\id MRK - WolioNT \ide UTF-8 \ide 65001 - Unicode (UTF-8) \rem Ready for consultant check \h MARKUS \toc3 Mrk. \toc2 Markus \toc1 LELE MALAPE IPAKAWAAKANA MARKUS \mt2 LELE MALAPE \mt2 IPAKAWAAKANA \mt1 MARKUS \is POGAU BHAA-BHAANA \im Boku Lele Malape ipakawaakana \bk Markus\bk* apepuua tee pogau bhaa-bhaana, \qt "Siimo Lele Malape to Isa Al Masi, o Anana Aulataʼala."\qt* I nuncana Lele Malape sumai o Isa atopatiumba amembali samia mobharina ipewauna tee atokailiili. Kakidhana atokamata i nuncana carana Incia aadhari, i nuncana kuasana to apadhencu manga seetani, tee i nuncana aʼamponi dosa. Isa apatiumba karona amembali Anana Maanusia modhawuakana inyawana mamudhaakana o maanusia atopabebasi minaaka i dosa. \ip Tulatulana Isa i nuncana boku incia sii atopakawaaka lausaka tee kajujuru. Markus agambaraaka opea ipewauna Isa alabhi abhari minaaka i opea ipogauakana tee iadhariakana. Sapadhana pogau bhaa-bhaana ipekampodho to Yahya mopapebhahona tee hali papebhahoana Isa tee kapancoba to karona, bokuna \bk Markus \bk* sii alausaka apetulatulaaka kalaianina Isa, siitumo tulatulana wakutuuna apaunto kapiina manga mia tee manga kaadharina. Manga pasala kapadhaa o antona siitumo o tulatulana manga kajadia momembalina i minggu kapadhaa i nuncana dhadhina i dunia sii, tee mohususuna mpuu o tulatulana Incia atoloe i kau salib tee tulatulana Incia adhadhi pendua minaaka i mate. \ip I rua weta kapadhaa minaaka i bokuna \bk Markus \bk* motopapesuana i nuncana tanda kurung maoge, abhari o mia moabhia mencuana kaburina mia moburina bokuna Markus, maka o mia mosagaanana. \iot Antona \io1 Bhaa-bhaana \ior 1:1-13 \ior* \io1 Isa Alaiani i Tanga-tangana Raʼeatina Poropinsi Galilea \ior 1:14--9:50 \ior* \io1 Isa Aadhari tee Apewau Manga Muuzizati i Poropinsi Yudea \ior 10:1-52 \ior* \io1 Ahadi Kapadhaa i Yerusalem tee i Saripina \ior 11:1--15:47 \ior* \io1 Isa Adhadhi Pendua Minaaka i Mate \ior 16:1-8 \ior* \io1 Isa Atopatiumba tee Atoangka i Sorogaa \ior 16:9-20 \ior* \c 1 \s1 Hotubaana Yahya Mopapebhahona \sr 1:1-8 \r (Mat. 3:1-12; Luk. 3:1-18; Yah. 1:19-28) \p \v 1 Siimo kapepuuna Lele Malape to Isa Al Masi, Anana Aulataʼala, \v 2 \x - \xo 1:2 \xo*\xt Mal. 3:1. \xt*\x*mboomo mopadhana motoburi i nuncana kitabina Nabii Yesaya, \q1 "Kamatea, Iaku kutumpu ilambokoku to aporikanaakako; \q2 incia bhemopasiapuakana dhala to Ingkoo. \q1 \v 3 \x - \xo 1:3 \xo*\xt Yes. 40:3. \xt*\x*Dhaangia o suara mokagora-gorana i tana matuu, \q1 'Pasiapuakea o dhala to Kawasana Opu! Pekakateakea manga dhalana!' " \m \v 4 Nabii Yahya\f + \fr 1:4 \fr*\fq Nabii Yahya: \fq*\ft Yahya iwe sii satotuuna o mia mopapebhahona manga mia motoba. Dhaangia o kananea mosarongiakea samia nabii, tee Isa uka asarongiakea alabhi minaaka i nabii (kamata \ft*\xt Mat. 11:9).\xt*\f* aumba i tana matuu to apamondo firimani incia sii. Incia apapebhaho mia tee apakoleleaka kapebhahoka sumai to tandana patobaa to kaʼamponiana dosa. \v 5 Kasiimpo aposaumbamo manga mia minaaka i saangua lipu Yudea tee bhari-bharia raʼeatina Yerusalem to apokawaakea. Manga incia apapebhahoa Yahya i Umala Yordan apoose aʼakui dosana manga incia samia-samia. \v 6 \x - \xo 1:6 \xo*\xt 2Ra. 1:8. \xt*\x*Pakeana Yahya atokarajaa minaaka i buluna unta tee o kamandana minaaka i kuli, sainamo kinandena o kabhoro tee golana uwani. \v 7 Incia apakawaaka lele incia sii, "Sapadhana iaku, bheaumba samia molabhina kuasana minaaka i iaku. Moomini kuʼungko to kubungkale kabhokena sandalina, iaku inda kulaenga. \v 8 Iaku kupapebhahokomiu tee uwe, maka Incia bheapapebhahokomiu tee Rohina Aulataʼala Momangkilo."\f + \fr 1:8 \fr*\fq Incia bheapapebhahokomiu tee Rohina Aulataʼala Momangkilo: \fq*\ft Maʼanana Isa bheadhawuaka Rohina Aulataʼala i manga mia moosea. \ft*\f* \s1 Isa Apapebhahoa Nabii Yahya \sr 1:9-11 \r (Mat. 3:13-17; Luk. 3:21-22; Yah. 1:32-34) \p \v 9 I wakutuu incia sumai aumbamo Isa minaaka i kampo Nazaret modhaangiana i Poropinsi Galilea, kasiimpo Incia uka apapebhahoa Yahya i Umala Yordan. \v 10 Wakutuuna Isa alimba minaaka i uwe, Incia akamatamo laiana apowetamo tee o Rohina Aulataʼala asapo mboomo sambaa manu-manu jarajara i bhawona. \v 11 \x - \xo 1:11 \xo*\xt Bhaa. 22:2; Zab. 2:7; Yes. 42:1; Mat. 3:17; 12:18; Mrk. 9:7; Luk. 3:22. \xt*\x*Kasiimpo atorangomo suara minaaka i sorogaa, "Ingkoomo o Anaku imaasiakaku, tee Ingkoomo mopasanaana incaku." \s1 Isa Acobaia i Tana Matuu \sr 1:12-13 \r (Mat. 4:1-11; Luk. 4:1-13) \p \v 12 Sapadhana incia sumai, Rohina Aulataʼala alausakamo abhawa Isa i tana matuu. \v 13 I tampa incia sumai Incia amboore pata pulu eo acobaia Ibilisi\f + \fr 1:13 \fr*\fq Ibilisi: \fq*\ft Kapalana manga seetani.\ft*\f*. Incia amboore apobhawa-bhawa tee manga binata maila, tee manga malaaʼekati molaiania. \s1 Isa Aumba i Poropinsi Galilea \sr 1:14-15 \r (Mat. 4:12-17; Luk. 4:14-15) \p \v 14 Satorakona Nabii Yahya Mopapebhahona, Isa alingka i Galilea to apakoleleaka Lele Malape minaaka i Aulataʼala. \v 15 \x - \xo 1:15 \xo*\xt Mat. 3:2. \xt*\x*Pogauna, "Wakutuuna akawamo tee o Pamarintana Aulataʼala amakasumo. Tobamo tee uparacaeamo i Lele Malape!" \s1 Isa Akemba Manga Murina Mobhaa-bhaana \sr 1:16-20 \r (Mat. 4:18-22; Luk. 5:1-11) \p \v 16 Wakutuuna Isa tangasaana adhala i bhiwina Tawona Galilea, Incia akamatamo rua mia andi tee aka, siitumo Simon tee Andreas. Manga incia tangasaana apejala i tawo sumai roonamo manga incia o pande jalana ikane. \v 17 Isa apogau tee manga incia, "Mai ose Iaku, tee bhekupamembalikomiu pande jalana maanusia." \v 18 Kasiimpo manga incia alausakamo abholia o jalana tee aosemo Isa. \v 19 Indapo amaridho o Isa alingka minaaka iwe sumai, Incia akamatamo uka rua mia andi tee aka siitumo Yakub bin Zabdi tee Yahya. Manga incia adhaangia i nuncana bhangka, tangasaana alape-lape jalana. \v 20 Isa alausakamo akemba Yakub tee Yahya, manga anana Zabdi sumai, kasiimpo manga incia abholi amana tee manga mia iponambona i nuncana bhangka tee alingka aose Isa. \s1 Isa Aadhari i nuncana Tampana Ibaadati i Kapernaum \sr 1:21-28 \r (Luk. 4:31-37) \p \v 21 Isa tee manga murina apesua i kota Kapernaum. I eona Saputuu Incia apesua i tampana ibaadatina miana Yahudi, kasiimpo aadhari. \v 22 \x - \xo 1:22 \xo*\xt Mat. 7:28-29. \xt*\x*Manga mia aposamentemo arango kaadharina, roonamo Isa aadhari manga incia mboomo samia mobukeakana kuasa, inda mboo carana manga ahalii Hukumu Taurati. \v 23 I wakutuu incia sumai dhaangia samia ipesuaikina rohi madhaki i tampana ibaadati sumai. Rohi madhaki sumai apekee, \v 24 "Opea urusamu tee ingkami, e Isa miana Nazaret? Buaka Ingkoo uumba to upabinasa ingkami? Iaku kumatauko! Ingkoo satotuuna Momangkilona, moumbana minaaka i Aulataʼala!" \v 25 Maka o Isa agorampangia, "Untomo upogau! Limbamo minaaka i mia incia sii!" \v 26 Kasiimpo rohi madhaki sumai ahudha-hudhalimo mia incia sumai apoose apekee tee suara makaa tee alimbamo minaaka i mia incia sumai. \p \v 27 Bhari-bharia mia mokamatana kajadia incia sumai aposamentemo tee apogau podho-podho manga incia, "Opea sii? Saangu kaadhari mobhaau mobukeakana kuasa! Incia aparinta manga rohi madhaki, tee manga incia aose parintana." \v 28 Kasiimpo atorangomo o lelena Isa i saangua Poropinsi Galilea. \s1 Isa Apaunto Kapiina Ina Maniana Petrus tee Manga Mia Mosagaanana \sr 1:29-34 \r (Mat. 8:14-17; Luk. 4:38-41) \p \v 29 Salimbana minaaka i tampana ibaadati, Isa alingkamo i bhanuana Simon tee Andreas apobhawa-bhawa tee Yakub tee Yahya. \v 30 Ina maniana Simon tangasaana apotidhole roonamo amagari buluna. Manga incia alausakamo apaumbaakea o hali incia sumai i Isa. \v 31 Sumaimo Isa aumbatimo ina maniana Simon, kasiimpo akeni limana tee apabhangua, kasiimpo kagarina buluna ailamo tee o bhawine sumai alaianimo manga incia. \v 32 Sakawana malo, i wakutuuna matana eo asoomo, bhari-bharia manga mia momapii tee manga mia ipesuaikina seetani abhawea i Isa. \v 33 Bhari-bharia raʼeatina kampo sumai aporomusakamo i aroana bhamba. \v 34 Incia apaunto mia bhari monamisina pegiu-giuna panyaki tee apadhencu bhari seetani. Incia inda aundaakea manga seetani sumai to apogau, roonamo manga seetani sumai amataua incema o Isa satotuuna. \s1 Isa Aadhari i Kota-kota Mosagaanana \sr 1:35-39 \r (Luk. 4:42-44) \p \v 35 Saeona mpuu, Isa abhangumo wakutuuna dhaangiapo araneeo mpuu. Kasiimpo Incia alingka i tampa momalino tee adoʼamo iwe sumai. \v 36 Maka o Simon tee manga sabhangkana alingkamo apeelo Isa. \v 37 Wakutuuna apokawaakea, manga incia apogaumo tee Isa, "E Opu, bhari-bharia mia apeeloko!" \p \v 38 Maka alawanimo o Isa, "Maimo talingkaaka i tampa mosagaanana, i kota-kota momakasuna mamudhaakana iwe sumai uka Iaku kumembali kupakawaaka Lele Malape, roonamo kuumba to giumo incia sumai." \v 39 \x - \xo 1:39 \xo*\xt Mat. 4:23; 9:35. \xt*\x*Kasiimpo alingkamo o Isa apakawaaka Lele Malape i bhari-bharia tampana ibaadatina miana Yahudi i saangua Poropinsi Galilea tee apadhencu manga seetani. \s1 Isa Apaunto Kapiina Samia Mokopanyakina Kulidhaa \sr 1:40-45 \r (Mat. 8:1-4; Luk. 5:12-16) \p \v 40 Kasiimpo aumbamo samia mokopanyakina kulidhaa apokawa tee Isa. Apoose asuju incia aemani i Isa, "Ande uunda, Ingkoo umembali upaunto kapiiku." \v 41 Sumaimo o Isa amaasimo incana tee mia incia sumai. Isa apaulumo limana tee adhingkumo mia incia sumai, kasiimpo apogau, "Iaku kuunda kupaunto kapiimu!" \v 42 Wakutuu incia sumai uka ailamo panyaki kulidhaa inaajisiakana tee incia amangkilomo.\f + \fr 1:42 \fr*\fq incia amangkilomo: \fq*\ft I nuncana Hukumu Taurati, mia mokopanyakina kulidhaa atoabhi anaajisi tee tabeana adhadhi atogaati minaaka i raʼeati mosagaanana. Siitumo apokia o Isa apogau ande o mia sumai amangkilomo sauntona kapiina.\ft*\f* \v 43 Isa audhaniakamo mia incia sumai, kasiimpo atumpua alingka. \v 44 \x - \xo 1:44 \xo*\xt Im. 14:1-32. \xt*\x*Pogauna Isa i incia, "Udhania, bholi upetulatulaaka hali incia sii i incemapo uka, maka ulingkamo tee upakamataakea o karomu i manga imamu. Kasiimpo upasombaakea kurubanina pekangkiloamu roonamo auntomo minaaka i kapiimu mboomo iparintaakana Nabii Musa. Giu incia sumai bheamembali bukutii to manga incia ande auntomo kapiimu." \v 45 Maka o mia incia sumai alingkamo tee apepuumo apetulatulaakea o hali incia sumai tee apakoleleakea iapai-iapai uka, sabutuna o Isa indamo amembali apesua i nuncana kota tee apatiumba karona. Incia tangkanamo amboore i sambalina kota, i tampa-tampa momalino. Maka moomini mboo sumai manga mia mominaakana i sagala tampa asadhaadhaa aumbatia. \c 2 \s1 Mia Morempa Atopaunto Kapiina \sr 2:1-12 \r (Mat. 9:1-8; Luk. 5:17-26) \p \v 1 Pia eo sapadhana incia sumai, wakutuuna Isa ambuli i Kapernaum, atoresamo o lelena ande Incia dhaangia i bhanua. \v 2 Sabutuna aporomusakamo mia bhari iwe sumai sampe indamo dhaangia uka o tampa moomini i aroana bhamba. Kasiimpo Incia apakawaakea o firimanina Aulataʼala i manga incia. \v 3 Tangasaana Incia apogau, dhaangia manga mia moumbatia, abhawa samia morempana tee asodhaia pata mia. \v 4 Maka roonamo abhari mpuu o mia moporomusakana iwe sumai, manga incia inda amembali abhawa mia morempa sumai i Isa. Kasiimpo manga incia akompa i bhawona padhana bhanua\f + \fr 2:4 \fr*\ft padhana bhanua i Israel o bhanguna arata, tee manga mia amembali akabhale-bhale tee akole i bhawona padha sumai (kamata \ft*\xt Tul. 10:9; Luk. 12:3\xt*). \f*, tee abungkalea o padha i totona Isa. Satobungkalena, manga incia apasapomea o mia morempa mopotidholena i bhawona kolemana sumai. \v 5 Wakutuuna Isa akamata iimanina manga incia, apogaumo Isa i mia morempa sumai, "E anaku, dosamu atoʼamponimo." \p \v 6 Dhaangia pia mia o ahalii Hukumu Taurati mouncurana iwe sumai apogaumo i nuncana ngangarandana, \v 7 "Apokia o mia incia sii apogau mboo sumai? Incia ahina Aulataʼala! Incema mokohakuna to moʼamponina dosa ande mencuana Aulataʼala?" \p \v 8 Maka o Isa alausaka amataua i nuncana ngangarandana, ande manga incia tangasaana afikiriaka giu incia sumai. Kasiimpo apogaumo Isa i manga incia, "Pokia ingkomiu ufikiriaka hali incia sumai i nuncana ngangarandamiu? \v 9 Iapai momamudhana tapogauakea i mia morempa sii, 'Dosamu atoʼamponimo,' atawa, 'Bhangumo, angkamea o kolemamu sumai tee ulingkamo'? \v 10 Maka Iaku kupogau mboo sii mamudhaakana umataua ande i alamu sii o Anana Maanusia akohaku to aʼamponi dosa," -- kasiimpo Incia apogau i mia morempa sumai -- \v 11 "Iaku kupogau tee ingkoo, bhangumo, angkamea o kolemamu tee umbulimo i bhanuamu!" \v 12 Kasiimpo mia incia sumai abhangu tee alausaka aangkea o kolemana, kasiimpo alingka minaaka i aroana manga mia sumai. Manga incia bhari-bharia aposamente, kasiimpo amuliangi Aulataʼala. Pogauna manga incia, "Indapo tee takamata o hali mboo sii!" \s1 Isa Akemba Lewi to Aosea tee Isa Akande tee Bhari Mia Mokodosa \sr 2:13-17 \r (Mat. 9:9-13; Luk. 5:27-32) \p \v 13 Sapadhana sumai, Isa alingkamo pendua i bhiwina Tawona Galilea. Abhari o mia moumbatia, kasiimpo Incia aadhari manga incia. \v 14 Wakutuuna Isa adhala i tampa incia sumai, Incia akamatamo Lewi bin Alfeus tangasaana auncura i tampana pomeaana balasitee. Kasiimpo Isa apogau tee incia, "Osemo Iaku!" tee Lewi uka akakaromo kasiimpo aosea. \p \v 15 Wakutuuna Isa akande i bhanuana Lewi, garaaka abhari uka o pande enena balasitee tee manga mia mokodosa moosena mokandena mopobhawa-bhawana tee Incia tee manga murina. Manga incia dhaangia iwe sumai roonamo abhari i tanga-tangana manga incia moosena Isa. \v 16 Wakutuuna manga ahalii Hukumu Taurati mominaakana i rombongana Farisi\f + \fr 2:16 \fr*\fq rombongana Farisi: \fq*\ft Rombongana Farisi saangu rombongana agama Yahudi mosadiana mopotaangiakana bhari-bharia parintana Nabii Musa tee uka opea iranganina opu-opuana manga miana Yahudi. Bhari-bharia Hukumuna Taurati tee adatina opu-opuana tabeana atoose mpuu-mpuu. \ft*\f* akamata Isa akande apobhawa tee manga mia mokodosa tee manga pande enena balasitee, apogaumo manga incia tee manga murina Isa, "Apokia Incia akande tee manga pande enena balasitee tee manga mia mokodosa?" \p \v 17 Hali incia sumai arangoa Isa, kasiimpo Incia apogau, "Mia momalapena namisina inda afaraluu dhotoro, maka tabeana o mia momapii mofaraluuna dhotoro. Rampaakanamo sumai, Iaku kuumba mencuana to kukemba mia mobanara, maka kuumba to kukemba manga mia mokodosa." \s1 Kaadharina Poasa \sr 2:18-22 \r (Mat. 9:14-17; Luk. 5:33-39) \p \v 18 Saangu wakutuu manga murina Nabii Yahya tee uka manga mia mominaakana i rombongana Farisi tangasaana apoasa.\f + \fr 2:18 \fr*\ft Manga miana Yahudi tangkanamo awaajibu apoasa i eona Raraeana Pomalape (kamata \ft*\xt Im. 16:29\xt*). Maka manga incia apoasa uka tee totona incana to asusuaka atoba minaaka i dosana, kasukarana incana, tee aemani tulungi i Aulataʼala atawa to tandana ataʼati tee amaeka tee Aulataʼala. Kananeana miana Farisi apoasa i eona Isinini tee eona Arabaʼa. \f* Kasiimpo manga mia aumba tee aabha i Isa, "Apokia manga murina Yahya tee manga murina rombongana Farisi apoasa, sainamo manga murimu inda apoasa?" \p \v 19 Lawanina Isa, "Amembali buaka o sabhangkana panganti umane apoasa wakutuuna panganti umane sumai dhaangiapo apobhawa-bhawa tee manga incia? Atantumo inda! Kangengena o panganti umane sumai dhaangiapo apobhawa tee manga incia, manga incia inda amembali apoasa. Tee mboo sumai, kangengena Iaku dhaangiapo kupobhawa-bhawa tee manga muriku, manga incia inda bheapoasa. \v 20 Maka bheakawa o wakutuuna panganti umane sumai atoala minaaka i manga incia. I wakutuumo incia sumai siimpomo manga incia bheapoasa. Tee mboo sumai, wakutuuna Iaku kutoala minaaka i manga muriku, manga incia bheapoasa." \p \v 21 "Inda dhaangia o mia motampolina bhaju momalusa tee atampoliakea sabhenci kae mobhaau, roonamo kae katampoli sumai bheabhenci bhaju sumai, sabutuna o kabhencina bheahanda amaoge. \v 22 Tee uka inda dhaangia o mia molalina uwena angguru mobhaau i nuncana kadhu kuli momatembo, roonamo uwena angguru mobhaau bheabhenci kadhu kuli sumai, sabutuna o uwena angguru sumai bheatobusaka tee o kadhu kuli sumai bheahancuru. Jadi o uwena angguru mobhaau tabeana atodhika i nuncana kadhu kuli mobhaau\f + \fr 2:22 \fr*\fq kadhu kuli mobhaau: \fq*\ft I nuncana ibarati incia sii o Isa apogauaka pokaiana tee adati momangenge inda amembali atopotaangiaka ande adhaangiamo kaadhari mobhaau. \ft*\f* uka." \s1 Manga Murina Isa Atobhe Gandum i Eona Saputuu \sr 2:23-28 \r (Mat. 12:1-8; Luk. 6:1-5) \p \v 23 \x - \xo 2:23 \xo*\xt Kap. 23:25. \xt*\x*Saangu wakutuu i eona Saputuu, Isa alalo i manga inawuna gandum. Manga murina apepuumo atobhe gandum. \v 24 Kasiimpo manga mia mominaakana i rombongana Farisi apogau tee Isa, "Kamatea! Apokia i eona Saputuu\f + \fr 2:24 \fr*\fq eona Saputuu: \fq*\ft I nuncana Hukumuna Taurati, Aulataʼala asasi manga miana Yahudi to akarajaa ande i eona Saputuu mamudhaakana manga incia dhaangia tee wakutuuna to asomba i Kawasana Opu.\ft*\f* manga murimu apewau giu iharamuaka?"\f + \fr 2:24 \fr*\fq apewau giu iharamuaka: \fq*\ft Giu iharamuaka ipogauakana sumai mencuana atobhe gandum minaaka i inawuna mia, roonamo giu incia sumai ahalala i nuncana Hukumuna Taurati (kamata \ft*\xt Kap. 23:25)\xt* maka manga miana Farisi afikiri ande o murina Isa akarajaa i eona Saputuu. Soʼalina, i nuncana Hukumuna Taurati ande o mia akarajaa i eona Saputuu, amembali atohukumu mate (kamata \xt Limb. 31:13-14).