\id LUK \h LUK \toc1 Wamu Takeaknga Lukga Matakut Taknga \toc2 LUK \mt1 Wamu Takeaknga \mt1 Lukga Matakut Taknga \c 1 \p \v 1-4 Sanga takngatu takngatu nin banakan apa kainata kake ninindamuking. Tapduknga waakngata apbut gwenuneta kake ninindamuking kakngae natake aminu buyambamda gwan mataking. Siwan buyambam tapa, Tiofilas, gata wamu wa mataking kakngae gwa natapbuyak. Siwan sanga wa mataking kakngae tupa siknganeta katak natake tanomanuke naaya matanangge natapbum. Natake wamu waakngakan noman siknga matanggama kendeke tupa gwa natapbuyak kaknga natapi siakan siwikge matanggamunggat. \s1 Yangga sauyamukut tapata aawikge angelata yakapbut. \p \v 5 Siwan Herotda Judia kep komune nanatane aminu tupan tapa yukut gwene aminu tapatu umana Sekaraia ngang iniking. Ita Anutue yot takwan gwene pasiya aminu tapatu Abaisatane donga yukut. Siwan maatna umana Ilisabet ngang iniking. Ita Erondane dongune aake yukut. \v 6 Siwan waapaatda Anututane mama wamu kuupbam katak siknga tasike Anutue kainae aminu dudumnata yukumayak. \v 7 Aminu dudumnata yuke ngana mayata waaknga yapana dua bokngike songa yukut. Yusika waapaatda aminuake sikumayak. \p \v 8-9 Siwan Anututane yot takwan gwene pasiya aminda usanzike puyana unzing unzing ngang yake pake pasikaking. Siwan Abaisatane donga tapduknga kayane puya pasikaking. Siwan Abaisatane donga tapduknga kayane puya pasiwawa Sekaraia tapan ita yot takwan gwene koke sanga Anutuekan natake sawan kupan akopan natapan kapanga \v 10 take siknga siwawan aminbamda kepman yuke tumuk wam Anutue inike yuking. \p \v 11 Inike yuwawa angela tapatuta apuke buka kupanda konggak gwene siyaapane yuwan Sekaraiata kakut. \v 12 Kake nangaakan natake gwaukut. \v 13 Gwauban, “Sekaraia. Magwaumbim,” ngang inikut. “Anutu asinggan iniwi natake tasiwan maatdata engangu wawi tapatu tangaiwik. Tangaiwan umana Jon ngang iniyo. \v 14 Inike musipba tatanga natapiyak. Natake yuwawi aminbamda waakgata aawan natake take siknga natapning,” ngang inikut. \v 15 “Dasingge? Waapata Anututane kaine umana kayaapa dakngawik. Yangga toknga aknga takngatu dua tangopik. Ita aawik gwenuneta Anututane Waung Takwan Tapata gatangamuke kekekangamik. \v 16 Kekekangaman ita tasiwana Isrel nana aminu buyambamda Anutue gepbiatang koyutning,” ngang inikut. \v 17 “Tupa siknga Anutue wam yakapsa aminu Ilaijata kekeknga siknga tasikut binga Anututane kwiiknga dakngake kekeknga aknganane pasiwik. Pasike waaknga nanata kuma yuaing kaknga zipbuke pakapu unekan pewik. Sike ita pasiwan yamandet pasiya aminda kwikwiknga yuya amindane natdetdetna nomana gatu pake yutning. Siwan ita pasike yaniwan aminbamda tanomanuke Buyambam tapata apikge yutning,” ngang inikut. \p \v 18 Iniwan natake Sekaraiata yake angela anzing inikut, “Nata aminuake gwasinggat. Maatnaaya aminuake yuakge dasipna wamu wa naninggayak kaknga natapa siakan siwik,” ngang inikut. \p \v 19 Iniwan yake anzing inikut, “Na Gebriel. Nata Anutue kaine asinggan yuatde nata apu wamu wa takeaknga ngang ganiwitde nanitewan apunggat. \v 20 Apuke ganiwa natapi siakan dua singgakge nata ganinggat. Gwa ganinggat takngata dua apik gwekatang gata genda kusiwan wam yanangge apbotake yuwiyak. Siwan wa ganinggat takngata tapdukngane siakande buya aawik,” ngang inikut. \p \v 21 Iniwawan aminbamda kepman yuke ita zet dua epan kake nangaakan natapbing. \v 22 Natake yuwawa masande kepman epuke wam yaninangge apbotake yuwan kake mia takngatu yot takwan gwekatang ba kak ngang natapbing. Natake yuwawa ita katakngita tuwanggan tasike gena kusiwan yukut. \p \v 23 Sike puya apasikaing kakngane inane tapdukngata apan pasiwan puyuwana yotna kukut. \v 24-25 Yotna kuke yuwawan maatnata musia sikut. Siwan anzing yakut, “Nata tapduknga mamaya yuwawa apmandekan Buyambam tapata gatangaman maaknga natapbum taknga wena singgak,” ngang yakut. Yake yekau katak kuut musa yotnaatang gatukande yukut. \s1 Jesuta aawikge angelata yakapbut. \p \v 26 Siwan Ilisabetda musia sike yekau katak kuut musaat kautdu gwenduat yukut. Tapduk wagwene Anututa Gebriel initewan kuke you gapmandu umana Nasaret ngang iniking. Galili kep komune yuak. \v 27 Maya mateu tapatu umana Maria ngang iniking. Siwan wawi tapatu umana Josep ngang iniking. Ita buyambam tapa Devitdane dongune aakut tapa. Siwan wawi waapata maya waapasimu maatnae tapikge gwa yaking ngana \v 28 dua takut gwekatang angela waapata apu Maria gaak wamu anzing inikut, “Kwikwiknga akngane yuyo. Buyambam tapaat gaat unekan gatake yuke banip gwaang natanggamunggak,” ngang inikut. \p \v 29 Iniwan natake dasingge gaak wamu waaknga na naninggak ngang natake meya siknga natayukut. \v 30 Natayuwan angelata inikut, “Maria! Ma gwaumbim. Anututa gandupan take sikut. \v 31 Siwan ganiwa natapso. Gata kayaapa sike engangu wawi tapatu tangaiwiyak. Tangaike umana Jesu ngang iniyo. \v 32 Waapata aminu buyambam tapa dakngawan enane siknga yuak kapatane waaknga ngang inining. Siwan bamna Devitda buyambam tapa yuke tasikakut binga waapata dakngake tasiwikge Anutu buyambam tapaninda tapan tasiwik. \v 33 Tasike Jekopdane dongune aakingu kuupbamde takeapa dakngake asinggan yuwawik. Yuwawan kekeknga akngata asinggan asinggan yuwik,” ngang inikut. \p \v 34 Iniwan Mariata yake anzing inikut, “Dasipna tangaiwit? Apmae dua kukum,” ngang iniwan \v 35 yake anzing inikut, “Anututane Waung Kapata gae apuke enane siknga yuak kapatane kekeknga aknganata tasinggaman engangu tapatu tangaiwiyak. Wa tangaiwiyak kapae inike Anutu enane siknga yuak kapatane waaknga ngang inining,” ngang inikut. “Gaat llisabetkat dongu unekan yuamayak. Siwan waapata aminuake ngana wawi tapatu musiaatang yuak. \v 36 Musia siwan yekau katak kuut musaat kautdu gwenduat ngang gwa yuak. Enganga wena songaapa ngang iniking ngana kayapa gwa singgak. \v 37 Anututa sangabamu atasinangge natakengu atasiwik,” ngang inikut. \p \v 38 Iniwan Mariata yake anzing inikut, “Ayok. Nata Buyambam tapanindane gepbiatang yuwawa gata naninggayak kakngata singaman take siwik,” ngang iniwan angela waapata teke kukut. \s1 Mariata Ilisabet kanangge kukut. \p \v 39 Siwan tapduk waomune Mariata tandakngake zetgaman kuke tawandaka dakatang kopbut. Koke you gapmandu Judia kep komune yuak gapmane kundoke \v 40 Sekaraiatane yot gwene koke gaak wamu Ilisabet inikut. \v 41 Iniwan engangu musiane yukut tapata sasaa siwan natayuwawan Anututane Waung Kapata kekeknga aknganata musia tangenawan \v 42 Ilisabetda yake anzing yanggamatakut, “Gata maya kuupbam yapbike yuayak. Engangu musipbaatang yuak kapa take siknga. \v 43 Ge gata Buyambam tapanatane minga ngana Anututa kwikwiknga natanggamuke tasinggaman gata take siknga nae apunggayak. \v 44 Gata gaak wamu waaknga ngang naniwi maakngata natake yuwawa engangu musipmaatang yuak kapata iaknga binga natake sasaa singgak. \v 45 Siwan buyambam tapata ganiwan natapi siakan sikutde apbakngayo,” ngang inikut. \s1 Mariata kau takngatu taikut. \p \v 46 Siwan Mariata anzing yakut, \q1 “Nata Buyambam tapanindane umana akngana yatangenakgat. \q2 \v 47 Anutu na gatangamunggak kapae banip gwaang nataat. \q1 \v 48 Natane umana akngana wena ngana nata itane puyana pasike yuwawa atnandupbut. \q1 Nanduke tasingaman aminbamu tapduknga apmanu ayuamang komune nanaat apmea yutning amikatda nae apbaknganggak kapa ngang yaning. \q2 \v 49 Dasingge? Kekekngana Kayaapata sanga buyambam pasingamukut. Itane uman takwan takngae yumdekan yananga dua. \q1 \v 50 Waapata ie akgwaukaingu tapduk tapduk yuaingge banip kwikwik natayamunggak. \q1 \v 51 Ita kekeknga aknganata tasike \q2 aminu inane umana tangenake minaka tasinangge nataaingu zipmawawan atdatakuking. \q1 \v 52 Ita buyambam tapa dakngake enane yuya aminda pimatningge tasike \q2 umana wenaapa yuya aminu tangenakut. \q1 \v 53 Ita tomna natake yuya aminde sanga take siknga yamuke \q2 sangaapana kaya aminde sanga dua yamuke yanipewan moo siknga kuking. \q1 \v 54 Ita bania kwikwiknga aknganae bamin yanike dua yanigokgosakut. \q1 \v 55 Ebrahapat ie dongune masan siknga aake yuamang amikat dua ninigokgosake \q2 Isrel nana puya amina dakngake yuamang aminu akgatanimukut.” \p \v 56 Ngangu Mariata wamu waaknga yakenga bautna Ilisabetkat gatake yuke yekau gweaat gwenduat kawat sandewana yotna gatu kukut. \s1 Ilisabetda Jon tangaikut. \p \v 57 Siwan tapduknga Ilisabetda engang tangaiwik gwenu gwan dapakawan engangu wawiapa tangaikut. \v 58 Tangaiwana itane aminabamda Buyambam tapata natangamunggak kaknga unin aawan kake apbakngaking. \p \v 59 Sike tapduknga katau kautdu musaat kautdu gweaat yukenga kepi asinggan tasikaking kaknga tawake enganggane gupna matanangge apuke umana Sekaraia ngangu nanatane umana ininangge yaking. \v 60 Yawa ngana mingata anzing yakut, \v 61 “Aho. Umana Jon ngang ininim,” ngang yakut. \p \v 62 Yawan anzing iniking, “Apa. Namakga ba gaatnana tapatutane umana unzingu wena,” ngang iniking. Siwan tasike tasike katakngita tuwangakan tasike nanata umana iniwikge tasiking. \v 63 Tasiwawa ita tuwangakan wam matananga sandu takapningge tasiwan takapa ita anzing matakut, “Umana Jon,” ngang matawan notnabamu nangaakan natapbing. \v 64 Siwan zetgaman Sekaraiatane gena take siwan ita wam yake Anutue umana yatangenakut. \v 65 Siwan itane notna yotna gapmandune nanakanda kake akgwauking. Siwan sangabamu wa sikutde wamu Judia keu kuupbam tawan katang yuaingge yatakuwawa natapbing. \v 66 Siwan Buyambam tapatane kekeknga aknga iat gatake yuamayak kakngatane buya unin aawan kake musiane nangaakan natake anzing yaking, “Masande engangu waapa dasing binga yuwik,” ngang natapbing. \s1 Kap takngatu Sekaraiata taikut. \p \v 67 Siwan Anututane Waung Kapata Jondane nana Sekaraiae musia tangenawan ita ayanikapsa aminda yakaing binga wamu takngatu anzing yakut, \q1 \v 68 “Anutu ninu Isrel nanatane Buyambam tapanindane umana yatangenatna. \q2 Ninu Anututane aminabam ita apuke gatanimunggak. Gatanimuke iwanin zipmake yawamban yotna gatu kuningge gatanimunggak. \q1 \v 69 Anututane aminu tapatu nindane baminu umana Devit. \q2 Itane dongune aakuu tapatu Anututa tapan nin gatanimik. \q1 \v 70 Tupa siknga Anututa wamu takngatu yake yanikapsa amin yaniwan natake anzing yaking, \q1 \v 71 ‘Aminu akgatanimik kapata apu iwanin zipmake yawamban kuning,’ ngang yanikapsa aminda yaking. \q1 \v 72 Aminu wa gatanimik kapata apu tasiwan Anututa nindane baminde butaya natake gatayamikge yawan kekekakut takngae dua botawik. Asiknga gatanimik. \q2 \v 73 Anututa yake nindane baminu Ebrahamde wamu anzing iniwan kekekakut, \q1 \v 74 Iwanda zipmake yawamba kuning ngang iniwan kekekakut takngakan tasiniman \q2 inimbakngake gwaut buyak dua yutnim. \q2 \v 75 Unzing yusika tapduk dua kunim gwekatang ninda Anutue kaine noman siknga yusikanga apmea kumnim. \q1 \v 76 Siwan engang! Ga takawi aminbamda gae yake \q2 enane siknga yuak kapatane yanikapsa amin tapa ngangu gae yaning. Sike ga Buyambam tapae tupan kuke itane kepina tandakngaya. \q1 \v 77 Gata kepina tandakngake Buyambam tapanindane aminabamu wamu takngatu anzing yaniya. \q1 ‘Nata waiakngasa sandetdama iwanzae gepbiatang yutnanga dua,’ ngang yaniya. \q1 \v 78 Siwan Anututa musia kwikwiknga nataniman kwakanangge siwan saamda muke zikaa aknga tawamban sandewan kwakawan kaamang. \q2 Ina unzakan tapduknga Anututa akgatanimik gwenu \q1 \v 79 gata kuku tasike aminu akumnanga aknga gepbiatang yuya aminde kakaa yeuyamuya. \q2 Siwan kepdakane yuwatna musip kwikwikge kepi yeutnimi kanim,” \m ngang Sekaraiata waaknga Jonde natake unzing yakapbut. \p \v 80 Sike masande engangu Jonu waapata takake natdetdetna pake aminu noman musia gitnaapa dakngake yukut. Yusika tapduknga puyana dua tangenawan Isrel aminda kainata anggaman dua kaking gwekatangu keu amina wena komune yukut. \c 2 \s1 Mariata Jesu bokngikut. \r (Mat. 1:18-25) \p \v 1 Tapduk wagwene gavmanu tupan sikngaapa i binga tapatu wena. Umana Onggastas ngang iniking. Inane aminabamda takis mutningge umana matanangge \v 2 ita yawan tuwanguke umana paking. Siwan tupan aminu tapatu umana Sairinias ngang iniking. Ita Siria kep komune tupan tapa dakngake yuwawan aminbamdane umana mataking. \v 3 Umana matanangge yawan aminu kuupbamda bamnatane kep komune kuwa umana undang paking. \p \v 4 Siwan Josepda dongu Devitdane dongune aakut tapa. Unzingge yot gapma Nasaret Galili kep komune yuak gapma teke uneta Judia kep komune kopbut. Koke Betlehem yot Devitda tupa siknga yukut gapmane kukut. \v 5 Maria musia kayaapane apnaat umana paningge kukumayak. \v 6-7 Kusika kundoke you wanggapmane yuwawat engangu dangem tapana tangaitnangge natake wawiapa tangaikut. You apetnanga gwenu gwa gitnawan kake kuke tangaike tauk sanda tapan kopan ikwawa gamande dopang gwekatang tewan yukut. \s1 Angelata ikwawa toikge yanikut. \p \v 8 Siwan aminu kundu unenana kunduta sipsip toike you wesim peke zikaane kayuking. \v 9 Kayuwawa Anututane angelata anggaman apan wa aminda kawawa Anututane kakaa aknganata waenga siknga siwan akagwauking. \v 10 Akagwauwa ngana angelata ginu ma gwaubam ngang yanikut, “Natapnong. Nata wamu take siknga aknga takapunggat,” ngang yanikut. “Aminbamda wamu waaknga natake musiane iaknga natake apbakngake yutning,” ngang yanikut. \v 11 “Tapduk anggwene Devitdane yot gapmane maya tapatuta engangu gwa tangaik. Aminu waapata ginu kuupbam gatandamik. Buyambam tapa Krais ngang ininangge,” ngang yanikut. \v 12 “Tuwangu ginda kake natdetningge daniwa natapnong. Ginda engangu tapatu taukga tapan kopan ikwawa gamandane dopangaatang tewan pewik ngang kake wamu wa daninggat taknga siakan ngang natapnong,” ngang yanikut. \p \v 13 Angelata unzing yaniwawan zetgaman angela kwaapzang enandang nanata anggaman apuke angela waapaat gatake yuking. Yuke Anututane umana anzing yatangenaking, \q1 \v 14 “Anututane umana enane siknga singgak. \q2 Siwan Anututa kep aminde musip gwaang natayamunggak kakwakngata musip kwikwik natake yutning,” \m ngang yatangenaking. \s1 Ikwawa toikga kuke Jesu kaking. \p \v 15 Siwan angelata wa amin peke enandang kopana sipsip toik aminu anzing yaking, “Ayok. Betlehem kuke sanga wa singgakge Buyambam tapata ninik kaknga kanim,” ngang yaking. \p \v 16 Yake sipsipna undang peke zetgaman kuke you wanggapmane kundoke Josepat Mariaatda undang yuwat kaking. Kawawa engang kapata sipsip gamandane dopang gwekatang peawan kaking. \v 17 Kakenga wamu Buyambam tapata engangu waapae yaniwan natapbingu une yaniking! \v 18 Yanike peke aminbam yanitakuwa natake aminbamda wamu sipsip toikga yaking kakngae nangaakan natapbing. \v 19 Siwan ngana Mariata wamu wa kuupbam musiane gitna pake natayukut. \v 20 Natake yuwawan toikga gatu kuke Anutu inimbakngaking. Angelata yaniwan natake kuke kaking kakngae inimbakngayuk kuking. \s1 Umana Jesu ngang iniking. \p \v 21 Siwan tapduu katau kuut musa kautdu gweaat gwenduat kawa puyuwana enganggane gupna mataking. Matakenga ita mingae musip ganang dua yuwawan angelata umana yakut takngae natake umana Jesu ngang inikut. \s1 Engang take Anututane yot takwan gwene kukumayak. \p \v 22-24 Siwan Anututane wapatang tupa siknga anzing matakut, “Waaknga dangem tapana aawiu Anututane sanga ngang yaninong. Yanike waapa takapuke Anutue nomune imunong,” ngang matakut. “Sangasa kwait suyuknga gweaya ba gubanga gweaya pakapuke Anutue imunong,” ngang matakut. Siwan mingata pasap wam takngatu gepbiatang kundusim yuke tapduknga kawan sandewan minga nanata Anututane mama wapatang matakut taknga tasinangge natake engang take Anutue nomune imunangge Jerusalem gapmane kopbumayak. \p \v 25 Siwan aminu tapatu umana Simion ngang iniking. Ita Jerusalem gapmane yukut. Aminu nomantapa asinggan asinggan baniaatangu Anutue nataak. Isrel nana gatayamik kapae natayuakut. Natayuwawan Anututane Waung Kapata gatangamukut. \v 26 Gatangamuke tupa inikut taknga natapbut. Ga zet dua kupiyak. Tapatuta apmea apu ginu Isrel nana gatandamik ngang Take apata tupa gwa yakut. Aminu waapata apan kakenga kupiyak ngang Waung Kapata inikut. \v 27 Inike sipdune Waung Kapata gatu iniwan Simionda Anututane yot takwan gwene kopbut. Koke kawawan mingananata Jesu betake Mosesdane mama wapatang tupa siknga Anututa yakut taknga engangu waapa tasingamunangge natake takopbumayak. \v 28 Takopat Simionda Jesu kake betayuk Anutue umana anzing yatangenakut, \q1 \v 29 “Take apana wamu tupa naniwi kekekakut taknga buya anin tasiwi kaat. \q2 Na gatane puya aminda yuat siwan gata akupitde take ngang yawi nata akupanu meya sinanga dua. \q1 \v 30 Gata initewi gatanimik kapata gwa apan kaat. \q1 \v 31 Aminu kuupbamde kaine tasiyak. \q2 \v 32 Tasiwi ita apu dongu kundune nana Anutue dua nataaing aminu kakaa akngaka yeuyamunangge gwa apunggak. \q1 Apuke gatane aminda Isrel nana amindane umana buyambam siwikge apan kainata kaat, waapan,” \m ngang wamu waaknga Simionda Anutu inimbakngayuk Jesu betake yukut. \p \v 33 Siwan Jesutane minga nanata wamu Simionda Jesue yawan natake musiane nangaakan natapbumayak. \v 34 Natake yuwawat Simion waapata wam kwikwik yake Maria anzing inikut, “Anututa engangu aapa tapan pasiwan Isrel aminu kunduta apimaning. Siwan ita gatayaman buyambamda nomana yutning. Ita tuwang dakatu tasiwan kake aminbamda inisapdutning. \v 35 Siwan aminbamdane natdetdetna wai ngang anggaman siwik. Siwan kake waakgae butaya siknga natapiyak kaknga unzing. Paipda binga banipbaatang mapik,” ngang Simionda inikut. \p \v 36 Wam yakapsa aminu maya tapatu umana Ana ngang iniking. Itane nana Panuel Asetane dongune aakutapa. Sike waapa aminuake siknga apa. Tupa ita apna tapan nakanu katau kuut musa kautdu gweaakan ngang apnaat yukumayak. \v 37 Yuwawat apnata kupan inatakan kobatapa yukut. Yuke itane nakanu 84. Kake Anututane yot takwan gwenu dua teke kukut. Ita Anutue umana yatangenake nanamde bitake tumuk wam yake kwakngaom gatu zikaane ngang pasinggak. \v 38 Pasike yuwawan Simionda wamu waaknga Maria iniwawan Ana waapata inengan kuke engangu Jesu waapa kake Anutu inimbakngakut. Inimbakngayuk Anututa Jerusalem nanatane iwana zipmake yayawamban kuningge apbakngake yuya aminde engangu waapae yanikut, Anata. \s1 Nasaret yot gapmane gatu kukumayak. \p \v 39 Siwan sanga kuupbam Anutue mama wamda yakut binga tasiwat puyuwana gatuna Galili kep komune yotna Nasaret gapmane Jesutane minga nanata kukumayak. \v 40 Kuke yuwawat engangu Jesu waapata une yuke buyambam takake aminu kekeknga dakngakut. Ita natdetdetna buyambam siknga siwan Anututa gatangaman yukut. \s1 Jesu waatdakaapane Anututane yot takwan gwene koke tasikutde wam. \p \v 41 Tupa siknga angelata Isrel nana yapbike Isipnana amin zipan kumbingge natake yuwatakak tapduk takwanu Pasova ngang yakaing gwen kanangge natake Jesutane minga nanata nakanbamu asinggan asinggan Jerusalem kokakumayak. \v 42 Siwan Jesuta nakanu katak kuut musaat kepianganu gweaat kawan sandewana iat minga nanaatda gatuna kopbing. \v 43 Koke tapduk takwanu wagwenu kawa sandewana yotna gatu pukunangge kukumayak. Kuwawat ngana waatdaka Jesu apata Jerusalem yuwawan minga nanaat aminbampat kepiapane kusika \v 44 minga nanata Jesu dua kake ngana nikat kukamang ngang baniaatang natapbumayak. Natake gunziu gwendune kusika petnangge tasikumayak. Tasike notna banakan katang Jesue tawambat maiwana \v 45 Jerusalem gatu koke Jesue tawatake kopbumayak. \v 46 Koke gunziu gweaat gwenduat tawasika Anututane yot takwan gwekatang kakumayak. Kawawat Jesuta yanindamumsa aminde banakan katang pukwike waakwakgane wamna natake yake yakwaik wamu takngatu takngatu yanikwaiwan minga nanata kakumayak. \v 47 Kake yuwawat Jesuta yake yanike wamu takngatu yanikwaiwan natdetdetna buyambam siwan kake nangaakan natake Jesutane minga nanata asatnakumayak. \v 48 Asatnake mingata anzing inikut, “Waaknga. Nanggaat naatda gae gawanda maiwan meya siknga nataamak. Dasingge nitde unzingu tasikuyak,” ngang inikut. \p \v 49 Iniwan Jesuta yake anzing inikut, “Dasingge nawakamayak? Ita nanatane yot gwene yuak ngang dua nataamayak ba dasing,” ngang yanikut. \v 50 Yaniwan ngana wamu waakngae yapii katak dua natdekumayak. \p \v 51 Siwan Jesuta minga nanaat gatapan pukuke Nasaret yot gapmane kundopbing. Kundoke yusika minga nanatane wam asinggan gwaamuke yukut. Gwaamuke yuawan mingata sangabamu wa kakut taknga musiane gitna pake natayukut. \v 52 Natayuawan Jesuta atakawawan natdetdetna buyambam sikut. Siwan aminu kunduta kawa take siknga sikut. Siwan Anututaaya kawan ina unzakan take siknga sikut. \c 3 \s1 Jonu yangga sauyamukut tapata yakut. \p \v 1 Siwan gavmanu tupan tapa umana Taibirias ngang iniking. Waapa nakanu katau kuut musa gatu kepianganu kautdu musa kake aminabam kayukut gwene Pailatda aminu tupan tapa Judia kep komune yukut. Siwan Herotda Galili amindane tupan tapa yuawan uyapna Filipda Itulai kep komuneta Talakoniti kep kopatde tupan tapa yuawan Lusanita keu Abilini komune tupan tapa yukut. \v 2 Siwan tapaaya Anututane yot takwan gwene pasiya amindane take aminu umana Anas gatu Kaiafas ngang yaniking kapaatda yukumayak. Sike aminu take waakwakga yuwawa Sekariatane waaknga Jonda keu amina wena komune kuke yuawan Anututa inae wam taknga ngang iniwan natapbut. \v 3 Iniwan natake enake Jodan yangga kautdu tapane yuaingge kuke Anutue wam yawan natake musia tapa tekwamban Anututa waiakngana sandewan yangga sauyamunangge yanikut. \v 4 Siwan wa tasikut takngae yanikapsa aminu Aisaia ngang iniking kapata tupa siknga buk gopatang anzing matakut, \q1 “Aminu tapatu keu amina wena komune yuke anzing yanggamatanggak, \q1 ‘Buyambam tapatane kepina tanomanuke tasiwa noman siyok. \q1 \v 5 Siwan ganzik usikwatake tawanu buyambam gatu mateknga ngang kwaipuke \q2 kepi gutonga tanomanuke kepi bamu supna kaya kuut tanomanuwa take siyok. \q1 \v 6 Unzing tasiwa Anututa gatanimik kaknga ninu keune nana aminda kanim,’ ngang yanggamatanggak” \m ngang matakut. \p \v 7 Siwan aminbamda Jonda yangga sauyamikge apa kake tapatekwa wamu anzing yanikut, “Gomokga amin yasiwan kungwakaing binga ginda unzing pasikaing. Dasingge Anututane musia toknga aknga yapbitnangge datakuke nata yangga sautdamitde apukaing? Aminu tapatuta toknga wa masan apik kakngae daniwan natake datakukaing ba dasing. \v 8 Ginda Ebrahamdane dongune aake yuaing ngana sanga takngatuekan dapmakaing. Musipza tapa tekwamban waiakngasae masa yamuke yuaing kakngata anggaman siwan kanimde pasinong. Suu ayuaing gwegwenu sanga moo binga ngana Anututa tasiwan supda Ebrahamedane donga dakngananga. Siwan ginu wamu anzing ma yawam, ‘A! Ninu Ebrahamdane dongune aake yuamang. Yuwatna Anututa nindupan aminu noman aminda yuaing ngang ninduak. Ninduakge dasingge musipminu tana tekwambik,’ ngangu ma yawam. \v 9 Yapii buyak patzitnangge natake sandunu katapdakae yapiine gwa tekut binga Anututa nin usanzitnangge natake gwa tandakngake yuak. Buya take dua aawan kake sandunda patzike katap bapatang muban yasiwik,” ngang yanikut. \p \v 10 Ita unzing yaniwan natake aminbamda anzing inikwaiking, “Niniwi natapna siakan singgakge ninda dasing tasinim,” ngang inikwaiking. \v 11 Inikwaiwa yake anzing yanikut, “Aminu tapatu siotna gomaya kakengu gomdu notna wenaapae imuyok. Siwan aminu tapatu nanamna kaya kakengu ina unzakan tasiyok,” ngang yanikut. \p \v 12 Yaniwan takis papsa aminu kunduaya yangga sauyamikge apuke, “Ninindamumsapa! Ninda dasing tasinim,” ngang iniking. \p \v 13 Iniwa ita yake anzing yanikut, “Ginu kaunsilda yawikakngakan panong. Amindane manina kundu kukae ma papam,” ngang yanikut. \p \v 14 Yaniwan amak aminu kunduaya apu anzing inikwaiking, “Nikaya dasing tasinim,” ngang iniwa yake anzing yanikut, “Ginda amindane sangana tanangge natake ma tanguke tapam. Amindane sanga kem wam yanike ma papam. Nisane mani gwa pakamang ngang yake banip sinong,” ngang yanikut. \p \v 15 Ngang yaniwan natapa musia enawan Jonde nangaakan natake ie Krais Anututa tapan gatanimik kapanin ba ngang natapbing. \v 16 Unzing natake yuwawa ita anzing yanikut, “Nata puya pasiwa nanduke Kraistapa ngang ma naniwam. Yanggatakan sautdamunggat ngana masande aminu tapatuta apik. Itane kekeknga aknganata na atnapbikut. Unzing siwan na aminu umana wenaapa yuatde nata kepi taukga sandekgama ngang ininangge apmaakanggat. Ita initewan Anututane Waung Kapata apu musipza pangenake ginu katapda isindudumukgak binga tasindamik. \v 17 Siwan aminu tapatuta kep kwaipuknga katakngine take nanam tapun kwaidotdonguke muban kopa ooya puyapakuwawan buyata gatu buka gwene pimapa pake pakapu nanam tapunde yot gwene peak binga ginu usanziwik. Buya pekenga ooya kwaaimuke katau dua kungwake asinggan isinggak gwekatang muban yasining,” ngang yanikut. \v 18 Yanike Jonda wamu takngatu takngatu yaniwan musia enawan Anututane wamu takeaknga ngang yaniwan aminbamda natapbing. \p \v 19 Siwan Herot tupan aminu waapatane uyapna Filipdane maatna Herodias ngang inikaingkapa kaiwan kuwan maatnae tapan Jonda kuke waiaknga tupa tasikutdeat kaanga inikut. \v 20 Iniwan musia toknga natake Jonu kaautde tewan yuwawan Herotda waina waakngaat tasiwan waiakngana buyambam sikut. \s1 Jonda Jesu yangga saukngamukut. \r (Mat. 3:13-17; Mak 1:9-11) \p \v 21 Siwan Jonu kaautde dua kukut gwekatangu aminbamu ie kukingu yangga sauyaman teke kuwawa Jesuta apan Jonda yangga saukngamukut. Saukngaman puyuwan Jesuta tumuk wam yawawan enandangu kakaa siwan \v 22 Anututane Waung Kapata epan kawawan kwaiu gwendu kombunanang ngang yanikamang gwenda binga epuke Jesue apu paku tangene pakuyuwawan enandangga wamu takngatu anzing yakut, “Ga natane waaknga. Na gae take siknga natanggamuke na gae musip gwaang natanggamunggat,” ngang yakut. \s1 Jesuta bamnatane umana. \r (Mat. 1:1-17) \p \v 23 Tapduknga Jesuta Anututane puya tuwanguke pasikut komune ita nakan 30 gwa yuke pasiwan aminbamda kake Josepdane waaknga ngang natapbing. \li2 Siwan Josepdane nana Ilai. \li1 \v 24 Siwan Ilaitane nana Matat. \li2 Matatdane nana Liwai. \li2 Liwaitane nana Melkai. \li2 Melkaitane nana Janai. \li2 Janaitane nana Josep. \li1 \v 25 Josepdane nana Matataias. \li2 Matataiasdane nana Emos. \li2 Emosdane nana Neam. \li2 Neamdane nana Eslai. \li2 Eslaitane nana Nanggai. \li1 \v 26 Nanggaitane nana Meat. \li2 Meatdane nana Matataias. \li2 Matataiasdane nana Semen. \li2 Semendane nana Josek. \li2 Josekgane nana Joda. \li1 \v 27 Jodatane nana Joanan. \li2 Joanandane nana Resa. \li2 Resatane nana Serababel. \li2 Serababeldane nana Siatiel. \li2 Siatieldane nana Nerai. \li1 \v 28 Neraitane nana Melkai. \li2 Melkaitane nana Edai. \li2 Edaitane nana Kosam. \li2 Kosamdane nana Elmedam. \li2 Elmedamdane nana Ea. \li1 \v 29 Eatane nana Josua. \li2 Josuatane nana Eliesa. \li2 Eliesatane nana Jorim. \li2 Jorimdane nana Matat. \li2 Matatdane