\id MAT - WolioNT \ide UTF-8 \ide UFT-8 \rem Consultant approved version, Sept 2017 \h MATIUS \toc3 Mat. \toc2 Matius \toc1 LELE MALAPE IPAKAWAAKANA MATIUS \mt2 LELE MALAPE \mt2 IPAKAWAAKANA \mt1 MATIUS \is Pogau Bhaa-bhaana \im Boku \bk Matius\bk* apakawaaka i ingkita Lele Malape ande Isa satotuuna Raja mopasalaamatina ijanjiakana Aulataʼala. Alaloi Isa sumaimo Aulataʼala apamondoa opea mopadhana ijanjiakana i nuncana Pojanjia Mangenge i uumatina. Moomini Isa alaahiri minaaka i miana Israel tee adhadhi mboo miana Israel, maka Lele Malape sumai inda soo to miana Israel maka to saangua dunia. \ip Boku \bk Matius\bk* sii atotapi malape, pepuu i laahiriana Isa, kasiimpo to kapebhahoana tee kapancoba inamisina, kasiimpo to ipewauna i Galilea. Iwe sumai incia ahotubaa, aadhari tee alancau mia. Sapadhana sumai boku incia sii apetulatulaaka lingkaana Isa minaaka i Galilea sakawana i Yerusalem, tee opea momembalina tee Isa i manga eo kapadhaana dhadhina i dunia sii motokamatana mpuu i eona matena tee i eona bhanguana. \ip Sala saangu ipekatamoakana Matius ande Isa satotuuna Guru momaoge, moadharina ande Aulataʼala aparintangi mboomo Raja. Isa uka atokailiili apogauaka maʼana minaaka i Hukumuna Aulataʼala. Abhari minaaka i manga kaadharina Isa sumai akalompoa mboomo motopadhana motosau-sauna malape. Dhaangia lima kolompo: (1) Hotubaa i kogunuana mokokaitana tee iwaajibuaka, manga hakuna, tee haejati dhadhina manga uumatina Aulataʼala (pasala 5-7); (2) apomasusuakea i sapulu rua mia murina Isa to akarajaa tugasina (pasala 10); (3) manga ibarati to kadhaangiana Aulataʼala wakutuuna Aulataʼala aparintangi mboomo Raja (pasala 13); (4) kaadharina to maʼanana mboomo murina Isa (pasala 18); tee (5) kaadhari to aahiri zamani tee o umbaana Anana Maanusia (pasala 24-25). \iot Antona \io1 Kaburina siwuluna Isa Al Masi tee laahiriana \ior 1:1--2:23 \ior* \io1 Karajaana Yahya apapebhaho \ior 3:1-12 \ior* \io1 Papebhahona tee kawuju to Isa \ior 3:13--4:11 \ior* \io1 Kalaianina Isa i tanga-tangana raʼeatina Galilea \ior 4:12--18:35 \ior* \io1 Minaaka i Galilea sakawana i Yerusalem \ior 19:1--20:34 \ior* \io1 I eo-eo kapadhaa i Yerusalem \ior 21:1--27:66 \ior* \io1 Bhanguana Isa tee patiumbana karona \ior 28:1-20 \ior* \c 1 \s1 Manga Sarona Opuana Isa Al Masi \sr 1:1-17 \r (Luk. 3:23-38) \p \v 1 Siimo manga opuana Isa Al Masi, siwuluna Daud, siwuluna Ibrahim. Minaaka i Ibrahim sakawana i Daud, manga sarona opuana Isa sumai mboomo sii: \v 2 Ibrahim akoanaakamo Ishak, Ishak akoanaakamo Yakub, Yakub akoanaakamo Yuda tee manga witinaina, \v 3 Yuda akoanaakamo Peres tee Zerah. Inana Peres tee Zerah isarongiaka Tamar. Peres akoanaakamo Hezron, Hezron akoanaakamo Ram, \v 4 Ram akoanaakamo Aminadab, Aminadab akoanaakamo Nahason, Nahason akoanaakamo Salmon, \v 5 Salmon akoanaakamo Boas. Inana Boas isarongiaka Rahab. Boas akoanaakamo Obed. Inana Obed isarongiaka Rut. Obed akoanaakamo Isai, \v 6 Isai akoanaakamo Raja Daud, Raja Daud akoanaakamo Sulaiman minaaka i iaiarona Uria; \v 7 Sulaiman akoanaakamo Rehabeam, Rehabeam akoanaakamo Abia, Abia akoanaakamo Asa, \v 8 Asa akoanaakamo Yosafat, Yosafat akoanaakamo Yoram, Yoram akoanaakamo Uzia, \v 9 Uzia akoanaakamo Yotam, Yotam akoanaakamo Ahas, Ahas akoanaakamo Hizkia. \v 10 Hizkia akoanaakamo Manasye, Manasye akoanaakamo Amon, Amon akoanaakamo Yosia, \v 11 \x - \xo 1:11 \xo*\xt 2Ra. 24:14-15; 2Taw. 36:10; Yer. 27:20.\xt*\x*Yosia akoanaakamo Yekhonya tee manga witinaina wakutuuna miana Israel atobhanaka i tana Babel, \v 12 Yekhonya akoanaakamo Sealtiel sapadhana miana Israel atobhanaka i tana Babel. Sealtiel akoanaakamo Zerubabel, \v 13 Zerubabel akoanaakamo Abihud, Abihud akoanaakamo Elyakim, Elyakim akoanaakamo Azor, \v 14 Azor akoanaakamo Zadok, Zadok akoanaakamo Akhim, Akhim akoanaakamo Eliud, \v 15 Eliud akoanaakamo Eleazar, Eleazar akoanaakamo Matan, Matan akoanaakamo Yakub, \v 16 Yakub akoanaakamo Yusuf, Yusuf sumai umanena Siti Mariam, minaaka i Siti Mariam sumai apalaahirimo Isa Al Masi. Maʼanana Al Masi "Raja ipilina Aulataʼala to apasalaamatiaka uumatina." \p \v 17 Jadi bhari-bharia siwuluna apepuu minaaka i Nabii Ibrahim sakawana i Raja Daud dhaangia sapulu pata siwulu, tee apepuu minaaka i Raja Daud sakawana wakutuuna miana Israel atobhanaka i tana Babel siwuluna dhaangia sapulu pata mia uka, tee mboo sumai uka minaaka i wakutuuna miana Israel atobhanaka i tana Babel sakawana Al Masi dhaangia sapulu pata mia siwuluna. \s1 Laahiriana Isa Al Masi \sr 1:18-25 \r (Luk. 2:1-7) \p \v 18 \x - \xo 1:18 \xo*\xt Luk. 1:27.\xt*\x*Mboo siimo tulatulana laahiriana Isa Al Masi. Inana siitumo Siti Mariam, apoporae tee Yusuf. Maka indapo manga incia akawi, garaaka Siti Mariam abhawa-bhawamo. (Yusuf inda amataua ande Siti Mariam abhawa-bhawa roonamo kuasana Rohina Aulataʼala). \v 19 Yusuf poraena sii mia mobanara, jadi bheahaejatimo abhotuki Siti Mariam, maka inda amarobhoakea, mamudhaakana Siti Mariam inda amaea i aroana mia bhari. \v 20 Maka tangasaana afikiri giu incia sumai, malaaʼekatina Kawasana Opu apatiumba karona i nuncana pongipina tee apogau, "E Yusuf, anana Daud, bholi umaeka utarima Siti Mariam amembali bhawinemu roonamo o anaana ibhawa-bhawana itu minaaka i Rohina Aulataʼala Momangkilo. \v 21 \x - \xo 1:21 \xo*\xt Luk. 1:31.\xt*\x*Incia bheapalaahiri anaana umane tee ingkoo usarongiakea Isa,\f + \fr 1:21 \fr*\fq Isa: \fq*\ft Maʼanana Isa pogauna Ibrani, "Kawasana Opu apasalaamatiaka."\ft*\f* roonamo Inciamo mopasalaamatina uumatina minaaka i dosana manga." \v 22 Bhari-bharia sumai amembali mamudhaakana apamondoa Firimanina Kawasana Opu ipakawaakana i nabiina, \q1 \v 23 \x - \xo 1:23 \xo*\xt Yes. 7:14.\xt*\x*"Kamatea! Samia kabuabua bheabhawa-bhawa tee apalaahiri samia Anaana umane tee manga mia bheasarongiakea Imanuel," \m (maʼanana, "Aulataʼala apobhawa tee ingkita.") \v 24 Sabhanguna Yusuf minaaka i koleana, incia apewaumo opea iparintangiakana malaaʼekatina Kawasana Opu. Incia atarimamea Siti Mariam to amembali bhawinena. \v 25 \x - \xo 1:25 \xo*\xt Luk. 2:21.\xt*\x*Moomini mboo sumai, incia sadhaadhaa inda aporomuakea sakawana Siti Mariam apalaahiri anaana sumai. Salaahirina Anaana sumai, Yusuf asarongiakamea Isa. \c 2 \s1 Manga Mia Ahalii Nujumu minaaka i Timbu \sr 2:1-12 \p \v 1 Isa alaahiri i Bait Lahim i Tana Yudea i zamanina pamarintana Raja Herodes. Kasiimpomo aumbamo i kota Yerusalem pia mia ahalii nujumu minaaka i lipu maridho i Timbu. \v 2 Manga incia sumai apekaabha-abhamo kooni, "Iapai Rajana miana Yahudi siimpo molaahirina itu? Ingkami padhamo takamatea kalipopona abhete i Timbu tee ingkami taumba iwe sii mamudhaakana tasomba Incia." \p \v 3 Sanampuu Raja Herodes arangoa hali incia sumai, atokidhamo mpuu tee uka bhari-bharia manga mia momboorena i Yerusalem. \v 4 Sumaimo Raja Herodes aromusaka manga imamu maoge tee manga ahalii Hukumu Taurati miana Yahudi. Kasiimpomo aabhamo manga kooni, "Bhealaahiri iapai Al Masi?" Maʼanana Al Masi, "Raja ipilina Aulataʼala to apasalaamatiaka uumatina." \p \v 5 Lawanimo manga kooni, "I kampo Bait Lahim, i Tana Yudea roonamo mboo sumaimo motoburina i nuncana kaburina samia nabii kooni, \q1 \v 6 'E Bait Lahim kota i Tana Yudea, \q2 sampeampearo ingkoo mencuana momaidhiidhina i tanga-tangana manga incia moparintana i Yudea, \q1 roonamo minaaka ingkoo bheabhangu samia momembalina kapala \q2 to mowuluna uumatiku Israel.' " \p \v 7 Sapadhana incia sumai, Raja Herodes akembamo manga mia ahalii nujumu sumai maka inda atomatau i mia bhari tee aemani fikiri manga lentuaka naepia kalipopo sumai apepuu atokamata. \v 8 Kasiimpo atumpumea manga incia alingka i kota Bait Lahim, "Lingkakomiu peeloa o Anaana sumai pekalape. Ande upokawaakea, dhawuaku lele mamudhaakana iaku kumembali kusombaia." \v 9 Sarangona opea ipogauakana raja, alingkamo manga incia. Sanampuu o kalipopo ikamatana abhete i Timbu sumai atiumba pendua tee aporikanaakea manga incia, kasiimpo aunto i bhawona tampana Anaana sumai. \v 10 Wakutuuna kalipopo sumai atokamata pendua, manga incia akaunde-undemo mpuu. \v 11 Kasiimpo apesuamo manga incia i bhanua sumai, akamata Anaana sumai tee Siti Mariam inana. Saanampuu asujumo manga incia i aroana Anaana sumai. Manga incia abungkale sorongana harataa kasiimpo apasaraakaakea to Anaana sumai bulawa, dhupa, tee polona kau mawondu. \v 12 Alaloi pongipina manga audhaniakamea mamudhaakana bholi ambuli i Raja Herodes. Sumaimo manga ambuli i lipuna manga alalo i dhala mosagaanana. \s1 Apalai i Mesir \sr 2:13-15 \p \v 13 Sapadhana manga mia ahalii nujumu apalausaka lingkaana manga incia, malaaʼekatina Kawasana Opu apatiumbaaka karona i Yusuf i nuncana pongipina. Kooni, "Bhangumo, aalea Anaana itu tee inana, tee upalaiakea i Mesir. Kasiimpo umbooreakea iwe sumai sampe kudhawu lele to ingkoo, roonamo Raja Herodes tangasaana apeelo Anaana incia itu bheapabinasea." \v 14 Sumaimo Yusuf abhangu tee alingkaakea malo sii abhawea Anaana sumai tee inana apalaiakea i Mesir. \v 15 Manga incia amboore iwe sumai sampe Herodes amate. Tee mboo sumai amondomo Firimanina ipakawaakana Kawasana Opu alaloi nabiina, "Iaku kukemba Anaku minaaka i Mesir." \s1 Pekamatena Manga Anaana i Bait Lahim \sr 2:16-18 \p \v 16 Wakutuuna Herodes amataua ande manga ahalii nujumu sumai agau-gau, incia aʼamaramo mpuu. Incia aparintaakamo manga suludaduna to apekamate bhari-bharia anaana umane mokoʼumuruna rua tao i tambe i kampo Bait Lahim tee i lipu i saripina. Umuru incia sii apokana tee wakutuuna itarimana minaaka i manga miana ahalii nujumu. \v 17 Tee mboo sumai amondomo Firimani ipakawaakana Nabii Yeremia, \q1 \v 18 \x - \xo 2:18 \xo*\xt Yer. 31:15.\xt*\x*"I lipu Rama atorango suarana mia motangina imaporoakana inca, akakee-kee tee amaasi incana. \q1 Rahel atangisi manga anana, manga anana sumai amatemo, sabutuna inda dhaangia o mia momembalina mohiburua." \s1 Ambuli minaaka i Mesir \sr 2:19-23 \p \v 19 Wakutuu Herodes amatemo, malaaʼekatina Kawasana Opu ambuli apatiumbaaka karona i Yusuf i nuncana pongipina i Mesir. \v 20 Incia apogau, "Bhangumo, alamea Anaana sumai tee inana tee umbulimo i tana Israel, roonamo manga mia mohaejatina mopekamatena Anaana sumai amatemo." \v 21 Saanampuu abhangumo Yusuf, aalamea Anaana sumai tee inana tee ambuli i tana Israel. \v 22 Maka wakutuuna arango Arkhelaus amembali raja i Poropinsi Yudea abholosi Herodes, amana, Yusuf amaekamo to alingka iwe sumai. Sapadhana incia sumai, Yusuf atarima kaudhania alaloi pongipina tee alingkamo i Poropinsi Galilea. \v 23 \x - \xo 2:23 \xo*\xt Mrk. 1:24; Luk. 2:39; Yah. 1:45.\xt*\x*Incia amboore i kampo isarongiaka Nazaret tee mboo sumai amondomo Firimanina ipakawaakana alaloi manga nabii, "Incia bheasarongia miana Nazaret." \c 3 \s1 Nabii Yahya Mopapebhahona Manga Mia Motoba \sr 3:1-12 \r (Mrk. 1:1-8; Luk. 3:3-9,15-17; Yah. 1:19-28) \p \v 1 Wakutuu incia sumai aumbamo Nabii Yahya mopapebhahona manga mia motoba. Incia apakawaaka lele minaaka i Aulataʼala to manga mia i Tana Matuuna Yudea, koonina, \v 2 \x - \xo 3:2 \xo*\xt Mat. 4:17; Mrk. 1:15.\xt*\x*"Tobamo, roonamo amakasumo Pamarintana Aulataʼala!" \v 3 Inciamo ipogauakana Nabii Yesaya wakutuuna incia apogau, \q1 "Atorango suarana mia mokagora-gorana i tana matuu, \q1 'Pasiapuakea o dhala to Kawasana Opu! \q1 Pekakatea o dhala bheilaloina!' " \p \v 4 Pakeana Nabii Yahya atokarajaa minaaka i buluna unta tee o kamandana minaaka i kuli. Sainamo kinandena minaaka i kabhoro tee golana uwanina koo.\f + \fr 3:4 \fr*\ft Kananeana dhadhina Nabii Yahya apokana mboo kananeana Nabii Ilyas i zamani mangenge.\ft*\f* \v 5 Kasiimpo aumbamo manga mia bhari minaaka i Yerusalem, minaaka i saangua Tana Yudea, tee minaaka i sakaaratea Umala Yordan to apokawaakea. \v 6 Manga incia aʼakui dosana tee apapebhahoa Nabii Yahya i Umala Yordan. \p \v 7 Wakutuuna Nabii Yahya akamata abhari manga mia minaaka i rua rombongana agama Yahudi isarongiaaka rombongana Farisi\f + \fr 3:7 \fr*\fq rombongana Farisi: \fq*\ft Rombongana Farisi saangu rombongana agama Yahudi mosadiana mopotaangiakana bhari-bharia parintana Nabii Musa tee uka opea iranganina opuana manga miana Yahudi. Bhari-bharia Hukumuna Taurati tee adatina opuana tabeana atoose mpuu-mpuu. \ft*\f* tee uka Saduki\f + \fr 3:7 \fr*\fq Saduki: \fq*\ft Rombongana Saduki dhaangia saangu rombongana kapalana agama Yahudi. Manga incia soo aparacaea tee lima boku bhaa-bhaana i Pojanjia Mangenge isarongiaka Kitabi Taurati iburina Nabii Musa, maka inda aparacaea tee manga kitabina nabii mosagaanana. Manga incia inda aparacaea maanusia bheadhadhi pendua sapadhana amate. Kamata \ft*\xt Mrk. 12:18-27.\xt*\f* aumba uka to atopapebhaho, incia apogaumo, "E ingkomiu mboomo feʼelina ulo! Incema mopaumbakomiu ande umembali upalai minaaka i amarana Aulataʼala bhemoumbana? \v 8 Sumaimo ingkomiu ukobhake momalape to bukutiina utobamo \v 9 \x - \xo 3:9 \xo*\xt Yah. 8:33.