\id MRK \h MAK \toc1 Wamu Takeaknga Makga Matakut Taknga \toc2 MAK \mt1 Wamu Takeaknga \mt1 Makga Matakut Taknga \c 1 \s1 Jonu yangga sauyamukut tapata yakut. \r (Mat. 3:1-12; Luk 3:1-18; Jon 1:19-28) \p \v 1 Jesu Krais Anututane waakngaapata yake tasikutde wamu takeaknga anzing. \p \v 2 Anutue wamu ayanikapsa apata yake ita apuke yake tasiwik ngang tupa siknga matakut taknga Jesuta unin apuke yake tasiwan buya unin aakut. Aisaiata anzing matakut, \q1 “Natapnong. Nata aminu nae wama takuwikge iniwa \q2 ita gae gamok tupan kuke gatane kepika tandakngawik. \q1 \v 3 Aminu tapatu keu amina wena komune yuke anzing yanggamatanggak, \q1 ‘Buyambam tapata apnangge yawan \q2 kepina tandakngakamang binga Anututa initewan apik kapae \q2 natake tandaknganong,’ ngang yanggamatanggak,” \m ngang Aisaiata matakut. \v 4 Wamu wa matakut takngatane buyana unin. Jonu yangga sauyamuyaapa dakngake keu amina wena komune yukut. Yuke wamu aminu musia tapan tekwamban yangga sauyamikge yanikut. \v 5 Siwan Judia kep komune nana kuupbam gatu Jerusalem yot gapmane nana kuut Jonde kuking. Kuke waiakngana yakapa Jonda yangga Jodan tapane sauyamukut. \v 6 Siwan Jonu tauknga kaap gwendu kamel ngang inikainggane danggamita tasikingunin tasikut. Siwan ita simbuna goyanga gwene wambut. Siwan ita apmakat gatu iningokat nakut. \v 7 Siwan ita wamu anzing yakapbut, “Apmanu nata gamok enake puya aaknga tasiwawa masande aminu tapatuta enake puya tasiwik. Sike aminu waapatane kekeknga akngata na atnapbikut. Unzing siwan na aminu umana wenaapa yuatde gwetake gatanggamuke kepi taukga sandekgama ngang ininangge apmaakanggat. \v 8 Nata yanggatakan sautdamunggat. Ngana ita initewan Anututane Waung Takwan tapata apu kekeknga akngana daman katapda isinggak kaknga binga musipza enawik,” ngang yanikut. \s1 Jonda Jesu saukngamukut. \r (Mat. 3:13-17; Luk 3:21-22) \p \v 9 Siwan tapduu wagwene Jesuta Nasaret gapma Galili kep komune yuwau teke Jonda yukut komune kundopan Jonda yangga Jodan tapane saukngamukut. \v 10 Saukngamana zetgaman yangga teke akoke kawawan enandangu kakaa siwan Waungga kwaiu kombunanang ngang yanikamang gwenda binga epuke Jesue apu paku tangene pakuyuwan kakut. \v 11 Kawawan enandangga wamu takngatu anzing yakut, “Ga natane waaknga. Na gae take siknga natanggamuke na gae musip gwaang natanggamunggat,” ngang yakut. \s1 Setenda Jesu tasiwan sikut. \r (Mat. 4:1-11; Luk 4:1-13) \p \v 12 Siwan zetgaman Waungga Jesu keu amina wena komune iniyapiban kukut. \v 13 Iniyapiban ita undang kuke kaap zokat tapduu 40 yuwawa Setenda inindatdauwana angelata apu gatangamuking. \s1 Jesuta puya tuwanguke pasikut. \r (Mat. 4:12-17; Luk 4:14-15) \p \v 14 Siwan Jonu tanggaganuke kaautde tewana Jesuta Galili kep komune kuke Anututane wamu takeaknga anzing yanikut, \v 15 “Anututa sanga aawikge tapduknga tekut gwenu dapaknga gwa singgak. Siwan tapduknga Anututa amin panangge tasinggak kakngata apnangge dapaknga gwa singgak. Ginu musipza tapa tekwamban wamu take aakngae siakan ngang natapnong,” ngang yanikut. \s1 Pandetna daknganingge yayawakut. \r (Mat. 4:18-22) \p \v 16 Jesuta yangga gapan Galili gwenu kwaimune kusika kawawan Saimonkat uyapna Endruatda asinggan pis kaike mani ita pakakumayak. Siwan yapapna yangga gapan katang mukgawat kakut. \v 17 Kake Jesuta aminu waapaau anzing yanikut, “Giu apu na nawambat nata danindamuba pis wa kaikamayak binga aminu papat natane pandetna daknganingge danindamumbit,” ngang yanikut. \v 18 Yaniwan waapaau zetgaman yapapna peke kuku tawambat kuking. \p \v 19 Siwan ita gatu kundusim kusika kawawan Sebeditane waaknga Jemskat gatu uyapna Jonkatda dopangbam gwene yuke yapapna paibupmake yuwawat kakut. \v 20 Kake waapaat yayawamban nanaat puya aminaatda dopangbam gwene yuwawa undang peke waapaau kuwat Jesuta tupan pakut tapaakat unekan gatake Jesuat kuking. \s1 Jesuta waung waiapa inikwasikut. \r (Luk 4:31-37) \p \v 21 Siwan yot Kapaneam gapmane kuking. Siwan ita yuwatakak tapduk gwene miti yot katang koke wam yanikut. \v 22 Yanike Mosesdane mama wam yanindamumsa aminda binga dua yanikut. Aho. Ita aminu kekekngana kaya apata binga yaniwawan natake asiknga satnaking. \v 23 Siwan aminu tapatu waung wai tapatuta takut. Sike waapata miti yot katang yuke kumzang yanggamatake anzing yakut, \v 24 “A! Ga Jesu! Nasaret yot gapmane nanaapa! Ga ninde dasing tasinimunangge apunggayak ngang yanggamatake gata apu ninu apasiwi mainimde ba apunggayak? Nata gae Anututane aminu dudumnaapa ngangu gae atnataat,” ngang inikut. \p \v 25 Iniwan ngana Jesuta kaanga inike anzing yakut, “Ga genda umuke aminu waapa teke kung,” ngang iniwan \v 26 waung wai waapata aminu waapa kumzang makaike ainggamatake aminu waapa tekut. \p \v 27 Teke kuwan kuupbamda kasatnake ina banakan anzing yaking, “Sanga a mina binga? Miti wamu kayuk kaknga yanggak. Wa kekekngana kaya. Ge ita waung waie wamu yaniwan ie gen gwaamukaing,” ngang yaking. \v 28 Unzingge ita tasikut takngae yake Galili keu kuupbam zetgaman yatakuking. \s1 Jesuta Pitata maatnatane mingatane maitna sandekngamukut. \r (Mat. 8:14-15; Luk 4:38-39) \p \v 29 Siwan miti yot gwen teke epu kepman kuke gatu Jesuat pandetnaatda kuku Saimonkat gatu Endruatdane yotnane kopbing. Siwan Jemskat Jonkat kuut kopbing. \v 30 Siwan Saimonda maatnatane minga mait natapan gupna toknga siwan pekut. Siwan zetgaman ie Jesu iniking. \v 31 Iniwa ie kuke katakngine take tangenawan mait taknga tewan kuwan ita nanam tandakngayaman naking. \s1 Aminu kwaapzang take pasiyamukut. \r (Mat. 8:16-17; Luk 4:40-41) \p \v 32 Siwan bangee gunziu apukuwan unenanata mait amikat gatu maya wawi waung waita pakingu kuut ie pakapbing. \v 33 Pakapuke you wanggapmane nana aminu kuupbamda gwabok gwaune wesim apundoke yuking. \v 34 Yuwawa maya wawi kwaapzang maitna inata inata sikingu sandeyamuke waung wai kwaapzang yanikwasiwan kuking. Sike waung waita ie atnataing. Atnatake ie yanike Anututane kuwikngaapa ngang dua yaningge ayanindakngakut. \s1 Puya Galili kep komune pasitakukut. \r (Luk 4:42-44) \p \v 35 Siwan tembana siknga ngana dua kwakawan ita enake epu kepman kuke amina wena saau komduatang kuke tumuk wam yake yukut. \v 36 Yayuwawan Saimonkat notnabapat iat pekikatda enake Jesu kawa maiwan i tawaking. \v 37 Tawataku kakenga anzing iniking, “Aminu kuupbamda gae gawakaing,” ngang iniking. \p \v 38 Iniwa ita anzing yanikut, “Undanga. Ninda you wesim yuaingge kuna. Nata wa aminde kuut wam yaniwitde natake apbum,” ngang yanikut. \v 39 Siwan iat pandetnaatda Galili keu kuupbam pasitakuke ita aminu kuupbam inane miti yotnane koke yanike waung wai yanikwasiwan kuwawa pasikut. \s1 Wata kekeknga sikutna tasingaman dudumna sikut. \r (Mat. 8:1-4; Luk 5:12-16) \p \v 40 Siwan aminu tapatu watana kekeknga sikuu tapatuta ie apuke muna puke Jesu anzing inikut, “Gata take natakengu na tasingami gupma dudumna siwan,” ngang inikut. \p \v 41 Iniwan butaya siknga natangamuke katakngita wasiyuk anzing inikut, “Nata gatane gupba dudumna siwikge nataat,” ngang inikut. \v 42 Ngang iniwan watana kekeknga wa zetgaman wena sikut. \p \v 43 Siwan Jesuta wamu kekeknga anzing inikut, \v 44 “Katak siknga gwaumso. Gata kuke aminu tapatu sanga wa tasinggamunggatde ma iniwim. Ngana gatu aminu Anutue yot takwan gwene pasiya aminde kuke gupba yeuyamuyo. Yeuyamuke gupba take singgakge sangaka Anutue imuyo. Unzing Mosesde mama wamda tupa yakut taknga tasike sangaka imi ganduke wataka wena gwa sik ngang yawa aminbamda natapning,” ngang inike initewan kukut. \v 45 Kuke ngana wamu aminbamu gatu gatu yaniwan yotna yotna kuyuk wamu waaknga yatakuking. Yatakuwawa natake asinggan asinggan ie kuke doke umuba Jesuta you gapmandune anggaman kuwikge apmeptakut. Apmeptake keu amina wena komunekan yuwawan aminu kepna kepna nanata ie asinggan kuking. \c 2 \s1 Katakngaat kepiat wai sikutna tasingaman take sikut. \r (Mat. 9:1-8; Luk 5:17-26) \p \v 1 Tapduu kundu kawa sandewana ita Kapaneam yot gapmane gatu kukut. Kuke yuwawan ie aminu notna kundue yoakatang yuak ngang natapbing. \v 2 Natake aminbamda kuke doke yuwa yot gwenu akgitnakut. Akgitnawan gwabok gwaune gitnagitnauke yuwawa Jesuta wamna yanikut. \v 3 Yaniyuwawan mait aminu tapatu kwatai gatukande gwa kumbing. Siwan aminu tapaat tapaatda gwaamutakapuke \v 4 keu aminbamda umuke yuwawa Jesue wesim takapnanga dua sikut. Unzingge wa aminda yotangan dumtapane takoke dumu Jesuta yukut saak papa waiwa buka mait aminda pekut gwen buyak napda tatawaawa pukukut. \v 5 Siwan Jesuta apme maitna sandekngamik ngang natapa kekekakut taknga kake mait sikut tapa anzing inikut, “Waaknga. Nata waiakngaka gwa sandekgamunggat,” ngang inikut. \p \v 6 Iniwan ngana Mosesde mama wam yanindamumsa aminu kunduta apukwike yakingga musiaatang anzing natapbing, \v 7 “Dasingge aminu aapata unzingu yanggak? Ita Anutue umana aknga tasiwan maiwikge yanggak. Aminu tapatuta waiaknga sandetnanga dua. Wa Anutu awiaapatane puyana,” ngang sapdukngamuke yaking. \p \v 8 Sike Jesuta natdetdetnaatang wamu wa natapbing kaknga natake anzing yanikut, “Dasingge ginu musipzaatangu natdetdeu waaknga nataaing? \v 9 ‘Waiakngana gwa sandekngamutde gatu maitna sandekngamuke gata enake gatane pimaka pake kunggayo,’ ngang iniwa ginda kake dasing natapning? Puya zaaknga kwanga siknga tasinanga,” ngang yanikut. \v 10 “Yanike na aminbamde notnaapa dakngake keune epu yuke amindane waiakngana sandeyamitde nanitewan apbum taknga nata take tasiwa ginda kake natdetningge tasiwa kanong,” ngang yanikut. Yanike aminu kwatai kumbing kapa anzing inikut, \v 11 “Enake bek gwenu gika gwaamutake takungga,” ngang inikut. \v 12 Iniwan natake aminu kuupbamde kaine enake ita bek gwenu zetgaman take kuwawan aminbamda akasatnaking. Kasatnake Anutue umana yatangenake anzing yaking, “Tupa ninda sanga ambinga takngatu dua kakumang,” ngang yaking. \s1 Jesuta Liwai yatawakut. \r (Mat. 9:9-13; Luk 5:27-32) \p \v 13 Siwan Jesuta gatuna yangga gapanu Galili gwene kuke yuwawan aminbamda ie upbaap kungapuwawa Anutue wam yanikut. \v 14 Siwan keu wakom teke ita kusika kawawan Liwai Alfiasdane waaknga takis papsa apata takis mani peainggane opis gwene pukwike pawawan kakut. Kake anzing inikut, “Ga pandetna dakngawiyakge apu nawamso,” ngang iniwan ita enake kuku tawakut. \p \v 15 Siwan masande Liwaita Jesuat pandetnaat yayawamban yotnane kopa yuke nanam naking. Siwan moo aminu kunduat gatu kait pasiyuk takis papsa amikat yanikwasiwa kepman yuaing amikatnana kunduta Jesu asinggan tawaking. Wa tawakikat nana kunduta iat pandetnaat gatake nanam nake yuking. \v 16 Unekan gatake yuke nanam nake yuwawa Judianana aminda miti wamu inata takngatu natake dongu takngaaya dakngake yukinggane dongu takngatu Ferisi ngang yanikikat nana kundu Mosesde mama wam yanindamumsa aminu kunduta kuku Jesutane pandetna anzing yaniking, “Dasingge Jesuta nanamu moo aminu kunduat gatu takis papsa amikat yanikwasitna kepman yuaing amikat gatake yuke nakaing,” ngang yanikwaiking. \p \v 17 Yanikwaiwa Jesuta wamu waaknga natake tuwang wamu takngatu anzing yanikut, “Aminu maitna wenata doktae dua kukaing. Aho. Maitna kaya amindakan doktae kukaing. Sike tuwang wamu waakngatane yapii anzing. Nata apuke amin noman yuamang ngang yakaing amin yayawamba musia papa tekwambikge dua apbum. Aho. Nata apuke waiakngana kaya amin yayawamba apuke musia papa tekwambikge natake apbum,” ngang yanikut. \s1 Maatna kayuk papsa aminde yakut. \r (Mat. 9:14-15; Luk 5:33-35) \p \v 18 Sike tapduu gwendune Jondane pandetnaat gatu Ferisi amikatda tapduknga kayane nanam teke Anutuekan natake tumuk wamban yake tasiking. Tasike yuwawa aminu kunduta kuku Jesu anzing iniking, “Dasingge Jondane pandetnaat gatu Ferisi amikatdane pandetnaatda tapduknga kayane nanam teke tumuk wam yake tasikaing ngana gatane pandetda nanamu asinggan nake tasikaing ngang,” iniking. \v 19 Iniwa yake tuwang wamu takngatu anzing yanikut, “Aminu kundutane notna tapatuta maatna tapik gwekatang wa tapik kapaat iat notnaat gatake yuke nanamu tenanga dua. Wena,” ngang yanikut. “Aminu maatna tanangaapa iat gatake yukengu nanamu dua teke yutning. \v 20 Sike ngana masande aminu maya tapiu waapa takuwa notna wa amikat dua gatake yukengu tapduu waomune wa aminu notnae musia meya natake nanam teke dua nake tomda yutning,” ngang yanikut. \s1 Jesuta tuwang wamu takngaaya yakut. \r (Mat. 9:16-17; Luk 5:36-39) \p \v 21 “Siwan aminu tapatuta taau kayuk sanzim take tauknga bumi awesikuu ganangi dua bupik. Wena. Sike unzing tasiwanu tauu ganangi bupiu wa sanda goopan gatu awesiwan ganangi buyambam siwik,” ngang yanikut. \v 22 “Siwan aminu tapatuta wain yangga kayuk kaknga toknga akngana kaya wa memenggane gupna yanggaumande dauke bupbingu bumi gopatang dua tukngwamban pukuwik. Wena. \p “Sike unzing tasiwanu wain yangga kayuk kakngatane waung kakngata isiwan gupna bumi wagomu atdakngawik. Atdakngawan wain yangga kepdakane tukngwapimapa memenggane gupna wagomu wai siwik. Sike wain yangga kayuk kaknga memenggane gupna kayuk gomune tukngwamban pukuwan take siwik,” ngang yanikut. \s1 Yuwatakak tapdukge puya dua tasinangge yandakngaking. \r (Mat. 12:1-8; Luk 6:1-5) \p \v 23 Siwan yuwatakak tapduk gwendune Jesuat pandetnaatda puyaangane banakan kuke pandetnata poyakgane tapuya kundu zukundakngake ooya pasiwa pimaawa kuking. \v 24 Kuke tasiwawa kake Ferisi aminu kunduta Jesu kaanga anzing iniking, “Natapso. Yuwatakak tapduk gwene puya dua tasinimde mama wamda ayandaknganggak ngana dasingge pandetdata puya pasikaing,” ngang iniwa \v 25 yake anzing yanikut, “Ginda baminu Devitda sanga tupa siknga tasikut takngae wamu akendeking gamu unzingu dua yawam. Nata wa yanggau iat aminaatda tomna natake \v 26 aminu tapatu umana Abaia ngang iniking. Ita Anutue yot takwan gwene pasike yukuune Devitda Anututane you wagwene koke poyau Anutue nomune pewa yuaingu Abaiata katewan pake nakut. Poyau wa pekingu moo aminda nananga dua ngana Anutue yot takwan gwene pasiya amindakan naning. Ngana Devitda pake atnake kundu inane aminae yaman naking ngang wa matakut takngae ginu apbotake yakaing ba dasing,” ngang yanikut. \p \v 27 “Anututa aminu yuwatakak tapduk gwendane mama wam gwaamuke tasiningge natake dua tumukut. Aho. Ita yuwatakak tapduk gwenu amin gatayamikge tekut. \v 28 Unzingge na aminbamde notnaapa dakngake sangabamdane kuyana yuke gatu puya yuwatakak tapduk gwene pasikaing kakngae kuutde kuyana yuat,” ngang yanikut. \c 3 \s1 Yuwatakak tapduk gwene kataknga wai sikut tapa tasingaman take sikut. \r (Mat. 12:9-14; Luk 6:6-11) \p \v 1 Siwan Jesuta miti yot gwene gatuna kopbut. Kopan aminu tapatu itane katakngi boopmiwanga akgoptawan apmatekakut tapata undang yuwawan \v 2 aminu wa yukingga Jesue kem wam yaningge katasiking. Katasike asikaya Jesuta yuwatakak tapduk gwene aminu waapa take ba tasingamik ngang natake kayuking. \v 3 Kayuwawa ita katakngi wai sikut tapa anzing inikut, “Gata banakan yuyo,” ngang inikenga \v 4 aminbamde anzing yanikut, “Mosesda mama wapatang dasing matakut? Ninda sanga takeaknga yuwatakak tapduk gwene take tasinim ba ninda waiaknga tasinim? Ninda amin gatayamuna take yutning ba ninda atzipna kumning? Mama wapatang dasing matakut,” ngang yaniwan ngana wamu yake dua iniking. \p \v 5 Dua inike kuma yuwawa musia kekeknga siwan yamandet dakngakaing ngang katakuke musia toknga natayamuke musia meya natapbut. Natake aminu waapa anzing inikut, “Katakga tapi kwangawan,” ngang iniwan tapan kwangawan kataknga take gatu sikut. \v 6 Siwan zetgaman Ferisi aminda enake kepman kuking. Kuke Herotdane aminaat unekan gatake paut tasiking. Tasike Jesu tanguwa kupikge wam yaking. \s1 Yanggagapan kwaimune doke yuking. \p \v 7 Siwan Jesuat pandetnaatda you wa gapma teke yangga gapanu Galili ngang inikaing gwene kuking. Siwan aminbamu keu Galili komune nanaat gatu Judia kep komune nanaat \v 8 gatu you Jerusalem gapmane nanaat gatu keu Idumia komune nanaat gatu yangga Jodan tapa kautdu saak yuaing amin gatu kautdu Taia gatu Saidon ngang yanikaing gapmaaune wesim yuaing aminu kuutda Jesuta sanga tasikut takngae natake ie kuking. \v 