\xt*\f* \p \v 25 \x - \xo 2:25-26 \xo*\xt 1Sa. 21:1-6. \xt*\x*Lawanina Isa, "Buaka ingkomiu indapo padha ubaca opea ipewauna Nabii Daud wakutuuna incia tee manga mia moosea akakuranga tee amaara? \v 26 \x - \xo 2:26 \xo*\xt Im. 24:5-9. \xt*\x*Incia apesua i nuncana Kema Momangkilona Aulataʼala, i zamanina Abyatar, Imamu Maoge, kasiimpo akande roti pasombaa\f + \fr 2:26 \fr*\fq roti pasombaa: \fq*\ft Roti pasombaa sumai adhikaia i meja to asambahea i aroana tampa momangkilo i Kemana Aulataʼala. Sainamo roti pasombaa aharamu to manga mia mencuana imamu, Kawasana Opu inda aabhi Raja Daud tee manga mia moosea akodosa wakutuuna manga incia akande roti incia sumai roonamo amaara kompona. \ft*\f* to Aulataʼala, tee adhawuakea uka to manga mia moosea, garaaka aharamu hukumuna ande o roti sumai akandea mia mosagaanana, maka tabeana manga imamu mokandea!" \v 27 Kasiimpo o Isa apogau uka, "Eona Saputuu atopadhaangia to ahambaaka maanusia, mencuana maanusia to momembalina bhatuana eona Saputuu. \v 28 Jadi, Anana Maanusia satotuuna Opu mokokuasana to eona Saputuu." \c 3 \s1 Isa Apaunto Mia Mapii i Eona Saputuu \sr 3:1-6 \r (Mat. 12:9-14; Luk. 6:6-11) \p \v 1 I saangu wakutuu o Isa apesuamo uka i sala saangu tampana ibaadatina miana Yahudi. Iwe sumai dhaangia samia umane momatena sambali o limana. \v 2 Iwe sumai uka dhaangia tee manga mia momata-mataina ara o Isa apaunto kapiina mia i eona Saputuu,\f + \fr 3:2 \fr*\fq i eona Saputuu: \fq*\ft I nuncana Hukumu Taurati, Aulataʼala asasi manga miana Yahudi to akarajaa i eona Saputuu mamudhaakana manga incia dhaangia tee wakutuuna to asomba i Kawasana Opu tee uka aponiunto.\ft*\f* mamudhaakana manga incia amembali apasalea. \v 3 Isa apogau i mia momatena limana sambali sumai, "Mai kakaro i aroa sii." \p \v 4 Kasiimpo Isa aabha i manga mia modhaangiana iwe sumai, "Iapai mosahana ipewauta i eona Saputuu, tapewau kalape atawa tapewau kadhaki? Tapasalaamati inyawana mia atawa tapekamatea?" Maka manga incia soo atongo. \p \v 5 Kasiimpo Isa apotonto i manga mia modhaangiana i saripina tee aʼamara. Incia amaasi mpuu incana roonamo kakaana incana manga incia. Kasiimpo Isa apogau i mia momatena limana sambali sumai, "Paulua o limamu!" Mia sumai apaulumea o limana tee auntomo kapiina limana. \v 6 Manga mia mominaakana i rombongana Farisi alimba minaaka i tampana ibaadatina miana Yahudi, tee alausaka apomufakati tee manga mia mominaakana i kolompo moewaakana Raja Herodes, tee apeelo dhala to apekamate Isa. \s1 Isa Apaunto Bhari Mia Mapii \sr 3:7-12 \p \v 7 Kasiimpo Isa tee manga murina abholimo tampa incia sumai alingka i bhiwina Tawona Galilea. Abhari mpuu o mia moosea, mencuana soo mia minaaka i Poropinsi Galilea, maka mominaakana uka i Poropinsi Yudea, \v 8 Kota Yerusalem, tee lipuna Idumea. Dhaangia uka moumbana minaaka i lipu i sawetana Umala Yordan, tee moumbana minaaka i kota-kota moposarina tee Kota Tirus tee Sidon. Manga incia aumba to apokawaaka Isa roonamo arango sagala giu mopadhana ipewauna. \v 9 \x - \xo 3:9-10 \xo*\xt Mrk. 4:1; Luk. 5:1-3. \xt*\x*Roonamo mia bhari sumai, Isa atumpu manga murina apasiapuakea saangu bhangka, mamudhaakana inda ajungkuria manga mia bhari sumai. \v 10 Roonamo abhari mpuu o mia mopadhana ipauntona kapiina, sabutuna bhari-bharia mia momapii apojungku-jungkuri to akasui Isa mamudhaakana amembali adhingkua. \v 11 Wakutuuna manga rohi madhaki akamata Isa, mia ikuasaina manga incia sumai alausakamo apekandawu karona i aroana Isa tee apekee, "Ingkoomo Anana Aulataʼala!" \v 12 Maka o Isa asasia mpuu manga rohi madhaki sumai mamudhaakana o giu incia sumai inda apaumbaakea i incemapo uka. \s1 Isa Akemba Sapulu Rua Mia Rasulu \sr 3:13-19 \r (Mat. 10:1-4; Luk. 6:12-16) \p \v 13 Kasiimpo Isa apangaramo i saangu kabumbu. Incia akemba manga mia ipeeluna, tee manga incia uka aumba i Isa. \v 14 Isa apili sapulu rua mia to amembali manga rasulu moosea tee ilambokona to apakawaaka Lele Malape. \v 15 Manga incia uka adhawuakea kuasa to apadhencu seetani. \v 16 Siimo sarona sapulu rua miana sumai: Simon (Isa adhawuakea saro Petrus), \v 17 Yakub tee Yahya, siitumo manga anana Zabdi (to rua miaia sii o Isa adhawuakea saro Boanerges, maʼanana "manga anana Guntu)," \v 18 kasiimpo, Andreas, Filipus, Bartolomeus, Matius, Tomas, Yakub anana Alfeus, Tadeus, Simon miana Zelot,\f + \fr 3:18 \fr*\fq miana Zelot: \fq*\ft Rombongana Zelot sumai manga mia moewaakana Lipuna Israel mamudhaakana abebasi minaaka i pamarintana Roma. \ft*\f* \v 19 tee Yudas Iskariot, mohianatina Isa. \s1 Isa tee Baalzebul \sr 3:20-30 \r (Mat. 12:22-32; Luk. 11:14-23) \p \v 20 Kasiimpo Isa apesua i saangu bhanua. Maka o mia bhari aumbamo aporomusaka pendua, sabutuna o Isa tee manga murina inda amembali uka akande. \v 21 Wakutuuna manga witinaina arango giu incia sumai, manga incia alingkamo aala Isa, roonamo manga incia afikiria o Isa amagilamo. \p \v 22 \x - \xo 3:22 \xo*\xt Mat. 9:34; 10:25. \xt*\x*Manga ahalii Hukumu Taurati moumbana minaaka i Yerusalem uka apogau, "Incia apesuaikia Baalzebul mokapalaina manga seetani, tee o kapalana manga seetani sumai modhawua kuasa to apadhencu manga seetani sumai!" \p \v 23 Kasiimpo Isa akemba manga mia bhari sumai tee apogau apake ibarati, "Tuaapa amembali o Ibilisi apadhencu Ibilisi? Inda amungki! \v 24 Ande i nuncana saangu pamarinta o raʼeatina apogera-gera, sumaimo pamarinta incia sumai inda amembali apotaangi. \v 25 Ande i nuncana saangu bhanua o miana apogera-gera, sumaimo o miana bhanua incia sumai bheabinasa. \v 26 Jadi, ande o Ibilisi aewangi karona tee inda aposaangu, sumaimo pamarintana Ibilisi inda amembali apotaangi mangenge, tee atantumo bheabinasa. \v 27 Satotuuna, inda dhaangia o mia momembalina mopesuana i nuncana bhanuana mia momakaa to arampasi harataana, ande o mia momakaa sumai indapo aporikana atobhoke. Sapadhana sumai, siimpo amembali atorampasi o harataa i bhanuana. \v 28 Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, dhaanamo manga anana maanusia bheapotibhaaka kaʼamponi minaaka i bhari-bharia dosa tee kahina ibhoasakana manga incia. \v 29 \x - \xo 3:29 \xo*\xt Luk. 12:10. \xt*\x*Maka, incema-incema mohinana Rohina Aulataʼala Momangkilo, incia inda bheapotibhaaka kaʼamponi to saʼumurua roonamo kasalaha ipewauna satotuuna o dosa mobakaa." \p \v 30 Giu incia sumai apogauakea Isa roonamo manga incia apogau ande o Isa apesuaikia rohi madhaki. \s1 Isa tee Manga Witinaina \sr 3:31-35 \r (Mat. 12:46-50; Luk. 18:19-21) \p \v 31 Kasiimpo aumbamo inana Isa tee manga witinaina. Manga incia aantagi i sambalina bhanua butungana Isa, tee atumpu mia to akemba Incia. \v 32 Wakutuu incia sumai, mia bhari tangasaana auncura apolibu-libu i saripina Isa. Manga mia bhari sumai apogau, "Kamatea, inamu tee manga witinaimu dhaangia i sambali. Manga incia gauna apokawa tee Ingkoo." \p \v 33 Isa alawani, "Incema o inaku? Incema manga witinaiku?" \p \v 34 Incia apotonto i manga mia mouncurana i saripina kasiimpo apogau, "Kamatea, siimo inaku tee manga witinaiku! \v 35 Roonamo incema-incema mopewauna peeluana Aulataʼala, inciamo witinaiku umane, witinaiku bhawine, tee inciamo inaku." \c 4 \s1 Ibaratina to Samia Pande Hewi \sr 4:1-20 \r (Mat. 13:1-23; Luk. 8:4-15) \p \v 1 \x - \xo 4:1 \xo*\xt Luk. 5:1-3. \xt*\x*Kasiimpo saangu wakutuu uka, Isa apepuu aadhari i bhiwina Tawona Galilea. Abhari mpuu o mia moumbana mopolibu-libuakea. Rampaakanamo sumai, Incia akompa tee auncura i nuncana saangu bhangka, sainamo mia bhari sadhaadhaa i bhiwina tawo. \v 2 Incia aadhariakamo bhari giu alaloi ibarati to manga incia. I nuncana kaadharina Incia apogau: \v 3 "Rangoa! Dhaangia samia pande hewi molingkana to ahewi wine. \v 4 Wakutuuna ahewi, sagaa o winena amandawu i bhiwina dhala, kasiimpo aumbamo manu-manu akande manga wine sumai sakawana atopadha. \v 5 Kasiimpo sagaa uka o winena sumai amandawu i tampa mokobhatu-bhatu inda mobharina tanana. Wine sumai alausaka atuwu uka roonamo saidhemea o tanana. \v 6 Maka sabhetena matanaeo, amalaumo o penembula sumai roonamo inda akokulese. \v 7 Kasiimpo sagaa uka amandawu i tanga-tangana rumpu mokorui. Rumpu mokorui sumai ajulumo kaogena, kasiimpo aopi tunana penembula sumai, sabutuna inda akobhake. \v 8 Sainamo o wine mosagaanana amandawu i tana momalape, kasiimpo akohasiliaka bhake mobhari roonamo atuwu tee amembali amaoge. Hasilina dhaangia talu pulu kali lipa, dhaangia nama pulu kali lipa, dhaangia uka saatu kali lipa." \p \v 9 Kasiimpo Isa apogau, "Incema mokotalingana, rangomea!" \p \v 10 Wakutuuna Isa tangasaana samia-miana tee inda tee mia bhari, sapulu rua miaia murina tee uka pia mia o mia mosagaanana mopobhawana tee Incia aabhaakamo maʼanana manga ibarati incia sumai. \v 11 Pogauna Isa i manga incia, "Ingkomiu padhamo kudhawuakakomiu rahumati to umatauaka rahasiana Pamarintana Aulataʼala. Maka to manga mia mosagaanana, bhari-bharia sii soo atopakawaaka alaloi ibarati, \v 12 \x - \xo 4:12 \xo*\xt Yes. 6:9-10. \xt*\x*mamudhaakana \q1 'moomini akamatea torotorosu, manga incia inda aperna amataua, \q2 moomini arangoa torotorosu, manga incia inda aperna amaʼanaia, \q1 ancosala manga incia atoba tee o Aulataʼala aʼamponi o dosana manga incia.' " \p \v 13 Kasiimpo Isa apogau uka, "Ande ingkomiu inda amembali umaʼanai ibarati incia sumai, tuaapa amembali umaʼanai manga ibarati mosagaanana? \v 14 Pande hewi sumai o mia mohewina firimani. \v 15 Sainamo bhiwina dhala o tampana firimani sumai atohewi apetulatulaaka manga incia morangona firimani, maka aumbamo o seetani tee aalea o firimani mopadhana ihewi i nuncana karona manga incia. \v 16 Mboomo sumai uka o wine motohewina i tampa mokobhatu-bhatu, apetulatulaaka manga mia morangona firimani sumai, tee alausaka atarimaia tee akaunde-unde. \v 17 Maka o firimani sumai inda akokulese i nuncana ngangarandana manga incia, sabutuna inda amatangka tee apotaangi sabantaramea. Wakutuuna manga incia anamisi kanarakaa atawa atosikisaa roonamo firimani sumai, manga incia alausaka abholi iimanina. \v 18 Kasiimpo manga wine mosagaanana motohewina i tanga-tangana rumpu mokorui apetulatulaaka manga mia morangona firimani sumai. \v 19 Maka apegiu-giu kameriakana parakarana dunia, kagau-gauna harataa, tee nawusuu to manga giu mosagaanana apesua aopi firimani sumai sabutuna inda akobhake i nuncana dhadhina manga mia incia sumai. \v 20 Sainamo manga wine motohewina i tana momalape sumai apetulatulaaka manga mia morangona firimani tee atarimaia, kasiimpo akohasiliaka bhake mobhari; dhaangia o hasilina talu pulu kali lipa, dhaangia nama pulu kali lipa, tee dhaangia uka saatu kali lipa." \s1 Ibaratina Padamara to Kainawa \sr 4:21-25 \r (Luk. 8:16-18) \p \v 21 \x - \xo 4:21 \xo*\xt Mat. 5:15; Luk. 11:33. \xt*\x*Kasiimpo Isa apogau tee manga incia, "Padhamo ukamata o mia aparore padamara kasiimpo atutubhiakea tee palangga atawa adhikaia i tambena kolema? Atantumo padamara sumai bheadhikaia i aena padamara mamudhaakana amainawa. \v 22 \x - \xo 4:22 \xo*\xt Mat. 10:26; Luk. 12:2. \xt*\x*Roonamo inda dhaangia o giu motobuniaka inda bhemotopatiumbana, tee inda dhaangia saangu rahasia uka inda bhemotomatauna. \v 23 Incema-incema mokotalingana, rangomea!" \p \v 24 \x - \xo 4:24 \xo*\xt Mat. 7:2; Luk. 6:38. \xt*\x*Kasiimpo Isa apogau uka tee manga incia, "Perangoia pekalape opea irangomiu! Roonamo mboomo tuaapa uʼusaha to umaʼanai kaadhariku, mboomo sumai uka o Aulataʼala bhearanganiakakomiu kapoolimiu to umaʼanaia, tee bhearanganiakakomiu uka alabhi o kabharina.\f + \fr 4:24 \fr*\fq bhearanganiakakomiu uka alabhi o kabharina: \fq*\ft Maʼanana ibarati incia sii, ande o mia ahanda aʼusaha to arango tee apengkaadhariaka kaadharina Isa, Aulataʼala bheatulungi mia to ajuluaka afahamu kaadharina sumai.\ft*\f* \v 25 \x - \xo 4:25 \xo*\xt Mat. 13:12; 25:29; Luk. 19:26. \xt*\x*Roonamo incema mobharina momaʼanaina kaadharina, sumaimo bheadhawuakea uka alabhi minaaka imatauna sumai, maka incema inda momaʼanaina opea mopadhana iadhariakana, sumaimo bheaalea uka opea modhaangiana i karona." \s1 Ibaratina Wine Motuwu \sr 4:26-29 \p \v 26 Kasiimpo Isa apogau uka, "Pamarintana Aulataʼala amembali atoʼibaratiaka mboomo samia mohewina wine i tana. \v 27 Malape o malo atawa o eo wakutuuna incia akole atawa abhangu, wine sumai atuwu tee ahandamo amalanga, maka tuaapa o carana manga wine sumai atuwu tee amembali amaoge, inda dhaangia o mia momataua. \v 28 Karonamo o tana mopewauna penembula sumai atuwu tee akobhake, bhaa-bhaana atuna, kasiimpo akolae, kasiimpo tee tangkuleana, sabutuna ompolena abuke i tangkuleana sumai. \v 29 \x - \xo 4:29 \xo*\xt Yol. 3:13.\xt*\x*Wakutuuna manga ompolena sumai amasasamo, mokoinawuna alausakamo atobhea roonamo bulaana timpua akawamo." \s1 Ibaratina Ompolena Sawi \sr 4:30-34 \r (Mat. 13:31-35; Luk. 13:18-19) \p \v 30 Sapadhana sumai o Isa apogaumo uka, "Tee opea taʼibaratiaka Pamarintana Aulataʼala sumai? Atawa tee ibarati opea momembalina tapajelasiakea? \v 31 Pamarintana Aulataʼala sumai mboomo ompolena sawi motohewina i tana. Inciamo winena sawi sii o wine momaidhiidhina mpuu minaaka i bhari-bharia wine modhaangiana i dunia. \v 32 Maka ande atohewi, wine incia sii bheatuwu tee amembali amaoge mpuu minaaka i bhari-bharia penembula mosagaanana, tee atunamo raha momaoge mpuu, sabutuna o manu-manu amembali akarajaa poteona tee apeulu i rahana." \p \v 33 Isa amenturu apakoleleakea o firimanina to manga incia tee manga ibarati mopokana mboo sumai; manga ibaratina sumai apapokanea tee opea momembalina imaʼanaina manga incia. \v 34 Inda saangu uka ipakawaakana i manga incia inda apake ibarati. Maka ande Incia tangasaana samia-miana tee manga murina, sumaimo siimpomo apajelasiakea bhari-bharia i manga incia. \s1 Ngalu Makaa Apauntoa \sr 4:35-41 \r (Mat. 8:23-27; Luk. 8:22-25) \p \v 35 I eo incia sumai sakawana malo, apogaumo Isa tee manga murina, "Maimo tapolimbaaka i sawetana." \v 36 Manga murina uka abholimo manga mia bhari sumai, kasiimpo apolimba tee bhangka motangasaana iuncuramikina Isa sumai, tee dhaangia uka manga bhangka mosagaanana moosea. \v 37 Kasiimpo akawamo o garura momakaa mpuu, tee o ewo uka apotampesa apesua i nuncana bhangka, sabutuna o bhangka sumai apepuumo abukeaka uwe. \v 38 Wakutuu incia sumai o Isa tangasaana akole i wanana bhangka tee o bhaana i bhawona polango. Kasiimpo manga murina apabhangua tee apogau, "E Guru, buaka Ingkoo inda ufaduli ande tabinasa?" \p \v 39 Isa abhangu tee agorampangi ngalu tee apogau tee tawo sumai, "Untomo, umalinomo!" Kasiimpo ngalu auntomo tee o tawo sumai amembalimo amalino mpuu. \p \v 40 Kasiimpo Isa apogau, "Pokia ingkomiu umaeka mpuu? Buaka ingkomiu sakawana sii-sii indapo uka tee iimanimiu?" \v 41 Manga incia amente tee amaeka mpuu tee apogau podho-podho manga incia, "Incema buaka o mia incia sii, sampe o ngalu tee tawo uka aose parintana?" \c 5 \s1 Isa Apadhencu Manga Rohi Madhaki minaaka i Miana Gerasa \sr 5:1-20 \r (Mat. 8:28-34; Luk. 8:26-39) \p \v 1 Kasiimpo akawamo manga incia i sawetana tawo, i lipuna miana Gerasa. \v 2 Sasapona minaaka i bhangka, dhaangia samia umane ipesuaikina rohi madhaki aumbati Isa minaaka i koburu. \v 3 Mia incia sumai amboore i koburu tee indamo dhaangia o mia momembalina mobhokea moomini tee rante. \v 4 Roonamo amenturumo incia atolangke tee atorante, maka o rante sumai abhotukia tee o langkena uka akatukia. Jadi indamo dhaangia o mia mokapoia to motaangia. \v 5 Sadia o malo tee eo mia incia sumai dhaangia i koburu tee uka i manga kabumbu apoose akakee-kee tee o badana abhebheakea tee bhatu. \p \v 6 Wakutuuna mia sumai akamata Isa minaaka i karidhoana, incia abuntulimo tee asuju i aroana. \v 7 Kasiimpo rohi madhaki sumai apekee makaa tee apogau, "Opea urusamu tee iaku, e Isa, Anana Aulataʼala Momalanga? Tee sarona Aulataʼala, iaku kuemani, bholi usikisaaku!" \v 8 Incia apogau mboo sumai roonamo Isa padhamo apogau "E rohi madhaki, limbamo minaaka i mia incia sii!" \p \v 9 Aabhamo o Isa, "Incema o saromu?" \p Lawanina, "Saroku o Legion,\f + \fr 5:9 \fr*\fq Legion: \fq*\ft Maʼanana Legion sumai i nuncana pogau Roma "Batalion," saangu kolompona suludadu momaoge minaaka i tantarana Roma, tee kabharina manga suludadu sumai kera-kera pata rewu mia sakawana nama rewu mia. Rohi madhaki sumai apake sarona Legion roonamo manga rohi madhaki mopesuaikina mia incia sii abhari mpuu. \ft*\f* roonamo ingkami tabhari." \v 10 Kasiimpo incia aemani mpuu mentene mpearo i Isa mamudhaakana manga incia inda atumpua alingka minaaka i lipu incia sumai. \p \v 11 Wakutuu incia sumai dhaangia saguluma\f + \fr 5:11 \fr*\fq saguluma: \fq*\ft Saangu rombongana maanusia atawa binata.