\xt*\x*tee bholimo upogau i nuncana ngangarandamiu kooni, 'Iaku kubebasi minaaka i kahukumuna Kawasana Opu roonamo Nabii Ibrahim dhaangiapo opuaku!' Soʼalina ingkomiu o siwuluna Nabii Ibrahim mencuana opeopea, roonamo kupogau tee ingkomiu, Aulataʼala amembali apadhaangia anaana to Ibrahim minaaka i manga bhatu sii. \v 10 \x - \xo 3:10 \xo*\xt Mat. 7:19.\xt*\x*Sii-sii o ndamu atopasiapumo i kulesena kau. Bhari-bharia puuna kau inda mokobhakena malape bheatopale tee atobhanaka i nuncana waa. \v 11 Iaku kupapebhahokomiu tee uwe to bukutiina ingkomiu utobamo, maka dhaangia bhemoumbana sapadhana iaku momalangana kuasana minaaka i iaku, to kubungkale sandalina uka iaku inda kulaenga. Incia bheapapebhahokomiu tee Rohina Aulataʼala Momangkilo tee waa\f + \fr 3:11 \fr*\ft I aeati incia sii, waa amembali gambarana Aulataʼala, siitumo Incia amembali apekangkilo mia minaaka i manga dosana, mboomo uka o waa akoguna to apekangkilo bulawa minaaka i manga zatu mosagaanana.\ft*\f* mamudhaakana ingkomiu umangkilo minaaka i dosamiu. \v 12 Katepi dhaangia i limana tee Incia bheapekangkilo tampana papogaana ompolena gandum. Gandum bhearombusakea i nuncana kampirina, maka bhari-bharia kulina bheatunua i waa inda momate." \s1 Isa Apapebhahoa Nabii Yahya \sr 3:13-17 \r (Mrk. 1:9-11; Luk. 3:21-22; Yah. 1:32-34) \p \v 13 Kasiimpo aumbamo Isa minaaka i Galilea aporope i Umala Yordan. Iwe sumai Incia apokawa tee Nabii Yahya tee aemani to apapebhahoa. \v 14 Maka o Yahya aʼusaha amendeu aose opea iemanina Isa tee apogau, "Satotuuna tabeana iaku mofaraluuna bheupapebhahoaku, maka apokia Ingkoo moumbana i iaku?" \v 15 Apogaumo Isa, "Inda apokia giu incia sumai atokarajaa roonamo tapewau mboo sii rampaakanamo bhari-bharia o peeluana Aulataʼala." Sarangona opea ipogauakana sumai, Nabii Yahya uka aose opea ipogauakana Isa. \v 16 Sapadhana apapebhahoa, Isa alimbamo minaaka i uwe. Wakutuu incia sumai uka o laiana atobungkale tee Incia akamatamo Rohina Aulataʼala Momangkilo asapo mboomo manu-manu jarajara i bhawona. \v 17 \x - \xo 3:17 \xo*\xt Bhaa. 22:2; Zab. 2:7; Yes. 42:1; Mat. 12:18; 17:5; Luk. 9:35.\xt*\x*Kasiimpo atorangomo suara minaaka i sorogaa mopogauna, "Siimo o Anaku imaasiakaku tee Inciamo ipeeluku." \c 4 \s1 Kawuju i Tana Matuu \sr 4:1-11 \r (Mrk. 1:12-13; Luk. 4:1-13) \p \v 1 Sapadhana incia sumai o Isa abhawea Rohina Aulataʼala apangara i tana matuu mamudhaakana acobaia Ibilisi mokapalaikina manga seetani. \v 2 Pata pulu eo, pata pulu malo o Isa apoasa kasiimpo anamisimo kaara. \v 3 Ibilisi mowujuna aumba tee apogau, "Roonamo Ingkoo o Anana Aulataʼala, tumpua manga bhatu sii amembali roti." \v 4 Maka o Isa alawani, "I nuncana Hukumu Taurati padhamo atoburi, 'Maanusia adhadhi mencuana tangkanamo minaaka i roti, maka minaaka i bhari-bharia firimani ibhoasakana Aulataʼala.' " \p \v 5 Kasiimpo Ibilisi abhawa Isa i Yerusalem, kota mangkilona miana Yahudi tee adhikaia i bumbungana Baitulla. \v 6 \x - \xo 4:6 \xo*\xt Zab. 91:11-12.\xt*\x*Pogauna Ibilisi, "Roonamo Ingkoo Anana Aulataʼala, pakotibua o karomu i tambe sii! Roonamo padhamo atoburi i nuncana Kitabi Momangkilo, 'Aulataʼala bheatumpu manga malaaʼekatina to ajaganiko,' tee uka, 'Manga malaaʼekati bheatanampeakako tee limana mamudhaakana o aemu inda akangkanai bhatu.' " \v 7 Isa apogau, "Dhaangia uka motoburina i nuncana Hukumu Taurati, 'Bholi uʼuji Kawasana Opu, Aulataʼalamu.' " \v 8 Kasiimpo Ibilisi abhawa Isa i bhawona gunu momalanga mpuu tee apakamataakea bhari-bharia pamarinta i dunia sii tee sagala giu kamuliangina. \v 9 Apogaumo Ibilisi, "Bhari-bharia sumai kudhawuakea to Ingkoo, somanamo Ingkoo usuju tee usombaaku." \v 10 Kasiimpo Isa alawani, "Dhencumo Ibilisi! Roonamo i nuncana Hukumu Taurati padhamo atoburi, 'Sombamo i Kawasana Opu, Aulataʼalamu tee tangkanamo i Incia usambahea.' " \v 11 Sabutuna o Ibilisi sumai adhencumo minaaka i Isa tee manga malaaʼekati aumbamo to alaiania. \s1 Isa Apepuungi Karajaana i Galilea \sr 4:12-17 \r (Mrk. 1:14-15; Luk. 4:14-15) \p \v 12 \x - \xo 4:12 \xo*\xt Mat. 14:3; Mrk. 6:17; Luk. 3:19-20.\xt*\x*Wakutuuna Isa arango Nabii Yahya atorako, Incia alingkamo i Poropinsi Galilea. \v 13 \x - \xo 4:13 \xo*\xt Yah. 2:12.\xt*\x*Incia abholi kampo Nazaret kasiimpo amboore i kampo Kapernaum modhaangiana i saripina Tawo Galilea i Tana Zebulon tee Tana Naftali. \v 14 Tee mboo sumai amondomo Firimani ipakawaakana Nabii Yesaya, \q1 \v 15 \x - \xo 4:15-16 \xo*\xt Yes. 8:23--9:1.\xt*\x*"Tana Zebulon tee Tana Naftali, \q2 dhala i tawo, i sawetana Umala Yordan \q2 i lipuna Galilea, tampa imbooresina manga lipu mosagaanana mencuana miana Israel. \q1 \v 16 Manga mia momboorena i nuncana kalalanda \q2 padhamo akamata kainawa momainawa mpuu, \q1 tee manga mia momboorena isalibumbuna ajalana, \q2 padhamo apatiumbaakea cahea momainawa." \p \v 17 \x - \xo 4:17 \xo*\xt Mat. 3:2.\xt*\x*Minaaka i wakutuu incia sumai o Isa apepuumo apakoleleaka, "Tobamo, roonamo Pamarintana Aulataʼala amakasumo!" \s1 Isa Akemba Manga Murina Bhaa-bhaana \sr 4:18-22 \r (Mrk. 1:16-20; Luk. 5:1-11) \p \v 18 Wakutuuna Isa tangasaana adhala i bhiwina Tawona Galilea, Incia akamatamo rua mia umane mopowitinai, siitumo Simon isarongiaka uka Petrus tee Andreas o witinaina. Manga incia tangasaana atudhaaka jalana i tawo, roonamo manga incia sii o pande jalana ikane. \v 19 Kasiimpo Isa apogau i manga incia, "Maimo ose Iaku tee bhekupamembalikomiu o pande jalana maanusia." \v 20 Manga incia alausaka abholia o jalana kasiimpo aose Incia. \v 21 Isa alingka torosu kasiimpo akamatamo rua mia umane mopowitinai mosagaanana, sarona o Yakub tee Yahya. Manga incia apoose tee amana mokosaroakana Zabdi tangasaana alape-lape jalana i nuncana bhangka. Isa akembamo manga incia uka, \v 22 sabutuna manga incia alausaka abholia o bhangkana tee abholi o amana kasiimpo aose Isa. \s1 Isa Aadhari tee Apaunto Panyakina Manga Mia Bhari \sr 4:23-25 \r (Luk. 6:17-19) \p \v 23 \x - \xo 4:23 \xo*\xt Mat. 9:35; Mrk. 1:39.\xt*\x*Isa alingka atipua bhari-bharia lipu i Poropinsi Galilea. Incia aadhari i manga tampana ibaadatina miana Yahudi tee apakawaaka Lele Malape Pamarintana Aulataʼala, tee apaunto sagala giuna panyaki tee apaunto kapiina manga mia mobalacina badana. \v 24 Lelena Isa atorango i saangua lipuna Poropinsi Siria. Kasiimpo manga mia mokopanyaki, mia mosukara, mia ipesuaikina seetani, mia ikangkanaina kapii mate manu tee o mia morempa abhawea i aroana, bhari-bharia manga mia incia sumai apauntoa o kapiina. \v 25 Abhari mpuu o mia moosea i wakutuu incia sumai. Dhaangia moumbana minaaka i Poropinsi Galilea, dhaangia mominaakana i Dekapolis, mominaakana i Yerusalem, mominaakana i Yudea, tee mominaakana i sawetana Umala Yordan. \c 5 \ms HOTUBAA I GUNU \ms PASALA 5--7 \s1 Bhoasaka Momasanaa \sr 5:1-12 \r (Luk. 6:20-23) \p \v 1 Wakutuuna Isa akamata mia bhari sumai, Incia apenemo i bhawona kabumbu. Sauncurana, aumbamo manga murina. \v 2 Isa apepuumo aadhari manga incia, \q1 \v 3 "Amasanaamo manga mia misikini i aroana Aulataʼala, \q2 roonamo manga incia amembalimo uumatina Kawasana Opu i nuncana Pamarintana Aulataʼala. \q1 \v 4 Amasanaamo manga mia momaasina incana, \q2 roonamo Aulataʼala bheapekaogea incana. \q1 \v 5 \x - \xo 5:5 \xo*\xt Zab. 37:11.\xt*\x*Amasanaamo manga mia momaluluna incana, \q2 roonamo manga incia bhemotarimana tinaurakana alamu sii. \q1 \v 6 Amasanaamo manga mia momaara tee momatuuna bhorokona to apewau peeluana Aulataʼala, \q2 roonamo Aulataʼala bheapekambosu manga incia. \q1 \v 7 Amasanaamo manga mia modhawuakana kaasi, \q2 roonamo manga incia bheatarima kaasi uka. \q1 \v 8 \x - \xo 5:8 \xo*\xt Zab. 24:3-4.\xt*\x*Amasanaamo manga mia momangkilona incana, \q2 roonamo bheakamatea Aulataʼala. \q1 \v 9 Amasanaamo manga mia mobhawana kasanaa i tanga-tangana maanusia, \q2 roonamo manga incia bheatosarongi manga anaana Aulataʼala. \q1 \v 10 \x - \xo 5:10 \xo*\xt 1Ptr. 3:14.\xt*\x*Amasanaamo manga mia monarakaa roonamo bheapewau peeluana Aulataʼala, \q2 roonamo manga incia amembalimo uumatina Kawasana Opu i nuncana Pamarintana Aulataʼala. \q1 \v 11 \x - \xo 5:11 \xo*\xt 1Ptr. 4:14.\xt*\x*Umasanaamo ingkomiu, ande rampaakanamo Iaku utomangkatu, utosikisaa, tee afitanaakomiu mia. \q1 \v 12 \x - \xo 5:12 \xo*\xt Tul. 7:52.\xt*\x*Ukaunde-undemo tee umasanaamo, roonamo fahalamiu amaoge i sorogaa. I zamani mangenge uka manga nabii atosikisaa." \s1 Garana Dunia tee Kainawana Dunia \sr 5:13-16 \r (Mrk. 9:50; Luk. 14:34-35) \p \v 13 \x - \xo 5:13 \xo*\xt Mrk. 9:50; Luk. 14:34-35.\xt*\x*"Ingkomiumo o garana dunia. Maka ande o gara sumai amembali amatawaa, tee opea o gara sumai amembali atopekapara pendua? Dhaanamo o gara sumai indamo tee gunana, kasiimpo atobhanaka tee alanda-landakia mia. \p \v 14 \x - \xo 5:14 \xo*\xt Yah. 8:12; 9:5.\xt*\x*Ingkomiumo o kainawana dunia. Kota modhaangiana i bhawona gunu inda amembali atobuniaka. \v 15 \x - \xo 5:15 \xo*\xt Mrk. 4:21; Luk. 8:16; 11:33.\xt*\x*Roonamo inda dhaangia o mia moparorena padamara kasiimpo atutubhiakea langka. Incia bheadhikaia o padamara sumai i aena padamara mamudhaakana amembali asuluwi bhari-bharia mia i nuncana bhanua. \v 16 \x - \xo 5:16 \xo*\xt 1Ptr. 2:12.\xt*\x*Mboo sumai uka tabeana o kainawamiu akocahea i aroana mia mamudhaakana manga incia akamatea o giu malape ipewaumiu, tee apujimo Amamiu i sorogaa." \s1 Isa tee Hukumuna Taurati \sr 5:17-48 \r (Luk. 6:27-36) \p \v 17 "Bholi uabhaia ande kuumba to kupanainda Hukumu Taurati atawa kupanainda kitabina manga nabii. Umbaaku mencuana to kupanainda manga giu incia sumai, maka to kupamandoa. \v 18 \x - \xo 5:18 \xo*\xt Luk. 16:17.\xt*\x*Satotuuna kupogau tee ingkomiu, kangengena o laiana tee alamu indapo amofu, inda saangu horofu maidhiidhi atawa satanda titi uka bheatohapusu minaaka i Kitabi Taurati ande bhari-bharia indapo atopamondo. \v 19 Sumaimo, incema mopanaindana sala saangu parintana Taurati moomini momaidhiidhina mpuu, tee aadhariakea i mia mosagaanana to apewau mboo sumai, incia bheapotibhaaka kauncuramaka moporitambe mpuu i nuncana Pamarintana Aulataʼala. Maka, incema moosena parintana Taurati tee aadhariakea i mia mosagaanana to apewau mboo sumai uka, incia bheapotibhaaka kauncuramaka momalanga i nuncana Pamarintana Aulataʼala. \v 20 Sumaimo Iaku kupogau tee ingkomiu, ande ingkomiu inda uose peeluana Aulataʼala alabhi minaaka i manga ahalii Hukumu Taurati tee manga miana Farisi, ingkomiu inda umembali upesua i nuncana Pamarintana Aulataʼala." \p \v 21 \x - \xo 5:21-26 \xo*\xt Luk. 12:57-59.\xt*\x*\x - \xo 5:21 \xo*\xt Limb. 20:13; Kap. 5:17.\xt*\x*"Ingkomiu padhamo urangoa ipakawaakana Aulataʼala to opu-opuata, 'Bholi upekamate mia! Incema-incema mopekamatena mia tabeana atohukumu.' \v 22 Maka Iaku kupogau tee ingkomiu, incema-incema moʼamarana tee witinaina, incia tabeana atohukumu.\f + \fr 5:22 \fr*\ft Dhaangiapo uka manga kaburi momangenge mopogauna, "Maka kupogau tee ingkomiu, incema-incema moʼamarana tee witinaina inda akoʼalasa, incia bheatohukumu."\ft*\f* Tee incema-incema momangkatuna witinaina tee apogau, 'E kaafiri!,' tabeana atobhawa i aroana i Mahakama Agama, tee incema-incema mopogauna, 'E kabhongo-bhongo,' tabeana atopapesua i waana narakaa." \p \v 23 "Sumaimo, ande tangasaana ubhawa pasombaamu i tampana tunuana kurubani, saanampuu utoudhanimo tee kasalahamu i witinaimu, \v 24 bholimea o pasombaamu sumai i aroana tampana tunuana kurubani, kasiimpo ulingkapo porikana upomaʼafuaka tee witinaimu, kasiimpo umbuli pendua to upasombaaka kurubanimu i aroana Aulataʼala." \p \v 25 "Madheimo upomaʼafuaka tee bhalimu sumai kananteana dhaangiapo upobhawa tee incia tangasaana i dhala mamudhaakana o bhalimu sumai inda apasaraakaako i pangadila, kasiimpo haakimu apasaraakako i suludaduna pangadila tee atorongkuko. \v 26 Iaku kupogau tee ingkomiu, satotuuna ingkomiu inda sampeampearo bheutopalimba minaaka iwe sumai ande ingkomiu indapo upomea bhari-bharia dhosamiu." \p \v 27 \x - \xo 5:27 \xo*\xt Limb. 20:14; Kap. 5:18.\xt*\x*"Ingkomiu padhamo urangoa o firimani ipakawaakana, 'Bholi upewau zinaa.' \v 28 Maka Iaku kupogau tee ingkomiu, incema-incema mokamatana bhawine tee apeelua, sumaimo mia incia sumai padhamo apewau zinaa i nuncana ngangarandana. \v 29 \x - \xo 5:29 \xo*\xt Mat. 18:9; Mrk. 9:47.\xt*\x*Rampaakanamo sumai ande o mata kaanamu apasaladhalako, pintokia tee ubhanakea! Roonamo salabhina ukailanga sambali matamu tee ukailanga saangua badamu bhemotopapesuana i nuncana narakaa. \v 30 \x - \xo 5:30 \xo*\xt Mat. 18:8; Mrk. 9:43.\xt*\x*Mboomo uka o lima kaanamu ande apasaladhalako, tumpoa tee ubhanakea! Roonamo salabhina ukailanga sambali limamu tee ukailanga saangua badamu bhemotopapesuana i nuncana narakaa." \p \v 31 \x - \xo 5:31 \xo*\xt Mat. 19:7; Mrk. 10:4.\xt*\x*"Tee padhamo afirimaniakea uka, 'Incema-incema mobhotukina bhawinena, tabeana aporikana adhawuakea sura kabhotu to bhawinena sumai.' \v 32 \x - \xo 5:32 \xo*\xt Mat. 19:9; Mrk. 10:11-12; Luk. 16:18; 1Kor. 7:10-11.