9 Siwan aminu buyambam sikngata apuwawa kake na tapakusinang ngang natake Jesuta pandetna anzing yanikut. Dopangbamu gwendu tandakngawa nata une kopa ngang yanikut. \v 10 Dasingge? Tupa ita maya wawi kwaapzang take pasiyaman kake maitna kaya aminu maitna wena siningge katakngita wasinangge natake apu yupbasiking. \v 11 Sike tapdukbam asinggan apu yupbasike yuwawa waung waita paking aminda i kake ie muna puke anzing yanggamatakaking, “Ga Anututane waaknga,” ngang yanggamatakaking kaknga \v 12 anggaman dua yakapningge ita wamu kekeknga asinggan yanindakngakut. \s1 Jesuta aminu takwakgu pakut. \r (Mat. 10:1-4; Luk 6:12-16) \p \v 13 Siwan Jesuta bakubaku dakane koke aminbam kawan siwan kundutane umana yake yayawamban apbing. \v 14 Apana wa aminu katau kuut musaat kepianganu tapaaya ngang pakut. Iat gatake yutningge natake pakut. Pake yanipewan kuke wamna yaniningge natake pakut. \v 15 Ita kekeknga akngana yaman waung wai yanikwasitningge natake \v 16 aminu wa katau kuut musaat kepianganu tapaaya ngangu wa pakutdane umana anzing. Saimon umana takngatu Pita ngang iniking. \v 17 Gatu Sebeditane waaknga tapaaya umana Jems gatu uyapna Jon ngang yaniking. Aminu waapaatde umana takngatu Boanesis ngang yaniking. Sike umana waakngatane yapii anzing. Gakngatda binga kapmapa yakamayak kapaat ngang yaniking. \v 18 Gatu Endru, gatu Filip, gatu Batolomyu, gatu Matyu, gatu Tomas, gatu Jems Alfiasdane waaknga. Gatu Tadias, gatu Saimon umana takngatu Selot ngang iniking. Sike umana waaknga tana tekwamban musia enawan puya kekeknga iwana yapbitnangge pasikaing amikatnana tapatu ngang iniking. \v 19 Gatu Judas Iskeriot yot gapmane nana waapata Jesu iwande yeuyamukut tapa. \s1 Aminda sapdut wam yaking. \r (Mat. 12:22-32; Luk 11:14-23; 12:10) \p \v 20 Jesuta yotna kuwana aminbamda wamna natake maitna sandeyamikge apu yupbasiwawa Jesuat pandetnaatda nanam nananga dua sikut. \v 21 Siwan Jesutane uyapnata wamu waaknga natake, “Ita atdatdaptake pasinggak,” ngang yake iniwa kuningge apbing. \p \v 22 Siwan mama wam yanindamumsa aminu kundu you Jerusalem gapmaneta epbingga kake anzing yaking, “Bielsebul waung waitane tupan tapata Jesu tapan datdaptanggak ngang yaking. Ita waung wai tupan tapatane kekeknga akngane waung wai yanikwasiwan kukaing,” ngang yaking, \v 23 Ngang yawa natake Jesuta yayawamban apana tuwang wamu kundu anzing yanikut, “Setenda ina inikwasitnanga dua,” ngang yanikut. \v 24 “Sike aminu keu komdune nana aminda enake dongu takngaya yuke amapanu keu waomune nana aminda kekeknga yutnanga dua. \v 25 Siwan aminu you gwendune nana aminda enake dongu takngaya yuke amapanu you wagwene nana aminda kekeknga yutnanga dua,” ngang yanikut. \v 26 “Siwan Setenda inane dongae iwan dakngawanu ita kekeknga yutnanga dua. Aho! Ita wena asiwik,” ngang yanikut. \v 27 “Sike aminu tapatuta Setendane yotnaatang moo siknga koke aminbamu ita pakut takwau sandepewan kunanga dua. Wena. Ita Seten gamok tanguke napda wamakenga ita take sandepewan kuning,” ngang yanikut. \v 28 “Nata siakande siknga daninggat. Wai takngatu takngatu tasikaingu asandeyamunangae kepi kaya. Siwan sapdut wamu asinggan yakaingu kuut asandeyamunangae kepi kaya,” ngang yanikut. \v 29 “Sike ngana aminda sapdut wamu Anututane Waung Takwan Tapae yaningu Anututa wai waakngana dua sandeyaman yutakuning. Sandeyamunangae kepi wena,” ngang yanikut. \p \v 30 Dasingge? Aminu kunduta yake, “Waung waita tapan datdaptake pasinggak,” ngang inisapduke yawa natake Jesuta unzing yanikut. \s1 Jesutane mingaat gatu uyapnaatde yakut taknga. \r (Mat. 12:46-50; Luk 8:19-20) \p \v 31 Wamu waaknga ayayuwawan mingaat uyapnaatda apu kepman yuke ie yatawaking. \v 32 Yatawamba ngana aminbamu Jesu tembasike yukikatnana kunduta anzing iniking, “Natapso. Minggaat uyapbaatda kepman katang yuke gae yanggawakaing,” ngang iniking. \p \v 33 Iniwa yake anzing yanikut, “Minga uyapma ngang yaninggat aminde daniwa natapnong,” ngang yake \v 34 wa yupbasikingu katakuke katapmiyuk anzing yakut, “Minga gatu uyapma ngang yaninggat aminu anin,” ngang yanikut. \v 35 “Aminda Anutue banip tawaningu, ‘Uyapma gatu samina gatu minga,’ ngang yaniwit,” ngang yanikut. \c 4 \s1 Aminda nanam zau puyaangane mukut. \r (Mat. 13:1-9; Luk 8:4-8) \p \v 1 Jesuta yanindamutnangge natake yangga gapanu Galili gwenu kwaimune gatu kuke tuwanguke yaniwawan aminbamda ie apundopbing. Apundoke akgitnagitnauke ikotawamba keu ayutnanga wena siwan dopangbamu yangga gapan gwene yukuu gwendune koke une pukwikut. Pukwike yanindamutnangge tasiwan kake aminbamda yangga kwaimune yuking. \v 2 Siwan ita wamu kwaapzang tuwang wamban yanike anzing yanikut, \v 3 “Nata ginu daniwa natapnong! Aminu tapatuta nanam zak pake paku puyaangaatang muban pimaking. \v 4 Ita muban kuke zakngi kundu kepiapane pimakingu kwaitda apu naking. \v 5 Siwan zakngi kundu keu suu amaakatang yuwa kaiu engatangan mateknga siknga yuaing kopatang pimapa zuna zetgaman akopbing. \v 6 Akopa ngana gunzitda akoke yasiwan zuna wa muyakngi wena siwan kungwake akupiaking. \v 7 Siwan zakngi kundu babam yapiatang pimakingu babamda enake asusikwatapa buya dua aaking. \v 8 Siwan zakngi kundu keu take komune pimake buyambam takake aaking. Kundu buya matekngasim aaking siwan kundu buyambam aaking siwan kundu buyambam siknga aaking,” ngang yanikenga \v 9 anzing yanikut, “Mamin aminda maakngi kaya kakengu wamu ayanggat taknga natapsok,” ngang yanikut. \s1 Tuwang wam yakut takngae yapii. \r (Mat. 13:10-17; Luk 8:9-10) \p \v 10 Masande Jesuta inatakan yuwawan pandetna 12-pat nana amikat gatu aminu kundu iat gatake yuking amikat kuutda tuwang wamu wa yanikut takngae inikwaiking. \v 11-12 Inikwaiwa ita yake anzing yanikut, “Anututa amin panangge tasinggak kakngae yapii akusopuke yuau anggaman daniwitde Anututa nandutewan nata daninggat. Siwan yanikapsa aminu tapatuta Anutue wamu takngatu anzing matakut, \q1 ‘Kainata akake ngana sanga tapatu dua binga kaaing. \q1 Wamu maakngita atnatake ngana yapiie dua nataaing. \q2 Dua natake musia dua tapa tekwamban waiakngana dua sandeyamit,’ \m ngang Anututane wamu waaknga tupa siknga ngang yakapsa aminu tapatuta matakut taknga buya apmanu unin aakgak. Nata wamu kuupbam tuwang wamban aminu kepman yuaing aminde yaniwa nataaing,” ngang yanikut. \s1 Tuwang wamu nanam zakge yakutdane yapii. \r (Mat. 13:18-23; Luk 8:11-15) \p \v 13 Siwan Jesuta anzing yanikwaikut, “Ginda tuwang wamu waakngae dua natdekengu nata tuwang wamu takngatu takngatu daniwa apme natdetning? \v 14 Aminu nanam zak muban kuking kapa Anutue wam yaninggak kapanin. \v 15 Siwan nanam zau kundu kepiapane pimakingu anzing. Wamu yaniwan maakngita atnataaing siwan ngana tapduu waomunekan Setenda apuke wamu wa musiaatang pakaing kaknga asandeyamunggak,” ngang yanikut. \v 16 “Siwan nanam zau kundu keu supna kaya komune pimakingu anzing. Aminu tapatuta Anututane wam yaniwan natake zetgaman apbakngake takaing. \v 17 Siwan ngana wa aminu nanam zakge zuna muyakngi wena siwan zetgaman kupiakaing binga. Tapduu mateknga siknga yusika apimakaing. Aminda Anutue wam taknga tanguwa pimapikge natake maya wawi wamu ataking aminde meya yama banip siking kaknga zetgaman tewan pimanggak,” ngang yanikut. \p \v 18 “Siwan zakngi kundu babam yapiiatang pimakingu anzing. Wamu yaniwan atnataaing. \v 19 Siwan ngana sanga meya siwan nangaakan nataamang kakngaat gatu sanga buyambam siknga panangge kem wa nataaing kakngaat gatu sangabamu inata inatae iaknga nataaing kakngaatda Anutue wamu yaitapaakusiwa wamu wa atnatapbing kakngata buya dua aakgak,” ngang yanikut. \v 20 “Sike zakngi kundu keu take komune pimakingu anzing. Wam yaniwan natake take tanggaganuwa buya asaakgak. Aminu wamu waaknga nataaing amikatnana kunduta tasiwa buyana matekngasim aakgak siwan kunduta tasiwa buyana buyambam aakgak sike kunduta tasiwa buyana buyambam siknga aakgak,” ngang yanikut. \s1 Lam gwen sake gapma gwende gepbiatang dua takusopukaing. \r (Luk 8:16-18) \p \v 21 Siwan Jesuta wam yake tuwang wamu takngaaya anzing yanikut, “Aminda lam gwen sake takapuke gapma gwende gepbiatang ba buka gwende gepbiatang tenangge natake takapik ba dasing? Wena. Ita buka gwene tewik. \v 22 Sanga apmea pangenapakwewan kaning ngang natake pakusopukamang. Siwan apmea yanikapnimde natake wamu takusopukamang. \v 23 Aminu maakngi kaya kakengu wamu waaknga natapsok,” ngang yanikut. \p \v 24 “Wamu ginda natapbing kaknga katak siknga natdetnong! Wamu wa natdekaing kaknga buyambam ba mateknga pakinga kakengu ina unzakan dua paning. Kunduat isakoyamik. \v 25 Sike aminu tapatuta natdetdet gwa pakuu Anututa kunduat asimik. Siwan ngana aminu tapatu dua pakutna kakengu Anututa natdetdet mateknga ita pakuu akaiwan kungamik,” ngang yanikut. \s1 Nanam zakga akopbingge yakut. \p \v 26 Siwan ita yake tuwang wamu takngatu anzing yanikut, “Anututa amin panangge tasinggak kaknga aminu tapatuta nanam zau kepdakane muban kukaing binga. \v 27 Muban kuwana zikaa kuupbam aminu waapa dapuna peke kwakngaomu ita enake kawawan nanam zau wa akoke buyambam takawa kake ngana kepda anzing tasiwan akokaing ngangge yapii anggaman dua nataak. \v 28 Kepdakata tanguwan baptake nanam zakgane zuna akopana buya aawik. Tupanu nayoksan sike kopan tatakngita waiwik. Siwan masande buya suyuke takaning. \v 29 Takakenga damana siwan kake aminu wa muban kuking kapata buya pananga tapduu gwa singgak ngang natake paip take patziwik,” ngang yanikut. \s1 Tuwang wamu katau mastet dakae yakut. \r (Mat. 13:31-32; Luk 13:18-19) \p \v 30 Siwan tuwang wamu takngatuat anzing yakut, “Anututa amin panangge tasinggak kaknga mina bingae tuwanguke yawa natapnim? Siwan ie tuwang wamu mina bingae yawa natapnim? \v 31 Wa anzing. Katau dakatu umana mastet ngang inikamangge tapuya wa nanamu akwaikamangu kuupbamde tapuya binga dua. Wena. Wa mateknga siknga. \v 32 Aminda mastetdane zakngi kwaiwanu akoke koke buyambam daka takake nanam zau kunduta mamaya kokaing ngana mastet dakata takake kuupbam ayapbimbik. Sike kainga buyambam siwan kwaitda apu yotna kaingane tasike ayutning,” ngang yakut. \s1 Jesuta tuwang wam tanganggan yanikut. \r (Mat. 13:34-35) \p \v 33 Jesuta yake tuwang wamu tupanu gwa yakut taknga binga ina unzakan gatu kunduat yanikut. Wamu aaknga apme natdetning ngang baniaatang natake waakngakan yanikut. \v 34 Ita wamu takngatu anggaman dua yanikut. Wena. Ita tuwang wamban yakut. Siwan tapduknga pandetnaatdakan iat gatake yuking gwene ita tuwang wamu wa kuupbamdane yapii yanikut. \s1 Gou buyambam sikuu yawan atzakngakut. \r (Mat. 8:23-27; Luk 8:22-25) \p \v 35 Siwan tapduu wagwene bangee ita pandetna anzing yanikut, “Ninda yangga gapan gwenu kautdu saak kuna,” \v 36 ngang yawan aminbamu waakwau peke dopangbamu Jesuta gwa pukwikut gwene koke iat kuut tapa kuking. Tapa kuwawa aminu kunduta dopangbamu kunduat papa wa amikat kuking. \v 37 Kuwawa gou buyambam sikngata apan yangga sambuya enake dopang bampatang pukuwa yanggata dopangbam gwene dopnangge sikut. \v 38 Siwan Jesu dopangbam gwenu maseatang yuke pilo gwendune dapuna peawan tanguwa enawan anzing iniking, “Yanindamumsaapa! Dakpaknga siknga ninu kumnanggekamang. Siwan ngana butaya dua natanimuke dapunu pekgayak,” ngang iniwa \v 39 asenake got takngae kaanga yake yangga sambuyae atzakngayo ngang yawan gotda zakngawan yangga sambuya enakuu zetgaman kuma siknga yukut. \p \v 40 Siwan ita pandetna kaanga anzing yanikut, “Dasingge ginu unzingu gwaukaing? Ginda nae natapa kekeknga dua siwan dandupa meya singgak,” ngang yaniwan \v 41 kumzang siknga gwauke ina banakan anzing yaking, “Aminu aapa mamin? Ge ita yawan gotkat yanggaatda zakngawat kaamang,” ngang yaking. \c 5 \s1 Jesuta aminu datdapna kayaapa gatangaman take sikut. \r (Mat. 8:28-34; Luk 8:26-39) \p \v 1 Siwan yangga gapanu kautdu saak kuke Gerasa amindane kep komune kundopbing. \v 2 Kundoke Jesuta dopangbam gwenu tewana aminu tapatu waung waita tapan \v 3 matmat gapma gapmane yumdekan yusika pekgak. Sike aminu tapatuta tanggaganutnanga dua. Sike nau takngataa wamatenanga dua. \v 4 Sike tapduk bamu asinggan nap takngata katakngaat baangaat wapa ngana apapan dakngawan kunggak. Ita kekeknga siknga siwan aminu tapatuta tanggaganutnanga dua. \v 5 Sike asinggan gunzitapane gatu zikaane ngangu ita matmat gapmane yuke bakubaku dakane kungapuyuk kumzang ainggamatake inane gupna supda matanggak. Siwan Jesuta keu wandakane kundopan \v 6-8 ita kawawan Jesu maa yuwan kake ita matmat gapma teke asisapmake apan kake anzing inikut, “Ga waung waiapa. Aminu waapa teng,” ngang iniwan ngana apu butaya wam ininangge ie muna pukut. Puke wamu kumzang apaa yanggamatake kekeknga siknga anzing inikut, “Jesu. Ga Anutu enane siknga yuak kapatane waaknga. Gata nae dasing tasiya,” ngang yake usake apaa siknga anzing yakut, “Gata nae toknga ma siknga namim,” ngang inikut. \p \v 9 Iniwan yake, “Umanda mamin,” ngang inikwaiwan natake, \q1 “Natane umana Aminbam, \q1 Ninu kwaapzang.” \p \v 10 Inike, “Gata ninu ma ninipewi keu andaka teke komduatang kunim,” ngang waung waita ininggamataking. \p \v 11 Sike ikwawa buyambamu takwakgu 2,000-da wesim bakundakane zongazonga nake yuwawa \v 12 kake waung waita Jesu anzing iniking, “Gata ninu ninipewi kuke ikwawa waakwak panim,” ngang iniwa \v 13 ita, “Take. Kunong,” ngang yawan waung waita aminu waapa teke kuku ikwawa waakwak paking. Papa ikwawa 2,000-nu waakwau atdatdaptake kekeknga siknga isapmake kuku dameatang pimake yangga gapan katang pimake yangga tangoke akumbing. \p \v 14 Siwan aminu ikwawa wa toikaingga kake atdatakuke aminda wamu yot gapmanenana gatu kaukaut yuaikatde yatakuking. Yatakuwawa natake kuke sanga wa sikut taknga kaking. \v 15 Kake Jesue kuke kawawa aminu wa tupa waung wai kwaapzangga tapa datdaptakut tapata tauknga tasike natdetdetna nomana siwan apukwike yuwawan kake akagwauking. \v 16 Akagwauke yuwawa waung waita tapa datdaptakut tapata take siwan ikwawa akwau akupa kaking aminda yaniwa natapbing. \v 17 Yaniwa natake Jesu wamu kekeknga kepna teke komduatang kuwikge ininggamataking. \p \v 18 Ininggamatawa Jesuta dopangbam gwene koke tasiwawan kake aminu waung waita takut tapata, “Na gaat kuut kusim,” ngang Jesu iniwan \v 19 “Gaat dua kusim,” ngang inike yake anzing inikut, “Gata yotda kuke dongu gikaat nana aminde kuke sangabamu Anutu Buyambam tapata butaya natanggamuke tasinggamukge yaniyo,” ngang iniwan \v 20 aminu waapa akukut. Kuke keu wakomune yot gapma gapma katau kuut musaat yuaingune kuke sanga Jesuta tasingamukutde yanitakuwan natake aminu kuupbamda nangaakan natapbing. \s1 Jesuta take amin tapatane yapana tangenakut. Maya apa take tasingamukut. \r (Mat. 9:18-26; Luk 8:40-56) \p \v 21 Siwan Jesuta gatu dopangbam gwene koke yangga gapanu gatu kautdu saak kunangge natake kuking. Ita kautdu saak kuke yangga kwaimune yuwawan aminbamda kuke ie doke yuking. \v 22 Doke yuwawa miti yotde kuyana kayuau tapatu umana Jairas ngang iniking. Ita Jesu kake butaya wam ininangge kuku muna Jesue kepine puke \v 23 wamu kekeknga Jesu anzing inikut, “Natane yapamatekngata kumnangge dapaknga singgak. Gata apu katakgata wasiwi ita take siwan,” ngang iniwan \v 24 Jesuta iat gatake kuwawat aminbamda kuku tawake yuwa akgitnakut. \p \v 25 Tawake akgitnawa maya tapatu ita yekapna sike dau asinggan pake nakanu 12 gwa yuwan sandewan \v 26 dokta kwaapzangga maitna sandetnangge natake tasingamuwawa gupnane tokngabam natake buyana wa aminde yaman puyuwan ngana itane maitna takesimu dua sikut. Wena. Maitna buyambam sikut. \v 27-28 Sike maya waapata natawawan Jesuta gwa apuk ngang yawa natake nata katakngata itane tauknganekan wasikengu nata take siwit ngang natapbut. Natake kuku ngwekngweke aminbamu waakwakge banakan koke Jesue maseatang kuke katakngita Jesutane tauknga wasikut. \v 29 Wasiwan zetgaman daknga atzakngawan gupnaatang natapan maiu waaknga ateke kuwan natapbut. \p \v 30 Siwan wasiwan Jesuta natapan itane kekeknga aknganata aminu tapatu gatangaman natapbut. Natake aminbamde banakan tapan tekwamban anzing yakut, “Maminda katakngita taukngane wasik,” ngang yawan \v 31 