\ft*\f* maoge o bhawu i bhawona kabumbu tangasaana apeelo kinande. \v 12 Manga rohi madhaki sumai aemani i Isa, tee apogau, "Mangaundaakamo tapesuaiki manga bhawu sumai." \v 13 Jadi o Isa aundapia iemanina manga incia, kasiimpo alimbamo manga rohi madhaki minaaka i mia incia sumai tee apesuaikimo manga bhawu sumai. Gulumana bhawu sumai asabu pekadhei minaaka i bhiwina pimpi alausaka i tawo. Bhari-bharia amate atanggalamu i tawo sumai, kabharina kera-kera rua rewu mbaa. \p \v 14 Manga mia modhambaakana gulumana bhawu sumai aposabuntulimo. Manga incia apetulatulaaka hali incia sumai i kota tee i kampo-kampo i saripina, tee manga mia uka aposaumbamo to akamata opea momembalina. \v 15 Wakutuuna manga incia aumba i Isa, manga incia akamata mia ipesuaikina rohi madhaki sumai tangasaana akatoro-toro iwe sumai tee apadhamo apobhaju. Incia asadaramo, sabutuna manga mia bhari sumai amaekamo. \v 16 Manga mia mokamatana kajadia incia sumai apetulatulaakea bhari-bharia opea momembalina tee mia ipesuaikina rohi madhaki sumai, tee uka manga bhawu sumai. \v 17 Kasiimpo manga mia modhaangiana iwe sumai aemani mpuu mamudhaakana o Isa alimba minaaka i lipuna manga incia. \p \v 18 Wakutuuna Isa akompa i bhangka, mia ipesuaikina rohi madhaki i saao aemani mpuu mamudhaakana aundaakea aose Incia. \v 19 Maka o Isa inda aundaakea. Pogauna Isa, "Mbulimo i bhanuamu, i manga witinaimu, tee upakoleleakea to manga incia sagala giu mopadhana ipewauna Kawasana Opu to karomu tee tuaapa Incia amaasiakako." \v 20 Kasiimpo alingkamo mia mopadhana ipesuaikina rohi madhaki sumai tee apepuumo apakoleleaka bhari-bharia giu mopadhana ipewauna Isa to karona i lipu Dekapolis\f + \fr 5:20 \fr*\fq Dekapolis: \fq*\ft Maʼanana Dekapolis "Sapulu Kota." O raʼeatina manga kota sumai dhaangia mia abhari inda motolentuna miana Yahudi.\ft*\f*, tee bhari-bharia mia uka amente. \s1 Isa Apadhadhi Anana Yairus tee Apaunto Panyakina Samia Bhawine Momapiina Abusakaaka Raa \sr 5:21-43 \r (Mat. 9:18-26; Luk. 8:40-56) \p \v 21 \x - \xo 5:21 \xo*\xt Mat. 5:15; Luk. 11:33. \xt*\x*Sapadhana incia sumai, Isa apendua abhose tee bhangka. Sakawana i sawetana, abhari mpuu o mia moumbana mopolibu-libuakea. Wakutuuna Incia adhaangia i bhiwina tawo, \v 22 \x - \xo 5:22 \xo*\xt Mat. 10:26; Luk. 12:2. \xt*\x*aumbamo samia kapalana tampana ibaadatina miana Yahudi o sarona Yairus. Wakutuuna incia akamata Isa, incia asujumo i aroana \v 23 tee aemani mpuu i Isa, "Anaku bhawine saidhepo amate. Umbamo tee udhikaakamea limamu to incia, mamudhaakana aunto kapiina tee adhadhi." \v 24 \x - \xo 5:24 \xo*\xt Mat. 7:2; Luk. 6:38. \xt*\x*Jadi alingkamo Isa apobhawa tee incia. \p Mia bhari aosea apoose apojungku-jungkuri i saripina. \v 25 I tanga-tangana mia bhari sumai, dhaangia samia bhawine mosagaanana sapulu rua taomo akangkanaia kapii busakaaka raa.\f + \fr 5:25 \fr*\fq kapii busakaaka raa: \fq*\ft Hukumuna Taurati apogauaka mia mokopanyakina sumai anaajisi, sabutuna ande dhaangia o mia mouncurana i tampa iuncuramikina, atawa mouncurana i kolemana tee modhingkua, sumaimo mia incia sumai bheakangkanaia naajisi uka. Rampaakanamo sumai, mia mokopanyakina kapii busakaaka raa inda amembali apesua i tampana ibaadati atawa araraeaaka manga eona raraeana agamana Yahudi.\ft*\f* \v 26 Bhawine incia sii abharimo mpuu apolancau i manga dhotoro tee apadhamea bhari-bharia harataana to apolancauaka, maka inda auntoakea uka o kapiina maka soo ahanda. \v 27 Incia padhamo arango lele pokaina tee ipewauna Isa, sumaimo incia apekakasumo i Isa minaaka i talikuna i tanga-tangana polibu-libuana mia bhari sumai. Kasiimpo bhawine sii adhingku jubana Isa \v 28 roonamo fikirina, "Ande kumembali kudhingku moomini soo jubana, sumaimo panyakiku sii bheaunto." \v 29 Lausaka auntomo panyakina abusakaaka raa tee incia anamisia abebasimo minaaka i panyakina. \p \v 30 I wakutuu incia sumai uka o Isa amataua ande dhaangia tee tanaga molimbana minaaka i nuncana karona. Kasiimpo Incia abhalili badana tee aabha, "Incema modhingkuna jubaku?" \p \v 31 Alawanimo manga murina, "E Opu, Ingkoo ukamatea tuaapa manga mia bhari sii apojungku-jungkuri i saripimu, maka Ingkoo soo uabha, 'Incema modhingkuaku?' " \p \v 32 Maka o Isa atorosu apotonto i saripina to amatauaka incema mopadhana modhingkua. \v 33 Bhawine momatauna opea momembalina tee karona sumai arengku tee amaeka asuju i aroana Isa tee apetulatulaakamea bhari-bharia momembalina tee karona. \v 34 Pogauna Isa i bhawine sumai, "E anaku, iimanimu mopasalaamatiko. Mbulimo tee ngangaranda motanangi tee ubebasimo minaaka i panyakimu!" \p \v 35 Wakutuuna Isa tangasaana apogau, dhaangia pia mia moumbana minaaka i bhanuana Yairus. Manga incia apogau tee Yairus, "Anamu amatemo, pokia ingkoo dhaangiapo uka uganggu Guru?" \p \v 36 Maka o Isa inda afaduliaka pogauna manga mia sumai tee Incia apogaumo i kapalana tampana ibaadatina miana Yahudi sumai, "Bholi umaeka; soo uparacaeamo!" \p \v 37 Inda dhaangia samia uka iundaakana Isa to moosea, tangkanamo o Petrus, Yakub, tee Yahya witinaina Yakub. \v 38 Sakawana i bhanuana kapalana tampana ibaadatina miana Yahudi sumai, Isa akamatamo dhaangia manga mia momarobho, mosukarana, tee motangina tee suara momakaa. \v 39 Sapesuana, Isa apogaumo tee manga incia, "Pokia ingkomiu umarobho tee utangi? Anaana sii inda amate, maka soo akole."\f + \fr 5:39 \fr*\fq maka soo akole: \fq*\ft Satotuuna anaana bhawine sumai amatemo, maka o Isa amatau ande Incia bheapadhadhi pendua o anaana sumai.\ft*\f* \v 40 Maka manga mia sumai apotawaiki Isa. \p Sapadhana Isa atumpu manga mia iwe sumai alimba, Incia abhawa apesua amana tee inana anaana sumai tee manga murina mopobhawana tee Incia i nuncana kamarana anana sumai. \p \v 41 Kasiimpo Incia akeni limana anaana bhawine sumai tee apogau, "Talita kum," (maʼanana, "E anaana bhawine, Iaku kupogau tee ingkoo, bhangumo!"). \v 42 Anaana sumai alausaka abhangu kasiimpo alipa mai (umuruna sapulu rua taomo). Manga incia bhari-bharia amentemo mpuu! \v 43 Tee mpuu-mpuuna incana o Isa asasi manga incia mamudhaakana bholi dhaangia o mia mosagaanana momatauna hali incia sumai. Kasiimpo Isa apogau tee manga incia mamudhaakana o anaana sumai adhawua akande. \c 6 \s1 Isa Atomendeu i Nazaret \sr 6:1-6a \r (Mat. 13:53-58; Luk. 4:16-30) \p \v 1 Kasiimpo Isa alingkamo minaaka iwe sumai apoose tee manga murina tee akawamo i Nazaret, tampana mbooresana wakutuuna dhaangiapo anaana. \v 2 I eona Saputuu, Incia apepuumo aadhari i tampana ibaadatina miana Yahudi tee mia bhari modhaangiana iwe sumai amente arango kaadharina. \p Kasiimpo manga incia apogau, "Minaaka i iapai o mia incia sii apotibhaaka manga giu incia sumai? Hikimati mboo opea uka buaka irahumatiaka to Incia? Tuaapa amembali Incia apadhaangia manga muuzizati mboo sumai? \v 3 Ingkita tamataua ande Incia sii o pande kau, o anana Siti Mariam, witinaina Yakub, Yoses, Yudas, tee Simon! Tee manga andina bhawine uka adhaangia iwe sii asaangu kota tee ingkita!" Jadi manga incia inda aparacaea tee inda atarimaia. \p \v 4 \x - \xo 6:4 \xo*\xt Yah. 4:44. \xt*\x*Kasiimpo Isa apogau tee manga incia, "Samia nabii atohoromati iapai-iapaipo uka tabeana i lipu asalana, i tanga-tangana witinaina, tee i bhanuana." \v 5 Iwe sumai o Isa inda amembali apewau saangu muuzizati uka, tangkanamo apaunto pia-pia mia momapii tee adhikaakea limana i bhawona bhaana manga incia. \v 6a Incia amente mpuu roonamo manga mia i kampona karona inda aparacaeaia. \s1 Isa Alamboko Sapulu Rua Mia Rasulu \sr 6:6b-13 \r (Mat. 10:5-15; Luk. 9:1-6) \p \v 6b Kasiimpo Isa alingka tee atiingi lipu incia sumai minaaka i saangu kampo sakawana i kampo mosagaanana apoose aadhari. \v 7 Incia akemba sapulu rua mia murina tee manga incia alambokoa arua-rua mia, tee adhawuakea kuasa i manga incia to apadhencu manga rohi madhaki. \p \v 8 \x - \xo 6:8-11 \xo*\xt Luk. 10:4-11. \xt*\x*Isa asamea i manga incia, "Bholi ubhawa opeopeapo uka i nuncana lingkaamiu tabeana o katuko. Bholi ubhawa kinande, tasina bhaku, atawa o doi i nuncana kamandamiu. \v 9 Ingkomiu amembali upake sandalimiu, maka tangkanamo amembali upake sapasa pakea." \v 10 Isa uka apogau, "Ande ingkomiu upesua i bhanuana mia, umbooremo iwe sumai sakawana ingkomiu ulingka tee ubholi tampa incia sumai. \v 11 \x - \xo 6:11 \xo*\xt Tul. 13:51. \xt*\x*Tee ande ukawa i saangu tampa, kasiimpo manga mia iwe sumai inda atarima tee aperangoikomiu, bholimea o tampa incia sumai tee utantamakamea o ngawu minaaka i aemiu to tanda kaudhania\f + \fr 6:11 \fr*\fq utantamakamea o ngawu minaaka i aemiu to tanda kaudhania: \fq*\ft Giu incia sii o maʼanana, manga mia inda motarimana manga mia ilambokona Isa atoabhi apokana mboomo mia mokaafiri tee manga mia alambokona Isa indamo atanggojawapu to manga incia. Manga incia bheatohukumu tee o giu incia sumai amembali masaʼalana karona manga incia. \ft*\f* to manga incia." \p \v 12 Kasiimpo alingkamo sapulu rua miaia o murina Isa sumai. Manga incia alingka apakawaaka lele ande o maanusia tabeana atoba minaaka i manga dosana. \v 13 \x - \xo 6:13 \xo*\xt Yak. 5:14. \xt*\x*Abhari o seetani ipadhencuna manga incia, tee manga incia uka amina-minaikia tee mina zaitun to manga mia momapii, tee manga mia momapii sumai auntomo minaaka i kapiina. \s1 Nabii Yahya Mopapebhahona Atopekamate \sr 6:14-29 \r (Mat. 14:1-12; Luk. 9:7-9) \p \v 14 \x - \xo 6:14-15 \xo*\xt Mat. 16:14; Mrk. 8:28; Luk. 9:19. \xt*\x*Raja Herodes arango bhari-bharia ipewauna Isa. Roonamo sarona Isa amataumea mia bhari, dhaangia o mia mopogauna,\f + \fr 6:14 \fr*\fq dhaangia o mia mopogauna: \fq*\ft Dhaangiapo uka manga kaburi momangenge mopogauna, "Incia (Herodes) apogau, 'Nabii Yahya adhadhi pendua.' "\ft*\f* "Isa sumai o Nabii Yahya Mopapebhahona tee sii-sii adhadhimo pendua minaaka i tanga-tangana mia mate. Rampaakanamo sumai Incia amembali apadhaangia bhari-bharia muuzizati sumai." \p \v 15 Maka manga mia mosagaanana apogau, "Incia sumai o Nabii Ilyas."\f + \fr 6:15 \fr*\fq Nabii Ilyas: \fq*\ft Ilyas sumai samia nabii molaianina Kawasana Opu i zamanina manga raja Israel motoangkana i sorogaa wakutuuna incia dhaangiapo adhadhi. Manga incia afikiri Nabii Ilyas ambuli pendua i dunia tee asarongiaka karona o "Isa." \ft*\f* \p Dhaangia uka o mia mopogauna, "Incia samia nabii mobhaau, mboomo manga nabii i zamani mangenge." \p \v 16 Maka wakutuuna Herodes arangoa, incia apogau, "Yahya mopadhana itumpoku bhaana sumai adhadhimo pendua!" \p \v 17 \x - \xo 6:17-18 \xo*\xt Luk. 3:19-20. \xt*\x*Raja Herodes apogau mboo sumai roonamo karona motumpuna mia to arako Nabii Yahya tee abhokea i nuncana katorongku. Incia apewau mboo sumai roonamo pokaiana akawiaka Herodias bhawinena Filipus, tee o Filipus sii o witinai awona raja. \v 18 Giu incia sumai apewaua roonamo Nabii Yahya audhaniaka Raja Herodes, "Aharamu uala Herodias, bhawinena witinaimu." \v 19 Rampaakanamo sumai o Herodias amapii incana tee Nabii Yahya, tee gauna bheapekamatea, maka inda amembali \v 20 roonamo Raja Herodes akailiili tee Nabii Yahya. Incia amataua ande o Nabii Yahya satotuuna o mia mobanara tee momangkilo sabutuna incia atojagani tee atodhawuaka tampana peulusa. Maka ande o Raja Herodes aperangoi opea ipogauakana Nabii Yahya, sadia o ngangarandana abingu, maka satotuuna incia uka apeelua aperangoia. \p \v 21 Aahirina dhaangia uka tee kalalesa momalape to Herodias, siitumo wakutuuna Raja Herodes apadhaangia kariaana eona laahiriana to manga kaogesana, manga kapita,\f + \fr 6:21 \fr*\fq kapita: \fq*\ft Mia mokapalaina tantarana Raja Herodes. \ft*\f* tee manga mancuanana lipu mominaakana i poropinsi Galilea. \v 22 I nuncana kariaa sumai, anana Herodias bhawine apesua kasiimpo amanari, tee o hali incia sumai amaasiakea incana Raja Herodes tee bhari-bharia kakemba mokandena iwe sumai. \p Kasiimpo apogaumo o raja i ana bhawine sumai, "Uemanimo opea ipeelumu, dhaanamo bhekudhawuakako!" \v 23 Kasiimpo Raja Herodes ajanji i kabuabua sumai tee apotunda, "Opeapo uka iemanimu bhekudhawuakako, moomini sagaa minaaka i pamarintaku uka."\f + \fr 6:23 \fr*\ft Maʼana ipogauakana Raja Herodes sii, incia arela adhawuaka hadia maoge.\ft*\f* \p \v 24 Kasiimpo alimbamo ana bhawine sumai to aabha i inana, "Opea bheiemaniku?" \p Lawanina inana, "Uemanimo bhaana Nabii Yahya Mopapebhahona!" \p \v 25 Ana bhawine sumai uka alausaka apesua akaago-ago to apoaro tee raja, kasiimpo apogau, "Iaku gauku sii-sii uka udhawuakaaku bhaana Nabii Yahya Mopapebhahona i saangu piri maoge." \p \v 26 Raja amaasimo mpuu incana sarangona kalawanina sumai. Maka roonamo padhamo aposumpa i aroana manga kakembana, incia inda apeelu to amendeu opea iemanina ana bhawine sumai. \v 27 Raja alausaka atumpu samia suludaduna to abhawa bhaana Nabii Yahya, sabutuna suludadu sumai alingkamo tee atumpo bhaana Nabii Yahya i nuncana katorongku. \v 28 Inda amangenge sapadhana sumai suludadu sumai abhawamo bhaana Nabii Yahya i saangu piri maoge tee adhawuakea i ana bhawine sumai. Kasiimpo ana bhawine sumai adhawuakea i inana. \p \v 29 Sarangona lele incia sumai manga murina aumbamo to aala maeatina Nabii Yahya tee akoburua. \s1 Isa Apakande Lima Rewu Mia \sr 6:30-44 \r (Mat. 14:13-21; Luk. 9:10-17; Yah. 6:1-13) \p \v 30 Kasiimpo manga rasulu sumai ambuli pendua aporomusaka tee Isa. Manga incia apetulatulaakea opea mopadhana ipewauna tee iadhariakana. \v 31 Maka abhari mpuu o mia moumbana iwe sumai sabutuna manga incia indamo tee wakutuuna moomini akande. Rampaakanamo mia bhari sumai, Isa apogau, "Maimo talingkaaka i tampa momalino tee taponiunto sabantara." \p \v 32 Jadi manga incia asawimo i bhangka kasiimpo abhose i tampa momalino. \v 33 Maka garaaka wakutuuna Isa tee manga murina abhose, dhaangia tee manga mia mokamatea, tee manga mia sumai amataua o tampa bheilingkaisina Isa tee manga murina. Sabutuna manga mia sumai adhala ae minaaka i kotana samia-samia to aose Isa, sampe dhaangia moposabuntulina mamudhaakana akawa aporikanaaka Isa tee manga murina i tampa incia sumai. \v 34 \x - \xo 6:34 \xo*\xt Kab. 27:17; 1Ra. 22:17; 2Taw. 18:16; Yeh. 34:5; Zak. 10:2; Mat. 9:36. \xt*\x*Sasapona minaaka i bhangka, Isa akamatamo mia bhari tangasaana aantagi umbaana. Sakamatana giu incia sumai, Isa amaasimo mpuu incana tee manga incia roonamo manga mia sumai mboomo dumba inda mokogembala. Kasiimpo Isa apepuumo aadhariakea bhari giu to manga incia. \p \v 35 Wakutuuna bheasoomo eo, manga murina aumbatimo Isa. Manga incia apogau, "Tampa incia sii amalino tee sii-sii apepuumo amalo. \v 36 Tumpumea manga incia alingka i kampo-kampo tee i desa-desa i saripi sii mamudhaakana amembali aaliaka kinande to karona." \p \v 37 Maka o Isa alawani, "Tabeana o karomiu modhawuna kinande to manga incia!" \p Manga murina alawani, "Inda amungki! Minaaka i iapai ingkami tapotibhaaka rua atu tibha doi pera\f + \fr 6:37 \fr*\fq doi pera: \fq*\ft Satibha doi pera satotuuna o ponambona saeo to mia mokarajaa. \ft*\f* to taaliaka kinandena mia mobhari mboo sii? Siitumo ponambona samia mokarajaana walu mbula!" \p \v 38 Apogaumo Isa, "Saopea kabharina roti modhaangiana i ingkomiu? Parakisaapea!" \p Sapadhana aparakisaaia, manga murina apogaumo, "Dhaangia lima angu o roti tee rua mbaa ikane." \p \v 39 Kasiimpo Isa atumpumo manga mia bhari sumai to auncura atombu-tombu karona i tampa mokorumpu momaijo. \v 40 Sabutuna auncuramo manga incia atombu-tombu karona, dhaangia saatu mia, dhaangia uka lima pulu mia. \v 41 Isa aalamo roti lima anguna tee ikane rua mbaana sumai, kasiimpo apotingara i laiana tee aemani sukuru i Aulataʼala to manga kinande sumai. Sapadhana sumai aweta-wetamea o roti sumai tee limana tee adhawuakea i manga murina to apapodhawu-dhawuakea i manga mia bhari sumai, tee uka atumpu manga murina to apapodhawu-dhawuakea o ikane rua mbaana sumai sakawana bhari-bharia mia apotibhaaka dhawuna. \v 42 Kasiimpo manga incia akande sakawana amambosu. \v 43 Sapadhana sumai, manga mia sumai arombusakamo bhilaana manga roti tee ikane sumai, garaaka dhaangia sapulu rua langka o bhilaana. \v 44 Kabharina mia mokandena roti sumai kera-kera lima rewu mia umane. \s1 Isa Adhala i Bhawona Uwe \sr 6:45-52 \r (Mat. 14:22-23; Yah. 6:16-21) \p \v 45 Sapadhana incia sumai, Isa alausakamo atumpu manga murina akompa i bhangka to apolimba porikana i Bait Saida tee Incia uka atumpu mia bhari sumai ambuli. \v 46 Sapadhana aposanga i manga mia bhari sumai, Incia apangaramo i gunu to adoʼa. \v 47 Wakutuuna amalo o bhangkana manga murina adhaangiamo i tanga-tangana tawo, sainamo Incia dhaangiapo i ati samia-miana. \v 48 Isa apentiromo ande manga murina tangasaana i nuncana karasai abhoseaka bhangkana roonamo dhaangia tee ngalu makaa mokangkanaina manga incia minaaka i aroa mbakana amarasai amaju. Kera-kera amakasu raneeo, Isa asapoiki manga incia tee adhala i bhawona uwena tawo sumai, mboomo gauna bhealaloi manga incia. \v 49 Maka wakutuuna manga incia akamata Isa adhala i bhawona uwena tawo, manga incia asarongia kanjoli, sabutuna manga incia akakee-keemo, \v 50 roonamo manga incia akamatea adhala i bhawona tawo tee atokidha. Maka o Isa alausakamo apogau, "Pekatangkamea incamiu! Iaku sii, bholi umaeka!" \v 51 Kasiimpo Isa akompa i bhangkana manga incia, tee o ngalu sumai auntomo tee manga incia bhari-bharia amentemo mpuu. \v 52 Manga incia indapo uka amaʼanaia o maʼanana pakandeana lima rewu mia sumai, roonamo ngangarandana tee fikirina manga incia dhaangiapo atotutubhi tee indapo amaʼanaia incema o Isa satotuuna. \s1 Isa Apaunto Manga Mia Mapii i Genesaret \sr 6:53-56 \r (Mat. 14:34-36) \p \v 53 Sakawana i sawetana, Isa tee manga murina asandaramo i kampo Genesaret tee alabu iwe sumai. \v 54 Sasapona minaaka i bhangka, manga mia iwe sumai alausaka amataua ande moumbana sumai o Isa. \v 55 Sakamatana Isa aumba i Genesaret, manga mia sumai aposabuntulimo tee apakoleleakea i saangua lipu sumai, jadi apepuumo manga mia momapii mopotidholena i bhawona kolemana atosodha tee abhawea i iapai-iapaipo uka i tampana Isa adhaangia. \v 56 Iapaipo uka Isa alingka, malape i kampo-kampo, i kota-kota, atawa i desa-desa, manga mia iwe sumai adhika manga mia momapii i dhaoa, tee aemani i Isa mamudhaakana aundaakea to adhingku tapana jubana, tee bhari-bharia mia modhingkua alausaka aunto o kapiina. \c 7 \s1 Parintana