki, kula, bayungu, baki karri. Kaja jurj nyuli nanaba yajina, baki ngankijba nyuli yingkana baki yingkana baki yingkana milidimbiji yalunya. Milidimba nyuli yalunya kajana jurjina. Baki kajamuku jali yalu wuwarryudi mankanyi, nyuli jakajba wuwarr yalunbunanyi mankanyinanyi. Barriwa. \s1 Kunymambayi Nganinyi Jisuswanyi. \p \v 40 Jilajbayi nganinyi nangandurri Jisusyurri. Nanda nganinyi ngujbulijba nyuli nangangi waba bukamba. Yingkamuku yalili marrala nanankanyi nanganginkanyi ngalyanyi. Mikukiyanyi kunybijba mankanyi. Jiwilijbayi nanda ngalya nangandu, baki janangka janyba baku barri. Nanankardi barri kudanyu yalili marrala nanankanyi ngalyanyi. Jilajba nyuli nangandurri Jisusyurri, baki mururu nyuli wayka mujina nangandu Jisusnyina, baki yanybayi nangangi Jisuskanyi, “Jaliyi ninji nulijba ngaki, kunymambikanyi ngaki mankanyi, baki yuku ninji kunymamba ngaki mankanyi.” Barriwa. \v 41 Nginduyi Jisus muwa nangangi. Ngindu nyuli muwa nangangi, baki manjijba nangki marni. Manjijba nangki Jisus marni nangandurri, baki marrimbayi nanda nganinyi. Baki yanybayi Jisus nangangi, “Ngayu nulijbangka nganyi, kunymambikanyi ninga mankanyi. Kunybakiyi jungku mankanyi.” \v 42 Baki yinarramba kunybijbayi nangangi mankanyi. Mili kunyba nangangi waba. \v 43-44 Baki jirrinybayi nanda nganinyi Jisuswanyi. Maramaramba nyuli, “Mikujiyi karu yalunya yingkamuku jali ngayu kunymamba nganyi mankanyi. Mikujiyi karu yalunya. Ngala jilajbakiyi nangandurri, nanankurri mambukarri jurjkanyi. Minimbakiyi nganyingka mankanyi nangangi, baki muningka wajbakiyi Kud barnyinyi. Nani barri yanybayi nanda wankalanyi Musis, muningka waykanyi Kud barnyinyi. Jayalu wajba Kud barnyinyi, jalija kunybijba mankanyi. Nanankardi barri, janinji wajba Kud barnyinyi, baki yingkamukunyi jayalu jingkijba ninya, ninji mirnarrijba muwa nangangi Kudkanyi, kunybijbangkangangi nganyi mankanyi.” Barriwa. Nani barri jirrinybayi nganinyi Jisuswanyi. Maramaramba nyuli nganinyi, baki manjijba nyuli nanda nganinyi nangandurri mambukarri jurjkanyi. \v 45 Ngala mikukiyanyi karda jungku nanda nganinyi. Jilajba nyuli, baki karu nyuli yalunya bukambiju nangangi Jisuskanyi. Nyuli karu yalunya nangangi Jisuskanyi, nyuli kunymamba nangangi mankanyi. Mankuyi nanda jangkurr kajamukunyi, baki jilajba yali nangandurri Jisusyurri, wirdikudukudumuku. Jilalajba yali nangandu lukuluku yurrngumba barri. Baki nanankardi barri mikukiyanyi mili jilalajba Jisus barrawuyabarrawuyana, ngala jungku nyuli munji. Ngala kajamuku yali jilajba nangandurri munjiyurri. Jilajba yali langina baki bayunguna, karrina baki kulani. Malimalijba yalungki nangandurri Jisusyurri. Barriwa. \c 2 \s1 Kunymambayi Yingka Nganinyi Jisuswanyi. \p \v 1 Bijal barri baku wijbayi Jisus nanankurri barrawuyabarrawuyarri niji Kabirnayum. Wijba nyuli, baki jungku nyuli barrawuna. Kajamuku yali manku jangkurr nangangi Jisuskanyi, nyulu jungkuka nananyina barrawuna. \v 2 Baki jilajba yali nangandurri barrawurri. Ngankijba yali kalawuyngkurru barrawuna. Baki walbinyi nanda barrawu nyulu kalawuyngkurru. Baki mili barri yali wanbiya kajamuku, baki karrirrinja yali danbina barrawuna. Baki milidimbayi yalunya Jisuswanyi. Nyuli karu yalunya nangangi Kudkanyi. \v 3 Yingkamuku yali jilajba nangandurri Jisusyurri. Kuyu yali nganinyi kujarrawanyi baki kujarrawanyi. Nanda nganinyi nyuli lunji. Miku nangkiyanyi ngirringirrimba nangangi mankanyi. Kuluka nyuli yurrngumba jalyuna. Marrimba yali nangangi jalyu, baki kuyu yali nanda nganinyi nangandurri Jisusyurri. \v 4 Kajamuku yali karrinja danbina barrawuna, baki walbinyi nanda barrawu nyuli. Baki nanankardi barri miku yaliyi ngankijba. Miku yaliyi kuyu nanda nganinyi nangandurri Jisusyurri. Kajamuku yali kalawuyngkurru barrawuna, baki lukuluku marda. Ngala nanamuku jali yalu kuyu nanda nganinyi, kirrijba yali kingkarri yundu nananyina barrawuna. Kirrijba yali kingkarri, baki jungku yali yundukula barrawuna. Bardawamba yali nanda barrawu yundu. Kijijba yali kujarra baki kujarra kurul jalyuna. Baki manjijba yali nanda nganinyi wayka kurulyudinyi. Manjijba yali wayka jambarri walu nangandu Jisusnyina. \v 5 Najbayi yalunya Jisuswanyi, baki jingkijba nyuli yalunya, nanda nganinyi jali lunji, baki nanamuku jali yalu kuyu nganinyi. Jingkijba nyuli yalunya, mankumanku yalungki nangangi Jisuskanyi, yuku nyulu kunymamba nanda nganinyi jala nyulu lunji. Yuku nyulu kunymamba nangangi mankanyi. Baki yanybayi Jisus nganiyngkanyi jali lunji, “Ngaki kandi. Jangayu manjamanjamba nanda balki jali ninji yabimba.” \v 6 Ngala kudiyanymuku milidimbawarrmuku yuwanyi Musiskanyi, yali jungku nanaba nangandu. Manku yali nangangi jangkurr Jisuskanyi, baki yanyba yalungki, \v 7 “Nayinda nganinyi nyulu balki. Jungkuka nyulu balki nangangi Kudkanyi. Miku nyuliyi manjamanjamba balki yaji. Ngawamba Kudwanyi yuku nyulu manjamanjamba balki yaji, ngala mikuwali nganinyiwanyi. Nayinda barri nyulu jujambawarr.” Nani barri yalungki yanyba nangangi Jisuskanyi. \v 8 Ngala yinarramba jingkijbayi yalunya Jisuswanyi. Jingkijba nyuli nanda jali yalungka yanyba nangangi. Baki yanyba nyuli yalungi barri, “Wanyingkanyi narringka mankumanku balkinyi jangkurranyi ngaki, yanybangangi ngayi jangkurr manjamanjambikanyi nangangi balki yaji. Wanyingkanyi. \v 9 Wanyi barri mili jardibirri yaji yabimbikanyi. Manjamanjambikanyi balki yaji kuna. Kunymambikanyi nayinda nganinyi mankanyi kuna. Wanyi mili jardibirri yaji yabimbikanyi. \v 10 Ngayu Buwanya Bukambijuyngka. Nyuli yarrijba ngana walkurra mambuka, miku nganinyiwanyi, ngala Kudwanyi. Baki nyuli karu ngana, yuku ngayu manjamanjamba balki yaji. Jalija nganarri najba kunymambikurri nayinda nganinyi mankanyi, baki janganarri jingkijba, yuku ngayu manjamanjamba nangangi balki yaji marda.” Nani barri yanybayi Jisus yalungi. Baki mili nyuli yanyba nanankanyi nganiyngkanyi, jali kuluka jalyuna, \v 11 “Ngayu karungka ninya. Walajbakiyi waykalinya. Walajbakiyi. Baki mukulmbakiyi nganyi jalyu, baki wijbakiyi nganyinkurri barndarri.” \v 12 Yinarramba walajbayi nanda nganinyi jalyunanyi. Walajba nyuli, mukulmbayi nangangi jalyu, baki barlbayi nanankardi barndananyi. Baki nanamuku barri jali yalu najba nanda nganinyi walaykurri, baki manmala yali. Kudanyu yali manmala, ngala yali wajba Kud yalunginkanyi kunybanyi jangkurranyi. Baki yanyba yalungki, “Jalannga ngambala najba nganinyi kunybiykurri jala nyulu lunji nanginkanyi ngalyanyi. Jalannga ngambala najba kunybiykurri.” Barriwa. \s1 Jilajbayi Madiyu Nangandu Jisusnyina. \p \v 13 Baku barri mili jilajbayi Jisus bayunguna yundu nananyina wabudana niji Kalili. Kajamuku yali jilajba nangandurri, baki nyuli milidimba yalunya. \v 14 Ngala jilajbayi Jisus, baki najba nyuli nganinyi, nangangi niji Madiyu, yingka niji nangangi Libayi, ngala nangangi nijanganjinyi, nangangi niji Yalbayis. Jungkuyi nanda nganinyi barrawuna nyulu wakinkanyi. Waki nyulili Kubaminkanyi. Kuyu nyulili dungala yalunbunanyi, waykanyi Kabamin mambuka. Najba nyuli nanda Madiyu jungunkurri barrawuna Jisuswanyi, baki yanybayi Jisus nangangi, “Jilajbakiyi ngakindu.” Walajba nyuli Madiyu baki jilajba nyuli nangandu Jisusnyina. \v 15 Jilajba buli bayungu barndarri, nangangi jala barnda Madiyukanyi. Jungkuyi Jisus nanaba. Jarrba nyuli mama nanaba nangandu, baki yali jungku nangandu marda nanganginmuku kandimuku. Jilajbayi yingkamuku nanankurri barrawurri. Yali balkimuku. Kudiyanymuku yalungi, yalili waki Kabaminkanyi, ngala yali maninjaku. Yalili kuyu dungala yalunbunanyi Kabaminkanyi, ngala kudukudu dungala yalili kuyu, bakili yalu kilimba kudiya nanda dungala yalungi barri. Malumba yalungki wardamba mamanyi nangandu Jisusnyina. \v 16 Jawudanymuku yali jilajba nanankurri barndarri. Yali milidimbawarrmuku yuwanyi Musiskanyi. Jilajba yali barndarri, baki najba yali Jisus wardambikurri nangka mamanyi yalundu balkimukunyina. Ngajaka yali kandimuku nangangi Jisuskanyi, “Wanyingkanyi wardamba nangka narringi milidimbawarr mamanyi yalundu balkimukunyina. Wanyingkanyi.” \v 17 Manku nyuli nanda yalungi jangkurr Jisuswanyi, baki nyuli jananganja yalunya, “Mikuwali badajba yarrbirra yalundurri jala yalu kunyba mankanyi, ngala nyulu badajba yalundurri jala yalu balki mankanyi. Baki nani barri, miku ngayiyanyi badajba nanganbunanyi Kudnanyi milidimbiji yalunya jala yalu jungku kunyba. Ngala ngayi badajba milidimbiji yalunya jala yalu jungku balki.” Nani barri jananganjayi yalunya Jisuswanyi. Barriwa. \s1 Kudiyana Miku Jarrkanyi Yaji. \p \v 18 Nanamuku kandimuku Junkanyi Ngurrunbawarrayngka, baki nanamuku Barasimuku, kudiyana barri miku yalungkiyanyi wardamba mamanyi barndaykamba, ngala yalungki mankumanku nangangi Kudkanyi yurrngumba barri. Nanamuku Barasimuku, kudanyu yalili durrijba nanda yuwa nangangi Musiskanyi, ngala miku yaliyanyi jingkijba Kud. Kudiyana barri miku yalungkiyanyi wardamba mamanyi, ngala yali yanyba mududu nangangi Kudkanyi. Nanamanji kambana barri, miku yalungkiyanyi wardamba mamanyi kandimuku Junkanyi baki Barasimuku. Yingkamuku yali jilajba nangandurri Jisusyurri, baki ngajaka yali, “Kudiyana barri miku yalungkimi wardamba mamanyi kandimuku Junkanyi, baki Barasimuku. Miku yalungkimi wardamba mamanyi kudiyana, ngala nganyinmuku kandimuku yalungka wardamba mamanyi yurrngumba barri. Wanyingkanyi yalu miku kudiyana miku jarrkanyi mama. Wanyingkanyi.” \v 19 Jananganjayi yalunya Jisuswanyi, “Nanda buyingkinyi nawinganja, kajamuku kandimuku yalu nangandu ngala nyulu jalannga wudumba maninganja. Miku yaliyi jungku birrkalanyi, ngala yalungka wardamba kajanyi mamanyi. \v 20 Ngala baku barri janyulu jarimba nanda nangangi nawinganja yingkawanyi. Baki nanamanji barri, miku yaliyi jarrba mama nanganginmukunyi kandimukunyi, ngala jayalu ngindu muwa nangangi.” Barriwa. \v 21 Mili barri yanybayi Jisus yalungi nayi barri, “Jaliyi jumbala bakarrawijba, baki ngambala ngarrkadaba jumbala yingkayudinyi rakiyudinyi. Jaliyi buyingkinyi nanda raki, jala ngambala wakardaba nanda jumbala, baki bayakardangujbangka nanda buyingkinyi raki. Baki mili barri bakarrawijbaja nanda jumbala, bayakardangujbangkangangi nanda raki. Baki nanankardi barri ngambala wudumba waluwinyi raki ngarrkadaykanyi. Barriwa. \v 22 Baki mili janarringka mankumanku nanginkanyi jangkurranyi. Ngambala yarrijba ngarrki krayibkanyi kalawunyi bindawarrana. Nanda bindawarra waba jibkanyi. Jaliyi ngambala yarrijba buyingkinyi ngarrki kalawunyi waluwinyi bindawarrana, baki nanda balki. Jalija nanda ngarrki ngujbul bijal, baki dumbaja nanda waba bindawarra. Bunyarrijba janangka nanda ngarrki, baki bakarrawijbaja nanda bindawarra. Ngala ngambala yarrijba buyingkinyi ngarrki krayibkanyi kalawunyi buyingkinyi waba bindawarra. Jalija nanda ngarrki ngujbul bijal, baki yuku nanda bindawarra. Mikuwali bakarrawijba nanda waba. Miku nangkiyi bunyarrijba nanda ngarrki. Jungkuka kunyba barri kalawunyi bindawarrana yurrngumba barri.” Nani barri yanybayi Jisus yalungi. Barriwa. \s1 Wakinkanyi Sadidi Barri. \p \v 23 Baku barri burrandijba yali nananyina yajina jali jardijba nanda karnba barrinani daburrul. Nanda karnba yami kunyba jarrkanyi. Burrandijba yali, Jisus baki nanganginmuku kandimuku, ngala nyuli Sadidi. Ngala yali burrandijba, baki dulabayi yami kandimukunyi. Dulaba yali yami, baki jarrba yali. \v 24 Ngala kudiyanymuku Barasimuku jalili yalu kudanyu durrijba nanda yuwa nangangi Musiskanyi, yali nanaba marda yalundu. Yali najba kandimuku dulaykurri yami baki jarrkurri yaji. Baki yanyba yalungki, “Yalu dulabangka yami karnbananyi. Nani barri yalu wakingka.” Baki yanyba yali nangangi Jisuskanyi, “Najbakiyi yalunya, nganyinmuku kandimuku. Yalu dulabangka yami jarrkanyi. Nani barri yalu wakingka. Nani barri yalu jungkuka balkina yuwana Musiskanyi. Yanybaka nanda yuwa, mardakimi nganinyi miku waki Sadidi barri. Yuku yalu waki yingkana kambana, ngala miku Sadidi. Jala barri Sadidi, ngala nganyinmuku kandimuku yalu wakingka, yalu dulabangka yami. Wanyingkanyi yalimi miku ngayangayijba nanankanyi yuwanyi Musiskanyi. Wanyingkanyi.” \v 25 Jananganjayi yalunya Jisuswanyi, “Narri jingkijbangka nanda jangkurr najana Kudkanyi, jala karu ngambalanya nanankanyi walkurrayngka mambukanyi Dayibidkanyi. Narri jingkijbangka nanda jali nyulu yabimba. Jali yalu birrkalanyi, Dayibid baki nanamuku yalu nangandu, baki wanyimbayi Dayibid. \v 26 Ngankijba nyuli kalawunyi walkurranyina jurjina Kudkanyi, baki wajbayi Dayibid dambanyi mambukawanyi jurjkanyi. Jarrba yali nanda damba. Nanamanji barri nanda malbu, niji Yabiyadarr, nyuli walkurra mambuka jurjkanyi. Jarrba yali nanda damba. Ngala nanda damba, nanda kudukudu yaji nangangi Kudkanyi. Nanda yuwa nangangi Musiskanyi yanybaka, ngawamba mambukamukunyi jurjkanyi, ngawamba yuku yalu jarrba nanda kudukudu mama. Mikuwali yingkawanyi, ngawamba mambukawanyi jurjkanyi. Ngala barimbayi nanda yuwa Dayibidwanyi. Jarrba nyuli nanda mama, baki yalu nangandu.” \v 27 Mili barri yanybayi Jisus yalungi, “Wankalana kamambarra yabimbayi nganinyi Kudwanyi. Baki yanybayi Kud nangangi nganiyngkanyi, ‘Janarri waki 6 kambana, baki munganawa janarri wuyalijba. Jalija narri wuyalijba, baki janarri jungku kunyba barri.’ Nanyina kambana jala yalu wuyalijba, yabimbayi nanyina kambana Kudwanyi. Yabimba nyuli nanyina kambana yalungi nganinyimukuyngka. \v 28 Ngayu Buwanya Bukambijuyngka narringi. Ngayu mambuka bukambijuyngka narringi yurrngumba barri. Ngayu mambuka narringi, jala narri waki, baki jala narri jungku. Marda ngayu mambuka nanankanyi yajinyi jala narri yabimba Sadidi barri.” Nani barri jananganjayi yalunya Jisuswanyi. \c 3 \s1 Kunymambayi Balki Marni Jisuswanyi. \p \v 1 Kamu barri Sadidi wijbayi Jisus barrawuyabarrawuyarri, baki ngankijba nyuli jurjina nanaba. Bayakarda nanda jurj. Nanaba jurjina jungkuyi nganinyi jirdi balkinyi marninyi. Mikuwali marrimba yaji. Mardil nangangi marni. Barriwa. \v 2 Kudiya nanaba jurjina Barasimuku, yali nulijba balanjankanyi Jisus. Nulijba yali Jisuskanyi, nyulu yabimbikanyi balki yaji nanankanyi yuwanyi Musiskanyi. Baki nanangajba yali Jisus naji jaliyi nyulu kunymamba nangangi marni nanamanji Sadidi. Nanamuku Barasimuku yalili yanyba, jaliyi yingkawanyi kunymamba yingka Sadidi barri, baki nanda balki, wakingkangangi nyulu Sadidi. Nanangajba yali Jisus, naji jaliyi nyulu kunymamba nangangi marni Sadidi. \v 3 Yanybayi Jisus nganiyngkanyi jirdi balkinyi marninyi, “Kabukawa.” Baki jilajba nyuli nangandurri Jisusyurri. Karrinjayi walu nangandu. \v 4 Baki yanybayi Jisus yalungi Barasimukuyngka. Ngajakayi yalunya, “Wanyi yanybaka ngambalangi yuwa, ngambala wakinkanyi Sadidi. Wanyi yaji marda ngambalimi yabimba Sadidi. Kunyba yaji kuna. Balki yaji kuna. Yuku kuna ngambalaja wankamba yingka nganinyi. Yuku kuna ngambalaja kurdanba. Wanyi yanybaka nanda yuwa ngambala yabimbikanyi yaji Sadidi. Wanyi barri yanybaka.” Barriwa. Ngala miku yaliyanyi jananganja Jisus. Karda yali jungku. \v 5 Wangkawangkijbayi Jisus yalungi, baki kijiwijba nyuli yalungi. Ngindu nyuli muwa yalungi, jardibirringangi yali muwa. Miku yaliyanyi ngindu muwa nanankanyi nganiyngkanyi jirdi balkinyi marninyi, ngala jardibirri yali muwa nangangi. Yanybayi Jisus nanankanyi nganiyngkanyi. Jirrinyba nyuli nanda nganinyi, “Manjijbakiyi nganyingka marni.” Manjijba nangki marni, baki kunybijbayi nanda marni. Yuku barri nyuli yabijba marni barrinani nanda yingka marni. \v 6 Ngala nanamuku Barasimuku, yali ngarrangarra muwa nangangi Jisuskanyi. Yinarramba yali walajba, baki barlba yali jurjnanyi. Barlba yali yalundurri kandimukuyngkurri Yirudkanyi, baki yanyba yalungki yalu kurdanbikanyi Jisus. Barriwa. \v 7-8 Ngala barlbayi Jisus karri, marda nanganginmuku kandimuku nangandu. Barlba yali karri barri kanjarri. Ngala yingkamuku yali jilajba nangandurri Jisusyurri. Kajamuku yali jilajba nangandurri yingkananyi yajinanyi, baki yingkananyi yajinanyi. Yingkamuku yali jilajba kulani Jirusalimnanyi, baki Judiyananyi, baki Yidumiyananyi. Yingkamuku yali jilajba bayunguna Kalilinanyi. Yingkamuku yali jilajba langina Dayananyi baki Sayidunnanyi. Yingkamuku yali jilajba karrurrinybananyi bundalnanyi Jurdananyi. Kajamuku yali jilajba nangandurri mijimbangu, mankungangi yalunjali yanybikurri nangangi Jisuskanyi, nanda yaji jali nyulu yabimba. \v 9 Bunundijba yali nangandurri Jisusyurri kajamuku barri. Jululumba yalungki, yalu karrinjankanyi bundu nangandu barri. Baki karuyi nanganginmuku kandimuku Jisuswanyi, yalu wudumbiji muwarda nangangi. Jayalu kuyu muwarda bundu bijalina jali nyulu karrinja nanaba. Jaliyi yalu bunundijba kudanyu barri, jaliyi yalu jululumba Jisus, baki janyulu ngankijba muwardana, baki janyulu milidimba yalunya, ngala nyulu jungku muwardana. \v 10 Wabula barri kunymambayi Jisuswanyi kajamuku jali yalu lunji. Baki nanankardi barri kajamuku jali yalu lunji, yali jilajba bundu nangandurri. Jululumba yalungki, nulijbangangi yali marrimbikanyi Jisus. Nulijba yali marrimbikanyi Jisus, nyulu kunymambiji yalunya. Nanankardi barri yalungki jululumba, yalu karrinjankanyi bundu nangandu Jisusnyina. \v 11 Yingkamuku yali nanaba nangandu, jali yalu wuwarryudi mankanyi. Jali yalu najba Jisus wuwarrmukunyi, baki yirrba yali jambarri nganinyimuku wuwarryudi, baki kaya yali kudanyu barri, “Ninji barri jandanyi nangangi Kudkanyi. Ninji nangangi jandanyi.” Barriwa. \v 12 Ngala maramarambayi wuwarrmuku Jisuswanyi. Wijba yali karunkanyi nangangi Jisuskanyi, wanyi nyuli. Maramaramba nyuli yalunya. Barriwa. \s1 Nanganginmuku Kandimuku. \p \v 13 Baku barri kirrijbayi Jisus kingkarri dungalana. Nulijba nyuli jawudanymukuyngka yalu jilalaykanyi nangandu yurrngumba barri. Baki kaya nyuli yalungi, nanganginmukuyngka kandimukuyngka. Jilajba yali nangandurri. \v 14 Baki nyuli yarrijba 12 nganinyimuku, nanganginmirra kandimuku. Yanyba nyuli yalungi, “Janarri jilalajba ngakindu, baki jangayu milidimba narrinya. Baki baku barri jangayu manjijba narrinya yingkarri yajiyurri, baki yingkarri yajiyurri. Baki janarri milidimba yalunya yingkamuku nanankanyi kunybanyi jangkurranyi Kudkanyi. \v 15 Jangayu yabimba narrinya ngiruka, narri yabimbikanyi ngiruka yaji. Nanamuku jala yalu wuwarryudi mankanyi, janarri jakajba wuwarr yalunbunanyi mankanyinanyi.” Barriwa. \v 16 Yarrijbayi 12 nganinyimuku nanganginmuku kandimuku Jisuswanyi. Nayinda barri yalungi niji. Sayimin barri, yingka niji nangangi Bida. \v 17 Marda buwakula, Jayims baki Jun. Bulangi nijanganjinyi, niji nangangi Sibidi. Yanybayi Jisus bulangi nanankuya nganinyiwuya, buli barrinani ngurrwangka, baki nijarrijbayi bulanya yingka niji, ‘Nganinyiwuya Ngurrwangka.’ \v 18 Yingkamuku yalungi niji Yandru baki Bilib, marda Bardulumu baki Madiyu, marda Dumas. Baki yingka nanamannga niji Jayims, ngala nangangi nijanganjinyi, niji nangangi Yalbayis. Baki mili barri Dadayus, baki yingka nanamannga niji Sayimin, ngala nangangi yaji niji Kayina. \v 19 Baki Judas Yiskariyud. Nyuli nanda jali baku nangka yangkalamba nanganbunanyi Jisusnanyi, baki karuyi mambukamuku jurjkanyi wanjawa jayalu wakaramba Jisus. Barriwa. \s1 Jisus Baki Sayidin. \p \v 20 Wijbayi Jisus nanganginkurri ngardanganjarri barndarri. Baki kajamuku yali jilajba nangandurri nanaba, walkurra muramuku. Karrinja yali lukuluku nangandu wujuju bayungu. Baki miku yaliyi jarrba mama Jisuswanyi baki nanganginmukunyi kandimukunyi. Miku yaliyi jarrba mama, karrinjangangi muramuku lukuluku yalundu yurrngumba, ngala milidimbayi yalunya Jisuswanyi. \v 21 Ngala nanganginyi mungkijimukunyi, yali manku jangkurr Jisuskanyi baki kajamukuyngka nangandu. Manku yali jangkurr nangangi, nyuli nananyina barndana, baki kajamuku yali nangandu lukuluku karrinja. Baki yali jilajba nanankurri wudumbiji Jisus. Ngamu nyuli Jisus mudu, baki nanankardi yali jilajba wudumbiji. Ngala miku nyuliyanyi mudu. Miku. \v 22 Kudiyanymuku jali yalu milidimbawarrmuku yuwanyi, wanbiya yali kulani Jirusalimnanyi. Karu yalunjali yingkamuku nangangi Jisuskanyi, “Nayinda Jisus, nyulu yabimbaka ngiruka yaji, nyulu jakajbangka wuwarr, wakingkangangi nyulu nangangi mambukanyi wuwarranyi Sayidinkanyi. Nanangini Sayidinwanyi nyulu yabimbaka Jisus ngiruka, yabimbikanyi ngiruka yaji, baki nanankardi nyulu jakajbangka wuwarr.” Nani barri yalunjali karu nangangi Jisuskanyi milidimbawarrmukunyi. \v 23 Ngala yanybayi Jisus yalungi muramukuyngka, jali yalu jungku nangandu. Yanyba nyuli yalungi, “Jalimi ngana yabimba ngiruka jakakaykanyi wuwarr mambukawanyi wuwarranyi, baki nanda barrinani nangka jakajbangka Sayidin. Yanka barri nangka jakajba Sayidin. Yanka barri. \v 24 Jalimi yalu mungkiykurramba kurdanbiji, baki baku barri janyulu mikuyaji mungkijinyi. Janyba jayalungka bukamba barri. \v 25 Jalimi yalu mungkiykurramba kurdanbiji, yalu jala kuluka yingamalina barndana, baki baku barri janyulu mikuyaji mungkijinyi nanaba barndana. \v 26 Baki jalimi yalu mungkiykurramba kurdanbiji Sayidin marda wuwarrmuku, baki baku barri janyulu mikuyaji wuwarranyi, kurdanbangangi jayalungka. \v 27 Mikuwali ngankijba nganinyi barrawuna jala nanda nangangi barrawu ngirukanyi nganiyngkanyi. Miku nyuliyi ngankijba barrawuna maninjakuji yaji. Waluwa barri, marda nyulimi kijijba nanda ngiruka nganinyi kurulyudinyi nanangini maninjakuwanyi. Jala nyulu kijijba nanda ngiruka nganinyi, baki yuku barri janyulu maninjakujba nangangi yaji. \v 28 Jala nganinyi yanybaka balki jangkurr, jala nyulu yabimbaka yinini yinini balki yaji, baki yuku nyulu manjamanjambaka nanda balki yaji Kudwanyi. Yuku nyulu manjamanjambaka nanda yinini yinini balki yaji nangangi, jaliyi nanda nganinyi nyulu ngindu muwa jungunkanyi balki. \v 29 Ngala jala nganinyi yanybaka balki jangkurr nangangi Kunybanyi Ngarndunyi Kudkanyi, jala nyulu mijba nanda Kunyba Ngarndu Kudkanyi, baki mikuwali manjamanjamba nanda balki yaji Kudwanyi. Miku nyuliyi manjamanjamba nanda balki yaji miykanyi Kunyba Ngarndu nangangi Kudkanyi.” Barriwa. \v 30 Nani barri yanybayi Jisus yalungi muramukuyngka, yanybangangi yali milidimbawarrmuku nangangi Jisuskanyi, yabimbayi Jisus ngiruka jakaykanyi wuwarr Sayidinwanyi. Barriwa. \s1 Ngardanganja Baki Kanyiyamuku Nangangi Jisuskanyi. \p \v 31 Baki wanbiya yali barndana ngardanganja nangangi Jisuskanyi marda bababanyamba nyulu yalunya. Karrinja yali danbina barndana. Miku yaliyanyi bunundujba Jisusyurri muramukungangi. Manjijba yali jangkurr nangandurri Jisusyurri, nyulu jilaykanyi, yalu yanybikanyi nangangi. \v 32 Jungkuyi muramuku nangandu Jisusnyina, baki yali yanyba nangangi, “Nanda ngardanganja nganyi, marda bababanyamba ninji yalunya, danbina yalu jungku. Yalu kujbanka nganyi, ninji jilajbaja yalundurri.” \v 33-34 Ngala jananganjayi yalunya Jisuswanyi, “Najba janarri yalunya, ngakinmuku kandimuku nayiba ngakindu. Yalu barrinani ngaki ngardanganja, barrinani ngaki bababanyamba ngayu yalunya. \v 35 Nanda jala durrijbangka nangangi jangkurr, ngakinkanyi Buwakaya Kingkarri, nanda jala yabimbaka nanda yaji jala nyulu nulijbangka nangangi yabimbikanyi yaji, nyulu barrinani nanda bababanyamba ngayu, nyulu barrinani ngaki ngardanganja.” Nani barri jananganjayi yalunya Jisuswanyi. Barriwa. \c 4 \s1 Muningka Yanybayi Jisus Karnbanyi Yaminyi. \p \v 1 Mili barri jungkuyi Jisus bundu kanjana, baki nyuli milidimba yalunya yajinyi. Kajamuku yali jilajba nangandurri mankunki nangangi jangkurr, kajamuku muramuku. Bukamba yalungki ngirringirrimba, baki jululumba yalungki barri. Nanankardi barri nyuli ngankijba muwardana, baki jungku nyuli wilina kanjana. Baki milidimba nyuli yalunya muramuku, ngala nyuli jungku muwardana, ngala yali jungku bijalina. \v 2 Milidimba nyuli yalunya kajanyi jangkurranyi. Muningka nyuli yanyba yalungi, milidimbiji yalunya kajanyi yajinyi. \v 3 Muningka yanybayi Jisus yalungi, “Manku nganarri. Wudumbayi kudukudu yami nganinyiwanyi, barrinani daburrul yami. Janyba nyuli nanda yami jambarri jardiykunumbikanyi