pandetnata anzing iniking, “Gata kayo. Aminbamu gae apundoke yuwawa kake ngana, ‘Maminda katakngita na wasik,’ ngang yanggayak,” ngang iniking. \p \v 32 Iniwa ngana Jesuta katakuke maminda waaknga tasik ngang natake katakukut. \v 33 Katakuwawan maya waapa sanga ie singamukut takngae atnatake akgwauke dandai yamuking. Dandai yamuwawa kuke Jesue nomune muna puke sangabamu singamukutde anggaman yakapbut. \v 34 Yakapan Jesuta anzing inikut, “Yapana. Gata nae natapi kekeknga singgak kakngata maitda sandekgamuk. Musipba kwikwiknga natake kunggayo. Gatane maitda wena gwa singgak,” ngang inikut. \p \v 35 Siwan Jesuta wamu waaknga ngang iniyuwawan aminu kundu miti yotde kuyana yuak kapatane yotnane yuaingu kunduta apu anzing iniking, “Gatane yapaka gwa kungwak. Dasingge gata puya kwatan siknga ayanindamumsa apae imunggayak,” ngang iniking. \p \v 36 Iniwa ngana Jesuta wamu wa yaking kakngae maau dua pake natake miti yotde kayuakapa Jairas anzing inikut, “Ga nangaakan ma natapim. Gata nae natapi kekekayok,” ngang inikut. \p \v 37 Inikenga dua kapewan aminbamu iat kuking. Pita gatu Jems gatu Jon Jemsdane uyapna nganggakan iat kuking. \v 38 Kuke kuku aminu take waapatane yotnane kundoke natawawan kwanamu kumzang siwawa gakngat buyambam siwan \v 39 natake ita yoakatang koke anzing yanikut, “Dasingge ginu kwanamu sike gakngatbamu tasikaing? Waatdaka aapata gatukande dua kungwak. Ita dapuna pekgak,” ngang yanikut. \v 40 Yaniwan natake minu kumzang inimiba ngana aminbamu ayanikwasiwan epu kepman kuking. \p Kuwana waatdakatane minga nanaat gatu pandetna wa tapaat tapatuat nganggan papan you waatdakata pekut gwene kopbing. \v 41 Koke ita waatdakatane katakngane take inane wam tangan, “Talita kumi,” ngang inikut taknga tana tekwamban, “Maya matekapa. Nata ganiwa asenayo,” ngang inikut. \v 42 Iniwan zetgaman maya mateu waapasimu asenake yot gwene tuwanguke kumbasike kukut. Gwa takake nakanu 12 gwa kawan sandekut. Siwan unzing tasiwan kake kumzang satnaking. \v 43 Siwan Jesuta wamu kekeknga anzing yanikut. Ginda aminu tapatu sanga a kaaingge ma iniwam ngang yanike nanamu kundu maya mateu waapasimde imusande yanikut. \c 6 \s1 Nasaret nana aminda Jesue masa imuking. \r (Mat. 13:54-58; Luk 4:16-30) \p \v 1 Jesuta you wanggapma teke yotna siknga kunangge kuwawan pandetnata iat gatapa kuking. \v 2 Sike yuwatakak tapduk gwene ita miti yot gwene koke Anutue wam yanikut. Yaniwan natake aminbamda asatnake anzing yaking, “Aminu aapa wamu waaknga zane takut,” ngang yaking. “Natdetdetna wa nataak kaknga inata kundu,” ngang yaking. “Dasingge ita duya takngatu takngatu pasinggak,” ngang yake, \v 3 “Aminu waapa katapsan usike sangabam pasinggakge natake kamda ngang dua inikaing ba dasing,” ngang yaking. “Ita Mariatane waaknga siwan ita Jems gatu Josis gatu Judas gatu Saimon nganggane paana. Sike itane samina ane nikat gatake yuamang,” ngang yake ie semna natangamuking. \p \v 4 Siwan ngana Jesuta anzing yanikut, “Yotna yotna nana aminda ayanikapsa aminu tapatue umana kaapa ngang unzing nataaing. Ngana yotna siknga yuwan inaatnana aminda umana wenaapa ngang natangamukaing,” ngang yanikut. \v 5 Siwan ita duya takngatu you wanggapmane tasinanga dua sikut. Ita mait aminu tapatu tapatukan katakngita wasike take pasiyamukut. \v 6 Siwan unenanata ie natapa kekeknga dua siwan kake nangaakan natapbut. Natake you ugwak saak yuaing gapma gapmane kuke Anutue wamu aminbamde yanitakukut. \s1 Jesuta puya pandetnae yamukut. \r (Mat. 10:5-15; Luk 9:1-6) \p \v 7 Siwan ita pandetna katau kuut musaat kepianganu tapaaya ngang yayawamban apana ita tapaaya tapaana kaya yanipewan kuningge yake kekeknga aknga wa aminde waung wai yanikwasiwa kuningge yamukut. \p \v 8 Yamuke anzing yanikut, “Ginu sanga tapatu kepi kunangge natake gusokzakan panong,” ngang yanikut. “Ginu nanam ba yakza ba ma papam. Mani yakza tumaekan panong. \v 9 Sike ginu kepi taukza take pasining ngana siotza gomayana kaya ma pasiwam. Gomdukan tasinong,” ngang yanikut. \v 10 “Ginda you gapmandune kundopa unenana tapatuta yotnaatang pakopanu you wagwenekan yutnong. Yusika masande you wanggapma tenangge natekengu you wagwen teke kunong. \v 11 Sike ginu you gapmanduine kuwa unenana aminda ginu yotnaatangu dua pakoke ginde wamu dua natapanu ginda you wanggapma teke yemi kaikza zipa pimapa kake wai waaknganae anggaman natapning,” ngang yake yanipewan kuke \v 12 pandetna waakwau wamu, “Ginu musipza tapa tekwamsok,” ngang yanitakuking. \v 13 Yanitakuke waung wai kwaapzang yanikwasiwa kuwawa wel yangga botol gopatangga mait aminde gupnane tukngwake pasiyamuke maitna sandeyamuking. \s1 Jonu yangga sauyamukut tapata akumbut. \r (Mat. 14:1-12; Luk 9:7-9) \p \v 14 Sike Herot tupan tapata natapan puya waaknga pasitakuwawa Jesutane umana keu kuupbam tawamban sandewan natapbut. Natapan aminu kunduta anzing yaking, “Jonu yangga sauyamukut tapata matmat gapmaneta gatu enake duya takngatu takngatu unzingu pasinggak,” ngang yawa natapbut. \p \v 15 Siwan aminu kunduta yake, “Ilaija ayanikapsaapa kayuk yuwan Anututa takopbut tapata enandangga epuke pasinggak,” ngang yaking. \p Siwan aminu kunduta yake, “Ayanikapsa tapatuta pasinggak,” ngang yaking. “Unzing ayanikapsa aminu tupa siknga yuke pasikakikat nana tapatu binga,” ngang yawa \v 16 natake Herotda anzing yakut, “Tupa nata yanipewa Jondane guyaknga matawa kumbut tapata gatu ba enake pasinggak,” ngang yakut. \p \v 17 Sike tupa Herotda uyapna Filipdane maatna umana Herodias ngang iniking kapa kaiwan kuwan maatnae takut. \v 18 Siwan Jonda Herot anzing inikut, “Gata uyapbatane maatna tapi kawa take dua singgak,” ngang inikut. \v 19 Iniwan wamu waaknga natake Herodiasda Jonde semna siknga natake atanguwan kupikge natapbut. \v 20 Siwan ngana Herotda Jonu amin noman gatu Anututane amintapa ngang natake wai tasingamunangge akgwaukut. Akgwauke tapatuta dua tanguwan kupikge ita katak siknga kayutnangge natake amina kundu yanipewan kuku Jon tanggaganuke nap takngata wamake kaautde tewa yuwawan Herodiasda tangutnangge apmeptakut. Siwan Jonda wamu takngatu takngatu iniwan natake Herotda musiane meya natapbut. Natake ngana ita Jonde wam natapnangge take siknga natapbut. \p \v 21 Sike masande Herodiasda Jon tanguwan kupikge kepi takngatu anzing kakut. Herotda tapduknga mingata tangaikut gwende natake yawan nanamu buyambam saking. Sawa ita nanamu buyambamu wa sakingu yaman take aminu gavmande puya gatangamuke pasiya amikat gatu amak aminu tupan takwakat gatu take aminu Galili kep komune nanaatda apa unekan gatake yuke naking. \v 22 Nake yuwawa Herodiasdane yapanata aminu waakwau banakan koke wakumu inatakan taiwa nanduke geenguke ngang tapik ngang natake kuke taikut. Taiwawan kake Herotkat aminu iat gatake yuke naking amikatda take siknga natapbing. \p Siwan Herotda maya mateu waapa anzing inikut, “Gata sanga minaka tanangge natakengu gata nae naniwinu nata gae akgamit,” ngang inikut. \v 23 Inike, “Siakande siknga akgamit,” ngang yake anzing inikut, “Gata nae sanga tapatu gamitde yawinu akgamit. Sike gata natane sangabamu kautdu gae gamitde yawinu nata akgamit,” ngang inikut. \p \v 24 Iniwan natake maya mateu waapata epu kepman kuke minga Herodias inike, “Nata sanga mina binga tapitde iniwit,” ngang inikwaiwan Herodiasda yake anzing inikut, “Gata, ‘Jonu yangga sauyamukut tapatane guyaknga matawan kupana gwapaknga dopangu gwendune teke nae namuyo,’ ngang Herot iniyo,” ngang inikut. \p \v 25 Siwan maya mateu waapata zetgaman Herotde kuku anzing inikut, “Apmaatzim Jonu yangga sauyamukut tapatane gwapaknga dopangu gwendune teke nae namuyo,” ngang inikut. \p \v 26 Ita unzing iniwan natake musia meya natapbut. Ngana ita siakan siknga ngang gwa yawan kekekawan aminu iat gatake yuke naking aminda gwa natapbing. Unzingge ita gwa yawan kekekakut takngae isapmamsa wam yanangge dua natake maya waapatane wamna zipbutnangge dua natapbut. \v 27 Siwan zetgaman amak aminu tapatu initewan Jondane gwapaknga takapnangge kukut. Kuke kaaut yot gwene kuke Jondane guyakngi matake \v 28 gwapaknga dopangu gwendune teke takapuke maya matekapae imukut. Iman take taku mingae imukut. \v 29 Siwan Jondane pandetnata ie wam natake kuku gupnaapa take taku matmat gapmane kwaiking. \s1 Nanamu aminu 5,000-de yaman naking. \r (Mat. 14:13-21; Luk 9:10-17; Jon 6:1-14) \p \v 30 Siwan yanipewan kuke puya pasiking aminda gatu apuke Jesu iniking. Puya takngatu takngatu pasikingge wamu inike wamu kuupbam aminbamde yanikingge kuut iniking. \v 31-32 Iniwawa aminbamu wamna natake maitna sandeyamikge apu tanggaganuwa Jesuat pandetnaatda nanamu nananga dua sikut. Siwan Jesuta pandetna anzing yanikut, “Ninda nisatakan keu amina wena komduatang kuke ninu kundusimu yutna takawan,” ngang yaniwan dopangbam gwen take kuking. \p \v 33 Take kuwawa kake aminbamda ie Jesu ngangu atnatapbing. Atnatake yot gapma gapmane nana kuupbamda isapmake kuke keu Jesuta kunangge natake kukut komune wa aminda gamok kundopbing. \v 34 Kundoke yuwawa Jesuta kwaimune kuke kaawan aminu buyambam sikngata undang yuwa kakut. Kake wa aminu sipsip kayuya aminu wena bingata yuwa kake butaya natayamuke tuwanguke wamu buyambam yanikut. \p \v 35 Yaniyuwawan gunzitda apukunangge siwan pandetnata ie kuke anzing iniking, “Keu akomu amina wena. Siwan gunziu apukunanggenggak. \v 36 Gata aminbamu yanipewi kukakut. Yanipewi unda undang kuke yot gapma gapmane kundoke nanamna undang usike naut,” ngang iniking. \p \v 37 Iniwa ngana, “Nanamu gisa yamunong,” ngang yake yanikut. Siwan anzing iniking, “Gata ninda 200 Kina pake kuku nanam usiyamunanu take dua siwik,” ngang iniwa, \v 38 “Ginu poyau datdasing paing,” ngang yanikwaikut. “Ginu kuke kanong,” ngang yaniwan natake kakenga anzing iniking, “Ninu poyau katau kautdu musa gatu pis dakaaya nganggan pamang,” ngang iniwa, \v 39 aminu kuupbam zatzapdakane wa aminu dongu gwendu gwendu yutakuningge yaniwan \v 40 wa aminu apukwiking. Aminu dongu kundu 100-da yuking siwan kundu 50 ngangga yuking. \v 41 Unzing yuwawa ita poyau wa katau kuut musaat gatu pis wa dakaat ngang pake enandang pakusang kake tumuk wam inimbakngakut. Siwan ita poyak puke pandetnae yaman usanziyama aminbamda naking. Siwan ina unzakan pis wa dakaat kaya puke yamukut. \v 42 Siwan kuupbamda napa musia gitnawa \v 43 poyau kaiknga kuupbam gatu pis ngangu ayukingu pandetnata butuke sapat yau katau kuut musaat kepianganu gweaya ngang pamuba dopbing. \v 44 Sike wawi poyak nakingu 5,000. \s1 Yangga engatangan yaitake kukut. \r (Mat. 14:22-33; Jon 6:15-21) \p \v 45 Siwan Jesuta pandetna yaninggamatake Betsainda yot gapma yangga gapan kwaimune yuak gapmane gamok kuningge yaniwan dopangbam gwene koke kuwawa ina aminbam yanipewan kuking. \v 46 Ita aminbamu yanipewan kuwana baku baku dakane koke tumuk wam yake yuwawan \v 47 bangee dopangbam wagwenu yangga gapan banakan yuwawan Jesuta inatakan kwaimune yukut. \p \v 48 Yuke kawawan gotda puyayapbiban kawawan pandetnata puya kekeknga siknga kwaike kunangge tasiking. Tasiwawa akwakanangge dapaknga siwan Jesuta yangga gwene engatangan yaitake kuku dopangbamu wagwende kuke ayapbitnangge tasikut. \v 49 Siwan pandetna kuupbamda kawawa ita engatangan yangga gapan gwene yaitake apuwawan kagwauke kongga ba apunggak ngang natake ainggamataking. \p \v 50 Ainggamatawa zetgaman Jesuta anzing yanikut, “Musipza gitnata yutnong. Nata siknga apunggat. Ginu ma gwaubam,” \v 51 ngang yanike dopangbam gwene koke wa amikat yuwan gotda anzakngakut. Siwan musia kukumuk akoyambing. \v 52 Sike tupa wa aminu poyau Jesuta putzukuke aminbamde yaman nawawa kaking ngana musia kekekngata yuke Jesutane yapii katak dua natdeke yuking. \s1 Genesaret kep komune nana aminde maitna sandeyamukut. \r (Mat. 14:34-36) \p \v 53 Siwan yangga gapan kwaimune kuke Genesaret kep komune kundoke dopangbam gwenu awamateking. \v 54 Awamatewawa kake une nana aminda ie atnatdeke \v 55 isapmake kuke mait aminu you ugwak saak nana aminu Jesuta you gapmandune ba zaneka yuwawan atnataaingge mait aminu buka gwegwene peke gwaamupake ie pakuking. \v 56 Siwan you ayukut gapmane ba keu ayukut komune ba Jesuta zandangga yukuune mait aminu yokekep tapane pakuke peking. Peke butaya wam yanggamatake Jesuta kapewan mait aminda katakngita tauknga nomna saasaakngi wangane wasiningge iniking. Siwan aminu katakngita wasikingu kuupbamda gatuna take siking. \c 7 \s1 Anututane mama wamda bapunindane wam yapbike yuak. \r (Mat. 15:1-9) \p \v 1 Siwan Ferisi aminu kunduat gatu mama wam yanindamumsa aminu kundu Jerusalem teke pukukikatda Jesue kuke yupbasiking. \v 2 Yupbasike kawawa pandetnata kataknga gamok dua sauke nanamu atnawawa kake mititane kepi takngatu unin zipmandakngakaing ngang natapbing. \v 3 Wa natapbing kakngatane yapii anzing. Moo aminu kuupbapat gatu Ferisi amikatda bapunata tupa siknga miti yaking kaknga tawakaing. Tawake waiaknga tasikaingu katakngane gwa gatakuk ngang natake saupamaba kuningge natake kataknga tupanu saukenga nanamu nakaing. Dua saukengu dua naning. \v 4 Sike wa aminu kekeu nanam usikaing komuneta apuke waiakngana saupamaba kuningge natake yangga saukenga nanamu nakaing. Sike wa aminu sanga takngatui bapunatane pakingu buyambam atawakaing. Tawake kapna gatu dopanga gatu gapmana ngangu asaukaing. \p \v 5 Unzingge Ferisi amikat mama wam yanindamumsa amikatda Jesu anzing inikwaiking, “Dasingge gatane pandetdata kataknga dua sauke ngana nanamu nake bapuninda tasikaking kaknga dua tawakaing,” ngang iniking. \p \v 6 Iniwa yake anzing yanikut, “Ayanikapsaapa Aisaiata ginu kem amin ngangu noman siknga ngang yake wamu anzing matakut, \q1 ‘Aminu waakwakgane musia nae maa siknga yuwawan \q2 natane umana gena dakatakan yatangenakaing. \q1 \v 7 Sike wa aminu nae kem siknga tanziyuk nanimbakngake \q1 mama wamu kepdakane nana amindane yanindamuyuk wamu waaknga Anututane ngang kem yanikaing,’ \m ngang Aisaiata tupa siknga matakut. \q1 \v 8 Ginu Anutue mama wamu teke aminde sanga akngakan tanggaganukaing,” \m ngang yanikut. \p \v 9 “Ginu Anutue mama wam zipbuke gisaneaknga tasinangge kepi takngatu anzing tasikaing. \v 10 Mosesda anzing yakut, ‘Gata nangga minggae gepbiatang yuyo,’ ngang yakut. ‘Aminda nana mingae sapdut wam yaniwanu atanguwa kupsok,’ ngang yakut. \v 11 Siwan ngana ginda anzing yakaing, ‘Aminu tapatu sangana nana minga gatayamikge kaya ngana sanga wa Anutue imunangge gwa yakum ngang yakengu \v 12 ita nana mingae take ma pasiyaman,’ ngang ginda unzing yakaing. \v 13 Yake ginu sanga bapusatane taking kaknga tawake pandetzae yanindamukaing. Unzingge ginda Anutue wamu atzipbukaing. Siwan ginda sangabamu unzing tasikaing,” ngang yanikut. \s1 Sangata tasiwan aminu wai amin dakngakaingge yakut. \r (Mat. 15:10-20) \p \v 14 Siwan Jesuta aminbamu gatu yayawamban apana ita anzing yanikut, “Ginu kuupbamda nae wam natake natdetnong,” ngang yanikut. \v 15 “Aminu tapatuta sanga tapatu napan ie musiaatang pukuwiu ita tasiwan aminu waapa wai amin dua dakngawik. Wena. Sike sanga baniaatang nataak kakngata tasiwan aminu wai amin dakngawik,” ngang yanikut. \v 16 (“Aminu maakngi kaya kakengu wamu waaknga natapsok,” ngang yanikut.) \p \v 17 Siwan ita aminu waakwak peke yotna koke yuwawan pandetnata tuwang wamu waakngae yapiie inikwaiwa \v 18-19 ita anzing yanikut, “Gikaya natdetdetza wena ba dasing? Sangabamu napan aminde musiaatang pukuwiu ita natdetdetnaatang dua pukuwik. Aho. Napayutnaatang pukuke yusika masande kotdekatang pukunggak. Unzingge sanga wa bingata tasiwan aminu wai amin dua dakngawik ngang ie dua natake wamdane yapiie nanikwaiing ba dasing,” ngang yanikut. Wamu waaknga yawan natake nanamu kuupbam yuaingu tapatu dua nanimde aminu tapatuta ninindakngananga dua siwik. Take nanim ngang natapbing. \p \v 20 Siwan ita anzing yakut, “Sanga aminde musiaatang nataak kakngata tasiwan aminu wai amin dakngakaing,” ngang yanikut. \v 21 “Sanga aminde musiaatang yuke musiaatangga akowawa tasikaing kaknga anzing. Musiaatang wai takngatu takngatue nataaing. Yasewa tasinangge nataaing gatu kuka panangge nataaing gatu amin tangutenangge nataaing gatu \v 22 