\id MAT - Usan March 2001 \h Matyu \toc1 MATYU Qob Uber Gumater Eng \toc2 Matyu \mt1 MATYU \mt1 Qob Uber Gumater Eng \c 1 \s1 1:1-17 Yisas munon inubersiau tari dariamor geren unum eng \r (Luk 3.23-38) \p \v 1 Yisas munon inubersiau tari eng wonou urimagrari nomgur qanam ir yarer eng unum eng ete: Yisas wo Debit wonou tumbigi end unor baurei. Ne Debit wo Abraham tumbigi. \p \v 2 Ne Abraham wonou wau eng Aisak; ne Aisak Yekop wonou ur, ne Yekop Yuda ne umomori ne umuragrari big wurinou ur. \v 3 Ne Yuda wo Peres Sela nob wurinou ur, ne wurinou unor eng Tamar. Ne Peres wo Hesron wonou ur, ne Hesron wo Ram wonou ur. \v 4 Ram wo Aminadap wonou ur, ne Aminadap wo Nason wonou ur. Ne Nason wo Salmon wonou ur. \v 5 Ne Salmon wo Boas wonou ur ne wonou unor eng Rahap. Boas wo Obet wonou ur, ne wonou unor Rut. Ne Obet wo Yesi wonou ur. \v 6 Ne Yesi wo Munon baraitari Debit wonou ur. Ne Debit wo Solomon wonou ur, ne wonou unor eng qoan Uraia bauor eng. \v 7 Solomon wo Rehoboam wonou ur, ne Rehoboam Abiya wonou ur, ne Abiya Asa wonou ur. \v 8 Asa Yehosapat wonou ur, ne Yehosapat Yoram wonou ur. Ne Yoram Usia wonou ur. \v 9 Ne Usia wo Yotam wonou ur, ne Yotam Ahas wonou ur, ne Ahas Hesekia wonou ur. \v 10 Hesekia wo Manase wonou ur, ne Manase Emon wonou ur, ne Emon Yosaia wonou ur. \v 11 Yosaia wo Yehoiakin umuragrari big wurinou ur. Qen end Isrel munon yamangar Babilon ite ir uyort igour eng. \v 12 Uyort ir igour qen end Yehoiakin wo Sealtiel wonou ur. Ne Sealtiel Serubabel wonou ur. \v 13 Ne Serubabel Abiut wonou ur, ne Abiut Eliakim wonou ur, ne Eliakim wo Asor wonou ur. \v 14 Asor wo Sadok wonou ur, ne Sadok wo Akim wonou ur, ne Akim wo Eliut wonou ur. \v 15 Ne Eliut Eleasar wonou ur, ne Eleasar Matan wonou ur. Ne Matan wo Yekop wonou ur. \v 16 Ne Yekop wo Yosep wonou ur. Ne Yosep wonou ubeni eng Maria. Munon inubersiau tari Yisas wonou unor eng. \v 17 End ne Abraham yurau eng isi yarab Debit qangang eng 14-ende. Ne bo Debit qangang end isi yarab munon Yuda Babilon end irab uyort igour eng gor yurau qangang 14-ende. Ne gor uyort igour qangang eng isi yarab Munon inubersiau tari Yisas unor bauor eng gor 14-ende. \s1 1:18-25 Yisas unor baurei \r (Luk 2.1-7) \p \v 18 Munon inubersiau tari wo unor bauor eng werei ende. Wonou unor Maria Yosep bainer qamb wot maribigumirei. Qen end ombur me qibaiau igama Qenu wonou Igomurur qau eng Maria seara qugurau igoai. \v 19 Qen end Maria wo Yosep bai qamb maribigumir end ne Maria wo qugurau igama gab ne Yosep wo munon qomon qoregen qas ebet igo. End ne diban Maria wogub quine qinininginer qamb qi wegib at igoai. \v 20 Wo misir ende igub igama ne Qenu wonou munon enger ger darab qob ger dibes nob qamara inig garei. Inig gea nob qamar: “Yosep, Debit tumbigi, ne Maria baib qamb me qinining. Wo qugurau igo eng Igomurur qau seara qugurau igo. \v 21 End wo wau ger baia gab unum Yisas bigiban. Eng wo wonou munon yurau qomon borut igour eng wurit birogonima sarog igorubour.” \v 22 Qob eng dibentar eng Qenu wonou qoan qamara munon miteri qamb gumatemir ete igoar eng dibentarei: \v 23 “Yamangar yorou qoregen ger wonou ar igo qugurau igoriba. Igo wau ger baub unum biginer eng Emanuel.” Unum eng qanam eng, Qenu inopuri ten igo. \p \v 24 Ende qamara Yosep bo der bugab Munon Aib enger nob qamara igor end bo me qininingau, Maria baurei. \v 25 Se baub me nob qiroau igama Maria wau wonou ar baurei. Baia Yosep unum bigor eng Yisas. \c 2 \s1 2:1-12 Munon yurau ar worom di igot wes end Yisas gub qamb yaremirei \p \v 1 Yisas unor munai ginam aib Betlehem end baurei. Yuda wurinou ai end. Qen end munon baraitari Herot ai eng qoat igoai. Ende igama ne qen geret munon yurau qei worom diat wes end igo tapai wanunger igour eng Yerusalem end diab qamamir: \v 2 “Wau ger unor se baiar eng igoi baraiburab Yuda wurinou munon baraitari igoribar eng eret igo? In wonou tapai worom diat wes end igo gab wot mismisirub qamb yoroun.” \v 3 Munon baraitari Herot ende igub borusi qiet ne oau biriberi norei. Ende aba ne Yerusalem munon gugum gab borusi qiet ne yariamirei. \v 4 Ende at ne Herot der Pris munon baraitari ne qomon imbigau munon eng gagar wurit qamara yar qiumunimari wuri qebi qamar: “Munon inubersiau tari eng wo ginam eret unor baiba?” \v 5 Ende qamara wuri taui qamamir: “Yuda wurinou ginam aib Betlehem end. Mi eng abar eng qoan qob gigit qamarau munon Qenu qamara gumatemir eng ete: \q1 \v 6 An munon Betlehem Yuda wurinou ait igoumon eng, an munon unum diban igoumon end Munon Aib ger aninou yurau end dari ne Isrel munon oroar igama an unum diban igoruboumon.” \p \v 7 Ne Herot munon worom diat wes eng diamir eng wuriba qiumuni qi wurinob tapai qen mait gamirei qi eng wurinob qemerib qamb wuriba qiumunimorei. \v 8 Qiumuni qob qamarari igub wogub wuriimurimb qamb qamar: “An isub mom asi qibi gab qas wogub diab ye bo sir mom yiimbig qamarari isub gibam.” \p \v 9 Qob eng ende qamara igub wogub mom ende oboub qamb isumirei. Isub gamin eng tapai worom diat wes end igo gamir eng bo wuri isub etemirt wes end isa toat isub igurei. Tapai eng isub munai mor wau unor nob igour eng maribig erer end igoai. \v 10 Wuri tapai eng gab borusi mismisir isub igurei. \p \v 11 Isi yarab wau unor Maria nob igour munai mor end isub ibagamirei. Ibag gamaur wat bugab mismisiramirei. Ende at ne abau dagot mi qenenginob ne uyan qogom nob ne welya qogomnob uyabriamir eng dagot banam ar utemirei. \v 12 Ende at wogub inemirei igo bo yonam irab Herot imbigunor qamb itum end inig Qenu geari wuritaisi qamara igub ai tap ger toat wurinou ginamt iramirei. \s1 2:13-15 Yosep Maria ne wurinou wau ende Isip end isumirei \p \v 13 Iroari wogub qen geret Yosep bo inerei igo inig Munon Aib enger gea nob qamar: “Wau unor nob oromar iua Isip umo isar. Is end igamari bo diarar qamb qob anit bigine igub diarar. Herot wau eng waramb qamb yogorau munon wuriimurima gub qamb asi qib igorubour.” \v 14 Ende qamara igub itum end Yosep der wau unor nob oramar ai Isip umo isumirei. \v 15 Is end igamari qen geret Herot uma wogub diorub qamb qoat igurei. Mi eng ebeter eng Qenu qob qoan ete qamara munon miteri qamb gumatemir eng irimaniamorei: Yonou wau Isip end igama wot qemerine dieriba. \s1 2:16-18 Herot qamara wau irou igaramirei \p \v 16 Qen end Herot mom imbigorei, “Qo, munon worom diat wes eng apand yimirimot qamamirei” qamb oau biriberi norei. Ende at wogub munon qei wuriimurima Betlehem end ne ginam qani-qani end isub munonbor wau unor se wuriba igama ibag ne togun ombur me wab igamari ibag eng igaramb ugaiar qamb qamara ende ebetemirei. Eng ebeter eng munon worom dearaut eng diab song ar nob qamarari igor end ebeterei. \v 17 Mi eng ebeter eng Qenu qob ger qamara munon Yeremaia qoan ir gumater eng irimaniamorei. \q1 \v 18 Ete qamarei: \q1 Toau ger Rama end igumirei, toau eng borusi toubet eab ende at igurei. Resel wonou wau wurit eab igoai, ende ea ne munon qei oau meinsiorun qamb etemir eng ue, wonou wau mom umb uburemir end. \s1 2:19-23 Yosep Maria ne wurinou wau ende bo yonam diamirei \p \v 19 Qen geret Herot mom uma wogub, Munon Aib enger ger der Isip end isub Yosep nob qamara inig gea qamar: \v 20 “Ne munon wau waramb at igour eng qo umumirei, der wau unor nob oramar Isrel ai end bo irar.” \v 21 Ende qamara Yosep der wau unor nob oramar Isrel ai end bo diamirei. \p \v 22 Diorub qamb igumir eng Herot wonou wau Arkelaus ur uput qamb munon baraitari igo Yuda oroar igo. Ende qamarari igub Yosep borusi yariamorei. Ende aba Qenu bo inig gea nob qamara igub ai Galili end iramirei. \v 23 Irab is munai ginam Nasaret eng mom baurei. Wuri munai ginam Nasaret mom baumir eng munon miteri qamb gumatemirei igoar eng irimaniamorei: Munon eng wot Nasaret munon ende wot qomorubour. \c 3 \s1 3:1-12 Yon munon wurimaragansi igoar eng qob suab igoai \r (Mak 1.1-8; Luk 3.1-9, 15-17; Yon 1.19-28) \p \v 1 Qen end Yon munon ya obotar wurimaragansi igoar eng Yuda wurinou seger ait end igo munon qob wurinob qamb igoai. \v 2 Qob wurinob qamb qamar: “Qenu wonou bibis biginer eng piara. End an qomon boru mogirt wab wagar,” ende qamarei. \v 3 Yon wo sarau eng ebeiner end qoan ir qob gigit qamarau munon Aisaia ete qamb gumaterei: \q1 Munon ger seger ait end igo ete qamb atag ab igoriba: Munon Aib tap imotet musitet igama wo der eng isiba. \p \v 4 Yon wo wai kamel im end mi goan barsi qumani ne wai goan ger ba tuen barsi mi goan uiebig qumani igoai. Wo mi nub igoar eng qubusemsai qapi nob nub igoai. \v 5 Munon Yon qob qamara igub qamb yariamir eng ginam eng gagar: Yerusalem, ne Yuda ne ginam ya Yordan qani-qani igour eng. \v 6 Ende yarab wurinou qomon boru dibes qamarari ya Yordan end wurimaragansiarei. \p \v 7 Qen end Parisi Sadyusi nob Yon munon ya obotar wurimaragansi igoar eng igub gub qamb isumirei. Isari Yon ibag qamar: “An mani quterag gas ende. Qenu aningarambar eng your aninob qamara igub qoaub at igoumon? \v 8 An qomon boru mogirt wab wogub igo eng aninou qomon end ba dibesiarar. \v 9 Aninou uyes der ete qamb igoumon, in Abraham tumbigi end Qenu maigas me iningareminerei, qamb igoumon eng Qenu wo qeemben nomon e wurinob qamara Abraham tumbigi dari an uput qamb igorubour. \v 10 Bei ger nam qur musub me biga gab suoub qamb qo arsi igo. Nam qur musub me biginer eng tari ten wabur mutet ariramari oeiba. \p \v 11 Ye yat anmaragansiaum eng an oau apand buroumon eng imbigar qamb. Ego munon ger ye qanamt yariner eng qeretutnob igoriba. Ye wonou goten yau ba utin eng pi isub gab ba me utinei. Munon eng Igomurur qau ba mutet ten anmaragansieriba. \v 12 Wo sobor baub ten qib igo. Wit qur sair ten ombosairmari unab ibibima qur dara ne sair moon gusit bis wes qiumunima mut nat oab igo end guma oeiba.” \s1 3:13-17 Yon Yisas yat maragansiarei \r (Mak 1.9-11; Luk 3.21-22) \p \v 13 Qen end Yisas Galili wogub yar ya Yordan end isorei. Isub is Yon yat yemaragansi qamb isorei. \v 14 Isa Yon qes wara nob qamar: “Ne ye yat nemaragansierin qamb yaran ne? Ye me nemaragansierinei. Ne ye yemaragansierinen eng uber.” \v 15 Ende qamara Yisas taui nob qamar: “Ue, see ye nonob quraum gas ende eb. Ne ende ebeinen eng Qenu wonou qenunga gas ende ebeiban.” Ende qamara Yon qob toat ende ebeterei. \p \v 16 Yon ende ya obota wogub ne Yisas ya qurt naget igoar eng wogub ya gabut deara ne tat qitend miroau gas ende ebeterei. Aba geari Qenu wonou Igomurur qau morogan wamariau gas ende at dererei, darab wot begentarei. \v 17 Ende aba qob toau ger tat et qitend igumir eng ete at qamarei: “Wau eng yonou wau ten, sig borusi mom qenunget igoum,” ende qamarei. \c 4 \s1 4:1-11 Satan Yisas warigesiarei \r (Mak 1.12-13; Luk 4.1-13) \p \v 1 Ende aba wogub ne Igomurur qau Yisas mot ai qengerenget end isorei, isa Satan warigesi qamb. \v 2 Is end igo mani me niau, ar igama igoi worom 40 ne itum 40-ende ar igoi wogub borusi minemb igoai. \v 3 Ende igama Satan diab nob qamar: “Ne Qenu wau igo gab eng nomon e gagar nob qamara mani qibi waria nub igoar.” \v 4 Ende qamara Yisas nob qamar: “Munangit mani nub qas igomot me igour, Qenu wonou qob maigas qamb igo qi eng munon ger igub mom oabig igo eng mani niau gas ende nonogursia igomot igo.” \p \v 5-6 Ende qamara ne Satan Yisas bo mot ginam qau aib end irarei. Irab qamara Yisas inorou munai aib qirer sig erer qitend naga nob qamar: “Ne Qenu wau igo gab eng, ende naget igo orubor ag qumo is. Isa Qenu wonou qob igo end \q1 wonou enger imurima darab nebeari mesenau isub mi waramb me uminenei.” \p \v 7 Ne Yisas taui qamar: “Eng gor Qenu qob ete igo: nonou Munon Aib Qenu eng me wariges qem.” \m \v 8 Ende qamara wogub Satan Yisas bo mot ai qaur sig erer qitend irarei. Irab munon yurau ai qent gugum wurinou mi uber-uber sirbiga gea nob qamar: \v 9 “Mi uber-uber e gagar gugum gab qoaguruiman eng yonou. Munon ger mi uber-uber e gugum ba wonosierib eng yet gamaur wat bugab yet simot ea eng utibam. End ne, ne baib qamb eng ende yesiara eng mi eng gagar nenet wegibam.” \v 10 Ne Yisas taui qamar: “Satan, qand yewogub iua. Qob ger ete gumatemirei igo: \q1 Munon Aib Qenu eng qas wot igub igoarar.” \p \v 11 Qen end Satan seret Yisas wogub qoa ne enger darab Yisas nonogursiamirei. \s1 4:12-16 Yisas wonou sarau Galili end qanambig barei \r (Mak 1.14-15; Luk 4.14-15) \p \v 12 Yisas igor eng Yon baab uyort bigumirei igama qamarari igorei. Igub wogub bo ai Galili end isorei. \v 13 Wonou ginam qenen Nasaret eng wogub bo is Kaperneam end igoai. Munai ginam Kaperneam eng Galili ya tai eng gabut igoai. Munai ginam eng ai aib Sebulon Naptali nob end igoai. \v 14 Wo mi eng ebeter eng qoan Aisaia ete miteri qamb gumater eng irimaniamorei: \q1 \v 15 Sebulon Naptali ai nob igama ai tap ya tai Galili gabut end yar ya Yordan wes end isorei. Ai Galili eng munon yurau ar wurinou. \q1 \v 16 Munon qomon boru ten igorunor eng begen aib gubour. Munon ai itum end igo umub at igour eng begen wurit begeneriba. \s1 4:17-22 Yisas munon 4-ende wurimaribigorei \r (Mak 1.16-20; Luk 5.1-11) \p \v 17 Qen end Yisas qanambig wonou qob dibes wurinob qamar: “Aninou qomon boru mogirt wab wagar. Qenu wonou ginamt bibis biginer eng qo piet igo,” ende qamarei. \s1 Yisas munon yagwai baub igour end wurit qamarei. \p \v 18 Ende qamb wogub ya tai Galili gab eng toat isub gar eng munon ombur igurei. Ger eng Saimon unum ger Pita, ne ger eng wonou umour eng unum Andru. Ombur dob ya tai end arir yag wai ba igurei. \v 19 Ombur ende ibag wurinob qamar: “An sarau eng wogub ye yenob qiroari munon bo yagwai baub igoumon gas ende bo munon maigas ende at wuribaunon eng werei animbigibam.” \v 20 Ende qamara qob gari igub wurinou dob eng gagar bogubogi wogub nob isumirei. \p \v 21 Isub-isub ne ibagamir eng munon ombur bo ibagamirei. Munon ombur eng Yems Yon nob, wurinou ur unum Sebedi. Wuri gor wurinou ur nob tabint igo dob musub igamari is ibagamirei. \v 22 Ibag wurinob qamara wurinou dob eng urt wogub nob isumirei. \s1 4:23-25 Yisas qob wuriimbig ne munon wurimusiarei \r (Luk 6.17-19) \p \v 23 Isub munon ginam-ginam ai Galili igo eng gugum isub wurinou Qenut igub igour munai mor end isub Qenu wonou bibis qob uber eng wuriimbig wurinob qamb, ne munon ai bigau igaramor eng ne toar ar qei igara igour eng wurimusub ende at qib igoai. \v 24 Ende at qiroa qob toau ai Siria eng gugum isa igumirei. Igub munon toar wes-wes igara igour eng ne git goan uter igara igour eng, ne aibigau igarama igour eng, ne uben goten gurumot uburerei igama igour eng gagar oramar yarari wurimusub igoai. \v 25 Ende aba gab Galili munon ne Dekapolis, ne Yerusalem ne Yuda munon ne ya Yordan wes eng gugum toat qib igurei. \c 5 \s1 5:1 Yisas ai qaur end igo qob wurinob qamb igoai \p \v 1 Yisas munon yurau aib eng ende toari ibag wonou ai qaurent ir bugab igoai. \s1 5:2-12 Uberet igamau qanam eng \p \v 2 Igama wonou imbigau yurau eng yar qouimari wuriimbig qamar: \v 3 “Munon qei Qenu magqurt, in munon uber ue qamb igour eng Qenu wonou bibis end igo mismisir igorubour. \p \v 4 Munon qei wurinomi toubet eab igorunor eng Qenu wuri oau meinsera uberetorubour. \p \v 5 Munon qei wurinomi bumai wogub qib igorunor eng mismisirunor. Qenu ai qen e wurit waga qoat igorubour. \p \v 6 Munon qei qomon qoregen end igorub qamb minemb qiyo yat abau nami ende ebet igour eng mismisirunor, Qenu wuriseara bo qur di igorubour. \p \v 7 Munon qei igo qei musub mom wuri qenungar igorunor eng Qenu gor wurimusub qenungariba. Ende aba mismisir igorubour. \s1 Yisas ai qaur erer end qob wurinob qamb igoai. \p \v 8 Munon misir boru ger ue, ar uber igoriner eng Qenu gab mismisiriba. \p \v 9 Munon qei igo qei yogorari oau mein big wuriombopur igo eng Qenu yonou wau wot qamara mismisiriba. \p \v 10 Munon qei qomon qoregen toat qib igamari qei der ar wurisumungasiorunor eng mismisirunor, Qenu wonou bibis wonou ginamt igo eng wurinou. \p \v 11 Ne an ye yetoat qib igamari animbag qob isi anit qamb a qob song-song anmurimar qamb a ende ansiarari ibag an mismisirar. \v 12 Wuri ende ansiarari ibag eng, an sig-sig mom wurimusiarar. Qomon ende obounon eng, Qenu mi sig uber eng wonou ginamt end anit iyeter eng bauboumon. Qoan qob gigit qamarau munon wurisiamir gas ende ansiorubour.” \s1 5:13-16 Tomon ne begen \r (Mak 9.50; Luk 14.34-35) \p \v 13 Ende qamb qamar: “An tomon qer uber gas ende. End tomon suumi biginenei igama namani iriget qer iim burinerei igama ne bo maigas aba bo qer uber buriba? Ende gab song arir wogub munon napi qib igour. \p \v 14 Ne gor an ai gugum wurinou urut begen gas ende. Munai ginam aib ger ai deberit igoriner eng urut qarub waber me igorinerei. \v 15 Ne gor, munon ger munai mor itum gab urut uruguni begesierib qamb mai uruguni egi erobon bigiba? Ende ue, wo diban biga begeneriba. \v 16 Eng gas ende gari, an qomon uber qo qob uber eng mom imbigoumon eng munon qei abari gab Tain aib wonou ginamt igo eng wot mismisir igub igorubour.” \s1 5:17-20 Qenu wonou qomon eng Yisas wuriimbigorei \p \v 17 Ende qamb qamar: “An ete misir me igar. Ye ag e derem eng Moses qomon gumater eng nob munon miteri qamb gumatemir eng nob biisiteib qamb deremei qamb misir me igar, ue. Ye wuri qob qamamir eng ebine irimaniom qamb deremei. \v 18 An eng igar: Tat ai nob eng apand uburubour. Ego qob gumatemir eng nob qomon qob eng nob anir ger bais me qoinerei. Wonou ende igama mi gugum dibent uburiba. \v 19 End ne munon ger qomon qob qomourt ger gab eng mi ue qamb munon qei me wuriimbiginer eng, Qenu wonou bibis end munon eng wo gor unum diban me igorinerei. Ego munon ger qomon gugum qeemben qamb munon wuriimbiginer eng wo Qenu wonou ginam end irab wonou bibis end unum diban igoriba. \v 20 End aninob quraum: An qomon imbigau munon nob Parisi nob wuri qomon uber toat igour eng an wuritanami me obounon eng an Qenu wonou ginamt bibis end me igorunanei.” \s1 5:21-26 Qob musiau werei eng wuriimbigorei \r (Luk 12.57-59) \p \v 21 “End qoan tonoanb ete aninob qamarari igumon eng, igeig me yamar, munon ger igeig yab munon waraminer eng qereimau munon barai wo giba. \v 22 Ego see ye ete aninob qemerini: munon ger munon qei wurit misiringetara eng baab ba uyort bigubour. Ne gor, wonou umomt qiyo umourt qob isi wot qemeriner eng mot kaunsel wurit isubour. Ne munon ger, geret, ‘ne misir ue tagug ar,’ ende wot qemeriner eng munai ginam boru end isiba. \p \v 23-24 Ne Qenut mian yemb qamb mi ba mian yab big igour nam qab qani end isub ne bo munon qei nenet mindigar qob qamb qiyo, a ieri negab qiyo ende at igamari misir igub gab eng, mi ba isinen eng mian yab bigau nam qab qani end big wogub bo igeser irab wuri qomon eng nesi igour eng wurinob qamb wair wogub bo yarab mian yom. \p \v 25 Ne munon ger uyort ne bigib qamb nomot isa gab ne an ombur qataben isub igo ombur qob qamb qoregensiarar. Ende me ebeinen eng munon qob qereiminer end nomot isa wo bo niimurima burtuum wurit isa wuri naba uyort nebigubour. \v 26 Ende abari uyor munait igoriban. End aninob quraum, uyor munait end igo qomon eng me taui ugeinen eng uyor munai eng wogub me qoeinenei.” \s1 5:27-30 Munon yamangar song-song qiroau eng \p \v 27 “Ne an qoan ete qamarari igumanei: yamangar ba me omboagir wagar. \v 28 End ne ye ete aninob qemerini: munon ger yamangar ar mugen gab baib qamb oau nageiner eng, munon eng wo qo wonou ubeni eng mom wagau gas ende. \p \v 29 End nonou magqur uberegent wes eng qomon boru ende aba gab eng gumoteneri arirom. Gugum igama eng nonou git goan aib eng ten ar isi munai ginam borut isinen qamb. \v 30 Ne gor nonou uberegen eng qomon boru ger aba gab eng, soopur arirom. Ten igama eng nonou git goan aib eng ar isi boruburiner qamb.” \s1 5:31,32 Yamangar baub wagau qob eng \r (Matyu 19.9; Mak 10.11-12; Luk 16.18) \p \v 31 “Qoan ete gor qamb igurei: munon ger wonou ubeni mom omboagir wegib qamb eng, namanimun ger gumat meimi qomon biisiteiner eng musub imbig qemeriner. \v 32 Ego see ye ete aninob qemerini: yamangar wo ar uber umami nob igama ne umani wonou uyes ubeni weginer eng, umami wo qibaiau qomon eng biisitet igo. Munon eng wo yamangar eng wogub bo yamangar ger qoan umami omboagir wager eng bainer eng wo qibaiau qomon eng biisiteiba.” \s1 5:33-37 Qob nonogursi qamarau eng \p \v 33 “Ne qob ger tonoanb ete qamarari igub igumanei: qob gag ger qamb gab eng, apand mom quraum eng me qamarar. Ende at qamb gab eng munon aib magqurt mi apand ar ende abar. \v 34 End see aninob quraum: qob ar-ar qamb ne Qenu wonou ginam eng magqurt apand mom unumot qamb me nausiarar. Qenu munai ginam igo eng sig qau. \v 35 Ne gor qob qamb quyai imbini ai qen me napiarar. Ai eng Qenu wo umi igo. Ne gor qob ar qamb munai ginam aib Yerusalem me qamarar, Munon Baraitari wonou ginam qau. \v 36 Ne gor aninou tari end me qamarar. Tari im eng aninou maigas abari tari im qurun di qiyo oan diab end me ebinerei. \v 37 An qob qomorub eng qob ete gari qamarar: Io, qo ue, ende gari qamarar. Qob nonogursiorub qamb mi unumir qomorunon eng qomon boru wonou qanam.” \s1 5:38-42 Qomon boru tauimau qomon eng \r (Luk 6.29-30) \p \v 38 “Ne qob ger qoan ete qamarari igumanei: munon ger ne mag ig omboipima gab eng ne gor wo mag ig omboipiom. Ne nan ger omboaia gab eng ne gor wo nan ger omboai. \v 39 Ego see ye ete aninob qemeribam: an munon ger aningarama gab an bo taui me waramar. Munon ger nan qanamt nanama gab eng bo igeser nan qanam ig bo waga waraminer. \v 40 Ne gor, munon ger nonou mi goan ger baib qamb ne qut bigiba gab eng song bo mi goan ger ut. \v 41 Munon ger mi qugurau ba natab ete qamara gab: baisab bis end ye wog qamb ibitria gab ne iet me wog. Ne ar benau batet bisub wo ai maribiginer eng ne qubei wogub nonou bo imusi wo maribiginer gas ende bo maribig bis end wog. \v 42 Munon ger mi yeis qamb qibirat qamara gab eng me du, benau ut. Ne ger, mi net baiba gab eng gor me du, benau waga bainer.” \s1 5:43-48 Munon qarau wuriqenungarau eng \r (Luk 6.27-28, 32-36) \p \v 43 “Ne gor, qomon ete eng an imbig igoumon: nonou