yaji. \v 4 Jawuda yami yirrbayi yubalina, baki wanbiyayi julakimuku. Jarrba yali nanda mama yubalina julakimukunyi. Barriwa. \v 5 Marda jawuda yami yirrbayi didirrina yajina. Walajbayi daburrul karnba, ngala bijal jamba didirrina yajina. \v 6 Mikuyaji landurranyi jardijbayi didirrina yajina, baki janyba nangki. Yajbayi nanda karnba ngardarawanyi, baki janyba nangki. Janyba nangki, mikuyajingangi landurranyi. Barriwa. \v 7 Marda jawuda yami yirrbayi yajina jali jardijba nyilanyila. Walajbayi nanda yami wuju, marda walajbayi nanda nyilanyila, baki munybayi yaji. Jardijbayi juju kingkarri nanda nyilanyila, ngala ngawamba madilijbayi nanda daburrul yami. Mikuwali jardijba nani kingkarri. Munybayi yingkawanyi. Mikuyaji mamanyi nangandu daburrulina. Barriwa. \v 8 Marda mili jawuda yami yirrbayi kunybana jambana. Nanda karnba jardijbayi walkurra. Kudukudu yami nangandu jardijbayi. Yingka karnba yami nangangi kaja bijal, yingka karnba yami nangangi kaja, baki yingka karnba yami nangangi kajamirra.” Barriwa. \v 9 Yanybayi Jisus yalungi, “Jaliyi narri nulijba jingkiykanyi ngaki jangkurr, baki manku narri kudanyu barri.” Barriwa. \s1 Wanyingkanyi Muningka Yanybayi Jisus Jangkurr. \p \v 10 Kamu barri kajamuku yali jilajba nanganbunanyi Jisusnanyi. Wijba yali yalunginkurri barndarri. Ngala nanganginmuku 12 kandimuku yali wambu jungku nangandu Jisusnyina, marda jawuda mili yalundu. Baki yanyba yali nangangi Jisuskanyi, “Miku nurrimi jingkijba nanda jangkurr nganyi yaminyi. Karukiyi nurrunya mili nanamannga jangkurr.” Barriwa. \v 11 Ngala yanybayi Jisus yinini jangkurr yalungi barri, “Narri jingkijbangka Kud, nyulu marukangka muwa narringi, nyulu lalanbaka narrinya yurrngumba barri. Ngala yingkamukunyi, miku yalimi jingkijba Kud, nyulu lalanbawarr. Baki nanankardi barri muningka ngayu yanyba yalungi, ngayu milidimbiji yalunya. \v 12 Nanda jangkurr najana Kudkanyi yanybaka nanginmukuyngka jala yalu muningka manku ngaki jangkurr. Nayi barri nanda jangkurr, “‘Jungkuka yalu yamiyudi, ngala miku yalimi najba ngaki yaji. Jungkuka yalu kuwardayudi, ngala miku yalimi manku ngaki yaji. Jalimi yalu manku ngaki jangkurr, jalimi yalu jingkijba ngaki jangkurr, baki yalimi ngindu muwa, yalu jungunkanyi balki. Yalungkimi yangkalamba yalunbunanyi balkinanyi yajinanyi, baki ngayimi manjamanjamba yalungi balki yaji. Ngala miku yalimi najba ngaki yaji, miku yalimi manku ngaki yaji, baki nanankardi barri miku ngayiyi manjamanjamba yalungi balki yaji.’” Barriwa. \s1 Yanybayi Jisus Yurlurrmba Jangkurr Karnbanyi Yaminyi. \p \v 13 Mili yanybayi Jisus yalungi kandimukuyngka, “Miku kuna narrimi jingkijba nanda ngaki jangkurr jali ngayu muningka yanyba yaminyi. Jaliyi narri miku jingkijba nayinda jangkurr, baki yanka janarri jingkijba yingka jangkurr jalija ngayu muningka yanyba narringi. \v 14 Manku nganarri. Jangayu mili karu narrinya nanankanyi yaminyi. Nanda daburrul yami, nanda barrinani jangkurr nangangi Kudkanyi. \v 15 Jawuda yami yirrbayi yubalina. Jawuda yalu manku nangangi jangkurr Kudkanyi, ngala yurlwa yalu nanganginkanyi jangkurranyi. Nanda jala yalu yurlwa, yalu barrinani nanda yubal. Nanda yubal jardibirri, baki mikuwali jardijba mama nanaba. Jarrbayi yami yubalina julakimukunyi. Baki nani barri yalu jardibirri kurdulu. Nanda jangkurr jala yalu manku, jawurrbangka nanda jangkurr yalunbunanyi Sayidinwanyi. Barriwa. \v 16-17 Jawuda yami yirrbayi didirrina yajina. Jawudawanyi yalu kuyu nangangi jangkurr Kudkanyi, baki yalu mirnarrijba muwa. Ngala yingkamuku yalu ngirrwa yalungi, kuyungangi yali nanda jangkurr. Baki miku yalimi mili nulijba nanankanyi jangkurranyi Kudkanyi. Yalu yingijbangka nanda jangkurr. Yalu jala yingijbangka nanda jangkurr nangangi Kudkanyi, yalu barrinani nanda didirr yaji. Nanda yami jali walajba didirrina yajina, mikuyaji landurranyi. Yuku wankijbayi bijal, ngala yajbayi yaji ngardarawanyi, baki janyba nangki. Nanda karnba wankijbayi bijal didirrina yajina. Nanda didirr yaji, nanda barrinani yalu jala bijal kuyu nangangi jangkurr Kudkanyi. Ngala jala yingka ngirrwa yalungi, baki miku yalimi mili nulijba jangkurranyi Kudkanyi. Yingijba yalu nangangi jangkurr. Barriwa. \v 18-19 Jawuda yami yirrbayi yajina jali jardijba nyilanyila. Jawuda yalu mankuka jangkurr nangangi Kudkanyi. Bijal yalu kuyungka nanda jangkurr, ngala kudanyu yalu nulijbangka yingkanyi yajinyi. Nulijbangka yalu kajanyi dungalanyi marda yajinyi. Yalu kuliwijba yajinyi kudanyu barri. Yalu jala kuliwijba yajinyi, yalu barrinani nanda jamba jala jardijba nyilanyila. Nanda daburrul yami jardijbayi mardil, mikuyaji yaminyi. Nani barri yalu jala kuliwijbangka yajinyi, ngala miku yalimi nulijba nanganginkanyi jangkurranyi Kudkanyi. Jardijba yalu mardil kurdulu nangangi Kudkanyi. Barriwa. \v 20 Jawuda yami yirrbayi kunybana jambana. Jawudawanyi yalu mankuka jangkurr nangangi Kudkanyi. Yalu kuyungka nanda jangkurr, baki yalunya kunymambaka yingkamuku, yalu mirnarriykanyi muwa. Jala yalu kunymamba yingkamuku, yalu barrinani nanda kunyba jamba. Nanda karnba jali jardijba kunybana jambana, yingka karnba yami nangangi kaja bijal, yingka karnba yami nangangi kaja, baki yingka karnba yami nangangi kajamirra. Nani barri yalu jala kunymamba yingkamuku, yalu mirnarriykanyi muwa. Yingkamuku yalu jungkuka bijal kunyba, yingkamuku yalu jungkuka kunyba, baki yingkamuku yalu jungkuka kunybamirra.” Barriwa. Nani barri karuyi yalunya nanankanyi jangkurranyi yaminyi Jisuswanyi. \s1 Langandaykanyi Mirnbi. \p \v 21 Mili barri yanybayi Jisus yingka jangkurr yalungi milidimbikanyi yalunya. “Wudumbaka mirnbi nganinyiwanyi, baki langandabangka kingkarri, nyulu naykanyi bukamba yaji mungana barri. Miku nyulimi yarrijba kalawuyngkurru darladarlana. Miku. Murumbaja mirnbi darladarlawanyi. Ngala nyulu langandabangka mirnbi kingkarri, naykanyi bukamba yaji. \v 22 Baki nani barri jalija nyulu ngadijba nangangi yaji nganinyiwanyi, baki baku barri janyulu wakaramba nanda nangangi yaji yingkawanyi. Janyulu wakaramba nanda jali nyulu ngadijba. Baki jalija nyulu karda karu yingka yajinyi, baki baku barri jayalu jingkijba nanda yaji bukambijunyi. Jayalu jingkijba nanda jali nyulu karda karu yingka. \v 23 Jaliyi narri nulijba jingkiykanyi yaji, baki marda narrimi manku yaji. Marda narrimi kudanyu manku yaji, jaliyi narri nulijba jingkiykanyi yaji.” Barriwa. \v 24 Baki mili yanybayi Jisus yalungi, “Mankumankuwa narri, nanda jala narri manku. Jaliyi narri wajba nganinyi kajanyi yajinyi, jabarri narrinyaja wajba baku barri. Wajbaja narrinya kajanyi yajinyi Kudwanyi. Jaliyi narri ngirrwa nganiyngkanyi, jabarri baku barri ngirrwaja Kud narringi barri. \v 25 Jaliyi narri kudanyu manku ngaki jangkurr, baki janarri jingkijba mili yaji ngaki. Ngala jaliyi narri miku kudanyu manku ngaki jangkurr, baki janarri mamanumba nanda ngaki yaji.” Barriwa. \s1 Muningka Yanybayi Jisus Jardiykunumbikanyi Yami. \p \v 26 Baki mili barri yanybayi Jisus yalungi, “Jangayu karu narrinya nanankanyi jangkurranyi jala lalanba narrinya Kudwanyi. Jangayu muningka yanyba narringi. Jarrbalambayi daburrul yami jambana nganinyiwanyi. \v 27 Ngala miku nyuliyanyi mili waki jardiykunumbikanyi nanda karnba. Muningka nyuli jungku kajana kambana. Miku nyuliyanyi mili waki jardiykunumbikanyi nanda karnba. Ngala baku barri walajbayi nanda wuju waykalinya. Ngala miku nyuliyanyi jingkijba yanka barri jardijbayi karnba. Miku. \v 28 Manjijbayi karnba kingkarri jambawanyi. Waluku walajbayi wuju bayakarda waykalinya, baki baku barri jardijbayi walkurra yamiyudi. \v 29 Jali kunyunyu nanda yami, baki birrirrinja nangka nyulu wudumbikanyi nganinyiwanyi. Baki wudumba nyuli nanda yami jarrkanyi jali bukamba kunyunyu barri. Nanda nganinyi jali nyulu jarrbalamba daburrul yami, nyulu barrinani Kud. Yarrijbayi nangangi jangkurr ngambalandu kurduluna Kudwanyi. Jardijbayi nanda daburrul yami jambana, jardijbayi walkurra karnba yamiyudi. Birrirrinja nangka wudumbikanyi nganinyiwanyi. Baki nani barri mankumankuyi ngambalaka nanankanyi nanganginkanyi jangkurranyi, baki jardijbangka nanda jangkurr ngambalandu kurduluna. Baki baku barri ngambalaka birrirrinja durriykanyi nangangi jangkurr Kudkanyi. \s1 Muningka Yanybayi Jisus Nukununyi. \p \v 30 Mili barri nyuli milidimba yalunya Jisuswanyi, “Jangayu mili karu narrinya nanankanyi jangkurranyi, jala lalanba narrinya Kudwanyi. Mili barri jangayu muningka yanyba narringi. \v 31 Nanda nukunu yami, yuku nanda bayakarda yami. Janybaka yami jambana nganinyiwanyi. \v 32 Ngala baku barri walajbangka wuju nukunu. Jardijbangka juju barri kingkarri, walkurramirra nanda nukunu. Yabimba yalu jabaka nukununa kingkarrinyina bangani julakimukunyi. Nani barri jardijbangka walkurra nanda bayakarda yami. Barriwa.” Nani barri muningka yanybayi Jisus yalungi. Nanda nukunu yami jali jardijba, waluku nanda kurdalirri kurnda, ngala baku barri janyulu jardijba wunanybala. Nanda barrinani nayi barri. Waluku barri ngawamba kujajarra yali kuyu nanda jangkurr nangangi Jisuskanyi, yali durrijba nangangi yuwa, ngala baku barri mili yali kuyu nangangi jangkurr, baki mili, baki mili yurrngumba barri. Baku yali jungku kajamuku jali yalu kuyu nangangi jangkurr wirdikudukudumukunyi. Barriwa. \v 33-34 Nanamanji barri mikukiyanyi yanyba Jisus yurlurrmba jangkurr yalungi muramukuyngka. Yurrngumba nyuli muningka yanyba jangkurr yalungi milidimbikanyi yalunya. Kaja jangkurr nyuli muningka yanyba yalungi. Jali yalu jingkijba yingka jangkurr, baki nyuli yanyba mili jangkurr yalungi barri. Ngala jali nyulu jungku ngawamba yalundu nanganginmukunyina kandimukunyina, baki mili nyuli yanyba yalungi. Yanyba nyuli yurlurrmba jangkurr yalungi, yalu jingkiykanyi nanda jali nyulu muningka yanyba. Barriwa. \s1 Kardimbayi Yunkurr Baki Lakululu Jisuswanyi. \p \v 35 Nananyina kambana jungkuyi Jisus muwardana ngala nyuli milidimba yalunya. Kamu barri mungarri yanybayi Jisus yalungi nanganginmukuyngka kandimukuyngka, “Jangambala birlbirdamba kanja karrurrinybarri.” \v 36 Baki ngankijba yali kandimuku nangandu muwardana, baki barlba yali karri muwardana. Yingkamuku muwarda nanaba marda bijalina. Jawudamuku yali ngankijba nanamukunyina muwardana, baki barlba yali karrurrinybarri marda nangandu. \v 37 Walajbayi yunkurr karrina, baki warrmbayi yaji kudanyu barri. Lakululumbayi yunkurrwanyi wabuda, baki walajbayi juju kingkarri lakululu. Ngankijbayi wabuda kalawuyngkurru muwardana, baki ngurrulijbawali nanda muwarda. \v 38 Ngala kulukayi Jisus bunyina muwardana. Kulukayi Jisus nanganginyina kulajbina. Ngankijbayi wabuda muwardana, ngala nyuli yuwajiwa kuluka kalawuyngkurru. Dulaba yali Jisus kandimukunyi. Dulaba yali, baki yanyba yali nangangi. “Milidimbawarr. Miku ninjiyi kuna marrala, ngambalaja ngurrulijba. Marrimbakiyi ngambalanya mardarda.” \v 39 Walajbayi Jisus, baki kudanyu yanybayi yunkurranyi marda kanjanyi, “Kardakiyi jungku. Kanangurrijbaja lakululu marda yunkurr.” Baki kanangurrijbayi yaji, marda yunkurr marda lakululu. \v 40 Baki yanybayi Jisus yalungi kandimukuyngka, “Wanyingkanyi narri marrala. Wanyingkanyi. Miku kuna nganarriyi jingkijba, jangayu lalanba narrinya. Jalimi nganarri kudanyu jingkijba, baki miku narriyi marrala.” \v 41 Ngala manmala yali nanganginmuku kandimuku. Manmala yali kudanyu barri, baki yanyba yalungki, “Nayinda Jisus, ngiruka nyulu, walkurra. Kardijbayi yunkurr marda lakululu, jali nyulu jirrinyba yalunya. Walkurra nyulu.” Nani barri yalungki yanyba nangangi. Barriwa. \c 5 \s1 Kunymambayi Nganinyi Wuwarryudi Jisuswanyi. \p \v 1 Mili barri yali barlba karri muwardana, Jisus baki nanganginmuku kandimuku, baki kamu yali wanbiya karrurrinybana jambana. Nanda yaji niji Kirasin. \v 2 Jali walajba Jisus muwardananyi, baki jilajbayi nganinyi nangandurri. Jungkuyi wuwarr nangandu mankanyina. Jilajba nyuli nanamunanyi yajinanyi jalili yalu makaba nganinyiyurru baki jibarriyurru nanaba kumayanguna. \v 3-4 Nyulili jungku nananyina yajina jalili yalu makaba kuyuwana. Kuluka nyulili nanaba. Nyuli mudu kudanyu barri, wuwarrngangi nangandu mankanyina. Yalili kijijba nangangi jalu baki darnyi kurulyudinyi, ngala nyulili dalyamba nanda kurul. Mili yalili kijijba kijbakijbayudinyi, ngala nyulili dalyamba kijbakijba marda. Miku yaliyi kijijba nanda mudu mili. Nyuli ngiruka kudanyu barri. \v 5 Yurrngumba barri kambana baki mungana, nyulili muningka jilalajba nananyina yajina, nyulili muningka kaya, nangkili karlba mankanyi majajayudinyi. \v 6 Nanda barri mudu, jali nyulu najba Jisus jujunanyi, baki nyuli wirlku nangandurri Jisusyurri, baki mururu nyuli mujina wayka jambana nangandu. \v 7-8 Yanybayi Jisus nangangi, “Wuwarr. Walajbakiyi nanganbunanyi mankanyinanyi. Walajbakiyi.” Ngala kayayi nanda mudu nganinyi. Kudanyu nyuli kaya, “Ninji barri jandanyi nangangi Kudkanyi. Wanyimba janinji ngaki. Badajba kuna ninji nanginkurri daji ngana. Nanankanyi kuna ninji jilajba nanginkurri.” Nani barri nyuli kaya nangangi Jisuskanyi. Barriwa. \v 9 Ngajakayi nanda mudu nganinyi Jisuswanyi, “Wanyi nganyi niji.” Baki jananganjayi nganinyiwanyi, “Ngaki niji Kaja, kajangangi nurru wuwarrmuku kalawuyngkurru mankanyina.” \v 10 Baki yililikajba nyuli Jisus, “Mikujiyi manjijba yalunya wuwarrmuku nanginbunanyi yajinanyi. Munyajbakiyi yalunya yuwajiwa jungunkurri nayiba yajina.” \v 11 Bundu barri nanaba lungkulina wardamba yalungki kajamuku bikibikimuku. \v 12 Baki yililikajba yali Jisus wuwarrmukunyi. Kudanyu yali yililikajba Jisus, “Jalija ninji manjijba nurrunya nanganbunanyi, baki manjijbakiyi nurrunya yalundurri bikibikimukuyngkurri. Janurru ngankijba nanaba bikibikina.” Barriwa. \v 13 Baki barriwa munyajba yalunya wuwarrmuku ngankiykurri bikibikimukunyina Jisuswanyi. Baki ngankijba yali bikibikina. Baki muningka wirlku yali bikibikimuku. Muningka yali yirrba wayka wabudana. Yirrba yali wayka karnarrana yajina, baki yali bukambiju ngurrulijba wabudana. Nanamuku bikibikimuku yali wirdikudukudumuku, 2000 barri. \v 14 Ngala nanamuku lalanbawarrmuku bikibikinyi, wirlku yali kula yalunginkurri barrawuyabarrawuyarri. Wanbiya yali, baki karu yalunjali mungkijimuku yalungi bikibikinyi, baki nanankanyi jali yabimba Jisuswanyi. Baki kajamuku yali jilajba nanankurri Jisusyurri naji yaji. \v 15 Wanbiya yali nangandu Jisusnyina, baki najba yali nanda mudu nganinyi, jali barrin wuwarryudi mankanyi. Ngala miku nyuliyanyi mili muningka kaya. Karda nyuli jungku jumbalayudi. Miku nyuli mudu, ngala kunyba nyuli kulaji. Najba yali nanda nganinyi, baki marrala yali. \v 16 Baki nanamukunyi jali yalu najba Jisus manjiykurri wuwarrmuku yalundurri bikibikyurri, yalunjali karu yingkamuku. Yalunjali karu yingkamuku jali yalu wanbiya nanaba. \v 17 Baki yali ngajaka Jisus, janyulu barlba yalunbunanyi yajinanyi. \v 18 Jali mili ngankijba Jisus muwardana, baki nanangini nganinyiwanyi jali waluwa nyulu wuwarryudi mankanyi, kudanyu nyuli ngajaka Jisus, “Jangayu jila nganyindu. Munyajbakiyi ngana jilaykanyi nganyindu.” \v 19 Ngala jananganjayi Jisuswanyi, “Mikujiyi jilajba ngakindu. Miku. Ngala wijbakiyi nganyinkurri barndarri. Karukiyi yalunya nganyinmuku mungkijimuku, nanankanyi yajinyi jali yabimba Kudwanyi nganyi. Karukiyi yalunya nangangi Kudkanyi, nyuli ngindu muwa nganyi, baki nyuli kunymamba ninya mankanyi.” Barriwa. \v 20 Baki wijbayi nanda nganinyi. Jilalajba nyuli nananyina yajina. Yidamba nyuli kaja barrawuyabarrawuya, 10 barri. Baki nyuli karu yalunya nanankanyi jali yabimba Jisuswanyi nangangi, jali nyulu jakajba wuwarrmuku nanganbunanyi mankanyinanyi. Baki bukambiju jali yalu manku nangangi jangkurr, baki manmala yali. Kudanyu yali manmala nanankanyi yajinyi. Barriwa. \s1 Wankambayi Ngila, Baki Kunymambayi Jibarri Jisuswanyi. \p \v 21 Wijba yali bayangarrinybarri Jisus baki nanganginmuku kandimuku. Ngankijba yali muwardana, baki birlbirdamba yali bayangarriji. Wanbiya yali, baki walajba yali muwardananyi. Jilajbayi walkurra muramuku nangandurri Jisusyurri, mijimbangu barri. Karrinja yali lukuluku nangandu. \v 22 Jilajbayi nganinyi nangandurri Jisusyurri. Nyuli mambuka jurjkanyi nananyina yajina, nangangi niji Jayirus. Wanbiya nyuli nanaba nangandu Jisusnyina, baki mururu nyuli wayka nangandu. \v 23 Yanyba nyuli nangangi Jisuskanyi, “Ngaki jandanyi, nanda ngila, nyulu lunjika. Lunjika nyulu kudanyu barri. Barringa barri janangka janyba. Janinji kuna jilajba ngakinkurri barndarri, baki janinji marrimba nanda ngila kunymambiji.” Nani nyuli ngajaka Jisus. \v 24 Walajbayi Jisus baki jilajbayi nangandu nanganginkurri barndarri. Kajamuku yali lukuluku malumba nangandu Jisusnyina jali nyulu jilajba. Jululumba yalili Jisus. \v 25 Baki yingamali jibarri nanaba yalundu. Nyuli lunji. Ngulya jurrwayi yurrngumba barri. Wabulinyi jurrwayi yurrngumba 12 kindilkurrinyi. \v 26 Wabula barri nyulili barlba kajayurri yarrbirrayurri. Nyulili wajba yalunya kajanyi dungalanyi. Ngala jaru barri. Miku yaliyala kunymamba nanda jibarri. Yuwajiwa jurrwayi ngulya yurrngumba barri. Lunji nyuli kudanyu barri. Mikuyaji dungalanyi nangandu. \v 27 Waluwa nyuli manku yalunya yanybikurri nangangi Jisuskanyi, nyuli kunymamba yalunya yingkamuku. Baki nulijba nyuli Jisuskanyi, nyulu kunymambikanyi nangangi mankanyi marda. Jilajba nyuli bayngkani nangandu Jisusnyina. \v 28 Mankumanku nangki nanda jibarri, “Jaliyi ngayu marrimba nangangi jumbala, baki jangayu kunybijba.” Nani barri mankumanku nangki, baki nanankardi nyuli jilajba bayngkani nangandu Jisusnyina. \v 29 Baki marrimba nyuli nangangi jumbala. Baki dukujbayi nanda ngulya nangandu. Dukujbayi. Jingkijbayi jibarriwanyi, dukujbayi nanda ngulya, kunybijbayi nangangi mankanyi. \v 30 Ngala yinarramba barri majabujbayi Jisus mankanyi, jali marrimba jumbala jibarriwanyi. Majabujba nyuli mankanyi. Yangkalamba nangki Jisus, baki yanyba nyuli yalungi, “Wanyingini marrimbayi ngaki jumbala. Wanyingini.” \v 31 Ngala yanybayi nanganginmuku kandimuku nangangi, “Kajamuku yalu lukuluku nganyindu. Yalili jululumba ninya yurrngumba barri. Wanyingkanyi ninji ngajaka, wanyingini ninya marrimbayi.” \v 32 Ngala mili kulwayi Jisus yalungi naji nanda jali marrimba nangangi jumbala. \v 33 Ngala nanda jibarri, jingkijba nyuli, kunybijbayi nangangi mankanyi, baki marrala nyuli kudanyu barri. Birrirra nyuli mankanyi nangangi. Ngala jilajba nyuli nangandurri Jisusyurri, baki mururu nyuli wayka nangandu. Baki karu nyuli Jisus nanganginkanyi mankankanyi. \v 34 Yanybayi Jisus nangangi, “Jibarri, mikujiyi marrala ngaki. Ninji kunybijbangka, kuyungangi ninji ngaki jangkurr. Wijbakiyi nganyinkurri barndarri. Janinji jungku mardumardu muwa.” Barriwa. \p \v 35 Ngala yuwajiwa yanybayi Jisus jibarrinyi, baki wanbiyayi kudiya nanganbunanyi barndananyi mambukananyi. Jilajba yali nangandurri mambukarri Jayirusyurri, baki karu yali, “Janyba nangki nganyi jandanyi ngilayurru. Janyba nangki. Marda nyulimi miku jilajba nanda milidimbawarr nganyinkurri barndarri. Marda nyulimi wambu jungku, janybangangi nangki nganyi jandanyi ngilayurru.” \v 36 Ngala yurlwayi Jisus nanankanyi jangkurranyi. Manku nyuli, ngala yurlwa nyuli. Ngala yanyba nyuli nanankanyi mambukanyi, “Mikujiyi marrala yajinyi, ngala kuyukiyi ngaki jangkurr.” Barriwa. \v 37 Baki yanybayi Jisus yalungi muramukuyngka, “Miku janarri mili jilajba ngakindu. Miku.” Ngala ngawamba kujarra yingamali kandimuku yali mili jilajba nangandu. Yali Bida, baki buwakula Jayims baki Jun. Ngawamba yali mili jilajba nangandu, marda nanda mambuka Jayirus. \v 38 Mili yali jilajba, baki wanbiya yali barndana. Kajamuku yali nanaba barndana. Ngindu yali muwa kudanyu barri nanankanyi ngilayurruwa. \v 39 Ngankijbayi Jisus barndana, baki yanyba nyuli yalungi, “Wanyingkanyi narri kudanyu ngindu muwa. Wanyingkanyi. Mikukimi nayinda ngila kurdan. Muningka nyulu kulukangka. Miku nangkimi janyba.” \v 40 Ngala yurlwa yali nangangi. Kakalijba yali nanganginkanyi jangkurranyi. Kakalijba yali. Ngala manjijbayi yalunya barndananyi Jisuswanyi. Jali yalu barlba, baki kuyu nyuli yalunya, ngardanganja nangangi ngilayurruwa, baki nijanganjinyi nangangi, marda murrku kandimuku nangangi. Jilajba yali nangandurri ngilayurruwarri. \v 41 Marrimbayi ngila marni Jisuswanyi, baki yanybayi nangangi, “Dalida kumi.” Nanda jangkurr Ju yanyi barrinani, “Ngila. Ngayu karungka ninya, walajbakiyi.” Barriwa. \v 42 Baki walajbayi nanda ngila waykalinya. Walajba nyuli, baki jilajba nyuli. Yuku barri nyuli. Nanda barri ngila, barringa barri nyuli wurrumbarra. Jali yalu najba nanda ngila walaykurri, baki manmala yali. Manmala yali kudanyu barri. \v 43 Jirrinybayi yalunya Jisuswanyi, maramaramba nyuli, “Miku janarri karu yingkamuku, jali ngayu wankamba nayinda ngila. Miku. Ngala wajba janarri ngila mamanyi.” Nani barri nyuli jirrinyba yalunya Jisuswanyi. Barriwa. \c 6 \s1 Yurlwa Yali Jisuskanyi Nanganginmuku Mungkijimuku. \p \v 1 Barlba yali nanamunanyi yajinanyi, Jisus marda nanganginmuku kandimuku. Barlba yali bayungu, baki wanbiya yali nanganginyina yajina Jisuskanyi. \v 2 Ngala nyuli Sadidi, baki ngankijbayi Jisus jurjina, baki nyuli milidimba yalunya nanganginmuku mungkijimuku kajamuku barri. Jali yalu manku nangangi jangkurr, baki manmala yali. Manmala yali, baki yanyba yalungki, “Yanka nyuli jingkijba nanda jangkurr. Yanka nyuli jingkijba milidimbikanyi marda kunymambikanyi yalunya. \v 3 Miku nyulimi mambuka. Muningka nyulu jungkuka barrinani ngambala. Miku nyulimi mambuka milidimbikanyi yaji. Nyulu nanda, jalili nyulu muningka yabimba barrawu wabula. Nyulu kulunganja nangangi Marikanyi. Baki kaja bababanyamba nyulu yalunya nayiba, Jayims, baki Jusib, Judas baki Sayimin. Marda jibarrimuku bababanyamba nyulu yalunya, yalu jungkuka nanginyina yajina marda.” Nani barri yalungki yanyba nangangi. Miku yaliyanyi kuyu nangangi jangkurr mungkijimukunyi nanganginyina yajina. Yurlwa yali nanganginkanyi jangkurranyi. \v 4 Yanybayi Jisus yalungi, “Nanda jala yanybaka jangkurr nangangi Kudkanyi, nyulu jilalajbangka nanaba yajina. Nyulu yanymimbaka jangkurr yalungi Kudkanyi, baki yalu kuyungka nanda nangangi jangkurr. Ngala jala nyulu jungkuka nanganginyina yajina, jala nyulu yanybaka jangkurr nanganginmukuyngka mungkijimukuyngka, baki miku yalimi kuyu nangangi jangkurr. Yalu yurlwangka nangangi nanganginkanyi jangkurranyi. Baki nani barri narri marda. Narri ngakinmuku mungkijimuku, ngakinmuku bababanyamba ngayu narrinya, ngala miku narrimi kuyu ngaki jangkurr. Nganarri jingkijba yurrngumba wabulinyi, ngala narri yurlwangka ngaki, ngakinkanyi jangkurranyi.” Barriwa. \v 5 Baki miku nyuliyanyi yabimba kaja ngiruka yaji nanaba nanganginyina yajina. Ngawamba kujajarra nyuli marrimba yalunya, nyulu kunymambiji yalunya. \v 6 Manmalayi Jisus, jali yalu miku kuyunkanyi nangangi jangkurr. Manmala nyuli kudanyu barri yalungi. Baki mili jilalajbayi Jisus. Yidamba nyulili kaja barrawuyabarrawuya, bakili nyulu milidimba yalunya jangkurranyi Kudkanyi. Barriwa. \s1 Manjijbayi Yalunya Jisuswanyi, Yalu Milidimbiji Yaji. \p \v 7 Yanybayi Jisus yalungi nanganginmukuyngka kandimukuyngka. Yanyba nyuli yalungi. Baki manjijba nyuli yalunya, kujarra nayiwa, kujarra nayiwa, baki kujarra nayiwa. Nani nyuli manjijba yalunya nanankurri barrawuyabarrawuyarri. Karuyi yalunya Jisuswanyi, yuku jayalu jakajba wuwarr yalunbunanyi mankanyinanyi. \v 8-9 Yanybayi Jisus yalungi, “Ngayu manjijbangka narrinya milidimbiji yalunya, ngala miku narriyi kuyu kudukudu yaji narrindu jalija narri jilalajba. Mikuyaji dungalanyi janarri kuyu narrindu. Miku narriyi kuyu bindawarra narrindu, ngajakankanyi yingka dungalanyi, yarriykanyi dungala bindawarrana. Miku narriyi kuyu mili mama. Miku narriyi kuyu mili jumbala, ngawamba jumbala nganyindu mankanyina, baki jabunungkaji nganyindu nukamina, baki ridiridi jilaykanyi. Nani barri janarri jilalajba mikuyaji kajanyi yajinyi narrindu.” Barriwa. \v 10 Mili yanybayi Jisus yalungi, “Jalija