\id ACT Karrwa (Garawa) 1983, 1991 The Acts (Of The Holy Spirit). Cleaned up after publishing, 970409. \h Acts \toc1 NANDA YAJI JALI YABIMBA NANAMUKUNYI JALI MANJIJBA JISUSWANYI. \toc2 Acts \mt1 NANDA YAJI JALI YABIMBA NANAMUKUNYI JALI MANJIJBA JISUSWANYI. \c 1 \p \v 1 Diyubulu, wabula ngayi yarrijba jangkurr najana. Manjijba ngayi nanama jangkurr nganyindurri. Nanda naja yanybaka Jisuskanyi, jali nyulu milidimba baki kunymamba yalunya kajamuku. \v 2 Baku, jali janyba nangka Jisus, wankambayi Jisus Kudwanyi, baki kirrijba nyuli kingkarri jungunki Kudnyina. Waluwa nyuli kirrijba, yanyba nyuli Jisus kandimukuyngka. Jirrinybayi Jisuswanyi kudukudunyi yajinyi. Baki buli manjijba yalunya nanamuku kandimuku. Manjijbayi Jisuswanyi marda Kunybawanyi Ngarnduwanyi Kudkanyi. Waluwa buli yarrijba nanamuku kandimuku wabula. \v 3 Yingamali yakarl baki bijal mili 40 kambana minimba nangki Jisus yalunburri. Jungku nyuli yalunbu, baki mili jungkuyi, baki mili. Yali jingkijba jali nyulu wanka, najba yali Jisus. Najbayi Jisus, baki yanyba yali nangangi. Yali jingkijba jali nyulu wanka jungku. Baki Jisus, nyuli karu yalunya Kudkanyi, lalanbayi yalunya yurrngumba Kudwanyi. \v 4 Buyingka barri baku bijal, jali Jisus yalunbu, nyuli jirrinyba yalunya nanginkanyi jangkurranyi, “Wambu narri. Jungku nayiba Jirusalim. Mikujiyi jila nanginbunanyi, nayibakiyi jungku. Janarri yukumba nayiba Jirusalim nanankanyi, manjijba jalija Kudwanyi. Wabula ngayi karu narrinya nanankanyi jalija manjijba Kudwanyi narrindurri. \v 5 Nanda nganinyi, niji Jun Ngurrunbawarr, nyuli yawumba narrinya wabudana, ngala Kudwanyi, janyulu yawumba nangangi Kunyba Ngarndu Kudkanyi narrindu. Janyulu yawumba Kunyba Ngarndu Kudkanyi narrindu mankanyina. Janyulu manjijba nangangi Kunyba Ngarndu narrindurri Kudwanyi.” \s1 Kirrijbayi Jisus Kingkarri \p \v 6 Nanamuku jali manjijba Jisuswanyi, yali malumba jungku nangandu Jisusnyina kajamuku. Yali ngajaka Jisus, “Mambuka. Ninjija kuna jungku mambuka. Janinji jungku mambuka kuna Jumukuyngka baki ngurranyimukuyngka lukuluku. Mambuka kuna janinji jungku. Winyurru kuna janinji minimba yalunya, janinji jungka mambuka bukambijuyngka.” \v 7 Janangajayi Jisuswanyi, “Nanda jangkurr jala ngaki Buwakanya yanybaka, nanda duja jangkurr. Jungku jangayu mambuka bukambijuyngka baku. Ngala miku narrimi jingkijba yaji baku. Ngawamba Kud, ngawamba nyulu jingkijba yaji baku. \v 8 Ngala janarri jungku mirnarrijba muwa, janarri jungku ngiruka, jalija Kudwanyi yawumba Kunyba Ngarndu Kudkanyi narrindu. Jalija Kudwanyi yawumba Kunyba Ngarndu nangangi Kudkanyi narrindu, baki janarri karu yalunya kudukudu ngaki. Janarri karu ngaki kudukuduna yajina, nanginyina yajina Jirusalim, nananyina yajina Judiya, baki yingkana yajina Samariya, baki yingkana yajina, bukambijina yajina. Janarri karu ngaki bukambijina yajina, wandijiyana.” \v 9 Jali nyulu yanyba Jisus nanankanyi jangkurranyi barriwa, baki manjijba nyuli Jisus kingkarriji Kudwanyi. Yali najba Jisus kirriykurri kingkarri ngaluna. Kujba yalungki nangangi Jisuskanyi ngaluna, ngala mikuyaji. Bayiwujba yali nangangi. \v 10 Jali yalu kujba nangangi ngaluna, nganinyiwuya bula karrinja yalundu. Jumbala bulangi bunyala. Buli Yanjilwuya waki jalili Kudkanyi. Karrinja buli yalundu Yanjilwuya. \v 11 Baki yanyba buli yalungi, “Narri, jalili jungku wabula nananyina yajina Kalili, narri kujbangka yaji lalijina. Wanyingkanyi narri kujba nangangi lalijina. Nanda Jisus, manjijbayi nanda Kudwanyi ngaluna, ngala baku janyulu wijba ngaluna. Nyuluwa wijbaja baku ngaluna.” Nani yanybayi Yanjilwuya. \s1 Yarrijba Yali Yingka Kandi Yalundu \p \v 12 Yali karrinja yundu kulawirana niji Yulib, jali kirrijba Jisus kingkarriji. Wijbayi nganinyiwuya kingkarri lalijiyurri Yanjilwuya, baki wijba yali Jirusalimyurri. Nanda kulawira Yulib bundu Jirusalim. Nanda kulawira bundu karru. \v 13 Wijba yali karrina Jirusalimyurri, baki ngankijba yali barrawuna, nananyina barrawuna jalili yalu jungku. Jungku yali nanaba, Bida, Jun, Jayims baki Yandru. Marda Bilib, baki Dumas. Bardulumu baki Madiyu, baki yingka Jayims, nangangi nijanganjinyi Yalbayis, baki Sayimin Saludi, baki Judas, nangangi nijanganjinyi Jayims. \v 14 Jila yalili nanankurri barrawurri yanybiji yurrngumba. Yalili yanyba mududu Kudkanyi nanaba. Marda kudiya jibarri nanaba yalundu. Nanda ngardanganja Jisuskanyi, niji Mari, marda nyuli nanaba jungku yalundu. Baki kanyiya nangangi Jisuskanyi nganinymuku, yali jungku nanaba. Malumba yalili yanyba mududu Kudkanyi nanaba barrawuna. Barriwa. \p \v 15 Nanamanji kudukudu jali mirnarrijba yalu muwa Jisuskanyi, yali malumba jungku. Kudukudu nganinymuku baki jibarrimuku, 120 yali jungku malumba. Baki yanybayi Bida yalungi. \v 16 Yanyba nyuli, “Mankukiyi narri ngaki. Manku nganarri. Wabula wankala yanybayi Kunyba Ngarndu Kudkanyi. Yanyba nyuli wankalanyi mambukanyi Dayibidkanyi. Baki mambukawanyi nyuli yarrijba nanda jangkurr najana. Yarrijba nyuli jangkurr, nanda jali karu Kunybawanyi Ngarnduwanyi Kudkanyi. Yarrijbayi mambukawanyi Judaskanyi, ‘Janyulu minimba ngarrkadabawarr nanankanyi yajinyi, marrimba jayalu Jisus nanaba. Marrimba jayalu Jisus, minimbajangangi yalunya Judaswanyi nanankanyi yajinyi jalija jungku Jisus.’ \v 17 Nanda Judas kandi nyulili Jisuskanyi. Kandi nyulili ngambalangi. Nyuli minimba ngarrkadabawarr nananyina yajina, marrimba jayalu Jisus. Baki wudumba nyuli dungala Judaswanyi, kuyunkanyi Judaswanyi ngarrkadabawarr nanganburri.” Barriwa. Nani barri yanybayi Bida yalungi Judaskanyi. \v 18 Nanangini Judaswanyi nyuli wudumba dungala, kuyungangi nyuli ngarrkadabawarr nangandurri Jisusyurri. Balki. Wudumba nyuli dungala Judaswanyi. Wajba nyuli yingka nanankanyi dungalanyi, baki wudumba nyuli yaji jamba dungalana. Baki janyba nangki Judas nananyina nanganginyina jambana. Yirrba nyuli jambarri, baki dumbayi muwa. Dumbayi muwa baki walajbayi nanda karnal. \v 19 Bukamba jali jungku nanaba Jirusalim, manku yali nanda jangkurr Judaskanyi, nyuli wudumba dungala jali nyulu yabimba balki yaji. Manku yali Judaskanyi janyba nangki. Baki nijarrijba yali nanda jamba nangangi, nijarrijba yali “Yakildama.” Nanda Yakildama Ju yanyi, barrinani jangkurr “Ngulyayudi Jamba.” \p \v 20 Mili yanybayi Bida yalungi. Yanyba nyuli nanda jangkurr jali yarrijba wankalawanyi Dayibidwanyi najana Kudkanyi. Yanybayi Bida, “Yarrijbayi Dayibidwanyi nayinda jangkurr najana Kudkanyi, nayinda barri. ‘Mikuwali yingka nganinyi jungku nananyina jambana. Mikuwali yingkawanyi yabimba nangangi barnda nanaba.’ Baki yingka mili jangkurr yarrijbayi Dayibidwanyi, ‘Mardakimi yingka nyuluja waki nangangi ngala nangki janyba.’” Barriwa. \v 21-22 Mili yanybayi Bida, “Marda ngambalimi yarrijba yingka kandi ngamandu. Marda ngambalimi yarrijba yingka, mikungangi Judas ngamandu jungunkanyi. Marda ngambalimi yarrijba yingka, nanda jala jilajbayi lukuluku ngamanbu yurrngumba Jisusnyina, nanda jali jilajba Jisusnyina yurrngumba, yurrngumba nanankardi barri jali ngurrunba yalunya Junwanyi wabudana. Marda ngambalimi yarrijba yingka nani barri, nanda jali ngamanbu yurrngumba jungku, nanda jali najba Jisus janybikurri nangka, baki wankiykurri mili. Nanda jali jila nanganbu Jisusnyina yurrngumba nanankurri barri jali wiykunumbayi Jisus kingkarri Kudwanyi.” Nani barri yanybayi Bida. Barriwa. \p \v 23 Baki yanyba yalungki kujarrayngka nganinyiwuyayngka. Yingka niji nangangi Madayis. Yingka niji nangangi Jusib. Nanda Jusib, kujarra yingamali niji nangangi, yingka Jusib, yingka Basabas, yingka Jusdus. Murrku nangangi niji. \v 24 Yanyba yalungki nganinyiwuyayngka, baki yanyba yali mududu Kudkanyi. Yanyba yali, “Mambuka, ninji jingkijba nanda jala nurrungki mankumanku. Ninya nurru ngajaka, minimbikanyi nurrungi, ninji minimbikanyi nurrungi nanda yingka kandi nurrundu. \v 25 Janinji minimba nanda yingka kandi. Bukambaja yingkawanyi nanda jali yingijba Judaswanyi. Jabarri yingkawanyi yabimbaja yaji. Mikuwali waki Judas nani janybangangi nangki Judas, baki barlba nyuli, ngarndu nangangi nanankurri balkiyurri yajiyurri Yilyurri.” Barriwa. \v 26 Baki baja yali barrinani kard kujarrayngka nganinyiwuyayngka. Baja yali wakarambiji yalu nanda jali yarrijba Kudwanyi. Baki wakarambayi barri Madayiswanyi. Baki nyuli jungku yalundu Kandimukunyina Jisuskanyi. Yali jungku 11 baki nyuli yingka mili yalundu nganinyimukunyina, manjijba jali Jisuswanyi. \s1 Yawumba Nangangi Kunyba Ngarndu Yalundu Kudwanyi \c 2 \p \v 1 Nanamuku mungkijimuku Jumuku, yalili jilajba kajamuku nanankurri Jirusalimyurri, jungkukili malumba wurarawala. Yalili jungku malumba nanamanji wurarawala wangarranyi. Nanda wangarr Bindikus. Nanamanji Bindikus nanamuku jali kuyu jangkurr Jisuskanyi yali malumba jungku yingamalina barndana. Jungku yali marda malumba. \v 2 Baki manku yali kirirr bardaykurri kingkarrinya. Nanda kirirr barrinani kururlwayi walkurra yunkurr. Manku yali kirirr jala yali jungku barndana. \v 3 Baki najba yali yaji, nanda barrinani jangu lukuluku. Nanda barrinani jangu, nanda jungkuyi yalundu kulajina, bayakarda mirnbi barrinani. \v 4 Nanamuku kajamuku barndana, yawumbayi Kunyba Ngarndu Kudkanyi kalawunyi yalundu mankanyina Kudwanyi. Yawumbayi nangangi Ngarndu yalundu Kudwanyi, baki minimbayi yalunya Kunybawanyi Ngarnduwanyi Kudkanyi, yalu yanybiji yinini yinini yanyi. Kudiya yali yanyba yingka yanyi, kudiya yanybayi yingka yanyi, kudiya yingka yanyi. Nani barri yali yanyba yinini yinini yanyi, jali yawumba Kunyba Ngarndu Kudkanyi bukamba yalundu Kudwanyi. \p \v 5 Nanamanji kajamuku Jumuku yali jungku nanaba Jirusalim. Nanamuku yali mirnarrijba yalu muwa Kudkanyi, yali jilajba nanankurri Jirusalimyurri wangarranyi, Bindikuskanyi. Yali jilajba jujunanyi, langina, kulani, bayunguna, karrina nanankurri barri. \v 6 Jala yali manku kirirr barrinani walkurra yunkurr, kudukudu yali jilajba nanankurri barndarri. Jilajba yali naji wanyingi ngirringirrimbayi yaji. Yali najba nanamuku jali kuyu jangkurr Jisuskanyi, baki manku yalunjali yanybikurri yinini yinini yanyi. Yali manku nanda yanyi jali yalungkili yanyba nananyina yingkana yajina juju jala yalili jungku. Manku yali nanda yanyi jali yalungkili yanyba. Manku yali yinini yinini yanyi, baki manmala yali kudanyu. \v 7 Manmala yali kudanyu, baki yanyba yalungki, “Nanginmuku jala yanyba kaja yanyi nani, yalungi yaji Kalili. Ngawamba yali jingkijba nanda Kalili yanyi yalkunyi. Miku yalimi jingkijba nanda jangkurr yanyba jala nurru. \v 8 Ngala yali yanyba yinini yanyi kaja barri. Ngambala manku jangkurr ngamanginmirra yanyi. Yanka yali yanyba yinini yanyi. \v 9 Ngambala jingkijba yalungi jangkurr. Ngambala jingkijba ngamanginmirra yanyi, ngala ngambalili jungku kajana yajina lukuluku. Jungku ngambalili kajana yajina, Bardiya, Midiya, Yilam, baki Misubidamiya. Kudiya ngambalili jungku Judiya, Kabadusiya, baki Bundus, Yasiya. \v 10 Kudiya ngambalili jungku Brijiya, Bambiliya, Yijib, baki Libiya bundu Sayirin. Kudiya ngambalili jungku Rum. Kudiya ngambala Jumuku. Kudiya ngambala ngurranyimuku, jungkukili yingkana kajana yajina. Bukamba ngambala maruka muwa Kudkanyi. \v 11 Kudiya ngambalili jungku Krid, baki Yarabiya. Ngala bukamba ngambala maruka muwa Kudkanyi. Manmala ngambala kudanyu jala ngambala manku nanginmuku nganinyimuku yanybikurri yinini yanyi. Manmala ngambala kudanyu. Yanyba yalu kaja yanyi. Yalu karu ngambalanya kajanyi ngirukanyi yajinyi jali yabimba Kudwanyi. Karu yalu nanamannga jangkurr. Yalu yanyba kaja yanyi.” Barriwa. Nani yalungki yanyba nanamuku jali yalu jilajba nanankurri. Barriwa. \v 12 Manmala yali kudanyu. Miku yaliyanyi jingkijba yaji. Yililikajba yalungki, yililikajbayi, “Yanka yalu yanyba nanda yinini yinini yanyi. Yanka yalu yanyba.” Barriwa. Nani yalungki yilikajba. \v 13 Jawuda yali yanyba nani, ngala jawuda yali yanyba, “Wanindijbangka kulaji. Yanyba yalu yinini jangkurr, ngarabangangi yali kaja kamukamu. Wanindijbangka kulaji.” Barriwa. \s1 Milidimbayi Yalunya, Bidawanyi \p \v 14 Ngala nanda Bida, jungku nyuli yalundu, manjijba jali Jisuswanyi. Karrinja nyuli, baki kaya nyuli kudanyu muranyi. Kaya nyuli, “Narri mungkiji ngaki, baki bukamba narri jalili jungku Jirusalim. Manku nganarri. Janga karu narrinya nanginkanyi jala narri manku. \v 15 Nanda jangkurr kamukamunyi, miku nanda duja. Miku nurru wanindijba kulaji. Yuwaji yalibala. Jumuku ngambala. Miku ngambalili ngaraba yalibala. \v 16 Janga karu narrinya jangkurranyi Kudkanyi. Yarrijbayi jangkurr najana wankalawanyi barri, niji Jul. Mankukiyi nayinda jangkurr nangangi wankalanyi. \v 17 Yanybayi Kud wankala, ‘Baku juju janga yabimba kudukudu. Janga yabimba kudukudu ngiruka yaji. Janga yawumba ngaki Kunyba Ngarndu yalundu bukambijunyina. Jandanyi narringi, nganinymuku, jibarrimuku, jayalu yanyba ngaki jangkurr. Kaburrwaburr narringi, jayalu buwarrajimba yaji, baki malbumalbu narringi jayalu buwarrajimba yaji marda. Jayalu buwarrajimba yaji Kudkanyi ngala yalu yamininyi jungku. Jayalu buwarrajimba yaji, yabimba jalija Kudwanyi. \v 18 Yi. Janga yawumba ngaki Kunyba Ngarndu yalundu wakiwarr marda. Nganinymuku baki jibarrimuku wakiwarr, jayalu yanyba ngaki jangkurr. \v 19 Janga yabimba ngiruka yaji lalijina, baki jambana. Janga yabimba ngulya, baki jangu, baki walkurra kurnngarr. \v 20 Mungijbaja yaji bukamba, mikuyaji ngardaranyi. Nanda yakarl, janyulu nganmarra barrinani ngulya. Waluku janyulu yabimba nanda yaji Kudwanyi. Bayngkani jalija nyulu wijba, janyulu yanyba yalungi bukambijuyngka, jali yalu barimba yaji, jali yalu balkijba yaji. \v 21 Nanamanji barri nanda jala kaya Kudkanyi, nanda jala ngindu jungunkanyi nyulu balki, jalija nyulu kaya Kudkanyi, baki baku marrimbaja nanda mardarda Kudwanyi.’ Bukamba nanda jangkurr yanybayi wankalanyi. \p \v 22 Mili yanybayi Bida yalungi, “Manku nganarri mili. Narri Jumuku. Minimba nyuli Jisuskanyi, nangangi yaji Nasarid. Minimbayi ngambalanya Kudwanyi Jisuskanyi. Nanda Jisus nyuli walkurra mambuka. Narri najba nanda kudukudu yaji ngiruka, jali yabimba Jisuswanyi. Narri najbayi Jisus yabimbikurri nanda ngiruka yaji kudukudu. Narri jingkijba Jisus, nyuli milidimba kajamuku, kunymamba nyuli kajamuku. Narri jingkijba nanda ngiruka yaji kaja, jali nyulu yabimba Jisuswanyi. Kandimbayi Jisus Kudwanyi. Yabimba buli yaji ngiruka. Nani narri jingkijba. \v 23 Waluwa janyba nangki Jisus, waluwa barri, jingkijbayi narrinya Kudwanyi. Jingkijbayi narrinya nanankanyi jalija narri yabimba, narri kurdanbiji Jisus. Janyba nangkaja Jisus wabangkarra kurndana. Langandaba janarri Jisus kurndana. Ngarrkadaba janarri. Jingkijbayi Kudwanyi waluwa, ngala dadijba manjijba nyuli Jisus. \v 24 Baku bijal barri jala janyba nangki Jisus, baki wankamba nyuli Jisus Kudwanyi. Nanda Jisus, nyuli walkurra mambuka. Nanamukunyi nganinyimukunyi yali kurdanba Jisus, ngala nyuli wankijba mili. Miku nangkiya janyba yurrngumba, ngala Kud nyuli ngiruka. Ngiruka nyuli wankambikanyi Jisus mili. Wankijbayi Jisus baku bijal. Barriwa. \v 25 Yarrijbayi jangkurr najana yingkawanyi wankalawanyi, niji nangangi Dayibid. Yarrijba nyuli najana Kudkanyi, ‘Najba niyanya, ngaki mambuka ngakindu. Jungku nungkala malumba. Miku jangana yalu julwamba, jungkungangi nungkala malumba. Miku ngayiyi marrala. \v 26 Maruka ngayu muwa, mambukangangi nyulu ngakindu. Yanyba ngayu kunyba jangkurr nangangi, jingkijbangangi ngayu nayinda, jalija ngaka janyba, baki jangayu wankijba mili. Jungku jangayu wanka yurrngumba. Nanda ngayu jingkijba baki maruka ngayu muwa. \v 27 Jingkijba ninya Kud. Jingkijba ngayu, miku janganinji yingijba mankanyi ngujbuliykanyi, jalija ngaka janyba. Mikuwali ngujbulijba ngaki mankanyi, mikuwalingangi ngaki ngarndu barlba karrurriji. Mikuwali ngaki ngarndu barlba karrurriji, baki mikuwali ngujbulijba ngaki mankanyi. \v 28 Minimbayi ninji ngaki nayinda, janyba jangaka, baki janga wankijba mili. Maruka jangayu muwa, jingkijbangangi ngayu, jangayu jungku nganyindu.’ Nani yanybayi wankala. Barriwa.” \p \v 29 Mili yanybayi Bida, milidimba nyuli muran. Yanybayi Bida. “Mungkijimuku, nayinda jangkurr duja. Janyba nangki nanda wankalanyi Dayibid. Janyba nangki baki yali makaba nangangi mankanyi jambana. Makaba yali jambana bundu nayiba. \v 30 Nanda wankalanyi Dayibid, nyuli yanyba jangkurr Kudkanyi. Waluwa juju karuyi Dayibid Kudwanyi. Karuyi Kudwanyi nanginkanyi jangkurranyi, baku juju janyulu manjijba mungkiji. Nanda jalija manjijba Kudwanyi janyulu walkurra mambuka bukambijuyngka. Barriwa. Nanda Dayibid, nyuli walkurra mambuka Jumukuyngka. Baki manjijbaja yingka walkurra mambuka Kudwanyi juju bayngkani Dayibidkanyi, ngala nangki janyba wabula.” Barriwa. \v 31 Mili yanybayi Bida, yanyba nyuli, “Jingkijbayi Dayibidwanyi, yingka mambuka manjijbaja. Yarrijba nyuli nayinda jangkurr Dayibidwanyi. Yarrijba nyuli jangkurr nangangi jingkiykanyi nyuli yingkanyi walkurrayngka mambukanyi. Yarrijba nyuli nayinda jangkurr, ‘Mikuwali nangangi mankanyi kili jambana. Miku nyuliyi yingijba jambana, jalija nangka janyba. Mikuwali ngujbulijba mankanyi nangangi, jalija yalu makaba mankanyi jambana.’ Yarrijba nyuli nanda jangkurr, mambukanyi Dayibidwanyi, jingkijbangangi nyuli mambuka walkurra, wankijba janyulu mili.” Barriwa. \p \v 32 Yanybayi Bida yalungi muranyi, “Miku nanda mankanyi Jisuskanyi kiliyi jambana. Wankambayi Jisus mankanyi Kudwanyi. Najba nurri nanda Jisus wankiykurri. Najba nurri wankijbayi. \v 33 Nanda Jisus, kirrijba nyuli kingkarri lalijiyurri. Jungku nyulu kingkarri Kudnyina nangandu. Wajbayi Jisus Kunybanyi Ngarndunyi nanganginkanyi Kudwanyi. Wajbayi Jisus nanganginkanyi Ngarndunyi Kudwanyi. Baki Kud Buwakanya nangangi Jisuskanyi, wabula juju yanyba nyuli waykanyi Jisus Ngarndunyi. Yanyba nyuli waykanyi Jisus Kunybanyi Ngarndunyi Kudkanyi. Nayimanji barri, yawumbayi Kunyba Ngarndu Kudkanyi nurrundu Kudwanyi. Yawumbayi Kunyba Ngarndu Kudkanyi nurrundu Kudwanyi, baki yuku yanyba nurru yinini yinini yanyi. Nani yuku yanyba nurru, yawumbangangi Jisuswanyi Kunyba Ngarndu Kudkanyi nurrundu. Yabimba nurru kudukudu ngiruka yaji. Yuku yanyba nurru kaja yanyi. Nani yuku yabimba nanijba, baki yuku yanyba nurru yanyi, wajbangangi nurrunya Jisuswanyi Kunybanyi Ngarndunyi Kudkanyi. Barriwa. \v 34-35 Nanda mambuka Dayibid, miku nyuliyi yayanyba nanganginmayngka nanda jangkurr, jali ngayunarrinya karu. Miku nyuliyi kirrijba kingkarri barrinani Jisus kirrijbayi. Mili jangkurr yarrijbayi najana Dayibidwanyi. Yarrijba nyuli nayinda jangkurr, ‘Karuyi mambuka ngaki Kudwanyi, bulija jungku malumba kingkarri, Kud baki mambuka. Karu nyuli mambuka ngurrayngkanyi Kudwanyi, miku jayalu yabimba kiji nangangi mambukanyi ngurranyiwanyi. Nyulu ngirukamirra bukambijuyngka. Janyulu mambuka, janyulu mambuka bukambijuyngka nganinymukuyngka baki jibarrimukuyngka.’” Barriwa. Nani yanybayi Bida yalungi. \v 36 Baki mili yanybayi Bida yalungi, “Marda narrimi Jumukunyi jingkijba nayinda jangkurr. Nanda Jisus, narri kurdanba nanda. Ngarrkadaba narri kurndana. Kurdanba narri, ngala nyuli yarrijba Jisus Kudwanyi. Yarrijba nyuli Jisus walkurramirra mambuka bukambijuyngka. Nanda Jisus yingka niji nangangi, Krayis. Nanda niji Krayis, barrinani ‘nanda jala yarrijba Kudwanyi.’” Barriwa. \p \v 37 Jali manku yalu jangkurr Bidanyi, baki ngindu yali muwa muran. Ngindu yali kudanyu, kurdanbangangi yali Jisus. Yilikajba yali nanamuku jali manjijba Jisuswanyi. Yilikajba yali, “Narri, kandimuku Jisuskanyi. Wanyimba janurru. Wanyimba janurru.” \v 38 Jananganjayi Bidawanyi, “Marda miku narrimi jungku balkina yuwana Kudkanyi. Marda narrimi waluku ngindu balkinyi yajinyi, nanda jalili narri yabimba, baki marda narrinyimi ngurrunba. Marda narrinyimi ngurrunba, babdayis barri narrinya, durrijba jala jangkurr Jisuskanyi. Baki janyulu manjamanjamba narringi balki yaji Kudwanyi. Baki janyulu yawumba nangangi Kunyba Ngarndu narrindu Kudwanyi. \v 39 Wabula juju wankala yanybayi Kud, janyulu wajba narrinya nanganginkanyi Kunybanyi Ngarndunyi. Janyulu wajba yalunya marda, jandanyimuku narringinmuku. Nanda jangkurr waykanyi Kunybanyi Ngarndunyi Kudkanyi, yanybayi Kud nanda jangkurr bukambijuyngka jala yalu jungku nanijba, marda jala bayngkani yaluja wanbiya. Yanybayi Kud nanda jangkurr bukambijuyngka jala yarrijba nyulu yalunya, yalu jilaykanyi nangandurri.” Barriwa. \p \v 40 Kajamuku jangkurr yanybayi Bida yalungi. Baki mili yanybayi jangkurr yalungi, “Narri, nganinymuku baki jibarrimuku balki narringi yaji kudanyu. Yanybaja Kud narringi, janarringka janyba, jalija narri miku ngindu jungunkanyi balki. Janarringka janyba, jalija yuwaji narri jungku balkina yuwana Kudkanyi.” Barriwa. \v 41 Kudiya kajamuku, yali kuyu nangangi jangkurr Bidanyi. Ngindu yali kudanyu yalunginkanyi balkinyi yajinyi, baki ngurrunbayi yalunya kandimukunyi nanijba. Ngurrunbayi yalunya kajamuku, wirdikudukudu, 3000 barri, nganinymuku baki jibarrimuku. Ngurrunbayi yalunya, ngindungangi yali yalunginkanyi balkinyi yajinyi. \v 42 Baki milidimba yalunyi yurrngumba kandimukunyi manjijba jali Jisuswanyi. Jungku yalili malumba, baki milidimba yalunjali jangkurranyi nanganginkanyi Jisuskanyi. Malumba yalili jungku. Milidimba yalunjali Jisuskanyi jangkurranyi, baki yanyba yalili mududu Kudkanyi. Jarrba yalili mama malumba marda. \p \v 43 Minimbayi yalunya manjijba jali Jisuswanyi. Minimbayi yalunya kajanyi yajinyi Kudwanyi. Ngirukanyi yajinyi minimbayi Kudwanyi. Baki kudiyamukunyi yali najba yalunya yabimbikurri ngiruka yaji, baki manmala yali kudanyu. \s1 Nayi Yalili Jungku Kandimuku Jisuskanyi \p \v 44 Jungku yalili malumba. Yanyba yalili mududu Kudkanyi. Wajba yalungkili yalunginkanyi yajinyi. \v 45 Wajba yali yingkamuku yalunginkanyi jambanyi. Wudumba yali dungala jambanyi, baki barrawunyi baki yajinyi. Wudumba yali dungala, baki muningka wajbayi yingkamuku yalundu nanankanyi dungalanyi. Mamanyi baki jumbalanyi yali wajba muningka. Muningka yalunya wajbayi, jala mikuyaji yalungi yajinyi. \v 46 Yalili jungku malumba walkurranyina jurjina, baki kamu yalili jarrba mama malumba barndana. Baki yanyba yalungkili Kudkanyi. Marukakili yalungi muwa Kudkanyi. \v 47 Yurrngumba yingkana kambana, baki yingkana kambana yanyba yalili kunyba jangkurr Kudkanyi. Brijba yalili Kudkanyi. Yanyba yalili mududu. Baki yingkamukunyi yali manku yalunya yanybikurri Kudkanyi, briykurri yalungka, baki nanamuku yingkamuku mirnarrijba yalungi muwa, jali yalu kuyu jangkurr Jisuskanyi. Yurrngumba, yingkana kambana, baki yingkana kambana yingkamuku kaja mili jungkuyi yalundu, yingkamuku jali manjamanjamba yalungi balki yaji Kudwanyi, jala nyuli marrimba yalunya mardamarda Kudwanyi. Barriwa. \s1 Kunymamba Buli Nganinyi Balkiyudi Nukamiyudi \c 3 \p \v 1 Baku barri jilajba buli, Bida baki Jun. Jilajba buli walkurrayngkurri jurjyurri. Jila buli ngala nyuli bijal ngabungaburri yaji. Nanamuku Jumuku, yalili jilajba walkurrayngkurri jurjyurri. Yurrngumba yalili jilajba yanybiji mududu Kudkanyi ngala nyuli bijal ngabungaburri yaji. \v 2 Nanda jurj, walkurra bardawa nanaba jurjkanyi. Yalili karu nanda bardawa ‘Kunyba.’ Jungku nyuli nganinyi nanaba bardawana. Mikuwali jilajba nangangi nukami. Balki nangangi nukami bayakardanji. Yurrngumba yalili mula nanda nganinyi yingkamukunyi nanankurri bardawarri. Mikuwali jila nyuluma. Jungka nyulili nanaba wujuju, bakili nyulu yililikajba yingkamuku dungalanyi, jali yalu jilajba jurjyurri. Nani wudumba nyulili dungala mamanyi. \v 3 Jungku nyuli bardawana, baki najbayi bulanya Bida baki Jun jilaykurri nanganburri. Jali nyulu najba, kaya nyuli. Yilikajba nyuli bulanya, bula waji yajinyi, dungalanyi. \v 4 Ningkijba buli nanda nganinyi. Ningkijba buli, baki yanybayi Bida nangangi, “Ningkijbakiyi ngalinya.” \v 5 Baki ningkijbayi bulanya nganinyiwanyi. Ningkijba nyuli, mankumankungangi nangki, bulija wajba yajinyi, dungalanyi. \v 6 Yanybayi Bida nganiyngkanyi, “Mikuyaji dungalanyi ngakindu, mikuyaji. Ngala janinya wajba yinini yajinyi. Yinini janinya wajba. Nanda barri Jisus Krayis, nyulu ngiruka kunymambikanyi. Walajbakiyi ninji. Kunymambaka ninya Jisus Krayiswanyi. Walajbakiyi baki jilajbakiyi.” \v 7 Baki marrimba nyuli nganinyi marni Bidawanyi. Kingkarrumba nyuli. Yinarramba kunybijbayi nganinyi nukami baki darnyi. Ngiruka nyuli jilaykanyi. \v 8-9 Walajba nyuli dulu nanda nganinyi. Karrinja nyuli, baki jila nyuli nukamina yuku barri. Jilajba nyuli kalawuyngkurri jurjyurri. Jilajba nyuli kalawuyngkurri bulandu, Bidana baki Junyina. Bajaja nyuli baki yanyba nyuli kunyba jangkurr Kudkanyi, kunymambayingangi nukami Jisuswanyi. Yanyba nyuli “Kud, nyulu walkurra, nyulu ngiruka.” Barriwa. Walkurra muran nanaba jurjina. Yali najba nanda nganinyi. Najba yali nanda jilaykurri marda bajajankurri. Manku yali nganinyi yanybikurri kunyba jangkurr Kudkanyi. \v 10 Najba yali nganinyi, manku yali jangkurr nangangi murawanyi. Manmala yali kudanyu, jingkijbangangi yali nanda nganinyi. Jingkijba yali, nyulu nanda jali miku wabula jilaykanyi, jungkuyi nukami balki. Jingkijba yali, nanda jungkukili bardawana jurjkanyi. Manmala yali, jali yalu najba nanda jilaykurri. Barriwa. \s1 Milidimbayi Yalunya Walkurranyina Jurjina Bidawanyi. \p \v 11 Marrimba nyuli bulanya Bida marda Jun. Kajamuku yali jilajba yalundurri, karrinja yali lukuluku. Yaliyanyi najba bundu nanda nganinyi, manmalangangi yali nangangi. Karrinja yali nananyina yajina lukuluku. Nanda yaji niji, ‘Sulumun, nangangi Ngarndu.’ Karrinja yali nanaba naji yalunya, Bida marda Jun, marda nganinyi jali kunybijba. Barriwa. \v 12 Baki najba nyuli muran bundu Bidawanyi. Najba nyuli muran, baki yanybayi yalungi, “Narri Jumuku, wanyingkanyi narri manmala. Wanyingkanyi narri ningkijba nurrunya kudanyu. Wanyingkanyi narringka mankumanku. Mankumanku narringka nanginkanyi kuna, ‘Yiningki kunymambayi nganinyi nanginkujarranyi, ngirukangangi bula. Yiningki ngiruka bula kunymambiji yaji, yanybangangi bulili Kudkanyi, brijbangangi bulili Kudkanyi.’ Marda miku narringkimi mankumanku nani. Ngala kunymamba ngali nanda nganinyi Jisusngangi. Jisus, nyulu ngiruka kudanyu. \v 13 Nanda Jisus, nyulu jungku wakiwarr Kudkanyi. Wakingka nyulu Kudkanyi. Yarrijba nyuli Jisus walkurra mambuka Kudwanyi. Kud, nyulu Kud bukambijuyngka. Nyulu Kud yalungi wankalanyi, Yabrayamkanyi, Yayisakanyi, marda Jakubkanyi. Nyulu Kud bukambijuyngka, wankalanyi marda ngambalangi barri nanijba. Ngala narri, marrimba narri nanda Jisus. Wudumba narri Jisus mambukamukuyngka jurjkanyi, yali kurdanbiji. Miku nyuliyala nulijba kurdanbikanyi Jisus nanangini mambukawanyi kabaminkanyi, niji Bilad. Nanangini Biladwanyi nyuliyanyi manjijba Jisus brisinanyi, jungku janyulu muningka, ngala miku. Nyuli wajba Jisuskanyi narrinya. Wajbayi Biladwanyi narrinya Jisuskanyi langandaji narri kurndana. \v 14 Nanda Jisus, nyulili jungku kunyba. Nyuli Kudkanyi. Ngala narriyanyi kurdanba Jisus. Nyuliyanyi manjijba Jisus barndarri Biladwanyi, ngala narri barri, ngajaka narri Bilad manjiykanyi yingka brisinanyi, jungku janyulu muningka. Wabula nanangini yingkawanyi daba nyuli nganinyi, kurdanba. Narri nulijba Biladkanyi manjiykanyi nanda yingka, ngala narri nulijba kurdanbikanyi Jisus. Narri manjijbayi Jisus Biladyurri kurdanbiji. Ngala yurrngumba jungkuyi Jisus kunyba Kudkanyi. Yanybayi Jisus jangkurr Kudkanyi, duja jangkurr. Nyuli jungku kunyba Kudkanyi yurrngumba. \v 15 Nani barri narri kurdanbayi Jisus, nanda jalija wankamba ngambalanya mili. Narri kurdanbayi, ngala wankambayi Jisus mili Kudwanyi. Najba nurri Jisus wankiykurri mili, baki nurru karu narrinya nayi kaja jangkurr. \v 16 Nayinda nganinyi, yuku nangangi nukami, ngiruka jilaykanyi. Jisus nyulu ngiruka kunymambikanyi. Kunymamba ngali nayinda nganinyi, ngirukangangi Jisus. Kunymambayi nganinyi nukami Jisuswanyi, durrijbangangi ngali jangkurr Jisuskanyi. Najba narri nanda jalili wabula jungku yurrngumba balki nukami. Najba narri nganinyi karrinjankurri, jilaykurri, durrijbangangi ngali jangkurr Jisuskanyi. \p \v 17 Narri mungkiji ngaki. Mankukiyi ngaki jangkurr. Jingkijba ngayu narrinya. Jingkijba ngayu, muningka narri kurdanbayi Jisus. Miku narriyanyi jingkijba yaji, mudambanyi narri. Marda mambukamuku narringi, mudumbanyi yali jungku, baki kurdanba yali Jisus, yanybangangi nangka, nyulu jandanyi Kudkanyi. Yali ngamu nyulu jujijba. \v 18 Wabula juju yanyba yali nanamuku wankalanyi Krayiskanyi. Yanyba yali jangkurr Kudkanyi Krayiskanyi. Nayinda yali yanyba, ‘Linjumba jayalu kudanyu Krayis.’ Nanda jangkurr duja. Yanyba yali duja jangkurr wankalanyi. Nanijba barri narri linjumbayi nanda Krayis, narri kurdanbayi Jisus. \v 19 Ngindukiyi narri narringinkanyi balkinyi yajinyi. Jalija narri ngindu, jalija narringka yangkalamba Kudkanyi, baki manjamanjambaja nanda barri balki yaji Kudwanyi. \v 20 Marda narrimi maruka muwa Kudkanyi. Marda narrimi yabimba kunyba yaji yalungi, Kudkanyi baki yingkamukuyngka. Marda narrimi yabimba kunyba yaji yurrngumba, baki janyulu manjijba Jisus Kudwanyi. Wijbaja Jisus, janyulu jungku narringi mambuka marda. \v 21 Jungku janyulu Jisus Kudnyina. Jungku janyulu Kudnyina yurrngumba nanankurri jalija yabimba bukamba Kudwanyi barrinani buyingkinyi. Nanamuku wankalanyi, yali yanyba yingka jangkurr. Yanyba yali, ‘Yabimbaja Kudwanyi, yabimba janyulu bukamba barrinani buyingkinyi. Yabimba janyulu barrinani buyingkinyi nganinymuku, jibarrimuku baki jamba, baki yaji kudukudu. Bukamba junu yaji yabimbaja barrinani buyingkinyi Kudwanyi.’ Barriwa. \v 22 Wabula juju yanybayi nanda wankalanyi Musis, nyuli yanyba, ‘Manjijbaja Kudwanyi yingka, nanda jalija yanyba jangkurr Kudkanyi. Manjijba janyulu yingka, yanyba jalija jangkurr Kudkanyi. Janyulu mungkiji narringi, yaji nangangi Yisrayil. Nyulu barrinani ngayu, yaji ngaki Yisrayil marda. Marda narrimi manku nangangi jangkurr. Marda narrimi manku kudanyu. \v 23 Mankukiyi narri kudanyu nanda jalija manjijba Kudwanyi. Marda narrimi manku nanda jalija nyulu yanyba. Jaliyi narri yurlwa nanganginkanyi jangkurranyi, baki yanybaja Kud, janarringka janyba. Miku janarri wankijba mili.’ Nani yanybayi wankalanyi Musis. Barriwa. \v 24 Mili yanybayi Bida yalungi, “Bukambiju jali yanyba jangkurr Kudkanyi, wankalamuku, yalili yanyba nanankanyi, jalija manjijba Kudwanyi. Yalili yanyba nangangi Jisuskanyi. Nanda wankalanyi Samiyul, nyulili yanyba Jisuskanyi. Baki nanamuku bayngkani juju jali manjijba Kudwanyi yanybiji jangkurr Kudkanyi, yalili yanyba Jisuskanyi marda. \v 25 Nanamuku wankalanyi, yali mungkiji narringi. Yaji yalungi Yisrayil, barrinani narri, yaji narringi Yisrayil marda. Nanda jangkurr Kudkanyi, jali yanyba wankalanyi, marda yaliyanyi manku nanda jangkurr. Marda yaliyanyi manku yingkamukunyi wankalamukunyi. Marda juju bayngkani murrkani, marda yaliyanyi manku yanybikurri. Nanda jangkurr yalungi jali jungku juju baku bayngkani murrkani. Marda nanda jangkurr narringi, marda narrimi manku nanda jangkurr nanijba. Yanybayi Kud Yabrayamkanyi wankalanyi. Nayinda nyuli yanyba barri, ‘Karu ngayu duja jangkurr. Juju bayngkani murrkani janyulu jungku mungkiji nganyi. Janinji barrinani wankalanyi buwakanya nangangi. Wabulinyi ninji nangangi wulukanja. Janyulu jungku juju bayngkani. Nganinymuku baki jibarrimuku, jayalu maruka muwa jalija ngayu manjijba nanda juju bayngkani. Kajamuku nganinyi baki jibarri jayalu maruka muwa, yabimbangangi janyulu kunyba yaji ngiruka. Maruka jayalu.’ Barriwa. \v 26 Nani yanybayi Kud Yabrayamkanyi. Baki nyuli manjijba jandanyi nangangi Kudwanyi. Yarrijbayi Jisus Kudwanyi, nyuluja waki nangangi Kudkanyi. Waluwa manjijbayi Jisus Kudwanyi nanginkurri yajiyurri ngamanginkurri, Yisrayilyurri. Manjijba nyuli Jisus ngambalangi, milidimbiji ngambalanya. Baki milidimbayi Jisuswanyi ngambalanya ngindunkanyi ngamanginkanyi balkinyi yajinyi. Milidimba nyuli ngambalanya jungunkanyi kunybana yuwana Kudkanyi.” Barriwa. \s1 Yanyba Buli Kunsilkanyi \c 4 \p \v 1 Nani buli yanyba, Bida marda Jun. Ngala yuwaji buli yanyba yalungi walkurrana jurjina, baki wanbiyayi yingkamuku. Wanbiyayi mambukamuku nanankanyi jurjkanyi, baki mambukamuku yilarranyi, baki nanamuku Sajusi wanbiya yali marda. Nanamuku Sajusi yalili yanyba, mikuwali yali wankijba mili baku, jalija yalungka janyba. Nani yalili yanyba. Wanbiya yali, ngala yuwaji buli milidimba yaji. \v 2 Yurlwa yali nanamuku mambukamuku. Ngarrangarra yali muwa bulangi, Bidanyi marda Junkanyi, milidimbangangi buli nanamuku walkurranyina jurjina. Milidimbangangi buli yalunya. Yanyba buli nayinda jangkurr, “Janyba nangki Jisus, baki wankambayi mili nanda Jisus Kudwanyi. Nani wankambaja yingkamuku Kudwanyi. Janyba jayalungka yingkamuku, baki janyulu wankamba yalunya mili Kudwanyi.” Nani buli milidimba yalunya, baki mambukamuku nanaba yali ngarrangarra muwa bulangi Bidanyi baki Junkanyi nanankanyi jangkurranyi. \v 3-4 Ngala kajamukunyi, kuyu yali bulangi jangkurr. Manku yali bulanya, baki kuyu yali bulangi jangkurr. Nanamanji kajamuku, yali kuyu jangkurr Jisuskanyi, mijimbangu, 5000 barri. Ngala ngarrangarra yali muwa nanamuku mambukamuku, baki yali wudumba bulanya, marrimba yali. Yarrijba yali Bida baki Jun brisinyina, milidimbangangi buli jangkurr wankiykanyi mili. Jungku buli brisinyina mungana. Barriwa. \p \v 5-6 Munganawa, mambukamuku jurjkanyi baki nanamuku jalili milidimba yuwa Jukanyi, yali jungku malumba. Jungku yali Jirusalimnyina. Marda jungku yali walkurramuku mambukamuku jurjkanyi. Niji yalungi Yanas, baki Kayabas, baki Jun, baki Yalisanda. Jungku yali nanaba nanamuku walkurramuku mambukamuku jurjkanyi. Yingkamuku nanaba marda. Walkurra muran, jungku yali malumba. \v 7 Manjijba yali yilarr wudumbiji Bida marda Jun brisinanyi. Wanbiya buli baki karrinjayi waluwa muranyina. Ngajaka yali mambukamukunyi, “Yanka nimbali kunymamba nanda nganinyi jali mikuwali jilajba nukamina. Wanyi nimbalangi mambuka jali ngiruka nyulu kunymambikanyi.” Barriwa. \p \v 8 Nanda Kunyba Ngarndu Kudkanyi, nyuli jungku kalawunyi bulandu Bidana baki Junyina. Baki jananganjayi Bidawanyi, “Mambukamuku, mankukiyi ngaki jangkurr. Baki narri malbumalbu marda, mankukiyi. \v 9 Wanyingkanyi narri ngajaka ngalinya yabimbikanyi kunyba yaji nanankanyi nganiyngkanyi. Jungku ngali balki kuna, kunybijbangangi nyuli mankanyi. Narri ngajaka ngalinya, ‘Yanka kunybijbayi nanda nganinyi.’ Ngajaka nganarri, ‘Yanka barri.’ \v 10 Marda narrimi jingkijba, baki bukambiju jali jungku nanginyina yajina Yisrayil. Marda narrimi jingkijba, kunymambayi nganinyi Jisus Krayiswanyi. Nanangini Jisus Krayiswanyi, kunymamba nyuli nanda nganinyi. Nanda Jisus Krayis, nangangi yaji Nasarid, nyulu ngiruka kunymambikanyi. Ngala narri kurdanba Jisus, langandaba narri kurndana. Langandaba narri nanda Jisus, ngala wankambayi Jisus mili Kudwanyi. \v 11 Yarrijba nanangini wankalawanyi jangkurr najana Kudkanyi. Nyuli yarrijba nayinda jangkurr, ‘Ngala nanda kurnda jali yalu janyba, nanda kurnda walkurra. Yingka nyuli nulijba nanankanyi walkurrayngka kurndanyi yundukula.’ Yarrijba nyuli, nanangini wankalawanyi, Jisuskanyi. Nanda kurnda barrinani Jisus. Narri janyba nanda kurnda, narri kurdanbayi nanda Jisus. Nanda kurnda walkurra barrawunyi, nanda Jisus, nyulu walkurramirra mambuka. \v 12 Kudwanyi nyuli karu Jisus, nyulu janybiji balki yaji nganinyinanyi. Ngawamba Jisuswanyi nyuluma janybaja balki yaji. Yuku janybaka balki Jisuswanyi, yuku nyulu marrimba yalunya mardarda, nganinymuku, jibarrimuku, baki jayalu jungku kunyba Kudkanyi. Miku nyuliyanyi karu yingka janybiji balki Kudwanyi. Miku yingka jala nayiba jungku, baki miku yingka jala yingkana yajina. Ngawamba Jisuswanyi, yuku nyulu marrimba yalunya mardarda, nyuluma.” Barriwa. \p \v 13 Manmala yali nanamuku kajamuku mambukamuku. Manmala yali kudanyu. Bida baki Jun, buli yanyba barrinani mambukawuya. Miku yaliyanyi jingkijba bulanya, mambukamukunyi. Mankumanku yalungki, “Miku bula walkurrawuya nganinyiwuya barrinani ngambala. Miku buli jila skulyurri.” Ngala jingkijba yali bulanya, kandiwuya Jisuskanyi. Jingkijba yali, jungku bulili nangandu Jisusnyina. \v 14 Muningka yali jungku karda mambukamuku. Miku yaliyi yanyba bulangi, jala buli yabimba balki yaji. Muningka yali karda jungku mambukamuku. Nanda nganinyi jali kunybijba, nyuli karrinja bulandu Bidana marda Junyina. Miku yaliyi yanyba balki bulangi. \v 15 Baki karu yali Bida marda Jun mambukamukunyi. Yali karu bulanya barlbiji danbiyurri. Jilajba yali danbiyurri Bida marda Jun, marda nganinyi jali kunybijba. Yukumba yali danbina, ngala yanyba yalungki mambukamuku. \v 16 Ngajaka yalungki, “Wanyimba jangambala bulangi. Jingkijba yali bukambiju jala jungku Jirusalim. Yali jingkijba bulanya, buli kunymamba nanda nganinyi. Miku ngambaliyi yanyba, jujamba buli yaji, jala buli yabimba nanda nganinyi. Barriwa duja. \v 17 Jaliyi miku jabula mili yanyba Jisuskanyi, baki yingkamuku, yiningki miku jayalu manku nanda nganinyi kunybiykanyi. Karu jangambala bulanya, miku jabula mili yanyba Jisuskanyi. Marda miku bulimi karu yingkamuku Jisuskanyi. Baki jayalu mamanumba Jisus bukambijunyi.” Barriwa. \p \v 18 Baki kayayi yalungi mambukamukunyi. Kayayi yalungi, wiykanyi kalawuyngkurri. Wijba yali, Bida marda Jun, marda nanda nganinyi jali kunybijba. Jirrinyba yali nganinyiwuya mambukawanyi. Jirrinyba yali Bida baki Jun, miku bula mili yanybiji, miku milidimbiji Jisuskanyi mili. Nani yali jirrinyba bulanya. Barriwa. \v 19 Ngala buli jananganja, “Wanyingkanyi jangkurranyi marda ngalimi ngayangayijba, narringi jangkurr kuna, Kudkanyi nangangi jangkurr kuna. Wanyingkanyi jangkurranyi marda ngalimi ngayangayijba. Marda narringkimi waluku mankumanku nanankanyi jangkurranyi jali ngalinya ngajaka ngayangayiykanyi. \v 20 Najba ngali kaja yaji ngiruka jali yabimba Jisuswanyi. Najba ngali nanda jali narri langandaba kurndana. Najba ngali nanda Jisus jali wankamba mili Kudwanyi. Manku ngali nanda Jisus jali nyulu milidimba nurrunya. Miku ngaliyi jungku karda. Jangali karu yingkamuku Jisuskanyi.” Barriwa. \v 21 Ngirrwa yali bulangi mambukamuku. Mili yali jirrinyba bulanya miku karunki yingkamuku Jisuskanyi. Mili yali jirrinyba bulanya kudanyu, baki yali karu bulanya barlkanyi. Yali manjijba bulanya jurjnanyi. Miku yaliyanyi linjumba bulanya, wakingangi buli Kudkanyi. Baki yanybayi bukambiju Kudkanyi, kunymambangangi nyuli nganinyi Kudwanyi. Yanyba yali kunybanyi jangkurranyi Kudkanyi. Mirnarrijba yali muwa nanankanyi nganiyngkanyi. \v 22 Nanda nganinyi jali kunymamba Kudwanyi, bijal malbu, nyuli jungku 40 janjawala. \s1 Ngajaka Yali Kud, Janyulu Yabimbiji Yalunya Ngiruka \p \v 23 Barlba buli jurjnanyi, baki yinarramba buli wijba yalundurri kandimukuyngkurri. Karu buli yalunya nanankanyi jali jirrinyba bulanya mambukamukunyi. Karuyi yalunya nanankanyi jangkurranyi. \v 24 Jali yalu manku nanda jangkurr yingkamukunyi kandimukunyi, baki yali yanyba mududu Kudkanyi, malumba. Yanyba yali mududu nanginkanyi jangkurranyi, “Ninji walkurra mambuka nurrungi. Yabimba ninji bukamba yaji kunyba. Yabimba ninji jamba, marda laliji, marda kanja. Yabimba ninji nganinymuku baki jibarrimuku, marda mama. Yabimba ninji bukamba yaji. \v 25-26 Wabula juju nganyinyi Kunybawanyi Ngarnduwanyi nyuli karu nanda wankalanyi Dayibid. Karu nyuli Dayibid yarriji nganyi jangkurr. Yarrijba nyuli nayinda jangkurr Dayibidwanyi, ‘Birrirrinja jayalungka yabimbiji kiji ngurranyimuku. Birrirrinja jayalungka yabimbiji walkurra kiji bulangi Kudkanyi baki Krayiskanyi. Wanyingkanyi jayalunya birrirrinja kijinyi. Jayalu jila lukulukunanyi, karrina, bayunguna, langina baki kulani jayalu jila mambukamuku. Malumba jayalu jungku. Birrirrinja jayalungka yabimbiji kiji bulangi Kudkanyi baki Krayiskanyi. Birrirrinja jayalungka ngala wambu barri, mamanumba barri yaji.’ Nani yanybayi wankalanyi.” \v 27 Mili yali yanyba mududu, “Yanyba nyuli duja jangkurr Dayibid. Nanda mambuka Jukanyi, Yirud, marda mambuka kubaminkanyi Bilad, marda Jumuku, marda ngurranyimuku, bukambijunyi yali yabimba kiji nangangi Jisuskanyi. Nanda Jisus wakiwarr nyulu nganyi. Wabula juju ninji yanyba, janinji manjijba nanda Jisus. \v 28 Baki baku barri jila yali malumba baki yali kurdanba Jisus. Langandaba yali Jisus, ngarrkadaba yali. Ngala ninji jingkijba bukamba nanda waluwa. Manjijba ninji nganyi jandanyi, ngala jingkijba ninji, jayalu kurdanba Jisus. \v 29 Mambuka, mankukiyi nurrunya jala nurru yanyba mududu nganyi. Nanamukunyi mambukawanyi, yali jirrinyba bulanya, jirrinyba yali bulanya Bida marda Jun, miku buliyi karu yingkamuku Jisuskanyi. Ngajaka nurru ninya. Ngajaka nurru ninya, janinji yabimbiji nurrunya ngiruka. Janinji yabimba ngiruka, baki janurru mili karu yalunya Jisuskanyi. Jungku nurru malumba, wakinki nganyi. \v 30 Yabimba ninji ngiruka yaji, baki jayalu manmala yingkamuku. Jayalu manmala, jalija yalu najba nganinymuku kunybiykurri, nganyi jandanyingangi. Nyulu ngiruka kunymambikanyi. Nyulu ngiruka kunymambikanyi bukambiju nanamuku jala lunji.” Barriwa. \v 31 Nani barri yali yanyba mududu nangangi Kudkanyi. Baki kulbayi nanda barrawu jali yalu jungku nanaba. Kulbayi nanda barrawu, yawumbangangi Kudwanyi nangangi Kunyba Ngarndu yalundu mankanyina. Nanamanji barri kulbayi nanda barrawu. Baki nanankardi barri yali yanyba ngiruka jangkurr nangangi Kudkanyi. \s1 Yalungki Wawajba Yajinyi \p \v 32 Nanamuku kandimuku, mankumanku yalungki nanamannga yajinyi. Miku yingkanyi. Nanamannga yajinyi. Nanamannga yajinyi yalungki mankumanku. Wawajba yalungki yajinyi. Miku yaliya yanyba, ‘Nanda ngaki.’ Miku. Wawajba yalungki yajinyi, barrinani jumbalanyi, marda mamanyi, marda dungalanyi. \v 33-35 Nanamuku manjijba jali Jisuswanyi, yali karu kajamuku Jisuskanyi. Yanyba yali Jisuskanyi janybikanyi nangka, baki wankiykanyi mili. Yanyba yali ngiruka. Yabimbayi Kudwanyi kunyba yaji yalungi, maruka jali muwa nangangi. Kaja mama yalungi, kaja jumbala. Kudiyawanyi nanamukunyi, yali wajba yiningki jambanyi, yiningki barrawunyi. Wudumba yali dungala nanankanyi yajinyi. Jalili yalu wudumba nanda dungala, wajba yalili dungalanyi nanamuku jali manjijba Jisuswanyi. Baki nanamukunyi jali manjijba Jisuswanyi, yalili wajba nganinyi kudiyanyi dungalanyi, jali mikuyaji dungalanyi nangandu. Barriwa. \v 36 Yingka nganinyi nanaba, niji nangangi Jusib, nangangi yaji Sayibris. Wabula juju nanda wankalanyi, niji nangangi Libayi, nyuli barrinani wankalanyi buwakanya nangangi Jusibkanyi. Wabulinyi nyuli nangangi wulukanja. Nanamuku jali manjijba Jisuswanyi, yali nijarrijba nanda Jusib. Yingka niji Barabas. Nanda niji Barabas, Ju yanyi barrinani jangkurr, ‘mirnarrijba jayalu muwa nangangi.’ \v 37 Nanangini Jusibwanyi nyuli wajba yingka nanganginkanyi jambanyi. Wudumba nyuli dungala jambanyi, baki wajbayi dungalanyi nanamuku jali manjijba Jisuswanyi. Barriwa. \s1 Jujijba Buli, Maykarra \c 5 \p \v 1 Yingka nganinyi, niji nangangi Yananayis. Nangangi maninganja, niji nangangi Sabira. Nyuli wajba bulanya dungalanyi nganinyiwanyi. Nyuli wajba bulanya dungalanyi bulanginkanyi jambanyi nganinyiwanyi. Wudumba nyuli dungala jambanyi. Yanyba bulangki, wajba jabula kudiyanyi dungalanyi, ngala jabula kili kudiya dungala bulandu. \v 2 Baki wajbayi nawinganjawanyi kudiyanyi nanganginkanyi dungalanyi nanamuku jali manjijba Jisuswanyi. Kili nyuli kudiya dungala nanganbu. Jingkijbayi maninganjawanyi kudiya dungala nanganbu kiliyi nawinganjana barri. Miku nyuliya wajba bukamba dungalanyi. \v 3 Yanybayi Bida Yananayiskanyi. Yanyba nyuli, “Balanjayi ninya Sayidinwanyi. Manku ninji Sayidin, mambuka wuwarranyi, baki yabimba ninji nanda jali nyulu karu ninya. Kiliyi kudiya dungala nganyinbu. Marda ninjimi miku kuyu nangangi jangkurr Sayidinkanyi. Walalamba ninji Kunybanyi Ngarndunyi Kudkanyi. Kiliyi kudiya dungala nganyindu. \v 4 Wabula nanda jamba nganyi. Jali ninji wajba yingka nanankanyi jambanyi, wudumba ninji dungala. Nganyi nanda dungala. Ngala ninji nulijbayi nurrungi, janurrungka mankumanku, wajba ninji nurrunya bukamba dungalanyi. Wanyingkanyi ninji yanyba, ‘Nayinda bukamba dungalanyi.’ Walalamba ninji Kudkanyi. Miku ninji walalamba bukambijuyngka nurrungi, ngala ninji walalamba Kudkanyi.” Nani yanybayi Bida. Barriwa. \v 5 Mankuyi Yananayiswanyi nanda jangkurr Bidanyi. Yinarramba nyuli yirrba jambarri, janyba nangki nanda Yananayis. Marrala yali kudanyu, jali yalu manku Yananayis janyba nangki, balanjangangi Sayidinwanyi baki nyuli ngayangayijba Sayidinkanyi jangkurranyi. Marrala yali, ngirukangangi Kud kudanyu. \v 6 Ngankijbayi kaburrwaburr nanankurri barndarri. Ngankijba yali kuyunkanyi mankanyi. Mulamba yali nanda ngabaya, kuyu yali baki mankanyi yali makaba jambana. \p \v 7 Kamu barri jilajbayi nanda miyaji nangangi, jibarri. Jilajba nyuli barrawurri. Mudumbanyi nyuli. Miku nyuliya jingkijba, nawinganja nangangi janyba nangki. \v 8 Ngajakayi jibarri Bidawanyi, “Wajbayi nurrunya dungalanyi nganyinyi nawinganjawanyi. Nanda dungala, bukamba barri kuna. Wajba nyuli bukamba dungalanyi kuna jali wudumba nyuli jambanyi.” Jananganjayi Bida jibarriwanyi, walalamba nyuli, “Yi, nanda bukamba dungala jali nyulu wajba narrinya.” \v 9 Baki yanybayi Bida jibarrinyi, “Marda miku nimbaliyanyi balanja Kunyba Ngarndu Kudkanyi. Walalamba nimbali Kudkanyi. Miku nimbaliyanyi wajba nurrunya bukamba dungalanyi, ngala kudiya nanankanyi dungalanyi yuwaji nimanbu. Karrinjaka yalu danbina kaburrwaburr. Makaba yali mankanyi nangangi nawinganjanyi nganyi, baki janinyalu makaba mankanyi.” \v 10 Yinarramba nyuli yirrba jambarri nanda jibarri, janyba nangki. Ngankijbayi kaburrwaburr, baki najba yali ngabaya. Kuyu yali mankanyi baki makaba yali jibarri wilina nawinganjana nanganbu. Barriwa. \v 11 Bukambiju jali maruka Jisuskanyi, marrala yali. Baki yingkamuku marrala yali, jala yali manku jangkurr bulangi ngabayawuyayngka. Bukambiju marrala yali kudanyu. Barriwa. \p \v 12 Yabimba yalili kudukudu yaji ngiruka. Yinini yinini ngiruka yaji yabimba yalili jali manjijba Jisuswanyi. Nanamukunyi jali jungku nanaba, najba yali nanda ngiruka yaji. Baki kandimuku yalili jila jungunki malumba nanaba, yaji niji, ‘Sulumun Nangangi Ngarndu.’ Nanaba yalili jungku. \v 13 Yingkamuku yali marrala, jali yalu najba kandimuku jali maruka yalu Jisuskanyi. Marrala yali. Ngayangayijba yali yalungi. Mankumanku yalungki, ‘Yalu jungku kunyba Kudkanyi. Jilajba ngayimi yalundurri, ngala miku ngayu jungku kunyba Kudkanyi barrinani yalu. Miku ngayiyi jila yalunburri.’ \v 14 Ngala yingkamuku kaja, yali jungku kunyba Kudkanyi, jilajba yali yalundu, kandimukunyina. Yali maruka muwa Jisuskanyi kudanyu, baki jilajba yali kandimukunyina. Baku barri kudukudu mili jilajba yali kandimukunyina, nganinymuku baki jibarrimuku. \v 15 Yabimba yali kaja yaji ngiruka, nanamukunyi jali manjijba Jisuswanyi. Nanamuku jali lunji, yingkamukunyi yalili kuyu yalunya. Yalili kuyu wilina yubalina. Yarrijba yalunjalili blankina wilina yubalina. Mankumanku yalungkili nayinda, “Jalija kangandijba Bida yalunbiyangka jala lunji, baki nangangi ngarndu jilaja yundu yalundu, baki jayalu kunybijba.” Nani mankumanku yalungkili. \v 16 Badajba yalili karrina, bayunguna, langina, baki kulani. Badajba yalili lukulukunanyi. Kuyu yalili yalunya jali lunji, marda yalunya jali wuwarryudi kalawunyi mankanyina. Kuyu yalili nanamuku Jirusalimyurri. Baki kunymamba yalunjalili kandimukunyi. Barriwa. \s1 Wudumba Yali Nanamuku Jali Manjijba Jisuswanyi \p \v 17 Baki yali nguwajba kandimukuyngka, walkurra mambuka jurjkanyi. Nguwajba yali, walkurra mambuka baki yingkamuku Sajusi. Nguwajba yali nanamukuyngka jali manjijba Jisuswanyi. Mankumanku yalungki nanamukuyngka kandimukuyngka. Mankumanku yalungki nayi. “Nanamuku jala kunymamba kajamuku, jayalu jungku walkurra mambukamuku, ngala ngambala walkurra mambukamuku.” \v 18 Baki yali manjijba yilarr wudumbiji nanamuku jali manjijba Jisuswanyi. Wudumba yali, baki yarrijbayi yalunya brisinyina. \v 19 Ngala mungana barri wanbiyayi Yanjil jali waki nyulu Kudkanyi. Wanbiyayi Yanjil bardawana brisinyina. Nyuli dulaba nanda bardawa, baki dulabayi yalunya jali manjijba Jisuswanyi. Dulaba nyuli yalunya danbiyurri baki yanyba nyuli yalungi, \v 20 “Jilajbakiyi narri walkurrayngkurri jurjyurri. Karukiyi narri yalunya nganinymuku, baki jibarrimuku, karukiyi yalunya wankiykanyi mili.” \v 21 Ngayangayijba yali jangkurranyi Yanjilkanyi. Kambalingijba yaji yali jilajba walkurrayngkurri jurjyurri. Ngankijba yali kalawunyi, baki milidimba yalunjali jala jungkuyi nanaba kalawunyi. Barriwa. \p Ngala yalibala barri walkurra mambuka jurjkanyi, baki kandimuku nangangi mambukanyi jungku yali malumba. Jirrinyba yali malbumalbu kunsilkanyi jilaji malumba yalundurri. Jali yalu wanbiya, yanyba yalungki nanamukuyngka jali manjijba Jisuswanyi. Baki manjijba yali kudiya mambukamuku yilarranyi brisinyurri wudumbiji nanamuku Jisuskanyi. Karu yalunjali mambukamukunyi kunsilkanyi, kuyunki nanamuku kunsilyurri. \v 22 Jali yalu wanbiya brisinyina, najba yali baki mikuyaji yalungi kalawunyi nanamukuyngka Jisuskanyi. Manmala yali kudanyu, baki wijba yali kunsilyurri karunki. \v 23 Yanyba yali kunsilkanyi, “Jali nurru wanbiya brisinyina, najba nurri bardawa kijijinyi. Yuwaji kijijba kudanyu. Marda yilarrmuku, yuwaji yali nanaba bardawana. Lalanba yali jungku. Jali nurru dulaba bardawa, baki najba nurri mikuyaji yalungi kalawunyi.” \v 24 Manmala yali mambuka yilarranyi, baki walkurra mambukamuku jurjkanyi. Manmala yali kudanyu, jali yalu manku nanda jangkurr. Miku yaliya jingkijba, yanka walajbayi brisinanyi nanamuku Jisuskanyi. \v 25 Baki wanbiyayi yingka nganinyi nanaba. Yanyba nyuli kunsilkanyi, “Manku narri. Nanamuku nganinymuku jali narri yarrijba brisinyina, yalu karrinjaka walkurranyina jurjnyina. Milidimba yalunjalu yingkamuku nanaba.” \v 26 Jali yalu manku nanda jangkurr, jilajbayi mambuka yilarranyi, baki kudiya yilarrmuku nanganbu. Jilajba yali jurjyurri. Wudumba yali nanamuku Jisuskanyi. Wudumba yalunjali baki kuyuyi kunsilyurri. Miku yaliya linjumba yalunya yilarrwanyi. Kardarda yali kuyu nganinymuku kunsilyurri. Miku yaliya linjumba, janybawalingangi dungala muramukunyi. Janybawali dungala yalundurri yilarryurri muramukunyi. Kuyu yalunjali kardarda. \v 27 Kuyu yali nanamuku kunsilyurri. Baki nanamuku Jisuskanyi karrinja yali waluwa yalundu kunsilkanyi. Yanybayi walkurra mambuka jurjkanyi, yanyba nyuli yalungi, \v 28 “Nurri jirrinyba narrinya kudanyu, miku janarri milidimba Jisuskanyi. Ngala narri yurlwa nurrungi. Bukambijunyi jala jungku Jirusalim, yali manku narringi jangkurr. Narri milidimba Jisuskanyi. Yanyba narri, nurri kurdanba nanda Jisus.” Nani nyuli yanyba yalungi walkurra mambuka jurjkanyi. \p \v 29 Yanybayi Bida baki yingkamuku nangandu Jisuskanyi. Yanyba yali, “Marda nurrimi ngayangayijba Kudkanyi. Miku nganinyi walkurramirra mambuka. Ngala Kud, nyulu walkurramirra mambuka. Marda nurrimi ngayangayijba Kudkanyi, miku nganiyngkanyi. \v 30 Kud, nyulu Kud ngamanginkanyi mungkijinyi jali jungku juju wabula wankalana. Narri kurdanbayi Jisus. Ngarrkadaba narri wabangkarra kurndana nayilyudinyi, ngala nyuli wankamba Jisus mili Kudwanyi. \v 31 Yabimba nyuli Jisus walkurramirra mambuku Kudwanyi. Malumba bula jungku Jisus baki Kud. Nanangini Jisuswanyi nyulu janyba balki yalunbunanyi, nganinyinanyi marda jibarrinanyi. Nyulu wankamba yalunya. Nanda Jisus nyulu walkurramirra mambuka. Nyulu janyba balki yalungi, baki janyulu manjamanjamba yalungi balki yaji Kudwanyi. \v 32 Najba nurri nanda yaji. Najba nurri, baki karu nurri yingkamuku nanankanyi yajinyi. Karu nurru yajinyi, marda karu nyulu Kunybawanyi Ngarnduwanyi Kudkanyi. Malumba nurru karu yajinyi. Baki Kudwanyi janyulu yawumba nangangi Kunyba Ngarndu nurrundu, ngayangayijba jala nurru nangangi jangkurr, jungku jala nurru kunyba nangangi Kudkanyi.” Nani yanyba yali nanamuku Jisuskanyi. Nani yanybayi Bida yalungi. Barriwa. \p \v 33 Manku yali nanda jangkurr Kunsilmukunyi, baki ngarrangarra yali muwa. Ngarrangarra yali muwa kudanyu. Yaliyanyi kurdanba nanamuku jali manjijba Jisuswanyi. \v 34 Ngala nganinyi nanaba, niji nangangi Kamaliyil. Nyuli Barasi, nyuli milidimbawarr yuwanyi. Yingkamuku yali ngayangayijba nangangi, mankumanku yalungki Kamaliyilkanyi, nyulu walkurra mambuka. Karrinja nyuli, baki jirrinyba nyuli yilarrmuku kuyunki danbiyurri nanamuku jali manjijba Jisuswanyi. Kuyu yalunjali yilarrwanyi danbiyurri. \v 35 Yanyba nyuli Kamaliyil yalungi kunsilkanyi. Yanyba nyuli, “Ngambala Jumuku. Marda ngambalimi jungku karda. Jangambala mankumanku yalungi, wanyimba jangambala yalunya. Marda ngambalimi karda jungku. \v 36 Wabula nanda nganinyi, niji nangangi Dudas, jilajba nyuli Jirusalimyurri. Yanyba nangki, nyuli walkurra mambuka. Kudiyawanyi yali kuyu nangangi jangkurr. Nganinymukunyi, jibarrimukunyi kuyu yali nangangi jangkurr, 400-wanyi, baki yali jilajba nangandu. Ngala janyba nangki nanda Dudas, kurdanbayi yingkawanyi. Baki nanamuku jali kuyu nangangi jangkurr, jarrbalijba yali. Wijba yali yalunginkurri barndarri. Mudujba yali nangangi Dudaskanyi. \v 37 Baku barri, jabarri yingka jilajbayi Jirusalimyurri. Niji nangangi Judas, yaji nangangi niji Kalili. Nanamanji mambukamukunyi kubaminkanyi, yarrijba yali niji najana. Yarrijba yali niji bukambijuyngka Jumukuyngka najana. Nanamanji barri jilajbayi Judas Jirusalimyurri. Kuyu yali nangangi jangkurr kudiyawanyi, baki jilajbayi kajamuku muran nangandu. Jabarri yingkawanyi kurdanbayi nanda Judas, baki jarrbalijba yali, jali yalu jila nangandu. \v 38-39 Baki mili nanijba barri. Karu ngayu duja jangkurr. Marda ngambalimi miku kurdanba nanginmuku nganinyimuku. Marda yalimi muningka jilajba. Jaliyi yalu waki yaluman, baki winyurru yalu jala kuyu yalungi jangkurr, mamanumba jayalu yaji yalungi. Mamanumba jayalu yaji. Ngala jaliyi yalu wakingka Kudkanyi, baki Kud nyulu ngiruka ngambalangi. Jaliyi kurdanba ngambala nanginmuku, baki jangambala yabimba kiji Kudkanyi. Marda ngambalimi muningka manjijba yalunya. Yiningki yalu wakingka Kudkanyi, yiningki miku. Ngala jaliyi yalu wakingka yaluman, baki mamanumba jayalunjalu muramukunyi.” \p Manku yali nanda jangkurr Kamaliyilkanyi baki maruka yali muwa nanankanyi jangkurranyi. Yabimba yali nanda yaji jali karu yalunya Kamaliyilwanyi. \v 40 Manjijba yali yilarr kuyunki nanamuku Jisuskanyi. Kuyu yalunjali kalawuyngkurri, baki mambukamukunyi kunsilkanyi karu yali yilarrmuku, jayalu wajuba nanamuku Jisuskanyi. Wajubayi yalunya yilarrmukunyi. Baki jirrinybayi yalunya mambukamukunyi kunsilkanyi. Jirrinybayi yalunya, miku yaliyi yanyba mili Jisuskanyi. Baki manjijbayi yalunya kunsilwanyi nanarrinanyi yajinanyi. \v 41 Barlba yali nanamunanyi yajinanyi nanamuku jali manjijba Jisuswanyi. Jungku yali, maruka yali muwa, linjumbangangi yalunjali kunsilwanyi. Wabula barri, yali linjumba Jisus, ngala nanamanji yali linjumba nanamuku Jisuskanyi. Maruka yali muwa, linjumbangangi yalunjali kunsilwanyi, barrinani yali linjumba Jisus. Nanamannga yaji yali yabimba yalungi barrinani yali yabimba Jisuskanyi. \v 42 Ngala miku yaliya ngayangayijba jangkurranyi kunsilkanyi. Yuwaji yali karu walkurranyina jurjina, baki yingkana barrawuna, yingkana barrawuna. Yuwaji yali karu Jisuskanyi, marda milidimba yali Jisuskanyi nyulu walkurra mambuka Kudkanyi. \p Manku yali wirdikudukudu, manku yali jangkurr yalungi, nanamukunyi, jali manjijba Jisuswanyi. Manku yali jangkurr Jisuskanyi baki kuyu yali nanda jangkurr Jisuskanyi. Malumba yali jungku yalundu nanamukunyina jali manjijba Jisuswanyi. Karu yalungki, “Kandimuku nangangi Jisuskanyi.” \c 6 \s1 Yarrijba Yali Kudiya Nganinyi Mambukamukuyngka \p \v 1 Baku barri mili yali kuyu nangangi jangkurr Jisuskanyi, kajamukunyi. Ngala jakakajba yalungki, kudiya Jumuku jali yanyba Krik yanyi, baki kudiya Jumuku jali yanyba Ju yanyi. Jakakajba yalungki. Yali jali yanyba Krik yanyi, yanyba yali, “Kudukudu jibarrimuku miyajimuku ngamandu, mikuyaji yalungi dungalanyi. Nurrunginyi jibarrimukunyi miyajimukunyi jali yalu yanyba Krik yanyi, wudumba yali ngawamba bijal dungala, ngala narringinyi jibarrimukunyi jala yalu yanyba Ju yanyi, yalu wudumba kaja dungala.” Nani yalungki jakakajba. \v 2 Baki nanamukunyi jali manjijba Jisuswanyi 12-wanyi, wudumba yalunjali bukambiju jala kuyu jangkurr Jisuskanyi. Wudumba yali bukambiju kandimuku. Malumba yali jungku. Baki nanamukunyi jali manjijba Jisuswanyi, yanyba yali kandimukuyngka, “Marda nurrimi milidimba yingkamuku yurrngumba. Marda nurrimi miku lalanba dungala. Marda nurrimi milidimba jangkurranyi Jisuskanyi yurrngumba. \v 3 Kandimuku. Yarrijba janarri nganinymuku jala jungkuka narrinbu. Yarrijba janarri 7-barri nganinymuku. Marda yalimi jingkijba yaji kudanyu. Mardakimi jungku yalundu nanda Kunyba Ngarndu Kudkanyi. Baki jayalu lalanba dungala. Jayalu wudumba dungala, baki jayalu wajba dungalanyi yalunya jala mikuyaji dungalanyi. \v 4 Nanamuku 7-barri, jalija narri yarrijba, jayalu lalanba narrinya kandimuku, ngala janurru milidimba yingkamuku, janurru yanyba mududu Kudkanyi.” Nani yanyba yali, nanamuku jali manjijba Jisuswanyi, baki barlba yali. \p \v 5 Mankumanku yalungki jangkurranyi. Mankumanku yalungki kandimuku barri, baki maruka yali muwa nanankanyi jangkurranyi. Yarrijba yali Sdibin, kudanyu nyuli durrijba jangkurr Kudkanyi, marda Kunybayudi Ngarnduyudi Kudkanyi. Mili yali yarrijba, Bilib, Brukuris, Nikanurr, Dimun, baki Barminas, marda Nikilus. Nanda Nikilus, nyuli ngurranyi, nangangi yaji Yandiyuk. Miku nyuli Ju, ngala maruka nyuli Kudkanyi barrinani marukayi Jumuku Kudkanyi. \v 6 Baki jilajba yali kandimuku yalundurri, nanamukuyngkurri jali manjijba Jisuswanyi. Karu yalunjali, yali yarrijba 7 nganinyi. Karu yali yalungi niji. Baki yanyba yali mududu Kudkanyi, nanamuku jali manjijba Jisuswanyi. Yali yanyba mududu, baki yarrijba yalungki marni yalundu 7nyina kuyina, ngala yali yanyba mududu Kudkanyi. Nani yalungki yarrijba marni yalundu kuyina, minimbiji yingkamuku, nanamuku jayalu waki Kudkanyi. \v 7 Kajamukunyi yali manku jangkurr nangangi Kudkanyi, baki kuyu yali nanda jangkurr kajamukunyi. Wirdikudukudu yali kandimuku Jisuskanyi nanaba Jirusalim. Kajawanyi mambukamukunyi jurjkanyi kuyu yali jangkurr Jisuskanyi marda. \s1 Wudumba Yali Nanda Sdibin \p \v 8 Nanda Sdibin, jali yalu yarrijba, nyuli ngiruka Kudkanyi. Kunymamba nyuli kaja nganinymuku baki jibarrimuku. Yabimba nyuli ngiruka yaji marda. Maruka nyuli muwa Kudkanyi, baki yabimbayi ngiruka yaji nangangi Kudwanyi. \v 9 Ngala jawudamukunyi yabimba yali kiji nangangi Sdibinkanyi. Nanamuku jali yabimba kiji, yalungi jurj, niji nangangi, ‘Nganinymuku jala yalu waki yaluman.’ Nanamuku jalili jungku nananyina jurjina yali Jumuku, ngala yalungi yaji Sayirin baki Yalisandiya. Nanamuku yali kijiwijba nangangi Sdibinkanyi. Baki yingkamuku Jumuku kijiwijba yali nangangi. Kudiya yalungi yaji niji Sisiliya. Kudiya yalungi yaji niji Yasiya. Yabimba yali kiji nangangi Sdibinkanyi, kijiwijba yali nangangi. \v 10 Ngala yabimba nyuli Sdibin ngiruka yanybikanyi Kunybawanyi Ngarndwanyi Kudkanyi. Wajbayi Sdibin kunybanyi jangkurranyi nanangini Kunybawanyi Ngarnduwanyi. Baki jali yanyba nyulu Sdibin nanankanyi kunybanyi jangkurranyi, miku yaliyi manku kijin Sdibinkanyi Jumukunyi. \v 11 Baki ngajaka yali yingkamuku yabimbiji kiji nangangi. Jayalu karu balki jangkurr Sdibinkanyi. Jujijba jayalu nangangi. Wajba yalunjali dungalanyi karunkanyi balki jangkurr nani nangangi Sdibinkanyi. Nayinda jangkurr jujakun jujijba yali, “Manku nurri nanda Sdibin karunkurri balki jangkurr Musiskanyi marda Kudkanyi.” Nani yali jujijba. \v 12 Yingkamuku yali manku nanda balki jangkurr jujakun, baki ngarrangarra yali muwa Sdibinkanyi. Ngarrangarra yali muwa, nganinymuku, malbumalbu, marda nanamuku milidimbawarr yuwana. Ngarrangarra yali muwa. Wudumba yali Sdibin. Marrimba yali, baki kuyu yali Sdibin kunsilyurri. \v 13 Kuyu yali Sdibin kunsilmukuyngkurri, baki kuyu yali nanamuku jali yalu jujijba Sdibinkanyi kunsilmukuyngkurri. Yanyba yali jujakunyi jangkurranyi kunsilkanyi. Nayi yali yanyba, “Nayinda Sdibin, nyulu yanybawa balki jangkurr. Yanybawa nyulu balki jangkurr nanankanyi walkurrayngka jurjkanyi Kudkanyi. Yanybawa nyulu balki ngamanginkanyi walkurrayngka jurjkanyi. Marda yuwanyi Musiskanyi, nyulu yanybawa balki jangkurr yuwanyi Musiskanyi. \v 14 Manku nurri Sdibin yanybikurri mili balki jangkurr. Yanyba nyuli, ‘Dalyamba janyulu walkurra jurj Kudkanyi. Dalyambaja walkurra jurj Jisuswanyi, nangangi yaji Nasarid.’ Mili nyuli yanyba yingka balki jangkurr. Wajbayi ngambalanya yuwanyi wankalawanyi Kudkanyi. Wajbayi ngambalanya yuwanyi wankalawanyi Musiswanyi. Ngala Sdibin, miku nyuli nulijba ngambalangi jungunkanyi ngambala nananyina yuwana Musiskanyi. Nulijba nyuli ngambalangi jungunkanyi yinini yuwana. Yanyba nyuli, ‘Marda ngambalimi jungku yinini yuwana.” Barriwa. \v 15 Jala yali yanyba nanda jujakun jangkurr, baki nanamukunyi kunsilwanyi ningkijba yali Sdibin. Ningkijba yali nanda wali nangangi, barrinani Yanjil wali. \s1 Yanybayi Sdibin Kunsilkanyi \c 7 \p \v 1 Ngajaka nyuli Sdibin walkurranyi mambukawanyi jurjkanyi. Ngajaka nyuli, “Nanda jangkurr jali yalu yanyba, nanda jangkurr duja jangkurr kuna. Nani kuna yanyba ninji.” \v 2 Jananganja nyuli Sdibinwanyi, “Narri, mungkijimuku, mambukamuku. Ngambalangi Kud nyulu jungkuka ngiruka. Wabula kamambarra minimba nangki ngamanginkanyi wankalanyi mungkijinyi. Niji nangangi Yabrayam. Najba nyuli Kud, nanangini wankalawanyi, ngala nyuli jungku nananyina yingkana yajina juju karru, yaji niji Misubudamiya. Nyuli najba Kud waluwa, baki bayngkani nyuli barlba bayungu jungunki yingkana yajina, niji Yaran. \v 3 Minimba nangki Kud, baki yanybayi Kud nangangi. Jirrinyba nyuli, ‘Yingijbakiyi ninji nganyi mungkiji, baki nganyi yaji yingijbakiyi, baki jilajba janinji yingkayurri yajiyurri, nanda jalija ngayu minimba nganyi.’ \v 4 Baki yingijba nyuli nangangi yaji Kaldiya. Nanda yaji Kaldiya, nananyina walkurranyina yajina, Misubudamiya. Yingijba nyuli Kaldiya. Barlbayi Yabrayam, baki buwakanya nangangi, marda yingkamuku. Barlba yali bayungu jungunki nanaba Yaran. Barriwa. Baku barri nanda buwakanya Yabrayamkanyi janyba nangki. Baki nyuli jirrinyba Yabrayam Kudwanyi. Jirrinyba nyuli Yabrayam barlbiji nanginkurri yajiyurri, jala ngambala jungku. \v 5 Miku nyuliya wajba Yabrayam nanginkanyi jambanyi nanganginmirra Kudwanyi. Miku. Kudiya jamba nangangi. Ngala yanybayi Kud Yabrayamkanyi, yanyba nyuli, janyulu wajba Yabrayam nanginkanyi yajinyi. Yanybayi Kud, janyulu wajba yalunya nanginkanyi yajinyi, Yabrayam, marda nangangi jandanyi, marda yalunya bayngkani, marda ngambalanya nanijba. Nayi janyulu wajba ngambalanya nanginkanyi jambanyi, Yabrayamngangi nyuli barrinani wankalanyi buwakanya ngambalangi. Nanamanji jali yanyba Kud waykanyi nanginkanyi yajinyi, mikuyaji jandayngkanyi Yabrayamkanyi. \v 6 Nayinda jangkurr yanybayi Kud Yabrayamkanyi, ‘Jayalu bayngkani nganyindu, jayalu jungku yingkana ngurranyina yajina. Jayalu waki mambukanyi nanankanyi yajinyi. Jayalu waki kudanyu yurrngumba 400 kamambarra kindilkurrinyi. \v 7 Ngala janga yabimba walkurra kiji yalungi mambukanyi, wakimbangangi jayalunya kudanyu. Baki yalu bayngkani nganyindu, jayalu wijba nanginkurri yajiyurri. Nayiba jayalu maruka ngaki kudanyu. Jayalu yanyba mududu ngaki nanginyina yajina.’ Nani yanybayi Kud Yabrayamkanyi. Barriwa. \v 8 Baki wajbayi Yabrayam wangarranyi Kudwanyi, kaburrmbikanyi jala yalu bardarda. Nayi barri jali yalu karlba bardarda, baki jingkijba yalunjali jandanyi Kudkanyi. Baki jingkijbayi yalunya nangangi jandanyi Kudwanyi. Nayinda jangkurr kaburrmbijina, jali yanyba Kud Yabrayamkanyi, nayinda jangkurr yurrngumba nayimannga, miku yangkalambikanyi. Nani kaburrmba nyuli nangangi jandanyi Yayisak Yabrayamwanyi, ngala nyuli marrandal jilijba. Jabarri Yayisakwanyi, jali nyulu nganinyi, nyuli kaburrmba nangangi jandanyi Jakub. Jabarri nyuli, Jakubwanyi kaburrmba nangangi kaja jandanyi, 12 jandanyi. Nanamuku jandanyi 12, yalu barrinani wankalanyi buwakanya ngambalangi. Yingka buwakanya yanina yanina ngambalangi. \p \v 9 Nanamuku jandanyimuku 10 barri Jakubkanyi, nguwajba yali yalungi kanyiyanyi Jusibkanyi. Nguwajba yali Jusibkanyi buwawakulawanyi. Wajba yali ngurranyi jalili jungku yajina juju kularra, niji Yijib. Wajba yali ngurranyi Jusibkanyi. Wudumba yali dungala buwawakulawanyi, waykanyi ngurranyi yalunginkanyi kanyiyanyi. Baki Jusib nyuli waki nganiyngkanyi nananyina yajina kularra Yijib. Ngala lalanbayi Jusib Kudwanyi. \v 10 Lalanbayi Jusib Kudwanyi, jali yingkamukunyi yalu yabimba kiji nangangi Jusibkanyi. Baku barri nanda walkurra mambuka Yijibkanyi, niji nangangi Bayira, yanyba nyuli Jusibkanyi. Yabimbayi Kudwanyi Jusib kunyba, marda jingkijbayi yanybawarr. Mankumanku nangki Bayira Jusibkanyi, nyuli kunyba, nyuli jingkijbawarr. Baki yarrijbayi Jusib Bayirawanyi. Yarrijba nyuli Jusib mambuka bukamba yajinyi, baki yarrijbayi Jusib mambuka nanganginkanyi barrawumukuyngka Bayirakanyi. \v 11 Nanda Jusib, nyuli walkurra mambuka wabulinyi nananyina yajina Yijib. Baku barri 7 kamambarra kindilkurrinyi, mikuyaji janjanyi yirrbayi nanaba Yijib, marda langku Kayinan. Nanda yaji Kayinan, yingka niji nangangi Yisrayil. Mikuyaji mamanyi nanaba Kayinan. Bukambiju nanaba Kayinan, yali birrkalijba. Wabulinyi yali jungku wirndaykanyi. Miku yaliya wakaramba mama, ngamanginyi wankalanyi mungkijiwanyi. \v 12 Baki malbuwanyi Jakubwanyi, manku nyuli jangkurr, mamanyi nanaba kularra Yijib, kaja mama nanaba kularra. Baki manjijba nyuli jandanyimuku nangangi kularriji Yijibyurri mamanyi. Manjijbayi yalunya kularriji mamanyi. Jilajba yali Yijibyurri, nanda yaji jali jungku kanyiya yalungi Jusib mambuka. Wakaramba yali mama nanaba kaja mama. Wijba yali langkurriji Kayinanyurri mamayudi. \v 13 Wardardamba yalungki, baki baku barri bayngkani, mikuyaji mamanyi yalundu. Baki mili manjijbayi jandanyimuku kularriji Jakubwanyi. Manjijba nyuli yalunya Yijibyurri mamanyi. Jilajba yali Yijibyurri, baki najba yali Jusib. Yanyba yalungki buwawakula marda Jusib. Baki karu nyuli Bayira Jusibwanyi. Karu nyuli nangangi mambuka Bayira nanganginkanyi mungkijinyi. Baki Bayirawanyi nyuli karu Jusib wudumbiji nangangi mungkiji, kuyunki yalunya Yijibyurri, jungunkanyi yurrngumba. \v 14-15 Baki manjijba nyuli nangangi buwanganjamuku Jusibwanyi. Manjijba nyuli yalunya langkurriji Kayinanyurri wudumbiji yalunya, buwakanya baki yingkamuku mungkijimuku. Karu nyuli yalunya kuyunki bukambiju Yijibyurri. Wijba yali langki, karu yali buwakanya Jakub, ‘Barlba jangambala Yijibyurri.’ Baki Jakub marda nangangi jandanyimuku, marda yingkamuku, yali jila Yijibyurri kularra. Kaja yali jilajba 75 barri. Baku barri kudiya kindilkurrinyi, janyba nangki nanda malbu Jakub. \v 16 Jungku yali nanaba yurrngumba. Baki nangki janyba nanda malbu. Baku barri yurrngumba yalungki janyba jandanyi malbunyi. Wiykunumba yalunjali mankanyi langkurriji malburru. Wiykunumba yalunyi mankanyi Jijimyurri. Nanaba yalunjali makaba mankanyi. Makaba yalunyi mankanyi nananyina yajina jali wudumba Yabrayamwanyi makaykanyi mankanyi. Wudumba nyuli jamba ngurranyinanyi jali jungku Kayinan. Nanamuku ngurranyimuku yalungi wankalanyi buwakanya niji nangangi Yamurr. Wudumba nyuli jamba dungalanyi nanangini wankalawanyi Yabrayamwanyi. Barriwa. \p \v 17 Waluwa juju wabula, yanybayi Kud, janyulu wajba jambanyi Kayinankanyi yalunya, jalija yalu jungku juju bayngkani nangandu, jalija nangki janyba Yabrayam. Baku barri janyba nangki Yabrayam. Baku barri mili janyba nangki nangangi jandanyi Yayisik. Baku barri mili janyba nangki nangangi jandanyi Jakub. Baku barri janyba nangki Jusib, baki yingka baku janyba nangki, yingka baku, yurrngumba janyba yalungki. Nani baku kaja kamambarra kindilkurrinyi wirdikudukudu wankalanyi, jungku yali Yijib. Yali juju bayngkani nangandu jali nangka janyba Jusib. \v 18 Nanamanji yingka walkurra mambuka nyuli jungku nanaba Yijib. Miku nyuliyanyi jingkijba nanda malburru Jusib. Miku nyuliya mankumanku Jusibkanyi. \v 19 Yabimba nyuli kiji yalungi ngamanginkanyi wankalanyi mungkijinyi. Julanba nyuli yalunya nanangini mambukawanyi. Karu nyuli yalunya, nanamuku wankalamuku, jayalu yarrijba yalungi bardarda munjimunji. Yingijba jayalunjalu bardardamuku nyubana, baki yalungkaja janyba bardardamuku. \v 20 Nanamanji barri birnandaba nangki jibarri bardardanyi jukanyi, nangangi niji Musis. Nyuli kunyba bardarda, kunyba wali. Mikuwali yingijba munjimunji. Jardiykunumba nyuli bardarda yarrijinyiwanyi. Jardiykunumbayi kujarra yingamali yakarl. Miku yaliyanyi wakaramba bardarda yilarrmukunyi. Ngadijbayi bardarda barndana maykarranyi. \v 21 Jungku nyuli barndana kujarra yingamali yakarl nanda bardarda. Baki ngadijba nyuli bardarda yingkana yajina yarrijinyiwanyi. Ngala miku nangkiya janyba. Wakarambayi nanda bardarda. Wakarambayi bardarda wurrumbarrawanyi. Nanda wurrumbarra, nyuli jandanyi mambukanyi. Wudumba nyuli bardarda, baki jardiykunumba nyuli nanda juka barrinani nyuli nanganginmirra kulunganja. \v 22 Baku nyuli jila skulyurri nanda Musis. Nyulili jungku yurrngumba skulnyina. Milidimba yali Musis kajanyi yajinyi skulnyina. Nyuli jingkijbawarr. Jala nyuli nganinyi, nyuli jingkijbawarr yanybikanyi jangkurranyi, marda yabimbikanyi yaji. Jungku nyulili yalundu, kandi nyuli yalungi Yijibkanyi. Miku nyuliya jungku yalundu, nanganginyina mungkijina, Jumukunyina. \p \v 23 Jali nyulu walkurra nganinyi, barrinani mambuka, 40 wabula kamambarra kindilkurrinyina, nyuli jilajba nanankurri yajiyurri jalili yalu jungku nangangi mungkiji. Jilajba nyuli nanankurri yajiyurri yidambiji yalunya mungkijimuku nangangi. \v 24 Najba nyuli yilarr, nangangi yaji Yijib. Nanangini yilarrwanyi, nyuli linjumba yingka mungkiji Musiskanyi. Najba nyuli yilarr linjumbikurri mungkiji Musiswanyi. Nyuliyanyi kurrkunba nanda yilarr. Daba nyuli baki kurdanbayi yilarr. Kurdanba nyuli nanda yilarr Musiswanyi. \v 25 Nanamanji, jali nyulu yidamba nangangi mungkijimuku, mankumanku nangki Musis, ‘Ngaki mungkijimuku, yalu jingkijba Kudkanyi, ngana nyuli yabimba mambuka ngakinkanyi mungkijimukuyngka. Yalu jingkijba Kud, ngana nyuli manjijba, jangayu jarimba yalunya ngaki mungkijimuku. Jarimba jangayu yalunya yingkayurri yajiyurri.’ Nani barri mankumanku nangki Musis. Ngala miku yalungkiya mankumanku nani mungkijimuku nangangi. Miku yalungkiya mankumanku Kudkanyi, nyuli manjijba Musis jarimbiji yalunya. \v 26 Kurdanba nyuli yilarr Musiswanyi, baki munganawa najba nyuli nganinyiwuya. Daba bulangki. Nyuliyanyi kurrkunba bulanya daykanyi. Yanyba nyuli bulangi, ‘Nimbala, mankukiyi ngaki jangkurr. Nimbala mungkijiwuya. Wanyingkanyi nimbalaka daba.’ \v 27 Ngala nanda waluwa jali daba, nyuli jululumba Musis wiliyurri. Jululumba nyuli Musis. Yanyba nyuli Musiskanyi, ‘Miku ninji mambuka nurrungi. Marda miku ninjimi jirrinyba nurrunya.’ \v 28 Baki nyuli ngajaka Musis, ‘Marda nganinjimi kurdanba kuna, barrinani kurdanba ninji nanda yilarr wulani.’ \v 29 Miku nyuliya jananganja Musiswanyi. Marrala nyuli. Miku nyuliya jingkijba, yingkawanyi nyuli najba Musis kurdanbikurri nanda yilarr wulani. Wirlkuyi Musis karrurriji. Wirlku nyuli yingkayurri yajiyurri. Niji nanankanyi yajinyi Midiyan. Jungku nyuli nanaba Midiyan wabulinyina yajina. Ngala nyuli nanaba, wudumba nyuli maninganja. Kujarra jandanyi bulangi, jukawuya. \p \v 30 Jungku nyuli nananyina yajina Midiyan wabulinyina yajina. 40 kamambarra kindilkurrinyina. Baku nyuli jungku mandalbulina, bundu nananyina walkurranyina dungalana, niji Sayinayi. Ngala nyuli jungku nanaba, najba nyuli manikuja yaykurri. Baki najba nyuli Yanjil mirnbina karrinjankurri. \v 31 Manmala nyuli, jali nyulu najba nanda manikuja yaykurri, baki Yanjil janguna kalawuyngkurru. Walajba nyuli baki jilajbayi bundu manikujana, ningkiji nyulu yaji. Ngala nyuli manku Kud yanybikurri. Yanybayi Kud Musiskanyi. \v 32 Nayi yanyba nyuli, ‘Ngayu Kud. Ngayu Kud yalungi nganyingkanyi mungkijinyi wankalanyi jali jungku yalu juju wabula. Ngayu Kud Yabrayamkanyi, baki Yayisakanyi baki Jakubkanyi.’ Marralayi Musis kudanyu. Birrirra nyuli, marralangangi nyuli. Baki miku nyuliya ningkijba yaji mili Musiswanyi. Marrala nyuli naykanyi. \v 33 Yanybayi Kud Musiskanyi, ‘Nayinda ngaki jamba, malaba ngaki yaji. Dulabakiyi nganyi jabunungkaji nukaminanyi. Jala ninji karrinja nanginyina malaba jambana, baki marda miku ninjimi karrinja jabunungkajiyudi.’ \v 34 Mili yanybayi Kud Musiskanyi. Yanyba nyuli, ‘Ningkijba ngayi yalunya, ngakinmuku nganinymuku, jibarrimuku, baki bayamuku. Ningkijba ngayi yalunya nananyina yajina Yijib. Linjumba yalunjali mambukamukunyi. Manku ngayi yalunya ngindunkurri, jali linjumba yalunya mambukawanyi. Badajba ngayi. Janga marrimba yalunya mardarda. Ninyaja ngayu manjijba Yijibyurri.’ Barriwa. \p \v 35 Waluwa mungkijimuku Musiskanyi, yurlwa yali Musiskanyi. Yanyba yali nangangi, ‘Miku ninji mambuka nurrungi. Miku.’ Miku yali nulijba Musis yalunginkanyi mambukanyi. Ngala baku manjijbayi Musis Kudwanyi, manjijba nyuli Musis Yijibyurri, kuyunki yalunya mungkijimuku nangangi, kuyunki yalunya yingkayurri yajiyurri. Yabimbayi Musis walkurra mambuka Kudwanyi, walkurra mambuka ngamanginkanyi mungkijimukuyngka. Marrimbayi mardarda wankalanyi mungkijimuku ngambalangi Musiswanyi. Nanda Yanjil jali najba Musiswanyi manikujana jali yajba, nanangini Yanjilwanyi, nyuli yabimba Musis ngiruka. Yabimba nyuli Musis ngiruka mambuka. \v 36 Baki jarimba nyuli mungkijimuku karri Musiswanyi. Yabimba nyuli kaja ngiruka yaji. Yabimba nyuli ngiruka yaji nanaba Yijib, baki yingkana yajina niji ‘Kanja Nganmarra.’ Baki mangkurruna yabimbayi ngiruka yaji Musiswanyi. Jungku yali mangkurruna yurrngumba, 40 kamambarra kindilkurrinyina, ngala yabimbayi kaja yaji ngiruka Musiswanyi. \v 37 Yanybayi Musis yalungi mungkijinyi, yanyba nyuli yalungi, ‘Manjijbaja yingka nganinyi Kudwanyi. Ngana nyuli manjijba, baki baku janyulu manjijba yingka, jalija yanyba nangangi jangkurr Kudkanyi. Janyulu karu yalunya mungkijimuku bayngkani ngambalandu, janyulu karu yalunya jangkurranyi Kudkanyi. Manjijba janyulu nanda, barrinani ngayu. Barrinani ngayu janyulu manjijba Kudwanyi. Janyulu Ju mungkiji ngambalangi.’ Barriwa.” Nani yanybayi Sdibin kunsilmukuyngka. \v 38 Baki mili jangkurr yanyba nyuli, “Nanda Musis, nyuli yalundu mungkijimukunyina mangkurruna. Nanaba nyuli jungku marda ngamanginmuku mungkijimuku yurrngumba. Nanaba nyuli jungku yundu Dungala Sayinayi, nanamannga yajina jali yanyba Yanjil Musiskanyi wabula. Yanybayi Kud Musiskanyi nanganginkanyi jangkurranyi Kudkanyi. Yanybayi jangkurr Musiskanyi. Wajbayi Musis nanganginkanyi yuwanyi Kudwanyi. Yanybayi Kud yuwa Musiskanyi, nyulu karunki yingkamuku nanankanyi yuwanyi. Baki nyuli yarrijba nanda yuwa najana Musiswanyi. \p \v 39 Ngala miku yaliya ngayangayijba Musis wankalamukunyi. Miku yaliya manku nangangi. Muningka yaliyanyi wijba Yijibyurri. \v 40 Ngala nyuli jungku Musis yundu Dungala Sayinayi, baki mungkijimukunyi yali ngajaka nangangi buwanya Musiskanyi, niji Yarin. Ngajaka yali Yarin, ‘Wanjawa Musis. Miku nyulu ngambalandu. Marda ninjimi yabimba yingkamuku kud ngambalangi. Baki kuyu jangambala nanda yingkamuku kud ngambalandu, jalija ngambala barlba. Nanda Musis, jali jarimba ngambalanya Yijibnanyi, wanjawa nyulu jungku.’ \v 41 Baki milidimba yalunya Yarinwanyi, yabimbikanyi yali yaji barrinani kabikabi. Yabimba yali nanda yaji malankurriyudinyi dankurryudinyi. Nanda jali yalu yabimba, nanda barrinani kabikabi. Yaliyanyi yanyba mududu nanankanyi kabikabinyi. Nanamanji jalili yalu yanyba mududu Kudkanyi, bakili yalu wajba Kud barnyinyi. Yaliyanyi yanyba mududu nanankanyi kabikabinyi. Wudumba yali barnyi. Yarrijba yali nanda barnyi kabikabina. Yarrijba yali barnyi, barrinani jayalu wajba Kud. Mankumanku yalungki, ‘Nayinda kabikabi nyulu barrinani kud. Nayinda ngambalangi mambuka.’ Yabimba yali nanda kabikabi, baki maruka yali muwa kabikabinyi. \v 42 Ngala yali yanyba mududu kabikabinyi, yingijbayi yalunya Kudwanyi. Yingijbayi yalunya, jungku yali yaluman, marukangangi yali muwa kudanyu kabikabinyi. Miku yali maruka muwa Kudkanyi. Yanyba yali mududu warrawijinyi marda. Yanyba yali mududu kabikabinyi marda warrawijinyi. Barriwa. Yarrijba nyuli jangkurr Kudkanyi najana wankalawanyi. Yarrijba nyuli jangkurr Kudkanyi, ‘Narri mungkiji, narringi yaji Yisrayil. Miku narriyanyi kurdanba barnyi ngaki, baki miku ngana narriyanyi wajba barnyinyi. Ngala narri jilalajba 40 kamambarra kindilkurrinyi mangkurruna, miku narriyanyi kurdanba yaji ngaki, ngala yingkanyi narri kurdanbayi barnyi. \v 43 Baki yingkawuyayngka narri yanyba mududu bulangi. Yingka narri yabimba barrinani nganinyi, nangangi niji Muluk. Yarrijba narri yaji darladarlana, barnda nangangi Mulukanyi. Yanyba narrili mududu nanankanyi. Marda yanyba narri mududu warrawijinyi. Karu narri nanda warrawiji Rimban. Kuyu narri nanamuku narrindu. Yanyba narri mududu nanamukuyngka, ngamu kudmuku. Ngala manjijba jangayu narrinya juju karrurriji. Janga manjijba narrinya nanankurri yajiyurri karru, niji Babalun. Janga manjijba narrinya juju, yanybangangi narrili mududu nanankanyi kudmukuyngka.’ Barriwa. \p \v 44 Mili yanybayi Sdibin kunsilkanyi. Nayi nyuli yanyba, ‘Karu nyuli Musis Kudwanyi, karu nyuli Musis yabimbikanyi barnda nangangi Kudkanyi.’ Wudumba yali waban. Yabimba yali barnda nangangi Kudkanyi. Yabimbayi kunymamba mungkujbirrimukunyi. Yabimbayi yaji kunymamba, barrinani karuyi Musis Kudwanyi. Kuyu yalili nanda barnda Kudkanyi yurrngumba jalili yalu jilalajba mangkurruna. Kuyu yali nanda barnda yalundu ngambalanginyi wankalawanyi. \v 45 Baku murrkani, yuwaji yali kuyu nanda barnda Kudkanyi. Waluwa janyba nangki Musis, yarrijba nyuli nanda Jujuwa. Yarrijbayi Jujuwa mambuka nanganginkanyi mungkijinyi. Jali janyba nangka Musis, baki yalilijbayi nangangi mungkiji mambukawanyi, Jujuwawanyi. Yalilijba nyuli yalunya nanankurri yajiyurri jali wajba yalunya Kudwanyi. Kuyu yali nanda barnda Kudkanyi jali yalu jilajba nanankurri yajiyurri. Kandimba nyuli yalunya Jumuku Kudwanyi. Nyuli yalundu, jali yalu daba nanamuku jalili jungku nananyina yajina, niji Kayinan. Daba yali, kurdanba yali nanamuku jalili jungku yalu Kayinan. Yabimba nyuli yalunya ngiruka daykanyi nanamuku Kudwanyi. Yurrngumba nanda barnda Kudkanyi yalundu. Yanyba yalili mududu Kudkanyi nananyina barndana. Yanyba yalili mududu, marda brijba yalili Kudkanyi nanaba. Nanda barnda Kudkanyi, yuwaji nanaba juju bayngkani nangangi, jali jungku yingka mambuka Dayibid. \v 46 Nanda Dayibid, nyuli jungku nananyina yajina Kayinan juju bayngkani nangangi Jujuwa. Walkurra mambuka nanda Dayibid. Baki Kud, maruka nyuli muwa Dayibidkanyi. Nyuliyanyi yabimba barrawu Kudkanyi Dayibidwanyi, baki ngajaka nyuli Kud yabimbikanyi nangangi barrawu Kudkanyi. \v 47 Miku nyuliya yabimba nanda barrawu, ngala nanganginyi jandanyiwanyi, niji Sulumun, yabimba nyuli nanda walkurra barrawu Kudkanyi. \v 48 Ngala Kud, miku nyulimi jungku barrawuna. Miku nyulimi jungku barrawuna jali yabimba nganinyiwanyi. Miku. Yanyba nyuli nanda wankalanyi, yanyba nyuli yingka jangkurr Kudkanyi. \v 49-50 ‘Ngayu Kud. Nanangajba ngayu bukamba yaji. Jungkuwa ngayu lalijina, marda jambana ngayuwa jungku. Yuwajiwa ngayu jungku wandijiyana. Ngala miku ngayimi jungku barrawuna jali yabimba nganinyiwanyi. Yabimba ngayi bukamba yaji.’ Barriwa.” Nani yanybayi Sdibin yalungi. \p \v 51 Kijiwijba nyuli yalungi kunsilkanyi Sdibin. Kijiwijba nyuli. Nayi nyuli yanyba yalungi, “Narri jardibirrimuku. Miku narri kuyu jangkurr Kudkanyi. Miku. Miku narri nulijba Kud. Narri barrinani nanamuku wankalanyi, jali jungku juju wabula. Miku yaliyanyi ngayangayijba Kunyba Ngarndu Kudkanyi. Marda narri, miku narrimi ngayangayijba nanda Kunyba Ngarndu Kudkanyi. \v 52 Kurdanba yali nanamuku jali yanyba jangkurr Kudkanyi wankalawanyi. Narringinyi wankalanyi buwakanyamukunyi kurdanba yali bukambiju jali manjijba Kudwanyi yanybiji nangangi jangkurr. Nanamuku jali yanyba jangkurr Kudkanyi, yanyba yali, janyulu badajba nanda kunyba wakiwarr. Yanyba yali, janyulu badajba, ngala jali nyulu badajba, baki karu janarri yingkamuku kurdanbiji nanda. Badajba nyuli, ngala karu narri yingkamuku kurdanbiji nanda. Narri, kurdanba narri nanda kunyba wakiwarr. \v 53 Nanda jangkurr Kudkanyi, nanda yuwa jali karu Yanjilwanyi, nanda yuwa narringi yuwa. Jingkijba narri nanda yuwa, ngala miku narriyi manku yaji yabimbikanyi nayi yaji.” Barriwa. Nani yanybayi Sdibin. \s1 Kurdanba Yali Sdibin \p \v 54 Nanamuku kunsilkanyi, ngarrangarra yali muwa nanankanyi jangkurranyi Sdibinkanyi. Ngala nyuli yanyba, baki ngarrangarra yali muwa kudanyu nangangi. \v 55 Ngala Sdibin, nanda Kunyba Ngarndu Kudkanyi nangandu. Ningkijba nyuli laliji kingkarri. Ningkijba nyuli kingkarri, baki najba nyuli Kud. Najba nyuli walkurra mirnbi. Najba nyuli Kud jungunkurri mirnbina. Jungkuyi Kud mirnbina marda Jisus nangandu. Jungku buli malumba, Kud marda Jisus. \v 56 Kayayi Sdibin, “Ningkijbakiyi narri laliji. Najba ngayu lalijina Buwakanya Bukambijuyngka. Nyulu karrinja wilina Kudnyina.” \v 57 Ngala kaya yali kudanyu kunsilmuku. Murumba yalungki kuwarda. Miku yaliyanyi manku nanda jangkurr jali yanyba Sdibin. Wirlku yali Sdibinyurri wudumbiji nanda. \v 58 Wudumba yali Sdibin, baki kuyu yali juju danbina barrawuyabarrawuyana. Yaliyanyi kurdanba Sdibin. Kuyu yali nanda danbina juju, baki janyba yali dungala nangandurri kurdanbiji Sdibin. Kudiya nganinyi nanaba, yalungki dulaba danyan yalungi, janyba jayalu dungala. Yarrijba yali danyan jambana bundu nganinyina, nangangi niji Sul, nyulu lalanbiji danyan. \v 59 Jabarri janyba yali dungala nanganburri Sdibinyurri. Jingkijba nyuli, janangka janyba Sdibin, baki kaya nyuli, “Mambuka Jisus, kuyu janinji ngaki ngarndu.” \v 60 Mururu nyuli baki kayayi kudanyu, “Kud, mudujbakiyi nayinda balki yaji, jala yalu yabimba ngaki daykanyi.” Nani yanyba nyuli baki janyba nangki. Yali kurdanba nanda Sdibin dungalayudinyi. Barriwa. \c 8 \p \v 1a Nanda nganinyi Sul, jali lalanba danyan, maruka nyuli muwa, jali nyulu najba yalunya kurdanbikurri Sdibin. Marukayi Sul muwa. Mankumanku nangki, yuku kunyba, jali yalu kurdanba Sdibin. \s1 Yabimba Nyuli Kiji Yalungi, Sulwanyi. \p \v 1b Baku barri kudanyu yali julanba nanamuku Jisuskanyi. Yabimba yali kiji yalungi jali maruka yali muwa Jisuskanyi. Nanankardi yingijba yali nanda yaji Jirusalim, nanamukunyi jali maruka muwa Jisuskanyi. Jarrbalijba yali bukamba. Barlba yali yingkayurri yajiyurri lukuluku, Judiyayurri marda Samariyayurri. Ngala kudiya yali wambu jungka Jirusalim, nanamuku jali manjijba Jisuswanyi. Yali wambu jungku. Miku yaliya barlba. \v 2 Makaba yali nganinyiyurru mankanyi kudiyawanyi jali maruka Kudkanyi. Yali ngindu muwa nangangi. Ngindu yali kudanyu nangangi nganinyiyurruwa. \v 3 Ngala kujba nyuli Sul nanamukuyngka jali maruka Jisuskanyi. Ngankijba nyuli kalawunyi kajana barrawuna, kujba nyuli yalungi. Wudumba nyuli kajamuku, baki kuyuyi yalunya brisinyurri. Ngarrangarra nyuli muwa yalungi, jala yali maruka muwa Jisuskanyi. \s1 Nanda Bilib Nyuli Milidimba Yalunya Yajina Samariya \p \v 4 Ngala yalu jali jarrbalijba, jilajba yali lukuluku juju, baki karu yalunjali yingkamuku jangkurranyi Jisus Krayiskanyi. \v 5 Nyuli jilajba Samariyayurri nanda Bilib. Karu nyuli jangkurranyi Jisuskanyi nanaba. \v 6 Kajamukunyi yali manku jangkurr Bilibkanyi, muramukunyi. Manku yali kudanyu nangangi jangkurr. Manku yali, baki najba yali ngiruka yaji jali yabimba Bilibwanyi. \v 7 Jakajba nyuli wuwarr yalunbunanyi mankanyinanyi. Kaja wuwarr nyuli jakajba. Jakajba nyuli wuwarr nganinyinanyi baki jibarrinanyi. Jali yalu walajba mankanyinanyi, baki yali kaya kudanyu wuwarrwanyi. Kunymamba nyuli kudukudu jali miku yaliyanyi jilajba nukamina. Kudukudu jali miku yalungkiya ngirringirrimba mankanyi, kunymamba nyuli yalunya Bilibwanyi. \v 8 Mirnarrijba yali muwa nangangi, yalu jali jungku Samariya, kunymambangangi nyuli kudukudu Bilibwanyi. Mirnarrijba yali muwa, karungangi nyuli yalunya Jisuskanyi marda. \p \v 9 Yingka nganinyi, jungku nyulili nanaba Samariya. Nangangi niji Sayimin. Yabimba nyuli ngiruka yaji barrinani yabimbayi yarrbirrawanyi. Yanyba nangki, walkurra mambuka nyuli nanda nganinyi Sayimin. \v 10 Bukambiju jalili jungku nanaba, yalili manku yaji kudanyu nangangi Sayiminkanyi. Yanyba yalili, “Nyulu mambuka. Yabimba nyulu ngiruka yaji. Yabimbayi nanda mambuka ngiruka Kudwanyi. Nyulu Kudkanyi.” Nani yanyba yalili bukambiju. \v 11 Yali manmala kudanyu jalili yabimba nyulu yaji ngiruka. Manku yalili kudanyu nanganginkanyi jangkurranyi. Yabimba nyulili ngiruka yaji juju, waluwa wanbiya nyuli Bilib nanaba. \v 12 Jali yalu manku nangangi jangkurr Bilibkanyi, baki yali kuyu nangangi jangkurr Jisuskanyi, marda nangangi jangkurr Kudkanyi, nyulu lalanba yalunya bukambiju Kudwanyi. Kuyu yali jangkurr Bilibkanyi, Jisuskanyi marda Kudkanyi. Kuyu yali jangkurr baki nyuli ngurrunba yalunya, babdayis yalunya Bilibwanyi. \v 13 Nanda Sayimin, nyuli kuyu nanda jangkurr Jisuskanyi marda. Ngurrunbayi nanda Sayimin Bilibwanyi. Baku barri, jilajba nyuli nangandu Bilibnyina yurrngumba. Najba nyuli Bilib yabimbikurri kaja ngiruka yaji, baki manmalayi. \s1 Jilajba Buli Samariyayurri Bida Baki Jun \p \v 14 Nanamuku jali manjijba Jisuswanyi, jali wambu yalu jungku kularra Jirusalim, manku yali jangkurr langina. Manku yali Bilibkanyi Samariya, baki manku yali nanamukuyngka jali kuyu jangkurr Kudkanyi. Baki yali manjijba Bida baki Jun langki Samariyayurri. Manjijbayi bulanya milidimbiji nanamuku. \v 15 Jali bula wanbiya langku Samariya, yanyba buli mududu Kudkanyi. Yanyba buli mududu. Ngajaka buli Kud waji nanamuku jali ngurrunba Bilibwanyi, ngajaka buli Kud waji yalunya nanganginkanyi Kunybanyi Ngarndunyi. \v 16 Ngajaka buli Kud waji Kunybanyi Ngarndunyi. Jilijbawa yaji. Mikuyaji Ngarndunyi Kudkanyi yalundu. Ngurrunba nyuli yalunya, durrijba jali jangkurr Jisuskanyi. Ngurrunbayi yalunya Bilibwanyi, ngala jilijba nyulu ngankijba yalundu mankanyina Kunyba Ngarndu Kudkanyi. \v 17 Yarrijba bulangki marni yalundu kulajina, ngala buli yanyba mududu. Baki ngankijbayi yalundu mankanyina Kunyba Ngarndu Kudkanyi. \p \v 18 Nanda Sayimin, jali jila Bilibnyina yurrngumba, najba nyuli bulanya. Najba nyuli bulanya yarriykurri bulangki marni yalundu kulajina. Jingkijba nyuli, ngankijbayi yalundu Kunyba Ngarndu Kudkanyi, jali bulangki yarrijba marni yalundu. Yanyba nyuli bulangi, “Wajba janga nimbalanya dungalanyi. \v 19 Jabarri nganimbalaja wajba mankanyi ngayu ngiruka. Jabarri jangayu jungku ngiruka waykanyi yingka Kunybanyi Ngarndunyi Kudkanyi. Jangayu wawajba yalunya Kunybayi Ngarndunyi Kudkanyi.” \v 20 Ngala kijiwijbayi Bida nangangi. Jananganjayi Bidawanyi, “Ngawamba Kudwanyi, yuku nyulu wajba nanganginkanyi Kunybanyi Ngarndunyi. Miku ninjiyi wudumba nanda ngiruka mankanyi, jala ninji wajba dungalanyi. Jaliya nganyingka mankumanku nani, baki miku janyulu nganyi nulijba Kud. Miku. Miku nyuliyi nganyi nulijba Kud, marda miku nyuliyi nulijba nganyingkanyi dungalanyi. Miku janyulu kuyu nganyi dungala Kudwanyi. Jaliyi nganyingka mankumanku nani, baki janinji jilajba Yilyurri, ninji marda nganyi dungala. \v 21 Miku janinji waki nurrundu. Miku ninji jungku kunyba Kudkanyi. \v 22 Marda ninjimi ngindu nganyingkanyi balkinyi yajinyi. Marda ninjimi ngindu nanankanyi nganyingkanyi mankankanyi ngirukanyi, jali ninji ngajaka. Marda ninjimi yanyba mududu Kudkanyi, ngajaka Kud manjamanjambiji nanda nganyi balki yaji Kudwanyi. \v 23 Ninji nguwajba nurrungi. Jungku ninji balki yurrngumba, nguwajbangangi ninji.” Barriwa. \v 24 Baki ngajakayi bulanya Sayiminwanyi, “Yanyba janimbala mududu Kudkanyi ngaki. Ngajaka janimbala Kud, miku janyulu manjijba ngana Yilyurri.” Barriwa. \p \v 25 Baku barri, milidimba buli yalunya, nanamuku jali yalu kuyu jangkurr Jisuskanyi nananyina yajina. Karu buli yalunya bukamba nanankanyi jali bula jingkijba Jisuskanyi. Baki wijba buli kularriji Jirusalimyurri, Bida marda Jun. Milidimba buli yingkamuku ngala buli jilajba nananyina walkurranyina yajina, niji Samariya. Jilajba buli kajayurri barrawuyabarrawuyarri, baki buli milidimba kajamuku jali yalu jungku nanaba. Mili buli barlba kula, baki buli wanbiya Jirusalim. Barriwa. \s1 Milidimbayi Bilibwanyi Ngurranyi Nangangi Yaji Juju Kularra \p \v 26 Ngala nanda Bilib, yuwaji nyuli nanaba langku. Baku barri yanybayi Yanjil Bilibkanyi. Nayi yanybayi Yanjil, “Jilajba janinji kula. Kulakiyi jila nanankurri yubarlyurri, jali wirlku karrina Jirusalimnanyi mili bayungu Kasayurri. Jilajba janinji nanankurri yubarlyurri.” Wirlkuyi nanda yubarl mangkurruna yajina. \v 27 Ngayangayijba nyuli Yanjil Bilibwanyi. Jilajba nyuli kularriji, baki jungku nyuli nanaba. Ngala yingka mambuka, waluwa nyuli jilajba Jirusalimyurri. Badajba nyuli jujunanyi kularrinybananyi. Nanda yaji niji Yidiyubiya. Waki nyuli walkurrayngka mambukanyi nanaba Yidiyubiya. Nanda walkurra mambuka Yidiyubiyakanyi, miku nganinyi, nyuli jibarri, Kiyin. Yingka niji Kiyinkanyi, Kandaki. Lalanba nyuli dungala nanangini nganinyiwanyi. Lalanba nyuli dungala yurrngumba nanaba Yidiyubiya. Jilajba nyuli Jirusalimyurri walkurrayngkurri jurjyurri. Nanankurri nyuli jilajba, yanybiji mududu Kudkanyi. Jila nyuli yanybiji mududu Kudkanyi, marda briji Kudkanyi. \v 28 Baku nyuli yingijba Jirusalim, baki wijba nyuli nanginkurri yajiyurri Yidiyubiyayurri. Karrinja nyuli darladarlana jali wililijba yarramawanyi. Ngala nyuli jilajba karrina Jirusalimnanyi, yanyba nyuli jangkurr najana, jangkurr Kudkanyi. Yanyba nyuli nanda jangkurr jali yarrijba wankalawanyi Yayisayawanyi. \v 29 Badajba nyuli nanankurri yajiyurri jali yukumba Bilib kularra. Badajba nyuli bundu nangandu Bilibnyina, baki jirrinyba nyuli Bilib Kunybawanyi Ngarnduwanyi Kudkanyi. Yanyba nyuli, “Jilajbakiyi ninji nanankurri darladarlayurri. Janinji jila wilina. Janinji jila bayungu mili bundu nanaba darladarlana.” \v 30 Wirlkuyi Bilib darladarlayurri. Manku nyuli mambuka kalawunyi. Manku nyuli mambuka yanybikurri jangkurr najana, jali yarrijba wankalawanyi Yayisayawanyi. Manku nyuli jangkurr mambukanyi Bilibwanyi, baki ngakaja nyuli nanda mambuka, “Jingkijba kuna ninji nanda jangkurr jala ninji yanyba najana. Jingkijba kuna ninji nanda jangkurr.” \p \v 31 Jananganja nyuli Bilib nanangini mambukawanyi, “Miku ngayu jingkijba nayinda jangkurr. Marda nyulimi milidimba ngana yingkawanyi. Miku ngayu jingkijba.” Baki ngajaka nyuli Bilib jungunki nangandu darladarlana. \v 32 Yanybayi mambuka nanda jangkurr jali yarrijba Yayisayawanyi najana. Nayi nyuli yarrijba wankalawanyi jangkurr Kudkanyi. ‘Nyulu barrinani jib, nanda jali yalu kuyu kurdanbikanyi. Nyulu barrinani nanda jib, jala yalu karlba nyungka. Jungkuyi karda nanda jib, jali yalu karlba nyungka. Nani barri nyuli jungku karda barrinani jib. Miku nyuli yanyba jangkurr. \v 33 Yanyba yali balki jangkurr nangangi kudukudu. Yuku yaliyanyi muningka manjijba. Yuku yaliyanyi muningka manjijba nanda, ngala miku. Jaliyi yalu muningka manjijba, baki miku jayalu kurdanba nanda. Ngala yali kurdanba nanda. Miku jayalu karu nangangi jandanyimuku, marda nangangi mimimba nyulu. Mikuyaji yalungi. Kurdanba yali nanda. Miku nyulu wanka jungku.’ Barriwa. Nani yanybayi mambuka jangkurr najana. \p \v 34 Yanybayi nanda mambuka Bilibkanyi, “Wanyi nanda jali nyulu yarrijba. Yarrijba nyuli nanganginmayngka kuna. Yarrijba nyuli yingkanyi kuna.” \v 35 Baki jananganjayi Bilibwanyi. Karu nyuli mambuka, “Yarrijba nyuli jangkurr Jisuskanyi, wankalawanyi Yayisayawanyi. Nanda barrinani jib, nyuli Jisus.” Baki nyuli karu mambuka bukamba nanda jali jingkijba nyulu Jisuskanyi. Barriwa. \p \v 36 Ngala buli jila yubalina, wanbiya buli yajina wabudayudinyina. Ngajaka nyuli Bilib mambukawanyi, “Wabuda nayiba. Yuku kuna janganinji ngurrunba nanginyina wabudana.” \v 37 Jananganjayi Bilibwanyi, “Janga ngurrunba ninya, jaliyi ninji kuyu nanda jangkurr Jisuskanyi. Jaliyi ninji kuyu nanda jangkurr, baki janinya ngurrunba.” Baki yanybayi mambuka Bilibkanyi, “Kuyu ngayu nanda jangkurr ngiruka. Jingkijba ngayu, nanda Jisus, nyulu jandanyi Kudkanyi.” \v 38 Kurrkunbayi yarrama mambukawanyi, baki karrala buli jambarri. Karrinja buli wabudana, Bilib marda mambuka. Ngurrunba nyuli mambuka Bilibwanyi, baki buli walajba wabudananyi. \v 39 Jali bula walajba wabudananyi, kuyu nyuli Bilib yingkayurri yajiyurri Ngarndwanyi Kudkanyi. Ngala nanda mambuka, bayiwujba nyuli nangangi Bilibkanyi. Kirrijba nyuli darladarlana, baki mili nyuli jilajba bayungu. Baki mirnarrijba nyuli muwa. Ngala miku nyuliyanyi najba Bilib mili barri. \v 40 Jali kuyu Bilib Kunybawanyi Ngarnduwanyi Kudkanyi, baki Bilib nyuli jungku langku, yaji niji Yajdud. Najba yali Bilib nanaba langku. Milidimba nyuli nanamuku yingkana barrawuna, yingkana barrawuna yurrngumba jala nyuli jila mili langki. Milidimba nyuli kudukudu, baki wanbiya nyuli Sisariya. Nanaba nyuli jungku. \s1 Kuyu Nyuli Nanda Jangkurr Jisuskanyi, Sulwanyi \c 9 \p \v 1 Ngala Bilib nanaba Samariya, nanda Sul jali lalanba jumbala jali yalu kurdanba Sdibin, yuwaji nyuli Jirusalim. Yuwaji nyuli barimba yuwa yalungi jali maruka yalu Jisuskanyi. Yabimba nyuli kiji yalungi. Nyuliyanyi kijijba yalunya brisinyina. Nyuliyanyi kurdanba yalunya, kandimuku Jisuskanyi. Jilajba nyuli walkurrayngkurri mambukarri jurjkanyi. Ngajaka nyuli nanda mambuka najanyi. \v 2 Ngajaka nyuli najanyi baki mambukawanyi jurjkanyi, yarrijba nyuli jangkurr najana, nanankanyi yingkanyi mambukanyi jali jungku yingkana yajina juju langku, yaji niji Damaskus. Yarrijba nyuli jangkurr. Wajba nyuli Sul nanankanyi najanyi, minimbiji mambukamuku jurjkanyi nanaba langku Damaskus. Nanda jangkurr najana yanybayi, ‘Nangini Sulwanyi, yuku barri janyulu wudumba nanamuku jala maruka Jisuskanyi, jala durrijba nangangi yuwa. Wiykunumba janyulu yalunya Jirusalimyurri, yarrijbaja yalunya brisinyina. Yuku yarrijba janyulu nanamuku kandimuku Jisuskanyi brisinyina, nganinyi marda jibarri.’ Nani yanybayi naja. \p \v 3 Jilajbayi Sul juju langki, baki kudiya nanganbu. Jala nyuli bundu Damaskus wambarrardbayi mirnbi walkurra lalijinanyi lukuluku nangandu Sulnyina. Nyuli karrinja burrandi walkurranyina mirnbina. \v 4 Yirrba nyuli jambarri, baki manku nyuli jangkurr. Nayi nanda jangkurr, “Sul, Sul. Wanyingkanyi ninji ngarrangarra muwa ngaki. Wanyi wirangu ninji kurdanba ngaki kandimuku. Wanyingkanyi ninji yabimba kiji ngaki.” \p \v 5 Ngajakayi Sulwanyi, “Wanyi ninji mambuka. Wanyi mambuka ninji jala yanyba ngaki.” Jananganjayi nanangini, “Ngayu Jisus. Ngayu nanda jala nganinji ngalangalaka, kurda.” \v 6 Yanyba nyuli Sulkanyi, nanda jali yanyba waluwa, “Walajbakiyi. Langkukiyi jila nanankurri barrawuyabarrawuyarri Damaskusyurri. Janyulu karu ninya yingkawanyi nanankanyi jalija ninji yabimba ngaki.” \p \v 7 Nanamuku jali jilajba nangandu Sulnyina, kurrkunba yali. Manku yali nanda jangkurr, ngala miku yaliya najba nanda jali yanyba. Manmala yali baki miku yaliya yanyba. \v 8 Baki walajbayi Sul. Ngarraba nangki yami, ngala miku nyuliyi najba yaji. Kabuji nyuli. Baki marrimba yali Sul marni. Jalulu yali jila yurrngumba Damaskusyurri. \v 9 Miku nyuliya najba yaji kujarraka barndayka. Ngala miku nyuli najba, mikuyaji nangangi mamanyi, mikuyaji wabudanyi. Miku nyuli jarrba mama, miku nyuli ngaraba wabuda kujarraka barndayka. Barriwa. \p \v 10 Jungku nyulili Damaskus nanda nganinyi, nangangi niji Yananayis. Maruka nyuli muwa Jisuskanyi. Nanamanji barri nyuli buwarrajimba yaji ngala nyuli yamininyi jungku. Jali nyulu buwarrajimba, najba nyuli Kud. Baki yanybayi Kud nangangi, “Nanama ninji Yananayis.” Jananganja nyuli, “Nayinda ngayu, mambuka.” \v 11 Yanybayi Kud nangangi, ngala nyuli buwarrajimba yaji. Yanybayi Kud, “Walajbakiyi. Jilajbakiyi nanankurri yubalyurri, nangangi niji ‘Yuwarl.’ Janinji jila barrawurri nananyina yubalina, nanankurri barrawurri jalili nyulu jungku, nanda nangangi niji Judas. Nanganginkurri barrawurri janinji jila. Jalija ninji wanbiya, janinji karu yalunya barndana, ninji wanbiya yanybiji nanankanyi nganiyngkanyi Sulkanyi, nangangi yaji Darsus. Jayalunya karu, janinji yanyba nangangi Sulkanyi. Nanda nganinyi Sul, nyulu yanybaka mududu ngaki. \v 12 Baki buwarrajimba nyuli yaji Sulwanyi. Najba nyuli nganinyi niji Yananayis, ngala buwarrajimba Sulwanyi. Najba nyuli Yananayis ngankiykurri nanganburri barrawurri. Najba nyuli Yananayis yarriykurri nangka marni nanganbu Sulnyina, baki najbayi yaji mili Sulwanyi.” Barriwa. Nani yanybayi Kud nangangi Yananayiskanyi, ngala nyuli buwarrajimba yaji. \p \v 13 Jananganjayi Kud Yananayiswanyi. Jananganja nyuli, “Mambuka, karu ngana yali nangangi kudukuduwanyi. Karu yali nangangi, jali balki yaji nangangi. Karu yali nangangi, barimba jala nyulu yaji nganyingkanyi kandimukuyngka jali yalu jungku Jirusalim. \v 14 Wanbiya nyuli nayiba Damaskus. Kuyu nyuli jangkurr najana mambukanyi jurjkanyi. Nanda jungkurr yanybaka, yuku nyulu wudumba yalunya, yarrijba yalunya brisinyina, yali jala nganyi kandimuku.” \p \v 15 Yanybayi Kud nangangi Yananayiskanyi, “Jilajbakiyi Sulyurri. Yarrijba ngayi Sul mambuka. Janyulu waki ngaki. Janyulu karu kudukudu ngaki. Kudukudu ngurranyimuku, marda mambukamuku, marda kudukudu Jumuku, janyulu karu yalunya ngaki. \v 16 Ngala ngayuma, jangayu karu Sul nayinda, yingkamukunyi jayalu linjumba nanda Sul ngaki. Nani jangayu karu Sul.” Barriwa. Nani yanybayi Kud Yananayiskanyi ngala nyuli buwarrajimba yaji. \p \v 17 Baki jilajba nyuli Yananayis nanankurri barrawurri. Ngankijba nyuli kalawunyi barrawuna. Jilajba nyuli Sulyurri. Yarrijba nangki marni nanganbu Sulnyina kulajina, baki yanybayi nangangi, “Kandi Sul, manjijba ngani mambukawanyi Jisuswanyi. Nyulu nanamannga Jisus najba jali ninji yubalina. Ngana nyuli manjijba, baki yuku janinji najba yaji mili, baki nanda Kunyba Ngarndu Kudkanyi, janyulu ngankijba nganyindu mankanyina.” Barriwa. \v 18 Yinarramba yirrbayi Sulnanyi yaminanyi nanda barrinani kalya. Yirrbayi nanda nanganbunanyi yaminanyi, baki nyuli najba yaji. Karrinja nyuli baki ngurrunbayi nanda Sul kandiwanyi Jisuskanyi. \v 19 Baki nyuli jarrba mama Sulwanyi, baki kunybijbayi mili mankanyi. Jungku nyuli mardunguji kandimukunyina nanaba Damaskus. \s1 Milidimbayi Yalunya Jisuskanyi Sulwany \p \v 20 Baki jilajba nyuli yingkayurri jurjyurri baki yingkayurri jurjyurri baki yingkayurri nananyina yajina. Nani nyuli jila jurjmukuyngkurri. Karu nyuli yalunya Jisuskanyi, nanamuku jali jungku jurjina. Yanyba nyuli, “Nanda Jisus, nyulu jandanyi Kudkanyi.” \v 21 Manmala yali, nanamuku jali manku nangangi jangkurr. Yanyba yalungki, “Nayinda Sul, nyulu nanda jali wudumba kandimuku Jisuskanyi, nanda jali yarrijba yalunya brisinyina nanaba Jirusalim. Badajba nyuli nanginkurri wudumbiji yingkamuku kandimuku jali maruka muwa Jisuskanyi. Badajba nyuli wudumbiji yalunya, baki wiykunumbiji yalunya walkurrayngka mambukanyi jurjkanyi nanaba Jirusalim.” Barriwa. Manmala yali baki nani yalungki yanyba Sulkanyi. \p \v 22 Ngala milidimba nyuli yalunya Sulwanyi. Milidimba nyuli yalunya duja ngirukanyi jangkurranyi, nanamuku Jumuku jali jungku Damaskus. Nayi nyuli milidimba yalunya, “Wabula juju yanybayi Kud, janyulu manjijba walkurra mambuka. Nanda Jisus, nyulu nanda jali manjijba Kudwanyi. Nyulu nanda Krayis, baki nyulu jungkuka nanda walkurra mambuka ngambalangi.” Nani yanybayi Sul duja jangkurr. Nanamuku Jumukunyi, miku yaliya kuyu nangangi jangkurr, ngala miku yaliya jingkijba wanyi jangkurr jananganjanyi Sul. Miku yaliya jananganja Sul. Barriwa. \p \v 23 Baku barri, mardunguji, jungku yali malumba nanamuku Jumuku. Kurdanba yaliyanyi Sul. Yanyba yalungki kurdanbikanyi nanda. \v 24 Ngala karuyi Sul yingkawanyi. Karu nyuli nanankanyi jangkurranyi kurdanbikanyi Sul. Kudiyawanyi, nulijba jali kurdanbikanyi Sul, kurrkurrnajba yali bardawa barrikina. Wujuju marda baralala kurrkurrnajba yali nanda bardawa barrikina. Nanda barriki lukuluku Damaskus. Yabimba yali nanda barriki dungalayudinyi, wunanybala kingkarri. Kurrkurrnajba yali bardawa, Sul wudumbiji, kurdanbiji nanda. \v 25 Nanda barriki wunanybala, juju kingkarri. Mungana barri yarrijba yali Sul walkurranyina kamulana. Kijijba yali kurul kamulana, baki manjijba yali Sul kingarrinya. Manjijbayi Sul jambarri kamulana kurulyudinyi. Karrala nyuli jambarri barrikina nanda Sul, ngala kurrkurrnajba yali bardawa Sulkanyi kudiyawanyi. \p \v 26 Jilajbayi Sul kula Jirusalimyurri. Jali nyulu nanaba Jirusalim, nyuliyanyi jungku yalundu kandimukunyina. Karu nyuli yalunya, maruka nyuli muwa Jisuskanyi, ngala miku yaliya kuyu nangangi jangkurr. Marrala yali bukambiju Sulkanyi. \v 27 Ngala kandimba nyuli Sul yingkawanyi kandiwanyi, nangangi niji Barnabas. Kuyu nyuli Sul nanamukuyngkurri jali manjijba Jisuswanyi. Karu nyuli yalunya Sulkanyi Barnabaswanyi. Karu nyuli yalunya nanginkanyi jangkurranyi, “Najbayi mambuka Jisus yubalina Sulwanyi, baki yanybayi Jisus nangangi Sulkanyi. Baku yanybayi Sul duja jangkurr Jisuskanyi jurjina nanaba Damaskus. Kudanyu nyuli yanyba yalungi bukambijuyngka Jisuskanyi.” Nani karuyi yalunya Sulkanyi Barnabaswanyi. \v 28 Baki jungku nyuli Sul yalundu kandimukunyina. Jilajba nyuli lukuluku Jirusalim yanybikanyi yalungi Jisuskanyi. \v 29 Marda yanybayi Sul Jisuskanyi yalungi Jumukuyngka jali yanyba Krik yanyi. Yingkawanyi ngajakayi baki yingkawanyi ngajakayi baki jananganjayi yalunya Sulwanyi. Jakakajba yalungki Jisuskanyi. Ngala yaliyanyi kurdanba Sul, nanamukunyi Jumukunyi jali yalu yanyba Krik yanyi. Kurdanba yaliyanyi Sul. \v 30 Ngala yali manku nanda jangkurr kurdanbikanyi Sul kandimukunyi. Baki yali kuyu Sul langki Sisariyayurri, baki nanamunanyi yali manjijba nanda Sul mili langki nanganginkurri yajiyurri Darsusyurri, juju langku. \p \v 31 Jungku yali kardarda nanamuku kandimuku jali maruka muwa Jisuskanyi. Wabulinyina yajina jungku yali kardarda, nanaba Judiya, marda Kalili, marda Samariya. Miku yaliya linjumba kandimuku, yingkamukunyi Jumukunyi jali miku yali kuyu jangkurr Jisuskanyi. Miku yaliya linjumba kandimuku. Yurrngumba barri jabarri mili yali kuyu jangkurr Jisuskanyi, kandimbangangi yalunya Kunybawanyi Ngarnduwanyi Kudkanyi. Jungku yali kunyba Kudkanyi. Ngayangayijba yali Kudkanyi, marukangangi yali muwa Jisuskanyi. Barriwa. \s1 Jilajbayi Bida Yingkayurri Yajiyurri \p \v 32 Mardunguji jilajbayi Bida yingkayurri yajiyurri baki yingkayurri yajiyurri lukuluku. Baki wanbiya nyuli barrawubarrawuna niji Lida. Jilajba nyuli nanaba yidambiji kandimuku jali yalu jungku nanaba Lida. Yidamba nyuli kandimuku nanamukunyina yajina. \v 33 Najba nyuli nganinyi nanaba Lida, nangangi niji Yaniyas. Miku nyuliya jilajba. Miku nangkiya ngirringirrimba mankanyi. Yurrngumba nyuli kuluka nanganginyina jalyuna 8 kindilkurrinyi. \v 34 Yanybayi Bida nangangi, “Ninji Yaniyas, kunymamba ninya Jisus Krayiswanyi. Walajbakiyi, baki jalyumbakiji.” Yinarramba nyuli walajba. Kunybijba nyuli. Yuku nyuli jilajba kunybijba. \v 35 Kudukudu jali jungku nananyina marndarlbarlina, niji Jarun, yali najba nanda nganinyi, miku jali jila wabula. Nanda barrawuyabarrawuya, niji Lida, jungkuyi kularra marndarlbarlina. Marda nanamuku jali jungku Lida, najba yali nanda nganinyi jali kunymamba Jisuswanyi. Najba yali, baki kuyu yali jangkurr Jisuskanyi. Maruka yali muwa Jisuskanyi. Barriwa. \p \v 36 Jungkuyi bardibardi nananyina yajina, niji Juba. Nanda yaji Juba bundu Lida. Juba bayinga, ngala Lida karriya. Maruka nyuli muwa Jisuskanyi nanda bardibardi. Nangangi niji Dabida. Dabida, nanda Ju yanyi, barrinani dirr, ngala Krik yanyi Dukas. Nanda dirr barrinani bayakarda buluki. Kandimba nyuli yingkamuku yurrngumba bardibardiwanyi. Wajba nyuli yalunya yajinyi, mamanyi marda jumbalanyi, nanamuku jali mikuyaji dungalanyi yalunbu. \v 37 Nanamanji jali jungku Bida Lida, nanda bardibardi lunji nyuli kudanyu, baki janyba nangki. Wakardaba yali mankanyi bardibardiyurru. Kuyu yali mankanyi kingkarriji. Yarrijba yali mankanyi jalyuna yundukula. \v 38 Nanda yaji Juba janyba jali nangka bardibardi nanaba, nanda Juba bundu Lida. Yuwaji jungkuyi Bida nanaba Lida. Karu yali kandimuku jali jungku Juba, karu yalunjali Bidakanyi, yuwaji nyuli jungku Lida. Baki yali manjijba nganinyiwuya. Manjijba bulanjali Bidayurri. Yanyba buli Bidanyi, “Badajba janinji dulu nurrundurri Jubayurri. Dulukiyi jila ngalinbu.” \v 39 Baki jilajba nyuli bayungu bulandu Bida Jubayurri. Jali nyulu wanbiya barrawuna, jali janyba nangki bardibardi, baki yali kuyu nanda Bida yajiyurri yundu. Kuyu yali Bida naji mankanyi bardibardiyurru. Kudukudu miyaji jibarrimuku jungku yali mankanyina. Ngindu yali. Minimba yali Bida kudukudu jumbala jali nyulu yabimba bardibardiyurrunyi. Yabimba nyulili jumbala yalungi jali mikuyaji dungalanyi yalundu. \v 40 Manjijba nyuli nanamuku miyajimuku danbiyurri Bidawanyi. Manjijba nyuli yalunya danbiyurri, baki mururu nyuli wayka. Yanyba nyuli mududu Kudkanyi. Baki yangkalamba nangki mankanyiyurri. Yanyba nyuli, “Dabida, walajbakiyi.” Dimbulijbayi yami. Jali nyulu najba Bida, baki jungkurrijbayi jalyuna nanda bardibardi. \v 41 Manjijba nangki Bida marni bardibardiyurri. Marrimba nyuli, ngala walajbayi bardibardi. Karrinja nyuli. Baki kayayi Bida yalungi, kandimukuyngka marda miyajimukuyngka. Ngankijba yali. Najba yali bardibardi wankiykurri. \v 42 Kudukudu yali manku nanda jangkurr Bidanyi, wankamba jali nyulu bardibardi mili. Kudukudu yali manku, baki yali kuyu nanda jangkurr Jisuskanyi. Manku yali bardibardinyi bukambiju jali jungku Juba, baki kudukudunyi yali kuyu jangkurr Jisuskanyi. \v 43 Mili jungku nyuli Bida nanaba Juba yurrngumba, kuluka nyuli nanganginyina barrawuna Sayiminkanyi. Nanda Sayimin yabimba nyulili yaji wabayudinyi. \s1 Yidimbayi Bida Mambukawanyi Ngarrkadabawarrmukuyngka \c 10 \p \v 1 Jungkuyi nganinyi, nangangi niji Kurniliyus. Jungku nyuli langku, yaji niji Sisariya. Nyuli mambuka kajamukuyngka ngarrkadabawarrayngka. Yalungi yaji ngarrkadabawarrayngka, juju bayungu, niji Yidali. \v 2 Maruka nyuli muwa Kudkanyi. Nyuli, marda nangangi maninganja, jandanyi nangangi marda, maruka yali muwa Kudkanyi. Miku nyuli Ju, ngala Ruman nyuli. Ngala kandimba nyulili Jumuku, nanamuku jali yalu ngawamba bijal dungala yalunbu. Wajba nyulili yalunya kajanyi yajinyi. Yanyba nyulili mududu Kudkanyi. \v 3 Ngala nyuli bijal ngabungaburri yaji, buwarrajimba nyuli yaji mambukawanyi, ngala nyuli yamininyi jungku. Ngala nyuli buwarrajimba, najba nyuli Yanjil Kudkanyi ngankiykurri kalawunyi nanganburri. Yanybayi Yanjil nangangi, “Nanama ninji Kurniliyus.” \v 4 Ningkijba nyuli Yanjil. Marrala nyuli kudanyu, baki nyuli jananganja, “Nayinda ngayu mambuka.” Yanybayi Yanjil nangangi, “Manku ninya Kudwanyi, jali ninji yanyba mududu Kudkanyi. Manku nyuli ninya yanybikurri mududu. Baki nyuli najba ninya, jali ninji yabimba kunyba yaji yingkanyi. Mankuwayi nyulu nganyi kunyba yaji. Kud marukangka muwa nganyi. \v 5 Manjijbakiyi nganinymuku Jubayurri, yali wudumbiji nanda, nangangi niji Bida. \v 6 Jungku nyulu barrawuna kanjana. Nanda barrawu, nangangi barrawu Sayiminkanyi, jala nyulu yabimba yaji wabayudinyi.” \v 7 Nani yanybayi Yanjil baki barlbayi. Jala nyulu walajba Kurniliyus, kaya nyuli kujarrayngka wakiwarrayngka, marda yingamalinyi ngarrkadabawarrayngka. Nanda ngarrkadabawarr, maruka nyuli muwa Kudkanyi. Lalanba nyulili nangangi yaji mambukanyi Kurniliyuskanyi. \v 8 Karu nyuli yalunya mambukawanyi Yanjilkanyi, baki manjijba nyuli yalunya kula Jubayurri. \p \v 9 Munganawa barri bunundujba yali Juba. Nanamanji barri mukunjana jali yalu bunundujba, jilajbayi Bida yundu barrawuna. Jilajba nyuli yundu yanybiji mududu Kudkanyi. \v 10 Birrkalijba nyuli, wardamba nangkiyanyi. Yukumba nyuli, ngala yundijbayi mama yingkawanyi. Yukumba nyuli, baki buwarrajimba nyuli yaji, ngala nyuli yamininyi jungku. \v 11 Najba nyuli yaji jali bardawajba ngaluna Bidawanyi. Najba nyuli yaji barrinani walkurra blanki ngala nyuli karrala kingkarrinya wayka. Kijijbayi nanda blanki yingkawanyi kurulina. \v 12 Jungkuyi kaja barnyi kalawunyi nananyina blankina, julaki marda miya, marda wardaba marda yingkamuku. Jungkuyi kalawunyi blankina kaja barnyi junu. Ngala miku yalili jarrba bukamba nanda barnyi jali blankina kalawunyi. Kudiya yalili jarrba, ngala kudiya miku. Miku yalili jarrba bukamba barnyi, yuwangangi yalungi Jukanyi. \v 13 Manku nyuli jangkurr lalijinanyi Bidawanyi, ngala nyuli buwarrajimba yaji. Nayi nanda jangkurr, “Bida, walajbakiyi. Kurdanbakiyi barnyi, baki wardambakiyi nganyingka.” Nani mankuyi jangkurr lalijinanyi Bidawanyi. \v 14 Jananganjayi Bidawanyi, “Mambuka miku ngayiyi jarrba nanda barnyi. Miku nurrili jarrba nanda, yuwangangi. Jaliyi nurru jarrba nanda barnyi, nurru Jumukunyi, baki nurru jungku balkina yuwana Kudkanyi.” \v 15 Mili nyuli manku jangkurr kingkarrinya Bidawanyi. Nayi nyuli manku, “Mikuyaji balkinyi jarrkanyi, jali yanyba Kud nanda kunyba jarrkanyi.” \v 16 Nani mankuyi jangkurr Bidawanyi. Kujarraka barndayka manku nyuli nanda nanamannga jangkurr. Baki kirrijbayi nanda blanki kingkarri lalijiyurri. \p \v 17 Mankumanku nangki Bida blankinyi marda barnyinyi. Miku nyuliya jingkijba. Ngala mankumanku nangki, wanbiya yali bardawana kujarra yingamali nganinyi jali manjijba Kurniliyuswanyi langina. \v 18 Kaya yali. Ngajaka yali, “Jungku kuna nayiba nganinyi, nangangi niji Bida.” \v 19 Yuwaji nyuli miku jingkijba barnyinyi Bidawanyi. Yuwaji mankumanku nangki, ngala yanybayi nanda Kunyba Ngarndu Kudkanyi nangangi. Yanyba nyuli, “Mankukiyi ngaki jangkurr. Kujarra yingamali yalu yukumba nganyi danbina. \v 20 Walajbakiyi, baki karralakiyi wayka yanybiji yalungi. Jilajbakiyi yalunbu, manjijbangangi ngayi yalunya.” \v 21 Baki karrala nyuli wayka yalunburri. Yanyba nyuli yalungi, jali yalu yukumba nangangi Bidanyi. Yanyba nyuli, “Nayinda ngayu, Bida, nanda jala narri kujba. Wanyingkanyi narri badajba.” \v 22 Jananganja yali Bida, “Nurrungi mambuka, nyulu Kurniliyus. Manjijba nyuli nurrunya. Nyulu kunyba nganinyi, jala maruka muwa Kudkanyi. Kandimba nyulu nanamuku Jumuku, baki yalu yanyba, nyulu kunyba nganinyi. Karuyi nurrungi mambuka Yanjilwanyi. Karu nyuli mambuka manjiji nurrunya, kuyuja ninya nanganginkurri barrawurri. Baki manku janyulu nanda jangkurr, jalija ninji yanyba.” Barriwa. \v 23 Baki nyuli kuyu yalunya kalawunyi barrawuna Bidawanyi. Kuluka yali nanaba mungana. \p Munganawa nyuli wijba langki yalundu Kurniliyusyurri. Jilajbayi Bida, marda kudiya kandimuku Jisuskanyi yalundu. Jilajba yali langki wujuju. \v 24 Munganawa yali wanbiya Sisariya, jali yukumba nyuli Kurniliyus yalungi. Ngajaka nyuli Kurniliyuswanyi kudiya kandi jungunki nangandu. Yukumba yali Bidanyi marda yingkamukuyngka. Baki yali wanbiya barrawuna Kurniliyuskanyi, Bida marda yingkamuku. \v 25 Jali yalu wanbiya barrawuna, jilajbayi Kurniliyus Bidayurri. Nyuli murrurru wayka nangandu Bidana, yanybiji mududu nangangi Bidanyi. \v 26 Ngala karuyi nanda Kurniliyus Bidawanyi, karu nyuli walaykanyi kingkarri. Yanyba nyuli Bida, “Karrinjakiyi, ngawambangangi ngayu nganinyi. Ngawamba ngayu nganinyi. Miku ngayu Kud.” \v 27 Yanyba nyuli Bida Kurniliyuskanyi, ngala buli ngankijba barrawuna. Yingkamuku yali jilajba bayngkani bulandu. Jali bula wanbiya kalawunyi barrawuna, najba nyuli kudukudu jungunkurri kalawunyi Bidawanyi. Nanangini Kurniliyuswanyi waluwa nyuli ngajaka yalunya jungunki yalu barrawuna. \v 28 Yanybayi Bida bulangi, “Jingkijba narri yuwa Jukanyi. Nurru Jumuku, miku nurriyi ngankijba yingkana barrawuna ngurrayngkanyi, jala miku nyulu Ju. Ngala karuyi ngana Kudwanyi, ngala ngayi buwarrajimba yaji. Karu nyuli ngana ngurrayngkanyi, miku yalu balki. Nanamuku jala jungku kunyba, miku ngawamba Jumuku, yali jungku kunyba. Ngala ngurranyimuku, jungku yalu kunyba marda. \v 29 Narri manjijba jangkurr ngaki, ngayu jilaji narrindurri nanginkurri barrawurri. Miku nayinda barrawu Jukanyi, ngala miku ngayiyanyi manku kiji. Jila ngayi dulu, karungangi ngana Kudwanyi. Nanda yuwa Jukanyi miku ngankiykanyi barrawuna ngurrayngkanyi, miku yurlurr nanda yuwa. Miku nanda yuwa yurlurr. Wanyingkanyi ninji manjijba jangkurr ngayu jilaykanyi nanginkurri.” \p \v 30 Jananganjayi Bida Kurniliyuswanyi, “Yingkana wulaniyana ngayi yanyba mududu Kudkanyi. Nanamanji, bijal ngabungaburri yaji, jalili yalu yanyba mududu Kudkanyi, nanamanji ngayi yanyba mududu Kudkanyi, baki karrinja nyuli waluwa ngakindu. Bunyala jumbala nangangi, nyuli Yanjil Kudkanyi. \v 31 Yanybayi Yanjil ngaki nayi, ‘Kurniliyus, manku ninya Kudwanyi, jali ninji yanyba mududu Kudkanyi. Manku nyuli ninya yanybikurri mududu. Baki nyuli najba ninya, jali ninji yabimba kunyba yaji yingkanyi. Mankuwayi nyulu yaji nganyi kunyba. Nyulu maruka muwa nganyi. \v 32 Manjijbakiyi nganinymuku kularriji Jubayurri, yalu wudumbiji nanda, nangangi niji Sayimin Bida. Jungku nyulu barrawuna kanjana. Nanda barrawu, nangangi barrawu Sayiminkanyi, jala nyulu yabimba yaji wabayudinyi.’ Nani yanybayi Yanjil ngaki. \v 33 Baki yinarramba ngayi manjijba yalunya kula wudumbiji ninya. Jungku ngayu mirnarrijba muwa, jilajbangangi ninji nanginkurri. Nayimanji ngambala jungku malumba, ngambala Kudkanyi. Yukumba nurru. Manku janurru nanda jangkurr jalija ninji yanyba. Manku janurru nanda jangkurr, jali karu ninya yanybiji Kudwanyi.” Barriwa. \s1 Milidimbayi Yalunya Bidawanyi \p \v 34 Yanybayi Bida yalungi, “Jingkijba ngayu nayinda. Kud, nyulu jungku Kud bukambijuyngka. Miku nyulu Kud ngawamba Jukanyi. Nyulu Kud ngurrayngkanyi marda. Nulijba nyulu bukambijuyngka, Jumukuyngka marda ngurranyimukuyngka. Nani barri nyulu jungku bukambijuyngka. \v 35 Nyulu jungku Kud, maruka nyulu muwa nanamukuyngka jala yalu jungku kunyba Kudkanyi, Jukanyi marda ngurrayngkanyi. Maruka nyulu muwa bukambijuyngka Jukanyi marda ngurrayngkanyi. Maruka nyulu muwa nanamukuyngka, jala yalu jungka kunybana yuwana Kudkanyi. \v 36-38 Jingkijba narri nanda kunyba jangkurr, jali nyulu karu Jumuku Kudwanyi. Nanangini Jisuswanyi karu nyuli nanankanyi nanamannga jangkurranyi. Nyuli mambuka bukambijuyngka. Milidimbayi nanginkanyi jangkurranyi Jisuswanyi, ‘Jala yalu maruka muwa Jisuskanyi, yalu jungku kardarda muwa.’ Karu nyuli nanda kunyba jangkurr lukuluku, Kalili marda Judiya Jisuswanyi. Jingkijba narri nanda walkurra yaji bayngkani, jali ngurrunba nyulu Jisus Junwanyi. Nanamanji wajbayi Jisus Kudwanyi, nanganginkanyi Kunybanyi Ngarndunyi Kudkanyi. Nyuli yawumba Kunyba Ngarndu Kudkanyi nangandu mankanyina Jisusnyina. Baki nyuli ngiruka yabimbikanyi yaji. Jilalajbayi Jisus lukuluku. Yabimba nyuli ngiruka yaji. Jakajba nyuli wuwarr mankanyinanyi. Kunymamba nyuli yalunya. Bukamba yaji yabimbayi Jisuswanyi, jungkungangi Kud nangandu Jisusnyina yurrngumba. \v 39 Najba nurri bukamba yaji jali nyulu yabimba nanaba Jirusalim, marda bukamba yajina Jukanyi. Baku barri kurdanba yali nanda Jisus Jumukunyi. Ngarrkadaba yali wabangkarra kurndana nanamukunyi Jumukunyi. \v 40-41 Ngala wankamba nyuli nanda Jisus Kudwanyi. Wankamba nyuli yingkana munganawa. Ngala minimbayi nurrunya Jisuskanyi Kudwanyi. Miku bukambiju minimbayi Kudwanyi, ngawamba nurruman. Najba nurri Jisus. Yarrijba nurrunya Kudwanyi, yarrijba nyuli nurrunya naji Jisus. Jarrba nurri mama nangandu, marda ngaraba nurri nangandu Jisusnyina. Janyba nangki Jisus, wankijba nyuli mili, baki jarrba nurri yaji bayngkani nangandu. \v 42 Jirrinyba nyuli nurrunya Jisuswanyi. Jirrinybayi nurrunya karunki nanda kunyba jangkurr bukambijuyngka. Mili jirrinyba nyuli nurrunya, nurru karunki Jisuskanyi. Yarrijbayi Jisus Kudwanyi, baki janyulu jingkijba nanda kunyba yaji baki balki yaji, jala ngambala yabimba. Yuku nanangini Jisuswanyi, jingkijba nyulu bukambiju, nanamuku jala jungku wanka, marda nanamuku janyba jali yalungka. \v 43 Yali karu nangangi Jisuskanyi nanamukunyi wankalanyi, jali yalu yanyba jangkurr Kudkanyi. Yanyba yali, ‘Nanda jala kuyu nangangi jangkurr Jisuskanyi, marda ngayangayijba Jisus, janyulu manjamanjamba nangangi balki yaji Jisuswanyi.’ Barriwa. \s1 Yawumbayi Nangangi Kunyba Ngarndu Yalunbu Kudwanyi \p \v 44 Ngala yuwaji yanybayi Bida yalungi, nanda Kunyba Ngarndu Kudkanyi, ngankijba nyuli yalunbu mankanyina. Ngankijba nyuli yalundu, manku jali yalu jangkurr Bidanyi. Baki yanyba yali yinini yinini yanyi. \v 45 Manmala yali, kandimuku Jumuku jali badajba yali kulani nangandu Bidana. Manmala yali, wajbangangi yalunya ngurranyimuku nanganginkanyi Kunybanyi Ngarndunyi Kudwanyi. Manmala yali. \v 46-47 Jingkijba yali, yawumbayi nangangi Kunyba Ngarndu yalundu ngurranyimukunyina Kudwanyi. Nanamukunyi nangandu Bidana, manku yali ngurranyimuku yanybikurri yinini yinini yanyi. Yanyba yali kunyba jangkurr Kudkanyi marda. Jingkijba yali, nanamukunyi nangandu Bidana, jingkijba yali, yawumbayi nangangi Kunyba Ngarndu ngurranyimukunyina Kudwanyi. Baki yanybayi Bida, “Yawumba nyuli Kunyba Ngarndu Kudkanyi nanamukunyina ngurranyimukunyina Kudwanyi, barrinani nyuli yawumba Kunyba Ngarndu nurrundu. Marda nurrimi ngurrunba yalunya yuku barri.” \v 48 Baki jirrinyba nyuli kandimuku Jisuskanyi ngurrunbiji nanamuku ngurranyimuku Bidawanyi. Baki ngurrunba yalunjali Jisus Krayiskanyi. Baki ngajaka yali Bida Kurniliyuswanyi marda yingkamukunyi, ngajaka yali Bida jungunki yalundu mardunguji. \s1 Karuyi Bidawanyi Nanamuku, Jali Jungku Jirusalim \c 11 \p \v 1 Nanamukunyi jali jungku Jirusalim, manku yali yaji. Manku yali nanda jangkurr, nanamukunyi kandimukunyi Jisuskanyi, marda nanamukunyi jali manjijba Jisuswanyi, manku yali yaji. Manku yali yingkamukuyngka langku, jali kuyu nanda jangkurr Kudkanyi. Kurniliyuswanyi marda kudiyawanyi ngurranyiwanyi, kuyu yali jangkurr Kudkanyi. \v 2 Baki wijbayi Bida kula Jirusalimyurri. Mankumanku yalungki, kudiya Jumuku jali jungku nanaba, mankumanku yalungki, “Jaliyi yalu kuyu jangkurr Kudkanyi ngurranyiwanyi, baki marda nurrimi yalunya kaburrmba. Marda yalunyimi kaburrmba.” Kijiwijba yali Bidanyi, nanamuku jali mankumanku yalungki nani. \v 3 Yanyba yali Bidanyi, “Ngankijba ninji barrawuna ngurrayngkanyi. Nanda balkina yuwana. Jarrba ninji mama yalundu ngurranyina. Jungku ninji balkina yuwana.” Nani yali kijiwijba Bidanyi. \v 4 Baki nyuli karu yalunya bukamba yaji Bidawanyi. Nayi nyuli yanyba, \v 5 “Jungku ngayi barrawuna bayungu Juba. Ngala ngayi yanyba mududu Kudkanyi, buwarrajimba ngayi yaji, ngala ngayi yamininyi jungku. Najba ngayi walkurra yaji barrinani blanki. Karralayi kingkarrinya nanda blanki. Kijijbayi nanda blanki yingkawanyi kurulyudinyi. Karralayi blanki wayka, baki kurrkunbayi bundu ngakindu. \v 6 Ningkijba ngayi kudanyu nanda yaji kalawunyi blankina. Najba ngayi barnyi junu. Najba ngayi julaki, marda miya, marda wardaba, marda yingkamuku. \v 7 Baki manku ngayi jangkurr. Nayi nanda jangkurr, ‘Bida, walajbakiyi. Kurdanbakiyi barnyi, baki wardambakiyi nganyingka.’ Nani ngayi manku jangkurr, ngala ngayi buwarrajimba yaji. \v 8 Ngala jananganja ngayi, ‘Miku mambuka. Miku ngayiyi jarrba nanda barnyi, yuwangangi. Jaliyi ngayu jarrba nanda barnyi, baki janga jungku balkina yuwana Kudkanyi. Yanybaka nanda yuwa, miku nurrimi jarrba nanda barnyi, nurru Jumukunyi.’ \v 9 Mili ngayi manku jangkurr kingkarrinya. Nayi nanda jangkurr, ‘Mikuyaji balkinyi jarrkanyi, jali yanyba Kud nanda kunyba jarrkanyi.’ \v 10 Kujarrakana baki barndaykana manku ngayi nanda jangkurr. Baki kamu kirrijbayi kingkarri lalijina nanda blanki. \v 11 Nanamanji barri, wanbiya yali nananyina barrawuna, jali ngayu jungku. Wanbiya yali, kujarra yingamali nganinyi jali badajba yali langina Sisariyananyi. \v 12 Karu nyuli ngana jilaji langki yalundu Kunybawanyi Ngarnduwanyi Kudkanyi. Miku ngayiyi yurlwa, ngala ngayi jila dulu yalundu. Jilajba ngayi, marda nanginmuku kandimuku, kujarra baki kujarra baki kujarra, yali jila ngakindu. Wanbiya nurri. Ngankijba nurri barrawuna Kurniliyuskanyi. \v 13 Karuyi nurrunya Yanjilkanyi Kurniliyuswanyi. Karrinjayi nanda Yanjil nangandu barrawuna, baki yanybayi Yanjil nangangi Kurniliyuskanyi, ‘Manjijbakiyi kudiya kula Jubayurri, wudumbiji nganinyi, nangangi niji Bida. \v 14 Yanyba janyulu jangkurr nganyi. Jala ninji kuyu nanda jangkurr, baki marrimba janinya mardarda Kudwanyi. Marrimba janarrinya mardarda, nganyi maninganja, marda nganyi jandanyi, marda bukambiju jala jungku nganyindu barrawuna.’ Nani yanybayi Yanjil nangangi Kurniliyuskanyi. \v 15 Jali ngayu yanyba yalungi, karrala nyuli wayka yalundu Kunyba Ngarndu Kudkanyi. Karrala nyuli yalundu, barrinani waluwa nyuli karrala nurrundu. \v 16 Baki mankuwa ngayi nanda jangkurr, jali yanybayi mambuka Jisus ngambalangi. Nayi nyuli yanyba, ‘Yawumba nyuli narrinya wabudana Junwanyi, ngala yawumba janyulu nangangi Kunyba Ngarndu narrindu Kudwanyi.’ \v 17 Jingkijba ngayi Kud, nyuli wajba nanamuku ngurranyimuku Kunybanyi Ngarndunyi, barrinani nyuli wajba nurrunya, jali nurru kuyu nangangi jangkurr mambukanyi Jisuskanyi Krayiskanyi. Nani Kunybanyi Ngarndunyi nyuli wajba nanamuku ngurranyimuku. Waluwa nyuli yarrijba ngambala nanganginkanyi kandimukuyngka Kudwanyi. Nanijba nyulu yarrijba yalunya ngurranyimuku nanganginkanyi kandimukuyngka. Bukamba ngambala kandimuku Jisuskanyi.” Barriwa. \p \v 18 Jali yalu manku nanda jangkurr Bidanyi, jungku yali karda. Miku yali mili kijiwijba Bidanyi. Ngala yali yanyba kunyba jangkurr Kudkanyi, nanankanyi jali nyulu yabimba Kudwanyi. Mili yali yanyba nayi jangkurr, “Yanyba nyuli Kud, yuku yalu ngurranyimuku marda, jalija yalu ngindu yalunginkanyi balkinyi yajinyi, baki jayalu jungku wanka yurrngumba.” Barriwa. \s1 Nayinda Jangkurr Nanamukuyngka Jalili Yalu Jungku Yajina Niji Yandiyuk. \p \v 19 Bayngkani jali nangka janyba Sdibin, jarrbalijba yali, nanamuku kandimuku Jisuskanyi. Yingkamukunyi yali yabimba kiji yalungi. Yaliyanyi wudumba kandimuku Jisuskanyi. Yaliyanyi yarrijba nanamuku brisinyina, kurdanba yiningki jayalunya. Nanankardi barri jarrbalijba yali kandimuku Jisuskanyi. Kudiya yali jilajba burrandi langki Bunijiyayurri, kudiya yali jila juju langkimirra Yandiyukyurri. Kudiya yali kangandijba bayungu kanjana waliyangurri Sayibrisyurri. Karu yalunjali kunybanyi jangkurranyi Jisuskanyi, yingkana yajina baki yingkana yajina. Ngala karu yalunjali ngawamba yalungi mungkijimuku Jumuku. Miku yaliya karu ngurranyimuku. \v 20 Ngala yingkamuku yali jilajba langki juju Yandiyukyurri. Kudiya yalungi yaji Sayisbris, marda kudiya yalungi yaji Sayirin, jilajba yali langki juju Yandiyukyurri marda. Yali karu Jumuku, marda ngurranyimuku yali karu kunybanyi jangkurranyi mambukanyi Jisuskanyi. \v 21 Yabimba nyuli yalunya ngiruka yanybikanyi Jisuswanyi. Baki kudukudu jali manku nanda jangkurr, yali kuyu jangkurr Jisuskanyi, baki maruka yali muwa nangangi Jisuskanyi. Kuyu yali kudukudumukunyi nanda jangkurr, nanamukunyi jali jungku Yandiyuk. Barriwa. \p \v 22 Manku yali jangkurr, nanamukunyi jali yalu yuwaji jungku kularra Jirusalim. Manku yali jangkurr kajanyi, jali yalu kuyu jangkurr Jisuskanyi langku Yandiyuk. Baki yali jali jungku Jirusalim, manjijba yali nanda Barnabas langkurriji Yandiyukyurri. \v 23 Jilajba nyuli langki Yandiyukyurri. Jali wanbiya Barnabas, najba nyuli bukamba yaji jali nyulu yabimba yalungi Kudwanyi. Mirnarrijba nyuli muwa yalungi. Karu nyuli yalunya kudanyu, marda yalimi maruka muwa Jisuskanyi yurrngumba, marda yalimi jungku ngiruka Jisuskanyi, marda yalimi ngayangayijba Jisuskanyi. Nani nyuli milidimba yalunya Barnabaswanyi. \v 24 Nanda nganinyi Barnabas, kunyba nyuli. Nanda Kunyba Ngarndu Kudkanyi jungkuyi nangandu. Yabimba nyuli Barnabas ngiruka kudanyu Ngarnduwanyi, milidimbikanyi nyulu yingkamuku. Jabarri nanamuku kudukudu, kuyu yali jangkurr Jisuskanyi. \p \v 25 Baki jilajbayi Barnabas bayungu Darsusyurri. Jala nyuli wanbiya, kujba nyuli Sulkanyi. \v 26 Wakaramba nyuli Sul, baki wijba buli malumba karri Yandiyukyurri. Yingkanyi kindilkurriyngkanyi jungku buli nanaba yurrngumba. Milidimba buli yalunya jurjina. Milidimba buli yalunya kudukudumuku. Nanamanji ngala buli jungku Yandiyuk, nanamanji yingkamukunyi karu yalunjali Krisjin. Jalannga karu yalunjali Krisjin, nanamuku jali yalu maruka muwa Jisuskanyi, jali yalu jungku nanaba Yandiyuk. Nijarrijba yalunjali ‘Krisjin’. \p \v 27 Nanamanji barri yali kannga Jirusalimnanyi, kudiya yali jali yanyba jangkurr Kudkanyi. Jilajba yali langki juju Yandiyukyurri, baki wanbiya yali. \v 28 Yingamali nganinyi jali yanyba jangkurr Kudkanyi, nangangi niji Yakabus. Karrinja nyuli waluwa yalundu Krisjinmukunyina. Yanyba nyuli jangkurr. Karu nyuli nanda Yakabus jangkurranyi yanybikanyi Kunybawanyi Ngarnduwanyi Kudkanyi. Nayi yanybayi Yakabus, “Winyurru janyulu dukujba yaji kudanyu. Mikuwali yirrba janja. Dukujba janyulu yaji yurrngumba. Baki mikuyaji mamanyi jardijbawali.” Nani yanybayi Yakabus. Duja nanda jangkurr nangangi. Badajbayi nanda yaji dukun, jali Kludiyus nyuli walkurra mambuka Kubaminkanyi Rumankanyi. \v 29 Yanyba yalungki nanamuku kandimuku. Yanyba yalungki nanankanyi jangkurranyi Yababuskanyi jalija nyulu duku yaji. Baki yali yanyba, jayalu manjijba dungala yalungi nanamukuyngka kandimukuyngka jali jungku kularra Judiya. Jayalu manjijba dungala yalundurri. \v 30 Baki yabimba yali nanda yaji. Wawajba yali dungalanyi. Dalburrijba yali dungala. Manjijba yali nanda dungala malbumalbuyurri jurjkanyi nanaba kularra Jirusalim. Buli kuyu nanda dungala, Sulwanyi marda Barnabaswanyi. Kuyu buli dungala jali bula jilajba kula Jirusalimyurri. Barriwa. \s1 Kurdanba Nyuli Jayims, Walkurrawanyi Mambukawanyi. \c 12 \p \v 1 Nanamanji nanda walkurra mambuka Yirud, jungku nyuli Jirusalim. Nyuli kubamin mambuka yalungi Jukanyi. Yabimba nyuli kiji yalungi Krisjinkanyi, janyulu kijijba yalunya, janyulu kurdanba nanamuku kandimuku Jisuskanyi. \v 2 Wudumba nyuli nanda Jayims, buwanganja Junkanyi. Karu nyuli yalunya, kurdanbiji nanda Jayims Yirudwanyi. Kurdanba yali Jayims jankunbijinyiyudinyi wunanybalanjudinyi. \v 3 Nanamuku Jumuku jali miku yalu maruka Jisuskanyi, mirnarrijba yali muwa nanankanyi. Jingkijbayi Yirud yalungi, yali mirnarrijba muwa, jali kurdanba Jayims yilarrmukunyi. Baki karu nyuli yilarr wudumbiji Bida Yirudwanyi. Wudumba yali Bida, baki yarrijba yali brisinyina. Nanamanji wangarr yalungi, niji Kangandijbayi Barrawuna Yajinyi. Yalili jarrba nanda bulungu jibkanyi baki damba ngala nyulu mikuyaji bululunyi, nanankanyi wangarranyi niji Kangandijbayi Barrawuna Yajinyi. Nanamanji yabimba yali yalungi wangarr niji Kangandijbayi Barrawuna Yajinyi, jali jungku Bida brisinyina. \v 4 Yarrijba yali Bida brisinyina. Yukumba yali Bida nanaba brisinyina kajamukunyi yilarrwanyi. Kujarra baki kujarra yurrngumba yalili jungku malumba nangandu. Nani yalili yukumba Bida brisinyina nanamukunyi yilarrmukunyi. Mankumanku nangki Yirud, janyulu karrinjarrijba Bida kurdusnyina. Karrinjarrijba janyulu Bida bayngkani wangarranyi niji Kangandijbayi Barrawuna Yajinyi. Nani mankumanku nangki nanda mambuka Jukanyi Yirud. \v 5 Jala jungkayi Bida brisinyina, nanamuku kandimuku krisjinmuku, yanyba yali mududu Kudkanyi. Yanyba yali kudanyu Kudkanyi. Ngajaka yali Kud, nyulu lalanbiji Bida. Barriwa. \s1 Dulabayi Bida Brisinanyi Yanjilwanyi \p \v 6 Munganawa manjijba janyulu Bida kurdusyurri Yirudwanyi. Mungana barri kuluka nyuli Bida burrandi bulandu yilarrwuyanyina. Kijijba yali Bida kujarrayudinyi kijbakijbayudinyi. Nanawuya yilarr buli kuluka nanganbu Bidana, baki yingkawuya yilarr karrinja buli bardawana brisinyina. Yukumba buli yaji bardawa. \v 7 Ngala kulukayi Bida brisinyina mungana, baki karrinjayi Yanjil nanganbu Bidana, baki bilirrbayi yaji mirnbiwanyi mungana kalawunyi brisinyina. Dulaba nyuli Bida wili Yanjilwanyi. Jala dimbulijbayi yami Bida, baki yanybayi Yanjil Bidanyi, “Walajbakiyi dulu.” Yinarramba yirrbayi kijbakijba nanganbunanyi marninanyi. \v 8 Mili yanybayi Yanjil, “Yawumbakiyi nganyingka mankanyi jumbalana. Yawumbakiyi nganyingka nukami jabunungkajina.” Baki nani nyuli yabimba yaji Bidawanyi. Baki yanybayi Yanjil, “Yawumbakiyi nganyingka mankanyi danyana, baki jilajbakiyi ngakindu.” Yawumba nangki Bida mankanyi danyana. \v 9 Baki jilajba nyuli nanganbu Yanjilnyina. Walajba buli malumba. Mudumbanyi nyuli Bida. Mankumanku nangki Bida, yiningki buwarrajimba nyuli yaji. Mudumbanyi nyuli jila. \v 10 Kangandijba buli jila yingkana yilarrina baki yingkana yilarrina, baki wanbiya buli bardawana. Walkurra nanda bardawa, ngiruka kudanyu. Jali bula wanbiya bardawana, dulaba nangki nangkama nanda bardawa. Kangandijba buli jilajba bardawana, jali dulaba nangki, baki jilajba buli yubalina barrawuyabarrawuyanyina. Yinarramba yingijbayi Bida Yanjilwanyi, barlbayi Yanjil nanganbunanyi. Jilajbayi Bida nyuluman. \p \v 11 Baki jingkijbayi Bidawanyi, miku nyuliya buwarrajimba yaji. Miku nyulimi jungku brisinyina. Yanyba nangki, “Nayi duja. Manjijba nyuli nangangi Yanjil ngakinyi mambukawanyi Jisuswanyi. Wudumba nyuli ngana, kuyuyi ngana brisinanyi Yirudkanyi nanangini Yanjilwanyi. Miku nganiyi kurdanba Yirudwanyi marda yingkamukunyi Jumukunyi, miku nganiyi kurdanba.” \p \v 12 Mankumanku nangki Bida yajinyi, baki barlba nyuli barndarri. Nanda nangangi bardibardinyi barnda. Nangangi niji Mari. Nanda bardibardi, ngardanganja nyuli Jun Makanyi. Kudukudu nganinymuku marda jibarrimuku jungku yali malumba nanaba barrawuna. Yanyba yali mududu Kudkanyi. \v 13 Wanbiyayi Bida barrawuna. Karrinja nyuli danbina bardawana, baki kaya nyuli yalungi kalawunyi. Badajba nyuli wurrumbarra nanankurri bardawarri. Nanda wurrumbarra wakiwarr nyuli, nangangi niji Ruda. Karrinja nyuli kalawunyi bardawana, baki yanybayi Bida nangangi. \v 14 Jingkijba nyuli nanda nganinyi jali nyulu yanyba nangangi wurrumbarrawanyi. Jali nyulu manku nangangi jangkurr Bidanyi, baki jingkijba nyuli, karrinjaka Bida nanaba danbina. Mirnarrijba nyuli muwa nangangi, ngala miku nyuliya dulaba bardawa. Wirlku nyuli yingkamukuyngkurri. Karu nyuli nanamuku jali jungku kalawunyi. Yanyba nyuli, “Nanda Bida. Karrinjaka nyulu danbina.” \v 15 Ngala jananganja yali, “Mudu ninji. Mudu.” Ngala yuwaji nyuli yanyba, “Nanda duja. Karrinjaka Bida danbina bardawana.” Ngala yanyba yali, “Nanda jala karrinja danbina, nyulu Yanjil Bidanyi. Nyulu nanda Yanjil jala lalanba Bida.” \p \v 16 Ngala mili kayayi Bida kudanyu. Baki yali dulaba nanda bardawa. Dulaba yali bardawa, baki najba yali Bida karrinjankurri danbina. Manmala yali kudanyu barri, jali yalu najba Bida karrinjankurri. Manmala yali kudanyu. \v 17 Kawanyba nyuli marni yalunya, karda yali jungunkanyi. Baki karu nyuli yalunya manjiykanyi Bida brisinanyi Jisuswanyi mambukawanyi. Yanybayi Bida yalungi, “Karukiyi Jayims, kanyiya nangangi Jisuskanyi, marda karukiyi yingkamuku kandimuku nanginkanyi jangkurranyi. Karu janarri yalunya mambukanyi jali manjijba Yanjil wudumbiji ngana brisinanyi.” Baki barlbayi Bida. Barlba nyuli yingkayurri yajiyurri. \p \v 18 Munganawa barri nanamuku yilarr jali yukumba brisin, manmala yali. Mikuyaji nangangi Bidanyi. Muningka yali jungku. Miku yaliya manku, yanka walajbayi Bida. Manmala yali kudanyu. \v 19 Yirudwanyi jirrinyba nyuli kaja yilarr, kujba nangangi Bidanyi, ngala mikuyaji nyuli nangangi. Bayiwujba yali Bidanyi. Baki yanybayi Yirud yilarrmukuyngka. Ngajaka nyuli yalunya, yanka walajbayi Bida. Mudumbanyi yali. Baki jirrinybayi Yirudwanyi yingkamuku kurdanbiji nanamuku yilarr, jali yukumba yaji. Barriwa. Baku barri nanda mambuka Yirud, yingijba nyuli nanda yaji Judiya. Jilajba nyuli langki Sisariyayurri. Nanaba nyuli jungku. Barriwa. \s1 Janyba Ngaki, Nanda Walkurra Mambuka Yirud \p \v 20 Ngala jungkuyi nanda mambuka Yirud Sisariya, kudiya nganinyi jilajba yali yanybiji Yirudkanyi. Kudiya yalungi yaji niji Daya, kudiya yalungi yaji niji Sayidun. Jilajba yali langina, yanybiji Yirudkanyi. Yalili wajba Yirud dungalanyi wudumbiji mama, nanamukunyi jali jungku Daya marda Sayidun. Ngala yurlwayi Yirud yalungi, ngarrangarra nangangi muwa yalungi, baki miku nyuliya wajba yalunya mamanyi. Kudiya yali jila Yirudyurri, yanybiji nangangi mamanyi. Waluwa yali yanyba Blasduskanyi. Nanda Blasdus, nyuli mambuka barrawunyi Yirudkanyi. Ngajaka yali Blasdus, “Janinji kuna yanyba Yirudkanyi, nyulu wajbaja nurrunya mamanyi.” Jananganja nyuli Blasduswanyi, janyulu ngajaka Yirud mamanyi yalungi. Ngajaka nyuli Yirud, baki jananganjayi Yirudwanyi, janyulu yanyba yalungi mamanyi baku. \p \v 21 Baku barri yanyba nyuli yalungi, nanamukuyngka jali jungku Daya marda Sayidin. Yawumba nangki kunybana jumbalana. Baki ngankijba nyuli nananyina walkurrana yajina, jalili nyulu yanyba kajanyi ngurranyimukuyngka. Ngankijba nyuli, jungku nyuli nanganginyina walkurranyina darladarlana. Baki nyuli yanyba yalungi jali jungku nanaba kalawunyi nanganbu. \v 22 Mankumanku yalungki, nanamuku jali jungku yali nanganbu. Baki yali kaya kudanyu Yirudkanyi, “Miku ninji nganinyi. Ninji kud. Nyulu kud jala yanyba nurrungi.” \v 23 Miku nyuliya kurrkunba yalunya yanybikurri nani. Kuyu nyuli yalungi jangkurr. Miku nyuliya yanyba, “Miku ngayu kud. Ngawamba ngayu nganinyi.” Miku nyuliya yanyba nani. Jungku nyuli karda. Kuyu nyuli yalungi jangkurr. Yinarramba nyuli lunji, balkijbayi muwa. Balkimbayi muwa Yanjilwanyi, kuyungangi nyuli yalungi jangkurr. Baki wardamba yalungki Yirudkanyi kaja barrinani jijil. Baki janyba nangki Yirud. Barriwa. \p \v 24 Mili yali kuyu jangkurr Kudkanyi kudukudumukuyngka, baki mili baki mili. Durrijba yali jangkurr Kudkanyi. \v 25 Kuyu buli nanda dungala kula Jirusalimyurri Barnabaswanyi marda Sulwanyi. Kuyu buli nanda dungala jali yalu wajba, nanamukunyi jali jungku langku juju Yandiyuk. Kuyu buli dungala baki wajbayi yalunya dungalanyi kularra. Baki wijba buli langki Yandiyukyurri. Barlba buli langki marda yingka bulandu, nangangi niji Jun Mak. Barlba yali langki Yandiyukyurri. Barriwa. \s1 Yarrijbayi Bulanya Milidimbawarr Kudwanyi \c 13 \p \v 1 Wanbiya yali langkurri Yandiyuk, Sul marda Barnabas, marda Jun Mak. Bijal yali jungku nanaba Yandiyuk. Jungku yali Krisjin langkurri Yandiyuk, kudukudu Krisjin. Yingkamuku yalundu, yali jala yanybawarr jangkurranyi Kudkanyi. Yingkamuku yalundu, yali jala milidimbawarr. Nanamuku niji yalungi, Barnabas, marda Simiyun, marda Lusiyus, marda Manayin, marda Sul. Nanda Simiyun, yingka nangangi niji ‘Kukurdu.’ Nanda Lusiyus, nangangi yaji Sayirin, baki nanda Manayin, jardijba nyuli nangandu Yirudnyina ngala nyulu juka. Nanda Yirud nyuli yingka Yirud. Miku nyuli nanda jali yabimba kiji krisjinmukuyngka. Yingka nyuli, ngala nanamannga niji. \v 2 Jungku yali malumba. Yanyba yali mududu Kudkanyi, ngala miku yaliya jarrba mama nanamanji. Miku yaliya jarrba mama, nulijbangangi yali Kudkanyi nyulu karunkanyi yalunya nanda jalija yalu yabimba. Yanyba yali kunyba jangkurr nangangi Kudkanyi, marda brijba yali yaji Kudkanyi. Baki yanyba nyuli yalungi, nanda Kunyba Ngarndu Kudkanyi. Yanyba nyuli, “Wajbakiyi ngana Sulkanyi marda Barnabaskanyi. Yabimba jabula yingka yaji ngaki. Jabula waki ngaki.” Barriwa. \v 3 Baki mili yali miku jarrba mama, ngala yanyba yali mududu Kudkanyi. Yarrijba yali marni bulandu Barnabasnyina marda Sulnyina. Yarrijba yalungki marni kulajina, ngala yali mili yanyba mududu Kudkanyi bulangi. Baki yali manjijba bulanya, Barnabas marda Sul. Baki nanda Jun Mak, jilajba nyuli bulanbu. \s1 Barlba Buli Bayungu Sayibrisyurri \p \v 4 Baki manjijbayi bulanya Kunybawanyi Ngarnduwanyi Kudkanyi. Barlba yali bayungu Silusiyayurri wilina kanjana, nanamuku, Barnabas, marda Sul, marda Jun Mak. Jilajba yali wayana. Kangandijba yali bayungu kanjana nanankurri waliyangurri, niji Sayibris. \v 5 Wanbiya yali barrawuyabarrawuyana waliyanguna, nangangi niji Salamis. Nanda Salamis, nyuli karriya wilina kanjana. Karu yali jangkurr Kudkanyi nanamukuyngka jali jungku nanaba Salamis. Yanyba yali nanda jangkurr kalawunyi jurjina Jukanyi. \p \v 6 Baki mili yali jila bayangarrinybarri kanjarri. Jila yali nanankurri yajiyurri, nangangi niji Babus. Jungku nyulili nanaba nganinyi yarrbirra. Nyuli Ju. Nangangi niji Bajisus. Yingka nangangi niji, Krik yanyi, Yilimas. Nanda Bajisus yanyba nyuli, “Ngayu yanyba jangkurr Kudkanyi.” Ngala jujamba nyuli yaji. Miku nyuliya yanyba jangkurr Kudkanyi. \v 7 Nyuli kandi nangangi walkurrayngka mambukanyi kubaminkanyi waliyanguna. Nanda mambuka nangangi niji Sirjiyus Bulus. Nyuli jingkijbawarr. Manjijba nyuli yingka karunki Barnabas baki Sul. Nanangini yingkawanyi karu nyuli bulanya, badaji barndarri mambukanyi, bula karunki mambuka Jisuskanyi. \v 8 Ngala nanangini yarrbirrawanyi, nyuliyanyi kurrkunba mambuka mankunkanyi bulangi jangkurr. Mankumanku nangki yarrbirra mambukanyi, “Yiningki janyulu kuyu nanda jangkurr Jisuskanyi mambukawanyi. Jaliyi miku nyulu manku mili jangkurr Jisuskanyi, baki yiningki janyulu mudujba nanda jangkurr.” Nyuliyanyi kurrkunba mambuka mankunkanyi jangkurr. \v 9 Nanda Sul, yingka nangangi niji Bul. Wajba nyuli Bul jangkurranyi yanybikanyi nanangini Kunybawanyi Ngarnduwanyi Kudkanyi. Ningkijbayi yarrbirra Bulwanyi. \v 10 Baki yanybayi nangangi, “Ninji barrinani wuwarr Sayidin. Ninji jungku balki. Yabimba ninji kiji bukambijuyngka kunybanyi yajinyi. Miku ninjiyi jungku yurlurrmba. Yabimba ninji balki yaji yurrngumba. Miku ninjiyi yanyba jangkurr Kudkanyi. Miku. Jujijba ninji Kudkanyi. \v 11 Ngala linjumba janinya Kudwanyi, jujijbangangi ninji Kudkanyi. Janinji jungku kabuji. Miku janinji najba kamba mardunguji.” \p Yinarramba makabayi yarrbirra yami yajiwanyi, barrinani kukurdu kangulki. Maramarimba nyuli yaji. Nulijbayi yingkanyi, kuyunkanyi nanda yarrbirra marni yingkayurri yajiyurri. \v 12 Jali nyulu najba nanda yarrbirra kabuji mambukawanyi, baki manmala nyuli kudanyu. Kuyu nyuli jangkurr Kudkanyi nanangini kabaminwanyi mambukanyi. Barriwa. \s1 Barlba Buli Langki Yingkayurri Yajiyurri \p \v 13 Baki barlba yali langki wayana Babusnanyi, Bul marda nangangi kandimuku. Kangandijba yali langkurrinybarri Birkayurri wilina kanjana. Nanda yaji Birka nananyina walkurranyina yajina Bambiliya. Ngala nyuli yingijba yalunya nanaba Jun Makwanyi. Wijba nyuli kularriji Jirusalimyurri. \v 14 Jilajba yali langki Birkananyi. Jilajba yali Yandiyukyurri. Kujarra yaji nanamannga niji. Yingka Yandiyuk kularra, jala yali jungku waluwa. Yingka Yandiyuk langku nananyina walkurranyina yajina Bisidiya. Sadidi barri, ngankijba yali jurjina, baki yali jungku nanaba kalawunyi. \v 15 Yanyba yali jangkurr najana mambukamuku jurjkanyi. Nanda jangkurr, nangangi niji ‘Yuwa Musiskanyi.’ Baki yingka jangkurr yali yanyba najana, nanda jangkurr jali yalu yarrijba najana wankalawanyi jali yanyba jangkurr Kudkanyi. Yanyba yali jangkurr najana. Barriwa. Baki manjijba yali yingka yalundurri Bulyurri baki kudiyayurri nanganbu. Yanyba nyuli yalungi, “Kandimuku, yanyba kuna janarri bukambijuyngka, jala jungku nayiba. Yiningki janarri yanyba jangkurranyi milidimbiji nurrunya, baki janurru jingkijba mili Kudkanyi, janurru maruka muwa mili Kudkanyi.” Barriwa. \p \v 16 Baki karrinja nyuli Bul, kawanyba nyuli marni yalunya Bulwanyi, yalu jungunkanyi kardarda. Baki yanyba nyuli, “Narri. Narri mungkijimuku Yisrayilnanyi marda narri ngurranyimuku, narri jala maruka muwa Kudkanyi. Mankukiyi ngaki jangkurr. \v 17 Yarrijba nyuli nanamuku nurrunginmuku mungkiji Jumuku, jalili jungku wabula juju wankalana. Yarrijbayi yalunya Kudwanyi. Yabimba nyuli yalunya kudukudu, jali yalu jungku ngurranyina yajina Yijib. Nanda Kud nyuli ngiruka kudanyu. Kuyu nyuli yalunya Yijibnanyi. \v 18 Baki yurrngumba 40 kindilkurrinyi nyuli lalanba yalunya mangkurruna yajina. Ngala yali yurlwa Kudkanyi, yuwaji nyuli lalanba yalunya. \v 19 Kudukudu yalili jungku nanaba Kayinan ngurranyimuku. Kudiya jala ngurranyimuku, kudiya yingkamuku jala ngurranyimuku, kudiya yingkamuku jala ngurranyimuku, 7-barri yalili jungku Kayinan. Kurdanba nyuli yalunya bukambiju jali jungku Kayinan Kudwanyi. Kurdanba nyuli yalunya, baki wajba nyuli nanamuku Jumuku nanankanyi yajinyi Kayinankanyi, nanda jamba ngabayidi yalungi. Jungku yalili nananyina yajina yurrngumba 450 kindilkurrinyina. \v 20 Baki yarrijba nyuli mambukamuku yalungi Kudwanyi. Yarrijba nyuli kudukudu mambuka, yingka, baki yingka bayngkani, baki yingka bayngkani. Nani nyuli yarrijba mambuka Kudwanyi. Baki yarrijba nyuli nanda yingka mambuka Samiyul. Nanda Samiyul, nyuli yanyba jangkurr Kudkanyi. \v 21 Baki yali ngajaka Kud walkurrayngka mambukanyi, kingkanyi. Baki yarrijba nyuli walkurra mambuka king Jumukuyngka. Yarrijba nyuli Sul walkurrayngka mambukanyi Kudwanyi. Nanda Sul, nyuli jandanyi Kiskanyi, nangangi wankalanyi nijanganjinyi nyuli Binjamin. Jungku nyuli Sul walkurra mambuka Jumukuyngka yurrngumba 40 kindilkurrinyina. \v 22 Baki nyuli dulaba Sul Kudwanyi, baki yarrijba nyuli Dayibid walkurrayngka mambukanyi kingkanyi. Yanybayi Kud Dayibidkanyi, ‘Wakaramba ngayi nanda Dayibid, nyulu jandanyi Jisinyi. Nanda Dayibid, ngayu maruka muwa nangangi. Yabimba janyulu bukamba yaji, jalija ngayu karu yabimbiji.’ Nani yanybayi Kud Dayibidkanyi. \v 23 Baki Jisus, nyuli jungku juju bayngkani nanganbu Dayibidnyina. Manjijba nyuli Jisus Kudwanyi, nyulu lalanbiji marda marrimbiji mardarda Jumuku. Waluwa juju karu nyuli Dayibid Kudwanyi, ‘Jangayu manjijba yingka bayngkani juju jalija nganyingka janyba. Nanda jalija ngayu manjijba, janyulu nganyi jandanyi juju bayngkani nganyindu.’ \v 24 Baku barri juju nanangini Junwanyi Ngurrunbawarranyi, nyulili milidimba yalunya, marda yalungkimi kurrkunba jungunkanyi balki. Baki janyulu ngurrunba yalunya jalija yalu ngindu yalunginkanyi balkinyi yajinyi. Nani nyuli milidimba yalunya jali jungku Yisrayil. \v 25 Yanyba nyuli Jun yalungi Jumukuyngka, ‘Narringka mankumanku ngaki, wanyi ngayu. Miku ngayu nanda jala narri yukumba. Ngala kurrkurrnajbakiyi. Badajba janyulu bayngkani ngakindu.’ Nani karuyi Junwanyi Jisuskanyi, jali barringa barri bukamba nanda yaji jali yabimba Junwanyi.” Barriwa. \p \v 26 Mili yanybayi Bul yalungi, “Narri, kandimuku, narri jala jungku juju bayngkani nangandu Yabrayamnyina, baki bukambiju ngurranyimuku jala maruka muwa Kudkanyi, manjijbayi nanda jangkurr ngambalangi Kudwanyi. Manjijba nyuli Jisus, milidimbiji ngambalanya, janybiji nangka ngambalangi. Ngawamba Jisuswanyi nyulu marrimba ngambalanya mardarda, nyulu lalanba ngambalanya. \v 27 Yali jala jungku Jirusalim, kurdanba yali Jisus. Nanamukunyi Jumukunyi marda yalunginyi mambukamukunyi kurdanba yali Jisus, mikungangi yaliya jingkijba nyulu marrimbawarr, lalanbawarr, nanda Jisus. Baki miku yaliya jingkijba nanda jangkurr jali yarrijba najana nanamukunyi wankalawanyi. Miku yaliya jingkijba nanda jangkurr kurdanbikanyi nanda jalija manjijba Kudwanyi. Miku yaliya jingkijba nanda jangkurr jalili yalu manku yingkana Sadidi, yingkana Sadidi yurrngumba. Ngala nanda jangkurr duja, kurdanbangangi yali Jisus Jumukunyi. Kurdanba yali nanda jali manjijba Kudwanyi. \v 28 Balanja yali Jisus, ngala jungku nyuli yurlurr kunybana yuwana. Jujijba yali Jisuskanyi, baki ngajaka yali Bilad nyulu karunki ngarrkadabawarrmuku yalu kurdanbikanyi nanda Jisus. \v 29 Yabimba yali nanda kaja yaji, jali yalu yarrijba najana wankalawanyi, jali yanyba jangkurr Kudkanyi. Nanda kaja yaji yabimba yali Jisuskanyi Jumukunyi. Baki yali dulaba Jisus mankanyi kingkarrinya kurndananyi wabangkarra. Yarrijba yali mankanyi kalawunyi kumayanguna. Nani yalili yarrijba mankanyi nanamanji. \v 30 Ngala wankambayi Jisus mili Kudwanyi. \v 31 Najba yali Jisus, nanamukunyi jali yalu jilajba nangandu kula Kalilinanyi Jirusalimyurri. Najba yali Jisus mardunguji. Yalu jali najba Jisus wanka, karu yali yingkamuku Jisuskanyi. Karu yali yingkamuku jala jungku Yisrayil. \p \v 32-33 Baki nurru nayiba narrinbu, badajba nurri karunki narrinya nanankanyi kunybanyi jangkurranyi Jisuskanyi. Karu nyuli Kudwanyi, nanamuku wankalamuku jali yalu barrinani wankalanyi nijanganjinyi ngambalangi wabula juju. Karu nyuli wankalamuku Kudwanyi, janyulu yabimba kaja yaji. Baki nayimanji yabimba nyuli nanda kaja yaji ngambalangi. Wankamba nyuli Jisus Kudwanyi. Wakaramba nyuli nyirirr wankalawanyi Dayibidwanyi. Niji nanankanyi nyirirranyi ‘Kujarra.’ Nayi nyuli yarrijba najana jangkurr Kudkanyi, ‘Ninji ngaki jandanyi. Nayimanji minimbaka ngayu bukamba, ninji ngaki jandanyi.’ \v 34 Mili yanybayi Kud Jisuskanyi wankiykanyi mili, ‘Mikuwali janyba nangka mili. Mikuwali ngujbulijba nangangi mankanyi. Jungku janyulu wanka yurrngumba.’ Nayi yanybayi Kud nangangi Dayibidkanyi, ‘Yuku duja. Wajba jangayu yalunya yingkanyi mambukanyi walkurrayngkamirra. Yabimba janyulu kaja yaji kunyba yalungi jalija badajba bayngkani nganyindu.’ Nani yanybayi Kud Dayibidkanyi. \v 35 Baki yingkanyi jangkurranyi nyirirranyi nyuli yanyba, Dayibid. Nayi yanyba nyuli Kudkanyi, ‘Miku janinji yingijba nangangi mankanyi kumayanguna ngujbuliykanyi. Miku janinji yingijba nanda jala yabimba bukamba yaji, jala ninji karu. Miku janinji yingijba ngujbuliykanyi nanda jala maruka nyulu muwa nganyi.’ Nani yanybayi Dayibid nyirirranyi Kudkanyi. \v 36 Ngala Dayibidwanyi, yabimba nyuli bukamba yaji, nanda jali karu Kudwanyi. Yabimbayi bukamba yaji Dayibidwanyi, ngala nyuli wanka jungku. Maruka nyuli muwa Kudkanyi marda. Baki janyba nangki Dayibid. Makaba yali nangangi mankanyi nananyina yajina, jalili yalu makaba nangangi mungkiji mankanyi. \v 37 Ngala mikukiyanyi ngujbulijba nangangi mankanyi, nanda jali nyulu wankamba mili Kudwanyi. Nanda Jisus, janyba nangki, baki wankambayi mili Kudwanyi. Mikukiyanyi ngujbulijbayi nangangi mankanyi Jisus. Barriwa. \p \v 38-39 Mankukiyi narri, ngaki mungkiji. Marda narrimi jingkijba Jisuskanyi. Karu ngayu narrinya nanankanyi jangkurranyi Jisuskanyi. Milidimba nyuli Jisuswanyi manjamanjambikanyi nyulu balki yaji narringi mankanyinanyi. Karu ngayu narrinya nanankanyi jangkurranyi manjamanjambikanyi balki yaji mankanyinanyi. Baki janarri jingkijba nanankanyi, milidimba jali nyulu Jisuswanyi. Marda narrimi kuyu nanda jangkurr Jisuskanyi. Wankalanyi barri yarrijba najana nyuli nanda yuwa Kudkanyi Musiswanyi. Yarrijba nyuli nanda jangkurr, nanda yuwa jali yanyba Kud nangangi Musiskanyi. Yanybaka nanda yuwa nayi, ‘Jaliyi yalu jungku balkina yuwana Kudkanyi, marda yalimi wudumba barnyi Kudkanyi. Marda yalimi kurdanba nanda barnyi baki yajba barnyi dungalana, niji Yalda, Kudkanyi. Nani marda yalimi yabimba yaji, jaliyi yalu jungku balkina yuwana. Jala yalu yabimba nani jala yalu kurdanba barnyi Kudkanyi, baki jingkijbangka yalunya Kudwanyi, yalu ngindu yalunginkanyi balkinyi yajinyi. Miku nyulu manjamanjamba nanda balki Kudwanyi, ngala jingkijba nyuli yalunya, yalu ngindu yalunginkanyi balkinyi yajinyi, jala yalu yabimba yaji nani. Ngala jala yalu kuyu nanda jangkurr Jisuskanyi, baki nyulu manjamanjamba yalungi balki yaji Jisuswanyi. Miku nyuli manjamanjamba yalungi balki yaji, kurdanbangangi yalu barnyi, yajbangangi nanda barnyi Kudkanyi. Miku. Ngala nyuli manjamanjamba yalungi balki yaji, kuyungangi yalu nanda jangkurr Jisuskanyi, marda marukangangi yalu muwa Jisuskanyi. Dulaba nyulu yalungi balki yaji Kudwanyi. Manjamanjamba nyulu yalungi balki yaji, jala yalu kuyu nangangi jangkurr. \v 40-41 Marda narrimi manku kudanyu nanda jangkurr jala nyuli yarrijba najana nanangini wankalawanyi. Nayi karuyi nanda wankalanyi Kudwanyi, ‘Mankukiyi kudanyu, narri jala yurlwa ngakinkanyi jangkurranyi. Marda narringkimi mankumanku kudanyu ngakinkanyi jangkurranyi. Jaliyi narri yurlwa ngakinkanyi jangkurranyi, baki janarringka janyba. Yabimba ngayu ngiruka yaji, yinini yinini yaji nayimanji ngala narri jungku wanka. Ngala miku janarri kuyu nanda yaji, jala ngayu yabimba. Miku janarri kuyu nanda jangkurr jalija yingkawanyi nyulu milidimba narrinya nanankanyi yajinyi.’ Nani yarrijbayi wankalawanyi. Marda narrimi manku kudanyu nanda jangkurr Kudkanyi. Jaliyi narri miku kuyu nayinda jangkurr, baki janarringka janyba.” Barriwa. Nani yanybayi Bul yalungi jurjina. \p \v 42 Ngala buli jilajba jurjnanyi Bul marda Barnabas, ngajaka yali yingkamuku jali jungku bulandu jurjina, ngakaja yali bulanya, jabula wijba jurjyurri yingkana Sadidi, baki jabula milidimba mili nanamannga jangkurranyi. Jabula karu yalunya mili nanankanyi jangkurranyi Jisuskanyi. \v 43 Ngala buli jila yubalina jurjnanyi. Kudukudu yali jilajba bulandu, Jumuku marda ngurranyimuku jali maruka yali muwa Kudkanyi. Yanyba buli yalungi. Mili kudanyu buli karu yalunya, marda yalimi jungku kunyba Kudkanyi, marda yalimi yarrijba yalungi kurdulu nangangi Kudkanyi. \p \v 44 Baki baku yingkana Sadidi badajba yali jurjyurri, kajamuku, wirdikudukudumuku. Badajba yali mankunki nanda jangkurr Kudkanyi. \v 45 Ngala yali nguwajba bulangi Bulkanyi marda Barnabaskanyi. Nguwajba yali bulangi nanamuku Jumuku, baki yali jabulinyba jujijba bulanya. Nguwajba yali, badajbangangi kajamuku mankunki nanda jangkurr Bulkanyi, jali nyulu milidimba muran. Yanyba yali balkinyi jangkurranyi Bulkanyi. \v 46 Ngala yanyba buli ngirukanyi jangkurranyi. Mili yanyba buli Jumukuyngka nayi, “Karu nyuli ngalinya Kudwanyi, marda ngalimi waluku karu narrinya Jumuku nanankanyi jangkurranyi Kudkanyi. Marda ngalimi waluku karu narrinya, ngala miku narriyi kuyu nanda jangkurr Kudkanyi. Baki miku janarri wankijba yurrngumba. Nayimanji jangali yingijba narrinya Jumuku, mikungangi kuyu narri nanda jangkurr Kudkanyi. Jangali yingijba narrinya, baki jangali milidimba yalunya ngurranyimuku. \v 47 Jangali milidimba yalunya ngurranyimuku, jirrinybangangi nyuli ngalinya mambukawanyi Kudwanyi. Jirrinyba nyuli ngalinya nayi, ‘Wudumba janinji kudukudu ngaki. Jangayu marrimba mardarda bukambiju, jala yalu nulijba ngaki. Jangayu marrimba yalunya mardarda wandijiyana. Marda yalimi badajba ngakinburri, baki jangayu marrimba yalunya. Mungana barri jala yalu najba walkurra mirnbi, badajba yalu malumba nanankurri mirnbiyurri. Jungku yalu mirnbina. Nani janinji jungku barrinani nanda walkurra mirnbi. Badajba jayalu malumba nganyinburri, jalija yalu najba ninya. Jayalu badajba nganyinburri, barrinani yalu badajba mirnbiyurri.’ Nani yanybayi Kud ngalingi.” Barriwa. \v 48 Mirnarrijba yali muwa nanamuku ngurranyimuku, jala yali manku nanda jangkurr. Mirnarrijba yali muwa nanankanyi jangkurranyi Kudkanyi. Baki kuyu yali nanda jangkurr kudukuduwanyi ngurranyimukunyi, jingkijbangangi yalunya wabula juju Kudwanyi, jayalu kuyu nangangi jangkurr. Wankamba jayalunya Kudwanyi bayngkani jalija yalungka janyba. \p \v 49 Manku yali nanda jangkurr mambukanyi Jisuskanyi, kudukuduwanyi jali yalu jungku lukuluku nananyina yajina. Kuyu yali nanda jangkurr Jisuskanyi kudukuduwanyi, baki jungku yali Krisjinmuku. \v 50 Ngala yali ngarrangarra muwa bulangi Bulkanyi marda Barnabaskanyi. Kudiya mambuka Jukanyi, ngarrangarra yali muwa bulangi. Yabimba yali kiji bulangi. Yanyba yali kudiyayngka malbumalbumukuyngka, marda bardibardimukuyngka ngurranyimukuyngka. Nanamuku bardibardimuku yali walkurramuku mambukamuku, jalili brijba Kudkanyi, jalili yanyba mududu Kudkanyi. Yali ngarrangarra muwa bulangi, Jumuku marda malbumalbumuku marda bardirdibardimuku ngurranyimuku. Yurlwa yali bulangi Bulkanyi marda Barnabaskanyi, yali manjijba bulanya nanamunanyi yajinanyi. \v 51 Ngala wayawayamba bulangki nukami manjiykanyi jundurr, baki yingijbayi yalunya. Nani bulili wayawayamba bulangki nukami jali yalu yingkamuku yurlwa jangkurr Kudkanyi. Miku buliyi milidimba yalunya Kudkanyi mili. Baki jilajba buli karri Yikuniyumyurri, Bul marda Barnabas. \v 52 Ngala nanamuku jali kuyu nanda jangkurr Jisuskanyi, mirnarrijba yali nuwa. Mirnarrijba yali muwa, nanamuku krisjinmuku nanaba Yandiyuk, ngankijbangangi yalundu mankanyina Kunyba Ngarndu Kudkanyi. \s1 Jungku Buli Yikuniyum \c 14 \p \v 1 Jali bula wanbiya Yikuniyum, Bul baki Barnabas, ngankijba buli jurjina Jukanyi. Yanyba buli nanankanyi jangkurranyi Jisuskanyi. Kuyu yali nanda jangkurr Jisuskanyi. Nanamuku, kudiya yali Jumuku, baki kudiya yali ngurranyimuku. Kuyu yali jangkurr Jisiskanyi, baki yali jungku krisjinmuku. \v 2 Ngala nanamuku Jumuku, jali miku kuyu jangkurr Jisuskanyi, julanba yali. Yabimba yali kiji bulangi Bulkanyi marda Barnabaskanyi, marda yingkamukuyngka Krisjinkanyi. Yanyba yali yalungi ngurranyimukuyngka jali miku kuyu jangkurr Jisuskanyi. Wajba yalunjali kiji bulangi. \v 3 Nanankujarra manjijba jali Jisuswanyi, jungku buli nanaba Yikuniyum. Jungku buli nanaba wabulinyina yajina yurrngumba. Karu yali nanda jali yabimba bulangi Jisuswanyi. Yanyba buli ngiruka Jisuskanyi. Yanyba buli duja jangkurranyi. Minimba nyuli bulanya nanankanyi jangkurranyi duja Jisuswanyi. Yabimba nyuli bulanya ngiruka, baki yabimba buli kaja yaji ngiruka. Najba yali nanda kaja yaji yingkamukunyi, baki yali jingkijba, nanda jangkurr Jisuskanyi, nanda duja jangkurr. \v 4 Bukambiju nanamuku jali jungku Yikuniyum, kudiyamukunyi yali kurranja bulanya Bul baki Barnabas, ngala kudiyamukunyi yali kurranja Jumuku jali julanba bulangi. \v 5 Yali jali julanba bulanya, kudiya Jumuku baki kudiya ngurranyimuku, yanyba yalungki. Yanyba yalungki linjumbikanyi bulanya. Yanyba yalungki janybikanyi dungala bulandurri, kurdanbikanyi bulanya. \v 6-7 Ngala karuyi bulanya yingkawanyi nanankanyi jangkurranyi janybikanyi dungala bulandurri. Baki dulu buli barlba nanamunanyi yajinanyi. Jilajba buli kula yingkayurri yajiyurri. Karu buli yalunya kunybanyi jangkurranyi Jisuskanyi, nanamuku, jali yalu jungku nanaba kularra. Karu buli yalunya nanankanyi jangkurranyi, nanamuku jali jungku lukuluku barrawuyabarrawuyana yajina, niji Lisdira marda Dirbi. Nanankujarra barrawuyabarrawuya buli nananyina walkurranyina yajina, niji Likuniya. \s1 Kunymambayi Nganinyi Nukami Bulwanyi \p \v 8 Jungku nyuli nanaba Lisdira nganinyi, balki nangangi nukami. Mikuwali jilajba nukamina. Balki nangangi nukami ngala nyuli bardarda. Mikuwali jilajba jukanji. \v 9 Jungkuyi nanaba nanda nganinyi jali balki nukami. Manku nyuli Bul yanybikurri jangkurr Jisuskanyi. Kuyu nyuli nanda jangkurr. Jingkijba nyuli Bul, yuku nyulu kunymamba Bulwanyi. Ningkijbayi nanda nganinyi Bulwanyi. Jingkijba nyuli nanda nganinyi, nyuli kuyu nangangi jangkurr Jisiskanyi, baki yuku kunymamba nanda nganinyi Bulwanyi, yabimbangangi Jisuswanyi Bul ngiruka kunymambikanyi. \v 10 Ningkijbayi nganinyi Bidawanyi, baki yanyba nyuli nangangi kudanyu, “Karrinjakiyi ninji. Karrinjakiyi nganinyina nukamina.” Baki karrinja nyuli dulu, baki jilajba nyuli lukuluku nanganginyina nukamina. \v 11 Najba yali nanda nganinyi jilaykurri kunybana nukamina, kajamukunyi. Baki yali yanyba yalungi yanyi, Likuniya yanyi. Kaya yali yalungi yanyi, “Nanginkujarra bula Kudwuya. Yabimba bulangki barrinani nganinyiwuya. Jila bula kudwuya kingkarrinya nurrundurri.” Ngamu buli kudwuya. \v 12 Ngamu nanda Barnabas, nyuli kud niji Jus, baki ngamu nanda Bul, nyuli kud niji Yirmus, yanybangangi nyuli Bul kudanyu, barrinani nanda kud Yirmus yanybawarr. Ngamu Bul marda Barnabas bula kujarra Kud. \v 13 Wabula yabimba yali jurj yalunginkanyi kudkanyi, Juskanyi. Yabimba yali nanda jurj danbina barrikina jali lukuluku barrawuyabarrawuyana. Mambukawanyi nanankanyi jurjkanyi, kuyu nyuli bulukimuku baki kaja jal. Kuyu nyuli yaji nanankurri barrikiyurri. Kuyu nyuli buluki, kurdanbiji nanawuyayngka, wangarranyi bulangi. Yaliyanyi brijba, yaliyanyi yanyba mududu bulangi, Bulkanyi marda Barnabaskanyi. \p \v 14 Ngala buli manku nanda jangkurr kurdanbikanyi buluki. Manku buli wangarranyi, briykanyi marda yanybikanyi mududu bulangi, baki bakarramba buli bulangi jumbala. Nani yalili bakarramba jumbala Jumukunyi, jalili yingkamukunyi yabimba balki yuwa Kudkanyi. Bakarramba buli jumbala, baki wirlku buli burrandibijina yalunbu. Kaya buli kudanyu yalungi. \v 15 Nayi buli kaya, “Marda miku narrimi yabimba nayinda. Marda miku narrimi yabimba wangarr ngalingi. Ngawamba ngaliya nganinyiwuya, nganinyi barrinani narri nganinyi. Miku ngaliya kudwuya, ngawamba nganinyiwuya. Badajba ngali nanginkurri karunki nanda kunyba jangkurr Jisuskanyi. Nulijbayi narringi Kud, narri yingiykanyi nanankanyi yingkanyi kudkanyi jala miku kud. Yanybayi Kud, marda narrimi kuyu nangangi jangkurr. Ngala nanda duja Kud, nyulu ngiruka. Yabimba nyuli bukamba yaji. Yabimba nyuli jamba, marda kanja marda laliji, marda bukamba yaji jali jungku. Yabimba nyuli bukamba yaji Kudwanyi. \v 16 Wabula bukambijunyi, yali yabimba nanda yaji, jali yalu nulijba yabimbikanyi nanda yaji. Miku nyuliya kurrkunba yalunya Kudwanyi. \v 17 Ngala minimba nangki Kud nganinyimukuyngka. Kaja kunyba yaji nyuli yabimba narringi. Wajba nyuli narrinya Kudwanyi janjanyi kingkarrinya, marda kajanyi mamanyi jala jardijba. Wajba nyuli narrinya kajanyi mamanyi. Marda narrimi mirnarrijba muwa yurrngumba Kudkanyi, yabimbangangi nyuli nanda kaja yaji narringi.” Barriwa. Nani yanybayi Bul yalungi, jali yaliyanyi yabimba wangarr bulangi. \v 18 Nani buli yanyba kudanyu yalungi kurrkunbiji yalunya. Yuwaji yaliyanyi yabimba wangarr, ngala buli kurrkunba yalunya wangarranyi. Barriwa. \v 19 Kudiya Jumuku, badajba yali langina jujunanyi Yandiyuknanyi nananyina walkurranyina yajina Bisidiya. Marda kudiya Jumuku badajba yali langina Yikuniyumnanyi. Badajba yali kularriji Lisdirayurri, jali bula jungku. Yabimba yali walkurra kiji bulanyi, Bulkanyi marda Barnabaskanyi. Wajba yalunjali kijinyi jala jungku nananyina yajina. Julanba yali bulanya murawanyi. Wudumba yali walkurra dungala. Janyba yali dungala nangandurri Bulyurri kurdanbiji. Janyba yali walkurra dungala kaja nangandurri. Baki yali jarimba nanda Bul. Wililijba yali danbiyurri barrikina. Yingijba yali Bul nanaba jambana. Ngamu nangki janyba. \v 20 Ngala nanamuku krisjinmuku, jilajba yali nangandurri. Karrinja yali lukuluku nangandu Bulnyina, baki walajba nyuli waykalinya Bul jambananyi. Karrinja nyuli, baki wijba nyuli kalawunyi barrawuyabarrawuyarri. Munganawa buli barlba nanamunanyi. Jilajba buli kula Dirbiyurri, Bul baki Barnabas. \s1 Wijba Buli Karri \p \v 21-23 Milidimba buli yalunya nanamuku yali jungku nanaba Dirbi. Karuyi yalunya kunybanyi jangkurranyi Jisuskanyi. Jabarri kudukuduwanyi, kuyu yali nanda jangkurr Jisuskanyi. Milidimba buli yalunya. Yabimba buli yalunya ngiruka jungunkanyi yurlurr Jisuskanyi. Yabimbayi yalunya ngiruka ngayangayiykanyi Jisus. Nayi buli milidimba yalunya krisjinmuku, “Jayalu yabimba kaja kiji ngambalangi yingkamukunyi. Baki jangamanjalu linjumba. Jangamanjalu yabimba nanda biwi. Ngala Kudwanyi, nyulu lalanbaka ngambalanya. Ngambala jandanyimuku nangangi. Lalanbaka nyulu ngambalanya yurrngumba.” Barriwa. Nani buli milidimba yalunya krisjinmuku jali jungku Lisdira marda Yikuniyum, marda Yandiyuk walkurranyina yajina Bisidiya. Yarrijba buli kudiya malbu, mambuka yalungi nanamukuyngka krisjinkanyi. Yarrijba buli mambukamuku lalanbikanyi yalunya krisjinmuku. Baki yali jungku malumba. Miku yaliya jarrba mama, ngala yali yanyba mududu Kudkanyi. Nayi yali yanyba, “Buwakanya kingkarri, janinji lalanba nanginmuku nganinyimuku. Jingkijba nurru, lalanba janinji yalunya.” Nani buli milidimba yalunya, baki yarrijba buli kudiya mambuka yalungi. Yanyba buli mududu Kudkanyi jala buli yarrijba mambuku. Nani buli yabimba yaji nanaba Dirbi, marda yingkana yajina Lisdira, marda yingkana yajina Yikuniyum, ngala yali wijba nanankurri yajiyurri Yandiyukyurri. \p \v 24 Barlba buli nanamunanyi yajinanyi Yandiyuknanyi. Baki birlbidamba buli kula burrandijba nananyina walkurranyina yajina Bisidiya. Baki mili buli birlbidamba kula burrandijba yingkana walkurranyina yajina, niji Bambiliya. \v 25 Wanbiya buli