nana Liwai. \li1 \v 30 Liwaitane nana Simion. \li2 Simiondane nana Juda. \li2 Judatane nana Josep. \li2 Josepdane nana Jonam. \li2 Jonamdane nana Elaiakim. \li1 \v 31 Elaiakimdane nana Melia. \li2 Meliatane nana Mena. \li2 Menatane nana Matata. \li2 Matatatane nana Netan. \li2 Netandane nana Devit. \li1 \v 32 Devitdane nana Jesi. \li2 Jesitane nana Obet. \li2 Obetdane nana Boas. \li2 Boasdane nana Salmon. \li2 Salmondane nana Nason. \li1 \v 33 Nasondane nana Aminandap. \li2 Aminandapdane nana Admin. \li2 Admindane nana Anai. \li2 Anaitane nana Hesron. \li2 Hesrondane nana Peres. \li2 Peresdane nana Juda. \li1 \v 34 Judatane nana Jekop. \li2 Jekopdane nana Aisak. \li2 Aisakgane nana Ebraham. \li2 Ebrahamdane nana Tera. \li2 Teratane nana Neho. \li1 \v 35 Nehotane nana Serak. \li2 Serakgane nana Riyu. \li2 Riyutane nana Pelek. \li2 Pelekgane nana Iba. \li2 Ibatane nana Sila. \li1 \v 36 Silatane nana Kenan. \li2 Kenandane nana Afaksat. \li2 Afaksatdane nana Sem. \li2 Semdane nana Noa. \li2 Noatane nana Lemek. \li1 \v 37 Lemekgane nana Metusala. \li2 Metusalatane nana Inok. \li2 Inokgane nana Jeret. \li2 Jeretdane nana Mahalalil. \li2 Mahalalildane nana Kenan. \li1 \v 38 Kenandane nana Inos. \li2 Inosdane nana Set. \li2 Setdane nana Adam. \li2 Adamdane nana Anutu. \c 4 \s1 Setenda Jesu inindatdauwan maikut. \r (Mat. 4:1-11; Mak 1:12-13) \p \v 1 Siwan Anututane Waung Kapata apu Jesu kekekangaman yangga Jodan tapa tewan keu amina wena komune Waungga initakukut. \v 2 Kuke zikaat kwakngaopat 40 ngang yuawan iwanin tapata inindatdaukut. Tapduk mamaya wa yukut kopatangu Jesuta nanamu dua nake tomna natake yuwawan sandewan \v 3 iwaninda anzing inikut, “Ga Anutue waak kakengu sup anggwen iniwi poyak dakngawan napso,” ngang inikut. \p \v 4 Iniwan Jesuta yake anzing inikut, “Wamu takngatu Anututane wapatang anzing yakut, ‘Nanamdakan keune nana aminu gatayaman kayuk yutnanga dua. Yusikangu akumning,’ ngang matakut takngae natake supgwenu dua iniwit,” ngang inikut. \p \v 5 Siwan waapata tapan tawanu mamaya dakatune kopbumayak. Koke iwaninu waapata zetgaman yeukngaman kawawan take aminu kuupbamda kepna kepna yutakuwawa kakut. Kawawan take aminabamda wa aminde gepbiatang yutakuwawa kakut. \v 6 Kaawan gatu inikut, “Kekeknga wa kaayak kaknga kuupbam gikae gama gatane umanda buyambam siwik. Kekeknga waaknga kuupbam tupa ninae naman pakumu nata aminu tapatue imunanggengu nata ie asimit,” ngang inikut. \v 7 Inike, “Gata nae gepbiatang koyuke nanimbakngawinu kekeknga aknga kuupbam gikane dakngawik,” ngang inikut. \p \v 8 Iniwan natake Jesuta yake anzing inikut, “Anututane wapatang wamu takngatu anzing matakut, ‘Anutu Buyambam tapae inimbakngake ie puyaekan natake tasingamuyo,’ ngang matakut takngae natake dua ganimbakngawit,” ngang inikut. \p \v 9 Siwan waapata Jesu tapan Jerusalem gapmane kukumayak. Kuke tapan Anututane yot takwan gwene engatangan koke dum tapane yukumayak. Yuke anzing inikut, “Ga Anututane waaknga siakan kakengu aneta kepdakane paapso. \v 10 Dasingge? Anututane wapatang anzing matakut, \q1 ‘Ita angelana yaniwan apu katak siknga gatanggamuning,’ \m ngang matakut. \v 11 Siwan wamu takngatuat anzing matakut, \q1 ‘Ita katakngata tapa suu gwendune kensomba dua tepsa,’ \q1 ngang matakut takngae natake undang paapso,” \m ngang inikut. \p \v 12 Iniwan yake anzing inikut, “Anututane wapatang anzing yakut, ‘Gata Anutu Buyambam tapa ma tasiwi siwan,’ ngang yakut takngae natake dua paapit,” ngang inikut. \v 13 Iniwan iwaninu waapata inindatdauwan puyuwana Jesu teke kuke gatu tapduk gwendune inindatdautnangge natayukut. \s1 Jesuta puyana tuwanguke pasikut. \p \v 14 Siwan Waung Kapata kekeknganata gatangaman Jesuta gatu Galili kep komune kuwan ie wamu yatakuwa keu waomunenana kuupbamda natapbing. \v 15 Natake yuwawa ita asinggan miti yot katang koke yanindamuwawan natake aminbamda itane umana aknga yatangenaking. \s1 Nasaret nana aminda Jesue masa imuking. \r (Mat. 13:53-58; Mak 6:1-6) \p \v 16-17 Siwan Jesuta Nasaret yot gapmane yuke buyambam takakut gapmane gatuna kukut. Kuke yuwatakak tapduk gwene miti yot gwekatang kopbut. Koke mitiaknga kendeyamunangge natake dandam tangan enake yuwan kake buk ayanikapbut tapa Aisaiata tupa siknga matakut gomu Jesue imukut. Iman take tapan waiwan wamu takngatu anzing tematekutna kake kendewan natapbing, \q1 \v 18 “Anututane Waung Kapata kekekangaman nata wamu takeaknga sangaapana wena aminde yaniwitde na nanikut. \q1 Nanike anzing yaniwitde nanitewan kukum. \q1 Siwan kai wai siya aminu kaina take siningge yaniwit. \q1 Siwan take apata meya wam yaman pake yuaing amin gatayamuke sandeyama kuningge tasiwit. \q1 \v 19 Tasike Anututa itane amina gatayamikge tapduk gwende yanikapit,” \m \v 20 ngang unzing tematekutna kendekenga gatu tapan kopan taku buu wagomu akayukut tapae imuke pukwikut. Imuke pukwiwawan miti you wagwene yuking aminda ie kai kekekngata kayuking. \p \v 21 Ie kayuwawa kake anzing yanikut, “Gunziu anggwene Anututane wam a tematekutna maakzata nataing kaknga buyana siakande unin aakgak,” ngang yaniwan natapbing. \p \v 22 Yaniwan natake wamu wa yakut takngae musip gwaang natake ie musiane nangaakan natake anzing yaking, “Dasing! Aminu waapa Josepdane waaknga ba,” ngang yaking. \p \v 23 Yawa natake anzing yanikut, “Siakande siknga daninggat. Ginda nae wamu anzing ba yaning, ‘Sanga Kapaneam yot gapmane tasikuyak kaknga ninu gwa natapbumang. Unzakan ane yotda siknga tasiyo,’ ngang nanduke nae tuwang wamu anzing ba yaning. Dokta apa gikae gupba tapi takayok ngang ba yaning,” ngang yanikut. \p \v 24 Yanike anzing yanikut, “Siakande siknga ginu daninggat. Aminbamda yanikapsa aminu tapatuta yawan itane yotna nanata ie wamu dua natapning,” ngang yanikut. \v 25 “Nata siakande siknga daninggat. Ilaijata tupa yukut gwene nakanu gweaat gwenduat gatu yekau katau kuut musa kautdu gwenduat yuke sopaat yekap piokatda dua pimapan Isrel nanata tom tapduk yuking. Tapduk wa yuking gwene Isrel nana maya kombakobau buyambamda yuking. \v 26 Yuwawa Anututa Ilaija initewan kuke kombakobau kundu yapbike Saidon kep komune kuke Sarefat yot gapmane kuke kombakobau tapatutane yotnane koke gatangamukut. \v 27 Ina unzakan yanikapsa amin Ilaisata yukut gwene Isrel nana aminbamda wata kekeknga siknga sike yuwawa ngana wa amindane tapatu watana takaningge Ilaiasata dua tasiyamukut. Neamanu Siria kep komune nana tapatakan watana takaningge tasingamukut,” ngang Jesuta yanikut. \p \v 28 Yaniwan miti yot gwekatang yuking aminda wamu waaknga natake musia toknga natangamuking. \v 29 Natake enake Jesu katakngata take you wanggapmatane damedakane mutnangge takuking. \v 30 Takuwawa ngana ita akginikake kuwawan mutnangge natake ngana tawamba maikut. \s1 Jesuta waung wai inikwasiwan kukut. \p \v 31 Siwan ita Kapaneam yot gapma Galili kep komune yuak gapmane pukuke yuwatakak tapduk gwene miti yot gwekatang koke aminbam yanikut. \v 32 Yaniwawan natake asatnaking. Dasingge? Ita Anutue kekeknga akngane yawan kawa kekeknga akngana inata kundu sikut. \p \v 33 Siwan aminu tapatu waung wai tapatuta takut. Sike waapata miti yot katang yuke kumzang yanggamatake anzing yakut, \v 34 “A! Ga Jesu! Nasaret nanaapa! Ga ninde dasing tasinimunangge apunggayak,” ngang yanggamatake, “Gata apu ninu apasiwi mainimde ba apunggayak? Nata gae Anututane aminu dudumnaapa ngangu gae atnataat,” ngang inikut. \p \v 35 Iniwan ngana Jesuta kaanga inike anzing yakut, “Ga genda umuke aminu waapa teke kung,” ngang iniwan waung waiapata aminu waapa ikomban aminbamde kaine banakan kepdakane pimapan teke kuwan aminu waapata wai dua sikut. \p \v 36 Siwan aminbamu wa yukingga asatnake anzing yaking, “Jesu waapata wamu aminu kekekngana kayapa dakngake waung wai yanikwasiwan kukaing ngang yaking. Wamna inata kundu singgak,” ngang yaking. \v 37 Yake Jesue wamu waaknga yatakuwa aminu keu waomune yuaingga natapbing. \s1 Jesuta maitna sandeyaman take siking. \p \v 38 Siwan Jesuta enake miti yot wagwen teke kuku Saimondane yotnane koke kaawan Saimonda maatnatane minga mait natake gupna toknga siknga siwan yuwawan apu kunduta Jesu inike maitna sandekngamikge iniking. \v 39 Iniwa natake kuke mait sikut tapae wesim yuke maitna sandekngaman mait taknga tewan kuwan enake nanam tandakngayamukut. \p \v 40 Tandakngayamuwawan gunzitda pukuwawan aminu maiu inata inata siking aminu notnata Jesue pakapa ita katakngita mait aminu maya wawi kuupbam inandek inandek wasike maitna sandeyaman gupna take siking. \v 41 Siwan waung wai takwakga aminu kuupbam peke kuking aminde kaanga yanike dua kapewan yaking. Dasingge? Ie Krais ngang natake yanggamatake Jesu anzing iniking, “Ga Anututane waaknga,” ngang iniking. \s1 Yotna yotna kuke Jesuta yanikut. \p \v 42 Siwan keu kwakanangge dapaknga siwawan Kapaneam yot gapma teke Jesuta amina wena komdune kuwan aminbamda ie tawake kake, “Ma nipmake kuwim,” ngang iniking. \v 43 Iniwa ngana ita yake anzing yanikut, “Nata yotna yotna kuke Anututa amin panangge tasinggak kakngae wamu takeakngae yanike pasiwitde nanitewan kepdakane epbum,” ngang yanikut. \v 44 Unzing yaniwan natapana peke Jesuta Judia kep komune kuke miti yotnaatang koke yanikut. \c 5 \s1 Jesuta pandetna takwak pakut. \r (Mat. 4:18-22; Mak 1:16-20) \p \v 1 Siwan tapduu gwendune Jesuta yangga gapan Genesaret kwaimune yuwawan aminbamda ie apuke Anutue wam natapnangge akgitnagitnauke apbing. \v 2 Apa kake kaawan dopangbamu mateknga gweaya yangga kwaimune saisaindakane yuwawat toikngata pis pakainggane yapapna yangga sauke yuwawa kakut. \v 3 Kake dopangbamu gwendu Saimondane gwene koke iniwan temangusiwan pukuke yangga banakan mateknga kundusim kuwan wagwene pukwike wamu takngatu aminbamu wa apbingge yanikut. \p \v 4 Siwan wamu yaniwan puyuwana Saimon inike, “Dopangbam gwenu take yangga banakan takuke yapapza muke pis kundu kaitnong,” ngang inikut. \p \v 5 Iniwan Saimonda yake anzing inikut, “Yanindamumsaapa. Apmanu zikaa anggwene puya kekeknga tasina maik ngana gata unzing nininggayakge gatunin kuke yapapmin mutna,” ngang inikut. \p \v 6 Inike yapapna muke pis buyambam kaiwa yapapna atdaknganangge sikut. \v 7 Siwan notna dopangbamu gwendune yukingga apu gatayamuningge tuwangu tasiwa apa pis wa dopangbamu gweayane pamuba pisda meya siwan dopangbamu wa gweaatda yanggaatang pukunangge sikumayak. \p \v 8 Siwawat Saimon Pitata pis buyambamu wa kake Jesue kepine gwetake anzing inikut, “Buyambamtapana. Na wai amin. Na napmake kunggayo,” ngang inikut. \v 9 Ita pis buyambamu wa kaike asatnawan aminu iat gatake yukingu kuutda kumzang satnaking. \v 10 Siwan Sebeditane waaknga Jemskat Jonkatda Saimondane notna waapaakaya kake asatnakumayak. Satnawat Jesuta Saimonu anzing inikut, “Nangaakan ma natapim. Masande gata aminbamu pis wa kaiyak binga tapduk anggweneta tuwanguke patakopso,” ngang inikut. \v 11 Iniwan kwaimune kuke dopangbamna kwaim tapane kaipakweke sangabamna peke Jesuat gatake tawamba kuking. \s1 Watana sikut tapa iniwan watana wena sikut. \r (Mat. 8:1-4; Mak 1:40-45) \p \v 12 Siwan you gapmandune yuke kaawan aminu tapatu watana kekeknga siknga siwan gupna tapan sopukutna kaawan aminu waapata Jesue kepine gwetake anzing inikut, “Buyambamtapa. Gata take natakengu na tasingami gupma dudumna siwan,” ngang inikut. \v 13 Iniwan natake Jesuta katakngita wasiyuk anzing inikut, “Nata gatane gupba dudumna siwikge nataat,” ngang iniwan watana kekeknga wa zetgaman wena sikut. \p \v 14 Siwan Jesuta wamu kekeknga anzing inikut, “Katak siknga gwaumso. Gata kuke aminu tapatu sanga wa tasinggamunggatde ma iniwim. Ngana gata aminu Anutue yot takwan gwene pasiya aminde kuke gupba yeuyamuyo. Yeuyamuke gupba take singgakge sangaka Anutue imuyo. Unzing Mosesde mama wamda tupa yakut taknga tasike sangaka imi ganduke wataka wena gwa sik ngang yawa aminbamda natapning,” ngang inike initewan kukut. \p \v 15 Unzing inikut ngana sanga wa Jesuta tasikutde yatakuwa natake aminbamda apuke ie wam natake maitna sandeyamikge apbing. \v 16 Apuwawa ngana asinggan asinggan keu aminu wena komune kuke tumuk wamu Anutue yake inikut, Jesuta. \s1 Kwatai kumbut tapa iniwan maitna wena sikut. \r (Mat. 9:1-8; Mak 2:1-12) \p \v 17 Siwan ita aminbam yanindamuke yuwawan Ferisi amindane miti wam natake gepbiatang yuya aminu kundu gatu Mosesda mama wam yanindamumsa aminu kundu ngang undang yuking. Wa aminda Galili kep komunenana gatu Judia kep komunenana gatu Jerusalem gapmanenana ngangga apbing. Siwan Jesuta mait aminu pasiwan maitna wena take siningge Buyambam tapanindane kekeknganata gatangaman yuak. \v 18 Yuwawan aminu kunduta mait aminu tapatu kwatai gatukande kumbing kapa buka gwene teke gwaamutakapuke yoakatang takoke Jesuta yukut komune wesim tenangge tasiking. \v 19 Tasike ngana aminbamda yuwa you gitna siwan mait aminu waapa yoakatang takopnanga dua sikut. Siwan yot tangan takoke papa kwapa maitna kayaapa buka gwen buyak napda tatawawawa amin bamu yukingune banakan puku Jesutane nomnane yukut. \p \v 20 Pukuke nomnane yuwawan wa aminda maitna Jesuta apme sandekngamik ngang natapa kekekakut taknga kake mait amin tapa anzing inikut, “Notna. Nata waiakngaka gwa sandekgamunggat,” ngang inikut. \p \v 21 Ngang iniwan Ferisi amindane dongaat mama wam yanindamumsa amikatda kake baniaatang anzing natapbing, “Aminu waapa mamin? Aminu kepdakane nanata waiaknga sandetnanga dua. Anututakan sandewan siakan siwik. Siwan ngana waapata anzingu inik, ‘Gawaknga akngaka sandekgamunggat,’ ngang iniwan Anututane umana aknga tasiwan mainggak,” ngang sapdukngamuke natapbing. \p \v 22 Natake yuwawa Jesuta wamu wa natapbing kaknga anggaman kake anzing yanikut, “Dasingge ginu musipzaatang nangaakan nataing,” ngang yanikut. “Ginu dasing nataaing? \v 23 ‘Waiakngana gwa sandekngamutde gatu maitna sandekngamuke ga enake kunggayo,’ ngang iniwa ginda kake dasing natapning? Puya zaaknga kwanga siknga tasinanga? \v 24 Siwan na aminbamde notnaapa dakngake keune epu yuke amindane waiakngana sandeyamitde nanitewan apbum taknga nata take tasiwa ginda kake natdetningge tasiwa kanong,” ngang yanike aminu kwatai kumbing kapa anzing inikut, “Ganiwa natapso. Enake buka gwenu gika gwaamutake yotda takungga,” ngang iniwan \v 25 maitna wena siwan aminu waapata zetgaman aminu wa yuking aminde kaine enake apekuu wagwenu take yotnae Anututane umana yatangenayuk kukut. \v 26 Kuwawan aminbamda kake asatnake Anutue umana yatangenake musiane nangaakan natake, “Apmanu sanga inata takngatu tasiwan kamang,” ngang yaking. \s1 Jesuta apu na nawamso ngang Liwai inikut. \r (Mat. 9:9-13; Mak 2:13-17) \p \v 27 Masande Jesuta kusika takis papsa aminu tapatu umana Liwai ngang iniking. Ita takis mani peainggane opis gwene pukwike pawawan kakut. Kake anzing inikut, “Ga pandetna dakngawiyakge apu nawamso,” ngang inikut. \v 28 Iniwan enake sangana kuupbam peke ita kuku Jesu tawakut. \p \v 29 Sike banip gwaang natake Jesue nanamu buyambam sakut. Sake Jesuat pandetnaat iat gatake yuke gatu aminu kait pasiyuk takis papsa amin gatu aminu kunduat gatake yuke nanamu wa naking. \v 30 Nawawa kake Ferisi amikat gatu mama wam yanindamumsa amin takwakatda Jesutane pandetnae anzing yanikwaiking, “Dasingge gikat takis kukae papsa amikat gatu wai takngatu takngatu pasiya amikat gatake yuke nanamu nakaing,” ngang yanikwaiking. \p \v 31 Yanikwaiwa ngana Jesuta tuwang wamu takngatu yake anzing yanikut, “Aminu maitna wenata doktae dua kukaing. Aho. Maitna kaya amindakan doktae kukaing,” ngang yanikut. \v 32 “Sike tuwang wamu waakngatane yapii anzing. Nata apuke aminu noman yuamang yakaing amin yayawamba musia papa tekwambikge dua apbum. Aho. Nata apuke waiakngana kaya amin yayawamba apuke musia papa tekwambikge natake apbum,” ngang yanikut. \s1 Maatna kayuk papsa aminde yakut. \r (Mat. 9:14-15; Mak 2:18-20) \p \v 33 Yaniwan natake Jesu yake anzing iniking, “Jondane pandetnata tapduknga kayane nanam teke Anutuekan natake tumuk wamban yake yuaing. Siwan Ferisi amindane dongata unzakan tasikaing. Ngana gatane pandetdata asinggan nanamu nake tangokaing,” ngang iniking. \p \v 34 Iniwa Jesuta yake tuwang wamu takngatu anzing yanikut, “Gindane notza tapatuta maatna tapik gwekatang wa tapik kapaat iat notnaat gatake yuke nanamu tenanga dua. \v 35 Ngana masande aminu maya tapiu waapa takuwa notna wa amikat dua gatake yukengu tapduu waomune wa aminu notnae musia meya natake nanam teke dua nake tomda yutning,” ngang yanikut. \s1 Jesuta inane wamu kayuk kakngae natake yakut. \r (Mat. 9:16-17; Mak 8:21-22) \p \v 36 Siwan Jesuta tuwang wamu takngatu anzing yanikut, “Aminu tapatuta tauknga bumi awesikut san take tauu kayuk san matake dua bupik. Unzing tasiwanu tauu kayuu wasanzimda akgoopmake kaiwan kuwan tauu bumi wasanu ganangi buyambam wesiwan tauu kayuk sanu matakuu take dua siwik. \v 37 Siwan aminu tapatuta wain yangga kayuk kaknga toknga akngana kaya wa memenggane gupna yanggaumande dauke bupbingu bumi gopatang dua tukngwamban pukuwik. Unzing tasiwanu wain yangga kayukgane waung kakngata isiwan memenggane gupna bumi wagomu atuyukake atdakngawik. Dakngawan wain yangga kepdakane tukngwapimapa memenggane gupna wagomu wai siwik. \v 38 Sike wain yangga kayuk kaknga memenggane gupna kayuk gomune tukngwamban pukuwan sanga wa kuutda take yutzan,” ngang yanikut. \v 39 “Siwan gatu aminu tapatuta wain yangga tupanana aknga gwa tangokengu kayuk kakngae apbitake anzing yawik, ‘Wainu tupanana take siknga,’ ngang yawik.” Ngang tuwang wamu waaknga yaniwan natapbing. \c 6 \s1 Yuwatakak tapduk gwene puya pasinanga duae wam. \r (Mat. 12:1-8; Mak 2:23-28) \p \v 1 Siwan yuwatakak tapduu gwendune Jesuat pandetnaatda puyaangane banakan kuke pandetnata poyakgane tapuya zukundakngake ooya pasiwa pimapa buya atnayuk kuking. \v 2 Unzing tasiwawa kake Ferisi aminu kunduta kaanga anzing yaniking, “Yuwatakak tapduk gwene puya dua tasinimde mama wamda ayandaknganggak ngana ginu dasingge puya pasikaing,” ngang yaniwa \v 3 natake Jesuta yake anzing yanikut, “Baminu Devitda sanga tupa siknga tasikut takngae wamu ginda akendeking gamu unzingu dua yawam. Tapduk wagwene iat aminaatda tomna natake \v 4 Devitda Anututane yot takwan gwekatang koke poyau Anutue nomune asinggan pewa yuaingu apakut. Poyau wa pekingu moo aminda nananga dua ngana Anutue yot takwan gwene pasiya amindakan naning. Ngana Devitda pake atnake kundu inane aminae yaman naking ngang wa matakut takngae ginu apbotake yakaing ba dasing,” ngang yanikut. \v 5 “Na aminbamdane notnaapa dakngake sangabamdane kuyana yuke gatu puya yuwatakak tapduk gwene pasikaing kakngae kuutde kuyana yuat,” ngang yanikut. \s1 Katakngi gwa kumbut tapata take sikut. \r (Mat. 12:9-14; Mak 3:1-6) \p \v 6 Siwan yuwatakak tapduk gwendune Jesuta miti yot katang koke aminbamu wam yanike kawawan aminu tapatu katakngi siyaapa akgoptawan boopmi wanga apmatekakut tapata yuwan kakut. \v 7 Siwan mama wam yanindamumsa amikat gatu Ferisi amindane dongaatda Jesue kem wam yaningge kayuke yuwatakak tapduk gwene apba gatangamik ngang natake Jesuta tasiwan kanangge kai ie kekekngata katasiking. \v 8 Katasiwawa ngana ita wa amindane natdetdetna kake aminu kwatai apmatekakut tapa anzing inikut, “Ga enake banakan yuyo,” ngang iniwan enake banakan yukut. \p \v 9 Yuwan Jesuta anzing yanikut, “Nata danikwaiwit,” ngang yake anzing yakut, “Mosesde mama wapatang dasing matakut? Sanga takeaknga yuwatakak tapduk gwene take ba tasinim ba sanga waiaknga tasinim? Amin gatangamuna take yuwik ba atasina maiwik,” ngang yanikut. \p \v 10 Yanike aminu wa yukingge katakuke aminu waapa anzing inikut, “Katakga tapi kwangayok,” ngang iniwan unzing tasiwan katakngi take gatu sikut. \v 11 Take siwan kake wa katasiking aminda musia toknga siknga natake, “Ninda Jesue dasing tasinim,” ngang yaking. \s1 Aminu 12 aposel dakngaking. \r (Mat. 10:1-4; Mak 3:13-19) \p \v 12 Siwan tapduk waomune Jesuta tumuk wam yanangge natake bakubaku dakane koke tumuk wam Anutue inike zikaa wagwene yake yuwawan kuku akwakakut. \v 13 Kwakawan gunzitda akopana pandetna yayawamban apa yanike katau kuut musaat kepianganu tapaakan pakut. Pake yanipewan kuke puyana pasike kwiiknga daknganingge pake Aposel ngang yanikut. \v 14 Tapatu Saimon ngana umana takngatu Pita ngang inikut. Tapatu Endru Saimondane uyapna. Tapatu Jems. Tapatu Jon. Tapatu Filip. Tapatu Batolomyu. \v 15 Tapatu Matyu. Tapatu Tomas. Tapatu Jems Alfiasdane waaknga. Tapatu Saimon Selot ngang inikaing. \v 16 Tapatu Jemsdane waaknga Judas. Tapatu Judas Iskeriot yot gapmane nanaapa. Ita masande kait tasike yeuyaman amak aminda Jesu taking. \s1 Mait aminu gatayaman take siking. \r (Mat. 4:23-25) \p \v 17 Siwan uneta Jesuat pandetnaatda gatake pukuke kuku keu dudumna komdune yuwawa aminbamu yotna yotna Judia kep komune nana gatu Jerusalem gapmanenana gatu yanggabam gwenu kwaimune you gapmaaya Taia gatu Saidon ngang yanikaing gapmaaune nana aminu kuutda undang yuking. \v 18 Wa aminu apuke ie wam natapnangge apbing. Apa kundu maitna sandeyamikge apa aminu waung wai takwakga papa datdaptakingu pasiwan take siking. \v 19 Kekeknganata pasiwan kuupbamda take siwa kake aminbamda katakngita wasinangge tasiking. \s1 Apbaknganing kakngaat gwauya akngaatde wam yakut. \r (Mat. 5:1-12) \p \v 20 Siwan Jesuta pandetna katakuke anzing yanikut, \q1 “Ginu sangaapasa wenata apbaknganong. Dasingge? \q2 Sangana wena akwakga Anututa amin panangge tasinggak kakngae gepbiatang yuaing. \q1 \v 21 Ginu aminu tomsa nataingu apbaknganong. Dasingge? \q2 Masana tasindaman natapa musipzaatang take siwik. \q1 Ginu kwanam sike yuaing aminu apbaknganong. Dasingge? \q2 Masande apmitning. \q1 \v 22 Ginda na aminbamdane notnaapa nawamba danduke \q2 aminbamda musia zikaa natandamuke masa damuke \q2 danisapduke umanza aknga wai siknga yawa natake ngana apbaknganong,” \m ngang yanikut. \p \v 23 “Siwan unzing ginde tasindama kake apbakngake gupza tangupbaknganong. Dasingge? Tupa bamnata unzakan yanikapsa aminde pasiyamukaking binga tasindamuwawa ginu enandang koke sanga take siknga pake yutning. \q1 \v 24 Sike mamin amin takwau sangaapana buyambamu kayata gwautnong! Dasingge? \q2 Sanga masan pake yutnanga akngana gwa pake yuaing. \q1 \v 25 Siwan ginu nanam napa gitnawan yuaingu gwautnong! \q2 Masande gatusa tomsa natapning. \q1 Ginu apbakngake minsa mikaingu gwautong! \q2 Masande kwanam siwa kai yanggasa pimaning. \q1 \v 26 Aminbamda gindane umanza pangenawa kake ginu gwautnong! \q2 Tupa bapunata unzing kem wam yanikapsa aminde umana pangenakaking,” \m ngang yanikut. \s1 Wam kwikwiu iwaninde yaninim. \r (Mat. 5:38-48; 7:12a) \p \v 27 “Ngana nata daniwa nae gena gwaamukaingga natapnong. Ginda iwanzae musip gwaang natayamunong. Aminu ginde musia toknga natapningge ginda takekan tasiyamunong ngang yanikut. \v 28 Aminu kunduta gin pasiwa mainingge yaning kaknga teke ginda yake wam kwikwik yaninong. Aminu kunduta gin danisapduwanu ginda Anutu iniwa natake kwikwiknga aknganata gatayamik. \v 29 Aminu tapatuta aamba kautdu wesiwanu katewi gatu kautduat wesiyok. Sike aminu tapatuta gatane got taukga kaiwan kuwan tapanu siotda tapikge kaanga ma yandakngawim,” ngang yanikut. \v 30 “Aminu tapatuta gatane sanga tapatu tanangge yawanu gata take imuyo. Sike aminu tapatuta gatane sangaka papanu gata wamu kekeknga yawi gatu gamikge ma iniwim. \v 31 Sanga aknga tasindamuningge take natake ginda gamok kuke waakngakan tasiyamunong,” ngang yanikut. \p \v 32 “Aminu musip gwaangu ginde natandamukaing amindekan ginda yake musip gwaang natayamanu Anututa kawan take siwik. Gikat waiaknga pasiya amikatda waakngakan pasikaing. Notna musip gwaang natayamukaingge yake musip gwaangu atnatayamukaing. \v 33 Sike aminu ginde takeaknga tasindamukaing amindekan yake tasiyamanu Anututa kawan takesim siwik. Wai amin kaya waakngakan atasikaing,” ngang yanikut. \v 34 “Siwan sangasa aminde yamuke yake apmea namuning ngang natapanu Anututa kawan takesim siwik. Waiaknga pasiya aminu kuut notnae sangana ayamukaing. Yamuke unzakan apanangge natake unzakan tasikaing. \v 35 Ginda iwansae musip gwaang natayamuke sangasa yamuke yake damuningge meya ma natapam. Ie meya dua natakengu sangaapasa buyambam pake Anutu enane siknga yuak kapatane waaknga dakngake yutning. Ita musip gwaang aminu dua inimbakngakaingge natayamuke wai aminde kuut unzakan natayamunggak. Nanzata butaya ginde nataak binga \v 36 ginda aminde butaya natayamunong,” ngang yanikut. \s1 Amin usanziwikge wam. \r (Mat. 7:1-5) \p \v 37 “Siwan ginda wamu katak dua natake aminu usanzike ma inisapduwam. Anututa yake gin usanzitdamuyak. Ginda usanzike toknga paningge ma yawam. Anututa usanzitdamuke toknga aknga damuyak. Siwan ginda amindane waiakngana sandeyama Anututa gindane waiakngasa asandetdamik,” ngang yanikut. \v 38 “Ginda sanga aminde yamunong. Yama Anututa sanga ginde damik. Ginde take siknga damuke pamuban dopa makaiwa pukuwa gatu kunduat pamuban doke akopimapa ginde damik. Sanga ginda aminde yamukaing binga Anututa unzakan ginde damik,” ngang yanikut. \p \v 39 Siwan Jesuta tuwang wamu takngatuat anzing yanikut, “Aminu tapatu kaina kuut gweaat wai gwa sikumayak kapata kai wai sikuu tapatu take apme initakuwik ba dasing? Aho. Kuut tapaatda gapmaatang pimanzan,” ngang yanikut. Yanike tuwang wamu takngatuat anzing yanikut, \v 40 “Pandetnata aana yambitnanga dua. Ita skul tasiwan puyuwana yanindamusaapa binga dakngawik,” ngang yanikut. Yanike gatu ita tuwang wamu takngatuat anzing yanikut, \v 41-42 “Dasingge dapandapa mateknga notdae kaine yuwan kake, ‘Nata kwagiwa akopan,’ ngang inike ngana katap sanu gikane kaikane yuak sande dua nataayak binga tasinggayak? Tasike notdata waiaknga mateknga tasiwan kake ngana gikane waiakngaka buyambamu tasinggayak kaknga takusopunggayak. Ga kem amin. Tupanu katau buyambam sanu gikae kaikane yuak sanu kwagiwi akopana masande gata katak siknga kake dapandapa notdae kaine yuau kwagikngamuyo,” ngang yanikut. \s1 Wamu katau wai dakae yakut. \r (Mat. 7:16-20; 12:33-35) \p \v 43 “Katau take dakata buyana wai atnanga dua. Ina unzakan katau wai dakata buyana take atnanga dua. \v 44 Aminda katap tapunu kainata kakenga natdeke katau andaka take ba wai ngang yaning. Sike aminda baap tapunu bobing takngane dua kake dekaing. Siwan aminda waindane tapuya katau wai paanga kaya dakane dua kake dekaing. \v 45 Aminu nomana apata natdetdetna noman siknga musiaatang natayuke sanga take akngakan tasinggak. Sike aminu wai apata natdetdet wai pake musiane natayuke waiaknga tasinggak. Natdetdetna gutonga musiaatang kusopuke yuaingu genata ayakapmakaing,” ngang yanikut. \s1 Aminu tapaata you gweaya mitapmumayakge yakut. \r (Mat. 7:24-27) \p \v 46 “Dasingge