amindane sangae geengukaing. Siwan waiaknga inata inata pasikaing. Kem yakaing gatu kamunda binga pake yawakaing gatu ita sangaapana kayaapa ba umana kayaapa dakngake napbimsak ngang natake ie semna nataaing. Gatu sapdut wam yakaing gatu inae umana tangenakaing gatu yamandet sikaing gatu sanga wai buyambam tasikaing. \v 23 Sanga wa wai kuupbam aminde musiaatang yuke musiaatangga akopa yake tasikaing kakngata pasiwan aminu wai amin dakngakaing,” ngang yanikut. \s1 Maya tapatuta Jesue natapan kekeknga siknga sikut. \r (Mat. 15:21-28) \p \v 24 Siwan Jesuta enake you wanggapma teke kautdu Taia yot gapmae kep saak kuke you gwenduatang koke yukut. Aminu tapatuta ie andang yuak ngang dua natapikge natake wepda yukut. Siwan ngana ita kusopuke yutnanga dua. Wena. \v 25 Undang yuak ngang yawa natake zetgaman maya tapatu Judianana dua. Sike itane yapana waung waita takut. Tapan dataptake yuwawan mingata kuke butaya wam ininangge muna Jesue kepine pukut. \v 26 Maya waapa Grik wamu ayakaing amikatnana tapatu. Ita Finisia kep komu Siria kep komune yuaune nana tapatu. Ita muna puke Jesue waung waita yapana takuunin inikwasiwikge inimatakut. \p \v 27 Inimatawan yake tuwang wamu takngatu anzing inikut, “Ninda nanamu waatdakatane pake kamunde yamuna napanu noman dua siwik. Ninda nanamu waatdakae gamok yamunim,” ngang inikut. \p \v 28 Siwan ngana mayata yake tuwang wamu takngatu anzing inikut, “Buyambamtapa. Gata siakande yanggayak. Kamunde gamok dua yama naning ngana kamunu nanam kaiu waatdakata napa kaiknga pimakaingu kamunda apu atnakaing,” ngang inikut. \p \v 29 Iniwan yake anzing inikut, “Gata unzing yanggayakge waung wai yapaka takutapa gwa inikwasiwa kunggak. Ge yotda kunggayo,” ngang inikut. \p \v 30 Siwan ita gatuna yotna kuke kawawan waung wai gwa teke kuwan yapanata buka gwene take pekgawan kakut. \s1 Aminu tapatu maakngiat genaat kusikingu take tasingamukut. \p \v 31 Siwan Jesuta gatu enake Taia yot gapmae kep saak teke Saidon yot gapma banakan kukut. Kuke keu komdu Dekapolis yot gapma katak kuut musaatda yuaing saak banakan kuke yangga gapan Galili gwene kundopbut. \v 32 Kundopan aminu tapatu maakngi akusiwa yembita meya sikut tapa Jesue takapuke aminu waapa kataknga wasiwikge inimataking. \p \v 33 Inimatawa aminu waapa take aminbam peke paku inatakan yukumayak. Yuke Jesuta kataknga aminu waapatane maakngine wasike aapna suke katakngita yembine wasikut. \v 34 Wasike pakusang enandanga kake kekeknga yawasawa kwata wam yakut. Yake ita inane wam tangan anzing yakut, “Efata,” ngang yakut. Wamu waakngatane yapii anzing, “Ga maakga akwapan gatu yambikata atatakayok,” ngang inikut. \v 35 Iniwan maaknga akwapan yambina tatakawan wamu take yakut. \p \v 36 Siwan sanga wa kaking aminda sanga ie aminu tapatu dua ininingge kekeknga siknga ngang yanindakngakut. Siwan ngana wena. Wa aminu akekekake wamu waaknga aminbam yaninangge iaknga siknga natake yatakuking. \v 37 Yatakuwawa natake aminbamda kumzang satnake anzing yaking, “Sanga kuupbam ita tasiu takekan tasinggak. Ita tasiwan maaknga kusiya aminda wam nataawa gena kusiya aminda wamu ayakaing,” ngang yaking. \c 8 \s1 Nanamu aminu 4,000-de yaman naking. \r (Mat. 15:32-39) \p \v 1 Tapduu waomune aminbamu gatu Jesue kuku dopbing. Doke yuwawa nanamu wena siwan kake Jesuta pandetna yayawamban apa anzing yanikut, \v 2 “Nata aminu aakwakge butaya nataat. Tapduu gweaat gwenduat naat gwa yutna sandewan nanamna napa puyuwan \v 3 tomda yuwawa nata yotna yanipewa kukengu kaita dandambong siwa kepiapane pimatning. Kundu maa sikngata apbing,” ngang yanikut. \p \v 4 Yaniwan pandetnata yake anzing iniking, “Keu akomu aminu wena. Sike ninda poyau zane pake nanamu aminbamu aakwakge yamuna naning,” ngang iniwa, \v 5 “Ginu poyau datdasing paing,” ngang yanikwaikut. Yanikwaiwan, “Ninu poyau katau kuut musa kautdu gomaya ngang pamang,” ngang iniking. \v 6 Iniwa natake ita aminbam yaniwan kepdakane pukwike yuwawa ita poyau wa katau kuut musa kautdu gomaya ngang pake Anutu inimbakngake puke pandetnae yaman pake usanziyama aminbamda naking. \v 7 Siwan pandetnata pis dakatu dakatu kaya. Siwan ita pake Anutu inimbakngake puke pandetnae yamuke yaniwan pis wa kuut usanziyama naking. \v 8 Siwan napa take siwan kaiknga yukingu unekan peke sapat yau katau kuut musa kautdu gweaya ngang pamuba dopbing. \v 9 Sike maya wawi waakwau buyambam siknga 4,000. Napa take siwan Jesuta ayanipewan kuwawa \v 10 iat pandetnaatda dopangbam gwene koke Dalmanuta kep saak kuking. \s1 Ferisi aminda duya kanangge yaking. \r (Mat. 16:1-4) \p \v 11 Undang kundoke yuwawa Ferisi aminu kunduta Jesu tasiwa siwikge natake kuku inike gata duya takngatu tasiwi kake Anututa gae take natanggamunggak ngang natapnim ngang iniwa Jesuat yanganuking. \v 12 Yanganuwawa Jesuta meya natake yawasawan yanike dasingge ginu tapduu ayuamang komune nana aminda duya kanangge yakaing ngang yanikut. Nata siakande siknga daninggat. Nata duya takngatu dua tasiwa kaning. Wena siknga ngang yanikut. \v 13 Yanikenga wa amin peke dopangbam gwene gatu koke yangga gapan kautdu saak iat pandetnaat kuking. \s1 Ferisi amikat gatu Herotdane aminaatda waiaknganae yakut. \r (Mat. 16:5-12) \p \v 14 Yangga gwene kunangge tasike pandetnata apbotake nanamu kundu dua pakuking. Poyau gomdukan take dopangbam gwene koke kuking. \v 15 Kuyuk Jesuta natake Ferisi aminda kem yanike kait tasikaing kakngae natake ita gwaut wamu anzing yanikut, “Ginu katak siknga gwautnong,” ngang yanikut. “Ginu Ferisi amikat Herotdane amikatda sanga poyakat sawa paptanggak kakngae gwautnong,” ngang yaniwan \v 16 natake ina anzing yaking, “Ninu poyau wena. Unzingge ita yanggak,” ngang yaking. \p \v 17 Yawa Jesuta natapan poyakgekan natayuke Ferisitane kait takngae dua natake yakaing ngang atnatake ita kaanga anzing yanikut, “Dasingge gisa wamu yake ninu poyau wena ngang yumdekanu unzingu yakaing? Nata poyakge dua danit. Wena. Ginu natdetdetza anggaman dua siwan dua natdeke yuaing,” ngang yanikut. \v 18 “Ginu kaisa kaya ngana ginda sanga tapatu dua kaaing ba dasing? Ginu maakza kaya ngana wamu dua nataaing ba dasing? Ginu nanduwawa sanga tasiwa kaking ngana gwa botaking ba dasing,” ngang yanikut. \v 19 “Nata poyau 5,000 aminde puke yama napa ginda poyau kaiknga yukingu sapat yau datdasing pamuking,” ngang yaniwan, “Katau kuut musaat kepianganu gweaya,” ngang iniking. \p \v 20 Iniwa natake gatu yanikut, “Nata poyau katau kuut musa kautduanganu gomaya ngang aminu 4,000-de putzukuke yama napa ginda kaiknga yukingu sapat yau datdasing pamuking,” ngang yaniwan, “Katau kuut musa kautdu gweaya,” ngang iniwa \v 21 natake, “Ginu dua natdeing ba dasing,” ngang yanikut. \s1 Aminu kai kusikuu tapatu take tasingamukut. \p \v 22 Siwan Jesuat pandetnaatda dopangbam gwene kusika Betsaida yot gapmane kundopa aminu kai akusiya tapatu ie takapuke Jesuta katakngita wasiwikge iniking. \v 23 Iniwa natake Jesuta kai akusiya waapatane katakngine take yotde kwaim saak takukut. Takuke aapna kaine suke katakngita wasike anzing inikwaikut, “Gata sanga akayak ba dasing,” ngang inikwaiwan \v 24 kake anzing yakut, “Nata aminu kundu kawa katap dakandaka binga siwan akuwawa kaat,” ngang yakut. \p \v 25 Ngang yawan katakngi kaine gatu wasiwan aminu waapata anggaman kanangge natake kanggamatawan take siwan sangabamu anggaman kakut. \v 26 Siwan Jesuta yotna initewan kuwikge anzing inikut, “Gata you anggapmaatangu ma kopim,” ngang inikut. \s1 Pitata Jesue yapii katak natdeke yakapbut. \r (Mat. 16:13-20; Luk 9:18-21) \p \v 27 Siwan Jesuat pandetnaatda enake you wanggapma teke kautdu Sisaria Filipai yot gapmae kep saak yot gapma gapma yuaingune kuking. Siwan kepiapane kusika ita pandetna anzing yanikwaikut, “Aminda nae dasing yakaing,” ngang yanikwaiwan \v 28 yake anzing iniking, “Kunduta gae ‘Jonu yangga sauyamukut tapa’ ngang yakaing. Siwan kunduta gae ‘Ilaija ayanikapbut tapa Anututa tupa siknga kayukapa takopbut. Ita enandangga gatu epuke pasinggak’ ngang yakaing. Siwan kunduta gae ‘ayanikapsa tapatu tupa siknga kumbut ngana apmanu gatu gweake pasinggak’ ngang yawa kakumang,” ngang yaking. \p \v 29 Yawa yake, “Gisa nae dasing yakaing,” ngang yanikwaiwan Pitata yake anzing inikut, “Ga Anututa tapan gata Krais gatanimuyaapa dakngake yuwi gaduat,” ngang inikut. \v 30 Iniwan natake aminu tapatu wamu waaknga dua ininingge ayanindakngakut. \s1 Jesuta kungwake asenawikge yakut. \r (Mat. 16:21-28; Luk 9:22-27) \p \v 31 Siwan kepiapane kusika ita tuwanguke anzing yanindamukut. Na aminbamde notnaapata meya takngatu takngatu papit ngang yakut. Ninu Judia amindane take amikat gatu Anutue yot takwan gwene pasiya amindane takeakwakat gatu Mosesde mama wam yanindamumsa amikatda nae semna natangamuke yawa nuwa kupit. Kungwake tapduu gweaat gwenduat yukenga gatu enawit ngang \v 32 wamu waaknga yake anggaman siknga yakapbut. Yakapan natake Pitata Jesu kwaim saak takuke inatakan yuke gata toknga waakngata gae apikge ma yawim ngang kaanga inikut. \p \v 33 Iniwan Jesuta tapan tekwamban pandetnabamu undang yuwawa kake Pita kaanga anzing inikut, “Gata iwana dakngawi ganduke ganinggat. Na napbimbi ayanggat taknga tasingamuning,” ngang inikut. “Gata Anutue natdetdet taknga dua natayak. Wena. Gata aminde natdetdet takngakan natake yanggayak,” ngang inikut. \p \v 34 Siwan ita aminbampat gatu pandetnaat yayawamban ie apana anzing yanikut, “Aminu tapatuta na nawanangge natakengu inane banip tawanangge nataak kaknga undang teke iwanata amin saamdakane na nuwa kupit binga kumnangge dua gwauke meyana gwaamuke na nawamsok,” ngang yanikut. \v 35 “Sike aminu tapatuta kayuk yuak kaknga gitna tanangge natakengu waapata akupik. Siwan ngana aminu tapatuta nae natanggamatake gatu natane wama takeaknga ngang yanikapnangge natake tasiwawan aminu kunduta semna natangamuke tanguwa kupanu ita gatuna kayuk yuwik kakngana atake asinggan yuwik,” ngang yanikut. \v 36 “Sike aminu tapatuta sangaapana buyambam siknga papik. Pake ngana masande akupanu sangana wa pakut takwakga dasing gatangamik? Wena. \v 37 Sike sanga dasitna bingata kayuk yutnanga akngana wena sikuu gatuna tanangge muke usiwik? Wena,” ngang yanikut. \v 38 “Tapduknga ayuamang komune nana aminda wai takngatu takngatu tasike Anutue asinggan dua natanggamatake ie masa imuke gawaknga aknga pasikaing. Sike wa pasikaing amikatnana tapatuta nae masa namanu nata tapduknga na aminbamde notnaapaat Anututane angelanaat gatu Nanatane kakaa akngane yuke apnim gwene nata aminu waapae unzakan yuke masa asimit,” ngang yanikut. \c 9 \p \v 1 Siwan wamu waaknga yakenga Jesuta anzing yanikut, “Nata siakande siknga daninggat. Aminu ayuaingu kundu dua kumning gwene kawawa tapduknga Anututa amin panangge tasinggak kakngata apan kaning,” ngang yanikut. \s1 Jesutane gupna inata kundu sikut. \r (Mat. 17:1-13; Luk 9:28-36) \p \v 2 Siwan masande tapduu katau kuut musa kautduanganu gwendu ngang kawa sandewana Jesuta Pitaat Jems gatu Jon nganggan pake ita tawanu mamaya siknga dakatune yanipakopbut. Yaniwan koke yuwawa Jesuta aminu inata kundu dakngawan kainata kaking. \v 3 Kawawa itane tauknga kwaknga siknga siwan waenga siknga sikut. Aminu keunenana tapatuta tauknga tasiwan kwaknga unzingu sinanga dua. \v 4 Siwan kawawa baminu akumbing katangga Ilaijaat Moseskatda anggaman siwat kaking. Kawawa waapaatda Jesuat wamu yaking. \p \v 5 Yawawa kake Pitata Jesu anzing inikut, “Aana. Ninu ane take siknga yuamang. Nindupewi ninda gepa gweaat gwenduat mitapnim. Gwendu gae siwan gwendu Mosesde siwan gwendu Ilaijae,” ngang inikut. \v 6 Dasingge wa aminu akgwauking. Akgwauke Pitata wamu zaaknga yawit ngang natapan maiwan wamu waaknga yakut. \p \v 7 Yawan minga dakatuta apu wamakusiwan wamu takngatu minga ganang katangga anzing yakut. Aminu waapa natane waaknga. Nata ie take siknga nataat. Siwan ginda itane gen gwaamutnong ngang yawan \v 8 natake zetgaman katakuke ngana aminu tapatu dua kaking. Jesu awiapatakan wa amikat yuking. \p \v 9 Siwan tawandaka ateke pukuyuk Jesuta wamu kekeknga anzing yanikut. Sanga ginda wa kaingge ie aminu tapatu ginda ma iniwam. Kuku tapduknga na aminbamde notnaapa matmat katangga gatu enawit gwenea yaninong ngang yanikut. \v 10 Siwan wamu waaknga gitna take natagwaanguke ina anzing yaking. Wamu matmat teke enawikge yanggau waakngae yapii dasing ngang yake \v 11 anzing inikwaiking, “Dasingge mama wam yanindamumsa aminda yake, ‘Ilaijata gamok apana aminu Anututa tapan Krais gatanimuyaapa dakngake masan apik,’ ngangu yakaing,” ngang inikwaiwa \v 12-13 yake anzing yanikut, “‘Ilaijata gamok apuke sanga kuupbam tanomanuwik,’ ngang siakande yakaing. Ngana nata daniwa natapnong. Ilaijata gwa apbut. Apan kake Judianana aminda inae banip tawake sanga wai takngatu takngatu ie tasingamuke tanguwa kupan wamu tupa yakapbut taknga buyana unin aawan kakumang,” ngang yanikut. “Siwan ngana wamu takngatu yakapsa aminu tapatuta na aminbamde notnaapae natake aminda masa namuyuk tokngabam nae namuning ngang tupa siknga matakut taknga buyana dua aawik ba dasing nataaing,” ngang yanikut. \s1 Waatdaka tapatu waung waita takuu inikwasikngamukut. \r (Mat. 17:14-21; Luk 9:37-43a) \p \v 14 Siwan Jesuat pandetna waakwakatda tawandakaneta epuke pandetna kunduta yuking komune kundoke kawawa aminbamda pandetna waakwau yupbasiwawa Mosesde mama wam yanindamumsa aminu kunduat wa pandetnaat yanganuwawa kaking. \v 15 Sike apunggawa kake aminbamu wa yukingga asatnake ie isapmake kuke gaak wam iniking. \p \v 16 Siwan ita pandetna anzing yanikwaikut, “Ginu wa amikat minae yakaing,” ngang yawan \v 17 aminu tapatu aminbamu wa yukikatnana tapatuta Jesue yake anzing inikut, “Yanindamumsaapa. Natane waaknga waung waita tapan gena kusiwan nata gae takaput,” ngang inikut. \v 18 “Tapduk bamu asinggan waung wai waapata kekeknga tapan kepdakane pimamban aapna kwakngata genane akopa ita gena sambuwawan gupna gatukande akekekanggak. Siwan nata pandetda waung wai waapa inikwasitningge yaniwa ngana tasinanga dua,” ngang inikut. \p \v 19 Iniwan natake ita aminbam anzing yanikut, “Ginu Anutue natapa siakan dua siwan yamandet sikaing amin! Na gikat gatake yuke asinggan dandupewa ginda meya aknga nama gwaamuba take dua siwik. Ginda waatdaka waapa nae takapnong,” ngang yanikut. \p \v 20 Ngang yaniwan waatdaka waapa ie takapuwawa waung waita Jesu kake zetgaman waatdaka waapa tandambanuwan kepdakane pimake mukwaiwan aapna kwakngata genane akopbing. \p \v 21 Unzing tasiwan kake Jesuta itane nana anzing inikwaikut, “Tapduu datdasing ita unzingu sike yuak,” ngang iniwan, “Tupa siknga ita engang yukuune,” ngang inikut. \v 22 “Siwan tapduk asinggan waung wai waapata tasiwan maiwikge natake katap gwekatang gatu yanggaatang ngang muban pukunggak. Ngana gata sandekngamunanga take kakengu ninde butaya natake gatanimuyo,” ngang inikut. \p \v 23 Iniwan yake anzing inikut, “Aminu Anutue natapan kekeknga singgak kapata sanga kuupbam tasinanggengu take tasinanga ngang natayak gamu unzingu dua naniwim,” ngang inikut. \p \v 24 Iniwan zetgaman nana waapata anzing yakut, “Na Anutue natapa kekeknga singgak ngana kekeknga siknga siwikge gatangamuyo,” ngang inikut. \p \v 25 Iniyuwawan aminbamda ie isapmake apu yupbasinangge tasiwa kake ita waung wai waapa kaanga anzing inikut, “Ga waungu waatdaka aapa tapi genaat maakngaat kusikut tapa nata ga ganinggat. Gata waatdaka aapa teng! Teke gata gatuka i ma tapim,” ngang iniwan \v 26 waung wai waapata kumzang ainggamatayuk waatdaka waapa kumzang tandambanuke ateke kukut. Kuwana waatdaka waapata kupsaapa yuwawan kake aminbamda, “Gwa kungwanggak,” ngang yaking. \v 27 Siwan ngana Jesuta katakngine take tangenawan ita dandam yukut. \p \v 28 Siwan masande Jesuta yoakatang kopana pandetnatakan undang koke anzing inikwaiking, “Dasingge ninda waung wai waapa inikwasitnanga dua,” ngang iniwa \v 29 ita yake anzing yanikut, “Tumuk wamu dua yakengu waung wai inikwasitnanga dua,” ngang yanikut. \s1 Akungwake enawikge wamu yakut. \r (Mat. 17:22-23; Luk 9:43b-45) \p \v 30-31 Siwan you wanggapma teke kusika Galili kep komune iat pandetnaatda