\xt*\x*Maka Iaku kupogau tee ingkomiu, incema-incema mobhotukina bhawinena, tee o bhawinena sumai inda apewau zinaa, maka rampaakanamo pewauna umanena incia apewau zinaa. Sumaimo ande o bhawine incia sumai akawi, mokawiakea apokanamo uka apewau zinaa." \p \v 33 "Ingkomiu padhamo urangoa o firimani ipakawaakana to manga opu-opuata, 'Bholi usumpa gau-gau, maka ukenia o sumpamu i aroana Kawasana Opu.' \v 34 \x - \xo 5:34 \xo*\xt Yak. 5:12; Yes. 66:1; Mat. 23:22.\xt*\x*Maka Iaku kupogau tee ingkomiu, bholi sampeampearo uposumpa, malape uposumpaaka laiana, roonamo laiana sumai o kauncuramakana Aulataʼala, \v 35 \x - \xo 5:35 \xo*\xt Yes. 66:1; Zab. 48:3.\xt*\x*atawa o posumpaaka alamu, roonamo alamu sumai polandakana aena Aulataʼala, atawa uposumpaaka Yerusalem, roonamo Yerusalem sumai o kota mbooresana Kawasana Opu, Raja Maoge, \v 36 tee bholi uposumpaaka bhaamu, roonamo ingkoo inda amembali upekaputi atawa upekaeta satake buluamu uka. \v 37 Jadi soo upogaumo, 'Umbe' atawa 'Inda.' Bholi urangania o pogaumiu, ande dhaangia o labhina sumaimo aminaaka i Ibilisi." \p \v 38 \x - \xo 5:38 \xo*\xt Limb. 21:24.\xt*\x*"Ingkomiu padhamo urangoa o firimani ipakawaakana mboo sii, 'Mata bholosiakea mata tee o nginci bholosiakea nginci.' \v 39 Maka sii-sii kupogau tee ingkomiu, bholi uewangi mia mopewauna kadhaki tee ingkomiu, maka ande dhaangia motapana bhaga kaanamu, taroakea uka atapa bhaga kaaimu, \v 40 tee ande dhaangia o mia motuntuko roonamo apeelu bajumu, dhawuakamea uka jubamu uka to incia. \v 41 Ande dhaangia o mia mopakisaako to usodhaakea barana karidhona sakilo, sumaimo usodhaakamea o bharana karidhona rua kilo. \v 42 Ande dhaangia o mia moemanina baramu, dhawuakea, tee ande dhaangia o mia moadhana baramu, bholi umendeua." \p \v 43 "Ingkomiu padhamo urangoa o firimani ipakawaakana, 'Maasiakea o sabhangkamu tee ubancimea o musumu.' \v 44 Maka Iaku kupogau tee ingkomiu, maasiakea o bhalimiu tee udoʼaakea manga mia mosikisaakomiu. \v 45 Tee mboo sumai, ingkomiu amembalimo anaana Amamiu i sorogaa, roonamo Aulataʼala apabhete matanaeo mencuana tangkanamo to mia malape, maka to mia madhaki uka. Incia uka apasapo wao mencuana tangkanamo to mia mosaalihi maka to mia mokodosa uka. \v 46 Ande ingkomiu tangkanamo umaasiaka mia momaasiakakomiu, bholi uharapu bheutarima fahala minaaka i Aulataʼala. Roonamo manga pande enena balasitee uka apewau mboo sumai! \v 47 Mboo sumai uka ande ingkomiu tangkanamo udhawu salamu to manga witinaimiu, opea o fahalamiu? Roonamo manga mia inda momatauna Aulataʼala uka apewau mboo sumai! \v 48 Rampaakanamo sumai tabeana o pemingkuimiu amondo, apokana mboomo Amamiu i sorogaa amondo." \c 6 \s1 Kaadharina to Tadhawu Sadakaa \sr 6:1-4 \p \v 1 \x - \xo 6:1 \xo*\xt Mat. 23:5.\xt*\x*"Udhania pekalape, bholi ukarajaa ibaadati i aroana manga mia tee uharapu mamudhaakana atontoko manga incia. Roonamo ande mboo sumai, ingkoo inda bheupotibhaaka fahala minaaka i Amamu i sorogaa. \v 2 Jadi ande ingkomiu bheudhawu sadakaa i mia misikini, bholimo upakoleleakea o giu incia sumai mboomo ipewauna manga mia munaafiki. Manga incia sadia apewau mboo sumai i nuncana tampana ibaadati tee i dhala oge, mamudhaakana apujia mia. Udhania, Manga incia padhamo atarima kapujia minaaka i manga mia, tee inda bheatarima fahala minaaka i Aulataʼala. \v 3 Maka ande ingkomiu bheudhawu sadakaa, bholi amataua lima kaaimiu opea ipewauna lima kaanamiu. \v 4 Ande mboo sumai, sadakaamiu inda atokamata, tee o Amamiu mokamatana giu inda motokamata sumai, bheabalasia o pewaumiu."\f + \fr 6:4 \fr*\ft Dhaangiapo uka manga kaburina momangengena apogau kooni, "Kasiimpo Amamiu mokamatana pewauna motobuniakana, bheabholosikomiu tee fahala i tanga-tangana mia bhari." \ft*\f* \s1 Kaadharina to Doʼa \sr 6:5-15 \r (Luk. 11:2-4) \p \v 5 \x - \xo 6:5 \xo*\xt Luk. 18:10-14.\xt*\x*Wakutuuna udoʼa, bholi mboo manga mia munaafiki. Manga incia sadia adoʼa tee akabhale-bhale i tampana ibaadati tee i simpangana dhala oge mamudhaakana akamatea mia. Iaku kupogau tee ingkomiu, satotuuna o siimo fahala ipokawaakana manga incia. \v 6 Maka wakutuuna udoʼa, upesua i nuncana kamara, tutubhia o bhamba tee udoʼa i Amamiu inda motokamatana sumai. Kasiimpo Amamiu mokamatana giu inda motokamata sumai, abholosiakakomiu tee fahala.\f + \fr 6:6 \fr*\ft Dhaangiapo uka manga kaburina momangengena apogau kooni, "Kasiimpo Amamiu mokamatana pewauna motobuniakana, bheabholosikomiu tee fahala i tanga-tangana mia bhari."\ft*\f* \v 7 Wakutuuna udoʼa, bholi uengu-engua mboomo kananea ipewauna manga mia inda momatauna Aulataʼala. Roonamo manga incia aabhia o doʼana bheatopearangoi ande aengu-engua. \v 8 Jadi bholi mboo manga incia, roonamo Amamiu amataumea porikana opea ifaraluumiu wakutuu ingkomiu indapo uemani i Incia. \v 9 Jadi udoʼamo mboo sii: \q1 'E Amamami i sorogaa, \q1 Atomuliangimo o saromu. \q \v 10 Umbamo pamarintamu, \q1 amembalimo opea ipeelumu \q1 i alamu mboomo i sorogaa. \q \v 11 Manga dhawuaka kinande eo sii sakawana, \q \v 12 tee uʼamponia o kasalahamami mboomo ingkami taʼamponi kasalahana mia mosala tee ingkami. \q \v 13 Bholi manga bhawa i nuncana kapancoba, \q1 maka manga rambasaka minaaka i giu momadhaki. \q1 [Roonamo Ingkoomo mokopamarintana, mokokuasana tee momuliana saʼumurua. Aamin.']\f + \fr 6:13 \fr*\ft Dhaangiapo uka manga kaburi momangenge inda dhaangia tee aeati incia sii.\ft*\f* \p \v 14 \x - \xo 6:14 \xo*\xt Mrk. 11:25.\xt*\x*Ande ingkomiu uʼamponi dosana mia mosala tee ingkomiu, sumaimo Amamiu i sorogaa uka bheaʼamponi dosamiu. \v 15 Maka ande ingkomiu inda uʼamponi dosana mia mosagaanana, sumaimo Amamiu i sorogaa uka inda bheaʼamponi dosamiu." \s1 Kaadharina to Poasa \sr 6:16-18 \p \v 16 "Mboomo uka wakutuuna ingkomiu bheupoasa. Bholi apongkurubhi o roumiu mboomo manga mia munaafiki. Manga incia abhaliia o rouna mamudhaakana akamatea mia ande manga incia tangasaana apoasa. \v 17 Maka wakutuuna bheupoasa, bhanuia o roumiu tee umina-minaikia o buluamiu, \v 18 mamudhaakana inda tee momataua upoasa, tabeana o Amamiu inda motokamatana sumai momataua. Kasiimpo Amamiu mokamatana giu inda motokamata sumai bheabholosiakakomiu tee fahala.\f + \fr 6:18 \fr*\ft Dhaangiapo uka manga kaburi momangenge atoburi mboo sii, "Kasiimpo Amamiu mokamatana pewauna motobuniakana, bheabholosiakakomiu tee fahala i tanga-tangana mia bhari." \ft*\f* \s1 Kaadharina to Tarombusaka Harataa \sr 6:19-24 \p \v 19 \x - \xo 6:19 \xo*\xt Yak. 5:2-3.\xt*\x* \x - \xo 6:19-21 \xo*\xt Luk. 12:33-34.\xt*\x* "Bholi urombusaka harataa to karomiu i dunia, iapai o ane tee rase amembali apekadhakia, tee o mia manako amembali arunggaia tee amanakoa. \v 20 Maka urombusaka harataa to karomiu i sorogaa, iapai inda dhaangia o ane tee rase mopekadhakia tee inda dhaangia o mia manako momembalina morunggaia tee momanakoa. \v 21 Roonamo iapai o harataamu atodhika, iwe itu uka o incamu adhaangia! \p \v 22 \x - \xo 6:22-23 \xo*\xt Luk. 11:34-36.\xt*\x* Mata sumai o kanturuna bada. Ande o matamu amangkilo, sumaimo saangua badamu amainawa. \v 23 Maka ande o matamu amarawu, sumaimo saangua badamu agalapu apoposa. Jadi, ande o kanturu i nuncana badamu sumai malalanda, ahandamo o kalalandana kagalapu sumai. \p \v 24 \x - \xo 6:24 \xo*\xt Luk. 16:13.\xt*\x* Inda dhaangia o bhatua momembalina mokarajaana tee mpuu-mpuuna incana i rua mia opu moposala, roonamo bhatua sumai dhaanamo bheamarika sala samia minaaka i rua mia opuna sumai, tee amaasiaka sala samia minaaka i manga incia. Atawa ataʼati i sala samia opuna, maka inda ataʼati i opuna mosagaanana. Rampaakanamo sumai, ingkomiu inda amembali sampearo ulaiani Aulataʼala tee uka ulaiani harataana dunia sii." \s1 Kaadharina to Bholi Umeriaka Naile Naipua \sr 6:25-34 \r (Luk. 12:22-31) \p \v 25 "Rampaakanamo sumai Iaku kupogau tee ingkomiu, bholi umeri to dhadhimiu, tee opea to ikandemiu tee isumpumiu atawa opea to ipakemiu. Roonamo o dhadhi alabhi minaaka i kinande tee o bada alabhi minaaka i pakea! \v 26 Kamatea o manu-manu i laiana. Manga incia inda apombula, inda ahewi, tee inda arombusaka kinande i nuncana kampirina, maka adhambaakea tee apakandea Amamiu i sorogaa! Buaka ingkomiu inda ulabhi ukoharagaa minaaka i manu-manu sumai? \v 27 Incema mominaakana i tanga-tangamiu roonamo ameri incana amembali amarambeakea saidhe umuruna? \v 28 Pokia ingkomiu umeri to pakeamiu? Kamatea o kamba-kamba motuwuna i inawu. Kamba-kamba sumai inda akarajaa tee inda atanu kapa to apamembalia kambari, \v 29 maka Iaku kupogau tee ingkomiu, Raja Sulaiman tee bhari-bharia karangkaeana indamo apakana pakea momangadana mboomo kamba-kamba sumai! \v 30 Jadi, ande mboo sumai o Aulataʼala apapoajo rumpu i inawu, modhaangiana i eo sii tee naileaka atobhanakamo i nuncana waa, sumaimo Incia dhaanamo adhawuakakomiu pakea molabhi, e manga mia inda moparacaea! \v 31 Roonamo sumai, bholimo umeri tee upogau, 'Opea bheikandemami?,' atawa, 'Opea bheisumpumami?,' atawa 'Opea bheipakemami?' \v 32 Manga giu incia sumai sadia apajerea manga mia inda momatauna Aulataʼala, maka o Amamiu i sorogaa amataua ande ufaraluu bhari-bharia sumai. \v 33 Maka uporikanapo upeelo Pamarintana Aulataʼala tee uose peeluana, sumaimo Incia bheadhawuakako bhari-bharia giu mosagaanana uka to ingkomiu. \v 34 Bholimo umeri tee opea momembalina naile, takawapea uka kasiimpo tafikiria. Jadi o kasukara i eo sii podhomo to eo sii." \c 7 \s1 Kaadharina Tahaakimu Mia \sr 7:1-5 \r (Luk. 6:37-38,41-42) \p \v 1 Bholi uhaakimu mia mosagaanana, mamudhaakana inda ahaakimukomiu Aulataʼala. \v 2 \x - \xo 7:2 \xo*\xt Mrk. 4:24.\xt*\x*Roonamo ande uhaakimu mia mosagaanana, mboo siitumo uka Aulataʼala bheahaakimukomiu. Tee opea ingkomiu uʼukuru mia mosagaanana, mboo sumai uka Aulataʼala bheapakea o kaʼukuru incia sumai to ingkomiu. \v 3 Pokia ingkoo ukamata rewuna kau i matana witinaimu, maka sapale balo-balo i nuncana matamu inda umataua? \v 4 Tuaapa umembali upogau tee witinaimu, 'Mai kupalimbaia o rewuna kau i nuncana matamu', maka i matamu karomu dhaangia tee sapale balo-balo? \v 5 E munaafiki! Palimbapo porikana sapale balo-balo minaaka i matamu karomu, mamudhaakana atinda upokamata to upalimbaaka rewuna kau i matana witinaimu." \s1 Hali Momangkilo tee Mokoharagaa \sr 7:6 \p \v 6 Bholi udhawuaka bara momangkilomiu i mantoa tee bholi utudhaaka muntiamiu i aroana bhawu mamudhaakana o bara mokoharagaa sumai inda alanda-landakiakea aena, kasiimpo o kodhadhi sumai ambuli abhembarukomiu. \s1 Kaadharina to Taemani Doʼa \sr 7:7-11 \r (Luk. 11:9-13) \p \v 7 Emanimo, sumaimo bheadhawuakea to ingkomiu; peeloa, sumaimo bheupotibhaakea; bhokua, sumaimo o bhamba bheatobungkale to ingkomiu. \v 8 Roonamo o mia moemani bheatarimaia, mia mopeeloa bheapotibhaakea, tee o mia mobhokuna bhamba bheabungkaleakea bhamba. \v 9 Incema i tanga-tangamiu modhawuakana bhatu to anana, garaaka o anana sumai aemani roti? \v 10 Atawa adhawuakea ulo garaaka incia aemani ikane? \v 11 Jadi, ande ingkomiu momadhakina pewauna umatau to upekadhawuaka momalapena to anamiu, ntaranamo uka o Amamiu i sorogaa! Atantumo Incia bheapekadhawuaka momalapena to manga mia moemanina i Incia. \s1 Dhala Mobanara \sr 7:12-14 \p \v 12 \x - \xo 7:12 \xo*\xt Luk. 6:31.\xt*\x*Pewaumo to mia mosagaanana opea ipeelumiu manga incia apewau to karomiu, roonamo mboomo sumai o kaadharina Hukumu Taurati tee Firimani ipakawaakana Aulataʼala alaloi manga nabiina. \p \v 13 \x - \xo 7:13 \xo*\xt Luk. 13:24. \xt*\x* Pesuamo ulaloi bhamba maseke, roonamo o bhamba momaewa tee o dhala momaoge aporope i dhala ibinasaaka, tee abhari o mia molaloia. \v 14 Sainamo o bhamba momaseke tee o dhala monarakaa satotuuna o dhala moporopena i dhadhi saʼumurua, tee tangkanamo saidhe o mia mopotibhaakea." \s1 Kaadhari Mosaladhala \sr 7:15-23 \p \v 15 "Pengkaanaka tee manga nabii gau-gau. Manga incia aumba i ingkomiu aporouaka dumba, maka satotuuna o ngangarandana manga incia mboomo serigala momasega. \v 16 Ingkomiu bheumatau manga incia sumai minaaka i feʼelina. Rumpu mokorui inda akobhakeaka bhakena angguru, tee o rumpu mokorui inda akobhakeaka bhakena kau ara. \v 17 Bhari-bharia puuna kau momalape, bheakobhakeaka bhake momalape, sainamo puuna kau momadhaki, bheakobhakeaka bhake momadhaki uka. \v 18 Puuna kau momalape inda amembali akobhakeaka bhake momadhaki, tee o puuna kau momadhaki inda amembali akobhakeaka bhake momalape. \v 19 \x - \xo 7:19 \xo*\xt Mat. 3:10; Luk. 3:9.\xt*\x* Bhari-bharia puuna kau inda mokobhakeakana bhake momalape bheatopale tee atobhanaka i nuncana waa. \v 20 \x - \xo 7:20 \xo*\xt Mat. 12:33.\xt*\x*Jadi, ingkomiu bheumatau nabii gau-gau sumai minaaka i feʼelina. \p \v 21 Inda bhari-bharia mia mogoraakaaku, 'E Opu, E Opumami,' bheapesua i nuncana Pamarintana Aulataʼala, maka tangkanamo manga mia mopewauna peeluana Amaku i sorogaa. \v 22 I eona kiaamati abhari o mia bhemogorana, 'E Opu, e Opumami, ingkami padhamo tapake saromu tapakawaaka kasameana Aulataʼala, tee tapake saromu tapadhencu seetani, tee tapadhaangia bhari giu inda momentela.' \v 23 \x - \xo 7:23 \xo*\xt Zab. 6:9.