munon banam ten eng musub ne munon qarau eng ba sumungasi. \v 44 Ego see ye ete aninob qemerine igar: aninou munon banam qenunget igoumon gas ende aninou munon qarau eng ende wuri qenungar ne Qenut qebi qamarari munon aningaramb igorunor eng wurimeinsieriba. \v 45 Ende obounon eng aninou tain wonou ginamt igo eng iitari igoruboumon. Ne wo worom aba munon wot igub igour eng ne me wot igub igour eng gugum wurit asi igo. Ne gor ya weima munon qomon uber ebet igour eng ne qomon boru ebet igour eng qeemben wurit dara uber igour. \v 46 End munon an ubersiari gab an bo taui wuri ubersiorunon eng, Qenu bo maigas mi taui andariba? Munon gabmant qur baub igour eng wuri qomon eng ebet igour. \v 47 Ne aninou munon banam qas ibag qob musub wurinob qamb wogub munon ar qei maigas at wurimusioruboumon? Eng misue. End munon Qenu me imbig igour eng gor ende at igour. \v 48 Aninou Tain Qenu wonou ginamt qoregen mom igo gas ende, an gor qoregen ende mom igoarar.” \c 6 \s1 6:1-4 Munon qei wurimusiau qob eng \p \v 1 “An qomon ete obounon eng an qoyamet igoarar: qomon uber-uber ebet munon qen inimbagaiar qamb me abar. An ende obounon eng aninou Tain wonou munai ginamt end taui qamb mi uber ger me gunanei. \p \v 2 Ne gor an munon mi ue eng werisub qamb munon gim ibegeari yar qiumunimari mi me werisar. Munon misir ue wuri ende oboub qamb inorou munai mor end qiyo, a tap togot end ubune munon inimbagaiar qamb ende ebet igour. End ye aninob quraum, wuri eng ebet igour eng mi uber qo ag e mom baub igour, bo sabar Qenu ginamt mi uber me baunorei. \v 3 An munon boru eng mi werisub qamb aninou munon banam qani igorunor eng mag batar qi mi werisar. \v 4 Mi qi ende wurisab igorunon eng aninou Tain magqurt end an diban igoumon, end mi uber bauboumon.” \s1 6:5-15 Qenu qebi qamarau werei eng \r (Luk 11.2-4) \p \v 5 “End Qenu nob qomorub eng gor ende, munon gab Qenu nob quraun qamb ebet igour gas ende me abar. Wuri ete ebet qib igour: inorou munai mor end igo der munon magqurt diban naget qamb qiyo, a ai tap munon qenen qib igour diban end iua Qenut qamb ende at igour. End qoyamet igoarar, wuri eng ebet igour eng mi taui qamb mom baub igour. \v 6 Ego an ende me abar. An Qenut qomorub eng aninou qi munai tumbig end isub mondir ubet taisi wogub nob qamb igoarar. Ende abari aninou Tain wo mi gugum waber igo eng diban gab igo end animbag taui anmusieriba.” \p \v 7 “An Qenu nob qamb eng qob degen aib me qamb bisub igoarar. Munon Qenu me imbig igour eng wuri Qenu nob qomorub eng qob degen aib suab bisub igour. \v 8 An wuri gas ende me abar. Aninou Tain wo an me nob qomorunon qen end wo qo imbig ugab igo. \v 9 An Tain qebi qomorub eng ete at qamarar: \p Ininou Tain nonou ginamt igoan. Nonou unum qau igoriner. \p \v 10 Nonou bibis eng init waga deriner. Ne munon nonou ginamt qite qob qamara igetet toat igour gas ende in ag e gor ende oboun. \p \v 11 Qen see in mani nioun eng ne indaran. \p \v 12 In qomon boru ebet igoun eng init biruet arirama ne munon qei init qomon boru ebet igour eng in wurit biruet ariramboun. \p \v 13 Ne inwarigesi me inquguragsi. Mi boru ger inquguragsieriba gab init biruet arirom. Ende at qamarar. \p \v 14 “An munon qei ansumungasiari gab eng an wurimusub wuri banamsiarar. Ende obounon eng aninou tain wonou ginamt igo eng taui qamb aninou qomon boru eng biruotariba. \v 15 Ego munon qei qomon boru abari an wurit igub wurinou qomon boru eng me wurimusitarunon eng, aninou Tain wonou ginamt igo eng gor taui qamb me anmusierinerei.” \s1 6:16-18 Mi gitarau qomon \p \v 16 “An mi niau qei gitab gab eng, munon qei gag mi gitoroun qamb menman boruburab igour gas ende me abar. Wuri mi gitoroun qamb munon inimbagaiar qamb gag menman boruburab ende at igour. End ye aninob quraum, wuri eng ebet igour eng taui qamb mi mom ag e baub igour. \v 17 An Qenut igub mi niau gitab igamari munon qei mi nub qamb isari an wurinob isub gab eng an ya ubet tari meni menman sarog big isar. \v 18 Ende abari wuri an mi gitab igoumon eng me animbigunor eng uber. Aninou Tain an me gab igoumon eng wo qo animbig igo. An munon magqurt mi waber obounon eng wo mi taui qamb diban andariba.” \s1 6:19-21 Qenu ginamt mind irou igo \r (Luk 12.33-34) \p \v 19 “An mi uber-uber ag et ba qiumuni big saumbinat igorub qamb misir me igar. Mi ag et ba qiumuni big saumbinat igorub misir igoumon eng, mi eng gagar pinai nub igo, ne uyan nub igo, ne munon qei mi urim baub igour. \v 20 A an mi uber-uber qenenginob Qenu wonou ginamt irab mi baiau eng qas qiumuni big saumbinat igorub qamb misir igar. Mi eng gagar pinai me wurinerei, uyan me ninerei, ne munon urim me baunorei, qenen gab mismisir igoruboumon. \v 21 Munon ger wonou mi sig uber ger eret igoriner eng baib qamb misir end qas igub igo gas ende.” \s1 6:22,23 Ininou mag eng git goan wonou urut begen \r (Luk 11.34-36) \p \v 22 “Aninou mag eng git goan gugum begen igamau gas ende. Mag uber igoriner eng git goan begent igoriba. \v 23 A mag tuumteriner eng git goan itumoramba. End begen anit igo eng wagari ende igoriner. Bo qomon boru toat oau naget abari itum aib anmuaseremba.” \s1 6:24 Munon barai ombur-ombur sarau batar igamau misue \r (Luk 16.13) \p \v 24 “Munon gari qas munon barai ombur sarau me batarinerei. Ende ebeiner eng ger siningot ne ger qenunget ende ebet igoriba. Ne ger qob qamara toat ne ger qob qamara omboarir ende at igoriba. End ne in igeragart Qenu qenunget ne igeragart nomon qur qenunget ende me oboun.” \s1 6:25-34 Misir qebebi igau qomon eng \r (Luk 12.22-31) \p \v 25 “Qanam end ne aninob quraum eng: See igom igoun end mi goan qamb nomon qurt ne mani qamb end misir qebebi me igar. Igom igoun eng mai, mani ya qamb eng qas nub igoun qiyo? A mingoan qas qumani igoun qiyo? \v 26 Morogan ibagaiar: wuri man suab mi ubub qirinau ba mor big nub me igour. Aninou Tain wonou ginamt igo morogan eng oroar igo. End ne an mai morogan wuritanamimoumon qiyo? \v 27 End ne an gor see qas umib at wogub bo mai me uminei qamb togun ger bo maribig igo qiyo? Sig ue ar. \p \v 28 Ne mi goan qumanimau end meimet misir qebebi igub at igoumon? Nam isar qamb puriani amug-amug eng wuri mi goan me barsi igour, ego wuri misir qebebi me igub igour. \v 29 Qoan munon barai Solomon wo mind irou igo ne git baab igoar eng nam isar ger me wotanamimau. \v 30 An munon yamangar mani qamb mi goan qamb end misir qebebi igunon eng an oau apand ue. Mi e musub gaiar. Nam ar amug igama Qenu siara se isarima munon ar soopur arir igour. End ne an nam qamb puriani qamb eng gagar wuritanamimoumon. End ne Qenu anoar ne sig mom anubersi igo. End ne an meimet qamb misir qebebi igo? \v 31 End at ne misir qebebi igub, mani eret gab nuboun? Ya eret gab nuboun? Mi goan eret ba qumanimboun? ende misir me igar. \v 32 Munon Qenu me imbig igour eng wuri misir qebebi ende igub igour. An aninou Tain wonou ginamt igo eng an imbig igoumon eng wo gor animbig ne mi gugum baub qamb misir igoumon eng qeemben ende andariba. \v 33 An gigit wonou bibis eng nob qomon qoregen eng nob end igorub wot asi ebet igorunon eng, mi eng gagar wonou ar anit igima darab isub igoriba. \v 34 End ne qen see igo barim mi ger oboumon end misir qebebi me igar, qen barim eng wonou uninim. End ne in qen geret quguraget gab eng qen end qas uburiner. Bo ten igama ne barim quguraget urigom quguraget ende at me isub igoarar.” \c 7 \s1 7:1-6 Munon ger wonou qomon me qereiomun \r (Luk 6.37-38, 41-42) \p \v 1 “An munon qei wurinou qomon abari ibag mindigar qob me wurit qamarar. Ende obounon eng Qenu gor anit mindigar qob qemeriba. \v 2 An munon qei wurinou qomon qereimunon gas ende Qenu wo gor aninou qomon eng qeemben ende qereimba. Wurinou qomon qerei ne mi mai-mai indarar qamb qomorunon eng Qenu wo gor ende qamara utuboumon. \v 3 End ne nonou magqurt nam sau aib net isar eng ten igo ne nonou ima magt mi qanganing wot isar end qamb igoan? \v 4 Nonou magqurt nam sau aib net isiner eng ten igama ima mi qanganing wot isiner eng gab, “ima ete aba, mi qanganing magt eng gumotenerimeteibam,” ende qemeriban? \v 5 Eng misue, maigas ende me ebinenei. Wo gigit nonou nam sau net isiner eng mom at gumoteneri musub mi gab ne nonou ima mi qanganing eng gumotenerimatat. \p \v 6 Mi qau gab iau me werisar, ende obounon eng wuri igeser anongoarubour. Ne mi uber qenenginob eng bur qib igour werei end bigunon eng wuri napi borusiorubour.” \s1 7:7-12 Qenu qebi qumurune mi uber indariba \r (Luk 11.9-13; 6.31) \p \v 7 Ne bo qamar: “Qebi qamarari andariba, a gub qamb asi qib igamari eng ansirbiga guboumon. Ne qeirtoau bigari igub eng igeser animbegeiba. \v 8 Munon gugum qebimari eng werisiba, a gub qamb asi eng gubour, a qeirtoau bigari eng igeser ibegeiba. \p \v 9 Aninou wau ger mani qibit qamara mai, ur der bo nomon utab igo qiyo? Ende ue. \v 10 Ne ger, wau der yag wai nib qamb urt qamara eng mai, ur der mi boru ger utab igo qiyo? Ue e. \v 11 End ne an munon uber ue eng aninou wau eng sig-sig mom wuri qenungar mi uber wurisab igoumon eng. Eng gas ende aninou Tain an antanamimar eng wonou ginamt igo eng wo munon mi uberet qebi qomorunor eng ar ende werisiba. \p \v 12 Munon qei an anmusiari an wurit mismisir igoumon gas ende gari an gor munon qei ende wurimusiarar. Qomon eng Moses gumater eng nob munon miteri qamb gumatemir eng qamb gumatemir eng ende igo.” \s1 7:13,14 Tend gogorun isau eng \r (Luk 13.24) \p \v 13 “End ne an tend qomourt end mor isar, tend wauimau end isub eng tap sarog eng toat isub eng munai ginam boru end isub umuboumon. Munon irou tap eng toat isub igour. \v 14 Tend qomour ne tap mongomongau boru eng igomot igamau, ginam end isub igo.” \s1 7:15-23 Nam qur big igour eng \r (Luk 6.43-44) \p \v 15 “An munon qei qob gigit anmurimar qomorunor eng an imbig igoarar. Wuri wai sipsip goan gas ende at diorubour. Ego wurinou misir erobon eng oau uter eng igoriba. \v 16 Wuri qob aninob qamb menman ion abari ibag imbiguboumon. Eng ete gas, wain qor end uyor qur boru ger me imbi igo. Ne ain uben end qiser me di igo. \v 17 Nam qaar boru eng qur eng qeemben ende big igo. A nam uber qur nub igoun eng wonou uben end qeemben di igo. \v 18 Nam qur uber nub igoun eng bo nam boru uter uben end me dierinerei. Ne nam qur boru uter eng nam qur uber nub igoun end me di igo. \v 19 Nam uber nub igoun eng bo qur musub me biga eng suab mutet gumoubour. \v 20 End ne munon qob gigit anmurimar qamb eng menman ne qomon eng ion abari ibag wuriimbigar.” \rq (Luk 13.25-27)\rq* \p \v 21 “Munon gugum yet, Barai, Barai yet qamb igour eng gugum ende Qenu wonou ginam bibis end me irunorei. Munon gari-gari Qenu wonou mi abar qamb qamara toat ebet igour eng gari irubour. \v 22 Qen ger dibenara gab munon irou yet ‘Barai, Barai, ne negab-negab Qenu qob dibes qamb qib igunei. Ne neunumot ai munon igaramor eng wuri musub ne nonou qiribiten eng in ubune gamirei.’ \v 23 Ende yet qamarari ye ete wurinob qemeribam: ‘Ye an qoyam ue, an munon qomon soagen abau tari. Qand wogub der iuarimar,’ ende qemeribam.” \s1 7:24-29 Munon misir uber ne misir boru nob \r (Mak 1.22; Luk 6.47-49) \p \v 24 “Munon gugum qob eng igub misirt igub toat igorunor eng munon ger qoyam imbi-imbi igo mon nomon erer tumun goanet yab mindater gas ende oboubour. \v 25 Mon mindaterei igama ya aib der yaum isuor eng, ne moon sani-sani aib di munai baar eng qoren mom nomon erobon qumo yamor end munai du qamb igoai. \v 26 Ego munon gugum qob igub end misir me igub toat ebet igorunor eng munon misir ue mon orosout mindater gas ende. \v 27 Mindaterei igama ya aib der yaum yar orosou nerub isa sani-sani aib di mon eng boaburma uburab isorei, mon eng sig borusi uburab isorei.” \p \v 28 Yisas qob eng ende qamb ugea wogub munon yurau aib eng wonou qob uber eng igub borusi qoaguruiamirei. \v 29 Wo qob qamara igumir eng qob qiribiten, munon Moses qomon toat qamarari igub igour gas ende ue. \c 8 \s1 8:1-4 Yisas munon ger musiarei \r (Mak 1.40-45; Luk 5.12-16) \p \v 1 Yisas ai qaur eng wogub dara ne munon yurau irou toat qib igurei. \v 2 Ne munon ger tumau gab igoar eng yar menmant end gamaur wat bugab simot eab qamar: “Munon Barai, ye iam e gab nonob quraum, gusimiseib eng gusimiseis.” \v 3 Ende qamara Yisas uben arir baab qamar: “Ye gusimeteibam, ne mom uberburiban.” Ende qamara iam tumau eng qand wout uburerei. \v 4 Ende aba Yisas munon eng nob qamar: “Ne eng aban end munon ar song-song wurinob me qem, ar deget munon Qenut mian yab igour end qas ire. Iroa negab Moses qomon qoan qamb gumater igo eng toat nemaragansiorunor. Ende abari munon gugum ne iam mom woumrirar eng imbigar qamb.” \s1 8:5-13 Yisas Rom gabman baraitari wonou sarau munon eng musiarei \r (Luk 7.1-10) \s1 Yogorau munon baraitari wonou wau Yisas musiarei. \p \v 5 Yisas ende at wogub Kaperneam end isa ne Rom wurinou munon baraitari eng yar Yisas gab simot eab qamar: \v 6 “Barai, yonou munon sarau besab igo eng toar borusi wara mor umo inab igo. Git goan gurumot uburab ne borusi aruab igo.” \v 7 Ende qamara Yisas taui qamar: “Io, ye isub musieribam.” \v 8 Ende qamara munon barai eng qamar: “Barai, eng ende ue. Ye ne sesimot mor umo yar qamb me qemerinei, nonou qas et igo qob qas qamara uberburiner qamb eng gor uber. \v 9 Ye gor munon barai qei igama wuri ii ete igoum. Ne gor ye yonou yogorau munon yurau ye igimine yii igour. End ne ye ger nob, ‘is’ qemerine eng qob igisab isub igo. Ne bo ger nob, ‘yar’ qemerine eng yar igo. Ne yonou sarau munon eng nob, ‘mi eng eb’ ende nob qemerine eng mi ebet igo.” \v 10 Munon barai eng Yisas qob ende nob qamara igub qiet ne munon toat qib igour eng wurinob qamar: “Apand aninob quraum. Isrel munon yurau end ger oau apand ende ger qoan me geau. \p \v 11 Mi end misir igar, munon irou worom diat end ne worom isat end yar Abraham Aisak ne Yekop nob Qenu wonou ginamt bibis end qiumuni mi nubour. \v 12 Ego munon bibist igorunor eng Qenu wurisogar ag arirama ai itum end is igo migeri ur igara igorubour.” \p \v 13 Ende qamb ne munon barai eng nob qamar: “Nonou oau apand buran end ne mor isub mi ende eb qamb misir igan eng ende aba uberburiban.” Ende nob qamara qen end qas wonou sarau betet igoar eng uberburerei. \s1 8:14,15 Yisas Pita unor musiarei \r (Mak 1.29-31; Luk 4.38-39) \p \v 14 Yisas ende qamb wogub ne Pita wonou munai mor end isorei. Isub gar eng Pita wonou ayi eng toar wara inab igoai. \v 15 Ende gab ubent end bea toar mom dierama ne bugab mi arsitet igoai. \s1 8:16,17 Yisas munon irou wurimusiarei \r (Mak 1.32-34; Luk 4.40-41) \p \v 16 Ai gab-gab munon irou munon qei aibigau igaramor eng oromar diarari aibigau eng orotoar arir ne toar ar qei igab igoar eng wurimusub ende at igoai. \v 17 Wo mi eng ebetri igoar eng munon miteri qamb gumater eng Aisaia ete qamar eng toat ebet igoai: \q1 wonou uyes ininou toar eng musub ba iua ugarei. \s1 8:18-22 Yisas toat qiroau qomon eng \r (Luk 9.57-62) \p \v 18 Yisas ibagar eng munon yurau aib wot qiumunimari ibag ne wonou imbigau yurau eng wurinob qamb ya tai ig eng wogub bo iget wes irond isun qamb misir igorei. \v 19 Ende at igamari qomon qerei imbigau munon ger Yisast yar qamar: “Imbigau munon tari, ye mom ne notoat ten mom qib igorib qamb girinet tug mom igoum e.” \v 20 Ende qamara Yisas taui qamar: “Iau qaar wuri irut igour, ne morogan wuri mon ubet igour. A munangit wau wo wonou ar deget qib igo, wo umiminer munai eng ger ue.” \v 21 Ne bo wonou imbigau yurau end ger bo yar nob qamar: “Munon Barai, yiimurima isub tain umar eng tumuni wogub diab notoat qib igoribam.” \v 22 Ende qamara Yisas nob qamar: “Eng wog, wogub ye yetoa ombur qib igorun. Munon mumun eng munon mumun qei eng der qitumuni igorunor.” \s1 8:23-27 Yisas sani-sani omboopuramorei \r (Mak 4.35-41; Luk 8.22-25) \s1 Yisas sanisani aib omboopurama wagerei. \p \v 23 Ende qamb wogub wonou imbigau yurau eng oromar tabin ba isumirei. \v 24 Isub igamari sani-sani aib uyer ya wobon end dari ne uyer ya buresi tabin umimb aterei. Ego Yisas qoan naat inerei. \v 25 Ne wonou imbigau yurau eng isub meni qamamir: “Ne inmusub ge, in umub pisi igoun e me ga a?” \v 26 Ende qamarari Yisas der bugab wurinob qamar: “An Qenu qenen anoar igo eng wot me igub igoumon end yarimoumon eng.” Ende qamb der bugab moon aib di ya bures arir igoar eng omboopurama wagerei. \v 27 Wonou imbigau yurau eng der ende gab qamamir: “Wa, eng meimi munon ende igo sani-sani aib di ya bures arir igemerei eng omboopurama waga a?” ende qamamirei. \s1 8:28-34 Munon ombur aibigau igaramor eng wurimusiarei \r (Mak 5.1-20; Luk 8.26-39) \p \v 28 Moon ende omboopurama waga ne isi munon Gadara wurinou ai end isumirei. Isari munon ombur aibigau igaramor eng munon teteret end igo Yisast yaremirei. Munon ombur eng munon teteret end igamari munon ar munon teteret wes end bais me qib igamau, borusi yari wogub igurei. \v 29 Yisas ende isa gab qugiab qamb amir: “Qenu wonou wau, mai insierib qamb? Qen uit ar insumungasierib qamb yaran ne?” ende qamamirei. \v 30 Mi eng ebeter ai igeragart wes end bur yurau aib end oroar igurei. \v 31 End ne aibigau munon ombur wuriboopuri igour eng der Yisas nob qamamir: “Ne intoar ariramb qamb eng intoar bur yurau aib end inimurima isuboun.” \p \v 32 Ende qamarari Yisas wuriimurima der bur yurau aib eng wurit isari bur yurau aib eng qanganget uyab-uyab yaru aib eng der ya tai isub ya nub umb uburemirei. \p \v 33 Ende abari munon bur oroar igour eng ende gab iua ginam aib umo isub ne bur eng ebetemir eng wurinob qamb ne munon aibigau igarama igour eng maigas ebetemirei qi eng gugum wurinob qamb ugamirei. \v 34 Ende qamarari igub munon gugum ginam aib eng wogub Yisas gub qamb iramirei. Irab gab ne wurinou ai eng wogub iua qamb qamat qamamirei. \c 9 \s1 9:1-8 Yisas munon goten uben nob boru eng musiarei \r (Mak 2.1-12; Luk 5.17-26) \p \v 1 Qamarari wogub bo tabin ba yonam wonou ginam qenen end diarei. \v 2 Diab end igama munon ger git goan gurumot uburer eng gart big ba diamirei. Diarari munon eng wurinou oau apand eng ibag ne toar munon eng nob qamar: “Io, oau mein burab igoar, nonou qomon boru eng ye net biruet ariramoum.” \p \v 3 Ende qamara qomon qerei imbigau munon eng ende igub wurinou qob-qob qamamir: “Wa, munon eng Qenut sai qob qamb igo.” \p \v 4 Ende qamb abari wurinou misir eng ibag wurinob qamar: “An misir soagen eng meimet ende igub igoumon? \v 5 Maigas at nob qemerin eng mai sarog, ete at nob qemerin eng, ‘nonou qomon boru eng ye net biruoum’ ende qemerin eng qiyo, a ‘der naget is’ qemerin eng mai sarog qi? \v 6 Ye ete aninob qemerine igub ne, Munangit wau wo qiribiten ag e igo, qomon boru eng ar biruet ariramba.” Ende qamb toar munon eng nob qamar: “Der naget gar baub mor umo is.” \v 7 Ende qamara munon eng der naget mor isorei. \v 8 Munon yurau aib eng ende gab yari wogub Qenut mismisiramirei. Wo Yisas boopuri ten igama mi qiribiten eng aba gab. \s1 9:9-13 Yisas Matyu maribigorei \r (Mak 2.13-17; Luk 5.27-32) \p \v 9 Ne Yisas bo tap toat isub gar eng munon ger gabmant qur ba qib igo eng wonou sarau munai end igama garei. Unum eng Matyu, gab nob qamar: “Yarab yetoa ombur qib igorun.” Ende qamara Matyu der nob isorei. \p \v 10 Yisas nob isib qamb ne mi arsi nob bugab mi niba ne qur baiau munon ne munon qomon boru at qib igour eng ne wonou imbigau yurau eng nob bugab igurei. \v 11 Ne Parisi ende ibag ne wonou imbigau yurau eng wurinob qamamir: “Aninou imbigau munon qoregen aib eng meimet qamb qur baiau munon ne qomon boru abau qoat eng oromar mi nub igo?” \p \v 12 Ende igub Yisas taui wurinob qamar: “Munon gugum toar igara eng sir inmusiarar qamb wuri simoar eari wurimusub igour. A munon qugurebi igour eng ue. \v 13 Isub qob qoan igoar eng maigas qi eng qoot gaiar. Ye wai mian yab big igour eng ye oau me yemeinsia. Ue, munon qomon uber ebet igo eng oau yemeinsi igo. Ye derem eng munon in qoregen qamb igour end me darau, ue, munon gogorau igour eng wurit deremei.” \s1 9:14-17 Mi gitarau qomon \r (Mak 2.18-22; Luk 5.33-39) \p \v 14 Ende qamb igama Yon munon ya obotar igoar eng wonou imbigau yurau eng wot diab qamamir: “Meimet qamb in Parisi wurinob mi gitab igumune nonou yurau eng mi me gitab igour eng maigas?” \p \v 15 Ne Yisas taui qamar: “Munon ger yamangar set baub ne banamori wurinob igama eng mai wuri oau quguraget igorubour qiyo? Ende me ubunorei, igoi wogub qen munon yamangar bainer eng mot qoari ne qen end mi gitarubour. \p \v 16 Ne gor, munon ger mi goan tau temen ger ba mi goan qoan quburiner end big me mai igo. Ende ebeiner eng mi goan tau temen eng gigibiot isub mi goan qoan eng ubumima bo imusi aib quburab isiba. \v 17 Ne gor munon ger wai goan qoan mai wain ya unab qib igour eng bo wain ya temen ba end me waari igo. Ende ebeiner eng wain ya temen end iriget yar ombombanet ag der wain ya isi isiba. End ne wain ya temen eng wai goan temen end wonou uninim waari biga uber igorubour.” \s1 9:18-26 Yisas wau ger umor eng menub ne yamangar ger mi goan gabut baab uberetarei \r (Mak 5.21-43; Luk 8.40-56) \p \v 18 Yisas qob eng ende wurinob qamb igama Yuda wurinou munon baraitari ger yar menmant end gamaur wat bugab qamar: “Yonou yamangar wau ger mom uma wogub diaum, ego ne yarab bea bo igomot der bugeminer.” \v 19 Ende qamara Yisas nob isa Yisas wonou yurau eng nob isumirei. \p \v 20 Qen end yamangar ger qenen amug isub qib igama togun 12-ende umorei. End ne Yisas isa-isa qanam isub Yisas mi goan tau end barei. \v 21 Wonou misir ete igub, “qo, ye mi goan tau end qas baab eng uberburibam” ende misir igub barei. \v 22 Ne Yisas igeser yamangar eng gab nob qamar: “Io, see oau mein burab igoar, yet oabigan eng gab.” Ende qamara qen end qas amug isub igoar eng boopur wagerei. \p \v 23 Ende aba wogub Yisas munon barai eng wonou munai mor end isorei. Isub gar eng munon ain mer gusit toau big igamari ibagarei. \v 24 Ibag qamar: “An gugum iuar, yamangar wau me umau, naat inai igo.” Ende qamara wuri qanambig wot igerig ber qob wot qamb ende ebetemirei. \v 25 Ende oramar qamara ag isari Yisas yamangar wau mumun inab igoar munai tumbigi end isub ubent bea der bugamorei. \v 26 Ende aba qob toau isa munon ai end igour eng gugum igumirei. \s1 9:27-34 Yisas munon ombur mag tuum ne ger mindiram tuum wuri musiarei \p \v 27 Yisas ginam eng wogub isa munon mag tuum ombur toat isub igo amir: “Debit wonou wau, initoubar.” \v 28 Ende arari Yisas mor isa ne munon ombur eng wot isari Yisas der wuri qebi qamar: “An ye mi eng eb qamb mom yet oabigoumon qiyo?” Ne wuri qamamir: “Io, in qenungoun.” \v 29 Ne Yisas mag end wuribaab qamar: “An oabigoumon eng gab mi eng ende init eb qamb qenungoumon eng ende anit ebeiba.” \v 30 Ende qamara mag musub asiamari wuri imurimb qamb qamar: “An qob ar song qamb qib igamari qob toau isa munon qei at igunor qoyamet igoarar.” \v 31 Ende qamara ombur wuri irab Yisas qob qamar eng me toau, wuri qob suab qiroari munon ai end igour eng gugum igub ugamirei. \p \v 32 Munon ombur eng qoari ne Yisas bo tumbigi isubari ne munon ger aibigau waramorei igama qob me qamb igamau eng ba diamirei. \v 33 Diarari Yisas munon eng musia qob musub qamarei. Qamara munon gugum gab qoagurui qamamir: “Qoan Isrel munon end ger mi ende aba me geau.” \v 34 Ende qamarari Parisi der qamamir: “Aibigau baraitari aib eng wo nonogursia ne munon eng musiar eng,” ende qamamirei. \s1 9:35-38 Yisas munon yurau wuritoubarerei \p \v 35 Yisas eng ende at wogub is ginam aib-aib qamaaman end qib igoai. Qib igo wurinou inorou munai mor end isub Qenu wonou bibis big igo qob uber eng wurinob qamb qib igoai. Igo munon git goan boru-boru ne toar qamb eng gagar wurimusub qib igoai. \v 36-37 Ende at qib igo ne munon yurau aib ibag borusi wuritoubarerei. Wuri wai sipsip munon ger wurioroar igamau eng ue, wurinou ar borumesis burab qib igamari ibag ne wonou imbigau yurau eng wurinob qamar: “Mani man aib ubumir eng arit igo ego munon gari duor ete goanet qiumuni igour. \v 38 End ne an munon man ur eng nob qamarari sarau munon bo wuri qereima isub mani gonetet ba di mor bigotounor,” ende qamarei. \c 10 \s1 10:1-4 Yisas wonou imbigau yurau unum eng \r (Mak 3.13-19; Luk 6.12-16) \p \v 1 Yisas wonou imbigau munon 12-ende eng wurit qamara yarari ne wurinonogursine ne wuri qib munon aibigau igaramor eng wurimusub ne git goan boru eng ne toar qei igab igo eng wurimusiarar qamb wurinonogursiarei. \p \v 2 Munon 12-ende wuriimuriamor eng wuri unum eng ete: qamar Saimon, unum ger Pita, ne wonou umour eng Andru, ne ger Yems umour Yon, Sebedi wonou wau ombur. \v 3 Ne Pilip Bartolomyu nob, ne Tomas Matyu nob. Matyu wo nomon qur ba qib igoar eng, ne Yems ger Alpius wonou wau eng, ne ger Tadius. \v 4 Ne Saimon Selot, ne Yudas, Iskariot wonou wau, wo Yisas duiamor eng ende. \s1 10:5-15 Yisas imbigau yurau 12 eng sarau wurisab wuriimuriamorei \r (Mak 6.7-13; Luk 9.1-6) \p \v 5 Yisas munon eng ende wuriqerei wogub wuriimurimb qamb wuriirunwab qamar: “An isub qib eng munon Qenu me imbig igour yurau eng wurinou ai eng me isar, ne Samaria wurinou ginam aib ger me isar. \v 6 Isrel munon yurau wai sipsip gas ende qaar domb at igour eng wurit isar. \v 7 Isub wurinob ete qamarar: ‘Qenu wonou ginamt bibis eng piara.’ \v 8 Ende qamb ne toar munon wurimusub ne munon umari wurimenub ne tumau gab igour eng gusimatarari wouet, ne ai igaramor eng wurimusub ende abar. An mi eng baioumon eng taui me baioumon, ar baioumon. End ne an bo ar werisar, taui mi me baiar. \p \v 9 Ne an isub qamb nomon qur qiyo mi qomourt ger abau end uyab me ba isar. \v 10 Ne gor qib igo abau qiyo mi goan it qiyo umo ombur ger me baiar, ne tugotau ger me baiar. Munon sarau baab eng mi git gab baiba. \p \v 11 An ende qibi munai ginam aib qiyo qomourt ger weib isub qiyo diab gab eng munon ger anbanamsia gab eng end qas nob igoi wogub bo tumbigi isar. \v 12 Munai mor ger isub gab eng ete qamarar, ‘oau uberet igoarar,’ ende qamarar. \v 13 Ne munon munai mor eng animbag sarog bigari ibag eng qob uber eng wurinob qamarar. A ende me abari eng qob uber eng wagari aninou igotariner. \v 14 Ne mon qei qo ginam aib qei munon animbag me sarog big qiyo qob qamarari me igatar abari ibag eng wurinou ai nogounon erumban eng porongot end arir wagar. \v 15 Eng wuri ende obounor eng munon wuriqereimau qen end Sodom Gomora nob uru iramir eng wuritanami wogub wuri sig-sig mom uru irubour.” \s1 10:16-25 Qugurau wes-wes yariba \p \v 16 “End ne an igar, ye animurimoum eng an wai sipsip gas ende iau qaar irut animurimau gas ende oboum. End an mani qomon eng toat mom imbig mi oboub eng abar. Ne morogan wamariau qomon eng toat qomon boru ger me abar. \v 17 An mi eng imbigar, wuri anbaab uyort anbigub qamb bisub wurinou inorou munai mor end pisirami aningarambour. \v 18 Ye yesiningot wogub anamar gabman ne king magqurt anamar isubour. Ende ansiarari an qob uber eng dibes wurinob qamb ne munon yurau ar eng gor wurinob qamarar. \v 19 Uyort anbigub anamar isari gab eng an misir qebebi igub daragab qob maigas qomoruboun, qo maigas taui qomoruboun, misir ende me igar. Qen end qas Qenu wonou qob qomorunon eng animbiga qomoruboumon. \v 20 An qob qomorunon eng aninou qob ue, Tain wonou Igomurur qau eng wonou anit di qemeriba. \p \v 21 Ende abari munon qei wurinou wau der ur unor gabman wurit qut bigari gabman der igaramari umubour. Ne umom der umour duima gabman waramari umiba. Ne ur unor der wurinou wagrari gabman wurit duimari igaramari umubour. \v 22 An ye iitari burab qib igamari ieri animbag igorubour. Ende abari ne munon ger wonou mom nonoguret igoriner eng qen sindomund end Qenu wonou mot iroa igomot igoriba. \v 23 End ginam aib geret isari ansiningoar abari ibag iua yar ginam aib geret isar. An sarau oboumon eng Isrel ginam aib eng gugum me at ugunanei, igama Munangit wau deriba. \p \v 24 Mi eng imbigar, sugur wau wuri wurinou imbigau munon eng wurinou baraitari me igour. Ne gor, wau gogor ger munon barai ger ba nob igoriner eng wau gogor eng wo baraitari me igorinerei. \v 25 Sugur wau ger wonou imbigau munon gas ende ebet eng uber. Ne gor, wau gogor eng wonou munon qoat igo gas ende ebet eng gor uber. End munai ur end unum bigour eng, Belsebul, ‘aibigau wurinou baraitari’ wot quraur eng. End ne an gor ye yetoat yonou sarau ebet qirunon eng, unum eng anit big anba sumungasiorubour.” \s1 10:26-31 Qenut gari yariomun \r (Luk 12.2-7) \p \v 26 Ende qamb qamar: “An munon wurit me yarimar. Mi ger suumi bigunor eng bo sagar igoriba a qob ger qi igoriner eng bo diban iguboumon. \v 27 Ne ye qob itum aninob qemerin eng an bo sabar dibes woromt wurinob qamarar. A qob qi qamarari aninou qas igub wogunon eng bo dibes munon gugum wurinob qamarar. \v 28 Munon aningaramb eng gugur qo moui nob me aningaramunorei, end me yarimar. Munon moui gitgoan nob waramb animurima ginam borut isunon eng Qenu, wot gari yarimar. \p \v 29 An morogan qomourt ombur-ombur gari eng nomon qur qomourt miannob eng ombur arir taui ba igoumon. Ego aninou Tain wo mi eng gab iet waga ar isi ag me isinerei. \v 30 Aninou tari im eng wo qoan wanunger ugab wagerei igo. \v 31 End an me yarimar, an morogan qamaaman irou wurinou qur qangang eng wuritanamimoumon.” \s1 10:32,33 In Yisas igoun end dibes qomorun \r (Luk 12.8-9) \p \v 32 “Munon ger ye yedibes qamb qiriner eng ye gor munon eng wo dibes Tain wonou ginamt igo eng nob qemeribam. \v 33 Ne munon ger ye unum dibes munon wurinob qemerib qamb qinining mogirisab weginer eng ye gor munon eng Tain magqurt mogirt wab wegibam.” \s1 10:34-39 Yisas gari qenunget igorun \r (Luk 12.51-53; 14.26-27) \p \v 34 Ende qamb qamar: “Ye ag e derem eng munon gugum wurimbanamsierib deremei qamb misir igunon, ue. Ye munon wurimbanamsierib me darau, ye yogurib yuraut deremei. \v 35 Ye derem eng munon wurinou yurau qi qarausi igoarar qamb. Wau der ur nob agunub, ne waibou der unor nob agunub, ne umagom der ayi nob agunub. \v 36 Ne munon ger der wonou yurau erogori eng wuriqarausi ende at igorubour. \p \v 37 Munon ger wonou ur qiyo unor sig-sig mom qenunget ne ye yenasi weginer eng, munon eng ye wo gor me qenunginei. Ne gor munon ger wonou munonbor wau qiyo yamangar wau qas wuriqenungar ne ye yenasi weginer eng ye gor munon eng nasi wegibam. \v 38 Ne munon ger ye quguragetam gas ende me ebein qamb yari weginer eng wo yonou munon banam ue. \v 39 Munon ger wonou see igom igamau end misir igub wonomi me duieminer eng qen geret igomot me igorinerei. A munon ger yet igub yetoat qib igama waramari uminer eng qenen yenob bebereg igoriba.” \s1 10:40-42 Yisas wapet igorun eng taui mi uber bauboun \r (Mak 9.41) \p \v 40 Qamb qamar: “Munon ger animbag sarog big anqubeiminer eng ye yebanamsiau gas ende gari. Ne munon ger ye yebanamsieriner eng munon ye yiimurima derem eng banamsi igo. \v 41 Munon ger igo Qenu qob qamarau munon yara gab eng ete misir igub: “Qo, wo Qenu sarau munon,” ende qamb misir igub wo munon eng musieriner eng, Qenu bo sarau munon eng taui mi utiner gas ende munon eng qeemben ende utiba. A, munon ger igo munon qoregen ger yara gab eng wo munon qoregen qamb musieriner eng gor Qenu bo munon qoregen musieriner gas ende munon eng musieriba. \v 42 End ne mi eng igar, Munon ger munon boru ger gab ne Yisas wonou yurau qamb ya uta niner eng apand munon eng mi uber taui baiba.” \c 11 \s1 11:1-19 Yon munon yat wurimaragansi igoar eng wonou imbigau yurau Yisas wot wuriimuriamorei \r (Luk 7.18-35) \p \v 1 Yisas qob eng wonou imbigau munon 12 eng ende wuriirunwab qamb wogub ginam eng wogub bo ginam qani-qani eng qob wurinob qamb wuriimbig qib igorib qamb isorei. \p \v 2 Ende is qib igama Yon munon wurimaragansi igoar eng uyort igo Yisas wonou sarau eng qob toau isa igorei. Igub wonou imbigau yurau eng qei wuriimurima Yisast iramirei. \v 3 Irab Yisas qebi qamamir: “Ne munon eng Yon nenet deriban qamb qamara igub qoat igoun eng qiyo? A munon ger qoat igoruboun?” \p \v 4 Ende qamarari Yisas taui qamar: “An bo igeser isub mi gaumon eng ne igoumon eng gugum Yon nob qamarari iginer. \v 5 Munon mag tuum bo asi mi gab igour, ne goten gurumtar eng bo qib igour, ne tumau gab igour eng bo woumriroa uber igour, ne iruges quum eng bo qob igub igour, ne munon umb bo der bugab igour. Ne munon qob uber qoan me igau eng bo igub igour. \v 6 Ne munon ger ye ebetri igoum eng gab siningot ye mogirt wab me igoriner eng Qenu wo musia ubereteriba.” \p \v 7 Yon munon wuriimuriamor eng bo isari wogub Yisas munon yurau aib eng wurinob qamar: “An Yon ai qengerenget end igama wot isumon eng meimi gub qamb isomanei? Qo moon namanimun bea uya gub qamb isomanei ne? \v 8 Isumon eng meimi gamanei? Munon ger mi goan qenenginob wes at qumani igama gub qamb isomanei ne? Munon mi goan uber ende at qumani eng munon baraitari wurinou munai end igorubour. \v 9 Yenob qamarari igini, isub meimi gamanei? Qob gigit qamarau munon ger qiyo? Io, ye ete aninob qemerine igar, an isub qob gigit qamarau munon qei wuritanamimar eng gub qamb isomanei. \v 10 Yon wot qoan qob ete qamb gumatemir eng: \q1 Ye munon ger ne der isinen end imbig nob qemerine wo gigit gim isub wuriimbigiba. \m \v 11 Qob eng igoar end ne ye ete aninob qemerine igar, Yon munon wurimaragansi igoar eng wo munon gugum unor wuribaub igour eng wuritanamima. Ego munon boru ger Qenu wonou bibis end igoriner eng wo Yon wotanamima. \p \v 12 Qoan Yon munon wurimaragansi igoar eng isi yarab qen see eng munon uter qei der wurinou uyes yogub Qenu wonou bibis end igorub qamb at igurei. \v 13 Ne qoan munon qob gigit qamb igour eng ne Moses qomon qob gumater eng isi yarab Yon qangang eng, Qenu wonou bibis end qamb igurei. \v 14 End an wurinou qob eng igub oabigub qamb eng, Yon wo Elaiya, munon eng deriba qamb igour eng. \v 15 End an iruges nob igo eng igar.” \p \v 16 Ende qamb qamar: “See munon wurinou qomon ebet igour eng ye meimet maribig qemeribam? Wuri wau munai ginamt igo yurau ger der qiumuni igo yurau ger wurit ete orunor gas ende. \q1 \v 17 In munon yamangar nob qibaiari mismisir uru uyoun eng an nob me uyau. Ne uru qabar uber woroun eng an me toubau. Wuri eng at igour gas ende. \v 18 Qen end Yon wo yar ya mani nob gitara gab me wuritrama qamamir, ‘Aibigau waramai igama aba’ ende qamamirei. \v 19 A munangit wau wo yar mani ya qamb sorobig nia gab bo me wuritrama gugum ete qamamirei: ‘Munon eng wo mai bur iriam bigorei igo mi ende at nub igo? Eng wo munon qur baiau ne munon qomon boru ten igour eng wurinou yurau end at qib igo.’ Ende qamb igoumon eng Qenu wonou sarau eng animbiga gaumon eng mi apand ar.” \s1 11:20-24 Munon oau me igeseromunor eng borumesis \r (Luk 10.13-15) \p \v 20 Yisas ginam aib qei end wonomi wes-wes aba gamir eng me wot oabigari ibag bo wuri irunwab qamb igoai. \v 21 Qamb qamar: “An munon Gorasin Betsaida nob, an borumesis. Qoan munon ger ye qomon wes see ebine an gaumon gas ende wo ginam ombur Tair Saidon nob end ende ebeterei ende qi eng wuri qoan mingoan qeer boru-boru eng qumani mut wambin qibesi bugab qoam mag igeser igo wot oabig wugumirei qi, ego an sig ue ar. \v 22 End aninob quraum, Qenu munon wuriqereiminer qen end Tair Saidon nob wuri wuriquguragsieriner eng iosi ete. An anquguragsieriner eng sig-sig mom. \v 23 Ne an munon Kaperneam, an aninomi bereri Qenu ginamt irub at igoumon? An ende at wogub aninomi ba Satan wonou ginam end ariramb at igoumon. Ego ginam Sodom eng munon ger qomon wes e gaumon gas ende aba gamirei ende qi eng qoan oabigari Qenu me igaramau qi, see ende igour qi. \v 24 Ego Qenu see anborusieriner eng Sodom wuriborusier eng wuritanami anborusieriba.” \s1 11:25-30 An yet yarab umimar \r (Luk 10.21-22) \p \v 25 Ende qamb wogub ur nob qamar: “Io Tain, Ne sig Aib erer qite ne ag e nonou torsianei igoan. End ne qomon wes eng aban eng, munon qoyam aib eng wuriimbiga geau eng bo wuri mag ibag-ibag munon boru tagug igour eng wuriimbiga gab ye sig nenet mismisiraum. \v 26 Io Tain, mi eng aban eng nonou qerei qenunget aban.” \v 27 Ende qamb qamar: “Yonou Tain mi gugum yet wagerei. End munon ger wau eng me imbig igo, Ur wonou gari imbig igo. Ne ur eng gor munon ger me imbig igo, wonou wau eng gari ur imbig igo. Wau wonou uyes Ur imbigar qamb wuriimbig igo eng gari Tain imbig igour. \p \v 28 End an nam quran togor qib nanaui gab eng, yet yarari umimar qemerine umimboumon. \v 29 Ye nam quran togor igoum eng an bo yet ba togor yiimbiguboumon. Ye munon mein yonomit misir me igub igoum, end yet yarab umimboumon. \v 30 Ye nam quran andarib quraum eng uber, qugurau ue, sigen,” ende qamarei. \c 12 \s1 12:1-8 Inorou qent gitab igamau qanam eng \r (Mak 2.23-28; Luk 6.1-5) \p \v 1 Yisas qob eng ende qamb qen gurumnami ende umi ne qen geret inorou qent wit man qobot qib igoai. Qib igama wonou imbigau yurau eng nob qib igo borusi minemb ne wit qur ba nub qib igurei. \v 2 Ende at qib igamari munon Parisi eng der ibag Yisas nob qamamir: “Nonou yurau at qib igour eng ibagan? Wuri gitarau qomon igo eng biisitet inorou qent eng obour eng uber ue.” \v 3 Ende qamarari Yisas taui qamar: “Qoan Debit wonou munon yurau wurinob minemb maigas atemirei igama wanunger gab igoumon? \v 4 Wo Qenu wot igau munai mor end isub wonou yurau oramar Qenut mian yab big igour eng, munon Pris qas nub igour eng wuri bo qomon biisitet numir eng an qoyam ue e? \v 5 Ne gor, Moses qomon qoan gumater eng wanunger igoumon. Munon Pris yurau eng gari inorou munai mor end sarau baab igo qomon eng biisitet Qenut mian yab big igour eng wuri nub igour eng qomon ger me biisitet igamau qiyo? \v 6 End ne ye ete aninob qemerini, munon see igo eng inorou munai wotanami igo. \v 7 End Qenu qob ete igo, “Ye wai mian yab big igour eng me qenunget igoum, qomon uber eng qenunget igoum.” Qob ende igo eng an mom musub imbig eng an munon qei qomon boru obour qamb me wurit mindigar qob qamb qirunanei. \v 8 Munangit wau wo Sabat qen eng wonou baraitari igo.” \s1 12:9-14 Yisas inorou qen songi munon uben boru musiarei \r (Mak 3.1-6; Luk 6.6-11) \p \v 9 Yisas ginam eng wogub bo wurinou inorou munai ger isorei. \v 10 Ginam end munon ger uben gurumot uburer eng end igoai. Igama Yisas inorou qen songi musia gab baab uyort bigub qamb yar qebi qamamir: “Ininou qomon igo eng mai songi inorou qent munon e musioruboun qiyo?” \v 11 Yisas taui qamar: “Aninou munon end ger wai sipsip gari qas igama ne inorou qent tumun erobon isa mai gab wegiba qiyo, ba bigiba? \v 12 Munangit eng wai wuritanamimour, end ininou qomon eng song songi munon ger borubura gab musiorun.” \v 13 Ende qamb munon uben umor eng nob qamar: “Uben deges arir ge!” Ende qamara munon eng uben deges arirama uben ig uber eng gas ende ebeterei. \v 14 Ende aba gab Parisi der qob musub qamb imbig Yisas waramb qamb wogub isumirei. \s1 12:15-21 Qenu wonou sarau munon mabig igo \p \v 15 Ende abari qob igub ginam eng wogub qoa munon yurau irou toat isumirei. Isari munon toar nob irou wurimusub igoai. \v 16 Ende at ne munon qei wurinob qomorunor qamb wuritaisiarei. \v 17 Mi eng ebeter eng munon miteri qamb gumater eng Aisaia qob ete qamb gumater eng irimaniom qamb: \q1 \v 18 Munon e yonou sarau munon, yonou oau uri eng anit maribigomei. Wo ye sig qenunget igoum. Yonou Igomurur qau eng wot igoriba. Igo ye munon qen geret wuriqereiemin eng wurinob qamb igoriba. \v 19 Wo qob qemeriner eng wurisiningoar oromar me qemerinerei. Ne gor wonou qen big yagaiar qamb munon menmant qiyo tap togot end iua qob diban me qemerinerei. \v 20 Ne qagab ger inumor isub igama gab eng bo ba togosia musub naget igoriba. Urut qarub umib at igama eng wo bo me gusi opursierinerei, musub igama igoi bo qarub aib qoregen dieriba. \v 21 Ne munon gugum wurinou qenungau eng wot gari igorubour. \s1 12:22-32 Yisas aibigau Belsebul nob \r (Mak 3.20-30; Luk 11.14-23; 12.10) \p \v 22 Ne munon qei munon ger ai bigau warama mag tuumot ne qob gor me qamb igamau eng ba Yisast diamirei. Diarari Yisas musia mag asi qob musub qamarei. \v 23 Ende aba gab munon gugum qiet ne qamamir: “Munon eng mai, Debit wonou wau tumbig qiyo?” \v 24 Ende qamarari munon Parisi yurau eng igub der qamamir: “Munon eng aibigau orotoar ariramar eng, wo aibigau wurinou baraitari aib eng unum Belsebul wo boopuri igo end wo nonogursia munon ai igaramb igo eng orotoar arir wurimusub qib igo eng.” \p \v 25 Ende qamb abari Yisas wuriimbig ne qamar: “Munon ai garit erogori igour eng bo der purab tau-tau isub wurinou bo yogurunor eng bo qibanamsi me igorunorei. Ne gor, munai ginam garit igour eng qiyo a wurinou qanam erogori eng der purab tau-tau isub yogurunor eng gor bo qibanamsi me igorunorei. \v 26 Ne Satan wonou yurau eng der wonou yurau tau eng nob yogub eng purab tau-tau isubour. \v 27 End yet quraumon eng, Belsebul ye yenogursia aibigau orotoar arirama qamb quraumon eng. Mai your aninou munon eng wurinonogursia aibigau orotoar arir igour? End aninou yurau eng der soagen anit qomorubour. \v 28 Ego Qenu Igomurur qau ye yenogursia aibigau orotoar ariramine gab eng Qenu wonou bibis end igoarar qamb maribagatarer eng qo anit yarerei.” \p \v 29 Qamb qamar: “Munon uter ger wonou munai mor end igama ne munon ger mor isub wonomi eng urim baib qamb eng mai ebesam wab is baiba? Ue, gigit munon eng mi big-big mor isub ne baab touri wogub ne wonomi eng baiba.” \p \v 30 Ende qamb qamar: “Munon ger ye yemerimisab igo eng yonou munon qarau. Ne munon ger ye nob mi qiumuni me big igo eng wo mi ba song-song arir igo. \p \v 31-32 Qanam end ne aninob quraum eng: Munon ger qomon boru ebet qiyo a qob boru ger qamb ebeiner eng Qenu wot birogonimba. Ego Qenu wonou Igomurur qau end qob isi wot qamb qiyo mi eng gagar ebeiner eng Igomurur qau mom-mom mogirt wab wegiba. See ne qen geret eng mom ende igoriba.” \s1 12:33-37 Nam wes-wes qur big igour \r (Luk 6.43-45) \p \v 33 “Ne gor, nam qur nub igoun eng nam qen eng gor uber igo. A nam qur boru eng nam qen eng gor boru igo. Munon nam qur eng gab ne imbig ne, ‘qo nam e uber nam e boru’ ende qamb igour. \v 34 An munon boru, an mani guterag gas ende. End an misir uber ger eret igub qomoruboumon? Aninou misir end qomon boru yab di qoa ne qabarit dibes qamb igoumon. \v 35 Munon uber wuri misir uber igo end qomon uber ba dibes ebet igo. A munon boru wo misir boru igo end qomon boru ba dibesia gab igoun. \p \v 36 End aninob quraum, munon wuriqereimau qen end munon qob boru qamb igour end wuriqereimba. \v 37 Ne qob uber qamb igorinen eng Qenu nenet munon qoregen qemeriba. A qob boru qamb igorinen eng nenet munon mindigar qob qoat ende nenet qemeriba.” \s1 12:38-42 Yisas wonou qiribiten eng dibesia gab qamb qebiamirei \r (Mak 8.12; Luk 11.29-32) \p \v 38 Ende qamara qomon imbig igour eng ne Parisi munon qei der nob qamamir: “Imbigau Munon, ne qomon wes ger aba gub qamb qenungoun?” \p \v 39 Ende qamarari wo bo taui wurinob qamar: “Munon qarig ir ne mindigar qob qoat eng wuri qomon wes end ebine gub qamb quraur eng qe? Ego ye qomon wes ger me ebine gunorei. Qoan qob gigit qamarau munon Yona qomon wes ebeter eng qas wuriimbigine gubour. \v 40 Eng gas, yag wai aib ger Yona mua wogub is iriam erobon end qen ombur gari ne itum ombur gari igoar gas ende Munangit Wau gor qen ombur gari ne itum ombur gari ende tumun erobon end igoriba. \v 41 Qenu munon wuriqereiminer qen end munon ginam Ninibe wuri der an munon see igoumon eng aninou qomon eng anit dibes qomorubour. Qanam eng qoan Ninibe munon Yona qob qamara oau igeseramir end. Ego munon see anamar igo eng wo Yona wotanamima. \v 42 Ne gor Qenu munon wuriqereiminer qen end yamangar baraitari ger der naget munon see qomon ebet igour eng dibes aninob qamb ugeiba. Yamangar eng wo ai pa igo Solomon qob qamara igib qamb dier eng. Ego end ete aninob qemerini: Munon see e igo eng Solomon wotanamima, wo sig aib.” \s1 12:43-45 Aibigau boru bo yonam yaremirei \r (Luk 11.24-26) \p \v 43-44 Ende qamb bo qamar: “Aibigau ger munon wot isub igoi wogub der qoaiba. Iua seger ait end qib munai ger gab umiemini