Aulataʼala tee Adatina Miana Israel \sr 7:1-27 \r (Mat. 15:1-20) \p \v 1 Kasiimpo sarombonga miana Farisi tee dhaangia uka pia mia o ahalii Hukumu Taurati moumbana minaaka i Yerusalem to aporomusaka i saripina Isa. \v 2 Manga incia akamata dhaangia pia mia o murina Isa akande tee limana "monaajisi," roonamo limana indapo abhanuia. \v 3 Manga miana Farisi tee manga miana Yahudi mosagaanana inda bheakande ande indapo aporikana abhanui limana mboomo cara mopadhana ipatotapuaka. Manga incia apewau mboo sumai roonamo akeniaka adati iadhariakana opu-opuana manga incia i piamo itu. \v 4 Sambulina minaaka i dhaoa uka manga incia inda bheakande ande indapo apekangkilo karona. Tee uka, dhaangiapo abhari o giu mosagaanana itaʼatina manga incia, mboomo giu bhanuiana mangko, cere, tee uka o panombo minaaka i riti tee bhangkona tampana kinande. \p \v 5 Siitumo sababuna, manga miana Farisi tee manga ahalii Hukumu Taurati sumai aabha i Isa, "Apokia manga murimu inda aose adatina manga opu-opuata i piamo itu, maka manga incia akande tee o limana dhaangiapo tee naajisina?" \p \v 6 \x - \xo 7:6-7 \xo*\xt Yes. 29:13. \xt*\x*Isa apogau tee manga incia, "E manga mia munaafiki! Inciamo atotuu opea mopadhana ipogauakana Nabii Yesaya wakutuuna incia apakawaaka kasameana Aulataʼala to ingkomiu, \q2 'Lipu incia sii ahoromatiaku tangkanamo i bhiwina, \q2 maka o ngangarandana amaridho tee Iaku. \q2 \v 7 Asia-siamo manga incia asombaaku, \q2 roonamo kaadhari iadhariakana manga incia o parinta minaaka i maanusia.' \m \v 8 Ingkomiu ubholia manga parintana Aulataʼala tee upengkeni i kaadharina maanusia." \p \v 9 Kasiimpo Isa apogau uka tee manga incia, "Ingkomiu umakidha mpuu upanainda parintana Aulataʼala tee inda uosea, mamudhaakana umembali ukeniaka adatimiu. \v 10 \x - \xo 7:10 \xo*\xt Limb. 20:12; 21:17; Im. 20:9; Kap. 5:16. \xt*\x*Roonamo o Nabii Musa apogau, 'Horomatia o amamu tee inamu,' tee, 'Incema-incema mopogauakana giu momadhaki i amana atawa i inana, incia tabeana atohukumu mate.' \v 11 Maka ingkomiu upogau tee uadhariaka: Ingkita tamembali tapogau i amata tee i inata, 'Iaku inda kumembali kuhambako, roonamo iaku padhamo kupojanji ande bhari-bharia harataaku bhekudhawuakea to Aulataʼala,' \v 12 sumaimo ingkomiu umendeusaka mia incia sumai to ahamba amana tee inana minaaka i wakutuu incia sumai. \v 13 Jadi tee adatina opu-opuamiu itu, ingkomiu upanaindamo firimanina Aulataʼala, tee dhaangiapo abhari uka o hali mopokana mboo sii ipewaumiu." \p \v 14 Kasiimpo Isa apendua uka akemba mia bhari sumai tee apogau, "Perangoiaku bhari-bharikomiu tee umaʼanaia: \v 15 Inda dhaangia saangu giu mominaakana i sambali kasiimpo apesua i nuncana karona mia amembali apanaajisi mia incia sumai, maka opea molimbana minaaka i ngangarandana mia siitumo mopanaajisia. \v 16 [Ande tee talingamiu, rangomea!]"\f + \fr 7:16 \fr*\ft Dhaangiapo uka manga kaburi momangenge inda tee aeati incia sii.\ft*\f* \p \v 17 Wakutuuna Isa abholi manga mia bhari sumai, Incia apesuamo i saangu bhanua. Kasiimpo manga murina aabhaaka maʼanana ibarati i saao. \v 18 Pogauna Isa i manga incia, "Buaka ingkomiu uka indapo umaʼanaia, mboomo manga mia mosagaanana? Buaka ingkomiu inda umataua ande o giu mominaakana i sambali kasiimpo apesua i nuncana karona mia, sumaimo o giu incia sumai inda amembali 'apanaajisi' mia incia sumai? \v 19 Roonamo giu incia sumai inda apesua i nuncana ngangaranda, maka apesua i nuncana kompona, kasiimpo atobhanaka i jamba." (Tee mboo sumai, Isa apogau ande bhari-bharia kinande "ahalala.") \p \v 20 Kasiimpo apogau uka, "Opea molimbana minaaka i ngangarandana mia, siitumo 'mopanaajisia.' \v 21 Roonamo minaaka i nuncana ngangaranda sumai aumba o fikiri madhaki, pebula, manako, tee pekamateana mia, \v 22 zinaa, kohawaa, kadhaki, katipu, moosena nawusuuna karona inda tee kaeana i aroana mia bhari, gigibulu, humbu-humbuana mia, sombo, kapatuli. \v 23 Bhari-bharia giu momadhaki sumai atiumba minaaka i nuncana ngangaranda tee o giumo incia sumai 'mopanaajisina' mia." \s1 Samia Bhawine Mencuana Miana Yahudi Moparacaeana tee Isa \sr 7:24-30 \r (Mat. 15:21-28) \p \v 24 Isa alingka minaaka iwe sumai kasiimpo aumba i lipu Tirus tee Sidon. Incia apesua i saangu bhanua tee amendeu ande dhaangia o mia momatauna umbaana. Moomini mboo sumai, umbaana Isa uka inda amembali atorahasiaaka. \v 25 Sampe dhaangia samia bhawine mokoanaakana bhawine ipesuaikina rohi madhaki moumbana iwe sumai roonamo arango lelena Isa. Ina sumai aumba i Isa kasiimpo asuju i aroana. \v 26 Inana anaana sumai mencuana miana Yahudi maka incia o miana lipu Siro-Fenisia. Incia apepuumo aemani mpuu mamudhaakana o Isa apadhencu seetani mopesuaikina anaana bhawine sumai. \p \v 27 Kasiimpo Isa apogau, "Taroakamo manga anaana amambosuaka porikana, roonamo inda amalape taala rotina manga anaana kasiimpo tatudhaakea i mantoa." \add Maʼanana Isa, "Iaku kuporikanapo kuhamba miaku karoku, siitumo miana Yahudi, roonamo indapo akawa wakutuuna kuhamba mia minaaka i lipu mosagaanana."\add* \p \v 28 Lawanina inana anaana sumai, "Atotuu, e Opu, maka manga mantoa i tambena meja uka akande kinande bhilaa ipakotibuna manga anaana sumai." \p \v 29 Pogauna Isa, "Rampaakanamo pogaumu itu atotuu, umbulimo sii-sii! Seetani sumai alimbamo minaaka i anamu." \p \v 30 Inana anaana sumai ambulimo i bhanuana, sakawana i bhanua, incia apotibhaakamo anaana bhawine sumai tangasaana apotidhole i kolema tee o seetani sumai alimbamo. \s1 Isa Apaunto Kapiina Mia Mabhongo \sr 7:31-37 \p \v 31 Kasiimpo Isa abholi lipu Tirus tee alaloi Sidon aporope i Tawona Galilea, tee adhala i tanga-tangana lipu Dekapolis. \v 32 Kasiimpo dhaangia pia mia o mia mobhawana mia mabhongo mokaʼaaʼaa i aroana Isa tee aemani mpuu, mamudhaakana Incia adhika limana i bhawona mia mapii sumai tee apauntoa minaaka i kapiina. \p \v 33 Sapadhana agaatia minaaka i mia bhari, Isa apapesuamo kauna limana i talingana mia incia sumai, kasiimpo apewilu \add i kauna limana karona\add* tee adhingku dhelana mia incia sumai. \v 34 Incia apotingara i laiana tee ahela poinuncana kasiimpo apogau i nuncana pogau Aram,\f + \fr 7:34 \fr*\fq pogau Aram: \fq*\ft Sala saangu pogau ipake i lipuna Israel i wakutuu incia sumai. \ft*\f* "Efata," maʼanana, "Tobungkalemo." \v 35 Sapadhana incia sumai o mia mabhongo sumai amembalimo aporango, tee wakutuu incia sumai uka o dhelana mboomo atorambasaka minaaka i kabhoke tee incia apepuumo atinda apogau. \p \v 36 Manga incia atumpua Isa, mamudhaakana inda apetulatulaaka giu incia sumai i incemapo uka. Maka sahandana asasia, manga incia sahandana apogauakea o lele incia sumai. \v 37 \x - \xo 7:37 \xo*\xt Yes. 35:5-6.\xt*\x*Manga mia sumai aposamentemo. Kasiimpo manga incia apogau, "Incia apamembali sagala giu amembali amalape; Incia apamembali mia mabhongo amembali aporango tee o mia mobhea amembali apogau." \c 8 \s1 Isa Apakande Pata Rewu Mia \sr 8:1-10 \r (Mat. 15:32-39) \p \v 1 Saangu wakutuu dhaangia uka o mia bhari aporomusaka, maka iwe sumai inda tee kinande momembalina ikandena manga mia bhari sumai. Kasiimpo Isa akemba manga murina tee apogau, \v 2 "Iaku amaasi incaku tee manga mia bhari sii, roonamo talu eomo kangengena manga incia apoose tee Iaku, maka inda dhaangia momembalina ikandena manga incia. \v 3 Ande kutumpua ambuli i bhanuana tee dhaangiapo tangasaana amaara kompona mboo sumai dhaanamo manga incia bheamalimpu i dhala, roonamo i tanga-tangana manga incia dhaangia uka moumbana minaaka i karidhoana." \p \v 4 Manga murina alawani, "Tuaapa amembali i tampa momalino mboo sii tapotibhaaka kinande to tapakandeaka mia mobhari mboo sii?" \p \v 5 Aabhamo Isa i manga incia, "Saopea o kabharina roti modhaangiana i ingkomiu?" \p Lawanina manga murina, "Dhaangia pitu angu." \p \v 6 Incia atumpumo mia bhari sumai auncura i tana. Kasiimpo Isa aalamo pitu angua roti sumai tee aemani sukuru, aweta-wetamea, tee apepuumo adhawuakea i manga murina to abage-bageakea i manga mia bhari sumai. Kasiimpo manga murina abage-bageakea uka. \v 7 Manga incia uka dhaangia pia mbaa o ikane maidhiidhina. Sapadhana aemani sukuru to manga ikane sumai, Isa atumpumo uka manga murina to abage-bageakea o ikane sumai to mia bhari. \v 8 Manga mia incia sumai akandemo sakawana amambosu. Kasiimpo wakutuuna manga murina arombusaka bhilaana kinande sumai, garaaka dhaangia pitu langka maoge o bhilaana. \v 9 Kabharina manga mia sumai kera-kera pata rewu mia. Kasiimpo Isa atumpumo manga mia bhari sumai ambuli. \v 10 Sapadhana sumai o Isa alausakamo akompa i bhangka apobhawa tee manga murina tee abhose i lipu Dalmanuta. \s1 Manga Miana Farisi Aemani Tanda \sr 8:11-13 \r (Mat. 16:1-4) \p \v 11 \x - \xo 8:11-12 \xo*\xt Mat. 12:38-39; Luk. 11:16; 11:29. \xt*\x*Kasiimpo aumbamo manga mia mominaakana i rombongana Farisi tee apepuumo apotagali tee Isa. Roonamo gauna acobai Isa, manga incia aemani i Incia mamudhaakana apakamataakea saangu tanda inda momentela minaaka i sorogaa. \v 12 Isa ahela poinuncana i nuncana ngangarandana roonamo inda asanaa, kasiimpo apogau, "Apokia manga mia i zamani sii-sii apeelo saangu tanda inda momentela? Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, manga mia i zamani sii-sii inda bheatodhawuaka tanda opeapo uka to manga incia." \v 13 Isa abholi manga mia mominaakana i rombongana Farisi sumai tee akompa i bhangka, kasiimpo alingka i ati i sawetana Tawona Galilea. \s1 Ragina Manga Mia minaaka i Rombongana Farisi tee Ragina Herodes \sr 8:14-21 \r (Mat. 16:5-12) \p \v 14 Garaaka manga murina Isa amalingu abhawa roti tee tangkanamo dhaangia saangu o roti ibhawana manga incia i nuncana bhangka. \v 15 \x - \xo 8:15 \xo*\xt Luk. 12:1. \xt*\x*Isa apogau tee manga incia, "Udhania pekalape, jagania o karomiu minaaka i kadhakina manga mia mominaakana i rombongana Farisi tee ragina Herodes."\f + \fr 8:15 \fr*\fq ragina Herodes: \fq*\ft Miana Yahudi apake oni ragi apamembalia pogau ibarati to apekaogeaka kuasana, siitumo kuasa momalape atawa o kuasa momadhaki. Iwe sii o Isa apogauaka kadhaki bheiumbaaka minaaka i giu opea inda iparacaeana miana Farisi tee Herodes i mia bhari. \ft*\f* \p \v 16 Kasiimpo manga incia akoja-kojaakamo to hali incia sumai podho-podho manga incia tee apogau, "Incia apogau mboo sumai roonamo ingkita inda tee rotita." \p \v 17 Wakutuuna Isa amataua ikoja-kojaakana manga incia, Incia apogaumo, "Apokia ingkomiu ukoja-kojaaka soʼalina ingkomiu inda ubhawa roti? Buaka ingkomiu indapo uka ukamatea tee umaʼanaia? Ingkomiu sii umentagali mpuu! \v 18 \x - \xo 8:18 \xo*\xt Yer. 5:21; Yeh. 12:2; Mrk. 4:12. \xt*\x*Ingkomiu ukomata, pokia ingkomiu inda upokamata? Ingkomiu ukotalinga, pokia ingkomiu inda uporango? Buaka ingkomiu inda uudhania \v 19 wakutuuna kuweta-weta lima angu roti to lima rewu mia? Pia langka o labhina irombusakamiu?" \p Lawanina manga incia, "Sapulu rua langka." \v 20 "Atawa wakutuuna kuweta-weta pitu angu roti to pata rewu mia, pia langka o labhina irombusakamiu?" Lawanina manga incia, "Pitu langka maoge." \p \v 21 Kasiimpo Isa apogau uka i manga incia, "Indapo uka umaʼanaia?" \s1 Isa Apaunto Kapiina Mia Mawilo i Bait Saida \sr 8:22-26 \p \v 22 Isa tee manga murina akawamo i Bait Saida. Kasiimpo dhaangia manga mia mobhawaakea samia umane momawilo tee aemani mpuu i Isa to adhingku o mia mawilo sumai mamudhaakana amembali apokamata. \v 23 Isa akeni limana mia mawilo sumai tee atondaia i sambalina kampo. Isa awiluki matana mia mawilo sumai tee adhika limana i matana mia incia sumai, kasiimpo aabhakia, "Amembalimo upokamata?" \p \v 24 Mia mawilo sumai apotonto i aroana, kasiimpo apogau, "Iaku kumembalimo kukamata manga mia, maka manga incia kukamatea mboomo manga puuna kau mokalingka-lingka." \p \v 25 Isa apendua adhika limana i matana mia mawilo sumai. Sabutuna o matana mia sumai atobungkalemo, incia amembalimo apokamata, tee atindamo akamata sagala giu. \v 26 Kasiimpo Isa apogau tee mia mopadhana ipauntona kapiina sumai, "Mbulimo, tee bholimo upesua pendua i kampo incia sumai."\f + \fr 8:26 \fr*\fq bholimo upesua pendua i kampo incia sumai: \fq*\ft Dhaangiapo uka manga kaburi momangenge mopogauna, "Bholi upesua pendua i kampo tee apaumbaaka giu incia sumai i incemapo uka." \ft*\f* \s1 Kangakuna Petrus \sr 8:27-30 \r (Mat. 16:13-20; Luk. 9:18-21) \p \v 27 Isa tee manga murina alingka i desa-desa moposarina tee kota Kaisarea Filipi. I tangana dhala o Isa aabhamo i manga murina, "Kera-kera i fikirina mia, incema Iaku sii?" \p \v 28 \x - \xo 8:28 \xo*\xt Mrk. 6:14-15; Luk. 9:7-9. \xt*\x*Manga murina alawani, "Dhaangia mopogauna, 'Nabii Yahya Mopapebhahona,'\f + \fr 8:28 \fr*\fq Nabii Yahya Mopapebhahona \fq*\ft Siitumo samia nabii indapo momangengena momate. Incia o tolidhana inana Isa, siitumo Siti Mariam. [Elisabet o inana Yahya tee pinoinana Siti Mariam.] Tee o Isa aabhia alabhi minaaka samia nabii (kamata \ft*\xt Mat. 3:1; 11:9)\xt*\f* maka mosagaanana apogau, 'Nabii Ilyas,'\f + \fr 8:28 \fr*\fq Nabii Ilyas: \fq*\ft Ilyas sumai samia nabii molaianina Kawasana Opu i zamanina manga raja Israel motoangkana i sorogaa wakutuuna incia dhaangiapo adhadhi. Manga incia afikiria ambuli pendua i dunia tee asarongiaka karona o "Isa." \ft*\f* sainamo mosagaanana uka apogau, 'Sala samia minaaka i manga nabii.' " \p \v 29 \x - \xo 8:29 \xo*\xt Yah. 6:68-69. \xt*\x*Kasiimpo Isa aabha uka, "Kera-kera i fikirimiu, incema buaka Iaku sii?" \p Alawanimo o Petrus, "E Opu, Ingkoomo Al Masi."\f + \fr 8:29 \fr*\fq Al Masi: \fq*\ft Al Masi dhaangia o sarona minaaka i pogau Ibrani \ft*\it "Mesias."\it* Maʼanana \it Mesias\it* "mia iminakina bhaana." Mia sumai o bhaana aminakia to tandana asahamo Kawasana Opu to apamembalia raja atawa o nabiina atawa o imamuna.\f* \p \v 30 Kasiimpo Isa alarangia mpuu manga murina mamudhaakana inda apaumbaakea to incemapo uka o pokaiana tee karona. \s1 Kapaumbaakana Bhaa-bhaana to Pokaiana tee Kanarakaana Isa tee Saratina to Moosena Incia \sr 8:31-38; 9:1 \r (Mat. 16:21-28; Luk. 9:22-27) \p \v 31 Sapadhana incia sumai o Isa apepuumo aadhariaka manga murina, ande o Anana Maanusia tabeana anamisi bhari kanarakaa. Incia bheamendeua manga mancuanana miana Israel, manga imamu maoge, tee manga ahalii Hukumu Taurati. Incia bheatopekamate, maka talu eo sapadhana sumai, Incia bheadhadhi pendua. \v 32 Isa apakawaaka giu incia sumai tee mpuu-mpuuna incana tee atinda mpuu. Maka o Petrus ahela Isa i saripi tee apepuumo agorampangia. \p \v 33 Maka wakutuuna Isa apoili tee apotonto i manga murina, Incia agorampangimo Petrus. Pogauna, "Dhencumo minaaka i aroaku, e Ibilisi! Roonamo fikirimu inda aminaaka i Aulataʼala, maka aminaaka i maanusia." \p \v 34 \x - \xo 8:34 \xo*\xt Mat. 10:38; Luk. 14:27. \xt*\x*Kasiimpo Isa akemba mia bhari tee manga murina, tee apogau i manga incia, "Ande dhaangia o mia gauna mooseaku, tabeana abholia o urusana karona, inda alabhiaka karona, tee asodha kau salibna tee aoseaku. \v 35 \x - \xo 8:35 \xo*\xt Mat. 10:39; Luk. 17:33; Yah. 12:25. \xt*\x*Roonamo incema-incema gauna mopasalaamatina inyawana, incia bheakailanga inyawana, maka incema-incema mokailangana inyawana rampaakanamo Iaku tee roonamo Lele Malapena Aulataʼala, incia bheapasalaamati inyawana. \v 36 Opea o labana mia apotibhaaka saangua dunia sii maka akailanga inyawana? \v 37 Atawa opea momembalina idhawuakana mia to abholosiaka inyawana? \v 38 Roonamo incema-incema momaeana moʼakuiaku tee momaeana moʼakuina pogauku i tanga-tangana zamanina mia mokodosa tee mia inda mokeniakana janjina sii, sumaimo o Anana Maanusia uka bheamaea aʼakui mia incia sumai wakutuuna Incia aumba naile itu i nuncana kamuliangina Amana apoose tee manga malaaʼekati momangkilo." \c 9 \p \v 1 Isa apogau uka i manga incia, "Tee mpuu-mpuuna incaku Iaku kupaumbakomiu, satotuuna i tanga-tangamiu sii dhaangia pia mia o mia inda bhemomatena ande manga incia indapo akamata Pamarintana Aulataʼala aumba tee kuasana." \s1 Isa Atomuliangi i Bhawona Gunu \sr 9:2-13 \r (Mat. 17:1-13; Luk. 9:28-36) \p \v 2 \x - \xo 9:2-7 \xo*\xt 2Ptr. 1:17-18. \xt*\x*Nama eo sapadhana sumai, Isa abhawa Petrus, Yakub, tee Yahya apene i saangu gunu momalanga to apekalino iwe sumai. I tampa incia sumai bhanguna Isa atobhaliimo i aroana talu miaia murina sumai. \v 3 Pakeana amembalimo amaputi mpuu tee akosilo. Inda dhaangia samia uka i dunia sii momembalina mopekaputina pakea sakawana amaputi mboo sumai. \v 4 Saanampuu manga incia akamatamo Nabii Ilyas apobhawa-bhawa tee Nabii Musa, tangasaana akoja-koja tee Isa. \p \v 5 Kasiimpo apogaumo Petrus tee Isa, "E Guru, takaunde-unde mpuu ingkami tamboore iwe sii. Taroakamo ingkami tapakaro talu angu kema: saangu to Ingkoo, saangu to Nabii Musa, tee saanguna uka to Nabii Ilyas." \v 6 Incia apogau mboo sumai roonamo inda amataua bheapogauaka opea uka tee Isa, rampaakanamo manga incia amaeka mpuu. \p \v 7 \x - \xo 9:7 \xo*\xt Mat. 3:17; Mrk. 1:11; Luk. 3:32. \xt*\x*Kasiimpo asapomo taʼina ngalu atutubhi manga incia tee atorangomo suara minaaka i taʼina ngalu sumai, "Siimo Ana imaasiakaku. Perangoia Incia!" \p \v 8 Wakutuu incia sumai uka manga incia alausaka apotonto i saripina, maka inda dhaangia o mia mopoosena tee manga incia, tangkanamo Isa samia-miana! \p \v 9 Wakutuuna Isa tee talu miaia murina asapo minaaka i gunu sumai, Isa asamea mamudhaakana inda apetulatulaakea i incemapo uka opea mopadhana ikamatana manga incia, sakawana o Anana Maanusia adhadhi pendua minaaka i