ginda nae, ‘Buyambamtapa! Buyambamtapa’ ngang nanike ngana ginda nae wamu dua gwaamukaing? \v 47 Mamin amindaka nae apuke nae wam natake nae gen tawambik? Sanga ita tasiwik kakngae yawa ginda natapnong. \v 48 Aminu waapa anzing. Aminu tapatuta yot mitapbut binga. Ita gapma mamaya siknga kwaike simen tasike gapmaatang pamuban pukuwa yotdane gwak pamuban pukuwa simenda tapan gitnawan you engatangan gwak kangan mitapbut. Mitapan masande yanggata paptake apu tanguwan ngana dua pimakut. Dasingge? Aminu waapata yotna kekeknga mitapbut. \v 49 Sike aminu tapatuta nae wam natake ngana dua tawambik. Ita anzing. Aminu tapatuta you kep dakanekan mitake simenu yotdane gwak tapan kekekawikge dua tasiwanu masande yanggata paptake apu tanguwan zetgaman pimake wai siknga siwik.” Ngang Jesuta tuwang wamu waaknga ngang yanikut. \c 7 \s1 Jesuta maitna sandekngamukut. \r (Mat. 8:5-13) \p \v 1 Jesuta wamu waaknga aminbam yaniwan puyuwana ita Kapaneam yot gapmane kukut. \v 2 Kuke kaawan amak amindane puya amina maitna kaapae musip gwaang natangamunggak. Ngang waapa mait sike kumnangge dapaknga sikut. \v 3 Siwan amak aminu tupan tapata Jesue natake Judia amindane takeakwak yanipewan kuke Jesu iniwa apuke maitna sandekngamikge yanipewan kuking. \v 4 Kuke wa aminda Jesue apuke anzing apaa iniking, “Ita aminu nomantapa. Ge take gatangamuyo,” ngang iniking. \v 5 “Ita ninu Judia aminde musip gwaang natanimunggak. Ita nindane miti yot gwen mitapnimde manina atnimukut,” ngang iniking. \v 6 Iniwan natake Jesuta iat gatake kuking. Kuke yot wesim kuwawa amak aminda notna kundu yanipewan kepiapane umutakuke ininangge kuke itane wamna anzing iniking, “Buyambamtapa. Na aminu nomanaapa dua ngang inike yotnaatangu dasingge akopsa? \v 7 Na aminu nomanaapa dua. Unzingge nata gae kuwitde natapa meya singgak ngana gata wamban yawi natane puya aminata maitna wena siwan,” ngang inikut. \v 8 “Dasingge? Na aminu natane buyambam tapanae gepbiatangu ayuat. Sike nakaya natane amak amina nae gepbiatang yuaikatnana tapatu initewa kuke puya tasiwikge iniwa ita akunggak. Sike amina tapatu, ‘Apso,’ ngang iniwanu ita asapunggak. Sike nata puya amina puya takngatu tasiwikge iniwanu ita atasinggak. Unzingge wamban yawi take siwikge tupan tapata ninipewan apuke ganikamang,” ngang iniking. \p \v 9 Iniwa wamu waaknga natake Jesuta aminu waapae asatnakut. Asatnake tapan tekwamban aminbamu i tawaking aminde anzing yanikut, “Nata ginu daniwa natapnong. Isrel nana aminu tapatu baniu aminu aapata nae natangamunggak binga tapatu wena kaat,” ngang yanikut. \v 10 Yaniwan amak amin tapata aminu wa yanipewan kukingu gatuna yotna kuke kawa mait sikut tapa maitna wena siwan take siknga yuwawan kaking. \s1 Akupan Jesuta gatu tangenakut. \p \v 11 Siwan mateknga kundusim yusika Jesuta kuke you gapmandu umana Nen ngang inikaing gapmane kukut. Siwan iat pandetnaat aminu kunduatda unekan gatake you wanggapmane kuking. \v 12 Kusika you wanggapmane wesim kuke kawawa maya tapatuta engangu wawi tapatukan tangaiwan apna yusika akumbut. Kupan engangu waapa buyambam takake yusika waapata akumbut. Kupan kwainangge natake gwaamutakuwawa Jesuta kakut. \v 13 Kaawan amibapat iat gatake kuwawa kake Kuyaninu Jesuta baniaatang butaya siknga natangamuke, “Ga kwanamu ma siwim,” ngang inikut. \p \v 14 Inikenga kuku katakngata buka gwen takut. Tapan akgwaamuking aminda une yuwawa Jesuta yake, “Waatdaka, gaapa ganinggat. Enat,” ngang inikut. \v 15 Iniwan akumbut tapata gatu gweake apekuuneta enake wamu ayakut. Siwan Jesuta waapa mingae iman kake \v 16 aminu kuupbamda kumzang kagwauke Anutu inimbakngake anzing yaking, “Anututane wam ninikapsa aminu tapatuta gwa enake kekeknga siknga yuak. Siwan Anututa ninu inane aminae dua botake akgatanimunggak,” ngang yaking. \v 17 Ngang yawa Jesuta sanga wa tasikut takngae yatakuwawa Judia nana amikat kaut kaut yuaing aminu kuupbapatda natapbing. \s1 Jonda pandetna tapaaya yanipewan Jesue kukumayak. \r (Mat. 11:2-19) \p \v 18 Siwan Jondane pandetnata sanga wa kake Jon iniking. \v 19 Iniwa natake Jonda pandetna tapaaya yayawamban apat yanipewan wamu takngatu take kuke Jesu Buyambamtapa inisande anzing yanikut, “Ga aminu Anututa initewan apikge yanikapsa aminda tupa siknga ngang yakingkapa ga unin? Ba ninu tapatue kayutnim ba dasing ngang inison,” ngang yaniwan natake Jesue kukumayak. \p \v 20 Kuke kusika aminu waapaatda Jesue kundoke anzing inikumayak, “Jonu yangga sauyamukut tapata ninipewan niu gae apukamak. Sike ita anzing ganikwaitzimde ninik. Ga aminu asapikge yaking kapanin ba ninu tapatu masana apikge ninu ie kayutnim ba dasing,” ngang inikumayak. \p \v 21 Iniwat natake tapduk wagwene Jesuta maitna inata inata siking aminu sandeyamukut. Ita waung wai kwaapzang sandepewan kuwa kai wai siking aminu pasiwan gatuna take kaking. \v 22 Siwan Jesuta yake anzing yanikut, “Gitda kuke sanga wa kake natamayakge Jonu inison, ‘Ita pasiwan kai wai siya aminu gatuna kaaing. Siwan kepi wai siya aminu gatuna kepi akukaing. Siwan gupnane wata kekeknga siya aminu gupna dudumna gatu sikaing. Siwan maaknga kusiya aminu wamu gatu nataaing. Siwan kupsa aminu gatu enaawa Anututane wamu takeaknga aminu sangana wena aminde yanikapa nataing,’ ngang inison.” \v 23 “Siwan nata puya waaknga pasiwawa aminu tapatuta nae natapan kekekawiu waapata apbakngayok,” ngang yanikut. \p \v 24 Yaniwan natake aminu waapaatda kuwawatna Jesuta aminbamu Jonde yanike anzing yanikut, “Tupa ginu keu aminu wena komune kuke ginda sanga mina binga kanangge kuking? Ba ginda kuke komamu tapatu gotda puyapan saa siwan sanga yumdekanu waaknga kanangge kuking ba dasing? Wena. \v 25 Ginu kuke sanga mina binga kanangge kuking? Ba ginu kuke kawawa aminu tapatuta tauknga takeake pasiwan kanangge kuking ba dasing? Wena. Aminu tauknga takeake pasikaingu aminu buyambam tapaapae yotnane yuaing,” ngang yanikut. \v 26 “Sike ginu sanga mina binga kanangge kuking? Ginu kuke yanikapsa aminu tapatu kanangge kuking ba dasing? Ngan. Nata daniwa natapnong. Aminu waapa ayanikapsaapa. Siwan ita yanikapsa aminu kuupbam yapbikut tapa. \v 27 Aminu waapae Anututane wapatang anzing matakut, \q1 ‘Natapso. Nata nae wam yakapikge aminu tapatu initewa gae tupan kuke ita gatane kepika tanomanukgamik,’ \m ngang matakut. \v 28 Nata daniwa natapnong. Aminbamu kepdakane nana kuupbamu Jonda ayapbikut ngana aminu Anututa papan inane aminabam dakngake yuaikat nana tapatu umana mateknga sikngata Jonu waapa ayapbikut,” ngang yanikut. \p \v 29 Siwan Jondane wamu tupa natapbing aminu gatu takis papsa amikat aminbampatda anzing yaking. Siakan. Anututane sanga aknga take siknga ngang yawa Jonda yangga sauyamukut. \v 30 Siwan ngana Ferisi amikat mama wam yanindamumsa amikatda Anutue kepi nomana aknga yeuyamukutde masa imuking. Ima kake Jonda yangga dua sauyamukut. \p \v 31 Siwan Jesuta anzing yakut, “Nata aminu tapduu ninda ayuamang komune nanae sanga mina bingae tuwanguke yawit? Wa aminda dasing binga? \v 32 Wa aminu anzing. Waatdakata binga yot kekeptapane yuke waatdaka kundue kumzang yanggamatake anzing yanikaing, \q1 ‘Ninda kekngagom puyapna ngana \q2 ginu tainangge apbitakaing. \q1 Ninda butaya kap taina ngana \q2 ginu kwanam sitnangge apbitakaing,’ \m ngang yanikaing. \v 33 Jonu yangga sauyamunggak kapata apuke ita nanamu asinggan dua nake wain yangga aknga dua tangoke yuwan kake ginda, ‘Waung waiapata tapan pasinggak,’ ngang yaking. \v 34 Sike apmanu na aminbamdane notnaapa dakngake apuke nanam nake tangoke tasiwa ginda nanduke anzing yakaing, ‘Kanong! Aminu aapata nanamu kumzang nake wain yanggaaya kumzang tangokgak. Siwan ita kait pasiyuk takis papsa amikat gatu wai takngatu takngatu pasiya amikatde notna dakngake yuak,’ ngang ginda nae unzing yakaing. \v 35 Ngana Anututane natdetdetna nomana pake yuya aminda natdetdet nomana waaknga yeuyaman kake siakan ngang nataing,” ngang yanikut. \s1 Maya waiakngana kaapata yanggaaknga takapu Jesue kepine saukngamukut. \p \v 36 Siwan tapduu gwendune Ferisi aminu tapatuta gata api nikat gatake yuke nanamu nanim ngang Jesu iniwan yotnaatang koke iat gatake yuke nanam naking. \v 37 Nawawa maya tapatu you wanggapmane nanata asinggan asinggan waiaknga pasikakut. Siwan Jesuat Ferisi amikatda nanam nawawa aminu tapatuta yawan maya waapata natake yangga inata kundu kapanga take siknga tekngatu takapu you wagwene koke Jesu maseatang yukut. \v 38 Yuke ie musip gwaang natayuk kwanam siwawan kwanamnata pimake Jesutane kepine pimakut. Kepine pimawawan waapata gwapat danggamita pasiwa kuwa kepina bupbuyake yangga kapanga kaya take siknga wa takapbut teknga tukngwake kepina saukngamukut. \p \v 39 Kepine yangga saukngaman kake aminu Jesu yotnaatang initakopbut tapata baniaatang anzing natapbut, “Jesu aapata Anututane yanikapsa amintapa gamu maya wa gupnane wasinggak kapa aminu waiapa ngang natake inikwasiwan kuwan,” ngang natapbut. \v 40 Baniaatang unzing natapan ngana Jesuta anzing inikut, “Saimon. Wamu takngatu ganinangge nataat,” ngang iniwan, “Aana. Undang naniwi natapit,” ngang yake inikut. \p \v 41 Iniwan Jesuta tuwang wamu takngatu anzing inikut, “Aminu tapatu beng kayuak kapata mani buyambam siknga 500 ngang aminu tapatue imuke buya mateknga 50 ngang aminu tapatue imik. \v 42 Siwan aminu waapaatda masande upeke yuke yake imunanga dua siwik. Yake imunanga dua siwan kake aminu wa ayamukut tapata sandeyamik. Ge tuwang wamu waaknga natake banipbaatang dasing nataayak. Buyambam siknga sandekngaman ie banip gwaang siknga natapik ba mateknga sandekngaman ie banip gwaang siknga natapik,” ngang inikwaikut. \p \v 43 Ngang inikwaiwan Saimonda, “Buyambam siknga sandekngamik kapanin ngang nataat,” ngang inikut. Iniwan, “Noman yanggayak,” ngang inike \v 44 Jesuta tapan tekngwamban maya waapa kake ngana Saimon inikut, “Maya aapata tasiwan gwa kayak ba dasing? Nata yotdaatang akopa ngana notna siknga ngang dua natake kepina yangga sauwitde yangga tekngatu dua namuyak ngana maya aapata kepinane kwanam yangganata saukngamuke gwapat danggamnata pasiwa kukaing. \v 45 Siwan gata dua tasibakngayak ngana maya aapata kepina tendeknga wena bupbuyak. \v 46 Siwan gwapakngane wel yangga takngatu dua tukngwangamuyak ngana maya aapata yangga kapanga take sikngaakngata kepinane saukngamunggak. \v 47 Unzing tasiwan kake ganinggat. Maya aapatane waiakngana tuyuknga dua ngana nae banip gwaang siknga natake tasingaman kake waiakngana sandekngamunggat. Siwan ngana waiakngana matekngakan ngang natapik kapa sandekngamanu nae banip gwaang siknga dua natapik,” ngang inikut. \p \v 48 Inike maya waapa anzing inikut, “Waiakngaka gwa sandekgamunggat,” ngang inikut. \p \v 49 Siwan iat gatake naking aminda kake asatnake anzing yaking, “Anutu binga dakngake sandekgamunggat ngang ininggak,” ngang inisapduking. \p \v 50 Inisapduwa ngana Jesuta maya waapa anzing inikut, “Nae natapi kekeknga singgak kakngata gatanggaman waiakngakata wena gwa singgak. Banipba kwikwiknga natake kunggayo,” ngang inikut. \c 8 \s1 Maya kunduta Jesu tawamba kuking. \p \v 1 Siwan Jesuta mateknga kundusim yukenga yotbam gapma gapmane gatu yot matek gapma gapmasimune kuut kuke Anututa amin panangge tasinggak kakngae wamu takeakngae aminbam yaniwan natapbing. Sike itane pandetna katau kuut musaat kepianganu tapaatda iat gatake kuking. \v 2 Siwan maya kundu tupa Jesuta waung wai yanikwasiyaman kuking amikat gatu maitna sandeyamukuu kunduatda Jesuat gatake kuking. Gatu Maria Magdala yot gapmane nanaapa tupa waung wai katau kuut musa kautdu dakane tapaaya yanikwasikngaman kuking kapaat kuut kuking. \v 3 Siwan aminu tapatu umana Susa ngang iniking. Ita Herotdane sangabamde kuyana yuak kapatane maatna umana Joana ngang iniking. Iat maya tapatu umana Susana ngang iniking. Iat gatu maya kunduat gatake iat kuke maya waakwakga Jesuat pandetnaat gatayamunangge natake sangaapana yamuking. \s1 Nanam tapunu puyaangane muban kukingge Jesuta yakut. \r (Mat. 13:10-17; Mak 4:10-12) \p \v 4 Siwan aminu yotna yotna nana buyambamda Jesue kuking. Kuwa Jesuta tuwang wamu takngatu anzing yanikut, \v 5 “Aminu tapatuta nanam zak pasiwa pimaningge puyane kukut. Kuke puyanane kusika zakngi kundu katakngita muban pimaking. Muban zakngi kunduta sabaapane pimamba aminda kungapuke zakngi dua kake ayainggamuking. Yainggamuwawa kwaitda apu atnapa puyukut. \v 6 Siwan gatu zakngi kundu muban pimake amaakatangu supna kaya ngana engetanganu kaiu mateknga siknga yuaing komune pimaking. Pimake yusika zuna apmea akopbing. Akoke ngana muyakngita pukutake kekeknga dua siwan zunata akupiaking. \v 7 Siwan gatu zakngi kundu muban pimakingu babamdane yapiatang pimaking. Pimake yuwawa babamda apmea akoke nanam zakgane zuna apapakusiking. \v 8 Siwan gatu zakngi kundu muban keu takedakane pimaking. Pimake yusika akoke buyana buyambam siknga aaking,” ngang tuwang wamu waaknga ngang yanike Jesuta apaa anzing yaninggamatakut, “Mamin aminda maakngi kaya kakengu wamu ayanggat taknga natapsok,” ngang yaninggamatakut. \p \v 9 Ngang yaninggamatawan natapa yapii anggaman dua siwan kake pandetnata inikwaiking. \v 10 Inikwaiwa yake anzing yanikut, “Anututa amin panangge tasinggak kakngae yapii akusopuke yuau anggaman daniwitde Anututa nandutewan nata daninggat. \q1 Sike aminu kunduta tuwang wamban natake baniaatang nangaakan natapningge Anututa take nataak. \q1 Take natapan aminu kunduta Anutue wam maakngita natake ngana dua binga natake yutning.” \s1 Nanam zakge yakutdane yapii yakut. \r (Mat. 13:18-23; Mak 4:13-20) \p \v 11 “Siwan tuwang wamu waakngatane yapii daniwa natapnong. Zakngi muban pimaking ngang danit takngae anzing natapnangge. Aminu tapatuta Anututane wam yaniwan natapning. \v 12 Siwan zakngi kundu muban sabaapane pimaking ngang danit takngae anzing natapnangge. Aminu kunduta Anututane wam maakngita natapa ngana Setenda apu wamu waaknga musiaatang sandeyamunggak. Sandeyaman aminu waakwakga musiaatang siakan ngang dua natapning. Dua natapa Anututa baniane toknga natake waiaknganae tokngabam yaman paning. \p \v 13 “Siwan zakngi kundu muban supna kaya komune engatangan pimaking ngang danit takngae anzing natapnangge. Aminu tapatuta Anututane wam yaniwan natake apbakngake takaing ngana tapatuta apu yanindatdauwan Anutue masa imuning. Nanam zau muyakngi kepatang dua tapan buya dua aakgak binga aminda unzing yutning. \p \v 14 “Siwan zakngi kundu muban babam yapiatang pimaking ngang danit takngae anzing natapnangge. Aminu kunduta Anututane wam maakngita natapning. Natake ngana meya takngatu takngatu kaning ba sangaapa buyambam siknga panangge take natapning ba gupnane sanga mina minaka take siwikge tasining. Unzing tasiyuk Anututane wam yaitapakusiwa buyana dua aakgak. \p \v 15 “Siwan zakngi kundu muban keu take komune pimaking ngang danit takngae anzing natapnangge. Aminu kunduta Anututane wam maakngita natake musiaatang siakan ngang natake wamna katak gwaamuke kekekake pasiwa nanam zau buyana aatning,” ngang Jesuta unzing yanikut. \s1 Aakatap gatake dopang gwende gepbiatangu dua teaing. \r (Mak 4:21-25) \p \v 16 “Siwan aminda aakatap gatake dopang gwende gepbiatangu dua teke gatu buka gwende gepbiatangu dua teaing. Wena. Buka gwene engatangan tewa isikakaawan aminu yoakatang kopningu kakaa apane kopning. \v 17 Siwan sanga bamu akusopuke yuwa kananga dua singgau masande anggaman siwa kanim. Sanga bamu akusopuke yuwa natdetnanga dua singgau masande anggaman siwa atnatdetnim. \v 18 Siwan ginu katak siknga gwautnong. Ginda wamu katak natapnong. Mamin amindaka natdetdetna nomana pake yuwawa Anututa natdetdetna kunduat ayamik. Sike mamin amindaka buyami natake natdetdetninu gwa pakamang ngang gutonga yawanu natdetdetna wa paking kaknga Anututa akaiwan kuyamik,” ngang yanikut. \s1 Jesutane uyapnaat mingaatde wam. \r (Mat. 12:46-50; Mak 3:31-35) \p \v 19 Siwan tapduk wagwene Jesutane uyapnaat mingaatda ie kuking. Kuwa ngana aminbamda yuwa gitna siwan Jesuta yukut komune wesim apnanga dua sikut. \v 20 Siwan aminu tapatuta anzing inikut, “Minggaat uyapbaatda kepman katang yuke ga gandupnangge pakapu undang yuaing,” ngang inikut. \p \v 21 Iniwan natake ngana yake anzing yanikut, “Aminu Anutue wam natake tawaningu natane minga gatu uyapma ngang yaniwit,” ngang yanikut. \s1 Jesuta got takngaat yangga akngaatde toiknga dakngake yuak. \r (Mat. 8:23-27; Mak 4:35-41) \p \v 22 Siwan tapduu gwendune Jesuat pandetnaatda dopangbamu gwendune koke anzing yanikut, “Yangga gapan gwenu kautdu saak kuna,” ngang yaniwan kuking. \v 23 Dopangbam gwen take akuwawa Jesuta dapuna peawan gotbamda yangga gapan gwene pupzang puyapbut. Puyapan yangga suyungga dopangbam gwekatang pukuwawan dopnangge siwan yanggaatang pukunangge sikut. \p \v 24 Siwan pandetnata kuku Jesu tanguwa enawan anzing iniking, “Aanin! Aanin! Kumnangge kamang,” ngang iniwa enake yawan gotda zakngawan yangga sambuya enakuu zetgaman kuma yukut. \p \v 25 Yuwawan Jesuta anzing yanikut, “Ginda nae natapa kekekakut taknga dasingge tewa pimanggak,” ngang yaniwan akgwauke nangaakan natake ina anzing yaking, “Aminu aapa mamin? Ge wamu yawan gotda wena siwan yangga sambuyata kuma yuwan kaamang,” ngang yaking. \s1 Waung wai takwakga aminu tapatu tapa wai siwan Jesuta gatangamukut. \r (Mat. 8:28-34; Mak 5:1-20) \p \v 26 Masande iat pandetnaatda Gegesa kep komune kuking. Sike Galili kep kautdu saak yuwan yangga gapanu Galili gwenu banakan yuwan Gegesa keu kautdu saak yuak komune kuking. \v 27-29 Kuke Jesuta dopangbam gwen teke epu kwaimune kuke kaawan aminu you wanggapmane nana tapatuta ie apbut. Waung wai kunduta aminu waapa tapa tupa siknga yutakapbut kopatang tauknga dua wamake ita you gwendunekan dua yuke matmat gapmanekan yuak. Asinggan waung waita tapa aminbamda asinggan kayuke nau kekekngata wapa ngana ita apapan dakngawa waung wai waakwakga tapa keu aminu wena komune asinggan kunggak. Aminu waapata Jesu kake inengan kuke Jesue kepine nomda pimake yanggamatake anzing inikut, “Jesu! Ga Anutu enane siknga yuak kapatane waaknga. Gata nae dasing tasinangge apunggayak? Na nutnangge ma natapim. Nae toknga ma namim,” ngang yanggamatake ininggamatakut. Dasingge? Jesuta waung wai gwa yaniwan aminu waapa teke kuningge yaniwan aminu waapata ininggamatakut. \p \v 30 Ininggamatawan Jesuta, “Umanda mamin,” ngang iniwan, “Ninu aminu buyambam,” ngang inikut. Dasingge? Waungu wai kwaapzangga aminu waapa taking. \v 31 Sike waungu wai waakwakga Jesu anzing yake ininggamataking, “Gata gapma bapatang pukuke toknga panimde ma ninikwasiwim,” ngang iniking. \p \v 32 Iniwa ikwawa takwakgu wesim yuke nanam nake yuwawa kake waungu waita yanggamatake anzing yaking, “Gata take ninipewi kuku ikwawa waakwak panim,” ngang iniwa Jesuta, “Ayok,” ngang yanikut. \v 33 Yaniwan aminu waapa teke kuku ikwawa waakwak papa ikwawa waakwau zetgaman isapmake kuku dameatang pimake puku yangga gapan gwene pukuke yangga tangoke akumbing. \p \v 34 Siwan ikwawa toikaingga unzing kake atdatakuke sanga wa kakingu aminbamu yot gapmane kuku yaniwa yatakuwa aminu kaukaut yuaingga natapbing. \v 35 Natake aminbamda wa sikut taknga kanangge kuking. Jesue kuke aminu waapa kawa waungu waiakwakga gwa teke kukinga kaking. Kawawa tauknga tamake natdetdetna anggaman siwan Jesuta yukut komune inengan kepine yuwawan kake akgwauking. \v 36 Akgwauke yuwawa waungu waita aminu waapa takingu yanikwasiwan kuwawa aminu waapata take siwan kakingga ie wamu yatakuking. \v 37 Yatakuwawa aminbamu Gegesa kep komune nana aminda natake kumzang gwauke Jesu anzing iniking. Ga ninu nipmake kungga ngang iniking. Iniwa natake Jesuta dopangbam gwene koke gatuna Galili kep komune kunangge tasikut. \p \v 38 Tasiwawan kake aminu waungu waita teking kapata Jesu anzing ininggamatakut, “Naat kuut kusim,” ngang ininggamatawan yake anzing inikut, \v 39 “Aho! Ga yotda kuke sangabamu Anututa tasinggamuk kakngae yaniwi natapnong,” ngang inike initewan kuke aminbamu yotbam gapmane nana amin yanike sanga Jesuta tasingamukutde wamu yanitakuwan natapbing. \s1 Jesuta maya mait sikut tapaat Jairasdane yapanaat gatayamukut. \r (Mat. 9:17-26; Mak 5:21-43) \p \v 40 Siwan aminu kuupbamda Jesue natayuwawa ita Galili kep komune gatu kuwan kake apbakngaking. \v 41-42 Apbakngake yuwawa aminu tapatu umana Jairas ngang iniking ita miti yotde kuyana yukut. Itane yapana awia tapatukan nakanu katau kuut musaat kepianganu gweaakan yuke mait sike kumnangge dapaknga sikut. Siwan nanata kuke Jesue kepine nomda pimake anzing ininggamatakut, “Gata yotnane apso,” ngang ininggamatawan Jesuat iat gatake kukumayak. Kuwawat aminbamda akgitnagitnauke iat gatake kuking. \v 43 Kuwawa maya tapatu yekapna sike daknga asinggan pake nakanu katau kuut musaat kepianganu gweaya gwa kawan sandewan yuawan ngana aminu kunduta maitna waaknga sandekngamunangge tasiwa maikut. \v 44 Maya waapata Jesue masene kuke katakngita tauknga nomna saasaakngi wanganekan wasikut. Ita unzing tasiwan dakngata zakngawan wena sikut. \p \v 45 Siwan Jesuta, “Maminda taukngane katakngita wasik,” ngang yawan aminbamda, “Ninu wena,” ngang yawawa Pitata anzing inikut, “Aana! Aminbamda yuke gae yupbasiwa gitnawan taukgane ba guing ba dasing,” ngang inikut. \p \v 46 Siwan ngana yake anzing inikut, “Aminu tapatuta katakngita awasik ngang natapa natane kekeknganata aminu tapatu gatangamuk ngang nataat,” ngang inikut. \p \v 47 Iniwan maya waapata natake ita tasikut taknga takusopunanga dua siwan kake dandai yamuba kuku Jesue nomnane pimake aminbamde kaine wamu katakngita wasikutde yapii yake ita anzing inikut, “Maitna zetgaman wena siwan kaat,” ngang inikut. \v 48 Iniwan yake anzing inikut, “Yapana. Nae natapi kekeknga singgak kakngata gatanggaman maitda wena singgakge musipba kwikwikngata yotda kunggayo,” ngang inikut. \p \v 49 Unzing iniyuwawan wa aminu kuyana yuak kapatane yot gwenune yuau tapatuta apuke, “Yanindamumsaapa, kwatanu ma iniwi apan. Yapakata gwa kungwak,” ngang inikut. \p \v 50 Iniwan Jesuta natake Jairas anzing inikut, “Ga meya ma natapim. Nae natapi kekeknga siwanu yapakata gatuna apme gweawik,” ngang inikut. \p \v 51 Inike aminu waapatane yotnane kuke moo aminu dua kapewan kopbing. Pitaat Jonkat Jems gatu nana minga nganggan papan wa amikat Jesuatdakan kopbing. \v 52 Siwan aminu kuupbamda waatdaka waapae butaya natake kwanam sike yuwawa kake Jesuta anzing yanikut, “Ginda kwanamza ma siwam. Ita gatukande dua kungwak. Dapuna pekgak,” ngang yanikut. \p \v 53 Yaniwan kumzang inimike, “Gwa kungwak kapae dasingge yanggak,” ngang yaking. \v 54 Siwan ngana Jesuta maya matekapa katakngine take wamu apaa anzing inikut, “Yapana! Enat,” ngang inikut. \v 55 Iniwan zetgaman uyungata apu gupnaatang pukuwan gweake enawan Jesuta nanamu kundu ima napikge yanikut. \v 56 Yaniwan nana mingata asatnawat ngana Jesuta wamu kekeknga ngang yake aminu kundu sanga nata tasiwa kamayakge ma yaniwat ngang yanindakngakut. \c 9 \s1 Pandetnae puya yamukut. \r (Mat. 10:5-15; Mak 6:7-13) \p \v 1 Siwan ita pandetna katau kuut musaat kepianganu tapaaya yayawamban apa kekeknga aknga yaman waung wai yanikwasike maiu takngatu takngatu sandeyamuningge natake yamukut. \v 2 Yamuke wamu Anututa amin panangge tasinggak kakngae wam yanike gatuna maitna kaya amin sandeyamuningge yanikut. \v 3 Yanike anzing yanikut, “Ginda sangasa ma pake kuwam. Ginda gusokza ba yakza ba nanamza ba manisa ba siotza gomayana kaya ma papam,” ngang yanikut. \v 4 “Sike ginda kuwawa aminu tapatuta yotnaatang pakopanu ginda you wagwenekan yukenga masande you gapmandune nana amin yaninangge natake you wagwenu teke kunong,” ngang yanikut. \v 5 “Sike ginu kuwa aminu you gapmandune nana aminda dua pakopanu you wanggapma teke kuyuk yemi kaikza zipa pimapa kake wai pasiyamumang ngang natake gwautning,” ngang yanikut. \v 6 Yanike yanipewan kuke yotna yotna kuupbam kuke Anututane wamu takeaknga ngang yanike maitna yotna yotna nana kuupbamdane sandeyamuking. \s1 Herotda Jesue buyami sikut. \r (Mat. 14:1-12; Mak 6:14-29) \p \v 7 Siwan Herot aminu tupan tapata sangabamu Jesuta pasiwan natapbut. Natake, “Jonda akumbut katangga gatuna gweake pasinggak,” ngang aminu kunduta yawa natapbut. \v 8 Siwan kunduta, “Ilaijata enandangga gatu epuke pasinggak,” ngang yawa kunduta, “Yanikapsa aminu tupanana tapatuta gatu gweake pasinggak,” ngang yawa Herotda natapan yapii buyami sikut. \v 9 Siwan Herotda yake, “Nata tupa yanipewa kuke Jondane guyaknga gwa mataking,” ngang yakut. “Sike aminu waapa maminde wamu inata kundu yanggak,” ngang yake Jesu kainata kanangge take siknga natake tawake ngana dua kakut. \s1 Nanamu aminu 5,000-de yamukut. \r (Mat. 14:13-21; Mak 6:30-44; Jon 6:1-14) \p \v 10 Siwan Jesuta pandetna yanipewan kukingu gatu apuke sangabamu tasikingge wam iniking. Iniwa natake pandetna waakwak papan aminbam peke inatakan you gapmandu umana Betsainda ngang inikaing gapmane kuking. \v 11 Kuwawa masande yawa aminbamda natake masene kuku yawake kundopa kake apbakngake Anututa amin panangge tasinggak kakngae gepbiatang yuwawa Anututa pasiyamikge wamu yanike maitna kaya aminu maitna sandeyamukut. \p \v 12 Yanike sandeyamuwawan bangee pandetnata ie kuku anzing iniking, “Keu ayuamang kopatangu nanamu wena siwan amin kaya nanamu yamunanga wena,” ngang iniking. “Aminu wa yanipewi yotna yotna kuke undang peke nanamna undang pake naut,” ngang iniking. \p \v 13 Iniwa ngana yake anzing yanikut, “Nanamu gisa yamunong,” ngang yanikut. \p Siwan wawi buyambam 5,000-da yuwawa kake anzing yaking, “Ninu nanaminu buyambam dua. Poyau katau kuut musakan siwan pis dakaaya nganggakan yuaing. Pake yamuna take dua siwik. Sike ga dasing natayak? Ninda usiwam yot kuke aminu buyambamu waakwakge nanamu usiyamunimde nataayak ba dasing,” ngang iniking. \v 14 Ngang iniwa yake anzing yanikut, “Ginda yaniwa kepdakane aminu 50, 50 ngang usanzike inana pukwitningge yaninong,” \v 15 ngang yaniwan natake unzing tasike yaniwa pukwiking. \p \v 16 Pukwiwawa Jesuta poyau wa katau kuut musa gatu pis dakaaya ngang katakngita pake pakusang enandang kake Anutue inimbakngakenga nanamu wa puke pandetnae yaman pake usanziyama aminbamu waakwakga naking. \v 17 Yama napa musia gitnawa kaiknga yukingu butuke pandetnata sapayau katau kuut musaat kepianganu dakaaya ngang pamuba dopbing. \s1 Pitata Jesue Krais ngang inikamang kapa ga unin ngang yakapbut. \r (Mat. 16:13-14; Mak 8:27-29) \p \v 18 Siwan sipdune Jesuat pandetnaatda unekan gatake yuke Jesuta tumuk wamu Anutu inikut. Iniwan puyuwana pandetna anzing yanikwaikut, “Aminda nae dasing yakaing,” ngang yanikwaikut. \v 19 Yanikwaiwan yake anzing iniking, “‘Jonu yangga sauyamuke kumbut tapata gatu gweake ita pasinggak,’ ngang gae yawa kakumang. Siwan kunduta, ‘Ilaija