narri wanbiya barrawuyabarrawuyana, baki janarri jungku kunybana nganinyina, jala nyulu nulijba kandimbikanyi narrinya. Janarri jungku nanganginyina barndana yurrngumba, jalija narri milidimba yalunya nananyina barrawuyabarrawuyana. \v 11 Jalija ninji wanbiya barrawuyabarrawuyana, baki yiningki jayalu yurlwa narringi. Yiningki jayalu miku manku narringi jangkurr. Barlba narri nanamunanyi yajinanyi. Jayajayamba narringka nukami manjiykanyi jundurr. Jayalu najba narrinya jayajayambikurri narringka nukami, baki jayalu jingkijba, yalu balkimuku. Balki yalu, mikungangi yaliyi manku nangangi jangkurr Kudkanyi.” Nani barri yanybayi Jisus yalungi. \v 12 Baki nyuli manjijba yalunya. Barlba yali. Baki milidimba yalunjali kandimukunyi Jisuskanyi. Milidimba yalunjali, marda yalimi ngindu muwa yalunginkanyi balkinyi yajinyi. \v 13 Baki yabimba yali ngiruka yaji marda. Jakajba yali wuwarr yalunbunanyi mankanyinanyi. Bunyarrijba yali nanjananja kungu yalundu mankanyina, jali yalu lunji, baki kunymambayi yalunya mankanyi Kudwanyi. Nani barri yali yabimba ngiruka yaji kandimukunyi Jisuskanyi. Barriwa. \s1 Janyba Nangki Jun Ngurrunbawarr. \p \v 14 Nanamanji barri, nanda nganinyi, niji Yirud, nyuli walkurra mambuka Kubaminkanyi nanankanyi yajinyi Kalilikanyi. Manku nyuli yalunya yanybikurri nangangi Jisuskanyi, nanankanyi ngirukanyi yajinyi jali nyulu yabimba. Ngala yanyba yali yinini yinini jangkurr nangangi Jisuskanyi. Yingkamuku yali yanyba nangangi Jisuskanyi, “Nayinda Jisus, nyulu nanda Jun Ngurrunbawarr jali nangka janyba. Mili nyulu wanka jungkuka nanijba barri. Baki nanankardi barri nyulu ngiruka kunymambikanyi yalunya mankanyi.” \v 15 Ngala yingkamuku yali yanyba nangangi Jisuskanyi, “Nayinda Jisus, nyulu nanda wankalanyi nganinyi, niji Yalayija, ngala nyulu mili wanka jungkuka.” Ngala yingkamuku yali yanyba nangangi Jisuskanyi, “Nayinda Jisus, nyulu yanybaka jangkurr nangangi Kudkanyi, barrinani nanamuku wankalamuku jali yalu yanyba jangkurr nangangi Kudkanyi.” Nani barri yali yanyba yinini yinini jangkurr nangangi. \v 16 Ngala jali manku yalungi jangkurr nanangini mambukawanyi Yirudwanyi, baki yanyba nyuli, “Nayinda Jisus, nyulu nanda Jun Ngurrunbawarr, jali ngayu kurdanba, jali yingkawanyi daya nangangi janki ngaki. Mili nyulu jungkuka wanka nanijba barri.” Nani barri yanybayi Yirud yalungi nangangi Jisuskanyi. \p \v 17-20 Wabula barri nanangini mambukawanyi Yirudwanyi, nyuli jarimba nanda jibarri, jali yingkanyi nangangi maninganja, jali maninganja nanganginkanyi bababanyamba nyulu Yirudwanyi, niji Bilib. Jarimbayi nanda jibarri, baki kuyuyi nangangi barri maninganja. Nanda jibarri nangangi niji Yirudayis. Nani barri yabimbayi balki yaji Yirudwanyi. Jungku nyuli balki nananyina yuwana Kudkanyi. Nani barri nyuli jungku nanda Yirud. Baki nanankardi barri ngirrwayi nangangi Jun Ngurrunbawarr. Ngirrwa nyuli nangangi Yirudkanyi, “Ninji jungkuka balkina yuwana Kudkanyi. Jarimba ninji nanda jibarri, jali nangangi maninganja Bilibkanyi. Nani barri ninji jungkuka balkina yuwana Kudkanyi.” Barriwa. \p Nanangini jibarriwanyi Yirudayiswanyi, nyuli jingkijba Jun Ngurrunbawarr. Nyuli jingkijba, ngirrwayi Jun nangangi Yirudkanyi, nangangingangi Yirudayiskanyi. Baki ngarrangarra nyuli muwa nangangi Junkanyi. Nulijba nyuli yalungi, yalu kurdanbikanyi Jun. Ngala kardambayi jibarri Yirudwanyi, yalu kurdanbikanyi Jun. Kardamba nyuli jibarri, marralangangi nyuli nangangi Junkanyi Ngurrunbawarrayngka. Jingkijba nyuli Jun, nyulu kunyba nganinyi, jali nyulu yabimba kunyba yaji nangangi Kudkanyi yurrngumba barri. Nanankardi nyuli kardamba nanda jibarri Yirudwanyi. Ngala nyuli manjijba yilarrmuku, yalu wudumbiji Jun. Wudumba yali, yarrijba yali brisinyina, baki kijijba yali. Jali jungku Jun brisinyina, baki karu nyuli Yirud nanganginkanyi jangkurranyi Kudkanyi. Mankumanku nangki Yirud nanankanyi jangkurranyi, baki balkijba nyuli muwa. Balkijba nyuli muwa, ngala mili nyuli manku jangkurr nangangi Junkanyi Ngurrunbawarrayngka nangangi Kudkanyi. Mili nyuli manku nanda jangkurr Yirudwanyi, baki mili baki mili. Barriwa. \p \v 21 Nanda jibarri Yirudayis, kulunganja nangangi wurrumbarra. Nyuli kunyba kajurrawarr nanda wurrumbarra. Yabimbayi walkurra wangarr Yirudwanyi. Kajamuku mambukamuku Kubaminkanyi, yali jungku nangandu marda mambukamuku yalungi yilarranyi, marda malbumalbu nanankanyi yajinyi. Jarrba yali mama nangandu, ngaraba yali yaji marda. Yabimba yali jarrkanyi yaji. \v 22 Ngala yalungki wardamba, baki wanbiyayi nanda wurrumbarra, baki kajurrayi nyulu yalundu. Kudanyu nyuli kajurra yalungi, Yirudkanyi baki mambukamukuyngka. Mirnarrijba yali muwa nangangi. Yanybayi Yirud nangangi wurrumbarranyi, “Wanyingkanyi ninji nulijba. Janinya wajba yajinyi. Janinya wajba nanankanyi jala ninji nulijba. \v 23 Jaliyi ninji nulijba, baki janinya wajba kudiyanyi jambanyi, marda kajanyi barrawunyi, marda nganinyimukuyngka yalu wakinkanyi nganyi. Janinya wajba nanankanyi jala ninji nulijba. Duja ngayu yanyba.” Nani barri yanybayi Yirud nangangi. \p \v 24 Jilajbayi wurrumbarra danbiyurri, baki karuyi nangangi ngardanganja nanankanyi jangkurranyi, waykanyi yajinyi Yirudwanyi. Yilikajbayi nangangi ngardanganja, “Wanyingkanyi jangayu ngajaka. Wanyingkanyi.” Jananganjayi ngardanganjawanyi, “Yilikajbakiyi nanganginkanyi kulajinyi Junkanyi Ngurrunbawarrayngka. Yilikajbakiyi nanganginkanyi kulajinyi.” \v 25 Wijbayi wurrumbarra nangandurri Yirudyurri, baki yanybayi nangangi, “Wajba janganinji kulaji Junkanyi Ngurrunbawarrayngka najana. Nulijba ngayu nanganginkanyi kulajinyi.” Barriwa. \v 26 Ngala nginduyi Yirud muwa. Kudanyu nyuli ngindu muwa, mikungangi nyuliyanyi nulijba kurdanbikanyi Jun. Ngala nyuli yilikajba wurrumbarra barrin wanyingkanyi janyulu wajba. Nyuli yanyba waykanyi yajinyi, baki bukambijunyi yali manku nangangi jangkurr. Miku nyuliyi yangkalamba nangangi jangkurr. Barriwa janyulu wajba yajinyi. \v 27 Baki nyuli jirrinyba ngarrkadabawarr, “Dayakiyi Jun janki, baki wiykunumbakiyi kulaji nanginkurri.” Barlbayi ngarrkadabawarr, baki nyuli kurdanba Jun. Nyuli daya janki brisinyina. \v 28 Wiykunumba nyuli kulaji najana, baki wajbayi wurrumbarra. Baki kuyuyi kulaji wurrumbarrawanyi, wajbayi nangangi ngardanganja kulajinyi. Barriwa. \v 29 Nanamuku kandimuku Junkanyi, jali yalu manku Jun Ngurrunbawarr nangki janyba, baki jilajba yali brisinyurri, baki dulaba yali nangangi mankanyi makaykanyi. Baki yali yarrijba nangangi mankanyi kalawunyi kumayanguna. Barriwa. \s1 Wajbayi Kajamuku Mamanyi Jisuswanyi, 5000. \p \v 30 Waluwa barri manjijbayi yalunya kandimuku Jisuswanyi, yalu milidimbiji nangangi yaji. Barlba yali, baki milidimba yalunjali. Baki baku yali wijba nangandurri Jisusyurri. Karu yali Jisus bukamba nanankanyi yajinyi jali yalu yabimba, baki jali yalunjalu milidimba. Barriwa. \v 31 Kajamuku yali jilajba nangandurri Jisusyurri. Baki mili jawudamuku yali jilajba bayngkani yalundu, baki mili bayngkani barri. Miku yalungkiyi wardamba mamanyi, Jisus baki nanganginmuku kandimuku, kajangangi yalu nanaba nangandu yurrngumba barri. Yanybayi Jisus yalungi kandimukuyngka, “Jangambala ngambala jilajba munjimunji. Jangambala jungku ngambalaman, jala yalungi mikuyaji muramukuyngka. Jangambala wuyalijba nanaba barri.” Barriwa. \p \v 32 Ngankijba yali muwardana, baki birlbirdamba yali karrurrinybarri jungunkanyi yaluman. \v 33 Ngala kajamukunyi barri, yali najba nganinyimuku jilaykurri muwardana, baki yali jingkijba, nanamuku nganinyimuku, yali Jisus baki nanganginmuku kandimuku. Baki yali jingkijba nanda yaji jalija nyulu jilajba nanankurri. Baki wirlku yali nukamina nanankurri yajiyurri. Kajamuku yali wirlku lukuluku nanankurri yajiyurri, ngala jilajbayi Jisus muwardana. Baki wanbiya yali waluwa yalundu, Jisusnyina baki kandimukunyina. \v 34 Walajbayi Jisus muwardananyi, baki nyuli najba yalunya walkurra muramuku. Baki ngindu nyuli muwa yalungi. Kudanyu nyuli ngindu muwa yalungi, mikuyajingangi nyuli lalanbawarrayngka yalungi. Baki milidimbayi yalunya Jisuswanyi. \p \v 35 Ngabungabu barri jilajbayi nangangi kandimuku nangandurri Jisusyurri, baki yanyba yali nangangi, “Barriwa barri ngabungabu yaji nayinda. Mikuyaji mamanyi nayiba, baki mikuyaji barndanyi. \v 36 Marda ninjimi manjijba yalunya barrawuyabarrawuyarri. Marda ninjimi manjijba yalunya wudumbiji yalungi mama.” \v 37 Jananganjayi yalunya Jisuswanyi, “Miku ngayiyi manjijba yalunya. Yuku yalu wambu jungku nayiba. Janarri narri wajba yalunya nayiba mamanyi.” Jananganja yali Jisus, “Kajamuku nanginmuku. Jayalu jarrba kudukudu mama. Yanka janurru wudumba damba yalungi. Jaliyi 200 dula nurrundu, baki yuku janurru wudumba kudukudu damba yalungi.” \v 38 Ngajakayi yalunya Jisuswanyi, “Yankanu damba yalundu. Kujbakiyi yankanu damba.” Jilajba yali, wakaramba yali, baki karu yali Jisus, “Wakaramba nurri ngawamba kujarra baki kujarra baki yingamali bayayawa damba, baki kujarra kaku marda.” \v 39 Baki jirrinybayi yalunya muramuku Jisuswanyi, yalu jungunkanyi dalbu dalbu nanaba karnbana. Baki jungkurrijba yalungki karnbana. \v 40 Jawuda yali malumba jungku 100 barri, jawuda yali malumba jungku 50 barri. Nani barri yali jungku dalbu dalbu. Barriwa. \v 41 Wudumbayi nanda damba marda kaku Jisuswanyi. Kingkarri nyuli najba lalijiyurri, baki yanyba nyuli nangangi Kudkanyi nanankanyi mamanyi. Barriwa. Baki dalyamba nyuli damba. Wajbayi kandimuku, baki yali wawajba muramuku nanankanyi dambanyi. Jabarri dalyambayi kaku Jisuswanyi, baki wajbayi kandimuku. Wawajba yalunjalili muramuku dambanyi baki kakunyi. \v 42 Jarrba yali bukambiju, baki wardijba yali muwa. \v 43 Ngala miku yaliyanyi jarrba kudanyu nanda mama. Kudiya mama kiliyi nanaba. Baki wudumba yali nanda mama kandimukunyi, baki yarrijba yali bindawarrana, 12 barri. \v 44 Kajamukunyi yali jarrba mama mijimbangumukunyi nganinyimukunyi, 5000mukunyi. Barriwa. \s1 Jilajbayi Jisus Yundu Wabudana. \p \v 45 Baki jirrinyba nyuli yalunya nanganginmuku kandimuku Jisuswanyi. Yanybayi yalungi, “Janarri ngankijba muwardana, baki janarri barlba kanjana bayangarrinybarri, nanankurri yajiyurri niji Bidsayida. Ngala jangayu manjijba yalunya muramuku yalunginkurri barndarri.” Baki barlba yali kandimuku nangangi muwardana. \v 46 Baki manjijba nyuli yalunya muramuku Jisuswanyi. Mudambayi yalunya, baki barlba yali. Ngala kirrijbayi Jisus kingkarri dungalana. Kirrijba nyuli nyubana yanybiji nangangi Kudkanyi. \v 47 Jali mungana barri, baki nanganginmuku kandimuku yuwajiwa yali wajanganja burrandijba kanjana, ngala jungkuyi Jisus nanaba dungalana kingkarrinyin bangani. \v 48 Najbayi yalunya kandimuku Jisuswanyi. Nyuli najba yalunya wajanganjankurri. Kudanyu yali wajanganja, karnungkumbayingangi yalunya yunkurrwanyi bayunguna. Ngala nyulu barringa barri kambalingijba yaji karrina, baki jilajbayi Jisus yalundurri. Jilajba nyuli nukamina yundu wabudana. Jilajba nyuli bayungu langkiya yalundu. \v 49 Najba yali Jisus jilaykurri yundu wabudana, baki ngamungka nyuli wuwarr. Marrala yali, baki kaya yali, “Wuwarr, nanda wuwarr badajbangka ngamandurri.” \v 50 Marrala yali kudanyu barri, jali yalu najba Jisus. Ngala yanybayi Jisus yalungi, “Miku narriyi marrala ngaki. Nayinda ngayu Jisus. Miku narriyi marrala ngaki.” \v 51 Ngankijbayi Jisus muwardana, baki kurrkunba nangki yunkurr. Mikukiyanyi warrmba yaji mili. Ngala manmala yali kandimuku. Manmala yali kudanyu barri. \v 52 Miku yaliyanyi kudanyu jingkijba mamanyi. Nanda bayayawa mama, ngala walkurrambayi Jisuswanyi. Miku yaliyanyi jingkijba, yanka nyuli yabimba nanda bayayawa mama kudukudu. Barriwa. \s1 Kunymambayi Yalunya Jisuswanyi. \p \v 53 Mili yali wajanganja bayungu. Birlbidamba yali bayangarrinybarri, baki wanbiya yali nananyina yajina, niji Kinisirid. Baki kijijba yali muwarda. \v 54 Jali yalu walajba muwardananyi, baki jawudanymukunyi yali jingkijba Jisus. \v 55 Jingkijba yali Jisus, baki wirlku yali nayiwa baki nayiwa baki nayiwa. Wirlku yali yalundurri jali yalu lunji. Baki kuyu yalunjali nangandurri Jisusyurri, nyulu kunymambiji yalunya. \v 56 Jalili wanbiya Jisus barrawuyabarrawuyana, bakili yalu kuyu nangandurri nanamuku jali yalu lunji. Yalunjalili kuyu burrandijba barndana, nyulu kunymambiji yalunya. Yililikajba yali Jisus, jaliyi yuku yalu marrimba nangangi jumbala, baki jayalu kunybijba mankanyi. Baki bukambiju jali yalu marrimba nangangi jumbala, baki kunybijba yali mankanyi. Barriwa. \c 7 \s1 Yuwa Yalungi Barasimukuyngka. \p \v 1-4 Nanamanji barri nanamuku Barasimuku, nayi yalungi yuwa. Waluku yalungkili wakardaba marni, baki kamu yalili jarrba mama. Nani barri yalungi yuwa nanamukuyngka Barasimukuyngka. Baki yalunjalili karu yingkamuku, marda yalungkimi bukambiju waluku wakardaba marni, baki kamu jayalu jarrba mama. Nani barri yalunjalili karu nanankanyi yuwanyi. Jalili yalu wudumba mama dungalana, baki miku yaliyanyi jarrba nanda mama ngala yali jilajba. Waluku yalungkili wakardaba marni, baki kamu yaluja jarrba nanda mama. Mili yalungi yuwa wakardaykanyi yaji. Wakardaba yalili yukururumuku, marda bujilimuku. Wakardaba yalili kaja yaji yalunginkanyi yuwanyi. Karuyi yalunya wakardaykanyi yaji nanankanyi yuwanyi jalili yalunya karu wankalamukunyi. Nanamanji barri nanamuku Barasimuku, nani barri yalili wakardaba yaji nanankanyi yuwanyi. Barriwa. \p Baku barri kudiya Barasimuku, baki kudiya milidimbawarrmuku yuwanyi, badajba yali kulani Jirusalimnanyi. Badajba yali nangandurri Jisusyurri. Najba yali kudiya kandimuku Jisuskanyi jarrkurri mama. Miku yalungkiyanyi wakardaba marni waluku yali jarrba mama. \v 5 Yanyba yali nangangi Jisuskanyi, “Najba nurri nganyinmuku kandimuku jarrkurri mama. Jarrba yali mama, ngala miku yalungkiyanyi waluwa wakardaba marni. Dulu yali jarrba nanda mama. Wanyingkanyi yalungkiyanyi miku wakardaba marni waluwa yali jarrba yaji. Nani barri yanybaka nanda yuwa wakardaykanyi yaji. Ngala wanyingkanyi miku yalimi ngayangayijba nanankanyi yuwanyi.” Barriwa. \p \v 6 Jananganjayi yalunya Jisuswanyi, “Narri balkimuku. Narri yabimba balki yaji, jala narri mamanumba nanda yuwa nangangi Kudkanyi, jala narri karu yalunya yinini yuwanyi. Narri balkimuku. Nanda wankalanyi jangkurr jali yanyba Yayisaya, duja nanda jangkurr. Nanangini jangkurrwanyi karungka yalunya narringi. Nayi nanda jangkurr, ‘Nanginmuku, muningka yalu yanyba, yalu maruka muwa ngaki, yalu durrijba ngaki yuwa, ngala miku. Miku yalimi maruka muwa ngaki. Miku yalimi durrijba ngaki yuwa. Muningka yalu wajba ngana yalunginkanyi kunybanyi jangkurranyi, ngala miku yalimi kunyba kurdulu ngaki. \v 7 Jalija yalu wajba ngana kunybanyi jangkurranyi, baki miku ngayiyi manku yalungi jangkurr. Miku ngayiyi manku yalungi kunyba jangkurr, mikungangi yalimi milidimba ngakinkanyi jangkurranyi. Yalu yanybaka nanda ngaki jangkurr, ngala miku. Milidimbaka yalunjalu yalunginkanyi jangkurranyi, miku ngakinkanyi jangkurranyi.’ Nani barri nanda jangkurr najana Kudkanyi. Barriwa. \v 8 Narri yurlwangka nanankanyi jangkurranyi Kudkanyi, ngala narri durrijbangka nanda wankalanyi jangkurr, jali yalu yanyba nganinyimuku.” Nani barri ngirrwayi Jisus yalungi barri. \v 9 Mili barri yanybayi Jisus yalungi, “Narri yurlwangka nanankanyi yuwanyi Kudkanyi, ngala narri ngayangayijbangka narringinkanyi wankalanyi yuwanyi. \v 10 Nanda barri yuwa jali wajba Musis Kudwanyi, nanda yuwa yanybaka nayi barri, ‘Marda ninjimi lalanba bulanya nganyi nijanganjinyi marda ngardanganja. Marda ninjimi wajba bulanya mamanyi baki dungalanyi. Marda ninjimi miku yanyba balki jangkurr bulangi. Jaliyi ninji yanyba balki jangkurr bulangi, jaliyi ninji miku wajba bulanya mamanyi marda dungalanyi, baki marda ninyalimi kurdanba yingkamukunyi.’ Nanda jangkurr, nanda nangangi yuwa Kudkanyi. \p \v 11-12 Ngala miku narrimi milidimba yalunya nanankanyi nanganginkanyi jangkurranyi. Yinini jangkurranyi narri milidimba. Narri milidimba yalunya, jaliyi yingka nyulu yanyba bulangi, nanganginkanyi nijanganjiyngkanyi baki ngardanganjanyi, jaliyi nyulu yanyba bulangi, ‘Miku ngayiyi wajba nimbalanya dungalanyi baki yajinyi, miku ngayiyi lalanba nimbalanya. Yanyba ngayi jangkurr nangangi Kudkanyi, jangayu wajba Kud dungalanyi baki yajinyi, baki miku ngayiyi yangkalamba nanda jangkurr. Baki nanankardi barri miku ngayiyi wajba nimbalanya dungalanyi baki yajinyi. Miku ngayiyi lalanba nimbalanya.’ Narri yanyba, jaliyi nyulu yanyba nani bulangi, baki nanda kunyba. Narri yanybaka nanda kunyba, nyulu waykanyi Kud dungalanyi, ngala mikuyaji mili dungalanyi wudumbikanyi mama bulangi. \v 13 Ngala balki nanda narringi yuwa. Miku narrimi ngayangayijba nanganginkanyi yuwanyi Kudkanyi. Narringinyi yuwawanyi manjamanjambaka nanda yuwa nangangi Kudkanyi. Nanangini balkiwanyi jangkurrwanyi manjamanjambaka nanda kunyba jangkurr nangangi Kudkanyi. Narri jungkuka balki, jala miku narrimi lalanba bulanya yarrijinyi baki nijanganjinyi, jala miku narrimi wajba bulanya dungalanyi, ngala narri wajba Kud dungalanyi. Baki narri milidimbaka mili kajanyi balkinyi yajinyi marda. Mili kajanyi balkinyi yajinyi narri milidimbaka yalunya barri.” Barriwa. \s1 Yanka Barri Nganinyi Jungkuka Balki. \p \v 14 Baki kayayi Jisus yalungi muramukuyngka, yalu jilaykanyi nangandurri. Mili nyuli yanyba yalungi, wakardaykanyi yalungka marni baki jarrkanyi mama. Yanyba nyuli yalungi, “Manku janarri ngaki jangkurr, baki jingkijba janarri. \v 15 Miku nyulimi jungku balki, jarrbangkangangi nyulu mama. Nyulu jungkuka balki, mankumankukangangi nangka balkinyi yajinyi. Waluku nangka mankumankuka balkinyi yajinyi, baki nyulu yanybaka balki jangkurr, nyulu yabimbaka nanda balki yaji. Nani nyulu jungkuka balki.” Barriwa. \p \v 17 Kamu barri barlbayi Jisus yalunbunanyi murananyi. Ngankijba nyuli barrawuna, baki jungku nyuli nanaba kalawuyngkurru. Jilajbayi nanganginmuku kandimuku nangandurri, baki ngajaka yali Jisus, “Wanyi nanda jangkurr jali ninji yanyba barrin. Miku nurrimi jingkijba.” \v 18-19 Ngala jananganjayi yalunya Jisuswanyi, “Marda narri kuna. Miku narrimi kunyba kulaji jingkiykanyi yaji kuna. Miku kuna narrimi jingkijba ngaki jangkurr. Jungku kuna narri barrinani yalu. Jangayu karu narrinya nanankanyi jangkurranyi. Nanda mama jala narri jarrba, nanda mama ngankijbangka narrindu muwana. Mikukimi jungku nanda mama muwana yurrngumba. Nanda mama walajbangka muwananyi, mankanyinanyi. Nani barri mikuwali nanangini mamawanyi yabimba narrinya balki, narringka mankumankunkanyi balkinyi yajinyi. Miku narrimi jungku balki, jarrbangangi narri jawuda mama.” Barriwa. Nani barri yanybayi Jisus mamanyi, bukamba mama kunyba jarrkanyi. Miku jawuda mama malaba, miku yaliyi jarrkanyi. Barriwa. \p \v 20 Baki mili yanybayi Jisus yalungi, “Ngala jaliyi narringka mankumanku balkinyi yajinyi, baki janarri yabimba balki yaji. Baki nani barri janarri jungku balkina yuwana Kudkanyi. \v 21 Waluku nangka mankumanku nganinyi balkinyi, baki kamu janyulu yabimba balki yaji, kamu janyulu maninjakujba yaji. Kamu janyulu kurdanba yingka nganinyi. \v 22 Waluku nangka mankumanku nganinyi balkinyi, baki kamu janyulu kuluka yingkana jibarrina, kamu janyulu kuliwijba yajinyi, kamu janyulu jujamba yalunya, kamu janyulu ngurrunajba yingka, kamu janyulu barrakijarra. \v 23 Nani barri waluku nangka mankumanku nganinyi balkinyi yajinyi, baki kamu janyulu yabimba nanda balki yaji. Nani barri jungkuka nanda nganinyi balkina yuwana Kudkanyi. Ngala miku nyulimi jungku balkina yuwana Kudkanyi, jarrbangangi nyulili mama barrin.” Barriwa. Nani barri yanybayi Jisus yalungi kandimukuyngka. \s1 Kuyu Nyuli Jangkurr Jisuskanyi Jibarriwanyi. \p \v 24 Barlbayi Jisus nanamunanyi yajinanyi. Barlba nyuli yingkayurri yajiyurri. Barlba nyuli langki bundu nanankuyanyina barrawuyabarrawuyana, niji Daya marda Sayidun. Ngankijbayi Jisus barrawuna, baki jungku nyuli nanaba. Nulijba nyuli jungunkanyi karda nanaba barrawuna nyuluman, ngala miku. Wakaramba yali Jisus nananyina barrawuna yingkamukunyi. \p \v 25-26 Jilajbayi jibarri nangandurri. Nanda jibarri nangangi yaji niji Bunijiya. Miku nyuliyanyi mungkiji nangangi Jisuskanyi. Miku nyuliyanyi Ju, ngala nyuli ngurranyi. Yanyba nyuli yinini yanyi, Krik yanyi. Nanamuku Jumuku, miku yaliyanyi maruka muwa yalungi ngurranyimukuyngka barrinani nanda jibarri. Yalili yanyba yalungi, “Yingkamuku ngurranyimuku, yalu barrinani bajangumuku.” Ngala nanda kulunganja nangangi ngila, nyuli lunji. Jungkuyi wuwarr nangandu mankanyina. Manku nyuli nangangi Jisuskanyi, nyuli nanaba barrawuna, baki jilajbayi jibarri nangandurri, baki mururu nyuli wayka jambana nangandu. Yilikajba nyuli Jisus, nyulu jakaji nanda wuwarr ngilananyi mankanyinanyi. \v 27 Ngala yanybayi Jisus nangangi jibarrinyi, “Waluku barri janurru wajba bayamuku mamanyi. Waluku jayalu jarrba kaja mama. Miku nurriyi wajba bajangumuku mamanyi waluku barri. Waluku jayalu yalu jarrba yaji bayamukunyi. Ngayu Ju, ngala ninji ngurranyi ngaki. Badajba ngayi milidimbiji yalunya ngakinmuku mungkijimuku Jumuku. Badajba ngayi yabimbiji ngiruka yaji yalungi barri. Yalu barrinani nanamuku bayamuku. Miku ngayiyanyi badajba milidimbiji yalunya ngurranyimuku. Miku ngayiyanyi badajba yabimbiji ngiruka yaji yalungi. Yalu barrinani nanamuku bajangumuku.” \v 28 Yanybayi jibarri nangangi Jisuskanyi, “Yuku barri, mambuka. Ngala jala yalu jarrba mama bayamukunyi, jaliyi yirrba jawuda mama jambarri, baki nanda jarrbangka bajanguwanyi. Jarrbangka nanda bijal mama bajanguwanyi, jaliyi yirrba mama jambarri. Ngala jala ninji milidimba yalunya nganyinmuku mungkijimuku, baki kudiyanymukunyi ngurranyimukunyi yalu marda mankuka nganyi jangkurr. Yalu marda kuyungka nganyi jangkurr. Janinji kuna yabimba ngiruka yaji yalungi marda ngurranyimukuyngka jala kuyu nganyi jangkurr. Janinji kuna kunymamba marda ngaki ngila.” \v 29 Baki nyuli jananganja jibarri Jisuswanyi, “Mirnarrijba ngayu muwa nanankanyi jangkurranyi jali ninji yanyba. Kudanyu barri nganinji jingkijba, yuku ngayu yabimba ngiruka yaji. Jangayu kunymamba nanda nganyi ngila. Wijbakiyi wayka barndarri ngilayurri. Nanda wuwarr barlbayi nanganbunanyi mankanyinanyi. Mikuyaji wuwarranyi nanaba ngilana mankanyina.” Barriwa. \v 30 Wijbayi nanda jibarri nanganginkurri barndarri. Jali nyulu wanbiya, baki najba nyuli ngila jalyuna. Mikuyaji wuwarranyi nangandu. Barriwa. \s1 Kunymambayi Nganinyi Kuwarda Baki Janyi Jisuswanyi. \p \v 31 Baku barri barlbayi Jisus nanamunanyi yajinanyi Dayananyi. Jilajba nyuli langki nanankurri yajiyurri Sayidunyurri. Mili nyuli jilajba karrurrinyba kula nananyina yajina jali kaja barrawuyabarrawuya 10 barri. Baki mili nyuli jilajba bayungu nanankurri kanjarri, niji Kalili. \v 32 Kuyu yali nganinyi nangandurri Jisusyurri jawudawanyi. Nanda nganinyi, nyuli mudu kuwarda. Miku nyuliyi manku yaji. Baki nyuli balki janyi. Miku nyuliyi yanyba jangkurr kunymamba barri. Nyuli balki janyi. Yalu jali yalu kuyu nanda nganinyi nangandurri Jisusyurri, ngajaka yali Jisus, nyulu marrimbiji nanda nganinyi kulaji marniyudinyi. \v 33 Dulabayi nanda nganinyi yalunbunanyi Jisuswanyi. Jungkuyi bulaman. Baki yarrijba nangki Jisus marni nanganginyina kuwardana. Janybayi jabula Jisuswanyi, baki yarrijba nangki marni nanganginyina jalinyina. \v 34 Najbayi laliji kingkarri Jisuswanyi, baki wirnngalijbayi kudanyu barri. Baki yanybayi Jisus nganiyngkanyi, “Yibada.” Nanda jangkurr Ju yanyi, barrinani, “Dumbakiyi kuwarda, baki wirriwirrijbakiyi jalinyi.” \v 35 Baki yinarramba kunybijbayi nanda nganinyi. Manku nyuli yaji, baki yanyba nyuli jangkurr kunymamba barri. \v 36 Wijbayi Jisus yalundurri muramukuyngkurri, baki jirrinyba nyuli yalunya. Maramaramba nyuli, “Miku narriyi karu yingkamuku nanginkanyi nganiyngkanyi, jali ngayu kunymamba. Miku narriyi karu.” Nani barri nyuli jirrinyba yalunya, ngala miku yaliyanyi ngayangayijba nanganginkanyi jangkurranyi. Barlba yali, baki karu