mate. \v 10 Manga incia ataʼatia o kasameana Isa sumai, maka apoabha-abhakimo podho-podho manga incia opea o maʼanana, "adhadhimo pendua minaaka i mate." \p \v 11 \x - \xo 9:11 \xo*\xt Mal. 4:5; Mat. 11:14. \xt*\x*Kasiimpo manga incia aabhamo i Isa, "Apokia manga ahalii Hukumu Taurati apogauaka ande o Nabii Ilyas tabeana aumba porikana?" \p \v 12 Lawanina Isa i manga incia, "Inciamo atotuu, Nabii Ilyas bheaumba porikana tee alape-lape pendua bhari-bharia giu. Maka tuaapa tee opea mopadhana motoburina to pokaiana tee Anana Maanusia ande Incia bheanamisi bhari kanarakaa tee atohina? \v 13 Iaku kupogau tee ingkomiu ande o Nabii Ilyas aumbamo,\f + \fr 9:13 \fr*\fq Nabii Ilyas aumbamo: \fq*\ft Giu incia sii uka apetulatulaakea i \ft*\xt Mat. 17\xt*, siitumo manga murina Isa amaʼanaia ande o Isa apogauaka pokaiana Nabii Yahya iwe sii ande takamata \xt Mat. 17:13\xt* mopogauna, "Wakutuuna incia sumai manga murina amaʼanaimea opea ipogauakana Isa to Nabii Yahya mopapebhahona manga mia motoba." \f* maka manga mia apewaua saincana apokana mboomo opea mopadhana motoburi i nuncana Kitabi Momangkilo pokaiana tee karona." \s1 Isa Apadhencu Rohi Madhaki Minaaka i Samia Anaana Mobhea \sr 9:14-29 \r (Mat. 17:14-21; Luk. 9:37-43) \p \v 14 Kasiimpo Isa tee talu miaia murina akawa i tampana manga murina mosagaanana. Manga incia akamata mia bhari tangasaana alibu manga murina sumai, tee uka dhaangia pia mia manga ahalii Hukumu Taurati tangasaana apotagali tee manga incia. \v 15 Wakutuuna manga mia bhari sumai akamata Isa, manga incia alausaka amentemo mpuu, tee aposabuntulimo to apokenilimaakea. \p \v 16 Kasiimpo Isa aabha i manga incia, "Opea ipotagaliakamu tee manga incia?" \p \v 17 Sala samia minaaka i tanga-tangana mia bhari sumai alawani, "E Guru, iaku kubhawaakako anaku umane roonamo apesuaikia rohi madhaki imembaliakana abhea. \v 18 Gagari o rohi madhaki sumai apesuaiki badana anaku tee arambi-rambitakea i tana, ngangana akobura-bura, ngincina akakiri-kiri tee saangua badana akangkidha-ngkidha. Iaku padhamo kuemani i manga murimu mamudhaakana apadhencu rohi madhaki sumai, maka manga incia inda amembali apadhencua." \p \v 19 Lawanina Isa tee manga mia modhaangiana iwe sumai, "E ingkomiu manga mia i zamani sii-sii inda moparacaeana i Aulataʼala, sakawana naepia Iaku kumboore kupobhawa-bhawa tee ingkomiu, tee sakawana naepia kusabaraakakomiu? Bhawea o anana itu iwe sii!" \p \v 20 Kasiimpo o anaana sumai abhawea i Isa. Wakutuuna o rohi madhaki sumai akamata Isa, incia alausakamo apewau anaana sumai akangkidha-ngkidha, sabutuna o anaana sumai akotibu tee apekadole-dole i tana tee o ngangana akobura-bura. \p \v 21 Aabhamo o Isa i amana anaana sumai, "Saopeamo kangengena o anaana sumai anamisi giu incia sii?" \p Alawanimo amana, "Apepuu minaaka dhaangiapo amaidhiidhi. \v 22 Rohi madhaki sumai amenturu mpuu atudhaaka anaana sumai i nuncana waa tee i nuncana uwe to apekamatea. Kuemani mangamaasiakapo tee mangatulungipo, ande umembali upaunto kapiina anaku sii!" \p \v 23 Lawanina Isa, "Upogauaka opea? Ande kumembali? Inda dhaangia inda momembalina to manga mia moparacaeana i Aulataʼala." \p \v 24 Amana anaana sumai alausaka agora, "Iaku kuparacaea! Tulungiaku o mia mokurana moparacaea sii!" \p \v 25 Wakutuuna Isa akamata mia bhari aposabuntuli aumba tee aporomusaka, Incia agorampangimo rohi madhaki sumai tee apogau, "E rohi madhaki mosababuakana bhea tee kabhongo, Iaku parintaakako, ulimbamo minaaka i anaana sii tee bholi upesuaikia pendua!" \p \v 26 Kasiimpo apekeemo rohi madhaki sumai tee ahudha-hudhalimo anaana sumai sabutuna alimbamo minaaka i anaana sumai. Anaana sumai atokamata mboomo mia mate, tee abhari o mia mopogauna, "Incia amatemo!" \v 27 Maka o Isa akeni limana anaana sumai tee apabhangua, kasiimpo akakaromo o anaana sumai. \p \v 28 Sapesuana i nuncana bhanua, manga murina aabhamo i Isa wakutuuna indapo dhaangia tee manga mia mopobhawana tee Incia, "Apokia ingkami inda amembali tapadhencu rohi madhaki sumai?" \p \v 29 Lawanina Isa i manga incia, "Rohi madhaki giu mboo sii inda amembali atopadhencu tee cara opeapo uka, maka tabeana uemaniakea tulungi i Aulataʼala i nuncana doʼa."\f + \fr 9:29 \fr*\fq doʼa: \fq*\ft Dhaangiapo uka manga kaburi momangenge motoburina "doʼa tee poasa."\ft*\f* \s1 Kapaumbaaka Irua Mpearona to Kanarakaana Isa \sr 9:30-32 \r (Mat. 17:22-23; Luk. 9:43-45) \p \v 30 Isa tee manga murina alingka minaaka iwe sumai, kasiimpo alaloi lipu Galilea, tee o Isa amendeu ande o giu incia sumai amataua mia, \v 31 roonamo Incia tangasaana aadhari manga murina. Incia apogau, "Anana Maanusia bheatopasaraakaaka i limana maanusia tee Incia bheatopekamate. Maka talu eo sapadhana matena, Incia bheadhadhi pendua." \v 32 Manga incia inda amaʼanaia opea ipogauakana sumai. Moomini mboo sumai, manga incia amaeka aabhaaka hali incia sumai i Isa. \s1 Incema Momaogena i Tanga-tangana Manga Murina \sr 9:33-37 \r (Mat. 18:1-5; Luk. 9:46-48) \p \v 33 Kasiimpo Isa tee manga murina akawamo i Kapernaum. Wakutuuna Isa adhaangia i bhanua, Incia aabhamo i manga murina, "Opea ipogauakamiu i dhala i saao?" \v 34 \x - \xo 9:34 \xo*\xt Luk. 22:24. \xt*\x*Maka manga incia inda akoʼuu, roonamo kangengena i nuncana lingkaana, manga incia apotagaliaka incema momaogena mpuu i tanga-tangana manga incia. \p \v 35 \x - \xo 9:35 \xo*\xt Mat. 20:26-27; 23:11; Mrk. 10:43-44; Luk. 22:26. \xt*\x*Sauncurana o Isa akembamo sapulu rua miaia o murina sumai kasiimpo apogau, "Ande o mia gauna bheamembali mobhaa-bhaana, sumaimo incia tabeana amembali kapadhaa minaaka i bhari-bharia, tee tabeana alaiani bhari-bharia mia." \p \v 36 Kasiimpo Incia aala samia anaana maidhiidhi tee apakakaroa i tanga-tangana manga incia. Isa asaku anaana sumai, kasiimpo apogau tee manga incia, \v 37 \x - \xo 9:37 \xo*\xt Mat. 10:40; Luk. 10:16; Yah. 13:20. \xt*\x*"Incema-incema motarimana anaana maidhiidhi sii roonamo anaana sii aparacaeaku, maʼanana incia atarimaaku uka, tee incema-incema motarimaaku, incia inda soo atarimaaku, maka atarima uka Incia molambokoaku." \s1 Samia Mencuana Murina Isa Apadhencu Seetani \sr 9:38-41 \r (Luk. 9:49-50) \p \v 38 Kasiimpo Yahya apogau tee Isa, "E Guru, ingkami takamata mia apadhencu manga rohi madhaki apake saromu. Ingkami tasasia roonamo incia mencuana sampooseta." \p \v 39 Maka o Isa apogau, "Bholi usasia! Roonamo inda dhaangia o mia mopadhaangiana muuzizati tee apake saroku alausaka amembali abhoasaka o giu momadhaki to Iaku. \v 40 \x - \xo 9:40 \xo*\xt Mat. 12:30; Luk. 11:23. \xt*\x*Roonamo incema-incema inda mangabhalina, incia o mia mopoosena tee ingkita. \v 41 \x - \xo 9:41 \xo*\xt Mat. 10:42. \xt*\x*Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, incema-incema modhawukomiu satonde uwe isumpu rampaakanamo ingkomiu o murina Al Masi, sumaimo incia dhaanamo bheatarima fahalana." \s1 Pengkaanaka tee Mia Mopasaladhalana Mia Mosagaanana \sr 9:42-50 \r (Mat. 18:6-9; Luk. 17:1-2) \p \v 42 "Incema-incema mopasaladhalana sala samia minaaka i manga anaana maidhiidhi moparacaeana tee Iaku, sumaimo salabhina saangu bhatu kagili abhokeakea i bhorokona tee atotudhaaka i nuncana tawo. \v 43 \x - \xo 9:43 \xo*\xt Mat. 5:30. \xt*\x*Ande o limamiu apasaladhalakomiu, tumpoa! Roonamo salabhina udhadhi ubakaa tee sambali limamiu tee udhadhi tee ruambalia limamiu maka upesua i nuncana narakaa, siitumo i nuncana waa inda momembalina motopekamate. \v 44 [I tampa incia sumai, \q1 'ulo-ulona inda bheamate, \q2 tee o waana arore torosu saʼumurua.']\f + \fr 9:44 \fr*\ft Dhaangiapo uka manga kaburi momangenge inda tee aeati incia sii.\ft*\f* \m \v 45 Ande o aemiu apasaladhalakomiu, tumpoa! Roonamo salabhina udhadhi tee sambali aemiu tee udhadhi tee ruambalia aemiu, maka utotudhaaka i nuncana narakaa. \v 46 [I tampa incia sumai, \q1 ulo-ulona inda bheamate, \q2 tee o waana arore torosu saʼumurua.]\f + \fr 9:46 \fr*\ft Dhaangiapo uka manga kaburi momangenge inda tee aeati incia sii.\ft*\f* \m \v 47 Ande o matamiu apasaladhalakomiu, pintokia! Roonamo salabhina upesua i nuncana Pamarintana Aulataʼala tangkanamo tee sambali o matamiu, tee ukomata ruambali maka utotudhaaka i nuncana narakaa. \v 48 \x - \xo 9:48 \xo*\xt Yes. 66:24.\xt*\x*I tampa incia sumai, \q1 'ulo-ulona inda bheamate, \q2 tee o waana arore torosu saʼumurua.' \m \v 49 Roonamo bhari-bharia mia bheatogaraiaka tee waa."\f + \fr 9:49 \fr*\fq bheatogaraiaka tee waa: \fq*\ft Maʼanana, bhari-bharia mia bheanamisi kapancoba momarasai, atawa bhari-bharia mia bhealaloi kapancoba tee kanarakaa. Gara atojaloaka tee kurubani itunu (kamata \ft*\xt Im. 2:13\xt*) jadi o aeati incia sii amembali uka atogambaraaka kabilanga mia modhadhina mboomo kurubani to Aulataʼala ipekangkiloaka tee kapancoba. \f* \p \v 50 "Inciamo o gara amalape, maka ande o gara amembali amatawaa, tee opea umembali upekaparea? Jadi ingkomiu tabeana udhadhi mboomo gara tee udhadhi upomalape tee manga mia mosagaanana." \c 10 \s Pobholia \sr 10:1-12 \r (Mat. 19:1-9) \p \v 1 Kasiimpo o Isa abholi tampa incia sumai tee alingka aporope i poropinsi Yudea tee i lipu i wetana timbuna Umala Yordan. Mia bhari aumba alibutia, kasiimpo Isa aadhari manga mia bhari sumai mboomo kananeana. \p \v 2 Sabutuna aumbamo manga mia mominaakana i rombongana Farisi to acobai Isa tee aabha, "Amembali buaka samia umane abholi bhawinena?" \p \v 3 Lawanina Isa, "Opea iparintaakana Nabii Musa to ingkomiu?" \p \v 4 \x - \xo 10:4 \xo*\xt Kap. 24:1-4; Mat. 5:31. \xt*\x*Manga incia apogau, "Musa aundaakea o mia apobholi tee bhawinena maka tabeana aporikana aburi sura kabhotu." \p \v 5 Pogauna Isa tee manga incia, "Roonamo kakaana incamiu sabutuna aburimea o parinta incia sumai to ingkomiu. \v 6 \x - \xo 10:6 \xo*\xt Bhaa. 1:27; 5:2. \xt*\x*Maka minaaka i auwalina dunia sii, Aulataʼala 'apadhaangia umane tee bhawine.' \v 7 \x - \xo 10:7-8 \xo*\xt Bhaa. 2:24. \xt*\x*'Rampaakanamo alasa incia sii, samia umane bheabholi amana tee inana, tee adhadhi aposaangu tee bhawinena \v 8 sabutuna rua miaia amembali asaangu bada.' Tee mboo sumai, manga incia mencuanamo rua mia, maka saangu. \v 9 Rampaakanamo sumai, opea mopadhana ipaposaanguna Aulataʼala, ancosala apapogaaia maanusia." \p \v 10 Sapesuana Isa tee manga murina i bhanua, manga murina abhaakamo uka pendua o hali incia sumai i Incia. \v 11 \x - \xo 10:11-12 \xo*\xt Mat. 5:32; Luk. 16:18; 1Kor. 7:10-11. \xt*\x*Kasiimpo o Isa apogau, "Incema mobholina bhawinena kasiimpo akawi tee bhawine mosagaanana, maʼanana incia apewau zina tee bhawinena. \v 12 Mboo sumai uka tee bhawine mobholina umanena. Ande incia akawi tee umane mosagaanana, incia uka apewau zina." \s Isa Aemani Barakati to Manga Anaana \sr 10:13-16 \r (Mat. 19:13-15; Luk. 18:15-17) \p \v 13 Kasiimpo dhaangia tee mia mobhawana manga anaana i Isa, tee aharapu mamudhaakana manga anaana sumai adhingkua Isa, maka manga murina agorampangi manga mia incia sumai. \v 14 Wakutuuna Isa akamata giu incia sumai, Incia aʼamara tee apogau, "Taroakamea manga anaana sumai aumba i Iaku. Bholi ujoli-jolia, roonamo manga miamo mboo sumai momembalina uumatina Pamarintana Aulataʼala. \v 15 \x - \xo 10:15 \xo*\xt Mat. 18:3. \xt*\x*Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, incema-incema inda motarimana Pamarintana Aulataʼala mboomo anaana maidhiidhi tee apaporitambe karona, incia inda bheamembali apesua i nuncana." \v 16 Kasiimpo o Isa asaku manga anaana sumai, apoose adhikaakea limana i bhawona bhaana samia-samia tee aemaniakea barakati to manga incia. \s Mia Morangkaea Anarakaa Apesua i Nuncana Pamarintana Aulataʼala \sr 10:17-27 \r (Mat. 19:16-26; Luk. 18:18-27) \p \v 17 Wakutuuna Isa apalausaka lingkaana, dhaangia samia o mia mobuntulina moumbana i Incia kasiimpo asuju i aroana tee aabha, "E Guru momalape, opea tabeana ipewauku mamudhaakana kupotibhaaka dhadhi mobakaa?" \p \v 18 Isa apogau, "Apokia usarongiaku kumalape? Inda dhaangia samia uka momalapena, tabeana Sakaro-karona Aulataʼala momalapena. \v 19 \x - \xo 10:19 \xo*\xt Limb. 20:12-16; Kap. 5:16-20. \xt*\x*Ingkoo umataumea manga parintana Aulataʼala: Bholi upekamate mia, bholi uzina, bholi umanako, bholi udhawu kasakusii gau-gau, bholi utipu mia mosagaanana, tee uhoromatia o amamu tee inamu." \p \v 20 Apogaumo o mia sumai tee Isa, "E Guru, bhari-bharia parinta incia sumai padhamo kuosea apepuu minaaka kumaidhiidhi." \p \v 21 Kasiimpo Isa atonto mia incia sumai tee abukeaka kaasina incana tee apogau, "Dhaangia saangupo indapo ipewaumu. Mbulimo, asomea bhari-bharia harataa pewauamu, kasiimpo udhawuakea o doina hasilina pewauamu sumai i mia misikini, sumaimo ingkoo bheupotibhaaka harataa mobakaa i sorogaa. Sapadhana incia sumai, mbulimo iwe sii tee uosemo Iaku." \v 22 Sarangona pogau incia sumai, incia amaidhiidhimo incana tee alingkamo minaaka i iwe sumai, roonamo incia abhari o harataana. \p \v 23 Kasiimpo o Isa apotonto i saripina tee apogau i manga murina, "Amarasai mpuu o mia morangkaea apesua i nuncana uumatina Pamarintana Aulataʼala!" \p \v 24 Manga murina amente arango pogauna Isa sumai. Kasiimpo Isa apogau uka, "E manga anaku, amarasai mpuu to mia apesua i nuncana Pamarintana Aulataʼala! \v 25 Alabhi amamudha sambaa unta apesua i bhalona sorumba tee samia o mia morangkaea apesua i nuncana Pamarintana Aulataʼala." \p \v 26 Sarangona pogauna Isa sumai, manga murina sahandana amente, tee apoabha-abhakimo podho-podho manga incia, "Ande mboo sumai, incema momembalina ipasalaamati?" \p \v 27 Isa atonto manga incia tee apogau, "Maanusia inda amembali apasalaamati karona, maka o Aulataʼala momembalina mopasalaamatina maanusia, roonamo Aulataʼala amembali apewau opeapo uka." \s1 Ponambona Taose Isa \sr 10:28-31 \r (Mat. 19:27-30; Luk. 18:28-30) \p \v 28 Kasiimpo apogaumo o Petrus tee Isa, "Ingkami tabholimea bhari-bharia pewauamami to taose Ingkoo!" \p \v 29 Pogauna Isa, "Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, mia mobholina bhanuana, witinaina umane, witinaina bhawine, amana, inana, manga anana, atawa o inawuna roonamo Iaku tee rampaakanamo Lele Malape, \v 30 sumaimo i wakutuu incia sii uka incia bheapotibhaaka saatu kali lipa: manga bhanua, witinai umane, witinai bhawine, ina, anaana, tee inawu moomini incia anamisi pegiu-giuna kanarakaa. Sainamo i zamani bhemoumbana naile itu, incia bheapotibhaaka dhadhi mobakaa. \v 31 \x - \xo 10:31 \xo*\xt Mat. 20:16; Luk. 13:30. \xt*\x*Maka naile itu, abhari o mia mokokauncuramakana momalanga sii-sii bheapotibhaaka kauncuramaka moporitambena mpuu, tee abhari o mia mokokauncuramakana moporitambe sii-sii bheapotibhaaka kauncuramaka momalangana mpuu." \s1 Kapaumbaakana I Talu Mpearona to Kanarakaana Isa \sr 10:32-34 \r (Mat. 20:17-19; Luk. 18:31-34) \p \v 32 Wakutuuna Isa tee manga murina tangasaana i nuncana lingkaana alingka i Yerusalem, Incia alingka aporiaroa, sainamo manga mia moosea i talikuna. Manga murina amente, tee manga mia moosea mosagaanana uka amaeka. Isa akemba sapulu rua miaia murina tee apekalino minaaka i manga mia moosea, kasiimpo apepuumo apakoleleaka opea bhemomembalina tee karona. \v 33 Pogauna Isa, "Sii-sii ingkita tapene i Yerusalem. Iwe sumai o Anana Maanusia bheatopasaraakaaka i manga imamu maoge, tee i manga ahalii Hukumu Taurati, to bheatohukumu mate, tee bheapasaraakaakea i limana manga mia inda motolentuna miana Yahudi. \v 34 Incia bheatoele-ele, atowiluki, atosambi, tee atohukumu mate. Maka talu eo sapadhana sumai Incia bheadhadhi pendua." \s1 Iemanina Yakub tee Yahya \s1 Mencuana Apekaparinta maka Alaiani \sr 10:35-45 \r (Mat. 20:20-28) \p \v 35 Kasiimpo manga anana Zabdi, siitumo Yakub tee Yahya, apasari i Isa tee apogau, "E Guru, ingkami taharapu mamudhaakana upewau opea iemanimami." \p \v 36 Lawanina Isa, "Opea iemanimiu bhekupewau to ingkomiu?" \p \v 37 Manga incia apogau, "E Guru, mangaundaakamo to tauncura i nuncana kamuliangimu naile itu, samia auncura i weta kaanamu tee samiana uka auncura i weta kaaimu." \p \v 38 \x - \xo 10:38 \xo*\xt Luk. 12:50. \xt*\x*Maka o Isa apogau, "Ingkomiu inda umataua opea iemanimiu. Buaka ingkomiu umembali usumpu antona tonde bheisumpuku, atawa utopapebhaho tee kapapebhahoka bheitarimaku?" \p \v 39 Manga incia alawani, "Ingkami tamembali." \p Isa apogau, "Umbe, ingkomiu dhaanamo bheusumpu antona tonde bheisumpuku, tee ingkomiu uka bheutopapebhaho tee kapapebhahoka bheitarimaku. \v 40 Maka o soʼalina uuncura i weta kaana tee uuncura i weta kaaiku, mencuana Iaku mokohakuna modhawuakakomiu, roonamo Amaku apasiapuaka tampa incia sumai to manga incia mopadhana ipasiapuakana to mouncuramikia." \p \v 41 Wakutuuna sapulu mia murina mosagaanana arango hali incia sumai, manga incia apepuumo aʼamara tee Yakub tee Yahya. \v 42 \x - \xo 10:42 \xo*\xt Luk. 22:25. \xt*\x*Kasiimpo Isa akemba manga incia tee apogau, "Ingkomiu umataua, manga incia isarongiaka kapalana manga lipu bheaparintangi raʼeatina tee kakaana incana, tee manga kaogesana akokuasa mpuu tee apisaki raʼeatina. \v 43 \x - \xo 10:43-44 \xo*\xt Mat. 23:11; Mrk. 9:35; Luk. 22:26. \xt*\x*Maka ingkomiu bholi upewau mboo sumai. Incema-incema gauna amembali momaogena i tanga-tangamiu, incia tabeana amembali mia molaianikomiu, \v 44 tee incema-incema gauna bheamembali mia momalangana kauncuramakana i tanga-tangamiu, incia tabeana amembali bhatuamiu. \v 45 Roonamo Anana Maanusia aumba mencuana to atolaiani, maka to alaiani mia mosagaanana tee apasaraakaaka inyawana