Anutue wam tupa siknga ngang yanikapbut tapa Anututa kayukapa takopbut. Ita enaneta gatu epuke pasinggak,’ ngang gae yawa kakumang. Siwan kunduta, ‘Anutue wam yanikapbuu tapatuta tupa siknga kumbut ngana apmanu gatu gweake pasinggak,’ ngang gae yawa kakumang,” ngang pandetnata Jesu yake iniking. \p \v 20 Iniwa natake ita gatu yanikwaikut, “Siakan. Ngana ginda nae dasing yakaing,” ngang yanikwaiwan natake Pitata yake anzing inikut, “Anututa ga tapan gatanimuyaapanin dakngake yuayak ngang ganduke umanda Krais ngang ganinggat,” ngang inikut. \p \v 21 Iniwan natake wamu waaknga ie dua yaniwa natapningge Jesuta yanindakngakut. \v 22 Wa yanindakngakut takngatane yapii Jesuta anzing yanikut, “Na aminbamdane notnaapa dakngake yuat tapata meya takngatu takngatu papit. Siwan Judia amindane take amikat gatu Anutue yot takwan gwene pasiya amindane takeakwakat Mosesde mama wam yanindamumsa amikatda nae semna natangamuke yawa nuwa kupit. Nuwa kungwake tapduu gweaat gwenduat gwene Anututa yawan gatu gweawit,” ngang yanikut. \s1 Jesuta kungwake gatu gweawikge ina yakut. \r (Mat. 16:20-28; Mak 8:30-9:1) \p \v 23 Yanike aminbamu anzing yanikut, “Aminu tapatuta natane amina daknganangge natakengu inane banip tawanangge nataak kaknga undang teke iwanata amin saamdakane na nuwa kupit binga kumnangge dua gwauke meyana gwaamuke asinggan na nawamsok. \v 24 Aminu tapatuta kayuk yuak kaknga gitna tanangge natakengu waapata akupik. Sike aminu tapatuta nae natanggamatake tasiwawan aminu kunduta semna natangamuke tanguwa kupanu ita gatuna kayuk yuwik kakngana atake asinggan yuwik,” ngang yanikut. \v 25 “Aminu tapatuta sangaapana buyambam siknga papik. Pake ngana masande akupanu sangana wa pakut takwakga dasing gatangamik? Wena. \v 26 Sike aminu tapatu nae masa namuke natake wam yakapnangge apmaakawanu na aminbamdane notnaapataaya masande waapae masa yake asimit. Na umana kaya buyambam tapa dakngake Nana Anutuat angelaatdane kakaa aknganane apuke aminu waapae masa yake asimit,” ngang yanikut. \v 27 “Nata siakande siknga daninggat. Aminu ayuaingu kundu dua kungwake yuke kawawa tapduknga Anututa amin panangge tasinggak gwenda apan kaning,” ngang yanikut. \s1 Jesutane gupna inata kundu sike yuwan kaking. \r (Mat. 17:1-8; Mak 9:2-8) \p \v 28 Jesuta wamu waaknga yakenga masande tapduu katau kuut musa kautdu gweaat gwenduat kawa sandewana Pitaat Jonkat gatu Jems nganggan pake tawanu dakatune tumuk wam yawikge natake yanipakopbut. \v 29 Yanipakoke tumuk wam yake yuwawan nomna inata kundu sikut. Siwan tauknga kwaknga siknga siwan waenga dakngakut. \v 30 Dakngake yuwawan aminu tapaaya akumbumayak katangga anggaman siwat kaking. \v 31 Kawawa kakaa aknganane apbumayak. Aminu waapaau umana Moses gatu ayanikapsaapa Ilaija ngang yanikingu waapaatda apuke Jesuta Jerusalem yot gapmane kupikge wam inikumayak. Ita unzing kupikge Anututa initewan epbutde wamu waakngae inikumayak. \v 32 Iniwawat Pitaat notna apaatdane kai dapuna siwan ngana dua peke Jesuta kakaa aknganane yuwan kake aminu waapaatda Jesuat unekan yuwat kaking. \v 33 Kawawa aminu waapaatda Jesu teke kunangge siwat kake Pitata anzing inikut, “Aana! Ninu take siknga ane yumangge gepa gweaat gwenduat mitapna. Gwendu gae. Gwendu Mosesde. Siwan gwendu Ilaijae,” ngang Pitata buyami natake wamu waaknga inikut. \p \v 34 Wamu waaknga ayayuwawan minga dakatuta apu wamakusiwan akgwauking. \v 35 Akgwauke yuwawa wamu takngatu minga ganang katangga anzing yakut, “Aminu waapa natane waaknga. Nata tapa pasinggak. Siwan ginda itane gen gwaamutnong,” ngang yakut. \v 36 Wamu waaknga yawan puyuwana kaawa Jesutakan yuwan kaking. Sike kuma yuke tapduk waapatangu aminu tapatu sanga wa kakingge dua yaniking. \s1 Waatdaka waung wai apata takut tapata take sikut. \r (Mat. 17:14-18; Mak 9:14-27) \p \v 37 Siwan tembana tawan dakaneta epana aminbamda Jesue tawatake kepine apbing. \v 38 Apuwawa aminu wa apbing amikatnana tapatuta yanggamatake anzing ininggamatakut, “Yanindamumsaapa! Waaknga kake gatangamuyo. Natane waaknga awia tapatukan. \v 39 Siwan waung waiapata sipdu sipdune tanggaganuwan zetgaman yanggamatawan wai siknga tandambanuwan aapna kwaknga genane akopa tasiwan maiwan ngana waung waiapata zetgaman dua teke kunggak,” ngang inikut. \v 40 “Siwan nata pandetda yaninggawa ngana waung waiapa sandetnangge tasiwa maikut,” ngang inikut. \p \v 41 Iniwan yake anzing inikut, “O ginu Anutue natapa siakan dua siwan yamandet sikaing amin! Na gikat gatake yuke asinggan dandupewa ginda meya aknga nama gwaamuba take dua siwik,” ngang yanike, “waakga takapso,” ngang inikut. \p \v 42 Iniwan takapan ngana waung waiapata kumzang tandambanuke muban pimake tasiwan maiwan kake Jesuta waung waiapa kaanga inikwasiwan kuwana maitna wena sikut. Siwan iniwan waatdaka waapa nanae gatu kukut. \v 43 Gatu kuwan kake aminu kuupbamda Anututane kekeknga akngana kake asatnaking. \s1 Apmea kupit ngang gatuna yakut. \r (Mat. 17:22-23; Mak 9:30-32) \p Siwan nangaakan natake sangabamu ita tasikutde asatnake yuwawa Jesuta pandetna anzing yanikut, \v 44 “Ginu maak gwaang pake wamu aaknga natapnong. Masande na aminbamdane notna dakngake yuat tapa iwande yama na tanggaganutning,” ngang yanikut. \v 45 Yaniwan ngana wamu waaknga yapii akusopuwan natapa anggaman dua siwan wamu waakngae inikwaitnangge akgwauke apmeptaking. \s1 Maminda buyambam tapa? \r (Mat. 18:1-5; Mak 9:33-37) \p \v 46 Siwan Jesutane pandetnata wamu takngatu nikatnana mamin amintapata nindane buyambam tapa dakngake yuak ngang ina banakan unzing yake yanganuking. \v 47 Siwan Jesuta wamu wa musiaatang natapbing kaknga anggaman natake waatdaka tapatusim takapu banakan teke anzing yanikut, \v 48 “Aminu tapatuta waatdaka ambingata nae gen gwaamuban kake apbaknganggak kapata nae notna dakngawan kaat. Siwan aminda nae apbaknganggak kapata aminu na nanitewan apbum tapae notna dakngawan kaat. Sike aminu gikat nana tapatu umana wena ngang inikaing kapata gindane tupan tapa yuak ngang nataat,” ngang yanikut. \s1 Gindane notza. \r (Mak 9:38-40) \p \v 49 Siwan Jonda Jesu anzing inikut, “Aana. Ninda kawatna aminu tapatuta gae umandae waung wai yanikwasiwan kuwa ngana ita nikat dua gatake yuke gawakamang. Unzingge ninda ma yanikwasiwi kuwam ngang yandakngakumang,” ngang inikut. \p \v 50 Iniwan ngana yake anzing inikut, “Ginda ma inindakngawam. Aminu tapatuta ginu dua danisapduke pasiwanu waapa gindane notza,” ngang inikut. \s1 Aminu Jesu yotnane dua takopbing. \p \v 51 Siwan tapduknga Anututa Jesu enane gatu initakopikge tapduknga natapan dapaknga gwa siwan kake Jesuta Jerusalem kunangge natapbut. \v 52 Jerusalem kunangge natapan kekekawan Jesuta amina yanipewan ita gamok kuking. Kuke Sameria kep komune kundoke you gapmandune kuke yaniking. Ginda tanomanuwa Jesuta ane akoke pewik ngang yaniking. \v 53 Ngang yaniwa ngana Jerusalem apmea kopnangge Jesuta natapan kekekakut takngae you wanggapmane nana aminda natake ie apbitaking. \v 54 Ie apbitawa kake pandetna tapaaya Jemskat Jonkatda Jesu anzing inikumayak, “Aanit. Katap mumuyangga enandangga epu you anggapmane nana amin yasiwan kumningge take ba yasim,” ngang inikumayak. \v 55 Iniwat Jesuta tapan tekwamban kaanga yanikut. \v 56 Kaanga yanike you gapmandune kunangge natake pandetnaat kuking. \s1 Aminda Jesu tawanangge meptaking. \r (Mat. 8:19-22) \p \v 57 Kepiapane kuwawa aminu tapatuta Jesu anzing inikut, “You kuupbam gata kuwiyak gapma gapmane naat kuut kusim,” ngang inikut. \p \v 58 Iniwan yake anzing inikut, “Kaap zongu yotna kaya siwan kwaiu kuut yotna kaya. Siwan ngana na aminbamdane notna dakngake yuat tapa yotna apetnanga gwendu wena,” ngang inikut. \p \v 59 Inike aminu tapatu anzing inikut, “Ga apu nawamso,” ngang iniwan ngana yake anzing inikut, “Aana. Gata nandutewi nata kuke nana gamok kwaiwit,” ngang inikut. \p \v 60 Iniwan yake anzing inikut, “Undanga. Kumnanga aminda kupsa amin notna apme kwaining ngana ga kuke wamu Anututa amin panangge tasinggak kakngae wam yanikapso,” ngang inikut. \p \v 61 Iniwan aminu tapatuta apu anzing inikut, “Buyambam tapa. Na ga gawanangge natat ngana gata nandutewi nata kuke notnabamu katakngi ipa,” ngang inikut. \p \v 62 Iniwan yake anzing inikut, “Aminu tapatuta puya inata takngatu tuwanguke ngana puya tupa tasikut takngae natanggamatakengu Anutue damanaatang kopnanga dua,” ngang inikut. \c 10 \s1 Pandetna 70 yanipewan kuking. \p \v 1 Siwan masande Jesuta pandetna kunduat 70 pakut. Pake you ita masande kunangge natapbut gapma gapmane yanipewan kuking. \v 2 Yanipewan kuningge tasike tuwang wamu takngatu anzing yanikut, “Nanamu buyambam siknga puyaangaatang gwa yukaing ngana puya aminu apananga mateknga siknga. Unzingge ginda gwa yukawa papsa amindane toiknga tumuk wam iniwa natake puya amina kunduat yanipewan kuke nanamu pake unekan pengamuning,” ngang yanikut. \v 3 “Ginda undang kunong. Nata danipewa kuke sipsip matekga binga kamunu tokngae banakan katang yutning,” ngang yanikut. \v 4 “Sike ginda manisaat yakzaat dua pake kepi taukza gomayana kaya dua pake kusika kepiapane aminu kundu kake gaak wam mamaya ma yanike zetzet kunong,” ngang yanikut. \p \v 5 “Sike aminu tapatuta yotnaatang gin pakopanu tupanu gaak wamu anzing yaninong. Anututa ginde musip kwikwik natandamunggak ngang yanike kopnong,” ngang yanikut. \v 6 “Sike aminu tapatuta you wagwene musip kwikwik wa yanining kaknga natake apbakngakengu wam kwikwiu waaknga musiaatang natake yuwik. Sike ngana aminu musip kwikwiu waakngae bitake yuwanu ginda wam kwikwiu wa yanining kaknga gisatakan natake kunong,” ngang yanikut. \v 7 “Sike ginu yotnaatang pakopanu you wagwenekan yuke nanamu wa aminda damuninggan nake tangopnong. Dasingge? Puya aminu buyana apananga ngang yakamang. Siwan ginu you inandekganu ma kongepam,” ngang yanikut. \p \v 8 “Siwan ginu you gapmandune kuwawa une nanata ginu yotnaatang pakopanu ginda nanamu wa aminda usanzitdamuninggan nanong,” ngang yanikut. \v 9 “Sike ginda aminu maitna kaya you wanggapmane nana maitna sandeyamuke ginda anzing yaninong, ‘Anututa amin panangge tasinggak kakngata ginde apnangge dapaknga gwa singgak,’ ngang yaninong,” ngang yanikut. \v 10 “Sike ginda you gapmandune kuwa unenana aminda apu ginu yotnaatang dua danipakopanu ginu you wanggapmatane kepiapane yuke ginda anzing yaninong, \v 11 ‘Dapandapa you anggapmasatane yeminine gatakuingu ninda yemi kaikngin zipna pimapa kake ginda katak siknga natapnong. Anututa amin panangge tasinggak kakngata paya gatandaman itane gepbiatang koyuaing,’ ngang yaninong,” ngang yanikut. \v 12 “Nata daniwa natapnong. Masande tapdukga sandewik gwekatangu Sodom nana aminda meya buyambamu takngatu kaning ngana you wa gapmane nana aminda meya wa kaning binga dua kaning,” ngang yanikut. \s1 Musia dua tapa tekwanggutde yakut. \r (Mat. 11:20-24) \p \v 13 “Masande Anututa ginu Korasinnana amikat Betsaindanana amikatde toknga damik ngang natake butaya siknga natandamunggat. Dasingge? Nata duya takngatu takngatu yotza tasikum binga tupa siknga ngang yakapsa aminu tapatuta Taia yot gapmane gatu Saidon yot gapmane ngang tasikut gamu you wa gapmaaune nana aminu gawaknga siknga ngana zetgaman musia tapa tekwamban. Muyupda gupnane dotdonguke pukwike tasiwawa musia tapa tekwanggut takngata anggaman siwan kanam,” ngang yanikut. \v 14 “Tapduknga Anututa aminbam usanziwik gwekatangu meya Taiaat Saidon nanaatda paning binga dua unenana aminda paning,” ngang yanikut. \v 15 “Siwan Kapaneam nana aminda inane umana yatangenawa enane siknga kopik ba dasing? Wena. Anututa you wanggapmane nana aminu kaipakapan katap bapatang apukuning,” ngang yanikut. \p \v 16 Yanikenga pandetna anzing yanikut, “Aminu tapatuta ginde wam natapan kake aminu waapata nae wama atnataak kapa unin ngang natangamit. Sike aminu tapatuta ginde wamu dua natake masa daman kake nae masa namunggak kapa unin ngang natangamit. Siwan aminu tapatuta nae masa naman kake atnanitewan apbum tapae masa imunggak kapa unin ngang natapit,” ngang yanikut. \s1 Aminu 70 kukingu gatuna apbing. \p \v 17 Masande aminu 70 yanipewan kukingu gatuna apuke apbakngake anzing iniking, “Buyambam tapanin! Ninda gatane umandae yanikwasitna waung waiakwakga ninde wam atnatake kuking,” ngang iniking. \p \v 18 Iniwa yake anzing yanikut, “Ginda waung waiakwak yanikwasiwa kuwa Seten yapbike itane kekeknga akngana tasiwa maiwan kawawa enandangga pupzang gaman pimake epuwawan kakum,” ngang yanikut. \v 19 “Natapnong. Nata kekeknga akngana ginde gwa damukumde ginda apme gomou amin yasikapaat tung sakat yaipapaakusike tasikengu dua maike iwanza kekekngana kaya kuut yapbitning,” ngang yanikut. \v 20 “Sike ginda, ‘Waung waita ninde wam natake akgwaamukaing,’ ngang natake ginu ma bakngawam. Wena. Anututa umanza enandang gwa matakut ngang natake apbaknganong,” ngang yanikut. \s1 Jesuta Nanin Anutue inimbakngakut. \r (Mat. 11:25-27; 13:16-17) \p \v 21 Tapduk waomune Waung Kapata Jesue musip tangenawan apbakngake Jesuta Anutu anzing inikut, “O Nan. Ga kepat enandangkatdane buyambam tapa. Nata ga ganimbaknganggat. Pandetnata kekeknga akngakae pasikaingge yapii natdetdetninu kaya ngang yaya aminde gata takusopuke natdetdetninu mateknga ngang yaya aminde yeuyamunggayak. Ngan Nana. Gata take natake unzing tasinggayakge ganimbaknganggat,” ngang inikut. \p \v 22 Inikenga aminbamu anzing yanikut, “Natane Nanata naniwan nata sanga kuupbamde toiknga dakngake yuat. Siwan aminu tapatuta na Anutue waak ngang nae yapii dua nataak. Nanatakan ie atnataak. Siwan aminu tapatuta Nanatane yapii dua nataak. Na itane waakngatakan nataat. Siwan aminu na itane waakngata Nanatane yapii yeuyama kake wa amin kaya anggaman atnataing,” ngang yanikut. \p \v 23-24 Ngang yaniwana Jesuat pandetnaatdakan yuke tapan tekwamban anzing yanikut, “Daniwa natapnong. Tupa siknga aminu ayanikapsa amikat gatu aminu buyambam tapaapa kwaapzangga sanga ginda apmanu akaaingu akanangge tasike ngana dua kaking. Siwan wamu apmanu ginda atnataing kaknga natapnangge tasike ngana dua natapbing. Ngang unzingge daniwa natapnong. Aminda sanga ginda akaaingu aminu kunduta kakengu apbaknganing,” ngang yanikut. \s1 Aminu moo aminu tapatuta tasikut taknga \p \v 25 Siwan Mosesde mama wam yanindamumsa aminu tapatuta dandam tangan enake yukut. Yuke Jesu tasiwa siwik ngang natake Jesu anzing inikwaikut, “Aanin. Dasing tasiwa Anututa nanduke tasingaman kekeknga gatukande yuwawit,” ngang inikwaikut. \p \v 26 Inikwaiwan Jesuta yake anzing inikwaikut, “Mosesde mama wapatang dasing kendekuyak,” ngang inikwaikut. \p \v 27 Inikwaiwan yake inikut, “Mosesde mama wapatang anzing kendekum, ‘Kuyasa Anutue banipzaatang gwaam siknga natake musipzaatang ie take siknga natake kekeknga akngasa kuupbam ie imuke natdetdetzaatang asinggan asinggan natanggamatanong. Gatusa banipzaatang gisae musip gwaang nataaing kaknga binga mamin aminda ginde wesim yuaing takwakge musip gwaang natayamunong.’ Ngangu Mosesdane mama wapatang unzing kendekum,” ngang inikut. \p \v 28 Iniwan Jesuta yake anzing inikut, “Noman siknga yanggayak. Unzakan tasike yusikangu gatukande kekeknga yuwiyak,” ngang inikut. \p \v 29 Iniwan waapata mama wamu waaknga katak dua tawanggakge umanata pimapsak ngang natake gatu inikwaikut, “Nae wesim yuaing takwau mamin,” ngang inikwaikut. \p \v 30 Inikwaiwan Jesuta tuwang wamu takngatu yake anzing inikut, “Judia nana aminu tapatuta Jeriko yot gapmane pukunangge natake Jerusalem yot gapma teke pukukut. Kepiapane pukuwawan kuka aminu kunduta apu tanguke itane sangaapana kuupbam pangamuking. Tanguke pangamuke kuwana waapata kumnangge dapaknga sikut. \v 31 Siwawan Judia nana Anutue yot takwan gwene pasiya aminu tapatuta kepiapane kusika aminu waapa kawawan kumnangge dapaknga singgawan kakut. Kake ngana kwaim saak yapbike kukut. \v 32 Yapbike kuwawana Liwaitane dongane aakut tapatu miti puya pasinggak aminu tapatuta kepiapane kusika waapa kakut. Kake inenan kuke waapa kake kwaim saak yapbike kukut. Anutue yot takwan gwene pasiya aminu gwa yapbike kuwawan waapaya kuke ina unzakan yapbike kukut. \v 33 Yapbike kuwawana aminu tapatu iwan nana aminu tapatu Sameria kep komune nana waapata kepiapane kukut. Kusika waapa kake baniaatang butaya siknga natapbut. \v 34 Butaya natake inengan kuke marasin tukngwamban pukuwan watana wamangamukut. Watana wamangamuke ikwawa gamandane masene takweke tapan kusika pakapuyut you gwendu kake undang kopbumayak. Undang koke Sameria nana aminda katak kayuwawan kepda \v 35 kwakawan enake yot toikge mani saaya imukut. Imuke anzing inikut, ‘Aminu aapa toimso. Ita take yuwikge toisika sanga usingamunangge natake buyaka mumsa. Ge apmea nata gatu apuke yake akgamit,’ ngang inikut. \p \v 36 “Ge tuwang wamu waaknga natake ga dasing nataayak,” ngang Jesuta inikwaikut. “Aminu tapaat tapatuat wa kukinggane mamin tapata aminu waiakwakga tanguteking kapa kake nata ie inengan yuatapa ngang natapbut,” ngang inikwaikut. \v 37 Inikwaiwan yake anzing inikut, “Butaya natake gatangamukut tapanin,” ngang inikut. Iniwan yake anzing inikut, “Siakan. Ga kaya kuke unzakan tasiyo. Tasikengu kayuk asinggan yuwiyak,” ngang inikut. \s1 Mataat Mariaatda tasikumayak. \p \v 38 Siwan kepiapane kusika Jesuat pandetnaatda you gapmandune kopbing. Kopa maya tapatu umana Mata ngang iniking. Ita kake papan yotnaatang kopbing. \v 39 Koke waapatane uyapna umana Maria ngang iniking. Ita apu Jesue wam katak siknga natapnangge natake kepine pukwike natayukut. \v 40 Natayuwawan ngana paana Matata nanamde sangae natayuk puya pasiyuk musiaatang nangaakan natapbut. Natake Jesue kuku anzing inikut, “Uyapmata napmake dua gatangaman natakan nanamu tandakngawa take singgak ba dasing? Iniwi apu gatangaman,” ngang inikut. \p \v 41 Iniwan ngana Jesuta yake anzing inikut, “Mata. Mata. Ga mina sangabamde nangaakan natapi ganduat. \v 42 Puya takngatuekan nataayak gamu take siwan. Uyapbata puya waakngae natake yuwawan teng ngang ininanga dua siwik,” ngang inikut. \c 11 \s1 Tumuk wamde yakut. \r (Mat. 6:9-13; 7:7-11) \p \v 1 Siwan tapduu gwendune keu komduatang yuke Jesuta tumuk wam yawan puyuwana pandetna tapatuta anzing inikut, “Aana. Gata ninu tumuk wam yanimde ninindamumso. Unzing tupa Jonda pandetna yanindamukut binga nikaya ninindamumso,” ngang inikut. \v 2 Iniwan ita anzing yanikut, “Ginda tumuk wam yananggengu anzing yanong, \q1 ‘Nanin. Gatane umanda asinggan tangenatna enane siknga yuwawan \q1 tapduknga gata amin panangge tasinggayak gwenda apsok. \q1 \v 3 Toike ninda nanamu dapmakamangu tapduk tapduk asinggan nimuyo. \q1 \v 4 Ninda waiaknga pasinimukaing amindane waiakngana sandeyamukamang binga \q1 ninda waiaknga tasikamang kaknganinu sandetnimuyo. \q1 Gata dua nindupewi iwaninda ninu pasiwa sining,’ \q1 ngang yanong,” \m ngang yanikut. \p \v 5 Yanikenga tuwang wamu takngatu anzing yanikut, “Aminu gikatnana tapatu notna kaya ngang petakumat dakane kuke notna waapa anzing inikut, ‘Notna. Nanamu gomaat gomduat namuyo,’ ngang inikut. \v 6 ‘Natane notna tapatu nae apan nanamu ita nananga wena siwan apunggat,’ ngang inikut. \p \v 7 “Iniwan notna waapata yoakatangga yake anzing inikut, ‘Gata kwatanu ma naniwim. Gwabou gitna gwa yapuke naat waakngaatda dapuninu gwa pemangge nata enake sanga gamunanga dua,’ ngang inikut. \v 8 Inikutde ginda natapa dasing singgak? Nata daniwa natapnong. Ita aminu waapae notna ngang natake ngana dua enake imik. Aho. Aminu waapata sangae gatu gatu ininggamatanggawan natake ita enake sanga kuupbam aminu waapata dapiu asimik. \p \v 9 “Siwan nata daniwa natapnong. Ginda Anutu iniwa ita sanga ginda dapmakaingu atdamik. Ginda sangae yawakengu ginda dapmakaingu akaing. Ginda kepman yuke yoakatang kopnangge wam yawanu Anututa ginde gwabou atzitdamik,” ngang yanikut. \v 10 “Mamin amindaka Anutu inikaingu wa aminu sanga apaning. Siwan mamin amindaka sangae yawakaingu wa aminu akaning. Siwan mamin amindaka yoakatang kopnangge wam yakaing aminde atziyamik. \p \v 11 “Sike gikatnana tapatutane waakngata nana pis gomdu imikge iniwanu nanata gomou wai takngatu imik ba dasing? Wena. \v 12 Sike waakngata nanae taak musip gwendu imikge iniwanu nanata tungu tokngaapatu imik ba dasing? Iaya wena. \v 13 Ginda wai pasiya amin dakngake yuaing ngana waatdakasae sanga take aknga ayamukaing. Siwan mamin aminda Naninde inane Waung Kapa yamikge iniwanu yamunangge apmeptawik ba dasing? Wena,” ngang yanikut. \s1 Jesue sapduking. \p \v 14 Siwan waung wai tapatuta wawi tapatu tapan datdaptake wamu yananga dua siwan Jesuta waung wai waapa sandetewan kukut. Sandetewan kuwana wawi waapata wamu take yakut. Wamu yawan aminbamda kake asatnaking. \v 15 Kake satnake aminu kunduta anzing yaking, “Waung wai takwakgane buyambam tapa Bielsebulkat Jesuat gatake yuke Jesuta waung waiakwak sandepewan kukaing,” ngang yaking. \v 16 Ngang yawa aminu kunduta Jesu tasina siwik ngang baniaatang natake, “Gata duya takngatu tasiwi kake gaat Bielsebulkat dua gatake yuke pasikamayak ngang natapnim,” ngang iniking. \p \v 17 Iniwa natake wamu musiaatang natapbing kakngae Jesuta natake anzing yanikut, “Take tapatutane waatdakanata banakan matake kaut kaut yuke asamapanu take waapatane umana apimapan kekeknga yutnanga dua siwik. \v 18 Siwan ina unzakan Setendane waatdakanata banakan matake kaut kaut yuke asamapanu Setenda dasing tasike kekeknga asinggan asinggan yuwik? Aho. Kekeknga yutnanga dua. \v 19 Siwan naat Bielsebulkatda gatake yuke waung waiakwak sandepeta kukaing gamu gindane waatdakasaat Anutuat gatake yuke waung waiakwak sandepewa kukaing ngangu dua yawam. \v 20 Siwan nata Anututane kekeknga aknganata waung waiakwak sandepewa kukaingge anzing natapnong. Tapduknga Anututa amin panangge tasinggak gwenda gwa apunggak ngang unzing banipzaatang natapnong. \p \v 21 “Siwan aminu kekeknga apata amakge sanga pake yotnane wamayuwik. Yotnane awamayuwawan itane sanga kuupbam takekan yutning. \v 22 Yuwawa ngana aminu tapatu kekeknga siknga apata apu tanguke ayapbimbik. Siwan awamayukut tapata amakge sanganae natdeke yuwawan kekeknga siknga waapata ayapbike amakge sangana kuupbam pake waapatane sangaapana buyambam pake notnae yamik. \p \v 23 “Siwan mamin amindaka naat dua gatake panangge tasikengu wa amin takwak yanikwasiwa kuning binga naat dua gatake yuke pasikengu waakwakga natane iwana daknganing. \p \v 24 “Siwan waung waita aminu tapatu teke kuke ita keu yanggana wena komune kuke yuwatakananga komde tawamban maiwik. Tawamban maiwana, ‘Aminu wa teke kukut tapae tangane gatuna kuwit,’ ngang natapik. \v 25 Ngang natake kuke aminu waapata nomana gwa siwan yuak ngang kawik. \v 26 Kake gatuna kuke waung wai siknga takwak katau kuut musa kautdu tapaat kake papan apuke aminu waapa gatu taning. Siwan aminu waapata tupa wai yukut ngana waung wai waakwakga gatu tapa wai siknga yuwik.” Ngang Jesuta wamu waaknga yaniwan natapbing. \s1 Banip gwaang natapsa aknga kepi. \p \v 27 Yaniwan natake maya tapatuta aminbamde banakan yuke wamu apaa yake anzing inikut, “Maya ga bokngike ngwamna gamukut tapae natapa take siknga singgak,” ngang inikut. \p \v 28 Iniwan natake ngana Jesuta yake anzing inikut, “Unzing gua. Anutue wam maakngita natake take gwaamumsa aminu amin gwaangu unin ngang natapnangge,” ngang inikut. \s1 Jesuta duya takngatu tasiwan kanangge \r (Mat. 12:38-42) \p \v 29 Siwan aminbamda unekan apuke gitna gitnauke yuwawa Jesuta anzing yanikut, “Aminu tapduk ayuamang komune nana kunduta aminu wai amin dakngake yuaing. Yuke Anututa tuwangu yeutniman kake ita gatanggaman tasinggayak ngang anggaman siwan kanim ngang nanikaing ngana tuwangu takngatu dua yeuyama kaning. Ayanikapsa Jona ngang iniking kapata tuwang tupa siknga tasikut takngakan kaning,” ngang yanikut. \v 30 “Tupa siknga Jonata tasiwan Nineva yot gapmane nana aminda kake Anututa tasiyamukutdane tuwangu unin kaking. Ina unzakan na aminbamdane notnaapa dakngake tasiwa aminu tapduk ayuamang komune nana kuupbamda nanduke Anututa tasiyamukutdane tuwangu unin kaning,” ngang yanikut. \v 31 “Siwan tupa siknga maya tapatu keu maa siknga komune nanatane buyambam tapa dakngake yukut. Dakngake yuke Solomonda natdetdetna take siknga aknga yawan natapnangge natake keu maa siknga ayukut komuneta kwatan siknga apbut ngana apmanu sanga Solomondane natdetdetna yapbikuu andang yuakge ginda masa imuwawa kake masande Anututa aminbam usanziwan maya waapata noman siwan ngana ginu aminu tapduk ayuamang komune nana usanziwan toknga paning,” ngang yanikut. \v 32 “Tapduknga Anututa aminbam usanziwik gwekatangu aminu Nineva nana usanziwan take siwa ngana aminu tapduk ayuamang komune nana usanziwan toknga paning. Dasingge? Nineva nana aminda wamu Jonata yakapbut takngae natake musia tapa tekwanggut ngana apmanu ginda sanga Jona yapikutde masa imukaing,” ngang yanikut. \s1 Kakaa akngane yutnimde yakut. \r (Mat. 5:15; 6:22-23) \p \v 33 “Aminda aakatau gatake gapma dakaatang tamunanga dua ba dopangga usikwatapnanga dua. Wena. Anggaman tewa aminu yoakatang akoke kakaa waaknga akaning. \v 34 Gatane kaika gupbatane kakaa sike kaika gatane take siknga kakengu kakaa akngane yuke take kuya. Sike kaikata wai siwanu zikaa dakatang wasiyawake yuya. \v 35 Unzingge katak siknga gwaumso. Kakaa gaatangu wa yuak kakngata zikaa singgamuyak. \v 36 Sike gatane gupba kakaa kuupbam take siwan gupba kautdu mateknga zikaa dua siwanu gupba kakaa kuupbam yukgamik. Unzing aakatapdane kakaata isikopan kakaakgak binga,” ngang yanikut. \s1 Waiaknga tasiking kakngae yakut. \r (Mat. 23:1-36; Mak 12:38-40) \p \v 37 Jesuta wamu waaknga yawan puyuwana Ferisi aminu tapatuta yatawamban apan nanamu iat gatake nasande iniwan yoakatang koke pukwikumayak. \v 38 Pukwiwawat Ferisi aminu waapata kawawan Jesuta nanam nanangge ngana katakngi yangga dua sauke napan kake mitie kepi takngatu unin sandekgak ngang kake nangaakan natapbut. \p \v 39 Natapan ngana Jesuta anzing inikut, “Ginu Ferisi aminu kapza gatu dopangza ngangu kepman gan saukaing binga ginda sangasa pasiwawa kana take singgak ngana musipzaatang kait pasikaing kakngasatakan doke yuak,” ngang inikut. \v 40 “Ginu katum amin. Anututa sanga gupminu engetanganu tapan takawan ngana banipmikatangu dua tapan takanggak ngang nataaing ba dasing? \v 41 Sike sangaapae atdapmakaingge banip siyamuke gatayamunong. Ginda unzing tasiwanu gupzatane sanga engatangan dudumna siwik,” ngang inikut. \p \v 42 “Ngana ginu Ferisi aminu tagwautnong. Ginda kasamu katau kuut musaat pake usanzike gomdu Anutue imukaing. Imuke sanga kunduat gwapda tapun ba kutan ba tabapmensam ngang pake usanzike unzakan imukaing ngana ginu kepi nomana siknga aknga ayapbike gatu Anutue musip gwaang dua nataing. Sike ginda sangasa Anutue