yali yingkamuku. Jali mili jirrinyba yalunya, miku karunkanyi Jisuswanyi, baki mili yali karu yingkamuku, nyuli kunymamba nanda nganinyi. \v 37 Baki jali yalu manku nanda jangkurr, baki manmala yali. Manmala yali kudanyu barri, baki yanyba yali, “Nanangini Jisuswanyi, nyulu yabimbaka bukamba yaji kunymamba. Nyulu kunymambaka kuwarda mankunkanyi yaji. Marda nyulu kunymambaka janyi yanybikanyi jangkurr.” Barriwa. \c 8 \s1 Wajbayi Kajamuku Mamanyi Jisuswanyi, 4,000 barri. \p \v 1 Marndakaja barri mili yali jilajba nangandurri Jisusyurri walkurra muramuku. Jungku yali nangandu murrkana kambana. Bukamba yali nanda mama jali yalu kuyu yalundu, ngala mili yali jungku nangandu, mikuyaji mamanyi. Kayayi Jisus yalungi nanganginmukuyngka kandimukuyngka. Badajba yali, baki yanybayi Jisus yalungi, \v 2 “Nginduka ngayu muwa yalungi, nanginmukuyngka muramukuyngka. Yali jungku ngakindu kujarraka barndayka, baki nanijba barri mikuyaji mamanyi yalundu jarrkanyi. Birrkalanyi yalu kudanyu barri. \v 3 Jawuda yalungi barnda juju barri. Jalimi ngayu manjijba yalunya barndarri, baki yiningki jawuda jayalu jungku buwandiwa. Majabujbayi mankanyi yalu, birrkalanyingangi.” Nani barri yanybayi Jisus yalungi kandimukuyngka. \v 4 Yanybayi kandimuku nangangi Jisuskanyi, “Ngala yanka janurru wajba yalunya mamanyi. Yanka barri. Miku nurriyi wudumba mama nanginyina mangkurruna yajina.” \p \v 5 Yilikajbayi yalunya Jisuswanyi, “Yankanu damba narrindu. Yankanu.” Jananganja yali, “Ngawamba 7 bayayawa damba.” \v 6 Baki jirrinybayi yalunya muramuku Jisuswanyi, yalu jungunki jambana. Baki wudumba nyuli nanda damba, baki yanyba nyuli mududu nangangi Kudkanyi. Dalyamba nyuli nanda bayayawa damba. Wajba nyuli yalunya kandimuku nanankanyi mamanyi, baki yalunjali wawajba muramuku nanankanyi bayayawanyi dambanyi. \v 7 Mili kujajarra bayayawa kaku yalundu marda. Wudumbayi nanda kaku Jisuswanyi, jabarri nyuli yanyba mududu nangangi Kudkanyi nanankanyi kakunyi. Baki nyuli jirrinyba kandimuku, yalunjalu wawaykanyi kakunyi marda. \v 8 Jarrba yali nanda mama, baki wardijba yali muwa. Miku yaliyanyi jarrba bukamba nanda mama. Kiliyi kudiya mama. Wudumba yali nanda mama kandimukunyi. Yarrijba yali bindawarrana, 7 bindawarra walkinyi. \v 9 Kajamukunyi yali jarrba nanda mama, mijimbangumukunyi, 4000 barri. Baki manjijbayi yalunya Jisuswanyi. Nyuli manjijba yalunya yalunginkurri barndarri. \p \v 10 Baki ngankijbayi Jisus muwardana. Ngankijba nyuli muwardana, marda nanganginmuku kandimuku nangandu, baki jilajba yali bayangarrinybarri yingkayurri yajiyurri, niji Dalmanuda. Barriwa. \s1 Ngajaka Yali Jisus Ngirukanyi Yajinyi. \p \v 11 Jali yalu wanbiya bayangarrinybana, baki yingkamuku yali jilajba nangandurri Jisusyurri. Yali Barasimuku jali yalu jurlwa nangangi Jisuskanyi. Jilajba yali nangandurri balanjanki Jisus. Yanyba yali Jisuskanyi, “Yabimbakiyi ngiruka yaji nurrungi, baki janurru jingkijba Kud, nyulu mirnarrijbangka muwa nganyi, ninji nangangi kandi. Nani janinya nurru jingkijba, jaliyi ninji yabimba ngiruka yaji nurrungi.” Barriwa. \v 12 Wirnngalijbayi Jisus kudanyu barri. Ngindu nyuli muwa yalungi jali yalu balanja Jisus. Baki yanyba nyuli yalungi, “Narri jala narri jungku nayimanji barri, wanyingkanyi nganarri ngajaka ngayu yabimbiji mili ngiruka yaji narringi. Narri najbayi nanda ngiruka yaji jali ngayu yabimba, ngala miku narriyi jingkijba yaji. Miku nganarriyi jingkijba, jali manjijba ngana Kudwanyi. Ngala miku barri. Miku ngayiyi yabimba mili ngiruka yaji narringi. Miku.” Nani barri jananganjayi yalunya Jisuswanyi. \v 13 Barlbayi Jisus yalunbunanyi. Ngankijba yali muwardana, Jisus baki kandimuku, baki mili yali jilajba karrurrinybarri kanjana muwardayudi. \s1 Yanybayi Jisus Bululunyi Yajinyi. \p \v 14 Ngala mamanumba yali yaji kandimukunyi. Mamanumba yali wudumbikanyi mili damba. Ngawamba yingamali damba yalundu muwardana. \v 15 Yanybayi Jisus yalungi, “Marda narringkimi najbawa yalunginkanyi bululunyi yajinyi, Barasimukuyngka baki Yirudkanyi. Marda narringkimi najbawa yalunginkanyi bululunyi yajinyi.” \v 16 Jali manku nangangi jangkurr kandimukunyi, baki ngamu yanybayi Jisus dambanyi. Baki yanyba yalungki, “Mikuyaji dambanyi ngambalangi. Nanankardi barri nyuli yanyba nani barri, mamanumbangangi ngambala kuyunkanyi ngambalangi damba.” \v 17 Ngala mankuyi yalunya Jisuswanyi, baki nyuli yanyba yalungi, “Wanyingkanyi narringka yanyba nani dambanyi. Miku kuna narrimi jingkijba ngaki jangkurr. Balki kuna narri kulaji jingkiykanyi ngaki yaji. \v 18 Narri yamiyudi. Nganarri najbangka yabimbikurri yaji, ngala miku kuna narrimi jingkijba nanda yaji. Narri kuwardayudi. Narri mankuka ngaki jangkurr, ngala miku kuna narrimi jingkijba nanda jangkurr. Miku kuna narrimi mankuwa nanda wabulinyi yaji. \v 19 Miku kuna narrimi mankuwa nanda yaji jali ngayu yabimba, jali kajamukunyi yalu jarrba damba marda kaku, baki wardijba yali muwa. Miku kuna narrimi jingkijba nanda yaji jali waluku ngayu dalyamba damba yalungi 5000kanyi. Yankanu bindawarra narri wudumbayi nanda mama jali yalu yingijba. Yankanu barri.” Jananganja yali “Wudumba nurri 12 bindawarra.” \v 20 Baki mili ngajakayi yalunya Jisuswanyi, “Buyingka barri baku mili ngayi dalyamba mama yalungi muramukuyngka 4000kanyi. Dalyamba ngayi 7 damba yalungi waluwa yali jarrba. Bayngkani barri yankanu bindawarra narri wudumbayi nanda mama nanamanji jali yalu yingijba. Yankanu.” Jananganja yali, “Wudumba nurri 7 bindawarra nanamanji barri.” \p \v 21 Mili yanybayi Jisus yalungi, “Jilijba kuna narri jingkijba. Jilijba kuna.” Barriwa. Miku yaliyanyi jingkijba nangangi jangkurr bululunyi yajinyi. Jalili yalu yabimba damba, bakili yalu yarrijba nanda bululu yaji kandirrina, bakili bululunba mama. Walkurrambakili nanda mama bululuwanyi yajiwanyi. Baki nani barri yalu Barasimuku baki Yirud. Yalu barrinani nanda bululu yaji. Yalu yabimbaka kaja balki yaji, baki nanankardi barri yalunjalu yabimbaka yingkamuku yalu yabimbikanyi kaja balki yaji marda. Barriwa. \s1 Kunymambayi Kabuji Nganinyi Jisuswanyi. \p \v 22 Birlbirdamba yali kanja karrurrinybarri, baki wanbiya yali nananyina yajina niji Bidsayida. Jawudanymukunyi, yali kuyu kabuji nganinyi nangandurri Jisusyurri. Kudanyu yali ngajaka Jisus, nyulu marrimbiji nanda kabuji, nyulu kunymambiji. \v 23 Marrimbayi kabuji marni Jisuswanyi, baki yalilijbayi danbiyurri barrawuyabarrawuyana. Jabulabayi Jisuswanyi kabuji yami, baki marrimba nyuli kabuji marniyudinyi. Ngajakayi kabuji Jisuswanyi, “Najba kuna ninji yaji.” \v 24 Ningkiningkijbayi yaji nganinyiwanyi, baki yanyba nyuli, “Ngayu najbangka nganinyimuku, ngala yalu barrinani kurndamuku jilalaykurri.” \v 25 Mili marrimbayi nanda nganinyi Jisuswanyi. Yarrijba nangki Jisus marni nanganginyina yamina. Mili ningkiningkijbayi yaji nganinyiwanyi, baki najba nyuli yaji kunymamba. Najba nyuli bukamba yaji jujunkurri. \v 26 Baki yanybayi Jisus nangangi, “Mikujiyi jilajba barrawuyabarrawuyarri, ngala wijbakiyi nganyinkurri barndarri.” Baki manjijbayi nanda nganinyi nanganginkurri barndarri Jisuswanyi. Barriwa. \s1 Jisus Nyuli Krayis. \p \v 27 Baku barri mili yali jilajba langki, Jisus marda nanganginmuku kandimuku. Jilajba yali langki nanankurri yajiyurri bundu nananyina barrawuyabarrawuyana, niji Sisariya Bilibayi. Ngala yali jilajba yubalina, baki ngajaka nyuli nangangi kandimuku Jisuswanyi, “Wanyingkanyi yalu yanybaka ngaki. Wanyi ngayu. Wanyi.” \v 28 Jananganja yali Jisus kandimukunyi, “Yanybaka yalu yinini yinini jangkurr nganyi. Yingkamuku yalu yanybaka nganyi, ninji Jun Ngurrunbawarr. Yingkamuku yalu yanybaka nganyi, ninji nanda wankalanyi Yalayija, mili wankijbayi. Yingkamuku yalu yanybaka nganyi, ninji wankalanyi jali yanyba jangkurr nangangi Kudkanyi.” Barriwa. \v 29 Yanybayi Jisus yalungi, “Ngala narri barri, wanyingkanyi narri yanybaka ngaki. Wanyi ngayu.” Baki jananganjayi Bidawanyi, “Ninji barri Krayis. Ninji nanda Krayis jali manjijba Kudwanyi.” Nani barri jananganjayi Bidawanyi. Kamambarra barri yanybayi Kud yalungi wankalanyi. Karuyi yalunya, baku barri juju, janyulu manjijba walkurra mambuka. Janyulu jilajba nanda mambuka lalanbiji yalunya Jumuku. Baki jayalu nijarrijba nanda mambuka Krayis. Jingkijbayi Bidawanyi, nanda nganinyi Jisus, nyulu nanda mambuka Krayis jali manjijba Kudwanyi. \v 30 Baki jirrinybayi yalunya Jisuswanyi, “Miku janarri karu yingkamuku nanankanyi jangkurranyi ngaki, ngayu Krayis. Miku janarri karu yalunya nani ngaki.” Barriwa. \s1 Yanybayi Jisus Janybikanyi Nangka. \p \v 31 Nanamunanyi barri milidimbayi yalunya kandimuku Jisuswanyi. Karu nangki yalungi, “Ngayu Buwanya Bukambijuyngka. Ngayu karungka narrinya, jayalu yabimba kiji ngaki, nanamukunyi mambukamukunyi, baki malbumalbuwanyi jurjkanyi baki milidimbawarrmukunyi yuwanyi. Jayalu yabimba kiji ngaki. Janganjalu manjijba janybiji ngaka. Jangaka janyba, ngala baku barri kujarraka barndayka, jangayu mili wankijba barri.” \v 32 Nani barri nyuli yanyba yurlurrmba jangkurr. Ngala nanangini kandiwanyi Bidawanyi, nyuli kuyu Jisus danbiyurri, baki yanybayi Bida nangangi Jisuskanyi, “Mikujiyi yanyba nanda jangkurr, yalu yabimbikanyi kiji nganyi, marda janybikanyi nganyingka. Mikujiyi yanyba nani barri.” \v 33 Yangkalamba nangki Jisus mankanyi. Ningkijba nyuli Bida, baki yanyba nyuli nangangi, “Barriwa barri, Barlbakiyi ngakinbunanyi. Nyuli yanyba nanda jangkurr ngaki Sayidin. Ninya karuyi Sayidinwanyi, ninji yanybiji nanda jangkurr ngaki. Miku nganyingkimi mankumanku yajinyi barrinani nangka mankumankuka Kud yajinyi. Ngala nganyingka mankumankuka yajinyi barrinani nganinyi nangka mankumankuka yajinyi.” Barriwa. \v 34 Baki kayayi Jisus yalungi muramukuyngka baki nanganginmukuyngka kandimukuyngka, yalu jungunki nangandu. Baki yanyba nyuli yalungi, “Jaliyi narri nulijba jilaykanyi ngakindu, baki marda narringkimi miku lalanba narringka. Marda narrimi yurlwa narringinkanyi yajinyi. Mardakimi nanda narringi yaji miku jirrinyi nganyi. Jaliyi narri jilajba ngakindu, baki yiningki kurdanbaja ninya yingkawanyi. Yiningki janyulu kurdanba ninya, milidimbangangi narri ngaki jangkurr. \v 35 Jaliyi narri kudanyu nulijba jungunkanyi wanka nayiba yajina yurrngumba, baki janarringka janyba. Ngala jaliyi narringka janyba, mikungangi narringkiyi yangkalamba ngakinbunanyi, ngala narri durrijbayi ngaki jangkurr kudanyu barri, jaliyi narringka janyba nanankardi barri, baki janarri mili wanka jungku yurrngumba barri. \v 36-37 Mankumanku narringka nganiyngkanyi jirdi kajanyi yajinyi. Mirnarrijba nyulu muwa nanganginkanyi yajinyi. Ngala warriyaluku. Mankumanku nangka nanganginkanyi yajinyi, ngala miku nangkimi mankumanku nangangi Kudkanyi. Nangangi yaji jirrinyi nangangi, ngala miku nyulu Kud jirrinyi nangangi. Jalija nangka janyba, baki miku janyulu mili wanka jungku. Mikuwali nanganginyi yajiwanyi mili wankamba nanda nganinyi. \v 38 Kajamuku yalu balkimiku. Yalu yurlwangka nangangi Kudkanyi. Yalu yabimbaka balki yaji nangangi Kudkanyi. Yalungka yangkalamba nanganbunanyi yuwananyi Kudkanyi. Nani barri yalu balkimuku. Ngayu Buwanya Bukambijuyngka, jangayu walkurra mambuka barrinani Buwakanya Kud. Baku barri jangayu wijba. Jangayu wijba kingkarrinya, baki nanamuku Yanjilmuku, jayalu jilajba ngakindu. Jaliyi narri yurlwa ngaki nanijba barri, jaliyi narri manyirru ngaki baki ngakinkanyi jangkurranyi, baki jangayu yurlwa narringi, jangayu manyirru narringi jalija ngayu wijba.” Barriwa. \c 9 \p \v 1 Mili yanybayi Jisus yalungi, “Kudiya narri jala narri jungku nayiba ngakindu, janganarri najba janybikurri ngaka. Baki janganarri najba mili wankiykurri baku barri. Kudiya narringi, miku narringkiyi janyba waluwa ngayuja wankijba mili. Baku barri jangayu jungku kingkarri nangandu ngakinyina Buwakayu, baki janyulu lalanba yalunya bukambiju, jala yalu kuyu ngaki jangkurr. Janyulu lalanba yalunya kudanyu barri.” Barriwa. \s1 Yangkalamba Nangki Jisus. \p \v 2 Baku barri 6 kambana, kirrijba yali dungalana, Jisus marda murrku nanganginmuku kandimuku, Bida marda buwakula Jayims baki Jun. Kirrijba yali juju kingkarri yundurrinybana dungalana yaluman. Jali yalu jungku nanaba yundu, baki yangkalamba nangki Jisus. Mankanyi nangangi bilirrbayi barrinani kamba, jali nangka yangkalamba Jisus. \v 3 Marda jumbala nangangi bilirrbayi bunyala kudanyu barri. Mikuwali yingka jumbala bilirrba nani barri. \v 4 Baki yali najba Jisus murrkuwanyi, marda yali najba kujarra mili karrinjankurri wilina nangandu. Buli malbuwuya wankalawuya, jali bula jungku juju wabula kamambarra. Yingka wankala nyuli Musis, marda yingka wankala nyuli Yalayija. Badajba buli kingkarrinya. Yanyba yalungki, malbuwuya baki Jisus. Barriwa. Nani barri yali najba yaji kandimukunyi. Najba yali Jisus marda malbuwuya yanybikurri yalungka. Barriwa. \v 5 Yanybayi Bida nangangi Jisuskanyi, “Mambuka. Yuku barri kunyba nurru nayiba naykanyi narrinya. Jangayu yabimba murrku ngarndu wanjirr, yingka nganyi, yingka nangangi Musiskanyi, marda yingka nangangi Yalayijakanyi. Yabimba jangayu ngarndu narringi.” \v 6 Ngala muningka yanybayi Bida nanda jangkurr. Muningka nyuli yanyba, marralangangi yali kandimuku. Marrala yali kudanyu barri. \v 7 Ngala walajbayi ngalu. Walajbayi ngalu waykalinya, baki murumbayi yalunya ngaluwanyi. Baki manku yali jangkurr ngaluna kandimukunyi. Yanybayi Kud ngaluna, “Nayinda ngaki jandanyi, jala ngayu maruka muwa nangangi. Mankukiyi nangangi jangkurr.” Barriwa. \v 8 Baki kujba yalungki dulu lukuluku kandimuku, ngala miku yaliyanyi najba nanankujarra wankalawuya. Mikuyaji bulangi nanaba. Ngawamba karrinjayi Jisus yalundu. Barriwa. \p \v 9 Karrala yali wayka dungalananyi. Ngala yali karrala wayka, baki yanybayi Jisus yalungi. Jirrinyba nyuli yalunya, “Mikujiyi karu yalunya nanankanyi jali narri najba. Ngayu Buwanya Bukambijuyngka, jangaka janyba, ngala baku barri jangayu wankijba mili. Yuku barri nanamanji baku janarri karu yalunya nanankanyi jali narri najba dungalana. Yuku barri nanamanji baku barri, ngala jilijbawa yaji.” Barriwa. \v 10 Baki yali ngayangayijba nanganginkanyi jangkurranyi. Miku yaliyanyi karu yingkamuku nanankanyi jali yalu najba dungalana. Ngala yililikajba yalungki nanganginkanyi jangkurranyi, janangka janyba, baki janyulu baku mili wankijba. Yililikajba yalungki nanankanyi jangkurranyi, mikungangi yaliyanyi jingkijba nanda jangkurr. \v 11 Baki ngajaka yali Jisus kandimukunyi, “Nanamuku milidimbawarrmuku yuwanyi, wanyingkanyi yalili yanyba nayi barri, ‘Waluku janyulu wijba nanda wankalanyi Yalayija. Janyulu wijba waluku.’ Wanyingkanyi yalili yanyba nani barri. Wanyingkanyi.” \v 12 Jananganjayi yalunya Jisuswanyi, “Yuku barri. Yanybayi Kud najana. Yanyba nyuli nayi, ‘Waluku barri janyulu badajba. Janyulu badajba nanda barrinani Yalayija. Janyulu badajba karunki yalunya kunybanyi jangkurranyi, baki janyulu kunymamba bukamba yaji. Janyulu karu yalunya, marda yalimi ngindu muwa, yurlwangangi yalu nanankanyi yuwanyi Kudkanyi. Waluku barri janyulu badajba, baki baku barri badajbaja nanda yingka, Buwanya Bukambijuyngka. Janyulu badajba bayngkani nangandu nananyina barrinani Yalayija. Jayalu yurlwa nangangi, jayalu linjumba nangangi mankanyi.’ Barriwa. \p \v 13 Ngala ngayu karungka narrinya nanginkanyi jangkurranyi. Nanda nganinyi barrinani Yalayija, ngala nyuli badajba yalundurri, ngala yali yurlwa nangangingangi. Yali linjumba, yali kurdanba, barrinani yanybayi najana Kudkanyi, jayalu yabimba yaji nangangi.” Barriwa. Nani barri yanybayi Jisus yalungi, ngala yali karrala wayka dungalananyi. \s1 Jakajbayi Wuwarr Jukananyi Jisuswanyi. \p \v 14 Karrala yali kula wayka jambarri, Jisus marda kandimuku nangangi. Wijba yali yalundurri, yingkamukuyngkurri kandiyurri yalungi. Walkurra muramuku yali jungku nanaba yalundu kandimukunyina, marda kudiya jali yalu milidimbawarrmuku yuwanyi. Jakakajba yalungki kandimuku marda milidimbawarrmuku. \v 15 Jali yalu najba Jisus jilaykurri yalundurri muramukunyi, baki manmala yali. Kudanyu yali manmala, baki wirlku yali nangandurri. \v 16 Ngajakayi nangangi kandimuku Jisuswanyi, “Wanyingkanyi narringka jakakajabangka. Wanyingkanyi.” \v 17 Yanybayi nganinyi nangangi Jisuskanyi, “Milidimbawarr. Warriyaluku ngaki jandanyi. Ngayu kuyungka nganyindurri. Ngankijbayi wuwarr nangandu mankanyina, baki nyulu jakudiyngka. Mikuwali yanyba. \v 18 Balkimbaka kaburr wawarrwanyi. Janybaka nanda kaburr jambarri wuwarrwanyi. Jabula kanngangka janyina, baki bijba nangka mayi. Baki nganarrkalijbangka mankanyi. Ngayi ngajaka yalunya nganyinmuku kandimuku. Ngayi ngajaka yalunya, jakaji nanda wuwarr, ngala miku yaliyi jakajba. Miku yaliyi kunymamba ngaki jandanyi. Miku.” \v 19 Yanybayi Jisus yalungi muramukuyngka, “Bukambiju narri, jala narri jungku nanijba, miku narrimi kuyu ngaki jangkurr. Narri yurlwangka ngaki. Ngayu jungkuka narrindu yurrngumba. Ngayu milidimbaka kaja narrinya, ngala miku narrimi kuyu ngaki jangkurr. Wanyimbala janarri kuyu ngaki jangkurr. Wanyimbala.” Baki yanybayi Jisus nangangi nijanganjiyngkanyi, “Kuyukiyi nanda kaburr ngakindurri. Kuyukiyi.” \v 20 Kuyu nyuli nangangi jandanyi nangandurri Jisusyurri. Jali najba Jisus wuwarrwanyi, baki ngirringirrimbayi nanda kaburr wuwarrwanyi. Ngirringirrimba nyuli kaburr. Yirrbayi kaburr jambarri, baki kanngayi jabula janyina. \v 21 Ngajakayi nijanganjinyi Jisuswanyi, “Wanyimbala nyuli lunji jalannga barri.” Jananganjayi nijanganjinyiwanyi, “Lunji nyuli ngala nyuli bayakarda juka yurrngumba barri. \v 22 Dabakili kaburr yurrngumba wuwarrwanyi. Janybakili jangurri baki wabudarri kurdanbiji. Ngala yuku kuna ninji kunymamba ngaki jandanyi. Jaliyi yuku ninji kunymamba, baki ngindukiyi muwa ngalingi, baki yabimbakiyi nanda kunyba yaji ngalingi barri.” \v 23 Yanybayi Jisus nangangi, “Wanyingkanyi nganinji ngajaka, yuku kuna ngayu kunymamba nganyi jandanyi. Marda ninjimi kuyu ngaki jangkurr. Jala yalu kuyu ngaki jangkurr, baki nganjalu jingkijba, yuku ngayu kunymamba yalunya jala yalu lunji, yuku ngayu wankamba yalunya jala yalungka janyba. Marda ninjimi marda kuyu ngaki jangkurr.” \v 24 Baki nginduyi nanda nijanganjinyi, baki kudanyu yanyba nyuli nangangi Jisuskanyi, “Bijal ngayu kuyungka nganyi jangkurr. Ngala nganinjikiyi kandimba, baki jangayu mili kuyu nganyi jangkurr kudanyu barri.” Barriwa. \v 25 Kulwayi Jisus, baki najba nyuli yalunya muramuku wirlkunkurri nangandurri. Baki jirrinyba nyuli nanda wuwarr, “Ninji wuwarr, ngayu jirrinybaka ninya, walajbakiyi nanganbunanyi mankanyinanyi kaburrnanyi. Walajbakiyi. Mikujiyi mili wijba nanganginkurri mankanyiyurri.” \v 26 Kayayi nanda kaburr. Kaya nyuli kudanyu barri. Ngirringirrimbayi kaburr wuwarrwanyi, baki walajbayi wuwarr nanganbunanyi mankanyinanyi. Muningka kulukayi kaburr jambana, baki ngamu nangki janyba. Yanyba yalungki, “Janyba nangki nayinda kaburr. Janyba nangki.” \v 27 Ngala marrimbayi kaburr marni Jisuswanyi, baki kingkarrumba nyuli nanda kaburr. Baki karrinjayi yuku barri. \v 28 Kamu barri barlba yali, Jisus marda kandimuku. Ngankijba yali barrawuna, baki jungkuyi yaluman. Ngajaka yali Jisus kandimukunyi, “Yuku ninji jakajbayi nanda wuwarr, ngala wanyingkanyi miku nurriyi jakajba. Wanyingkanyi.” \v 29 Jananganjayi yalunya Jisuswanyi, “Jalija ninji jakajba wuwarr barrinani nanda wuwarr, baki marda narrimi waluku yanyba mududu nangangi Kudkanyi. Marda narrimi kudanyu yanyba mududu nangangi Kudkanyi, waluwa narri jakajba wuwarr barrinani nanda.” Barriwa. \s1 Mili Barri Yanybayi Jisus Janybikanyi Nangka. \p \v 30 Baki mili yali barlba nanamunanyi yajinanyi, Jisus marda nanganginmuku kandimuku. Jilajba yali kula baki kangandijba yali nananyina walkurranyina yajina, niji Kalili. Jilajba yali karda. Mikukiyanyi nulijba jisus yalungi kajamukuyngka, yalu jingkiykanyi nyuli nanaba. Karda nyuli jilajba. \v 31 Baki milidimba nyuli yalunya kandimuku nangangi. Yanybayi Jisus yalungi, “Jawudawanyi, janganjalu wudumba Buwanya Bukambijuyngka. Janganjalu marrimba, baki janganjalu kurdanba. Jangaka janyba, baki baku barri jangayu wankijba mili. Kujarraka barndayka jangayu mili wankijba barri.” Barriwa. \v 32 Ngala nanganginmukunyi kandimukunyi, miku yaliyanyi jingkijba nangangi jangkurr. Miku yaliyanyi jingkijba, ngala marrala yali nangangi ngajakankanyi. Baki miku yaliyanyi ngajaka Jisus nanankanyi jangkurranyi. \s1 Wanyi Jungkuja Walkurra Mambuka. \p \v 33-34 Mili yali jilajba Jisus baki kandimuku. Jilajba yali karri Kabirnayumyurri. Ngala yali jilajba yubalina, baki jakakajba yalungki kandimuku. Kardarda yalungki jakakajba, wanyi yalungi mili walkurra yingkamukuyngka. Wanbiya yali barrawuyabarrawuyana, baki ngankijba yali barrawuna. Ngala yali jungku nanaba, baki ngajakayi yalunya Jisuswanyi, “Wanyi nanda jangkurr jali narringka yanyba yubalina. Wanyi nanda jangkurr.” Barriwa. Ngala miku yaliyanyi jananganja Jisus. Karda yali jungku, manyirrungangi yali nanankanyi yalunginkanyi jangkurranyi. \v 35 Jungkurrijba nangki Jisus, baki yanyba nyuli yalungi kandimukuyngka 12kanyi, “Jaliyi ninji nulijba jungunkanyi walkurra mambuka, baki marda nganyingkimi bayakardamba. Marda ninjimi waki yalungi yingkamukuyngka.” \v 36 Wudumbayi juka Jisuswanyi, baki karrinjarrijba nyuli nanda juka burrandi yalundu. Marrimba nyuli juka jaluyudinyi, baki yanyba nyuli yalungi kandimukuyngka, \v 37 “Najba janarri nayinda juka. Miku nyulu walkurra mambuka, ngala muningka nyulu bayakarda. Marda narrimi lalanba yalunya, nanamuku jala yalu miku walkurra mambuka, ngala muningka bayakarda jungku. Marda narrimi lalanba nanamuku jala yalu bayakarda barrinani nayinda juka. Jala narri lalanbaka nanda bayakarda, baki nanda barrinani jala nanda nganarri lalanba. Nanda barrinani jala nganarri lalanba, marukangangi ngayu muwa yalungi bayakardanyi. Jala nganarri lalanbaka, baki nanda barrinani jala narri lalanbaka Kud, manjijbangangi ngana Kudwanyi narrindurri.” Barriwa. \s1 Wanyinmuku Yalu Ngambalangi Kandimuku. \p \v 38 Baku barri yanybayi kandi, niji Jun, nangangi Jisuskanyi. Yanyba nyuli, “Milidimbawarr. Najba nurri nganinyi jakaykurri wuwarr mankanyinanyi. Jakajba nyuli wuwarr nijarriykanyi ninya niji. Ngala miku nyulimi kandi ngambalangi, baki kurrkunba nurri nanda nganinyi. Karu nurri, marda nyulimi miku jakajba wuwarr, mikungangi nyulimi kandi ngambalangi.” \v 39 Ngala yanybayi Jisus nangangi, “Marda ninjiyanyi miku kurrkunba nanda nganinyi jakaykanyi wuwarr. Nanda jala yabimbaka ngiruka yaji nijarriykanyi ngana niji, baki miku nyuliyi baku yanyba balki jangkurr ngaki. Miku nyuliyi yurlwa ngaki baku barri. \v 40 Nanamuku jala yalu miku yurlwa ngambalangi, yalu kandimuku ngambalangi. \v 41 Kudanyu ngayu karungka narrinya. Narri ngakinmuku. Jaliyi yingkawanyi yabimba kunyba yaji narringi, jaliyi nyulu wajba narrinya wabudanyi ngala narri warrinjijba, narringangi ngakinmuku kandimuku, baki janyulu yabimba kunyba yaji nangangi Kudwanyi. Janyulu yabimba kunyba yaji nanankanyi, jali nyulu yabimba kunyba yaji narringi barri.” Barriwa. \s1 Yabimbikanyi Balki Yaji. \p \v 42 Mili barri karuyi yalunya bayamukuyngka Jisuswanyi. “Yalu kuyungka ngaki jangkurr bayamukunyi. Yalu yabimbaka kunyba yaji ngaki. Jaliyi yingkawanyi nyulu milidimbaka bayamuku, yalu yabimbikanyi balki yaji, baki nanda balkimirra. Nanda balkimirra, jaliyi yingkawanyi nyulu yabimbaka bayamuku, yalu yabimbikanyi balki yaji. Dabaja nanda nganinyi kudanyu barri Kudwanyi. Jaliyi nyulu yabimba balki yaji nani barri, baki marda nangkimi janyba. Jaliyanyi nangka janyba wabula, baki miku nyuliyanyi yabimba bayamuku yalu yabimbikanyi balki yaji. Jaliyanyi nangka janyba wabula, baki miku nyuliyanyi yabimba nanda balki yaji nani barri. Baki miku nyuliyanyi daba nanda nganinyi Kudwanyi. \v 43 Ninji yabimbaka yaji marniyudinyi. Jaliyi nganyingka mankumanku yabimbikanyi balki yaji nganyinjudinyi marniyudinyi baki nanda balki. Jaliyi nganyingka mankumanku