unekan gatake kuwawa pandetna yanindamutnangge natake ita undang yuak ngang aminu tapatuta dua natapikge natake kuking. Kuyuk anzing yanikut, “Aminu tapatuta na aminbamdane notnaapa aminde yaman nuwa kupit. Kungwake tapduu gweaat gwenduat yuke gatu gweawit,” ngang yanikut. \v 32 Siwan ngana wamu waakngatane yapii anggaman dua natake inikwaitnangge akgwauking. \s1 Maminda buyambam tapa yuak ngang yake yanganuking? \r (Mat. 18:1-5; Luk 9:46-48) \p \v 33 Siwan Kapaneam yot gapmane kundoke yoakatang kokenga Jesuta pandetna anzing yanikwaikut, “Kepiapane apuyuk ginu wamu dasing kaknga yaing,” ngang yanikwaiwan \v 34 ngana ininangge meptake wamna wena. Kuma yuking. Dasingge? Kepiapane apuyuk wa aminda, “Ninu itane pandetnaat nana mamin tapata nindane buyambam tapa yuak,” ngang yake yanganuking. \p \v 35 Siwan ita pukwike pandetna katau kuut musaat kepianganu tapaaya yayawamban apana ita anzing yanikut, “Aminu tapatuta tupan tapa yutnanggengu ita masan siknga yuke aminu kuupbam gatayamunangge yuyok,” ngang yanikut. \p \v 36 Yanikenga ita waatdaka tapatusimu katakngata take takapuke banakan teke betayuk anzing yanikut, \v 37 “Aminu tapatuta nae natanggamatake waatdaka umana wena tapatusimu aapasim binga gatangamiu waapata na kuut gatangamunggak kapa unin. Siwan aminda na gatangamiu waapata natane Nana atnanitewan apbum tapae kuut gatangamunggak kapa unin,” ngang yanikut. \s1 Ninda pimanimde dua natake tasinggak kapa nindane notnin. \r (Luk 9:48-50) \p \v 38 Siwan Jonda anzing inikut, “Yanindamumsaapa. Ninda kawatna aminu tapatuta yake, ‘Jesuta na gatangamunggak,’ ngang yayuk waung wai yanikwasiwan kuwa kake nikatnana duaapa ngang natake ninda asinindakngakumang,” ngang iniwan \v 39 yake anzing yanikut, “Ginda waapa ma inindakngawam. Aminu tapatuta nae umana yayuk duya takngatu tasikengu ita nae sapdut wamu zetgaman dua yawik. \v 40 Aminu ninda pimanimde dua natake tasinggak kapa nindane notnin daknganggak. \v 41 Sike aminu tapatuta gin danduke Anututa tapan Krais gatanimuyaapa dakngake yuak kapaat gatu itane pandetnaat gatayama ngang natake yangga kap gomune ginde daman atangopning. Unzing tasiwanu Anututa sanga tapatu aminu waapae siakande siknga ngang yake asimik,” ngang yanikut. \s1 Anutue natapan kekekanggak kaknga pasiwan maikaingge yakut. \r (Mat. 18:6-9; Luk 17:1-2) \p \v 42 “Sike aminu tapatuta tasiwan aminu umana wena tapatu nae natapan kekekanggau aakwakat nana tapatuta pimapanu aminu wa atasiwan pimakut tapata tokngabam papik. Siwan suu buyambamu gwendu guyakngane wamake yanggabam gwene muba pukuke kupik gamu wai waaknga dua tasike toknga buyambamu dua papan,” ngang yanikut. \v 43 “Sike gatane katakgata tasiwan ga waiakngaatang pimakengu gata apatdakngake mumbi kuwan take siwik. Apatdakngake mumbi kuwan katakga tapatukan siwan wai waakngaatang dua pimake kayuk yuwiyak kaknga take yukengu wai dua siwiyak. Sike ga katakga dua patdakngawi tapaaya siwan wai waakngaatang pimakengu ga katau dua kungwake asinggan isiyuak gwekatang kuwi wai siknga siwik,” ngang yanikut. \v 44 (Sike keu waopatangu binda nake dua kungwakaing. Siwan katapda asinggan yasinggak.) \v 45 “Siwan gatane kepikata tasiwan ga waiakngaatang pimakengu gata apatdakngake mumbi kuwan take siwik. Siwan gatane kepika tapatukan siwan wai waakngaatang dua pimake gata kayuk yuwiyak kaknga take yukengu wai dua siwiyak. Sike kepika dua patdakngawi tapaaya siwan wai waakngaatang pimakengu ga katapatang muba kuwi wai siknga siwik,” ngang yanikut. \v 46 (Sike keu waopatangu binda nake dua kungwakaing. Siwan katapda asinggan yasinggak.) \v 47 “Sike gatu gatane kaikata tasiwan ga waiakngaatang pimakengu gata akwagike mumbi kuwan take siwik. Siwan ga kaika gwendukan siwan wai waakngaatang dua pimake gata Anututa amin panangge tasinggak kakngae gepbiatang koke yukengu wai dua siwiyak. Sike ga kaika dua kwagiwi gweaya siwan wai waakngaatang pimakengu katapatang muba kuwi wai siknga siwik,” ngang yanikut. \v 48 “Sike keu waopatangu binda nake dua kungwakaing. Siwan katapda asinggan yasinggak,” ngang yanikut. \p \v 49 “Sike wamu wa yanggat taknga tasikengu pangu pasiwan nanamu kaa siknga singgak bingata ginu nomana siknga yutning. \p \v 50 “Pangu sanga take siknga. Ngana panggane kaa taknga sipna siwanu ginda take dasing tasiwa kaa gatu siwik? Wena. Siwan ginu sanga noman yutnanga aknga banipzaatang yuwan ginu notzaat take siknga yanggatake yutnong,” ngang yakut. \c 10 \s1 Maya papsa aknga sandekaingge yakut. \r (Mat. 19:1-12; Luk 16:18) \p \v 1 Siwan Jesuta enake keu waomu teke kuku Judia keu Jodan yangga apata wesiwan kautdu saak yuaing aminde kukut. Kuwan aminbamda kake ie kuku doke yuking. Doke yupbasiwawa ita asinggan tasinggak kaknga tasike Anutue wam yanikapbut. \p \v 2 Siwan Ferisi aminu kunduta i tasiwa siwikge natake ie kuke anzing inikwaiking, “Aminu tapatuta maatna inikwasiwan kuwanu Mosesde mama wamu asandewik ba dasing,” ngang inikwaiwa \v 3 yake anzing yanikut, “Mosesda mama wamu dasing matakut taknga akendekaing,” ngang yaniwan \v 4 anzing yaking, “Mosesda aminda pepa maya sandekaingu sandu take matake maya take sandewik,” ngang iniking. \v 5 Iniwa yake anzing yanikut, “Mosesda natake aminu yamandet sikaing amin ngang natayamuke mama wamu waaknga matakut. \v 6 Tupa siknga Anututa sangabam tasike ita aminu wawiat mayaat ngang tumukut. \v 7 Unzingge wawita nana minga peke kuwan maatnaat gatake unekan yutzan. \v 8 Yuke waapaatda tapaaya binga dua yutzan. Wena. Waapaatda sanga tapatukan binga dakngake yutzan. \v 9 Unzingge sanga Anututa gwa tapan gatapbuu aminda zipmandakngake sandetnanga dua,” ngang yanikut. \p \v 10 Siwan masande iat pandetnaatda yotnane koke pandetnata wamu waakngae inikwaiwa \v 11 ita anzing yanikut, “Aminu tapatuta maatna sandeke gatu tapatu tapiu wawi waapata yasewaapa daknganggak,” ngang yanikut. \v 12 “Sike maya tapatuta apna teke wawi tapatu takengu maya waapata yasewaapa daknganggak,” ngang yanikut. \s1 Jesuta waatdakae wam kwikwik yamukut. \r (Mat. 19:13-15; Luk 18:15-17) \p \v 13 Siwan waatdaka mateu ita katakngita wasiyuk wam kwikwik yaniwikge pakapbing. Pakapa kake ngana pandetnata kaanga yaniwa \v 14 kake Jesuta musia wai natayamuke anzing yanikut, “Ginu kapewa waatdaka mateu nae apnong. Ginda ma yanindakngawam. Aho. Aminda waatdaka aakwakga nae nangaakan dua nataaing binga daknganingu Anututa amin panangge tasinggak kakngae gepbiatang yuaikatnana aminu unin,” ngang yanikut. \v 15 “Nata siakande siknga daninggat. Aminu tapatuta Anututa amin panangge tasinggak kakngae gepbiatang kopnangge ngana waatdaka binga dua dakngakengu ita undangu kopnanga dua. Wena siknga,” ngang yanikut. \v 16 Yanikenga waatdaka waakwak inandek inandek betayuk wam kwikwik yamukut. \s1 Aminu sangaapanababanu kaya tapatuta apu Jesu inikut. \r (Mat. 19:16-30; Luk 18:18-30) \p \v 17 Siwan Jesuta enake kuwawan aminu tapatuta ie isapmake kuku ie muna puke anzing inikwaikut, “Yanindamumsa noman tapa. Nata dasing tasike kayuk yutnanga aknga pake kayuk asinggan asinggan yuwit,” ngang inikwaiwan \v 18 yake anzing inikut, “Dasingge gata, ‘Yanindamumsa noman tapa,’ ngangu naninggayak? Anutu awiapatakan noman tapa yuak. \v 19 Gata mama wamu anzingu atnataayak. \q1 ‘Gata aminu ma zipim. \q1 Gata yasewa ma tasiwim. \q1 Gata kukae ma papim. \q1 Gata amin notdae kemu ma yaniwim. \q1 Gata kait pasiyuk amindane sanga ma papim. \q1 Gata nangga minggae wam gwaamuke ie gepbiatang yuyo,’ \q1 ngangu atnataayak,” \m ngang inikut. \p \v 20 Iniwan yake anzing inikut, “Yanindamumsaapa. Na tapduknga waatdaka yukum gweneta apu apman na mama wamu wa kuupbam tawamba sandekgak,” ngang inikut. \p \v 21 Iniwan katasike ie musip gwaang natake Jesuta anzing inikut, “Ga sanga tapatuekan dapmanggayak. Ga kuke sangaka kuupbam aminde yami usinong. Usike mani gama pake sangaapana wena aminde yami puyuwan take siknga kayuk yuwiyak kakngaka enandang yukgamuwawan pandetna daknawi naat gaat kusim,” ngang inikut. \p \v 22 Iniwan wamu waaknga natake nomna maiwan musia meya siwan ateke kukut. Dasingge? Itane sangaapana buyambam siknga. \p \v 23 Ita kuwawan Jesuta pandetnabam katakuke anzing yanikut, “Anututa amin panangge tasinggak kakngae gepbiatang kopnanggengu aminu sangana babanda tasiwa maiwik,” ngang yaniwan \v 24 natake asatnaking. Siwan ngana wamu yake anzing yanikut, “Waatdakana! Anututa amin panangge tasinggak kakngae gepbiatang kopnanggengu aminda kwatan siknga tasining. \v 25 Ikwawa gamanda tauk bupmakge ganangiatang kopnanggengu ita kwatanu aminu sangana buyambamu kayata Anututane kekeknga aknganane kopnangge tasining binga dua,” ngang yaniwan \v 26 natake ngana kumzang satnake ina anzing yaking, “Unzing kakengu maminda kayuk yutnanga aknga pake asinggan yuwik,” ngang yawa \v 27 Jesuta asiknga kanggamatake anzing yakut, “Aminda unzingu tasinanga dua ngana Anututa sangabamu tasinangge natakengu atasiwik. Ita gatayaman moo amikat gatu aminu sangaapanababan takwakatda kayuk yutnanga aknga pake yutning,” ngang yanikut. \p \v 28 Siwan Pitata yake wamu takngatu anzing inikut, “Natapso! Ninu sangabamin peke gaat unekan gatake sukukamangga kayuk yutnim taknga apanim ba dasing,” ngang inikwaikut. \p \v 29 Inikwaiwan yake anzing yanikut, “Nata siakande siknga daninggat. Mamin amin takwakgaka nae natanggamatake gatu wama takeaknga ngang yanikapnangge natake yotna ba uyapna ba paana ba samina ba minga ba nana ba waatdakana ba puyana peke kuke natane puyana pasiwanu \v 30 Anututa yake sangabamu isakoke kwaapzang 100 binga ayamik ngang yanikut. Sike wa aminu dua kumning gwekatangu Anututa yake you buyambam gatu uyapna buyambam gatu paana buyambam gatu samina buyambam gatu minga buyambam gatu nana buyambam gatu waatdakana buyambam gatu puyana buyambam yaman paning. Siwan aminu nae masa namukaing aminu kunduta aminu nae natanggamatake natane puya tasitakuning aminde toknga takngatu takngatu yama paning ngana masande wa aminda kayuk yutnanga aknga pake kayuk asinggan asinggan yutning,” ngang yanikut. \v 31 “Sike aminu tupan takwak dakngake yuaingu kunduta apu masan amin daknganing. Siwan aminu umana wenaakwak dakngake yuaingu kunduta apu tupan amin daknganing,” ngang yanikut. \s1 Kungwake gatu enawikge wamu gatuna yakut. \r (Mat. 20:17-19; Luk 18:31-34) \p \v 32 Siwan kepiapane kusika Jerusalem kopnangge kuking. Kusika Jesuta gamok pandetna peke tupan kuwawan kake dasingga natake nipmake kunggak ngang natake pandetnata nangaakan natayuke musia meya buyak kuwawa kake aminbamu ayawaking amikaya unzakan natapbing. Unzing natake kuwawa Jesuta pandetna katau kuut musaat kepianganu tapaaya ngang pake tuwanguke sanga ie apik kakngae wam yake \v 33 anzing yanikut, “Natapnong. Apmanu ninu Jerusalem kopnim. Koke aminu tapatuta na aminbamde notnaapa dakngake yuat tapa Anutue yot takwan gwene pasiya amikat gatu mama wam yanindamumsa amikatde kataune yamik. Yaman napmake wamu atnuningge wam yawa kekekawan dongu kundune nana Anutue dua nataaing aminde yamuning. \v 34 Yama sapdut wam nanike aapda sutnapbike ipmapa nuke nuwa kupit. Kungwake tapduu gweaat gwenduat yukenga gatu enawit,” ngang yanikut. \s1 Jemskat Jonkatda buyambam tapaat dakngake yutzande yakumayak. \r (Mat. 20:20-28) \p \v 35 Siwan kepiapane kusika Sebeditane waaknga tapaaya umana Jems gatu Jon ngang yaniking kapaatda notnabam peke Jesu ininangge kuke anzing inikumayak, “Yanindamumsaapa. Nitde sanga takngatu tasinimiyakge natamak,” ngang iniwat \v 36 yake, “Giu nata gitde dasing kaknga tasindamitde natamayak,” ngang yanikwaikut. \p \v 37 Yanikwaiwan yake anzing inikumayak, “Masande ga enane siknga buyambam tapa dakngake yuke gata nit papi nitda umaniu kaya dakngake gaat gatake unekan yutnim. Tapatu katakga siyaapane yuwan tapatu katakga kwanaapane yuwik,” ngang inikumayak. \p \v 38 Iniwat ngana yake anzing yanikut, “Giu sanga atnanimayak kakngae katak dua natamayak. Meya nata wa kawit takngata gitde apan kake ngana gitda undang dua ba pimatzang ba dasing,” ngang yanikut. \v 39 Yaniwan, “Ngan nitda dua pimatzim,” ngang yake iniwat yake anzing yanikut, “Siakan. Meya nata kawit taknga gitdaaya waaknga akasan. \v 40 Siwan ngana Anututa dua naniwan kapewa aminu tapaata kataknga siyaapane ba kataknga kwanaapane ngangu yuke tasan. Aho. Kekeknga waaknga aminu tapaae Anututa gwa tandakngake teyamukut tapaatdakan tasan,” ngang yanikut. \p \v 41 Siwan pandetna katau kuut musaatda wamu waaknga natake waapaatde bania toknga natayamuwawa \v 42 ngana Jesuta yayawamban ie apa anzing yanikut, “Ginu atnataaing. Aminu buyambam tapa apa dongu kundune nana Anutue dua nataaing aminda yaipapakusike enane yuaing. Siwan aminu buyambam tapa apatane aminabamda wa aminde wam tawaningge kumzang kekekakaing. \v 43 Ngana ginda unzingu ma tasiwam. Wena. Aminu gikatnana tapatuta ginde buyambam tapasa dakngananggengu ita gin gatandamuyaapa dakngayok. \v 44 Siwan aminu ginde tupan tapasa dakngananggengu ita puya aminza dakngayok. \v 45 Dasingge? Na aminbamde notnaapa dakngake yuat tapa aminda nae puya pasingamuningge dua apbum. Wena. Apuke puya tasike amin gatayamunangge natake apbum. Apuke kungwayamit takngata iwana zipmake yawamba kuwa aminbam sandeke papitde apbum,” ngang yanikut. \s1 Kai kusikuu tapatu take tasingamukut. \r (Mat. 20:29-34; Luk 18:35-43) \p \v 46 Siwan Jeriko yot gapmane kundoke gatu teke iat pandetnaat gatu aminbampatda unekan gatake kuking. Gatake kuwawa aminu tapatu kai kukgweat kusikumayau tapatu umana Batimias ngang iniking. Timiasdane waaknga. Ita kepi kwaimune pukwike aminde mani imuningge yayawanggak. \v 47 Yayawake natawawan tapatuta yake Jesu Nasaret nanaapata apunggak ngang yawan natake apaa anzing yanggamatakut, “Jesu! Ga nindane Buyambamtapa. Ga Devitdane dongune aakuyak kapa. Gata nae butaya natapso,” ngang yawan \v 48 aminbamda, “Ga genda umukusing,” ngang kaanga iniwa natake ngana ita apaa siknga yanggamatake, “Devitdane dongune aakuyak kapa. Gata nae butaya natapso,” ngang yakut. \p \v 49 Yawan natake Jesuta pakapu yuke, “Ginda yatawamba apan,” ngang yaniwan natake kai kusikuu waapa yatawake anzing iniking, “Musipba kekeknga siyok. Gae yanggawanggak. Enat!” ngang iniwa \v 50 ita got tauknga waike mutewan kuwan pupzang enake Jesue kukut. \p \v 51 Siwan Jesuta anzing inikut, “Ga nata dasing tasinggamitde natayak,” ngang inikwaiwan natake ita yake, “Aana. Na kaina take tasingamiyakge nataat,” ngang inikut. \p \v 52 Iniwan yake anzing inikut, “Ga undang kunggayo. Musipbaatang nae natapi kekekak kakngata gatanggaman kaika take gwa sikamayak,” ngang iniwan zetgaman kaina kukgweat take siwat ita gatuna kake Jesu tawamban kuking. \c 11 \s1 Jesuta Jerusalem yot gapmane kopbut. \r (Mat. 21:1-11; Luk 19:28-40; Jon 12:12-19) \p \v 1 Siwan kusika Jerusalem wesim kundoke you Betfasi gapmaat Betani gapmaatda tawanu Oliv daka gepbine yuamayak gapmaaune kundoke Jesuta pandetna tapaaya yanipewan kusande \v 2 natake anzing yanikut, “Gitda you wesimu atugapmasimu kaamayaune kuke you wanggapmane koke zetgaman ikwawa gamanu aminu tapatuta masene dua pukwikuu gwendu napda tewatanguwan wamateinga kasan. Kake waike takapzon. \v 3 Sike aminu tapatuta danduke, ‘Dasingge gitda unzingu tasikamayak,’ ngang daniwanu gitda anzing inison, ‘Buyambam tapata anggwende puya kaya siwan ita zetgaman gatu apme tewan apik,’ ngang inison,” ngang yanipewan kukumayak. \p \v 4 Yanipewan kuke ikwawa gamanu gubanga gwendu kakumayak. Kawawat toikngata you gwendutane gwabok gwaune wamatewa kepman kepiapa wesim yuwawan kake nap taknga awaikumayak. \v 5 Awaiwawat aminu kundu wesim yukingga kake anzing yaniking, “Giu dasing tasinangge ikwawa gamanu wagwenu waikamayak,” ngang yaniwa \v 6 wamu Jesuta yakut taknga ngang yanikumayak. Yaniwat natake kapewa \v 7 ikwawa gamanu gubanga wagwenu Jesue takukumayak. Siwan waapaatda tauknga kundu masene pewat Jesuta une pukwike kukut. \v 8 Kuwawan aminbamda kake Buyambam tapana initakuningge natake got tauknga kepiapane usiking. Siwan kunduta puyane kuke katap kaing patdeke kepiapane usiking. \v 9 Siwan aminbamu