qamb asi qib-qibei seret wogub wonou misirt ete qamar: “Qo, wonou munai qoan wogub iuam sambur end bo irini.” Ende qamb irab wonou munai sambur eng gar eng munon ger me igamau. Munai wab arir musub wugumirei igama garei. \v 45 Gab bo isub aibigau bo 7-ende oramar diarei. Aibigau 7-eng wurinou qomon eng sib boru aib. Erogori diab munai end igurei. Igamari munon eng qoan aruab igoar eng ios ende, ne see bo sig borusi mom aruab igo. Qomon eng gas ende Qenu munon wurinou qomon qereiminer eng ende gas oboubour.” \s1 12:46-50 Yisas ur unor ne umuragrari \r (Mak 3.31-35; Luk 8.19-21) \p \v 46 Yisas qob eng ende wurinob qamb isub igama wonou unor umomori big gub qamb diamirei. Diab ag naget igo Yisas nob qamarari ag deriner qamb qamamirei. \v 47 Ne munon ger end igo Yisas nob qamar: “Nonou nani imaori big diab qob nonob qomorub qamb ag naget igour. Iro ibeg.” \v 48 Ende qamara Yisas taui qamar: “Your eng yonou nani? Ne your eng yonou ima?” \v 49 Ende qamb ne wonou imbigau yurau eng wurigumar qamar: “Yonou nani ne yonou imaori e gagar igour eng ibagaiar. \v 50 Munon yonou Tain wonou ginamt igo mi abar qamb qamara igetet mi ebet igour eng yonou ima, imemi, ne yonou nani,” ende qamarei. \c 13 \s1 13:1-9 Yisas mit big wit qur end qamarei \r (Mak 4.1-9; Luk 8.4-8) \p \v 1 Qen end gari Yisas ginam eng wogub bo ya gabut wes iro isub end igo qob wurinob qemerib qamb. \v 2 Ende isa munon yurau irou yar Yisas qouiamirei. Ende abari Yisas qob maigas at me wurinob qemerinerei eng gab tabint isub mugenderi end igama munon yurau aib eng ya gabut end igamari qob wurinob qamb igoai. \v 3 Qob eng mit big ete at wurinob qamar: “Munon ger nanasingir qur bis wonou man end goanib qamb isorei. \p \v 4 Isub nanasingir qur boogibi bunumban ariramorei. Arirama qur qei is ai tap qenen qib igour end diban igama morogan numirei. \v 5-6 Ne qei is ai nomon qer diban end is igo qaur qand diamir eng ai um ue end worom asi gea qand gegeret uburemirei. \v 7 Ne qur qei is tub nob morogot diamir end tub wuriirebiga git musub me barirau. \v 8 Ne qur qei is ai qurun uber end deremir eng qaur uber di git uber baratemir eng irou, qei 100-ende, ne qei 60-ende, ne qei 30-ende.” \v 9 Ende qamb qamar: “Ye qob e at quraum eng munon ger wonou iruges big igib qamb eng iginer,” ende qamarei. \s1 13:10-17 Yisas mit big qamb igoar qanam eng \r (Mak 4.10-12; Luk 8.9-10) \p \v 10 Yisas mit big ende wurinob qamara ne wonou imbigau yurau eng der Yisas qebi nob qamamir: “Ne meimet qamb mit big qob ende at wurinob quran?” \v 11 Ende qamarari Yisas taui wurinob qamar: “Qenu wonou ginamt wonou bibis end qob waber igoar eng an qo qoyametamanei, munon yurau e wuri ue. \v 12 Munon ger mi irou igoriner eng Qenu bo mi irou uta wo bo mi sig irou igoriba. Ne munon ger mi ios nami ete igoriner eng Qenu bo wot baia wo bo mi sig ue igoriba. \v 13 Qanam end ne ye mit big wurinob quraum eng ete: wuri mi gub qamb asiomunor eng me gunorei, ne qob igunor eng bo qanam sir me imbigunorei. \v 14 End munon miteri qamb gumater eng Aisaia ete qamb gumater eng munon yamangar wurit dibenteriba: \q1 An qob tandari igunon eng qanam sir me imbigunanei. Gub qamb asiomunon eng bais me gunanei. \v 15 Wurinou misir eng mom qanganget wogubour. Ne qob igau end iet iruges warubet wogubour. Ne mag asi mi gun qamb mauri igorubour. Irugest qob igub misirt imbigubour. Ende at wuri igeser yar yet Qenu qamarari wurimusieribam. \p \v 16 End an magqurt mi gab igoumon ne irugest qob igub igoumon end mismisir igoarar. \v 17 Mi e musub igar, qoan munon miteri qamb gumatemir eng irou ne Qenu wonou munon qoregen irou igour eng an mi see gab a igub igoumon eng wuri gab a igub qamb mismisir igour eng bais me gab ne igau, ue ar.” \s1 13:18-23 Wit qurt mit big qamar qanam eng \r (Mak 4.13-20; Luk 8.11-15) \p \v 18 “See ye mit big munon ger nanasingir qur wonou man end bunumban ariramorei quraum eng bo qanam dibes qemerine igar. \v 19 Munon Qenu wonou bibis qob eng igub ne me imbig igour eng, munon nanasingir qur arirama is tapet diban igama morogan nia gas ende. Satan yar Qenu qob igunor eng bo aba nasi igour eng. \v 20 Ne nanasingir qur qei is ai nomon qer diban end igo qaur qand dia gas eng, munon qob igub qand imbig mismisir igour eng. \v 21 Ego qob wurinou misirt qenen me reminer eng, qen dirigor me igorinerei. Munon qei Qenu qob siningot igour eng yar nob agunub qiyo, a quguragsi abari qob iginer eng mogirt wab wegiba. \v 22 Ne qur qei is igo tub nob morogot di igour eng, munon git qob igub imbig igoriner ego, mind irou baib qamb, ne nomon qur baib qamb misir qebebi igub ende ebet Qenu qob eng bumai igo. Ende aba ne Qenu qob ne qomon uber eng wot me dibent igo. \v 23 Ne qur qei is ai qurun uber end der qaur di git irou baret igo. Git qei 100, ne qei 60, ne qei 30-ende eng munon qob igub imbig ne toat wot oabig igo eng.” \s1 13:24-30 Mit big qob girabur boru ger man end daramorei \p \v 24 Ende qamb bo qob ger mit big qamar: “Qenu wonou ginamt bibis big igo eng ete gas: munon ger wit qur bisub wonou man end bunumban arir wogub diab munon gugum inemirei. \v 25 Itum end munon wit qur bisub ariramor eng wonou munon qarau eng, itum end maran qur qei ba yar morogot arir wogub qorei. \v 26 Igama wit qur qaur di isarima gamir eng maran nob morogot isariamorei. \v 27 Ende gab munon eng wonou sarau munon eng is gab diab wurinou munon barai eng nob qamamir: “Barai, ne wit qur qas bisub nonou man end ariramonei qamb is gaun eng maran qur nob yesir qaur di isari igour eng, maran qur eng eret igo di isari igour?” \p \v 28 Ende qamarari wo der wurinob qamar: “yonou munon qarau mi eng ebetemirei ne?” Ende qamarari wuri qamamir: “Ne mai misir igan? In isub maran eng benerumi ariromun qiyo?” \v 29 Ne wo qamar: “Ue, an maran benerumi munon eng wit qei ten nerer dieriba. \v 30 Eng gab wagari song yesir ende di igorunor. Qen geret wit arira gab munon wit suounor eng wurinob qemerine isub maran eng sopumi qungai mutet ariramari oa wit qur qas ba qiumuni mi ibiau munai end bigar,” ende qamarei. \s1 13:31,32 Nam mastet qur \r (Mak 4.30-32; Luk 13.18-19) \p \v 31 Ne bo mi geret big qamar: “Qenu wonou ginamt bibis igo eng nam mastet qamb igour eng wonou qur gas ende. Munon ger nam qur eng bisub wonou man end goaneterei. \v 32 Nam qur eng sig qamaaman qabu qur gas ende, qaur di aibtar eng nam gugum wuritanami wo sig aib. Ende aib burab orom wab aba morogan yar mon ubet inau big igour.” \s1 13:33 Mit big qob yis \r (Luk 13.20-21) \p \v 33 Ende qamb bo mi geret big qamar: “Qenu wonou bibis wonou ginamt inimbig igo eng ete gas, yamangar ger mani parau iseib qamb yis eng baiste ba mani parau eng egit ten igama yis baist eng arir i wogub isia yis baist eng mani parau aib eng aba ten qarib diarei,” ende qamarei. \s1 13:34,35 Yisas qob gugum mit big qamb igoai \r (Mak 4.33-34) \p \v 34 Yisas munon yurau aib qob wurinob qamb igoar eng dibes ger me wurinob qamarau, mit big qas wurinob qamb igoai. \v 35 Wo mi eng ebeter eng wonou misirt me abau. Qoan qob gigit qamarau munon ger ete qamb gumater eng toat ebet igoai: \q1 Ye qob wurinob qemerib eng mit big qas wurinob qamb igoribam. Ye qoan ai big-big mi qi igoar eng isi yarab mi see igo end big wurinob qamb igoribam. \s1 13:36-43 Misugan boru man daramor qanam eng \p \v 36 Yisas munon yurau aib eng qob ende wurinob qamb wogub mor isa wonou imbigau yurau eng yar nob qamamir: “Ne mit big girabur asin wit nob yisir di igour quran eng qanam musub qamara igun.” \p \v 37 Ende qamarari Yisas taui qamar: “Munon mi niau qur bisub wonou man end goaneter eng Munangit Wau. \v 38 Ne man quraum eng ai qen e gugum, ne wit qur quraum eng munon Qenu wonou bibist igour eng. Ne misugan qur asin quraum eng munon Satan wonou yuraut igour eng. Mani arirau qen quraum eng qen sindomund mi gugum uburiner qen eng. Ne munon mani arira goanet igour quraum eng Qenu wonou munon yurau enger wuri. \v 39 Munon qarau misugan qur bisub ariramorei quraum eng Satan. \v 40 Ne misugan ar eng sopumi qungai bisub mutet gumoubour quraum eng qen sindomund end munon Satan wonou yurau eng mutet isunor end. \v 41-42 Qen end Munangit Wau wonou enger wuriimurima isub munon yurau Qenu bibis end igorubari wuriquguragsiari qomon boru ebet igour eng ne qomon boru qei ebet igour eng, gugum wurisogar mut qenen oab igo end wuriariramari end igo migeri ur igara nan qingimgot igorubour. \v 43 Ne Qenu wonou munon yurau eng wuri worom begen gas ende igo wurinou Ur bibis end igorubour. An iruges nob igo gab eng qob e igub imbigar.” \s1 13:44 Nomon qur abau ten ai erobon wabiamirei \p \v 44 Yisas qob eng ende wurinob qamb wogub bo mi geret big qamar: “Qenu wonou ginamt bibis eng ete gas, munon nomon qur qirinau bigari qoat igour eng ger nomon qur abau ger bisub man end goanet tumuniamorei. Ne bo munon ger qib gab ne wo bo qon biineri biua ai taut tumuniamorei. Tumuni wogub sig borusi mismisir wogub ai eng ten baib qamb wonomi eng gugum munon qei wurisab taui qur baub ne isub ai eng ten baurei.” \s1 13:45,46 Gorur nomon qur sig aib \p \v 45 Ende qamb bo mi geret big qamar: “Qenu wonou ginamt bibis igo eng ete gas, munon nomon qur nob eng wo gorur qenenginob eng nomon qur aibt taui baib qamb asi qib igo. \v 46 Qibei gorur uber ger gab baib qamb isub wonou mind qei eng munon qei wurisab nomon qur taui ba diab gorur eng baub igo.” \s1 13:47-52 Dob \s1 Mit big qob. Dob yag arir wai baiau eng. \p \v 47 Ende qamb bo mi geret big qamar: “Qenu ginamt bibis eng yag wai baub qamb dob ya tait ariramari isa yag wai wes-wes yar erobon isub igo gas ende. \v 48 Isub diara ne munon dob arir igo eng ubumot ten ba daan diab bugab igo ne yag wai qerei igo. Qerei uber-uber eng ba abaut uyab ne boru-boru eng arir igo. \v 49-50 Eng gas ende qen sindomund end munon yamangar ende wurisieriba. Enger der munon boru munon qoregen nob yesir igour eng, wuriwanungar wuriimurima mut aib qenen oab igo end isubour. Isub end igo eab nanqur qingim got igorubour.” \p \v 51 Ende qamb ne wuri qebi qamar: “An ye qob e quraum eng qanam musub mom imbigoumon qiyo?” Ende qamara wuri qamamir: “Io.” \v 52 Qamarari wo bo taui qamar: “Qomon imbigau munon wuri qomon qoan imbig ne Qenu wonou bibis eng gor qo imbigumir end wuri munon ger wonou mi uber-uber qoan eng ba mi bubun ba sori big wogub mismisiriba.” \s1 13:53-58 Nasaret wuri Yisas mogirt wab wugumirei \r (Mak 6.1-6; Luk 4.16-30) \p \v 53-54 Yisas qob eng ende wurinob qamb ugab wogub ginam end wogub wonou ginam qenen end isorei. Isub wurinou inorou munai mor end isub qob wurinob qamara igub qiet qamamir: “Wa, munon eng qoyam eng eret baurei? Ne gor qomon wes eng eret imbigorei igo ebet igo-o? \v 55 Wonou ur munon mon mindau qoyam eng, ne wonou unor Maria, ne wonou umuragrari eng Yems, ne Yosep, ne Saimon ne Yudas? \v 56 Ne gor wonou umemdagar eng gagar in e wurinob igoun? Ego munon eng wo qoyam eng eret imbigorei?” \v 57 Ende qamb merimotet ebetemirei. Ende abari Yisas wo der wurinob qamar: “Munon miteri qamb igo eng ger der wonou ginam qenent qiyo a wonou yurau oramar sarau baab a qob qamb ebeiner eng bumaimbour.” \v 58 Ego Yisas wo qomon wes ger qebebi ginam qenen end me abau. Wurinou ar wot me oabig igo at igurei. \c 14 \s1 14:1-12 Yon umorei \r (Mak 6.14-29; Luk 9.7-9) \p \v 1 Qen end Herot wo munon barai igo ai Galili qoat igoai. Igo Yisas eng at qiroa qob toau isa igorei. \v 2 Igub wonou burtuum qoat igour eng wurinob qamar: “apand Yon munon yat wurimaragansi igoar eng bo igomot der bugab at qib igo. Wonou sarau qeretutnob qoan at igoar eng bo at qib igo eng,” ende qamarei. \p \v 3-4 Herot wo eng qamar eng, wo Yon baab touri uyort bigor end wo eng ebeter eng qanam eng, Herot wonou umour Pilip ubeni Herodias wo bo omboagir baia gab ne Yon wo der Herot nob qamar: “Nonou ima irub eng ne bo baian eng boru.” \v 5 Ende qamara Herot oau biriberi nub wogub Yon mom waramb qamb ater ego, Yuda munon qei Yont “qob gigit qamarau munon ger igoriba” qamb wot qamb igour eng yari wagerei. \p \v 6 Qen end Herot unor bauor qen eng gab mi at nub qiumuni igamari Herodias waibou diab munon gugum magqurt uru uyerei. \v 7 Uya Herot gab oau naget ne qob gagam nausi nob qamar: “Sig apand mom nonob quraum, ne mi ger qenunget qamara eng neteibam.” \v 8 Ende qamara yamangar eng unor eng der waibou nob qamara isub Herot nob qamar: “See qas isub Yon munon yat wurimaragansi igoar eng quman soopur qamamitabin end big ba diab et yeis.” \p \v 9 Ende qamara Herot borusi toubeter, ego wo qob qoan munon yurau aib magqurt qob gagam mom nausier eng gab qamar: “Mi eng qurar eng ba di utar,” ende qamarei. \v 10-11 Qamb bur tuum ger imurima uyor munait end isub Yon quman soopur qamami tabin end big ba diab yamangar yorou eng utari bisub unor sirbigorei. \v 12 Ende abari Yon wonou imbigau yurau eng yar gitgoan bisub tumuni wogub isub Yisas nob qamamirei. \s1 14:13-21 Yisas munon yurau 5,000-ende mi wurisa namirei \r (Mak 6.30-44; Luk 9.10-17; Yon 6.1-14) \p \v 13 Yisas qob eng ende igub wogub ginam eng wogub wonomai tabin ba bo ig munon uet wes end isorei. Isa munon ginam aib eng qob igub toat ag isumirei. \v 14 Yisas tabin wogub ag der munon yurau aib eng ende ibag borusi wuritoubar ne munon qei toar nob eng wurimusub igoai. \p \v 15 Mi gugum end wonou imbigau yurau eng yar nob qamamir: “Qen mom ubura, ne gor ar ait e gab ne munon yurau ai e qand wuriimurima iua wurinou ginamt mani gab taui ba nunor.” \v 16 Ende qamarari Yisas taui qamar: “Ue, me inwogub qoounor, aninou mani gab wurisari nunor.” \v 17 Qamara wuri qamamir: “In mani parau ten 5 ne yag wai ombur-ombur gari igo.” \v 18 Ne Yisas taui qamar: “Mi eng gagar ba yar yesari.” \p \v 19 Ende qamara ba yar utari ne munon eng wurinob qamara misugant end bugoramirei. Ne wo mani parau ten 5-ende eng ba yagwai ombur eng nob ba qiter qite asi Qenut uber qamb mani parau wai eng nob boroumi wonou imbigau yurau eng wuriserei. Wurisa wuri ba munon yurau aib eng wurisemirei. \v 20 Gugum nub mom qur diamirei. Ende abari wonou imbigau yurau eng tugar 12-ende baub mi nub tatau wagomir eng tugarimari dieramorei. \v 21 Munon yurau aib eng mani numir eng qangang 5,000-ende. Ne yamangar qamb wau qamb eng me wuriwanungermau. \s1 14:22-33 Yisas ya qur erer qib igoai \r (Mak 6.45-52; Yon 6.16-21) \p \v 22 Mani ende wurisari niari wogub Yisas wonou imbigau yurau eng wurinob qamara wuri tabin ba gigit ya tai eng purab ig iro isumirei. Isari wonomai munon yurau eng wuriimurima qoamirei. \p \v 23 Qoari ne wonomai Qenut qebi qemerib qamb ai qaur eng irarei. Ai gab-gab Yisas wonomai end igoai. \v 24 Qen end wonou imbigau yurau wuriimuriamor eng tabin ba ya tai wubunobun irend isub igurei. Qen end moon aib di ya bures arir ende aba pondogub isub igurei. \v 25 Ende isub igamari ai uter tubub diara yonam asi gamir eng Yisas ya erer isub igoai. Isub igama geari-geari is iseii wuri qani isa uriger uburerei. \v 26 Ende gab borusi yari qamamir: “Wa, aibigau qiyo, moui ger yar igo qi-i?” Ende qamb borusi eab aimot uburemirei. \v 27 Ende abari Yisas qand wurinob qamar: “An nonoguret igoarar, e ye gari, me yarimar.” \p \v 28 Ende qamara Pita der qamb ar: “Munon aib, eng ne apand gab eng yonob qamara ye gor ya erer ne qani yaribam.” \v 29 Qamara Yisas taui qamar: “Yar.” Qamara Pita tabin erer igo ya erer qumo orubor ya erer naget-naget Yisas igama qanambig isorei. \v 30 Isub ya aib qarib di yara gab oau uburab isub wogub ya erobon qumo isib at ne Yisast simot qamb ar: “Barai yeba ereriom.” \p \v 31 Ende qamara Yisas qand uben arir bea diara nob qamar: “Ne oau apand burab igoan quraum eng ue ne? Meimet qamb misir qebebi igub igoan?” \v 32 Ende nob qamb wogub ombur tabin erer iroari moon aib eng purerei. \v 33 Pura wonou imbigau yurau eng der Yisas unum bereri qamamir: “Sig apand ar, ne Qenu wau ten,” ende qamb amirei. \s1 14:34-36 Yisas Genesaret end munon yurau wurimusub igoai \r (Mak 6.53-56) \p \v 34 Ende at wogub isi ginam Genesaret end deremirei. \v 35 Isari munon ginam eng ibag qob bigari ginam qani-qani eng isa igub munon toar nob igour eng oromar Yisast yaremirei. \v 36 Yarab Yisas nob qamarari toar munon eng mi goan gabut qas baab uberburar qamb qamarari Yisas “Io” qamara toar munon eng gagar mi goant qas baab uberetri igurei. \c 15 \s1 15:1-9 Qenu qomon ne tonoan qomon \r (Mak 7.1-23) \p \v 1 Yisas end igama ne Parisi ne qomon imbigau munon qei Yerusalem wogub Yisast yar qebi qamamir: \v 2 “Meimet qamb nonou imbigau munon yurau eng ininou tonoanb qomon inimbigumir eng biisitet igour? Wuri mani nub qamb uben me birogoni igour eng?” \p \v 3 Ende qamarari Yisas taui qamar: “Ne an gor meimet qamb Qenu qomon eng biisitet igoumon? \v 4 Qenu qomon ete igo eng, “nani taineb qob qamarari igatar,” ne “munon ger nani qiyo, a tain qob isi wurit qamara gab eng mom umb qas weginer.” \v 5 Ego an bo ete at qamb igoumon, Munon ger nomon qur qiyo a mi qei gab unor ur wurisiner eng qeemben, ego an bo der wurimurimar, mi eng gagar andaribam ego Qenut bigib qamb maribigom end me andarinei. \v 6 Tain nanib wuriqenungar wurimusiau eng mi aib ue.” An ende qamb ne aninou misirt qomon bubun ende toat igoumon eng aninou mi bereri ne Qenu qomon apand eng biisitet igoumon. \p \v 7 An munon qetopur qob qamarau tari. Qomon eng obounon end munon miteri qamb gumater eng Aisaia ete qamb gumaterei. \q1 \v 8 Munon yurau eng ye unum bererimoun qamb qabarit qas qamb igorubour. Wurinou misir eng yet me igunorei. \v 9 Munangit wurinou qob eng qas qob suab eng Qenu wonou qob ende qamb munon wurimurimar igorubour. Ende at yet ar mismisiraun qamb ebet igorubour. \s1 15:10-20 Meimi munon ununsi igo \p \v 10 Ende qamb wogub munon yurau aib eng wurit qamara yar qiumunimari wurinob qamar: “An qob eng igub ne musub imbigar. \v 11 Munon ger qabarit mi nia iriam erobon isub igo eng me ununsi igo, ue. Mi iriam erobon igama qabarit dibes qamb igo eng munon ununsi igo.” \p \v 12 Ende qamara wonou imbigau yurau eng yar nob qamamir: “Ne qob eng at qamara Parisi munon oau boruburour eng me ibagan?” \p \v 13 Ne Yisas taui qamar: “Yonou Tain wonou ginamt igo eng wonou man end mi ger wonou ubent ubub me giner eng beneri ariramba. \v 14 End an wuri eng abari misir qebebi me igar. Wuri mag tuum end qei mag tuum eng wuriimbigub ebet igour. Ego munon mag tuum igo munon ger mag tuum tap imbig me qib igo. Ende ebet eng ombur yaru isub umubour.” \p \v 15 Ende qamara Pita der qamar: “Ne qob eng mit big quran eng qanam dibes qamara igun.” \v 16 Ende qamara Yisas taui qamar: “An gor qanganget igoumon ne? \v 17 An qoyam ue, mi gugum munon nub igo eng iriamt isub ibi waria bo ibiat arir igo. \v 18 A munon mi misirt igama ne bo qabarit dibes qamb igo eng munon aba ununburab igo. \v 19 Eng mi eng gagar: munon geret oau boruburab duimb qamb misir igub qiyo, a yamangar omboagir qiyo, a qininingau qomon ebet qiyo, a urim ba qiyo, qetopur qamb qiyo, a munon qei wurit ar mindigar qob qamarau eng. \v 20 Mi eng gagar ebetri igour eng munon ununsi igo. Ego uben unun ten mi baab niau eng, an uben unun ten mi baab nioumon qamb anit quraur eng munon me ununsi igo,” ende qamarei. \s1 15:21-28 Yamangar ger wonou oau apand eng \r (Mak 7.24-30) \p \v 21 Yisas ginam eng wogub ginam aib Tair Saidon nob qani end is qib igoai. \v 22 Qib igama ne Kenan yamangar ger ginam end igoar eng Yisast yarab simot eab qamar: “Barai, Debit wonou wau, yonou yamangar wau ger aibigau waramorei igama sig borusi aruab igo. Ende igama ye borusi wo toubet quguraget qib igoum. Yetoubet gab eng musia ye oau meinburibam.” \v 23 Ende qamara Yisas qob ger me nob qamarau. Ne wonou imbigau yurau eng yar Yisas nob qamamir: “Yamangar e intoar-intoar eab qib igama in ietroun, toat arirama qoeiner.” \p \v 24 Ne Yisas taui qamar: “Qenu ye yiimuriamor eng wai sipsip Isrel yurau end qaar rab igour eng gari wurimusi qamb.” \v 25 Ne yamangar eng yar Yisas gotennamt end gamaur wat bugab qamar: “Barai, yemusi.” \v 26 Ende qamara Yisas taui qamar: “Wau wurinou mani tau ba iau wurit ariramatarun eng uber ue.” \v 27 Ne yamangar eng qamar: “Barai, eng apand, ego iau wuri inab igo wurinou ur mi niari tub isa nub igour.” \v 28 Ende qamara Yisas taui qamar: “Ne yamangar oau apand aib igo, end ne mi qenunget quran eng ende aba giban.” Ende nob qamara qen end qas waibou uberetarei. \s1 15:29-31 Yisas munon irou wurimusub igoai \p \v 29 Yisas ginam eng wogub bo ya tai Galili qani end isub ir ai qaur ger ir bugab igoai. \v 30 Igama munon yurau irou munon goten gurumtriamir eng ne, mag tuumtriamir eng ne, qer amamiriamir eng ne, iruges tuumtamir eng ne, toar ar qei irou igab igoar eng oromar yar Yisas gotennamt end wuribigari wurimusub igoai. \v 31 Ende wurimusia munon qob me qamb igamau eng bo qob qamb qiyo, a qer amamiramir eng bo tog burab qiyo, a qoan me qib igamau eng bo qib qiyo, a mag tuum eng bo asi mi gab qiyo, eng abari munon ibag qiet ne Isrel wurinou Qenu eng unum bereriamirei. \s1 15:32-39 Yisas munon 4,000-ende mani wuriserei \r (Mak 8.1-10) \p \v 32 Yisas munon yurau aib eng ibag wonou imbigau yurau eng wurinob qamar: “Ye munon yurau e borusi wuritouboroum. Wuri qen ombur gari ende mi me niau, ar inamar igamari isi yarab see. End ar tor ete wuriimuriomun eng iua qataben umb nerer isubour, eng gab in mi gab wurisune nub nonoguretarari wuriimuriomun.” \v 33 Ende qamara imbigau yurau eng der qebi qamamir: “Seger ait e, mani eret gab ba munon yurau aib e wurisune qeemben nubour?” \v 34 End qamarari Yisas wuriqebi qamar: “An mani parau mai-mai igo?” Ne wuri qamamir: “Mani parau 7, ne yag wai qamaaman qei igo.” \p \v 35-36 Ende qamarari Yisas munon yurau aib eng wurinob qamara ag bugoramirei ne mani parau 7 ne yag wai qei eng nob ba Qenut uber qamb ne boroumi wonou imbigau yurau eng wuriserei. Wurisa wuri ba munon yurau aib eng wurisemirei. \v 37 Wurisari mom nub tatau wagari imbigau yurau eng mani tatau eng