barrawuyabarrawuyanyina, niji Birka, burrandi nananyina yajina Bambiliya. Milidimba buli yalunya jali jungku nanaba. Milidimba buli nanankanyi jangkurranyi Jisuskanyi. Baki barlba buli mili kula Yadaliyayurri, wilina kanjana. \v 26 Jali bula wanbiya Yadaliya, baki ngankijba buli wayana. Kangandijba buli karrurrinybarri Yandiyukyurri. Nanda Yandiyuk, walkurranyina yajina Siriya. Wabula bulili jungku nanaba Yandiyuk Siriya. Jungku buli nanaba wabula bulanginyina yajina. Waluwa krisjinmukunyi nanaba yali ngajaka Kud lalanbiji bulanya Bul marda Barnabas. Baki barlba buli bayungu nanamunanyi yajinanyi. Yabimba buli nanda yaji, baki nanamanja buli wijba bayunguna nanankurri yajiyurri. \v 27 Bukambiju krisjinmuku nanaba Yandiyuk, jungku yali malumba yajina nanaba. Karu buli yalunya bukamba yajinyi jali yabimba nyuli bulangi Kudwanyi. Mili buli yanyba yalungi nayi, “Lalanba nyuli ngalinya yurrngumba Kudwanyi. Minimba nyuli ngalinya marda nanamukuyngka ngurranyimukuyngka, marda yalimi kuyu nanda jangkurr Jisuskanyi, marda yalimi maruka muwa nangangi.” \v 28 Baki jungku buli nanaba Yandiyuk yalunbu krisjinmukunyina, yingkanyi yawulawulanyi. \s1 Yanyba Yalungki Nanaba Jirusalim \c 15 \p \v 1 Badajba yali kudiya nganinyi Jumuku, badajba yali kulani Judiyananyi, langki Yandiyukyurri. Milidimba yali krisjinmuku ngurranyimuku jalili yalu miku yabimba kaburr. Milidimba yali nayi, “Marda yalimi kaburrmba narrinya mankanyi, marda yalimi yabimba narrinya kaburrwaburr, baki janyulu maruka muwa narringi Kud, janyulu marrimba mardarda narrinya. Jaliyi miku kaburrmba narrinya mankanyi, baki miku janyulu marrimba narrinya Kudwanyi. Nani yanybaka nanda yuwa Musiskanyi kaburrmbikanyi mankanyi.” \v 2 Ngala yurlwa buli Bul marda Barnabas, jala buli manku nanda jangkurr. Yurlwa buli yalungi. Yanyba buli yalungi, miku duja nanda jangkurr kaburrmbikanyi mankanyi. Jakakajba yalungki kudanyu. Nanamuku krisjinmuku, yanyba yalungki kaburrmbikanyi mankanyi, baki yali manjijba kudiya kula Jirusalimyurri. Manjijba yali Bul marda Barnabas marda kudiya mili jali jungku Yandiyuk bulanbu. Manjijba yalunjali yanybiji nanamukuyngka jali manjijba Jisuswanyi, marda malbumalbunyi nanaba Jirusalim. Manjijba yalunjali yanybiji yalungki kaburrmbikanyi yaji. \p \v 3 Manjijbayi yalunya kula nanamukunyi krisjinmukunyi. Barlba yali Yandiyuknanyi, baki jila yali kula. Birlbidamba yali kangandijba kula, kujarranyina yajina niji Bunijiya baki Samariya. Yanyba yali yingkana barrawuyabarrawuyana baki yingkana barrawuyabarrawuyana ngala yali barlba kula. Karu yalunjali ngurranyimukuyngka jali yalu kuyu nanda jangkurr Jisuskanyi. Kuyu yali nanda jangkurr Jisuskanyi ngurranyimukunyi. Jali yalu manku nanda jangkurr ngurranyimukuyngka, baki mirnarrijba yali muwa. \v 4 Jilajba yali kula, baki wanbiya yali Jirusalim. Nanamuku krisjinmuku jali jungku Jirusalim, mirnarrijba yali muwa, jali yalu najba Bul marda nangangi kandimuku. Mirnarrijba yali muwa, nanamuku jali manjijba Jisuswanyi, marda malbumalbu. Baki karu buli Bulwanyi marda Barnabaswanyi. Karu buli yalunya nanankanyi bukambijuyngka yajinyi jali yabimba Kudwanyi. Karu buli kudukudunyi ngurranyimukuyngka, jali yalu krisjinmuku. Karu buli kudukudunyi, kunymamba jali yalunya Kudwanyi. \v 5 Ngala kudiya krisjin nanaba Jirusalim, yali Barasi. Karrinja yali, yanyba yali, “Marda yalimi kaburrmba yalunya mankanyi, krisjinmuku jala miku kaburr. Marda yalimi yabimba yalunya kaburrwaburr, baki marda yalimi ngayangayijba yuwanyi Musiskanyi.” \p \v 6 Baki jungku yali malumba, nanamuku jali manjijba Jisuswanyi marda malbumalbu. Yanyba yalungki kaburrmbikanyi mankanyi baki ngayangayiykanyi yuwanyi Musiskanyi. \v 7 Jakakajba yalungki kudanyu. Baki karrinjayi Bida. Yanyba nyuli yalungi, “Kandimuku. Jingkijba narri nayinda. Juju wabula nyuli yarrijba ngana Kudwanyi. Ngana nyuli yarrijba milidimbiji ngurranyimuku nanankanyi kunybanyi jangkurranyi Jisuskanyi. Manku yali nanda jangkurr, baki kuyu yali nanda jangkurr kudukuduwanyi ngurranyiwanyi. \v 8 Jingkijba nyuli nanda jala yalungki mankumanku Kudwanyi. Jingkijba nyuli bukamba yaji. Minimba nyuli ngambalanya ngurranyimukuyngka, nyuli maruka muwa yalungi jali yalu kuyu nangangi jangkurr. Wajba nyuli yalunya nanganginkanyi Kunybanyi Ngarndunyi. Yawumba nyuli yalunbu ngurranyimukunyina mankanyina, nangangi Kunyba Ngarndu Kudwanyi. Nani wabula yabimba nyuli nanamannga yaji ngambalangi Kudwanyi. \v 9 Miku yanybayi Kud yingka jangkurr ngambalangi Jumukuyngka, ngala yingka jangkurr yalungi ngurranyimukuyngka. Maruka nyuli muwa Kud yalungi ngurranyimukuyngka, barrinani nyuli maruka muwa ngambalangi. Miku muningka nyuli manjamanjamba yalungi balki yaji. Miku. Ngala manjamanjamba nyuli yalungi balki yaji, durrijbangangi yali ngurranyiwanyi nangangi jangkurr Jisuskanyi. \v 10 Wanyingkanyi narri balanja Kud. Marda miku yalimi ngurranyimuku jungku barrinani Ju. Nanda yuwa jali yanyba Musis, miku nanda yalungi yuwa. Ngambalangi wankalanyi mungkiji, miku yaliya jungku kunybana yuwana Musiskanyi, marda ngambala, miku ngambalimi jungku kunybana yuwana yurrngumba. Kudiyana ngambala jungku balkina yuwana. Wanyingkanyi narri nulijba yalungi durriykanyi nanda yuwa Musiskanyi. \v 11 Karu ngayu narrinya duja jangkurranyi, jala ngayu yanyba nayinda narringi. Kuyu ngambali nanda jangkurr nangangi Jisuskanyi, baki Jisus nyuli maruka muwa ngambalangi. Nani nyulu maruka muwa yalungi marda, ngurranyimukuyngka. Manjamanjamba nyuli ngambalangi balki yaji Kudwanyi. Nani nyuli manjamanjamba yalungi balki yaji marda.” Barriwa. Nani yanybayi Bida yalungi. \p \v 12 Baki yanyba buli yalungi Bul baki Barnabas. Manku yali kudanyu bulangi jangkurr, mambukawanyi marda malbumalbuwanyi. Miku yaliya yanyba. Manku yali kudanyu nanda jangkurr bulangi. Karu buli yalunya nanankanyi jali yabimba Kudwanyi, jali bula milidimba ngurranyimuku. Yabimba nyuli bulanya ngiruka Kudwanyi, buli ngiruka yabimbikanyi nanda kaja yaji, jali nyulu jirrinyba bulanya Kudwanyi. \v 13 Jali bula yanyba nani, baki yanybayi Jayims yalungi. Nanda Jayims nyuli kanyiya Jisuskanyi. Yanyba nyuli, “Mankukiyi kandimuku. Manku janarri ngaki jangkurr. \v 14 Yanybayi Sayimin Bida ngambalangi nanankanyi yajinyi jali nyulu yabimba Kudwanyi. Lalanba nyuli kudiya yalunya ngurranyimuku Kudwanyi. Yarrijba nyuli kudiya ngurranyimuku nanganginkanyi jandayngkanyi. \v 15 Nanamuku wankalanyi jali yanyba jangkurr Kudkanyi, yarrijba yali jangkurr Kudkanyi najana. Yanybaka nanda naja Kudkanyi nayi, \v 16 ‘Yanyba nyuli ngambalangi walkurra mambuka, nayinda barri. “Baku barri jangayu wijba. Jangayu wijba, baki janga lalanba yalunya. Jayalu barrinani jandanyi nangangi, nanankanyi wankalanyi Dayibidkanyi. Jangayu yarrijba nganinyi jalija jungku barrinani jandanyi nangangi Dayibidkanyi, jalija jungku bayngkani juju nangandu. \v 17 Baki jayalu kujba ngaki, walkurrayngka mambukanyi. Bukambiju nanamuku ngurranyimuku, jalija ngayu yarrijba ngakinmuku, jayalu kujba ngaki.” \v 18 Nani nyuli yanyba, nyulu walkurra mambuka. Nani nyuli yanyba yalungi wabula wankalana.’” \p \v 19 Mili yanybayi Jayims yalungi, “Mankumanku ngaka nayi. Marda ngambalimi miku julanba yalunya ngurranyimuku. Marda ngambalimi miku julanba yalunya, jala yangkalamba yalungki Kudkanyi. \v 20 Ngala marda ngambalimi manjijba jangkurr najana yalungi. Nayinda jangkurr jalija ngambala manjijba, nayinda jangkurr milidimbikanyi yalunya. Jangambala yarrijba nayi, ‘Marda narrimi miku jarrba barnyi jali waluku yalu wajba yalungi yingka kud nanankanyi barnyinyi, ngala miku nanda duja kud, yingka nanda, yingka. Marda miku narrimi kuluka yingkana nganinyina jibarrina, miku jala nganyi kayikayi. Marda narrimi miku jarrba barnyi jali muningka yali dalyamba janki marniyudinyi, yuwaji ngulyayudi. Miku yaliya karlba. Marda narrimi miku jarrba ngulya.’ Nani marda ngambalimi manjijba yalungi najana. \v 21 Marda ngambalimi manjijba jangkurr yalungi ngurranyimukuyngka nani, milidimbangangi yalunjali nani bukamba jurjina milidimbawarranyi. Milidimba yali nanda jangkurr yuwanyi Musiskanyi jurjina. Milidimba yalili bukamba jurjina lukuluku yingkana Sadidi baki yingkana Sadidi yurrngumba wabulinyina.” Barriwa. Nani yanybayi Jayims yalungi. \s1 Manjijba Yali Jangkurr Najana \p \v 22 Baki mili yalungki yanyba nanamuku jali manjijba Jisuswanyi, marda malbumalbu, marda bukambiju yingkamuku krisjinmuku. Yanyba yalungki, baki yali yarrijba kudiya nganinyi manjiji langki Yandiyukyurri. Yarrijba yali nanda Judas, yingka niji nangangi Basabas, marda Silas. Nanankujarra buli malbuwuya, buli jungku barrinani mambukawuya. Yarrijba yali nanankujarra wiykanyi Yandiyukyurri bulandu, Bulnyina marda Barnabasnyina. \v 23 Baki yarrijba yali jangkurr najana nanamukuyngka jali jungku nanaba langku Yandiyuk. Nayi yali yarrijba, “Nanama narri, narri jali miku Ju, ngala narri ngurranyimuku, yingkanyi yajinyi. Manjijba nurru nayinda jangkurr narringi. Nurru, kandimuku nanamuku jali manjijba Jisuswanyi, marda malbumalbu, manjijba nurru nayinda naja narringi jala jungku Yandiyuk, baki Siriya, baki Silisiya. \v 24 Manku nurri jangkurr yalungi jali yalu jilajba narrindurri wujini. Jilajba yali kudiya krisjinmuku Jirusalimnanyi. Yabimba yali kiji narringi jali yalu yanyba jangkurr narringi. Ngala miku nurriya karu yalunya yanybiji nanda jangkurr. \v 25 Jungku nurri malumba, yanyba nurrungki, baki yarrijba nurri nganinyiwuya. Manjijba janurru nanankujarra narrindurri. Jilajba jabula langki bulanbu, Bulnyina marda Barnabasnyina. Maruka nurru muwa bulangi. \v 26 Karu buli nanda kunyba jangkurr Jisuskanyi. Waki buli ngambalanginkanyi mambukanyi Jisus Krayiskanyi. Karu buli, marda waki buli, ngala yaliyanyi linjumba, yaliyanyi kurdanba bulanya yingkamukunyi. Maruka nurru muwa bulangi. \v 27 Manjijba janurru nanankujarra Judas baki Silas. Manjijba janurru bulanya narrindurri, baki jabula karu narrinya nayimannga jangkurranyi jala nurru yarrijba najana. \v 28 Mankumanku nangki Kunyba Ngarndu Kudkanyi, marda mankumanku nurrungki, marda narrimi ngayangayijba nayinda jangkurr. Nayinda jirrinyi yuwa, nayinda. \v 29 Marda narrimi miku jarrba mama jala yalu waluku wajba yaji yalungi yingka kud, ngala miku nanda duja kud. Marda narrimi miku jarrba ngulya. Marda narrimi miku jarrba barnyi, jala muningka yalu dalyamba janki marniyudinyi, yuwaji ngulyayudi. Marda narrimi miku kuluka yingkana nganinyina, jibarrina, miku jala nganyi kayikayi. Nani janarri jungku kunyba Kudkanyi, jaliyi narri miku yabimba nayinda yaji. Barriwa barri.” Nani yali yarrijba jangkurr najana krisjinmukuyngka nanaba langku Yandiyuk. \p \v 30 Manjijba yali nanamuku langki. Bul marda Barnabas, Judas marda Silas. Manjijba yalunjali langki Yandiyukyurri. Jali yalu wanbiya langkurri, badajba yali malumba krisjinmuku yalundurri. Jungku yali malumba yalundu, jali wanbiya Jirusalimnanyi. Wajba yalunjali nanankanyi najanyi, jali yalu kuyu. \v 31 Jali yalu manku nanda jangkurr najana, mirnarrijba yali muwa krisjinmuku Yandiyuk. Mirnarrijba yali muwa nanankanyi jangkurranyi najana. \v 32-33 Nanankujarra Judas marda Silas, yanyba bulili jangkurr Kudkanyi. Milidimba buli nanamuku krisjinmuku nanaba Yandiyuk mardunguji. Milidimba buli yalunya jangkurranyi jungunkanyi kunyba, ngiruka Jisuskanyi, marda marukankanyi muwa nangangi. Jungku yali nanaba mardunguji. Baki wijba nyuli kula Jirusalimyurri nanda Judas. Marda kudiya yali jila nangandu. Wijba yali nanamukuyngkurri, manjijba jali yalunya waluwa kulani. \v 34 Ngala nanda Silas, jungku nyuli wambu nanaba Yandiyuk. \v 35 Marda jungku buli nanaba Yandiyuk mardunguji Bul baki Barnabas. Milidimba buli jangkurranyi Jisuskanyi. Marda kudukudunyi yingkamukunyi, bulandu, milidimba yali jangkurranyi Jisuskanyi. \s1 Yingijba Bulangki \p \v 36 Baku barri yanybayi Bul Barnabaskanyi. Yanyba nyuli, “Janungkala wijba nanamukuyngkurri barrawuyabarrawuyarri jali nungkala milidimba yalunya wabula. Janungkala yidamba nanamuku krisjinmuku. Janungkala yidamba yalunya naji yalunya, jaliyi yuku yalu jungku.” \v 37 Nulijba nyuli Barnabas kuyunkanyi Jun Mak bulandu. \v 38 Ngala Bul, miku nyuliya nulijba kuyunkanyi Jun Mak bulandu. Mankumanku nangki Bul Jun Makanyi, nyuli yabimba balki yaji, yingijba jali nyulu bulanya wabula jali yalu Bambiliya. Miku nyuliya jilajba bulandu yurrngumba jala buli milidimba Jisuskanyi. Wijba nyuli Jirusalimyurri. Mankumanku nangki Bul, miku nanda kunyba yingiykanyi bulanya. Miku nyuliya nulijba Jun Makanyi jilaykanyi bulanbu. \v 39 Jakakajba bulangki Jun Makanyi. Jakakajba bulangki baki yingijba bulangki. Barnabas, nyuli jilajba wayana bayangarrinybarri Sayibrisyurri. Kuyu nyuli Jun Mak nangandu. Barlba buli bayangarrinybarri wayana. \v 40 Ngala Bulwanyi, nyuli yarrijba Silas, kandi nangangi. Ngajaka yali Kud yingkamukunyi krisjinmukunyi, ngajaka yali Kud, lalanbiji bulanya, baki barlba buli. \v 41 Birlbidamba buli kangandijba nanankujarranyina walkurranyina yajina, niji Siriya marda Silisiya. Milidimba buli yalunya krisjinmuku lukuluku barrawuyabarrawuyamukunyina. Milidimba buli yalunya jungunki ngiruka Jisuskanyi. \s1 Jilajbayi Dimudi Bulandu \c 16 \p \v 1 Mili buli jilajba bayungu, Bul marda Silas. Jilajba buli bayungu nanankurri yajiyurri lukuluku Dirbi marda Lisdira. Jungku nyuli nganinyi nanaba, nangangi niji Dimudi. Nyuli krisjin. Nangangi yarrijinyi, nyuli Ju, marda nyuli krisjin, ngala nangangi nijanganjinyi, nyuli Krik. \v 2 Bukambiju yali krisjinmuku, jali jungku Lisdira marda Yikuniyum, yanyba yali nangangi Dimudikanyi, nyuli kunyba. Yanyba yali nangangi, nyuli kunyba nganinyi. \v 3 Nulijbayi Bul kuyunkanyi Dimudi nangandu, ngala miku Dimudi kaburr. Nangangi nijanganjinyi, nyuli Krik. Miku yaliya yabimba kaburrwaburr nanamukunyi Krikwanyi. Wudumbayi Dimudi Bulwanyi, baki nyuli yabimba nanda Dimudi kaburr, jingkijbangangi yali bukambijunyi Jumukunyi jali jungku nanaba, jingkijbangangi yali nanda Dimudi nangangi nijanganjinyi, nyuli Krik. Barriwa. Baki yali barlba nanamunanyi yajinanyi, Bul marda Silas, marda Dimudi. \v 4 Jilajba yali bayungu kajayurri barrawuyabarrawuyarri. Karu yali bukambiju krisjinmuku nanankanyi jangkurranyi najana. Karu yalunjali jangkurranyi, jali yalu jirrinyba, malbumalbunyi marda nanamukunyi jali manjijba Jisuswanyi. Karu yali nanamuku krisjinmuku, jayalu ngayangayijba nanankanyi jangkurranyi. \v 5 Yali jungku mili ngiruka Jisuskanyi, nanamuku krisjinmuku. Jabarri yingkamuku yali kuyu nanda jangkurr Jisuskanyi, baki mili, baki mili yali kuyu nangangi jangkurr. Barriwa. \s1 Buwarrajimbayi Yaji Bulwanyi \p \v 6 Jilajba yali bayungu, nananyina yajina Brijiya marda Kalajiya. Yaliyanyi jilajba bayungu yingkana yajina Yasiya, ngala kurrkunba nyuli yalunya Kunybawanyi Ngarnduwanyi Kudkanyi. Kurrkunba nyuli yalunya yanybikanyi Jisuskanyi nanaba Yasiya. Miku yaliya karu nanda kunyba jangkurr Jisuskanyi nanamuku jali jungku nananyina yajina Yasiya, kurrkunbangangi yalunya jilaykanyi nanankurri Kunybawanyi Ngarnduwanyi Kudkanyi. \v 7 Jali yalu wanbiya bundu Misiya, baki mili kurrkunba nyuli yalunya jilaykanyi nanankurri yingkayurri yajiyurri langkiya Bidiniya. Mili kurrkunbayi yalunya Kunybawanyi Ngarnduwanyi Kudkanyi. Miku yaliyanyi ngankijba nananyina yajina Bidiniya, nyulungangi Kunyba Ngarndu Kudkanyi. \v 8 Baki birlbidamba yali bayungu yajina Misiya. Wanbiya yali barrawuyabarrawuyanyina yajina, niji Druwas. Marda ngayu nayinda jala yarrijba najana nayinda jangkurr, jungku ngayi nanaba yalundu marda. \v 9 Ngala kulukayi Bul mungana, buwarrajimba nyuli yaji. Najba nyuli nganinyi nangangi yaji bayangarrinybana wilina kanjana, Masiduniya. Karrinja nyuli nanda nganinyi. Yanyba nyuli nangangi Bulkanyi. Ngajaka nyuli Bul, “Badajba janinji ngakinkurri yajiyurri, Masiduniyayurri. Badajba janinji, baki yabimba janinji yaji nurrungi.” Nani nyuli ngajakawa Bul, nanangini nganinyiwanyi Masiduniyakanyi. Barriwa. \v 10 Kamu, jali nyulu walajba, karu nyuli nurrunya nanankanyi jali nyulu najba, ngala nyuli buwarrajimba yaji. Yanyba nurrungki nanankanyi jali najba Bulwanyi. Mankumanku nurrungki, yanyba nurrungki, “Karungka nyulu ngambalanya Kudwanyi, marda ngambalimi barlba nanankurri Siduniyayurri. Marda ngambalimi milidimba yalunya nanaba nanankanyi kunybanyi jangkurranyi Jisuskanyi.” Barriwa. Baki birrirrinja nurrungki barlkanyi Druwasnanyi. \s1 Kuyu Nyuli Jangkurr Jisuskanyi Nanangini Jibarriwanyi Lidiyawanyi \p \v 11 Barlba nurri bayungu kanjana wayayudi. Birlbidamba nurri bayangarriji waliyangurri, niji Samudrakis. Kuluka nurri nanaba, baki munganawa birlbidamba nurri mili bayangarriji kanjana nanankurri walkurrayngkurri yajiyurri. Wanbiya nurri yajina yundu kanjana, niji yajinyi Niyabulis. Nanda yaji Niyabulis, karriya nananyina walkurranyina yajina Masiduniya. Walajba nurri wayananyi. \v 12 Mili nurri jila bayungu nanamunanyi, mili nanankurri yajiyurri, niji Bilibayi. Wabula juju yabimba yali nanda barrawuyabarrawuya ngarrkadabawarrmukunyi Rumankanyi. Nanda Bilibayi walkurra barrawuyabarrawuya. Nanda yaji Bilibayi nananyina walkurranyina yajina Masiduniya. Jungku nurru nanaba mardunguji. \v 13 Walajba nurri barrawuyabarrawuyananyi Sadidi. Walajba nurri, baki jilajba nurri bundalyurri. Mankumanku nurrungki, yiningki yaji nanaba yanybikanyi mududu Kudkanyi. Yiningki yalili yanyba mududu Kudkanyi. Yiningki yalili yanyba mududu Kudkanyi bundalina Jumuku. Jungku nurri yundu bundalina, baki yanyba nurri nanamukuyngka jibarrimukuyngka jali jungku nanaba bundalina. \v 14 Yingamali jali jungku nanaba jibarri, nangangi niji Lidiya, nangangi yaji Dayadira. Wudumba nyuli nganmarra wabawaba, kunybamirra. Wajba nyulili yalunya wabawabanyi kunybanyi dungalanyi. Wajba yalili nanda jibarri kajanyi dungalanyi nanankanyi wabawabanyi. Nanda jibarri, nyulili maruka muwa Kudkanyi, baki nyuli manku kudanyu jangkurranyi Bulkanyi, jali nyulu karu yalunya. Kandimba nyuli nanda jibarri Jisuswanyi mambukawanyi, jali manku jangkurr jibarriwanyi. Baki nyuli jingkijba nanda jangkurr jibarriwanyi, baki nyuli kuyu nanda jangkurr Jisuskanyi, jala yanybayi Bul. \v 15 Baki ngurrunba yali nanda jibarri bundalina, kuyungangi nyuli nanda jangkurr. Nanamuku yingkamuku jalili jungku nangandu, jalili jungku nanganginyina barndana, baki yali ngurrunba yalunya marda. Ngurrunba yali bukambiju, jalili jungku nanganginyina barndana. Baki ngajaka nyuli nurrunya jibarriwanyi, “Kuluka janarri kuna nurrunginyina barndana. Jungku kuna janarri ngakindu, jaliyi narringka mankumanku ngaki, ngayu jungku krisjin, ngayu jungku yuwarl Jisuskanyi. Jaliyi narringka mankumanku nani ngaki, baki janarri kuluka nurrunginyina barndana.” Baki jungku nurri nanganginyina barndana. \s1 Yarrijba Bulanjali Brisinyina \p \v 16 Nanamanji barri, jilajba nurri nanankurri yajiyurri, jalili yalu yanyba mududu Kudkanyi. Ngala nurri jilajba, najba nurri wurrumbarra wakiwarr. Jungkuyi wuwarr nangandu mankanyina. Karu nyuli jangkurranyi wurrumbarrawanyi baki baku barri nanda jangkurr, nanda duja. Yabimbayi nanda yaji jali karu wabula wurrumbarrawanyi. Nani nyulili yanyba jangkurr, jali baku nanda jangkurr duja. Nanganginyi mambukamukunyi, yalili wudumba dungala nanankanyi jangkurranyi, jali yanyba wurrumbarra. Yingkamukunyi yalili wajba nangangi mambukamuku dungalanyi, baki nyulili karu yalunya nanda jangkurr bakunyi wurrumbarrawanyi. Karu nyuli jangkurr bakunyi, wuwarrngangi nangandu nanganginyina yuwana. \v 17 Jilajba nyuli nanganbu bayngkani Bulnyina nanda wurrumbarra. Jilajba nyulili bayngkani nurrundu. Ngala jilajba nyuli, kaya nyuli kudanyu, “Nanginmuku nganinyimuku, yalu waki Kudkanyi. Yalu waki nangangi walkurrayngkamirra mambukanyi Kudkanyi. Yalu wakiwarr nangangi. Karu yalu narrinya nanankanyi jalija nyulu marrimba narrinya mardarda Kudwanyi.” \v 18 Nani nyuli kaya kudanyu wurrumbarrawanyi yurrngumba, yingkana kambana, baki yingkana kambana. Kaya nyulili, ngala nyulili jila bayngkani, durrijba nurrundu. Baki ngarrangarra nyuli muwa Bul nangangi. Kulwayi Bul nangangi. Yanyba nyuli wuwarranyi, “Wuwarr. Ngayu jirrinyba ninya. Walajbakiyi mankanyinanyi wurrumbarrananyi. Walajbakiyi, nyulungangi ngiruka, nanda Jisus Krayis.” Yinarramba nyuli walajba nanda wuwarr nanganbunanyi mankanyinanyi. Baki miku nyuliya karu mili nanda jangkurr bakunyi nanangini wurrumbarrawanyi, walajbayingangi nanda wuwarr nanganbunanyi. \p \v 19-20 Baki yali jingkijba nanamukunyi mambukamukunyi wurrumbarranyi, jingkijba yali, miku yaliya wudumba dungala mili. Miku nyuliyi mili karu jangkurranyi dungalanyi wurrumbarrawanyi. Baki yali ngarrangarra muwa mambukamuku nangangi. Ngarrangarra yali muwa Bulkanyi. Baki yali wudumba bulanya Bul baki Silas. Wudumba yali bulanya, kuyu yali bulanya mambukamukuyngkurri burrandimbijina barrawuyabarrawuyana. Yanyba yali mambukamukuyngka Rumankanyi, “Nanginkuya nganinyiwuya, bula Juwuya, baki yabimba bula kiji nayiba. \v 21 Karu bula nurrunya, marda nurrimi miku jungku nurrunginyina yuwana Rumankanyi. Karu buli nurrunya, marda nurrimi jungku yingkana yuwana.” Barriwa. \v 22 Kudukudu yali karrinja lukuluku. Jali yalu manku nanda jangkurr, baki yali daba bulanya murawanyi. Ngarrangarra yali muwa bulangi, daba yali bulanya. Bakarramba yali jumbala bulanbunanyi mankanyinanyi mambukamukunyi Rumankanyi. Bakarramba yali jumbala bulanbunanyi mankanyinanyi. Karrinja buli nanaba, mikuyaji jumbalanyi. Baki yali jirrinyba kudiya ngarrkadabawarr, mambukamukunyi Rumankanyi. Jirrinyba yalunjali wajubiji bulanya. \v 23 Daba yali bulanya kudanyu, kurndayudinyi. Baki yali yarrijba bulanya brisinyina, ngarrkadabawarrmukunyi. Baki yali jirrinyba nanda mambuka jali yukumba brisin, jirrinyba yali mambuka kijiji bulanya kudanyu. \v 24 Jali nyulu manku nanda jangkurr kijiykanyi bulanya kudanyu, baki nyuli yarrijba bulanya yajina burrandi wayka brisinyina. Kijijba nyuli bulanya nukami walkurranyina kurndana. \p \v 25 Ngala baralala barri, yanyba buli mududu Kudkanyi, Bul marda Silas. Yanyba buli mududu, baki brijba buli Kudkanyi. Manku yali bulanya yingkamukunyi jali nanaba jungku brisinyina. \v 26 Ngala brijba buli, kulbayi jamba. Kulbayi jamba kudanyu, marda kulbayi nanda brisin. Dulaba yalungki bukamba bardawamuku. Dulaba yalungki. Yirrbayi kijbakijba wayka jambarri yalunbunanyi mankanyinanyi, jali jungku yalu brisinyina. \v 27 Walajba nyuli, nanda mambuka jali yukumba brisin. Walajba nyuli, baki nyuli najba yaji junu, bardawabardawa junu bukamba. Ngamu, yali barlba bukambiju, jali jungku brisinyina. Nanamanji jali dulaba nangki nganinyi brisinanyi, baki nanda yukumbawarr brisinkanyi, yingkawanyi janyulu kurdanba nanda yukumbawarr. Kurdanbaja nanda mambukawanyi Kabaminkanyi. Nanangini mambukawanyi dulaba nyuli kingkarri nangangi wunanybala jankunbijinyi kalawunyinanyi. Dulaba nyuli nanda jankunbijinyi, kurdanbiji nangka. Ngamu yali barlba brisinanyi. \v 28 Najbayi Bulwanyi nanda mambuka, jali nyulu dulaba nanda jankunbijinyi. Ngala nyuli najba, baki kaya nyuli kudanyu Bulwanyi. Kaya nyuli, “Mikujiyi ngarrkadaba nganyingka. Mikujiyi linjumba nganyingka jankunbijinyiyudinyi. Jungku nurru nayiba. Bukambiju nurru yuwaji nayiba. Miku nurriya barlba.” \p \v 29 Kaya nyuli mirnmilarranyi nanda mambuka. Jali nyulu wudumba mirnmilarra, jilajba nyuli bulandurri, Bulyurri marda Silasyurri. Mururu nyuli wayka bulandu. Marrala nyuli, baki birrirrayi mankanyi. \v 30 Kuyu nyuli bulanya danbiyurri brisinyina, baki ngajaka nyuli, “Mambukawuya, wanyimba jangayu, baki janyulu marrimba ngana mardarda Kudwanyi. Wanyimba jangayu.” \v 31 Jananganja buli nanda mambuka, “Marda ninjimi kuyu nanda jangkurr mambukanyi Jisuskanyi, baki janyulu marrimba ninya. Janyulu marrimba ninya mardarda, marda nanamuku jala jungku nganyinyina barndana. Janyulu marrimba yalunya, jaliyi ninji kuyu nangangi jangkurr.” \v 32 Baki buli milidimba nanda mambuka, marda nanamuku jali jungku nanganginyina barndana. Karu buli yalunya Jisuskanyi. Karuyi yalunya yajinyi jali yabimba Jisuswanyi. \v 33 Yinarramba nyuli wakardaba bulanya biwi mankanyi, daba jala yalu, baki buli ngurrunbayi nanda mambuka, marda bukambiju nangandu barndana. Ngurrunbayi yalunya Bulwanyi, marda Silaswanyi. \v 34 Baki kuyu nyuli bulanya nanganginkurri barndarri. Wajba nyuli bulanya mamanyi. Yali mirnarrijba muwa, nanda mambuka marda yingkamuku nangandu. Mirnarrijba yali muwa, kuyungangi nyuli nanda jangkurr Kudkanyi. \p \v 35 Munganawa barri mambukamukunyi Rumankanyi, manjijba yali yilarrmuku brisinyurri. Manjijba yali yilarrmuku jangkurryudi manjiykanyi bulanya brisinanyi. Karu yali nanda mambuka brisinkanyi, “Manjijba janinji nanankuya nganinyiwuya brisinanyi.” \v 36 Baki nyuli yanyba Bulkanyi nanda mambuka. Nayi nyuli yanyba, “Manjijba yali yilarrmuku nanginkurri mambukamukunyi Rumankanyi. Manjijba yali yilarrmuku jala yanyba, jangayu manjijba nimbalanya brisinanyi. Jilajba janimbala. Lalanba janyulu nimbalanya Kudwanyi, jalija nimbala jila.” \p \v 37 Ngala yanybayi Bul mambukanyi brisinkanyi. Nayi nyuli yanyba, “Miku jilijba jangali barlba brisinanyi. Marda yalimi badajba yaluman nanginkurri manjiji ngalinya. Marda yalimi badajba yaluman nanamuku mambukamuku Rumankanyi. Miku ngaliya yabimba balki yaji yuwana Rumankanyi, ngala yali daba ngalinya, baki yingkamukunyi yalunjali najba daykurri. Baki yali yarrijba ngalinya brisinyina. Miku jangali jila brisinanyi kardarda. Miku ngalinjaliya ngajaka yanybikanyi. Daba ngalinjali wajamba. Ngali Juwuya, ngala mungkiji ngali Rumankanyi marda.” Nani nyuli yanyba Bul mambukanyi brisinkanyi. Kamambarra nanamuku Rumankanyi, yalili yabimba nayi ngurrayngkanyi. Jali nyulu yabimba kaja yaji kunyba Rumankanyi ngurranyiwanyi, jali nyulu waki kudanyu yalungi Rumankanyi, baki yali wajba nanda ngurranyi jangkurranyi najana. Wajba yali jangkurranyi najana. Yanybayi nanda jangkurr nayi, “Nangini nganinyiwanyi, nyuli yabimba kaja yaji kunyba Rumankanyi. Nyulu ngurranyi. Miku nyulu Ruman, ngala nayimanji nurru yabimba nayinda nurrungi mungkiji. Nyulu barrinani Ruman.” Nani yalili yabimba nangangi, jali nyulu waki kunyba Rumankanyi, baki nanda ngurranyi nyuli mungkiji Rumankanyi. Baki nangangi jandanyi, nyuli Ruman mungkiji marda. Nanda ngurranyi, jaliyi nyulu jungku balkina yuwana Rumankanyi, baki mambukawanyi Rumankanyi, yuku janyulu daba wajamba nanda ngurranyi. Ngala mikuwali nyulu wajamba daba mungkiji Rumankanyi jali jungku balkina yuwana. Waluka marda nyulimi karrinjarrijba nanda mungkiji kurdusnyina, jali nyulu yabimba balki yaji. Baki nyuli yuku karu yalunya nanganginkanyi yajinyi mungkijiwanyi, baki yuku nyulu kuyu kandi yanybikanyi nanganginkanyi yajinyi. Nani yuku nyulu yabimba, jala nyulu jungku balkina yuwana Rumankanyi. Mili yanybayi Bul nangangi mambukanyi brisinkanyi, “Marda yalimi badajba nanginkurri mambukamuku Rumankanyi, manjiji ngalinya yaluman. Jalija ngali barlba brisinanyi, baki jayalu najba ngalinya jilaykurri kudukuduwanyi. Miku jangali jila kardarda.” Nani yanybayi Bul. \p \v 38 Baki yali wijba yilarrmuku. Karu yali mambukamuku Rumankanyi nanankanyi jangkurranyi Bulkanyi. Marrala yali, jali yalu manku nanda jangkurr. Miku yaliya jingkijba bulanya, buli mungkiji Rumankanyi. \v 39 Baki yali badajba brisinyurri mambukamuku. Yanyba yali bulangi Bulkanyi marda Silaskanyi. Nayi yali yanyba, “Jungku nurru balki. Marda nurriyanyi miku daba nimbalanya, miku yarrijba nimbalanya brisinyina. Marda nurriyanyi waluku manku nimbalangi jangkurr.” Baki yali kuyu bulanya danbiyurri brisinyina, ngala yali ngajaka bulanya, bula barlbiji nanamunanyi yajinanyi barrawuyabarrawuyananyi. \v 40 Jilajba buli nanankurri barndarri jibarrinyi Lidiya. Yidamba buli jibarri. Nanamuku krisjinmuku, malumba yali jila nanankurri barndarri. Yanyba buli yalungi. Milidimba buli yalunya mili Jisuskanyi. Milidimbayi yalunya, yabimbiji yalunya ngiruka Jisuskanyi. Barriwa. Baki barlba buli nanamunanyi yajinanyi. \s1 Barlbayi Bul Yingkayurri Yajiyurri, Niji Disalunika \c 17 \p \v 1 Jilajba yali bayungu. Birlbidamba yali kangandijba yingkana yajina Yambibulus, baki yingkana yajina Yabuluniya. Baki yali wanbiya bayangarri Disalunika. \v 2 Jilajba nyulili jurjyurri yurrngumba Sadidi, nanda Bul. Jali nyulu wanbiya Disalunika, baki nyuli jila jurjyurri nanaba marda. Ngankijba nyuli jurjina yingkana Sadidi, baki yingkana Sadidi, baki yingkana Sadidi, nanaba bayangarri Disalunika. Yanyba nyuli yalungi jurjina. Yanyba nyuli wankalanyi jangkurranyi, jali yalu yarrijba najana Kudkanyi nanamukunyi wankalamukunyi. Jakakajba nyuli yalunya nanankanyi wankalanyi jangkurranyi. \v 3 Milidimba nyulili nayi, “Karu ngayu narrinya Krayiskanyi. Yarrijba yali jangkurr nangangi Krayiskanyi najana Kudkanyi. Yarrijba yali jangkurr nangangi wankalamukunyi. Yanyba yali Krayiskanyi, jayalu linjumba, baki janangka janyba, baki janyulu wankijba mili.” Nani nyuli milidimba yalunya jurjina Bulwanyi. Baki nyuli karu yalunya, “Nayinda Jisus, jala ngayu karu narrinya nangangi, nyulu Krayis. Nyulu nanda jali yarrijba Kudwanyi.” \v 4 Nanamuku jali manku jangkurr Bulkanyi, kudiyawanyi yali kuyu nanda jangkurr. Kudiya jali kuyu jangkurr, yali Jumuku. Marda kudukudu Krikmuku jali maruka yali muwa Kudkanyi, marda bardibardimuku walkurramuku, kudukudu yali kuyu nanda jangkurr Jisuskanyi. Baki kandimba yali bulanya Bul marda Silas. \p \v 5 Ngala yingkamuku Jumuku nguwajba yali. Nguwajba yali bulangi, baki yali wudumba kudiya balkimuku yabimbiji kiji bulangi. Karu yalunjali balkinyi jangkurranyi bulangi Bulkanyi baki Silaskanyi. Yabimba yali walkurra kiji bulangi. Bukambiju yali badadajba kijinyi. Yurlwa yali bulangi, baki yali jilajba nanganginkurri barrawurri Jayisinkanyi. Karrirrinja yali barrawuna. Janyba yali dungala barrawurri, baki dalyamba yali bardawa. Ngamu buli jungku nanaba barrawuna, ngala miku. Yaliyanyi marrimba Bul. Kuyu yaliyanyi bulanya Bul baki Silas. \v 6 Kujba yali bulangi kalawunyi barrawuna, ngala mikuyaji bulangi nanaba. Baki marrimba yali kudiya krisjinmuku, Jayisin baki kandimuku nangangi. Marrimba yalunjali. Kuyu yalunjali. Karrinjarrijba yalunjali mambukamukunyina nanankanyi yajinyi. Kaya yali mambukamukuyngka, “Nanankujarra nganinyiwuya, yabimba buli kiji bukamba yajina jala bula jila. Jilajba buli nanginkurri yabimbiji kiji marda. \v 7 Jungku bula nanganginyina barndana Jayisinkanyi. Jungku bula nanaba nanganbu, baki bula jungku balkina yuwana. Jungku bula balkina yuwana walkurrayngka mambukanyi Rumankanyi. Yanyba bula, yingka nyulu walkurramirra mambuka, nangangi niji Jisus.” Nani yali kaya mambukamukuyngka jali yalunjalu marrimba kijinyi. \v 8 Jali yalu manku nanda jangkurr, baki yali ngarrangarra muwa. Ngarrangarra yali muwa, mambukamuku marda yingkamuku kudukudu jali karrinja lukuluku. \v 9 Ngala mambukamukunyi karu yalunjali. Karuyi Jayisin marda yingkamuku nangandu, waluku jayalunjalu wajba dungalanyi, baki jayalu muningka barlba. Wudumba yali kudukudu dungala, wajba yalunjali dungalanyi, baki muningka yali barlba barndarri. \s1 Jilajba Buli Biriyayurri \p \v 10 Ngala mungana barri nanamukunyi krisjinmukunyi, manjijba yali bulanya Bul marda Silas nanamunanyi barrawuyabarrawuyananyi. Manjijbayi bulanya mungana bayungu yingkayurri yajiyurri, nangangi niji Biriya. Jilajba buli Biriyayurri. Jala buli wanbiya, ngankijba buli jurjina nanaba. \v 11 Jungku yali kunyba, nanamuku jurjina Biriya. Kudanyu yali manku bulanya, jali bula milidimba yalunya. Manku yali kunyba, miku barrinani yali karrurri Disalunika, jali yurlwa jangkurr Jisuskanyi. Milidimba buli yalunya jangkurranyi najana Kudkanyi, baki nanamuku jali manku, yingkana kambana, baki yingkana kambana, baki yingkana kambana, najba yali nanda naja Kudkanyi. Najba yali kudanyu. Kujba yali jaliyi nanda jangkurr jala buli yanyba, nanda nanamannga jangkurr, jala nanaba najana Kudkanyi. Kujba yali nanamannga jangkurranyi. \v 12 Kuyu yali nanda jangkurr Jisuskanyi kudukudu nanaba jurjina. Kudukuduwanyi Jumukunyi, marda kudukuduwanyi Krikwanyi, marda bardirdibardimukunyi, kuyu yali nanda jangkurr. \v 13 Ngala nanamuku Jumuku jali jungku karru Disalunika, manku yali Bulkanyi marda Silaskanyi. Manku yali bulangi, jali milidimba bula nanda jangkurr Jisuskanyi nanaba Biriya. Barlba yali bayungu Biriyayurri. Jali yalu wanbiya, yali yabimba kiji bulangi. Wajba yalunjali, kudukudu kijinyi bulangi. \v 14 Yinarramba yali manjijba nanda Bul. Manjijba yali Bul kula kanjarri. Nanamukunyi Krisjinmukunyi jali jungku Biriya, manjijba yali Bul kula. Ngala buli jungku wambu nanaba Biriya, Silas marda Dimudi. Yuwaji buli wambu jungku nanaba. \v 15 Kudiyawanyi jali lalanba Bul, kuyu yali Bul kula. Kuyu yali Bul Yadinyurri, baki yingijbayi Bul nanaba. Jali yalu wijba langku Biriyayurri, karu nyuli yalunya Bulwanyi, manjiykanyi bulanya. Karu nyuli yalunya manjiykanyi bulanya nangandurri winyurru, Silas marda Dimudi. \s1 Milidimba Nyuli Yalunya Nanaba Yadin Bulwanyi \p \v 16 Nanamuku jalili jungku Yadin, yali yabimba kajamuku yaji barrinani kudkanyi. Yabimba yali kajamuku yaji jala yali yanyba mududu nanankanyi. Ngala nyuli yukumba bulangi, Silaskanyi marda Dimudikanyi, jilajbayi Bul barrawuyabarrawuyana baki najba nyuli nanamuku yajimuku barrinani kudkanyi. Ngindu nyuli muwa kudanyu nanamuku yajimuku barrinani kudkanyi. Ngindu nyuli muwa kudanyu, jala nyuli najba nanamuku jali miku duja Kud. \v 17 Baki nyuli milidimba yalunya jurjina, Bulwanyi. Jakakajba nyuli yalunya, Jumuku marda ngurranyimuku jali yanyba mududu, marda brijba yali Kudkanyi. Jakakajba nyuli yalunya. Jilajba nyuli burrandi wayka barrawuyabarrawuyana. Karrinja nyuli nanaba, baki milidimbayi yalunya, jali yalu jila bundu nangandurri. \v 18 Jungku yalili nanaba Yadin, kaja yali miku kuyu nanda jangkurr Kudkanyi. Yingkamukunyi, yalili kuyu jangkurr wankalanyi Krikanyi, nangangi niji Yibikuriyus. Yingkamukunyi, yalili kuyu jangkurr yingkanyi wankalanyi Krikanyi, nangangi niji Sinu. Nijarrijba yali nanamuku Sduwik. Miku yalili kuyu jangkurr duja Kudkanyi. Miku. Yanyba yalungki, Bul, marda yali Yibkuriyanmuku marda yali Sduwikmuku. Jakakajba yalungki. Kudiya yalungki yanyba, “Nayinda barrikijarra, wanyi nyuli yanyba.” Ngala kudiya yalungki yanyba, “Ngurrayngkanyi kudmukuyngka nyulu karu. Ngurrayngkanyi kudmukuyngka.” Nani yalungki yanyba jali milidimba nyuli yalunya Jisuskanyi Bulwanyi. Miku yaliya jingkijba nanda jangkurr jali nyulu yanyba Jisuskanyi, wankiykanyi mili. \v 19 Baki yali kuyu Bul. Kuyu yali kingkarri nanankurri yajiyurri yundu kulawirana, niji Yariyubakus. Malumba yalili jungku nanaba kulawirana, yanybiji yaji. Yalungkili yanyba nanaba. Kuyu yali Bul nanankurri, baki ngajaka yali, “Karu janinji nurrunya nanginkanyi jangkurranyi. Milidimba janinji nurrunya nanginkanyi buyingkiyngkanyi yajinyi. \v 20 Nanda jangkurr jala ninji yanyba, nanda yinini jangkurr. Miku nurriya manku nanda jangkurr wabula. Nulijba nurru jingkiykanyi mili nanankanyi jangkurranyi.” Nani yali ngajaka Bul. \v 21 Nanamukunyi, jalili jungku Yadin, manku yalunjalili yanybikurri yurrngumba. Krikmukunyi baki ngurranyimukunyi yalunjalili karu jangkurranyi marda manku jangkurranyi yurrngumba. Nulijba yalili mankunkanyi buyingkinyi yaji. \p \v 22 Kudukudu yali jungku nanaba kulawirana Yariyubakus. Baki karrinjayi Bul waluwa yalundu. Yanyba nyuli yalungi nayi, “Narri. Mankukiyi ngaki jangkurr, narri jala jungku Yadin. Jingkijba ngayu narrinya, mankumanku narringka kudanyu kajanyi Kudkanyi. \v 23 Najba ngayi yaji, ngala ngayi jilajba barrawuyabarrawuyana. Najba ngayi kajamuku kud. Najba ngayi marda yalda, jali yalu yabimba dungalayudinyi. Baki najba ngayi jangkurr yundu dungalana. Nanda jangkurr yanybayi nayi, ‘Nayinda dungala jungkuka nangangi kudkanyi, jala miku nurriyi jingkijba nanda.’ Yanyba narri mududu nanankanyi kudkanyi jali miku narriyi jingkijba. Ngala ngayu karu narrinya nanankanyi Kudkanyi, jalimi narri miku jingkijba. \v 24 Nanda Kud, nyulu mambuka lalijinyi marda jambanyi. Yabimba nyuli jamba baki bukamba yaji junu jambana. Miku nyulimi jungku jurjina, jala yali yabimba nganinymukunyi. Miku. \v 25 Miku nyulimi nulijba yajinyi, jala yalu wajba nanda Kud nganinyiwanyi. Miku yalimi yabimba yaji jala nyulu nulijba Kud. Ngawamba nyulu yuku wankamba yaji, nyuluman. Nyubana wankamba nyulu yaji. Wirnngalijba yalu yaji yanimalmuku, marda nganinyimuku. Wirnngalijba yalu yaji Kudngangi. Nyulu wankamba yaji. Miku nganinyiwanyi, miku nyuliyi wankamba yaji. \v 26 Wankalanyi kamambarra, ngala nyulili mikuyaji, yabimba nyuli yingamali nganinyi Kudwanyi. Nanda yingamali nganinyi, nyulu barrinani wankalanyi miminganja bukambijuyngka nanijba. Nanijba yalu jungku lukuluku wandijiyana, marda ngambala, kajamuku, wirdikudukudu. Bukamba ngambala jungku barrinani mimimba nyulu, nanankanyi wankalanyi. Mankumanku nangki Kud yajinyi, baki nyuli yarrijba nganinymuku yalunginyina jambana. Wajba nyuli yalunya yalunginkanyi jambanyi. Jungku yalu nananyina yajina jala yanyba Kud, yalu jungunkanyi. Jungkuyi nganinyi baki janyba nangki nanamanja jali yanyba Kud, janangka janyba. \v 27 Miku nyuliya yabimba nganinyimuku muningka. Miku. Nulijba nyulu nganinyimuku kuykanyi nangangi Kudkanyi, mankumankunkanyi yalungka nangangi Kudkanyi. Ngala miku nyulimi jungku juju ngambalandunanyi. Jungku nyulu Kud bundu ngambalandu. \v 28 Yanybayi wankalanyi, nayi nyuli yanyba, ‘Yabimba nyuli ngambalanya, wankiykanyi, baki jilaykanyi, baki jarrkanyi mama.’ Marda kudiya narringi mungkiji jali wakaramba nyirirr, nayi yali yanyba, ‘Marda ngambala nangangi jandanyi. Jandanyi ngambala nangangi marda.’ \v 29 Jaliyi ngambala jandanyi Kudkanyi, baki marda miku ngambalakimi mankumanku, yuku ngambala yabimba nanda Kud. Marda miku ngambalakimi mankumanku nani. Miku ngambaliyi yabimba Kud kurndana, marda malankarrina marda dungalana. Nani miku ngambaliyi yabimba Kud. Ngala yingkamukunyi yali yabimba yalungi yaji barrinani Kud. Ngala miku nanda duja Kud, muningka nanda, ngawamba dungala baki malankarri baki kurnda. \v 30 Wabula kamambarra, miku yaliya jingkijba Kud, yali mudumbanyi nangangi. Nanamanji yingijbayi yalunya Kudwanyi, jali miku yaliya jingkijba Kud. Ngala nanijba nyulu jirrinyba bukambiju yalunya, yangkalambiji yalunginkanyi balkinyi yajinyi. Jirrinyba nyulu yalunya, yalu jungunki kunybana yuwana, nanganginyina yuwana. \v 31 Baku barri janyulu karrinjarrijba ngambalanya yajina Kudwanyi. Nanda yaji barrinani kurdus. Janyulu yarrijba nganinyi mambuka walkurra bukambijuyngka, Kudwanyi. Janyulu jungku mambuka nananyina yajina kurdus. Mankumanku janangka mambuka ngambalangi, janyulu yanyba yabimbikanyi yaji ngambalangi bukambijuyngka. Nani janyulu jungku, nanda nganinyi jala yarrijba Kudwanyi. Nani janyulu jungku, yabimbikanyi yaji bukambijuyngka lukuluku. Minimba nyuli ngambalanya nanankanyi nganiyngkanyi wabula Kudwanyi. Janyba nangki nanda Jisus, ngala mardunguji wankambayi Jisus mili Kudwanyi. Jingkijba ngambala, janyulu yarrijba Jisus Kudwanyi yabimbikanyi yaji ngambalangi, wankambangangi Jisus waluwa Kudwanyi.” Barriwa. Nani yanybayi Bul yalungi yundu kulawirana. \p \v 32 Jali yalu manku nanda jangkurr wankiykanyi mili, kudiya yali kakalijba nangangi Bulkanyi. Miku yaliya jingkijba Kud, yuku nyulu wankamba mili nganinyi bayngkani nangka janyba. Kakalijbayi yingkamuku nangangi. Ngala yingkamuku yali yanyba nangangi. Yanyba yali nayinda jangkurr, “Janurru mili manku nayinda jangkurr nganyi baku. Manku janurru mili baku.” Barriwa. \v 33 Baki nyuli yingijba yalunya kulawirana Bulwanyi. Barlba nyuli wayka yalunbunanyi. \v 34 Ngala kudiyamuku maruka yali muwa nangangi Kudkanyi. Maruka yali muwa, kuyungangi yali nanda jangkurr nangangi Bulkanyi. Yingka jali kuyu nanda jangkurr, nangangi niji Diyunisiyus, baki yingka jibarri nyuli, nangangi niji Damaris. Kuyu yali nanda jangkurr Kudkanyi, nanankujarranyi, marda yingkamukunyi. \s1 Barlbayi Bul Yingkayurri Yajiyurri Kurinyurri \c 18 \p \v 1 Jilijba buli badajba langina, Silas baki Dimudi. Baki barlbayi Bul Yadinanyi. Jilajba nyuli bayungu yingkayurri barrawuyabarrawuyarri, niji Kurin. \v 2 Wabula barri, waluwa badajbayi Bul Kurinyurri, wanbiya buli nanaba, maykarra buli Juwuya. Nanda nawinganja, nangangi niji Yakila, nangangi ngardanganja birnandaba nangki nangangi karrurri yaji, niji Bundus. Nangangi maninganja, niji Brisila. Wabula jungku bulili nanaba bayangarri yajina niji Rum, nananyina walkurranyina yajina niji Yidali. Nanda walkurra mambuka nanankanyi yajinyi Yidalinyi, nangangi niji Kladiyus. Jirrinyba nyuli Jumuku, jayalu barlba nanamunanyi yajinanyi Rumnanyi. Jirrinyba nyuli nanamuku Jumuku bukambiju, jayalu barlba Rumnanyi. Baki nanankujarra maykarra, buli barlba karri Rumnanyi. Wanbiya buli Kurin, waluwa nyuli wanbiya Bul nanaba. Jilajba nyuli yidambiji bulanya maykarra, jala nyuli wanbiya nananyina yajina Kurin. \v 3 Ngarrkadaba bulili kanbiji, bakili buli yabimba wardara makanyi. Nani buli waki. Jungkuyi Bul nanaba barndana bulanbu. Marda nyulili ngarrkadaba yaji bulanbu. Malumba yalili waki. \v 4 Milidimba nyuli yalunya jurjina yurrngumba yingkana Sadidi, baki yingkana Sadidi, baki yingkana Sadidi. Milidimba nyuli yalunya, Jumuku marda Krikmuku. Nyuli nulijba yalungi, kuyunkanyi nangangi jangkurr Jisuskanyi. \p \v 5 Baku kandiwuya Bulkanyi, Silas marda Dimudi, wanbiya buli langina Masiduniyananyi. Wanbiya buli nanaba Kurin, baki Bul, miku nyuliya waki mili. Nyulili milidimba yalunya yurrngumba. Karu nyulili yalunya, Jumuku Jisuskanyi, nanda Jisus, nyuli Krayis. \v 6 Ngala yali yurlwa nanankanyi jangkurranyi. Miku yaliya kuyu nanda jangkurr Jisuskanyi. Nanamuku Jumuku yanyba yali balki jangkurr Bulkanyi. Baki nyuli dadarraba nangangi jumbala manjiykanyi jundurr Bulwanyi. Nani nyuli dadarraba nangangi jumbala jali yalu yurlwa jangkurr Kudkanyi. Yanyba nyuli yalungi Jumukuyngka, “Barriwa barri. Yanyba janyulu Kud narringi, narringka janybikanyi. Janyba janarringka, mikungangi janarri kuyu nangangi jangkurr. Yabimba ngayu nangangi yaji. Waki ngayu Kudkanyi. Karu ngayi narrinya nanganginkanyi jangkurranyi. Jalija ngaka janyba, baki mili jangana wankamba Kudwanyi. Ngala jalija narringka janyba, miku janarri wankijba mili nanganbu Kudnyina, mikungangi janarri kuyu nangangi jangkurr. Barriwa jangayu, milidimba jangayu yalunya ngurranyimuku yurrngumba barri.” \v 7 Baki yingijba nyuli nanganginmuku mungkijimuku. Yingijbayi yalunya Jumuku Bulwanyi. Barlba nyuli, baki jungku nyuli ngurranyina barndana, nangangi niji Dijus Jusdus. Maruka nyuli muwa Kudkanyi marda, ngurranyi. Nangangi barnda bundu wilina jurjina Jukanyi. \v 8 Manku nyuli nanda jangkurr Jisuskanyi nanangini mambukawanyi jurjkanyi, jali nyulu milidimba yalunya Bulwanyi. Kuyu nyuli nanda jangkurr mambukawanyi, niji nangangi Krisbus. Kuyu yali nanda jangkurr, nyulu, marda nanganginyi maninganjawanyi, marda nanganginmukunyi jandanyiwanyi. Jabarri yingkamukunyi, yali kuyu nanda jangkurr jali yalu manku, baki yalunjali ngurrunba. \p \v 9 Mungana barri nyuli buwarrajimba yaji Bulwanyi. Buwarrajimba nyuli yaji Jisuskanyi, nyulu yanybikurri nangangi Bulkanyi. Yanybayi Jisus nangangi, “Mikujiyi marrala. Milidimba janinji yalunya yurrngumba. Mikujiyi karda jungku. Yanybakiyi ninji milidimbikanyi yalunya. \v 10 Jungku ngayu nganyindu. Miku jayalu linjumba ninya, kuyungangi yalu ngaki jangkurr kudukuduwanyi, jala jungku nanginyina barrawuyabarrawuyana. Yalu barrinani ngaki kanyiyamuku marda.” Nani yanybayi Jisus nangangi Bulkanyi, jali nyulu buwarrajimba yaji. \v 11 Baki mili nyuli jungku nanaba Kurin yingamalinyina kindilkurrinyina baki mili burrandibijina. Milidimba nyulili yalunya yurrngumba nanganginkanyi jangkurranyi Kudkanyi. \p \v 12 Nanda walkurra mambuka Rumkanyi, nangangi niji Kladiyus, jungku nyuli Rum. Nyuli yarrijba yingka mambuka kubaminkanyi. Yarrijba nyuli mambuka nanankanyi yingkanyi walkurrayngka yajinyi Kriskanyi. Nanda mambuka Kriskanyi, nangangi niji Kaliyu. Nanamanji, jali Kaliyu nyulu mambuka Kriskanyi, nanamukunyi Jumukunyi nanaba Kurin, yabimba yali walkurra kiji nangangi Bulkanyi. Malumba yali jila Jumuku. Wudumba yali Bul, baki kuyu yali Bul kurdusyurri. \v 13 Kuyu yali Bul mambukarri Kaliyuyurri kurdusnyina. Karu yali nanda mambuka Bulkanyi. Yanyba yali, “Milidimbaka yalunya Bulwanyi, marda yalimi maruka muwa Kudkanyi, ngala miku nyulimi yanyba nanamannga jangkurranyi Musiskanyi marukanki muwa Kudkanyi. Yinini jangkurr nyulu yanyba. Milidimba nyulu yalunya yinini yuwana marukanki muwa Kudkanyi. Jala nyulu yanyba nani, baki jungku nyulu balkina yuwana Rumankanyi.” Nani yali yabimba kiji nangangi Bulkanyi. \v 14-15 Yuku nyuliyanyi jananganja mambuka Bulwanyi, ngala nanda mambuka Kaliyu, yanyba nyuli yalungi Jumukuyngka. Nayi nyuli yanyba, “Miku jangayu manku nanda jangkurr narringinkanyi yuwanyi Jukanyi. Miku jangayu manku jangkurr yuwanyi Musiskanyi, baki yingkanyi yuwanyi Jukanyi. Miku barri. Jalimi nyulu maninjakujba yaji, jalimi nyulu kurdanba yingka, baki jangayu yabimba yaji nangangi. Jalimi nyulu yabimba yaji barrinani nanda, jalimi nyulu jungku balkina yuwana Rumankanyi, baki jangayu manku narringi jangkurr. Ngala narri yanyba bayakardanyi jangkurranyi, marda narringinkanyi yuwanyi Jukanyi. Nanda narringi nanda yaji, Jukanyi. Miku nanda walkurra jangkurr nurrungi Rumankanyi. Miku jangayu yanyba nanginkanyi nganiyngkanyi Bulkanyi. Marda narringkimi yanyba nangangi.” \v 16 Baki nyuli karu yilarrmuku, jakajba yalunya Jumuku kurdusnanyi. Jakajba yali danbiyurri nanamuku Jumuku jali yabimba kiji Bulkanyi. \v 17 Jali yalu danbina kurdusnyina, baki wudumba yali nganinyi, niji Susdanis. Nanda Susdanis, nyuli mambuka jurjkanyi. Wudumba yali, baki daba yali. Daba yali mambuka jurjkanyi danbina kurdusnyina. Ngala nanda kubamin mambuka jakajba jali yalunya, manku nyuli yalunya daykurri nganinyi danbina. Jingkijba nyuli, yali daba nanda mambuka jurjkanyi nanamukunyi Jumukunyi. Jingkijba nyuli, ngala muningka nyuli jungku kalawunyi. Miku nyuliya kurrkunba yalunya. Barriwa. \s1 Wijba Yali Karrurriji \p \v 18 Baki mili jungkuyi Bul nanaba Kurin yalunbu krisjinmukunyina. Jungku nyuli mardunguji, baki mili barlba nyuli wiji juju karri Siriyayurri. Barlba nyuli, baki waluku nyuli wanbiya bijal karru barrawuyabarrawuyana, niji Kinjiya. Ngala nyuli jungku nanaba, yanyba nyuli Kudkanyi ngiruka, miku yangkalambikanyi nanda jangkurr. Karu nyuli Kud, janyulu waki kudanyu Kudkanyi, marda maruka janyulu muwa Kudkanyi mili. Baki nyuli karlba nangangi nyungka bukamba. Nanamuku Jumuku, jalili yalu yanyba ngiruka Kudkanyi, miku yangkalambikanyi, yalili karlba yalungi nyungka bukamba, jalili yalu yanyba Kudkanyi nani. Baki miku yalili mili karlba nyungka, jardijbaja barri yuku. Barriwa. Baki nyuli birlbidamba karri kanjana wayayudi. Marda nanda maykarra Yakila baki Brisila, buli birlbidamba karri nanganbu. \v 19-21 Wanbiya yali barrawuyabarrawuyana, niji Yibisus. Baki jilajbayi Bul jurjyurri. Milidimba nyuli Jumuku. Jakakajba nyuli yalunya Jisuskanyi. Ngajaka yali Bul, nyulu jungunki nanaba yalunbu yurrngumba, ngala miku nyuliya jungku yalunbu yurrngumba. Karu nyuli yalunya, “Miku jangayu jungku nayiba. Miku. Barlba jangayu. Ngala jaliyi nyulu nulijba ngaki wiykanyi Kud, baki jangayu wijba narrindurri.” Baki barlba nyuli karri. Birlbidamba nyuli juju karri kanjana wayana. Ngala wambu nanda maykarra, Yakila marda Brisila. Wambu buli jungku nanaba Yibisus. \p \v 22 Birlbidambayi Bul juju karri wayana. Baki nyuli wanbiya nananyina yajina niji Sisariya. Mili nyuli jilajba kula Jirusalimyurri. Yanyba nyuli yalungi nanaba krisjinmukuyngka, baki nyuli mili barlba langki Yandiyukyurri, nananyina walkurranyina yajina Siriya. \v 23 Mardunguji nyuli jungku nanaba Yandiyuk, baki mili nyuli barlba. Birlbidamba nyuli nanankujarranyina yajina, Kalajiya marda Brijiya. Milidimba nyuli krisjinmuku nananyina kajana yajina. Milidimba nyuli yalunya yabimbiji yalunya ngiruka Jisuskanyi. Barriwa. \s1 Yingka, Niji Yabulus, Milidimba Nyuli Yalunya \p \v 24 Wanbiyayi nganinyi Yibisus, nangangi niji Yabulus. Jali nyulu juka, jungku nyulili kularra Yalisandiya. Nyuli milidimbawarr jangkurranyi Kudkanyi, bakili nyulu milidimba kunyba. Nyuli jingkijbawarr najanyi Kudkanyi. \v 25 Milidimba yali nanda Yabulus Kudkanyi marda Jisuskanyi. Jingkijba nyuli Jisuskanyi, marda jingkijba nyuli nanda Jun, jalili ngurrunba yalunya. Ngala miku nyuliyanyi jingkijba, jalili yalu ngurrunba yalunya, kuyungangi yali nanda jangkurr Jisuskanyi. Miku nyuliya jingkijba ngurrunbikanyi yalunya Jisuskanyi. Ngawamba nyuli jingkijba Junkanyi, jali nyulu ngurrunba yalunya. Jali yalu ngindu, ngurrunba nyulili yalunya, jungkungangi yali balkina yuwana Kudkanyi. \v 26 Wanbiyayi Yabulus nanaba Yibisus, baki nyuli yanyba ngiruka jurjina. Milidimba nyuli yalunya Jisuskanyi, ngala miku nyuliya jingkijba yaji bukamba Jisuskanyi. Nanankujarra maykarra, Yakila marda Brisila, buli jungku nanaba jurjina marda. Manku buli nanda jangkurr, yanyba jali Yabulus. Baki buli kuyu Yabulus bulanginkurri barndarri. Baki buli karu Yabulus bukambijuyngka yajinyi, jali miku nyulu jingkijba Jisuskanyi. \v 27 Baku barri yanybayi Yabulus, janyulu barlba bayungu nanankurri yajiyurri Krisyurri. Yingkamukunyi krisjinmukunyi, yali manku nangangi jangkurr jilaykanyi Krisyurri, baki yali yarrijba jangkurr najana. Manjijba yali nanda naja bayungu nanganbu. Manjijba yali nanda naja krisjinmukuyngkurri nanaba Kris. Nanamukunyi jangkurrwanyi najana, karu yali krisjinmuku lalanbiji Yabulus, jalija nyulu wanbiya. Baku barlbayi Yabulus bayungu najayudi. Wanbiya nyuli Kris, baki nyulili milidimba yalunya jurjina. Yabimba nyuli yalunya ngiruka Kudkanyi, jala nyuli yanyba yalungi. Minimbayi yalunya Kudwanyi, nyulu maruka muwa yalungi, baki kuyu yali nangangi jangkurr. \v 28 Milidimba nyulili yalunya kunybanyi jangkurranyi. Ngala jakakajba yali Yabulus kudiyamukunyi Jumukunyi jurjina, ngala yanyba nyuli ngiruka jangkurr yalungi. Baki miku yaliya jananganja nanda Yabulus. Minimba nyulili yalunya nanginkanyi jangkurranyi najana Kudkanyi, “Nanda Jisus, nyuli Krayis, jali yanyba jangkurr najana Kudkanyi nangangi.” Nani nyuli milidimba yalunya Yabuluswanyi. Baki miku jakakajba mili nangangi. \s1 Jungkuyi Bul Yibisus \c 19 \p \v 1 Jungkuyi Yabulus Kurin, nananyina walkurranyina yajina Kris. Ngala nyuli yuwaji jungku nanaba, birlbidambayi Bul yundu bayungu yajina. Baki nyuli wanbiya barrawuyabarrawuyana, niji Yibisus. Kudiya krisjinmuku yali jungku nanaba. \v 2-7 Yali jungku nanaba 12 nganinymuku krisjinmuku. Ngajaka nyuli yalunya Bulwanyi, “Ngankijba kuna narrinbu nanda Kunyba Ngarndu Kudkanyi, jali narri kuyu nanda jangkurr Jisuskanyi. Ngankijba kuna kunyba Ngarndu Kudkanyi narrinbu.” Jananganja yali, “Miku nyuliya ngankijba nurrunbu. Miku nurrimi jingkijba nanda Kunyba Ngarndu Kudkanyi. Wanyi nanda.” Mili nyuli ngajaka yalunya, “Wanyingkanyi yali ngurrunba narrinya.” Baki yali jananganja Bul, “Ngurrunba yali nurrunya barrinani nanangini Junwanyi nyulili ngurrunba yalunya. Nani yali ngurrunba nurrunya.” Ngala nyuli yanyba yalungi, “Ngurrunba nyulili yalunya Junwanyi, jalili yalu ngindu yalunginkanyi balkinyi yajinyi mankankanyi. Ngurrunba nyulili yalunya jalili yalu ngindu nanankanyi balkinyi yajinyi. Ngala nyulili karu yalunya yingkanyi jalija nyulu wanbiya bayngkani nanganbu Junyina. Karu nyulili yalunya kuyunki nanda jangkurr yingkanyi, badajba jalija bayngkani Junyina. Nanda jalija bardajba bayngkani, badajba nyuli. Nyuli Jisus. Yanyba nyuli Jisuskanyi, jalili nyulu karu yalunya nanankanyi jangkurranyi Junwanyi.” Barriwa. \p Jali yalu manku nanda jangkurr Bulkanyi nanamukunyi krisjinmukunyi, baki yali nulijba Bulkanyi ngurrunbikanyi yalunya. Baki nyuli ngurrunba yalunya Jisuskanyi. Baki nyuli yarrijba marni yalunbu kulajina. Yinarramba ngankijba nyuli yalundu mankanyina Kunyba Ngarndu Kudkanyi. Baki yali yanyba yinini yinini yanyi. Baki yali yanyba jangkurr Kudkanyi. \p \v 8 Jungkuyi Bul nanaba Yibisus mardunguji. Kujarra baki yingamali yakarl nyuli jungku nanaba. Ngankijba nyuli jurjina Sadidi, baki yanyba nyuli yalungi. Milidimba nyulili yalunya kudanyu Kudkanyi yurrngumba jalili jungku nanaba. Milidimba nyuli yalunya Kudkanyi, lalanbikanyi yalunya Kudwanyi. Jakakajba nyuli yalunya Kudkanyi. \v 9 Ngala kudiya yali jardibirri muwa. Miku yaliyanyi kuyu nanda jangkurr Jisuskanyi. Yanyba yali balki jangkurr nanankanyi yuwanyi, milidimba jalili Jisuswanyi. Baki barlbayi Bul jurjnanyi, baki miku nyuliya wijba. Marda yali krisjinmuku, jilajba yali nanganbu jurjnanyi, jardibirringangi yali kudiya muwa. Jilajba nyuli walkurrayngkurri barrawurri. Nanda barrawu nangangi Diranuskanyi, yanybikanyi yaji. Ngabungabu nyulili yanyba Bul nanaba, milidimba nyulili yalunya Jisuskanyi. \v 10 Jilajba nyuli nanankurri yajiyurri yanybikanyi yurrngumba. Kujarranyina kindilkurrinyina nyulili jungku nanaba Yibisus, milidimbakili yalunya. Manku yali nanda jangkurr Jisuskanyi, yalu jalili jungku nananyina yajina Yasiya. Manku yali nanda jangkurr Jumukunyi marda ngurranyimukunyi. \s1 Wirlku Yali Buwawakula Wuwarrnanyi \p \v 11 Nanamanji yurrngumba nyuli yabimba kudukudu yaji ngiruka Bulwanyi. Yabimba nyuli ngiruka yaji, yabimbangangi Bul ngiruka Kudwanyi. Yabimbayi Bul ngiruka Kudwanyi, baki nyuli yabimba ngiruka yaji Bulwanyi. \v 12 Kuyu yalili jumbala, jalili marrimba Bulwanyi. Kuyu yalili jumbala yalundurri jali lunji, bakili yali marrimba yaji Bulkanyi, yalu jali lunji. Bakili yali kunybijba. Walajbakili wuwarrmuku yalunbunanyi mankanyinanyi, jalili yalu marrimba yaji Bulkanyi marda. \v 13 Ngala kudiya Jumuku, jilajba yalili yajina lukuluku, kunymambiji yalunya jali lunji. Yali barrinani yarrbirra. Yalili kunymamba yalunya jali lunji. Yaliyanyi manjijba wuwarr, barrinani Bulwanyi, nyuli manjijba yalunya. Nayi yalili jirrinyba, “Walajbakiyi mankanyinanyi, ninji wuwarr. Manjijba ngayu ninya mankanyinanyi barrinani Bul jali nyulu milidimba walaykanyi. Manjijba ngayu ninya wuwarr mankanyinanyi, Jisusngangi, nyulu ngiruka manjiykanyi.” \v 14 Kudiya Jumuku, buwawakula yali, 7-barri. Nijanganjinyi yalungi nangangi niji Skiba, nyuli mambuka jurjkanyi Jukanyi. Yali manjijba wuwarrmuku mankanyinanyi nani. Yaliyanyi manjijba wuwarr, barrinani manjijbayi Bulwanyi, jali nyulu yanyba Jisuskanyi. \v 15 Ngala yanybayi wuwarr yalungi, “Wanyi narri. Jingkijba ngayu nanda Jisus. Jingkijba ngayu Bul marda. Ngala wanyinmuku narri. Miku ngayu jingkiykanyi narrinya.” \p \v 16 Baki daba nyuli yalunya kudanyu barri nganinyiwanyi wuwarryudinyi. Daba nyuli yalunya kudanyu, baki yali wirlku nanganginbunanyi barrawunanyi. Linjumba nyuli yalunya, bakarrambayi jumbala yalungi. Wirlku yali barrawunanyi, mikuyaji jumbalanyi yalungi. Wakaramba nyuli. \v 17 Kudukudu yali manku nanda jangkurr, daykanyi yalunyi nganinyiwanyi wuwarryudinyi. Manku yali yaji Jumukunyi marda ngurranyimukunyi nanaba Yibisus. Krisjinmuku, marda nanamuku jala miku krisjin, marrala yali kudanyu. Marrala yali. Ngala yali jingkijba nanda Jisus nyulu ngirukamirra. Yanyba yali kunyba jangkurr nangangi. \v 18 Ngala kudukudu krisjinmuku, karrinja yali waluwa yingkamukunyina, baki karu yalunjali yalunginkanyi balkinyi yajinyi. Yabimba yali nanamuku balki yaji wabula, jali miku yalu krisjinmuku, baki karu yalunjali nanankanyi balkinyi yajinyi. \v 19 Ngala kudiyamuku krisjinmuku, wabula yalili yabimba yaji barrinani yarrbirra. Yarrijba yali nanda yarrbirra yaji najana. Kudukuduna najana yali yarrijba nanda yaji. Kudiyamuku jali yalu kuyu jangkurr Jisuskanyi, kuyu yali yalunginmuku naja, jala yanyba nanankanyi yarrbirranyi yajinyi. Dalburrijba yali nanda naja kaja, baki yali bakarrijba naja janguna. Najba yali naja janguna bakarriykanyi yingkamukunyi krisjinmukunyi. Wabula yali wajba kajanyi dungalanyi jali yalu wudumba nanda naja kaja. Wajba yali kajanyi dungalanyi 50,000 dula. \v 20 Jali yingkamukunyi yali manku nanda ngiruka yaji, kudukuduwanyi, yali kuyu nanda jangkurr Jisuskanyi. Kuyu yali nanda jangkurr kudukuduwanyi jali jungku barndana lukuluku. Mili baki mili yali kuyu jangkurr Jisuskanyi wandijiyana. Barriwa barri. \s1 Karuyi Yalunya Bulwanyi Jilaykanyi \p \v 21 Baku barri mankumanku nangki Bul. Mankumanku nangki barlkanyi nyulu bayungu Masiduniyayurri. Birlbidamba janyulu bayungu Masiduniya marda Kris, baki mili janyulu wijba karrurriji Jirusalimyurri. Karu nyuli kandimuku, “Jangayu barlba bayungu Masiduniyayurri baki Krisyurri, baki baku barri mili janga wijba karrurriji Jirusalimyurri. Baku barri jangayu barlba mili bayungu Rumyurri.” Barriwa. \v 22 Manjijba nyuli kujarra kandiwuya nangangi, Dimudi marda Yirasdus. Manjijba nyuli bulanya Masiduniyayurri, ngala yuwaji nyuli jungku mardunguji nanaba Yasiya. \s1 Kaja Kiji Nanaba Yibisus \p \v 23 Nanamanji barri, kudukudu yali ngarrangarra muwa, kuyungangi yali yingkamukunyi kudukuduwanyi jangkurr Jisuskanyi. \v 24 Nananyina yajina Yibisus, walkurra barrawu nanaba barrinani jurj. Yabimba yali yaji barrinani jibarri. Yarrijba yali nanda kalawunyi barrawuna. Nanda yalungi kud. Niji nangangi Yardimis. Jilajba yalili nanankurri barrawurri, nanamuku jalili jungku nanaba Yibisus. Jilajba yalili yanybiji mududu nanankanyi marda briji nanankanyi kudkanyi Yardimiskanyi. Yabimba nyuli bayayawa barrawu junu nganinyiwanyi, nangangi niji Dimidriyus. Yabimba nyulili bayayawa barrawu barrinani nanda walkurra barrawu yalunginkanyi kudkanyi Yardimuskanyi. Marda yabimba nyulili bayayawa yaji junu malankarriyudinyi. Yabimba nyulili bayayawa yaji barrinani jibarri mankanyi yarriykanyi kalawunyi nananyina barrawuna. Yingkamukunyi yalunjalili wajba dungalanyi nanankanyi yajinyi. Yarrijba yalili nanda kalawunyi yalunginyina bayayawana barrawuna. Bakili yali yanyba mududu nanankanyi barrinani jibarrinyi. Nanda yalungi kud. Yabimba nyulili nanda bayayawa barrawu, marda yaji Dimidriyuswanyi. Marda kudiyamuku yalili waki nangangi. Yabimba yalili nanamannga yaji. Baki wudumba yalili kaja dungala nanankanyi. \v 25 Yabimba yalili nanda yaji junu yingkamukunyi marda. Baki nyuli karu yalunya, jalili yabimba nanda yaji Yardimiskanyi. Karu nyuli yalunya jilaji nangandurri Dimidriyuswanyi. Jungku yali malumba, baki yanyba nyuli yalungi. Nayi nyuli yanyba, “Mankukiyi ngaki jangkurr, narri kandimuku ngaki. Yabimba ngambala yaji malankarriyudinyi bunyalayudinyi. Yabimba ngambala kaja junu yaji barrinani nanda jibarri Yardimis, marda bayayawa barrawu Yardimiskanyi. Wajba yalunya ngambala yajinyi dungalanyi baki wudumba ngambala kaja junu dungala. \v 26 Jingkijba narri Bulkanyi. Karu nyuli yingkamuku nanankanyi yajinyi jala ngambala yabimba. Yanyba nyulu nayi, ‘Nanda yaji barrinani jibarri jali yabimba nganinyiwanyi, miku nanda kud.’ Jali yalu manku nanda jangkurr nangangi Bulkanyi, kudukuduwanyi yali kuyu nangangi jangkurr. Baki miku yalimi nulijba nanankanyi yajinyi jala ngambala yabimba. Kuyu yali nanda jangkurr kudukuduwanyi jala jungku nayiba Yibisus, marda yali jala jungku walkurranyina yajina Yasiya. Kuyu yali nanda jangkurr nangangi. \v 27 Wanyimba jangambala. Jaliyi miku yalu wudumba nayinda ngambalangi yaji barrinani jibarri, baki miku jangambala wudumba kaja dungala. Yalu jala jungku Yasiya, yalu yanyba kunyba jangkurr nanankanyi jibarrinyi Yardimiskanyi. Marda yalu jala jungku yingkana yajina, yanyba yalu kunyba jangkurr nangangi. Marda ngambalimi kurrkunba Bul karunkanyi Jisuskanyi. Jaliyi miku ngambala kurrkunba nangangi jangkurr, baki miku jayalu nulijba Yardimiskanyi. Jayalu mamanumba nangangi yaji Yardimiskanyi.” Nani nyuli yanyba yalungi. \p \v 28 Jali yalu manku nanda jangkurr, baki ngarrangarra yali muwa kudanyu. Kaya yali kudanyu barri, “Nanda jibarri Yardimis, nyulu walkurra kud Yibisuskanyi. Walkurra nyulu kud Yibisuskanyi.” \v 29 Kaya yali kudanyu, baki kudukuduwanyi manku yali nanda yalungi jangkurr. Kudukuduwanyi nananyina yajina Yibisus, manku yalunjali kayankurri kudanyu. Malumba yali jilajba, marda yali kaya nanda jangkurr kudkanyi Yardimiskanyi. Ngarrangarra yali muwa kudanyu barri, baki yali wudumba bulanya, niji bulangi Kayus baki Yarisdarkus, yaji bulangi Masiduniya. Bula kandiwuya nangangi Bulkanyi. Jilajba bulili nanganbu yurrngumba. Wudumba yali bulanya, baki kuyuyi burrandimbijina barrawuyabarrawuyana. Kuyu yali bulanya burrandimbijina yalunbu. \v 30 Ngala Bul barri, nyuliyanyi karrinja waluwa yalunbu yanybiji yalungi. Nyuliyanyi yanyba yalungi. Ngala kurrkunba yali Bul karrinjankurri nanganginyi kandimukunyi. \v 31 Marda kudiya mambukamuku barrawuyabarrawuyanyi, yali kandimuku Bulkanyi. Manjijba yali nganinyi Bulyurri. Jilajba nyuli Bulyurri. Karu nyuli Bul nanankanyi jangkurranyi yalungi mambukamukuyngka. Karu nyuli Bul, “Nganyi kandimuku mambukamuku, yanyba yali, ‘Marda ninjimi miku karrinja waluwa yalunbu, linjumbangangi jayalu ninya. Marda ninjimi wambu jungku barndana.’ Nani yali yanyba kandimuku nganyi.” Barriwa. \v 32 Ngala ngarrangarra yali muwa kudanyu barri, nanamuku jali karrinja malumba. Ngarrangarra yali muwa, baki kaya yali kudanyu barri. Yingkamuku yali kaya yingkanyi jangkurranyi. Yingkamuku yali kaya yingkanyi jangkurranyi, ngala yingkamukunyi miku yaliya jingkijba wanyingkanyi yali nanaba, wanyingkanyi nanaba yali kaya. Kaya yali bukambiju kudanyu barri, yingkanyi jangkurranyi, baki yingkanyi jangkurranyi. Kudukudunyi jangkurranyi yali kaya. \v 33 Ngala kudiyawanyi Jumukunyi, yarrijba yali nganinyi waluwa yalunbu. Karrinjarrijba yali nanda nganinyi waluwa yalunbu, nyulu karunki yalunya bukambiju kunybanyi jangkurranyi Jumukuyngka. Nangangi niji Yalisanda. Karrinjarrijba yali nanda yanybiji yalungi. Baki nyuli kawanyba marni yalungi, kurrkunbiji yalunya kayankurri. Kawanyba nyuli marni yanybiji yalungi. \v 34 Ngala yali najba nanda nganinyi Yalisanda, jingkijba yali nangangi, nyuli Ju. Baki yali kaya mili barri kudanyu. Nayi yali kaya yurrngumba, “Nanda jibarri Yardimis, nyulu walkurra mambuku, nanginkanyi yajinyi Yibisuskanyi nyulu kud.” Nani yali kayawa kudanyu barri, mili kudanyu barri, kujarraka. \p \v 35 Kamu barri, yingamali mambuka barrawuyabarrawuyanyi, kaya nyuli yalungi. Yabimba nyuli yalunya jungunkanyi karda, baki yanybayi yalungi. Nayi nyuli yanyba, “Mankukiyi ngaki jangkurr, narri jala jungku Yibisus. Yalu jala jungku bukambijunyina yajina, jingkijba yalu nanginkanyi yajinyi. Jingkijba yalu ngambalanya, ngambala lalanba nanda barrawu Yardimiskanyi. Nanda jibarri, nanda kud ngambalangi Yardimis, nyulu dungala. Nyulu nanda dungala, jali wabula kamambarra yirrbayi lalijinanyi. Nyulu nanda dungala jali yirrbayi jambarri. \v 36 Jingkijba yalu nanda bukambijunyi. Jingkijba yalu, jungku nyulu Yardimis nayiba. Jingkijba yalu nanda duja jangkurr. Marda narrimi jungku karda. \v 37 Kuyu narri bulanya Kayus marda Yarisdarkus. Kuyu narri bulanya nanginkurri. Marda miku narrimi linjumba bulanya. Miku bula maninjakuykanyi yaji. Miku buliya maninjakujba yaji barrawunanyi Yardimiskanyi. Miku buliya yanyba balki jangkurr nangangi Yardimiskanyi. \v 38 Nanamuku jala yabimba nayinda kiji, Dimidriyus baki nanamuku jalili yalu yabimba bayayawa barrawu junu marda yaji yarriykanyi kalawunyi, marda yalimi jilajba kurdusyurri. Jaliya yalungki mankumanku bulangi, jungku bula balki yalungi, baki marda yalimi jilajba kurdusyurri. Marda yalungka mankumanku bulangi. \v 39 Jaliyi narri nulijba yanybikanyi yingkanyi jangkurranyi nanankanyi kijinyi, marda narrimi yukumba bakunyi. Baku barri jayalu jungku nanginyina yajina, mambukamuku Yibisuskanyi. Baki marda narrimi karu yalunya mambukamuku nanankanyi jangkurranyi. \v 40 Marda narriyanyi miku jilajba nanginkurri jala barri. Marda narriyanyi miku yabimba kiji bulangi. Yiningki jayalungka mankumanku mambukamuku kubaminkanyi, kurdanba narri bulanya. Yiningki jayalungka mankumanku nani barri. Baki wanyi jangambala yanyba. Wanyingkanyi narri kayayi kudanyu. Miku ngambalimi jingkijba wanyi jangkurr jalija ngambala janangaja.” \v 41 Jali nyulu yanyba nani, jirrinyba nyuli yalunya wiykanyi yalunginkurri barndarri. \s1 Jilajbayi Bul Yingkayurri Yajiyurri Masiduniyayurri \c 20 \p \v 1 Jali yalu jungku kardarda, nanamuku jalili jungku Yibisus, baki Bulwanyi, nyuli manjijba jangkurr yalunburri krisjinmukuyngkurri. Manjijba nyuli jangkurr yalunburri, jayalu jila malumba nanginkurri. Jali yalu wanbiya nangandu, nyuli yanyba yalungi. Yanyba nyuli kunyba jangkurr Kudkanyi marda Jisuskanyi, baki mirnarrijba yali muwa nanankanyi jangkurranyi. Baki nyuli mudamba yalunya, baki yingijba nyuli nanda yaji yalungi Yibisus. Barlba nyuli bayungu. Birlbidamba nyuli nanda yaji Masiduniya. \v 2 Ngala nyuli jila, yanyba nyulili kunyba jangkurr yalungi Krisjinmukuyngka. Baki yali mirnarrijba muwa Jisuskanyi. Baki nyuli mili jilajba kula nanankurri yajiyurri Krisyurri. \v 3 Jungku nyuli nanaba kujarra yingamali yakarl. Ngala nyuli barringa barri barlkanyi nanamunanyi yajinanyi karrurriji Siriyayurri, ngala nyuli barringa barri barlkanyi, manku nyuli Jumukuyngka. Manku nyuli jangkurr yalungi, jayalu kurdanba Bul. Ngala jujamba nyuli yalunya Jumuku. Miku nyuliya barlba karri Siriyayurri, barlba nyuli langki Masiduniyayurri. Miku nyuliya barlba karri, ngala barlba nyuli langki. Jujamba nyuli yalunya. \v 4 Kudiyamuku krisjinmuku, yali barlba langki waluwa nangandu Bulnyina. Yingka, nangangi niji Subadirr, nangangi yaji Biriya, buwanganja nangangi niji Birus. Marda yingkawuya Yarisdarrkus marda Sikundus, bulangi yaji Disalunika. Yingkawuya Dikikus marda Drubimus, bulangi yaji Yasiya. Baki yingka, nangangi niji Kayus, nangangi yaji Dirbi, marda nanda Dimudi. \v 5 Barlba yali langki waluwa Druwasyurri, ngala baku barri ngali barlba langki. Ngayu, nayinda, jala yarrijba nayinda jangkurr najana, ngayu barlba langki marda nanganbu Bulnyina Bilibayiyurri. \v 6 Wanbiya ngali Bilibayi. Ngala ngali jungku nanaba, ngali jila wangarryurri niji Kangandijbayi Barrawuna Yajina. Nanankanyi wangarranyi niji Kangandijbayi Barrawuna Yajina, yalili jarrba wirimbil ngala nyulu mikuyaji bululunyi. Baku barlba ngali karri Bilibayinanyi wayana. Birlbidamba ngali kanjana karrurriji Druwasyurri. Jilajba ngali karri kanjana mardunguji, kujarrana baki kujarrana, baki barndaykana, baki ngali wanbiya barrawuyabarrawuyana Druwas. Yukumba yali ngalingi nanaba Druwas, nanamuku jali barlba waluwa. Yukumba yali nanaba yingamali wik. \s1 Wankambayi Kaburr Mili Bulwanyi \p \v 7 Mungana Sadidi jungku nurri malumba barrawuna. Kaja krisjinmuku, yali nanaba nurrundu. Malumba nurri jungku baki jarrba nurri mama. Yanybayi Bul nurrungi. Milidimba nyuli nurrunya Jisuskanyi yurrngumba baralala, yingijbangangi janyulu yalunya munganawa. \v 8 Nanda barrawu jali nurru jungku, nanda wunanybala juju kingkarri. Jungku nurri kalawunyi nananyina yunduwanyina barrawuna. Marda kajana mirnbina kalawunyi jungku nurri. \v 9 Jungkuyi kaburr bayakardana bardawana naykanyi yaji. Nangangi niji Yudikus. Ngala nyuli yanybawa Bul, nanda kaburr kulukayi. Kuluka nyuli jali nyulu jungku bardawana, baki yirrba nyuli kingkarrinya juju wayka jambarri. Yirrba nyuli jambarri baki muyumba yali nanda kaburr, ngala janyba nangki. Janyba nangki, jali nyulu yirrba juju kingkarrinya. \v 10 Ngala karrala nyuli kingkarrinya wayka Bul, ngala nyulu kiliyi wayka nanda kaburr. Baki kulajarrijba nangki Bul yundu nanganbu ngulurrina. Marrimbayi wakulu, baki yanyba nyuli nurrungi, “Yuku barri, wankijbayi.” \v 11 Baki wijbayi Bul kingkarriji. Jarrba nyuli mama, baki mili nyulili milidimba nurrunya baralala, baki ngala nyulu kambalingijba yaji, baki barlba nurri. \v 12 Kuyu yali kaburr yingkamukunyi. Kuyu yali kaburr nanganginkurri barndarri. Wanka nyuli jungku. Kunybijbayi mankanyi. Baki yali mirnarrijba muwa nangangi. \s1 Jilajba Yali Kula \p \v 13 Karu nyuli nurrunya Bulwanyi, janyulu buwandijba nananyina mulumuluna nukamina, ngala janurru barlba lukuluku wayana. Baki jilajba nyuli Druwasnanyi buwandijba kula nukamina, ngala nurri jila wayana barrawuyabarrawuyarri Yasusyurri kulanaynga. \v 14 Jali nurru wanbiya Yasus, yukumbayi Bul nanaba nurrungi, baki nyuli ngankijba wayana nurrundu. Jilajba nurri mili kula wayana yingkayurri yajiyurri, niji Midilin. \v 15 Mili nurri jila kula kanjana, baki munganawa kangandijba nurri kula waliyanguna bayungu, niji Kiyus. Mili nurri jila kula, baki munganawa kangandijba nurri yingkana waliyanguna bayungu, niji Samus. Baki munganawa nurri wanbiya Milidus. \v 16 Karu nyuli nurrunya Bulwanyi, janyulu jila mili wayana, miku janyulu jilajba Yibisusyurri. Kangandijba janyulu Yibisus karriya. Yuwarlmba janyulu jila Milidusyurri. Nulijba nyuli barlkanyi dulu Jirusalimyurri. Nulijba nyuli wanbiyankanyi Jirusalim waluwa nanda wangarr, niji Bindikus. \s1 Mudamba Nyuli Malbumalbu Yibisuskanyi Bulwanyi \p \v 17 Jali nurru wanbiya Milidus, nyuli manjijba nganinyi langki Yibisusyurri Bulwanyi. Manjijba nyuli nanda nganinyi karunki malbumalbu krisjinmuku jurjkanyi, jayalu badajba nangandurri Milidusyurri. \v 18 Jali yalu wanbiya langina, yanyba nyuli Bul yalungi nayinda jangkurr, “Jingkijba narri ngaki yurrngumba nanankardi jali ngayu jalannga wanbiya narrinbu Yibisus. \v 19 Jungku ngayi kunyba Kudkanyi. Waki ngayi Kudkanyi yurrngumba, ngala ngayi jungku narrinbu. Miku ngayiya yanyba kunyba jangkurr ngaki. Ngindu ngayi muwa yalungi Jumukuyngka, jali yalu yabimba kaja kiji ngaki. \v 20 Ngana narri jingkijba, karu ngayi bukamba yaji Jisuskanyi. Milidimba ngayi narrinya bukamba nanda jala marda narrimi jingkijba Kudkanyi marda Jisuskanyi. Baki narri jungku kunyba Krisjinmuku jali narri jingkijba nanda jangkurr bukamba, jali ngayu milidimba narrinya. Milidimba ngayi narrinya narringinyina barndana marda barrawuyabarrawuyana. \v 21 Karu ngayi yalunya Jumuku, marda ngurranyimuku. Karu ngayi yalunya, jungku jala balkina yuwana, marda yalimi ngindu yalunginkanyi balkinyi yajinyi. Marda yalimi jila kunybana yuwana. Marda yalimi maruka muwa Kudkanyi marda Jisuskanyi. Marda yalimi kuyu nangangi jangkurr Jisuskanyi. Nani ngayi milidimba yalunya.” \v 22 Mili yanybayi Bul yalungi, “Nayimanji ngayuja barlba Jirusalimyurri, jirrinybangangi ngana Kunybawanyi Ngarnduwanyi Kudkanyi. Jirrinyba nyuli ngana, ngayuja barlba Jirusalimyurri. Wanyimba jayalu ngaki nanaba. Miku ngayiyi jingkijba yaji ngaki. \v 23 Ngala jingkijba ngayu nanda jali nyulu karu ngana Kunybawanyi Ngarnduwanyi Kudkanyi. Karuyi ngana Ngarnduwanyi Kudkanyi jali ngayu jungku yingkana barrawuyabarrawuyana, baki yingkana barrawuyabarrawuyana. Karuyi ngana, jayalu yabimba kiji ngaki. Kaja kiji jayalu yabimba. Karuyi ngana, janganjalu yarrijba brisinyina, janganjalu linjumba. \v 24 Ngala nulijba ngayu yabimbikanyi nanda yaji jala nyuli karu ngana yabimbiji. Jangayu yabimba nanda yaji jalija nyulu karu ngana ngakinyi mambukawanyi Jisuswanyi. Karu nyuli ngana, ngayu milidimbiji yalunya. Marda yalimi kuyu nanda jangkurr Jisuskanyi, baki manjamanjambaja yalungi balki yaji Kudwanyi. Karu nyuli ngana yabimbiji nanda yaji, milidimbiji nani. Baki mirnarrijba jangayu muwa jaliyi ngaka janyba. \p \v 25 Ngala ngayi jilajba lukuluku barndamukunyina, ngayi milidimba narrinya Kudkanyi, jala lalanba nyuli narrinya. Lalanba nyuli narrinya Kudwanyi, jala narri maruku muwa nangangi Kudkanyi, jala narri ngayangayijba nangangi jangkurr. Nayimanji ngayu jingkijba, miku janarri najba ngana mili. Miku jangayu wijba nanginkurri mili buyingkinyina narrinburri. \v 26 Karu ngayu narrinya kudanyu. Jaliyi nganinyi, miku janyulu kuyu ngaki jangkurr, baki miku janyulu wankijba mili Kudnyina. Miku janyulu wankamba nanda Kudwanyi jalija nangka janyba. Ngala miku nyuliyi ngarrangarra muwa ngaki, mikungangi wankambaja nanda mili Kudwanyi. Miku nyuliyi ngarrangarra muwa ngaki. Karu ngayi Jisuskanyi, ngala miku nyulimi kuyu nanda ngaki jangkurr. \v 27 Karu ngayi narrinya nanankanyi jangkurranyi Kudkanyi. Nanda jangkurr yurlurr, duja. Karu ngayi narrinya nanankanyi jangkurranyi bukambijuyngka, jali nyulu karu ngana yanybiji Kudwanyi. \v 28 Narri malbumalbu. Lalanba narringkiyi, marda lalanbakiyi yalunya bukambiju krisjinmuku narringinyina jurjina. Wajba nyuli narrinya yalungi Kunybawanyi Ngarnduwanyi Kudkanyi, narri lalanbiji yalunya. Marda narrimi lalanba yalunya barrinani yalu lalanba sib. Yalu lalanbawarrmuku sibkanyi. Nani barri marda narrimi lalanba yingkamuku krisjinmuku nayiba Yibisus. Narri krisjinmuku, narri Kudkanyi. Nanda Jisus, nyulu jandanyi Kudkanyi. Nyulili jungku kunyba yurrngumba. Miku nyuliya jungku balki, ngala janyba nangki ngamanginkanyi balkinyi yajinyi mankankanyi. Manjamanjamba janyulu ngambalangi balki yaji Kudwanyi, janybangangi nangki Jisus, ngamanginkanyi balkinyi yajinyi. \v 29 Jingkijba ngayu, jangayu barlba nanginbunanyi yajinanyi, baki baku barri bayngkani jayalu badajba. Badajba jayalu, yingkamuku milidimbawarrmuku. Milidimba jayalu narrinya nanankanyi jangkurranyi, jalija miku duja. Jujamba jayalu narrinya. Jujamba jayalu Jisuskanyi. Mankumanku narringkiyi warrkinyi. Jala wakaramba sibmuku warrkiwanyi, yabimba nyulu walkurra kiji yalungi, linjumba nyulu yalunya. Nani barri narringi, jalija yalu badajba yingkamuku milidimbiji nanankanyi jangkurranyi, jala miku duja. Jalija yalu badajba, jayalu yabimba walkurra kiji narringi. Lalanba narringkiyi, marda lalanbakiyi yingkamuku krisjinmuku jalija yalu badajba, jalija yalu milidimba nanankanyi jangkurranyi, jala miku duja. Lalanbakiyi narringka marda yalunya, barrinani yalu lalanba sib, jala badajba warrki sibkanyi. Nayinda jangkurr jala ngayu karu narrinya, nayinda duja yurlurr jangkurr ngiruka. \v 30 Baku barri kudiya kandimuku jalija jungku narrinbu jurjina, jayalu jujijba. Jayalu yangkalamba nanda jangkurr Jisuskanyi. Jayalu jujijba, kuyunki yingkamuku Jisusnanyi. Jayalu jujijba, jayalungka yabimba walkurra mambuka. \v 31 Najbawakiyi yalunya. Mikujiyi kuyu yalungi jangkurr, jalija yalu jujamba narrinya. Mankukiyi yaji ngaki yurrngumba. Milidimba ngayi narrinya yurrngumba, kujarranyina baki yingamalina kindilkurrinyina. Milidimba ngayi narrinya kambana marda mungana, baki ngindu ngayi muwa narringi marda. Mikujiyi mamanumba nanda jangkurr jali ngayu milidimba narrinya, baki mikujiyi kuyu yalungi jangkurr jalija yalu jujijba.” Barriwa. \p \v 32 Mili yanybayi Bul yalungi, “Nanijba barri ngayu ngajaka Kud, nyulu lalanbiji narrinya. Nyulu kunyba. Janyulu lalanba narrinya. Janarri jungku ngiruka Kudkanyi, jaliyi narri manku nangangi jangkurr. Marukangka Kud muwa narringi. Janyulu yabimba kunyba yaji narringi. Janyulu yabimba narrinya ngiruka durriykanyi nangangi yuwa Kudkanyi. Janyulu yabimba kunyba yaji bukambijuyngka, nanganginkanyi nganiyngkanyi marda jibarrinyi. Barriwa. \v 33 Miku ngayiya ngajaka narrinya dungalanyi mamanyi jumbalanyi. Miku. \v 34 Jingkijba narri. Waki ngayi ngakinyina marnina dungalanyi. Waki ngayi dungalanyi wudumbiji ngaki yaji. Wudumba ngayi dungala jali ngayu waki, baki ngayi wudumba jumbala marda mama ngaki. Wudumba ngayi yaji yalungi marda, ngakinkanyi kandimukuyngka. \v 35 Minimba ngayi narrinya nanginkanyi. Jala ngambala waki kudanyu, wudumba ngambala kaja dungala. Baki yuku ngambala wajba yajinyi yalunya jala miku yalu ngiruka wakinkanyi. Marda ngambalakimi mankumanku nanankanyi jangkurranyi jali yanyba Jisus. Nayi nyuli yanyba, ‘Jaliyi narri wajba yingka yajinyi, baki janarri mirnarrijba muwa kudanyu. Ngala jaliyi narri kuyu nanda yaji jala wajba narrinyi yingkawanyi, baki janarri mirnarrijba muwa ngawamba bijal.’” \p \v 36 Nani yanybayi Bul yalungi barriwa. Baki nyuli mururu wayka yalundu, baki yanyba nyuli mududu Kudkanyi. Malumba yali mururu wayka, yanybayi Kudkanyi. \v 37 Ngindu yali muwa Bulkanyi. Yali marrimba nanda Bul, baki mudamba yali nangangi. \v 38 Ngindu yali muwa kudanyu barri nanankanyi jangkurranyi jali nyulu yanyba barrin, miku janyulu najba yalunya mili. Ngindu yali muwa kudanyu barri nanankanyi jangkurranyi. Baki yali barlba wayka nangandu wayarri mudambiji Bul. Manjijba yali Bul. Barriwa. \s1 Wijbayi Bul Kularrji Jirusalimyurri \c 21 \p \v 1 Mudamba nurri yalunya, malbumalbumuku Yibisuskanyi, baki ngankijba nurri wayana. Yingijba nurri nanda yaji Milidus. Birlbidamba nurri kula kanjana waliyangurri kularra, nangangi niji Kus. Munganawa nurri barlba kula yingkayurri waliyangurri, niji Rudis, baki mili nurri barlba karri yajiyurri, niji Badara. \v 2 Walajba nurri wayananyi nanaba Badara, baki wakaramba nurri yingka waya. Jilajbaja nanda yingka waya mili karri Bunijiyayurri. Ngankijba nurri nananyina wayana, baki barlba nurri karri juju Bunijiyayurri. \v 3 Barlba nurri mardunguji, baki najba nurri waliyangu langkiya niji Sayibris, ngala barlba nurri kulaya karri waliyanguna. Barlba nurri mili karri Bunijiyayurri, baki wanbiya nurri barrawuyabarrawuyana niji Daya. Nanda barrawuyabarrawuya Daya nananyina walkurranyina yajina Bunijiya. Walajba nurri wayananyi nanaba, baki jungku nurri yundu jambana. Dulaba yali yaji junu muwardananyi nanaba Daya, nanda yaji jali yalu kuyu bayunguna. Mardunguji nurri jungku nanaba Daya, ngala yali dulaba yaji wayananyi, jabarri yarrijbayi yingka yaji junu nanaba wayana, kuyuja yingkayurri yajiyurri. \v 4 Jungku yali nanaba, kudiya krisjinmuku, baki jungku nurri yalundu yingamali wik. Karu nyuli yalunya krisjinmuku jangkurranyi Kunybawanyi Ngarnduwanyi Kudkanyi. Karu nyuli yalunya jangkurranyi Ngarnduwanyi Kudkanyi, baki yali karu Bul nanankanyi jangkurranyi. Karu yali Bul nanganginkanyi jangkurranyi Kunybanyi Ngarndunyi Kudkanyi. Yanyba yali Bulkanyi, “Mikujiyi ninji barlba Jirusalimyurri. Mikujiyi barlba nanankurri yajiyurri.” Nani yali yanyba Bulkanyi. \v 5 Ngala barlba nurri, birrirrinja jali nangka waya. Bukambiju yali jilajba nurrundu barrawuyabarrawuyananyi wayka wabudarri. Jilajba yali nurrundu wabudarri mudambiji nurrunya. Nganinyimuku marda yalungi maninganja, marda bayamuku, jilajba yali nurrundu wayarri. Mururu nurri wayka jambana kanjana, baki nurri yanyba mududu Kudkanyi. \v 6 Baki mudamba nurri yalunya, baki ngankijba nurri wayana, ngala yali wijba yalunginkurri barndarri. \p \v 7 Barlba nurri kula wayana, yingkayurri yajiyurri, niji Dulimayis. Najba nurri yalunya krisjinmuku nanayina yajina, baki jungku nurri yalundu yingamalinyina kambana. \v 8 Munganawa barlba nurri mili kula wayana, yajiyurri, niji Sisariya. Nanda jala milidimba yalunya Jisuskanyi, niji Bilib, nyuli jungku nanaba Sisariya. Nanda Bilib, nyuli yingamali yalungi nanamukuyngka 7kanyi jali wabula juju yali yarrijba lalanbikanyi miyajimuku nanaba Jirusalim. \v 9 Kujarra baki kujarra jandanyimuku nangangi Bilibkanyi wurrumbarramuku, mikuyaji yalungi nawinganjanyi. Yanyba yalili jangkurranyi Kudkanyi. Barlba nurri nanganginkurri barndarri, baki mardunguji nurri jungku nangandu, Bilibnyina. \v 10 Mardunguji barri, ngala nurri jungku nanganginyina barndana, wanbiya nyuli nganinyi, nangangi niji Yakabus. Nyulili karu nanankanyi jangkurranyi Kudkanyi. Jilajba nyuli kulani Judiyananyi, yaji niji. \v 11 Jungku nyuli nurrundu, baki dulaba nyuli drabu ngulurrnanyi Bulnanyi. Dulaba nyuli drabu, baki kijijba nangki marni marda nukami drabuyudinyi. Baki yanyba nyuli nurrungi, “Nayi yanyba nyulu nanda Kunyba Ngarndu Kudkanyi. Yanyba nyulu nanginkanyi jangkurranyi, ‘Nayi jala ngaka kijijba, nani jayalu barri kijijba nanda jala nayinda nangangi drabu. Nani jayalu kijijba nanda Jumukunyi Jirusalim. Baki jayalu manjijba nanda yalunburri, ngurranyimukuyngkurri.’” Barriwa. \p \v 12 Jali nurru manku nanda jangkurr, mili baki mili nurrili ngakaja Bul, miku nyulu barlkanyi mili Jirusalimyurri. \v 13 Ngala jananganja nyuli Bulwanyi, “Wanyimba narri ngaki. Wanyingkanyi narri ngindu ngaki nani. Birrirrinja ngaka yalungi, jalija yalu kijijba ngana. Birrirrinja ngaka janybikanyi ngaka Jisuskanyi. Janyba jangaka jaliyi nyulu nulijba ngana janybikanyi ngaka Jisuswanyi.” \v 14 Miku nyuliya yabimba Bulwanyi nanda jali nurru ngajaka. Miku nyuliya wambu jungku. Baki kurrkunba nurri ngajakankanyi. Yanyba nurri, “Yabimba janyulu Kudwanyi nanda jala nyulimi yabimba.” Barriwa. \p \v 15 Mardunguji nurri jungku nanaba barndana Bilibkanyi, baki wudumba nurrili yaji junu nurrungi, baki barlba nurri kula nukamina. \v 16 Jilajba yali nurrundu kudiya krisjinmuku, jalili jungku Sisariya. Jala nurri wanbiya Jirusalim, kuyu yali nurrunya barndarri nganiyngkanyi, nangangi niji Minasun, nangangi yaji Sayibris. Nanda, nyuli kandi Jisuskanyi wabula juju. Nyuli jungku krisjin yurrngumba wabulinyi. Jungku nurri nangandu, nanganginyina barndana nanaba Jirusalim. \s1 Yidamba Nyuli Nanda Jayims Bulwanyi \p \v 17 Jala nurri wanbiya Jirusalim, baki mirnarrijba yali muwa krisjinmuku, jali yalu najba nurrunya. Mirnarrijba yali muwa nurrungi barri. \v 18 Munganawa jilajba nurru marda Bul. Jilajba nurri yidambiji Jayims. Bukambiju malbumalbu jurjkanyi yali jungku nanaba nanganbu marda. \v 19 Yanybayi Bul yalungi, “Nanama narri.” Baki nyuli karu yalunya bukambijuyngka yajinyi jali yabimba Kudwanyi ngurranyimukuyngka. Karu nyuli yalunya yajinyi jali yabimba Kudwanyi, jala nyuli milidimba yalunya Bulwanyi. \v 20 Baki yali yanyba kunyba jangkurr Kudkanyi, jali yalu manku nanda jangkurr Bulkanyi. \p Baki yali yanyba Bulkanyi nayi, “Jungku nurru mirnarrijba muwa nganyi, ngala kudiya Jumuku Jirusalim, yalu kunyba krisjinmuku, ngala miku yalu kudanyu mirnarrijba muwa nganyi. Kaja Jumuku, wirdikudukudu Jumuku, nayiba yalu krisjinmuku, yalu kunyba krisjinmuku, ngala yuwaji yalu jungku kunybana yuwana Musiskanyi. \v 21 Yingkamukunyi yalunjali karu krisjinmuku jangkurranyi nganyi, jala ninji milidimba. Ngala miku ninjiya milidimba nanankanyi jangkurranyi jali yalu karu. Yalu yanyba, milidimba ninji Jumuku jala jungku ngurranyina yajina. Milidimba ninji yalunya mamanumbiji nanda yuwa Musiskanyi. Karu ninji yalunya, yuku yalu miku kaburrmba bardarda. Karu ninji yalunya marda, yuku yalu miku yabimba nanda yaji jalili karu wankalanyi yuwanyi. Yingkamuku yali yanyba nganyi, ninji milidimba nanankanyi jangkurranyi. Ngala miku nanda jangkurr duja, jala yalu yanyba. Nurru jingkijba, miku ninjiya milidimba nani. \v 22 Manku jayalu, ninji wanbiya Jirusalim, nanamukunyi krisjinmukunyi. Wanyimba janurru barri. Wanyimba janurru. \v 23 Marda ninjimi yabimba nanda jalija nurru karu ninya. Kujarra baki kujarra nganinyi nayiba, yali yanyba Kudkanyi ngiruka, miku yangkalambikanyi nanda jangkurr. Karu yali Kud, jayalu waki kudanyu nangangi, marda jayalu maruka muwa Kudkanyi mili. \v 24 Marda ninjimi barlba yalundu, baki janarri yabimba wangarr walkurranyina jurjina. Yanybaka nanda yuwa Musiskanyi, marda narrimi wajba Kud barnyinyi baku barri yingamali wik. Baku barri yingamali wik janarri yabimba nanda wangarr, janarri jilajba jurjyurri. Janinji wajba mambukamuku jurjkanyi nanankanyi barnyinyi barrinani yanybayi Musis. Janinji wajba barnyinyi bukambijuyngka narringi. Jalija ninji yabimba nani, baki jayalu karlba nyungka bukamba. Jayalu jingkijba bukambijunyi, ninji jungku kunybana yuwana Musiskanyi, yabimbangangi ninji nanda wangarr yalundu. Jayalu jingkijba nanda jangkurr nganyi, jali yalunjalu karu yingkamuku, miku nanda duja. Jayalu jingkijba, miku ninjiya milidimba nayinda, ‘Marda miku yalimi ngayangayijba yuwa Musiskanyi.’ Jingkijba jayalu nanda jangkurr miku nanda duja, jungkungangi ninji kunybana yuwana.” Barriwa. \v 25 Mili yali yanyba nangangi Bulkanyi, “Ngala ngurranyimuku krisjinmuku, manjijba nurri naja yalunburri. Nanda jangkurr nananyina najana yanybaka, marda yalimi miku jarrba mama ngala yalu waluku wajba yajinyi yalungi kud, ngala miku nanda kud. Marda yalimi miku jarrba ngulya, marda yalimi miku jarrba barnyi jala muningka yalu dalyamba janki marniyudinyi, yuwaji ngulyayudi. Marda yalimi miku kuluka yingkana nganinyina jibarrina, miku jala yalungi kayikayi. Nani jayalu jungku kunyba Kudkanyi jaliyi yalu yabimba nayinda yaji. Yarrijba nurri nanda jangkurr najana ngurranyimukuyngka.” Barriwa. Nani yanybayi malbumalbu krisjinmuku Bulkanyi. \v 26 Jilajbayi Bul, baki yabimba nyuli nanda jali yanybayi malbumalbu nangangi. Munganawa yali jilajba walkurrayngkurri jurjyurri, kujarra baki kujarra nganinymuku baki Bul. Yabimba yali wangarr, baki yali karu mambukamuku jurjkanyi, jayalu wajba barnyinyi baku barri yingamali wik. \s1 Marrimba Yali Bul \p \v 27 Baku barri, ngala buyingka barri, nyulu jilijba yingamali wik, yali najba Bul walkurranyina jurjina. Najba yali Bul kudiyawanyi Jumukunyi, jungku jalili yalu walkurranyina yajina Yasiya. Yidamba yali Jirusalim. Najba yali Bul walkurranyina jurjina, baki yabimba yali kiji nangangi. Wajba yali yalunjali yingkamuku kijinyi. Ngarrangarra yalu muwa Bulkanyi, baki marrimba yali Bul. \v 28 Kaya yali kudanyu, “Narri, narringi yaji Yisrayil. Narri, kabukawa. Najba narri nayinda. Nayinda barri, nyulu jilajba lukuluku kajana yajina milidimbikanyi yingkamuku. Milidimba nyulu yalunya, marda yalimi miku ngayangayijba yuwa Musiskanyi. Yabimba nyulu kiji nanginyina jurjina marda. Nayimanji nyuli kuyu ngurranyimuku kalawunyi jurjina. Jungku nyulu balkina yuwana, jala nyulu yabimba nanda yaji, jala nyuli kuyu ngurranyi kalawunyi jurjina.” \v 29 Nani yali kaya kudanyu, najbangangi yali nanda ngurranyi, nangangi niji Drubimus. Nanda ngurranyi nangangi yaji Yibisus. Najba yali Bul nangandu nananyina ngurranyina, ngala buli jilajba barrawuyabarrawuyana. Ngamukiya Bulwanyi kuyuyi ngurranyi jurjyurri, ngala mikukiya kuyu. \p \v 30 Yabimba yali walkurra kiji nangangi Bulkanyi nanaba barrawuyabarrawuyana, nanankanyi jangkurranyingangi. Malumba yali wirlku. Marrimba yali Bul, baki wililijba yali jurjnanyi. Yinarramba yali murumba bardawa jurjina mambukawanyi jurjkanyi. \v 31 Daba yali Bul kudanyu barri murawanyi, kurdanbiji. Ngala wirlkuyi nganinyi mambukarri ngarrkadabawarrayngka Rumankanyi. Karu nyuli mambuka, “Yabimba yalu walkurra kiji Jumukunyi.” \v 32 Yinarramba barlba nyuli, mambuka Rumankanyi, marda kudiya ngarrkadabawarrmuku nangandu. Dulu yali wirlku murayurri. Jali yalu najba mambuka Rumankanyi marda nanamuku ngarrkadabawarr nangandu, kurrkunba yali miku daykanyi Bul. \v 33 Nanda mambuka, jilajba nyuli Bulyurri, marrimba nyuli Bul, baki jirrinyba nyuli ngarrkadabawarrmuku jayalu kijijba Bul kujarrayudinyi kijbakijbayudinyi. Baki ngajaka nyuli yalunya mambukawanyi, “Wanyi nayinda nganinyi. Wanyimba nyuli.” \v 34 Kaya yali kudanyu barri nangangi jananganjanyi mambuka. Yingkamukunyi yali kaya yingka jangkurr, yingkamukunyi yali kaya yingka jangkurr. Manjamanjamba yalungki kudiyamuku yalunginkanyi jankurranyi. Miku nyuya manku jangkurr mambukawanyi. Miku nyuliya jingkijba nanda kiji. Baki jirrinyba nyuli ngarrkadabawarrmuku yalu kuyunki Bul yalunginkurri barrawurri. \v 35 Kuyu yali Bul dungalarri. Nanda dungala kirriykanyi kingkarri barrawarri yalunginkanyi barrawunyi. Baki yali wirdiwirdi Bul kingkarri kurrkunbiji yalunya, mikuwali yalu daba mili. \v 36 Ngala yali kirrijba dungalana, kaya yali kudanyu barri nanamukunyi kijiyudinyi. Nayi yali kaya, “Kurdanbakiyi nayinda nganinyi. Kurdanbakiyi.” \p \v 37 Ngala yali barringa barri kuyu Bul kalawunyi barrawuna, baki yanybayi Bul mambukanyi. Yanyba nyuli Krik yanyi, “Mambuka, jangayu yanyba nganyi.” Yanybayi mambuka Bulkanyi, “Yanyba ninji Krik yanyi. \v 38 Miku ninji nanda nganinyi, nangangi yaji juju kularra Yijib. Miku ninji nanda jali wudumba wirdukudukudu nganinyimuku dabanki nurrunya Rumanmuku. Baki barlba yali nanganbu mangkurruna 4000 barri, yali barlba dabawarr nanganbu. Miku ninji nanda nganinyi. Yinini ninji.” \v 39 Jananganjayi mambuka Bulwanyi, “Ngayu Ju. Ngaki yaji langkurri Darsus. Nanda Darsus walkurra barrawuyabarrawuya, nananyina yajina Silisiya. Ngayanyi yanyba yalungi muranyi.” \v 40 Yanybayi mambuka Bulkanyi, “Yi. Janinji yanyba yalungi barri.” Baki karrinjayi Bul yundu dungalana, kawanyba nyuli marni yalungi muranyi. Jali yalu karrinja karda, baki nyuli yanyba yalungi Ju yanyi. \s1 Yanybayi Bul Nanganginkanyi Mungkijinyi Jumukuyngka \c 22 \p \v 1 Nayi yanyba nyuli Bul yalungi muranyi, “Narri, ngaki mungkijimuku. Mankukiyi ngaki jangkurr.” \v 2 Jali yalu manku Bul yanybikurri yalungi Ju yanyi, jungku yali karda mili. \v 3 Mili yanybayi Bul, “Ngayu Ju. Ngaki yaji Darsus, walkurranyina yajina Silisiya, ngala ngayi jardijba nayiba Jirusalim. Nanda mambuka yuwanyi Musiskanyi niji Kamaliyil, ngana nyuli milidimba. Milidimbayi kudanyu bukambijuyngka yuwanyi Musiskanyi, baki ngayu maruka muwa Kudkanyi, barrinani narri maruka muwa nangangi. Barriwa. \v 4 Kujba ngayi nanamukuyngka, durrijba jali jangkurr Jisuskanyi. Yabimba ngayi walkurra kiji yalungi. Wudumba ngayi yalunya, baki manjijbayi yalunya brisinyurri. Nganinymuku baki jibarrimuku ngayi manjijba brisinyurri, baki kurdanbayi jawuda yalunya yingkawanyi. \v 5 Yalu jingkijba nayinda jangkurr duja walkurranyi mambukawanyi jurjkanyi, marda bukambijunyi kunsilkanyi. Yalu jingkijba nayinda duja jangkurr. Ngajaka ngayi yalunya najanyi, baki yarrijba yali jangkurr najana Jumukuyngka langku Damaskus. Wajba ngananjali nanankanyi najanyi, kuyunkanyi langki Damaskusyurri. Yanybayi nanda jangkurr najana ngayu wudumbiji nanamuku krisjinmuku. Baki jangayu kijijba yalunya kijbakijbayudinyi, baki jangayu yalunya wiykunumba Jirusalimyurri. Baki linjumba jayalunjalu mambukamukunyi kunsilkanyi. Nani yanybayi nanda jangkurr, yarrijba jali najana mambukawanyi kunsilkanyi.” \s1 Karuyi Yalunya Bulwanyi Jisuskanyi, Nyulu Yanybikanyi Nangangi \p \v 6 Mili barri yanybayi Bul yalungi, “Mukunjana barri, ngala ngayi jilajba bundu Damaskus, wambarrardbayi walkurra mirnbi, yajina lukuluku ngakindu. Wambarrardbayi nanda mirnbi lalijinanyi ngakindu lukuluku. \v 7 Yirrba ngayi jambarri, baki ngayu manku nayinda jangkurr, ‘Sul. Sul. Wanyingkanyi ninji ngarrangarra muwa ngaki. Wanyi wirangu ninji kurdanba ngaki kandimuku. Wanyingkanyi ninji yabimba kiji ngaki.’ \v 8 Jananganja ngayi, ‘Wanyi ninji mambuka. Wanyi mambuka ninji, jala yanyba ngaki.’ Baki mili ngayi manku nayinda jangkurr, ‘Ngayu Jisus, ngaki yaji Nasarid. Ngayu nanda jala nganinji ngalangalaka, kurda.’ \v 9 Najba yali mirnbi nanamukunyi jila jali ngakinbu, ngala miku yaliya manku nanda jangkurr. \v 10 Ngajaka ngayi, ‘Wanyimba jangayu mambuka.’ Baki nyuli yanyba ngaki, ‘Walajbakiyi. Baki janinji jilajba Damaskusyurri. Janyulu karu ninya yingkawanyi nanankanyi jalija ninji yabimba ngaki.’ Nani nyuli yanyba ngaki mambuka kingkarrinya. \v 11 Baki miku ngayiya najba yaji, kabuji ngayi. Baki yalu jali jilajba ngakindu, yali marrimba ngana marni, baki jalulu nganjali jila yurrngumba barrawuyabarrawuyarri, Damaskusyurri. \p \v 12 Jungku nyulili Damaskus, nganinyi nangangi niji Yananayis. Maruka nyuli muwa Kudkanyi. Nyuli jungku kunybana yuwana Musiskanyi. Yanyba yalili kunyba jangkurr nangangi bukambiju Jumuku, jungku jalili nanaba. \v 13 Badajba nyuli ngakindurri. Karrinja nyuli ngakindu, baki yanyba nyuli, ‘Kandi Sul. Najbakiyi yaji mili.’ Yinarramba ngayi najba yaji. Ngayi najba nanda nganinyi karrinjankurri ngakinbu. \v 14 Mili nyuli yanyba ngaki, ‘Yarrijba nyuli ninya nanangini Kudwanyi. Nyulu Kud niyangi, marda bukambijuyngka Jumukuyngka, marda wankalamukuyngka, nyulu Kud yalungi marda. Yarrijba nyuli ninya, marda ninjimi yabimba nanda jalija nyulu karu ninya. Ninya yarrijbayi. Janinji jingkijba yaji, jalija ninji yabimba nangangi. Najbayi ninji nangangi jandanyi Jisus yubarlina, marda mankuyi ninji nanda jangkurr nangangi Jisuskanyi. \v 15 Janinji karu bukambiju nganinymuku, nanankanyi jali ninji najba, marda manku ninji. Janinji karu yalunya yajinyi. \v 16 Mikujiyi yukumba. Walajbakiyi, baki janurru ngurrunba ninya, baki janyulu manjamanjamba nganyi balki yaji Kudwanyi. Manjamanjamba janyulu nganyi balki yaji kaja, jalija ninji kuyu nanda jangkurr Jisuskanyi, jandayngkanyi Kudkanyi.’ Nani yanybayi Yananayis ngaki.” \s1 Nayi Bul Milidimbayi Yalunya Ngurranyimuku \p \v 17 Mili barri yanybayi Bul yalungi muranyi. “Baku barri ngayi wijba Jirusalimyurri. Ngankijba ngayi kalawunyi walkurranyina jurjina. Ngala ngayi yanyba mududu Kudkanyi, ngayi buwarrajimba yaji. \v 18 Ngala ngayi buwarrajimba, najba ngayi mambuka Jisus baki yanyba nyuli ngaki. Yanyba nyuli nayinda jangkurr, ‘Barlbakiyi Jirusalimnanyi. Barlbakiyi dulu, mikungangi jayalu kuyu nganyi jangkurr ngaki. Miku jayalu kuyu nanda jangkurr.’ \v 19 Jananganja ngayi, ‘Mambuka, yalu nayiba Jirusalim, yalu jingkijba ngaki yaji. Ngayili jila kajayurri jurjyurri. Jingkijba yalu, ngayili daba yalunya krisjinmuku. Wudumba ngayi yalunya yarriji yalunya brisinyina, nanamuku kuyu jala nganyi jangkurr. \v 20 Jali yalu kurdanba nanda, karu jali yingkamuku nganyi, nangangi niji Sdibin, jali yalu kurdanba nanda, baki ngayi nanaba. Mankumanku ngaki, kunyba nanda kurdanbikanyi Sdibin. Baki lalanba ngayi jumbala. Lalanba ngayi danyan yalungi, yalu jali kurdanba Sdibin.’ Nani ngayi jananganja Jisus, ngala ngayi buwarrajimba yaji. \v 21 Ngala nyuli jirrinyba ngana Jisuswanyi. Jirrinyba nyuli, ‘Barlbakiyi. Jangayu manjijba ninya juju ngurranyimukuyngkurri. Janinji barlba yingkamukuyngkurri yajiyurri juju.’” Barriwa. Nani yanybayi Bul yalungi muranyi. \p \v 22 Waluku jali yanyba Bul yalungi, manku yali nanda jangkurr, baki jungku yali karda. Ngala jali nyulu yanyba nanda jangkurr ngurranyimukuyngka, baki yali kaya kudanyu, “Kurdanbakiyi nanda. Kurdanbakiyi. Baki miku nyuliyi jungku wanka mili. Kurdanbakiyi.” \v 23 Yali ngarrangarra muwa nangangi. Kaya yali kudanyu barri. Janyba yali yalungi danyan kingkarri. Wudumba yali jundurr jambananyi, baki janyba yali jundurr kingkarri marda. Ngarrangarra yali muwa kudanyu nangangi Bulkanyi. Nani yalili yabimba Jumukunyi, jali yalu ngarrangarra muwa, jali yingkawanyi yanybayi balki jangkurr Kudkanyi. \v 24 Jirrinyba nyuli ngarrkadabawarrmuku mambukawanyi. Jirrinybayi yalunya, yalu kuyunki Bul kalawunyi barrawuna. Baki mili nyuli jirrinyba yalunya, jayalu wajuba Bul. Miku nyuliyanyi jingkijba mambukawanyi, wanyingkanyi yali ngarrangarra muwa nangangi Jumuku. Jirrinyba nyuli ngarrkadabawarrmuku, jayalu wajuba Bul, baki yiningki janyulu karu mambuka Bulwanyi. Yiningki janyulu karu mambuka, wanyingkanyi yalu ngarrangarra muwa nangangi. \v 25 Ngala, jali yalu kijijba Bul wajuykanyi, yanyba nyuli nangangi ngarrkadabawarrayngka. Yanybayi Bul nangangi karrinja jala nangandu bundu. Yanyba nyuli, “Ngayu mungkiji Rumankanyi. Miku janarri jungku kunybana yuwana Rumankanyi, jaliyi narri wajuba ngana. Ngayu mungkiji Rumankanyi. Jilijba narri kuyu ngana kurdusyurri. Jilijba nyulu manku ngaki jangkurr mambukawanyi kurduskanyi.” Nani yanybayi Bul. \v 26 Jala nyuli manku nanda jangkurr ngarrkadabawarranyi, baki nyuli jilajba mambukarri Rumankanyi ngarrkadabawarrayngka. Yanyba nyuli mambukanyi, “Marda ngambalimi miku wajuba. Nyulu mungkiji Rumankanyi. Marda miku ngambalimi wajuba.” \v 27 Baki nyuli jilajba Bulyurri nanda mambuka. Ngajaka nyuli Bul, “Ninji kuna mungkiji Rumankanyi.” Jananganja nyuli mambuka Bulwanyi, “Yi. Ngayu mungkiji Rumankanyi.” \v 28 Yanyba nyuli Bulkanyi nanda mambuka, “Wajba ngananjali nanankanyi najanyi. Yarrijba yali najana ngayu mungkiji Rumankanyi, ngala waluku ngayi wajba yalunya kajanyi dungalanyi, wudumbiji nanda jangkurr najana.” Jananganjayi mambuka Bulwanyi, “Miku ngayiya wajba dungalanyi najanyi, nijanganjinyingangi ngaki, nyuli mungkiji Rumankanyi. Baki ngayu mungkiji Rumankanyi marda, ngayungangi jandanyi nangangi.” \v 29 Kudiyamuku ngarrkadabawarrmuku, yali karrinja nanaba yilikaykanyi Bul jangkurranyi. Yinarramba jali yalu manku nanda jangkurr Bulkanyi, jilajba yali nanganbunanyi. Marrala yali. Marda nanda mambuka marrala nyuli. Yiningki janyulu yabimba kiji yalungi Bulwanyi, kijijbangangi yali Bul kijbakijbayudinyi. Miku nanda kunybana yuwana Rumankanyi, kijiykanyi mungkiji Rumankanyi. Marrala yali kudanyu barri. \s1 Yanybayi Bul Kunsilkanyi \p \v 30 Ngala yuwaji miku nyuliya jingkijba mambukawanyi. Miku nyuliya jingkijba, wanyingkanyi yali ngarrangarra muwa Jumuku nangangi Bulkanyi. Jirrinyba nyuli yalunya, Jumuku kunsilkanyi, marda walkurra mambuka jurjkanyi. Jirrinyba nyuli yalunya, munganawa jayalu jila malumba jungunki. Baki munganawa jirrinyba nyuli yingka dulaji kijbakijba mankanyinanyi Bulnanyi, baki jilajba buli kunsilyurri, nanda mambuka marda Bul. Karrinjarrijba nyuli Bul waluwa yalungi kunsilkanyi mambukawanyi. \c 23 \p \v 1 Ningkijba nyuli yalunya kunsilkanyi Bulwanyi, baki yanyba nyuli yalungi, “Ngakinmuku mungkijimuku. Jingkijba ngaka, yurrngumba ngayu jungku kunyba Kudkanyi.” \v 2 Jala nyuli manku nanda jangkurr walkurranyi mambukawanyi jurjkanyi, jala nyuli manku jangkurr, jirrinyba nyuli yalunya, daba jayalu Bul. Jirrinyba nyuli yalunya daba, jayalu Bul janyi, yalu jali jungku bundu nangandu Bulnyina. \v 3 Yanybayi Bul nangangi mambukanyi, “Ninji. Jungku ninji balki muwa. Jungku ninji balkimirra, ngala muningka ninji yanyba kunyba jangkurr, muningka ninji yabimba kunyba yaji. Nulijba ninji yalungi yingkamukuyngka mankumankunkanyi yalungka, ninji jungku kunyba Kudkanyi. Ngamu ninji jungku kunyba Kudkanyi, yanybangangi ninji kunyba jangkurr. Ngala miku. Miku ninjiyi jungku kunyba. Jungku ninji balki Kudkanyi. Daba janinya Kudwanyi. Jungku ninji nayiba yanybikanyi yuwanyi Musiskanyi. Jungku ninji nayiba balanjankanyi ngaki. Yanyba ninji, ngayu yabimba balki yaji nanankanyi yuwanyi Musiskanyi, ngala yanybaka nanda yuwa Musiskanyi marda ninjimi miku daba ngana. Jungku ninji balki nanankanyi yuwanyi, jirrinybangangi ninji yalunya, yalu daji ngana. Jungku ninji balki nanankanyi yuwanyi Musiskanyi.” \v 4 Yanyba yali Bulkanyi, yali jala karrinja bundu nangandu, “Ngala miku ninjimi yanyba nanama jangkurr, waluku mili nyulu walkurra mambuka Kudkanyi. Wanyingkanyi ninji mili yanyba nanama jangkurr nangangi.” \v 5 Jananganjayi Bulwanyi, “Miku ngayiya jingkijba nyulu nanda walkurra mambuka. Ngamu nyulu malbu kunsilkanyi. Ngindu ngayu nanankanyi jangkurranyi, yanyba jali ngayu nangangi. Nanda jangkurr Musiskanyi najana Kudkanyi, yanybaka nanda jangkurr, ‘Marda ninjimi miku yanyba balki jangkurr nangangi walkurrayngka mambukanyi Jumukuyngka.’ Ngindu ngayu muwa nanankanyi jangkurranyi.” \p \v 6-8 Baki ningkijba nyuli malbumalbu kunsilkanyi Bulwanyi, jingkijba nyuli yalunya, yingkamuku yali Sajusimuku, yingkamuku yali Barasimuku. Baki yanyba nyuli yalungi kunsilkanyi nayi barri, “Mungkijimuku. Ngayu Barasi. Nijanganjinyi ngaki nyuli Barasi marda. Jala narri ngaki balanja, mankumankungangi ngaka, jayalu wankijba mili bayngkani jalija yalungka janyba. Wankijba jayalungka mili. Nani narri balanja ngaki. Nanamuku Sajusimuku, yalili yanyba, miku jayalu wankijba mili bayngkani jalija yalungka janyba. Miku jayalu mili wankijba. Mili yalili yanyba marda, mikuyaji Yanjilmukuyngka, mikuyaji wuwarrmukuyngka. Ngala Barasimuku, yalili yanyba, jungku yalu Yanjilmuku marda wuwarrmuku. Mili yalili yanyba, jayalu wankijba mili, bayngkani jalija yalungka janyba.” Yinarramba, jali yanyba Bul nanda jangkurr, jakakajba yalungki, Barasimuku, marda Sajusimuku. Yanybayi Barasimuku yingka jangkurr, ngala yanybayi Sajusimuku yingka jangkurr. Yanyba yali yinini jangkurr wankiykanyi mili. \v 9 Jakakajba yalungki kudanyu barri. Kaya yali kudanyu. Baki karrinja nyuli yingamali milidimbawarr yuwanyi. Nyuli Barasi nanda milidimbawarr. Yanyba nyuli ngiruka, “Yiningki nyulu jungku kunybana yuwana, nayinda nganinyi Bul. Yiningki nangangi jangkurr duja. Yiningki yanybayi Yanjil nangangi. Yiningki yanybayi ngarndu nangangi.” Barriwa. \v 10 Jakakajba yalungki kudanyu baki mankumanku nangki nanda mambuka Rumankanyi, mankumanku nangki, nayi, “Jayalu linjumba Bul. Yiningki jayalu kurdanba.” Baki jirrinyba nyuli ngarrkadabawarrmuku, jayalu wudumba Bul. Wudumba yali, baki kuyu yali Bul yalunginkurri barrawurri. \p \v 11 Munganawa barri mungana, karrinjayi Jisus nangandu Bulnyina. Karrinja nyuli waluwa nangandu, baki yanybayi Jisus nangangi, “Mikuwali ninji marrala. Karuyi ninji yingkamuku ngaki nayiba Jirusalim. Nani janinji karu yingkamuku ngaki nananyina yajina Rum marda. Janinji karu yalunya ngaki nanaba marda.” Nani yanybayi Jisus Bulkanyi mungana. \s1 Nulijba Yali Kurdanbikanyi Bul \p \v 12 Munganawa, malumba yali jungku kudiya Jumuku. Jungku yali malumba, baki yanyba yalungki, jayalu kurdanba Bul. Yanyba yali nayinda jangkurr, miku yangkalambikanyi, “Miku ngambaliyi jarrba mama, miku ngambaliyi ngaraba wabuda jangumba kurdanbijiwa Bul. Jangambala kurdanba Bul, baki bayngkani jangambala jarrba, ngaraba.” \v 13 Nanamuku jali yanyba nanda jangkurr, yali 40 nganinymuku. \v 14 Jilajba yali yanybiji yalungi mambukamukuyngka, marda malbumalbunyi jurjkanyi. Yanyba yali, “Yanyba nurru nayinda jangkurr miku yangkalambikanyi, ‘Miku nurriyi jarrba mama, jangumba kurdanbijiwa nurru Bul.’ Nani nurri yanyba jangkurr miku yangkalambikanyi. \v 15 Ngajaka janurru narrinya marda yalunya kunsilkanyi. Janarri manjijba nganinyi mambukarri Rumankanyi, baki janyulu karu mambuka, nyulu kuyunki Bul narrindurri. Nayi janarri yanyba, nulijba narri yanybikanyi Bul mili narringi. Marda nyulimi Bul yanyba mili narringi. Ngala janurrungka birrirrinja kurdanbikanyi Bul. Janurru kurdanba Bul, ngala nyulu jilajba burrandi. Miku janyulu wanbiya waluwa.” Nani yalunjali ngajaka Bulkanyi. \p \v 16 Ngala kardikardimba nyulu Bulwanyi, manku nyuli nanda jangkurr jukawanyi. Manku nyuli nanda jangkurr kurdanbikanyi Bul, baki jilajba nyuli barrawurri ngarrkadabawarrayngka. Ngankijba nyuli kalawunyi, baki jilajba nyuli nangandurri Bulyurri. Karu nyuli Bul nanankanyi jangkurranyi kurdanbikanyi. \v 17 Baki kayayi Bul ngarrkadabawarrayngka. Jali nyulu badajba, baki yanybayi Bul nangangi, “Kuyu janinji nayinda juka nganyingkurri mambukarri. Janyulu yanyba jangkurr mambukanyi.” Barriwa. \v 18 Baki nyuli kuyu nanda juka nanganginkurri mambukarri ngarrkadabawarranyi. Yanyba nyuli mambukanyi, “Nanda Bul jala brisinyina, nyuli kaya ngaki, baki ngajaka ngani, ngayu kuyunki nayinda juka nganyindurri. Yanyba janyulu jangkurr nganyi.” \v 19 Marrimba nyuli juka marni mambukawanyi. Kuyu nyuli juka yingkayurri yajiyurri, bulaman nyubana. Miku nyuliyanyi manku jangkurr ngarrkadabawarranyi. Yanybayi mambuka jukanyi, “Karu nganinji nganyingkanyi jangkurranyi.” \p \v 20 Yanybayi juka, “Munganawa barri, jayalu ngajaka ninya mambukamukunyi Jukanyi. Ninya jayalu ngajaka, janinji kuyu Bul yalundurri. Ninya jayalu karu, nulijba yalu ngajakankanyi Bul jangkurranyi, baki mankunkanyi nangangi jangkurr, baki jayalu jingkijba mili nangangi. \v 21 Ngala mikujiyi manku yalungi jangkurr, ngadijbangangi jayalungka kudiyamuku. Yukumba jayalu nangangi Bulkanyi, baki jayalu kurdanba. Ngadijba jayalungka kudukudu barri, 40 nganinymuku. Yanyba yali jangkurr Kudkanyi, miku yangkalambikanyi. Yanyba yali, miku jayalu jarrba mama, miku jayalu ngaraba wabuda, jangumba kurdanbijiwa nanda Bul. Nayimanji yalungka jala birrirrinja, yukumba yalu nganyi, ninji yanybikanyi yalungi, janinji kuyu Bul yalundurri.” Barriwa. \v 22 Yanybayi mambuka jukanyi, “Mikujiyi karu yingka nanankanyi jangkurranyi jali nganinji karu.” Baki manjijba nyuli nanda juka. Wijbayi juka nanganginkurri barndarri. \s1 Manjijba Nyuli Bul Langki Mambukayurri Kubaminkanyi \p \v 23 Nanda mambuka ngarrkadabawarrmukuyngka, nyuli walkurra mambuka yalungi. Yingkamuku yali mambuka marda bayngkani nangandu, ngala nyuli walkurra mambuka yalungi. Baki kaya nyuli kujarrayngka mambukanyi. Jali bula wanbiya, jirrinyba nyuli bulanya, “Wudumba janimbala nanginmuku barri, 200 barri ngarrkadabawarr wunanybalayudi jankunbijinyiyudi, marda 70 ngarrkadabawarr yarramayudi, marda 200 ngarrkadabawarr wuniyudi. Wudumba janimbala yalunya. Karu jayalunya. Jayalungka birrirrinja waluwa. Birrirrinja jayalungka waluwa. Barlba jayalu langki Sisariyayurri kamu, ngala nyulu bijal yaji buwandi mungana. \v 24 Wudumba janimbala mili kudiya yarrama Bulkanyi. Ngabala janyulu yingka yarrama, ngala yingka wuyalijba jila. Kuyu janarri Bul langki mambukarri kubaminkanyi nanankanyi yajinyi, niji mambukanyi Bilis. Lalanba janarri Bul kudanyu ngala nyulu jila.” Nani yanybayi mambuka bulangi. \v 25 Baki yarrijba nyuli jangkurr najana mambukawanyi. Yarrijba nyuli jangkurr kubaminkanyi mambukanyi langku. Nayi nyuli yarrijba. \v 26 “Ngayu Kludiyus Lisiyas, yarrijba ngayu nayinda jangkurr najana nganyi. Yarrijba ngayu nganyi, walkurrayngka mambukanyi Biliskanyi. \v 27 Wudumba yali nayinda nganinyi Jumukunyi. Wudumba yali kurdanbiji. Jali ngayu jingkijba nayinda nganinyi, nyulu mungkiji Rumankanyi, baki wudumba ngayi. Dulaba ngayi nayinda nganinyi yalunbunanyi lalanbiji. \v 28 Nulijba ngayi jingkiykanyi nanda balki yaji nangangi. Baki ngayi kuyu nayinda nganinyi yalundurri Jumukuyngkurri kunsilkanyi. Nulijba ngayi jingkiykanyi, wanyingkanyi yaliyanyi kurdanba. \v 29 Yanyba yali nangangi, nyulu jungkuka balkina yalunginyina yuwana, ngala miku nyulimi jungku balkina yuwana Rumankanyi. Kurrkunba ngayi yalunya kurdanbikanyi nanda, mikungangi nyuli jungku balkina nurrunginyina yuwana. Miku nyulimi jungku balki, ngayu kurrkunbikanyi, yarriykanyi brisinyina. \v 30 Baki karuyi ngana jukawanyi. Karu nyuli ngana Jumukuyngka, jayalu kurdanba nayinda nganinyi. Mankumanku ngaki kijinyi, baki manjijba ngayu nayinda nganinyi nganyindurri. Ninji walkurra mambuka. Marda ninjimi yanyba Jumukuyngka. Marda yalimi karu ninya nanginkanyi nganiyngkanyi, wanyingkanyi nyuli yabimba balki. Karu ngayi Jumuku, yalu yanybiji nganyi kijinyi.” Nani nyuli yarrijba jangkurr najana mambukawanyi ngarrkadabawarrayngka. \p \v 31 Yabimba yali nanda jala jirrinybayi yalunya mambukawanyi. Birrirrinja yalungki ngarrkadabawarrmuku. Wudumba yali Bul, baki mungana yali barlba langkurriji yajiyurri, niji Yandibadris. \v 32 Munganawa barri nanamuku ngarrkadabawarrmuku jila jali nukamina, wijba yali kularriji Jirusalimyurri. Wijba yali kularriji, ngala yingkamuku ngarrkadabawarrmuku yarramayudi, jilajba yali mili langki nangandu Bulnyina. \v 33 Wanbiya yali langkurri Sisariya. Baki yali wajba mambuka kubaminkanyi nanankanyi jangkurranyi najana, yarrijba jali nyulu mambuka kularra Jirusalim. Nani yali kuyu Bul nangandurri lalanbikanyi nyulu Bul. \v 34 Najba nyuli nanda jangkurr najana mambukawanyi, baki nyuli ngajaka Bul, “Wanjawa nganyi yaji.” Jananganjayi Bulwanyi, “Ngaki yaji Darsus, nananyina walkurranyina yajina Silisiya langkurrinybana.” Nanamuku Rumanmuku, yali mambuka nanankanyi yajinyi Silisiyakanyi. \v 35 Jali nyulu manku nanda jangkurr, baki nyuli yanyba Bulkanyi, “Jalija yalu wanbiya kulani, yalu jala yabimba kiji nganyi, jalija yalu wanbiya, baki jangayu manku nganyi jangkurr.” Baki nyuli jirrinyba ngarrkadabawarr, jayalu yarrijba Bul kalawunyi barrawuna jali yabimbayi Yirudwanyi wabula. Jirrinyba nyuli yalunya, jayalu lalanba Bul kurrkunbiji Bul nanabawa. Mikuwali nyulu jila nanamunanyi yajinanyi. \s1 Yanyba Yali, Jumuku, Balki Jangkurr Bulkanyi \c 24 \p \v 1 Mardunguji barri kujarra baki kujarra baki yingamali kambana nanda walkurra mambuka jurjkanyi Yananayis, nyuli barlba langkurriji Sisariyayurri. Jilajba yali nangandu, kudiya malbumalbu, marda yingka nganinyi niji nangangi Dirdulus. Yarrijba yali nanda Dirdulus Jumukunyi. Yarrijba yali Dirdulus, karunkanyi nyulu walkurra mambuka Rumankanyi Bulkanyi. Wanbiya yali, baki jilajba yali mambukarri, baki karu yali mambuka kubaminkanyi Bulkanyi. Karuyi Dirduluswanyi nanankanyi balkinyi yajinyi, jali yalu yanyba, nyuli yabimba Bulwanyi. \v 2 Jali yalu karu nanda Dirdulus yanybikanyi, baki yanybayi Dirdulus nangangi mambukanyi. Nayi nyuli yanyba, “Mambuka, ninji jingkijbawarr. Ngala ninji jungku mambuka nurrungi, baki ngambala jungku karda. Mikuyaji kijinyi ngambalangi. Yabimba ninji kaja kunyba yaji nurrungi Jumukuyngka. \v 3 Mirnarrijba nurru muwa yurrngumba bukambijunyina yajina. Mirnarrijba nurru muwa nganyi, yabimbangangi ninji nanda. Kunyba ninji, yabinjuwali. \v 4 Ngala ninji walkurra mambuka, baki miku jangayu yanyba kaja jangkurr nganyi. Miku jangayu yanyba kaja jangkurr. Ngajaka ninya, janinji jungku kunyba nurrungi, ngala ninji manku jangkurr. \v 5 Nayinda nganinyi Bul, jingkijba nurru nayinda. Nyulu balki. Nyulu yabimbaka walkurra kiji bukambijunyina yajina jala nyulu jilajba, kajambaka, walkurrambaka kiji. Yabimba nyulu walkurra kiji Jumukuyngka lukuluku. Nyulu mambuka yalungi, nijarrijba jala yalungka ‘Najarinmuku.’ \v 6-8 Kuyu nyuli yingka nganinyi walkurrayngkurri jurjyurri, Bulwanyi. Nanda nganinyi nyuli ngurranyi. Jilajba nyuli nangandu Bulnyina. Nulijba nyuli nanankanyi ngurrayngkanyi, ngankiykanyi kalawunyi jurjina nangandu. Nanda balki yuwanyi Jukanyi. Mikuwali yali ngankijba kalawunyi jurjina ngurranyimuku. Baki nurri wudumba nanda Bul. Marrimbayi nanda. Ngajaka janinji Bul nanginkanyi jangkurranyi. Nayinda duja jangkurr, karu jala ngayu ninya.” Barriwa. Nani yanybayi nanda Dirdulus mambukanyi. \v 9 Nanamuku yingkamuku Jumuku, jungku jali nanaba, marda yali yanyba, nanda jangkurr duja. \s1 Yanybayi Bul Biliskanyi \p \v 10 Baki yanybayi mambuka marnina Bulkanyi yanybikanyi, baki yanybayi Bul nayi barri, “Jingkijba ngayu, ninji walkurra mambuka Jumukuyngka kajana kindilkurrinyina. Jingkijba ngayu, ninji jungku kunyba mambuka, jali yalu karrinjarrijba Jumuku waluwa nganyindu kurdusnyina. Baki jangayu mirnarrijba muwa, karrinjankanyi waluwa nganyindu ngala ninji manku ngaki jangkurr. \v 11 Wanbiya ngayi Jirusalim wabula, barringa barri kujarra wik. Jilajba ngayi Jirusalimyurri briji Kudkanyi, marda yanybiji mududu Kudkanyi walkurranyina jurjina. \v 12 Miku nganiya manku jakakaykurri yalunya Jumukunyi. Miku ngayiyanyi jakakajba walkurranyina jurjina. Miku ngayiyanyi wajba yalunya kijinyi barrawuyabarrawuyana marda. \v 13 Miku yaliya minimba ninya ngaki, ngayu yabimbikanyi balki yaji. Miku ngayiya yabimba nanda balki yaji kaja, yanyba jali yalu ngayi yabimba. Miku yaliya minimba ninya, mikungangi ngayi jungku balkina yuwana. Nayinda jangkurr duja, yanyba jala ngayu. Miku yaliyi minimba ninya ngaki, ngayu jujijba. Miku ngayimi jujamba ninya. Nayinda duja jangkurr. \v 14 Ngala ngayu karu ninya nanginkanyi jangkurranyi. Maruka ngayu muwa Kudkanyi barrinani yalu wankalamuku, maruka yalili muwa Kudkanyi kamambarra. Maruka ngayu muwa Kudkanyi. Nyulu yingamali Kud, maruka jali yalu muwa nangangi. Ngala ngayu maruka muwa Jisuskanyi marda. Durrijba ngayi nangangi yuwa Jisuskanyi, ngala nanginmuku, yanyba yalu, miku nanda duja yuwa Jisuskanyi. Jingkijba ngayu nanda jangkurr Jisuskanyi duja barri. Durrijba ngayu nangangi jangkurr, marda nanda jangkurr jali nyulu yarrijba najana Kudkanyi Musiswanyi. Durrijba ngayu nanda jangkurr Musiskanyi, marda nanda jangkurr, yarrijba jali yalu najana wankalamukunyi. Ngayu jungku kunybana yuwana Musiskanyi. \v 15 Jingkijba ngayu, bukambiju jayalu wankijba mili bayngkani jaliya yalungka janyba. Yalu, jungku jala kunyba, marda yalu, jungku jala balki, jayalu wankijba mili bayngkani jalija yalungka janyba. Yalu jingkijba nanankanyi marda nanginmuku nganinyimuku, jungku jala yalu nayiba. Jingkijba yalu Kudkanyi, janyulu wankamba yalunya bukambiju mili bayngkani jalija yalungka janyba. \v 16 Baki nulijba ngayu yabimbikanyi yaji, ngawamba kunyba yaji. Nulijba ngayu jungunkanyi kunyba Kudkanyi marda nganinymukuyngka yurrngumba. Barriwa. \p \v 17 Miku ngayiya jungku Jirusalim kajana kindilkurrinyina. Ngala wijba ngayi Jirusalimyurri jalanmirra kuyu ngayi dungala ngakinkanyi mungkijimukuyngka. Wijba ngayi Jirusalimyurri waykanyi yalunya dungalanyi. \v 18-19 Ngala ngayi jungku walkurranyina jurjina, waji Kud barnyinyi wangarranyi, ngana yali najba kudiyawanyi Jumukunyi. Ngana yali najba nanaba. Nanamuku Jumuku, jilajba yali langina Yasiyananyi, baki ngana yali najba jurjina. Jungku ngayi nyubana. Miku ngayiya wajba yingka kijinyi. Ngana yali najba nanaba Jumukunyi Yasiyananyi. Marda yalimi jilajba nanginkurri, najba jali ngana jurjina. Marda yalimi karu ninya ngaki. Marda yalimi miku jungku wambu Jirusalim, jaliyi nulijba yalu yabimbikanyi kiji ngaki. Marda yalimi jila nanginkurri. \v 20 Ngala miku yaliya badajba. Baki nanginmukunyi Jumukunyi kunsilkanyi, marda ninyalimi karu ngaki. Marda ninyalimi karu nanankanyi yajinyi, yabimba jali ngayu. Ngala miku yalimi karu ninya ngakinkanyi balkinyi yajinyi. Miku ngayiya yabimba balki yaji nanaba walkurranyina jurjina. Miku ngayiya yabimba balki yaji nanaba yuwanyi Jukanyi. Miku ngayiya yabimba balki yaji yuwanyi Rumankanyi marda. Miku nanaba Jirusalim, baki miku yingkana yajina. \v 21 Ngala ngawamba ngayi yabimba nayinda yaji. Kaya ngayi, jala ngayi karrinja waluwa yalunbu kunsilkanyi. Kaya ngayi yalungi, nayi, “Yanyba narri, ngayu jungku balkina yuwana, yanybangangi ngayu, jayalu wankijba mili. Jayalu wankijba mili bayngkani jalija yalungka janyba.’ Ngawamba ngayi yabimba nanda yaji.” Barriwa. Nani yanybayi Bul nangangi mambukanyi. \p \v 22 Nanda mambuka Jumukuyngka Bilis, jali nyulu manku jangkurr Bulkanyi, yanyba nyuli yalungi. Nayi nyuli yanyba, “Barriwa barri. Baku barri jangayu manku yingka jangkurr narringi. Baku barri yuku narri yanyba mili, jalija nyulu badajba nanginkurri yajiyurri, nanda walkurra mambuka ngarrkadabawarrayngka, niji Lisiyas. Jalija nyulu badajba, baki jangayu manku narringi jangkurr mili. Jangayu yanyba jangkurr manjiykanyi Bul, yiningki brisinyurri, yiningki muningka nanganginkurri barndarri.” Nani yanybayi Bilis yalungi Jumukuyngka. Nanda mambuka Bilis, nyuli jingkijbawarr. Nyuli jingkijba nanda jangkurr Jisuskanyi, ngala miku nyuliya kuyu nanda jangkurr. \v 23 Baki jirrinyba nyuli mambuka ngarrkadabawarrayngka, lalanba jali Bul. Jirrinyba nyuli nanda, nyulu lalanbiji Bul mili. Nayi nyuli jirrinyba Biliswanyi, “Wiykunumba janinji Bul walkurrayngkurri barrawurri. Lalanba janinji kudanyu, ngala mikujiyi kijijba. Yuku nyulu jilajba. Yuku yalu kuyu yaji nangandurri, nanganginyi kandimukunyi. Yuku yalu yidamba Bul, marda kuyu yaji nangandurri.” Barriwa. Baki manjijba nyuli Bul nangandu barrawurri. \p \v 24-25 Nanda mambuka Bilis, maninganjayudi, niji nangangi Drusila, nyuli Ju marda. Mardunguji barri jilajba buli walkurrayngkurri barrawurri, jungku jali Bul. Manjijba nyuli yingka mambukawanyi, kuyunki Bul nangandurri. Kuyu nyuli Bul, baki jirrinybayi Bul mambukawanyi. Jirrinybayi Bul, janyulu karu bulanya Jisus Krayiskanyi. Baki yanybayi Bul bulangi. Yanyba nyuli jingkiykanyi Jisuskanyi, jingkiykanyi nayinda, janyulu yabimba yaji nangangi Jisuswanyi, kuyungangi nyulu jangkurr Jisuskanyi, ngayangayijbangangi nyulu jangkurranyi Jisuskanyi marda. Milidimba nyuli bulanya Bulwanyi, jingkiykanyi Jisuskanyi marda kuyunkanyi jangkurr Jisuskanyi. Milidimba nyuli bulanya, durriykanyi nanda yuwa Jisuskanyi yurrngumba. Milidimba nyuli, miku bulangka yangkalambikanyi yingkanyi yuwanyi. Milidimba nyuli bulanya, jungunkanyi kunyba Jisuskanyi marda yingkamukuyngka. Milidimba nyuli nanankanyi jalija nyulu kuyu bukambiju malumba baku Kudwanyi. Ngajaka janyulu yalunya Kudwanyi, yalunginkanyi balkinyi yajinyi, yabimba jali yalu. Barriwa. Ngala nanda mambuka Bilis, marrala nyuli jali nyulu manku nanda jangkurr Bulkanyi, baki yanyba nyuli Bulkanyi, “Jilajba janinji. Jangayu manjijba jangkurr baku barri, yingkawanyi wudumbiji ninya. Jangayu manjijba nganyi baku barri, jalija ngayu muningka jungku.” Barriwa. \v 26 Ngala nanamanji nulijbayi Bilis Bulkanyi. Nulijba nyuli Bulkanyi, waykanyi nanda Bilis dungalanyi. Buyingka baki buyingka baki buyingka yidamba nyuli Bul yanybikanyi, ngala yuwaji nyuli nulijba Bulkanyi waykanyi dungalanyi. Mankumanku nangki Bilis nayi, “Yiningki janyulu wajba ngana dungalanyi, baki ngayiyi manjijba Bul muningka nanginbunanyi barrawunanyi.” Nani mankumanku nangki Bilis. Ngala miku. Miku nyuliya wajba Bilis dungalanyi Bulwanyi. \v 27 Yuwaji jungkuyi Bul brisinyina kujarranyina kindilkurrinyina, ngala miku nyuliya manjijba Bul brisinanyi nanangini Biliswanyi. Miku nyuliya manjijba Bul, nulijbangangi nyuli jungunkanyi kunyba yalungi Jumukuyngka. Nanamuku Jumuku nulijba yali nangangi Biliskanyi nyulu kurdanbiji Bul. Miku yaliya nulijba nangangi Bulkanyi, muningka jilaykanyi brisinanyi. Nanda Bilis nyuli nulijba yalungi Jumukuyngka yalu marukankanyi muwa nangangi Biliskanyi. Nanankardi barri miku nyuliya manjijba Bul brisinanyi. Baki yingka nyuli badajba mambuka nanankanyi yajinyi. Nyuli walkurra kubamin mambuka Jumukuyngka. Nanda buyingkinyi mambuka nangangi yaji Rum, nangangi niji Burkiyus Bisdus. Ngala nanda waluwa jala jungku mambuka Bilis, barlba nyuli yingkarri yajiyurri. \s1 Yanybaja Bul Nangangi Sisakanyi \c 25 \p \v 1 Nanda buyingkinyi mambuka kubaminkanyi, badajba nyuli Sisariyayurri, baki jungkuyi mardunguji. Baki kujarrakana barndaykana, barlba nyuli kularriji Jirusalimyurri. \v 2-3 Jali nyulu wanbiya Jirusalim, nyuli yidamba mambukamuku jurjkanyi, baki malbumalbu Jumukuyngka. Karu yali nanda mambuka Bisdus nangangi Bulkanyi, jungunkanyi nyulu balkina yuwana. Ngajaka yali Bisdus, janyulu yabimba kunyba yaji yalungi, janyulu manjijba Bul langina Jirusalimyurri. Nani yali ngajaka nanda mambuka kudanyu barri. Nulijba yali nanankanyi mambukanyi nyulu manjiykanyi Bul Jirusalimyurri, baki jayalu kurdanba Bul ngala nyuluja jilajba. Kurdanba yalimi Bul ngala janyulu jilajba Jirusalimyurri. \v 4 Jananganja nyuli yalunya nanangini mambukawanyi. Jananganja nyuli Jumuku, “Nurruja yuwaji marrimba nanda Bul langku Sisariya. Janyulu kili nanaba. Winyurru jangayu wijba nanankurri. \v 5 Narri mambukamuku, janarri badajba nanankurri ngakindurri. Jangambala jila malumba. Baki janarri karu ngana nanankanyi balkinyi yajinyi, yanyba jala narri nyuli yabimba.” \p \v 6 Nanda mambuka Bisdus, jungku nyuli nanaba yalundu. Yingamali wik marda bijal mili nyuli jungku Jirusalim, baki wijba nyuli langki. Marda jilajba yali marda nanganbu langkurriji, Sisariyayurri. Wanbiya yali. Munganawa nyuli jungku kurdusnyina. Nanda mambuka, nyulu mambuka kurduskanyi marda. Jungku nyuli kurdusnyina, baki jirrinyba nyuli ngarrkadabawarr wudumbiji Bul, kuyunki Bul kurdusyurri. \v 7 Jali nyulu wanbiya Bul kurdusnyina, baki yali karrinja nanganbu Bulnyina, nanamuku Jumuku jali yalu jilajba nanganbu, Bisdusnyina kulani. Yanyba yali, “Nyulu balki, nayinda Bul. Jungku nyulu balkina yuwana.” Ngala miku yaliya minimba nanda mambuka yalungi jangkurr duja. Muningka yali yanyba. \v 8 Ngala yanybayi Bul, “Miku ngayiyanyi yabimba balki yaji. Miku ngayiya jungku balkina yuwana Jukanyi. Miku ngayiya yabimba balki yaji walkurranyina jurjina. Miku ngayiya jungku balkina yuwana walkurrayngka mambukanyi Sisakanyi. Miku ngayiya jungku balki nanganginkanyi yuwanyi.” Nani yanybayi Bul. Nanda mambuka Sisa nyulu walkurramirra mambuka. Nyulu mambuka Jukanyi marda Rumankanyi. \v 9 Ngala nanda mambuka Bisdus, nyuli nulijba Jumukuyngka, mankumankunkanyi yalungka nangangi, nyulu kunyba mambuka yalungi. Baki ngajaka nyuli Bul nayinda jangkurr, “Barlba kuna janinji kularriji Jirusalimyurri, baki jangayu manku nganyi jangkurr nanaba. Barlba kuna janinji kularriji kurdusyurri.” \v 10 Jananganjayi Bulwanyi. Jananganja nyuli mambuka nayi, “Nanda walkurra mambuka Sisa, kudukudu nangangi Kurdus. Karrinja ngayu nayiba kurdusnyina. Nayinda kurdus, nayinda nangangi kurdus, walkurrayngka mambukanyi. Nayinda nangangi kurdus Sisakanyi. Marda ninjimi manku ngaki jangkurr nanginyina kurdusnyina Rumankanyi. Marda ngayimi miku jila nanankurri kurdusyurri nanaba Jirusalim. Marda ngayimi nayiba yanyba. Miku ngayiyanyi yabimba balki yaji Jumukuyngka. Jingkijba ninji nayinda jangkurr ngaki, duja jangkurr. \v 11 Jaliyi ngayu yabimba balki yaji kudanyu, baki marda ngakimi janyba. Marda ninjimi jirrinyba yalunya, yalu kurdanbiji ngana, jaliyi ngayu yabimba balki yaji kudanyu. Ngala miku. Miku ninjiyi manjijba ngana yalundurri Jumukuyngkurri, mikungangi ngayu jungku balki. Ninji ngajaka ngana jilaykanyi yalundurri Jirusalimyurri, ngala ngayu karungka ninya, jangayu yanyba nangangi walkurrayngka mambukanyi. Jangayu yanyba nangangi Sisakanyi. Nyulu walkurramirra mambuka bukambijuyngka jungku jala bayungu Rum. Mikuwali ninji manjijba ngana yalundurri Jumukuyngkurri, balkingangi nanda yuwanyi Rumankanyi.” Nani yanybayi Bul. \v 12 Baki yanyba yalungki, nanda mambuka Bisdus marda nangangi jingkijbawarrmuku yuwanyi Rumankanyi. Yanyba yalungkili, barriwa. Baki yanyba nyuli Bulkanyi nanda mambuka, “Yanyba ninji, ninji nulijba yanybikanyi walkurrayngka mambukanyi Sisakanyi. Jangayu manjijba ninya nanganburri. Jilajba janinji Sisayurri.” Barriwa. \s1 Yidamba Buli Bisdus, Yakribawanyi Marda Birniswanyi \p \v 13 Baku barri yingka nyuli wanbiya Sisariya. Nyuli walkurra mambuka bukambijuyngka Jumukuyngka. Nangangi niji Yakriba. Nijanganjinyi nangangi niji Yirud. Wanbiya nyuli Sisariya, marda nangangi maninganja nangandu, nangangi niji Birnis. Jilajba buli Sisariyayurri yidambiji nanda, yingka mambuka Bisdus. \v 14 Mardunguji barri, buli jungku nanaba. Karu nyuli nanda Yakriba nangangi Bulkanyi, mambukawanyi Bisduswanyi. Yanyba nyuli, “Nganinyi nayiba. Yali marrimba nanda nganinyi waluwa ngakindu, jali nyulu mambuka nanda Bilis. Yuwaji nyulu jungku nayiba brisinyina kalawunyi. Nanda nganinyi, nangangi niji Bul. \v 15 Jali ngayu jilajba kula Jirusalimyurri, karu yali ngana Bulkanyi mambukamukunyi jurjkanyi marda malbumalbuwanyi. Karu ngananjali Bulkanyi jungunkanyi balkina yuwana. Nulijba yali ngaki, ngayu yanybiji, ‘Yu, balki nyulu.’ Ngala miku ngayiya yanyba nani. \v 16 Karu ngayi yalunya nanankanyi yuwanyi Rumankanyi. Miku nanda yuwa yanyba nani. Nanda balki yuwanyi Rumankanyi. Nanda yuwa yanybaka, marda yalimi malumba jungku, yalu, yanyba jala nyulu jungku balki, baki nanda jala yalu yanyba nangangi. Baki janyulu karu nanganginmirra jangkurr nanankanyi balkinyi yajinyi, yanyba jala yalu nyuli yabimba. Barriwa. \v 17 Baku barri nanamuku Jumuku, jilajba yali nanginkurri. Yinarramba, munganawa jungku ngayi kurdusnyina, baki jirrinyba ngayi ngarrkadabawarr yali kuyunki Bul kalawunyi kurdusyurri. \v 18 Karrinja yali Jumuku, yanybiji Bulkanyi. Mankumanku ngaki, yiningki jayalu yanyba, nyuli kurdanba nganinyi, yiningki nyuli maninjakujba yaji, ngala miku. Miku yaliya yanyba nani. \v 19 Ngala yali jakakajba nanda Bul yalunginkanyi yuwanyi Musiskanyi. Jakakajba yalungki nanamuku Jumuku, marda Bul. Jakakajba yalungki nganiyngkanyi, nangangi niji Jisus. Jakakajba yalungki yuwanyi Musiskanyi marda Jisuskanyi. Nanda Jisus, janyba nangki wabula, ngala yanybayi Bul, nanda Jisus, mili nyulu wanka jungku. \v 20 Nulijba ngayi jingkiykanyi mili Jisuskanyi marda yuwanyi Musiskanyi. Ngajaka ngayi Bul, “Barlba janinji kuna kula kurdusyurri nanaba Jirusalim, baki jangayu manku mili jangkurr nanginkanyi yajinyi.” Nani ngayi ngakaja Bul yanybikanyi mili nurrungi Jirusalim. \v 21 Ngala miku nyuliya jananganja jilaykanyi Jirusalimyurri. Yinini jangkurr nyuli yanyba. Ngana nyuli ngajaka, ngayu manjiji Bul walkurrayngkurri mambukarri Sisayurri, nanaba Rum. Nyuluja Bul yanyba nangangi Sisakanyi. Barriwa. Baki ngayi jirrinyba ngarrkadabawarrmuku, jayalu mili marrimba, mili lalanbaja Bul, nanankurri jalija ngayu birrirrinja manjiykanyi Bul Sisayurri.” Nani yanybayi mambuka Bisdus yingkanyi mambukanyi Yakribakanyi. \v 22 Baki yanybayi Yakriba, “Nulijba ngayu mankunkanyi nangangi jangkurr Bulkanyi. Jangayu marda manku nangangi jangkurr.” Jananganja nyuli Yakriba, Bisduswanyi, “Munganawa janinji manku nanda jangkurr jalija nyulu yanyba nanda Bul.” Barriwa. \p \v 23 Munganawa barri yali jilajba walkurrayngkurri barrawurri yanybikanyi. Jilajba yali, nanda walkurra mambuku Jumukuyngka, Yakriba, marda nangangi maninganja Birnis, marda malbumalbu nanankanyi yajinyi. Jilajba yali barrawurri kunybayudi jumbalayudi. Malumba yali ngankijba kalawunyi barrawuna yanybikanyi. Baki jirrinyba nyuli ngarrkadabawarr kuyunki Bul Bisduswanyi. Kuyu nyuli Bul kalawuyngkurri yalunburri. \v 24 Yanyba nyuli Bisdus, “Mambuka Yakriba, marda bukambiju jungku jala nayiba ngambalanbu, mankukiyi narri ngaki jangkurr. Najba narri nayinda nganinyi Bul. Yali yanyba nangangi, nanamuku Jumuku, yingkamuku jungku jala nayiba Sisariya, marda yingkamuku jungku jala nanaba kularra Jirusalim. Yanyba yali nangangi, nyulu jungkuka balkina yuwana. Kaya yali kudanyu ngaki, marda ngayimi jirrinyba ngarrkadabawarr kurdanbiji nayinda nganinyi Bul. \v 25 Ngala manku ngayi yalungi jangkurr Jumukuyngka, baki manku ngayi nangangi jangkurr Bulkanyi. Barriwa. Baki mankumanku ngaki ‘Marda miku nangkimi janyba, mikungangi nyuli yabimba balki yaji. Miku nyuliya kurdanba yingka. Miku nyuliya maninjakujba yaji.’ Marda miku ngayiyi jirrinyba yalunya kurdanbiji Bul. Baki ngana nyuli ngajaka Bulwanyi, ngayu manjiji Bul walkurrayngkurri mambukarri Sisayurri. Baki janga manjijba nangandurri Sisayurri. Barriwa. \v 26 Ngala ngaka mankumanku nayi, ‘Wanyi jangkurr janga yarrijba najana nangangi Sisakanyi.’ Baki ngayi kuyu Bul nganyinburri, mambuka Yakriba. Yiningki janinji ngajaka Bul jangkurranyi, baki jangambala manku nangangi jangkurr. Baki yiningki jangayu jingkijba nanda jangkurr jalija ngayu yarrijba najana Sisakanyi. Yiningki jangayu jingkijba nanda balki yaji nangangi, jalija ngayu yarrijba. \v 27 Miku ngayimi manjijba Bul nangandurri Sisayurri, mikuyaji najanyi nanganbu. Miku nanda kunyba. Marda ngayimi karu Sisa nanankanyi balkinyi yajinyi, yabimba jala nyuli. Ngala miku ngayimi jingkijba, wanyi balki yaji nyuli yabimba nanankanyi yuwanyi Rumankanyi. Warriyaluku.” Nani yanybayi Bisdus yingkanyi mambukanyi Yakribakanyi. Barriwa. \s1 Karuyi Yakriba Bulwanyi, Nyulu Jungku Kunybana Yuwana \c 26 \p \v 1 Yanyba nyuli Bulkanyi, mambuka Jukanyi Yakriba. Nayi nyuli yanyba, “Karukiyi nurrunya nganyi.” Baki minimba nangki marni Bul minimbiji, janyulu yanyba. Baki yanyba nyuli nayi, \v 2 “Mankukiyi ngaki jangkurr, mambuka Yakriba. Nayinda kunyba yaji, jala ninga minimba, miku ngayiya jungku balkina yuwana. Yanyba yali nanamuku Jumuku, yanyba yali ngaki, ngayu jungku balkina yuwana, ngala miku. \v 3 Jingkijba ninji yalunya Jumuku, marda jingkijba ninji nanda yuwa Musiskanyi. Jingkijba ninji nanda jangkurr jala yalungka jakakajba Jumuku. Baki ngayu mirnarrijba muwa, jingkijbangangi ninji yaji. Ngajaka ngayu ninga, ninji jungunki kardarda, ngala ngayu karu ninga ngaki jangkurr. \p \v 4 Ngana yali jingkijba bukambijunyi Jumukunyi. Jingkijba yalu, ngayu jungku kunybana yuwana yurrngumba. Ngala ngayi juka, jungku ngayi langki, ngakinyina yajina. Baku ngayi barlba kula Jirusalimyurri. Jungku ngayi nanaba kularra yurrngumba kajana kindilkurrinyina. \v 5 Yalu jungku kunybana yuwana Musiskanyi, bukamba Jumuku. Ngala nanamuku Barasimuku, yalu jungku kunybanyimirra yuwanyi. Jungku yalu yurlurr yuwanyi. Jingkijba ngananjali Jumukunyi, ngayi Barasi. Ngayi Barasi yurrngumba. Marda yalimi karu ninga ngaki, ngayi Barasi yurrngumba. Marda yalimi ninga karu ngaki, jungku ngayi kunybanyimirra yuwanyi Musiskanyi, barrinani bukambiju Barasimuku, yalu jungku kunybanyimirra yuwanyi. \v 6 Jala ngayu karrinja nayiba waluwa nganyindu. Karrinja ngayu nayiba, kuyungangi ngayu nanda jangkurr wankiykanyi mili. Jingkijba ngayu, janyulu wankamba mili ngambalanya Kudwanyi, bayngkani jalija ngambalaka janyba. \v 7 Wankalanyi yanybayi Kud, janyulu manjijba yingka. Jungku janyulu walkurramirra mambuka bukambijuyngka Jumukuyngka. Yurrngumba kamambarra yukumba yali Jumuku nanankanyi mambukanyi. Yurrngumba yali yukumba nangangi. Jingkijba yali Kud, janyulu manjijba nanda, yanybangangi nyuli nanda jangkurr manjiykanyi yingka. Yalu yanyba mududu Kudkanyi bukambiju Jumuku. Yanyba yalu mududu yalibala marda mungana nanankanyi manjijba jalija Kudwanyi. Manjijba nyuli nanda mambuka Kudwanyi, baki janyba nangki. Ngala nyuli wankamba mili nanda Kudwanyi. Mankukiyi ngaki jangkurr, mambuka Yakriba. Yanyba yali ngaki, ngayu jungku balkina yuwana, kuyungangi ngayu nanda jangkurr wankiykanyi mili. \v 8 Wanyingkanyi miku narrimi kuyu nanda jangkurr Kudkanyi, nanda jangkurr wankiykanyi mili bayngkani jalija yalungka janyba. Wanyingkanyi miku narrimi kuyu nanda jangkurr Jumukunyi. Barriwa. \p \v 9 Wabula mankumanku ngaki, jangayu jungku kunybana yuwana Kudkanyi. Jangayu yabimba kiji nanankanyi, kuyu jala yalu jangkurr Jisuskanyi, nangangi yaji Nasarid. Yabimba jangayu walkurra kiji yalungi. \v 10 Nayi ngayi yabimba Jirusalim. Yabimba ngayi walkurra kiji yalungi, jali yalu kuyu nanda jangkurr Jisuskanyi. Yanybayi mambukamuku jurjkanyi ngaki, yuku jangayu yarrijba yalunya brisinyina. Baki wudumba ngayi kaja yalunya. Yarrijba ngayi yalunya brisinyina. Yarrijba ngayi yalunya kudukudu nganinymuku, jibarrimuku nanamuku Kudkanyi. Baku barri karrinja yali kurdusnyina. Baki jungku ngayi yalundu kunsilnyina. Yanyba ngayi, yuku jayalungka janyba. Jayalungka janyba barri. \v 11 Jilajba ngayili yingkarri yajiyurri, yingkarri yajiyurri. Kujba ngayili yalungi, yalu jali maruka muwa Jisuskanyi. Jali ngayu wakaramba yalunya, baki ngayi yabimba walkurra kiji yalungi. Jirrinyba ngayi yalunya, nulijba ngayi yalungi, yalu yanybikanyi nanankanyi Jisuskanyi, miku nyulu yalungi mambuka, miku nyulu jandanyi Kudkanyi. Nulijba ngayi yalungi, yalu yanybikanyi nanda jangkurr. Jaliyi miku yaliyanyi yanyba nanda jangkurr, baki wudumba ngayi yalunya, yarrijba ngayi brisinyina. Ngayi ngarrangarra muwa yalungi. Barlba ngayi yingkarri kajayurri barrawuyabarrawuyarri. Barlba ngayi barrawuyabarrawuyarri ngurrayngkanyi marda. Barlba ngayi, kujba yalungi, yalu jali maruka muwa Jisuskanyi. \s1 Yangkalamba Nangki Bul Jisuskanyi \p \v 12 Nani ngayi barlba langkurriji Damaskusyurri. Ngana yali wajba najanyi mambukamukunyi jurjkanyi. Yanybayi nanda jangkurr najana, jangayu wudumba nanamuku, maruka jala muwa Jisuskanyi. Jangayu wudumba yalunya, yarrijbaja brisinyina. Nani yanybayi nanda jangkurr najana, wajba jali ngana mambukamukunyi jurjkanyi. Barriwa. \v 13 Mankukiyi nayinda jangkurr, mambuka Yakriba. Mukunjana ngayi jila langki yubalina Damaskusyurri. Baki najba ngayi mirnbi, walkurra mirnbi. Nanda mirnbi kambanyi ngawamba walkurra bijal, ngala nayinda yingka mirnbi walkurramirra. Bilyirrbayi nanda mirnbi ngakindu marda yalundu, nganinymukunyina, jila jali yalu ngakindu. Bilyirrbayi mirnbi kudanyu nurrundu lalijinanyi. \v 14 Yirrba nurri jambarri, baki manku ngayi jangkurr kingkarrinya yanybikurri. Yanybayi jangkurr Ju yanyi, ‘Sul, Sul. Wanyingkanyi ninji ngarrangarra muwa ngaki. Wanyi wirangu ninji kurdanba ngaki kandimuku. Wanyingkanyi ninji yabimba walkurra kiji ngaki. Wanyingkanyi. Linjumba nganyingka. Jala burrkanijba dungala ladaladawanyi yarramawanyi, baki linjumba nangka nanda yarrama nukami. Nani, nganyingka linjumba, jala ninji yabimba kiji ngaki. Yabimba nganyingka kiji marda.’ Nani yanybayi nanda jangkurr kingkarrinya. \v 15 Ngajaka ngayi, ‘Wanyi ninji mambuka. Wanyi mambuka ninji jala yanyba ngaki.’ Jananganjayi nanangini kingkarrinya, ‘Ngayu Jisus. Ngayu nanda jala nganinji ngalangalaka. Kurda. \v 16 Ngala walajbakiyi. Karrinjakiyi. Badajba ngayi nganyinburri, karunki ninga yajinyi. Yarrijba ngayi ninga. Waki janinji ngaki. Karu janinji yingkamuku nanankanyi najba jala ninji nayimanji. Karu janinji yalunya ngaki. Baku barri, janinji karu yalunya nanankanyi jalija ngayu minimba ninga. \v 17 Lalanba janinga. Marrimba janinga, jalija ninyalimi kurdanba. Manjijba janinga nganyingkurri mungkijimukuyngkurri, marda ngurranyimukuyngkurri. Baki nulijba jayalu kurdanbikanyi ninga, ngala marrimba janinga mardarda. \v 18 Janinji milidimba yalunya ngaki. Baki jayalu jingkijba ngana. Jalija yalu jingkijba ngana, baki miku jayalu ngayangayijba nanda mambuka wuwarranyi Sayidin. Miku jayalu ngayangayijba mili nanda mambuka wuwarranyi. Ngayangayijba jayalu Kudkanyi, jalija yalu manku ngaki, kuyu ngaki jangkurr, baki janyulu manjamanjamba yalungi balki yaji Kudwanyi. Janyulu kandimba yalunya Kudwanyi, jalija yalu kuyu ngaki jangkurr, jalija yalu maruka ngaki. Kandimbaja yalunya Kudwanyi.’ Barriwa. Nani yanybayi Jisus ngaki yubalina.” Nani barri yanybayi Bul yalungi. \s1 Milidimba Nyuli Bulwanyi, Jisuskanyi \p \v 19 Mili barri yanybayi Bul. “Mambuka Yakriba. Ngayangayijba ngayi nanda jangkurr Jisuskanyi jali ngayu manku lalijinanyi. \v 20 Waluku ngayi jila Damaskusyurri. Milidimba ngayi yalunya Jumuku nanaba. Baki ngayi milidimba yalunya Jirusalim. Baku barri ngayi milidimba yalunya bukambijunyina yajina, Jumukuyngka. Baki milidimba ngayi ngurranyimuku marda. Karu ngayi yalunya, marda yalungkimi ngindu yalunginkanyi balkinyi yajinyi. Marda yalungkimi yangkalamba Kudkanyi. Marda yalimi yabimba kunyba yaji Kudkanyi. Baki yingkamukunyi, jala yalu najba yalungi kunyba yaji, baki jayalu jingkijba yalunya, ngindu yali yalunginkanyi balkinyi yajinyi. \v 21 Baki wudumba ngananjali Jumukunyi, milidimbangangi ngayi nani. Wudumba ngananjali walkurranyina jurjina, baki kurdanbiji ngananjalu. \v 22 Ngala yurrngumba nyuli yabimba kunyba yaji ngaki Kudwanyi. Lalanbayi ngana. Jala barri ngayu karrinja nayiba, karu ngayu bukambiju, walkurramuku mambukamuku, marda yingkamuku. Karu ngayu bukambiju nanamannga jangkurranyi Jisuskanyi. Karu ngayu nanamannga jangkurranyi. Musis, marda bukambiju jali yanyba jangkurr Kudkanyi, yanyba yali marda nanamannga jangkurranyi. \v 23 Yarrijba yali nanamannga jangkurranyi najana Kudkanyi. Yanybaka nanda jangkurr, ‘Kudanyu jayalu linjumba nanda jalija manjijba Kudwanyi. Linjumba jayalu, kurdanba jayalu, ngala wankijba janyulu mili. Lirrka janyulu wankijba. Janyulu wanka jungku waluwa. Barriwa. Janyulu karu yalunya, marrimba janyulu yalunya mardarda. Jumuku marda ngurranymuku marrimbaja mardarda nanangini jalija manjijba Kudwanyi.’” Barriwa. Nani yanybayi Bul mambukanyi Yakribakanyi marda yingkamukuyngka. \p \v 24 Baki kaya nyuli nanda mambuka Rumankanyi Bisdus. Kaya nyuli kudanyu Bulkanyi, “Bul. Ninji mudu. Yurrngumba ninji ningkijba jangkurr najana jingkiykanyi mili. Ninji balki kulaji.” \v 25 Jananganjayi Bulwanyi. “Miku mambuka Bisdus. Miku ngayu mudu. Ngayu kunyba kulaji. Nanda jangkurr ngaki, nanda duja jangkurr. \v 26 Mambuka Yakriba, yanyba ngayu nganyi yurlurr jangkurr. Jingkijba ninji nayinda yaji, karu jala ngayu narrinya. Manku ninji bukamba yaji. Manku ninji Jisuskanyi. Manku yalu nangangi bukambijunyi Jumukunyi. \v 27 Mambuka Yakriba. Wankalawanyi yanyba yali jangkurr Kudkanyi. Yarrijba yali nanda jangkurr najana Kudkanyi. Kuyu kuna ninji nanda jangkurr. Jingkijba ngayu ninga, kuyu ninji nanda jangkurr wankalanyi.” \v 28 Jananganjayi Bul Yakribawanyi. Miku nyuliyanyi jananganja yurlurr. Yanyba nyuli yinini Bulkanyi nayi, “Mankumanku nganyingka kuna, winyurru jangayu jungku krisjin, mankungangi ngayu nganyi jangkurr. Nani kuna nganyingka mankumanku ngaki.” \v 29 Jananganjayi Bulwanyi, “Yurrngumba yanyba ngayu mududu Kudkanyi. Ngajaka ngayu Kud, janinji jungku krisjin, yiningki winyurru barri, yiningki baku barri. Yanyba ngayu mududu Kudkanyi nganyi, marda bukambijuyngka manku jala ngaki jangkurr. Yanyba ngayu mududu Kudkanyi narringi, janarri jungku krisjinmuku. Ngajaka ngayu Kud, janarri jungku krisjin barrinani ngayu jungku krisjin. Nulijba ngayu nganyi, jungunkanyi krisjin, ngala miku ngayimi nulijba nganyi jungunkanyi brisinyina, barrinani ngayu.” Barriwa. \p \v 30 Baki walajba yali, mambuka Jukanyi Yakriba, marda nangangi maninganja Birnis, marda nanda mambuka kubaminkanyi Bisdus. Walajba yali baki bukambiju yingkamuku nanaba. \v 31 Jilajba yali danbiyurri baki yanyba yalungki. Nayi yalungki yanyba, “Kijijba yali nayinda Bul, ngala miku nyuliya yabimba kiji. Marda miku nangkimi janyba, jungunkanyi balkina yuwana. Marda miku ngambalimi jirrinyba yalunya kurdanbiji Bul. Marda miku nyulimi jungku brisinyina.” Nani yalungki yanyba. \v 32 Baki yanybayi mambuka Jukanyi Yakriba. Yanyba nyuli mambukanyi kubaminkanyi Bisduskanyi. Yanyba nyuli, “Nanda Bul, marda ninjimi muningka manjijba brisinanyi, ngala miku ninjiyi manjijba, ngajakangangi nyuli yanybiji walkurrayngka mambukanyi Sisakanyi. Marda ninjimi muningka manjijba, ngala nyuli ngajaka yanybiji Sisakanyi nanaba Rum.” Barriwa. \s1 Barlbayi Bul Bayungu Wayana \c 27 \p \v 1 Baku barri yanyba nangki mambuka kubaminkanyi Bisdus. Yanyba nangki, “Nayimanji jangayu manjijba Bul marda yingkamuku Rumyurri, nanayina walkurranyina yajina Yidali.” Jirrinyba nyuli mambuka ngarrkadabawarrayngka, niji nangangi Juliyus. Jirrinyba nyuli nanda kuyunki Bul marda yingkamuku Rumyurri. Nanamuku yingkamuku, yali jungku brisinyina marda. Yukumba yali brisinyina Bisduskanyi, nyulu manjiykanyi yalunya walkurrayngkurri mambukarri Sisayurri. Nanamuku ngarrkadabawarrmuku yalungi niji ‘Ngarrkadabawarr walkurrayngka mambukanyi Sisakanyi.’ \v 2 Jungkuyi yingka nganinyi nanaba Sisariya, nangangi yaji langku juju, yaji niji Yadramidiyam. Badajba nyuli Sisariyayurri nanganginyina walkurranyina wayana. Nanda nanganginmirra waya. Birrirrinja nangki barlkanyi Sisariyananyi wayana. Barlbaja waya langki kanjana nanankurri walkurrayngkurri yajiyurri Yasiyayurri. Barlbaja kajayurri barrawuyabarrawuyarri langki. Ngankijba yali wayana Bul, marda yingkamuku nanganbu brisinanyi. Marda nanda Yarisdarkus, nangangi yaji Masiduniya, jungku nyulili Disalunika, ngankijba nyuli wayana yalundu. Marda ngayu jala yarrijba nayinda jangkurr najana, ngankijba ngayi wayana yalundu. Baki barlba nurri langki. \v 3 Munganawa nurri wanbiya Sayidun. Nanda mambuka ngarrkadabawarrayngka Juliyus, nyuli kunyba Bulkanyi. Yanyba nyuli Bulkanyi, “Yuku barri. Yuku ninji barlba yundu jambana. Yuku ninji yidamba nganyi kandimuku nayiba. Yuku ninji wiykunumba yaji jaliyi ninyalu wajba.” \v 4 Barlba nurri Sayidunanyi, baki jila nurri mili langki kanjana. Warrmbayi yunkurr kudanyu bayunguna, baki karriya lukulukumbayi waya wilina waliyanguna, ngala nyuli bijal karnangurrina yajina. Jilajba nurri langki, karriya nananyina waliyanguna, niji Sayibris. Kangandijba nurri waliyanguna, baki jila nurri bayungu, langkiya waliyanguna. \v 5 Birlbidamba nurri bayungu burrandijba, kulaya waliyanguna baki langkiya nananyina walkurranyina yajina Silisiya. Baki kangandijba nurri kulaya yingkana yajina Bambiliya. Baku barri wanbiya nurri barrawuyabarrawuyana niji Mayira. Nanda yaji Mayira, nananyina walkurranyina yajina, niji Lisiya. Walajba nurri wayananyi nanaba baki jungku nurri barrawuyabarrawuyana. \v 6 Jungku nurri, ngala mambuka ngarrkadabawarrayngka kujba nyuli yingkanyi wayanyi jilaykanyi mili bayungu. Jungkuyi nanaba yingka nganinyi, nangangi yaji kularrinybana kanjana juju. Niji nangangi yaji Yalisandiya. Badajba nyuli kulani nanganginyina walkurranyina wayana. Nanda waya nanganginmirra. Karu nyuli mambuka, janyulu kuyu nurrunya bayungu Yidaliyurri nanganginyina wayana. Baki ngankijba nurri wayana. \p \v 7 Barlba nurri nanamunanyi yajinanyi baki jilajba nurri bayungu yili barri. Warrmbayi yunkurr kudanyu bayunguna. Miku nurriya jilajba dulu bayungu yunkurrngangi. Ngala mardunguji wanbiya nurri barrawuyabarrawuyana, niji Kayidus. Miku nurriyi jilajba mili bayungu. Baki jilajba nurri kula waliyangurri niji Krid. Kangandijba nurri karriya muluna, niji Salmuni. \v 8 Jilajba nurri kula bundu waliyanguna, ngala jila nurri yili yunkurrngangi. Baki mili nurri barlba bayungu. Baku barri, nurri wanbiya ngarrkana yajina, niji ‘Kunyba Yaji Wayanyi.’ Nanda yaji bundu barrawuyabarrawuyana, niji Lasiya. Jala nurri wanbiya nanaba, janyba yali dungala wayka kurulyudi wayananyi marrimbikanyi. Jungkuja waya, mikuwali ruru. \p \v 9 Jungku nurri nanaba juju, ngala nurri yukumba kunybanyi yunkurranyi. Jungku nurri ngala nyulu bundu wurarawala. Winyurru warrmbaja yunkurr kudanyu. Walajbaja walkurra lakululu wajuykanyi waya. Miku yalili jilajba kajana wayana nanamanji wurrarrawala, warrmbangangi yunkurr kudanyu. Baki yanybayi Bul yalungi wayana, \v 10 “Narri. Jingkijba ngayu, jaliyi ngambala barlba mili wayana nayimanji, baki dalyawijbaja waya. Dalyambaja waya yunkurrwanyi marda lakululuwanyi. Ngurrulijbawali yaji wayana, marda ngurrulijbawali waya. Ngurrulijba ngambaliyi marda.” \v 11 Ngala yanyba buli mambuka wayanyi, marda nanda yingka nanganginmirra nanda waya, yanyba buli, “Marda ngambalimi jilajba mili bayungu Yidaliyurri.” Baki nyuli jirrinyba bulanya mambukawanyi ngarrkadabawarrayngka. Jirrinybayi bulanya, “Jangambala barlba mili bayungu Yidaliyurri.” Miku nyuliya kuyu nanda jangkurr Bulkanyi ngurruliykanyi. Yurlwa nyuli Bulkanyi. \v 12 Kudukudu nganinymuku wayana, yaliyanyi barlba nanamunanyi yajinanyi. Miku nanda yaji kunyba wayanyi wurarawala, jala warrmbayi yunkurr kudanyu. Yaliyanyi jilajba bayungu yingkarri yajiyurri nananyina waliyanguna Krid. Niji nanankanyi yingkanyi yajinyi Binis. Ngarrka yaji nanaba, kunyba yaji wayanyi jala warrmba yunkurr langina, marda kulani. Kudukudu waya yalili jungku nanaba ngarrkana yajina yurrngumba wurarawala. \s1 Warrmbayi Yungkurr Kudanyu Ngala Yali Jilajba Kanjana \p \v 13 Baki warrmbayi bayakarda yunkurr kulani yili barri. Mikukiya warrmba yunkurr kudanyu. Mankumanku yalungki nanda kunyba yunkurr jilaykanyi mili bayungu nanankurri yingkarri yajiyurri. Baki kingkarrumba yali nanda dungala marrimbikanyi waya. Wililijba yali nanda kurul dungalayudi. Wililijba yali waykalinya wabudananyi, baki jilajba yali bayungu bundu waliyanguna kulaya barri. \v 14 Kamu barri kurdadijbayi nanda yunkurr kulani, ngala warrmbayi yingka yunkurr jalili yalu karu, ‘Karriya Langina.’ Warrmbayi yunkurr kudanyu karriya langina, wurarumu. \v 15 Jala warrmbayi yunkurr karriya langina, baki miku nurriyi jilajba langki kajikaji. Bundu nanda waliyangu langkurri. Baki lukujba nurri kula. Wirlkuyi barri waya. Warrmbayi yunkurr bayngkani wayana. \v 16 Kangandijba nurri yingkana bayakardana waliyanguna, niji Kuda. Kangandijba nurri kulaya waliyanguna. Karnngurrijbayi yaji bijal kulaya waliyanguna, kurrkunbayi yunkurr bijal waliyanguwanyi. Yurrngumba wililijbayi bayakarda muwarda nanangini walkurranyi wayawanyi. \v 17 Ngala nurri jilajba kulaya wilina waliyanguna, kingkarrumba yali nanda bayakarda muwarda. Langandaba yali nanda muwarda wayana nanamukunyi, waki jala wayana. Jaru yali langandaba nanda muwarda, wirrburrumbayi nanda rumu. Langandaba yali, baki kijijba yali yundu wayana kurulyudinyi. Baki yali kijijba kaja kurul wunanybala lukuluku wayana muwana. Kaja kurul yali kijijba lukuluku muwana, baki jungkuyi nanda waya mili ngiruka. Marrala yali. Marrala yali kudanyu yunkurranyi marda lakululunyi. Mankumanku yalungki, “Yiningki warrmbaja nanda yunkurr yurrngumba. Yiningki jangambala birlbidamba kula nanankurri walkurrayngkurri yajiyurri, niji Libiya. Yiningki dalyawijbaja waya dungalana.” Nani yalungki mankumanku. Dulaba yali kurndarrurru kingkarrinya, baki mikukiya wirlku nanda waya dulu. Ngala yuwaji jilajbayi waya, mikuyaji kurndarrurrunyi. \v 18 Warrmbawaka nanda yunkurr kudanyu. Walajbangka lakululu walkurramirra. Baki munganawa yali janyba yaji wayananyi kanjarri. Janyba yali kaja yaji, kuyu jali yalu wayana. Janyba yali yaji baki bululujbayi nanda waya. \v 19 Mili yali janyba yaji munganawa. Janyba yali kurul marda yingka yaji wayanyi. \v 20 Mardunguji barri munybayi yaji bukamba ngaluwanyi, kukurdu nanda ngalu. Mikuyaji kambanyi, mikuyaji warrawijinyi mungana. Warrmbawaka yunkurr kudanyu yurrngumba. Mankumanku nurrungki nayi, “Dalyawijbaja nayinda waya. Dalyawijbaja. Ngurrulijba jangambala. Janyba jangambalaka.” Nani nurrungki mankumanku. Miku nurriya jingkijba wanjawa nurri. Mikuyaji kambanyi, mikuyaji warrawijinyi. \p \v 21 Jungku yali yurrngumba. Miku yaliya jarrba mama. Baki karrinjayi Bul waluwa yalundu. Yanyba nyuli yalunya, “Narri. Yuku narriyanyi kuyu ngaki jangkurr wabula. Marda miku nurriyanyi barlba walkurrananyi waliyangunanyi Kridnanyi. Jaliyanyi ngambala wambu jungku nanaba waliyanguna, yukukiyanyi jungku nanda yaji wayana. \v 22 Ngala nayimanji ngayu ngajaka narrinya, karda janarri jungku. Miku narriyi marrala. Dalyawijbaja nayinda waya. Ngurrulijbaja, ngala miku narringkiyi janyba. Miku narriyi ngurrulijba. \v 23 Karungka ngayu narrinya nanginkanyi jangkurranyi, karrinjangangi nyuli waluwa ngakindu Yanjil Kudkanyi. Manjijba nyuli Yanjil ngakindurri nanangini Kudwanyi, maruka jala ngayu muwa nangangi. \v 24 Karrinja nyuli walu ngakindu, baki yanyba nyuli ngaki. Nayi yanybayi Yanjil. ‘Bul. Miku ninjiyi marrala. Badajba janinji Rumyurri. Badajba janinji kurdusyurri mambukanyi Sisakanyi. Lalanbawa ninga Kudwanyi. Miku ninjiyi ngurrulijba. Marda yalu yingkamuku, jungku jala nganyindu, miku yaliyi ngurrulijba. Lalanbawa yalunya marda Kudwanyi.’ Nani yanybayi nanda Yanjil ngaki. \v 25 Baki karda janarri jungku muwa. Miku narriyi marrala, jingkijbangangi ngayu Kud. Jingkijba ngayu janyulu yabimba nanda jala nyulu yanyba yurrngumba. Miku narriyi marrala. \v 26 Ngala wajubaja waya yunkurrwanyi. Wirlkuja waya jambarri yingkarri waliyangurri.” Barriwa. Nani yanybayi Bul yalungi nganinymukuyngka wayana. \p \v 27 Warrmbayi nanda yunkurr karrina barri. Warrmbayi yurrngumba kujarra wik. Nani janybayi yalunya yunkurrwanyi yurrngumba nananyina kanjana. Ngala nyuli buwawandi mungana, kudiyamuku waki jala wayana, mankumanku yalungki, “Yiningki bunundujba nurri jambarri.” \v 28 Baki yali kijijba dungala kurulina. Janyba yali dungala wayka kanjarri. Kujba yali wanjarruwada jamba kala wabudana. Wakaramba yali jamba juju wayka 120 nukami. Mili yali janyba kurul kamu dungalayudi. Wakaramba yali jamba bijal juju wayka 90 nukami. Baki jingkijba yali nanda waya barringa barri bundu waliyanguna. \v 29 Nanamuku waki jali wayana, marrala yali. Marrala yali wayanyi, wirlkuwali dungalarri, baki dalyambawali dungalawanyi. Marrala yali. Baki yali janyba walkurra dungala wayka wayananyi marrimbikanyi nanda waya, baki nyulu miku ruru. Janyba yali kujarrakujarra dungala kurulyudi. Kijijba yali kujarra kurul bunyina wayana. Kijijba yali kurul dungalayudi, baki yanyba yali mududu, winyurru janyulu kamambalingijba yaji karrina, baki yuku barri jayalu najba yaji. \v 30 Nanamuku waki jali muwardana, nulijba yali kardiykanyi jambarri. Dulaba yali kurul bayakardananyi muwardananyi, baki yali yarrijba nanda muwarda wayka wabudana. Yanyba yali, jayalu jilajba muwardana, jayalu janyba mili dungala muluna wayana. Ngala jujijba yali. Yaliyanyi jilajba jambarri muwardana. \v 31 Ngala yanybayi Bul mambukanyi marda ngarrkadabawarrmukuyngka. Yanyba nyuli, “Marda yalimi jungku wayana. Jaliyi miku yalu jungku wayana, baki miku narrinyiyi marrimba mardarda Kudwanyi. Marda yalimi jungku wayana wakiwarrmuku.” \v 32 Baki karlba yali kurul ngarrkadabawarranyi. Karlba yali kurul, baki bulunbayi nanda bayakarda muwarda juju. \p \v 33 Jilijba bijal kambalingijba yaji, baki karu nyuli yalunya kudanyu Bulwanyi. Karu nyuli yalunya jaji mama. Yanyba nyuli yalungi, “Jungku narri nayiba wayana kujarra wik, ngala miku narriya jarrba yaji yurrngumba. Marrala narri kudanyu yurrngumba. \v 34 Ngayu karungka narrinya kudanyu janarri jarrba mama. Miku narriyi jungku wanka, jaliyi miku narri jarrba yaji. Marda narrimi jarrba yaji, baki janarri jungku ngirukayudi mankanyiyudi. Lalanba janyulu narrinya bukambiju Kudwanyi. Mikuwali narrinya linjumba.” \v 35 Nani yanybayi Bul, baki nyuli wudumba damba. Yanyba nyuli mududu Kudkanyi. Yanybayi Bul, “Buwakanya kingkarri, nurru mirnarrijba muwa nanginkanyi mamanyi. Nurru mirnarrijba muwa, wajbangangi ninji nurrunya bukambijuyngka yajinyi. Wajba ninji nurrunya nanginkanyi mamanyi.” Baki nyuli dalyamba nanda damba baki wardamba nangki mamanyi. \v 36 Baki miku yaliya marrala mili. Kuyu yali mama, baki jarrbayi mama. Wardamba yalungki bukambiju nanamuku jungku jali yalu wayana. \v 37 Kudukudu nurri wayana 276 barri. \v 38 Jali yalu jarrba kaja mama, wardijba yali muwa. Baki janyba yali daburrul yami. Janyba yali kudukudu yami kanjarri, baki bululujbayi nanda waya. \s1 Dalyawijba Nanda Waya \p \v 39 Kamambawurri yaji, najba yali nanda waliyangu wakiwarrmukunyi. Najba yali jamba, ngala miku yaliya jingkijba nanda yaji. Ngala yali najba muwa yaji kanjana, mankumanku yalungki, “Yarrijba jangambala waya muwana yajina. Yiningki jilajbaja waya nanankurri, baki yuku jungkuja.” \v 40 Baki karlba yali kujarra kujarra kurul dungalayudi. Karlba yali kurul marrimbikanyi waya. Dulaba yali yingka kurul nanamunanyi riminanyi bunyina jala jungku wayana. Karrinjarrijba yali nanda kurndarrurru wayana. Kijijba yali kurndarrurru kingkarri, baki jilajbayi waya jambarri. Jululumbayi waya bayngkani yunkurrwanyi. \v 41 Ngala dabayi jamba kala wabudana wayawanyi. Kinybayi wali kudanyu janjana. Mikukiyanyi ruru. Dabayi bunyi waya lakululuwanyi. Dabayi waya kajawanyi lakululuwanyi walkurrawanyi, baki dalyambayi nanda waya. \p \v 42 Yanyba yalungki ngarrkadabawarrmuku. Yanyba yalungki, “Kurdanba jangambala yalunya, kuyu jali ngambala brisinanyi. Yiningki jayalu banjarrba jambarri baki wirlku jayalu ngamanbunanyi. Kurdanba jangambala yalunya, baki mikuwali yalu wirlku ngamanbunanyi.” Barriwa. \v 43 Ngala yalungi mambuka, yanyba nyuli “Mikujiyi kurdanba yalunya.” Miku nyuliya nulijba yalungi kurdanbikanyi Bul. Baki jirrinyba nyuli yalunya bukambiju, jungku jali wayana. Jirrinyba nyuli yalunya banjarrkanyi. Jirrinyba nyuli yalunya mambukawanyi, jayalu jurrulaba baki banjarrba jayalu jambarri. \v 44 Ngala yingkamuku ngurrumuku, jirrinyba nyuli yalunya, jayalu marrimba yiningki kurnda, yiningki yaji wayanyi. Jayalu jurrulaba yajiyudi, baki jayalu jilajba jambarri. Barriwa. Nani yali yabimba yaji, baki bukambiju yali wanbiya jambana. Yuku barri. \s1 Jungku Nurri Waliyanguna Malda \c 28 \p \v 1-2 Wanbiya nurri yundu jambana. Miku nurriya linju mankanyi. Yuku nurri jungku bukambiju. Kandimba nurrunjali mungkijimukunyi nanankanyi waliyangunyi. Niji waliyangunyi Malda. Yirrbayi janja barri, baki mardujbayi yaji kudanyu. Bakarrijba yali jangu mungkijimukunyi waliyanguna. Karu nurrunjali, nurru jungunki janguna. \v 3 Wungumbayi jangu Bulwanyi. Ngala nyuli yarrijba kudiya kurnda janguna, walajbayi miya bijbawarr kurndananyi. Bijbayi Bul marni miyawanyi, baki marrimbayi marni. \v 4 Najba yali nanda miya marrimbikurri Bul marni mungkijimukunyi waliyangunyi. Najba yali miya, baki yanyba yalungki, “Nayinda nganinyi, nyulu kurdanbawarr. Bijbayi miyawanyi, kurdanbangangi nyuli yingka nganinyi. Ngala miku nyuliyi jungku wanka. Miku nyuliya ngurrulijba kanjana, ngala janyba janangka, wirangu nanda miya. Janyba janangka, jungkungangi nyulu balki.” Nani yalungki yanyba. \v 5 Ngala barawara nangki jalu Bul, baki yirrbayi nanda miya wayka jangurri. Mikukiya linjumba Bul miyawanyi. Yuwajiwa nyuli jungku kunyba. \v 6 Yukumba yali nanamuku jali jungku waliyanguna. Mankumanku yalungki, “Bilyinyba janangka mankanyi dulu. Yiningki janyba janangka.” Ngala yukumba yali Bulkanyi juju. Najba yali Bul kudanyu. Miku nangkiya bilyinyba. Miku nangkiya janyba. Marrala yali kudanyu, baki yanyba yalungki,” “Nayinda nganinyi nyulu kud. \p \v 7 Jungku yali wurruna. Nanda yaji bundu wurru, nanda nangangi yaji, mambuka waliyangunyi. Nanda mambuka nangangi niji Bubliyus. Kandimba nyuli nurrunya mambukawanyi, baki jungku nurri nanganbu mardunguji. \v 8 Buwakanya mambukanyi lunji nyuli. Kuluka nyuli jalyuna. Ngarrangarrayi mankanyi. Dayngkayi muwa. Barlbayi Bul malburri. Yanyba nyuli mududu Kudkanyi nangangi. Yarrijba nangki Bul marni malbuna, baki kunybijbayi nanda malbu. Kunymamba nyuli malbu Bulwanyi. \v 9 Yingkamukunyi jungku jali waliyanguna, manku yali yaji malbunyi nyuli kunybijba. Manku yali yaji malbunyi baki bukambiju jali yalu lunji, badajba yali Bulyurri. Badajba yali, baki nyuli kunymamba yalunya Bulwanyi. \v 10 Muningka yali wajba nurrunya yajinyi. Wajba nurrunjali kajanyi yajinyi. Baku barri jala nurri barlba waliyangunanyi, wajba nurrunjali mili yajinyi. Wajba nurrunjali yajinyi jali nurru nulijba. \s1 Barlba Nurri Langki Rumyurri \p \v 11 Jungku nurri waliyanguna kujarra yingamali yakarl, baki barlba nurri langki. Barlba nurri langki yingkana wayana. Niji nanankanyi wanyanyi, ‘Kujarra Buwakula.’ Wabula nanda waya badajbayi kulani Yalisandiyananyi. Jungkuyi nanda waya waliyanguna yurrngumba wurarawala. Nanamanji jali bukamba wurarawala, barlba nurri langkurrinybarri yingkarri waliyangurri walkurrayngkurri. \v 12 Baki nurri wanbiya barrawuyabarrawuyana, niji Sayirakus, karriya walkurranyina waliyanguna. Jungku nurri nanaba mardunguji, kujarra yingamali kambana. \v 13 Baki barlba nurri mili langki wayana. Wanbiya nurri barrawuyabarrawuyana langkurrinybana waliyangunanyi, niji Rikiyum, nananyina walkurranyina yajina Yidali. Munganawa warrmbayi yunkurr kulani. Dulu nurri jilajba mili langki juju, jululumbangangi bayngkani yunkurrwanyi. Baku barri kujarra kambana, wanbiya nurri yingkana barrawuyabarrawuyana, niji Budiyuli. Walajba nurri wayananyi nanaba. \v 14-15 Kudiya krisjinmuku jali jungku nanaba, ngajaka nurrunjali jungunki yalunginyina barndana. Jungku nurri nanaba yalundu yingamali wik, baki jilajba nurri mili langki nukamina. Karu yali krisjinmuku nanaba Rum nurrungi yingkamukunyi. Karu yali krisjinmuku ngala jilijba nurri wanbiya Rum, baki yali jilajba langina nurrunburri, madamadambiji nurrungka. Madamadamba nurrungki yajina, niji Yabiyus Burum. Kandimba nurrunjali, baki jilajba bukamba nurri mili langki. Yingkamuku krisjinmuku Rumkanyi, jilajba yali langina bayngkani. Madamadamba nurrungki, burrandi yajina, niji ‘Kujarra Yingamali Barndamuku.’ Kandimba nurrunjali. Mirnarrijbayi muwa Bul, najba jala nyuli yalunya. Yanyba nyuli mududu Kudkanyi, Kud nyulu kunyba Bulkanyi. Baki kamu barri nurri wanbiya Rum. \s1 Jungkuyi Bul Rum \p \v 16 Yanyba nyuli Bulkanyi nanda mambuka ngarrkadabawarrayngka. Yanyba nyuli Bulkanyi, yuku barri nyuli jungku barndana. Yuku barri nyuli jungku barndana yingamali ngarrkadabawarr nanganbu. Mikuyaji yingkamukuyngka nanganbu, ngawamba yingamali ngarrkadabawarr. \v 17 Baku barri, kujarra yingamali kambana, nyuli ngajaka malbumalbu Jukanyi nanaba Rum. Ngajakayi yalunya badaykanyi malumba nanganburri, baki janyulu yanyba yalungi. Malumba yali badajba nanganburri, baki yanybayi Bul yalungi. Nayi nyuli yanyba, “Mungkijimuku, yarrijba ngananjali brisinyina nanaba Jirusalim. Yarrijba ngani brisinyina ngambalanginyi mungkijimukunyi. Ngala miku ngayiya jungku balkina yuwana. Miku ngayiya jungku balkina yuwana yalungi wankalamukuyngka. Miku ngayiya yabimba balki yaji yuwanyi Jukanyi. Ngala ngananjali wudumba, baki manjijba yalundurri mungkijiyurri Rumkanyi. \v 18 Ngajaka ngani jangkurranyi yingkawanyi mambukawanyi kubaminkanyi Rumkanyi. Ngajaka ngani jangkurranyi, baki manku nyuli ngaki jangkurr. Yanyba nyuli, “Miku nyuliya yabimba balki yaji yuwanyi Rumkanyi. Miku ngayiyi jirrinyba yalunya, yalu kurdanbiji Bul. Miku nyuliyi jungku balkina yuwana. Miku.” Baki nyuli yanyba janyulu muningka manjijba ngana ngakinkurri barndarri. \v 19 Ngala yuwaji yali nulijba ngaki kurdanbikanyi ngana nanamuku Jumuku. Baki ngayi karu nanda mambuka Rumkanyi. Karu ngayi mambuka, janyulu manjijba ngana walkurrayngkurri mambukarri Sisayurri. Janyulu manjijba ngana nanginkurri Rumyurri. Ngala miku jangayu karu nanda mambuka Sisa balkinyi yalungi, yalu jungkuyi balki. \v 20 Jali nurru wanbiya nayiba Rum, ngayi ngajaka narrinya jilaji ngakindurri. Karu ngayiyanyi narrinya nanginkanyi jangkurranyi. Ngambala Jumuku, yukumba ngambala nangangi Krayiskanyi. Yali yukumba nangangi marda, wankalamuku. Wankala barri yanybayi Kud, janyulu manjijba Krayis. Kuyu ngayi nanda jangkurr Jisuskanyi. Nyulu nanda Krayis. Kijijba ngananjali nanginjudi kijbakijbayudi, kuyungangi ngayu nayinda jangkurr, nanda Jisus, nyulu Krayis.” Barriwa. Nani yanybayi Bul yalungi. \p \v 21 Jali yalu manku nangangi jangkurr malbumalbuwanyi, yanyba yali nangangi, “Miku yaliyanyi manjijba jangkurr najana nganyi Jumukunyi nanaba Judiya. Miku yaliyanyi manjijba jangkurr nganyi. Badajba yali Judiyananyi kudiya mungkijimuku, ngala miku yaliya yanyba nganyi. Miku yaliya karu nurrunya balkinyi yajinyi nganyingkanyi. \v 22 Ngala nurrimi manku mili nganyi jangkurr nangangi Krayiskanyi. Jingkijba nurru kudukudu nganinymuku lukuluku, yalu yanyba balki jangkurr nganyi. Miku yalimi yanyba kunyba jangkurr narringi krisjinmukuyngka. Nurrimi manku mili jangkurr nganyi Krayiskanyi.” Barriwa. \p \v 23 Yanyba yalungki malbumalbu Jukanyi. Yanyba yalungki, baki yali karu Bul, jayalu wijba nanganginkurri barndarri baku barri. Nanamanji jali yalu wijba, kudukudu mili yali badajba Jumuku. Badajba yali yalibala, baki yanyba nyuli yalungi yurrngumba baki mungijbayi yaji. Yanybayi Bul kaja jangkurr Kudkanyi, jala nyulu lalanba yalunya. Nulijba nyuli yalungi, yalu kuyunkanyi nangangi jangkurr Jisuskanyi. Yanyba nyuli jangkurr, yarrijba jali yalu najana, Musiswanyi marda wankalawanyi. Karu nyuli yalunya wankalanyi jangkurranyi nanganginyina barndana. \v 24 Kuyu yali nanda jangkurr Bulkanyi yingkamukunyi. Ngala yingkamukunyi miku yaliyanyi kuyu nanda jangkurr. \v 25 Baki yanybayi Bul nayinda jangkurr, “Yanyba nyuli duja jangkurr nanda Kunyba Ngarndu Kudkanyi. Yanyba nyuli duja jangkurr, karu jali nyulu wankalawanyi Yayisayawanyi. Karu nyuli wankalanyi, nyulu yanybiji nayinda jangkurr yingkamukuyngka, \v 26 ‘Jilajba janinji. Yanyba janinji Jumukuyngka nayinda jangkurr, “Manku narri jangkurr, ngala miku narrimi jingkijba nanda jangkurr. Jungku narri yamiyudi, ngala miku narrimi najba yaji. Najba narri yaji, ngala miku narrimi jingkijba nanda jala narri najba. \v 27 Yali jardibirri Jumuku. Yurlwa yali ngakinkanyi jangkurranyi. Nayi yali makaba yalungi kuwarda. Nayi yali makaba yalungi yami. Baki miku yaliyi manku ngaki jangkurr. Miku yaliya najba nanda jala ngayu yabimba. Jungkungangi yali nani, baki miku yaliyi jingkijba ngaki yaji. Ngala, jaliyi yalu jingkijba ngaki yaji, jaliyi yalu kuyu ngaki jangkurr, baki jangayu manjamanjamba yalungi balki yaji. Janyba jangayu yalungi balki yaji kurdulunanyi.’” Nani nyuli yarrijba jangkurr najana, nanangini wankalawanyi. Yarrijba nyuli nanda jangkurr jali karu Kunybawanyi Ngarnduwanyi Kudkanyi.” Barriwa. Nani yanybayi Bul yalungi. \v 28 Baki mili yanybayi Bul yalungi Jumukuyngka. Nayi nyuli yanyba, “Karu ngayu narrinya, nyuli manjijba ngana yalunburri ngurranyimukuyngkurri. Jangayu karu yalunya ngurranyimuku nanginkanyi jangkurranyi, baki jayalu manku ngaki jangkurr ngurranyimukunyi. Jayalu kuyu ngaki jangkurr.” Nani yanybayi Bul yalungi malbumalbu, yidamba jali Bul nanganginyina barndana. \v 29 Baki yali barlba barndananyi. Jakakajba yalungki ngala yali jilajba. Jakakajba yalungki nanganginkanyi jangkurranyi Bulkanyi. Barriwa. \p \v 30 Kujarranyina kindilkurrinyina barri jungkuyi Bul nanaba Rum nanganginyina barndana. Wajba nyuli dungalanyi jungunkanyi nananyina barrawuna. Kandimba nyuli yalunya bukambiju jali yalu yidamba Bul. \v 31 Milidimba nyuli yalunya Kudkanyi nayi, “Lalanba nyulu yalunya Kudwanyi, jala yalu kuyu nanda jangkurr Jisuskanyi.” Nani nyuli milidimba yalunya Jisus Krayiskanyi. Miku nyuliyi manyirru milidimbikanyi, baki miku yaliyanyi kurrkunba Bul milidimbikanyi yingkamukunyi. Kudanyu nyuli milidimba yalunya Kudkanyi, marda Jisus Krayiskanyi. Barriwa barri. Bukamba nayinda jangkurr.