kundu tupan kuwawa kundu masan apuyuk anzing yanggamataking, \q1 “Umana yatangetnatnong! \q1 Anututa initewan apan kana take siknga singgak,” \m ngang yaking. \q1 \v 10 “Bamindane tupan tapa Devitda kayukut taknga gatu tangenake ninduyuwik kapa Anututa gatangamuyok. \q1 Enane siknga yuak kapatane umana yatangetnatnong,” \m ngang yaking. \p \v 11 Siwan Jesu Jerusalem kundoke Anututane yot takwan gwene koke sanga kuupbamde katakuwan puyuwan gunzitda apukunangge dapaknga siwan kake kepman epuke you wanggapma teke iat pandetna katau kuut musaat kepianganu tapaaya ngakatda Betani yot gapmane kuking. \s1 Katau baapdaka buya dua aawikge yakut. \r (Mat. 21:18-19) \p \v 12 Siwan tembana Betani yot gapma teke Jerusalem gatu kopnangge kepiapane kusika Jesu tomna natapbut. \v 13 Natake kawan baau dakatu maasim tatakngi buyambam yuwan kakut. Kake ita inengan buyana kundu kanangge kukut. Kuke kawan ngana buya wena kakut. Tatakngikan kakut. Dasingge? Tapduknga baap dakata buya aatnanga tapduk dua sikut. \v 14 Siwan Jesuta bania toknga natake baau wandakae anzing yakut, “Ga buyaka gatu masande ma aawim. Wena siknga,” ngang yawan pandetnata wamu waaknga natapbing. \s1 Jesuta aminu Anututane yot takwan gwekatangga yanikwasiwan pukuking. \r (Mat. 21:12-17; Luk 19:45-48; Jon 2:13-22) \p \v 15 Siwan Jerusalem kundoke Jesuta Anututane yot takwan gwene koke kawawan aminu sangaapa yot gwene pakoke pewa apu usiwawa kake aminu wa tasikingu kuupbam yanikwasiwan kepman epuwawa ita tebo wa aminda manina sanis pasiking amindane pangenapamapan kuwa ita aminu kwait usiningge apukwike tasiking amindane sia kuut pangenapamapan kuking. \v 16 Siwan ita dua kapewan sangabamu pake Anututane yot gwekatang kopbing. Unzing yanindakngake \v 17 anzing yakut, “Anutue wamda anzing yakut, \q1 ‘Natane yotna dongu kuupbamda tumuk wam naniningge yot gwen yuak,’ \m ngang yakut. Ngana ginda tasiwa kuka aminde yot gwen binga daknganggak,” ngang yakut. \p \v 18 Siwan Anutue yot takwan gwene pasiya amindane takeakwakat mama wam yanindamumsa amikatda wamu waaknga natake tuwanguke kepi takngatu Jesu tanguwa kupikge kanangge tasiking. Dasingge? Aminbamda itane wam natapa musia asenawan kake Jesue akgwauking. \v 19 Siwan bangee Jesuat pandetnaatda Jerusalem teke kuking. \s1 Aminu tumuk wam yawanu buya asaawik. \r (Mat. 21:20-22) \p \v 20 Siwan tembana kepiapane kusika kawa katau baau wa inikut dakata gwa kupiakutna kaking. Tatakngiat muyakngi kuut gwa kupiakutna \v 21 kake Pitata anzing inikut, “Aana. Kayo. Katau baapdaka gata kweu buya dua aawikge inikuyak dakata gwa kupiak,” ngang iniwan \v 22 yake anzing yanikut, “Ginda Anutue natapa kekeknga siyok. \v 23 Siakande daninggat. Aminu tapatuta musiane takngaaya dua natapik. Wena siknga. Ita baniaatang anzing natapik. Siakan. Nata yawa buya asaawik ngang natapan kekeknga siknga siwanu ita tawanu andaka enake yanggabam gwene isakuwikge yawanu sanga aminu waapata ayawik kaknga siakande buya asiwik,” ngang yanikut. \v 24 “Siakande daninggat. Ginda tumuk wam yake sanga tapatu siwikge yaning kakngae natake Anututa sanga waaknga atasinimunggak ngang natapa kekekawanu sanga wa ginda ayaning kaknga asiwik,” ngang yanikut. \v 25 “Siwan ginda tumuk wam yayuk wai takngatu aminu tapatuta ginde tasindamukut takngae natake banipzaatang sandekngamunong. Sandekngama gindane Nanza enandang yuak kapata gindane waiakngasa ina unzakan asandetdamik,” ngang yanikut. \p \v 26 (“Siwan ngana ginda aminu kundutane waiakngana dua sandewanu gindane Nanza enandang yuak kapata gindane waisa dua sandewik,” ngang yanikut.) \s1 Jesu maminda tapan pasinggak ngang natake yapii yawikge inikwaiking. \r (Mat. 21:23-27; Luk 20:1-8) \p \v 27 Siwan kepiapane kusika Jerusalem yot gapmane gatu kodopbing. Kodoke Jesuta Anututane yot takwan gwekatang koke sukuwawan Anutue yot takwan gwene pasiya amindane takeakwakat gatu mama wam yanindamumsa amikat gatu Judia amindane take amikatda ie kuke \v 28 anzing iniking, “Ga maminda tapan sanga waaknga tasinggayak,” ngang inikwaiking. “Maminda ga tapan puya waaknga pasinggayak,” ngang inikwaiwa \v 29 yake anzing yanikut, “Nakaya wamu takngatu gin danikwaiwit. Sike ginda nae wamu yake atnaniwanu nakaya maminda na tapan puya waaknga pasinggatde daniwit. \v 30 Jonda aminbamu yangga sauyamukut taknga enandang nanae sanga ba aminde sanga ba dasing? Ginda yake naninong,” ngang yanikut. \p \v 31 Yaniwan natake ina anzing yaking, “Ninda, ‘Enandang nanae sanga,’ ngang yananu ita anzing yake niniwik, ‘Dasingge ginu ie siakan ngang dua natapbing,’ ngang niniwik. \v 32 Sike ninda, ‘Aminde sanga,’ ngang yanangge apmeptakamang,” ngang yaking. Dasingge? Aminu kuupbamda Jonde natake ayanikapsaapa siakande siknga ngang natapa kake wa aminu siakan dua ngang yanangge akgwauking. \p \v 33 Akgwauke Jesu yake, “Ninu dua nataamang,” ngang iniwa yake Jesuta, “Nakaya ginu puya waaknga na maminda tapan apu pasinggatde dua daniwit,” ngang yanikut. \c 12 \s1 Wai aminda wain tapunde puya kayukingge yakut. \r (Mat. 21:33-46; Luk 20:9-19) \p \v 1 Siwan Jesuta tuwang wamu kundu yanike anzing yakut, “Aminu tapatuta wain tapunde puya kwaike wamambasike wain tapun yainggamuwawa yanggata pukuke dopikge gapma kwaike you mamaya siknga kuka aminde kayutnangge mitapbut. Unzing tasiwan puyuwana ita puya waanga aminu kundue kataune yaman kayukngamuwawa buya aawan deke usanzike kautdu gisae pake kautdu ninae namunong ngang yanike ita keu maa siknga komdune kukut. \v 2 Kuke yuwawan wain tapun detnanga tapduknga gwa siwan natake ita puya amina tapatu initewan ita aminu wain tapunde puya pasiya aminde kukut. \v 3 Kuwan ngana aminu waapa tanggaganuke kumzang tanguke inikwasiwa moo siknga kukut. \v 4 Siwan ita puya amina tapatuat initewan kundopan waapaaya gwapakngine tanguke wai siknga tasingamuking. \v 5 Siwan ita puya amina tapatuat initewan kukut. Siwan wa aminda waapaaya atanguwa kumbut. Siwan ita puya amina kwaapzang inandek inandek yanipewan kuwawa ngana wa aminda kundu zipmake yawamba kuwawa kundu atzipa kumbing,” ngang yanikut. \p \v 6 “Siwan ita waaknga awia tapatukan ie musip gwaang nataak. Siwan masan siknga ita anzing yakut, ‘Wa masan siknga ita aminu natane waakngae wamu apme natapning,’ ngang yake waaknga waapa initewan puya pasikaing aminde kukut. \p \v 7 “Kuke kuwawan kake ngana aminu puya pasikaingga ina anzing yaking, ‘Aminu aapata nanatane kwatangi kuupbam papik,’ ngang yaking, ‘Ninda tangutna kupan puya aanga nisae tana,’ ngang yake \v 8 take tanguwa kupana gupnaapa puyaangane kepman mutewa kukut,” ngang yanikut. \p \v 9 “Tuwang wamu waakngae danikwaiwit. Wain tapunde puya waangatane toikngata dasing tasiwik? Ita apuke aminu puyaangane pasiya aminu atzipa kupana ita puya waanga aminu kundue yamik,” ngang yanikut. \v 10 “Anutue wapatang wamu takngatu anzing yakut, \q1 ‘Suu gwendu yot mitapsa aminda kake wai pupuknga ngang yake mutewa kukuu wagwenu yotde tepa kusiwan yot gwen tapan kekekanggak. \q1 \v 11 Anutu Buyambam tapata sanga waaknga tasiwan kake asatnakamang,’ \m ngang yakut taknga ginda dua binga kendeking aminda nanikaing,” ngang yanikut. \p \v 12 Yaniwan natake, “Tuwang wamu waaknga ninde yanggak,” ngang natake Jesu tanggaganutnangge natapbing ngana aminbamde akgwauke i ateke kuking. \s1 Takis gavman Sisae imuningge Jesu inikwaiking. \r (Mat. 22:15-22; Luk 20:20-26) \p \v 13 Siwan wa aminda Ferisi aminu kundu gatu Herotdane aminabapat Jesue yanipewa kuke Jesu tanzitna pimapikge wam kuke inina ngang natake kuking. \v 14 Kuke anzing iniking, “Yanindamumsaapa. Ga siakan wamde toiknga ngang nataamang. Siwan gata ninindamuke yawa naninang ngang natake dua gwaukgayak. Wena. Siakan wamban gata maya wawi Anututa take nataak kakngakan yanindamukgayak. Ga dasing nataayak? Ninu Judianana aminda takis mani gavmanu Sisae imukengu ninda Anutue mama wam sandetnim ba dasing,” ngang iniking. \p \v 15 Iniwa ngana Jesuta wa amindane kem takngana atnatake anzing yanikut, “Ginda dasingge na tanzitnangge tasikaing? Mani sandu nae takapa kawit,” ngang yaniwan \v 16 mani sandu takapu ima take anzing yanikwaikut, “Mani asanu weenaat gatu umanaau mamindane matakinga kaaing,” ngang yanikwaiwan yake, “Sisatane,” ngang iniking. \p \v 17 Iniwa yake anzing yanikut, “Sanga Sisatane wa ginda Sisae imunong. Siwan Anututane sanga ginda Anutue imunong,” ngang yaniwan natake, “Ita pimapikge tanzike tasina mainggak,” ngang natake nangaakan natapbing. \s1 Aminda Jesu aminu akungwake enakaingge inikwaiking. \r (Mat. 22:23-33; Luk 20:27-40) \p \v 18 Siwan, “Aminu akungwakengu uyunga dua enakaing,” ngang yaya aminu Sadyusi ngang yanikaing. Siwan Sadyusi aminu wa kunduta Jesue kuke anzing inikwaiking, \v 19 “Yanindamumsaapa. Mosesda ninde baminde wamu takngatu tupa siknga anzing matakut, ‘Aminu tapatuta maatna take ngana waaknga wena siwan yusika akupanu maya kombakobau waapa wawi waapatane uyapnata take waaknga paanae tangge tangamuyok,’ ngang matakut. \v 20 Sike inaakwau katau kuut musa kautdu tapaaya ngangga yuking. Sike tupan tapata maya take ngana waaknga wena siwan ita akumbut. \v 21 Siwan uyapna masan tapata maya waapa take ngana waaknga wena siwan akumbut. Siwan uyapna banakan tapataaya unzakan tasikut. \v 22 Unzakan inaakwau wa kuupbamda maya waapa taking. Siwan waakwau waaknga wena siwan akumbing. Siwan masan siknga maya waapaaya akumbut. \v 23 Sike masande kupsa aminda enatningu tapduu wagwene maya waapa maminde maatna dakngawik? Ga atnataayak. Inaakwau wa kuupbamda tapa waakwakge maatna dakngakut,” ngang iniking. \p \v 24 Iniwa yake anzing yanikut, “Ginu Anututane wamu apmataking kakngaat gatu Anututane kekeknganaatde dua natake wamu gutongang yakaing. \v 25 Tapduknga akupsa aminda matmat gapmaneta gatu enatning gwene maya wawita angela enandang nana binga dakngake maatnae ba apnae dua kuning,” ngang yanikut. \p \v 26 “Siwan ngana Mosesda bukatangu wamu takngatu katapdakasimu katapda isikutde matakut taknga ginda kendeke atnatdeking gamu, ‘Akupsa aminda gatu dua enatning,’ ngang dua yawam. Wamu waaknga matake Anututa Moses inikut taknga tupa siknga Mosesda anzing matakut, ‘Na Ebrahamdane Anutuna gatu Aisakgane Anutuna siwan gatu Jekopdane Anutuna,’ ngang matakut. \v 27 Siwan Anutu akupsa amindane Anutuna dua. Wena. Ita Anutu kayuk yuaing amindane Anutuna ngang dua natake ginda wamu gutonga siknga,” ngang yanikut. \s1 Anututane mama wamu tupan taknga. \r (Mat. 22:34-40; Luk 10:25-28) \p \v 28 Siwan wamu waaknga ngang yaniyuwawan mama wam yanindamumsa tapatuta apuke nataawan yanganuwa natapbut. Nataawan Jesuta wamu yake yaniwan natapan take siknga siwan ita Jesu anzing inikwaikut, “Mosesdane mama wamu zaakngata mama wamu kuupbamdane tupan siknga aknga daknganggak,” ngang inikwaiwan \v 29 yake anzing inikut, “Mama wamdane tupan siknga aknga anin, ‘Ginu Isrel nana! Ginda natapnong! Anutu Buyambamu nisane awia waapatakan ita Buyambam tapa. \v 30 Siwan gata Anutu Buyambam tapakae banipbaatang gwaam siknga natake musipbaatang ie take siknga natangamuke natdetdetdaatang asinggan asinggan natanggamatake kekeknga akngaka kuupbam ie imuyo,’ ngang inikut. \v 31 Siwan mama wamu uneta unesim yuak kaknga anin, ‘Gata aminu gae wesim yuak kapae butaya natangamuyo. Unzing gikae gupba wai dua siwikge natake butaya nataayak binga.’ Sike mama wamu wa takngaaya Mosesdane mama wamu kuupbamdane tupan takngaat dakngake yuamayak,” ngang inikut. \p \v 32 Iniwan natake mama wam yanindamumsa aminu waapata yake anzing inikut, “Yanindamumsaapa. Gata take siknga yanggayak. Ngan, siakan. Anutu awiaapatakan buyambam tapa. Siwan tapatu wena. \v 33 Ngan. Ninda ie banipmikatang gwaam siknga natangamuke natdetdetnikatang asinggan asinggan natangamuke nindane kekeknga aknganinu kuupbam asimunim. Siwan aminu ninde wesim yuak kapae butaya natangamunim. Unzing nisae butaya nataamang binga. Sike ninda mama wamu wa tawanimde yanggayak kakngaatda tupan siknga akngaat dakngake yuamayak. Unzing yuamayakge sanga Mosesda matakut takngae natake kaap matake Anutue imunangge natake kataune gatukande sawa yasikuningu kuupbam gatu sanga inata kunduat Anutue imukamangu yumdekan binga yuaing,” ngang inikut. \p \v 34 Iniwan nataawan aminu waapata wamu yake natdetdetna nomanata binga yawan natake Jesuta yake anzing inikut, “Anututa amin panangge tasinggak kakngae gepbiatang kopnangge gata wesim yuayak,” ngang inikut. Iniwan natake aminbamda Jesu wamu kunduat inikwaitnangge akgwauking. \s1 Anututa tapan Krais dakngake yuak kapae yanikwaikut. \r (Mat. 22:41-46; Luk 20:41-44) \p \v 35 Jesuta Anututane yot takwan gwene yuke aminbam yanike anzing yakut, “Dasingge mama wam yanindamumsa aminda anzingu yakaing, ‘Aminu Anututa tapan Krais gatanimuyaapa dakngake yuwikge yakaing kapae Devitdane dongune aawik,’ ngang yakaing. \v 36 Anututane Waung Takwan Tapata Devitdane musia tangenawan Devitda anzing yakut, \q1 ‘Anutu Buyambam tapata buyambam tapana anzing inikut. \q2 Gata umanda kayaapa dakngake yuayakge \q2 natane kataknga siyaapane pukwike yuwawi \q2 nata iwanda panggaganuke pewa \q2 gae gepbiatang koyutning,’ \q2 ngang iniwan natapbum,” \m ngang yakut. \v 37 “Siwan Anututa tapan Krais gatanimuyaapae natake Devitda, ‘Buyambam tapa,’ ngang inikut. Siwan dasingge wa aminu ie natake buyambam tapa ngang dua iniyuk Devitdane dongune aawikapa nganggan inikaing,” ngang yaniwan natake aminu wa yukingga apbakngaking. \s1 Mama wam yanindamumsa aminda wai tasikaing kakngae yakut. \r (Mat. 23:1-36; Luk 20:45-47) \p \v 38 Siwan Jesuta yanindamuke anzing yanikut, “Ginu mama wam yanindamumsa aminde gwautnong. Wa aminu tauknga mamaya siknga tupan amindane binga wamake kukaing. Kuke sanga usikaing kep komune sukuwawa aminbamda kake umana yapangenake gaak wam yaniningge take siknga nataaing. \v 39 Sike miti yot gwene aminbamde kaine yutnangge nataaing. Sike sia nanam tapduu tupan dakandakanekan yutnangge nataaing. \v 40 Sike maya kombakobau apna akupsatane yot kwaamupa pakaingunin. Siwan wa aminu tumuk wamu mamaya waiakngana takusopunangge kem yakaingge wam yaning tapduk gwene toknga buyambam siknga apaning,” ngang yanikut. \s1 Kombakobau tapatuta manina Anutue imukut. \r (Luk 21:1-4) \p \v 41 Siwan Jesuta mani Anutue mukaing gwene wesim pukwike kawawan aminbamda apu manina pukwit gwekatang pamuwawa kakut. Kawawan sanganambaban aminda manina buyambam siknga pamuking. \v 42 Siwan maya kombakobau sangana wena tapatu apna gwa kumbut tapata apuke manina gamana mateknga saasimban pamuban kakut. \p \v 43 Pamuban kake Jesuta pandetna yayawamban apa anzing yanikut, “Nata ginu siakande siknga daninggat. Kombakobau sangana wena. Apna akumbuu aapata manina buyambam siknga muke aminbamu maninababanda Anutue imukaingu ayapbikgak. \v 44 Aminu wa kuupbamda manina kwaapzang ngana akotnake mateknga sikngakan pakapu Anutue imukaing. Ngana maya waapa asiknga dapmake ngana ita manina kuupbam muban sangaapana wena singgak,” ngang yanikut. \c 13 \s1 Anutue yot takwan gwenda wai siwikge. \r (Mat. 24:1-2; Luk 21:5-6) \p \v 1 Siwan Jesuta Anutue yot takwan gwen teke kepman epuwawan pandetna tapatuta anzing inikut, “Yanindamumsaapa. Yot takwan gwen gatu you takeake suu buyambam inata kunduta mitambingu kayo,” ngang inikut. \p \v 2 Iniwan yake anzing inikut, “Gata you buyambamu anggwegwen kake nangaakan natake yanggayak ba dasing? Apmea amak aminda suu gwendu dua katewa sup notna gwendune engetanganu dua yuwik. Kuupbam zipbuke muba pimaning,” ngang inikut. \s1 Meya buyambam sikngata apikge yakut. \r (Mat. 24:3-14; Luk 21:7-19) \p \v 3 Siwan Jerusalem yot gapma teke pukuke Jesuat pandetnaatda tawanu Oliv dakane koke uneta Anutue yot takwan gwenu kautdu saak yuwan kaking. Kawawa Jesuta pukwike yuwawan Pita gatu Jems gatu Jon gatu Endru nganggakan ie kuke anzing inikwaiking, \v 4 “Gata ninu niniyo. Zaapduknga sanga wa niniyak kakngata aawik? Tuwanga zaakngata gamok apan kake sanga wa apikge dapaknga gwa singgak ngang ninu natdetnim,” ngang iniwa \v 5 yake anzing yanikut, “Ginu gwautnong. Aminu tapatuta ginu panziyak. \v 6 Aminu