usisi ba tugar 7-ende tugarimari diarei. \v 38 Munon yurau aib eng mani numir eng qangang 4,000-ende, yamangar wau qamb eng me wuriwanungeramau. \v 39 Ende at wogub munon eng wuriimurimari qoari wogub wuri bo tabin ba ai Magadan wes end isumirei. \c 16 \r (Mak 8.11-13; Luk 12.54-56) \p \v 1 Isari munon Parisi ne Sadyusi yar Yisas wariges qebi qomurune Qenu wonou qomon wes eng aba gub qamb qebi qamamirei. \v 2 Qamarari Yisas taui wurinob qamar: “Worom uber is neri mian arirama gab, “qo qen mom uber” ende qamb igoumon. \v 3 Ne itumut worom diab ai quruburima mian bura gab, “qo ya deriba” ende qamb igoumon. Git apand ai end aba gab qeemben qerei igoumon. Ego qen see eng qen boru irou dibent isub igo ego an musub me imbigoumon. \v 4 An munon yamangar boru misir ue see igoumon eng, ye mi wes ebine gub qamb quraumon. Ego ye mi wes ger me ebinei, qomon wes ger abau eng uput qamb qoan Yona ebeter eng igar.” Ende qamb wogub wuriwogub qorei. \s1 16:5-12 Yisas mit big qob qamb Parisi Sadyusi nob wurit qamarei \r (Mak 8.14-21) \p \v 5 Qen end Yisas wonou imbigau yurau eng ya tai eng wogub ig iro isumirei. Qen end wuri mani qibi baioun qamb nasi wogub isumirei. \v 6 Ende gab Yisas der wurinob qamar: “An Parisi Sadyusi nob wurinou yis end qoyamet igoarar.” \v 7 Ende qamara wuri der wurinou qob-qob qamamir: “Mai, in mani qibi nasi wogub yoroun end mai qura qiyo?” \v 8 Ende qamb abari Yisas wuriimbig ne wurinob qamar: “An meimet qamb mani qibi me ba yarau end misir qebebi igub qobub igoumon? Aninou oau apand eng aib ue qiyo? \v 9 An mi eng nasi wogomanei qiyo? Qoan mani parau 5-ende boroumi munon yurau 5,000-end wurisune nub tatau wagari usis tugar mai-mai tugarimari diarei? \v 10 Ne gor, mani parau 7-ende eng munon yurau 4,000-ende wurisune nub tatau wagari tugar mai-mai tugarimari diarei. \v 11 End ne ye meimet qamb mani qibi baiar qamb me aninob qamarau? An Parisi Sadyusi nob wurinou yis boru end qoyamet igoarar.” \p \v 12 Ende qamara wuri mom imbig ne qamamir: “Qo, wo eng at qurar eng yis mani paraut big iset igour end me qura, ue. Wo Parisi Sadyusi wurinou qob boru end qura,” ende qamamirei. \s1 16:13-20 Pita Yisas qanam ba dibes qamarei \r (Mak 8.27-30; Luk 9.18-21) \p \v 13 Ende at wogub ne bo ai Sisaria Pilipai nob end isub Yisas der wonou imbigau yurau eng wuri qebi qamar: “Munon yamangar Munangit Wau eng wot mai qamarari igub igoumon?” \v 14 Ne wuri qamamir: “Qei nenet, Yon munon yat wurimaragansi igoar eng. Ne qei nenet, Elaiya, ne qei nenet, Yeremaia, ne qei nenet munon miteri qamb igo ger, ende nenet qamb igour.” \v 15 Ende qamarari wurinou sir wuriqebi qamar: “Ende eng an yet your qamb igoumon?” \p \v 16 Ende qamara Saimon Pita der taui qamar: “Ne Munon inubersiau tari, Qenu qenen igomot igo eng wonou Wau ten.” \p \v 17 Ende qamara Yisas taui qamar: “Ne Yon wonou wau, sig uber qeemben ar quran. Ne oau apand eng igama quran eng munangit ger nonob qamarari igub me quran, ue. Yonou Tain wonou ginamt igo eng oau nemenima quran. \v 18 End ne ye ete nonob quraum: Ne unum eng Pita, qanam eng nomon. Nomon eng erer end yonou munon yurau eng nenet erer end wuribigine naget nonoguretorubour. Ende igo bo sabar me umunorei. \v 19 Qenu wonou ginamt bibis big igo tend eng nenet wugine qoat igoriban. End ne ne mi ag et tourieminen eng Qenu wonou ginamt end tourimba. a ag et beasieminen eng Qenu wonou ginamt end gor beasimba.” \v 20 Ende qamb wogub wonou imbigau yurau eng at munon inubersiau tari eng dibes qomorunor qamb qoronob wuritaisiarei. \s1 16:21-28 Yisas waramari uminer end qamarei \r (Mak 8.31-9.1; Luk 9.22-27) \p \v 21 Qen end gari wonou uminer end wonou imbigau yurau eng musub wurinob qamar: “Ye Yerusalem qumo isine munon baraitari eng ne Pris wurinou gigit eng ne qomon qerei imbig igour eng der yanamari umine yetumunimunorei igama qen ombur gari uma bo igomot der bugembam.” \p \v 22 Ende qamara Pita der Yisas nob wes opur ete isub qamat qamar: “Barai, Qenu ne mom nequbei igo end bais ende me nesiorunorei.” \v 23 Ende qamara Yisas igeser Pita nob qamar: “Satan, qand yewogub iua, ye werei opurama wog. Ne misir eng igub quran eng Qenu wonou misir ue, misir eng munangit wurinou.” \p \v 24 Ende qamb imbigau yurau gugum wurinob qamar: “An ger ye yenob qib igorib eng wonomit misir me iginer, wonomi qugurau eng togor ye toat yariner. \v 25 Your ger see igom igamau end misir qebebi igub eng mom umiba. A yet igub wonou git goan eng duieminer eng igomot igoriba. \v 26 Munon ger wonou git goan musiau end qas misir igub mind irou ba qiumuni big igoriner eng isi yarab uma eng, mind eng der maigas at musieriba? Wonou igomot igorib qamb meimi eng ba taui igomot igoriba? Sig ue ar. \v 27 Munangit wau wonou Ur qenenginob eng wot isub waga ten deriba, dara wonou enger eng nob dorubour. Qen end munon wurinou qomon ebet igorunor eng taui qamb ende wurisieriba. \v 28 Mi eng apand aninob quraum, munon qei see igorunor eng qei me umunorei igo Munangit Wau munon baraitari burab dara gubour.” \c 17 \s1 17:1-13 Yisas git goan igeseramorei \r (Mak 9.2-13; Luk 9.28-36) \p \v 1 Qob eng ende qamb wogub igamari qen 6-ende ubura ne Yisas der Pita ne Yems, ne wonou umour Yon ende oramar ai qaur aib erer qitend iramirei. \v 2 Irab gamir eng Yisas igeseramorei. Igeser wonou menman eng worom mag gas ende ebet ne wonou mi goan eng gugum begent uburerei. \v 3 Ende aba wonou imbigau munon ombur gari eng, der gamir eng Moses Elaiya nob der Yisas nob naget qobub igurei. \v 4 Ende ibag Pita der atag ab Yisas nob qamar: “Barai, in ginam et igorun eng sig uber. Ne qamara eng mat ombur gari ende et ubouboun. Ger nonou, ger Moses wonou ne ger Elaiya wonou, ende.” \p \v 5 Pita qob eng ende qamb igama waber oannob ger der wuriqubeima geari ne qob ger waber erobon end igumir eng ete at qamarei: “Wau eng yonou Wau ten, eng yonou oau uri eng, qob qamara igatatar.” \p \v 6 Wonou imbigau munon ombur gari eng qob toau eng ende igub borusi yari ai qent qumo qurer inab igurei. \v 7 Ende inab igamari Yisas yar wuribaab qamar: “Der bugamar, me yarimar.” \v 8 Ende qamara matarub asi gamir eng munon ger me geau, Yisas wonou gari igoai. \p \v 9 Ne ai qaur eng wogub qumo darab munon ombur gari eng mi gamir end munon qei wurinob qomorunor qamb qoronob wuritaisi qamar: “An mi eng aba gaumon end munon ger nob me qamarar. Isi yarab Munangit wau umb bo igomot der bogoma ne.” \p \v 10 Ende qamara wonou imbigau munon eng der Yisas nob qamamir: “Meimet qamb qomon imbigau munon eng wuri Elaiya wo gigit deriba, qamb igour?” \p \v 11 Ne Yisas taui qamar: “Io, Elaiya wo gigit der mi gugum arsia ne Munon inubersiau tari qanamt deriba. \v 12 Ego ye mi eng ete aninob qemerine igar: Elaiya wo qo dererei igo, ego munon wuri me imbig ne wurinou misir eng toat ne wo ba sumungasi igour. Eng gas ende gari Munangit wau ende siorubour.” \v 13 Yisas ende qamara wonou imbigau yurau eng Yon munon yat wurimaragansi igoar end qura qamb imbig wugumirei. \s1 17:14-21 Wau ger aibigau waramor eng Yisas musiarei \r (Mak 9.14-29; Luk 9.37-43) \p \v 14 Ende qamb wogub munon yurau aib igour end bo isari munon ger yar Yisas menmant end gamaur wat bugab qamar: \v 15 “Barai, yonou munonbor wau ger borusi qanganget ne qenen mutet isub qiyo, a yag isub ende at git goan borusi igo. End ne toubet gab eng musi qamb nonob quraum. \v 16 Nonou imbigau yurau eng musiorunor qamb ba wurit diaum ego wuri qeemben ue gab nonob quraum.” \p \v 17 Ne Yisas taui qamar: “An munon yurau eng oau apand ue ne misir qebebi igau tari. Ye qen mai-mai anamar igo, ne qen mai-mai anmusub igoribam? Qand wau eng ba yarari gine?” \v 18 Ende qamara nob yarari aibigau wau eng opuri igoar eng qamat qamara aibigau wogub qoa wau eng qen end qas uberetarei. \p \v 19 Ende aba wonou imbigau yurau eng qi yar Yisas qebi qamamir: “Aibigau eng in maigas at orotoar ariramboun?” \p \v 20 Ende qamarari Yisas wurinob qamar: “Qanam eng, an oau apand eng sig aib ue end. Mi eng gaiar, an oau apand eng nam mastet qur sig qomourt eng gas ende igama eng ai qaur ger nob ete qomoruboumon, ‘ne eng wogub nerer bo is iret nag,’ ende qomorunon eng ende ebeiba. Ne mi qei-qei obounon eng an qob toat ende ebetrimba. \v 21 Ego tap geret aibigau eng orotoar me ariramunanei. Qenut qebi qamb ne mani qei gitab ne mi eng gagar abari ebeiba,” ende qamarei. \s1 17:22,23 Yisas uminer end bo sabar qamarei \r (Mak 9.30-32; Luk 9.43-45) \p \v 22 Qen geret wuri Galili end yar qiumuni ne Yisas wonou imbigau yurau eng wurinob qamar: “Munangit wau dui munon qei wurit dibesiorubour. \v 23 Ende ebet munon eng waramari uminerei igo qen ombur gari ubura bo igomot der bugemba.” Ende qamara wonou imbigau yurau eng borusi toubetemirei. \s1 17:24-27 Yisas inorou munai qur bigorei \p \v 24 Ende at wogub Kaperneam end yarari munon inorou munai aib end qur ba igour eng yar Pita nob qamamir: “Aninou imbigau munon wo gor inorou munai end qur big igour eng wo gor big igo qiyo?” \v 25 Ne Pita taui qamar: “Io, wo gor big igo.” Ende qamb wogub wo mor ito isa Yisas Pita nob qamar: “Saimon, ne misir maigas igan? Munon baraitari ag e wurinou qomon eng toat nomon qur big igour eng yourt big igour? Ne gor wuri qur munon wurit ba igour eng, munon ginam qenen wurit qiyo, a munon yogur isub igour eng wurit?” \v 26 Ne Pita taui qamar: “Munon yogur isub igour eng wurit ba igour.” Ne Yisas taui qamar: “End ne wurinou ginam qenen eng nomon qur bais me big igour. \v 27 Ego in bo qumurune ininob agununor qamb. Ne isub dob ba bisub ya tai end arir ge. arir yag wai qamar ubumot gab eng qabari boagir ginen eng nomon qur garit yag wai qabarit end gab eng nomon qur eng ba yar inorou munait qur big igour end big, nomon qur eng biginen eng ininou ombur gari.” \c 18 \s1 18:1-5 Your Qenu ginamt unum diban igo? \r (Mak 9.33-37; Luk 9.46-48) \p \v 1 Qen end gari wonou imbigau yurau eng yar Yisas qebi qamamir: “Qenu wonou ginamt bibis end your sig aib igo?” \p \v 2 Ende qamarari Yisas wau ger ba wuri wubunobun et nagasi ne wurinob qamar: \v 3 “An e gaiar, an bo igeser ne wau qamaaman gas ende me obounon eng Qenu wonou ginamt bibis end me irunanei. \v 4 Munon ger wonomi bumai wogub wau e gas at qiriner eng wo Qenu wonou ginamt bibis end munon barai aib igoriba. \p \v 5 Ne munon ger yet igub ne wau qomourt e musieriner eng ye gor yemusub igo.” \s1 18:6-11 Munon ger oabig igama gab in wot igun \r (Mak 9.42-48; Luk 17.1-2) \p \v 6 Ende qamb qamar: “Wau qomourt e yet oabig igoriner eng munon ger wo aba qomon boru aba gab eng, nomon aib ger ba munon eng ibiari wogub ya tumun ombomai ariramari ya nub uminer. \p \v 7 Munon ag e qei qomon boru ebet igour eng wuri igo munon uber qei abari qomon boru ebet igour. Eng git wuri qomon boru obounor eng, qanam eng munon qomon boru eb qamb wot qamara ebeiner eng wo borumesis.” \v 8 Ne bo qamar: “Aninou uben qiyo goten abari qomon boru ebet gab eng, uben qiyo goten ig soopur ariramar. Ende at ne uben qiyo goten iget gari igo bebereg igoruboumon. Uben qiyo goten ig nob igama at ten mut qenen oab igo end isunon qamb. \v 9 Ne gor magt mi gab oau uburab isub qomon boru ebeib misir igub gab eng mag ig gomoteneri arirom. Mag ig-ig igama at ten munai ginam qenen boru igamau end isunon qamb. Ende at ne ig gari igama qenen bebereg igoruboumon.” \p \v 10 Qamb qamar: “Munon yurau qomourt eng wuri unum diban ue qamb wuribumaimunon. Ue, wurinou enger yurau eng yonou Tain wonou ginamt igo eng qenen menman gab nob qamb imbig igour. \v 11 Munangit wau munon unum ue boru igour eng wurimusierib dererei. \s1 18:12-14 Mit big qob wai sipsip ger iuar eng \r (Luk 15.3-7) \s1 Mit big qob. Sipsip ger iuar eng. \p \v 12 End an misir maigas igoumon? Munon ger wai sipsip 100-ende igama ne gari qas me gab eng mai ebeiba? Wo ete ebeiba, sipsip 99-eng wuri biua ai siret wuriwaga igamari wo gari qas qooiner end asi qib igoriba. \v 13 Qibei-i gab wogub mot diab 99-eng nob sori wogub borusi mismisiriba. \v 14 Eng gas ende gari aninou tain wonou ginamt igo eng munon ger wonou yurau end wogub me iua qamb mismisir igo.” \s1 18:15-20 Ininou munon ger qomon biisita gab musiau eng \r (Luk 17.3) \p \v 15 Ende qamb qamar: “Aninou ima qiyo bain ger ansiningoar qo merimotar aba gab eng wo qani isub wonou qomon boru eng imbigar. Ego ende oboub qamb eng qi waber aninou ombur gari igo ende abar. Ende aba ne qob igetet aba gab eng qen end ombur bo banamsi igoarar. \v 16 Ego nesiningot aba gab eng munon gari qiyo ombur oramar wot isub ne an ombur qiyo ombur gari ende qob eng qanam qamb gaiar. Qenu wonou qob igo eng toat ende abar. \v 17 Wuri ende obounor eng qob me igatarib aba gab eng mot Sios munon gugum wuri menmant end mot isar. Eng isunon eng mom ende sig aba gab eng, “qo wo munon in yurau ue, ne gor wo munon qur baiau tari” ende wot qamb mom mogirt wab wagar.” \p \v 18 Ende qamb qamar: “Ne ye gugum aninob quraum: an mi gugum ag et touriomunon eng Qenu wonou ginamt end gor tourimba. A mi gugum ag et beasimunon eng Qenu wonou ginamt end gor beasimba. \p \v 19 Ne bo ete aninob qemerini: An munon ombur ag et mi ger qenunget gab eng yonou Tain wonou ginamt igo eng simot qamarari mi andariba. \v 20 Ne munon ombur qiyo ombur gari yet igub ginam garit qiumuni igorunor eng ye end wurinob igoribam.” \s1 18:21-35 Munon unebi ger oau me igeseramau \p \v 21 Ende qamara Pita yar Yisas qebi qamar: “Barai, yonou bain yesumungasia qen mai-mai wot isub bo banamsieribam? Mai, qen 7-ende qiyo?” \p \v 22 Ne Yisas taui qamar: “Ye qen 7-ende gari eb qamb me nonob qamarau, qen 70 ne qen 7-ende. \p \v 23 End ne Qenu wonou bibis wonou ginamt igo eng munon baraitari aib ger gas ende munon barai eng wonou sarau munon mi ar baumir eng oramar musitarib at igo. \v 24 Ende at igama ne munon ger mi ar bauor eng nomon qur qangang (K10,000,000) sig irou, eng mot yaremirei. \v 25 Yarari munon eng nomon qur ger ende igama tauiminer eng qeemben ue. Ende gab wonou munon baraitari eng munon eng wonou ubeni wonou wagrari ne mi qei-qei qamb eng gugum wurisab nomon qur taui ba wo mi ar bauor eng tauimar qamb qamarei. \v 26 Qamara munon eng yar wonou munon barait gamaur wat bugab nob qamar, “ye toubet gab eng yoat igama, ye mi gugum taui ugeibam.” \v 27 Ende qamara wonou munon barai eng toubet ne wo git wogub ne wonou mi ar bauor eng gor wot wagerei. \p \v 28 Ende aba ne munon eng ag der gar eng wonou sarau erogori baab igour eng wo mi ar bauor eng qur qangang K100-ende igoai. Wo ende gab quman qer baab nob qamar, “ne mi ar bauon eng qand taui uge.” \p \v 29 Ende qamara munon eng goten qanamt end gamaur wat bugab qamar, “yetoubet gab eng qi igama, ye nomon qur eng nenet tauimbam.” \v 30 Ende qamar ego munon eng wo iet wogub munon eng baab bisub uyort big igimine nomon qur mom taui ugea wugine qooiner qamb bigorei. \p \v 31 Ende aba gab ne wonou sarau erogori baab igour eng qei der oau boruburab wogub isub wurinou munon barai end mi gugum nob qamb ugamirei. \v 32 Ende abari munon barai eng der wonou sarau munon ger igo ger sumungasier eng nob qamar: “Ne sarau munon boru, ne gigit nomon qur qangang aib eng gab di yonob qamara ye ar wugine qonei. \v 33 Eng gas ende ne bo aninou sarau erogori baab igoumon eng wo quguraget nonob qurar eng ne wo toubau ue, meimet qamb ba sumungasianei?” \v 34 Ende qamb borusi misiringet wonou sarau munon gigit qur qangang aib gab toubeter eng bo ba uyort bigorei, igoi wo nomon qur eng mom taui uge qamb.” \p \v 35 Yisas qob sindomund qamar: “An gugum aninou munon banam qomon boru abari me wuritoubarunon eng yonou Tain ende gas ansieriba.” \c 19 \s1 19:1-12 Yamangar ba omboagirmau end Yisas qamarei \r (Mak 10.1-12; Luk 16.18) \p \v 1 Yisas qob eng mom ende qamb ugab wogub ai Galili eng wogub Yuda wurinou ai eng yar ya Yordan wes end isorei. \v 2 Isa munon yurau aib taut isari toar munon qei end wurimusub igoai. \p \v 3 Ende at igama Parisi munon qei yar gag qebi qomorub qamb yar qamamir: “Mai, ininou qomon eng, munon ger ubeni wonou uyes wegib qamb ar weginer eng uber qiyo?” \p \v 4 Ne Yisas taui qamar: “Qob ete igo eng mai wanunger imbig igoumon qiyo? Qoan ir qanam big Qenu mi gugum qamagat barsi unor barsi ende ebeterei. \v 5 Ende at qamar: “End ne munon yamangar bainer eng ur unor mom wogub wonou ubeni eng nob git goan gari qas burubour. \v 6 End ne bo munon yamangar nob ombur ue, git goan gari mom burour. End Qenu mi nausi igo eng munangit maigas me birueinerei.” \p \v 7 Ende qamara Parisi bo qebi qamamir: “End ne Moses qomon gumater eng, munon ger ubeni mom wegib qamb eng yamangar omboagirmau qob eng qamb nausi ne namanimunt gumat utab mom imurima qoeiner, qob ende igo eng mai?” \p \v 8 Ne Yisas taui qamar: “Moses wo an yamangar omboagir wagar qamar eng, ar me qamarau, ue. Aninou gag bur iruges big wogub yamangar omboagir igamari gab qamarei. Qenu ai tat nob barsier eng, munon yamangar ba qi omboagirmau qomon eng wo me wotrab igo. \v 9 Apand aninob quraum, munon ger ubeni uber igama umami wonou uyes omboagir wogub bo yamangar ger bainer eng, munon eng wo qomon biisitet igo.” \p \v 10 Ende qamara wonou imbigau yurau eng der qamamir: “Munon yamangar nob qibaub me qi omboagir eb qamb eng wuri qi baunor, ar eng me qibaunor eng uber.” \p \v 11 Ne Yisas taui qamar: “Qob eng quraumon eng sig apand. Ego qob eng munon yamangar gugum me wuritrama. Munon gari-gari qomon eng obounor qamb Qenu werei opurama wuritrama toat igour. \v 12 An igar, munon wurinou gari-gari qomon wes-wes igo end toat yamangar me baub igour. Munon qei wurinou unor ende wuribauor end yamangar nob igamau misir eng ue. A munon qei wuriborusiari yamangar baub wau me baunorei. Ne munon qei Qenu wonou bibis end igo wonou sarau ebet igorub qamb yamangar baiau end gitab igour. Munon ger wonou qob e igib qamb eng iginer,” ende qamarei. \s1 19:13-15 Yisas wau qamaaman wurinonogursiarei \r (Mak 10.13-16; Luk 18.15-17) \p \v 13 Ende qamb igama munon qei wau qamaaman oramar yarari Yisas uben erer wuribig ne Qenut qebi qem qamb. Ende yarari wonou imbigau yurau eng der wau urimagrari oramar qamamirei. \v 14 Ende abari Yisas der qamar: “Wagari wau qamaaman oramar yarunor, an me oramar qamarar. Qenu wonou bibis ginamt igo eng munon barari wau qamaaman eng gas ende eng wurinou.” \v 15 Ende qamb wogub uben erer wuribig wogub ginam eng wogub qorei. \s1 19:16-30 Wau moi ger mind irou igoai \r (Mak 10.17-31; Luk 18.18-30) \p \v 16 Qoa munon ger Yisast yar qebi qamar: “Imbigau munon, ye meimi uber ger ebet taui qamb igomot qenen bebereg igoribam?” \p \v 17 Ende qamara Yisas taui qamar: “Meimet qamb mi uberet ye qebi quran? Mi gari qas uber eng ete: ne qomon gugum toat eng taui qamb bebereg igoriban.” \p \v 18 Ende qamara munon eng taui qamar: “Meimi qomon eng gagar?” Ne Yisas qamar: “Qomon e gagar: igeig me yom, yamangar ba bo me wog, mi urim me bai. Ne qob qetopur me qem, \v 19 a tain nanib qob qamarari igatar mi eb, ne munon qei nonou git goan qenunget igoan gas ende wuriqenungar.” \p \v 20 Ende qamara munon eng taui qamar: “Qomon eng gagar quran eng gugum ye toat igoum, ego bo meimi ger ebeibam?” \p \v 21 Ende qamara Yisas taui qamar: “Ne mom uberburib qamb eng ne mind irou eng munon qei wurisa nomon qur taui natari ba munon mind ue eng werisu. Ende ebeinen eng Qenu ginamt ne mind irou nob igoriban. End see ye yetoa ombur qib igorun.” \v 22 Munon moi eng mind irou end Yisas qob eng qamara igub wonou mind duet wogub qorei. \p \v 23 Ende qoa ne Yisas wonou imbigau yurau eng wurinob qamar: “apand aninob quraum, munon mind nob eng Qenu wonou bibis end irunor eng misue. \v 24 Ne mi ger aninob qemeribam eng, wai kamel aib-aib gaumon eng wuri mi goan mai igour nil iru sig qomourt eng wuri ar ururau isubour. A munon mind nob eng Qenu bibis end irib eng wonomi pondogub wegiba.” \p \v 25 Ende qamara wonou imbigau yurau eng igub borusi qiet misuet qamamir: “Ende gab your ger igomot igoriba a?” \p \v 26 Ende qamarari Yisas maganasi ibag bis arir wurinob qamar: “Mi eng munangit ende obounor eng misue, ego Qenu wo mi eng ar ende ebeiba.” \p \v 27 Ende qamara Pita der taui qamar: “End ne in mi gugum wogub ne nonob qib igoun eng in mai obouboun?” \p \v 28 Ne Yisas der gugum wurinob qamar: “End ne ete qemerine igar: mi gugum bo bubun diorunor qen eng gab Munangit wau wo unum qiribiten burab Munon aib wonou nam qab end bugemba. Qen end an munon yurau 12 eng ye yetoat qib igoumon eng an der Isrel munon yurau qanam 12 eng wuriqereimboumon. \v 29 Ende abari munon yet igub wurinou munai ginam qiyo a wurinou umomori, umamandimagar qiyo, a ur unor qiyo, a wagrari qiyo, a ai mom wogub ye yenob qirunor eng bo mi eng gagar qoan wuri igoar eng wotanami bo sig irou baubour. Ende abari yonou wurisierine qenen igomot igorubour. \v 30 End ne munon qei see in aib gigit igoun qamb qen big qib igour eng wuri bo Qenu ginamt end unum uma isiba. Ne see munon unum diban ue, ne mind goten gor ue eng qen geret Qenu unum wuri ba dibesia wonou ginamt end munon aib unum diban igoriba.” \c 20 \s1 20:1-16 Sarau munon wain man sarau baab igurei \p \v 1 Yisas qob eng ende qamb wogub mi geret big qamar: “Qenu wonou ginamt bibis big igo eng ete gas: munon ger itum der wonou wain man eng sarau beseiser qamb munon qei wuriqereimb qamb isorei. \v 2 Isub wuriqereima uber qamarari qen end wonou uyes nomon qur irunob eng gugum wurisab wogub wuriimurima sarau botoub qamb isumirei. \v 3 Isari wogub man ur eng wo igoi wogub worom erer diara sarau baab igour qamb ibegeib qamb isorei. Isub ibagar eng munon qei ar aib qamb qiumuni igamari wurinob ai ibeibi naget igurei. \v 4 Igamari wurinob qamar, “An gor isub man sarau beari nomon qur qeemben andaribam.” \v 5 Ende qamara isumirei. Isari wogub wo igoi wogub worom ginam tog yara bo is ibagar eng ende sig. Ne bo worom qumat dara is ibagar eng gor ende sig. \p \v 6 Ne bo mom sarau wagau qen eng gab is ibagar eng gor, munon qei bo di ar