imukaing kaknga dua teke aminde musip gwaang natake wamna nomana siknga usanziyamunong,” ngang inikut. \p \v 43 “Anututa masande ginu Ferisi aminde toknga damik. Dasingge? Ginda aminde nomune miti yot katang yutnangge nataing. Sike gatusa aminbamda paut gwene gaak wam danike umanza tangenatningge nataing,” ngang inikut. \p \v 44 “Anututa toknga aknga atdamik. Dasingge? Matmat gapma kepganang katang kusopuke yuwan kananga dua siwan ginda kapanga aknga andangu wena ngang natake kepisa engatangan yainggamuke kukaing binga ginda matmat wa gapma binga yuaing,” ngang inikut. \p \v 45 Iniwan natake mama wam yanindamumsa aminu tapatuta anzing inikut, “Ninindamumsaapa. Gata unzing yake wamu waaknga ninde kuut sapdut nimunggayak,” ngang inikut. \p \v 46 Iniwan yake anzing inikut, “Masande Anututa Ferisi amikat ginu mama wam yanindamumsa amikatde toknga atdamik. Dasingge? Ginda mama wamu nangaakan aminbamde peyamuwawa kwatan siknga gwaamukaing. Siwan ngana gisa katakza boopmi tapatu undang dua teke meya wa pakaingge dua gatayamukaing,” ngang inikut. \p \v 47 “Anututa toknga aknga atdamik. Dasingge? Tupa siknga gindane bapusata ayanikapsa aminu zipa kupa ginda suut gapmane tanomanuyamukaing. \v 48 Sanga waakngae ginda bapusatane wai waaknganae yakapmake gindane musipza take gawaknga waaknganae natayamukaing. Bapusata ayanikapsa aminu zipa kupa ginda suut gapmana mina mina tanomanuyamukaing ngang inikut. \v 49 Unzingge Anututa natdetdetna nomana pake anzing gwa yakut, ‘Nata ayanikapsa amikat kwiikngaat yanipewa ie kuwa aminda enake wa aminu toknga yamunangge yawamba datakuwawa kundu atzipa kumning,’ ngang yakut. \v 50 Ayanikapsa aminu tupa sikngata zipmanggawa apu tapduk ayuamang kopatang apunggak,” ngang inikut. \v 51 “Tupa Ebel tanguwa kupan uneta apu Sekaraiata yukut komune apan iaya atanguwa kumbut. Ita Anututane yot takwan gwekat gatu Anutue sanga imukaking kopatda kaukaut yuwat kekep komune banakan yuwan tanguwa kumbut. Siwan meya wa kuupbam aminu tapduk ayuamang komune nanae yuyamik. Ngan nata gin daninggat. Wai waaknga kuupbam aminu apman ayuamang komune nanae yuyamik,” ngang inikut. \p \v 52 “Anututa ginu mama wam yanindamumsa aminde toknga aknga atdamik. Dasingge? Ginda gwabok ziu Anututane kepie natdetnanga daka gwa mukingge gisa gwabou zike kopnanga dua. Siwan ginda aminu kundue kepi akopnanga asumuyamukaing,” ngang inikut. \p \v 53 Sike Jesuta you wagwen teke epu kepman kuwawan mama wam yanindamumsa amikat Ferisi amikatda kem wam Jesue yanangge kekeknga tasike wamu inata inata ie yake tasiwa siwikge paut tasike yuking. \v 54 Yusika katak siknga kayuwawa wamu takngatu inae genaneta yawan natake wamu waaknganeta kem yake tangutnangge tasiking. \c 12 \s1 Kem wamde gwaumso. \r (Mat. 10:26-27) \p \v 1 Aminu buyambamu kwaapzang sikngata yuwa gitna siknga siwan notnata aminu kundue kepi ayainanga yuwawa kake Jesuta pandetna gamok anzing yanikut, “Ginu Ferisi amindane sanga aknganae gwautnong. Waiakngana dua kakapningge kem wam yakaing kakngae daninggat. \v 2 Sangabamu akusopuke yuaingu masande anggaman sining. Sike sangabamu awamakusiwa yuaingu masande akaning. \v 3 Unzingge wamu kuupbam zikaa dakaatang yakaingu aminbamda gunzitapane natapning. Siwan wamu kuupbam yoakatang wepda siknga ngang yaningu masande yanggamatawawa natapning,” ngang yanikut. \s1 Aminu tapatuekan gwaumso. \r (Mat. 10:28-31) \p \v 4 “Natane notnabam. Nata anzing daniwa natapnong. Ginda gupzasan dasipa kumning aminde ma gwaubam. Dasipa kupa masande sanga takngatu dua tasindamunangae ma gwaubam. \v 5 Sike aminu akagwautningge tapa nata yeutdama kanong. Ginda aminu aapata dasipan kupana masande aminu waapa kekekngana kayaapa ge ginu pake katap bapatang muban kuning. Ngan. Nata gin daninggatde ginda aminu waapaekan gwautnong. \p \v 6 “Ginu atnataing. Aminu kunduta kwait mateu katau kautdu musakande manina gamana saasim muke usikaing ngana Anututa kwaiu mateknga unzambinga gwendusimdekanu dua botanggak. \v 7 Sike Anututa sangabamu anggaman atnataak. Gindane gwapak danggamza kuupbam gwa kendekutde ginda atdasipa kumning aminde ma gwaubam. Gikatnana tapatuta kwait mateu kwaapzanggane manina gwa yapbiban ita ginde dua botawik,” ngang yanikut. \s1 Jesutane umana yakapnangge yakut. \r (Mat. 10:32-33; 12:32; 10:19-20) \p \v 8 “Siwan nata anzing daniwa natapnong. Aminu tapatuta natane kekeknga akngana gepbiatang yuke pasike nae umana asinggan yakapanu nakaya aminbamdane notnaapa dakngake aminu waapatane umana Anutue kaine ayakapit. \v 9 Sike ngana aminu tapatu nae aminbamde kaine masa namanu nakaya ina unzakan Anutue kaine masa asimit. \v 10 Siwan aminu tapatuta na aminbamdane notnaapae nanisapduwiu Anututa wai waakngana asandekngamik. Sike ngana aminu tapatuta Anututane Waung Kapae inisapduwiu Anututa wai waakngana dua sandekngamik. \p \v 11 “Sike aminda ginu kaipake miti yot gwene pakoke ba gavmande ba aminu buyambam tapaapae kaine pakoke daniwanu ginu akgwauke nangaakan natake ninda yake dasing yanike ninda wamu zaaknga ngang yaninim ngangu ma natapam. \v 12 Tapduknga unzing natapning komzipatangu Anututane Waung Kapata wamu ginda yaniningge taknga une yeutdamik,” ngang yanikut. \s1 Aminu sangaapana bamban tapata katum dakngakutde yakut. \p \v 13 Yaniwan aminu aminbamu waakwakat nana tapatuta Jesu anzing inikut, “Yanindamusaapa. Gata natane paana iniwi ita kwatangi usanzike kautdu nae naman,” ngang inikut. \p \v 14 Iniwan ngana yake anzing inikut, “Dasingge unzingu yanggayak? Mamin tapata na aminu buyambam tapa wam usanziwitde yakut? Wena,” ngang inikut. \v 15 Inike gatu aminbamu wa yukingge anzing yanikut, “Ginu waapata nanik kakngae gwauke sangasa buyambam panangge ma natapam. Aminu sangana buyambam kakengu sanganata gatangaman kayuk yutnanga dua,” ngang yanikut. \p \v 16 Yanikenga tuwang wamu takngatu anzing yanikut, “Aminu sangabamna kaya apatane puyanane buya buyambam aaking. \v 17 Aawa kake aminu waapata musiaatang anzing natapbut, ‘Nata dasing tasiwit? Nata yotna mateknga siwan gitnae nanama pake zane pewit?’ \v 18 Ngang natake anzing yakut, ‘Nata anzing tasiwit. Nata nanam you mateknga waike gatu you buyambam gwegwen mitake nanamaat gatu sangana nomana pake you wa gwegwekatang pewit,’ ngang yakut. \v 19 ‘Pekenga ninae musipmaatang anzing yawit. Natane sangana take siknga kwaapzangge gatangaman nakanu kwaapzang yuwit. Ge apmanu yuwa takawan nake tangoke apbakngake yuwit ngang yawit,’ ngang yakut. \p \v 20 “Yawan ngana Anututa aminu waapa anzing inikut, ‘Ga katukatum. Apmanu zikaa anggwenekan ga akupiyak. Kupina sangabamu wa tandakngateyau maminda papik? Gata dua papiyak,’ ngang inikut. \p \v 21 “Ina unzakan aminbamu inane sangana buyambam pandamuke pasikaing aminu Anutue kaine atdapning,” ngang yanikut. \s1 Gupmindane sangae dua natake Anutuekan natapnimde yakut. \r (Mat. 6:25-34) \p \v 22 Yanikenga Jesuta pandetna anzing yanikut, “Unzingge nata daniwa natapnong. Ginda kayuk yutnanga akngae nangaakan ma natapam. Ninu mina nake dua kumnim ba gupminde sanga minata usikwatake kwangga dua yutnim ngang nangaakan ma natapam. \v 23 Dasingge? Kayuk yutnanga akngasa atdamukut tapata gatu nanamu atdamik. Siwan gupza tumukut tapata gatu taukza atdamik,” ngang yanikut. \v 24 “Ginda tinggigita yuaingge atnataaing? Kwaiu kuupbamda nanamu dua kwaike kundu paku yotnaatangu dua peaing. Sike nanam yotna wena ngana Anututa nanamu ayamuke atoikgak. Sike Anutue kaine ginda kwaiu gatukande asiknga yapbiking,” ngang yanikut. \v 25 “Sike gikatnana tapatuta natanggamatake apme tapduknga kayuk yutnanga aknga kundusipat isatakopik ba dasing? Wena. \v 26 Sike ginda sanga mateknga unzing tasinanga dua siwanu dasingge ginda sanga kundue nangaakanu nataing? \p \v 27 “Ginda zongazonga tapunde kanong. Tapuya ita kwaknga dua kwapmike taukaya dua pasikaing ngana nata daniwa natapnong. Tupa Solomonda sangasanga noman siknga tasikut ngana take siknga zongazonga tapunu apmaat nana wa binga dua,” ngang yanikut. \v 28 “Sike zongazonga puyaangaatang apman akoke yuaingu kwepna zike katapatang saning. Sike zongazonga mani pananga dua moo akokaingu Anututa tasiwan kana take singgak. Unzingge ginda katak siknga natapnong. O ginu aminbam! Anututa gatandamikge dua natapa kekekawan sangae nangaakan natapsa aminu Anututa toitnangge take siknga nataak,” ngang yanikut. \v 29 “Unzingge ginu nangaakan ma natake mina nake minaka tangopnim ngang natake ginu nangaakan ma natapam. \v 30 Katum aminu kepna kepna nanata sangabam panangge pasikaing ngana Nanzata sanga wa dapmakaingge natake ginu atoimbik. \v 31 Unzingge Anututa amin panangge tasinggak kakngae natanggamatakamang kakngata sangaapae nangaakan nataamang kaknga yapbikgak ngang natake yuwawa sanga wa dapningu ginde atdamik,” ngang yanikut. \s1 Sangabamu enandang yutnimuning. \r (Mat. 6:19-21) \p \v 32 “Ginu sipsip matek binga gin takwakzimu ma gwaubam. Nanzata danipewan kekeknga aknganaatang take kopningge wamu gwa yawan kekekakut. \v 33 Ginda sangasa kuupbam aminde yaman usiwa manina pake sanganae atdapmakaingge yama ita gatayamik. Unzing tasikengu ginda sangasa buyambamu sanga dua maikaing komune enandang tepuwa enandangu kuka aminda kukae dua papa gwakgwakga sangaapa dua nanggamuke pasiwan maikaing. \v 34 Sike gindane sangasa nomana pewa kukaing komunekan ginda musipzaatang asinggan gwangat natayutning,” ngang yanikut. \s1 Puya aminata atandaknganingge yakut. \p \v 35-36 “Sike wawi tapatuta maatna kayuk tanangge natake kuwan iat notna bapatda unekan gatake yuke nanamu buyambam sake naking. Sake nake yuwawa puya aminata tauknga dapaknga puwan akopan simbuna gitna siknga wamake aakatapna gatake toikngata apikge natake yuking. Yuwawa ita apuke wamu yawan zetzet gwabok zikngamuking. Ge ginu unzakan nae yukngamunong. \v 37 Puya toikngata apuke kawan aminata dapuna dua petninga kake take siknga natapik. Ge siakande daninggat. Aminata dua petninga kake banip gwaang natayamuke nanamu usanziyaman naning. \v 38 Siwan toikngata petakumat kopatang ba apik. Ba keu damana siawan taau tupan yawik tapduu waopatang ba apik. Apuke kawawan aminabamda dapuna dua petninga kake kaa wam yaniwan apbaknganing. \v 39 Siwan gatu anzing daniwa katak siknga natapnong. Kuka aminu tapduknga apnanga gwenu katak natake dua pewan gwaboknga zike koke kuka pananga dua siwik. \v 40 Ina unzakan ginu nae yutnong. Apman dua ba apik ngang natake yuwawa ngana na aminbamdane notnaapata tapduk wagwekatang asapit,” ngang Jesuta pandetna yaniwan natapbing. \s1 Puya aminu takeapaat waiapaat. \r (Mat. 24:45-51) \p \v 41 Ngang yaniwan natake Pitata anzing inikwaikut, “Nindekan natake tuwang wamu waaknga yayak ba aminbamde kuut natake yayak ba dasing,” ngang inikwaikut. \p \v 42 Inikwaiwan Jesuta yake anzing inikut, “Puya amina tapatuta dua mandakake natdetdetna anggaman natake noman pasiwik. Puya noman pasike yuwawan kake puya toikga inike puya aminde kuyana gata kayuyo ngang iniwik. Gata kuyana yuke sangaapa papsa komunekan usanzike yami panong ngang iniwik. \v 43 Iniwan natake puya aminu waapata unzakan noman pasike yuwawanu puya toikga gatu apuke kake iniwan take siwik. \v 44 Siwan siakande daninggat. Puya aminu waapata toikngatane sangaapa kuupbamde kuyana yuwikge iniwan apbakngawik. \v 45 Siwan ngana puya aminu tapatuta baniaatang anzing ba natapik, ‘Puya toikngata zetzet dua apunggak,’ ngang natapik. Natakengu puya amin maya wawi kuut atzipik. Atzipmake nanamdekan natayusika yangga toknga aknga tangoke datdaptawik. \v 46 Datdaptake apmanu toikngata dua apik ngang yawik gwekatang toikngata apik. Apuke toknga imuke inikwasitewan kuke yamandet amin yanikwasiwan paku yuaing komune kuke yuwik. \p \v 47 “Siwan puya toikngatane banip anggaman natake ngana ie gen dua gwaamuke toikngata apikge dua tandakngawik. Dua tandakngake yuwawan apu kake toknga tanguwik. \v 48 Siwan ngana puya toikngatane banip anggaman dua natake wamangu dua tasiwanu toikngata apu kake wepdakan tanguwik. Siwan puyatane natdetdet buyambamu imukengu yake tangie puya buyambam pasingamuyo,” ngang iniwik. Ngang Jesuta Pita yake unzing inikut. \s1 Aminbam zipmandaknganangge epbut. \p \v 49 “Nata epuke katau banakan sawa yasiwan kaukaut kukaing binga epu aminbam zipmandaknganangge apbum. Siwan katapda gwa sawa isinggak gamu take siknga siwan ngang nataat. \v 50 Nata meya takngatu meya siknga kawitde nanitewan epbum. Epuke tapduk meya wa kawit gwende yuke nangaakan natayuat. \v 51 Ginda nae epuke amak kaknga yandakawan wena siwik ngang ba nataiing? Wena. Nata daniwa natapnong. Na apuke aminbam zipmandaknganangge epbum,” ngang yanikut. \v 52 “Tapduk apman yuamanguneta kuku masande yutnim komune aminu katau kautdu musatakan you gwendunekan yuaingu zipmandakngake tapaat tapatuatda aminu tapaae iwan iwan dakngake yutning. \v 53 Sike zipmandakngawa nanaat waakngaatda iwan dakngake yutzan. Sike mingaat yapanaatda iwan dakngake yutzan. Sike apekngaat ainaatda iwan iwan dakngake yutzan,” ngang yanikut. \s1 Tapduknga sangata aawik komune yakapnanae yakut. \r (Mat. 16:2-3) \p \v 54 Siwan Jesuta aminbamu anzing yanikut, “Ginda kawawa minga gunzitda pukunggak katangga apan kake zetgaman ginda anzing yakaing. Sopa atananggenggak ngang yawawa siakande siknga sopa atanggak. \v 55 Siwan ginda kawawa gou kekeknga kautdu saak nanata puyapan kake ginda anzing yakaing. Gunziu toknga isinanggenggak ngang yawawa siakande siknga unzingu asinggak ngang yanikut. \v 56 Ginu kem amin. Ginda kepat yekapatde sanga kake natdekaing ngana dasingge ginda sanga apmaat nana aknga katak siknga dua kaaing,” ngang yanikut. \s1 Ga takuwan wam yawiyakge tasiwik kapaat unekan yuke wamu yawat takayok. \r (Mat. 5:25-26) \p \v 57 “Dasingge gisa katak siknga dua natagwaanguke sanga wa take ngang dua natake minae dua tasikaing ngang yanikut. \v 58 Sike aminu tapatuta ga takuwan wam yawiyakge tapan kepiapane kukengu aminu waapaat wamu tanomanuke yawat takayok. Ita kaitake wam usanzikgak kapae imuyak. Iman ita gatu taukdapakge yaman taukdapakga take kaaut yot gwekatang gapmanang. \v 59 Nata ganiwa natapso. Gata kaaut yot gwenu zetgaman tenanga dua. Tupanu kuupbam usiwi puyuwana kaaut yot gwenu teke kuyo,” ngang yanikut. \c 13 \s1 Aminu tapatu musia dua tapan tekwambik. \p \v 1 “Tapduk waomune aminu kunduta kuku Jesu Galilinana kundue anzing iniking. Sangana Anutue imunangge tasiwawa ngana Pailatda amina yanipewan kuku zipa kumbing ngang iniking. \v 2 Iniwa yake anzing yanikut. Ginda aminu Galili nana waakwakga Galili nana kundu ayapbiking ngang ba nataing? Wa aminu waiakngana buyambam ngang ba nataaing? Siwan yapii meya wa pakinggane unin ngang nataaing ba dasing? \v 3 Nata siakande siknga daniwa natapnong. Wena siknga. Sike ginda musipza dua tapa tekwambanu ginu kuupbam unzakan wena asining,” ngang yanikut. \v 4 “Siwan aminu 18-nu you Siloam gapma wesim yukuu gwenduta pimake zipa kumbing. Wa kumbing amindane waiaknganata aminu kundu Jerusalem yuainggane waiakngana yapbike kumbing ngang ba nataing ba dasing? \v 5 Nata siakande siknga daninggat. Wena siknga. Sike ginu musipza dua tapa tekwambanu ginu kuupbam ina unzakan wena asining,” ngang yanikut. \s1 Katau baapdaka buya dua aakut. \p \v 6 Siwan Jesuta tuwang wamu takngatu anzing yakut, “Aminu tapatuta baau dakatu wain tapunde puya angaatang akopan kake buyana gwan ba aak ngang natake kuke ngana wena kakut. \v 7 Kake puyaanga pasinggak kapa anzing inikut, ‘Natapso. Nakanu gweaat gwenduat apuke baap andaka kawa ngana buyana dua aakgakge gata apatziyo. Dasingge? Katau wandakatane muyakngita kuke nanamu kwaiyatane yapii kaipanggak,’ ngang inikut. \p \v 8 “Iniwan natake yake anzing inikut, ‘Buyambam tapa. Tewi nakanu anggwekat yuawan nata yapii daka tapa kakaawan kep kwaipuke tabatabakat kwaidotdonguke tasiwa siwik. \v 9 Sike nakanu gwendune apmeba buya aawik. Sike wena siwan kakengu undang naniwi apatziwit,’ ngang inikut.” \s1 Yuwatakak tapduk gwene Jesuta maya tapatutane maitna sandekngamukut. \p \v 10 Siwan yuwatakak tapduk gwene Jesuta miti you gwenduatang koke wam yanikut. \v 11 Yaniwawan maya tapatu waung wai tapatuta tapan masetane kwatai apata akgutokawan maya waapata usiusip sukuke nakanu 18-nu gwa kawan sandekut. \v 12 Ita undang yuwawan Jesuta kake yatawamban apan anzing inikut, “Mayapa. Nata maitda gwa sandekgamunggat,” ngang inikut. \v 13 Inike katakngi tangene wasiwan zetgaman maitna wena siwan ita noman gatu yuke Anutue umana yatangenakut. \p \v 14 Siwan ngana aminu miti you wagwen kayuak kapata maya waapatane maitna yuwatakak tapduk gwene sandekngaman kake musia toknga natake aminbamu anzing yanikut, “Tapduknga puya pasinanga katau kuutmusa kautdu gwendukan. Sike ginda maitza sandetdamikge natakengu puya tapdukatang apnong. Sike ginda sanga waakngae natakengu yuwatakak tapduk gwene ma apam,” ngang yanikut. \p \v 15 Siwan Buyambam tapata yake anzing yanikut, “Ginu genza gwakngaayasa kaya amin. Yuwatakak gwene ginu kuupbamda ikwawa gamande yotnane kuke zike kaipake yangga tangopningge pakukaing,” ngang yanikut. \v 16 “Sike maya aapa Ebrahamde zakngi tapatu siwan Setenda tanggaganuwan nakanu 18-nu gwa yukut. Unzingge nata yuwatakak tapduk gwene nau wa wambut taknga waitdewa kake dasingge musipza toknga nataaing,” ngang yanikut. \p \v 17 Unzing yaniwan natake musia toknga natangamukingga apmaakawawa aminu kuupbamda ita puya nomana waaknga tasikutde apbakngaking. \s1 Katau mastetdakae yakut. \r (Mat. 13:31-32; Mak 4:30-32) \p \v 18 Siwan Jesuta gatu anzing yakut, “Anututa amin panangge tasinggak kaknga dasing binga siwan nata mina bingae tuwanguke yawit? \v 19 Wa unzing. Katau dakatu mastet ngang yanikamang. Sike aminu tapatuta mastet dakatane tapuya pake puyanane kwaikut. Ngang masande katapdaka binga takawan kwaitda apu yotna kaingane mitake yuking,” ngang yakut. \s1 Poyak sawan paptanggak. \r (Mat. 13:33) \p \v 20 Siwan gatu ita anzing yakut, “Nata Anututa amin panangge tasinggak kaknga mina bingae tuwanguke yawit? \v 21 Sanga poyakat sakaing binga. Maya tapatuta sanga wa poyau buyambam sikngaat pake undanggan kwaidotdonguke tewan masande kana sanga ita poyak gwekatang tawamban sandewan apaptawan kaamang binga Anututa kekeknga aknganae gepbiatang ninda yuwatna unzing pasinimunggak,” ngang yakut. \s1 Gwabou mateknga kopnanga gwatzim. \r (Mat. 7:13-14; 21-23) \p \v 22 Siwan Jesuta wam yanitake yotbam gapma gapmane gatu yot matek gapma gapmanzimune kuut kuke gatuna Jerusalem kunangge kukut. \v 23 Kuwawan aminu tapatuta anzing inikut, “Buyambam tapa. Anututa aminu kayuk yutnanga tapatu tapatukan ba papik ba dasing,” ngang iniwan Jesuta tuwang wamu gwabokge anzing yanikut, \v 24 “Ginda gwabou mateknga gwak zipatangu Anututa yuak komune kopningge kwatanza kekekngata tasinong. Nata daniwa natapnong. Aminbamda undang akopnangge natake ngana tasiwa maiwik,” ngang yanikut. \v 25 “Sike yot toikga enake gwabokgwau gwa yapukusiwanu ginda pakapu kepman yuke wamu anzing yaning, ‘Buyambam tapa. Enake gwabok gwau zitnimung,’ ngang iniwa ita yake anzing daniwik, ‘Ginu zane nana,’ ngang daniwik. \p \v 26 “Daniwana ginda yake anzing inining, ‘Apa! Nikat gaat unekan gatake nanam nake tangopbumang. Sike gata nindane yot gapmane yuke ninindamumbi natapbumang,’ ngang inining. \p \v 27 “Iniwa ngana yake anzing yawik, ‘Ginu zane nana? Ginu kuupbam napmake kukakut,’ ngang yake danikwasiwik,” ngang Jesuta unzing yanikut. \p \v 28 “Sike ginda kawawa Ebrahapat Aisakat Jekopat gatu ayanikapsa aminu kuutda Anutuat gatake yuwa kawawa ngana ginu danikwasiwa kuke kepman yuke ginu kwanamza kumzang sike kaakake yutnong,” ngang yanikut. \v 29 “Siwan aminu kaukaut nanata apuke Anutuat gatake yuke pukwike nanamu undang naning,” ngang yanikut. \v 30 “Siakan. Aminu kundu apmanu masakatang apukaingu wa aminda gamok tupan kuning. Sike aminu kundu apmanu tupan kukaingu gatu apu masan siknga kuning,” ngang yanikut. \s1 Jesuta kwanam sikut. \r (Mat. 23:37-39) \p \v 31 Tapduu waomunekan Ferisi aminu kunduta kuku Jesu anzing iniking, “Gata you anggapma teke keu komdune datakungga. Herotda akgutapan kupiyakge yak,” ngang iniking. \p \v 32 Iniwa yake anzing yanikut, “Kem pasiya aminu Herot waapae kuke anzing ininong, ‘Apmanu waung wai yanikwasiwa kuwawa mait amindane maitna sandeyamunggat. Gatu kwepna unzakan tasiwit. Gatuna tupa natapbum taknga yewana tasiwa puyuwik,’ ngang daniwa natake kuke ininong,” ngang yanikut. \v 33 “Sike apman gatu kwep gatu yewan ngangu kunangge natapbum gapma gapmane akuwit. Dasingge? Wa aminda ayanikapsa tapatu you gapmandune tanguwa kupanu asatnananga. Ngana Jerusalem gapmane tanguwa kupanu atasikaing kakngane tasikaing ngang yake dua satnaning,” ngang yanikut. \p \v 34 “O Jerusalem. Jerusalem. Gindane bamsata ayanikapsa aminu asinggan zipa kungwakaing. Siwan ginda Anututa aminu ginde yanipewan kukaingu supda zipmakaing. Sike tapduk bamu asinggan nata aminza unekan peke taau gwenduta mateknga piya sanda usikwatanggak binga tasinangge yawa ngana ginda apbitakaing,” ngang yanikut. \v 35 “Daniwa natapnong. Anututa gindane yot gapmasa gwa teakge nata daniwa natapnong. Tapduknga ginda, ‘Buyambam tapanindane umana aknganae apunggak kapae inimbakngakamang,’ ngang dua yaning gwekatang ginda na dua nandupning,” ngang yanikut. \c 14 \s1 Mait sikut tapa tasingaman take sikut. \p \v 1 Siwan yuwatakak tapduk gwendune Judia nana amindane takeapa Ferisiat nana aminu tapatuta Jesu anzing inikut, “Gata api nanamu naat nasim,” ngang inikutde Jesuta apan iat gatake yotnaatang kopbumayak. Koke nawawat aminu kunduta Jesu katasiking. \v 2 Katasiwawa aminu tangeta papatakingu tapatuta Jesue nomnane yuwan kakut. \v 3 Kake Mosesde mama wam yanindamumsa amikat Ferisi amikatde Jesuta anzing yanikwaikut, “Ginu dasing nataaing? Yuwatakak tapduk gwene aminu tapatuta mait takngatu ma sandewan ngang Mosesda mama wamnaatang yakut ba dasing,” ngang yanikwaikut. \v 4 Yanikwaiwan ngana kuupbamda kuma yuking. Kuma yuwawa kake Jesuta aminu wa mait sikut tapa katakngata take maitna sandekngaman take sikut. Take siwan gwan! Kunggayo ngang initewan kukut. \p \v 5 Initewan kuwana Jesuta aminbamu anzing yanikwaikut, “Gikatnana tapatu waaknga ba ikwawa gamana kaya. Sike ita yuwatakak tapduk gwene gapma dakatu yanggana kayane pimapik. Pimake yuwawan nana ba toikngata yuwatakak tapduk gwendane pasap wam sandeyat ngang natake dua gatangamik ba mama wamde dua natake zetzet kuke kaitakakopik ba ginu dasing nataaing,” ngang yanikwaikut. \v 6 Ngang yanikwaiwan yake ininangge natake apmeptaking. \s1 Aminu takeapae gepbiatang yuke notnin gatayamunangge yakut. \p \v 7 Siwan Jesuta aminu nanam nanangge apbingu kawawan wa aminu umana kaya daknganangge natake pomu tupan sanekan nanam toikat yutnangge tasiwawa kake tuwang wamu takngatu anzing yanikut, \v 8 “Aminu tapatuta maatna kayuk take gae nanam napiyakge yanggawamban kukengu pomu tupan sane dua pukwiwim. Maatna kayuk tapik kapata aminu umana kaya gatane umanda ayapbikuu tapatu yatawambik,” ngang yanikut. \v 9 “Unzing kakengu aminu ayandawambik kapata apu anzing ba ganiwik, ‘Gata sia tupan asanu aminu aapae imung,’ ngang ganiwanu ga maaknga siknga natake ga paku masan katang siknga pukwiwiyak. \v 10 Sike aminu tapatuta yanggawamban kuwi nanam nasande yawanu ga paku masankatang siknga pukwiyo. Unzing tasiwinu ayanggawambik kapata apu anzing ganiwik. Notna. Kundusim akoke nata yut komune wesim pukwiyo ngang ganiwanu ga aminbamu wa yuke nanam naningge kaine umanda kaya dakngawiyak,” ngang yanikut. \v 11 “Aminu tapatuta inane umana atangenawiu Anututa tasiwan apimapik. Sike aminu tapatuta inane umana dua tangenawiu Anututa enane siknga tangenawik,” ngang yanikut. \s1 Nanam sake amin yayawanangge. \p \v 12 Siwan Jesuta aminu nanam nasande yatawamban apbut tapa anzing inikut, “Gata nanamu kepmaum ba bangee ba sakengu gata notda ba paaka ba dongu gikaatnana ba aminu sangaapana buyambamu yotza unenanakanu ma yayawambim. Dasingge? Wa aminda masande yake yanggawamba kuke yotnane nanamu iat yake akgaman napsa,” ngang inikut. \v 13 “Sike gata nanamu buyambam sakengu aminu sangaapana wena ba kepi wai siya ba kai kusiya amin yayawamso ngang inikut. \v 14 Wa aminda nanamu yake sanggamunanga dua. Siwan masande Anututa sanga yake apme amin nomanda suut gapmane gatu enatning gwekatangu akgamik. Akgaman pake apbakngawiyak,” ngang inikut. \s1 Nanamu buyambam sake yaman naking. \r (Mat. 22:1-10) \p \v 15 Siwan aminu wa apuke nakikatnana aminu tapatuta wamu waaknga natake Jesu anzing inikut, “Aminu nanamu Anutuat gatake yuke nasan tapata apbakngawik,” ngang inikut. \p \v 16 Iniwan ngana Jesuta tuwang wamu takngatu anzing inikut, “Aminu tapatuta nanamu buyambam sake aminu buyambamda apningge wamu yatewan kukut. \v 17 Yatewan kuwana nanam naningge tapduknga gwa siwan kake puya amina initewan kuke aminu tupa yayawakutde anzing yanikut, ‘Ginu apnong. Sangabamu gwa tandakngatek,’ ngang yanikut. \p \v 18 “Yaniwan ngana aminu kuupbamda tapatu tapatuta isapmamsa wamu anzing dua kuningge iniking, ‘Aminu tupan tapata na apmaatzim siknga keu komdu usikum. Ge na ie kuke kawit. Nandutewi dua kuwit,’ ngang inikut. \p \v 19 “Sike tapatuta anzing inikut, ‘Na apmaatzim siknga ikwawa gamanu puya pasinangge katau kuut musaat usikum. Ge kuke tasiwa siwikge nandutewi dua kuwit,’ ngang inikut. \p \v 20 “Sike tapatuta anzing inikut, ‘Na apmaatzim siknga maatna kayuk takumde na kunanga dua,’ ngang inikut. \p \v 21 “Iniwan natake puya aminu waapata gatuna kuke buyambam tapa wamu wa yake inikingu iniwan natake musia toknga natake puya amina anzing inikut, ‘Ga zetgaman yotbamu anggapmatane kepi buyambam gatu mateknga tapaapane kuke sangana wena amikat kai kusiya amikat kepi wai siya amikat ngang papi apu yotnaatang akopnong,’ ngang inikut. \p \v 22 “Iniwan natake puya aminata tasiwan puyuwana anzing inikut, ‘Buyambam tapa. Nata gae wam gwaamuke unzing tasiwa ngana sia dakatui moo yuaing,’ ngang inikut. \p \v 23 “Iniwan buyambam tapata puya amina anzing inikut, ‘Ga kepibam gatu puya daman tapaapane kuke aminbam kaipakakopi yotna akgitnawik,’ ngang inikut. \v 24 Inike bania toknga natake gatu inikut, ‘Aminbamu tupa yayawakumu natane nanama nananga dua,’ ngang inikut,” ngang Jesuta yanikut. \s1 Katak siknga natagwanguke Jesu tawanimde yakut. \r (Mat. 10:37-38) \p \v 25 Siwan aminu buyambamda Jesuat gatake kusika tapan tekwamban anzing yanikut, \v 26 “Aminu tapatuta nae apnangge natakengu nae banip gwaang natangamunggak kakngata itane nana minga maatna waaknga paana samina gatu inane kayuk yuak kakngae ngang banip gwaang natayamunggak kaknga dua yapbibanu ita natane pandetna dakngananga dua,” ngang