tapatuta enake apu natane umana Krais gatandamuyaapa ngang yake na aminu waapanin ngang kem danike panziwik. Ina unzakan sipdu sipdune aminu tapatu tapatuta enake apu wamu waakngakan kem yaning. Ina unzakan tasitakuwawa aminbamda kem wamu waaknga natapa siakan siwik,” ngang yanikut. \p \v 7 “Siwan masande ginda natawawa, ‘Amau wesim amakaing,’ ngang yawa natakengu ginu nangaakan ma natapam. Siwan amau amnangge yawa natakengu ginu ma satnawam. Sanga wa asaawik ngana tapduknga zet dua sandewik,” ngang yanikut. \v 8 “Aminu dongu takngatuta enake dongu takngatuat amning. Siwan aminu buyambamu tapatutane dongata enake amau aminu buyambamu tapatutane dongaat amning. Sike keu komduiatangu miyamun bam sining. Siwan nanamna wena siwan tomnabam natayutning. Sanga wa asaawa ngana tapduknga zet dua sandewik. Unzing mayata engang tangaiwikge toknga gamok nataak binga,” ngang yanikut. \p \v 9 “Gisae katak siknga tagwautnong. Aminda ginu kaunsilnae pakuwa wam yaning. Siwan aminu kunduta ginu miti yot gwekatang pakoke ipmapa dasipning. Siwan aminu kunduta nae umana tanguwa pimapikge tasike ginu paku buyambam tapaapae kaine dapmaning. Dapmaba ginda nae wamu takeaknga ngang yaninong. \v 10 Dasingge? Aminu kuupbamda nae wamu takeaknga gamok natapana tapduknga asandewik,” ngang yanikut. \v 11 “Siwan tapduknga ginu pakuwa wam yaningge yawanu ginu nangaakan natake ninda wamu zaaknga ngang yanim ngang ma natapam. Wena. Wamu kuupbam Anututa tapduu waomzimunekan atdamiu ginda wamu waakngakan yaninong. Anututane Waung Takwan Tapata wamu takngatu takngatu yeutdaman gisatakan dua yanining,” ngang yanikut. \p \v 12 “Sike paanata uyapna wam yaningge yawa zipa kumning. \v 13 Siwan ginda natane gepbiatang yuwawa danduke semna siknga natandamuning. Ngana mamin amindaka kekeknga yuke meya waakngaatang dua pimake yutningu tapduknga asandewik gwene Anututa kayuk yutnanga aknga wa aminde ayamik,” ngang yanikut. \s1 Sanga wai sikngata apik. \r (Mat. 24:15-28; Luk 21:20-24) \p \v 14 “Siwan ginda kawawa, ‘Sanga wai siknga,’ ngang yakuu kep takwan kopatang tasinanga dua ngana ita undang tasike yuwawan kaning,” ngang yanikut. “Siwan aminda wamu waaknga kendekengu katak siknga natdeyok. Tapduknga sanga wai siknga wa yakuu unzing yuwik gwene aminu Judia kep komune yuaingu datang tawan dakane kopnong. \v 15 Siwan aminu yotna engatangan gwene yuwiu epu yoakatang sangaapana pananggengu ma kopan. \v 16 Siwan aminu puyane yuwiu got tauknga tananggengu yotna gatu ma kuwan. \v 17 Tapduu wagwene maya waak musipna kaya gatu engangge ngawam yaman nakaing aminda meya buyak yutning. \v 18 Siwan tapduknga ginda atdatakuning gwende natake sanga wa ginde got tapduk gwene dua aawikge tumuk wam yanong. \v 19 Tapduu wagwene meya buyambam siknga siwik. Tapduknga Anututa kep tasike tekuuneta apu apmanu kuut meya wa binga takngatu tupa dua apbut. Siwan masan kaya meya wa binga wena. \v 20 Siwan Buyambam tapata tapduu wagwenu dapaknga dua isatakepikge yakut gamu aminbamu wena asiwam. Ngana ita aminu kundu papan aminabam dakngake yuaingge butaya natake ita tapduu wagwenu dapaknga isatakepikge gwa yakut. \v 21 Sike tapduu waomune aminu tapatuta anzing daniwik, ‘Kanong! Krais gatanimuya apata andang yuak ngang daniwan natapning. Ba kanong! Atunzing yuak,’ ngang daniwan natake ginu, ‘Siakan,’ ngang ma natapam. \v 22 Sike aminu kunduta apuke panzike anzing yaning, ‘Na Krais. Gatandamuya apata yuat,’ ngang kem yaning. Siwan kunduta yake, ‘Anututa nanitewan yakapsaapa dakngake apu daniwa natapnong,’ ngang kem yaning. Yake duya takngatu takngatu pasiwawa kake Anututa papan aminabam dakngake yuaingga siakan ngang natapningge panziwa ngana dua pimatning. \v 23 Unzingge ginu gwautnong. Nata sanga wa kuupbamda dua apning gwene gwa daniwa natake gisae tagwautnong,” ngang yanikut. \s1 Aminbamde notna apata asapik. \r (Mat. 24:29-31; Luk 21:25-28) \p \v 24 “Meya buyambamu wa wena siwana meya takngatu takngatu akaning. \q1 ‘Gunzitda zikaa daka siwan yekau kakaa dua siwawan \q1 \v 25 yekapdaau ena kakaa banakan komune nana \q1 saa sike deke pimapa kaning.’ \p \v 26 “Siwan tapduu waomune kawawa na aminbamde notnaapa dakngake yuat tapata umana buyambam siknga siwan kekekngana buyambam siknga aknganane yuke minga musatune yuke epa na nandugwautning,” ngang yanikut. \v 27 “Siwan tapduu waomune nata angelana yanipewa kuke aminu Anututa papan inane aminabam dakngake yuaingu kepna kepna nana kuku pake pakapu unekan pening,” ngang yanikut. \s1 Baapdakata tapduk usanzitnangge. \r (Mat. 24:32-35; Luk 21:29-33) \p \v 28 “Ginda katau baapdaka kake natdetnong. Tapduknga kainga yangga kaya siwan tatakngi kayukga akopan kake ginda anzingu atnatdekaing. Gunzitda isiwikge tapduknga gwa singgak. \v 29 Siwan ina unzakan masande kawawa meya wa daninggat takngata apan kake ginda atnatdetnong. Na aminbamde notnaapata apitde tapduknga gwa dapakanggak. Aminu tapatuta yoakatang kopnangge apuke gwabok gwaune yuak binga tapduknga gwa dapakanggak,” ngang yanikut. \v 30 “Nata siakande daninggat. Aminbamu tapduknga ayuamang komune nana aminda dua kumning gwene sanga wa kuupbamu asapik. \v 31 Sanga kuupbam ena kakaa banakan komune yuaikat gatu kepdakane nana kuut wena asinanga ngana natane wama wena dua siwik,” ngang yakut. \s1 Jesuta apikge tapduknga aminu tapatuta dua nataak. \r (Mat. 24:36-44) \p \v 32 “Siwan aminu tapatuta tapduknga wagwende dua nataak. Angela enandang nanaaya kuut dua nataaing. Na itane waakngaaya ie dua nataat. Nanatakan ie atnataak ngang yanikut. \v 33 Ginu wa zaapduknga apikge dua natake katak kayuke tandakngake yutnong. \v 34 Wa unzing. Aminu tapatuta yotna teke komduatang kuwik. Ita puya amina sangaapana kayutningge yanike puya usanzike inandek inandek yamik. Yamuke aminu gwabok gwaune kayuwik kapa yot toikga katak siknga kayuwikge iniwik,” ngang yanikut. \p \v 35 “Ina unzakan ginu katak siknga kayuke tandaknganong. Ginu dua nataaing. Zaapduknga na yot toikga apitden. Nata bangee apit ba petakumat dakane ba tapduknga taakga yawik komune ba tembana apit. Ie ginu dua nataaing. \v 36 Zetgaman apuke dandupa ginu dapunza petnang. \v 37 Wamu wa nata daninggat taknga nata aminu kuupbam yaninggat. Ginu kayuke tandakngake yutnong,” ngang yanikut. \c 14 \s1 Jesu tanguwa kupikge wam yaking. \r (Mat. 26:1-5; Luk 22:1-2; Jon 11:45-53) \p \v 1 Ge tapduu gweaya yuwa sandewana tapduk takwanu angelata tupa siknga Isrel nana amin yapbike Isipnana amin zipan kumbingge natake yuwatakak tapduk takwanu Pasova ngang yakaing gwenu akaningge siwan poyau dua paptaya nakaing gwenu atdapakakut. Siwan Anutue yot takwan gwene pasiya amindane takeakwakat gatu mama wam yanindamumsa amikatda paut tasike Jesu tanzike tanggaganuke tanguwa kupikge wam yake \v 2 anzing yaking, “Ninda sanga wa tapduk takwan gwene dua tasinim. Tasina aminbamda enake amak tasinang,” ngang yaking. \s1 Mayata yangga kapanga kaya takeaknga Jesue gwapakngane tukngwangamukut. \r (Mat. 26:6-13; Jon 12:1-8) \p \v 3 Siwan aminu tapatu umana Saimon ngang iniking. Tupa ita wata kekeknga sikutapanin. Siwan Jesuta Betani yot gapmane yuke aminu waapatane yotnane kopbut. Koke iatnanaat nanam nanangge natake pukwike yuwawan maya tapatuta apbut. Apuke yangga kapanga kaya take siknga takngatu umana nart ngang yanikaingu manina buyambam sikngata usikuu botonu gomdu supda tasikwaapa kukuu gomdusipatang tukngwamban pukukuu tekngatusim takapbut. Siwan ita botonu wa gomu zipbuke yangga kapanga kaya take waaknga Jesue gwapakngane tukngwangamukut. \p \v 4 Tukngwangamuwawan ngana aminu kundu you wagwene yukingga kake musia wai natake ina anzing yaking, “Dasingge yangga kapanga kaya take siknga aknga moo siknga tukngwanggak? \v 5 Ninda yangga waaknga aminde yamuna aminu kunduta 300 Kina nimuke usiwa pake aminu sangaapana wena aminde yamunam,” ngang yake maya waapa inisapduking. \p \v 6 Siwan ngana Jesuta anzing yanikut, “Ginu maya waapa katenong. Ie meya ma imam! Ita nae sanga take siknga tasingamunggak,” ngang yanikut. \v 7 “Sike sangaapana wena aminu gikat gatake yutning. Tapdukbamu ginda gatayamunanggengu take tasining. Ngana na. Na gikat asinggan dua yutnim,” ngang yanikut. \v 8 “Sanga mayata take tasinanga aknga unin tasinggak. Ita yangga kapanga kaya take aknga gupmane tukngwangamunggau sanga gwa kupsa aminde gupnasane dotdonguke tandakngakaing kaknga waapata tasike nata dua kungwake kayuk yuwawa nae tasingamunggak. \v 9 Nata siakande daninggat. Keu kuupbam nae wamu takeaknga yakapning kopatangu maya aapata tasinggak kakngae kuut yanikapa natapning,” ngang yanikut. \s1 Judasda Jesu take aminde yamikge yawan kekekakut. \r (Mat. 26:14-16; Luk 22:3-6) \p \v 10 Tapduu waomune pandetna 12-pat nana tapatu umana Judas Iskeriot yot gapmane nanaapa. Ita Jesu yeuyamikge natake Anutue yot takwan gwene pasiya amindane takeakwakge kukut. \v 11 Kuke yaniwan natake apbakngake mani kundu imuningge yawa kekekakut. Siwan Jundasda tuwanguke kepi takngatu kake tapduu gwendune wa aminde katakngane yamikge tawakut. \s1 Jesuta na aminu tapatuta iwanae yeuyamik ngang yakapbut. \r (Mat. 26:17-25; Luk 22:7-14, 21-23; Jon 13:21-30) \p \v 12 Siwan tapduu yuwatakak tupanu poyau dua paptaya napsa gwenda apbut. Sike tapduu wagwene Judianana aminda Pasova yuwatakak tapduk takwan gwende natake sipsip matek zipmake sake nakaing. Siwan pandetnata tapduknga wagwen kanangge natake Jesu anzing inikwaiking, “Gata ninu poyakat sipsip matekat zane tandakngana nanimde natayak,” ngang iniwa \v 13 yake pandetna tapaaya yanipewan kusande anzing yanikut, “Gitda Jerusalem yot gapmane koke kawawat wawi tapatu yangga gapma gwendu gwaamutakapan kake tawazon,” ngang yanikut. \v 14 “Ita you gwenduatang kopan kake gitda yot toiu anzing inisan, ‘Yanindamumsa apata anzing yak. Gata nae you gwendu naat pandetnaatda Pasova yuwatakak tapduk gwende nanam nanimde yot gwenu katekuyau zandang yuak ngang yak,’ ngang iniwat \v 15 ita you bokngan mitapbingu buyambamu gwendu engatangan yuak gwenu yeutdaman kason. Wagwene tebo gatu sia ngangu gwa pandakngake pekingu wagwene gitda nanaminu tandakngason,” ngang yanikut. \p \v 16 Yanike yanipewan kuke waapau yot gapmane kundoke Jesuta ayanikut taknga kake Pasova tapduk gwende nanamu tandakngakumayak. \p \v 17 Siwan bangee Jesuat pandetna katau kuut musaat kepianganu tapaaya nganggakan kuku you wagwene kopbing. \v 18 Koke tebodakane pukwike nanamu atnake yuwawa Jesuta anzing yakut, “Nata siakande siknga daninggat. Aminu gikatnana tapatuta na natane iwanae yeuyamik,” ngang yaniwan \v 19 pandetna musia meya natake tuwanguke ie inandek inandek inikwaiking, “Na ba dasing,” ngang inikwaiwa \v 20 anzing yanikut, “Waapa ginu katau kuut musaat kepianganu tapaat nana dopang anggwene naat nakamau tapatuta atasiwik,” ngang yanikut. \v 21 “Na aminbamde notna dakngake yuat tapata akupa Anututane wapatang matakut taknga buya unin aawik. Ngana na yeuyamik kapata toknga siknga apapik. Mingata aminu waapa dua tangaikut gamun,” ngang yanikut. \s1 Jesuta nanamu pandetnae yaman naking. \r (Mat. 26:26-30; Luk 22:15-20; 1 Kor. 11:23-25) \p \v 22 Wa aminu atnayuwawa Jesuta poyau gomdu take Anutu inimbakngakenga apuke ginda pake nanong ngang yanikut. Sanga wa kake ginda natane gupma ngang natapnong ngang yake yaman natakuking. \v 23 Siwan ita kap wainu gomdu take Anutu inimbakngake yaman tangotakuking. \p \v 24 Siwan ita anzing yanikut, “Sanga wa natake daknga. Nata kungwake daknga tukngwaba Anututane wam kwikwiu kayuk kakngata kekekawik. Nata kungwake daknga tukngwaba Anututa inane musia zikaa ginde nataak kaknga tapa tekwamban aminbamde waiakngana sandeyamikge tukngwambit,” ngang yanikut. \v 25 “Nata siakande daninggat. Nata wain tapunde yanggaaknga gatu dua tangoke yusika kuku tapduknga Anututa amin panangge tasinggak kaknga buya aawik gwene nata wain yangga inata kundu tangopit,” ngang yaniwan puyuwan \v 26 kau takngatu taike kepman epuke pukuke tawanu Oliv dakane kopbing. \s1 Jesuta nae atnataayak ngana gata tawak yake takusopuya ngang Pita inikut. \r (Mat. 26:31-35; Luk 22:31-34; Jon 13:36-38) \p \v 27 Kepiapane koyuk Jesuta anzing yanikut, “Ginda nae banip sikaing kaknga tewa pimapan yakapsa aminda Anututane wamu takngatu matakut taknga buya unin asaawik. Ita anzing matakut, \q1 ‘Anututa kapewan akayuak kapa tanguwa kupan \q1 sipsipna kuupbamda unda undang datakuning,’ \m ngang matakut. \v 28 Ngana nata gatu gweake tupanu nata gamok ginde Galili kep komune kuwit,” ngang yanikut. \p \v 29 Siwan Pitata anzing inikut, “Aminbamda gae banip sikaing kaknga tewa pimapik ngana nata gae banip singgat taknga dua teke yuwit,” ngang iniwan \v 30 yake anzing inikut, “Nata siakande ganinggat. Apmanu zikaa anggwene taakga sipmaya dua yawawan gata natane umana sipmaat sipduat takusopuwiyak,” ngang inikut. \p \v 31 Iniwan ngana Pitata yake kekekenga siknga anzing inikut, “Na gaat kuut kumzimde yawanu nata gatane umanda dua takusopuwit. Wena siknga,” ngang yawan pandetna kuupbamda unzakan yaking. \s1 Jesuta tumuk wamu yakut. \r (Mat. 26:36-46; Luk 22:39-46) \p \v 32 Siwan kepiapane kusika keu Getsemani ngang inikaing komune kundoke Jesuta pandetna anzing yanikut, “Ginu ane pukwike yuwawa nata atune kuke tumuk wam yawit,” ngang yanike \v 33 ita Pita Jems gatu Jon ngang papan iat gatake kuking. Kusika ngana ita meya siknga natake \v 34 anzing yanikut, “Nata meya siknga natake akupanu take sinanga,” ngang yanikut. “Ginu ane yuke kayuk yutnong,” ngang yanike \v 35 kundusim kuke kepdakane pimake tumuk wam yakut. Anututa take natapanu meya akawik kakngata ayapbimbikge natake \v 36 tumuk wamu anzing yakut, “O nan! Gata sanga kuupbam atasinangaapa. Gata meya wa kawit taknga asandekngamuyo. Ngana ga nae banip ma tawambim. Aho. Gata gikae banip tawamso,” ngang yakut. \p \v 37 Unzing yakenga ita akuke kawan pandetna wa tapaat tapatuatda dapuna pekgawa kakut. Kake Pita anzing inikut, “Saimon. Kayuk yuwiyakge ganit ngana dapunda pekgayak? Gata tapduu komdusimu yuke kayuk yutnanga dua ba dasing,” ngang inikut. \v 38 “Ginu kayuk yuke tumuk wam yanong. Sanga gin pasiwa sinangata ginde apsak. Siakan. Banipzaatang kayuk yutnangge nataaing ngana ginda tuyuknga natake pekaing,” ngang yanikut. \p \v 39 Yanikenga ita gatuna kuke tumuk wam yakut. Tumuk wamu tupan yakut takngakan gatuna yawan puyuwana \v 40 ita gatuna pandetnae apuke kawan dapunae siwan kai tuyuknga siwa apekgawa kakut. Siwan wa aminu yake ininangge apbotake yuking. \p \v 41 Siwan Jesuta gatuna kuke tumuk wam yakenga apan sipmaat sipduaat dakngakut. Siwan apuke kawan apekgawa kake anzing yanikut, “Ginu gatu gatu danit ngana dapunza asinggan peke ayuwatakakaing ba dasing? Gwa pekaingge enake kanong. Tapduknga na aminbamde notna dakngake yuat tapa wai aminde katakngane yeuyamuningge gwa singgak. \v 42 Ginu enawa kuna. Kanong! Aminu na yeuyamik kapata gwa apunggak,” ngang yanikut. \s1 Judasda Jesu iwande katakngane yamukut. \r (Mat. 26:47-56; Luk 22:47-53; Jon 18:3-12) \p \v 43 Siwan Jesuta wamu waaknga ayayuwawan pandetna 12-pat nana tapatu umana Judas. Iat aminbampat gatake apuke paip gatu zagwa ngang pake apbing. Wa apbing aminu Anutue yot takwan gwene pasiya amindane takeakwakat gatu mama wam yanindamumsa amin gatu Judia amindane take amin ngangga yanipewa apbing. \p \v 44 Siwan aminu Jesu wa aminde kataune yeuyamik kapata tuwangu takngatu wa aminde tupa yamuke anzing yanikut, “Nata aminu asinimbakngawit tapa Jesu unin. Ginda waapa tanggaganuke take siknga take takunong,” ngang tupa yanikut. \p \v 45-46 Siwan Judasda apuke Jesue zetgaman kuke aana ngang inimbakngawan kake take tanggaganuking. \p \v 47 Siwan aminu Jesuat yukikatnana tapatuta paipna kaitakakoke Anutue yot takwan gwene pasiya tupan tapatane puya aminatane maaknga patdetewan pimakut. \p \v 48 Siwan Jesuta wa apbing aminu anzing yanikut. “Dasingge ginu na apu tanangge natake paip gatu zagwa ngang pake kuka aminu tapatu binga tanangge apukaing? \v 49 Tapdukbamu na gikat Anututane yot takwan gwene yuke nata ginu danindamuwawa ngana ginda na dua tanggaganutnangge