\xt*\x*Maka i wakutuu incia sumai Iaku bhekujujuru tee kulawani, 'Iaku inda kumataukomiu! Dhencu minaaka i aroaku, e manga mia mopewauna kadhaki!' " \s1 Mia Moʼaarifu tee Mia Mokabhongo-bhongo \sr 7:24-27 \r (Luk. 6:47-49) \p \v 24 "Mia morangona pogauku sii tee aosea, incia apokana mboomo mia moʼaarifu mopakarona bhanuana i bhawona bhatu momatangka. \v 25 Wakutuuna akowao aumba o mawa tee ngalu makaa ajoroi bhanua sumai, maka o bhanua sumai inda amarungga roonamo atopakaro i bhawona bhatu momatangka. \v 26 Maka o mia morangona pogauku sii tee inda aosea, incia apokana mboomo mia mokabhongo-bhongo, mopakarona bhanuana i bhawona bhone. \v 27 Wakutuuna akowao aumba o mawa tee ngalu makaa ajoroi bhanua sumai, sabutuna o bhanua sumai amarungga tee bhari-bharia amadhaki." \s1 Namisina Morangoa \sr 7:28-29 \p \v 28 \x - \xo 7:28-29 \xo*\xt Mrk. 1:22; Luk. 4:32.\xt*\x*Sapadhana aadhari, manga mia modhaangiana iwe sumai amentemo mpuu arango kaadharina, \v 29 roonamo mboomo mia mokokuasa o Isa aadhari manga incia, inda mboomo manga ahalii Hukumu Taurati. \c 8 \s1 Isa Apauntoaka Samia Mokopanyakina Kulidhaa \sr 8:1-4 \r (Mrk. 1:40-45; Luk. 5:12-16) \p \v 1 Sasapona Isa minaaka i kabumbu, abhari o mia mopologo-logona moosea. \v 2 Wakutuu incia sumai aumbamo samia mokopanyakina kuli dhaa. Mia incia sumai asujumo i aroana Isa apoose apogau, "Opu, ande uunda, Opu amembali upekangkiloaku!" \v 3 Isa apaulu limana, adhingku mia incia sumai tee apogau, "Kuunda, mangkilomo!" Wakutuu incia sumai uka o panyaki kuli dhaana ailamo. \v 4 Kasiimpo Isa apogau tee incia, "Udhania, hali incia sii bholi apetulatulaakea i incemapo uka! Maka ulingkamo tee upatokamataaka karomu i imamu, kasiimpo upasombaaka kurubani mboomo iparintaakana Nabii Musa, to bukutiina ande ingkoo padhamo atopekangkilo." \s1 Isa Apaunto Panyakina Samia Bhatuana Kapalana Suludadu i Kapernaum \sr 8:5-13 \r (Luk. 7:1-10; Yah. 4:46-53) \p \v 5 Wakutuuna Isa apesua i Kota Kapernaum, aumbamo samia kapalana suludaduna Roma apokawa tee Incia tee aemani, \v 6 "E Opu, bhatuaku amapii i bhanua. Incia apotidhole arempa i kolemana tee anarakaa mpuu." \v 7 Apogaumo o Isa, "Iaku bhekuumba kupauntoa." \v 8 Lawanina kapalana suludadu sumai, "E Opu, iaku inda kulaenga kutarimako i bhanuaku, maka soo upogaumo moomini sanganga mamudhaakana aunto panyakina bhatuaku sumai. \v 9 Roonamo iaku sii o mia iparinta, maka dhaangia uka manga suludadu i tambe to iparintaku. Ande kupogau i sala samia suludadu sumai, 'Lingka!,' incia bhealingka, tee ande kupogau tee samiana uka, 'Maipo!,' incia bheaumba, atawa kupogau tee bhatuaku, 'Karajaapea sii!,' incia bheakarajaaia." \v 10 Arango giu incia sumai, Isa amentemo. Kasiimpo apogau tee manga mia moosea, "Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, Iaku indapo kukamata o mia momaogena iimani mboo sii i tanga-tangana miana Israel. \v 11 Iaku kupogau uka tee ingkomiu, bheabhari o mia moumbana minaaka i timbu tee i bhara, kasiimpo manga incia auncura akande apobhawa tee manga Nabii Ibrahim, Ishak, tee Yakub i nuncana Pamarintana Aulataʼala. \v 12 \x - \xo 8:12 \xo*\xt Mat. 22:13; 25:30; Luk. 13:28.\xt*\x*Sainamo manga uumati mopadhana ipili to mopesuana i nuncana Pamarintana sumai bheatobhanaka i nuncana kagalapu mopoposa, i tampa incia sumai dhaangia tee tangi momaporo tee mopakiri-kirina ngincina." \v 13 Kasiimpo Isa apogau tee kapalana suludadu sumai, "Mbulimo, tee amembalimo mboomo opea iparacaeamu." Sumaimo i wakutuu incia sumai uka auntomo panyakina bhatuana sumai. \s1 Isa Apaunto Kapiina Ina Maniana Petrus tee Manga Mia Mosagaanana \sr 8:14-17 \r (Mrk. 1:29-34; Luk. 4:38-41) \p \v 14 Wakutuuna apesua i bhanuana Petrus, Isa akamatamo ina maniana Petrus amagari buluna i kolemana. \v 15 Incia akeni limana bhawine sumai, sabutuna ailamo o kagarina buluna. Kasiimpo bhawine sumai abhangu tee alaiani Isa. \v 16 Wakutuuna magaribi, abhari o mia ipesuaikina rohi madhaki abhawea i aroana Isa. Maka sangangamea o Isa apogau sabutuna alimbamo manga rohi madhaki sumai, Incia apaunto uka kapiina bhari-bharia manga mia momapii iwe sumai. \v 17 Tee mboo sumai amondomo o firimani ipakawaakana alaloi Nabii Yesaya, "Incia moangkana kapiita tee mopauntona panyakita." \s1 Kaadharina to Taose Isa \sr 8:18-22 \r (Luk. 9:57-62) \p \v 18 Wakutuuna Isa akamata mia bhari apolibu-libuakea, Incia atumpumo manga murina to apolimba i sawetana tawo. \v 19 Kasiimpo aumbamo samia ahalii Hukumu Taurati apogau tee Incia, "E Guru, iaku bhekuose iapaipo lingkaamu." \v 20 Lawanina Isa, "Serigala dhaangia tee liana tee o manu-manu dhaangia tee poteona, maka o Anana Maanusia inda dhaangia dhingkanana to adhika bhaana." \p \v 21 Kasiimpo dhaangia samia o murina mosagaanana mopogauna tee Incia, "E Opu, undaakaaku kulingkapo porikana kukoburu amaku." \v 22 Maka o Isa apogau, "Osemo Iaku, taroakamo mia mate akoburua manga mia mate." \s1 Ngalu Makaa Apauntoa \sr 8:23-27 \r (Mrk. 4:35-41; Luk. 8:22-25) \p \v 23 Kasiimpo Isa akompamo i nuncana bhangka tee manga murina uka aosea. \v 24 Sanampuu amakaamo o ngalu i tawo sumai, sabutuna o bhangkana manga incia arambi-rambitakea ewo. Wakutuu incia sumai o Isa tangasaana akole. \v 25 Kasiimpo manga murina alingkamo abhangua tee apogau, "E Opu, manga pasalaamatipo! Ingkita tabinasamo!" \v 26 Apogaumo o Isa i manga incia, "Pokia ingkomiu umaeka, e manga mia mokurana paracaea?" Kasiimpo akakaromo o Isa tee agorampangi ngalu tee tawo sumai, sabutuna o tawo sumai amembalimo amalino mpuu. \v 27 Manga murina amentemo tee apogau, "Mia tuaapa o mia incia sii, sampe o ngalu tee tawo uka aose parintana?" \s1 Rua Mia Ipesuaikina Seetani Apauntoa \sr 8:28-34 \r (Mrk. 5:1-20; Luk. 8:26-39) \p \v 28 Kasiimpo akawamo o Isa i sawetana tawo, i lipuna miana Gadara.\f + \fr 8:28 \fr*\ft Dhaangiapo uka manga kaburi momangenge mopogauna, 'Kasiimpomo Isa akawamo i sawetana tawo, i lipuna miana Gergesa.'\ft*\f* Iwe sumai Incia apokawa tee rua mia o mia ipesuaikina seetani siimpo moumbana minaaka i manga liana koburu. Manga incia amasega mpuu, sabutuna inda dhaangia o mia mobaranina molalona i dhala incia sumai. \v 29 Manga incia alimba tee akakee-kee, "Opea ifaraluumu tee ingkami, e Anana Aulataʼala? Buaka o uumbamu iwe sii to usikisaa ingkami moomini indapo akawa o henggana?" \v 30 Inda amaridho minaaka i manga incia dhaangia tee bhawu mobhari mpuu tangasaana apeelo kinandena. \v 31 Kasiimpo manga seetani sumai aemanimo i Isa, "Ande Ingkoo bheupadhencu ingkami, sumaimo manga undaakamo to tapesuaiki manga bhawu sumai." \v 32 Pogauna Isa tee manga incia, "Lingkamo!" Kasiimpo alimbamo manga seetani sumai tee apesuaiki manga bhawu sumai. Lausakamo bhari-bharia bhawu i nuncana gulumana\f + \fr 8:32 \fr*\fq gulumana: \fq*\ft Sarombonga maanusia atawa o binata.\ft*\f* sumai abuntuli tee amandawu minaaka i pimpi apesua i nuncana tawo sanampuu atondumo tee amatemo i nuncana uwe. \v 33 Manga mojaganina bhawu sumai apalai i kota, tee apetulatulaakamo bhari-bharia kajadia sumai, tee uka apetulatulaaka manga mia ipesuaikina seetani i saao. \v 34 Sumaimo bhari-bharia miana kota alingka to apokawaaka Isa. Sapadhana apokawaakea, manga mia iwe sumai aemani mpuu mamudhaakana o Isa alingka tee abholi lipuna manga incia. \c 9 \s1 Mia Morempa Apauntoa o Kapiina \sr 9:1-8 \r (Mrk. 2:1-12; Luk. 5:17-26) \p \v 1 Isa akompa i nuncana bhangka kasiimpo apolimba i sawetana tawo ambuli i kampona karona.\f + \fr 9:1 \fr*\ft Kampo Kapernaum.\ft*\f* \v 2 Sakawana iwe sumai, dhaangia tee mia mobhawaakea mia morempa mopotidholena i bhawona kolemana. Wakutuuna akamata iimanina manga incia, apogaumo Isa tee mia morempa sumai, "Tawakalamo anaku! Dosamu atoʼamponimo." \v 3 Sarangona incia sumai, dhaangia pia mia o ahalii Hukumu Taurati mopogauna i nuncana ngangarandana, "Mia incia sii ahina Aulataʼala." \v 4 Isa amataua opea ifikirina manga incia. Rampaakanamo sumai Incia apogau, "Pokia fikirimiu amadhaki mboo itu i nuncana ngangarandamiu? \v 5 Iapai momamudhana, kupogauaka, 'Dosamu atoʼamponimo,' atawa kupogauaka, 'Bhangumo tee ulingkamo!?' \v 6 Mamudhaakana umataua i dunia sii Anana Maanusia akokuasa to aʼamponi dosana mia," -- kasiimpomo apogaumo Incia i mia morempa sumai, "Bhangu, aangkea kolemamu itu tee umbulimo i bhanuamu!" \v 7 Mia morempa sumai abhangumo kasiimpo ambuli i bhanuana. \v 8 Wakutuuna mia bhari akamata giu incia sumai, manga incia amaekamo kasiimpo apuji Aulataʼala modhawuakana kuasa momaoge mboo sumai to maanusia. \s1 Matius Pande Enena Balasitee Aose Isa \sr 9:9-13 \r (Mrk. 2:13-17; Luk. 5:27-32) \p \v 9 Wakutuuna alingka minaaka iwe sumai, Isa akamatamo samia sarona o Matius tangasaana auncura i pos to aene balasitee. Isa apogau tee incia, "Osemo Iaku!" Sabutuna o Matius akakaromo tee aosea. \v 10 \x - \xo 9:10 \xo*\xt Luk. 15:1-2.\xt*\x*Wakutuuna Isa tangasaana akande i bhanuana Matius, aumbamo bhari manga pande enena balasitee tee manga mia mokodosa akande apobhawa-bhawa tee Isa tee manga murina. \v 11 Wakutuuna manga miana Farisi akamata giu incia sumai, manga incia apogaumo tee murina Isa, "Apokia o Gurumiu akande apobhawa-bhawa tee manga pande enena balasitee tee mia mokodosa?" \v 12 Giu iabhaakana manga miana Farisi sumai arangoa Isa, kasiimpo Incia apogau, "Mia momalapena namisina inda afaraluu dhotoro, maka o mia momapii mofaraluuna dhotoro. \v 13 \x - \xo 9:13 \xo*\xt Mat. 12:7.\xt*\x*Jadi, ulingkamo tee upengkaadhariakea o maʼanana firimani incia sii, 'Ipeeluku o kaasi, mencuana udhawuakaaku kurubani pasombaa,' roonamo umbaaku mencuana to kukemba manga mia mosaalihi, maka kuumba to kukemba manga mia mokodosa." \s1 Kaadharina Tapoasa \sr 9:14-17 \r (Mrk. 2:18-22; Luk. 5:33-39) \p \v 14 Kasiimpomo manga murina Nabii Yahya aumba apokawa tee Isa tee aabha, "Apokia ingkami tee manga miana Farisi sadia tapoasa, sainamo manga murimu inda apoasa?" \v 15 Lawanina Isa, "Amembali buaka o sabhangkana panganti umane asukara wakutuuna panganti umane sumai dhaangiapo apobhawa-bhawa tee manga incia? Tantumo inda! Maka bheakawa o wakutuuna panganti umane sumai aalea minaaka i tanga-tangana manga incia. I wakutuumo incia sumai manga incia siimpo bheapoasa. \v 16 Inda dhaangia o mia motampolina bhaju momalusa tee atampoliakea sabhenci kae mobhaau, roonamo kae katampoli sumai bheabhenci bhaju sumai, sabutuna o kabhencina bheahanda amaoge. \v 17 Tee uka inda dhaangia o mia molalina uwena angguru mobhaau i nuncana kadhu kuli to angguru momangenge roonamo ande mboo itu, o uwena angguru mobhaauna bheapasaki kadhu kuli to angguru momangenge sumai, roonamo o uwena angguru mobhaau bheabhenci kadhu kuli sumai, sabutuna o uwena angguru sumai bheatobusaka tee o kadhu kuli sumai bheahancuru. Jadi o uwena angguru mobhaau tabeana atodhika i nuncana kadhu kuli mobhaau uka, mamudhaakana o uwena angguru tee kadhu kuli sumai inda amadhaki." \s1 Anana Kapalana Tampana Ibaadati \s1 Bhawine Momapiina Abusakaaka Raa \sr 9:18-26 \r (Mrk. 5:21-43; Luk. 8:40-56) \p \v 18 Tangasaana o Isa apogau tee murina Nabii Yahya, aumbamo samia kapalana tampana ibaadati, kasiimpo asuju i aroana Isa tee apogau, "Anaku bhawine siimpomo amate, maka uumbamo tee udhikaia limamu i bhawona anaku mamudhaakana incia bheadhadhi pendua." \v 19 Kasiimpo Isa akakaro tee aosemo kapalana tampana ibaadati sumai apobhawa-bhawa tee manga murina. \v 20 I tangana dhala, dhaangia samia bhawine ikangkanaina kapii busakaaka raa kangengena sapulu rua tao. Bhawine sumai amaju apekakasumo i Isa minaaka i talikuna kasiimpomo adhingkumo tapana jubana, \v 21 roonamo incia apogau i nuncana ngangarandana, "Somanamo kudhingku tapana jubana, bheauntomo o kapiiku." \v 22 Kasiimpomo Isa abhalili tee akamata bhawine sumai tee apogau, "Pekatangkea o incamu anaku, iimanimu mopauntona kapiimu!" Wakutuu incia sumai uka o bhawine sumai auntomo o kapiina. \v 23 Wakutuuna o Isa akawa i bhanuana kapalana tampana ibaadati sumai tee akamata manga mia motowiina suli tee abhari o mia mosukara tangasaana atangi, \v 24 apogaumo o Isa, "Limbamo bhari-bharikomiu, roonamo o ana bhawine sii inda amate, maka incia soo akole." Maka bhari-bharia mia iwe sumai apotawaiki Isa. \v 25 Sapadhana manga mia bhari sumai atumpua alimba, Isa apesuamo. Incia akeni limana ana bhawine sumai, kasiimpo incia abhangumo. \v 26 Sabutuna atoresamo o lele incia sumai i saangua lipu. \s1 Isa Apaunto Matana Rua Mia Momawilo \sr 9:27-31 \p \v 27 Wakutuuna Isa alingka minaaka iwe sumai, dhaangia rua mia o mia momawilo moosea, apoose akakee-kee manga incia apogau, "E Anana Daud, manga maasiakapo!" \v 28 Sapesuana o Isa i nuncana saangu bhanua, rua miaia o mia momawilo sumai aumbamo i aroana. Apogaumo o Isa, "Buaka ingkomiu uparacaea ande Iaku kumembali kupaunto kapiimiu?" Alawanimo manga incia "Umbe Opu, ingkami taparacaea!" \v 29 Kasiimpo Isa adhingkumo matana mia momawilo sumai poose apogau, "Amembalimo mboomo opea i nuncana iimanimiu." \v 30 Sabutuna manga incia apokamatamo tee Isa asasimea mpuu, "Udhania, bholi dhaangia o mia momatauna kajadia incia sii!" \v 31 Maka manga incia alingka apakoleleaka opea mopadhana ipewauna Isa i saangua lipu sumai. \s1 Samia Mobheana Apauntoa o Kapiina \sr 9:32-34 \p \v 32 Salingkana mia momawilo sumai, dhaangia o mia mobhea roonamo ipesuaikina seetani abhawea i Isa. \v 33 Sapadhana apadhencu seetani minaaka i mia mobhea sumai, mia sumai amembalimo apogau. Manga mia bhari amente, kasiimpo apogau, "Indapo tee takamata o giu mboo sii i Israel." \v 34 \x - \xo 9:34 \xo*\xt Mat. 10:25; 12:24; Mrk. 3:22; Luk. 11:15.