yanikut. \v 27 “Sike aminu tapatuta apu nawanangge natake natane umana akngae meya pake amin saamdakane tanguwa kupikge natake ngana dua gwaamukengu ita natane pandetna dua dakngawik,” ngang yanikut. \p \v 28 “Dasing? Gikatnana tapatuta you gwendu mitapnangge natake pukwike you wagwendane maninae katak siknga natagwanguke, ‘Na manina kaya, ge nata take mitapit,’ ngang natapik ba dasing? \v 29 Sike ita tupanu unzing dua tasikengu masande simen gan tasike you wagwendane minamina kuupbam wena siwanu aminda kake aminu buya mitapik kapae asinimitning. \v 30 Asinimike anzing yaning, ‘Aminu waapata you anggwenu mitake ngana tasiwan maikut,’ ngang yaning,” ngang yanikut. \p \v 31 “Sike aminu buyambamu tapatuta buyambam aminu tapatuat amnangge natakengu apukwike katak siknga anzing natagwanguwik. Natane amak amina 10 tausen gan. Siwan aminu iwana waapatane amak amina 20 tausen. Ngang katak siknga natagwanguke ba amak tasike yawapewa kuwa dua ba yapbitning ngang natakengu dua amning,” ngang yanikut. \v 32 “Sike natapan take dua siwanu itane iwana maa yuwawa aminu kundu yanipewan kuke wamu amau dua tasiningge yawan kupik. \v 33 Ina unzakan ginda natagwangutnong. Aminu gikatnana tapatu sangabamnae masa dua imuke undanga ngang dua natakengu aminu waapata natane pandetna daknganangge apmeptawik,” ngang yanikut. \s1 Pangu sipna siwik kakngae yakut. \r (Mat. 5:13; Mak 9:50) \p \v 34 “Pangu take siknga ngana pangga asiptawanu ninda dasing tasina take kaa siknga gatu siwik? Wena. \v 35 Pangu asiptawanu puya angatang tabatabat binga kwaidotdongutna keu kaayana kaya dua siwik. Wena. Siwan sabambupat undang gan pena dua gatangamik. Puyana wena. Moo siknga mutna kuning. \p “Aminu maakngi kaya kakengu wam waaknga natapsok,” ngang yanikut. \c 15 \s1 Sipsip gwenduta wena sikutde yakut. \r (Mat. 18:12-14) \p \v 1 Aminu kait pasike takis papsa amikat wai aminu kunduat yanikwasiwa kepman yuya aminda Jesutane wam natapnangge natake inengan kuking. \v 2 Kuwawa kake Ferisi amikat mama wam yanindamumsa amikatda sapdut wamu anzing yaking, “Aminu aapa waiakngana kaya amikat notna dakngake nanamu iat gatake nakaing,” ngang yaking. \p \v 3 Ngang yawa Jesuta tuwang wamu takngatu anzing yanikut, \v 4 “Aminu gikatnana tapatutane sipsipna 100-da ba yuaing. Ngang gwendu wena ba siwanu toikngata 99 pewan komduatang yuwawa kuke wena sikut gwende tawasika ngana dua kawik. \v 5 Dua kake tawasika kakenga asiknga bakngake gwaamnane teke gwaamutakuwik. \v 6 Gwaamutake kusika yotna kundoke inane donga gatu aminu yotna nana ngang yayawamban apa anzing yaniwik, ‘Natane sipsipma gwenduta wena gwa sikut ngana tawataku gatu gwa tatde ninu kuupbamda apbaknganim,’ ngang yaniwik. \v 7 Unzingge nata ginu daniwa natapnong. Ina unzakan. Enandangu 99 aminu nomana siknga yuwanu musia tapa tekwambikge wamu yananga dua. Enandang nana aminda aminu waakwakge takesim natapning. Sike waiakngana kaya aminu tapatuta musia tapan tekwambanu musip gwaangu enandang nana aminda natangamuning,” ngang yanikut. \s1 Mani sanduta wena sikutde yakut. \p \v 8 “Sike maya tapatu manina katau kuut musaau kaya ngana sandu wena siwanu aakatap gatake yotna mina mina kuupbam kwaamuke katak siknga tawake kake tapik. \v 9 Takenga ita notnabam gatu yotna nana ngang yayawamban apa anzing yaniwik, ‘Natane manina sandu wena gwa sikut ngana apmanu tawasika gwa tatde gikat naat apbaknganim,’ ngang yaniwik. \v 10 Unzingge nata ginu daniwa natapnong. Ina unzakan. Anututane angelata aminu waiakngana kaya tapatuta musia tapan tekwambanu apbaknganing,” ngang yanikut. \s1 Waaknga tapatu wena sikut. \p \v 11 Sike Jesuta tuwang wamu takngatuat anzing yanikut, “Wawi tapatu waaknga tapaaya kaya. \v 12 Siwan uyapnata nanaapa anzing inikut, ‘Nan. Kwatangi kungwapewiyau kautdu ninae papitde nanikuyau apmanu tupakande nami papit,’ ngang iniwan nanata sangaapana usanzike kautdu ie imukut. \p \v 13 “Iman pake kundusim yusika waapasimda sangaapana kuupbam aminde yaman usiwa puyuwan manina pake keu maa siknga komdune kukut. Kusika une kundoke minaka minaka take siknga kake manina ie moo muban puyukut. \v 14 Muban puyuwan waomune nana tom tapduk sikut. Siwan waapasimda upeke yuke mani panangge natake puyae tawakut. \v 15 Puyae tawake yaniwawan aminu tapatuta puya iman pasingamukut. Pasingamuke ikwawa toike daman katang koke nanam yamuwawan naking. \v 16 Yaman nawawa waapasimu tomna siknga natake ikwawatane nanam napikge take siknga natapbut ngana tapatuta nanamu ie dua iman tomda buyak toike yukut. \p \v 17 “Dua ima tomda buyak toike yusika natdetdetna anggaman siwan anzing yakut, ‘Nanatane puya amin takwakga nanamu buyambam napa maiwan peaing. Napa maiwan peawa ngana na itane waaknga ane yuke toma siknga natake kumnangge singgat. \v 18 Ge keu akom teke nanae kuke anzing iniwit. Nan. Gaat Anutuatdane kaisane na gawaknga aknga tasikumde waaknga ngang ma naniwim. \v 19 Puya aminda dakngawitde naniwinu take siwik ngang unzing iniwit,’ ngang yakut. \v 20 Ngang yakenga enake nanae kukut. \p “Kuwawan nanata kawawan maasim apan kake nanata baniaatang butaya siknga natapbut. Natake isapmake kuke waapasim betake tangupbakngake aamna kumzang bupbuyakut. \p \v 21 “Siwan waaknga waapasimda anzing inikut, ‘Nan. Gaat Anututatdane kaisane na gawaknga aknga tasikumde waaknga ngang ma naniwim,’ ngang inikut. \p \v 22 “Ngang iniwan ngana nanata puya aminae anzing yanikut, ‘Zetgaman kuku tauu gwaam siknga pakapu mapapukungama katasip tapakongaman kepi tauk pasingamunong. \v 23 Sike ikwawa gamanu suyuknga gwen takapu tangutapa kupan matanong. Matake sawa nanim. \v 24 Waakngaapasimu gwa ba kumbut ngang natapbum ngana gwa kaatde banip gwaang natake nanamu buyambam sake nanim,’ ngang yanikut. Yaniwan natake musia tatanga natake unzing tasiking. \p \v 25 “Unzing tasiwawa waaknga tupan tapata puyaneta you wesim apuke nataawan kap taiwawa natapbut. \v 26 Natake puya aminu tapatu yatawamban apan, ‘Dasingge taikaing,’ ngang inikwaikut. \v 27 Inikwaiwan yake anzing inikut, ‘Uyapbata gwa apuk. Ita wai dua sike take yusika apan kake nanggata ikwawa gamanu mateknga suyuknga gwen tanguke matak,’ ngang inikut. \p \v 28 “Iniwan natake musia toknga natake yoakatang kopnangge apbitakut. Kopnangge bitake yuwawan nanata epuke kopikge iniwan ngana \v 29 yake anzing inikut, ‘Na nakanu buyambam puyaka pasinggamukum. Wamba gatukande gwaamukum. Siwan naat notnaatda unekan apuke banipmin take siknga natapnimde ga kaap mateknga gwendusim paya dua namukuyak. \v 30 Siwan waakga waapasimda kuke maat petnangge natake sangaka muban puyuwana apuk. Apan kake ikwawa gamanu suyuknga gwenu ie tanguke matayak,’ ngang inikut. \p \v 31 “Iniwan yake anzing inikut, ‘Waaknga. Gaat naatda asinggan gatake yuamak. Siwan sangana kuupbamu gikae. \v 32 Siwan uyapbata gwa kumbut ngang natapbum ngana gatu kake banipminu iaknga siknga dua natake tasinim gamu noman dua siwik,’ ngang iniwan natapbut.” \c 16 \s1 Aminu kuyanae yuak kapata puya wai pasikutde yakut. \p \v 1 Siwan Jesuta pandetna tuwang wamu takngatu anzing yanikut, “Aminu sangabamna kaya tapatutane puyanae kuyanae kayuwau tapatu kaya ngana aminu kunduta sangana kaya waapae kuke wamu anzing iniking, ‘Gatane kuyakae yuak kapata sangaka moo siknga mupewan kukaing,’ ngang iniking. \v 2 Iniwa natake waapa yatawamban apan anzing inikut, ‘Dasingge wamu takngatu gae yawa natat. Natane sanga kayuayakge yapii yawi natapit. Gata gatuka kuyanae yutnanga dua,’ ngang inikut. \v 3 Iniwan natake aminu waapata musiane anzing natapbut, ‘Sangabamna kayaapata nanikwasiwanu kuke na puyae kwatan tawambit. Na kwatana kekekngana wena ge keu kwaiputnanga dua siwik. Siwan aminu kundue nanamde yayawananga dua. Maaknga ngang natapit. \v 4 Sike nata kepi takngatu kawa nomatawan tasiwawa apba nanikwasiwanu aminda take na yotnaatang takopning,’ ngang natapbut. \p \v 5 “Natake aminbamu sangabamu kaya apatane sanga moo pakingge yayawamban apa aminu tupan apbut tapa anzing inikwaikut, ‘Ga sanga yake imiyakge moo pakuyau datdasing,’ ngang inikwaiwan, \v 6 ‘Na yangga aknga dram gogomu 100 pakum,’ ngang yawan natake, ‘Ga pakapu zetgaman pukwike pepa moo pakuyakgane san take yake imunangatane namba dotdonguke 50 kan matayo,’ ngang inikut. \v 7 Siwan tapatuta apan anzing inikwaikut, ‘Gatane sanga moo pakuyau datdasing,’ ngang iniwan, ‘Natane beu poyakgane 100 pakum,’ ngang iniwan, ‘Gata pepa sanga moo pakuyakgane san take namba dotdonguke 80 kan matayo,’ ngang inikut. \p \v 8 “Siwan masande sangabamna kayaapata kuyanae yuwau kemu wa tasikut tapatane umana tangenake natdetdetna kayata binga tasinggak ngang yakut. Siwan Anutuatnana dua aminda iat nanaatde unzing tasike natdetdetna kaya dakngakaing. Dakngake kepi takngatu kawa nomatawan tasike dua pimaningge tasikaingu waaknga aminu kakaa takngane nanata dua tasikaing ngang yakut. \v 9 Nata daniwa natapnong. Keu andakane nana aminda wai pasiyuk mani pakaingga ginda tasiwa sangae dapsa aminda ginde notza daknganing. Siwan manisata gatandamunanga dua siwik gwekatang ginu pake paku you asinggan yuak gwene dapmamban yutning,” ngang yakut. \p \v 10 “Aminu tapatuta sanga mateu katak siknga kayukengu masande ina unzakan sanga buyambamu akayuwik. Sike aminu tapatuta sanga matekngae kait tasike kayukengu ita sanga buyambamu ina unzakan kait tasike kayuwik. \v 11 Sike ginda keu andakane nana aminda wai pasiyuk buya pakaingge katak dua kayuwanu maminda sanga takesiknga daman kayutning? Wena. \v 12 Sike ginda amindane sanga katak dua kayuwanu maminda sanga enandang tendamukuu ginde damik? Wena. \v 13 Puya aminu tapatuta aminu buyambamu tapatutane puyana unekan bokngan pananga dua. Ita tapatue banip gwaang natangamuke tapatue semna natangamik. Ginda Anutue nataaing kakngaat gatu mani panangge nataaing kakngaat unekan papanu take sinanga dua,” ngang yakut. \s1 Anututa ninde musipatangu akaak. \r (Mat. 11:12-13; 5:31-32; Mak 10:11-12) \p \v 14 Siwan Ferisi aminda mani panangge take siknga nataing aminda Jesuta wamu kuupbamu wa yakuu natake nomna maiwa yuking. \v 15 Yuwawa ngana Jesuta anzing yanikut, “Ginda aminde kaine nomana tasiwa danduke nomana amin ngang natandamukaing. Siwan ngana Anututa ginde musipatangu akaak. Gindane sanga aminda tangenakaingu Anututa kawan wai siknga singgak,” ngang yanikut. \p \v 16 “Sike Mosesdane mama wam takngaat gatu ayanikapsa aminde wapatda yutake apu Jonda yukut komune apbut. Siwan ngana Jonda yukut komuneta apu apmanu nata wamu take aknga Anututa amin panangge tasinggak kakngae wam yanike yotna yotna yatakuwa sandewan aminbamda sanga waaknga tanangge akekekakaing. \v 17 Siakan ngana kwatan pasiwanu kepat enane yuaikatda wena siwik. Siwan kwatan siknga pasiwa ngana mama wapatang tuwangu matakingu mateknga takngatusimu wena sinanga dua,” ngang yanikut. \p \v 18 “Ina unzakan aminu tapatuta maatna bitake gatu tapatu ba takengu ita kukae kaitake sukunggak kapa daknganggak. Sike aminu tapatuta maya tapatu apnata apbitakut tapa takengu unzakan kukae kaitake sukunggak kapa daknganggak,” ngang yakut. \s1 Aminu sangabamna kayaapat gatu Lasaraskatde wam. \p \v 19 “Tupa aminu sangabamna kaya tapatuta yukut. Ngang ita tauknga asinggan dudumna siknga papan pukuwa tapdukbamu asinggan nanamna take sikngakan nakakut. \v 20 Sike itane yotna gwabok gwaune aminu tapatu yuakut. Itane umana Lasaras ngang iniking. Waapa watawatata gupnaapa atapan sopukut. \v 21 Siwan ita nanamu sangana kaya waapata nawawan kaiknga pimaningunin napikge natapbut. Siwan kamunda apu yembita watana asingwamuking. \p \v 22 “Sike yusika masande sangana wena waapasimu akupan apu angelata uyunga take taku tewa Ebrahampat yuwawat masande sangabamna kaya waapaaya akupan kwaiwa \v 23 tupakande siknga katapbamu isikonggakatang kuke tokngabam pake enandang pakusang kawawan Ebrahamda maa siknga yuwawan Lasarasda iat gatake yuwawat kakut. \v 24 Kake anzing inikut, ‘Bapuna Ebraham. Nae butaya natangamuke Lasaras initewi apu katakngi boopmi dakasimda yanggaatang nomnasim temake apu yembinaatang tasiwan wikangaman. Na ane yuke tokngabam nataat,’ ngang inikut. \v 25 Iniwan natake ngana yake anzing inikut, ‘Bapuna. Katak siknga natapso. Tupa ga kayuk yuke sangaka nomana gwa pakuyak. Sike Lasarasda sanga kuupbam wai pakut ngana apmanu keu akomune musia kwikwikngata yuwawan gata tokngabam panggayak. \v 26 Unzing yuamangge gatu ganiwa natapso. Anututa gapma buyambamu tapatu tekutde aminu ane yuaingga yatupmake ginde kunanga dua. Siwan ugwak saak nana aminda ninde apnanga dua,’ ngang inikut. \p \v 27 “Iniwan natake yake anzing ininggamatakut, ‘Bapuna. Unzing naniwi natake nata ganiwa gata Lasaras initewi nanatane yotnane kuyok. \v 28 Natane uyapma katau kautdu musatakan undang yuaingge Lasarasda kuke gwaut wamu kekeknga ngang yaniyok. Ane tokngabam papsa kopatangu apnang,’ ngang inikut. \p \v 29 “Iniwan natake ngana yake anzing inikut, ‘Moseskat ayanikapsa aminkatdane wamu undang. Ge apme natapning,’ ngang inikut. \p \v 30 “Iniwan natake ita yake anzing inikut, ‘Aho. Bapuna unzing dua. Akupsa aminu tapatuta gatu enake kuke yaniwanu uyapmata musia atapa tekwambik,’ ngang inikut. \p \v 31 “Iniwan yake anzing inikut, ‘Moseskat ayanikapsa amikatdane wamna dua natakengu aminu akupsa tapatuta gatu enake yaniwanu siakan ngang natake baniu dua sining,’ ngang inikut,” ngang Jesuta yanikut. \c 17 \s1 Notninda wai tasinima kakengu waiakngana sandeyamunin. \r (Mat. 18:6-7, 21-22; Mak 9:42) \p \v 1 Siwan Jesuta pandetna anzing yanikut, “Mina minaka sangabamda apuke pasiwa aminbamda waiakngaatang pimatning ngana aminu kepi yeuyamik kapata tokngabamu apapik,” ngang yakut. \v 2 “Ita waiaknga waatdaka matekge banakan tasiwan undang pimapanu toknga siknga pake wai siknga yuwik. Siwan sup buyambam gwenu guyakngane wamake yanggabam gwekatang muba pukuke kupik gamu toknga siknga dua papan. Ita unzing gwa kungwakengu kepi waaknga dua yeuyaman pimatning,” ngang yanikut. \v 3 “Sike ginu gisae gwautnong. Uyapbata wai tasiwanu kaanga iniwi ita musia tapan tekwambanu gata waiakngana sandekngamuyo. \v 4 Sike ita tapduu gwendunekan waiaknga katau kuut musa kautdu sipmaat tasinggamuke gatu ita musia tapan tekwamban tapduu katau kuut musa kautdu sipmaya ngang gae apuke musipma gwan tapa tekwak ngang ganiwanu waiakngana sandekngamuyo,” ngang yanikut. \s1 Anutue natapna kekekanggak kakngata kekeknga siwikge yakut. \p \v 5 Siwan pandetnata Jesu anzing iniking, “Gata gatanimi ninda Anutue natapna kekekanggak kakngata kekeknga siwan,” ngang iniking. \p \v 6 Iniwa natake anzing yanikut, “Ginda Anutue natapa kekeknga singgak kakngasata kekekngasim siwanu ginda katau andaka yapiine zike kuwikge yawa zike kuke gatu yanggabam gwene akopikge yawanu buya asaawik. Katap tapunu kundu umana mastet ngang yanikaingu iaya ina unzakan. Mateknga siknga ngana kwaiwa takake buyana tuyuknga dua aatning,” ngang yanikut. \s1 Puya aminda puya pasikaing kaknga. \p \v 7 “Sike gikatnana mamin tapataneka puya amina tapatu kep kwaipuke ba ikwawa toikenga gatu yotna apan kuyanata anzing ba iniwik, ‘Zetgaman apu pukwike nanamba nang,’ ngang ba iniwik. \v 8 Wena. Sike ita anzing iniwik, ‘Gata nanama tandakngake ga simbuka wamake gata nanama zike pakapi nata gamok nake tangopana gata masande nake tangopso,’ ngang iniwik. \v 9 Iniwik taknga tasiwan kake aminu waapata puya amina asinibakngawik ba dasing? Wena,” ngang yanikut. \v 10 “Sike gikaya ina unzakan. Ginda puya kuupbam Anututa damukuu atasiwa puyuwanu ginda anzing yanong, ‘Ninu puya aminu take siknga dua. Ninda puya atnimukut takngakan tasimang,’ ngang yanong,” ngang yanikut. \s1 Wata kekeknga siknga siking kakwau Jesuta pasiyaman take siking. \p \v 11 Siwan Jerusalem kunangge natake Jesuta kepiapane kukut. Kusika Sameria kep komu kautdu saak yuwan Galili kep komu kautdu saak yuamayak komaatde banakan komune kukut. \v 12 Kusika you gapmandune kundoke kawan wawi watana kekeknga siya aminu katau kuut musaatda apuwawa kakut. \v 13 Kawan waakwakga inengan yuke kumzang anzing iniking, “Jesu! Buyambam tapanin! Ninde butaya natapso,” ngang iniking. \p \v 14 Iniwa Jesuta kake anzing yanikut, “Anutue yot takwan gwene pasiya aminde kunong. Kuwa danduke watasa wena singgakge wam yawa aminbamda natapning,” ngang yanikut. \v 15 Yaniwan natake kusika watana wena siwa gupna dudumna siking. Siwan waakwakga undang kuwawa ngana wa amikat nana tapatuta watana wena singgak ngang kake tapan tekwamban notna peke Jesue gatu kukut. Kusika Anutue kumzang inimbakngakut. \v 16 Inimbakngake kuke Jesue ina unzakan inimbakngakut. Siwan aminu waapa Sameria kep komune nana Judia aminde iwana tapatu. \p \v 17 Siwan Jesuta anzing inikut, “Aminu katak kuut musaatda watana wena siing. Siwan gatakan apu nanimbakngawawi ngana notda bamda zandang kukaing. \v 18 Aminu katau kuut musa kautdu tapaat tapaatda watana wena sike ngana Anutu inimbaknganangge bitake dua apuing. Siwan ga iwan nana apatakan apunggayak,” ngang inikut. \v 19 Inike gatu waapa anzing inikut, “Gata Anutue natapi kekekanggak kakngakata gatanggaman wataka wena singgakge kunggayo,” ngang inikut. \s1 Anututa ninduyuwikge dapaknga gwa singgakge yakut. \r (Mat. 24:23-28; 37-41) \p \v 20 Siwan Ferisi aminda anzing inikwaiking, “Zaapduknga Anututa amin panangge tasinggak kakngata ninde apik,” ngang inikwaiwa Jesuta yake anzing yanikut, “Tapduknga Anututa amin panangge tasinggak gwendane tuwangu anggaman dua siwan aminbamda kainata dua kaning,” ngang yanikut. \v 21 “Anututa amin panangge tasinggak kakngata ginde banakan yuke pasiwawan kake ngana kanong. Andang yuak. Ba kanong. Atunzing yuak ngang yananga dua,” ngang yanikut. \p \v 22 Siwan pandetna anzing yanikut, “Masande apmea kanim kopatang ginda nata aminbamdane notna dakngake gunziu gwendune apu yutdama nandupnangge toknga siknga natapnong. Natake ngana dua nandupning,” ngang yanikut. \v 23 “Sike aminu kunduta anzing danining, ‘Ita atunzing yuak,’ ngang danining ba, ‘Andang yuak,’ ngang daniwanu siakan ngang ma natapam,” ngang yanikut. \v 24 “Sike yapasikgane kakaa akngata ena banakan komune isikakake tawamban sandekgak binga na aminbamdane notna apata ina unzakan tapduknga asapit gwekatangu anggamande siknga asapit. \v 25 Sike aminu tapduk ayuamang komune nana aminda nanikwasiwa tokngabamu papana tapduknga Anututa gin danduyuwik gwenu asapik. \p \v 26 “Siwan sanga Noata yukut komune tasiking kakngakan na aminbamde notna apata apit tapduk gweneaya unzakan tasining. \v 27 Wa aminu nake tangoke gatu maatna kayuk pake tasiwawa Noata dopangbam gwekatang kopana yanggata paptake apu doke aminu kuupbam zipa puyukut. \p \v 28 “Tapduknga nata apit gweneaya ina unzakan. Lotda yukut komuneaya nanamna nake tangoke sangaapa usike sangana aminu kundue yama usiwawa puyana pasike yotna mitapbing. \v 29 Unzing tasike yuwawa ngana Lotda you Sodom gapma teke kukut gwenekan enandangga katapat supatda sopata binga pimake aminu kuupbam pasiwan maiking. \p \v 30 “Sike ina unzakan na aminbamdane notaapa anggaman apa nandupning gwekatang kaya. Asinggan tasikaing kakngakan tasiwawa asapit. \v 31 Siwan tapduu wagwene yotna engatangan yuwik kapata epuke sangana yoakatang koke tananga dua. Ina unzakan. Aminu tapatu puyanane ba yuwiknga gatu yotnae kunanga dua. \v 32 Ginda Lotdane maatnata tapan tekwamban yotnae kakut takngae katak siknga natanggamatake yotza ma kuwam. \v 33 Aminu tapatuta kayuk yuke sangana tasinggakge natanggamatawanu kayuk yutnanga aknga wena asiwik. Sike kayuk yutnanga akngana dua kotnakengu kayuk ayuwik. \v 34 Nata ginu daniwa natapnong. Tapduk waopatangu aminu tapaata tau sandunekan dapun pewawat Anututa wa petzan kat nana tapatu take tapatu atewik. \v 35 Sike maya tapaata poyak sanangge tasiwawat Anututa tapatukan take tapatu atewik. \v 36 (Siwan aminu tapaata puyaangane unekan yuke pasiwawat Anututa tapatukan take tapatu atewik),” ngang yanikut. \p \v 37 Yaniwan wamu waaknga natake pandetnata anzing inikwaiking, “Aanin. Sanga wa yanggayau buya keu zomune awan kanim,” ngang iniwa yake tuwang wamu takngatu anzing yanikut, “Keu minaka tapatuta bukatake yuak komune tinggigita apu une atdokaing,” ngang yanikut. \c 18 \s1 Kombakobatde wam usanzikgak kapata gatangamikge yakut. \p \v 1 Siwan Jesuta tuwang wamu takngatu yanindamuban asinggan tumuk wam yake semna dua natapningge anzing yanikut, \v 2 “You gapmandune nana aminu tapatuta wam natake usanzikgak kapa dakngake yuke Anutue dua gwauke aminu yumdekan pandambanuke nangaakan dua nataak. \v 3 Ngang maya kombakobau tapatu you wanggapmane yuak ngang asinggan aminu waapae kuke anzing ininggak, ‘Iwanata atnutnangge tasinggakge wam yawitde gatangamuyo,’ ngang inikut. \p \v 4 “Iniwan natake ngana tupanu dua gatangamunangge natapbut. Ngana masande asinggan ininggamatanggawan anzing natapbut, ‘Ei! Na Anutue dua gwauke amindeaya dua natanggamatanggat, \v 5 ngana kombakobau waapata wamna asinggan apu naninggamatanggak. Undanga. Wam yawikge gatangama. Masande asinggan apunggawan tangana nasinang,’ ngang natapbut,” ngang yanikut. \p \v 6 Yanike Jesu Buyambam tapata anzing yanikut, “Ginda wam usanzikgau wai waapata natapbut takngae natdetnong. \v 7 Sike dasing? Anututane amina yuaingga ie gaak wamu tapduk tapduu kwakngaom gatu zikaane asinggan iniwanu Anututa wam yaningge dua gatayamik ba dasing? Sike ita zetgaman dua gatayamik ba dasing? Wena. \v 8 Nata daniwa natapnong. Ita zetgaman gatayamik. Sike na aminbamdane notna apata apit gwekatangu keunenana aminu kunduta nae natapa kekekawik aminda dua ba yutning,” ngang yanikut. \s1 Ferisi amikat kait pasiyuk takis papsa amikat tasikumayak. \p \v 9 Aminu kunduta baniaatang anzing natapbing, “Nindakan dudumna amin yuwatna buyambamda wai amin yuaing,” ngang natapa kekekakut. Siwan Jesuta ie natake tuwang wamu takngatu anzing yanikut, \v 10 “Aminu tapaata tumuk wam yanangge natake Anutue yot gwene kopbumayak. Koke aminu tapatu Ferisi amin tapata na dudumna yuat ngang natapbut. Siwan tapatu kait pasiyuk takis pakut tapata yukut. \v 11 Siwan Ferisi aminu waapata koke kuupbamda kaningge dandam tangan yuke tumuk wamu anzing yakut, ‘O Anutu. Aminu kuupbamda sangaapana buyambam panangge toknga natake pasikaing. Pasike kewam yake maa kukapakaing. Siwan aminu aapata kait pasiyuk takis panggak. Siwan aminbamda unzakan pasikaing ngana na aminu inata kundu yuatde ganimbaknganggat. \v 12 Na miti aminu nomanaapa dakngake asinggan kosangayuk sande gwendune gunziu gweaane nanam teke dua nake gae natanggamatanggat. Sike puya pasike mani pake katau kuut musa gatu kautdu saat saat ngangu ninae pake sandu gae gamunggat,’ ngang yakut. \p \v 13 “Yawawan aminu takis papsa aminu waiaknganae baniane meya siknga natake tumuk wam yakaing komune dua yuke maya yuke tumuk wamu anzing yakut, ‘O Anutu. Na waiakngana asinggan tasinggat ngana banipbaatang toknga ma natangamim,’ ngang inikut. \p \v 14 “Unzingge nata siakande daninggat. Wai aminu waapata Anutue kainane amin nomanda yotna kukut. Siwan Ferisi aminu waapata tumuk wamu yakenga yotna umana wena dakngake kukut. Siwan mamin amindaka umana buyambam siwikge tasiwan Anututa tasiwan waapata apimapik. Siwan ngana mamin amindaka na umana wena. Ge take amunandang yuwit ngang natapiu Anututa tasingaman umana buyambam siwik,” ngang yanikut. \s1 Waatdakae wam kwikwik yanikut. \r (Mat. 19:13-15; Mak 10:13-16) \p \v 15 Siwan waatdaka mateu Jesuta katakngita wasiyuk wam kwikwik yaniwikge pakapa kake pandetnata kaanga yaniking. \v 16 Kaanga yaniwawa ngana Jesuta waatdaka yayawamban inengan apa anzing yanikut, “Waatdaka kapewa nae apnong. Ginda ma yanindakngawam. Aho. Aminda waatdaka aakwakga nae nangaakan dua nataaing binga daknganingu Anututa amin panangge tasinggak kakngae gepbiatang yuaikat nana aminu unin. \v 17 Nata siakande siknga daninggat. Aminu tapatuta Anutue gepbiatang kopnangge natake ngana ie nangaakan natake waatdakata nataing binga dua natakengu undang kopnanga dua,” ngang yanikut. \s1 Take aminu tapatu sanganambamban tapa \r (Mat. 19:16-30; Mak 10:17-31) \p \v 18 Siwan take aminu tapatuta Jesu anzing inikwaikut, “Take siknga yanindamumsaapa. Na dasing tasike kayuk yutnanga aknga pake kayuk asinggan asinggan yuwit,” ngang inikwaikut. \p \v 19 Inikwaiwan yake anzing inikut, “Dasingge takeapa ngang naninggayak? Anutu awia tapatakan takeapa unin,” ngang inikut. \v 20 “Sike gata mama wamu atnataayak. Gata maya kukae kaitake masukuwim. Aminu ma zipim. Kukae ma papim. Amin notdae kemu ma yaniwim. Nangga minggae wam gwaamuke ie gepbiatang yuyo,” ngang inikut. \p \v 21 Iniwan natake yake anzing inikut, “Tapduknga waatdaka yukum komuneta apu apman ngangu mama wamu waaknga gwa tawamba sandekut,” ngang inikut. \p \v 22 Iniwan natake yake anzing inikut, “Ga sanga takngatuekan dapmanggayakge gata sangaapaka aminde yami usiwa manina pake sangaapana wena aminde yamuyo. Unzing tasiwinu take siknga kayuk yutnanga akngaka enandang yukgamuwawan gata apu na nawamso,” ngang inikut. \p \v 23 Iniwan natake ita musiane meya siknga natapbut. Dasingge? Ita sangana bambantapa. \v 24 Meya siknga natayuwawan kake anzing yakut, “Anututa amin panangge tasinggak kakngae gepbiatang kopnangge natake aminu sangana babanda kwatan siknga tasike kopning,” ngang yakut. \v 25 “Sike ikwawata tauk bupmakgane ganangiatang kopnanggengu ita kwatanu aminu sangana buyambamu kayata Anutue gepbiatang kopnangge tasining binga dua,” ngang yakut. \p \v 26 Yawan natake aminu kunduta anzing yaking, “Unzing kakengu mamin amin tapata kayuu asinggan asinggan yuwik,” ngang yawa \v 27 Jesuta anzing yanikut, “Sanga aminda atasiwa maiwiu Anututa atasiwik,” ngang yanikut. \p \v 28 Yaniwan natake Pitata anzing inikut, “Ninda yotnin gatu sanganin kuupbam peke ga gawakamangu ninda kopna maiwik ba dasing,” ngang inikwaikut. \p \v 29 Inikwaiwan yake anzing yanikut, “Nata siakande siknga daniwa natapnong. Aminbamu Anututa amin panangge tasinggak kakngae gepbiatang koyuwawa kayuwik kakngae natake yotna gatu maatna gatu minga gatu waaknga ngang pening. \v 30 Peke pasiwawa yake sanga buyambam siknga Anututa tapduk ayuamang kopatangu ayamuke masande kayuk asinggan asinggan yutnanga aknga ayamik,” ngang yanikut. \s1 Kungwake enawit ngang yakut. \r (Mat. 20:17-19; Mak 10:32-34) \p \v 31 Siwan Jesuta kepiapane kusika pandetna katau kuut musaat kepianganu tapaaya papan pandetnaat iat gatake inatakan kuking. Kuke Jesuta anzing yanikut, “Wamu tupa siknga ayanikapsa aminda Anutue wamu kundu na aminbamdane notnae yaking kakngata tapduknga ninda Jerusalem kopnim gwekatang buya unin aawik. \v 32 Kopna aminu kunduta na tanggaganuke dongu kundune nana Anutue dua nataaing aminde