end naget igamari ibag wuriqebi qamar: “An qen e sarau bais me beau, ar igamari worom nerima ne?” \v 7 Ne wuri qamamir, “Munon ger sarau me inimbiga gab in sarau me beau.” Ende qamarari wo bo uber qamb wogub wuriimurima wain man eng isumirei. \p \v 8 Worom mom nerima ne man ur wonou munon barai eng nob qamar: “Sarau munon eng wurit ara diarari nomon qur taui werisu. Qanam big munon qanam saraut isar eng gigit utab ne bo wobont isar eng ut. Ende at bir-birii mom sasam munon qamart isar eng ut.” \v 9 Ende qamara ne gigit munon sarau qen ubura wuriimurima isub sarau baist baamir eng gugum K1.00, K1.00 wuriserei. \v 10 Wurisa gab munon gigit isumir eng, in aib bauboun qamb misir igumir eng ue, wuri gor qeemben K1.00 baumirei. \v 11 Ende baub gab oau biriberi nub wogub man ur nob agunub qamamir. \v 12 “Munon qei ar igamari sarau qen ubura nonou ibag wuriimurima darab sarau baun qamb burindir wogub diaur eng nomon qur eng wurisan eng uber. Ego in borumesis, worom init nerimar eng nomon qur e indaran eng uber ue.” \p \v 13 Ne man ur der munon ger nob qamar: “Ne igu, ye me neborusiaum, itumut qen e gari sarau qanambig baub qamb nomon qur qangang ende baub qamb in ombur qob qamb nausiunei. \v 14 End ne sarau taui nomon qur notoum eng ba ginamt iroa ye bo munon qanamt is sarau baur eng ne nomon qur notoum gas ende qeemben werisibam. \v 15 Eng yonomi, end nomon qur ende at andoroum eng qob ue. Ne meimet qamb mi eng qenunget ye merimisab igoan?” \p \v 16 Yisas qob eng ende qamb ne sasam qamar: “Munon unum diban ue igorunor eng wuri bo munon aib diban igorubour. A munon aib unum diban igo qen big qiriner eng bo umo isiba.” \s1 20:17-19 Yisas wonou uminer end qen ombur gari ende qamar eng \r (Mak 10.32-34; Luk 18.31-34) \p \v 17 Qen end Yisas Yerusalem qite irib qamb ne wonou imbigau yurau 12 eng qas oromar qataben irab wurinob qi qamar: \v 18 “An igar, in Yerusalem qite irune Pris munon baraitari eng ne qomon imbigau munon yurau eng der Munangit wau baab qob qamb nausi waramb qamb oboubour. \v 19 Ende at ne ba imurimari munon igeig wurit isa wuri ba ber qob wot qamb pisirami waramb ne ba nam tenori big waramb erer urimbour. Ende abari uma ne ba tumunimunorei igama qen ombur gari isa bo igomot der bugemba.” \s1 20:20-28 Yems Yon nob unor Yisas qebi qamarei \r (Mak 10.35-45) \p \v 20 Qen end Sebedi wonou wau ombur, wurinou unor eng iroari nob ir igoar end Yisas qob eng at qamara igub yar menmant end inumor mi qei nob qamarei. \v 21 Yamangar eng Yisas qani ende yara ne Yisas qebi qamar: “Meimi?” ende qamara yamangar eng nob qamar: “Qen geret ne munon baraitari aib burab gab eng yonou wau ombur eng wuriba qubei ne wuriwaga nonou qipisen ig-ig end igorunor.” \p \v 22 Ende qamara Yisas taui wurinob qamar: “Ye mi eng quraum eng an qoyam ue end eng at quraumon. An mai ye git goan sarog big yonomi duimine yanambour eng an gor ende obounon eng qeemben qiyo?” Ne wuri taui qamamir: “In qeemben ar, ende obouboun.” \v 23 Ende qamarari Yisas taui qamar: “Git eng apand ende obouboumon. Ego an ombur ye qipisen ig-ig et igorub quraumon eng, ye an igorunon munai up eng me maribiginei. Munai up igorunon eng Tain wonou qo munon gugum maribagatarerei igo.” \p \v 24 Munon ombur eng der Yisas nob ende qamarari wonou imbigau munon 10 eng der ombur wurit borusi misiringetamirei. \v 25 Ende abari Yisas gugum wuriba qiumuni wurinob qamar: “Ai gugum munon baraitari wes-wes igo qomon biga wonou yurau eng toat igour. Ne gor ginam gari-gari wurinou munon barai qob qamara igetet igour. \v 26 An eng gas ende me abar. An end ger baraitari igo qei oroar igorib eng wo bo wau unebi igoriba. \v 27 A ger ye gigit igoum qamb ebeiner eng wo an qei ar sarau batar igoriba. \v 28 Munangit wau wo gor ende gas ende, wo munon ag e yemusiarar qamb me darau, ue. Wo munon ag e wurimusierib qamb dererei. Wurit igub wonomi dui umb wurimaragansierine igomot igoarar qamb.” \s1 20:29-34 Munon ombur mag tuum Yisas musiarei \r (Mak 10.46-52; Luk 18.35-43) \p \v 29 Ende qamb wogub munai ginam Yeriko wogub bo tumbigi iroari munon yurau aib orotoar iramirei. \v 30 Iroari munon ombur mag tuum tapet end igour eng Yisas dia qamarari igub atag qamb amir: “Imbigau munon, ne Debit wau, in initoubar musi.” \v 31 Ende qamb arari munon yurau aib eng der wuritaisi oramar qamamir ego munon ombur eng bo sig-sig mom qamb amir: “Debit wau inmusi.” \p \v 32 Ne Yisas naget wuri qebi qamar: “An ye mai insi qamb ab igoumon?” \v 33 Ne wuri taui qamamir: “Barai, ne mag inmusia asiomun qamb igo ab igoun.” \v 34 Ende qamarari Yisas ibag borusi wuritoubar ne magt wuribea musub asi ne Yisas toat iramirei. \c 21 \s1 21:1-11 Yisas munon baraitari warub Yerusalem ginam isorei \r (Mak 11.1-11; Luk 19.28-40; Yon 12.12-19) \p \v 1 Yisas iramir eng iri munai ginam ger unum Betpage end weib iramirei. Munai ginam eng nam Olib man aib ai qaurent igo eng qani end igoai. \v 2 End irab imbigau munon ombur eng wuriimurimb qamb wurinob qamar: “An irab munai ginam ger qani end gunon eng wai dongi ger wannob tesimunorei igama guboumon. Gab neri baisab diarar. \v 3 Neri igamari munon ger animbag qob ger aninob qamara gab eng ete nob qamarar, “Ininou Munon Barai sarau utib qamara yar nob irub at igoun” ende qamarari waga qand wurineri ba diarar.” \p \v 4 Mi eng ebetemir eng qob ger qoan munon miteri ende qamb gumater eng irimaniamorei. \v 5 Eng ete qamb gumaterei: \q1 Munon munai ginam aib Yerusalem eng ete wurinob qamarar: see aninou munon baraitari eng anit dia. Wo munon mein wai dongi erer bugab dia. Wo wai dongi unor wan yeim nob erer end bugab dia. \p \v 6 Ende qamb ombur wuriimurima irab Yisas wurinob qamar gas ende qeemben ende gamirei. \v 7 Gab dongi eng neri wan nob oramar irab ombur wurinou mi goan norumi dongi erer oromari Yisas erer ir bugamorei. \v 8 Ende abari munon yurau irou wurinou mi goan norumi tapet oromari ne munon qei nam mun soopumi oramet ende ebetemirei. \v 9 Abari Yisas dongi erer bugamor eng isa ne munon yurau aib qei gigi isumir ne qei qanam ende at isub igo ne mismisir ete qamb ab-ab isub igurei. \q1 Debit wonou wau end mismisirun. Ininou munon aib Qenu maragansia yara. Qenu unum bereriomon. \p \v 10 Ende qamb ab-ab ginam aib weib isari munon ginam aib igour eng gugum der gab qiet ne qamamir: “Wa, eng meimi munon ende e?” Ende qamb wuri qebi qamarari ne munon yurau aib Yisas nob iramir eng wurinob qamamir: \v 11 “Munon eng munon miteri qamb igo eng Yisas. Wo Galili wonou ginam qenen eng Nasaret,” ende qamamirei. \s1 21:12-17 Yisas tempel mor isorei \r (Mak 11.15-19; Luk 19.45-48; Yon 2.13-22) \p \v 12 Yisas ginam aib end isub ne inorou munai aib Tempel eng mor isub gar eng munon mi qei bisub mor end taui ba igurei. Ende gab ne nomon qur nam qabt big biiges taui ba igour eng ten ba biigima isa ne bo morogan qamb nam qabt big taui ba igour eng ten biigimatar ne wurinob qamar: \v 13 “Qoan Qenu qob qamara gumatemir eng ete; “yonou munai eng qebi qamarau munai gari.” Ego an bo munai ar gas ba sumungasi igoumon.” \p \v 14 Ende at igama munon qei mag tuum ne qei goten boru eng wot yarari wurimusub igoai. \v 15 Ende ebet igama ne Parisi munon baraitari ne qomon qereimau munon qei Yisas mi uber eng aba gab wot borusi misiringetamirei. Ende abari wau qamaaman der mor end mismisir toau big amir: “Debit wonou wau end mismisirun.” \v 16 Ende qamb ab toau big abari munon qei der misiringet Yisas nob qamamir: “Ne wau eng qamb ab obour eng ne igan qiyo?” Ne Yisas taui wurinob qamar: “Io, ye ende igoum ego qob qoan igoar eng an wanunger imbig igoumon ete: \q1 Ne wau qamaaman ne wau inaut igour eng oau wurimenima nonou unum bereri toau bigunor.” \p \v 17 Yisas eng ende at wogub ginam aib eng wogub bo Betani end is inerei. \s1 21:18-22 Yisas nam aragas qamat qamarei \r (Mak 11.12-14, 20-26) \p \v 18 End inerei igo urigerma bo yonam Yerusalem isib qamb irab qataben borusi minamorei. \v 19 Ende at wogub aragas ger tap goant et gab qur ger bigorei igo miminet igo qamb isub gar eng qur ger ue, im qas. Ende gab borusi misiringet wogub aragas eng qamat qamar: “Ne bo qur me biginenei.” Ende qamara qen end qas gegeret uburerei. \p \v 20 Ende aba wonou imbigau yurau eng ende gab qiet ne Yisas qebi qamamir: “Maigas at aragas qand gegeret ubura a?” \p \v 21 Ne Yisas taui qamar: “An oau apand nob ende qi eng ende me ye qebi quraumon qi. Oau apand nob igo eng ye nam aragas eng qamat qemerine aba gas ende obouboumon. Nam gari ue, ai qaur ger nob ete qomoruboumon, ‘Nonou nerer bo tomon ya end is nag,’ ende qomorunon eng ende ebeiba. \v 22 Ne gor oau apand igo eng mi qei baub qamb qebi qomorunon eng qeemben ende bauboumon.” \s1 21:23-27 Yisas wonou qiribiten eng gab qebiamirei \r (Mak 11.27-33; Luk 20.1-8) \p \v 23 Ende qamb wogub irab bo inorou munai Tempel mor end isub qob wuriimbig igoai. Igama Pris munon barai gigit eng ne Yuda munon baraitari eng wot yar qebi qamamir: “Ne mai, sarau eng ebeib qamb unum iranei igo ebet igoan? Ne gor your ne sarau eng eb qamb nemaribigorei igama ebet igoan?” \v 24 Ende qebi qamarari Yisas taui wurinob qamar: “Ye mi geret qebi aninob qemerine an bo qeemben taui ende yonob qamarari ne ye sarau eng ebet igoum eng aninob qemeribam. \v 25 Yon munon yat wurimaragansi igoar eng, mai, qomon eng Qenu wonou ginamt qiyo, a munon ag e wurinou qomon?” Ende qamara wurinou qob-qob qamamir: “In mai qomoruboun? Ete qomorun eng, ‘Qenu wonou’, qomorun eng wo ete qemeriba: ‘ende gab eng an meimet qamb Yont me oabigoumon?’ ende qemeriba. \v 26 A, ete gor qomorun eng, ‘Munangit wurinou,’ qomorun eng, in gor munon qei wurit yarimboun. Qanam eng munon gugum Yont, ‘munon miteri qamb igo eng’ wot qamb igour end.” \v 27 Ende at qamb wogub Yisas qob qamar eng taui qamamir: “In qoyam ue.” Ende qamarari Yisas taui qamar: “Ende gab eng ye gor qoyam ue. Your sarau eng yiimbiga ebet igoum qi eng me aninob qemerinei.” \s1 21:28-32 Munon ger wau ombur igoai \p \v 28 Qamb qamar: “See an mai misir igoumon? Munon ger wau ombur igoai. End ne ur wau qamar end wot isub nob qamar, ‘see ne isub wain man end sarau be.’ \v 29 Ende qamara wau qamar der, ‘ye ietroum’. Ende qamb wogub bo misir igub wogub isub sarau barei. \v 30 Ne ur bo isub wau yab nob ende gari qamara wau yab der, ‘Io, ye isibam,’ ende qamb wogub wo is sarau me beau, ar igoai. \v 31 Wau ombur eng, your eng der ur qob toat sarau barei?” Ende qamara wuri taui qamamir: “Wau qamar eng.” Ne wo bo taui qamar: “End ne ye ete aninob qemerine igar. Munon qur ba igour eng nob yamangar qarig ir qib igour eng nob wuri gigit Qenu wonou bibis end igour. \v 32 Yon munon yat wurimaragansi igoar eng wo an werei uber eng an imbig isar qamb ebeter eng an wot me oabigau. Ego munon qur ba igour eng nob yamangar qarig ir qib igou eng wot oabigumirei. An wo gaman ego wo me imbig ne wot me oabigau.” \s1 21:33-46 Munon qangiri wain man qoat igurei \r (Mak 12.1-12; Luk 20.9-19) \p \v 33 Ende qamb qamar: “Bo mi geret big qemeribam eng igar: munon ger wonou ai aib igoai. End wain man suab wogub ubub wogub youn big opuramorei. Ende at wogub wain miminara ba big napine ya isiner qamb wain man end tumun aib goaneterei. Ne munon man eng qoat inab igorunor qamb mon aib ger mindaterei. Ende at wogub munon qei wurit waga sarau baab nomon qur taui baub igoarar qamb wuriimbigorei. \v 34 Wain imor eng miminara gab ne wonou sarau munon wuriimurima isub wain git baiar qamb wuriimuriamorei. \v 35 Wuriimurima isari ne munon wain man qoat igour eng der ibag ne ger baab ar waramb wagomirei. Ne ger waramari umorei, ne ger nomont waramb ende ebetemirei. \v 36 Ende abari sarau munon eng me iroari ibag ne bo wuriimuriamor eng sig irou. Ende isari ibag ne munon eng bo der ende gari wurisiamirei. \p \v 37 Ende abari me iroari ibag ne misir igor, ‘Qo munon ar eng wuriimurimine igaramb igour qiyo. Eng gab yonou wau ten e bo imuri gine,’ ende qamb ne wonou wau ten eng bo imurima isorei. \v 38 Wonou wau ten eng imurima isa gab ne qamamir, ‘Wonou wau ten eng igo ur uma ur mind goten eng wo baiba, end waramune uma mind goten e ininou siorun.’ \v 39 Ende qamb baab ba ag ariramari dara der waramari umorei.” \v 40 Ende qamb wuri qebi qamar: “Munon wain man qoat igour eng ende abari ne wain man ur eng yar ibag munon eng mai wurisieriba?” \p \v 41 Ne wuri qamamir: “Ende yar ibag borusi misiringet munon boru-boru eng igaramb orotoar arir wogub wain man eng bo munon yurau bubun wurit waga qoatet igorubour. Igoi wain arira gab git ba wonou ur qeemben utubour.” \p \v 42 Ende qamarari Yisas wurinob qamar: “An qob qoan igoar eng wanunger imbig gab igoumon qiyo?’ Ete igoai, \q1 Munon mon mindau eng nomon ger boru qamb at ariramir eng see bo nomon eng sig uber gab ba qoren unotari yomour. Mi eng Munon Aib wonou aba in gaun eng sig uber ar.” \m \v 43 Ende qamb bo imusi qamar: “End aninob quraum, an Qenu wonou bibis end igoumon eng an qomon boru-boru ebet igorunon eng bo an agi wogub munon yurau ar qei Qenu wonou bibis end igorub qamb misir igub igour eng wurimorima end igorubour. \v 44 Munon ger nomon eng erer end naget nugusurupesi yarisieriner eng qer omboroumi uburiba. Ne nomon eng der munon ger wareminer eng munon eng sair tub iriba.” \p \v 45 Yisas mit big qob eng ende at wurinob qamb igama Pris munon gigit eng ne Parisi qob eng wurit big qamb igoar eng imbigumirei. \p \v 46 Imbig ne baab waramb qamb misir igumir ego munon yurau qei Yisast, “munon qob gigit qamarau” qamb wot oabig igour end wurit yari wugumirei. \c 22 \s1 22:1-14 Munon ger yamangar baiba mi aib at nubour \r (Luk 14.15-24) \p \v 1 Yisas qob eng ende wurinob qamb wogub bo mi geret maribig qamar: \v 2 “Qenu wonou bibis big igo eng munon baraitari ger wonou wau end yamangar bateib qamb mi arsi nob nib at igo gas ende. \v 3 Mi arsi wogub wonou sarau munon imurima iua munon wurinob qamara mi at nibar end diorunor qamb qob gim bigor eng wuri me diarau. \v 4 Ende gab sarau munon bo qei wuriimuri wurinob qamar: ‘An isub ye munon wurimaribigoum eng ete wurinob qamarar: ye mi gugum mom arsi ugaum. Yonou bur qarig qamagat aib ne wai aib-aib qei gor igaramb ugab mom arsi igoum. Isub wurinob qamara diab nunor.’ \p \v 5 Ende qamb wuriimurima isub wurinob qamamir ego munon eng tari qer igub wogub der iua uburemirei. Ger der wonou man sarau end isuor, a ger der wonou qur sarau end isorei. \v 6 A qei der munon barai wonou sarau munon gim biga ba isumir igaramb wurimumusiari umb uburemirei. \v 7 Ende abari munon barai eng oau biriberi nub wogub yogorau munon wuriimurima isub munon ginam eng sarau munon igaramir eng ginam di igaramb ugab mon mutet wab ugamirei. \p \v 8 Ne munon aib eng bo der wonou sarau munon qei wurinob qamar: ‘Mani mom arsiaum ereteri igo ego munon diab niar qamb wurit gim bigoum eng ue eng. \v 9 End see an bo tap tog end ne tap tog sorai end isub munon irou ibag eng wurinob qamarari yonou wau yamangar baiba mi arsiaum e diab nunor.’ \v 10 Ende qamb wuriimurima isub munon boru-boru uber-uber ibagamir eng gugum wurisogar ba diab ariramari munai eng yab di qorei. \p \v 11 Ende igamari munon barai eng mor diab ibagar eng munon gari qas, munon yamangar baiba mi aib at nub mi goan qumani igour eng me qumanimau. Ende gab qebi qamar: \v 12 ‘Ne meimet qamb mi goan eng qumani mor e me diarau?’ ende qamara munon eng qob ger me qamarau. \v 13 Ende gab munon barai sarau munon wurinob qamar: ‘Baab uben touri goten touri wogub ba ag ai itum end ariramari igoriner. Igo eab nan suab igoriner.’ “ \p \v 14 Yisas qob ende qamb sasam mom qamar: “Qenu munon gugum wonou yurau igoarar qamb wuriqubei igo. Ego munon gari-gari wonou yurau apand igorub qamb abari eng gari wuriqubei igo.” \s1 22:15-22 Sisar qur utau end Yisas qebiamirei \r (Mak 12.13-17; Luk 20.20-26) \p \v 15 Ende qamara Parisi wurinou qiumuni qamamir: “In qob maigas qamb nausi ne Yisas baab tourimboun?” \v 16 Ende qamb Parisi wurinou imbigau yurau eng ne Herot wonou munon yurau eng ende wuriqereimari Yisast isumirei. Isub Yisas nob qamamir: “Imbigau munon, ne qob inimbig quran eng qob apand ar. Ne Qenu wonou qob ne qomon apand eng qas munon yamangar wuriimbig igoan. Ne qob qamb igoan eng munon gari gumat me qamb igoan, munon gugum wurigumar qamb igoan. \v 17 End ne ne mai misir igan? In Rom munon barai oroar igo end nomon qur bigun eng mai ininou qomon eng biisitouboun qiyo ue?” \p \v 18 Ende qamarari Yisas wurinou misir soagen end eng at qebimari diban ibag wogub wurinob qamar: “An munon qob qetopur qamarau tari, meimet qamb ye yewarigesi qamb igoumon? \v 19 Nomon qur bigub quraumon eng ete abari gine?” Ende qamara nomon qur eng ba utari gab \v 20 wuri qebi qamar: “Your wonou qugur unum nob nomon qur et igama gab igoumon?” \v 21 Ne wuri taui qamamir: “Rom gabman munon barai oroar igo eng.” Ne Yisas qamar: “End ne munon barai eng wonomi eng gab wonou sarau end bagatatar. A Qenu wonomi eng gab Qenu wonou begetet, ende abar.” \p \v 22 Ende qamara igub borumisir igub wogub Yisas end wogub qoamirei. \s1 22:23-33 Munon umb bo der bogomau end Yisas qebiamirei \r (Mak 12.18-27; Luk 20.27-40) \p \v 23 Qoari wogub qen end gari munon yurau Sadyusi qamb igour eng wuri bo Yisast yaremirei. Munon yurau eng wuri munon umb bo igomot me der bugomunorei qamb igour eng. \v 24 Yarab qebi qamamir: “Imbigau munon, Moses qob ete qamb gumaterei igama gab igoun: ‘Munon ger wonou ubeni wau ue igama umami uma ne bo umour der ubeni qindou eng wo bo baia ne wau giner eng, wau eng umami qamart eng wonou.’ \v 25 End ne munon ger wonou wau 7-ende e igour. Wau qamar wonou ubeni eng wau ue igama umorei. Uma ubeni qindou eng wau yab baurei. \v 26 Eng gor wau ue igama umorei, ne wau qag eng gor ende sig. Ende at-at isii yarab wau 7 eng gugum yamangar eng gari ba wogub umb uburemirei. \v 27 Mom sasam wurinou yamangar qindou eng umorei. \v 28 End ne munon yamangar bo igomot der bugomunor qen end yamangar eng your wonou bo baiba? Gugum bo baubour qiyo?” \p \v 29 Yisas taui qamar: “Qenu wonou qob igo eng ne wonou qeretutnob eng an musub me imbig ne qob soagen ur eng at qamb igoumon eng. \v 30 Munon igomot der bugomunor eng gugum Qenu wonou munon qau enger nob garisi wonou ginamt end igorubour. Igo qi baiau qomon eng me igorinerei. \p \v 31 Munon igomot der bugomunor end Qenu aninob qamar eng an me imbig igoumon? Ete qamarei: \v 32 ‘Ye Abraham Aisak ne Yekop wurinou Qenu.’ Qob eng qanam eng, bebereg qenen igamau eng wonou Qenu.” \v 33 Ende qamara munon yurau aib eng wonou qob eng igub qoaguruiamirei. \s1 22:34-40 Qenu qomon gigit igo eng \r (Mak 12.28-34) \p \v 34 Yisas qob qeretutnob ende qamara Sadyusi igub qob ger me qamarau. Ende abari Parisi wuri igub gugum yar Yisast qiumuniamirei. \v 35 Qiumuni ne wurinou imbigau munon ger der Yisas bo warigesierib qamb qebi qamar: \v 36 “Imbigau munon, qomon irou igo ego, meimi qomon eng qomon qei wuritanamima?” \p \v 37 Yisas taui qamar: “Ne Munon aib Qenu end yonou oau uri qamb ne nonou misir eng ne igom igoan eng gugum wonou wot dui wog. \v 38 Qomon eng sig aib ne uber. \v 39 Ne qomon eng igama ii igo eng ete: Nonou git goan qenunget igoan gas end munon qei wuriqenungar. \v 40 Moses qomon irou gumater eng ne munon miteri qamb gumatemir eng qomon qob qambri igour eng, qanam eng qomon ombur gari see nonob quraum eng,” ende qamarei. \s1 22:41-46 Yisas Parisi nob agunumirei \r (Mak 12.35-37; Luk 20.41-44) \p \v 41 Parisi yar qiumuniamir eng ende igamari Yisas der wuri qebi qamar: \v 42 “An munon wuriubersiau tari end an mai misir igoumon? Wo your tumbigi end dariamorei?” Ne wuri taui qamamir: “Debit tumbigi end dariamorei.” \p \v 43 Ende qamarari wo qamar: “Ende gab eng Igomurur qau Debit mai gas oau menima ‘yonou munon aib’ qamarei? \v 44 Ete qamarei, \q1 Yonou munon aib eng yonou munon barai nob ete qamarei: yonou uberegent wes et bugom. Qen geret nonou munon qarau eng wurimaribigine yar nonou goten qanamt end igorubour. \m \v 45 End Debit wonou uyes ‘yonou munon barai’ qamar eng, bo meimet qamb Debit tumbigi?” \p \v 46 Ende qamara munon ger wo qob eng taui qemeriner eng misue gab wugumirei. Qen end qanambig wot yari wagomir end bo sabar me qebimau. \c 23 \s1 23:1-12 Yisas qomon imbigau munon Parisi nob wuri irun warei \r (Mak 12.38-40; Luk 11.37-54; 20.45-47) \p \v 1 Yisas munon yurau aib eng ne wonou imbigau yurau eng nob garisi wurinob qamar: \v 2 “Munon qomon qerei imbig igour eng nob Parisi nob wuri Moses qomon eng qas animbig igour. \v 3 Eng uber, wuri qob qamarari igatar toat mi abar qamb qamarari eng gugum abar. Ego qomon boru qei ebet igour eng an ibag me tauar, qob irou qamb ne wurinou me toat igour. \v 4 Wuri mi qugurau aib ger ba munon wurisari togor quguraget qiroari wuri bo mag gari ibag wagau gas ende at igour. \v 5 Wuri mi ebet igour eng munon qen inimbagaiar qamb qas at igour. Ende at ne Qenu qob tau gumatriamir eng qoimber yab erobon big igour eng ten ba tarit, a ubent touri wogub mi goan qenenginob eng degen-degen qumani qib igour. \v 6 Mi aib at nub qamb qiyo a inorou munai mor end is bugomb qamb eng nam qab deberit end qas bugab igour. \v 7 Ne munon mag diban end wuri dibes qamarari igub qamb qiyo a munon qei ibag ‘imbigau munon’, ende wurit qamarari igub qamb mi big-big qib igour. \p \v 8 An gor, ger der geret, ‘imbigau munon’ end me qit qamarar. An erogori qibanamsi igo ne imbigau munon gari qas igo qob qamara toat igoarar. \v 9 Ne gor aninou taineb ag e wurit, ‘tain aib’ ende gor me wurit qamarar. Aninou Tain aib gari wonou ginamt end igo. \v 10 Ne aninou geret, ‘munon barai’ end gor me wot qamarar. Aninou munon barai gari qas igo eng munon in ubersiau tari wo gari. \v 11 Aninou munon ger baraitari igo gab eng wo ar sarau batar igoriner. \v 12 Munon ger wonomi qen big qib igoriner eng wo bo umo isiba. A munon ger wonomi bumai qiriner eng wo bo munon baraitari diban igoriba.” \s1 23:13-36 Yisas qoyam munon