\xt*\x*Maka manga miana Farisi apogau, "Incia apadhencu seetani tee kuasana kapalana manga seetani." \s1 Kaasina Isa to Mia Bhari \sr 9:35-38 \p \v 35 \x - \xo 9:35 \xo*\xt Mat. 4:23; Mrk. 1:39; Luk. 4:44.\xt*\x*Kasiimpo Isa alingka i bhari-bharia kota tee i desa-desa i lipu sumai tee aadhari i tampana ibaadati, apakawaaka Lele Malape Pamarintana Aulataʼala, tee apaunto sagala giuna panyaki tee apaunto kapiina bhari-bharia manga mia mobalacina badana. \v 36 \x - \xo 9:36 \xo*\xt Zak. 10:2; Mrk. 6:34.\xt*\x*Wakutuuna Isa akamata manga mia bhari sumai, Incia amaasimo incana roonamo mia bhari sumai amatemo akalana tee inda dhaangia motulungia, mboomo dumba inda tee mogembalaakea. \v 37 \x - \xo 9:37-38 \xo*\xt Luk. 10:2.\xt*\x*Kasiimpo Isa apogau tee manga murina, "Hasilina timpua abhari, maka motimpuna saidhemea. \v 38 Rampaakanamo sumai, emanimo i Opu Mokoinawuna sumai, mamudhaakana alamboko manga pande timpu to atimpuaka timpuana." \c 10 \s1 Isa Akemba Sapulu Rua Mia Rasulu \sr 10:1-4 \r (Mrk. 3:13-19; Luk. 6:12-16) \p \v 1 Saangu wakutuu o Isa akembamo sapulu rua miaia murina tee adhawuakea kuasa to manga incia mamudhaakana amembali apadhencu rohi madhaki tee apaunto sagala giuna panyaki tee manga mia mokakuranga. \v 2 Siimo o sarona sapulu rua miaia manga rasulu sumai: Simon isarongiaka uka Petrus, tee witinaina mokosaroakana Andreas, kasiimpo Yakub bin Zabdi tee witinaina mokosaroakana Yahya. \v 3 Filipus tee Bartolomeus, Tomas tee Matius moenena balasitee, Yakub bin Alfeus, tee Tadeus.\f + \fr 10:3 \fr*\ft Dhaangiapo uka manga kaburi momangengena apogau kooni, "Lebaeus isarongiakana Tadeus".\ft*\f* \v 4 Kasiimpo Simon mia moewaakana lipuna Israel,\f + \fr 10:4 \fr*\ft Simon sii aose sarambonga raʼeatina Israel moʼusahaakana mamudhaakana lipuna Israel inda akuasaia pamarintana Roma.\ft*\f* tee Yudas Iskariot mia mohianatina Isa naile itu. \s1 Isa Alamboko Sapulu Rua Mia Rasulu \sr 10:5-15 \r (Mrk. 6:6b-13; Luk. 9:1-6) \p \v 5 Kasiimpo Isa alamboko sapulu rua mia murina sumai tee aposamea i manga incia, "Bholi ulingka i lipuna mia mencuana Yahudi tee uka bholi upesua i manga kotana miana Samaria. \v 6 Maka ulingkamo i manga dumba momambuu minaaka i uumatina Israel. \v 7 \x - \xo 10:7-15 \xo*\xt Luk. 10:4-12.\xt*\x*Lingkamo tee upakoleleakamea to manga incia, ande o 'Pamarintana Aulataʼala amakasumo.' \v 8 Pauntoa manga mia momapii, padhadhia manga mia momate, pekangkiloa manga mia mokopanyakina kuli dhaa, tee upadhencua manga seetani. Ingkomiu utarima kuasa incia sii inda upomeaia, rampaakanamo sumai ingkomiu tabeana ulingka tee upewau giu mopokana to manga mia mosagaanana tee bholi uemani ponambo. \p \v 9 Bholi ubhawa doi bulawa, doi pera atawa doi tambaga i nuncana kadhu-kadhuna kamandamiu. \v 10 \x - \xo 10:10 \xo*\xt 1Kor. 9:14; 1Tim. 5:18.\xt*\x*Bholi ubhawa tasina bhaku i nuncana lingkaamiu, bholi ubhawa rua pasa pakea, tee bholi ubhawa sandali atawa o katuko roonamo mia mokarajaa alaenga apotibhaaka ponambona. \v 11 Ande upesua i saangu kota atawa i kampo, peelomo mia moundana motarimakomiu, kasiimpo umbooremo iwe sumai sampe akawa eona to ulingka tee ubholi tampa incia sumai. \v 12 Wakutuuna upesua i nuncana bhanuana mia, uposalamu porikana i mokobhanuana. \v 13 Ande o miana bhanua sumai aunda atarimakomiu, sumaimo kabarakati minaaka i ingkomiu bheanamisia uka manga incia, maka ande amendeukomiu, sumaimo kabarakatimiu sumai bheambuli pendua i karomiu. \v 14 \x - \xo 10:14 \xo*\xt Tul. 13:51.\xt*\x*Ande dhaangia o mia momendeukomiu tee inda aperangoi pogaumiu, tantamakamea o ngawu minaaka i aemiu wakutuuna bheulingka minaaka i bhanua atawa minaaka i kota incia sumai. \v 15 \x - \xo 10:15 \xo*\xt Bhaa. 19:24-28; Mat. 11:24.\xt*\x*Satotuuna, Iaku kupogau tee ingkomiu, i eona kiaamati o hisabu mosapona i bhawona kota Sodom tee Gomora\f + \fr 10:15 \fr*\fq Sodom tee Gomora: \fq*\ft siitumo rua kota mopewauna madhaki i zamani Nabii Ibrahim tee aahirina apahancurua tee waa masodhona mpuu minaaka i Aulataʼala. Kamatea \ft*\xt Bhaa. 19:28\xt*.\f* bhealabhi o kagaa-gaana minaaka i hisabu bhemosapona i bhawona kota incia sumai." \s1 Kanarakaa Bheinamisina Manga Murina \sr 10:16-33 \r (Mrk. 13:9-13; Luk. 12:2-9; 21:12-19) \p \v 16 \x - \xo 10:16 \xo*\xt Luk. 10:3.\xt*\x*"Kamatea, Iaku kulambokokomiu mboomo dumba i tanga-tangana serigala, rampaakanamo sumai ingkomiu tabeana ukoʼakala mboomo ulo tee amakate o ngangarandamiu mboomo jarajara. \v 17 Maka ukoengati, roonamo dhaangia manga mia bhemopasaraakaakana ingkomiu i manga majilisina agama Yahudi, tee ingkomiu bheutosikisaa i tampana ibaadatina manga incia. \v 18 Rampaakanamo Iaku, ingkomiu bheutobhawa i aroana manga gubernuru tee manga raja to umembali sakusiiku i aroana manga incia tee i aroana manga lipu mosagaanana mencuana Yahudi. \v 19 Ande manga incia apasaraakakomiu, bholi umaeka tee opea bheipogauakamiu, roonamo i wakutuu incia sumai uka bheapaumbaakakomiu opea to ipogauakamiu. \v 20 Roonamo mencuanamo ingkomiu bhemopogauna i wakutuu incia sumai, maka o Rohina Amamiu modhaangiana i nuncana karomiu mopogauna. \p \v 21 Mia bheapasaraakaaka witinaina karona to atopekamate, tee samia ama bheapasaraakaaka anana. Tee manga anana bheaewangi mancuanana tee bheapasaraakaakea mamudhaakana atopekamate. \v 22 \x - \xo 10:22 \xo*\xt Mat. 24:9; 24:13.\xt*\x*Bhari-bharia mia bheabancikomiu rampaakanamo saroku, maka incema-incema mopotaangina tee aoseaku sakawana kapadhaana kanarakaa incia sii, sumaimo incia bheasalaamati. \v 23 Ande manga incia asikisaakomiu i saangu kota, palaimo i kota mosagaanana. Roonamo satotuuna kupaumbakomiu, indapo upadha umbeliki bhari-bharia kotana Israel, o Anana Maanusia aumbamo. \v 24 \x - \xo 10:24 \xo*\xt Luk. 6:40; Yah. 13:16; 15:20.\xt*\x*Samia muri inda akolabhi tee guruna, tee samia bhatua inda akolabhi tee mokobhanuana. \v 25 \x - \xo 10:25 \xo*\xt Mat. 9:34; 12:24; Mrk. 3:22; Luk. 11:15.\xt*\x*Amalapemo to samia muri ande amembali apokana tee guruna, atawa samia bhatua amembali apokana tee opuna. Jadi ande Iaku ibaratina opu mokobhanuana asarongiakea Baalzebul mokapalana manga seetani, ntaranamo uka tee ingkomiu manga mia i nuncana bhanuaku! \p \v 26 \x - \xo 10:26 \xo*\xt Mrk. 4:22; Luk. 8:17.\xt*\x*Rampaakanamo sumai bholi umaeka i manga incia, roonamo opea itutubhi bheatobungkale, tee opea ibuniaka bheatomatau. \v 27 Opea ipogauakaku tee ingkomiu i nuncana kalalanda, pakawaakea o hali incia sumai i nuncana kainawa, tee opea ipokamuntuiakaku i talingamiu, pakoleleakea i mia bhari minaaka i padhana bhanuamiu. \v 28 Bholi umaeka tee manga incia momembalina mopekamatena bada, maka inda kapoia to apekamatea rohi. Salabhina umaeka i Incia mokuasaina tee mopabinasana rohi tee bada i nuncana narakaa. \v 29 Bhari-bharia mia amataua o harahagaana rua mbaa ntomintomi amembali atoaso tee satibha doi momaidhiidhi! Maka moomini mboo sumai, inda sambaa uka minaaka i manu-manu sumai amembali akotibu i tana ande inda apeelua o Amamiu. \v 30 Bhari-bharia bulua modhaangiana i bhaamiu uka atogagari. \v 31 Sababuna sumai bholi umaeka, roonamo ingkomiu alabhi ukoharagaa minaaka i ntomintomi abhari. \p \v 32 Incema-incema moʼakuiaku i aroana maanusia, Iaku uka bhekuʼakuia i aroana Amaku i sorogaa. \v 33 \x - \xo 10:33 \xo*\xt 2Tim. 2:12.\xt*\x*Maka incema-incema inda moʼakuiaku i aroana maanusia, Iaku uka inda bhekuʼakuia i aroana Amaku i sorogaa." \s1 Mencuana Kasanaa maka o Poewangia \sr 10:34-42; 11:1 \p \v 34 \x - \xo 10:34-36 \xo*\xt Mik. 7:6; Luk. 12:51-53.\xt*\x*"Bholi uabhia ande kuumba i dunia sii to kubhawa udhadhi upomalape. Iaku kuumba mencuana to kubhawa udhadhi upomalape, maka kubhawa ewanga. \v 35 Roonamo kuumba to kupapogaa ana umane minaaka i amana, ana bhawine minaaka i inana, tee ana mania bhawine minaaka i ina maniana. \v 36 Tee musuna samiana satotuuna manga mia i nuncana bhanuana karona. \p \v 37 Incema-incema alabhi amaasiaka amana tee inana minaaka i Iaku, atawa alabhi amaasiaka anana umane tee anana bhawine minaaka i Iaku, sumaimo incia inda alaenga to amembali muriku. \v 38 Incema-incema momendeuna mosodhana kau salibna tee aose Iaku, sumaimo incia inda alaenga to apobhawa tee Iaku. \v 39 Incema-incema mopotaangiakana inyawana, incia bheakailanga inyawana, maka incema-incema mokailangana inyawana rampaakanamo Iaku, incia bheapokawaaka dhadhi mobakaa. \p \v 40 Incema-incema mopepagokomiu, incia apepago Iaku, tee incema-incema mopepagoaku, incia apepago Incia molambokoaku. \v 41 Incema-incema mopepagona samia nabii tee aabhia mboomo samia nabii, incia bheapotibhaaka fahala mboomo kaogena fahala ipotibhaakana samia nabii, tee incema-incema mopepagona mia mosaalihi roonamo kataʼatina, incia bheapotibhaaka fahala mboomo kaogena fahala ipotibhaakana mia mosaalihi. \v 42 Tee incema-incema mopekadhawuakana uwe isumpuna moomini soo satonde uwe magari to mia momaidhiidhi sii roonamo incia moosena Iaku, sumaimo Iaku kupogau tee ingkomiu, satotuuna incia dhaanamo bheapotibhaakea o fahalana." \c 11 \p \v 1 Sapadhana apakawaaka kasameana i sapulu rua mia murina, Isa alingkamo minaaka iwe sumai kasiimpo adhariaka tee apakawaaka Lele Malape i manga kota mosagaanana. \s1 Isa tee Nabii Yahya Mopapebhahona Manga Mia Motoba \sr 11:2-19 \r (Luk. 7:18-35) \p \v 2 I nuncana katorongku, Nabii Yahya arangomo sagala giu ipewauna Al Masi. Kasiimpo incia atumpu manga murina \v 3 mamudhaakana aabha i Isa, "Ingkoomo bhemoumbana sumai, atawa dhaangiapo uka taantagi mosagaanana?" \v 4 Lawanina Isa, "Mbulimo tee upaumbaakea i Nabii Yahya bhari-bharia giu mopadhana irangomiu tee ikamatamiu: \v 5 Mia mawilo amembali apokamata, mia morempa amembali alingka, mia mokopanyakina kuli dhaa ambuli aunto, mia mabhongo ambuli aporango, mia mate apadhadhia pendua, tee o Lele Malape minaaka i Aulataʼala apakoleleakea to manga mia misikini. \v 6 Amasanaa mpuu manga mia inda momendeuna Iaku." \p \v 7 Salingkana manga murina Nabii Yahya sumai, apepuumo Isa apogau i manga mia bhari sumai kadhaangiana Nabii Yahya, "To opea ingkomiu ulingka i tana matuu? To ukamata sapale lumai itowiina ngalu? Tantumo inda! \v 8 Ingkomiu ulingka iwe sumako mamudhaakana bheukamata opea? To ukamata mia mopakena pakea mangada? Mia mopakena pakea mangada mboo sumai tabeana amboore i maligena raja. \v 9 Jadi ulingka iwe sumai to ukamata opea? To ukamata samia nabii? Iaku kupogau tee ingkomiu, incia alabhi minaaka i samia nabii. \v 10 Roonamo incia padhamo atoburi i nuncana Kitabi Momangkilo, \q1 'Kamatea, Iaku kutumpu tumpuaku aporikanaaka Ingkoo, \q1 incia mopasiapuakana dhalamu iaroamu.' \p \v 11 Satotuuna kupogau tee ingkomiu, i dunia sii indapo mina dhaangia mia motalona kaogesana Nabii Yahya mopapebhahona manga mia motoba. Moomini mboo sumai, mia momaidhiidhina mpuu i nuncana Pamarintana Aulataʼala, amaoge incia tee Nabii Yahya. \v 12 \x - \xo 11:12-13 \xo*\xt Luk. 16:16.\xt*\x*Minaaka i wakutuu umbaana Nabii Yahya sampemo sii-sii, Pamarintana Aulataʼala apolibu-libuakamea tee mia molibu-libua sumai gauna bhearampasia, mamudhaakana akuasaia. \v 13 Sababuna bhari-bharia Nabii tee kitabi Hukumu Taurati apakawaaka firimanina Aulataʼala sampemo umbaana Nabii Yahya. \v 14 \x - \xo 11:14 \xo*\xt Mat. 17:10-13; Mrk. 9:11-13.\xt*\x*Tee ande ingkomiu utarimaia, Nabii Yahya sumai satotuuna o Nabii Ilyas\f + \fr 11:14 \fr*\fq Nabii Ilyas: \fq*\ft I zamanina Isa, manga raʼeatina afikiri Nabii Ilyas bhemoumbana to apasiapuaka bhari-bharia to umbaana Al Masi.