yamuning. Yama take tasiak tasike wai wai pasike aapda sutnapbike \v 33 ipmapa nuke tasisikanga apmea nuwa kupit. Kungwake gunziu gweaat gwenduat kawa sandewana gatuna enawit,” ngang yanikut. \p \v 34 Yaniwan maakngita natapa ngana wamu waakngata kusopuwan musiaatang dasingga nininggak ngang natapbing. \s1 Kai wai siya aminu tasingaman take sikut. \r (Mat. 20:29-34; Mak 16:52) \p \v 35 Siwan kepiapane kusika Jeriko yot gapmane kundopnangge dapaknga sike kuwawa aminu tapatu kai kukgweat kusikumayau tapatuta upeeke yuke manie yayawake yusika kepi kwaimune pukwikut. \v 36 Pukwike natawawan aminbamda yapbitnangge apuyuk gakngat tasiwawa natake, “Mina tasikaing,” ngang yanikwaikut. \v 37 Yanikwaiwan, “Jesu Nasaret nana apata gapbitnangge kunggak,” ngang iniking. \p \v 38 Iniwa natake anzing yanggamatakut, “Jesu! Ga nindane buyambamtapa! Ga Devitdane dongune aakuyak kapa! Nae butaya natapso,” ngang yanggamatakut. \p \v 39 Yanggamatawan ngana tupan apbing aminda kaanga inike, “Maak” ngang iniking. Iniwa ngana waapasimda kumzang yanggamatakut, “Jesu! Ga nindane buyambamtapa! Devitdane dongune aakuyak kapa! Nae butaya natapso,” ngang yanggamatakut. \p \v 40 Yanggamatawan natake, “Apsok,” ngang Jesuta yakut. \v 41 Yawan apana, “Dasing tasinggamitde nataayak,” ngang inikwaikut. Inikwaiwan yake anzing inikut, “Buyambamtapa. Kaina take tasingamiyakge nataat,” ngang inikut. \p \v 42 Iniwan natake, “Kaika take siyok. Musipbaatang nae natapi kekekak kakngata gatanggaman kaikata take gwa sikamayak,” ngang inikut. \v 43 Iniwan zetgaman kaina kukgweat take siwat waapata Jesue masene tawakut. Tawayuk Anutu inimbakngawan aminbamda kake Anututane umana yatangenaking. \c 19 \s1 Sakiasda tasikut takngae yakut. \p \v 1 Siwan Jesuta Jeriko yot gapma kuyapbike kunangge tasiwawan aminu tapatu umana Sakias ngang inikaing. \v 2 Ita takis papsa amindane tupan tapa dakngake yuke ita sangana bamban tapa dakngake yuak. \v 3 Sike ita Jesu katak siknga kanangge natake ngana aminu dapakngae aminda umukusiwa Jesu kananga dua sikut. \v 4 Siwan tupan isapmake kuku katau dakatune Jesuta apan kanangge kopbut. \p \v 5 Koke yuwawan Jesuta inengan apuke enandang pakusang kake anzing inikut, “Sakias. Zetgaman epso. Apmanu gatane yotdane yutzimde nataat,” ngang inikut. \v 6 Iniwan zetgaman epuke musip gwaang natayuk Jesu tapan yotnane kopbumayak. \p \v 7 Siwan aminbamda unin kake sapdut wamu anzing yaking, “Ita paku waiaknga pasiya aminde yotnaatang yuwatakanangge kunggak,” ngang yaking. \p \v 8 Siwan Sakiasda dandam tangan yuke Jesu Buyambam tapa anzing inikut, “Buyambam tapa. Apmanu sangana usanzike kaukaut peke kautdu sangana wena aminde yamuke kautdu aminu kait tasiyuk payamukum aminde yake sipmaat sipmaat yamit,” ngang inikut. \p \v 9 Iniwan yake anzing inikut, “Unzing yawi natapa Anututa kayuk yutnanga akngana ginu you anggwenenana aminde daman pake yuaing ngang kaat,” ngang inikut. Inike anzing yakut, “Aminu waapata Ebrahamdane zakngi yuke bapunata Anutue wam natapan siakan sikut taknga tasike Ebrahamdane zakngi siknga daknganggak,” ngang yakut. \v 10 “Na aminbamdane notnaapa dakngake apuke kayuk yutnanga akngae asupeekaing amin yawake kake gatayamunangge apbum,” ngang yakut. \s1 Aminu kunduta mani pake tasiking. \r (Mat. 25:14-30) \p \v 11 Siwan Jesuta Jerusalem wesim kundopan wamu wa natapbing aminda anzing natapbing. Apmaatzim siknga ba Anututa amin panangge tasinggak kakngata anggaman siwan kanim ngang natapbingge tuwang wamu takngatuat anzing yanikut, \v 12 “Aminu keu komdune nana amindane tupan siknga apata aminu umana kaya tapatu tewan buyambam tapa dakngake itane aminabam kayuwikge yatawamban kukut. \v 13 Yatawamban kunangge natake aminu waapata puya amina katau kuut musaat yayawamban apa manina 20 Kina aminu waakwakge inandek inandek yamutakuke ita anzing yanikut, ‘Mani a pake kuke puya pasike manisa isakoke pawawa nata kuke gatuna apit,’ ngang yanikut. \p \v 14 “Yanike kuwawan itane aminabamda aminu tupan siknga apae wamu anzing tewa kukut, ‘Ninu aminu waapata ninduwikge apbitakamang,’ ngang tewa kukut. \p \v 15 “Ngana wamu wa tewa apbut takngae dua natake aminu waapa tewan ita buyambam tapa dakngakut. Dakngake ita masande gatu apuke anzing yakut, ‘Aminu tupa nata mani yamukumu yayawamba apuke yawa natapa. Mani yamukumu puya pasike isakoke datdasingga aminu kuupbamda paking,’ ngang yakut. \p \v 16 “Yawan aminu tupan apbut tapata anzing inikut, ‘Buyambam tapa. Nata manika 20 Kina namukuyakga puya pasike isakoke 200 Kina gwa pakum,’ ngang inikut. \p \v 17 “Iniwan ita anzing inikut, ‘Ga puya aminu take siknga. Ge puya nomana tasike sanga mateu gata katak siknga kayuakge nata ganiwa yotbamu katau kuut musaat gapma gapmae buyambam tapa dakngake kayuyo,’ ngang inikut. \p \v 18 “Siwan masan tapata apu anzing inikut, ‘Buyambam tapa. 20 Kina namukuyakga puya pasike isakoke 100 Kina gwa pakum,’ ngang inikut. \p \v 19 “Iniwan anzing inikut, ‘Nata gapmaba yotbamu katau kautdu musakan gapma gapmae buyambam tapa dakngake yuyo,’ ngang inikut. \p \v 20 “Siwan tapatuta apu anzing inikut, ‘Buyambam tapa. Gatane 20 Kina ana yuaing. Nata tauk pipitda wamandakngake penggamukum. \v 21 Dasingge? Nata gandupa ga toknga amin singgayak. Sanga aminu kunduta peaingu gata apanggayak. Sike nanamu kunduta kwaikaingu apanggayakge na gae akgwaukum,’ ngang inikut. \p \v 22 “Iniwan yake anzing inikut, ‘Ga puya aminu wai siknga. Gikane wambata yawi usanzikgamit. Ga siakande siknga. Na tokngaapa ngang natayak. Sike sanga aminu kunduta peaingu nata wa apake nanamu kunduta kwaikaingu nata apanggat ngang natake yayak. \v 23 Sike dasingge natane manina mani yot gwekatangu dua pekuyak? Siwan nata gatuna apuke natane manina isakoke penikat papam,’ ngang inikut. \p \v 24 “Inike ita aminu inengan yukingu anzing yanikut, ‘Ginda 20 Kina wa sandekngamuke aminu 200 Kinana kaya apae imunong,’ ngang yanikut. \p \v 25 “Yaniwan yake anzing iniking, ‘Buyambam tapa. Aminu waapa 200 Kina kaya,’ ngang yawa \v 26 ita anzing yakut, ‘Nata daniwa natapnong. Aminu kuupbamda sanga paningu nata kunduat ayamit. Sike aminu tapatuta sanga dua pake mateknga unukan papiu nata wa asandekngamit,’ ngang yakut. \v 27 ‘Sike natane iwanata na buyambam tapa dakngawitde apbitakingu ginda ane kaipakapu kainane zipa kumbut,’ ngang yanikut.” Ngang Jesuta tuwang wamu waaknga unzing yanikut. \s1 Jerusalem gapmane kopbut. \p \v 28 Siwan Jesuta wamu waaknga yanikenga ita gamok Jerusalem gapmane kopnangge kopbut. \v 29 Kosika you Betfasiat gatu Betani gapmaatda tawanu Oliv daka gepbine yuamayak gapmaune kundoke ita pandetna tapaaya yanipewan kusande natake anzing yanikut, \v 30 “Gitda you atunggapma yuaune kuke kaawat ikwawa gamanu gubanga gwendu tupa aminu tapatuta dua pukwikut gwenu napda tewatanguwan wamateinga kake waike takapzon ngang yanikut. \v 31 Sike aminu tapatuta, ‘Dasingge ikwawa gamanu wagwenu waikamayak,’ ngang danikwaiwanu gitda anzing inison, ‘Buyambam tapata anggwende puya kaya,’ ngang inison,” ngang yanikut. \p \v 32 Yanikenga yanipewan kuke waapatda sangabamu Jesuta yanikut binga kakumayak. \v 33 Kake ikwawa gaman wamatekinggane nap taknga awaiwawat toikngata waapaau anzing yaniking, “Dasingge gitda ikwawa gamanu wagwenu waikamayak,” ngang yaniking. \p \v 34 Yaniwa, “Buyambam tapata anggwende puya kaya,” ngang yanikumayak. \p \v 35 Yaniwat, “Take,” ngang yaniwa ikwawa gamanu wagwenu Jesue takapuke tauknga kundu ikwawa gamande maseapane pewat Jesuta engatangan koke pukwikut. \v 36 Pukwike ikwawa gamanu wagwene yuke kuwawan Buyambam tapana initakuningge natake aminbamda got tauknga kepiapane usiking. \p \v 37 Ita Jerusalem gapma inengan apuke kepi kautdu tawanu Oliv daka saak teke pukunangge siking. Siwan pandetna kuupbamu apbakngake Jesuta duya kuupbamu tasiwan kakingge natake apaa yake Anutue umana yatangenaking. \p \v 38 Yatangenayuk anzing yaking, \q1 “Anutue nindane Buyambam tapaninda initewan \q1 takeapanin dakngake apunggak kapae inimbakngakamang. \q1 Enandang nana aminda musip kwikwik pake yutnong. \q1 Yuwawa enane yuak kapatane umana enane siknga tangenatna,” \m ngang yaking. \p \v 39 Siwan Ferisi aminu kundu aminu buyambamu wa yukingge banakan katang yukinga Jesu anzing iniking, “Yanindamusaapa. Pandetda gata kaanga yaniyo,” ngang iniking. \p \v 40 Iniwa ita yake anzing yanikut, “Nata daniwa natapnong. Aminu aakwakga gena umukusiwa suu anggwegwenda apme danining,” ngang yanikut. \s1 Jesuta kwanam sikut. \p \v 41 Jesuta kepiapane Jerusalem kake kepi banakan kwanam sikut. Une nana aminde natake meya siknga natake kwanam sikut. \v 42 Kwanam sike anzing yakut, “Apmau ginda banip kwikwik nataaing gamu atawambam ngana ginda dua kaaing. Tapduknga Anututa gatandamunangge apu yutdamukut gwende ginu dua natapbing. Dua nataaingge Anututa yawan apmea meya takngatuta ginde apik. \v 43 Apan amak aminda gapma kwaiwa kumbasiwan undang kusopuke kepisa umuke dasipning. \v 44 Dasipmake ginu maya wawi waatdaka kuupbam dasipa puyuwik. Dasipa puyuwan yotza waipamaba kuwa wena siwik. Siwan ginu Anututa gatandamikge tapduknga atnatake tasiking gamu meya unzing dua papam,” ngang yakut. \p \v 45 Yakenga Jesuta Jerusalem kundoke Anutue yot takwan gwene kopbut. Koke kawawan aminbamu mani kaitnangge tasiwawa kake yanikwasiyuk anzing yanikut, \v 46 “Anutue buk gopatang anzing yakut, ‘Natane yot gwenu tumuk wam yaningge yot ngang yaning,’ ngang yakut ngana ginda tasiwa kuka aminde yot gwen binga daknganggak,” ngang yanikut. \p \v 47 Sike asinggan kosangayuk Jesuta Anutue yot takwan gwene koke yanindamukut. Yanindamuwawan ngana Anutue yot takwan gwene pasiya amindane takeakwakat Mosesde mama wam yanindamumsa amikat Judia amindane take akwakngaatda Jesu tanguwa kupikge kepi tawaking. \v 48 Tanguwa kupikge kepi tawawawa ngana Jesuta yawan aminbamda wa yakut taknga natapnangge take siknga natapbing. Unzingge aminu waakwau Jesu tangutningge kepi wena sikut. Zagwak kuke tangutnim ngang natake apmeptaking. \c 20 \s1 Wamu Jesue inisapduking. \r (Mat. 21:23-27; Mak 11:27-33) \p \v 1 Tapduu gwendune Jesuta Anututane yot takwan gwene koke aminbamu wamu takeaknga ngang yaniwawan Anututane yot takwan gwene pasiya amindane takeakwakat gatu mama wam yanindamumsa amikat gatu Judia amindane take amin takwakatda ie apbing. \v 2 Apuke anzing iniking, “Gata ninu niniwi natapnim. Puya waaknga maminda ga tapan puya waaknga pasinggayak,” ngang inikwaiwa kunduta, “Mamin tapata ganitewan apu pasinggayak,” ngang iniking. \p \v 3 Iniwa yake anzing yanikut, “Nataya wamu takngatu gin danikwaiwa ginda naniwa natapit,” ngang yake anzing yakut, \v 4 “Jonda yangga sauyamukut taknga enandang nanae sanga ba aminde sanga ba dasing,” ngang yanikwaikut. \p \v 5 Yanikwaiwan natake ina anzing yaking, “Ninda, ‘Sanga enandang nana,’ ngang yananu, ‘Dasingge ginu wamu waakngae siakan ngang dua natapbing,’ ngang niniwik. \v 6 Sike gatu, ‘Amindane sanga,’ ngang dua yanim. Aminbamda, ‘Jonde ayanikapsa,’ ngang natake banip sikaing aminda supda ninu nisipnang,” ngang yaking. \p \v 7 Unzingge Jesu yake anzing iniking, “Ninu Jonda yangga zopatangga sauyamukutde apbotakamang,” ngang iniking. \p \v 8 Iniwa Jesuta anzing yanikut, “Nakaya ginu puya waaknga na maminda tapan apu pasinggatde dua daniwit,” ngang yanikut. \s1 Puya aminu waita wain tapunde puya kayukingge yakut. \r (Mat. 21:33-46; Mak 12:1-12) \p \v 9 Siwan Jesuta tuwang wamu aminbamu anzing yanikut, “Aminu tapatuta wain tapunde puyana tangatu kwaipeke ita aminu kundue kataune yaman kayukngamuwawa buya aawa deke usanzike kautdu gisae pake kautdu ninae namunong ngang yanike ita keu maa siknga komdune kukut. \v 10 Kuke yuwawan wain tapun detnanga tapduknga gwa siwan natake ita puya amina tapatu initewan kukut. Kuke aminu puya wa pasingamukaingge kuwan wain tapunu kundu ie ima pakapikge natake initewan kuwan ngana wa aminda enake waapasimu atanguke moo siknga ngang inikwasiwa kukut. \v 11 Siwan gatu puya amina tapatuat initewan kuwan ngana waapaya tanguke tasiwa maiwan moo siknga ngang inikwasiwa kukut. \v 12 Siwan gatu tapatuat initewan kuwan ngana waapaya kuut tanguke kepman mutewa epu kukut,” ngang yanikut. \p \v 13 “Unzing tasiwa kake puya toikga anzing yakut, ‘Nata dasing tasiwit? Natane waakngae musip gwaang nataat tapa initewa kuwan kake ie wamu apme ba natapning,’ ngang yakut. \p \v 14 “Sike puyanae pasingamukaingga kawawa waakngata kuwan kake ina anzing yaking, ‘Aminu aapata masande nanatane kwatangi kuupbam papik kapata apunggak. Tangutna kupan puyaanga nisae tana,’ ngang yake \v 15 waaknga waapa take puyaanga kepman muba kuwan tangutapa kumbut. \p “Tangutapa kupan natake wain tapunde puya toikga aminu waakwakge dasing tasiwik,” ngang Jesuta yanikwaikut. Yanikwaike gatu anzing yanikut, \v 16 “Ita apu puya pasikaing aminu waakwau atzipa kupa wain tapunde puya waanga aminu kundue ba yamik,” ngang yawan natake, “Ye! Wai yanggak,” ngang yaking. \p \v 17 Yawa natake Jesuta wa amin kanggamatake yake anzing yanikut, “Unzing yakaingge danikwaiwit. Wamu takngatu Anututane wapatang anzing matakut, \q1 ‘Suu gwendu yot mitapsa aminda kake wai pupuknga ngang yake mutewa kukuu wagwenu \q1 yotde tepa kusiwan yot gwen tapan kekekanggak,’ \q1 ngang matakutde yapii dasing,” \m ngang yanikut. \v 18 “Siwan aminu tapatuta yotdane sanga waapane pimakengu gupna atdakngawik. Sike sanga waapata apimake aminu tapatu gatukande zipmakapik,” ngang yanikut. \p \v 19 Yaniwan natake mama wam yanindamumsa amikat Anutue yot takwan gwene pasiya amikatde Jesuta tuwang wamu waaknga nisae yanggak ngang natake zetgaman Jesu tanggaganutnangge tasike ngana gatu aminbamde akgwauking. \s1 Takis mutnangge Jesu inikwaiking. \r (Mat. 22:15-22; Mak 12:13-17) \p \v 20 Jesu tanggaganutnangge natake ie kayuke aminu kundu yanipewa kuku wepda kaking. Kake ninu aminu nomana ngang yake i inane wamde tanggaganuke kiau buyambam tapae katakngine imunangge natake tasiking. \v 21 Tasike anzing inikwaiking, “Yanindamusaapa. Ninda natapna gatane wamu siakan singgak. Siwan gata wamu noman gan yanindamuke yawa naninang ngang natake dua gwaukgayak. Wena. Gata sanga wamu siakan gan yanindamukgayak,” ngang iniking. \v 22 “Sike gata dasing nataayak? Ninu Judia nana aminda gavmanu Sisae takis mani imukengu ninda Anutue mama wam sandetnim ba dasing,” ngang inikwaiking. \p \v 23 Inikwaiwa ngana kemu wa tasiking kaknga gwa kake yake anzing yanikut, \v 24 “Mani sandu nae yeukngama kawa,” ngang yawan yeukngama kake, “Mani asanu weenaat gatu umanaau mamindane matakingga kaaing,” ngang yanikwaiwan, “Sisatane,” ngang yaking. \p \v 25 Yawa anzing yanikut, “Sisatane sanga Sisae imuke Anututane sanga Anutue imunong,” ngang yanikut. \p \v 26 Ngang wamu waaknga ngang yaniwan natake aminbamdane kaine tanggaganutnangge apmeptaking. Wamu wa yake yanikut takngae nangaakan natake gena umukusike kuma yuking. \s1 Aminu akungwake enakaing kakngae Jesu inikwaiking. \r (Mat. 22:23-33; Mak 12:18-27) \p \v 27 Siwan aminu akungwakengu uyunga dua enakaing ngang yaya aminu Sadyusi ngang yanikaing. Siwan Sadyusi aminu wa kunduta Jesue kuke anzing inikwaiking, \v 28 “Yanindamumsaapa. Mosesda ninde baminde wamu takngatu tupa siknga anzing matakut, ‘Aminu tapatuta maatna take ngana waaknga wena siwan yusika akupanu itane uyapnata maya kombakobau waapa maatnae tapsok. Take paanae tangge waaknga tangamuyok,’ ngang matanimukut takngae natake ganikwaitnangge nataamang. \v 29 Aminu nana tapatukandane waaknga inaakwau katau kautdu musa gatu kautdu tapaaya ngang yuainga paana tupan tapata maatna take ngana waaknga wena siwan yusika moo kumbut. Siwan masan tapataya ina unzakan moo siknga takut. \v 30 Siwan uyapna banakan tapataaya kuut unzakan tasikut. \v 31 Siwan aminu katau kuut musa kautduanganu tapaaya ngangu aminu waakwakga ina unzakan maya waapa take ngana waaknga dua pake yusika kuupbamda akumbing. \v 32 Siwan masande maya waapa kuut akumbut. \v 33 Sike tapduknga akupsa aminda enatning gwekatangu maya waapa aminu katau kuut musa kautdu tapaata takingge gatu enakengu mamindane maatna dakngawik,” ngang iniking. \p \v 34 Iniwa yake anzing yanikut, “Aminbamu tapduu ayuamang komune nana aminda maatna apakaing. \v 35 Sike Anututa kapewan enake masande kayuk yutningu maatnae ba apnae dua kuning. \v 36 Aminu waakwau Anututa yawan enake Anutue waaknga siknga dakngake angelata asinggan asinggan yuaing binga yuke gatu dua kumning. \v 37 Sike akupsa aminda enakaing ngang natapnimde Mosesda yeutnimukut. Wamu katau mateknga dakasimu katapda isiwan kakutde matakut takngaatang Mosesda anzing yakut, ‘Anutu Ebrahampat Aisakat Jekopatdane Anutuna,’ ngang yakut. \v 38 Siwan ngana Anutu akupsa amindane Anutuna dua. Wena. Ita Anutu kayuk yuaing amindane Anutuna. Unzingge Anutu inimbakngake kayuk yuaing amindane yapiina unin,” ngang yanikut. \p \v 39-40 Yaniwan natake mama wam yanindamumsa aminu kunduta akgwauke yakwaik wamu takngatuat inikwaitnangge apmeptake anzing iniking, “Yanindamumsaapa. Gata noman siknga yanggayak,” ngang iniking. \s1 Jesuta Ferisi amin yanikwaikut. \r (Mat. 22:41-46; Mak 12:35-37) \p \v 41 Iniwa natake anzing yanikut, “Dasingge aminu, ‘Anututa tapan Krais dakngake yuak kapa Devitdane dongune aakut tapa,’ ngang yakaing ngang papatekwa wam yanikut. \v 42 Sike Devitda miti kap matanangge natake anzing matakut, \q1 ‘Buyambam tapata natane Buyambam tapana anzing inikut, \q2 “Gata umanda kayaapa dakngake yuayakge natane kataknga siya apane pukwiyo,” \m ngang inikut. \v 43 “Enane siknga yuke pukwiwawi nata iwanda panggaganuke pewa gae gepbiatang koyutning,” ngang inikut,’ ngang Devitda matakut. \v 44 Sike Devitda Buyambam tapana ngang ie yakut ngana ginda dasingge ita Devitda Buyambam tapa ngang dua yake ita Devitdane dongune aakut tapa ngang yakaing,” ngang yanikut. \s1 Mama wam yanindamumsa aminda tasikaing kakngae yakut. \r (Mat. 23:1-36; Mak 12:38-40) \p \v 45 Siwan aminbamda yuke Jesue wam natake yuwawa pandetna anzing yanikut, \v 46 “Ginu mama wam yanindamumsa aminde gwautnong. Mama wam yanindamumsaa aminu waakwau tauknga mamaya siknga buyambam tapaapata binga wamake kuwa kake aminda gaak wam yaniningge take nataaing. Take natake miti yot gwene koke aminde nomune pukwitnangge nataaing. Siwan gatu aminbampat unekan gatake nanam nananggengu sia tupan dakanekan pukwike yuwawa umana pangenatningge nataaing. \v 47 Aminu waakwakga maya kombakobatde nin binga dua ngang natake kait pasiyuk yotna pake tumuk wamu mamaya siknga waiakngana usikwatapikge kem yakaingga meya buyambam siknga paning,” ngang yanikut. \c 21 \s1 Kombakobatda manina Anutue imukut. \r (Mak 12:41-44) \p \v 1 Yanike Jesuta yuke katakuwawan aminu sangabamna kaya aminda kuke manina Anutue imunangge natake apu manina pukwit gwekatang pamuking. \v 2 Pamuwawa kawawan maya kombakobau sangana wena tapatuta apuke manina mateknga gamana saasimban pamukut. \v 3-4 Pamuban kake anzing yakut, “Nata ginu siakande siknga daninggat. Aminbamu manina kwaapzang ngana akotnake mateknga sikngakan pakapu Anutue imukaing. Sike maya kombakobau waapata asiknga dapmake ngana manina kuupbam muban sangaapana wena siwan wa pamukaing aminu kuupbam ayapbikgak,” ngang yanikut. \s1 Anututane yot takwan gwenda maiwik. \r (Mat. 24:1-2; Mak 13:1-2) \p \v 5 Aminu kunduta Anututane yot takwan gwen kake suu inata kundu mitapbingu kake sangana aminbamda Anutue imukingu pake tasigwangukinga kake yawawa natake Jesuta anzing yanikut, \v 6 “Sangabamu ayuwa ginda kaaingu tapduu gwendune amak aminda suu gwendu dua katewa sup notna gwendune engetanganu dua yuwik. Kuupbam zipbuke muba pimaning,” ngang yanikut. \s1 Meya siwik kakngae natake yakut. \r (Mat. 24:3-14; Mak 13:3-13) \p \v 7 Ngang yaniwan natake kunduta anzing inikwaiking, “Yanindamusaapa. Tapduu zagwene sanga wa yanggayakge tuwangu zaakngata siwan kake wamu wa yanggayak kaknga buya gwa aatnanggenggak ngangu natapnim,” ngang iniking. \p \v 8 Iniwa yake anzing yanikut, “Ginu katak siknga gwautnong. Aminda kem daninang. Aminu tapatuta enake, ‘Natane umana Krais gatandamuyaapa,’ ngang yake anzing yawik, ‘Na aminu waapanin,’ ngang yawik. Gatu kunduta, ‘Tapduu dapaknga gwa singgak,’ ngang yaning. Ina unzakan sipdu sipdune aminu tapatu tapatuta enake kem wamu waakngakan yaning. Ina unzakan tasitakuwawa aminbamda kem wamu waaknga natapa siakan siwik. Siwan ginu wa aminu kuku ma yawambam. \v 9 Ginda nataawa aminbamda undang amakaing ba undang ainggamatakaing ngang yawawa natapning. Siwan ngana ginu natake wena siwik kakngatane tuwang unin dua. Aho. Sanga waakngata tupan gamok apana masande tapduknga wenga gwenu asapik,” ngang yanikut. \v 10 “Aminu kunduta enake amau aminu kunduat tasiwawa keu komdune nana amikat keu komdunenana amikatda amning. \v 11 Sike miyamunu buyambam siknga kepna kepna siwawan keu komduine nana aminda tomda yuwawa aminbamda maitbam sining. Sike enandang pakusang kawawa tuwanga inata siknga kundu sike inata inata siwa kake ginu akgwautning,” ngang yanikut. \p \v 12 “Sanga wa kuupbam dua apik gwekatang aminda ginu panggaganuke dasipmake pasiwa maining. Pasiwa maiwa ginu miti yot katang pakopa wam yake kaaut yot katang dapmaning. Dapmake natane uman takngata pimapikge ginu kaipake aminu buyambamde kaine wam yaningge pakuning. \v 13 Sike tapduu waomune ginda nae wam yaniningge kepi unin dakngawik. \v 14 Unzingge wamu ayaninanga aknga dua natagwangutnim ngang banipzaatang natapa kekekayok. \v 15 Sike ninae wamu genzane yakapmake natdetdet nomana damit. Dama natake yaniwawa gindane iwanzata yaitapaakusinangge apmeptake ginde wamu sapdutnangge apmeptaning. \v 16 Siwan nanza mingza gatu notza gatu mingza buyakanda iwanza yaniwa apu pake kundu ginde banakan zipa kumning. \v 17 Siwan natane umana ginda atake yuwawa natake aminu kuupbamda ginde semna siknga natandamuning \v 18 ngana gindane gupza dua pasiwa maiwa gwapak danggamza takngatusipaya wena sinanga dua. \v 19 Siwan ginda kekeknga yukengu kayuk yutnanga akngasa gatusa ataning,” ngang yanikut. \s1 Iwanata Jerusalem yotgapma awaitdetning. \r (Mat. 24:15-21; Mak 13:14-18) \p \v 20 “Siwan masande kawawa amak aminda apu Jerusalem yot gapma yupbasiwawa kake ginda yotbam gapma tasiwa maiwikge dapaknga gwa singgak ngang natapnong. \v 21 Tapduu wagwene aminu Judia kep komune yuaingu datang tawan dakane kopnong. Gatu kundu Jerusalem gapmaatang yuaingu epu keu komdune datakunong. Gatu kepman saak yuaingu kumnangge yot gapmaatangu ma kopam. \v 22 Tapduu wagwene waiaknganae Anututa yake yaman wamu ie Anututane buk gopatang tupa siknga matakingu buya unin aawik. \v 23 Sike maya waak musipna kaya gatu maya waakngae ngwamna yamukaingge butaya siknga. Anututane musia toknga akngana Judia kep komune nana aminda kake wai siknga yutning. \v 24 Sike paiu gena tokngata zipmake aminu dongu kundune nana Anutue dua nataaingga panggaganuke kaipaku kepna kepna pening. Sike wa aminda Jerusalem yot gapma waitdeke yainggamuke yuwawa tapduknga iwaninu waakwakga kekeknga yutning gwenu kawa sandewana teke kuning,” ngang yanikut. \s1 Aminbamdane notna apata gatu apik. \r (Mat. 24:29-31; Mak 13:24-27) \p \v 25 “Siwan gunzitkat yekap gwekat yekapdaakatda inata siknga kundu siwawa yanggabam gwenda sambuya enake gakngatbam siwawan kake aminbamu kepna kepna yuaing aminda akgwauke nangaakan natapning. \v 26 Sike sanga kepdakane apnangge siwan kake aminbamda akgwauke wai siknga yuwawa yekapdaakat sanga enandang nanaatda saa siwawa kake kumnangge kagwautning. \v 27 Kagwauke yuwawa na aminbamdane notna apata umana buyambam siknga siwan kekekngana buyambam siknga aknganane yuke minga musatune yuke epa nandugwautning. \v 28 Siwan masande sanga wa tuwanguke siwawanu ginu yuke pakusang kanong. Anututa iwanza zipmake yawamban kuwa ginu sandeke papik kakngata apikge unin singgak ngang natapnong,” ngang yanikut. \s1 Katau baap dakata tapduk usanzikgakge natake yakut. \r (Mat. 24:32-35; Mak 13:28-31) \p \v 29 Siwan Jesuta tuwang wamu takngatu anzing yanikut, “Ginda katau baapdakaat gatu katau inata kunduatde kanong. \v 30 Kawa tatakngi kayukga akopan kakengu ginu Judia nana aminda gunzitda isiwikge tapduknga gwa singgak ngang asinggan yakaing. \v 31 Sike ina unzakan. Sanga wa kakengu tapduknga Anututa amin panangge tasinggak kakngata apnangge dapaknga gwa singgak ngang natapnong. \p \v 32 “Nata siakande siknga daninggat. Aminbamu tapduk ayuamang komune nana aminda dua kumning gwekatangu sanga wa kuupbam buya aawan kaning. \v 33 Sanga kuupbam ena kakaa banakan komune yuaikat gatu kepdakane nana kuut wena sinanga ngana natane wamu wena dua siwik,” ngang yanikut. \s1 Pandetnata katak siknga gwautning. \p \v 34 “Sike ginu katak siknga gwautnong. Ginu yumdekan asinggan tangoke datdaptake gupdane sangae nangaakan natapnang. Sanga waakngae natanggamatawanu tapduknga nata gatuna apit gwekatangu bungepda kaau zetgaman zipmakaing binga nata apit. \v 35 Tapduknga wagwenu aminbamu kepna kepnanana kuupbamde apik. \v 36 Ginda tapduk tapduk asinggan tandakngake Anutue tumuk wam iniwa natake ginde kekeknga akngana daman ginda sangabamu wa apiu yapbike na aminbamdane notna apae nomune take siknga yutning,” ngang yanikut. \p \v 37 Siwan tapduk bamu Jesuta Anututane yot takwan gwene pakoke yanindamukut. Sike zikaane ita tawanu Oliv ngang inikaing dakane sipdu sipdu kokakut. \v 38 Sike aminbamda tembana siknga enake Anutue yot takwan gwene Jesue wam natapnangge kuking. \c 22 \s1 Judasda Jesu take iwande yeuyamunangge yawan kekekakut. \r (Mat. 26:1-5, 14-16; Mak 14:1-2, 10-14; Jon 11:45-53) \p \v 1 Siwan tapduknga poyau dua paptawan sake nakaing gwenu Pasova ngang yakaing gwenda dapakakut. \v 2 Dapakawan Anututane yot takwan gwene pasiya amikat mama wam yanindamumsa amikatda aminbamde gwauke anzing yaking. Ninda Jesu dasing tasike tangutnim ngang yaking. \v 3 Siwan aminu tapatu umana Judas Iskeriot yot gapmane nana ngang inikaingu waapa Jesutane pandetna 12-pat nana tapatu ngana Setenda musia tangenakut. \v 4 Tangenawan ita Anututane yot takwan gwene pasiya amindane takeakwakat gatu yot takwanu wa gwende kayuya amikatde kuke wamu yatapatakawan Jesu yeuyamikge natake kuke yanikut. \v 5 Kuke wamu yawan kekekawan mani kundu imunangge yaking. \v 6 Yawa Judasda take ngang yanike kepi takngatu kake Jesu yeuyamunangge tasike tapduu gwendune aminbampat dua yutning gwekatang yeuyamunangge natapbut. \s1 Pandetnata nanam tandakngakumayak. \r (Mat. 26:17-25; Mak 14:12-21; Jon 13:21-30) \p \v 7 Tapduknga poyau dua paptaya nakaing kopatangu Pasova yuwatakak tapduk takwan gwende natake sipsip matek zipmanangge dapaknga gwa siwana Jesuta Pitaat Jonkat anzing yanikut, \v 