yabimbikanyi nanda balki yaji, jaliyi ninji yabimba nanda yaji, baki miku ninjiyi jilajba kingkarri nangandurri Kudyurri, ngala janinji jilajba wayka jangurri Yilyurri. Marda nganyingkimi kurrkunba yabimbikurri nanda balki yaji marniyudinyi, baki janinji jilajba kingkarri nangandurri Kudyurri. Barriwa. \v 45 Ninji jilajbangka nukamina. Jaliyi nganyingka mankumanku jilaykanyi nukamina, ninji yabimbikanyi balki yaji, baki nanda balki. Jaliyi nganyingka mankumanku jilaykanyi, baki yabimbikanyi nanda balki yaji. Jaliyi ninji jilajba baki yabimba nanda yaji, baki miku ninjiyi jilajba kingkarri nangandurri Kudyurri, ngala janinji jilajba wayka jangurri Yilyurri. Marda nganyingkimi kurrkunba jilaykurri nukamina yabimbiji nanda balki yaji, baki janinji jilajba kingkarri nangandurri Kudyurri. Barriwa. \v 47 Ninji najbangka yaji yamiyudinyi. Jaliyi ninji najba yaji, baki nanankardi nganyingka mankumanku balkinyi yajinyi, barrinani jala ninji najba yingka jibarri, baki nganyingka mankumanku kulukankanyi nangandu, jaliyi nganyingka mankumanku nanankanyi balkinyi yajinyi nani barri, jaliyi ninji yabimba nanda balki yaji, baki nanda balki. Jaliyi nganyingka mankumanku nanankanyi jali ninji najba, baki ninji yabimba nanda balki yaji, baki miku janinji jilajba kingkarri nangandurri Kudyurri, ngala janinji jilajba wayka Yilyurri. Marda nganyingka nganyingkimi kurrkunba yabimbikurri nanda balki yaji jali ninji najba, baki janinji jilajba kingkarri nangandurri Kudyurri. Barriwa. \v 48 Nanaba wayka Yilnyina, yalu jarrbangka barnyi yurrngumba barri mawuwanyi. Baki mikuwali mungijba jangu. Yajbangka yaji yurrngumba barri janguwanyi. \v 49 Jaliyi narringka miku yangkalamba ngakinbunanyi jala yingkamukunyi yalu wajba narrinya kijinyi, baki janarri jardijba ngiruka kurdulu. Janarri jardijba mili ngiruka kurdulu ngaki. Barriwa. \v 50 Nanda ngarrawa, nanda kunyba barnyinyi. Kunymambaka barnyi jarrkanyi ngarrawawanyi. Ngala jaliyi nanda ngarrawa jardibirri, baki ngambala janyba nanda ngarrawa. Nanda ngarrawa miku kunyba barnyinyi jala nyulu jardibirri. Narri barrinani nanda ngarrawa. Marda narringkimi mardumardumba muwa, baki marda narrimi mardumardu muwa yalungi yingkamukuyngka. Marda narrimi maruka muwa yalungi. Nani barri janarri kunymamba yalunya yingkamuku, barrinani kunymambaka barnyi ngarrawawanyi. Ngala jaliyi narringka miku mardumardumba muwa, jaliyi narringka jakakajba yajinyi, baki narri barrinani nanda jardibirri ngarrawa jali yalu janyba. Narri barrinani nanda jardibirri ngarrawa, mikungangi narriyi yabimba yalunya yingkamuku, yalu jungunkanyi mardumardu muwa. Miku.” Barriwa. Nani barri yanybayi Jisus yalungi. \c 10 \s1 Milidimbayi Jisuswanyi Miku Manjiykanyi Jibarri. \p \v 1 Baki yali barlba nanamunanyi yajinanyi, Jisus marda nanganginmuku kandimuku. Jilajba yali kula yingkayurri yajiyurri, niji Judiya. Birlbirdamba yali bundal niji Jurdan, baki jilajba yali kula Judiyayurri. Kajamuku yali jilajba nangandurri Jisusyurri, jabarri nyuli milidimba yalunya. \v 2 Baki jawuda Barasimuku, yali jilajba nangandurri. Balanja yali Jisus. Ngajaka yali Jisus Barasimukunyi, “Jaliyi nyulu yingijba nangangi maninganja nganinyiwanyi, jaliyi muningka nyulu manjijba nanda nanganbunanyi, miku nyulu mili nangangi maninganja, baki jungkuka kuna nyulu kunybana yuwana. Wanyi ninji yanyba.” Nani barri yali ngajaka Jisus balanjanki. \v 3 Jananganjayi yalunya Jisuswanyi, “Wanyi yanybaka nanda yuwa nangangi Musiskanyi yingiykanyi maninganja. Wanyi yanybaka nangangi yuwa maykarrayngka.” \v 4 Jananganja yali, “Nanda yuwa nangangi Musiskanyi yanybayi nayi barri, ‘Yuku nyulu wajba nangangi maninganja najanyi nganinyiwanyi. Yuku nyulu wajba najanyi jala yanybaka, miku nanda jibarri mili nangangi maninganja. Yuku nyulu wajba nanda jibarri nanankanyi najanyi, baki muningka manjijba nanda jibarri nanganbunanyi.’ Nani barri nangangi yuwa yanybayi.” \v 5 Yanybayi Jisus yalungi, “Nani barri yanybayi Musis, jingkijbangangi nyuli narrinya, narri jardibirri kurdulu nangangi Kudkanyi. Miku narriyi kuyu nangangi jangkurr, jala milidimba narrinya Kudwanyi. \v 6 Juju wabula kamambarra jali mikuyaji yajinyi, baki yabimbayi bukamba yaji Kudwanyi. Baki karungka ngambalanya jangkurrwanyi Kudkanyi, jali yabimba bukamba yaji Kudwanyi, baki yabimba nyuli nganinyi baki jibarri. \v 7 Baki yanybayi Kud, ‘Mardakimi nganinyiwanyi yingijba bulanya nijanganjinyi marda ngardanganja. Marda nyulimi maninganja wudumba, baki jabula malumba jungku yurrngumba maykarra bula. \v 8 Waluku bula kujarra, ngala bayngkani barri bula maykarra barrinani yingamali.’ Maykarra bula jungkuka malumba barrinani yingamali. \v 9 Yanybaka Kud, jala nanankujarra maykarra jungkuka barrinani yingamali, baki mardakimi yingkawanyi miku nyalimba bulanya. Mardakimi miku nyalimba bulanya yingkawanyi. Jungkuka nganinyi balkina yuwana Kudkanyi jaliyi nyulu muningka manjijba nangangi maninganja.” Nani barri jananganjayi yalunya Jisuswanyi. \p \v 10 Kamu barri wijba yali Jisus baki kandimuku barndarri. Jali yali jungku barndana, baki mili yali ngajaka Jisus maykarrayngka kandimukunyi. \v 11 Baki yanybayi Jisus yalungi, “Jaliyi muningka nyulu manjijba nangangi maninganja nanganbunanyi nganinyiwanyi, baki nyulu wudumbaka yingka jibarri nanganginkanyi maninganjanyi, baki nanda balki. Barimba nyulu kuluka nangandu. Nyulu jungkuka balkina yuwana Kudkanyi, yuwajiwangangi nanda waluwinyi jibarri nangangi maninganja. \v 12 Jabarri jaliyi muningka nyulu yingkijba nangangi nawinganja jibarriwanyi, baki nyulu wudumbaka yingka nganinyi nanganginkanyi nawinganjanyi, baki nanda balki. Barimba nyulu kuluka nangandu. Nyulu jungkuka balkina yuwana Kudkanyi, yuwajiwangangi nanda waluwinyi nganinyi nangangi nawinganja.” Barriwa. Nani barri milidimbayi yalunya maykarrayngka Jisuswanyi. \s1 Yanybayi Jisus Mududu Kudkanyi Bayamukuyngka. \p \v 13 Baku barri kudiyawanyi yali kuyu bayamuku nangandurri Jisusyurri. Kajamuku bayamuku yali kuyu nangandurri. Nulijba yali nangangi, nangka yarriykanyi marni yalundu, nyulu yanybikanyi mududu nangangi Kudkanyi yalungi. Baki janyulu lalanba yalunya Kudwanyi, janyulu yabimba kunyba yaji yalungi. Ngala nanganginmuku kandimuku Jisuskanyi, yali ngirrwa yalungi. Kudanyu yali ngirrwa yalungi, jali kuyu bayamuku nangandurri, \v 14-15 Mankuyi yalunya ngirrwankurri yalungi Jisuswanyi, baki yanybayi Jisus yalungi kandimukuyngka, “Janarri munyajba bayamuku jilaykanyi ngakindurri. Marda narrimi miku kurrkunba yalunya. Nanginmukunyi bayamukunyi, ngana yalu jingkijbangka, miku ngayimi jujambawarr. Yalu kuyungka ngaki jangkurr, baki nanankardi nyulu lalanbaka yalunya Kudwanyi. Jaliyi nganinyiwanyi jingkijba ngana barrinani nanginmukunyi bayamukunyi ngana yalu jingkijbangka, baki janyulu marda lalanba nanda Kudwanyi, barrinani nyulu lalanbaka nanginmuku bayamuku. Ngala jaliyi nganinyiwanyi miku jingkijba ngana, barrinani nanginmukunyi bayamukunyi ngana yalu jingkijbangka, baki miku nyuliyi lalanba nanda nganinyi Kudwanyi. Mikumirra.” Barriwa. \v 16 Baki marrimbayi bayamuku jaluna Jisuswanyi. Nganarrijbayi yalunya, yarrijba nangki marni yalundu bayamukunyina, baki yanyba nyuli mududu nangangi Kudkanyi yalungi. Ngajaka nyuli Kud, nyulu lalanbiji yalunya. Barriwa. \s1 Yanybayi Jisus Nganiyngkanyi Jirdi Kajanyi Yajinyi. \p \v 17 Mili jilajbayi Jisus kula. Ngala nyuli walajba barrawuyabarrawuyananyi, baki wirlkuyi nganinyi nangandurri. Mururu nyuli wayka nangandu, baki yanyba nyuli nangangi Jisuskanyi, “Ninji barri kunyba milidimbawarr. Wanyi kunyba yaji jangayu yabimba, baki janyulu wankamba ngana Kudwanyi, ngayu jungunkanyi mili wanka nangandu yurrngumba barri. Wanyi kunyba yaji jangayu yabimba.” \v 18 Jananganjayi nanda nganinyi Jisuswanyi, “Wanyingkanyi ninji yanyba ngaki, ngayu kunyba. Ngawamba Kud, nyulu kunyba ngambalangi. Yingkamuku, miku yalimi kunyba, ngawamba nyulu kunyba. \v 19 Ninji jingkijbangka nanda yuwa nangangi Kudkanyi, jali nyulu jirrinyba narrinya bukambiju. Nayinda nanda yuwa nangangi Kudkanyi. Mikujiyi kurdanba nganinyi. Mikujiyi kuluka yingkana jibarrina jala miku nganyi maninganja. Mikujiyi maninjakujba yaji. Mikujiyi jujamba yaji yalungi yingkamukuyngka. Mikujiyi jujamba yaji wudumbiji bayngkani dungala. Kuyukiyi bulangi jangkurr, nganyingkanyi nijanganjiyngkanyi baki yarrijiyngkanyi. Nani barri nanda yuwa, jala marda ninjimi durrijba.” \p \v 20 Yanybayi nganinyi nangangi Jisuskanyi, “Milidimbawarr, jingkijba ngayi nanda yuwa jali ngayu juka, baki ngayangayijba ngayi nanankanyi yuwanyi yurrngumba jukananyi. Yurrngumba ngayu ngayangayijba bukamba nanankanyi yuwanyi.” Barriwa. \v 21 Ningkijbayi nganinyi Jisuswanyi, baki maruka nyuli muwa nangangi. Yanybayi Jisus nangangi, “Yingka mili yaji marda ninjimi yabimba, baki janinji jungku kunyba nangangi Kudkanyi. Barlbakiyi, baki wajbakiyi yingkamuku bukamba nganyingkanyi yajinyi dungalanyi. Janinji wudumba kaja dungala nganyingkanyi yajinyi. Wajbakiyi yalunya nanankanyi dungalanyi, nanamuku jala yalu jungku mikuyaji dungalanyi. Wajbakiyi yalunya nanankanyi kajanyi dungalanyi. Baki barriwa, baki wijbakiyi ngakindurri. Jilalajbakiyi ngakindu yurrngumba barri. Baki yuku barri janyulu mirnarrijba Kud muwa nganyi, janyulu mili wankamba ninya.” Barriwa. \p \v 22 Jali nyulu manku nanda jangkurr nangangi Jisuskanyi nganinyiwanyi, baki barlba nyuli. Baki ngindu nyuli muwa nanankanyi jangkurranyi. Ngindu nyuli muwa, jungkungangi nyuli kajayudi yajiyudi marda dungalayudi. Barlba nyuli nanganbunanyi Jisusnanyi, ngala miku nyuliyala yabimba nanda jali karu Jisuswanyi. Barriwa. \v 23 Baki yanybayi Jisus nanganginkanyi kandimukuyngka, “Warriyaluku barri jala nyulu kajayudi yajiyudi baki dungalayudi. Jardibirri nyulu jungunkanyi kandi nangangi Kudkanyi, nyulu lalanbikanyi Kudwanyi. Jardibirri nyulu jungunkanyi kandi nangangi Kudkanyi, jala nyulu kajayudi yajiyudi.” \v 24 Manmala yali kandimuku. Manmala yali nanganginkanyi jangkurranyi. Baki mili yanybayi Jisus yalungi, “Jala nganinyi jirdi kajanyi yajinyi, jala nyulu nulijba jungunkanyi kandi nangangi Kudkanyi baki nanda jardibirri. \v 25 Jalimi nanda kamil ngankijba kalawunyi yamina nidilina, baki nanda jardibirri. Mikuwali ngankijba. Ngala jala nganinyi jirdi kajanyi yajinyi, jala nyulu kuyu jangkurr nangangi Kudkanyi, jala nyulu kandi nangangi Kudkanyi, baki nanda jardibirri nyulu kudanyu barri.” Barriwa. \p \v 26 Jali yalu manku nanda jangkurr nangangi Jisuskanyi, baki manmala yali kandimuku. Manmala yali kudanyu barri, baki ngajaka yali Jisus, “Jaliyi jardibirri jungunkanyi kandi nangangi Kudkanyi, baki wanyinmuku janyulu marrimba yalunya mardarda Kudwanyi. Wanyinmuku jayalu wankijba mili nangandu kingkarri.” \v 27 Baki nyuli ningkijba yalunya Jisuswanyi, baki jananganjayi, “Miku yalungkimi wankamba. Miku. Ngawamba Kudwanyi, yuku nyulu wankambaja yalunya mili. Yuku barri nyulu. Ngawamba Kudwanyi, yuku nyulu marrimbaka yalunya mardarda. Yuku nyulu yabimbaka bukamba yaji Kudwanyi.” \v 28 Yanybayi kandi Bida nangangi, “Ngala nurru barri, yingijba nurri bukamba nurrungi yaji nganyi, baki jilajba nurru nganyindu.” \v 29 Jananganjayi Jisuswanyi, “Karungka ngayu duja jangkurranyi. Nanda jala ngaki kandi, nyuli yingijba bukamba yaji ngaki. Yingkijba nyuli nangangi barnda. Marda yingijba nyuli yalunya, buwanganjamuku marda majunganjamuku, marda bababanyamba nyulu yalunya. Yingijba nyuli nangangi ngardanganja marda nijanganjinyi. Yingkijba nyuli yalunya, nanganginmuku jandanyimuku marda, baki kardikardimba nyulu yalunya, baki yingijba nyuli nangangi jamba. Bukamba nanganginmuku nyuli yingijba yalunya ngaki. \v 30 Ngala jangayu wajba nanda yingkanyi yajinyi. Kajanyi yajinyi jangayu wajba. Jangayu wajba nanda kajanyi barndanyi baki jambanyi. Jangayu wajba kajanyi buwanganjanyi, kajanyi majunganjanyi, kajanyi bababanyamba nyulu yalunya. Jangayu wajba kajanyi ngardanganjanyi, kajanyi nijanganjiyngkanyi. Jangayu wajba kajanyi jandayngkanyi, kajanyi kardikardimba nyulu yalunya, Kajanyi yajinyi jangayu wajba nanda jali nyulu yingijba bukamba nangangi yaji ngaki. Baki jangayu munyajba yalunya waykurri nanda kijinyi. Jangayu munyajba yalunya linjumbikurri nangangi mankanyi. Ngala janyulu jungku mili wanka yurrngumba barri. Janyulu jungku mili wanka kingkarri nangandu Kudnyina. \p \v 31 Kajamuku jala ngamu yalu walkurra, janyulu baku bayakardamba yalunya Kudwanyi. Janyulu bayakardamba yalunya jala ngamu yalu walkurra. Ngala yingkamuku jala yalungka mankumanku, yalu bayakarda, janyulu walkurramba yalunya Kudwanyi. Janyulu walkurramba yalunya barri.” Barriwa. Nani yanybayi Jisus yalungi, ngala yali jilajba yubalina. \s1 Karuyi Yalunya Jisuswanyi, Janangka Janyba. \p \v 32 Mili yali jilajba kula Jirusalimyurri, Jisus marda nanganginmuku kandimuku. Jilajbayi Jisus waluwa, ngala jilajbayi kandimuku bayngkani nangandu, baki yingkamuku yalundu. Manmala yali kandimuku Jisuskanyi. Manmala yali nangangi, nyulu wiykanyi Jirusalimyurri. Ngala nanamuku yingkamuku yalundu, yali marrala yajinyi. Mili yanybayi Jisus yalungi nanganginmukuyngka kandimukuyngka. Kardarda nyuli yanyba yalungi. Mikuyaji yingkanyi mankunkanyi nangangi jangkurr, ngawamba kandimukunyi. Karu nyuli yalunya nanankanyi jalija yabimba yaji nangangi baku barri yingkamukunyi. \v 33 Yanybayi Jisus yalungi, “Narri. Ngambalaja jilajba kularriji. Ngambalaja jilajba nanankurri Jirusalimyurri. Janganjalu wudumba, Buwanya Bukambijuyngka. Janganjalu wudumba walkurrawanyi mambukawanyi jurjkanyi, marda milidimbawarrmukunyi yuwanyi. Jayalu yanyba ngaki, marda ngakimi janyba. Baki ngaki jayalunjalu wajba ngurranyimuku. \v 34 Janganjalu bajalingijba nanamukunyi ngurranyimukunyi. Jayalu yanyba balki jangkurr ngaki. Jayalu kakalijba ngaki. Janganjalu wajuba kurulyudinyi. Janganjalu langandaba kurndana. Nani barri janganjalu kurdanba barri. Ngala baku barri kujarraka barndayka jangayu mili wankijba. Nanamanji barri jangayu mili wankijba barri.” Nani barri yanybayi Jisus yalungi, nanganginmukuyngka kandimukuyngka. Barriwa. \s1 Jungunkanyi Walkurra Yingkanyi. \p \v 35 Ngala yali jilajba kula yubalina, baki jilajba buli bundu nangandurri Jisusyurri, buwakula Jayims baki Jun. Bulangi nijanganjinyi, nangangi niji Sibidi. Jilajba buli bundu nangandurri, baki yanyba buli nangangi, “Milidimbawarr. Janinya ngaliya ngajaka yajinyi, janinji yabimba nanda yaji ngalingi.” \v 36 Jananganjayi bulanya Jisuswanyi, “Wanyimba jangayu nimbalangi. Wanyimba.” \v 37 Baki jananganja buli, “Jalija ninji jungku walkurra mambuka kingkarri yajina Kudkanyi, baki janinji kuyu ngalinya kingkarri nganyindu, ngaliya jungunkanyi nganyindu, jungunkanyi yingka janyanyina nganyindu, yingka wakunyina nganyindu, jangaliya jungku barrinani mambukawuya bayngkani nganyindu. Nani kuna jangaliya jungku nganyindu jalija ninji jungku walkurra mambuka kingkarri barri.” \v 38 Jananganjayi bulanya Jisuswanyi, “Miku nimbalimi jingkijba nanda jangkurr jali ngana ngajaka. Janganjalu linjumba. Janganjalu kurdanba. Nani kuna jayalu linjumba nimbalanya, jayalu kudanyu linjumba nimbalanya marda. Nulijba kuna nimbala nanankanyi linjumbikanyi nimbalanya, barrinani jayalu yabimba yaji ngaki. Nani kuna nimbala nulijba.” \v 39 Jananganja buli buwakulawanyi, “Yuku barri ngali. Yuku jayalu ngalinya linjumba nani barri.” Baki mili yanybayi Jisus bulangi, “Jayalu linjumba nimbalanya. Jayalu kudanyu linjumba nimbalanya barrinani janganjalu linjumba. \v 40 Ngala wanyinmuku jayalu jungku walkurra ngakindu. Miku ngayiyi yarrijba yalunya, jalija yalu jungku walkurra ngakindu. Ngala ngakinyi Buwakayu, janyulu nyulu yarrijba yalunya yingka janyanyina, baki yingka wakunyina ngakindu. Birrirrinja nyuli nanamukuyngka jalija yalu jungku mambuka bayngkani ngakindu. Yiningki nimbala. Yiningki yingkamuku.” \p \v 41 Ngala manku yali yaji yingkamukunyi kandimukunyi. Manku yali bulanya ngajakankurri Jisus nanankanyi yajinyi, baki yali ngarrangarra muwa bulangi, Jayimskanyi baki Junkanyi. \v 42 Baki nyuli karu yalunya Jisuswanyi, yaluja jilajba nangandurri, baki nyuli yanyba yalungi, “Narri barri. Jingkijba narri yalunya walkurramuku mambukamuku ngurranyimuku. Yalu yanybaka nyilala jangkurr yalungi. Yalu ngirrwawarrmuku. Yingkamuku yalu birrirra yalungi. \v 43 Ngala narri barri, marda narrimi miku jungku walkurra mambuka barrinani yalu ngurranyimuku jungkuka walkurra mambuka. Miku. Jaliyi yingamali narringi, jaliyi nyulu nulijba jungunkanyi walkurra mambuka, baki marda nangkimi bayakardamba. Marda nyulimi lalanba yalunya yingkamuku. Marda nyulimi waki yalungi yingkamukuyngka. \v 44 Jaliyi nyulu nulijba jungunkanyi mili walkurra yalungi, baki marda nyulimi jungku barrinani wakiwarr yalungi. Marda nyulimi waki kudanyu yalungi yurrngumba barri. \v 45 Marda nyulimi jungku barrinani ngayu. Ngayu Buwanya Bukambijuyngka yalungi, ngala badajba ngayi lalanbiji yalunya, miku yaluwali lalanbiji ngana. Jayalu mili wankijba nangandu Kudnyina, janybangangi jangaka yalungi.” Barriwa. \s1 Kunymambayi Kabuji Yami Jisuswanyi. \p \v 46 Mili yali jilajba kula, baki wanbiya yali barrawuyabarrawuyana niji Jiriku. Baki mili yali barlba nanamunanyi bayungu barri, Jisus marda nanganginmuku kandimuku. Walajbayi walkurra muramuku, baki jilajba yali nangandu Jisusnyina. Jungkuyi nganinyi wilina yubalina. Nyuli kabuji yami. Niji nangangi Bardimayus. Nangangi nijanganjinyi, niji nangangi Dimayus. Jungku nyulili wilina yubalina nanda kabuji, bakili nyulu ngajaka yalunya dungalanyi, jalili yalu jilajba nanganbiyangka. \v 47 Jungkuyi nanda kabuji wilina yubalina, ngala jilajbayi walkurra muramuku nanganbiyangka. Manku nyuli yalunya yanybikurri yalungka nangangi Jisuskanyi, jali nyulu mungkiji nanankanyi yajinyi, niji Nasarid. Yanyba yalungki nangangi jisuskanyi, nyuli nanaba yalundu. Baki kayayi nanda kabuji. Kaya nyuli kudanyu barri, “Jisus. Ninji jandanyi nangangi wankalanyi Dayibidkanyi. Ngindukiyi muwa ngaki kabujinyi. Ngindukiyi muwa ngaki.” Nani barri nyuli kaya kudanyu barri. \v 48 Kajamuku yali ngirrwa nangangi kurrkunbiji kayankurri. Ngala mili nyuli kaya kudanyu barri, “Jisus, ninji jandanyi nangangi Dayibidkanyi. Ngindukiyi muwa ngaki.” \v 49 Jilajbayi Jisus, baki karrinjayi. Baki yanyba nyuli, “Kuyukiyi kawa ngakindurri nanda kabuji.” Kudiya yali jilajba nangandurri kabujiyurri, baki yanyba yali nangangi, “Yuku barri, walajbakiyi kawa. Kayangka Jisus nganyi. Nyulu kayangka nganyi. Walajbakiyi kawa.” \v 50 Dulaba nangki danyan nanda kabuji, baki walajbayi. Baki jilajba nyuli nangandurri Jisusyurri. \v 51 Ngajakayi kabuji Jisuswanyi, “Wanyimba jangayu nganyi. Wanyimba.” Jananganjayi kabujiwanyi, “Milidimbawarr. Nulijba ngayu mili naykanyi yaji. Ngayimi mili najba yaji.” \v 52 Baki yanybayi Jisus nangangi, “Barriwa barri barlbakiyi. Nganinji jingkijbangka, yuku ngayuja kunymamba ninya. Jangayu yabimba ninya naykanyi yaji, jingkijbangangi nganinji, yuku ngayuja kunymamba ninya.” Baki yinarramba najbayi yaji nanangini kabujiwanyi. Najba nyuli yaji, baki jilajba nyuli nangandu Jisusnyina mili bayungu barri. Barriwa. \c 11 \s1 Ngankijbayi Jisus Jirusalim. \p \v 1 Jilajba yali bayungu, Jisus baki nanganginmuku kandimuku. Bunundujba yali Jirusalimyurri. Nanda barrawuyabarrawuya Jirusalim, nanda yaji bayinga, ngala yingka bayakarda barrawuyabarrawuya niji Bidbaj, nanda yaji kulaya, ngala yingka bayakarda barrawuyabarrawuya niji Bidani karriya. Ngala langkiya barri nanda kulawira niji Yulib. Ngala yali bunundujba Jirusalimyurri, baki manjijbayi Jisuswanyi kujarra kandiwuya waluwa yalundu. \v 2 Jirrinyba nyuli bulanya, “Janimbala ngankijba nayinda barrawuyabarrawuya kulaya, baki nanaba janimbala wakaramba yirrikirri. Janimbala wakaramba yirrikirri walkurra bijal kijijinyi. Jilijbawa yalu jungku ngulurrina yirrikirrina. Janimbala dulaba kurul, baki kuyu nimbalaja ngakindurri. \v 3 Jaliyi yingkawanyi ngajaka nimbalanya, wanyimba nimbalaja nanda yirrikirri, baki janimbala jananganja, ‘Nyulu nulijbangka yirrikirrinyi nanda mambuka, ngala janyulu manjijba nganyindurri kamu barri jalija nyulu bukamba.’ Nani barri janimbala jananganja.” Barriwa. \v 4 Barlba buli kandiwuya, baki wakaramba buli yirrikirri kijijinyi danbina barrawuna. Dulaba buli kurul. \v 5 Ngala kudiyamukunyi jali yalu karrinja nanaba, najba bulanjali dulaykurri kurul, baki ngajaka yali, “Wanyimba janimbala yirrikirrinyi. Wanyingkanyi nimbala dulaba kurul.” \v 6 Jananganja buli nanankanyi jangkurranyi jali karu bulanya yanybikanyi Jisuswanyi. Baki manjijba yali yirrikirri bulandu. Barriwa. \p \v 7 Baki kuyu buli nanda yirrikirri nangandurri Jisusyurri. Dulaba buli bulangi danyan, baki yarrijbayi nanda jumbala yirrikirrina ngulurrina. Baki jungkuyi Jisus yundu ngulurrina. \v 8 Kajamuku yali nangandu Jisusnyina, walkurra muramuku. Yingkamukunyi yali dulaba yalungi danyan, baki yarrijba yali yubalina, nanda yirrikirri jilaykanyi nyulu jumbalana. Ngala yingkamukunyi, yali dalyamba wanjirr kurndananyi, baki yarrijba yali wanjirr yubalina. Nani barri yalili yabimba yaji, jalili badajba walkurra mambuka yidambiji yalunya. \v 9-10 Baki yingkamuku yali jilajba walu nangandu Jisusnyina, ngala yingkamuku yali jilajba bayngkani nangandu. Bukambiju yali kaya kunyba jangkurr nangangi Kudkanyi. Kudanyu yali kaya nangangi, “Nayinda nyulu walkurra mambuka. Nurru wajbangka Kud kunybanyi jangkurranyi nurrunginkanyi, nangangingangi Jisuskanyi. Ninya nurru ngajakangka, janinji yabimba kunyba yaji nangangi Jisuskanyi. Nyulu walkurramirra mambuka nurrungi Jumukuyngka, barrinani nanda wankalanyi Dayibid, nyuli walkurramirra mambuka yalungi barri. Mirnarrijbangka nurru muwa nangangi barri.” Nani barri yali kaya, ngala yali jilajba yubalina nangandu. \v 11 Jali ngankijba Jisus Jirusalim karrina muwa, baki jilajba nyuli walkurrayngkurri jurjyurri nanaba. Ngankijba nyuli kalawuyngkurru, baki ningkijba nyulu yaji nanaba kalawuyngkurru. Kudanyu nyuli ningkijba yaji lukuluku barri, baki mili walajba nyuli jurjnanyi. Baki barlba yali karri, Jisus baki nanganginmuku kandimuku. Jilajba yali karri nanankurri bayakardarri barrawuyabarrawuyarri, niji Bidani. Jilajba yali kulukanki nanaba, ngabungabungangi nyuli yaji. \s1 Ngirrwayi Jisus Kurndanyi. \p \v 12 Munganawa barri jali yalu wijba karrina Bidaninanyi, baki birrkalanyi nyuli Jisus. \v 13 Najba nyuli kurnda barrinani kalawumbi jujunkurri. Nanda kurnda kajayudi wanjirryudi. Jilajbayi Jisus nanankurri kurndarri wudumbiji mama. Ngala najba nyuli mikuyaji mamanyi nanaba, ngawamba wanjirr. Jilijbawa jardijbangka mama. \v 14 Baki yanybayi Jisus nanankanyi kurndanyi, “Miku jayalu mili jarrba mama nanginkanyi kurndanyi, mikuwalingangi jardijba mili mama nanginyina kurndana.” Kandimuku nangangi Jisuskanyi, yali nanaba nangandu. Manku yali nanda jangkurr jali yanyba Jisus nanankanyi kurndanyi. Manku yali nangangi jangkurr. Barriwa. \s1 Ngankijbayi Jisus Walkurranyina Jurjina. \p \v 15 Mili yali jilajba. Wanbiya yali Jirusalim, baki ngankijbayi Jisus walkurranyina jurjina nanaba. Ngankijba nyuli, baki najba nyuli yalunya nanaba. Yalunjali wawajba yajinyi dungalanyi, baki wudumba yali bayngkani dungala yajinyi. Najbayi yalunya Jisuswanyi, baki ngarrangarrayi muwa. Jakajba nyuli yalunya bukambiju nanamunanyi jurjnanyi. Janyba nyuli yalungi darladarlamuku dungalayudi. Kudiya yali jungku darladarlana, jali yalunjalu wajba kulukukunyi dungalana. Baki janyba nyuli yalungi darladarla marda. \v 16 Kudiyamukunyi muningka yali kuyu yalungi yaji kalawuyngkurru barrikina lukuluku nananyina jurjnyina. Birlbirdamba yali barriki yalunginjudinyi yajiyudinyi. Kurrkunbayi yalunya Jisuswanyi. Ngirrwa nyuli yalungi, “Miku narriyi kuyu yaji nayiwa. Janarri kuyu yaji nanawa danbina lukuluku barri.” \v 17 Milidimbayi yalunya Jisuswanyi. Yanyba nyuli nayi barri, “Nanda naja nangangi Kudkanyi yanybaka, ‘Kajamuku jayalu badajba ngakinkurri walkurrayngkurri jurjyurri. Jayalu badajba kajananyi yajinanyi ngurranyimuku. Jayalu yanyba mududu ngaki nanaba.’ Nani barri yanybaka jangkurr najana Kudkanyi, ngala narri barri, narri maninjakumuku. Narri maninjakujbangka yaji nanginyina nanganginyina jurjina.” Nani barri yanybayi Jisus yalungi. \v 18 Ngala mambukamuku jurjkanyi baki nanamuku jali yalu milidimba yuwanyi Musiskanyi, yali nanaba marda jurjina. Manku yali nanda jangkurr nangangi Jisuskanyi, baki nulijba yali kurdanbikanyi Jisus. Baki yanyba yalungki, yanka jayalu kurdanba. Ngala marrala yali nangangi Jisuskanyi. Marrala yali nangangi. Kajamukunyi yali manku Jisus milidimbikurri jangkurranyi Kudkanyi. Manku yali nangangi jangkurr, baki bukambiju yali manmala nanganginkanyi jangkurranyi. Manmala yali bukambiju, baki nanankardi barri marrala yali nangangi mambukamuku jurjkanyi baki milidimbawarrmuku. \v 19 Jali nyulu ngabungabu yaji, baki mili barlba yali Jirusalimnanyi, Jisus baki kandimuku. Jilajba yali karri nanankurri yingkayurri barrawuyabarrawuyarri kulukaja nanaba. Barriwa. \s1 Yanybayi Jisus Yalungi Dukanyi Kurndanyi. \p \v 20 Munganawa barri wijba yali Jirusalimyurri. Wijba yali nananyina yubalina jali yalu jilajba wulani. Najba yali nanda kurnda jali ngirrwa Jisus nangangi. Dukujbayi bukamba wanjirr. Janyba nangki mankanyi nangangi. \v 21 Mankuwayi Bidawanyi nanda jangkurr jali ngirrwa Jisus nanankanyi kurndanyi. Baki yanyba nyuli nangangi Jisuskanyi, “Milidimbawarr. Najbakiyi nanda kurnda jali ninji ngirrwa. Janyba nangki barri. Janyba nangki.” \v 22 Yanybayi Jisus yalungi kandimukuyngka, “Marda narrimi kuyu nangangi jangkurr Kudkanyi. \v 23 Ngayu karungka narrinya, jaliyi narri kudanyu kuyu nangangi jangkurr Kudkanyi, baki janarri jingkijba Kud. Janarri jingkijba Kud, janyulu yabimba nanda yaji jala narri ngajaka Kud yabimbikanyi yaji. Miku narringkimi mankumanku nangangi, yiningki janyulu yabimba narringi yaji Kudwanyi, yiningki miku. Janarri jingkijba Kud, janyulu yabimba nanda yaji jala narri ngajaka. Jaliyi narri kudanyu kuyu nangangi jangkurr nani barri, baki yuku barri janarri marda yabimba nanamannga ngiruka yaji. Janarri yanyba kulawiranyi, ‘Ninji kulawira, walajbakiyi. Yirrirdkunumba nganyingkiyi. Jungkukiyi kanjana.’ Nani barri janarri yanyba kulawiranyi, baki janyulu ngayangayijba narringinkanyi jangkurranyi. Janangka yirridkurnumba. Janyulu jungku kanjana. \v 24 Jala narri ngajaka Kud yajinyi, jaliyi narri kudanyu kuyu nangangi jangkurr Kudkanyi, jaliyi narri jingkijba Kud, janyulu yabimba nanda yaji jala narri ngajaka Kud yabimbikanyi yaji, baki janyulu yabimba nanda yaji narringi. Janyulu yabimba nanda yaji jala narri ngajaka. \v 25 Waluwa narri yanyba mududu nangangi Kudkanyi, waluwa narri ngajaka Kud yajinyi, baki marda narringkimi mankumanku, jaliyi yingkawanyi yabimba balki yaji narringi barri. Baki marda narrimi manjamanjamba nanda balki yaji jali nyulu yabimba narringi. Marda narrimi mamanumba nangangi balki yaji. Baki narringinyi Buwakayu kingkarri, janyulu manjamanjamba narringi balki yaji marda. Baki yuku barri janarri yanyba mududu nangangi Kudkanyi. Janarri ngajaka Kud yajinyi.” Barriwa. \s1 Wanyingini Yarrijbayi Jisus Mambuka. \p \v 27 Mili yali jilajba bayungu, baki wanbiya yali Jirusalim. Baki mili ngankijbayi Jisus walkurranyina jurjina. Jilajba yali nangandurri, mambukamuku jurjkanyi, marda milidimbawarrmuku yuwanyi, marda malbumalbu. \v 28 Ngajaka yali Jisus, “Wanyingini yarrijba ninya mambuka. Wanyingini ninya karu jakaykanyi yalunya jurjnanyi. Wanyingini ninya karuyi milidimbikanyi yalunya.” Barriwa. \v 29 Jananganjayi yalunya Jisuswanyi, “Waluku barri jangayu ngajaka narrinya yajinyi. Jaliyi nganarri jananganja, baki yuku jangayu karu narrinya, wanyingini ngana karuyi yabimbiji yaji nani barri. \v 30 Ngala waluku barri janganarri karu, wanyingini manjijbayi nganinyiyurru Jun ngurrunbiji yalunya. Wanyingini manjijbayi. Yiningki Kudwanyi, yiningki nganinyiwanyi. Waluku janganarri karu.” Barriwa. \v 31 Baki karda yalungki jakakajba. Yanyba yalungki, “Wanyingkanyi jangambala jananganja. Wanyingkanyi. Jaliyi ngambala yanyba, manjijbayi Jun Kudwanyi, baki janyulu yilikajba ngambalanya, ‘Ngala wanyingkanyi miku narriyanyi kuyu nangangi jangkurr.’ Nani janyulu yilikajba ngambalanya, jaliyi ngambala yanyba, manjijbayi Jun Kudwanyi. \v 32 Ngala kajamuku muramuku, yalu yanybaka nangangi Junkanyi, nyuli yanybawarr jangkurranyi nangangi Kudkanyi, jali manjijba Kudwanyi. Jaliyi ngambala yanyba, manjijbayi Jun nganinyiwanyi, baki yiningki jangamanjalu daba. Marrala ngambala yalungi. Yiningki jangamanjalu daba, jaliyi ngambala yanyba, manjijbayi nganinyiwanyi.” Barriwa. Nani barri yalungki jakakajba wanyingkanyi jangkurranyi jayalu jananganja Jisus. \v 33 Nanankardi barri yali jananganja, “Miku nurriyi jingkijba, wanyingini manjijbayi Jun. Miku nurriyi jingkijba.” Barriwa. Baki yanybayi Jisus yalungi, “Miku nganarriyanyi jananganja kunymamba, baki miku ngayiyi jananganja narrinya. Miku ngayiyi karu narrinya nanankanyi jali ngana karu milidimbiji yalunya.” Barriwa. \c 12 \s1 Balkimuku Lalanbawarrmuku. \p \v 1 Mili barri yanybayi Jisus yalungi milidimbiji yalunya. Muningka nyuli yanyba yalungi, “Karrinjarrijbayi krayib wanjirr malbuwanyi nanganginyina jambana. Karrinjarrijba nyuli kaja wanjirr jambana. Yabimba nyuli barriki lukuluku jambana, baki kurrijba nyuli lawarr. Nanda lawarr jidimbikanyi ngarrki krayibnanyi. Baki nyuli yabimba barrawu jungunkanyi nganinyi kalawunyi, jala nyulu lalanba nanda jamba. Nani nyuli yabimba yaji malbuwanyi. Baki yarrijba nyuli yingkamuku nganinyimuku, yalu lalanbiji nangangi jamba. Baki janyulu wajba yalunya kudiyayngka krayibkanyi lalanbikanyi nangangi yaji. Baki barlba nyuli yingkayurri yajiyurri. Barlba nyuli juju, baki jungku nyuli nananyina yajina yurrngumba barri. Barriwa. \p \v 2 Jardijbayi wanjirr walkurra mamayudi. Jali nanda mama kunyunyu, baki manjijbayi nangangi wakiwarr malbuwanyi. Manjijba nyuli yalundurri, jala lalanba nangangi jamba. Manjijbayi nanda wudumbiji nangangi mama, kudiyambikanyi kudukudu. \v 3 Ngala nanamuku nganinyimuku jali yalu lalanba nangangi jamba, miku yaliyi kunybamuku. Marrimba yali nanda wakiwarr jali manjijba malbuwanyi. Wajuba yali, baki mili manjijbayi nangandurri malbuyurri mikuyaji mamanyi nangandu. \v 4 Ngala manjijbayi yingka wakiwarr yalundurri lalanbawarrayngkurri wudumbiji nangangi mama. Ngala marrimba yali nanda wakiwarr marda. Daba yali kulaji, baki yabimba yali balki yaji nangangi. \v 5 Manjijbayi yingka mili malbuwanyi, ngala yali kurdanba nanda yingka. Mili wakiwarrmuku manjijbayi malbuwanyi, wudumbiji nangangi mama. Jabarri mili yalunjali marrimba nanamukunyi balkimukunyi lalanbawarranyi. Kudiya yali wajuba. Kudiya yali kurdanba barri. \v 6 Baki manjijbayi yingka yalundurri malbuwanyi. Manjijba nyuli nanganginmirra jandanyi, jali nyulu kudanyu maruka muwa nangangi. Mankumanku nangki malbu, ‘Jalija jilajba ngakinmirra jandanyi yalundurri, baki jayalu karda jungku. Miku yaliyi daba. Jayalu kuyu nangangi jangkurr.’ \v 7 Ngala jali yalu najba nangangi jandanyi jilaykurri yalundurri, baki yanyba yalungki, ‘Nayinda jala badajbangka, nyulu jandanyi nangangi malbunyi. Jalija nangka janyba malbu, baki nangini nanganginyi jandanyiwanyi, janyulu wudumba nayinda jamba ngabayidi. Jangambala marrimba, jangambala kurdanba, baki jangambala kuyu nayinda jamba ngabayidi ngamanginkanyi barri.’ Nani barri yalungki yanyba. \v 8 Baki jali wanbiya nanda jandanyi, baki marrimba yali. Kurdanba yali, baki janyba yali nangangi mankanyi danbiyurri barrikina.” Barriwa. \v 9 Baki ngajakayi yalunya Jisuswanyi, “Wanyimbaja malbuwanyi yalunya, jali nyulu yarrijba lalanbikanyi nangangi yaji. Wanyimba janyulu yalungi. Jangayu karu narrinya. Janyulu badajba nanganginkurri jambarri, baki janyulu kurdanba nanamuku balkimuku lalanbawarrmuku. Janyulu kurdanba yalunya, baki janyulu yarrijba yingkamuku lalanbikanyi nangangi jamba. Janyulu yarrijba kunybamuku lalanbawarrmuku. Barriwa.” \v 10 Mili yanybayi Jisus yalungi, “Jingkijba kuna narri nayi jangkurr najana Kudkanyi jala muningka yanybaka, ‘Jali yalu yabimba barrawu, baki miku yaliyanyi nulijba yingamali kurnda. Ngala janyba yali nanda kurnda. Ngala baku barri yingkawanyi, nyuli yabimba barrawu nangangi Kudkanyi. Wudumba nyuli nanda kurnda jali yalu waluwa janyba, baki yarrijba nyuli yundukula nanganginyina barrawuna Kudkanyi. Nanda jirrinyi kurnda nanganginyina barrawuna.’” Barriwa. Nani yanybayi Jisus yalungi, nyuli barrinani nanda jirrinyi kurnda yundukula, jali waluwa yingkawanyi janyba. Kajamuku yali yurlwa nangangi Jisuskanyi, ngala nyuli yarrijba Jisus walkurra mambuka Kudwanyi. \v 11 Mili barri yanybayi Jisus yalungi, “Mili nanda jangkurr najana Kudkanyi yanybaka, ‘Ngambala najbangka yaji jala yabimbaka Kudwanyi, baki ngambala mirnarrijbangka muwa nangangi,’ Barriwa.” \v 12 Mankuyi nangangi jangkurr mambukamukunyi jurjkanyi marda malbumalbuwanyi. Manku yali nanda jangkurr jali muningka nyulu yanyba, baki jingkijba yali, nyulu karuyi yingkamuku jangkurranyi yalungi barri. Jingkijba yalungki, nyuli yanyba yalungi, yalu jungunkanyi balki nangangi Kudkanyi. Baki nanankardi barri yali ngarrangarra muwa nangangi. Yali kijiwijba kudanyu barri. Yaliyanyi marrimba Jisus, yaliyanyi janyba brisinyurri, ngala miku yaliyanyi marrimba. Marrala yali yalungi muramukuyngka. Baki nanankardi barri miku yaliyanyi marrimba Jisus nanamanji barri. Ngala barlba yali nanganbunanyi. Barriwa. \s1 Yilikajba Yali Jisus Waykanyi Dungalanyi. \p \v 13 Manjijba yali yingkamuku nangandurri Jisusyurri. Manjijba yali kudiya Barasimuku, baki kudiya jali yalu durrijba jangkurr nangangi Yirudkanyi, jali yalu nulijba Yirudkanyi yalunginkanyi mambukanyi. Manjijba yalunjali yilikaykanyi jangkurranyi, balanjankanyi Jisus, nyulu yanybikanyi balki jangkurr. \v 14 Wanbiya yali nangandu Jisusnyina, baki yanyba yali nangangi, “Milidimbawarr. Nurru jingkijbangka ninya, ninji yanybaka duja jangkurr. Ninji milidimbaka duja nangangi Kudkanyi. Miku ninjimi marrala yalungi yingkamukuyngka. Ninji milidimbaka walkurra mambukamuku baki bayakardamuku. Ninji milidimbaka bukambiju yalunya. Karukiyi nurrunya, wanyi ninji yanyba nanginkanyi. Nanda wirimalaru Kubaminkanyi, niji Sisa, nyulu wudumbaka dungala ngamanbunanyi. Nyulu manjijbangka nganinyimuku wudumbiji dungala ngamanbunanyi. Yuku barri kuna yuwanyi Kudkanyi ngambala waykanyi Kubamin mambuka dungalanyi. Jangambala wajba kuna. Yiningki miku ngambaliyi wajba dungalanyi. Wanyi ninji yanybaka.” Nani yali ngajaka Jisus. \v 15 Ngala jingkijbayi yalunya Jisuswanyi, balanja yali. Muningka yali ngajaka Jisus, nyulu yanybikanyi balki jangkurr nanankanyi mambukanyi Sisakanyi. Baki jaliyi nyulu yanyba balki jangkurr nani barri mambukanyi, baki jayalu marrimba. Baki yanybayi Jisus yalungi, “Wanyingkanyi nganarri balanjaka. Wanyingkanyi narri nulijbangka jujambikanyi nganarri. Minimbakiyi ngaki yingamali dungala, ngayu naykanyi.” \v 16 Baki minimba yali dungala. Baki ngajakayi yalunya Jisuswanyi, “Wanyi wali nayiba dungalana. Wanyi niji nayiba dungalana. Wanyi barri.” Baki jananganja yali, “Nayinda nangangi wali baki nangangi niji Sisakanyi.” Barriwa. \v 17 Baki yanybayi Jisus yalungi, “Ngayu karungka narrinya nanginkanyi jangkurranyi. Wajbakiyi Sisa nanankanyi nanganginkanyi yajinyi, ngala wajbakiyi Kud nanankanyi nanganginkanyi yajinyi.” Barriwa. Jali yalu manku nangangi jangkurr, baki manmala yali. Manmala yali nanganginkanyi jangkurranyi. \s1 Yanka Jayalu Jungku Mili Wanka. \p \v 18 Badajbayi yingkamuku nangandurri Jisusyurri. Yali Sajusimuku jalili yalu durrijba nanda yuwa nangangi Musiskanyi, ngala yalili yanyba, miku ngambaliyi jungku mili wanka yurrngumba, ngala jangambala jungku kurdan yurrngumba barri. Badajba yali nangandurri, baki yanyba yali, \v 19 “Milidimbawarr. Yarrijbayi Musiswanyi jangkurr najana Kudkanyi ngambalangi. Nayi nangangi jangkurr yanybaka, jaliyi nangki janyba buwanganja, baki yingijba nyulu nangangi maninganja, ngala bula mikuyaji bardardanyi bulangi. Jaliyi nangka janyba nangangi buwanganja nani barri, baki nanganginyi bababanyamba nyulu, janyulu wudumba nanda jibarri. Baki baku barri jabula wakaramba bardarda, baki jayalu muningka yanyba nanankanyi bardardanyi, ‘Nayinda bardarda, nyulu jandanyi nangangi, nanankanyi buwanganjarruwa. Nyulu nangangi jandanyi.’ Nani barri yanybaka yuwa nangangi Musiskanyi. Nani jayalu muningka yanyba nanankanyi bardardanyi. \p \v 20 Janurru nurru karu ninya buwawakulayngka. Kajamuku buwawakula 7-barri. Nanangini lirrkawanyi, nyulu wudumbayi maninganja, ngala bijal barri baku nangki janyba. Mikuyaji bardardanyi bulangi. Mikuyaji. Barriwa. \v 21 Baki yingkawanyi bababanyamba nyulu bayngkani nangandu, nyuli wudumba nanda miyaji. Ngala janyba nangki nanda nganinyi marda, baki mikuyaji nangangi bardardanyi. Barriwa. Baki yingkawanyi bababanyamba nyulu bayngkani nangandu, nyuli wudumba nanda miyaji, ngala baku barri bijal nangki janyba, mikuyaji nangangi bardardanyi. Barriwa. \v 22 Nani barri yingkawanyi bababanyamba nyulu, wudumbayi nanda miyaji, baki nangki janyba. Baki yingkawanyi wudumbayi baku, baki yingkawanyi baku barri. Nani barri bukambiju buwawakula yalungki janyba. Ngala nanda miyaji, mikuyaji nangangi bardardanyi. Baki baku barri bayngkani nangki janyba nanda miyaji marda. \v 23 Baku barri juju, jalija yalu wankijba mili, baki wanyi janyulu nawinganja nanankanyi jibarrinyi. Wanyi barri. Nyuli maninganja yalungi bukambijuyngka buwawakulayngka. Wanyi janyulu nawinganja nanankanyi jibarrinyi.” Barriwa. Nani barri yalu ngajaka Jisus. \p \v 24 Ngala jananganjayi yalunya Jisuswanyi, “Barimba narri nanda jangkurr, jali yanyba Musis najana Kudkanyi. Barimba narri nangangi jangkurr. Miku narrimi jingkijba nanda naja Kudkanyi. Baki miku narrimi jingkijba nanda ngiruka yaji jalija yabimba Kudwanyi baku barri. \v 25 Jalija yalu mili wankijba, baki miku jayalu wudumba maninganja baki nawinganja. Miku jayalu jungku mili maykarra. Ngala jayalu jungku barrinani Yanjilmuku, jala mikuyaji yalungi kayikayinyi. \v 26 Ngala narri barri, narri yanybaka nanankanyi nganinyiyurruwa, miku nyuliyi wankijba mili. Janyulu jungku kurdan yurrngumba barri. Ngala narri jingkijbangka nanda jangkurr najana Kudkanyi, jali yarrijba Musiswanyi. Ngala jungkuyi Musis mangkurruna yajina, baki yanybayi Kud nangangi. Yanybayi Kud nangangi manikujananyi jali yajba nanda wanjirr. Yanybayi Kud nayinda jangkurr nangangi yalungi wankalamukuyngka, ‘Ngayu Kud nangangi Yabrayamkanyi. Ngayu Kud nangangi Yayisakanyi. Marda ngayu Kud nangangi Jakibkanyi.’ Nani barri yanybayi Kud nangangi yalungi wankalamukuyngka. Mikukiyanyi yanyba Kud, ‘Ngayi Kud nangangi nganinyiyurruwa Yabrayamkanyi. Ngayi Kud nangangi nganinyiyurruwa Yayisakanyi. Ngayi Kud nangangi nganinyiyurrawa Jakibkanyi.’ Mikukiyanyi yanyba Kud nani barri. \v 27 Miku nyulimi Kud yalungi jala yalu jungku kurdan. Ngala nyulu Kud yalungi nanamukuyngka jala yalu wanka jungku. Nanankardi barri ngambala jingkijba nanamuku wankalamuku, yalu mili wankijba barri, nyulungangi yalungi Kud. Nanangini jangkurrwanyi Kudkanyi minimbaka narrinya, barimba narri nanda jangkurr jungunkanyi mili wanka. Miku narrimi jingkijba nanda ngiruka yaji jalija yabimba Kudwanyi baku. Barriwa.” Nani barri jananganjayi yalunya Jisuswanyi. \s1 Yingamali Jirrinyi Jangkurr. \p \v 28 Yingka jali nyulu jungku nanaba mankunkurri yaji, nyuli milidimbawarr yuwanyi Musiskanyi. Baki jingkijba nyuli, jananganjayi Jisuswanyi kunybanyi jangkurranyi buwawakulayngka. Baki ngajaka nyuli Jisus, “Nanda yuwa jungunkanyi ngambala kunyba nangangi Kudkanyi, kaja nanda jangkurr. Ngala wanyi nanda yingamali jirrinyi jangkurr. Janganinji karu, wanyi yingamali jirrinyi jangkurr.” \v 29 Jananganjayi Jisuswanyi, “Nayinda barri jirrinyi jangkurr narri ngayangayiykanyi. ‘Bukambiju narri Jumuku. Janganarri manku. Ngambalangi Kud, ngawamba nyulu duja Kud. Nyulu duja wirimalaru ngambalangi. \v 30 Marda ninjimi maruka muwa nangangi Kudkanyi. Marda ninjimi kudanyu maruka muwa nangangi. Marda ninjimi kudanyu nulijba nangangi Kudkanyi nganyinyina kurduluna. Marda nganyingkimi mankumanku nangangi Kudkanyi nganyinyina kulajina. Marda ninjimi waki kudanyu nangangi barri.’ Nayinda nanda yingamali jirrinyi jangkurr narri ngayangayiykanyi. \v 31 Marda yingka jirrinyi jangkurr bayngkani nangandu. Nayi barri, ‘Nganyingka maruka muwa, baki nani barri marda ninjimi kudanyu maruka muwa yalungi yingkamukuyngka marda.’ Nanginkujarra jirrinyi yuwa narringi barri. Miku yingka yuwa mili jirrinyi nanginkujarrayngka.” Barriwa. \v 32 Mili yanybayi nanda milidimbawarr nangangi Jisuskanyi, “Yuku barri milidimbawarr. Kunyba nganyi jangkurr. Ngambalangi Kud, ngawamba nyulu duja Kud. Nyulu duja wirimalaru. Mikuyaji yingkanyi. \v 33 Kunyba nganyi jangkurr, marda ngambalimi kudanyu maruka muwa nangangi Kudkanyi. Marda ngambalimi kudanyu nulijba nangangi Kudkanyi ngamanginyina kurduluna. Marda ngambalakimi mankumankuwa nangangi Kudkanyi ngamanginyina kulajina. Marda ngambalimi kudanyu waki nangangi. Marda ngambalimi kudanyu maruka muwa yalungi yingkamukuyngka, barrinani ngambalaka maruka muwa. Nanginkujarra jirrinyi yuwa ngambalangi. Jala ngambala wajba Kud barnyinyi, jala ngambala yundijba nanda barnyi nangangi Kudkanyi, baki ngambala yabimba kunyba yaji. Ngala jala ngambala ngayangayijba nanginkujarrayngka yuwanyi, baki ngambala yabimbaka mili kunyba yaji.” Nani barri yanybayi nanda milidimbawarr nangangi Jisuskanyi. \v 34 Jali manku nangangi jangkurr Jisuswanyi, baki jingkijbayi Jisuswanyi, nyuli kunyba kulaji nanda milidimbawarr, baki jananganja nyuli kunyba jangkurr. Baki yanybayi Jisus nangangi, “Nyulu lalanbaka nanganginmuku kandimuku Kudwanyi. Nyulu lalanbaka yalunya. Ninji jingkijbangka kudiya nangangi yaji Kudkanyi. Barringa barri ninji kandi nangangi Kudkanyi.” Nani barri yanybayi Jisus nangangi. Baki nani barri nyuli jananganja yalunya kunybanyi ngirukanyi jangkurranyi, jali yalu ngajaka Jisus yajinyi. Baki nanankardi barri miku yaliyanyi mili ngajaka Jisus yajinyi. Marrala yalu ngajakankanyi mili jangkurranyi. Barriwa. \s1 Wanyi Nyulu Nanda Krayis. \p \v 35 Jungkuyi Jisus walkurranyina jurjina, baki nyuli milidimba yalunya muramuku yajinyi. “Nanamuku milidimbawarrmuku yuwanyi Musiskanyi yalu yanyba nangangi Krayiskanyi, nanda walkurra nganinyi Dayibid, nyulu barrinani wankalanyi miminganja nangangi Krayiskanyi. \v 36 Ngala yarrijbayi jangkurr najana Dayibidwanyi. Yarrijba nyuli jangkurr jali minimba Kunybawanyi Ngarnduwanyi Kudkanyi. Nayinda nanda jangkurr jali yarrijba Dayibidwanyi, ‘Yanybayi Kud ngakinkanyi mambukanyi Krayiskanyi. Yanybayi Kud nangangi, “Jungkukiyi ngakindu. Kajamuku jala miku yalimi maruka muwa ngaki, janinya yalu daba, ngala jangayu ngayu yalunya daba wakara barri. Jangayu wakaramba yalunya, jalija ngayu daba yalunya. Baki jayalu jingkijba ninya, ninji barri mambuka yalungi.’” Nani nyuli yarrijba jangkurr najana Dayibidwanyi. \v 37 Yanybayi Dayibid nangangi Krayiskanyi, nanda Krayis, nyulu nangangi mambuka. Ngala yanka barri nyulu Dayibid barrinani wankalanyi miminganja nangangi Krayiskanyi, nanankanyi jali nyulu kuyu nangangi mambuka. Yanka barri.” Nani barri yanybayi Jisus yalungi muramukuyngka. Baki mirnarrijba yali muwa jali yalu manku nangangi jangkurr. Mirnarrijba yali muwa nanganginkanyi jangkurranyi. \s1 Karuyi Yalunya Balkimukuyngka Jisuswanyi. \p \v 38 Baki mili nyuli milidimba yalunya muramuku, “Najbawa janarri yalunya, milidimbawarrmuku yuwanyi Musiskanyi. Najbawa janarri yalunya. Yalili jilajba wunanybalayudi danyayudi nukamiyurru wayka, baki yingkamukunyi jayalunjalu jingkijba, yalu milidimbawarrmuku yuwanyi. Muningka yalili jilalajba lukuluku barrawuyabarrawuyana. Muningka yalili jilalajba, nulijbangangi yalu yingkamukuynga, yalunjalu naykanyi, marda jingkiykanyi yalungi, yalu jirrinyi nganinyimuku. \v 39 Jalili yalu jungku jurjina, baki wangarrina, bakili yalu jungku walu barri yalundu mambukamukunyina. \v 40 Ngala miku yalunjalimi lalanba jibarrimuku miyajimuku, ngala yalili kuyu yaji yalunbunanyi, nanda yalungi yaji. Bakili yalu yanyba mududu nangangi Kudkanyi. Yalili kudanyu yanyba mududu nangangi, nulijbangangi yalungi yingkamukuyngka, yalunjalu naykanyi yanybikurri mududu nangangi. Miku yalimi yanyba mududu kunymamba. Muningka yalu yanyba mududu nangangi nananyina yajina jalija yalunjalu najba kajamukunyi. Ngamu yalu jungku kunyba nangangi Kudkanyi, ngala miku. Nani barri yalili yabimba balki yaji nanamukunyi milidimbawarrmukunyi, baki nanankardi barri janyulu daba yalunya Kudwanyi. Jayalu jungku kurdan yurrngumba barri, jalija yalungka janyba.” Barriwa. \s1 Wajbayi Kud Bukambijuyngka Dungalanyi Jibarriwanyi. \p \v 41 Jungkuyi Jisus walkurranyina jurjina bundu darladarlana. Nanda darladarla jangumba yarriykanyi dungala kalawuyngkurru nangangi Kudkanyi. Jungkuyi Jisus bundu darladarlana, baki muningka nyuli najba yalunya. Najba nyuli yalunya nganinyimuku baki jibarrimuku yarriykanyi dungala darladarlana. Nani barri yalili wajba Kud dungalanyi nanamanji barri. Kajamukunyi jirdi kajanyi yajinyi baki kajanyi dungalanyi, yarrijba yali kaja dungala darladarlana, ngala yuwajiwa kaja dungala yalundu. Kiliyi kaja dungala yalundu. \v 42 Baki jilajbayi jibarri nanankurri. Nyuli miyaji. Ngawamba bijal yaji nangandu. Jilajba nyuli darladarlarri, baki yarrijba nyuli kujarra bayakarda dungala kalawuyngkurru. Nanankujarra dungalawuya barrinani yingamali bayakarda dungala ngambalangi nanijba barri. Yarrijba nyuli nanankujarra bayakardawuya dungala darladarlana. \v 43 Kandimuku nangangi Jisuskanyi, yali nanaba nangandu jurjina. Baki yanybayi Jisus yalungi, “Ngayu karungka narrinya duja. Nanangini jibarriwanyi miyajiwanyi, nyuli yarrijba barrinani kaja dungala darladarlana. Ngala nanamukunyi yingkamukunyi, yarrijba yali barrinani kujajarra dungala darladarlana. \v 44 Yarrijba yali kaja dungala kalawuyngkurru, ngala yuwajiwa kaja mili dungala yalundu. Baki nanankardi barri yali yarrijba barrinani kujajarra dungala. Ngala nanangini miyajiwanyi, yarrijba nyuli ngawamba kujarra bayakarda dungala. Ngala yarrijba nyuli bukambiju nangangi dungala darladarlana. Baki nanankardi barri nyuli yarrijba barrinani kaja dungala, mikuyajingangi mili dungalanyi nangandu wudumbikanyi yaji. Mikumirra.” Barriwa. \c 13 \s1 Dalyawijbaja Walkurra Jurj. \p \v 1 Jali walajba Jisus walkurrananyi jurjnanyi, baki yanybayi yingka kandi nangangi, “Milidimbawarr. Ningkijbakiyi nayinda walkurra jurj, kunybamirra, jirdi kajanyi walkurrayngka dungalanyi jali yalu dalburrijba yabimbikanyi jurj.” \v 2 Yanybayi Jisus, “Yi. Nayinda jurj walkurra. Ngala dalyawijbaja nayinda jurj bukamba barri. Jarrbalijbaja bukamba dungala. Mikuyaji yingkanyi dungalanyi yundu nangandu. Jarrbalijbaja bukamba dungala.” Barriwa. \s1 Badajbaja Kiji. \p \v 3 Baki jilajbayi Jisus karri, baki kirrijba nyuli kulawirana niji Yulib. Baki badajba yali kudiyamuku kandimuku nangandurri, Bida baki Jayims, baki Jun, baki Yandru. Badajba yali yanybiji karda nangangi. Jungku yali karriya kulawirana, baki najba yali nanda walkurra jurj bayinga barri. \v 4 Ngajaka yali Jisus, “Karukiyi nurrunya, wanyimbala dalyawijbaja nanda walkurra jurj. Wanyimbala. Yanka janurru jingkijba, jalija dalyawijba, jalija nangka bukamba nayinda yaji. Karukiyi nurrunya, wanyimbaja yaji nanamanji barri.” Barriwa. \v 5 Baki jananganjayi yalunya Jisuswanyi, “Marda narringkimi lalanbawa, baki marda narrimi miku munyajba yingka jujambikanyi narrinya. \v 6 Nanamanji jayalu badajba, nanamuku jujambawarrmuku. Waluwa yingka, baki bayngkani yingka, baki yingka, baki yingka. Jayalu yanyba, ‘Ngayu Krayis, nanda jali manjijba Kudwanyi.’ Nani barri jayalunjalu jujamba. \v 7 Nanamanji barri janarri manku yaji yalungi yingkamukuyngka, jayalungka daba. Janarri manku yaji yalungi, jayalungka daba, yingkamuku bundu narringinyina yajina, ngala yingkamuku juju. Ngala marda narrimi miku marrala. Marda narrimi miku marrala, jalija narri manku yaji yalungka daykurri. Bunjulijba jayalungka daykanyi, ngala jilijbawa bukambaja yaji Kudwanyi. \v 8 Ngayu karungka narrinya, jayalungka daba. Yalu, jala yalu jungku yingkana yajina, baki yingkana yajina, jayalungka daba ngurranyimuku. Baki nanamanji barri kulbaja jamba marda. Kudanyu barri kulbaja kudukudu jamba, bundu baki juju barri. Baki mikuwali jardijba nanda mama kajana yajina, baki jayalu birrkalanyi jungku, mikuyaji mamanyi. Bukamba nayinda kiji badajbaja waluwa, baki bayngkani barri mili kiji badajbaja, walkurra kiji. Barriwa. \p \v 9 Marda narringkimi lalanbawa. Nanamanji barri jayalu marrimba narrinya, baki janarrinya kuyu nangandurri mambukarri kurdusyurri. Jayalu wajuba narrinya jurjina. Jayalu karrinjarrijba narrinya walu yalundu mambukamukunyina kabaminkanyi, kuyungangi narri ngaki jangkurr. Ngala jalija yalu kuyu narrinya mambukamukuyngkurri, baki janarri karu yalunya ngaki. Janarri karu yalunya ngakinkanyi jangkurranyi. \v 10 Ngala waluku barri yingkamukunyi jayalunjalu karu kunybanyi jangkurranyi Kudkanyi. Jayalunjalu karu bukambiju mungkijimuku wandijiyana, baki bayngkani barri janyulu bukamba yaji Kudwanyi. \v 11 Jalija yalu kuyu narrinya Kurdusyurri, jalija yalu karrinjarrijba narrinya walu nangandu mambukana, baki marda narrimi miku balkijba muwa nanankanyi jangkurranyi jalija narri jananganja nanda malbu. Marda narrimi miku balkijba muwa. Jalija narri karrinja walu nananyina mambukana, baki yingkawanyi janyulu karu narrinya nanankanyi jangkurranyi, narri yanybikanyi. Nanda jangkurr jalija narri yanyba, miku nanda narringi jangkurr, ngala janyulu wajba narrinya nanankanyi jangkurranyi Kunybawanyi Ngarnduwanyi Kudkanyi. Janyulu nyulu karu narrinya jangkurranyi jananganjankanyi nanda mambuka. Nanankardi barri marda narrimi miku balkijba muwa, jalija narri karrinja walu nangandu mambukana. \v 12 Nanamanji barri kajamukunyi mungkijimukunyi baki ngurranyimukunyi, jala ngananjalu ngirra, jayalu manjijba narrinya. Jayalu manjijba narrinya mambukarri, nyulu kurdanbiji narrinya. Buwakula yingkawanyi manjijbaja yingka nangandurri mambukarri. Nijanganjinyiwanyi manjijbaja jandanyi nangandurri mambukarri, baki jandanyiwanyi manjijbaja nijanganjinyi baki yarrijinyi nangandurri mambukarri, nyulu kurdanbiji yalunya. \v 13 Kajamukunyi jayalu ngirra narrinya ngaki. Nanamukunyi jala yalu miku kuyu ngaki jangkurr, jayalu ngirra narrinya. Jayalu yabimba kiji narringi. Ngala jaliyi narri yuwajiwa kuyu ngaki jangkurr, jaliyi narringka miku yangkalamba ngakinbunanyi, baki jangayu marrimba narrinya mardarda. Jayalu yabimba kiji narringi yingkamukunyi, ngala jangayu marrimba narrinya mardarda. Jangayu marrimba yalunya mardarda bukambiju, jaliyi yalungka miku yangkalamba ngakinbunanyi. \s1 Jalija Badajba Nanda Balkimirra. \p \v 14 Yingka wankala, nyuli yanyba jangkurr nangangi Kudkanyi. Karu nyuli yalunya yingkanyi jalija nyulu badajba baku barri juju. Janyulu balkimirra. Janyulu yabimba kaja balki yaji yalungi. Ngayu karungka narrinya, badajbaja nanda balkimirra. Janyulu ngirra Kud. Janyulu karrinja nanaba malabana yajina, baki janyulu balkimba nanda yaji.” Barriwa. Narri jala narri najba nangangi jangkurr najana, marda narrimi jingkijba nangangi jangkurr nanankanyi balkinyi jalija nyulu badajba nanginkurri. “Jalija nyulu badajba, baki nanamuku jalija yalu jungku nananyina walkurranyina yajina Judiya, marda yalimi wirlku nanganbunanyi. Marda yalimi wirlku juju nanganbunanyi kulawirarri yajiyurri. \v 15 Nanamanji barri jalija nyulu badajba, baki kudiya jayalu jungku danbina jambana. Marda yalimi miku ngankijba barrawuna, wudumbiji yalungi yaji. Ngala marda yalimi yinarramba wirlku kulawirarri. \v 16 Kudiya jayalu waki munjimunji. Marda yalimi miku wijba barndarri wudumbiji yalungi jumbala. Ngala marda yalimi yinarramba wirlku kulawirarri. \v 17 Kudiya jibarrimuku, jayalu ngawukuku. Kudiya ngardanganjamuku jayalu ngamulujba bardarda yalungi. Ngala warriyaluku. Miku yaliyi wirlku dulu. Jayalunjalu daba burrandiwa. \v 18 Marda narrimi yanyba mududu nangangi Kudkanyi. Marda narrimi ngajaka Kud, ‘Mikujiyi munyajba nanda balkimirra badaykurri wurarawala, jala madujba yaji kudanyu barri.’ Nani barri marda narrimi ngajaka Kud. \v 19 Wabula barri kamambarra yabimbayi yaji Kudwanyi. Nanamunanyi nanginkurri mikuyaji walkurrayngka kijinyi barrinani nayinda kiji, jalija badajba, jalija marda narrimi wirlku kulawirarri. Baki bayngkani barri miku mili walkurra kiji barrinani nayinda kiji. \v 20 Ngala kurrkunbaja nanda kiji Kudwanyi. Jalimi miku nyulu kurrkunba kiji, baki bukambiju jayalungka janyba nanankanyi kijinyi. Ngala janyulu kurrkunba nanda kiji, marukangangi nyulu muwa nanganginmukuyngka, jali nyulu wabula yarrijba nanganginmirra. Barriwa. \v 21 Nanamanji barri jalija badajba nanda balkimirra, yingka janyulu yanyba, ‘Najbakiyi nayinda, nyulu Krayis jali manjijba Kudwanyi.’ Ngala yingka janyulu yanyba yingkanyi, nyulu nanda Krayis. Ngala marda narrimi yurlwa yalunginkanyi jangkurranyi. \v 22 Badajbaja jujambawarrmuku, baki jayalu yanyba jujambawarr jangkurr. Yingka yanybaja, ‘Ngayu Krayis’, ngala yingka yanybaja, ‘Ngayu Krayis’. Yingka yanybaja, ‘Manjijba nganyi Kudwanyi, karunki nangangi jangkurr’, ngala yingka yanybaja ‘Ngala manjijba nganyi Kudwanyi karunki nangangi jangkurr’. Jayalu nulijba jujambikanyi yalunya, jali yarrijba nanganginmirra Kudwanyi. Jayalu yabimba ngiruka yaji jujambiji yalunya ngala miku jayalunjalu jujamba. \v 23 Ngala marda narrimi najbawa yalunya. Ngayu karungka narrinya nanginkanyi yajinyi waluwa barri, baki jalija yalu badajba nanamuku jujambawarrmuku, baki janarri jingkijba yalunya, baki miku narriyi kuyu yalungi jangkurr. \s1 Badajbaja Buwanya Bukambijuyngka. \p \v 24 Nanankardi walkurrananyi kijinanyi barri, baki mikuyaji kambanyi, mikuyaji yakarlanyi. Mikuwali yajba yaji kambawanyi baki yakarlwanyi. \v 25 Jayalu yirrba warrawiji kingkarrinya. Jayalu karrala wayka. Ngirringirrimba jayalungka kamba, baki yakarl, baki warrawiji. Ngirringirrimba jayalungka, baki jayalu wirlku yingkarri yajiyurri. \v 26 Baki nanamanji barri ngayu Buwanya Bukambijuyngka, jangayu wijba, baki janganjalu najba lalijina. Janganjalu najba badaykurri ngaluna bukambijunyi. Jangayu walkurra mambuka yalungi. Baki bukambiju wandijiyana jala yalu jungku balki nangangi Kudkanyi, jayalungka ngindu muwa. Kudanyu jayalungka ngindu muwa jalija ngayu wijba. \v 27 Baki manjijbaja yalunya Yanjilmuku Kudwanyi. Janyulu manjijba nanganginmuku Yanjilmuku langki baki karri, kula baki bayungu, wandijiyana. Baki jayalunjalu wudumba nanganginmirra Kudkanyi, baki kuyuja yalunya nangandurri Kudyurri.” Barriwa. \p \v 28 Mili yanybayi Jisus yalungi, “Mankumanku narringka nanankanyi kabulanyi. Jala narri najba kabula jal, baki narri jingkijbangka barringa barri ngardarawala. Barringa barri ngardarawala, jala walajba kabula jal. \v 29 Baki nani barri jalija narri najba nayinda walkurra kiji, baki janganarri jingkijba, jangayu wijba jambarri. Janganarri jingkijba, ngayu Buwanya Bukambijuyngka, jangayu wijba jambarri winyurruwa barri. \v 30 Marda narrimi mankumankuwa nayinda ngaki jangkurr. Ngakinmuku mungkijimuku Jumuku, miku yaliyi bukamba, waluwa badajbaja nayinda walkurra kiji. Kudiyamuku ngakinmuku mungkijimuku jayalu yuwajiwa jungku, jalija badajba nayinda kiji. \v 31 Baku barri janyulu manjamanjamba laliji baki jamba Kudwanyi. Janyulu manjamanjamba yalunya. Ngala ngaki jangkurr barri, mikuwali manjamanjamba ngaki jangkurr yingkawanyi. Duja ngaki jangkurr jungkuka yurrngumba barri. Barriwa. \s1 Miku Ngambalimi Jingkijba Yaji. \p \v 32 Ngala miku ngambalimi jingkijba wanyimbala badajba nanda walkurra kiji. Baki miku ngambalami jingkijba, wanyimbala jangayu wijba. Nanamukunyi Yanjilmukunyi jalili yalu waki nangangi Kudkanyi, miku yalimi jingkijba. Baki ngayu barri Buwanya Bukambijuyngka, miku ngayimi jingkijba. Ngala ngawamba Buwakayu Kingkarri, ngawamba nyulu jingkijbangka wanyimbala badajbaja nanda walkurra kiji. Ngawamba nyulu jingkijbangka wanyimbala jangayu marda wijba. \v 33 Marda narringkimi lalanbawa. Marda narringkimi najbawa ngaki. Marda narringkimi birrirrinja jilaykanyi ngakindurri. Miku narrimi jingkijba wanyimbala jangayu wijba. Nanankardi barri marda narringkimi birrirrinja yurrngumba jilaykanyi ngakindu.” Barriwa. \p \v 34 Mili yanybayi Jisus yalungi, “Jangayu muningka yanyba narringi, narri jingkiykanyi mili yaji. Barlbayi mambuka nanganbunanyi yajinanyi, baki jilalajba nyuli yingkana yajina. Ngala waluku barri, waluwa nyuli barlba, baki yarrijba nyuli kudiyamuku nanganginmiku wakiwarrmuku, yalu lalanbikanyi nangangi yaji ngala nyuli barlba. Yingka nyuli yarrijba lalanbikanyi nanda bardawa barrikina lukuluku nanganginyina barrawuna. Baki nyuli karu nanda lalanbawarr bardawanyi, ‘Najbawakiyi yaji ngaki jalija ngayu wijba. Najbawakiyi yaji ngaki, ninji dulaykanyi nanda bardawa ngaki.’ \v 35-37 Baki nanangini lalanbawarranyi bardawanyi, marda nyulimi najbawa nangangi yaji yurrngumba barri. Miku nyuliyi jingkijba wanyimbala janyulu wijba. Yiningki ngabungabu, yiningki mungana, yiningki ngala nyulu kambalingijba yaji, yiningki yalibala. Nanankardi barri marda nyulimi najbawa nangangi yaji yurrngumba barri, bakiyi wijba nanda mambuka ngala nyulu kulukawa. Barriwa. Baki nani barri miku narrimi jingkijba wanyimbala ngayuja wijba, yiningki winyurru, yiningki baku barri. Baki nanankardi barri marda nganarrimi najbawa jalija ngayu wijba.” Barriwa. Nani barri yanybayi Jisus yalungi. \c 14 \s1 Yanyba Yalungki Yanka Jayalu Marrimba Jisus. \p \v 1 Baku barri yingkana munganawa jayalu yabimba nanda wangarr, niji Kangandijbayi Barrawuna Yajinyi, jalili yalu jarrba nanda bulungu nangangi jibkanyi, baki damba ngala nyulu mikuyaji bululunyi. Nanamanji barri jali yingkana mungawawa jayalu yabimba nanda wangarr, baki malumba yali jungka, mambukamuku jurjkanyi baki milidimbawarrmuku yuwanyi. Malumba yali jungku, baki yanyba yalungki yanka jayalu marrimba Jisus, baki jayalu kurdanba Jisus. Miku yaliyanyi nulijba yalungi muramukuyngka jingkiykanyi jalija yalu marrimba Jisus. \v 2 Yanyba yalungki, “Jangambala marrimba Jisus, baki jangambala kurdanba, ngala miku nanamanji jalija ngambala jungku nanginkanyi wangarranyi. Kajamuku yalu badajbangka nanginkurri nanginkanyi wangarranyi, baki yalungka yanyba nangangi Jisuskanyi, nyulu nanda jali manjijba Kudwanyi. Jayalu manku kiji ngambalangi, jaliyi ngambala marrimba Jisus wangarrina. Jayalu manku walkurra kiji ngambalangi,” Barriwa. Nani yalungki yanyba marrimbikanyi Jisus kardarda barri. \s1 Bindabayi Yaji Kulajina Jisusnyina Jibarriwanyi. \p \v 3 Barlbayi Jisus karri nanankurri bayakardarri barrawuyabarrawuyarri niji Bidani, baki ngankijba nyuli barrawuna. Nanda nangangi barrawu Sayiminkanyi. Nanda nganinyi Sayimin, wabula nyulili ngujbulijba waban bukamba, ngala nanijba kunybijbayi barri. Jungkuyi Jisus baki nanganginmuku kandimuku nangandu, baki wardamba yalungki mamanyi. Ngala yalungki wardamba mamanyi, baki ngankijbayi jibarri kalawuyngkurru barrawuna. Kuyu nyuli bujili nangandu marnina. Kalawunyi bujilina nanda yaji barrinani jirrki, ngala nanjananja. Banjawayi kunyba kudu. Niji nanankanyi yajinyi, nard. Nanamanji barri yalili yarrijba nanda yaji kuyuwana Jumukunyi, waluwa yalili makaba mankanyi nangangi jambana. Wajbayi kajanyi dungalanyi jibarriwanyi, baki wudumba nyuli nanda nard. Jilajba nyuli nangandurri Jisusyurri, baki bindabayi nanda yaji nangandu kulajina Jisusnyina. \v 4-5 Ngala kudiya nanaba jali yalu najba jibarri bindabankurri nanda nard nangandu kulajina, baki yali ngarrangarra muwa nangangi. Baki yanyba yalungki, “Nayinda jibarri, nyulu balki. Wanyingkanyi nyuli bindaba nanda yaji nangandu kulajina. Jaliyanyi nanda nurrungi, baki nurriyanyi wajba yalunya nanankanyi wudumbiji kaja dungala. Baki nurriyanyi wajba yalunya nanankanyi dungalanyi, yalunya jala mikuyaji yalungi dungalanyi.” Nani barri yali jurlwa nanankanyi jibarrinyi. \v 6 Ngala yanybayi Jisus yalungi, “Wijbakiyi jurlwa nanankanyi jibarrinyi. Yabimba nyuli kunybamirra yaji ngaki. \v 7 Jawuda jala yalu mikuyaji yalungi dungalanyi, yurrngumba yalu jungkuka narrindu. Yurrngumba yuku narri lalanba yalunya, jala mikuyaji yalungi dungalanyi. Ngala miku ngayiyi ngayu jungku nayiba narrindu yurrngumba. Miku narriyi jurlwa nangangi. \v 8 Bindaba nyuli nanda nard ngakinyina mankanyina, baki nanankardi barri birrirrinja ngaka mankanyi makaykanyi nganjalu jambana. \v 9 Ngayu karungka narrinya jangkurranyi. Baku barri juju jayalunjalu karu ngakinkanyi kunybanyi jangkurranyi. Yurrngumba jayalunjalu karu wandijiyana. Jalija yalunjalu karu ngaki, baki jayalunjalu karu nanginkanyi jibarrinyi marda. Jayalunjalu karu nanginkanyi yajinyi, jali nyulu yabimba ngaki. Baki jayalu marda jingkijba nayinda jibarri, nyulu kunyba marda ngaki.” Barriwa. \s1 Yanybayi Judas Kuyunkanyi Yalunya Jisusyurri. \p \v 10 Yingka kandi nangangi Jisuskanyi, niji Judas Yiskariyud, yangkalamba nangki kurdulu nanganbunanyi Jisusnanyi. Baki jilajba nyuli yalundurri, walkurrayngkurri mambukarri jurjkanyi. Karuyi yalunya Judaswanyi, janyulu kuyu yalunya nangandurri Jisusyurri, yalu marrimbiji Jisus. \v 11 Mirnarrijba yali muwa nangangi, baki karu yali Judas, jayalu wajba dungalanyi, nyulu kuyunkanyi yalunya nangandurri Jisusyurri. Baki nanankardi barri nanangini Judaswanyi nyuliyanyi kuyu yalunya mambukamuku jurjkanyi nangandurri Jisusyurri, yalu marrimbiji Jisus. Yurrngumba barri nangki mankumanku yanka janyulu kuyu yalunya nangandurri. Barriwa. \s1 Jarrbayi Mama Yalundu Kandimukunyina Jisuswanyi. \p \v 12 Jali waluwinyi nanda wangarr yalungi, niji Kangandijbayi Barrawuna Yajinyi, jalili yalu kurdanba nanda bulungu jibkanyi. Jali waluwinyi nanda wangarr, baki jilajba yali kandimuku nangandurri Jisusyurri. Baki yilikajba yali, “Wanjawa yajina janurru yarrijba nayinda yaji kamunyi wangarranyi. Wanjawa yajina janurru yarrijba mama barri.” \v 13 Yanybayi Jisus kujarrayngka yalungi. Nyuli karu bulanya, “Janimbala jilajba bayungu barrawuyabarrawuyarri Jirusalimyurri. Jalija nimbala wanbiya, baki janimbala najba nganinyi dukanarriykurri wabuda lujulujuna. Janimbala jilajba nangandu wakiwarrina. \v 14 Janimbala jilajba nangandu barrawurri. Jalija nimbala wanbiya barrawuna, baki janimbala yanyba nangangi mungkijinyi nanankanyi barrawunyi, ‘Nanda milidimbawarr nurrungi, nyulu yanybaka nganyi, nyulu baki nanganginmukunyi kandimukunyi, janurru jarrba nayinda wangarr kamu nganyinyina barrawuna. Nani barri nyulu yanybaka nganyi. Wanjawa yajina jangaliya yarrijba mama. Janinji minimba ngalinya barri.’ Nani barri janimbala yanyba nangangi barri. \v 15 Baki janimbalanya minimba walkurrayngka yajinyi yundukula barrawuna. Nanda kunyba yaji yabimbikanyi wangarr. Nanaba barri janimbala yarrijba mama kamunyi wangarranyi.” Nani barri yanybayi Jisus bulangi, baki nyuli manjijba bulanya. \v 16 Barlba buli barrawuyabarrawuyarri, baki yabimba buli nanda yaji jali karu Jisuswanyi. Najba buli nganinyi wabudayudi, baki jilajba buli nangandu mungkijiyurri barrawunyi. Nyuli minimba bulanya yajinyi yundukula barrawuna, baki nanaba buli yundijba bulungu jib kamunyi wangarranyi, niji Kangandijbayi Barrawuna Yajinyi. \p \v 17 Ngala nyuli mungimungijba yaji, baki badajba yali karrina, Jisus baki nanganginmuku kandimuku 12 barri. Jilajba yali nanankurri barrawurri, baki jungku yali wangarranyi. \v 18 Ngala yali jarrba yaji, baki yanybayi Jisus yalungi, “Ngayu karungka narrinya, yingamali narringi jala nyulu jarrbangka mama ngakindu, janangka yangkalamba ngakinbunanyi. Janyulu karu yingkamuku wanjawa janganjalu wudumba. Baki janganjalu marrimba.” \v 19 Jali manku nanda jangkurr kandimukunyi, baki ngindu yali muwa. Yanyba yali nangangi, yingka baki yingka baki yingka, “Miku kuna ngayu nanda. Miku ngayiyi karu yalunya nganyi.” Nani yalili yanyba nangangi. \v 20 Jananganjayi yalunya Jisuswanyi, “Yingamali jala jarrbangka mama ngakindu, janangka yangkalamba ngakinbunanyi. Janyulu karu yalunya ngaki. \v 21 Ngayu Buwanya Bukambijuyngka, jangaka janyba. Nanangini najawanyi Kudkanyi karungka yalunya ngaki, jangaka janyba. Ngala nanda nganinyi jalija yalunya wajba ngaki, janangka ngindu muwa. Janangka ngindu muwa kudanyu barri. Jaliyanyi nangka miku birnandaba, baki yuku janyulu kunyba yaji nangangi.” Barriwa. \s1 Wajbayi Yalunya Dambanyi Baki Ngarrkinyi Jisuswanyi. \p \v 22 Ngala yalungki wardamba mamanyi, baki wudumbayi kudiya damba Jisuswanyi. Marrimba nyuli nanda damba, baki yanyba nyuli mududu nangangi Kudkanyi nanankanyi dambanyi. Dalyamba nyuli damba, baki wawajba nyuli yalunya bijalanyi dambanyi. Baki yanyba nyuli yalungi, “Kuyu narri nayinda damba. Janarri jarrba. Nayinda damba barrinani ngaki mankanyi.” Barriwa. \v 23 Baki nyulu wudumba yukururu jirdi ngarrkinyi krayibkanyi. Yanyba nyuli mududu nangangi Kudkanyi nanankanyi ngarrkinyi, baki wawajba nyuli yalunya ngarrkinyi. Baki ngaraba yali bijal ngarrki bukambijunyi. \v 24 Baki yanybayi Jisus yalungi, “Nayinda ngarrki barrinani ngaki ngulya. Bukambijunyi yalu barimbaka yaji. Baki marda yalungkimi janyba yalunginkanyi balkinyi yajinyi, jalili yalu yabimba. Ngala jangaka ngaka janyba yalungi. Jalija yalu kuyu ngaki jangkurr, baki jayalu wankijba, janybangangi jangaka yalungi. Nani barri ngaki ngulya barlbangka kajamukuyngka. Nani barri jangayu yabimba yaji, nanankanyingangi jangkurranyi, jali yanyba Kud miku yangkalambikanyi. \v 25 Ngayu karungka narrinya, miku ngayiyi mili ngaraba ngarrki krayibkanyi nayiba jambana. Ngala baku barri jalija ngayu wankijba mili, jalija ngayu jungku kingkarri nangandu Kudnyina, nanamanji barri jangayu mili ngaraba ngarrki krayibkanyi.” Barriwa. \v 26 Brijba yali wangarr, baki barriwa yali walajba barndananyi. Barlba yali karrurrinybarri kulawirarri niji Yulib, ngala nyulu mungijba yaji. \s1 Yanybaja Bida Jujambawarr Jangkurr. \p \v 27 Ngala yali jilajba, baki yanybayi Jisus yalungi, “Kamu barri ngala nyulu yuwajiwa mungana yajina, baki janarri wirlku ngakinbunanyi. Janganarri yingijba nyubana jungunkurri. Nanda naja Kudkanyi yanybaka nayi barri, ‘Jalija nyulu daba nanda lalanbawarr jibkanyi Kudwanyi, jalija nyulu kurdanba, baki jayalu jarrbalijba jibmuku.’ Nanda jangkurr yanybaka ngaki. Jalija ngananjalu daba, baki janarri wirlku ngakinbunanyi. \v 28 Ngala baku barri, jalija ngayu mili wankijba, baki jangayu jilajba langki nanankurri yajiyurri Kaliliyurri. Jangayu jilajba langki nanankurri waluwa narringi barri.” Barriwa. \v 29 Yanybayi Bida nangangi Jisuskanyi, “Jalija nanginmuku yalu wirlku nganyinbunanyi, ngala miku ngayiyi. Miku ninyiyi yingkijba nyubana. Miku.” \v 30 Ngala yanybayi Jisus nangangi Bidanyi, “Ngayu karungka ninya. Bukambiju janarri wirlku ngakinbunanyi, baki mili yaji janinji yabimba ngaki. Janinji karu yalunya yingkamuku, miku nganinjimi jingkijba. Kujarraka barndayka janinji karu yalunya, miku nganinjimi jingkijba waluwa kayaja kujarraka nanda julaki barrinani dalmurra, waluwa nyulu kayaja kamu ngala nyulu kambalangijba yaji.” \v 31 Ngala jananganjayi Jisus Bidawanyi, “Miku ngayiyi karu yalunya nani nganyi. Miku. Jaliyi nganjalu kurdanba, baki miku ninyiyi yingkijba nyubana. Miku ngayiyi yanyba yalungi, miku ninyimi jingkijba. Duja ngayu yanyba.” Nani barri nyuli jananganja Jisus. Baki nanamuku yingkamuku kandimuku, yali marda yanyba nanamannga jangkurr nangangi. Barriwa. \s1 Yanybayi Jisus Mududu Nangangi Kudkanyi. \p \v 32 Mili barri yali jilajba, Jisus baki nanganginmuku kandimuku, baki wanbiya yali nananyina yajina munjimunji, niji Kidsamani. Yanybayi Jisus yalungi, “Janarri jungku nayiba, ngala jangayu jilajba bijal bundu. Jangayu yanyba mududu nangangi Kudkanyi.” Barriwa. \v 33 Kuyu nyuli murrku nanganginmuku kandimuku nangandu, Bida baki Jayims baki Jun. Jilajba yali bijal bundu nangandu Jisusnyina. Ngala Jisus barri, kudanyu nangki ngindu muwa. \v 34 Yanyba nyuli yalungi murrkunyi, “Nginduka ngaka muwa. Kudanyu ngaka nginduka muwa. Jungku janarri nayiba, baki najbawa janarri yaji ngaki.” \v 35-36 Mili jilajbayi Jisus bijal bundu yalunbunanyi, baki kulujarrijba nangki wayka jambana, wali wayka. Baki yanyba nyuli mududu nangangi Kudkanyi, “Buwakanya. Winyurruwa jayalu jilajba wudumbiji ngana. Nulijba yalu kurdanbikanyi nganjalu. Ngala ngayu jingkijbangka ninya, yuku ninji yabimba bukamba yaji. Janinji kuna wudumba nayi kiji ngakinbunanyi. Janinji kuna wudumba nayi kiji. Ngala jaliyi ninji miku wudumba nayi kiji ngakinbunanyi, baki yuku barri. Jangayu yabimba nanda jala ninji nulijba ngaki yabimbikanyi yaji.” Nani barri yanybayi Jisus mududu, baki barriwa. \v 37 Wijbayi Jisus yalundurri murrkuyngkurri, baki najbayi yalunya kulukankurri. Dulabayi yalunya Jisuswanyi, baki yanyba nyuli nangangi Bidanyi, “Wanyingkanyi narri kuluka, jali narrinya ngajaka najbawakanyi yaji ngakindu. Wanyingkanyi narri miku najbawa yaji ngakindu. \v 38 Najbawa janarri ngakindu, baki yanyba janarri mududu nangangi Kudkanyi. Marda narrimi ngajaka Kud, nyulu yabimbiji narrinya ngiruka nangangi barri. Nulijba narri najbawankanyi yaji ngakindu, ngala narri ngunjarra, baki narri kuluka. Nulijba narri yabimbikanyi kunyba yaji, ngala miku narrimi ngiruka yabimbikanyi kunyba yaji. Ngala Sayidin nyulu ngiruka. Nyulu nulijbangka jujambikanyi narrinya, narri yabimbikanyi balki yaji. Nanankardi barri marda narrimi ngajaka Kud, nyulu yabimbiji narrinya ngiruka nangangi barri.” Barriwa. \v 39 Mili barri jilajbayi Jisus bijal bundu yalunbunanyi. Baki mili nyuli yanyba mududu nangangi Kudkanyi. Yanyba nyuli nanamannga jangkurr jali nyulu yanyba barrin. Nani barri mili yanybayi Jisus mududu, baki barriwa barri. \v 40 Mili nyuli wijba yalundurri, baki najbayi yalunya kulukankurri. Miku yalungkiyanyi kurrkunba kulukankanyi. Mili dulabayi yalunya Jisuswanyi, baki manyirru yali. Miku yaliyanyi jingkijba wanyi jangkurr yanybikanyi nangangi Jisuskanyi. \v 41 Baki mili barri nyuli barlba bijal bundu yalunbunanyi. Mili barri yanybayi Jisus mududu, baki barriwa barri. Baki mili nyuli wijba yalundurri. Yanyba nyuli yalungi, “Yuwajiwa kuna narri kululuka. Walajba narri. Nanijba barri nanamuku balkimuku, yalu badajbangka wudumbiji ngana, marrimbiji ngana Buwanya Bukambijuyngka. \v 42 Janarri walajba. Jangambala jilajba. Nayinda nyulu badajbangka, nanda jali nangka yangkalamba ngakinbunanyi. Nyulu kuyungka yalunya ngakindurri, yalu marrimbiji ngana.” Barriwa. Walajba yali ngala nyuli yanyba yalungi. \s1 Marrimba Yali Jisus. \p \v 43 Ngala yuwajiwa yanybayi Jisus yalungi, baki wanbiyayi nanda yingka kandi Judas, baki kajamuku yalu nanaba nangandu. Yingkamukunyi yali kuyu wunanybala jankunbijinyi, baki yingkamukunyi yali kuyu kuduru. Manjijbayi yalunya mambukamukunyi jurjkanyi baki milidimbawarrmukunyi yuwanyi, baki malbumalbuwanyi, yalu marrimbiji Jisus. \v 44 Waluwa yanybayi nanda balki kandi Judas yalungi, “Nanda jalija ngayu jawunja, nyulu nanda jala narri kujba nangangi. Nanda barri janarri marrimba, janarri kuyu.” Nani barri nyuli yanyba yalungi waluwa barri. \v 45 Wanbiya yali, baki yinarramba jilajbayi Judas nangandurri Jisusyurri, yanybayi nangangi, “Nanama ninji Milidimbawarr”, baki jawunja nyuli Jisus. \v 46 Bunundujba yali nangandurri, baki marrimba yali Jisus. \v 47 Ngala kandi nangangi Jisuskanyi, nyuli karrinja nanaba jankunbijinyiyudi wunanybalanjudi. Dulaba nyuli kingkarri nangangi jankunbijinyi, baki jinamba nangki. Karlba nyuli nangangi kuwarda jankunbijiyudinyi. Barriwa barri bukamba karlba nyuli kuwarda, nanda jalili waki nangangi mambukanyi jurjkanyi. \v 48 Yanybayi Jisus yalungi nanamukuyngka lukuluku, “Wanyingkanyi narri jilajba wudumbiji ngana jankunbijinyiyudi baki kuduruyudi, barrinani narri jilajba wudumbiji nanda maninjaku, jalija daba narrinya. \v 49 Yingkana kambana, baki yingkana kambana ngayi milidimba yalunya walkurranyina jurjina narrindu, ngala miku nganarriyanyi marrimba nanaba. Wanyingkanyi nanijba barri narri jilajba nanginjudinyi marrimbiji ngana. Nanamuku wankalamuku jali yalu yanyba jangkurr nangangi Kudkanyi, yali yarrijba nanda jangkurr najana Kudkanyi. Nanda naja yanybaka ngaki, janganjalu marrimba, janganjalu linjumba. Duja yalungi jangkurr. Narri yabimbaka nanda yaji ngaki.” \v 50 Bukambiju kandimuku nangangi, wirlku yali. Wirlku yali nangandunanyi, marralangangi yali kudanyu barri. Barriwa. \v 51 Ngala yingka kaburr, nyuli jilajba bayngkani nangandu Jisusnyina. Ngawamba yingamali jumbala lukuluku nangandu mankanyina, barrinani danyan. Marrimbayi kaburr yingkawanyi. \v 52 Ngala ngawamba nyuli marrimba nangangi jumbala. Jali wirlku nanda kaburr, baki dalijbayi nangangi jumbala. Yingijba nyuli jumbala wambu yingkana marnina, baki wirlku nyuli mikuyaji jumbalanyi. Barriwa. \s1 Karrinjayi Jisus Walu Yalundu Kunsilmukunyina. \p \v 53 Kuyu yali Jisus barrawurri. Nanda nangangi barrawu, walkurrayngka mambukanyi jurjkanyi. Nanaba barri jungkuyi mambukamuku jurjkanyi, baki milidimbawarrmuku yuwanyi, baki malbumalbumuku. Malumba yali jungku nananyina barrawuna, baki yukumba yali nangangi Jisuskanyi. Kuyu yali Jisus yalundurri. \v 54 Ngala durrijbayi yalunya Bidawanyi. Durrijba nyuli juju bijal bayngkani, baki ngankijba nyuli barrikina jali lukuluku nananyina barrawuna. Jungku nyuli yalundu yilarrmukunyina. Ngarrijba nyuli janguna. Barriwa. \v 55-56 Nanamuku walkurramuku mambukamuku jurjkanyi, baki nanamuku kunsilmuku, nulijba yali kurdanbikanyi Jisus. Kujba yali yingkamukuyngka, yalu karunkanyi jujambawarrayngka jangkurranyi nangangi Jisuskanyi, nanankanyi jali nyulu yabimba. Jala yingkamuku yalu yanyba jujambawarr jangkurr nangangi, baki nanamuku mambukamuku baki kunsilmuku, jayalu yanyba kurdanbikanyi Jisus. Nanankardi barri yali kujba yalungi, jalija yalu yanyba jujambawarr jangkurr nangangi Jisuskanyi. Kajamuku yali yanyba yinini yinini jujambawarr jangkurr nangangi. Miku yaliyanyi yanyba nanamannga jangkurr nangangi. \v 57 Kudiya yalungki karrinjarrijba, baki yanyba yali nayi jujambawarr jangkurr, \v 58 “Manku nurri nayinda nganinyi yanybikurri nayi barri, ‘Jangayu dalyamba nayinda walkurra jurj. Jangayu dalyamba nayinda jurj jali yalu yabimba yingkamukunyi. Ngala baku barri kujarraka barndayka, jangayu mili yabimba yingka jurj. Ngayu barri ngiruka yabimbikanyi ngiruka yaji. Jangayu ngayuman yabimba nanda yingka jurj kujarraka barndayka.’ Nani barri nurri manku Jisus yanybikurri.” \v 59 Ngala miku yaliyanyi yanyba nanamannga jangkurr. Yinini yinini jangkurr yali yanyba nangangi. \v 60 Karrinjayi nanda walkurra mambuka jurjkanyi burrandi yalundu, baki ngajaka nyuli Jisus, “Ninji mankuyi yalungi jangkurr, ngala wanyingkanyi ninji miku jananganja yalunya nanankanyi jangkurranyi, jali yalu yanyba. Wanyingkanyi barri.” \v 61 Ngala miku nyuliyanyi jananganja nanda mambuka Jisuswanyi. Karda nyuli jungku. Baki mili ngajakayi Jisus walkurranyi mambukawanyi jurjkanyi, “Ninji kuna nanda Krayis, jali manjijba Kudwanyi. Ninji kuna jandanyi nangangi Kudkanyi. Karukiyi nurrunya duja jangkurranyi.” \v 62 Baki jananganjayi walkurra mambuka Jisuswanyi, “Yi. Ngayu Krayis. Ngala ngayu karungka narrinya, janganarri najba Buwanya Bukambijuyngka. Janganarri najba jungunkurri kingkarri nangandu Kudnyina, baki badaykurri kingkarrinya lalijinanyi ngaluna. Nani barri janganarri najba.” Barriwa. \v 63 Jali manku nanda jangkurr mambukawanyi jurjkanyi, baki bakaramba nyuli nangangi jumbala. Nani barri yalili bakaramba yalungi jumbala Jumukunyi, jalili yingka yanyba balki jangkurr nangangi Kudkanyi. Bakaramba nyuli nangangi jumbala, baki yanyba nyuli, “Mikujiyi kuyu mili karunkanyi ngambalanya nanganginkanyi balkinyi yajinyi. \v 64 Ngambala mankuyi nangangi jangkurr. Jujambawarr jangkurr nyuli yanyba ngambalangi nangangi Kudkanyi. Jujambawarr jangkurr. Wanyimba ngambalaja nangangi Jisuskanyi. Wanyimba.” Baki bukambiju yali yanyba, “Marda nangkimi janyba, yanybangangi nyuli balkimirra jangkurr nangangi Kudkanyi.” Nani barri yali yanyba. \v 65 Baki yali kiwumba wali Jisus yingkamukunyi, ngala yingkamukunyi yali makaba Jisus yami, baki daba yali Jisus marniyudinyi. Ngala ngajaka yali Jisus, “Wanjangini ninya daba. Marda ninjimi jingkijba nanda jali ninya daba. Wanjangini ninya daba. Karukiyi nurrunya.” Kuyu yali Jisus yilarrmukunyi, baki yali marda daba Jisus muwana marnina. Barriwa. \s1 Yanybayi Bida, Miku Nyuliyanyi Jingkijba Jisus. \p \v 66 Jungkuyi Bida barrikina muwana lukuluku nananyina barrawuna. Jilajbayi nangandurri jibarri jalili waki nangangi mambukanyi jurjkanyi. \v 67 Najba nyuli Bida ngarambikurri nangka janguna. Ningkijbayi Bida jibarriwanyi, baki yanyba nyuli nangangi, “Ninya jingkijbangka, jungku ninji barri nangandu Jisusnyina, nangangi yaji Nasarid. Ninji marda jungkuka nangandu.” Barriwa. \v 68 Ngala jujambayi nanda jibarri Bidawanyi. Yanyba nyuli, “Miku barri. Miku ngayimi jingkijba nanda nganinyi. Miku.” Nani barri yanybayi Bida nangangi. Walajbayi Bida, baki barlba nyuli bardawarri. \p \v 69 Mili najbayi Bida nanangini jibarriwanyi, baki yanyba nyuli yalungi jali yalu karrinja nanaba, “Nayinda nganinyi, nyulu kandi nangangi Jisuskanyi.” Barriwa. \v 70 Mili barri jujambayi Bidawanyi, “Miku ngayimi nangangi kandi. Miku.” Barriwa. Kamu barri yalu jali karrinja nanaba nangandu, yanyba yali nangangi Bidanyi, “Yi. Ninji barri kandi nangangi Jisuskanyi. Ninji nangangi mungkiji. Nganyi yaji Kalili marda. Nimbala mungkijiwuya. Yingamali nimbalangi yaji.” Barriwa. \v 71 Baki jananganjayi yalunya Bidawanyi. Jujamba nyuli yalunya. Yanyba nyuli balki jangkurr yalungi, “Ngayu karungka narrinya duja jangkurranyi. Ngayu ngajakangka Kud, nyulu dabanki ngana jaliyi miku duja nanda jangkurr. Miku ngayimi jingkijba nanda nganinyi. Miku.” Nani barri jananganjayi yalunya Bidawanyi. \v 72 Baki yinarramba kayayi nanda julaki barrinani dalmurra. Kaya nyuli barri. Baki mankuwayi Bidawanyi nanda jangkurr jali yanyba Jisus nangangi barrin, “Kujarraka barndayka janinji karu yalunya, miku nganinjimi jingkijba, waluwa kayaja kujarraka nanda julaki barrinani dalmurra.” Mankuwayi nanda jangkurr Bidawanyi, baki ngindu nangki muwa kudanyu barri. Kudanyu nangki ngindu muwa mirlarryudi. Barriwa. \c 15 \s1 Kuyu Yali Jisus Nangandurri Biladyurri. \p \v 1 Ngala nyulu kambalingijba yaji, baki yanyba yalungki, walkurramuku mambukamuku jurjkanyi, baki malbumalbumuku, baki milidimbawarrmuku yuwanyi, baki kunsilmuku. Yanyba yalungki nangangi Jisuskanyi. Barriwa. Kijijba yali Jisus jaluwuya, baki kuyu yali Jisus nangandurri Biladyurri, nyulu yanybiji kurdanbikanyi Jisus. Nanda Bilad nyuli walkurra mambuka kabaminkanyi nananyina yajina. Wajba yali Bilad nangangi Jisuskanyi. \v 2 Ngajakayi Jisus Biladwanyi, “Ninji barri kuna walkurra mambuka yalungi Jumukuyngka.” Jananganjayi Bilad Jisuswanyi, “Yi. Ngayu nanda.” \v 3 Baki yali jujamba Bilad nangangi Jisuskanyi, nanamukunyi mambukamukunyi jurjkanyi. Yanyba yali balki jangkurr nangangi Jisuskanyi. Jujamba yali Bilad nanankanyi jali yabimba Jisuswanyi. \v 4 Yanybayi Bilad nangangi Jisuskanyi, “Manku kuna ninji yalungi jangkurr. Wanyingkanyi ninji karda jungku. Yalu yanybaka kajanyi nganyingkanyi balkinyi jangkurranyi. Ngala miku kuna ninjiyi jananganja yalunya.” Barriwa. \v 5 Ngala mili miku nyuliyanyi yanyba Jisus nangangi Biladkanyi. Miku nyuliyanyi jananganja nanda kubamin mambuka. Baki manmalayi Bilad. Manmala nyuli jali mikukiyanyi jananganja Jisuswanyi. \s1 Manjijba Yali Jisus Yalu Kurdanbiji Jisus. \p \v 6 Yurrngumba barri yingkana kindilkurrinyina, baki yingkana kindilkurrinyna, ngala nyuli Kangandijbayi Barrawuna Yajinyi, baki nanangini Kubaminwanyi mambukawanyi, nyulili muningka manjijba yingamali nganinyi jalili jungku brisinyina. Nyulili muningka manjijba yingamali nanganginkurri barndarri. Yalili karu nanda mambuka nanankanyi jalija nyulu manjijba. Yalili nijarrijba nangangi niji, bakili nyulu muningka manjijba nanda jalili yalu nijarrijba. \v 7 Nanamanji barri jungkuyi nganinyi brisinyina, nangangi niji Barabas. Waluwa barri nyulu baki yingkamukunyi yali manku kiji yalungi Kubaminkanyi. Yalunjali daba, baki kurdanbayi yingka nanangini Barabaswanyi. Nanankardi barri yali marrimba nanda Barabas yilarrmukunyi, baki yarrijba yali brisinyina. \v 8 Badajbayi walkurra muramuku barrawurri Biladkanyi. Karrinja yali nanaba danbina, baki yililikajba yali Bilad, nyulu muningka manjiykanyi yingamali brisinanyi. \v 9 Ngajakayi yalunya Biladwanyi, “Nayimanji barri ngayili muningka manjijba yingamali nganinyi brisinanyi. Ngala wanyi jangayu manjijba nanijba barri. Jangayu kuna manjijba narringi mambuka Jumukuyngka. Jangayu kuna manjijba nayinda Jisus.” \v 10 Jingkijba nyuli yalunya mamabukamuku jurjkanyi Biladwanyi. Nyuli jingkijba yalunya, yali kuyu Jisus nangandurri, ngurungurujbangangi yali nangangi Jisuskanyi. \p \v 11 Yanybayi yalungi muramukuyngka nanamuku mambukamuku jurjkanyi baki malbumalbumuku. Karu yalunjali, yalimi ngajaka Bilad, janyulu muningka manjijba brisinanyi nanda nganinyi Barabas, ngala janyulu manjijba Jisus janybikanyi nangka. Nani barri yali yanyba kudanyu yalungi muramukuyngka. Baki nanankardi barri yali ngajaka Bilad muramukunyi. Yali ngajaka Bilad, nyulu muningka manjiykanyi Barabas. \v 12 Ngajakayi yalunya muramuku Biladwanyi. Nyuli ngajaka yalunya, “Jaliyi ngayu manjijba Barabas, baki wanyimba jangayu nangangi, narringinkanyi mambukanyi Jumukuyngka. Wanyimba jangayu nangangi Jisuskanyi.” \v 13 Kaya yali kudanyu nangangi, “Kurdanbakiyi. Kurdanba. Langandabakiyi kingkarri kurndana.” \v 14 Ngajakayi yalunya Biladwanyi, “Wanyingkanyi barri marda ngayimi kurdanba. Miku nyuliyanyi yabimba balki yaji. Nyulu jungkuka kunybana yuwana. Wanyingkanyi marda ngayimi kurdanba.” Ngala mili yali kaya nangangi, “Kurdanbakiyi. Langandabakiyi kingkarri kurndana. Kurdanbakiyi.” Nani barri yali kudanyu kaya nangangi. \v 15 Nulijbayi Bilad yabimbikanyi kunyba yaji yalungi muramukuyngka, baki muningka nyuli manjijba Barabas brisinanyi, ngala nyuli jirrinyba nanganginmuku ngarrkadabawarrmuku, yalu wajuji Jisus, yalu kurdanbiji Jisus, barrinani kudanyu ngajakayi Bilad Jumukunyi. Baki wajuba yali Jisus nanaba barri. \s1 Ngirrikimba Yali Jisus. \p \v 16 Baki nanamukunyi ngarrkadabawarrmukunyi Biladkanyi, yali kuyu Jisus kalawuyngkurru nanganginyina barrawuna. Baki yali kaya yalungi yingkamukuyngka ngarrkadabawarrmukuyngka, baki bukambiju yali karrinja lukuluku nangandu Jisusnyina, baki yali ngirrikimba Jisus. \v 17 Dulaba yali nangangi jumbala nanganbunanyi, baki yarrijba yali danyan nangandu mankanyina. Nganmarra nanda danyan, wunanybala wayka darnyiyurruwa. Wudumba yali wardankurrul kurnda nyilanyilayudi, baki kijijba yali bakiri. Yarrijba yali nanda bakiri lukuluku nangandu kulajina Jisusnyina. Nani barri jungkuyi walkurra mambuka nanamanji barri, jirdi bakirinyi, jirdi nganmarranyi danyanyi. \v 18 Baki muningka yali kaya nangangi, “Ninji barri, ninji walkurra mambuka yalungi Jumukuyngka. Ninji barri wirimalaru yalungi.” Nani barri yali muningka kaya nangangi, baki ngirrikimba yali Jisus. \v 19 Daba yali Jisus kulaji ridiridiyudinyi, baki kiwumba yali nangandurri. Mururu yali wayka walu nangandu. \v 20 Nani barri yali ngirrikimba Jisus ngarrkadabawarrmukunyi. Barriwa. Baki dulaba yali nanda nganmarra danyan nanganbunanyi mankanyinanyi, baki mili yawumba nangki Jisus nanganginkanyi jumbalanyi. Baki kuyu yali Jisus bayungu kulawirarri langandaji. \s1 Langandaba Yali Jisus Wabangkarra Kurndana. \p \v 21 Ngala yali jilajba bayungu, baki yingka nganinyi, niji Sayimin, nyuli jilajba bayunguna. Nangangi yaji juju bayungu, yaji niji Sayirin. Jandanyiwuya nangangi bulangi niji Yalisandra baki Rubas. Nyulu jilajbayi bayunguna nananyina yubalina. Baki nanamukunyi ngakadabawarrmukunyi, yali jirrinyba nanda nganinyi, nyulu kuyunkanyi nanda wabangkarra kurnda nangangi Jisuskanyi. Baki dukanarrijba nyuli kurnda bayangarriji. \v 22 Mili yali jilajba bayungu, baki wanbiya yali nananyina yaji niji Kulkuda. Nanda niji Kulkuda, nanda Ju yanyi, barrinani Kulaji Nguli. \v 23 Jidimba yali malumba jirrki baki ngarrki krayibkanyi. Yarrijba yali jawuda yukururuna, baki wajba yali Jisus. Ngala miku nyuliyanyi ngaraba. \v 24 Baki yali langandaba Jisus wabangkarra kurndana ngarrkadabawarrmukunyi. Ngarrkadaba yali Jisus marni nyilanyilayudinyi. Dulaba yali nangangi jumbala, baki baja yali barrinani kard wudumbikanyi nangangi jumbala. Baki kuyu yali nanda yalungi jumbala. \v 25 Langandaba yali Jisus nyilanyilayudinyi ngala nyuli yalibala. \v 26 Yarrijba yali jangkurr najana. Nanangini jangkurrwanyi karuyi yalunya nanankanyi balkinyi yajinyi, jali yalu yanyba yabimbayi Jisuswanyi. Yarrijba yali jangkurr najana, baki langandaba yali nanda naja kingkarri kurndana Jisusnyina. Nayi nanda jangkurr najana, “Nayinda nyulu walkurramirra mambuka yalungi Jumukuyngka.” Barriwa. \v 27 Baki langandaba yali yingkawuya nangandu Jisusnyina maninjakuwuya. Yingka langayi wabangkarra kurndana karriya, ngala yingka langayi wabangkarra kurndana bayinga, ngala nyulu Jisus burrandi bulandu. \p \v 29 Kajamuku yali jilajba kangandijba yalundu, baki ngirringirrimba yalungki kulaji. Nani barri yalungkili ngirringirrimba kulaji, jalili yalu bajalingijba yingka. Ngirrikimba yali Jisus. Yanyba yali balki jangkurr nangangi, “Yanybayi ninji, yuku janinji dalyamba nanda walkurra jurj, ngala baku barri kujarraka barndayka, yuku janinji yabimba yingka mili jurj. \v 30 Jaliyi yuku ninji yabimba yaji nani, baki lalanba nganyingkiyi. Karralakiyi wayka kurndananyi.” Nani barri yali yanyba balki jangkurr nangangi. \v 31 Baki mambukamuku jurjkanyi, baki milidimbawarrmuku yuwanyi, yali marda yanyba balki jangkurr nangangi, “Nyuli yalunya marrimba mardarda Jisuswanyi, ngala miku nangkiyi marrimba mardarda. Miku. \v 32 Yanyba nangki, nyulu nanda Krayis jali manjijba Kudwanyi, nyulu walkurra mambuka nurrungi Jumukuyngka. Jaliyi nyulu karrala wayka kurndananyi, baki yuku janurru kuyu nangangi jangkurr. Janurru kuyu nangangi jangkurr, jaliyi nyulu karrala wayka kurndananyi.” Nani barri yali yanyba balki jangkurr nangangi. Baki nanankuya maninjakuwuya, jali bula langa nangandu, bula marda yanybayi balki jangkurr nangangi. Bula marda yanybayi nanamannga jangkurr nangangi. Barriwa. \s1 Janyba Nangki Jisus \p \v 33 Ngala nyulu mukunjana barri, baki mungijbayi yaji bukamba. Mikuyaji ngardaranyi. Yuwajiwa mungijbayi yaji, baki mili walajbayi nanda ngardara ngabungabu bijal. \v 34 Ngala nyuli yuwajiwa mungijba yaji, baki kayayi Jisus kudanyu barri. Kudanyu nyuli kaya Ju yanyi, “Yiluyi. Yiluyi. Lama sabakdani.” Barrinani “Ngaki Kud. Ngaki Kud. Wanyingkanyi nganinji yingijba.” Nani barri kayayi Jisus. Barriwa. \v 35 Jawuda jali yalu karrinja bundu nangandu, jali manku Jisus kayankurri, baki yanyba yali, “Mankukiyi. Nyulu kayangka nangangi Yalayijakanyi.” \v 36 Yarungul nanaba jirdi ngarrkinyi krayibkanyi ngujbulanyi. Yingkawanyi nyuli kijijba karnjal wadiwadina. Yarrijba nyuli karnjal ngarrkina, baki manjijba nyuli kingkarri nangandurri Jisusyurri janyiyurri, nyulu ngaraykanyi. Baki yanyba nyuli, “Jangambala yukumba nayiba. Jangambala lalanba yaji, jaliyi nyulu badajba Yalayija nanginkurri, jaliyi nyulu marrimba Jisus mardarda, jaliyi nyulu waykalumba Jisus kurndananyi. Barriwa.” \p \v 37 Baki mili kayayi Jisus kudanyu barri, baki barriwa barri nangki janyba Jisus. Barriwa. \v 38 Kalawuyngkurru nananyina walkurranyina jurjina langayi walkurra blanki. Langayi nanda walkurra blanki kingkarrinya wayka jambarri. Nanamanji barri jali nangka janyba Jisus, baki bakarrawijbayi nanda blanki Kudwanyi. Bakarrawijba nyuli kingkarrinya wayka bukamba barri. Barriwa. \v 39 Nanda mambuka yalungi ngarrkadabawarrayngka jali yalu lalanba Jisus, nyuli karrinja nanaba walu nangandu Jisusnyina. Najba nyuli Jisus janybikurri nangka, baki yanyba nyuli, “Nayinda Jisus, dujanya nyuli jandanyi nangangi Kudkanyi. Dujanya nyuli nangangi jandanyi.” \p \v 40-41 Jali langa Jisus kurndana, jali nangka janyba, baki karrinjayi jawuda jibarrimuku juju bijal nangandu. Yali nanamuku jibarrimuku jalili yalu jilalajba nangandu Jisusnyina, nananyina yajina Kalili, jalili yalu lalanba Jisus. Baki yali badajba langina nangandu nanankurri Jirusalimyurri. Jawuda yalungi, yingka jibarri nangangi niji Mari Makdalin, yingka nangangi niji Mari, nyuli ngardanganja bulangi Jayimskanyi baki Jusibkanyi. Baki yingka nangangi niji Salumi. \s1 Makaba Yali Jisus Mankanyi. \p \v 42-43 Munganawa barri Sadidi, jalili yalu miku waki Jumuku. Miku yalili yundijba mama Sadidi Jumukunyi. Ngala yalili yundijba waluwa barri. Yingka nganinyi, nangangi niji Jusib, nangangi yaji Yarimadiya. Nanda Jusib, nyulu walkurra nganinyi, jali nyulu jungku yalundu kunsilina walkurrayngka jurjkanyi. Mankumanku yalungki kunymamba nangangi. Nulijba nyuli nangangi Kudkanyi, nyulu lalanbikanyi. Ngala nyulu ngabungabu, baki jilajbayi Jusib yurlurrmba nangandurri Biladyurri, baki ngajaka nyuli Bilad, “Jangayu kuna kuyu nanda Jisus mankanyi makaykanyi. Yuku kuna jangayu kuyu nangangi mankanyi.” \v 44 Manmalayi Bilad. Mankumanku nangki, dulu nangki janyba Jisus. Kaya nyuli nangangi, mambukanyi yalungi ngarrkadabawarrayngka, baki ngajaka nyuli nanda mambuka, jaliyi nangki janyba Jisus. \v 45 Karuyi Bilad mambukawanyi, “Yi, nangki janyba.” Baki karuyi Jusib Biladwanyi, yuku janyulu dulaba Jisus mankanyi makaykanyi. \v 46 Wudumbayi walkurra raki barrinani blanki Jusibwanyi. Wudumba nyuli nanda walkurra raki, baki wijba nyuli nanankurri yajiyurri jali langa Jisus mankanyi. Dulaba nyuli Jisus mankanyi, baki kijijba nyuli mankanyi lukuluku bukamba nukamiyurru rakiyudinyi. Baki yarrijba nyuli mankanyi kumayanguna, jali kurrijba nanda lawarr wujina dungalana yingkawanyi. Yarrijba nyuli Jisus mankanyi kumayanguna, baki murumba nyuli bardawa nangangi dungalayudinyi. Karranunumba nyuli walkurra dungala murumbiji bardawa. \v 47 Nanda jibarri Mari Makdalin, baki nanda yingka jibarri niji Mari, jali nyulu ngardanganja nangangi Jusibkanyi, jungku buli nanaba. Najba buli Jusib yarriykurri mankanyi kumayanguna. Barriwa. \c 16 \s1 Mili Wankijbayi Jisus. \p \v 1 Munganawa barri Sadidi, baki jali yalu wuyalijba. Ngala mungana barri wudumba yali jirrki jibarrimukunyi. Wudumba yali nanjananja jirrki jali kunyba kudu. Jayalu yarrijba mankanyina Jisusnyina. Murrku yali jibarrimuku, yingka nyuli Mari Makdalin, yingka nyuli nanda Mari jali nyulu ngardanganja nangangi Jayimskanyi, baki yingka nyuli Salumi. \v 2 Yingkana mungana Sundi, ngala nyuli kambalingijba yaji, baki jilajba yali jibarrimuku kumayangurri. \v 3-4 Ngala yali jilajba, baki ngajaka yalungki, “Wanyingini janyulu jululumba dungala bardawananyi, baki jangambala ngankijba kalawuyngkurru kumayanguna. Wanyingini janyulu jululumba dungala ngambalangi.” Nani barri yalungki ngajaka, walkurrangangi nanda dungala bardawana. Wanbiya yali kumayanguna, baki najba yali nanda dungala jungunkurri wilina bardawana. \v 5 Ngankijba yali kumayanguna, baki najba yali nganinyi jungunkurri kalawuyngkurru wilina muwana. Nangangi jumbala nyuli buludamirra. Najbayi nganinyi jibarrimukunyi, baki marrala yali yajinyi. \v 6 Yanyba nyuli yalungi, “Miku narriyi marrala ngaki. Ngayu jingkijbangka narrinya, narri kujbangka nangangi Jisuskanyi, nangangi yaji Nasarid, jali yalu langandaba kurndana. Miku nyulimi nayiba. Mili nyuli walajba. Najba janarri danbal jali kululuka nangangi mankanyi nanaba. Miku nyulimi nayiba. Walajbayi mili. \v 7 Ngala wijba janarri karri Jirusalimyurri, Wijba janarri yalundurri kandimukuyngkurri Jisuskanyi. Baki janarri yanyba nayinda jangkurr yalungi, baki nangangi Bidanyi. Nyulu jilajbangka langki Kaliliyurri waluwa yalundu. Nyulu jilajbangka langki nanankurri, baki nanaba jayalu najba Jisus, barrinani nyuli karu yalunya wabula. Jayalu najba Jisus nanaba barri.” Barriwa. \v 8 Walajba yali jibarrimuku kumayangunanyi, baki wirlku yali karri. Wirlku yali, marralangangi yali yajinyi. Birrirri yali mankanyi. Miku yaliyanyi karu yingkamuku nanankanyi yajinyi. Barriwa. \s1 Minimba Nangki Jisus Marikanyi. \p \v 9 Walajbayi Jisus kumayangunanyi Sundi barri, ngala nyuli barringa barri kambalangiykanyi yaji. Baki minimba nangki Jisus waluku nangangi Mari Makdalinkanyi. Nyuli najba Jisus waluwa yingkamukuyngka. Nanda Mari Makdalin, nyuli nanda jibarri jali waluwa jakajba kaja wuwarr 7-barri nanganbunanyi mankanyinanyi Jisuswanyi. Najba nyuli Jisus waluku barri. \v 10-11 Baki jilajbayi Jisus yalundurri nanganginmukuyngkurri kandimukuyngkurri. Malumba yali jungku, baki ngindu yali muwa kudanyu barri nangangi Jisuskanyi. Karuyi yalunya Mariwanyi, nyuli najba Jisus mili wankiykurri. Jali yalu manku nangangi jangkurr, baki miku yaliyanyi kuyu nanda jangkurr. Ngamu jujambayi yalunya Mariwanyi. Miku yaliyanyi kuyu nangangi jangkurr. Barriwa. \s1 Minimba Nangki Jisus Bulandurri. \p \v 12 Kamu barri najba buli Jisus yingkawuyanyi. Ngala buli jilajba bayungu yubalina Jirusalimnanyi, baki kabujurru bulanya Jisuswanyi. Waluku barri yakanajba buli Jisus, ngala kamu buli jingkijba. \v 13 Wijba buli karri Jirusalimyurri, baki bula marda karuyi yalunya kandimuku nangangi Jisuskanyi, mili wankijbayi. Ngala miku yaliyanyi kuyu bulangi jangkurr marda. Barriwa. \s1 Minimba Nangki Jisus Yalundurri Kandimukuyngkurri. \p \v 14 Kamu barri jali yalu jarrba yaji kandimukunyi 11 barri, baki minimba nangki Jisus yalundurri. Ngirrwa nyuli yalungi, mikungangi yaliyanyi kuyu yalungi jangkurr jali yalu najba Jisus mili wankijbayi. Yali jardibirri kurdulu. Miku yaliyanyi kuyu nanda jangkurr yalungi nangangi Jisuskanyi mili wankijbayi. \v 15 Yanybayi Jisus yalungi, “Ngayu karungka narrinya. Janarri jilalajba wandijiyana. Janarri milidimba yalunya bukambiju ngakinkanyi kunybanyi jangkurranyi. \v 16 Kajamukunyi jayalu kuyu narringi jangkurr ngaki, baki janarri ngurrunba yalunya wabudana. Baki janyulu marrimba yalunya mardarda Kudwanyi. Ngala yingkamukunyi jayalu miku kuyu narringi jangkurr ngaki, baki janyulu daba yalunya Kudwanyi. Janyulu manjijba yalunya wayka jangurri. \v 17 Ngala nanamuku jalija yalu kuyu narringi jangkurr ngaki, jangayu yabimba yalunya ngiruka, yalu yabimbikanyi ngiruka yaji. Kudiyana jayalu jakajba wuwarrmuku yalundunanyi mankanyinanyi nijarriykanyi ngaki niji. Kudiyana jayalu yanyba yinini yinini yanyi. \v 18 Kudiyana barri jaliyi yalu marrimba bijbawarr miya, baki miku yalunyiyi kurdanba miyawanyi. Jaliyi yalu ngaraba yilarr, baki miku yaliyi lunji. Jaliyi yalungka yarrijba marni yalundu jala yalu lunji, baki jayalu kunybijba mankanyi. Nani barri jayalu yabimba ngiruka yaji ngaki.” Barriwa. \p \v 19 Nani barri yanybayi mambuka Jisus yalungi, baki bayngkani nyuli kirrijba kingkarri lalijiyurri. Jungku nyuli nangandu Kudnyina. Nyulu walkurra mambuka bayngkani nangandu Kudnyina. \v 20 Ngala nanganginmuku kandimuku yalili jilalajba wandijiyana. Yalunjalili milidimba kunybanyi jangkurranyi Jisuskanyi. Bakili kandimba yalunya mambukawanyi Jisuswanyi ngala yalili waki nangangi. Baki nanankardi barri yalili yabimba ngiruka yaji, ngala yalunjalili milidimba. Yingkamukunyi yalunjali najba kandimuku yabimbikurri ngiruka yaji, baki yali yanyba, “Nanda jangkurr nangangi Jisuskanyi, nanda duja jangkurr. Ngambala najbangka Kud wakinkurri yalundu.” Barriwa barri. Bukamba nayinda jangkurr.