to amembali katolosina mia bhari." \s1 Isa Apaunto Kapiina Bartimeus \sr 10:46-52 \r (Mat. 20:29-34; Luk. 18:35-43) \p \v 46 Kasiimpo Isa tee manga murina akawamo i kota Yerikho. Wakutuuna Incia apobhawa tee manga murina, tee abhari uka o mia moosea alimba minaaka i kota incia sumai, dhaangia samia o pande pengkaemani momawilo mokosaroakana Bartimeus bin Timeus tangasaana auncura i bhiwina dhala. \v 47 Sarangona ande dhaangia tee Isa miana Nazaret sumai, incia apepuumo akakee-kee, "E Isa, e Anana Daud, maasiakaakupo!" \p \v 48 Abhari o mia mogorampangia mamudhaakana bholi amarobho, maka incia sahandana amakaa apekee, "E Anana Daud, maasiakaakupo!" \p \v 49 Sabutuna o Isa aunto tee apogau, "Kembaia incia!" \p Manga incia akemba mia mawilo sumai tee apogau, "Pekatangkamea o incamu tee ubhangumo! Incia akembako." \v 50 Kasiimpo mia mawilo sumai alausaka arambasaka jubana tee apekadhei akakaro to alingka apokawaaka Isa. \p \v 51 Aabhamo o Isa, "Opea gaumu ipewauku to ingkoo?" \p Lawanina mia mawilo sumai, "E Guru, iaku gauku kupokamata." \p \v 52 Apogaumo o Isa, "Ingkoo utopauntomo minaaka i kapiimu sii-sii roonamo uparacaeaaku!" Lausaka uka o mia mawilo sumai amembalimo apokamata, kasiimpo incia aose Isa i nuncana lingkaana. \c 11 \s1 Isa Atopuji i Yerusalem \sr 11:1-11 \r (Mat. 21:1-9; Luk. 19:28-38; Yah. 12:12-15) \p \v 1 Wakutuuna Isa tee manga murina amakasumo i kota Yerusalem, manga incia akawamo i saripina desa Bait Fagi tee desa Bait Ani i Gunu Zaitun. Iwe sumai o Isa atumpumo rua mia murina, \v 2 tee apogau, "Lingkamo i kampo modhaangiana i aroamiu sumai. Wakutuuna upesuaikia, ingkomiu bheulausaka upotibhaaka sambaa keledai mangura motobhoke tee indapo tee mosawikia moomini samia uka. Rambasakea o keledai sumai tee ubhawea iwe sii. \v 3 Ande dhaangia o mia moabhakikomiu, 'Apokia urambasakea o keledai itu?' paumbaia, 'Oputa Momalanga mofaraluua, tee Incia bheapambulia uka pendua iwe sii.' " \p \v 4 Sabutuna alingkamo rua miaia murina sumai. Manga incia apotibhaaka sambaa keledai mangura motobhokena i aroana bhamba i bhiwina dhala sumai, kasiimpo arambasakea o keledai sumai. \v 5 Dhaangia manga mia mokabhale-bhalena iwe sumai aabha i manga incia, "Apokia ingkomiu urambasaka keledai itu?" \v 6 Manga incia alawani mboomo mopadhana isameaakana Isa, tee manga mia mokabhale-bhale sumai ataroakea to abhawa keledai sumai. \v 7 Sapadhana keledai sumai abhawea i Isa, manga incia alempesimo torukuna keledai sumai tee manga jubana, kasiimpo Isa auncura i bhawona. \v 8 Abhari mpuu o mia mobhakesakana jubana i dhala, sainamo mia mosagaanana uka adhika manga rahana kau mokotawa itumpona minaaka i inawu \add to kalempesina dhala ilaloina Isa mamudhaakana ahoromatia.\add* \v 9 Sagaa minaaka i manga mia sumai alingka aporikanaaka Isa, sainamo mosagaanana uka aosea minaaka i taliku. Manga incia alingka apoose akagora-gora, \q1 "Hosana!\f + \fr 11:9 \fr*\fq Hosana: \fq*\ft Maʼanana i nuncana pogau Ibrani, 'Tulungi pasalaamatia' maka i zamanina Isa, manga miana Yahudi agora mboo sumai tujuana to apuji Aulataʼala. \ft*\f* Bhari-bharia kapujia to Aulataʼala! \q1 \x - \xo 11:9 \xo*\xt Zab. 118:26. \xt*\x*Atobarakatimo Incia moumbana i nuncana sarona KAWASANA OPU! \q1 \v 10 Atobarakatimo pamarinta bhemoumbana, siitumo pamarintana Daud opu-opuata! \q1 Hosana! Bhari-bharia kapujia i Tampa Momalanga mpuu!" \p \v 11 Sakawana i Yerusalem, Isa apesuamo i Baitulla, tee akamata bhari-bharia modhaangiana iwe sumai. Maka roonamo amakasumo amalo, Incia tee sapulu rua miaia murina alimba tee alingkamo i Bait Ani. \s1 Isa Atunda Puuna Ara \sr 11:12-14 \r (Mat. 21:18-19) \p \v 12 Samainawana, wakutuuna Isa tee manga murina abholi Bait Ani, Incia anamisimo kaara. \v 13 Minaaka i karidhoana Incia akamatamo sapale puuna ara mobharina tawana. Incia apasari iwe sumai to akamata puuna kau sumai tapalaka akobhake, maka wakutuuna akawa i puuna ara sumai, Incia inda apotibhaaka opeopea, modhaangiana tangkanamo tawanamea, roonamo wakutuu incia sumai mencuana bulaana bhakena ara. \v 14 Kasiimpo Incia apogau i puuna ara sumai, "Pepuu sii-sii indamo dhaangia uka bhemokandena bhakemu saʼumurua!" Sapulu rua miaia murina uka arangoa opea ipogauakana Isa sumai. \s1 Isa Apekangkilo Baitulla \sr 11:15-19 \r (Mat. 21:12-13; Luk. 19:45-48; Yah. 2:13-16) \p \v 15 Sakawana Isa tee manga murina i Yerusalem, Incia apesuamo i aroana Baitulla tee apepuumo apadhencu bhari-bharia mia mopoali-poasona i aroana Baitulla. Incia abhancule mejana manga pande bhasina doi tee kurusiina manga moasona manu-manu jarajara. \v 16 Incia amendeusaka manga mia mobhawana bara to alalo i aroana Baitulla. \v 17 \x - \xo 11:17 \xo*\xt Yes. 56:7; Yer. 7:11. \xt*\x*Tee wakutuuna aadhari manga mia modhaangiana iwe sumai, Incia apogau, "Padhamo atoburi i nuncana Kitabi Momangkilo: \q1 'Bhanuaku bheatosarongi \q2 bhanuana doʼa to bhari-bharia lipu!' \m Maka ingkomiu upamembalia liana manga pande rampasi.' " \p \v 18 Wakutuuna manga imamu maoge tee manga ahalii Hukumu Taurati arango bhari-bharia hali incia sumai, manga incia apeelomo dhala to apekamate Isa, rampaakanamo manga incia amaeka tee Isa roonamo bhari-bharia mia amenteaka kaadharina. \p \v 19 Amakasu amalo, Isa tee manga murina abholimo kota incia sumai. \s1 Puuna Ara Momatuu \s1 Kaadharina Isa Pokaiana tee Doʼa \sr 11:20-26 \r (Mat. 21:20-22) \p \v 20 Samainawana, wakutuuna Isa tee manga murina alalo pendua i saripina puuna ara sumai, manga incia akamata puuna ara sumai amatuumo sakawana i kulesena. \v 21 Atoudhanimo o Petrus tee hali incia sumai, kasiimpo apogau tee Isa, "E Guru, kamatea! Puuna ara itundamu sumai amatuumo!" \p \v 22 Apogaumo Isa, "Paracaeamo i Aulataʼala! \v 23 \x - \xo 11:23 \xo*\xt Mat. 17:20; 1Kor. 13:2. \xt*\x*Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, incema-incema motumpuna gunu sumai, 'Toangkamo tee utobhanakamo i tawo!' sumaimo o giu incia sumai bheamembali to karona, somanamo bholi ameri incana, maka o mia incia sumai tabeana aparacaea ande opea ipogauakana sumai bheamembali. \v 24 Rampaakanamo sumai Iaku kupogau tee ingkomiu, opeapo uka iemanimiu i nuncana doʼa, paracaeamo ande o Aulataʼala padhamo adhawuakakomiu, sumaimo ingkomiu bheutarimaia. \v 25 \x - \xo 11:25-26 \xo*\xt Mat. 6:14. \xt*\x*Ande ingkomiu ukakaro to udoʼa, maka i nuncana ngangarandamiu dhaangia tee kapiina incamiu tee mia, sumaimo uporikanapo uʼamponi mia incia sumai mamudhaakana o Amamiu i sorogaa uka aʼamponi kasalahamiu. \v 26 [Maka ande ingkomiu inda uʼamponi mia mosagaanana, sumaimo o Amamiu i sorogaa uka inda bheaʼamponi kasalahamiu.]"\f + \fr 11:26 \fr*\ft Dhaangiapo uka manga kaburi momangenge inda tee aeati incia sii.\ft*\f* \s1 Kaabhaki to Kuasana Isa \sr 11:27-33 \r (Mat. 21:23-27; Luk. 20:1-8) \p \v 27 Isa tee manga murina ambuli pendua i Yerusalem. Wakutuuna akambeli-mbeli i aroana Baitulla, aumbamo manga imamu maoge tee manga ahalii Hukumu Taurati tee manga mancuanana lipu to apokawaaka Isa. \v 28 Manga incia aabha i Isa, "Tee kuasa opea upewau bhari-bharia giu incia sumai? Incema buaka modhawuko kuasa to upewau manga giu incia sumai?" \p \v 29 Alawanimo o Isa, "Iaku uka dhaangia tee iabhaakaku i ingkomiu. Lawaniakupo mamudhaakana kupaumbaakakomiu tee kuasa opea imembaliakaku kupewau bhari-bharia manga giu incia sii. \v 30 Minaaka iapai buaka o asalana kapapebhahokana Nabii Yahya sumai? Minaaka i sorogaa atawa minaaka i maanusia? Lawaniakupo!" \v 31 Kasiimpo apoabha-abhakimo podho-podho manga incia, "Ande ingkita tapogau, 'minaaka i sorogaa,' sumaimo Incia bheapogau, 'Ande mboo itu apokia ingkomiu inda uparacaeaia?' \v 32 Maka, amarasai uka ande tapogauakea 'minaaka i maanusia!' " (Roonamo manga incia amaeka tee mia bhari moabhina Yahya atotuu-totuu samia nabii.) \p \v 33 Kasiimpo manga incia alawani, "Ingkami inda tamataua." \p Apogaumo o Isa, "Ande mboo itu, Iaku uka inda bhekupaumbaakakomiu tee kuasa opea kumembali kupewau bhari-bharia manga giu incia sii." \c 12 \s1 Ibaratina to Manga Pande Poinawuna Angguru Mosewana Tana \sr 12:1-12 \r (Mat. 21:33-46; Luk. 20:9-19) \p \v 1 \x - \xo 12:1 \xo*\xt Yes. 5:1-2. \xt*\x*Kasiimpo Isa apepuumo apogau tee manga incia alaloi ibarati. Pogauna, "Dhaangia samia o mia mokoinawuna angguru. Incia atondo sakaaratea inawuna kasiimpo aseli kabhalongko to tampana pioana angguruna tee incia apakaro munara. Kasiimpo incia apasewaakea i manga pande poinawu, tee alingka i lipu mosagaanana. \v 2 Wakutuuna akawa bulaana tobheana angguru, incia alambokomo samia bhatuana i manga pande poinawu sumai to atarimaaka sagaa o hasilina inawuna angguruna sumai minaaka i manga incia. \v 3 Maka manga incia arako tee abhebhemo bhatua sumai mentenempearo, kasiimpo atumpua alingka tee inda abhawa opeopea. \v 4 Kasiimpo mokoinawuna sumai alamboko uka pendua bhatuana mosagaanana, maka o bhatuana sumai atobhebhe mentenempearo o bhaana sakawana amambela tee apekaeaia. \v 5 Incia alambokomo uka bhatuana mosagaanana, tee o bhatua incia sii atopekamate. Incia abhari uka alamboko bhatuana mosagaanana, maka manga incia apewaua torosu mboo sumai, dhaangia motobhebhena mentenempearo sakawana amambela tee dhaangia uka motopekamatena. \p \v 6 Sabutuna soomo samia momembalina ilambokona mokoinawuna angguru sumai, siitumo o anana imaasiakana mpuu. Kasiimpo incia alamboko o anana sumai i inawuna angguruna, roonamo afikiria: 'Manga incia dhaanamo bheahoromatia o anaku.' \p \v 7 Maka manga pande poinawu sumai apogau podho-podho manga incia, 'Incia mokotinaurakaakana inawu sii. Mai tapekamatea, mamudhaakana o tinaurakana sumai amembali pewauata.' \v 8 Kasiimpo manga incia arako anana mokoinawuna angguruna sumai tee apekamatea, tee o maeatina abhanakea i sambalina inawuna angguru. \p \v 9 Opea bheipewauna mokoinawuna angguru sumai? Atantumo incia bheaumba tee apabinasa manga pande poinawu sumai. Sapadhana sumai, incia aparacaeaakamo inawuna angguruna i manga mia mosagaanana. \v 10 \x - \xo 12:10-11 \xo*\xt Zab. 118:22-23. \xt*\x*Buaka indapo padha ubaca Firimani incia sii? \q1 'Bhatu ibhanakana manga pandena bhanua, \q2 amembalimo bhatu parapuu mobhaa-bhaana. \q1 \v 11 Giu incia sumai minaaka i KAWASANA OPU, \q2 saangu giu inda momentela i matata!' " \p \v 12 Kasiimpo manga incia apeelo dhala to arako Isa roonamo amataua ande o ibarati incia sumai apatujuaka to manga incia.\f + \fr 12:12 \fr*\ft Manga imamu maoge aʼamara roonamo amatau ande Isa audhaniaka manga incia alaloi ibarati siitumo manga incia tabeana apengkaanaka tee aunda atarima o Ana ilambokona Aulataʼala.\ft*\f* Maka manga incia amaeka i manga mia bhari, sumaimo manga incia alingkamo abholi Isa. \s1 Manga musuna Isa auji Incia \s2 Pokaiana tee Mopomeana Balasitee i Kaisar \sr 12:13-17 \r (Mat. 22:15-22; Luk. 20:20-26) \p \v 13 Kasiimpo manga incia atumpu pia mia o mia mominaakana i rombongana Farisi tee mia moosena Herodes to apetambo Isa tee saangu kaabhaki. \v 14 Manga incia apogau, "E Guru, ingkami tamatauko o mia mojujuru. Ingkoo inda umaeka tee incemapo uka roonamo Ingkoo inda upaposala-sala mia. Ingkoo uadhariaka dhalana Aulataʼala to maanusia tee kajujuru. Sii-sii manga paumbaaka tee ingkami, amembali buaka tapomea balasitee i Kaisar atawa inda? Buaka ingkami tabeana tapomeaia atawa inda?" \p \v 15 Maka o Isa amataua ande manga incia amunaafiki. Isa apogau, "Pokia ingkomiu ucobaiaku? Susuakaakupo porikana satibha doi pera!" \v 16 Sumaimo manga incia abhawa doi pera sumai i Isa. Kasiimpo Isa apogau, "Gambara tee sarona incema buaka sii?" \p Lawanina manga incia, "Gambara tee sarona Kaisar." \p \v 17 Apogaumo Isa, "Dhawuakea i Kaisar opea momembalina hakuna Kaisar, tee udhawuakea i Aulataʼala opea momembalina hakuna Aulataʼala." \p Tee manga incia amentemo mpuu arango pogauna Isa sumai. \s2 Kaabhakina Mia minaaka i Rombongana Saduki to Modhadhina Pendua minaaka i Mate \sr 12:18-27 \r (Mat. 22:23-33; Luk. 20:27-40) \p \v 18 \x - \xo 12:18 \xo*\xt Tul. 23:8. \xt*\x*Kasiimpo dhaangia manga mia mominaakana i rombongana Saduki\f + \fr 12:18 \fr*\fq rombongana Saduki: \fq*\ft Rombongana saangu kapalana agama Yahudi. Manga incia tangkanamo aparacaea tee lima angu boku Kitabi Taurati iburina Nabii Musa, maka inda aparacaea tee manga kitabina nabii mosagaanana. Manga incia inda aparacaea ande o maanusia bheadhadhi pendua sapadhana amate. Kamata \ft*\xt Mrk. 12:18-27.\xt*\f* moumbana i Isa. Manga miana Saduki sumai o fikirina ande inda dhaangia o mia modhadhina pendua minaaka i mate. Manga mia moumbana sumai aabha, \v 19 \x - \xo 12:19 \xo*\xt Kap. 25:5-6. \xt*\x*"E Guru, Nabii Musa padhamo aburi parinta incia sii to ingkita, ande samia mokowitinaina umane amate, tee abholi samia bhawinena tee indapo akoana, sumaimo andina almarhum sumai tabeana akawi tee iaiarona witinaina sumai, tee mboo sumai o andina almarhum amembali adhawu siwulu to akana. \v 20 Dhaangia pitu mia umane apowitinai. Tee o tumpe akawi, kasiimpo incia amate tee inda akosiwulu. \v 21 Kasiimpo witinaina katutunina tumpe akawiaka iaiarona almarhum sumai, kasiimpo incia uka amate tee inda akosiwulu. Mboo sumai uka apokana tee andina katutunina tumpe \v 22 tee manga witinaina mosagaanana, sakawana i kaepu. Manga incia bhari-bharia akawi tee bhawine sumai, tee amate wakutuuna indapo akoana. Tee o kapadhaana o bhawine sumai uka amate. \v 23 Naile itu i eona dhadhiana pendua minaaka i mate, incema momembalina umanena bhawine sumai? Roonamo pitu miaia umane sumai padhamo akawiakea." \p \v 24 Isa alawani, "Ingkomiu usaladhala roonamo inda umaʼanaia o antona Kitabi Momangkilo tee kuasana Aulataʼala. \v 25 Roonamo wakutuuna manga incia atopadhadhi pendua minaaka i mate, manga incia inda bheakawi tee uka inda bheatopakawi. Maka manga incia bheadhadhi mboomo manga malaaʼekati i sorogaa. \v 26 \x - \xo 12:26 \xo*\xt Limb. 3:6. \xt*\x*Sainamo pokaiana tee manga mia mate bhemotopadhadhina pendua minaaka i mate, buaka ingkomiu indapo padha ubaca i nuncana kitabi ipakawaakana Nabii Musa i nuncana kajadiana rumpu mokorui morore, tuaapa o Aulataʼala apogau tee Musa, 'Iakumo Kawasana Opuna Ibrahim, Ishak, tee Yakub?' \v 27 Incia mencuana Aulataʼala isombana mia mate, maka o Aulataʼala isombana mia modhadhi. Ingkomiu usaladhala mpuu!" \s2 Hukumu Ipaporibhawo \sr 12:28-34 \r (Mat. 22:34-40; Luk. 10:25-28) \p \v 28 Kasiimpo aumbamo samia ahalii Hukumu Taurati i Isa, roonamo incia arango ande o Isa padhamo apolawaniaka pogau tee manga mia minaaka i rombongana Saduki, tee incia amataua ande o Isa padhamo adhawuakea kalawani mototuu. Kasiimpo incia aabha i Isa, "Parinta iapai buaka ipaporikana?" \p \v 29 \x - \xo 12:29-30 \xo*\xt Kap. 6:4-5. \xt*\x*Lawanina Isa, "Parinta ipaporikana siitumo, 'Rangomea e miana Israel, Aulataʼala, Kawasana Oputa, satotuuna o Kawasana Opu Sakaro-karona. \v 30 Maasiakea o Aulataʼala, Kawasana Opumu, tee mpuu-mpuuna incamu, tee saangua dhadhimu, tee bhari-bharia akalana budimu, tee bhari-bharia kakaamu.' \v 31 \x - \xo 12:31 \xo*\xt Im. 19:18. \xt*\x*Sainamo parinta irua anguna, 'Maasiakea o musirahamu mboomo umaasiaka karomiu.' Inda dhaangia o parinta mosagaanana molabhiakana irua angua parinta incia sii." \p \v 32 \x - \xo 12:32 \xo*\xt Kap. 4:35. \xt*\x*Kasiimpo apogaumo ahalii Hukumu Taurati sumai, "Atotuu, e Guru. Lawanimu atotuu ande o Aulataʼala sumai Sakaro-karona tee inda dhaangia mosagaanana, tangkanamo Aulataʼala. \v 33 \x - \xo 12:33 \xo*\xt Hos. 6:6. \xt*\x*Inciamo tamaasiaka Aulataʼala tee mpuu-mpuuna incata, tee bhari-bharia fikirita, tee bhari-bharia kakaata, tee uka tamaasiaka maanusia rangata mboomo tamaasiaka karota alabhi mpuu o kalapena minaaka tapasombaaka bhari-bharia binata kurubani itunu tee bhari-bharia kurubani pasombaa to Aulataʼala." \p \v 34 Isa akamatea tuaapa o mia incia sumai alawani tee kalapena budina tee apogau tee incia, "Ingkoo inda umaridho minaaka i Pamarintana Aulataʼala!" Sapadhana sumai, inda samia uka o mia mobaranina moabhaakana opeapo uka i Isa. \s1 Pokaiana Isa tee Daud \sr 13:35-37 \r (Mat. 22:41-46; Luk. 20:41-44) \p \v 35 Wakutuuna Isa tangasaana aadhari i aroana Baitulla, Incia apogau, "Tuaapa amembali manga ahalii Hukumu Taurati afikiri ande o Al Masi o anana Daud? \v 36 \x - \xo 12:36 \xo*\xt Zab. 110:1. \xt*\x*Garaaka o Daud i nuncana kuasana Rohina Aulataʼala Momangkilo apogau, \q1 'KAWASANA OPU apogau tee Opuku: \q2 "Uncuramo i weta kaanaku \q1 sakawana kudhika manga musumu \q2 i tambena aemu." ' \m \v 37 Jadi ande o Daud samia asarongia, 'Oputa Momalanga,' tuaapa amembali Incia o anana Daud uka?" \p Mia bhari sumai aperangoi Isa tee akaunde-unde. \s1 Isa Mangaudhaniaka Mamudhaakana Tapengkaanaka tee Manga Ahalii Kitabi Taurati \sr 12:38-40 \r (Mat. 23:5-7; Luk. 20:45-47) \p \v 38 \x - \xo 12:38-39 \xo*\xt Luk. 11:43. \xt*\x*Isa apogau i nuncana kaadharina, "Jagania o karomiu minaaka i manga ahalii Hukumu Taurati momenturuna mokawele-welena mopakena juba maarate tee kapeeluana atohoromati i dhaoa, \v 39 tee gauna auncura i tampa motohoromati, malape i tampana ibaadatina miana Yahudi atawa i tampana kariaa. \v 40 Manga incia arampasi antona bhanuana manga iaiaro bhawine tee apekaaratea o doʼana to abuniaka kadhakina. Manga incia dhaanamo bheatarima kahukumu momatamo mpuu." \s1 Pasombaana Samia Iaiaro Bhawine Momisikini \sr 12:41-44 \r (Luk. 21:1-4) \p \v 41 Wakutuuna o Isa tangasaana auncura apoaro i sorongana pasombaa modhaangiana i aroana