8 “Gitda kuke Pasova tapduk gwende nanam nanimde tandakngawat ninda undang nanim,” ngang yanikut. \p \v 9 Yaniwan waapaatda anzing inikumayak, “Gata nitda zane tandakngasimde natayak,” ngang inikwaiwat \v 10 yake anzing yanikut, “Natapzon. Gitda yot gapmane kuwawat wawi tapatuta yangga gapma gwene zike gwaamutakapuwawan kake gitda waapa tawake kuku you ita kopik gwekatang kopzon. \v 11 Koke yot toikge anzing inison, ‘Yanindamumsa apata you gwendu naat pandetnaatda Pasova tapduk takwan gwende natake nanam nanimde yot gwenu katekuyau zandang yuak,’ ngang waaknga inison. \v 12 Iniwat you buyambamu gwendu enandang yuak gwene tebol gatu siana kaya gwendu yeutdaman gitda nanaminu undang tandakngason,” ngang yanike yanipewan kukumayak. \p \v 13 Yanipewan kuke sanga Jesuta ayanikut binga kake undang tapduk takwanu wagwende nanam naningge tandakngakumayak. \s1 Jesuta poyakat yangga akngaat ngang yamukut. \r (Mat. 26:26-30; Mak 14:22-26; 1 Kor. 11:23-25) \p \v 14 Tandakngawat puyuwana tapduknga atnananga siwan pandetnaat iatda tebol dakane apukwiking. \v 15 Apukwike ita anzing yanikut, “Nata toknga apmea papit takngae natake apmanu Pasova tapduk gwendane nanamu gikat gamok nanangge take siknga nataat. \v 16 Nata ginu daniwa natapnong. Nata nanamu tapduk anggwendane gatu dua nake yusika kuku tapduknga Anututa amin panangge tasinggak kakngata buya aawik gwenea sanga a tasikamang kakngatane buya siknga aawana gatuna napit,” ngang yanikut. \p \v 17 Yanike kau yanggana kaya gomdu take Anutue inimbakngakenga anzing yanikut, “Ginu a pake tangotakunong. \v 18 Nata ginu daniwa natapnong. Apman gatu masande ngangu nata wain taknga gikat dua tangoke yusika kuku tapduknga Anututa amin panangge tasinggak kaknga buya aawik gwene gatuna tangopit,” ngang yanikut. \p \v 19 Yanikenga poyak pake Anutue inimbakngake apuke pandetnae yamuke anzing yanikut, “Sanga a kake ginda natane gupma ngang natapnong. Nata gin gatandamunangge natake gupma Anutue imit takngae natake poyau wa nayuk naekan natanggamatanong,” ngang yanikut. \p \v 20 Yaniwan napa puyuwana kau wain yangga atangopbing gomune tukngwamban pukuwan gatu ina unzakan yamuke anzing yanikut, “Kau anggomune wain yangga aknga Anututa wam kwikwik gatu yawan nomatawan kekekawikgane tuwangu unin. Nata gatandamunangge natake ginde tangge kungwandamuke daknga tukngwaba wamu waaknga kekekawik. \v 21 Sike kanong. Aminu na iwanae yeuyamik kapata naat pukwike nakamak. \v 22 Na aminbamdane notnaapa dakngake Anututa nanitewan kupitde apbum ngana aminu waapa iwanae yeuyamik kapata toknga siknga papik,” ngang yanikut. \v 23 Ngang yaniwan natake ina anzing yatakuking, “Nikatnana mamin tapataka sanga waaknga tasiwikge yanggak,” ngang yaking. \s1 Nikatnana mamin tapata buyambamtapa yuak? \p \v 24 Siwan pandetnata wamu takngatu tangenake ie yanganuke anzing yaking, “Nikatnana mamin tapata tupan tapa dakngake ninde yuak,” ngang yaking. \v 25 Yawawa ngana Jesuta anzing yanikut, “Kepna kepnanana amindane buyambam takwakga kekekngana kaya amin dakngake kayuke kepina tanomanuwawa gatanimukaing takwak ngang yakaing. \v 26 Sike ginu unzingu tasinanga dua. Wena. Aminu tapatuta ginde buyambam tapa yukengu ita umana wena waatdaka binga dakngayok. Siwan gindane aminu tupan tapasa puya amin binga dakngake gatandamunangge yuyok. \v 27 Maminda buyambam tapa? Nanam nanangge pukwikgak kapanin ba puya aminda nanam zike pakapu imunggak kapanin? Aminu wa nanam nanangge pukwiwiu waapatakan buyambam tapa. Ngana na gin banakan puya amin dakngake gatandamunanga apata yuat. \v 28 Tupa nae meya takngatu takngatu apuwawa kake ngana ginu pandetnata dua napmake kuking. \v 29 Siwan Nanata amin panangge tasinggak kakngae puya nae gwa namukutde ina unzakan. Nata gin dapmaba ginda \v 30 nata kekekngaapa dakngake tasiwit kopatang naat nake tangopnim. Sike ginda Isrel nana amindane dongu katau kuut musaat kepianganu takngaat aminbam usanziya amin dakngake pasining,” ngang yanikut. \s1 Jesuta Pita inikut. \r (Mat. 26:31-35; Mak 14:27-31; Jon 13:36-38) \p \v 31 “Saimon! Saimon! Gata natapso! Setenda gin tasiwan siningge gwa yawan natake Anututa katekut. Unzing gotda nanamdane ooya puyapakuuwan buyata ayuaing binga gin pasiwan siningge yakut. \v 32 Ita yawan katewan ngana nata tumuk wamu ga gatanggamikge gwa yat. Gata Anutue natapi kekeknga singgak kakngata wena siyak. Siwan masande ga tapi tekwamban apuke gata notda papi kekekanong,” ngang iniwan, \v 33 “Apa! Aana. Nata kaautde gaat kusimde na gwa tandakngake gatu gaat kuut kumzimde kuut tandakngat,” ngang inikut. \v 34 Iniwan yake anzing inikut, “Pita. Nata ganiwa natapso. Apmanu zikaa anggwene taakga sipmaat sipduat dua yawawan gata na Jesue dua nataat ngang yawiyak,” ngang inikut. \s1 Jesuta yanipewan kuking. \p \v 35 Siwan Jesuta anzing yanikut, “Tupa nata danipewa kuke manisa ba yakza ba kepi taukza dua pake tapduu wa kuking kopatangu sangae atdapbing ba dasing,” ngang yaniwan, “Wena,” ngang yaking. \p \v 36 “Sike apmanu aminu tapatu mani yak gwenzimna kaya kakengu apake yakza siknga kuut panong. Sike aminu tapatu paipna wena kakengu got taukza aminde yama usike mani dama pake paipza usinong,” ngang yanikut. \v 37 “Dasingge? Tupa siknga ngang yakapsa aminda anzing matakut, ‘Iat wai amikat unekan zipbing,’ ngang matakutde nata daniwa natapnong. Wamu waaknga sanga nata papanu buya siknga unin aawik. Sike wamu kuupbam nae Anututane wapatang matakuu apmanu buya unin aatnanggenggak,” ngang yanikut. \v 38 Yaniwan, “Aanin. Gata kayo. Ninu paipminu dakaana kaya ana,” ngang iniwa, “Take,” ngang yanikut. \s1 Jesuta tumuk wam yakut. \r (Mat. 26:36-46; Mak 14:32-42) \p \v 39 Siwan Jesuta kepman epu kuke tawanu Oliv dakane kopbut. Unzing asinggan tasinggak kaknga tawake kowawan pandetnata kuku tawaking. \v 40 Siwan kusika keu wa komune kundokenga anzing yanikut, “Ginda tumuk wam yanong. Sanga gin pasiwa sinangata ginde apsak,” ngang yanikut. \v 41 Ngang yanike peke kundusim kuke muna puke tumuk wamu anzing yakut, \v 42 “Nana. Gata take natakengu meya wa kawit taknga sandekngamuyo ngana gata nae banip ma tawambim. Aho. Gikae banip tawamso,” ngang yawana \v 43 angela enandangnana tapatuta anggaman sike kakekangamukut. \v 44 Kekekangamuke yuwawan Jesuta meya siknga natake tumuk wamu kekeknga siknga yanggamatawawan itane nepgamanda dakga binga kepdakane pimaking. \p \v 45 Pimawawa wamu yawan puyuwana gatu dandam tangan yuke pandetnae gatu apuke kawan musia meya natake dapuna pekgawa kakut. \v 46 Kake ita anzing yanikut, “Dasingge ginu pekaing? Enake ginu tumuk wam yanong. Sanga gin pasiwa sinangata ginde apsak,” ngang yanikut. \s1 Jesu tanggaganuking. \r (Mat. 26:47-56; Mak 14:43-50; Jon 18:3-11) \p \v 47 Siwan Jesuta wamu waaknga ayayuwawan pandetna 12-pat nana tapatu Judasda aminbam papan iat gatake ita tupan apu inengan Jesuta yukut komune apu gaak wam ininangge apbut. \v 48 Inengan apan ngana Jesuta anzing inikut, “Judas. Gata na aminbamdane notnaapa gaak wam nanike iwanae yeuyamunangge apunggayak ba dasing,” ngang inikut. \p \v 49 Sike pandetna Jesuat gatake yukingga sanga wa kake anzing yaking, “Aanin. Gata take ngang yawinu ninda paipda zipna,” ngang yake \v 50 pandetna tapatuta Anutue yot takwan gwene pasiya amindane tupan tapatane puya amina tapatu paipda maakngi siya saaknana daka apatdewan pimakut. \p \v 51 Patdewan pimapan kake, “Tenong,” ngang Jesuta yanike aminu waapae maakngine katakngita gatuna wasiwan take sikut. \p \v 52 Siwan Jesuta Anutue yot takwan gwene pasiya amindane tupan takwakat gatu yot takwan gwen kayuya amikat gatu Judia amindane take akwakat wa apuke tanggaganutnangge apbingu anzing yanikut, “Asikaya ginu paip gatu zagwa ngang pake apu kuka aminu tapatu tanangge apukaing. \v 53 Tapduk bamu na gikat Anututane yot takwan gwene yuwawa ngana ginda na dua tanggaganutnangge tasikaing ngana apmanu ginda tapduknga Anututa tekut gwene tasiwawa zikaa akngatane kekeknganata enane siknga singgak,” ngang yanikut. \s1 Pitata Jesue umana takusopukut. \r (Mat. 26:57-58, 69-75; Mak 14:53-54, 66-72; Jon 18:12-18, 25-27) \p \v 54 Siwan wamu waaknga yawan puyuwana tanggaganuke takuke kuku Anututane yot takwan gwene pasiya aminu tupan tapae yotnane takowawa Pitata masa masa kuyawakut. \v 55 Siwan katau kepman sake aike pukwiwawa Pita kuut wa amikat gatake undang pukwiking. \v 56 Pukwike katau wagwene yukingu maya puya aminu tapatuta Pitae katasike anzing yakut, “Aminu aapaat iat gatake yuaing,” ngang yakut. \p \v 57 Yawan ngana Pitata tawak yake anzing yakut, “Maya! Na ie dua nataat,” ngang inikut. \p \v 58 Siwan masande mateknga kundusim yusika wawi tapatuta apu anzing inikut, “Gakaya iatnana tapatu,” ngang iniwan ngana Pitata, “Na ie dua nataat,” ngang yakut. \p \v 59 Siwan gatu mateknga kundusim yuke gatu wawi tapatuta wamu kekeknga ngang yake anzing inikut, “Siakande siknga! Aminu aapa iat gatake yuaing. Ita Galili kep komune nana amin,” ngang yakut. \p \v 60 Yawan ngana Pitata anzing yakut, “Wamu gata wa yanggayak kaknga na dua nataat,” ngang yawawan taakga wamu ayakut. \v 61 Yawan Aanata tapan tekwamban Pita kawan wamu anzing inikut taknga natdekut, “Zikaa anggwene taakga wamu dua yawawan gata sipmaat sipduat, ‘Na Jesue dua nataat,’ ngang yawiyak,” ngang inikut taknga natdekut. \v 62 Natdeke epu daman gweneta kepman kuke kwanamu kumzang sikut. \s1 Jesu inisapduke tanguking. \r (Mat. 26:67-68; Mak 14:65) \p \v 63 Siwan aminu Jesu kayuking aminda inisapduke tanguking. \v 64 Tangutnangge tasike kai taukga wamatapakusike anzing inikwaiking, “Gata ayanikapsa amin tapa kakengu maminda gukgakge umana yayo,” ngang \v 65 inike sapdut wamu takngatu takngatu inisapduking. \s1 Jesuta sios kaunsilde nomune yuke wam yakut. \p \v 66 Inisapduke yuwawa kwakawan Isrel nana take amin takwakga unekan apbing. Anututane yot takwan gwene pasiya aminde takeakwakat mama wam yanindamumsa amikatda paut tasiwawa Jesu take wa aminde takuke anzing iniking, \v 67 “Gata ninu niniyo. Anututa ga tapan Krais dakngake yuayak ngang kakengu niniyo,” ngang iniwa yake anzing yanikut, “Nata atdaniwa ngana ginu natapa siakan dua siwik. \v 68 Sike nata wamu kundu danikwaiwanu yake dua nanining. \v 69 Sike apmanuneta aminbamdane notna apata Anutue kataknga siyaapane kekekngana kayaapane yuwik,” ngang yanikut. \p \v 70 Yaniwan kuupbamda anzing yaking, “Unzingge ga Anutue waak ba dasing,” ngang yawa, “Gisa unin yakaing. Na unin,” ngang yanikut. \p \v 71 Yaniwan anzing yaking, “Wamu zaakngaat natapnim? Inae genaneta wamu wai waaknga yawan ninu gwa natamang,” ngang yaking. \c 23 \s1 Pailatde nomune yuke wamu yakut. \r (Mat. 27:1-2, 11-14; Mak 15:1-5; Jon 18:28-38) \p \v 1 Siwan kuupbamda enake i take Pailatde takuke \v 2 temanggaganuke anzing yaking, “Ninda kawatna aminu aapata keu ayuamang komune nana amindane musia pangenake gavmankat amningge yanike Sisae takis imunimde ayandakngake anzing yanggak, ‘Anututa na tapan Krais akgatandamuya apa dakngake yuke na buyambam tapa,’ ngang yanggak,” ngang yaking. \p \v 3 Yawa natake Pailatda anzing inikwaikut, “Ga Judia amindane buyambam tapa ba dasing,” ngang iniwan, “Gika unzing unin yanggayak,” ngang inikut. \p \v 4 Siwan Pailatda Anutue yot takwan gwene pasiya amindane tupan takwakat aminu kuupbapat anzing yanikut, “Nata aminu aapatane wai takngatu dua kat,” ngang yanikut. \p \v 5 Yaniwan ngana wamu apaa anzing yaking, “Ita wamu aminbam yaniwan musia enawan amningge yatakuke Galili kep komuneta tuwanguke sanga waaknga tasinggawan apu apman kuut apunggak,” ngang yaking. \s1 Herotde nomune yuke wam yakut. \p \v 6 Siwan Pailatda wamu waaknga natake anzing yanikwaikut, “Aminu aapa Galili kep komune nanaapa ba dasing,” ngang yanikut. \v 7 Yaniwan, “Unin,” ngang iniwa natake, “Jesuta kautdu saak Herotda kayuak saaknana,” ngang natake initewan Herotde kukut. Tapduu waomune Herotda Jerusalem gapmane yukutde initewan kukut. \p \v 8 Initewan kuwan Jesu kake Herotda asiknga bakngakut. Ie wam natake ngana tapduu mamaya siknga i kanangge natake Jesuta duya takngatu tasiwan kanangge natapbut. \v 9 Unzingge Herotda sangabamde inikwaiwan ngana yake wamu takngatu dua inikut. \v 10 Dua iniwawan Anutue yot takwan gwene pasiya amindane take akwakat gatu mama wam yanindamumsa amikatda pakapu wesim yuke sapdut wamu toknga siknga ngang yaking. \v 11 Yawawa Herotkat amak aminaatda Jesue semna natake inisapduke tauu sandu kunzi kunzina kaya take siknga san take ie wamangamuke gatu Pailatde initewan kukut. \v 12 Sike tupa Herotkat Pailatkatda iwan dakngake yukumayak ngana tapduu wagwene notna dakngakumayak. \s1 Pailatda Jesu amin saamdakane tangutningge yakut. \r (Mat. 27:15-26; Mak 15:6-15; Jon 18:39-19:16) \p \v 13 Siwan Pailatda Anutue yot takwan gwene pasiya amindane take akwakat gatu Judia nana amindane tupan takwakat gatu aminbampat ngang yayawamban apa \v 14 anzing yanikut, “Ginda aminu aapa nae takapuke aminu aapata, ‘Yaniwawan aminbamdane musia enawan amnangge tasikaing,’ ngang yaing ngana nata ginde nomzane wamu gutonga takngatu ginda sanga wa yaingge inikwaiwa ngana meya wena singgak,” ngang yanikut. \p \v 15 “Herotdaya ina unzakan kawan maiwan gatu ninde tewan apunggakge daniwa natapnong. Aminu aapa sanga wai takngatu dua tasikutde ninda tangutna kupik. \v 16 Unzingge nata moo ipmapa tanguke tewa kunggawan,” ngang yanikut. \v 17 (Sike kepi takngatu anzing tasikaking. Tapduk takwanu wagwene asinggan Judia nana aminda kaaut aminu tapatutane umana yawa Pailatda waapa sandetewan kunggak.) \p \v 18 Sike aminu kuupbamda apaa yanggamatake anzing yaking, “Aminu waapa tanguwi kupan Barabas sandetewi ninde apan,” ngang yaking. \v 19 Sike Barabas waapata you wa gapmane gavmankat amake aminu tapatu tanguwan kupan kaautde teking. \p \v 20 Siwan Pailatda wamu gatu Jesu sandetewan kuwikge yanikut. \v 21 Yaniwan ngana anzing yanggamataking, “Amin saamdakane tanguyo! Amin saamdakane tanguyo,” ngang yaking. \p \v 22 Yawawa gatu sipmaat sipduat yanikut, “Dasingge? Aminu aapata wai dasing kaknga tasikut? Nata kawa wai takngatu wena siwan ngana ninda tangutna kupik? Unzingge nata moo ipmapa tanguke sandetewa kunggawan,” ngang yanikut. \p \v 23 Yaniwan ngana akekekake kumzang yanggamatake amin saamdakane tanguwikge yake Pailatde wamu ayaitapaakusiking. \v 24 Unzingge Pailatda aminu waakwakge wam tawanangge yawan kekekakut. \v 25 Aminu gavmankat amake amin tanguwan kupan kaautde tekingu waapa sandetewan kuwikge yawa natake Pailatda tewan kuwan wa aminda ina banipda siwan iniking kaknga tasiningge kapewan tasiking. \s1 Jesu amin saamdakane tanguking. \r (Mat. 27:32-44; Mak 15:21-32; Jon 19:17-27) \p \v 26 Kapewan tasike Jesu take kusika aminu tapatu umana Saimon ngang iniking. Ita Sairini yot gapmane nanaapa. Apmaatzim siknga puya atangga apuke yot gapmaatang kopnangge apan iniyapike Jesutane amin saamdaka ima gwaamuke kuku Jesu tawakut. \v 27 Siwan aminu buyambamda tawayuk maya buyambamda kwanam siyuk tawaking. \v 28 Tawawawa Jesuta tapan tekwamban anzing yanikut, “Ginu maya Jerusalem nana. Nae kwanamu ma siwam. Gisaat waakzaatde kwanamza sitnong. \v 29 Masande tapduu gwenduta apan anzing yaning, ‘Maya waak songge yuke waakngae ngwamu dua yamukaingu apbaknganing,’ ngang yaning. \v 30 Tapduu wagwene tawan daka dakae anzing yaning, \q1 ‘Engatangan ninde take pimake nin usikwatapning gamu take siwan,’” \m ngang yaning. \p \v 31 “Apmanu sanga waaknga na waiakngana wena apae tasike masande ginu waiakngasa kaya aminde dasing tasining,” ngang Jesuta unzing yanikut. \p \v 32 Sike aminu tapaaya wai tasikumayakge Jesuat waapaakat unekan zipnangge pakuking. \v 33 Pake kusika keu komdu umana gwapak gwikgwit kep ngang inikaing komune kundoke i tanguke aminu waina kaya waapaau kuut zipmake tapatu Jesue katakngi siyaapa saak tanguke tapatu kwana saak tanguking. \v 34 Unzing zipa yusika Jesuta anzing yakut, “Nan. Aminu atnukaing amindane waiakngana sandeyamuyo. Wa aminda buyami natake wai waaknga tasikaing,” ngang yakut. Siwan amak aminu atzipbing aminda kat binga tasike itane tauknga usanzike panangge tasiking. \p \v 35 Siwan aminbamda inengan yuke katasiwawa Judia nanatane take aminda Jesu anzing inisapduking, “Aapata aminu kundu akgatayamunggak. Sike siakande Anututa tapan Krais akgatanimuyaapa dakngake yuaknga kakengu ina gatangaman,” ngang yaking. \p \v 36 Yawa amak aminu kuutda inisapduke inengan apu wain yangga kapanga sikut taknga imunangge tasike \v 37 anzing iniking, “Gaapa siakande Judia nana amindane buyambam tapa kakengu gika gatanggamuyok,” ngang iniking. \p \v 38 Siwan wamu takngatu amin saamdaka nomnane anzing matake tanguwan isinggangganukut, \q1 “Aminu aapa Judia nana amindane buyambam tapa,” \m ngang mataking. \p \v 39 Sike aminu wai aminu tapaaya zipbikatnana tapatuta Jesu anzing inisapdukut, “Asikaya ga Krais akgatanimuyaapa? Unzing kakengu gika gatanggamuke niu kuut gatanimuyo,” ngang inikut. \p \v 40 Siwan ngana wai amin notna tapatuta natake kaanga anzing inikut, “Meya gata payak binga aminu aapata papan kake ga Anutue dua gwauke unzingu yanggayak ba dasing? \v 41 Meya nitda pakamak kaknga nisa waiaknga tasikumakge noman pakamak. Ngana aminu aapa wai takngatu dua tasikut,” ngang inikut. \p \v 42 Inike ita Jesu anzing inikut, “Jesu. Tapduknga gata buyambam tapa dakngawiyak gwene nae kuut natapso,” ngang inikut. \p \v 43 Iniwan yake anzing inikut, “Nata siakande siknga ganinggat. Apmanu gaat naat keu ayuwatakakaing komune yutnanggekamak,” ngang inikut. \s1 Jesuta akumbut. \r (Mat. 27:45-56; Mak 15:33-41; Jon 19:28-30) \p \v 44 Siwan gunziu banakan siknga yuwawan gunzitda akupan zikaandaka keu kuupbam sike kuku gunzitda pukunangge dandam enakgak komune gatu kakaakut. \v 45 Siwan gunzitda akungwake yuwawan tauu buyambam sanu Anutue yot takwan gwende gwabok gwaune mitapbingu wasanu gatukande ina wesiwan saa dakngakut. \v 46 Siwan Jesuta apaa siknga anzing yakut, “Nan! Natane uyunga gae katakgane teat,” ngang yake akumbut. \p \v 47 Siwan amak amindane tupan tapata sanga wa kake Anutue umana yatangenake anzing yakut, “Siakande siknga! Aminu aapa nomana sikngaapa,” ngang yakut. \v 48 Sike aminbamu apu kanangge apbingga sanga wa siwan kake bania meya siknga natake gatuna yotna kuking. \v 49 Kuwawa Jesutane notnabapat maya kunduat Galili kep komuneta enake tawatakapbingga maasim yuke sanga wa kuupbam kaking. \s1 Jesutane gupna supgapbat katang teking. \r (Mat. 27:57-61; Mak 15:42-47; Jon 19:38-42) \p \v 50 Siwan Judia nana aminu tapatu umana Josep ngang iniking. Ita yotbamu Arimatia gapmane nana apa. Sike waapa aminu nomanaapa. Siwan ita sios kaunsil dakngake yukut. \v 51 Sike kaunsil kunduta sanga wa Jesue tasiking kakngae ita take ngang dua yakut. Aho. Anututa amin panangge tasinggak kakngata apikge natayuak kapanin. \v 52 Aminu waapata Pailatde kuke Jesutane gupna tanangge inikut. \v 53 Iniwan katewan Jesutane gupna takepuke tauknga kwaknga sanduta tapan kopan supgapbau dakatu tupa aminu tapatu undangu dua teking dakaatang tekut. \v 54 Sike tapduu wagwene sanga tapduk takwan gwendane tandakngawawa yuwatakak tapduk gwenu atdapakakut. \p \v 55 Atdapakawawan maya kunduta tapduknga Jesuta dua kumbut gwekatang keu Galili komuneta enake Jesu tawaking. Siwan Josepda Jesue gupnasanu supgapbat dakaatang tenangge kuke supgapbat wandakane kawawa Josepda Jesue gupna unzing tewan kaking. \v 56 Kawa puyuwana gatuna yotna kuke gupnatane sanga kapanga take siknga pandakngaking. Pandakngawa puyuwana yuwatakak tapduk gwende pasap wam takngae natake ayuwatakaking. \c 24 \s1 Jesuta gatu enakut. \p \v 1 Siwan tapduk yuwatakau wa gwenu yuwa sandewana Sande enake sanga kapanga take siknga tupan pandakngakingu apake maya waakwau supgapbau wandakane kuking. \v 2 Kuke kawawa supsanu supgapbatde umukusiking gwenu ikoba kuwan kwangga yuwan kaking. \v 3 Kake kuke ngana Jesu Buyambam tapatane gupna wena kaking. \v 4 Wena kake nangaakan natake apbotake yuke kawawa aminu tapaata inengan yukumayak ngang kawa taukngata waenga siknga zikumayak. \v 5 Ziwawat kake akgwauke akgwetake kepdakatang katasiwa ngana aminu waapaatda anzing yanikumayak, “Ginda dasingge aminu kayuk yuak kapae kupsa aminde kepatang tawakaing? Ita andang dua yuak. Ita gwa enak,” ngang yanikumayak. \v 6 “Sike wamu ita tupa Galili kep komune yuke \v 7 anzing danikut, ‘Na aminbamdane notnaapa wai aminde yama take amin saamdakane nuwa kungwake tapduu gweaat gwenduat yukenga gatu enawit,’ ngang danikut. Wamu waakngae natdetnong,” ngang yanikumayak. \v 8 Yaniwat wamu Jesuta tupa wa yanikut takngae natdeke \v 9 supgapbat gwen teke gatu yotna kuke Jesutane pandetna katau kuut musa kepianganu tapatuat gatu aminabamu kuutde sangabamu wa kakingge yaniking. \v 10 Siwan Maria Magdala yot gapmane nanaapaat gatu Joanaat gatu Maria Jemsdane mingaat ngangga yuking. Siwan gatu maya kunduat gatake yukingga wamu waaknga Jesutane kwikngae yamuking. \v 11 Yama ngana kem ninikaing ngang natake wamu waakngae siakan ngang dua natapbing. \v 12 Natapa ngana Pitata enake isapmake kuke supgapbat gwekatang koke gwetake kawan taukgakan yuwawa kake gatuna epuke yotna kuke sanga wa sikutde nangaakan natapbut. \s1 Aminu taapaata Jesu kakumayak. \r (Mak 16:12-13) \p \v 13 Siwan tapduu wagwenekan aminu pandetnaat nana tapaata enake you mateknga gapmandusimu Emeas ngang inikaingge kepiapane kukumayak. Kepi waapa Jerusalem teke Emeas kunanggengu kuwatna gunzitda akoke awekawik. \v 14 Sike waapaatda kuyuk sangabamu wa sikutde yatakukumayak. Waapaatda yayuk iniwan ganiwan tasitakuwawat \v 15 Jesuta ina inengan apan waapaakat gatake kuke \v 16 ngana ie Jesu ngang dua natapbumayak. \p \v 17 Siwan kusika Jesuta waapaau anzing yanikut, “Giu wamu dasing kakngae yatakapukamayak,” ngang yanikwaiwan \v 18 aminu tapatu umana Kliopas. Ita yake anzing inikut, “Aminu yotna yotna nana kuupbamda Jerusalem patang yuwawa ga awiaapatakan sanga wa tapduu apman kopatang Jerusalem sikutde dua natayak,” ngang inikut. \p \v 19 Iniwan Jesuta anzing yanikwaikut, “Wamu dasing kaknga,” ngang yanikwaiwan, “Sanga wa Jesu Nasaret nana apae tasiking,” ngang inikumayak. “Ita ayanikapsaapa. Ge puya kekeknga tasike wamu kekeknga ngang yake Anutue kaine gatu aminbamde kaine tasikut. \v 20 Tasiwan ngana Anutue yot takwan gwene pasiya amindane take akwakat gatu take amikatda gavmande yama gavmanda amin saamdakane tangutningge wam yawa kekekawan amin saamdakane tanguking. \v 21 Sike tupa ninda aminu waapata Isrel nana gatayamik ngang natapbumang ngana apmanu sanga waaknga siwan tapduu gweaat gwenduat gwa yuamang. \v 22 Siwan apmanu nikatnana maya kunduta tembana siknga supgapbat dakane kuke \v 23 itane gupna dua kake apu anzing yaing, ‘Ninda angela kundu kana anzing niniing. Ita kayuk yuak ngang yawa apu niniwa ninu asatnamang,’ ngang inikumayak. \v 24 Siwan nikatnana kunduta supgapbat dakane kuke ngana maata yaing kakngakan kake i wena kaing,” ngang inikumayak. \p \v 25 Iniwat yake anzing yanikut, “O giu natdetdetza wena? Gitdane musipza kwanga siknga ge wamu ayanikapsa aminda yaking kakngae siakan ngang dua natamayak. \v 26 Gitda dasingge dua natamayak. Aminu Krais dakngake yuak kapata meya waaknga gamok pakenga umana buyambam taknga masande papik,” ngangu yanikut. \v 27 Yanike Anututane wapatang wamu inae yakapbuu Moseskat ayanikapsa amikatda matakingu uneta apu wamu kuupbamde yapii yanikut. \p \v 28 Yanitakusika you waapaatda kukumayak gapmane kundoke ngana Jesuta asinggan kunangge tasikut. \v 29 Siwan ngana waapaatda, “Ma kuwim,” ngang inike, “Api nikat ane yuwatna,” ngang inikumayak. Inike, “Keu gwa gwazokgak,” ngang iniwat waapaakat gatake yoakatang koke yuking. \p \v 30 Siwan masande nanam nanangge tasiwa Jesuat aminu waapaakatda pukwike ita nanam pake tumuk wam yake usanzike yamukut. \v 31 Ita unzing tasiwan kai kakaawan natdewawat ngana ita akuwan waapaatda dua kake anzing yakumayak, \v 32 “Ninda kepiapane apuyuk ita Anututane wamde yapii nitde niniwan nitdane musipmiu asenak,” ngang yakumayak. \p \v 33 Unzing yake tapduu waomzimunekan enake gatuna Jerusalem kuke pandetna katau kuut musa gatu kepianganu tapatuat gatu notna kunduat paut tasinggawa kakumayak. \v 34 Kake yuwawat wa aminda waapaau anzing yaniking, “Siakande siknga Aaninu gwa enak. Saimonda gwa kak,” ngang yaniking. \v 35 Yaniwa natake waapaatda sangabamu kepiapane kakumayakge yanike anzing yakumayak, “Ita poyak putdaknganiman kake O Jesu gwa apuk ngang unzing natamak,” ngang yanikumayak. \s1 Pandetnata Jesu kaking. \r (Mat. 28:16-20; Mak 16:14-18; Jon 20:19-23; Apo 1:6-8) \p \v 36 Siwan wamu waaknga yayuwawa Jesuta ina pakapu wa aminde banakan yuwan \v 37 kake kumzang satnake akagwauke kongu tapatu ba ngang yaking. \v 38 Yawa ngana ita anzing yanikut, “Ginu dasingge nandugwauke satnake musipzaatang nangaakanu nataaing? \v 39 Katakngaat gatu kepinaatde kanong. Nata nina siknga yuat. Katakzata gupmane wasike kanong. Kongu sapbiat kwataiat na nanduaing binga dua,” ngang yanikut. \v 40 (Yanike katakngiat kepiat yeuyamukut.) \p \v 41 Siwan apbakngake ngana musiane siakan ngang dua natake nangaakan natapa ita anzing yanikut, “Ginu nanamu kundu andangu kaya ba dasing,” ngang yaniwan \v 42 pis sakingu kautdu ima \v 43 pake napan kaking. \p \v 44 Siwan ita anzing yanikut, “Na tupa gikat gatake yukengu nata ginu anzingu gwa danikum. Wamu kuupbam Mosesde mama wapatang gatu ayanikapsa aminde wam gatu miti kap buk gopatangu wamu nae mataking wa kuupbam buya asiknga aawik ngang danikumde yapii daniwa natapnong.” \p \v 45 Ngang yanike wamu waaknga anggaman natapningge kakaa akngana baniaatang teyamukut. \v 46 Teyamuke anzing yanikut, “Anututane wapatang anzing mataking, ‘Aminu Anututa tapan Krais akgatanimuyaapa dakngake yuak kapata tokngabamu pakenga tapduu gweaat gwenduat gwene matmat katangga enawik. \v 47 Enawana ie umande wamu Jerusalem tuwanguke kuke aminu kuupbamde yanikapa natake musia tapa tekwambana Anututa waiakngana sandeyamik,’ ngang mataking. \v 48 Siwan ginda sanga wa kuupbamu kaisata gwa kakingga wamu waaknga ngang yaninong. \v 49 Natapnong. Sanga Nanata damunangge yakuu apme nata waapa initewa ginde asepik. Ngana dua epik gwekatang ginda yotbamu anggapmanekan yuwawa enandang nanatane kekeknga akngana ginde epana kuke yaninong,” ngang yanikut. \s1 Anututa Jesu enandang takopbut. \r (Mak 16:19-20; Apo 1:9-11) \p \v 50 Siwan ita Betani yot gapmane pakuke katakngi tangenake wam kwikwiu ayamuyuwawan \v 51 Anututa kaitake enandang takopbut. \v 52 Enandang wa takopana aminu gatuna Jerusalem kuke asiknga bakngake \v 53 tapdukbamu asinggan Anututane yot takwan gwene yuke Anutue umana yatangenaking.