Parisi nob wurinou qomon boru end wurinob qamarei \p \v 13 Qamb qamar: “An qomon imbigau munon ne Parisi nob, an qoyamet igoarar. An qob irou munon oramar qamb wogub Qenu wonou bibist igamau werei eng munon animbag igamari magqurt mondir obotarau nami ende at igoumon. Ubet wogub aninou gor mor me isub igoumon. Munon mor isun qamb ebet igour, ego aninou werei opur igoumon. \v 14 An qomon imbigau munon ne Parisi, an qoyamet igoarar. An yamangar qindou wurinou munai wurit baub qamb wurimurimausi baub wogub Qenu qebi quraun qamb qob degen aib qamb aninou qomon boru eng nonogursiorub at igoumon. \p \v 15 An qomon imbigau munon ne Parisi, an qoyamet igoarar. An qob ombur big qamb ne tomon ya erer qib ne gotent ai gugum qib ne munon wuriqerei ne aninou yurau igorunor qamb at igoumon. Wuri qoan munon ger wonou yurau igour, ego an bo uyes ubumot aninou yurau end igoar qamb at igoumon eng wo ginam boru end isiba, aninou gas ende. An ende abari wuri qomon boru ebet igour eng an antanami ebet igour. \p \v 16 An qoyametarar, an munon mag tuumtaman eng meimet qamb munon tap wuriimbigub at igoumon? An ete qamb igoumon: Munon ger, qob qamb inorou munai aib end unumir, ‘sig apand’ qemeriner eng ue. Ego inorou munait mi qenenginobt mindat igour eng unumir sig apand qamb gab eng mi ebeib qemeriner eng ebet qas weginer. \v 17 An munon mag tuum ne qangang ur. An eng qamb igoumon eng, meimi eng sig qau, inorou munai eng qiyo, a inorou munait mi qenenginob igo eng aba qau? \v 18 Ne ete gor wurinob qamb igoumon, Munon ger Qenut mian yab big igour nam qab eng unumir ‘apand’ qemeriner eng sig qau ue. Ego mi git yab nam qab erer bigunor eng unumot ‘apand’ qemeriner eng sig qau. \v 19 An munon mag tuum, mani yab nam qab erer big igour eng qau qiyo, a nam qab eng mani aba qau burab igo? \v 20 End ne munon ger nam qab eng unumot apand qemeriner eng, mani yab erer bigunor eng ten wonou qob nonogursierib qamb toat qamara bininger igo. \v 21 End munon ger qob qamb inorou munai unumot apand qamb wonou qob nonogursierib at igo eng, Qenu gor toat qamb igo Qenu wo inorou munai mor end igo. \v 22 Ne munon ger qob qamb Qenu wonou ginam unumot qamb wonou qob nonogursierib ebeiner eng Qenu wonou bugab igo eng nob wo git eng nob nag bigiba. \p \v 23 An qomon imbigau munon ne Parisi nob an munon misir ombur end an qoyamet igoarar. An mi niau qamaaman eng bubur 10-ende big wogub bubur gari qas Qenut maribig igoumon. Ego qomon qob aib eng an biisitet igoumon. Mi bubur gari qas Qenut maribig igoumon qomon eng git uber. Me wagar. Ende ebet igo bo imusi qomon aib uber toat igoarar. Munon qomon qoregen qereimau eng ne, munon wurimusiau eng ne, oau apand qomon eng. \v 24 An munon mag tuum gas ende, end munon qei tap wuriimbiguboun qamb at igoumon? An eng ebet igoumon eng ete gas: Mani yoor uber eng mi qanining qomourt isub igama gab yoor aib eng ten unab arir igoumon. Ego wai kamel aib mi sig mag diban eng, an ten mugimari isub anquguragsi igo. \p \v 25 An qomon imbigau munon ne Parisi nob, an munon misir ombur big qamarau tari, an qoyamet igoarar. Qogum, tabin nob ag musub birogoni igoumon. Ego erobon eng mi urim baiau eng ne aninomit gari misir igau qomon eng anit yab di iua igo. \v 26 An Parisi mag tuum. Qogum erobon unun igo eng gigit birogoni wogub ne ag eng gor birogonimari oan buriner. \p \v 27 An qomon imbigau munon ne Parisi nob, an munon qob ombur qamarau tari, an qoyamet igoarar. Munon wuri tumuni wogub tumun qabar qipiot igour eng sig uber gab igoun, ne tumun erobon eng munon biet qer nerer isub igo. \v 28 An eng gas ende. Git goan ag eng musub git baab munon inimbagaiar qamb qenu big qib igoumon. A aninou misir eng qob qetopur qamarau eng ne qomon boru qei yab di iua igo. \p \v 29 An qomon imbigau munon ne Parisi nob, an munon qob ombur qamarau tari, end qoyamet igoarar. Munon qob gigit qamarau ne munon qoregen qoan umbriamir wurinou tumun eng mat obotar ne git batar \v 30 ne ete at qamb igoumon. Qoan in tonoanb igour gas ende igunei ende qi eng munon munon miteri qamb gumatemir eng eng igaramb abari in nob me ebet igamau qi. \v 31 Ende qamb igoumon end ne an munon qoan qob gigit qamarau munon igaramb igour eng wurinou wau tumbigi eng an gari. \v 32 End ne see bo aninou tonoanb qomon eng song toat ebet igoarar. \v 33 An mani boru wurinou wagrari wurinob. Qenu aninou qomon boru end anamar qemeriba an maigas at wo menmant waberemboumon? \p \v 34 End aninob ete qemerini: ye munon miteri qamb gumatemir eng ne munon misir nob ne imbigau munon wuriimurimine isari an der qei igaramari umubour, ne qei wuribaab nam tenori big igaramboumon, ne qei oromar aninou inorou munait end isub pisirami igaramb ne wurinou qob eng qerei gub qamb ebet orotoar ariramari ginam aib ger end isari bo end orotoar ginam aib ger end arir, ende abari qirubour. \v 35 End ne munon qoregen ag e igamari igaramari umumir eng aninou wurit imiamanei. Munon qoregen eng wuri Abel tumbigi end isi yarab Sekaraia qangang end igaramari umumirei. Sekaraia wo Berekia wonou wau aninou duimari baab inorou munai qau igama ne nam qab mian iset big igour igama wobon end waramari umorei. \v 36 End apand aninob quraum, qoan eng ebet igour end taui qamb munon yurau see igour eng an nob garisi mom uru iruboumon. \s1 23:37-39 Yisas Yerusalem ginam toubet igoai \r (Luk 13.34-35) \p \v 37 An Yerusalem munon, an munon miteri qamb gumatemir eng igaramb ne Qenu wonou qob eng aninob qamarar qamb munon wuriimurima isub igour eng nob nomont igaramb gorubi igoumon. Ye qenen aninou munon yurau uben umai wuri big igoum. Teteri unor qaman wurimuaser igo gas ende wurisi igoum. Ego aninou yesiningot wogub igoumon. \v 38 End ne an igar, aninou munai ginam miwan der iriba. \v 39 End an ye bo me yegunanei, isi yarab an ete yet qamb ne imbiguboumon: Qenu munon eng nonogursia munon aib unumot yara.” \c 24 \s1 24:1,2 Yisas tempel bapamiomunor end qamarei \r (Mak 13.1-2; Luk 21.5-6) \p \v 1 Yisas end qamb wogub inorou munai eng wogub qoa wonou imbigau yurau eng wot yar inorou munai eng mindatemir eng sirbigub qamb yaremirei. \v 2 Yarari wurinob qamar: “An inorou munai aib e ende gaumon? apand aninob quraum, nomon aib-aib wonomi tenori gas gaumon eng bais ger wagari erer et me igorinerei, gugum mom gumotoburmari ag der uburiba.” \s1 24:3-14 Qugurau irou yariba \r (Mak 13.3-23; Luk 21.7-24; 17.22-24) \p \v 3 Ende qamb wogub ir ai qaur Olib man aib end igama wonou imbigau yurau bo end qi wot yarab qebi qamamir: “Ne mi eng gagar ebeiba quran eng qen mait mi eng ende ebeiba? Ne gor in mai gas mirorub gab imbig ne bo dara mi gugum uburiner eng imbiguboun?” \p \v 4 Ne Yisas taui qamar: “Munon qei anmurimar qomorunor eng qoyamet igoarar. \v 5 Munon irou yar yeunumot, ‘ye munon anubersiau tari eng yoroum,’ ende qamb munon irou wurimurimarubour. \v 6 Ne gor aib qamb yogorari toau iguboumon ne ai qei der ai qei nob yogorari qob toau qas isa iguboumon. Ego an eng igub qiet me abar. Mi eng gagar apand ende ebeiner eng qen sindomund eng weretet end me yarinerei. \v 7 Munon yurau wurinou-wurinou tau purab tau nob yogurubour. Ne munon baraitari ger wonou yurau eng der ger wonou yurau eng nob yogurubour. Ne ai qei munon qunumber qen gagam igorubour, ne ai qei ai aib qamb uyeiba. \v 8 Mi eng gagar ebeiner eng yamangar wau baib qamb mogis qeret aruab igo gas ende munon gugum ende igubour. \p \v 9 Qen end an yonou yurau igamari ion animbag borusi ansumungasiorubour. Ende at qei aningaramari umuboumon. Ne munon irou ansiningoarubour. \v 10 Ende abari an irou der yet oau apand igorunon eng bo ye woguboumon. Wogub aninou qanam erogori eng qei der qi dui, ne aninou gor der bain qiyo ima duima umb ende at igoruboumon. \v 11 Ne qei miteri quraun qamb munon irou wurimurimarubour. \v 12 Ende ebet ne qomon boru eng sig aib burab wogub munon qi toubet igamau eng uma isiba. \v 13 Ego munon ger wonou ibitiri mom nonoguret igoriner eng isi yarab qen sindomund qangang end yar Qenu wonou qubeima igomot igoriba. \v 14 End Qenu wonou bibis big igo qob uber eng munon ginam-ginam isa igub igamari qanamt qen sasam eng yariner.” \s1 24:15-28 Mi sig boru aib yariba \r (Mak 13.14-23; Luk 21.20-24) \p \v 15 Qamb qamar: “Qen end mi boru aib ger mi gugum borusi igo eng deara guboumon. End qoan qob gigit qamarau munon Daniel qamar gas ende, diab munai qau end naget igoriba. (Munon qob eng qanam dibes imbigib eng mom musub qerei ne misir iginer). \v 16 Ende aba ne munon Yudia igour eng iua ai qaurent irubour. \v 17 Ne munon ag igorunor eng qen eng yara gab gegir bo qand mor isub wurinou mind eng qand me baunorei. \v 18 Ne munon ger man igoriner eng bo qand irab wonou mi goan me bainerei. \v 19 Ne yamangar qugurau igour eng nob wau se ba inau wurisab igour eng boru mesis. \v 20 Mi boru aib ger yariner eng wot yari qoaun qamb Qenu simot arari wo aba mi boru eng ya tatabrima qiyo inorou qent me yariner. \v 21 Qoan ai big-big qugurau ger ende me gab igamau isi yarab qen see igoun eng. Ne qugurau see yariner eng sig-sig mom boru aib. Eng ubura ne qugurau bo bais ende qen geret me gunei. \v 22 Munon gugum mom umb uburunor qamb Qenu wonou uyes qen eng pitensieriba. Qenu wonou munon wurimaribigor end oromar irib qamb wonou uyes qen pitensieriba. \p \v 23 Qen eng yara gab munon qei der anmurimar, ‘Munon inubersiau tari eng e qo ire,’ ende qamarari an wurit me oabigar. \v 24 Munon qetopur wuri yar Munon ubersiau tari qiyo munon miteri qamb igour wurit big qomorubour. Qamb qomon wes-wes eng Qenu wonou munon wurimaribigor eng wuri oabigar qamb ende oboubour. \p \v 25 Ende obounor end ye gigit aninob qamam eng an igub nonoguret igoarar.” \v 26 Ne qamar: “Munon Qenu maribigor eng wo der seger ait umond igo, ende qamb qiyo a ‘wo yar waber e igo,’ ende qamb abari an me wurit oabigar. \v 27 Munangit wau wo deriner eng sig qand. Ai itet qebisi qand ai gugum begent uburab igo gas ende at deriba. \p \v 28 Munon teteret end morogan piou yar qiumuni igour.” \s1 24:29-31 Munon wau bo deriba \r (Mak 13.24-37; Luk 21.25-33; 17.26-30, 34-36) \p \v 29 Ende qamb qamar: “Mi eng ende ubura ne woromt ai iturama ne inaun mag bo me gunanei, ne tapai norumor dorubour. Ende abari ne mi gugum tatet igo eng uyab uburiba. \v 30 Ende aba gab igamari Munangit wau derib qamb mari tatet end aba guboumon. Gab munon ag e eab igo gunor eng Munangit wau waber ten ne wonou qiribiten eng begent deriba. \v 31 Ende at ne ain mer gusimari toau aib isiba. Isa wonou munon yurau enger wuriimurima ai gugum isub Qenu wonou munon yurau wurimaribigor eng wuriba qiumunimbour. \s1 24:32-35 Nam togun wonou qomon end imbiguboun \r (Mak 13.28-31; Luk 21.29-33) \p \v 32 An qen maribigub qamb eng nam togun end imbiguboumon. Togun wara gab eng qo worom qen piara ende qamb igoumon. \v 33 Eng gas ende gari mi eng gagar quraum eng ende mirorub gab eng qo qen eng piara ende qomoruboumon. \v 34 Eng igar, mi eng ebeiner eng munon see igom igour eng umb uburubour. \v 35 Ne tat ai nob mom uburiba, ego yonou qob eng anir qomourt ger me uburinerei.” \s1 24:36-44 Mi eng yariner qen eng munon ger qoyam ue \r (Mak 13.32-37; Luk 17.26-30, 34-36) \p \v 36 “Qen eng quraum eng munon ag et qomourt ger qoyam ue, ne enger ger qoyam ue ne wonou wau ten eng gor qoyam ue. Tain wonou gari qas-qas qen eng qi maribigor end imbig igo. \v 37 Munangit wau wo bo deribeiner qen eng gab qoan Noa ebeter gas ende ebeiba. \v 38 Ya qoan qarib diab igaraminer wuri qoyam ue end wuri ya uter nub mani ubub nub munon yamangar qi baub mismisir igamari Noa tabin erobon isorei. \v 39 Wuri song ar igo ende ebet igamari ya qoan diab wurimuara umb uburemirei. Eng gas ende gari Munangit wau deriner qen eng munon yamangar ende at igamari deriba. \v 40 Qen end munon ombur man sarau baab igorunor eng ger Qenu mot irab ger wegiba. \v 41 Ne yamangar ombur mani yab igorunor eng ger mot irab ger wegiba. \v 42 End ne qen mait aninou munon barai deriner qi eng an qenen girinet tug igoarar. \v 43 Qomon ete eng imbig igoumon: munon ger wonou munai eng munon ger diab mon iru isub wonomi eng urim bainer qen eng imbiginer eng wo mai ebesam wara diab mi wot baiba? Ue. \v 44 Qanam end ne an qenen ar tug igoarar. Munangit wau me deriner qamb ar song igamari deriner qamb quraum.” \s1 24:45-51 Sarau munon uber boru nob \r (Luk 12.41-48) \p \v 45 Ende qamb qamar: “Sarau munon ar ger sarau musub qob toat sarau ebet igoriner eng wonou munon barai eng maribiga sarau munon qei eng oroar igama sarau baab igour. Ende at igamari mi git eng qen eng yara werisiba. \v 46 Sarau munon eng wonou munon barai qemeriner gas ende sarau musub ebet igama yar gea sarau munon eng mismisiriba. \v 47 apand aninob quraum, munon eng ende uberara wonou munon barai eng maribiga wonomi gugum qoatet igoriba. \v 48-49 Ne sarau munon boru tagug eng wo ete qamb igo, ‘Yonou munon barai eng sobor yariba gab,’ qamb wo der wonou sarau erogori baab igorunor eng igaramb, a ya uter nub qanganget mismisir ende at igoriba. \v 50 At igama wonou munon barai qen geret yar giner eng wo song ar igo ende at igama eng qen geret wo nasi wegiba. \v 51 Wogub ba sumungasi imurima munon boru eng oramar igoriba. Igo eab nan nob yogub igorubour.” \c 25 \s1 25:1-13 Yamangar yorou 10-ende \p \v 1 Ne mi geret big qamar: “Qen end Qenu wonou ginamt bibis igo eng yamangar yorou 10-ende munon ger irub se baub wogub yara qataben is gab mot yarub qamb urut uruguni baub isub igour gas ende. \v 2 Ne yamangar 10 eng 5-ende wuri tagug, ne bo 5-ende eng wuri misirnob. \v 3 Yamangar 5 tagug eng wuri urut gari-gari mor end uruguni qas ba isumirei, ui ar ger me baiau. \v 4 Ne yamangar 5 misirnob eng wuri urut uruguni ba ne ui ar gor ba isumirei. \v 5 Isub munon eng sobor me diara qoat-qoat igoi wogub mungam igara inemirei. \s1 Mit big qob. Yamangar yorou 10-ende. \p \v 6 Itum wobon end igumir eng ete qamb amirei: ‘munon yamangar se baiar eng di igo. Isub gab mot diarar.’ \v 7-8 Ende igub gugum der bugab urut uruguniamirei. Ne yamangar 5 tagug eng der qei misirnob eng wurinob qamamir: ‘An urut qei indarar, in urut araret uburai.’ \v 9 Ende qamarari misirnob eng der tagug eng wurinob qamamir, ‘in urut ininou qeemben gari, ui ger igama gab me andarunei. End ne aninou bo isub urut wes gab suab urugunimar.’ \v 10 Ende qamarari wuri bo urut umau suoub qamb isari munon eng diara yamangar 5 misirnob tug igour eng mot mor isub mondir nausi ubet wogub bugab mi nub igurei. \p \v 11-12 Ne yamangar 5 urut baub qamb isumir eng bo qanamt yar ag irot igo qamamir, ‘barai, in gor mondir weimatara diorub,’ qamamir e munon eng taui qamar: ‘apand aninob quraum, ye an sir ue end mondir me weimatarinei.’ \p \v 13 Qob eng igub ne an mom qoyametarar. Qen eng yariner eng an sir ue end.” \s1 25:14-30 Sarau munon ombur gari \r (Luk 19.11-27) \p \v 14 Ne bo qamar: “Munon aib ger ai pa qoaib qamb ne wonou sarau munon wurit qamara yarari wonomi eng qerei gari-gari qoat igoarar qamb wogub qorei. \v 15 Wonou sarau munon wurinou misir ne qomon ne qer gagam eng imbig ne mi qeemben ende wurit wogub qorei. Geret nomon qur qangang K5,000-ende uterei, ne ger K2,000-ende ne ger K1,000-ende wurit qerei wogub isorei. \v 16 Isa wogub munon K5,000 bauor eng qand isub nomon qur end sarau ebet bo ui ar K5,000-ende baurei. \v 17 Ne bo munon K2,000 bauor eng gor nomon qur end sarau ebet bo ui ar K2,000-ende baurei. \v 18 Ne munon nomon qur K1,000 bauor eng bisub tumun goanet wogub wonou munon barai nomon qur eng tumunimetet wagerei. \p \v 19 Togun irou uma wogub wurinou munon barai eng yarerei. Yarab nomon qur wurisab wogub isuor eng mai ebetemirei qi eng gib qamb wuriqiumuniamorei. \v 20 Ne munon K5,000 utab wogub isuor eng sarau ebet wogub bo imusi K5,000 bauor eng ba yarab sirbig qamar: ‘Barai, ne K5,000 yasab wogub iuan eng ye bo nomon qur end sarau ebet imusi bo K5,000 baum e ge.’ \v 21 Ende qamara wonou munon barai taui qamar: ‘Sig uber ebetenei, ne sarau munon qangiri uber. End ne mi ye nemaribigine mi irou qoat igoriban. End ne ne yara yenob uberet igorun.’ \p \v 22 Ne bo munon K2,000 bauor eng bo sarau ebet imusi bo K2,000 bauor eng ba diab wonou munon barai sirbig qamar, ‘E ge, ne K2,000 yeisen eng ye bo sarau ebet bo ui ar K2,000 baum eng e.’ \v 23 Qamara wonou munon barai qamar: ‘Ne sarau munon uber end mi qomourt eng bo nonou aba aib burer end ne nemaribigine mi irou qoat igoriban. End yara yenob mismisir igorun.’ \p \v 24 Ne bo sasam munon K1,000 wot wager eng diab qamar: ‘Barai, ne munon qand mirinet ne munon mani ubari arira ne wurit baub ne munon mi gonari qaur di arira wurit baub igama negab igoum. \v 25 End nenet yari wogub nonou nomon qur eng ye tumuni wagom eng e igo e.’ \p \v 26 Ende qamara wonou munon barai taui qamar: ‘Ne sarau munon boru irigau qoat. Ye eret munon wurinou mani qamb nanasingir qamb baine yegab igoanei? \v 27 Ende gab ne meimet qamb yonou nomon qur bisub nomon qur qirinau big igour munai end big igama ye ete yarab nomon qur ui qei baiau ue? \v 28 Ende ne munon eng nomon qur K1,000-end wot ba munon nomon qur K10,000 igo eng utari sorieminer. \v 29 End ne munon ger mi irou igoriner eng ye bo sembigi utibam. A munon ger mi ios ete igoriner eng ye bo wot baine ar igoriba. \v 30 Sarau munon boru tagug eng an toat ariramari is ag irond igo eab nan suab igoriner.” \s1 25:31-46 Qen sasam qereiminer eng \p \v 31 Qen end Munangit wau bo igeser deriner eng munon barai aib deriba. Dara wonou munon yurau enger nob darab wo nam qab qenenginob end bugemba. \v 32 Bugab igama munon ag e gugum wo menmant end yar nagari wuriboopur yurau ombur ariramba. Munon wai sipsip meme nob oroar igo bubur qerei sipsip wes wuri ariri a gout wes wuri arir igo gas ende ebeiba. \v 33 Wai sipsip uberegent wes end bigiba a meme uben qagit wes end bigiba. \v 34 Ende at Munon aib munon yurau uberegent wes eng wurinob qemeriba: ‘An munon yurau eng yonou Tain annonogursi igoar end e yarar. Yarab qoan ai big-big bibis et igoarar qamb anit iyeter end igoarar. \v 35 Ye minemb igimine mani yasari nub igumei. Yat ebet igimine yasab igumonei. Ne ye munon bubun animbegeib isine munai yiimbigari inab igumei. \v 36 Mi goan ue gab qoot ebine mi goan yasab igumanei. Toar yenara yemusub igumanei, a uyort igimine yar yegab igumanei.’ \p \v 37 Ende qamara munon qoregen eng taui qomorubour: ‘Barai, qen mait ne minemb igama mi neteminei? qo yat ebet igama neteminei? \v 38 Qo munon bubun yara negab munai neteminei? qo ararau igama mi goan neteminei? \v 39 Qo qen mait toar qiyo uyort igama is negab igunei?’ \p \v 40 Ende qamarari Munon barai taui wurinob qamar: ‘Apand aninob quraum, munon boru ag e ende wuri musub igoumon eng ye yemusub igumanei.’ \p \v 41 Ne bo munon uben qagit igorunor eng wurinob qemeriba: ‘An munon boru Qenut qob isi wot qamb igoumon eng ye qani me igoarar. Mut qenen oab igo eng yonou Tain Qenu Satan wonou munon yurau enger wurit arsiarerei. \v 42 An ye minemb igimine mani me yesau, yat ebet igimine ya me yesari niau. \v 43 Qunan animbegeib isum eng munai ger yiimbigari me inau. Ne ararau igimine mi goan me yasau, ne gor, toar qiyo uyort igimine an me yemusub igamau.’ \p \v 44 Ende qamara wuri der taui qomorubour: ‘Barai, qen mait ne minemb qiyo, a yat ebet qiyo, a qunan inimbegeib qiyo, a ararau igama qiyo, a toar qiyo uyort igama me nemusub igamau?’ \p \v 45 Ne Munon aib taui wurinob qemeriba: ‘Apand aninob quraum, munon boru ger ye mi eng gagar quraum eng an mag gari ibag wogub igoumon eng ye mag gari yegab wogub igumanei. \v 46 End ne munon yurau eng qenen migeri igab igoriba. A munon qoregen wuri qenen bebereg igorubour.” \c 26 \s1 26:1-5 Pailat Yisas mogirwab wagerei \r (Mak 14.1-2; Luk 22.1-2; Yon 11.45-53) \p \v 1 Yisas qob eng gugum ende wurinob qamb wogub wonou imbigau yurau eng wurinob qamar: \v 2 “Qen ombur ubura ne qoan Qenu munon yurau qei wuriomboasi wager end misir igub mi aib at nub igour eng yariba. Yara Munangit wau baab erer uri nam tenori big warambour,” ende qamarei. \p \v 3 Ne Pris munon baraitari nob Yuda munon baraitari eng nob Pris munon gigit unum Kaiapas munai end qiumuniamirei. \v 4 Ende at ne qob qetopur qei qi Yisast big qamb waramari um qamb. \v 5 Qiumuni qamamir: “Mi niau qen qau aib end mi eng me oboun, ende oboun eng munon ininob yogurubour,” ende qamamirei. \s1 26:6-13 Yamangar ger welya Yisas tari im wot igiamorei \r (Mak 14.3-9; Yon 12.1-8) \p \v 6 Qen end Yisas Betani end munon ger Saimon qoan iam qarat ir igoar eng nob igoai. \v 7 Igama yamangar ger wer ya sig maieng garant igoar eng ba yarab Yisas mi nub igama wei tarit wot igiamorei. \v 8 Ende aba wonou imbigau yurau eng der gab borusi misiringet qamamir: “Meimet qamb yamangar eng wer ya sig uber eng isi ende biigi igo-o? \v 9 Waga in eng ba munon wurisab taui qur aib ba qerei munon mi ue eng wurisau ue-e?” \p \v 10 Wuri qob eng ende qamb at igamari Yisas ibag wurinob qamar: “An meimet qamb yamangar eng quguragsi igoumon? Wo werei sig maieng eng yet aba. \v 11 Munon mi ue eng qenen aninou wurinob igoumon ne wurinob igoruboumon. Ego ye qenen me aninob igorinei. \v 12 Yamangar wer ya yet igimar eng ye yetumunimari obounor eng mirorisab abar eng. \v 13 See an igar, qob uber e munon ginam gugum wurit qob suari igubour. Ne gor yamangar qomon uber e abar end wot unum ir igorubour.” \s1 26:14-16 Yudas Yisas duimb qamb misir igorei \r (Mak 14.10-11; Luk 22.3-6) \p \v 14 Qen end wonou imbigau yurau end ger unum Yudas Iskariot, wo Yisas duimb qamb der Pris munon baraitari end wurit isorei. \v 15 Isub wurinob qamar: “An meimi ger yesari ye Yisas anit duimine waramboumon?” Ende qamara wuri nomon qur K300 qangang ende qerei utemirei. \v 16 Ende abari Yudas qen ger maribigine Yisas waramar qamb misir igorei. \s1 26:17-25 Yisas wonou imbigau yurau oromar mani numirei \r (Mak 14.12-25; Luk 22.7-23; Yon 13.21-30; 1 Co. 11.23-26) \p \v 17 Inorou qen qamar end mani parau yis nob ue eng nub etemir end wonou imbigau yurau eng Yisast isub nob qamamir: “In munai eret arsiune mani parau yis nob ue eng niban?” \v 18 Ne wo der wurinob qamar: “An munai ginam aib end isub munon ger gab ete nob qamarar: “ye umibam qen eng pi gab yonou yurau oramar nonou munai end mi wurinob nibam ende qurai” ende qamarar.” \v 19 Ende wurinob qamb wuriimurima isub Yisas wurinob qamar gas ende ebetemirei. \p \v 20 Ai gab-gab Yisas wonou yurau oramar bugab mi numirei. \v 21 Bugab nub igo ne wonou imbigau yurau eng oramar qamar: “An yurau et ger ye yeduimba.” \v 22 Ende qamara imbigau yurau eng boru misir igub gari-gari der Yisas qebi qamamir: “Munon aib, ye ende ebeibine quran qiyo?” \v 23 Ne Yisas der taui wurinob qamar: “Munon ye nob ombur mi tabint ba nub igoun eng yeduimba. \v 24 Munangit wau uminer end qob wonou qoan gumatemir igo eng wonou toat ende ebeiba. Ego munon Munangit wau duieminer eng boru mesis. Set unor me baurei ende qi eng uber qi.” \v 25 Ende qamara munon Yisas duieminer eng, Yudas der Yisas nob qamar: “Imbigau munon, ye qi-i?” Ne Yisas qamar: “Wo mai, nonou gari quran eng.” \s1 26:26-30 Yisas boru misir igorei \r (Mak 14.22-26; Luk 22.15-20; 1 Korin 11.23-25) \p \v 26 Ende qamb mi nub igo ne Yisas mani parau ba Qenut qebi qamb boroumi wonou imbigau yurau wurisab qamar: “E yonou min, an ba niar.” \v 27 Ende qamb ne bo wain ya qogum ten ba Qenut qebi qamb wurisab qamar: \v 28 “An gugum niar, e yonou qeru, Qenu anit iyeter end. Aninou qomon boru eng yonou qeru eng anit iger anbirogonima wirab isi qamb. \v 29 Apand aninob quraum, ye bo sabar wain ya anamar me ninei. Iisi yarab qen geret wain ya bubun Tain wonou bibis end erogori bo nuboun.” \p \v 30 Ende qamb uru wab wogub ai qaur Olib man end iramirei. \s1 26:31-35 Pita Yisas weginer end qamarei \r (Mak 14.26-31; Luk 22.31-34; Yon 13.36-38) \p \v 31 Irab Yisas der wurinob qamar: “See itum et an gugum yewogub qoouboumon. Qenu wonou qob qoan ete gumatemir igo gas ende, \q1 ye wai sipsip oroar igoriner eng waramine wogub sipsip git eng bunumban iua uburubour. \m \v 32 Qen geret ye bo igomot der bugab an igamari ye gigi Galili end isibam.” \v 33 Ende qamara Pita der naget taui qamar: “Ye bais me newogub quinei, qei ende at newogub qoounor qiyo?” \v 34 Ne Yisas taui qamar: “Git apand quran, ego teteri qarig se me erinerei igama ne yet, “munon eng ye sir ue” ende yet qemeriban.” \v 35 Ne bo Pita taui qamar: “Bais ende me net qemerinei, ar ombur iningaramb qas wogubour.” Ende qamara imbigau yurau qei eng der gugum gari end qamb ugamirei. \s1 26:36-46 Yisas Getsemani end Qenu nob qamarei \r (Mak 14.32-42; Luk 22.39-46) \p \v 36 Ende qamb wogub Yisas wonou imbigau yurau eng oramar ai unum Getsemani end iramirei. Irab wurinob qamar: “An et igamari, ye bais qirat isub Qenut qebi qemeribam.” \v 37 Ende qamb irib qamb Pita ne Sebedi wonou wau ombur eng ende oramar irab qen end borusi yari ne oau quguragetarei. \v 38 Ende at ne wurinob qamar: “Ye borusi oau quguraget umib misir igoum, an et igo ye yenogursi igoarar.” \v 39 Ende qamb wogub wuri ete wuriwogub wo bais ir-ir qitand irab wonomi ai qent qumond arir tari mauet qamar: “Tain a, ne yeduet gab eng ye ba wabiom, ego ye ar nonob quraum, nonou qas.” \p \v 40 Ende at wogub yonam yar imbigau munon ombur gari eng ibagar eng wuri qoan naat inemirei igamari ibag Pita nob qamar: “An munon ombur gari mai gas oboumon? An bais gurum yoat ig-ig inau ue e? \v 41 Ende obounon eng mi ger an warigesia wot uburab me isunanei. Git apand, misir qenungar ego git goan sig yarima.” \p \v 42 Ende qamb wogub bo qen omburt irab qebi qamar: “Tain a, ya uyeriri boru qogumt e nonou qas, ni qamara gab eng nini?” \v 43 Ende qamb wogub bo isub munon ombur gari eng ibagar eng bais me der bogomau, inab qas igurei. \p \v 44-45 Ende at igamari ibag wogub bo wuriwogub irab qen omburt irab ur nob qamar gas ende bo nob qamb wogub yar ibagar eng ende sig inab igamari ibag qamar: “An mom ar inab sig misir igoumon eng, der bogomari isun, Munangit wau baab munon boru wurit imurimunor qen eng see. \v 46 Der bogomari isun, munon ye munon qarau wurit imbiginer eng pi di igo.” \s1 26:47-56 Yudas Yisas munon qarau wurit duiamorei \r (Mak 14.43-50; Luk 22.47-53; Yon 18.2-11) \p \v 47 Yisas qob eng ende qamb igama wonou munon yurau 12-end ger unum Yudas eng munon yurau wuri nerima Pris munon baraitari eng nob Yuda munon baraitari eng nob der munon yurau wuri qereimari bui qauri ba qombuni ba diamirei. \v 48 Diorub qamb Yudas der munon yurau wurinob qamar: “Irab ne munon bounon eng ye qani irab nob qobub ende ebine gab ne munon eng qamb baaiar.” \v 49 Ende wuriimbig qamb wogub ir weib irab Yisas qani ir naget qamar: “Io, munon qoyam imbi-imbi, igoan eng.” \v 50 Ende qamara Yisas taui qamar: “Ne mi ebeib qamb dian eng qand eb.” Qamara munon yurau eng Yisas imbig di baab touriamirei. \p \v 51 Ende abari Yisas wonou yurau end ger der bui qauri eng beneri Pris munon baraitari wonou sarau betet igo eng iruges ig soabur ariramorei. \p \v 52 Ende aba Yisas der nob qamar: “Bui qauri bo ogumuniom, munon bui qaurit yogurunor eng bui qaurit mom umb uburubour. \v 53 Ye munon yurau e wurinob yogurib ende qi eng Tain qebi qemerine enger yurau in tain qanam gari 12-eng initanami wuriimurima darab innonogursi munon yurau e wurinob yogorour qi. \v 54 Ego ye ende ebein eng Qenu qob qoan igoar eng mai gas irimanimba? Eng gab ne qob igo end toat wonomi ende irimaniminer.” \p \v 55 Ende qamb ne munon yurau aib eng wurinob qamar: “An see at diaumon eng wonou wes ar. Bui qauri ba qombuni ba munon ger mi urim baia gab waramb at igour gas ende at diaumon. Qenen inorou munai aib end erogori bugab qob animbig igoum eng an ger der yanamb ende me abau? \v 56 “Ego an eng oboumon eng Qenu qob qoan qamara munon miteri qamb gumatemir eng gab oboumon.” Ende qamara wonou imbigau yurau eng qen end wogub iua uburemirei. \s1 26:57-68 Yisas Kaunsel menmant nageterei \r (Mak 14.53-65; Luk 22.54-55, 63-71; Yon 18.12-14, 19-24) \p \v 57 Munon yurau Yisas baamir eng mot munon Pris baraitari gigit unum Kaiapas wonou munai mor end isumirei. Qen end qomon qerei imbig igour eng ne munon baraitari qei erogori end qiumuni igurei. \v 58 Pita qanam mugenderi ibag-ibag isub igoar eng is Kaiapas wonou munai igama youn man qob musub igour end is bur tuum wurinob bugab igoai. Igo Yisas mai siarari gin qamb asi gab igoai. \p \v 59 Pris munon baraitari eng ne kaunsel gugum qiumuni munon qei wurimaribigari Yisast gag qob wot big qamarari igub waramune uminer qamb at igurei. \v 60 Munon irou diab ego munon ger me geau. Munon irou diab qob gag-gag wot big qamamir eng gor qanam ger me geau. Ende at igamari munon ombur diab naget qamamir: \v 61 “Munon eng ete at qamarei, ‘ye inorou munai aib e bapami qen ombur garit mindat ugeibam’ ende qamarei,” qamamir. \p \v 62 Pris wurinou munon aib gigit eng der naget Yisas qebi qamar: “Qob irou nenet big ne qebi quraur eng ne ger taui wurinob me qemerinenei ii?” \v 63 Ende qamar ego Yisas qob ger me qamarau. Ende igama ne Pris wurinou gigit eng bo der nob qamar: “Qenu qenen bebereg igo eng wo unumot nonob quraum. Ne mom apand Qenu wonou wau munon wuriubersiau tari igo gab eng see nonob quraum eng taui qem.” \p \v 64 Ende qamara Yisas taui qamar: “Nonou gari quran gas ende. Ego ye ete aninob qemerini, qen geret igo gunon eng Munangit wau Qenu qiribiten wonou ginamt igo eng uberegent wes end bugab dara guboumon.” \p \v 65 Ende qamara Pris munon aib eng igub wonou mi goan boobur arir qamar: “Munon e Qenut mom qob isi qamara gugum mom diban igub ugaun eng gab bo sabar munon qei me wurit qumurunei. \v 66 Eng gab an mai misir igoumon?” Ende wuri qebi qamara wuri qamamir: “Wo mom qomon biisitet qurar eng gab mom uminer.” \p \v 67 Ende qamara menmant mu wot mendir a qei ar waramb a qei mataisi waramb ende ebet ne qebi qamamir: \v 68 “Ne munon wuriubersiau tari end your nanamai qi eng qeemben maribiga nogoun?” Ende qamb igurei. \s1 26:69-75 Pita Yisas ye sir ue qamarei \r (Mak 14.66-72; Luk 22.56-62; Yon 18.15-18, 25-27) \p \v 69 Ne Pita isub qut big igour youn man end igoar eng ende igama ne Pris munon barai ger wonou sarau yamangar ger yar gab nob qamar: “Ne gor Galili munon Yisas eng nob igama negunei.” \v 70 Ende qamarari wo der munon irou wurimurimar qamar: “An qob eng at quraumon eng ye musub me imbigoum.” \v 71 Ende qamb bo iua isub-isub naget igama bo sarau yamangar ger bo yar gab munon qani eng igour eng wurinob qamar: “Wo gor Nasaret munon Yisas eng nob igama gunei.” \v 72 Ende qamara Pita bo der wurimurimar qamar: “Apand quraum, munon eng wot quraumon eng ye sir ue,” qamar. \v 73 Umi-umi ende at ne munon yurau eng igour eng Pita wot yar qamamir: “Apand, ne gor munon eng wonou yurau. Ne qob qamara mindiram goten igoun end ne mom niimbigoun.” \v 74 Ne Pita qob ger nausi qamar: “Qenu magqurt anmurimar me qemerinei. Sig apand munon eng quraumon eng ye sir ue.” Ende qamara teteri qamar arei. \v 75 Ara Pita Yisas qob qoan ete nob qamar end misir igorei: Teteri me erinerei igama ne qen ombur gari ende, ‘munon eng ye sir ue’ ende yet qamara teteri qamar eriba. Qob eng igub wogub ag isub borusi eab igoai. \c 27 \s1 27:1,2 Yisas Pailat wot isumirei \r (Mak 15.1; Luk 23.1-2; Yon 18.28-32) \p \v 1 Itum der ne Pris munon baraitari eng ne munon baraitari qei nob qiumuni qib qei Yisast big qamb nausi waramune uminer qamb ebetemirei. \v 2 Ende at touri wogub imurimari Pailat Rom gabman end isorei. \s1 27:3-10 Yudas umorei \p \v 3 Ne Yudas, munon Yisas duiamor eng igo Yisas gar eng ende ba bumai waramb sumungasi ende ebet igamari gab borusi toubet wogub nomon qur qangang 30-ende bauor eng bo ba isub Pris munon baraitari eng nob munon barai qei nob wurisab qamar: \v 4 “Ye munon qomon boru ten eng munon qoregen eng duiam end waramari umibar eng.” Ende qamara wuri taui qamamir: “In qob ger ue, nonou borusianei.” \v 5 Qamarari nomon qur eng inorou munai mor end arir wogub isub wonomi ibiari umorei. \p \v 6 Pris munon barai eng nomon qur eng ba qamar: “Nomon qur e munon wuribirerimau nomon qur eng gab inorou nomon qur e nob sori me bigun.” \v 7 Ende qamara nomon qur end qob qamb nausi wogub ne nomon qur end munon egi baab igour ai eng taui wurisab ne ai eng bo munon mug is ginam end igour eng umari wuritumuni igorun qamb wugumirei. \v 8 Qanam end ne see ai eng unum ‘qeru’ end qamb igour. \v 9 Qob eng miteri qamarau munon Yeremaia qoan qamar eng irimanima. Ete qamarei, “Isrel munon, wuri nomon qur 30-ende munon eng taui qamb maribigumirei. \v 10 Nomon qur eng bo egi baab igour ai eng tau baumirei. Munon aib wonou qamar gas ende.” \s1 27:11-14 Pailat Yisas qebiamorei \r (Mak 15.2-5; Luk 23.3-5; Yon 18.33-38) \p \v 11 Yisas is Rom gabman menmant end nagasiari der qebi qamar: “Ne Yuda wurinou munon baraitari igoan qiyo?” Ne Yisas taui qamar: “Nonou gari mom quran eng.” \v 12 Ende qamara Pris munon baraitari eng ne munon barai ar eng der qob qei nob qamamir eng wo qob taui ger me wurinob qamarau. \v 13 Ende igama Pailat bo nob qamar: “Qob irou nonob quraur eng ne ger taui me wurinob qemerinenei ii?” \v 14 Ende qamar ego Yisas qob ger bais me nob qamara igu gabman baraitari aib eng misir qebebi igub igoai. \s1 27:15-26 Pailat Yisas namt big waramar qamb imuriamorei \r (Mak 15.6-20; Luk 23.13-25; Yon 18.38-19.16) \p \v 15 Togun gugum qen qau aib end Rom gabman munon uyort igour eng gari qas ar wuri waga qenen iua igour. End munon yurau aib eng munon uyort igour eng ger ar wurit waga isiner qamb Pailat qebi amirei. \v 16 Qen end munon igeig qoat ger uyort igoai, unum eng Yisas Barabas. \v 17 Munon yurau aib qiumuni igamari Pailat wuri qebi qamar: “Your ar wugine anit isi qamb misir igoumon? Yisas Barabas eng qiyo a Yisas munon inubersiau tari qamb igour eng?” \v 18 Pailat wo Yuda munon musub mom wuriimbigorei. Wuri Yisas mom siningot wogub waramb ebetemir end. \v 19 Pailat qut bigau nam qab end bugab igama ubeni qob wot big qamar: “Ne munon qoregen eng meimi ger me wot eb. Itum inab inigi wo gaum end oau quguraget igoum,” ende qamarei. \p \v 20 Ne Pris munon ne munon barai ar qei der munon yurau wurinob qamarari Pailat nob qamarari Barabas wurit waga yara Yisas waramari um qamb qamamirei. \v 21 Qamarari Pailat bo der munon wuriqebi qamar: “Munon ombur e, your eng ar wugine anit isiner qamb qenungoumon?” Ne wuri qamamir: “Barabas.” \v 22 Ne Pailat bo wuriqebi qamar: “Ende gab Yisas Munon inubersiau tari qamb igour eng ye mai sieribam?” Wuri qamamir: “Nam tenori big warama uminer,” qamamir. \v 23 Ne Pailat bo qamar: “Wo meimi qomon boru ger ebeterei igama waramboumon?” Ne wuri misiringet qugiab qamb amir: “Nam tenoribig waramb qas wagar.” \p \v 24 Ende abari Pailat bo sabar qamb igama eng nob yogurubari gab ne ya ba munon magqurt wonou uben birogoni wogub wurinob qamar: “Munon e uminer eng ye mindigar qob ger yet me igorinerei, aninou qas.” \v 25 Ne munon yurau aib eng taui qamamir: “Munon eng uminer eng qarabab eng ininou init yar imusi ininou wau eng wurit isiner eng qob ue.” \v 26 Ende qamarari Pailat Barabas ar wurit imurima isa ne Yisas ba waramb wogub ba erer urimar qamb imurima wurit isorei. \s1 27:27-31 Yogorau munon Yisas ber qob wot qamb igurei \r (Mak 15.16-20; Yon 19.2-3) \p \v 27 Ne Pailat wonou yogorau munon yurau eng Yisas mot gabman munai end isari munon yurau aib yar qouiamirei. \v 28 Ende at wonou mi goan eng beasimetet ne bo mi goan mian nob ger qumanimetetemirei. \v 29 Ne uyor qer nob ger ba mebir barsi ne tarit end bugamsitet ne gotau ba uberegent end utari baurei. Baia ne menmant end gamaur wot bugab ber qob nob qamamir: “Ne Yuda wurinou munon barai qenen igomot igamau eng ne e?” \v 30 Ende qamb wot mui a gotau baub igoar eng wot ba tari qer omboipi, \v 31 ende at wot igerig wogub mi goan mian qumanimetetemir eng boair ne wonou mi goan eng bo qumanimetet. Ende at wogub big waramb qamb nob isumirei. \s1 27:32-44 Yisas big waramirei \r (Mak 15.21-32; Luk 23.26-43; Yon 19.17-27) \p \v 32 Nob isub igo ne qataben gamir eng Sairini munon ger unum Saimon, wo gab Yisas nam togor isub igoar eng wo bo bai qamb qamarari baurei. \v 33 Baia is ai Golgota qamb igour end isumirei. (Unum Golgota qanam eng, ‘ai qaur munon tari gas ende’). \v 34 Isub ya ger ya uter nob biiges utari nub git uter meinsi qamb utemirei. Ego Yisas wo imbig bo me niau. \v 35 Ende aba erer big waramb wogub wonou mi goan eng qerei baub qamb sauamirei. \v 36 Ende at ne qoat naget igurei. \v 37 Yisas big waramirt tarit erer end mindigar qob wot qamb waramir qanam eng ete qamb gumat bigumirei: MUNON E YISAS YUDA WURINOU MUNON AIB ende qamb gumatemirei. \p \v 38 Yisas wobon big waramir eng igama uberegent wes end munon mindigar qob ten eng ger big waramirei ne ger qagit end big waramb ende ebetemirei. \v 39 Ende igama munon yamangar tap eng isub di ende at qib igo Yisas gab tari misimat ete qamb-qamb qib igurei: \v 40 “Munon eng inorou munai aib Tempel eng bapami qen ombur garit mindat ugeibam qamb igoan end. Ne apand Qenu wau igo gab eng nam tenori big nanamour eng norumi ag der.” \v 41 Ende qamarari Pris munon barai ne qomon qerei imbig igour eng ne munon baraitari qei der qob eng gari nob qamamir: \v 42 “Wo apand Isrel wurinou munon baraitari igo gab eng ag deriner. Wo munon ar wurimusub igoar end wonomi ende bo musia eng in apand wot oabiguboun. \v 43 Wonou Qenut oabig ne qamar end, ‘ye Qenu wonou wau ten’ qamar end Qenu wot apand oabig qamb igama eng wagari qi gab igumune nerima dara gun.” \v 44 Ende qamarari ne munon boru ig-ig big igaramir eng gor der ber qob ende gari wot qamamirei. \s1 27:45-56 Yisas umorei \r (Mak 15.33-41; Luk 23.44-49; Yon 19.28-30) \p \v 45 Yisas uriamir eng ende igama worom ginam tog yara ne ai gugum ituramorei. \v 46 Itumoramor eng ende igama igoi worom qumat dara ne bo begenerib pisia ne Yisas qugiab qamb ar: “Eli, Eli lema sabaktani.” Qob eng qanam eng ete: ‘Yonou Qenu, meimet qamb ye wogan,’ ende. \v 47 Ende ara ne munon qei qani naget igour eng ende igub qamamir: “Wo Elaiya wot ara.” \v 48 Ende qamb ger der uyab-uyab isub uyer ya ger ba ya ger nob yisir waari wogub qagab gotaut touri wogub Yisas wariges ni qamb uterei. \v 49 Ende aba qei der qamamir: “Qi wagari gun, Elaiya wot arar eng der musia guboun.” \v 50 Ende qamb igamari Yisas bo sasam qugiab ende qamb ab wogub umorei. \p \v 51 Ende aba mi goan aib tempel mor uriamir eng metut qitet quburab is durum qumot waser ig-ig isorei. Ne ai aib uyab nomon aib-aib quburabriamorei. \v 52 Ende aba munon teter eng undounder ubura munon qoan Qenut oabig umbriamir eng igomot der isumirei. \v 53 Ende igamari ne Yisas igomot der bogoma ne wuri ginam aib end isari munon gugum ibagamirei. \v 54 Ne yogorau munon baraitari wonou yurau oromar Yisas qoat igour eng ai uyab mi gugum undounder ubura gab borusi yari wogub qamamir: “Sig apand mom, e Qenu wonou wau apand.” \p \v 55 Ne Galili yamangar yurau wurinou ginam wogub Yisas toat nob yaremir eng wuri gor mugenderi ete naget igurei. \v 56 Yamangar yurau eng igour eng erobon end ger eng Makdala Maria eng ne ger eng Yems Yosep nob unor Maria eng, ne ger eng Sebedi wonou wau ombur eng wurinou unor eng ende oramar end igurei. \s1 27:57-61 Yisas tumuniamirei \r (Mak 15.42-47; Luk 23.50-56; Yon 19.38-42) \p \v 57 Ende igamari worom nerimba ne Arimatea munon aib ger unum Yosep, wo gor Yisas wonou imbigau yurau ger. \v 58 Wo yar Pailat nob Yisas mumun end nob qamarei. Qamara Pailat yogorau munon wurinob qamara Yisas mumun Yosept wugumirei. \v 59 Wagari Yosep Yisas mumun nam erer igoar eng beneri ba ago big ba mi goan temen oannob ger ba mumun waat wogub, \v 60 ba bisub wonou tumun ger nomon irut barsi wager end bisub tumuni wogub nomon aib ger gingoai ba yar tumun qabar qipiot wogub isorei. \v 61 Ende aba ne Makdala Maria eng nob Maria ger eng nob tumun qani end bugab musub gab igurei. \s1 27:62-66 Yogorau munon Yisas tumun qoat igurei \p \v 62 Barim eng inorou qen aib end ne Pris munon barai eng ne Parisi ende isub Pailat nob qiumuniamirei. \v 63 Qiumuni ne qamamir: “Barai, munon qetopur qamarau tari eng wo igom igo ete at qamar eng in misir igoun, ‘ye umb qen ombur gari ubura ne bo igomot der bugembam.’ \v 64 Ende qamar end ne ne yogorau munon musub wurinob qamara tumun musub qoat igamari qen ombur gari ubura ne wogunor. Wonou imbigau yurau at mumun urim ba iua wabi wogub munon wurimurimar, ‘Yisas igomot der bogomai’ qomorunor qamb. Qob see qetopur qomorunor eng sig boru aib qoan qetopur qamamir wotanamimba.” \v 65 Ende qamarari Pailat wurinob qamar: “Yogorau munon qei ibag oramar isub aninou ebet igoumon gas ende tumun mom nausi opuramar.” \v 66 Ende qamara isub tumun mom nausi opur wogub ne qani me isar qamb biru big wogub bur tuum wuri qereimari tumun qoat igurei. \c 28 \s1 28:1-10 Yisas bo igomot der bugamorei \r (Mak 16.1-8; Luk 24.1-12; Yon 20.1-10) \p \v 1 Inorou qen ubura wogub ne Sande itum der ai uter tubub deara Makdala Maria eng nob Maria ger eng nob tumun gub qamb iramirei. \v 2 Ir igamari qand ai aib uya igumir e Munon aib enger ger Qenu ginamt der nomon aib tumun qabar qipiotemir eng ba aisi wogub nomon erer end bugab igoai. \v 3 Wonou menman eng ai qebisima gaun gas ende ne mi goan eng worom begen gas ende. \v 4 Ende aba bur tuum tumun qoat igour eng gab borusi yari wogub umb nerer isub igurei. \p \v 5 Ende abari enger der yamangar ombur eng wurinob qamar: “An me yarimar, ye an imbigoum, an munon Yisas eng erer uriamir eng gub qamb asi qib igoumon. \v 6 Wo e me igo. Qoan qamar gas ende igomot der bogomai. Yarab wo inab igomerei eng munai up qas gaiar. \v 7 Gab see qas qand isub wonou imbigau yurau eng wurinob qamarar. Wo e me igo der bogomar end wo gigit Galili end isiba. Gub qamb eng end isub igo gaiar. Ye qob e quraum eng an igub-igub isub qamarar.” \p \v 8 Ende qamara igub yari ne borusi mom mismisir tumun eng qand wogub wonou imbigau yurau eng wurinob qomorub qamb imiemet isumirei. \p \v 9 Isub igamari Yisas wobon et di ibag qamar: “Oau mein big qib igoarar.” Ende qamara ombur qani goten namt isub baab wot mismisiramirei. \v 10 Ende abari Yisas der ombur wurinob qamar: “An me yarimar, isub yonou bainori imaori wurinob qamarari isub Galili end igo yogounor.” \s1 28:11-15 Yogorau munon qob suemirei \p \v 11 Ende qamara yamangar eng isari wogub bo burtuum tumun qoat igour eng yonam ginam aib end isub Pris munon baraitari end mi gugum aba gamir end qob suari igumirei. \v 12 Igub Pris munon baraitari eng der munon barai qei wurinob qiumuni ne qob qamb nausi wogub nomon qur irou burtuum wurisemirei. \v 13 Wurisab qamamir: “An munon end ete qamarar, “munon eng wonou imbigau yurau eng itum wobon in naat inunei igama yar urim ba qurei. \v 14 Ende qamarari gabman baraitari igub mai ansierib qamara eng in qob qei mirimot nob qumurune me an quguragsierinerei.” \v 15 Ende qamb nomon qur burtuum wurisari ba irab wurinob qamamir gas ende ebetemirei. Abari qob toau Yuda ginam gugum isa igumir eng imusi-imusi isior eng isi yarab see. \s1 28:16-20 Yisas wonou imbigau yurau wurit dibentarei \r (Mak 16.14-18; Luk 24.36-49; Yon 20.19-23) \p \v 16 Yisas wonou imbigau yurau eng Yisas wonou qob qamar gas ende Galili ai qaur end isumirei. \v 17 Is igamari Yisas isa gab borusi mismisir uber qamamirei. Ende abari yurau qei der Yisas ue qamb misir qebebi igub igurei. \v 18 Ne Yisas wuri qani isub naget qamar: “Qenu wonou ginamt ne ag e ye gigi munon aib igoar qamb ye maribiga. \v 19 End ye animurimoum, an munon ginam-ginam isub wuriimbigari wuri gor yonou munon yurau burunor. Ende abari Tain unumot ne wonou wau unumot ne Igomurur qau unumot wurimaragansiarar. \v 20 Ende at ne ye qob animbigoum eng an bo imusi ende abari igunor. Eng gaiar, qen end an gari ue, ye nob igumune isi yarab qen sindomund end mom.”