\ft*\f* bhemoumbana naile itu. \v 15 Incema mokotalingana, siitumo morangona! \v 16 Tee opea kupapokanea manga mia i zamani sii-sii? Manga incia sii mboomo anaana mokatoro-torona i dhaoa tee akagora-gora i manga sabhangkana, \q \v 17 'Ingkami tatowii suli to ingkomiu, maka inda umanari, \q1 ingkami talaguaka manga lagu momaasi, maka ingkomiu inda usukara.' \p \v 18 Nabii Yahya aumba, apoasa inda akande atawa asumpu tee manga mia apogau kooni, 'Incia apesuaikia seetani!' \v 19 Kasiimpo Anana Maanusia aumba, Incia akande tee asumpu tee apogaumo manga incia kooni, 'Incia samia momasoʼona tee mopandesumpuna, sabhangkana manga moenena balasitee tee mia mokodosana.' Moomini mboo sumai hikimati akobukutii atotuu alaloia pewauna. \s1 Isa Atunda Pia Angu Kota \sr 11:20-24 \r (Luk. 10:13-15) \p \v 20 Kasiimpo apepuumo Isa audhaniaka manga kota momendeuna motoba, garaaka i manga kota sumai Incia apewau bhari mpuu muuzizati. \v 21 "Cilakamo ingkoo kota Khorazim! Cilakamo ingkoo kota Bait Saida! Roonamo ande i kota Tirus tee i kota Sidon amembali manga muuzizati amembali i tanga-tangamiu, amangengemo manga incia apake kaena kadhu goni tee adhika ngawuna tana i bhawona bhaana to tandana manga atoba. \v 22 Maka kupogau tee ingkomiu, o eona kiaamati manga mia minaaka i Kota Tirus tee Kota Sidon bheatarima hisabu momagaagaa minaaka i hisabu bheitarimamiu! \v 23 Tee ingkoo kampo Kapernaum! Buaka ufikiri bheapapeneko sampe i laiana? Inda! Malaha tabeana abhanakako i narakaa, roonamo ane dhaangia manga muuzizati modhaangiana i tanga-tangamiu amembali uka i kota Sodom, tantumo o kota incia sumai dhaangiapo sampe sii-sii. \v 24 \x - \xo 11:24 \xo*\xt Mat. 10:15; Luk. 10:12.\xt*\x*Roonamo itu kupogau tee ingkomiu, o eona kiaamati, hisabu to lipuna Sodom bheamembali amagaagaa minaaka i hisabu bheitarimamiu." \s1 Isa Akemba Manga Mia Aumba i Karona Mamudhaakana Asalaamati \sr 11:25-30 \r (Luk. 10:21-22) \p \v 25 Wakutuu incia sumai Isa adoʼamo kooni, "Uma, E Kawasana Opu mokuasaina laiana tee tana! Kuemani sukuru i Ingkoo roonamo bhari-bharia sumai Ingkoo urahasiakea minaaka i manga mia mokoʼakalana tee mokoʼilimuuna maka Ingkoo ususuakea i manga mia maidhiidhi. \v 26 Siitumo imalapeakana incamu Uma. \v 27 Amaku padhamo apasaraakaaka bhari-bharia to Iaku, tee inda samia momatauna o Anana tangkanamo o Ama, tee inda samia momatauna Ama tangkanamo Anana tee manga incema Anana mai apeelu bheasusuaka. \v 28 Maimo umba tee Iaku, ingkomiu momangulena tee mosodhana bhawa momatamona, mamudhaakana bhekudhawuakakomiu kalalesa. \v 29 \x - \xo 11:29 \xo*\xt Yer. 6:16.\xt*\x*Osea parintaku mboomo karambau atarima kancodhaa. Pengkaadhari minaaka i Iaku, roonamo Iaku sii kumalulu tee malape incaku, kasiimpomo ngangarandamiu bheamalalesamo. \v 30 Roonamo kancodhaaku amasanaa, tee bhawaku amagaa-gaamo." \c 12 \s1 Manga Murina Isa Atobhe Gandum i Eona Saputuu \sr 12:1-8 \r (Mrk. 2:23-28; Luk. 6:1-5) \p \v 1 Saangu wakutuu i eona Saputuu\f + \fr 12:1 \fr*\ft I nuncana kitabi hukumuna Taurati, Aulataʼala alarangia manga mia Israel akarajaa i eona Saputuu mamudhaakana manga amembali aponiunto tee asomba i Karona. \ft*\f*, Isa alalo i inawuna gandum tee manga murina apepuumo atobhe gandum sumai, kasiimpo manga akande roonamo amaara. \v 2 Sakamatana incia sumai manga miana Farisi (saangu rombongana agama Yahudi) apogaumo i Isa kooni, "Kamatea! Manga murimu akarajaamo o giuna iharamuaka i eona Saputuu. \v 3 Isa alawanimo kooni, "Indapo mina buaka ingkomiu ubaca opea ipewauna Raja Daud wakutuu incia tee manga mia moosena incia amaara? \v 4 Incia apesua i Kema Momangkilona Aulataʼala kasiimpo akande roti ipasombaaka i Aulataʼala. Garaaka satotuuna manga incia inda amembali, tangkanamo manga imamu momembalina mokandena roti incia sumai. \v 5 Atawa indapo mina buaka ingkomiu ubaca i nuncana kitabi Hukumu Taurati ande eona Saputuu, manga imamu mokarajaana i Baitulla akarajaa giu iharamuaka, maka inda apasalea manga. \v 6 Kupogau tee ingkomiu mboo sii: Iwe sii dhaangia molabhina kaogena minaaka i Baitulla. \v 7 \x - \xo 12:7 \xo*\xt Mat. 9:13.\xt*\x*Ande totuu ingkomiu umataumea maʼanana firimani incia sii, 'Peeluaku satotuuna tapomaamaasiaka tee mencuana kurubani,' tantumo ingkomiu inda bheuhukumu mia inda mosalana. \v 8 Roonamo Anana Maanusia akokuasa i eona Saputuu." \s1 Isa Apaunto Manga Mia i Eona Saputuu \sr 12:9-15a \r (Mrk. 3:1-6; Luk. 6:6-11) \p \v 9 Sapadhana alingka minaaka iwe sumai, Isa apesuamo i tampana ibaadatina manga. \v 10 Iwe sumai dhaangia samia umane momatena saweta limana. Pia-pia mia apee-peelo kasalahana Isa tee aabhamo kooni, "Amembali upaunto mia ande eona Saputuu?" \v 11 \x - \xo 12:11 \xo*\xt Luk. 14:5.\xt*\x*Maka Isa apogau i manga incia kooni, "Ande dhaangia samia minaaka i ingkomiu mokodumbana sambaa tee akotibu i nuncana bhalo i eona Saputuu, buaka inda ukeni tee uangkea to upalimbaia? \v 12 Siitumo, amaali haragaana maanusia tee dumba! Roonamo itu, amembali tapewau kalape i mia ande eona Saputuu." \v 13 Kasiimpo Isa apogau tee mia momatena saweta limana kooni, "Pekakatea limamu!" Mia incia sumai apekakatemea, tee limana sumai auntomo mboomo limana sawetana. \v 14 Kasiimpo alimbamo manga miana Farisi sumai tee apepuumo amufakati to apekamate Isa. \v 15a Maka roonamo Isa amataua haejatina manga, kasiimpo adhencumo minaaka iwe sumai. \s1 Isa Bhatuana Kawasana Opu \sr 12:15b-21 \p \v 15b Abhari mpuu mia moosena Isa tee bhari-bharia apauntomea. \v 16 Maka Isa asasia manga apetulatulaakea o incema karona i manga mia mosagaanana. \v 17 Tee mboo sumai amembalimo opea ipogauakana Nabii Yesaya, \q \v 18 "Kamatea, siitumo bhatuaku ipiliku, \q1 tee kumaasiakea momalapena i ngangarandaku, \q1 Bhekudhikaia o Rohiku i bhawona, \q1 tee Incia mopakawaakana kaʼadili i manga lipu. \q \v 19 Incia inda bheapogera atawa apekee, \q1 tee manga mia inda bhearangoa suarana i manga dhala. \q \v 20 Sapale lumai momalutena inda bheakatukia, \q1 tee o sumbu momareana inda bheapekamatea, \q1 sampe Incia amangantaloakea kaʼadili sumai. \q \v 21 Bhari-bharia lipu bheadhikamo harapuna tee Incia." \s1 Isa tee Baalzebul \sr 12:22-37 \r (Mrk. 3:20-30; Luk. 6:43-45; 11:14-23; 12:10) \p \v 22 Kasiimpo abhawamea i Isa samia ipesuaikina seetani. Mia incia sumai amawilo tee abhea. Kasiimpo Isa apauntoakamea, sanampuu mobheana tee mawilona sumai apogaumo tee apokamatamo. \v 23 Manga mia bhari sumai amentemo, kasiimpo apogaumo manga kooni, "Incia sii aipomo o Anana Daud?" \v 24 \x - \xo 12:24 \xo*\xt Mat. 9:34; 10:25.\xt*\x*Maka manga miana Farisi arango incia sumai apogaumo manga, "Mia incia sii apadhencu manga seetani tee kuasana Baalzebul, kapalana manga seetani." \v 25 Maka Isa amataua fikirina manga incia kasiimpo apogau, "Bhari-bharia pamarintana ande apotatagali dhaanamo bheabinasa tee bhari-bharia lipu atawa mokobhanuana apotatagali inda apotaangi. \v 26 Mboo sumai uka, ande seetani apadhencu seetani, incia bheapogaa-gaamo tee ambulimo bheaewangi karona. Ande mboo sumai, tuaapa o pamarintana Ibilisi mokapalana seetani amembali apotaangiakea? \v 27 Jadi, ande Iaku kupadhencu seetani tee kuasana Baalzebul, tee kuasana incema manga moosekomiu itu mopadhencuna seetani? Roonamo itu, manga moosekomiu bheapasala ingkomiu. \v 28 Maka ande Iaku kupadhencu seetani tee kuasana Rohina Aulataʼala Momangkilona, maʼanana Pamarintana Aulataʼala aumbamo i tanga-tangamiu. \v 29 Iaku iwe sii mboomo musuna Ibilisi moumbana to arampasi harataana. Tuaapa amembali mia apesua i nuncana bhanuana mia makaa to arampasi harataana sumai ande mia makaa sumai indapo porikana atobhoke? Sapadhana atobhoke, kasiimpomo incia amembali arampasi harataana sumai. \v 30 \x - \xo 12:30 \xo*\xt Mrk. 9:40.\xt*\x*Incema-incema inda moposaanguna tee Iaku satotuuna abhali Iaku tee incema-incema inda mohambaaku wakutuuna kuwulu rombongana dumbaku, maʼanana incia apapogaa-gaaia! \v 31 Sumaimo mamudhaakana umataua kupogau tee ingkomiu, bhari-bharia dosa tee kahina ibhoasakana maanusia bheatoamponi! Maka ande incia ahina Rohina Aulataʼala, incia inda amembali atoʼamponi. \v 32 \x - \xo 12:32 \xo*\xt Luk. 12:10.\xt*\x*Ande o mia apogauaka sala saangu bheaewangiaka Anana Maanusia, amembali amponia. Maka ande incia aewangi Rohina Aulataʼala Momangkilona tee pogauna, incia inda amembali atoʼamponi, malape i zamani sii-sii tee zamani moumbana. \p \v 33 \x - \xo 12:33 \xo*\xt Mat. 7:20; Luk. 6:44.\xt*\x*Ande ingkomiu udhambaaka puuna kau tee malape, puuna kau sumai bheakohasiliaka bhake malape, tee uka ande udhambaaka puuna kau tee madhaki, puuna kau sumai bheakohasiliaka bhake madhaki, roonamo puuna kau tamataua minaaka i bhakena. \v 34 \x - \xo 12:34 \xo*\xt Mat. 3:7; 15:18; 23:33; Luk. 3:7; 6:45.\xt*\x*Ingkomiu siwuluna ulo, tuaapa bheupogauaka giu momalapena ande ingkomiu umadhaki? Opea ipogauakana muncu itu, siitumo molimbana minaaka i ngangarandamiu! \v 35 Mia malape bheapogauaka o giu momalapena roonamo abukeaka kalape adhikaia i nuncana fikirina, tee uka mia madhaki apogauaka giu momadhakina roonamo incia abukeaka kadhaki adhikaia i nuncana fikirina. \v 36 Maka kupogau tee ingkomiu, i wakutuuna eona kiaamati bheaumba, bhari-bharia mia tabeana atanggoa opea ipogauakana manga inda mokogunana. \v 37 Roonamo pogaumu ingkoo bheapabanarako, tee roonamo pogaumu sumai uka ingkoo bheahukumuko." \s1 Katandaina Nabii Yunus \sr 12:38-42 \r (Luk. 11:29-32) \p \v 38 \x - \xo 12:38 \xo*\xt Mat. 16:1; Mrk. 8:11; Luk. 11:16.\xt*\x*Kasiimpo pia-pia mia ahalii Hukumu Taurati tee manga miana Farisi apogau kooni, "Uma guru, ingkami gauta takamatako upewau saangu tanda." \v 39 \x - \xo 12:39 \xo*\xt Mat. 16:4; Mrk. 8:12.\xt*\x*Maka Isa alawani, "Amadhaki mpuu tee adhorohaka manga mia i zamani sii-sii! Ingkomiu uemani i Iaku to kupewau tanda giu inda momentela, maka inda bhekudhawuakakomiu tanda tabeana tandana Nabii Yunus. \v 40 Mboomo Nabii Yunus modhaangiana i nuncana kompona ikane maoge kangengena talu eo talu malo, mboomo sumai uka tee Anana Maanusia bheadhaangia i nuncana kompona tana kangengena talu eo talu malo naile itu. \v 41 I eona kiaamati bheaumba raʼeatina Niniwe bheapabhangua apobhawa tee manga mia i zamani sii-sii tee ahukumua manga incia. Sababuna manga miana Niniwe sumai atobamo minaaka i dosa-dosana manga, sawakutuuna Nabii Yunus apakawaaka kasameana Kawasana Opu i manga incia, sainamo iwe sii dhaangia molabhina maoge minaaka i Nabii Yunus. \v 42 I eona kiaamati, bheaumba Ratu Sheba minaaka i saangu lipu i Salata itu bheapabhangua apobhawa tee manga mia i zamani sii-sii tee ahukumua uka. Sababuna Ratu minaaka i tapana alamu sumai aporadhamii aumba to arango hikimatina Nabii Sulaiman, sainamo iwe sii dhaangia molabhina maoge minaaka i Nabii Sulaiman." \s1 Mbuliana Rohi Madhaki \sr 12:43-45 \r (Luk. 11:24-26) \p \v 43 "Ande o rohi madhaki alimbamo minaaka i sala samia, rohi sumai bheapekalingka-lingka i tampa-tampa momatuu to apeelo poniuntoana, maka inda apokawaakea. \v 44 Kasiimpo rohi madhaki apogau kooni, 'Iaku bhekumbuli i bhanua ibholiku.' Sapadhana incia ambuli i bhanua sumai, apotibhaakea akosomo, atosambure, tee areko atoʼatoro. \v 45 Sabutuna alingkamo tee abhawa pitu rohi mosagaanana molabhina kadhakina minaaka i incia tee manga apesua tee amboore i nuncana mia sumai. Aahirina, kadhaangiana mia incia sumai ambulimo madhaki mpuu minaaka i bhaa-bhaana, tee sumaimo uka bheamembali tee mia i zamani sii-sii." \s1 Isa tee Inana tee Manga Witinaina Umane \sr 12:46-50 \r (Mrk. 3:31-35; Luk. 8:19-21) \p \v 46 Tangasaana Isa apogau tee manga mia bhari sumai, aumbamo inana tee manga witinaina umane. Manga incia akakaro i sambali tee aemani bheapogau tee Incia. \v 47 Sala samia minaaka i mia bhari sumai apogaumo tee Isa kooni, "Kamatea, inamu tee manga witinaimu umane dhaangia i sambali. Manga incia gauna apogau tee Ingkoo." \v 48 Kasiimpo Isa alawanimo, "Incema inaku? Incema witiwitinaiku?" \v 49 Kasiimpo asusumo manga murina tee apogau, "Siimo inaku tee manga witinaiku. \v 50 Mia mopewauna peeluana Amaku i sorogaa, inciamo witinaiku umane, witinaiku bhawine, tee inaku." \c 13 \s1 Ibaratina Samia Mohewina Wine \sr 13:1-23 \r (Mrk. 4:1-20; Luk. 8:4-15) \p \v 1 I eo incia sumai uka Isa abholi bhanua sumai kasiimpo alingka i saripina tawo tee akatoro-toro iwe sumai. \v 2 \x - \xo 13:2 \xo*\xt Luk. 5:1-3.\xt*\x*Abhari mpuu o mia moporomu-romuna i saripina. Rampaakanamo sumai, Incia alingka auncura i nuncana bhangka, sainamo manga mia bhari sumai sadhaadhaa akabhale-bhale i saripina tawo. \v 3 Abhari o giu iadhariakana Isa to manga incia alaloi ibarati. Pogauna, "Rangoa! Dhaangia samia pande poinawu alingka to ahewi wine. \v 4 Wakutuuna wine sumai ahewia, sagaa amandawu i dhala. Kasiimpo aumba o manu-manu akandea sakawana atopadha. \v 5 Dhaangia uka momandawuna i tampa mokobhatu-bhatu inda mokotana. Sumaimo o wine sumai amadhei atuwu roonamo saidhemea o tanana. \v 6 Maka wakutuuna akangkanaia kapanena eo, penembula sumai amalaumo tee amakengku roonamo inda akokulese. \v 7 Dhaangia uka o wine momandawuna i rumpu mokorui-rui atuwu, saanampuu o rumpu mokorui-rui sumai ajulu o kaogena kasiimpo aopi penembula sumai. \v 8 Maka dhaangia uka o wine momandawuna i tana mosuburu, kasiimpo atuwu tee akobhake: dhaangia mokohasiliakana bhake saatu kali lipa, dhaangia mokohasiliakana nama pulu kali lipa, tee dhaangia uka talu pulu kali lipa." \v 9 Sapadhana apetulatulaaka ibarati incia sumai, Isa apogaumo, "Incema-incema mokotalingana, perangoimea!" \p \v 10 Kasiimpo manga murina aumba aabha i Isa, "E Opu, apokia upake ibarati wakutuu uadhari manga incia?" \v 11 Lawanina Isa, "To ingkomiu o rahumati sumai atodhawuaka mamudhaakana umataua o rahasiana Pamarintana Aulataʼala, sainamo to manga mia mosagaanana inda bheadhawuakea. \v 12 \x - \xo 13:12 \xo*\xt Mat. 25:29; Mrk. 4:25; Luk. 8:18; 19:26.