tasiking. Ngana Anututane wamda tupa siknga nae yakut taknga buyana asaawikge kepi umutnanga dua,” ngang yanikut. \v 50 Siwan pandetna kuupbamda teke atdatakuking. \s1 Wawi mateu tapatuta atdatakukut. \p \v 51 Siwan aminu wawi mateu tapatu tauknga kwaknga sandukan gupnane wamake Jesuat yukikatnana tapatu tanggaganutnangge tasiwa \v 52 ngana ita tauknga kwakngasan katakngane teke kwanggaapa datakukut. \s1 Jesu sios kaunsil aminde kaine teke wamu yaking. \r (Mat. 26:57-68; Luk 22:54-55; 63-71; Jon 18:13-14, 19-24) \p \v 53 Siwan Jesu take Anutue yot takwan gwene pasiya amindane tupan tapae takuke tewa Anutue yot takwan gwene pasiya amindane takeakwakat gatu Judia amindane take amin gatu mama wam yanindamumsa amin ngangga undang apundopbing. \v 54 Siwan Pitata masa masa kuyawake kuku Anutue yot takwan gwene pasiya aminde tupan tapatane yot daman gwene kopbut. Kopan iat taukdapakat unekan gatake yuke katap aike yuking. \p \v 55 Siwan Anutue yot takwan gwene pasiya amindane tupan tapaat gatu sios kaunsil kuupbapatda aminu tapaaya yayawamba apu wamu sanga Jesuta tasikutde wamu buya kundukan yawat kake tanguwa kupikge aminde yawaking. Siwan ngana yawamba maikut. \v 56 Aminbamda temanggaganuke yaking siwan ngana wa yakikat nana tapaatane wamna buya kundukan dua sikut. \p \v 57 Siwan aminu kunduta temanggaganuke anzing yaking, \v 58 “Ninda natawatna ita anzing yakut, ‘Anututane yot takwanu aminda apmitapbing gwenu waitdeke tapduu gweaat gwenduatdekan nata gwendu mitapit ngana nata katakngata dua mitapit,’ ngang yawan kakumang,” ngang yaking. \v 59 Ngana wamu wa yaking kakngaaya buya kundukan dua sikut. \p \v 60 Siwan Anutue yot takwan gwene pasiya amindane tupan tapata enake banakan yuke Jesu anzing inikwaikut, “Gata wamu takngatu yake yananga dua ba dasing? Dasingge wamu waaknga gae yakaing,” ngang iniwan \v 61 ngana kuma yuke wamu takngatu yake ie dua inikut. \p Dua iniwan kake waapata gatu anzing inikwaikut, “Ga Anututa tapan Krais gatanimuyaapa dakngake asinimbakngakamang kapatane waakngaapa yuayak ngang kakengu gata niniwi natapnim,” ngang iniwan \v 62 yake, “Aminu waapa na unin,” ngang inikut. “Siwan ginda nanduwawa na aminbamde notna dakngake yuat tapata Anutue kataknga siyaapa kekeknga kuupbamu kayaapane yuke minga musane yuke asepuwawa nandupning,” ngang iniwan \v 63 natake waapata bania toknga siknga natake tauknga wetzukuke anzing yakut, “Ninda aminu kunduat dua ie wam yakapningge yayawanim. Wena. \v 64 Ita Anutue umana yaitapaakusiwan kaamangge ginu dasing nataaing,” ngang yawan kuupbamda wamu akumnanga aknga yanggak ngang yawa kekekakut. \p \v 65 Siwan aminu kunduta aapda suyapbikngamuwawa kunduta kai taukga wamakusike kataknga putumuke tanguke anzing iniking, “Gata ayanikapsaapa kakengu yayo. Maminda gukgakgen,” ngang inisapduwawa tauk dapakga aamna wesiking. \s1 Pitata na Jesue dua nataat ngang yakut. \r (Mat. 26:69-75; Luk 22:56-62; Jon 18:15-18; 25-27) \p \v 66 Siwan Pita kepman kekep komune yot daman gwene yoan saak yukut. Yuwawan puya aminu maya tapatu Anutue yot takwan gwene pasiya aminde tupan tapae pasingamunggau tapatuta apu kawawan \v 67 Pitata katap ainggawan kakut. Kake ie siknga kanggamatake anzing inikut, “Gakaya Jesu Nasaret nanaapaat yuaing,” ngang iniwan \v 68 ngana Pitata tawak wam yake anzing inikut, “Na dua nataat. Na gata wamu wa yanggayak kaknga yapii dua nataat,” ngang inikenga kepman kunangge yot damande gwabok gwaune wesim kuwawan taau gwenduta ayakut. \p \v 69 Siwan maya puya aminu waapata aminu wesim yukingu anzing yanikut, “Aminu aapata aminu waapaat nana tapatu,” ngang yanikut. \v 70 Siwan ngana Pitata gatuna tawak yakut. \p Siwan kundusim yuke aminu wesim yukingga gatu Pita anzing iniking, “Siakan siknga. Aminu gaapa wa amikat nana tapatu. Ga Galili nana tapatu,” ngang iniwa \v 71 ngana Pitata apaa siknga anzing yakut, “Siakande siknga. Nata yawa Anututa natapan kem siwanu tokngabam namuyak. Na aminu ginda wa yakaing kapae na dua nataat,” \v 72 ngang yayuwawan taakga gatu sipduat yakut. Yawan natake Pitata wamu Jesu anzing inikut takngae gatu natdekut, “Taakga sipmaya dua yawawan gata sipmaat sipduat nae yake ie dua nataat ngang yawiyak,” ngang inikut takngae gatu natdeke kwanamu kumzang sikut. \c 15 \s1 Jesu take Pailatde takuking. \r (Mat. 27:1-2; 11-14; Luk 23:1-5; Jon 18:28-38) \p \v 1 Siwan tembana siknga kwakaawana Anutue yot takwan gwene pasiya amindane takeakwakat gatu Judia amindane take amikat gatu mama wam yanindamumsa amikat gatu sios kaunsil kuupbapatda paut tasike yawa Jesu napda wamake taku Pailatde imuking. \p \v 2 Siwan Pailatda anzing inikwaikut, “Ga Judia amindane buyambam tapa ba dasing,” ngang inikwaiwan Jesuta yake, “Gika unzing unin yanggayak,” ngang inikut. \p \v 3 Siwan Anutue yot takwan gwene pasiya amindane takeakwakga kem wamu ie kumzang yaking. \v 4 Siwan Pailatda gatu inikwaikut, “Gata wamu yake takngatu dua yaya ba dasing? Gae wamu buyambamu yawawa natake ngana yake dua yaniya,” ngang iniwan ngana \v 5 Jesuta wamu yake takngatu dua yawan kake Pailatda asatnakut. \s1 Pailatda Jesu amin saamdakane tangutningge yakut. \r (Mat. 27:15-26; Luk 23:13-25; Jon 18:39-19:16) \p \v 6 Nakanu kuupbam tapduk takwanu unzing gwene Judianana aminda kaaut aminu tapatue umana yawanu Pailatda aminu waapakan sandewan kunggak. \v 7 Siwan tapduu waomune aminu tapatu umana Barabas. Ita aminu gavmakat ambing amikat kaautde pasiking. Wa aminu amak tasike aminu kundu atzipa kumbing. \v 8 Siwan aminbamda kuke Pailatde asinggan atasinggak kaknga tasiwikge iniwa \v 9 Pailatda yake anzing yanikut, “Ginu nata ginu Judianana amindane buyambam tapasa sandetewa kuwikge nataaing ba dasing,” ngang yanikut. \v 10 Dasingge? Ita anzing atnatapbut, “Anutue yot takwan gwene pasiya amindane takeakwakga Jesue semna natangamuke wamna yawikge takapuing,” ngang anggaman natake wamu waaknga yanikut. \v 11 Siwan ngana Anutue yot takwan gwene pasiya amindane takeakwakga aminbamdane musia pangenawa Pailatda Barabas sandetewan kuwikge yaking. \p \v 12 Yawa ngana Pailatda gatu anzing yanikut, “Unzingge nata aminu aapae dasing tasiwit. Ginda Judianana, ‘Amindane buyambam tapa,’ ngang yakaing kapan,” ngang yaniwan \v 13 yake gatu yanggamatake, “Amin saamdakane tanguyo,” ngang yaking. \p \v 14 Yawa ngana Pailatda anzing yanikut, “Dasingge? Ita wai dasing kaknga tasikut,” ngang yaniwan ngana, “Amin saamdakane tanguyo!” ngang kumzang yanggamatawawa \v 15 Pailatda aminbamdane musia yanigokgosanangge natake Barabas sandetewan kuwawan ita Jesu amak aminde kataune yaman ipmapa tanguke amin saamdakane tangutningge yamukut. \s1 Amak aminda Jesue sapdut wam iniking. \r (Mat. 27:27-31; Jon 19:2-3) \p \v 16 Siwan Jesu take gavmande yot daman gwene takokenga amak aminu waakwakatnana kuupbam yayawamba apbing. \v 17 Apana tauu gamana sandu buyambam tapatane binga tasingamuking. Tasingamuke nau bobingga gwasike gwapakngane tupan tapatane kupna binga gwapungamuking. \v 18 Gwapungamukenga kem tanziyuk umana yatangenake anzing yaking, “Judia amindane buyambam tapa! Gata asinggan asinggan yuyo,” ngang inike \v 19 gwapaknga pitamu tapatuta tanguke aapda suyapbikngamuke kem tanziyuk muna puke tasibakngaking. \v 20 Siwan sapdut wamu wa iniwa puyuwana tauu gamana sanu sandeke inane tauknga gatu pasingamuke take amin saamdakane tangutnangge takuking. \s1 Jesu amin saamdakane tanguking. \r (Mat. 27:32-44; Luk 23:26-43; Jon 19:17-27) \p \v 21 Takuke kuwawa aminu tapatu Sairini yot gamane nana tapatu umana Saimon ngang iniking. Sike waapata Alesandaat gatu Rufuskatdane nana. Ita puyaneta apu yot gapmane kopnangge apbut. Apan iniyepike Jesutane amin saamdaka ima gwaamutake kukut. \v 22 Ita gwaamutake kuwawan Jesu take keu komdu umana Golgota ngang inikaing. Sike tana tekwamban anzing yanim. Gwapak gwikgwit kep ngang yanim. Undang kundoke \v 23 Jesu wain yangga aknga marasinu kunduat tasikingu iman tangopan gupna bakawan toknga siknga dua papikge iman ngana dua tangopbut. \v 24 Siwan wa aminda amin saamdakane tangukenga kat binga tasike itane tauknga usanzike panangge tasiking. \p \v 25 Sike sanga wa tembana tasike gunzitda akoke awekawawan Jesu amin saamdakane tanguking. \v 26 Siwan wamu ayake tanguking kaknga anzing mataking, \q1 “Judia amindane buyambam tapanin.” \m \v 27 Sike Jesue wesimu aminu kukae papsa aminu tapaaya ngang amin saam dakaayane zipbing. Tapatu siyaapa saak tanguke tapatu kwanaapa saak tanguking. \v 28 (Unzingge Anututane wamu takngatu tupa siknga matakut taknga buya unin aakut. Wamu waaknga anzing, “Wa aminda kawawa iat wai amikat unekan gatake yuwawa kaking,” ngang matakut.) \v 29 Siwan aminu kunduta kungapuyuk kake gwapakngi makaike ie sapdut wamu anzing iniking, “Ayok! Ga Anututane yot takwan gwen waike tapduu gweaat gwenduatdekan mitanggaunin. \v 30 Ga gika gatanggamuke amin saamdaka teke ep,” ngang inisapduking. \p \v 31 Inisapduwawa Anututane yot takwan gwene pasiya amindane takeakwakat gatu mama wam yanindamumsa amindaya unekan gatake yuke sapdut wam ina banakan anzing yaking, “Ita aminu kunduekan gatayamukut ngana ina gatangamunanga dua. \v 32 Anututa tapan Krais ninu Isrel amindane buyambam tapa. Ita amin saamdaka teke epan ninda kake siakan ngang natapnim,” ngang yaking. Siwan aminu Jesuat wesim zipbing tapaatdaaya kuut sapdut wamu asinikumayak. \s1 Jesuta akumbut. \r (Mat. 27:45-56; Luk 23:44-49; Jon 19:28-30) \p \v 33 Sike kepmaum zikaandaka sike keu kuupbam usikwatapan kuku bangee gunziu dandam enaawan \v 34 Jesuta apaa inane wam tangan anzing yakut, “Ilai Ilai lama sabaktani,” ngang yakut. Wamu waaknga tana tekwamban anzing yanim, “Anutuna! Anutuna! Dasingge gata na napmambi yuat,” ngang yawan \v 35 aminu kundu inengan yukingga natake anzing yaking, “Natapnong! Ita Ilaija aminu tupa siknga ayanikapsa dakngake yukut tapae yatawanggak,” ngang yawa \v 36 aminu tapatuta isapmake kuku yanggabam gwene nana misa wangatu take wain yangga kapanga sikut takngane tewan bukatawan wa pitamu tapatune ukgauke wa Jesuta atangopikge imuyuk anzing yakut, “Kayutna siwik. Ilaijata apu sandeke apme ba takepik,” ngang yakut. \v 37 Siwan Jesuta apaa gatu yake akumbut. \p \v 38 Siwan tauu buyambam sanu Anututane yot takwan gwene mitapa pimakut sanu enaneta wesiwan amunane epu dewan saaya dakngakut. \v 39 Siwan amak aminu tupan tapata Jesu tanguking komune yuke kawawan ita unzing kupan kake anzing yakut, “Siakan siknga. Aminu aapa Anututane waaknga,” ngang yakut. \p \v 40 Siwan maya kunduta wesim wesim yuke katasiking. Wa katasikikat nana tapatu umana Maria Magdala yot gapmane nanaapa. Siwan tapatu itane tange Maria Jems masan tapaat gatu Josiskatdane minga gatu tapatu umana Salomi ngang iniking. \v 41 Tupa Jesu Galili yukuune maya wa tapaat tapatuat iat gatake yuke gatangamuking. Siwan maya waakwakat gatu maya kundu Jesuat gatake Jerusalem kopbing amikatda unekan gatake yuke katasiking. \s1 Jesutane gupna sup gapbat katang teking. \r (Mat. 27:57-61; Luk 23:50-56; Jon 19:38-42) \p \v 42 Siwan aminu tapatu umana Josep ngang iniking. \v 43 Ita Arimatia yot gapmane nana waapa sios kaunsil aminu tapatu. Siwan umana take siknga. Waapata tapduknga Anututa amin panangge tasinggak kakngata apikge akayuak. Siwan kwepna yuwatakak tapduk gwenu apikge apmanu sangaapa tandakngananga tapduk ngang natake bangee siwana Josepda bania gitna siwan ita Pailatde kuke Jesutane gupnasan tanangge yakut. \v 44 Kuke yawan Pailatda nangaakan natake, “Ita gwan kungwak ba dasing,” ngang yake amak aminu tupan tapa yatawamban apan anzing inikwaikut, “Jesuta gwa kungwak ba dasing,” ngang inikwaiwan \v 45 yake, “Gwa kungwak,” ngang iniwan natakenga Josepda gupnasan tapikge inikut. \v 46 Iniwan Josepda kuku tauu kwaknga sandu usike takapu Jesutane gupnasan takepuke tauk kwakga tapa kopan supgapbau matmatde tasiking dakane tekut. Teke Josepda suu gwendu ikomban apu sup gapbatde ganangi umukusikut. \v 47 Ikoban apu umukusiwawan maya tapaaya umana Maria Magdala yot gapmane nanaapaat gatu itane tange Maria Jems gatu Josisdane mingaatda undang yuke kayuwawat supgapbau wandakane Jesutane gupnasanu Josepda undang tewan kakumayak. \c 16 \s1 Jesuta gatu enakut. \r (Mat. 28:1-8; Luk 24:1-12; Jon 20:1-10) \p \v 1 Siwan yuwatakak tapduk gwenu kawa sandewana gunziu pukuwan atzikaawawan maya wa tapaat gatu Salomi ngangga Jesutane gupnane pasiwa dua bukatawikge natake kuku wel yangga kapanga kaya take siknga aknga usiking. \v 2 Usike pewa kwakawan sande tembana gunzitda akopana sanga wa pake supgapbat dakane kuyuk \v 3 ina anzing yaking, “Maminda ninu gatanimuke supgwenu supgapbatde umukusikut gwenu ikomban kuwik,” ngang yaking. \p \v 4 Yake kawawa ngana suu wagwenu gwa ikoba kukutna kaking. Sike suu wagwenu buyambam gwen. \v 5 Siwan maya waakwau supgapbau wandakane kuke kawawa wawi mateu tapatu siyaapa saak yuwawan kaking. Kawawa wawi waapata tauknga mamaya kwaknga tasike yuwawan akasatnaking. \p \v 6 Akasatnawa ita anzing yanikut, “Ginu ma satnawam. Na atnatat. Ginu Jesu Nasaret nanaapa amin saamdakane tanguwa kumbut tapae kanangge apukaing. Ita gwa enak! Andang dua yuak! Ateking komde kanong. \v 7 Kake ginda kuke Pita ininong. Inike pandetna kuupbam anzing yaninong. Jesuta gamok Galili kep komune kunggak. Siwan ginda undang kuke kanong. Unzing ita tupa gwa danikut taknga binga enake kunggak ngang yaninong,” ngang yanikut. \p \v 8 Siwan maya waakwau akgwauke dandai yamuba musia kukumuk akoyapa supgapbau wandaka teke kepman epuke datakuking. Datakuke ngana wamu takngatu aminu tapatue dua iniking. \s1 Maria Magdala yot gapmane nanaapata Jesu kakut. \r (Mat. 28:9-10; Jon 20:11-18) \p \v 9 Siwan Jesuta sande wagwene tembana siknga gatuna kayuk enake Maria Magdala yot gapmane nanaapae gamok anggaman apan kakut. Maya waapa tupa Jesuta waung wai katau kuut musa kautdu tapaaya ngang yanikwasikngamukut tapanin. \v 10 Siwan Mariata kakenga kuku aminu Jesuat gatake sukuking aminda butaya natake kwanamna sike yuking aminde kukut. \v 11 Kuke anzing yanikut. Jesu kayuk yuwawan nata gwa kat ngang yanikut. Siwan wa aminu wamu waaknga natake siakan ngang dua natapbing. \s1 Pandetna tapaata Jesu kusika kepiapane kakumayak. \r (Luk 24:13-35) \p \v 12 Siwan masande pandetna tapaaya Jerusalem yot gapma teke kepiapane kukumayak. Kuwawat Jesuta inata kundu sike waapaatde anggaman kundopan kakumayak. \v 13 Kake waapaatda kuku pandetna kundue wamu waaknga yakapbumayak. Siwan ngana wa aminu waapaatde wam natake siakan ngang dua natapbing. \s1 Jesuta miti puya pandetnae yamukut. \r (Mat. 28:16-20; Luk 24:36-49; Jon 20:19-23) \p \v 14 Siwan masande pandetna katau kuut musaat kepianganu tapatu ngang pukwike nanam naking. Nawawa Jesuta une anggaman apan kaking. Apan kawawa ita wa aminu aminbamda kawawa ita gatuna kayuk enakutde yaniwa ngana yamandet sike siakan ngang dua natapbing kakngae kaanga yanikut. \p \v 15 Yanikenga anzing yanikut, “Ginu kepna kepna kuke wamu takeaknga aminu kuupbam yaninong. \v 16 Yaniwa mamin amin takwakga nae wama natapa siakan siwan yangga sautningu kayuk yutning kaknga apaning. Ngana aminu nae natapa kekeknga dua siwiu wena asining,” ngang yanikut. \v 17 “Sike Anututa aminu nae wam natapa siakan siwiu gatayaman duya takngatu takngatu pasining. Sike nata papa nae aminabam dakngake waung wai ayanikwasitning,” ngang yanikut. Sike wamu inata kundu tupa dua natdeking ngana ina yaning. \v 18 Sike wa aminda gomou amin yasikaing kapa katakga yum pake ngana, “Wai dua sining,” ngang yanikut. “Sike sanga aminu atzipa kupsa tangopanu sanga ita dua pasiwan maining. Sike katakga mait amin wasiwa gatu take sining,” ngang yanikut. \s1 Anututa Jesu enandang takopbut. \r (Luk 24:50-53; Apo. 1:9-11) \p \v 19 Siwan Buyambam tapa Jesuta wamu yawan puyuwana Anututa i take enandang takopbut. Takopan ita kekekngana kayaapa dakngake Anututane kataknga siyaapane yuak. \v 20 Siwan pandetnata akuke wamu keu kuupbam yanikapbing. Siwan Jesu Buyambam tapata gatayaman wamu yanike duya takngatu takngatu pasiwawa aminbamda kake natapa wamna siakan sikut.