Baitulla, Incia atilikimo mia bhari mopapesuana doi i nuncana soronga sumai. Dhaangia uka manga mia morangkaea mopapesuana doi mobhari. \v 42 Kasiimpo aumbamo samia iaiaro bhawine momisikini tee apapesua rua tibha doi tambaga, siitumo doi momaidhiidhina haragaana. \p \v 43 Kasiimpo Isa akemba manga murina tee apogau, "Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, iaiaro bhawine momisikini sumai apapesua doi alabhi o kabharina minaaka i bhari-bharia mia mopadhana mopapesuana doi i nuncana soronga sumai. \v 44 Roonamo manga incia bhari-bharia apekadhawuaka minaaka i labhina harataana, sainamo iaiaro bhawine sumai apekadhawuaka minaaka i bhari-bharia harataa modhaangiana i karona, siitumo ifaraluuna to aaliaka kinandena saesaeo." \c 13 \s Hotubaana Aahirina Zamani \s1 Baitulla Bheatopatobhata \sr 13:1-2 \r (Mat. 24:1-2; Luk. 21:5-6) \p \v 1 Wakutuuna Isa alimba minaaka i Baitulla, samia murina apogau tee Incia, "E Guru, kamatea tapanamo kaoge manga bhatu tee kangadana Baitulla sumai!" \p \v 2 Lawanina Isa, "Ingkoo ukamatea bhari-bharia wetana Baitulla momangada sumai? Inda saangu bhatu uka bheatotaroaka atosuncu i bhawona bhatu mosagaanana. Bhari-bharia bheatopatobhata." \s1 Auwalina Kanarakaa \sr 13:3-13 \r (Mat. 24:3-14; Luk. 21:7-19) \p \v 3 Wakutuuna Isa auncura i bhawona Gunu Zaitun tee apoaro i Baitulla, Petrus, Yakub, Yahya, tee Andreas aumbatia wakutuuna indapo dhaangia o mia mosagaanana tee aabha, \v 4 "Mangapaumbaaka tee ingkami, naepia manga giu incia sumai bheamembali tee opea o tandana ande bhari-bharia sumai bheakawa o henggana?" \p \v 5 Isa apepuumo apogau tee manga incia, "Pengkaanaka ara dhaangia tee mia mopasaladhalakomiu! \v 6 Roonamo abhari o mia bheaumba apake saroku tee apogau, 'Iakumo Incia,' sabutuna abhari o mia bheapasaladhalea. \v 7 I wakutuuna ingkomiu urango potimbea tee manga lelena potimbea, bholi umaeka. Manga giu incia sumai tabeana amembali, maka o wakutuu incia sumai mencuanapo henggana. \v 8 Saangu lipu bheapoewangi tee lipu mosagaanana, tee saangu pamarinta bheapoewangi tee pamarinta mosagaanana. Tee bheadhaangia o lendu i pia-pia tampa i dunia tee uka manga kaara, maka bhari-bharia sumai siimpomo auwalina kanarakaa, mboomo kapii inamisina samia bhawine bhemopalaahirina anaana." \p \v 9 \x - \xo 13:9-11 \xo*\xt Mat. 10:17-20; Luk. 12:11-12. \xt*\x*"Maka ingkomiu tabeana ukoengati! Roonamo manga incia bheapasaraakakomiu i manga majilisina agama Yahudi, tee bheasikisaakomiu i tampana ibaadatina manga incia, tee ingkomiu bheapapoarokomiu i aroana manga gubernuru tee manga raja mamudhaakana utohukumu roonamo uose Iaku. Tee siitumo o wakutuumiu to udhawu kasakusii to Iaku i aroana manga incia. \v 10 Maka o Lele Malape tabeana apakoleleakea porikana i bhari-bharia lipu. \v 11 Ande manga incia arakokomiu tee apasaraakakomiu i pangadila bholi umeri tee opea bheipogauakamiu. Bhoasakaakea manga pogau mopadhana ipaumbaakaku i wakutuu incia sumai uka, roonamo mencuana ingkomiu mopogauna, maka o Rohina Aulataʼala Momangkilo." \p \v 12 "Mia bheapasaraakaaka witinaina karona to atopekamate, tee mboo sumai uka samia ama bheapasaraakaaka anana, tee manga anana bheaewangi mancuanana tee apasaraakaaka mancuanana to atopekamate. \v 13 \x - \xo 13:13 \xo*\xt Mat. 10:22. \xt*\x*Abhari mpuu o mia bhemobancikomiu rampaakanamo uparacaea tee Iaku. Maka ande ingkomiu utaʼatiaku sakawana i aahirina dhadhimiu, siitumo ingkomiu bheutopasalaamati." \s1 Kasikisaa Momatamo tee Manga Al Masi Gau-gau \sr 13:14-23 \r (Mat. 24:15-28; Luk. 21:20-24) \p \v 14 \x - \xo 13:14 \xo*\xt Dan. 9:27; 11:31; 12:11. \xt*\x*Kasiimpo Isa apogau, "Ingkomiu bheukamata musu apakaro 'saangu giu monaajisi bhemoumbaakana kahancuru i Baitulla' i tampa momangkilo inda molaengana ipesuaikina, (mia mobacana hali incia sii tabeana amaʼanaia pekalape!) I wakutuu incia sumai uka manga mia modhaangiana i poropinsi Yudea tabeana apalai i manga gunu. \v 15 \x - \xo 13:15-16 \xo*\xt Luk. 17:31. \xt*\x*Bholi umanoe wakutuuna ukamata giu incia sumai! Mia modhaangiana i bhawona padhana bhanua bholi asapo to apesua i bhanua to aala manga barana, \v 16 tee o mia modhaangiana i inawu bholi ambuli to aala jubana. \v 17 Wakutuuna kajadiana balaa incia sumai, atomaasiaka inca mpuu manga bhawine motangasaana mobhawa-bhawa tee manga bhawine motangasaana mopaduduna anana! \v 18 Udoʼamo torotorosu mamudhaakana o kanarakaa sumai inda amembali i bulaana kagari, mamudhaakana ingkomiu inda usatangamate upalaiaka karomiu. \v 19 \x - \xo 13:19 \xo*\xt Dan. 12:1; Wah. 7:14. \xt*\x*Kupogau mboo sumai roonamo i wakutuu incia sumai bheadhaangia tee kanarakaa momaoge indapo inamisina mia, minaaka i auwalina dunia apadhaangiaia Aulataʼala sakawana sii-sii. Tee naile itu o mia indamo bheanarakaa mboo sumai uka. \v 20 Maka roonamo Kawasana Opu amaasiaka uumati ipilina dhaangiapo modhadhina i dunia i wakutuu incia sumai, Incia padhamo amambotuakea ande o balaa motomaeka sumai inda bheamangenge. Roonamo ande amangenge, inda dhaangia o mia momembalina mopotaangina modhadhi." \p \v 21 "I wakutuu incia sumai ande dhaangia o mia mopogauna tee ingkomiu, 'Kamatea, Al Masi dhaangia iwe sii!' atawa, 'Kamatea, Al Masi dhaangia iwe sumai!' bholi uparacaeaia. \v 22 Roonamo abhari o al masi gau-gau tee nabii gau-gau bhemoumbana. Manga incia bheapewau manga tanda inda momentela tee manga muuzizati, mamudhaakana ara amembali apasaladhala uka manga mia ipilina Kawasana Opu. \v 23 Jadi, udhania pekalape! Iaku padhamo kupaumbaakakomiu porikana wakutuuna indapo amembali bhari-bharia sumai." \s1 Umbaana Anana Maanusia \s Ibaratina to Puuna Ara \sr 13:24-32 \r (Mat. 24:29-36; Luk. 21:25-33) \p \v 24 \x - \xo 13:24 \xo*\xt Yes. 13:10; Yeh. 32:7; Yol. 2:10; 2:31; 3:15; Wah. 6:12. \xt*\x*"Sapadhana kanarakaa incia sumai, \q1 matanaeo bheamalalanda \q2 tee o bula inda akocahea, \q1 \v 25 \x - \xo 13:25 \xo*\xt Yes. 34:14; Yol. 2:10; Wah. 6:13. \xt*\x*manga kalipopo i laiana bheapotiburi, \q2 tee bhari-bharia kuasa modhaangiana i laiana bheakolendu." \p \v 26 \x - \xo 13:26 \xo*\xt Dan. 7:13; Wah. 1:7. \xt*\x*"Kasiimpo manga mia bheakamata Anana Maanusia aumba i tanga-tangana taʼina ngalu tee kuasa tee kamuliangina momaoge. \v 27 I wakutuu incia sumai Incia bheatumpu manga malaaʼekatina to aromusaka manga uumati ipilina minaaka i pata angua singkuna alamu, minaaka i tapana alamu sakawana i tapana laiana." \p \v 28 "Ingkomiu amembali uala kaadhari alaloi ibaratina puuna ara: Ande manga rahana apepuumo atuna tee akotawa, ingkomiu umataua ande o bulaana paneeo amakasumo. \v 29 Mboo sumai uka ande ingkomiu ukamata manga hali incia sumai amembali, mataumea ande o wakutuuna amakasumo tee i aroanamo bhamba. \v 30 Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, bhari-bharia giu incia sumai bheamembali tee anamisia manga mia modhadhina i zamani incia sii. \v 31 Laiana tee alamu bheamofu, maka o pogauku asadhaadhaa saʼumurua." \p \v 32 \x - \xo 13:32 \xo*\xt Mat. 24:36. \xt*\x*"Maka inda dhaangia samia uka momataua naepia o eona tee naepia o wakutuu incia sumai bheaumba. Manga malaaʼekati i sorogaa inda amataua tee Ana uka inda amataua, tangkanamo o Ama momataua." \s1 Kaadhari Mamudhaakana Ukojaga-jaga \sr 13:33-37 \p \v 33 "Pengkaanakamo! Ingkomiu tabeana ukojaga-jaga,\f + \fr 13:33 \fr*\fq ukojaga-jaga: \fq*\ft Dhaangiapo uka manga kaburi momangenge mopogauna, "Jaga-jagamo tee udoʼamo," i aetii incia sii.\ft*\f* roonamo ingkomiu inda umataua naepia akawa o wakutuuna. \v 34 \x - \xo 13:34 \xo*\xt Mat. 25:14; Luk. 12:36-38. \xt*\x*Hali incia sumai apokana mboomo mia bhemolingkana i kolipuna. Wakutuuna abholi bhanuana, manga bhatuana adhawuakea tanggojawapu tee tugasina samia-samia. To mojaganina bhamba, incia asamea mamudhaakana akojaga-jaga." \p \v 35 "Sababuna sumai ukojaga-jagamo roonamo ingkomiu inda umataua naepia mokobhanuana sumai aumba, koroo konowia, koroo pontanga malo, koroo raneeo, atawa saeona, \v 36 ancosala wakutuuna umbaana, incia apotibhaakakomiu tangasaana ukole. \v 37 Opea ipogauakaku tee ingkomiu sii kupogauakea uka i bhari-bharia mia: 'Ukojaga-jagamo!' " \c 14 \s1 Haejati to Pekamateana Isa \sr 14:1-2 \r (Mat. 26:1-5; Luk. 22:1-2; Yah. 11:45-53) \p \v 1 \x - \xo 14:1 \xo*\xt Limb. 12:1-27. \xt*\x*Rua eopo miana Yahudi araraeaakamo eona Paska\f + \fr 14:1 \fr*\fq eona Paska: \fq*\ft Eona raraeana miana Yahudi to audhaniaka wakutuuna manga incia amembali bhatua kangengena 430 tao, tee manga incia apabebasia Aulataʼala minaaka i Firaun sakawana i kapadhaana 430 tao sumai. Tulatulana Paska tee bhari-bharia tuturana amembali atobaca i \ft*\xt Limb. 12:1-51.\xt*\f* tee raraeana Roti Inda Mokoragi,\f + \fr 14:1 \fr*\fq raraeana Roti Inda Mokoragi: \fq*\ft Raraea incia sii kangengena pitu eo tee apepuua minaaka i malona Paska. Kangengena pitu eo miana Yahudi inda atoundaaka to akande roti mokoragi atawa adhika ragi i saangua lipuna. Manga incia apewau giu incia sii to audhaniaka wakutuuna manga incia apoagori alimba minaaka i Tana Mesir tee inda tee wakutuuna to ajaloki roti tee ragi roonamo apoagori alimba minaaka iwe sumai. Tulatula incia sii amembali atobaca i \ft*\xt Limb. 13:3-10.\xt*\f* manga kapalana imamu tee manga ahaliina Hukumu Taurati apeelo dhala to arako Isa tee inda imatauna mia bhari, mamudhaakana manga incia amembali apekamatea. \v 2 Manga incia apogau, "Bholi i wakutuuna raraeana Paska, mamudhaakana o raʼeati inda atobungke." \s1 Bhaana Isa Atojampuaka tee Mina-mina Mawondu \sr 14:3-9 \r (Mat. 26:6-13; Yah. 12:1-8) \p \v 3 \x - \xo 14:3 \xo*\xt Luk. 7:37-38. \xt*\x*I wakutuu incia sumai, Isa i desa Bait Ani, i bhanuana Simon motosarongiaka uka "Simon mokokulidhaa." Wakutuuna Isa tangasaana akande akodhole-dhole, samia bhawine aumba abhawa butolo ikarajaa minaaka i bhatu maputi momakesa mokoantoakana mina-mina narwastu asilii mawondu momaalina haragaana. Kasiimpo bhawine sumai apasaki bhorokona butolo sumai, tee mina-mina mawondu sumai alaliakea i bhaana Isa. \p \v 4 Dhaangia pia mia o mia modhaangiana iwe sumai aʼamara tee apogau podho-podho manga incia, "Apokia o mina-mina mawondu sumai aawu-awua? \v 5 Mina-mina mawondu sumai amembali atoaso labhi taluatu tibha doi pera (siitumo o ponambona to samia mokarajaana satao), tee o doina adhawuakea i manga mia misikini!" Kasiimpo manga incia aʼamaraiki bhawine sumai. \p \v 6 Maka o Isa apogau tee manga incia, "Taroakamea. Pokia ingkomiu upanarakaaia? Incia padhamo apewau giu momalape to Iaku. \v 7 \x - \xo 14:7 \xo*\xt Kap. 15:11. \xt*\x*Manga mia misikini sadia adhaangia i tanga-tangamiu, tee umembali upewau malape tee manga incia naepiapo uka upeelu. Maka Iaku inda kutorotorosu kupoose tee ingkomiu. \v 8 Bhawine incia sii padhamo apewau opea momembalina ipewauna. Incia aumba porikana to aminakiakaaku tee mina-mina mawondu i badaku to apasiapuaka koburuku. \v 9 Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu iapaipo uka o Lele Malape atopakoleleaka i saangua dunia, dhaanamo opea ipewauna bhawine incia sii bheatopetulatulaaka uka to amembali kaudhania to incia." \s1 Yudas Ahianati Isa \sr 14:10-11 \p \v 10 Kasiimpo Yudas Iskariot sala samia minaaka i sapulu rua mia murina sumai alingka i manga imamu maoge tee ahaejati apasaraakaaka Isa i manga incia. \v 11 Manga imamu maoge akaunde-unde arango giu incia sumai tee ajanji Yudas bheadhawuakea doi pera to incia. Kasiimpo Yudas apepuumo apeelo kalalesa momalape to apasaraakaaka Isa. \s1 Isa tee Manga Murina Akande Kinandena Paska \sr 14:12-21 \r (Mat. 26:17-25; Luk. 22:7-14,21-23; Yah. 13:21-30) \p \v 12 Eo bhaa-bhaana i eona raraeana Roti Inda Mokoragi, wakutuuna manga mia asumbele dumbana Paska, manga murina Isa aabha, "E Opu, iapai o kapeeluamu to ingkami mamudhaakana tapasiapuakako kinandena Paska?" \p \v 13 Kasiimpo Isa atumpu rua mia murina tee aposamea, "Lingkamo i kota! Iwe sumai ingkomiu bheupokawa tee samia umane motangasaana mobhawana bhosu mokoantoakana uwe, tee uosemo incia \v 14 i bhanua ipesuaikina tee upogau i mokobhanuana sumai, 'Guru aabha, "Iapai o kamara ipasiapuaka to Incia to akandeaka kinandena Paska tee manga murina?" ' \v 15 Sumaimo incia bheasusuakakomiu kamara momaoge i paa, amondo tee bhari-bharia parakakasina. Pasiapuakamea o kinandena Paska to ingkita iwe sumai." \p \v 16 Rua miaia murina sumai alingkamo. Sakawana i kota, manga incia apotibhaakamea bhari-bharia apokana tee ipogauakana Isa. Kasiimpo manga incia uka apasiapuaka kinande to malona kariaana raraeana Paska. \p \v 17 Wakutuuna amalo, Isa aumba apobhawa tee sapulu rua miaia murina. \v 18 \x - \xo 14:18 \xo*\xt Zab. 41:10. \xt*\x*Tangasaana manga incia akodhole-dhole akande, Isa apogau, "Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, sala samia minaaka i tanga-tangamiu sii dhaangia bhemopasaraakaakana Iaku. Incia akande apobhawa tee Iaku." \p \v 19 Manga murina amaasimo incana, kasiimpo samia-samia apogau tee Isa, "Mencuana iaku, e Opu?" \p \v 20 Pogauna Isa, "Mia incia sumai satotuuna sala samia minaaka i sapulu rua mia i tanga-tangamiu; incia apalondo rotina i nuncana saangu mangko apobhawa tee Iaku. \v 21 Inciamo Anana Maanusia bheamate, mboomo mopadhana motoburina i nuncana Kitabi Momangkilo, maka acilakamo o mia mohianatia! Salabhina mia incia sumai inda atopalaahiri." \s1 Katotapuna Kariaa Malo \sr 14:22-25 \r (Mat. 26:26-29; Luk. 22:15-20; 1Kor. 11:23-25) \p \v 22 Wakutuuna Isa tee manga murina tangasaana akande, Incia aalamo roti tee aemani sukuru, kasiimpo aweta-wetamea o roti sumai tee adhawuakea i manga murina, tee apogau, "Alamea; siimo o badaku." \p \v 23 Sapadhana incia sumai, Incia aalamo saangu tondena angguru tee aemani sukuru, kasiimpo adhawuakea o tonde sumai i manga murina, tee manga incia bhari-bharia asumpu minaaka i tonde sumai. \v 24 \x - \xo 14:24 \xo*\xt Limb. 24:8; Yer. 31:31-34. \xt*\x*Pogauna Isa, "Siimo o raaku, raana pojanjia ibusakaaka to mia bhari. \v 25 Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, Iaku indamo bhekusumpu uwena angguru incia sii uka sakawana i eona Iaku kusumpu uwena angguru mobhaau i nuncana Pamarintana Aulataʼala." \s1 Petrus Bheapesapuaka Isa \sr 14:26-31 \r (Mat. 26:30-35; Luk. 22:31-34; Yah. 13:36-38) \p \v 26 Sapadhana Isa tee manga murina alaguaka lagu kapujia, manga incia alingkamo i Gunu Zaitun. \p \v 27 \x - \xo 14:27 \xo*\xt Zak. 13:7. \xt*\x*Pogauna Isa tee manga incia, "Iimanimiu inda bheamatangka roonamo opea bhemomembalina, tee ingkomiu bheubholiaku. Roonamo padhamo atoburi, \q1 'Iaku bhekupekamate gembalana \q2 tee manga dumbana bheapogaa-gaa.' \m \v 28 \x - \xo 14:28 \xo*\xt Mat. 28:16. \xt*\x*Maka sapadhana apadhadhiaku pendua, Iaku bhekuporikanaakakomiu i Galilea." \p \v 29 Alawanimo Petrus i Isa, "Moomini bhari-bharia manga incia abholi iimanina roonamo opea bhemomembalina tee Ingkoo, maka iaku inda sampeampearo bhekubholiko." \p \v 30 Apogaumo Isa i Petrus, "Satotuuna Iaku kupogau tee ingkoo, eo sii, i malo incia sii uka, indapo rua mpearo o manu umane akangkuraaʼo, ingkoo talu mpearomo upesapuakaaku." \p \v 31 Maka tee mpuu-mpuuna incana o Petrus apogau, "Moomini bhekumate kupobhawa tee Ingkoo, iaku inda bhekupesapuakako." Tee bhari-bharia manga murina mosagaanana uka apogau mboo sumai. \s Kalibu Potingalua i Getsemani \sr 14:32-42 \r (Mat. 26:36-46; Luk. 22:39-46) \p \v 32 Isa tee manga murina akawa i saangu inawu isarongiaka Getsemani.\f + \fr 14:32 \fr*\fq Getsemani: \fq*\ft Maʼanana, 'tampana pioana mina (zaitun).' \ft*\f* Isa apogau tee manga murina, "Uncuramo iwe sii; Iaku kulingkapo kudoʼa." \v 33 Kasiimpo Isa abhawamo Petrus, Yakub, tee Yahya apoose tee Incia. Isa apepuumo amaheru incana tee alilaho. \v 34 Kasiimpo Incia apogau, "Incaku amaasi mpuu mboomo kunamisi bhekumate. Mbooremo iwe sii tee ukojaga-jagamo." \p \v 35 Isa amaju saidhe minaaka i manga incia, kasiimpo asuju i tana tee apepuumo adoʼa. Incia aemani i Aulataʼala mamudhaakana ande amembali bholimo anamisi sii-sii kanarakaa incia sumai. \v 36 Pogauna Isa "E Abba,\f + \fr 14:36 \fr*\fq Abba: \fq*\ft I nuncana pogau Aram maʼanana o 'Ama.'