\xt*\x*Roonamo o mia mokopewauana, bhearangania pekabhari tee incia bheapotibhaaka ataralabhi-labhi. Maka o mia inda mokopewauana, opeapo modhaangiana i karona bheaalea uka. \v 13 Rampaakanamo sumai, manga incia kuadharia tee ibarati. Roonamo wakutuuna atonto, manga incia inda apokamata, tee wakutuuna arangoa, manga incia inda amataua tee amaʼanaia. \p \v 14 Tee mboo sumai amondomo firimani ipakawaakana alaloi Nabii Yesaya, \q1 'Ingkomiu bheurangoa torosu, \q2 maka inda umaʼanaia; \q1 ingkomiu bheukamatea torosu, \q2 maka sadhaadhaa inda ufahamua. \q1 \v 15 Roonamo ngangarandana lipu incia sumai amakundumo, \q2 talingana manga incia amatamo aporango, \q2 tee o matana manga incia apopiromo, \q1 mamudhaakana o matana manga incia inda apokamata, \q2 tee o talingana manga incia bholi aporango, \q2 tee o fikirina manga incia bholi amaʼanaia tee ngangarandana, \q1 tee bholi ambuli i karoku \q2 mamudhaakana Iaku bhekupauntoakea manga incia.' \x - \xo 13:15 \xo*\xt Yes. 6:9-10. \xt*\x* \p \v 16 \x - \xo 13:16-17 \xo*\xt Luk. 10:23-24.\xt*\x*Maka amasanaamo matamiu roonamo apokamatamo, tee o talingamiu aporangomo. \v 17 Sumaimo satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, abhari o nabii tee manga mia mosaalihi gauna akamata opea ikamatamiu, maka inda akamatea tee gauna arango opea irangomiu maka inda arangoa. \p \v 18 Rampaakanamo sumai, rangomea o maʼanana ibaratina mia mohewina wine sumai. \v 19 Wine momandawuna i dhala ibaratina manga mia morangona firimanina Pamarintana Aulataʼala maka inda amataua o maʼanana. Maka momadhakina aumbamo, Ibilisi mokapalana seetani, to arampasia o wine ihewi sumai i nuncana ngangarandana. \v 20 Kasiimpo wine momandawuna i tampa mokobhatu-bhatu inda tee mokotana ibaratina o mia morangona firimani tee atarimaia akaunde-unde. \v 21 Maka o firimani incia sumai inda akokulese i nuncana ngangarandana, sumaimo inda amatangka tee apotaangi sabantaramea. Kasiimpo wakutuuna akawa o kasukara tee kanarakaa rampaakanamo firimani sumai, incia alausaka abholi iimanina. \v 22 Kasiimpo o wine momandawuna i tanga-tangana rumpu mokorui-rui ibaratina o mia morangona firimani, maka o kameriakana tee parakarana dunia tee kagau-gauna karangkaea aopi firimani sumai sabutuna inda akobhake. \v 23 Sainamo o wine momandawuna i tana mosuburu ibaratina o mia morangona firimani sumai tee amataua o maʼanana, kasiimpo akobhake saatu kali lipa, nama pulu kali lipa, tee talu pulu kali lipa." \s1 Ibaratina Rumpu Padha i Tanga-tangana Inawuna Gandum \sr 13:24-30 \p \v 24 Dhaangia saangupo uka ibarati ipakawaakana Isa to manga incia, "Pamarintana Aulataʼala sumai amembali atoʼibaratiaka mboomo mia mohewina wine momalape i inawuna. \v 25 Maka wakutuuna bhari-bharia mia tangasaana akole, aumbamo musuna to ahewi rumpuna padha i tanga-tangana winena gandum sumai kasiimpo alingka. \v 26 Wakutuuna gandum sumai atuwumo tee apepuumo akobhake, rumpuna padha sumai atokamata uka. \v 27 Kasiimpomo aumbamo manga bhatuana mokoinawuna sumai tee aabha kooni, 'Opu, buaka o wine ihewimu i tanga-tangana inawumu sumai o wine malape? Minaaka iapai o rumpu padha sumai?' \v 28 Alawanimo mia mokoinawuna sumai kooni, 'Siitu pewauna musuku.' Kasiimpo apogaumo manga bhatuana sumai i mia mokoinawuna kooni, 'Faraluu tahobutia rumpu padha sumai?' \v 29 Maka alawanimo kooni, 'Bholi ara atohobuti uka tee laena gandumku ande uhobuti rumpu padha sumai! \v 30 Taroakamea atuwu apobhawa sampe akawa wakutuuna timpua, dhaampo bhekupaumbaia manga mia motimpuna: Porikana urombusakea o rumpu padha sumai kasiimpo ubhokea to utunua, kasiimpomo urombusaka manga gandumku sumai, kasiimpo udhikaia i nuncana kampiriku.'" \s1 Ibaratina Ompolena Langa tee Ragi \sr 13:31-35 \r (Mrk. 4:30-34; Luk. 13:18-21) \p \v 31 Isa apakawaakamo saangu ibarati mosagaanana i manga mia bhari kooni, "Pamarintana Aulataʼala ibaratina mboo sii: Samia aala saompole langa kasiimpomo apombulaia inawuna. \v 32 Ompolena langa sumai satotuuna o wine momaidhiidhina mpuu maka ande atuwumo incia amembali penembula momaogena i tanga-tangana penembula tawana kau mosagaanana. Langa incia sii amembali puuna kasiimpo manu-manu akarajaa poteona i manga rahana." \p \v 33 Isa apetulatulaaka saangu ibarati mosagaanana i manga incia kooni, "Pamarintana Aulataʼala ibaratina mboo sii: Samia bhawine aala ragi, kasiimpo ajaloa tee tariguna patapulu litere kabharina sampe ajulu apene bhari-bharia!" \p \v 34 Bhari-bharia iadhariakana i manga mia bhari, Isa apake ibarati, moomini mboo sumai inda dhaangia saangu hali inda apakawaakea tee ibarati i manga incia, \v 35 \x - \xo 13:35 \xo*\xt Zab. 78:2.\xt*\x*mamudhaakana amembalimo ipogauakana o nabiina, \q1 "Iaku kupake ibarati ande kupogau; \q1 bhekupakawaaka o giu ibuniaka wakutuuna kamembalina dunia sii." \s1 Isa Apokawaakamo Maʼanana Ibaratina Rumpu Padha i Tanga-tangana Gandum \sr 13:36-43 \p \v 36 Sapadhana incia sumai, Isa abholimo manga mia bhari sumai alingka apesua i nuncana bhanua. Kasiimpo aumbamo manga murina aabha kooni, "Manga paumbaaka tee ingkami maʼanana ibarati rumpu padha motuwuna i tanga-tangana gandum i saao." \v 37 Isa alawanimo kooni, "Mia mohewina wine malape sumai satotuuna Anana Maanusia. \v 38 Inawu sumai satotuuna dunia sii, tee wine momalapena sumai satotuuna manga mia mopesuana i nuncana Pamarintana Aulataʼala. Manga rumpu sumai satotuuna manga mia moosena Ibilisi mokapalana seetani, \v 39 tee musu mopombulana o rumpu sumai satotuuna Ibilisi. Wakutuuna timpua satotuuna eona kiaamati tee manga mia motimpuna satotuuna manga malaaʼekati. \v 40 Sumaimo rumpuna padha atorombusaka porikana kasiimpo atunua i nuncana waa, mboo sumai uka eona kiaamati naile itu. \v 41 Anana Maanusia bheatumpu manga malaaʼekatina i tanga-tangana uumatina tee aromusakea bhari-bharia mia motondana mia sagaanana i dhala inda mototuuna mamudhaakana apewau dosa tee manga mia mopewauna kadhaki. \v 42 Manga incia bhari-bharia bheabhanakea i nuncana dhalika mokowaana; iwe sumai dhaangia motangina tee mopakiri-kirina ngincina naile itu. \v 43 Wakutuu incia sumai, manga mia mobanarana bheakocaheamo mboomo matanaeo i nuncana pamarintana Amana manga. Incema mokotalingana, siitumo morangona!" \s1 Ibaratina Harataa Motokuburu tee Muntia Mokoharagaa \sr 13:44-46 \p \v 44 Pamarintana Aulataʼala ibaratina mboo sii: Dhaangia harataa motokoburuna i nuncana inawu. Kasiimpo apokawaakea sala samia tee apapesuaia pendua i nuncana tana. Kasiimpomo rampaakana kaunde-undena, o mia sumai alingka aasoa bhari-bharia pewauana kasiimpo aaliaka inawu sumai. \p \v 45 Pamarintana Aulataʼala ibaratina mboo sii: Samia pande dhaga apeelo muntia momakesana. \v 46 Wakutuuna apokawaaka saangu muntia mokoharagaana mpuu, lausakamo incia alingka aasoa bhari-bharia pewauana kasiimpo aaliaka saangu muntiana sumai. \s1 Ibaratina Jala Maoge \sr 13:47-52 \p \v 47 "Pamarintana Aulataʼala ibaratina mboo sii: Dhaangia jala ibhakesakana i tawo kasiimpomo manga apotibhaakamo sagala giuna ikane. \v 48 Sabukena o jala sumai, asoromea i saripina tawo, kasiimpo auncuramo manga tee o ikanena sumai apapogaa-gaamea. Momalapena adhikaia i nuncana langka tee momadhakina abhanakea manga. \v 49 Mboo sumai uka giuna ande eona kiaamati, manga malaaʼekati bhealingka apapogaaia manga mia momadhakina minaaka i manga mia mobanarana. \v 50 Kasiimpo manga mia madhaki sumai abhanakea i nuncana dhalika mokowaa. Iwe sumai manga incia bheatangi tee bheapakiri-kiri ngincina. \p \v 51 Isa aabha, "Buaka ingkomiu umatau umaʼanai bhari-bharia giu incia sumai?" \p Alawanimo manga incia, "Umbe, tamataua!" \p \v 52 Kasiimpo Isa apogau, "Rampaakanamo sumai, bhari-bharia ahaliina Hukumu Taurati apengkaadhariaka giuna Pamarintana Aulataʼala mokoʼibaratina mboo sii: Samia mokobhanuana apalimba harataana, malape o harataana mobhaau atawa o harataana momangenge minaaka i tampana." \s1 Isa Inda Atotarima i Kampo Nazaret \sr 13:53-58 \r (Mrk. 6:1-6; Luk. 4:16-30) \p \v 53 Sapadhana Isa apetulatulaaka manga ibarati sumai, Incia alingkamo minaaka iwe sumai. \v 54 Kasiimpo ambuli i kampona karona i Nazaret. Iwe sumai Incia alingka aadhari i tampana ibaadati, tee manga mia morangona Incia iwe sumai aposamentemo tee apogaumo, "Minaaka iapai o mia incia sii apotibhaaka hikimati tee kuasa to apewau manga muuzizati sii? \v 55 Buaka Incia sii o anana pande tuka kau? Buaka Incia sii o anana Siti Mariam tee manga witinaina umane satotuuna Yakub, Yusuf,\f + \fr 13:55 \fr*\ft Dhaangiapo uka manga kaburi momangenge apogau kooni, "Yahya" atawa "Yoses".\ft*\f* Simeon, tee Yuda? \v 56 Tee buaka manga witinaina bhawine amboore iwe sii uka tee ingkita? Minaaka iapai Incia apotibhaakea bhari-bharia siitu?" \v 57 Jadi manga amendeumea Isa. Kasiimpo Isa apogau i manga incia kooni, "Samia nabii atohoromati iapai-iapai, tabeana i kampona karona atawa i bhanuana karona." \v 58 Jadi Isa inda apewau manga muuzizati bhari iwe sumai sababuna manga inda aparacaea. \c 14 \s1 Nabii Yahya Mopapebhahona Manga Mia Motobana Atopekamate \sr 14:1-12 \r (Mrk. 6:14-29; Luk. 9:7-9) \p \v 1 Wakutuu incia sumai o Herodes Rajana lipu Galilea arangomo lelena Isa. \v 2 Kasiimpo incia apogau tee manga bhatuana, "Mia incia sii satotuuna o Nabii Yahya mopapebhahona manga mia motoba. Incia modhadhina pendua minaaka i tanga-tangana manga mia mate. Rampaakanamo sumai, Incia akokuasa apadhaangia muuzizati tee giu inda momentela." \v 3 \x - \xo 14:3-4 \xo*\xt Mrk. 6:17-18; Luk. 3:19-20.\xt*\x*Roonamo Raja Herodes padhamo atumpu to arako Nabii Yahya, kasiimpo abhokea, tee apapesuaia i nuncana katorongku. Herodes apewau giu incia sumai roonamo masalana tee Herodiah, bhawinena Filipus, witinaina karona. \v 4 Sababuna Nabii Yahya padhamo audhaniaka Raja Herodes mboo sii, "Inda amembali ukawi tee Herodiah!" \v 5 Satotuuna Herodes gauna bheapekamate Yahya, maka incia amaeka i manga mia bhari, roonamo manga incia aabhi Yahya samia nabii. \v 6 Maka wakutuuna kariaana eona laahiriana Raja Herodes, amenarimo anana Herodiah bhawine i tanga-tangana manga kakembana tee apekasanaamo mpuu incana Herodes. \v 7 Kasiimpo Raja Herodes asumpamo to adhawuakea opea iemanina anana bhawine. \v 8 Sapadhana awujua inana, o anana bhawine sumai apogaumo, "Dhawuakaaku o bhaana Nabii Yahya mopebhahona iwe sii i bhawona saangu tala." \v 9 Sarangona iemanina anana sumai, Raja Herodes ambulimo asoso mpuu incana. Maka roonamo incia atolaumo asumpa i aroana manga kakembana, incia aparintaakea mamudhaakana opea iemanina kabuabua sii adhawuakea. \v 10 Incia atumpu mia to alingka i katorongku mamudhaakana atumpo bhaana Nabii Yahya. \v 11 Kasiimpo bhaana Yahya sumai aalea tee adhikaia i bhawona tala, adhawuakea i kabuabua sumai, kasiimpo kabuabua sumai abhawea apambulia to inana. \v 12 Sapadhana incia sumai, manga murina Nabii Yahya aumba aala maeatina tee akoburumea. Kasiimpo manga alingka to apaumbaaka hali incia sumai i Isa. \s1 Isa Adhawuaka Kinande i Lima Rewu Mia \sr 14:13-21 \r (Mrk. 6:30-44; Luk. 9:10-17; Yah. 6:1-13) \p \v 13 Sarangona lele incia sumai, Isa asawimo i bhangka samia-miana tee alingka minaaka iwe sumai to aumba i saangu tampa momalino. Maka sapadhana manga mia abhari arango giu incia sumai, manga incia abholimea manga kotana tee alingka akawa Isa alaloi dhala tana. \v 14 Wakutuuna Isa asapo minaaka i bhangka tee akamata manga mia mobharina mpuu iwe sumai, Incia amaasimo incana i manga incia. Kasiimpo Incia apaunto manga mia mapii i tanga-tangana manga incia. \p \v 15 Satobhelena eo manga murina aumba tee apogau kooni, "O eo bheasoomo tee tampa incia sii amalino. Utumpua manga mia sii alingka mamudhaakana amembali aali kinande to karona i kampo-kampo." \v 16 Maka Isa alawanimo, "Inda faraluu manga incia molingkana. Ingkomiumo modhawuna manga incia kinande!" \v 17 Manga murina alawanimo, "Ingkami tangkanamo lima angu roti tee rua mbaa ikane." \v 18 Isa apogaumo, "Bhawea incia itu iwe sii." \v 19 Kasiimpo Incia atumpu mia bhari sumai auncura i bhawona rumpu tee aalamo lima angu roti tee rua mbaa ikane sumai, kasiimpo apotingara i laiana tee aemani sukuru i Aulataʼala. Sapadhana incia sumai, Incia aweta-wetamo roti lima anguna sumai tee limana. Kasiimpo Isa adhawuakea i manga murina to apapodhawu-dhawuakamea i manga mia bhari sumai. \v 20 Manga incia akande sakawana amambosu. Sapadhana akande, manga incia arombusakamea labhina kinande sumai; dhaangia sapulu rua angu bhaki abuke. \v 21 Mokandena wakutuu incia