\ft*\f* e Ama, Ingkoo umembali upewau opeapo uka. Tulungiaku mamudhaakana inda kusumpu antona tondena kanarakaa sii, maka bholi mboomo peeluaku, maka tabeana mboomo peeluamu." \p \v 37 Wakutuuna ambuli i talu miaia murina, Isa apotibhaakamo manga murina tangasaana akole. Kasiimpo Incia apogau tee Simon Petrus, "Simon, pokia ingkoo ukole? Buaka Ingkoo inda ukapoia ande ukoja-kojaga kangengena sajamu? \v 38 Kasiimpo Isa apogaumo i manga murina, "Ingkomiu ukoja-kojagamo tee udoʼamo mamudhaakana inda akangkanaikomiu kapancoba. Ngangarandamiu inciamo ahaejati malape, maka o badamiu inda akapoia apewaua." \p \v 39 Kasiimpo Incia apekaridhomo pendua tee adoʼa, tee abhoasaka pogau mopokana mboomo mopadhana ipogauakana. \v 40 Wakutuuna Isa aporomu pendua, manga murina apotibhaakea dhaangiapo uka akole, roonamo manga incia amangkoo mpuu o matana, jadi manga incia inda amataua bhealawani opea i Isa. \p \v 41 Sapadhana sumai Isa apekaridhomo uka pendua adoʼa to talu mpearona. Tee wakutuuna Incia aporomu pendua i talu mia murina, Incia apogau, "Ingkomiu dhaangiapo uka ukole tee uponiunto?! Padhapo uka! Akawamo wakutuuna. Kamatamea! Anana Maanusia bheatopasaraakaaka i limana manga mia mokodosa. \v 42 Bhangumo, maimo talingkaaka! Kamatea, mia mohianatiaku amakasumo!" \s1 Isa Atorako \sr 14:43-52 \r (Mat. 26:47-56; Luk. 22:47-53; Yah. 18:1-11) \p \v 43 Tangasaana Isa dhaangiapo apogau, aumbamo o Yudas, sala samia minaaka i sapulu rua mia murina. Incia aumba apobhawa tee sarombonga o mia mobhawana hancu tee kabhebhe, tumpuana manga imamu maoge, manga ahalii Hukumu Taurati, tee manga mancuanana lipu. \p \v 44 Mia mopasaraakaakana Isa sumai padhamo adhawu tanda i manga mia ibhawana, pogauna, "Mia \add idhawuku salamu\add* tee iikiku, siitumo o mia ipeelomiu! Rakomea tee ubhawamea, kasiimpo ujagania pekalape." \v 45 Wakutuuna Yudas akawa iwe sumai incia alausakamo apekakasu i Isa tee apogau, "Guru!" kasiimpo aiki Isa. \v 46 Sabutuna manga mia sumai akeniakamo Isa tee arakoa. \v 47 Sala samia mokabhale-bhalena iwe sumai ahobutimo hancuna kasiimpo asimbi talingana bhatuana Kapala Imamu Maoge sumai sakawana amabhotu. \p \v 48 Kasiimpo Isa apogau tee manga incia, "Pokia urakoaku mboomo urako parampo, tee uumba ubhawa hancu tee kabhebhe to urakoaku? \v 49 \x - \xo 14:49 \xo*\xt Luk. 19:47; 21:37. \xt*\x*Saesaeo Iaku kuadhari i tanga-tangamiu i Baitulla inda urakoaku. Maka sii-sii urakoakumo, mamudhaakana opea motoburina i nuncana Kitabi Momangkilo sumai atopamondo." \v 50 Kasiimpo bhari-bharia murina sumai apalai tee abholi Isa. \p \v 51 Iwe sumai dhaangia samia ana umane mangura moosena Isa. Ana umane mangura sumai soo apake satumpo kae lenan to atutubhiaka badana. Wakutuuna tumpuana manga imamu maoge tee manga ahalii Hukumu Taurati bhearakoa, \v 52 ana umane sumai arambasakea o kae lenan ipakena kasiimpo abuntuli tee akalealea. \s1 Isa i Aroana Mahakama Agama \sr 14:53-65 \r (Mat. 26:57-68; Luk. 22:54-55,63-71; Yah. 18:12-14,19-24) \p \v 53 Isa atobhawa i bhanuana Kapalana Imamu Maoge. Iwe sumai aporomusaka bhari-bharia imamu maoge, manga mancuanana lipu, tee manga ahalii Hukumu Taurati. \v 54 Petrus aose Isa minaaka i karidhoana sakawana i tana lapa i aroana bhanuana Kapalana Imamu Maoge sumai. Kasiimpo incia auncura apobhawa-bhawa tee manga pande jaga apoose apenderu i saripina waa. \p \v 55 Manga imamu maoge tee bhari-bharia Mahakama Agama apeelo bukutii to Isa mamudhaakana atohukumu mate, maka manga incia inda apotibhaakea o bukutiina kasalahana. \v 56 Abhari o mia modhawuna kasakusii gau-gau to Incia, maka o kasakusiina manga incia sumai inda acoco. \p \v 57 Maka sapadhana sumai, dhaangia pia mia modhawuakana kasakusii gau-gau incia sii to Isa: \v 58 \x - \xo 14:58 \xo*\xt Yah. 2:19. \xt*\x*"Ingkami tarangoa o mia incia sii apogau, 'Iaku bhekupahancuru Baitulla ikarajaana limana maanusia sii, tee talu eomea uka Iaku bhekupakaro pendua o Baitulla mosagaanana, inda ikarajaana limana maanusia.' " \v 59 Maka moomini mboo sumai, kasakusiina manga incia inda acoco. \p \v 60 Kasiimpo Kapalana Imamu Maoge akakaro i aroana manga incia bhari-bharia tee aabha i Isa, "Buaka Ingkoo inda umembali ulawani opea iraeakana manga sakusii sumai?" \v 61 Maka o Isa inda tee uuʼuuna. Inda saangu uka ilawanina. \p Kasiimpo Kapalana Imamu maoge sumai aabha uka i Incia, "Buaka Ingkoo o Al Masi, Anana Aulataʼala Motopuji sumai?" \p \v 62 \x - \xo 14:62 \xo*\xt Dan. 7:13. \xt*\x*Lawanina Isa, "Iakumo Al Masi, tee bhari-bharikomiu bheukamata Anana Maanusia auncura i weta kaanana Aulataʼala Mokokuasa tee aumba minaaka i sorogaa i tanga-tangana manga taʼina ngalu i laiana." \p \v 63 Sarangona kalawanina Isa, Imamu Maoge sumai abhencimo pakeana tee apogau, "Buaka tafaraluu sakusii uka? \v 64 \x - \xo 14:64 \xo*\xt Im. 24:16. \xt*\x*Bhari-bharikomiu urangomea Incia ahina Aulataʼala. Opea o kambotumiu?" \p Kasiimpo manga incia abhotukiakamea o kahukumuna, siitumo Incia alaengamo atohukumu mate. \v 65 Sapadhana sumai apepuumo manga mia awilukia, atutubhiakea kabhia-bhia o matana, abusua tee apoose apogau tee Incia, "E nabii, coba ubhotoa incema mobhebheko!" Kasiimpo manga pande jagana imamu maoge uka abhebhe Isa apoose apalimbaia i sambali. \s1 Petrus Apesapuaka Isa \sr 14:66-72 \r (Mat. 26:69-75; Luk. 22:56-62; Yah. 18:15-18,25-27) \p \v 66 Wakutuuna Petrus dhaangiapo i tambe, i tana lapa i aroana bhanuana, aumbamo sala samia bhawine bhatuana Kapalana Imamu Maoge. \v 67 Wakutuuna bhawine sumai akamata Petrus tangasaana apenderu, incia atilikia mpuu-mpuu o rouna Petrus tee apogau, "Ingkoo uka sadia upobhawa-bhawa tee Isa miana kota Nazaret sumai." \p \v 68 Maka o Petrus apesapuakea, "Iaku inda kumataua tee inda kumaʼanaia opea ipogauakamu." Kasiimpo Petrus alingka i bhambana lawa i aroana bhanua sumai, tee o manu umane akangkuraaʼomo. \p \v 69 Bhawine bhatua i saao akamatamo uka Petrus, tee apepuumo uka apogau pendua tee manga mia mokabhale-bhalena iwe sumai, "Mia incia sii atotuumo sala samia minaaka i sabhangkana Isa!" \v 70 Maka incia sadiamo apesapuakea. \p Inda amangenge sapadhana sumai, manga mia mokabhale-bhalena iwe sumai apogaumo uka tee Petrus, "Ingkoo dhaanamo sala samia minaaka i manga incia, roonamo ingkoo miana Galilea mopokanana tee Incia." \p \v 71 Apepuumo Petrus abhoasaka katunda tee aposumpa, tee apogau, "Iaku inda kumataua o mia ipogauakamiu sumai." \p \v 72 Sapadhana incia apogau mboo sumai, akangkuraaʼomo o manu umane to rua mpearona. Kasiimpo atoudhanimo Petrus tee opea ipogauakana Isa tee incia, "Indapo rua mpearo o manu akangkuraaʼo, ingkoo talu mpearomo upesapuakaaku." Wakutuuna o Petrus audhani hali incia sumai, incia atangimo tee amaasimo mpuu incana. \c 15 \s1 Isa i Aroana Pilatus \sr 15:1-15 \r (Mat. 27:1-2,11-26; Luk. 23:1-5,13-25; Yah. 18:28--19:16) \p \v 1 Saeona mpuu manga imamu maoge, manga mancuanana lipu, manga ahalii Hukumu Taurati, tee bhari-bharia majilisina Mahakama Agama apomufakatimo. Manga incia abhoke Isa, kasiimpo abhawea tee apasaraakaakea i Gubernuru Pilatus. \p \v 2 Pilatus aabha i Isa, "Ingkoomo buaka o rajana miana Yahudi?" \p Incia alawani, "Ingkoo mopogauna mboo itu." \p \v 3 Manga imamu maoge uka araeaka Isa ande abharimo apewau kasalaha. \v 4 Rampaakanamo sumai, Pilatus aabhamo uka pendua i Incia, "Pokia inda ulawania opea iraeakana manga incia to Ingkoo? Kamatea, manga incia araeakako abhari upewau kasalaha!" \p \v 5 Maka o Isa inda alawani moomini sanganga uka, sabutuna o Pilatus amente mpuu. \p \v 6 Amembalimo kananea ande i eona raraea sumai o Gubernuru Pilatus apabebasi samia o mia itorongku, mboomo iemanina manga mia bhari. \v 7 Wakutuu incia sumai dhaangia samia o mia itorongku mokosaroakana Barabas. Incia atotorongku apobhawa-bhawa tee manga mia mopewauna kaheru tee mopekamatena mia i nuncana kaheru sumai. \v 8 Kasiimpomo mia bhari sumai aumba apoaro i Pilatus tee aemani mamudhaakana apabebasi samia o mia itorongku mboomo kananeana. \p \v 9 Pilatus aabha i manga incia, "Buaka ingkomiu uunda kupabebasi rajana miana Yahudi sii?" \v 10 Pilatus aporadhamiia apogau mboo sumai roonamo incia amataumea ande manga imamu maoge agigibulu tee Isa, tee o Pilatus amataua ande o giumo incia sumai mbakana manga incia apasaraakaaka Isa to incia. \v 11 Maka manga imamu maoge awujumo mia bhari sumai mamudhaakana aemani i Pilatus apabebasi Barabas to manga incia. \p \v 12 Pilatus alawani manga incia, "Ande mboo itu, opea tabeana ipewauku to mia isarongimiu rajana miana Yahudi sii?" \p \v 13 Manga mia sumai apekeemo uka, "Loemea i kau salib!" \p \v 14 Pogauna Pilatus i manga incia, "Kadhaki opea mopadhana ipewauna?" \p Maka manga incia sahandana amakaa apekee, "Loemea i kau salib!" \p \v 15 Roonamo Pilatus gauna apasanaa incana manga mia bhari sumai, incia apabebasi Barabas. Kasiimpo incia atumpumo mia to asambi Isa, tee apasaraakaakea mamudhaakana atoloe i kau salib. \s1 Isa Atoele-ele \sr 15:16-20a \r (Mat. 27:27-31; Yah. 19:2-3) \p \v 16 Manga suludadu abhawa Isa i aroana maligena tampana mbooresana Pilatus, kasiimpo bhari-bharia suludadu akembaia aporomusaka iwe sumai. \v 17 Kasiimpo manga incia apakanaakea juba waranaa wungu tee akarajaakea mahakota mokorui, kasiimpo adhikaakea i bhawona bhaana Isa. \v 18 Sapadhana sumai manga suludadu apepuumo adhawu horomati \add tee aele-elea\add*, pogauna manga incia, "Maasangia ujaea, e rajana miana Yahudi!" \v 19 Manga incia mentene mpearo abhebhe bhaana Isa tee sapale lumai, awilukia, tee asuju i aroana. \v 20a Sapadhana aele-elea, manga incia abungkalemo juba waranaa wungu sumai minaaka i badana Isa, tee apakanaakea pendua o pakeana. \s1 Isa Atoloe i Kau Salib \sr 15:20b-32 \r (Mat. 27:32-44; Luk. 23:26,33-43; Yah. 19:17-24) \p \v 20b Sapadhana incia sumai manga suludadu apepuumo abhawa Isa i sambali to aloea i kau salib. \v 21 \x - \xo 15:21 \xo*\xt Rom. 16:13. \xt*\x*I wakutuu incia sumai alalomo o Simon miana Kirene, siitumo amana Aleksander tee Rufus. Incia siimpo aumba minaaka i sambalina kota Yerusalem, incia atopakisaa asodha kau salibna Isa. \p \v 22 Manga suludadu sumai abhawa Isa i tampa mokosaroakana Golgota, maʼanana o Tampana Rangka. \v 23 Isa adhawuakea angguru motojalona tee damar mawondu, maka inda asumpua. \v 24 \x - \xo 15:24 \xo*\xt Zab. 22:19. \xt*\x*Kasiimpo manga incia aloe Isa i kau salib tee apapodhawu-dhawauakea o pakeana tee aʼundia mamudhaakana atantuaka incema mokohakuna mopotibhaakea. \p \v 25 Rambi siomata saeona, manga incia aloemo Isa i kau salib. \v 26 I bhawona kau salib sumai adhikaakea kaburi motoburiakana tee karaeaka: "Rajana miana Yahudi." \v 27 Wakutuu incia sumai, dhaangia rua mia parampo motoloena mopobhawa tee Isa; samia i weta kaanana tee samiana i weta kaaina. \v 28 [Tee mboo sumai, amondomo opea mopadhana motoburina i nuncana Kitabi Momangkilo, "Incia atolentu apokana tee mia madhaki."]\f + \fr 15:28 \fr*\ft Dhaangiapo uka manga kaburi momangenge inda tee aeati incia sii.\ft*\f* \v 29 \x - \xo 15:29 \xo*\xt Zab. 22:8; 109:25; Mrk. 14:58; Yah. 2:19. \xt*\x*Manga mia modhalana i tampa incia sumai ahina Isa. Apoose alengko-lengko bhaana, manga incia apogau, "E Ingkoo bhemopahancuruna Baitulla tee bheupabhangua pendua kangengena talu eo, \v 30 sapomo minaaka i kau salibmu itu tee upasalaamatia o karomu!" \p \v 31 Mboo sumai uka manga imamu maoge tee manga ahalii Hukumu Taurati uka aele-ele Isa tee apogau podho-podho manga incia, "Mia mosagaanana apasalaamatia, maka o karona samia inda amembali apasalaamatia! \v 32 E Al Masi, Rajana Israel, sapomo minaaka i salibmu itu, mamudhaakana ingkami takamatea tee taparacaea." Sampe manga mia madhaki motoloe i kau salib mopobhawana tee Isa uka aose ahina Isa mentene mpearo. \s1 Isa Amate \sr 15:33-41 \r (Mat. 27:45-56; Luk. 23:44-49; Yah. 19:28-30) \p \v 33 Arambi sapulu rua mata pontanga eo, saangua lipu sumai amalalandamo sakawana rambi talu mata konowia. \v 34 \x - \xo 15:34 \xo*\xt Zab. 22:2. \xt*\x*Sarambina talu mata konowia, Isa apekeemo tee suara momakaa, "Eloi, Eloi, lama sabakhtani?" Maʼanana, "E Aulataʼalaku, e Aulataʼalaku, apokia ubholiaku?" \p \v 35 Arango suara incia sumai, dhaangia pia mia o mia mokabhale-bhalena iwe sumai mopogauna, "Kamatea, Incia agoraaka Ilyas." \p \v 36 \x - \xo 15:36 \xo*\xt Zab. 69:22. \xt*\x*Kasiimpo dhaangia samia o mia modhaangiana iwe sumai alingka aala spons tee apalondoa i nuncana uwena angguru makolo, kasiimpo adhikaia i lolona sapale lumai to apasumpuaka Isa, tee apogau, "Mai takamatea ara o Ilyas bheaumba to apasapoa." \p \v 37 Kasiimpo Isa apekee tee suara makaa tee asipulimo o inyawana. \p \v 38 \x - \xo 15:38 \xo*\xt Limb. 26:31-33. \xt*\x*Sanampuu o corocoro \add motoloena i bhambana kamara momangkilo \add* i nuncana Baitulla amabhencimo tee aporuaweta, minaaka i bhawo sakawana i tambe. \v 39 Wakutuuna o kapalana suludadu mokabhale-bhalena i aroana salib sumai akamata tuaapa o matena Isa, incia apogaumo, "Inciamo atotuu o mia incia sii o Anana Aulataʼala." \p \v 40 \x - \xo 15:40-41 \xo*\xt Luk. 8:2-3. \xt*\x*Dhaangia uka pia mia bhawine mokamatana bhari-bharia kajadia incia sumai minaaka i karidhoana, siitumo Mariam minaaka i Magdala, Mariam inana Yakub Mangura tee Yoses tee uka Salome. \v 41 Manga bhawine incia siimo moosena Isa tee mohambea wakutuuna adhaangia i Poropinsi Galilea. Tee abhari uka o bhawine mosagaanana molingkana i Yerusalem mopobhawana tee Isa. \s Isa Atokoburu \sr 15:42-47 \r (Mat. 27:57-61; Luk. 23:50-56; Yah. 19:38-42) \p \v 42 Wakutuu incia sumai amakasumo amalo tee eo incia sumai o eo pasiapuana eona Saputuu. \v 43 Yusuf miana Arimatea, sala samia o miana Mahakama Agama motohoromati tee moantagina Pamarintana Aulataʼala, apabaraniaka karona to apoaro i Pilatus mamudhaakana aemani maeatina Isa. \v 44 Pilatus amente wakutuuna arango ande o Isa amatemo. Kasiimpo incia akemba kapalana suludaduna, tee aabhakia, "Atotuu buaka o Isa amatemo?" \v 45 Sarangona lele minaaka i kapalana suludadu sumai, Pilatus aundaakamo Yusuf to aala maeatina Isa. \v 46 Sapadhana Yusuf aali kae lenan, incia apasapomo maeatina Isa tee abhalungiakea tee kae lenan sumai. Maeatina Isa apatidholea i nuncana koburu motoselina i nuncana kabumbu mokobhatu, kasiimpo apadholeakea saangu bhatu maoge to katutubhina bhambana koburu sumai. \v 47 Mariam minaaka i Magdala tee Mariam inana Yoses mokamatana tampana maeatina Isa atopatidhole. \c 16 \s1 Isa Adhadhi Pendua \sr 16:1-8 \r (Mat. 28:1-10; Luk. 24:1-12; Yah. 20:1-10) \p \v 1 Salapana eona Saputuu, Mariam minaaka i Magdala, Mariam inana Yakub, tee Salome, aali manga rampa to aminaiki maeatina Isa tee mina mawondu. \v 2 I eona Ahadi,\f + \fr 16:2 \fr*\fq eona Ahadi: \fq*\ft Eo bhaa-bhaana i minggu incia sumai mboomo kalentuna miana Yahudi. \ft*\f* dhaangiapo saeona mpuu, wakutuuna siimpo abhete o matanaeo, manga incia alingkamo i koburuna Isa. \v 3 Kasiimpo apogau podho-podho manga incia, "Incema bhemomangatulungina to mopadholena bhatuna bhambana bhalona koburu sumai to ingkita?" \p \v 4 Maka wakutuuna manga incia akawa i koburu, bhatu maoge sumai akamatamea atodholemo. \v 5 Sapesuana manga bhawine sumai i nuncana koburu, manga incia akamatamo samia umane mangura mopakena juba maputi auncura i weta i kaana, sabutuna manga incia atokidha mpuu. \p \v 6 Maka o umane mangura sumai apogau tee manga incia, "Bholi utokidha! Ingkoo upeelo Isa miana Nazaret motoloena i kau salib sumai. Incia adhadhimo pendua. Incia inda dhaangia iwe sii. Kamatea! Siimo tampana Incia atopatidhole. \v 7 \x - \xo 16:7 \xo*\xt Mat. 26:32; Mrk. 14:28. \xt*\x*Sii-sii ulingkamo, pakawaakea i manga murina tee uka i Petrus, ande Incia bheaporikanaakakomiu i Galilea. Iwe sumai ingkomiu bheukamatea, mboomo mopadhana ipogauakana Isa tee ingkomiu." \p \v 8 Kasiimpo manga incia alimba tee alausaka abholi koburu sumai, roonamo arengku tee amaeka mpuu; tee manga incia inda apogauaka opeopea tee incemapo uka roonamo amaeka. \p [Amasimba mpuu manga incia apakawaakea bhari-bharia kasamea sumai i Petrus tee manga sabhangkana. Sapadhana sumai Isa karona tee potoloweana manga murina apakoleleakea minaaka i timbu sakawana i bhara o Lele Malape inda momembalina motopabinasa pokaiana tee kasalaamati mobakaa sumai. Aamin.] \s1 Isa Dhaangia Pia Mpearo Apatiumba Karona tee Alamboko Manga Murina \s Isa Atoangka i Sorogaa \sr 16:9-20 \p \v 9 [Sadhadhina Isa pendua minaaka i mate, saeona mpuu i eo bhaa-bhaana minggu sumai, Incia apatokamatamo karona i Mariam miana Magdala sumai. (Minaaka i Mariam sumai o Isa padhamo apadhencu pitu seetani.) \v 10 Kasiimpo bhawine sumai alingka apakoleleaka hali incia sumai i manga mia mosadiana mopoosena tee Isa i piamo itu. Wakutuu incia sumai manga incia tangasaana asukara tee atangi. \v 11 Maka wakutuuna manga incia arango ande o Isa adhadhi pendua tee o bhawine sumai padhamo asakusiiakea karona, manga incia inda aparacaea. \p \v 12 Sapadhana kajadia incia sumai, Isa apatiumba karona tee bhangu moposala i rua mia murina motangasaana i nuncana lingkaana moporopena i sambalina kota Yerusalem. \v 13 Kasiimpo rua miaia murina ambuli to apakawaaka hali incia sumai i murina mosagaanana, maka manga incia uka sadhaadhaa inda aparacaea. \p \v 14 Kasiimpo Isa apatiumbaakamo karona i sapulu samiaia murina i wakutuuna manga incia tangasaana akande. Incia asasi murina roonamo kakaana incana manga incia tee inda aparacaea i manga mia mopadhana mokamataakea tee matana karona ande Incia adhadhimo pendua. \p \v 15 \x - \xo 16:15 \xo*\xt Tul. 1:8. \xt*\x*Kasiimpo Isa apogau i manga incia, "Lingkamo i saangua dunia, pakoleleakamea o Lele Malape i bhari-bharia maanusia. \v 16 Incema moparacaeana tee motopapebhahona bheatopasalaamati, maka incema inda moparacaeana bheatohukumu. \v 17 Manga tanda incia sii bheapoose tee manga mia moparacaea: Tee saroku manga incia bheapadhencu manga seetani, tee manga incia bheabhoasaka pogau bhaau indapo imatauna, \v 18 manga incia bheakeni ulo tee limana, tee moomini asumpu racu, manga incia inda bheacilaka, manga incia bheadhika limana i bhawona badana manga mia momapii, sabutuna manga mia momapii sumai alausaka aunto o kapiina." \p \v 19 \x - \xo 16:19 \xo*\xt Tul. 1:9-11. \xt*\x*Sapadhana Isa Oputa Momalanga apogau tee manga incia, Incia atoangkamo i sorogaa tee auncura i weta kaanana Aulataʼala. \v 20 Kasiimpo alingkamo manga murina to apakoleleaka Lele Malape i saangua dunia, tee o Kawasana Opu uka aose to abukutiiaka kabanarana firimani sumai to manga incia tee apapooseakea tee manga giu inda momentela.]\f + \fr 16:9-20 \fr*\ft Dhaangiapo uka manga kaburi momangenge inda tee manga aeati incia sii. Manga ahaliina Injili afikiri aipomo mencuana Markus moburina manga aeati incia sii. \ft*\f*