sumai kera-kera lima rewu mia umane, indapo atolentu tee bhawine tee anana. \s1 Isa Adhala i Bhawona Uwe \sr 14:22-33 \r (Mrk. 6:45-52; Yah. 6:16-21) \p \v 22 Sapadhana incia sumai, alausakamo Isa atumpu manga murina asawi i bhangka tee alingka porikana apolimba i sawetana tawo, sainamo Incia atumpumo manga mia bhari sumai ambuli. \v 23 Sapadhana atumpu mia bhari sumai ambuli, Isa apangaramo i bhawona gunu samia-miana to adoʼa. Wakutuuna akawa malo, Isa dhaangiapo iwe sumai samia-miana. \v 24 Sainamo bhangka isawikina manga murina Isa amaridhomo. Bhangka incia sumai arambi-rambitakamea ewo, roonamo ngalu inda sapoaro tee ropena bhangka. \v 25 Wakutuuna raneeo, Isa aumba i manga incia adhala i bhawona uwe. \v 26 Sanampuu manga murina akamata Isa adhala i bhawona uwe atokidhamo tee apekeemo kooni, "Kanjoli, kanjoli!," tee akakee-keemo roonamo amaeka. \v 27 Maka Isa lausakamo alawani kooni, "Tanangipo! Siimo Iaku, bholi umaeka." \v 28 Kasiimpo Petrus apogaumo, "Opu, ande totuu siitumo Ingkoo, tumpuaku bhekuumba i Ingkoo tee kudhala i bhawona uwe." \v 29 Lawanimo Isa, "Umbamo!" Jadi Petrus asapo minaaka i bhangka alingka i bhawona uwe tee aumbatimo Isa. \v 30 Maka wakutuuna Petrus akamata ngalu maoge i tawo sumai incia amaekamo tee apepuumo atondu. "E Opu, pasalaamatiaku!" \v 31 Isa lausakamo apaulu limana tee akenimea tee apogau kooni, "E, ingkoo mokurana moparacaeaaku, pokia uraguakaku?" \v 32 Kasiimpo rua-rua miaia asawimo i nuncana bhangka, tee ngalu sumai auntomo. \v 33 Manga mia i nuncana bhangka sumai asujumo asomba i Isa kooni, "Satotuuna Ingkoo sii o Anana Aulataʼala." \s1 Isa Apaunto Manga Mia Mapii i Kampo Genesaret \sr 14:34-36 \r (Mrk. 6:53-56) \p \v 34 Sakawana i sawetana tawo, manga incia apolandamo i kampo Genesaret. \v 35 Wakutuu manga mia iwe sumai akamatea moumbana sumai o Isa, manga incia apakoleleakamea i saangua lipu, kasiimpo abhawamea i Incia bhari-bharia mia momapiina. \v 36 Manga mia aemani i Isa mamudhaakana aundaakea adhingkua, moomini soo tapana jubana, tee bhari-bharia modhingkuna jubana ambulimo aunto kapiina. \c 15 \s1 Parintana Aulataʼala tee Manga Adatina Miana Israel \sr 15:1-20 \r (Mrk. 7:1-23) \p \v 1 Wakutuu incia sumai, aumbamo i Isa sarombonga miana Farisi tee manga ahalii Hukumu Taurati minaaka i Yerusalem tee aabha kooni, \v 2 "Apokia manga mia mooseko apewau giu ipepaliaka i nuncana adatina manga opuata? Wakutuuna akande manga inda aporikana apewanu." \v 3 Alawanimo Isa kooni, "Pokia ingkomiu inda uose parintana Aulataʼala sababuna upeelu bheuose adati minaaka i manga opuamiu? \v 4 \x - \xo 15:4 \xo*\xt Limb. 20:12; 21:17.\xt*\x*Sababuna Aulataʼala aparintangiakea, 'Adatia amamu tee inamu,' tee uka, 'Incema-incema mopeonina amana atawa inana, incia bheatohukumu mate.' \v 5 Maka ingkomiu uadhariaka: incema-incema mopogauna i mancuanana, 'Opea satotuuna tabeana to kudhawuaka i amaku tee inaku, padhamo kupasombaaka to Aulataʼala.' \v 6 Tee mboo sumai, upogau i mia incia sii indamo faraluu ahoromatia amana tee inana. Jadi, rampaakanamo adati minaaka i manga opuamiu, ingkomiu inda uʼakuia kakuasana firimanina Aulataʼala. \v 7 E manga mia munaafiki! Totuumo opea ipakawaakana Nabii Yesaya to ingkomiu, \q \v 8 'Lipu incia sii apujiaku tangkanamo i bhiwina, \q2 garaaka i nuncana ngangarandana amaridho tee Iaku. \q \v 9 Asia-siamo manga asomba i Iaku, \q2 roonamo kaadharina manga minaaka i parintana maanusia.' " \p \v 10 Kasiimpo Isa akembamo manga mia bhari sumai tee apogau i manga incia, "Rangoa mamudhaakana upahamua: \v 11 mencuana mopesuana i nuncana ngangana monaajisiakana mia, tabeana molimbana minaaka i ngangana, siitumo monaajisiakana mia." \p \v 12 Kasiimpo manga murina Isa aumbamo apogau tee Incia kooni, "Umataua buaka manga miana Farisi amapiiakea incana arango pogaumu i saao?" \v 13 Isa alawanimo, "Bhari-bharia penembula inda ipombulana o Amaku i sorogaa bheatohobuti tee kulesena. \v 14 \x - \xo 15:14 \xo*\xt Luk. 6:39.\xt*\x*Bholimo umaheruakea manga miana Farisi sumai. Manga incia siitu podhomo manga kapala momawilona. Ande mia mawilo atonda mia mawilo, rua-rua miaia bheakotibu i nuncana bhalo." \p \v 15 Apogaumo Petrus tee Incia kooni, "Tulungi tadhawu ingkami maʼanana minaaka ibarati incia siitu." \v 16 Lawanimo Isa, "Buaka ingkomiu indapo uka umataua umaʼanaia? \v 17 Inda umataua buaka mopesuana i nuncana nganga, kasiimpo asapo i kompo, kasiimpo atobhanaka i jamba? \v 18 \x - \xo 15:18 \xo*\xt Mat. 12:34.\xt*\x*Maka molimbana minaaka i nganga aminaaka i ngangarandamiu. Siitumo mopamembalina mia anaajisi. \v 19 Sababuna minaaka i ngangaranda aumbatiko manga fikiri madhaki mboomo fikirina maanusia to apekamate mia, azina, apasunda, amanako, adhawuaka kasakusii mogau-gau, tee afitanaa mia. \v 20 Manga giu incia sumai mopamembalina mia anaajisi, maka mencuana roonamo mia akande garaaka indapo apewanu." \s1 Bhawine Miana Kanaan Moparacaeana Isa \sr 15:21-28 \r (Mrk. 7:24-30) \p \v 21 Kasiimpo Isa alingka minaaka iwe sumai tee apekakasu i kota Tirus tee Sidon. \v 22 Kasiimpo aumbamo samia bhawine miana Kanaan tee agora kooni, "E Opu, Anana Daud, maasiakaaku! Anaku bhawine apesuaikia seetani tee anarakaa mpuu." \v 23 Maka o Isa inda alawani moomini sanganga. Kasiimpo manga murina akasuimo Isa tee aemani, "Tumpua bhawine sumai alingka, roonamo incia aose talikuta apoose akakee-kee. \v 24 Isa alawani, "Iaku alambokoaku tangkanamo to manga dumba mokailanga minaaka i lipuna Israel." \v 25 Maka o bhawine sumai aumba tee asuju i aroana Isa tee apogau, "E Opu, tulungiaku." \v 26 Isa alawani, "Inda amalape taala kinandena anana tee tatudhaaka to mantoa." \v 27 Alawanimo bhawine sumai, "Totuumo Opu, maka manga mantoa uka akande bhilaa momandawuna minaaka i mejana opuna." \v 28 Kasiimpo Isa apogau tee incia kooni, "Ina, amaoge mpuu iimanimu! Amembalimo mboo opea ipeelumu!" Wakutuu incia sumai uka, anana bhawine sumai auntomo kapiina. \s1 Isa Apaunto Abhari Mpuu Mia Mapii \sr 15:29-31 \p \v 29 Isa alingkamo minaaka iwe sumai tee akambeli-mbelimo i saripina tawo i Galilea. Kasiimpo Incia apangaramo i bhawona gunu tee auncura iwe sumai. \v 30 Kasiimpo abhari mpuu mia moumbatia tee abhawa mia morempa, mia mawilo, mia makempa, mia mobhea, tee dhaangiapo uka abhari mia momapii mosagaanana. Kasiimpo manga mia mapii sumai adhikaia i aena Isa, tee Incia apauntomea bhari-bharia. \v 31 Manga mia bhari iwe sumai amentemo mpuu wakutuu akamata mia mobhea apogaumo, mia makempa auntomo kapiina, mia morempa alingkamo, tee mia mawilo apokamatamo. Kasiimpo manga incia apujimo Aulataʼalana lipuna Israel. \s1 Isa Adhawu Kinande i Pata Rewu Mia \sr 15:32-39 \r (Mrk. 8:1-10) \p \v 32 Kasiimpo Isa agoraakamo manga murina tee apogau, "Iaku amaasi incaku tee manga mia bhari sii. Talu eomo manga incia apobhawa-bhawa tee Iaku, tee sii-sii manga incia inda tee kinandena. Iaku kumendeu kutumpu manga incia ambuli tee kaara, ancosala amalimpu i dhala." \v 33 Kasiimpo manga murina aabhamo i Incia, "Iapai tapokawaaka kinande i tampana kalinoa sii to manga mia bhari mboo sii?" \v 34 Isa aabha i manga incia, "Pia angu o roti modhaangiana i ingkomiu?" Alawanimo manga incia, "Pitu angu roti tee pia mbaa ikane maidhiidhi." \v 35 Kasiimpo Isa atumpumo manga mia bhari sumai auncura i bhawona tana. \v 36 Kasiimpo Isa aala pitu angu roti tee ikanena, kasiimpo aemani sukuru i Aulataʼala. Sapadhana incia sumai aweta-wetamo roti tee ikane sumai tee limana, kasiimpo adhawuakea i manga murina tee manga incia apapodhawu-dhawuakamea i manga mia bhari sumai. \v 37 Bhari-bharia manga incia sumai akande sakawana amambosu, kasiimpo manga aromusakamea labhina kinande sumai. Bhari-bharia dhaangiapo pitu langka abuke. \v 38 Kabharina mia mokandena wakutuu incia sumai dhaangia pata rewu umane indapo atolentu tee bhawine tee anaana. \v 39 Kasiimpo sapadhana Isa atumpu manga mia bhari sumai ambuli, Incia akompamo i bhangka tee alingka i lipu Magadan.\f + \fr 15:39 \fr*\ft Dhaangiapo uka manga kaburi momangenge apogau kooni, "i lipu Magdala."\ft*\f* \c 16 \s1 Manga Miana Farisi tee Miana Saduki Aemani Tanda Inda Momentela \sr 16:1-4 \r (Mrk. 8:11-13) \p \v 1 \x - \xo 16:1 \xo*\xt Mat. 12:38; Luk. 11:16. \xt*\x*Kasiimpo manga miana Farisi tee miana Saduki (rua angu rombongana agama Yahudi) aumba tee gauna bheapasala Isa. Manga incia aemani mamudhaakana Isa apatokamataakea saangu tanda minaaka i sorogaa. \v 2 \x - \xo 16:2-3 \xo*\xt Luk. 12:54-56.\xt*\x*Isa alawani, "Wakutuuna soonaeo, ingkomiu bheupogau, 'Naile bheamalape tee inda bheakowao, roonamo laiana amaleʼi.' \v 3 Tee wakutuuna saeona ingkomiu upogau, 'Eo sii bheakowao, roonamo laiana amaleʼi tee amaulu.' Bhanguna laiana umembali upaposalea maka o tanda-tandana zamani inda umataua. \v 4 \x - \xo 16:4 \xo*\xt Mat. 12:39; Luk. 11:29.\xt*\x*Amadhaki mpuu tee adorohaka manga mia i zamani sii-sii! Ingkomiu uemani i Iaku to kupewau tanda giu inda momentela maka inda bhekudhawuakakomiu tanda tabeana tandana Nabii Yunus." Sapadhana apogau mboo sumai, Isa alingka abholi manga incia. \s1 Soʼali Ragina Manga Miana Farisi tee Miana Saduki \sr 16:5-12 \r (Mrk. 8:14-21) \p \v 5 Wakutuuna manga murina Isa apolimba i tawo, manga incia amalingu abhawa roti. \v 6 \x - \xo 16:6 \xo*\xt Luk. 12:1.\xt*\x*Isa apogaumo i manga incia, "Pengkaanaka tee ragina manga mia minaaka i rombongana Farisi tee Saduki." \v 7 Manga incia apepuumo apogau samia tee mosagaanana, "Incia apogau mboo sumai roonamo ingkita inda tabhawa roti." \v 8 Isa amataua opea ipogauakana manga, sabutuna Incia apogaumo, "E ingkomiu manga mia mokurana paracaea, pokia ingkomiu upogauaka soʼali inda tee roti? \v 9 \x - \xo 16:9 \xo*\xt Mat. 14:17-21.\xt*\x*Buaka ingkomiu uka indapo umaʼanaia? Tuaapa ingkomiu inda udhania tee roti lima angu iweta-wetaku to lima rewu mia? Pia bhaki labhina roti iromusakamiu? \v 10 \x - \xo 16:10 \xo*\xt Mat. 15:34-38.\xt*\x*Tee tuaapa uka pitu angu roti to pata rewu mia sumai? Pia langka labhina roti iromusakamiu? \v 11 Tuaapa ingkomiu inda umaʼanaia opea ipogauakaku tee ingkomiu mencuana to soʼali roti? Pengkaanaka tee ragina manga miana Farisi tee miana Saduki!" \v 12 Aahirina manga murina Isa sumai amaʼanaimea pogauna Isa atumpu manga incia apengkaanaka mencuana to soʼali ragi ipake to akarajaaka roti, maka to kaadharina manga miana Farisi tee miana Saduki. \s1 Kangakuna Petrus \sr 16:13-20 \r (Mrk. 8:27-30; Luk. 9:18-21) \p \v 13 Sakawana i saripina lipu Kaisarea Filipi, Isa aabhamo i manga murina kooni, "Onina mia, incema buaka o Anana Maanusia sumai?" \v 14 \x - \xo 16:14 \xo*\xt Mat. 14:1-2; Mrk. 6:14-15; Luk. 9:7-8.\xt*\x*Manga incia alawanimo kooni, "Dhaangia mopogauna 'Nabii Yahya' mopapebhahona manga mia motoba. Mosagaanana apogau 'Nabii Ilyas', tee mosagaanana uka apogau 'Nabii Yeremia atawa sala samia minaaka i manga nabii.' " \v 15 "Maka ande ingkomiu samia, Iaku sii incema?," aabha Isa i manga incia. \v 16 Simon Petrus alawanimo, "Ingkoo satotuuna Al Masi\f + \fr 16:16 \fr*\fq Al Masi: \fq*\ft Maʼanana Al Masi i nuncana onina Ibrani, "Mia imina-minaiki bhaana sumai," roonamo i zamani mangenge adatina raʼeatina Israel musitii amina-minaiki bhaana mia momembalina raja bhaau sumai atawa samia nabii. Raʼeatina Israel amangengemo aantagi Al Masi.\ft*\f* (Raja mopasalaamatina), Anana Aulataʼala modhadhina!" \v 17 Apogaumo Isa, "Masanaamo ingkoo, Simon o anana Yunus! Sababuna mencuana maanusia mopaumbaakako o giu incia sumai i karomu, tabeana Amaku i sorogaa. \v 18 Tee kupogau tee ingkoo, ingkoo satotuuna Petrus tee i bhawona bhatu pasi sii bhekupakaro uumatiku tee manga bhambana narakaa inda bheakuasaia. \v 19 \x - \xo 16:19 \xo*\xt Mat. 18:18; Yah. 20:23.\xt*\x*I karomu bhekudhawuakako kakuasa mboomo kunci to Pamarintana Aulataʼala. Tee kunci sii, opea ibhokemu i dunia sii bheatobhoke i sorogaa tee opea ilapasimu i dunia sii bheatolapasi uka i sorogaa." \v 20 Sapadhana incia sumai Isa audhaniakamo manga murina mamudhaakana inda apaumbaaka i manga incema kooni satotuuna Inciamo Al Masi. \s1 Kangakuna Bhaa-bhaana to Kanarakaana Isa tee Manga Saratina Moosena Incia \sr 16:21-28 \r (Mrk. 8:31-37; 9:1; Luk. 9:22-27) \p \v 21 Sapadhana wakutuu incia sumai, Isa apepuumo apaumbaakea satotuuna i manga murina tabeana karona alingka i Yerusalem tee anamisi abhari mpuu kanarakaa minaaka i manga mancuana mia Yahudi, manga imamu maoge, tee manga ahalii Hukumu Taurati. Incia bheatopekamate, maka kamondona talu eo Incia bheabhangumo. \v 22 Kasiimpo Petrus ahelamo Isa i saripina tee apepuumo audhaniaka Incia kooni, "Sio-siomo Aulataʼala apekaridhoakako o giu incia sumai, Kawasana Opu! Giu incia sumai bholi akangkanai karomu!" \v 23 Isa abhalili kasiimpo apogau i Petrus kooni, "Lingka minaaka iwe sii, Ibilisi mokapalana seetani! Ingkoo ujoli-joliaku roonamo fikirimu itu fikirina maanusia, mencuana fikirina Aulataʼala!" \p \v 24 \x - \xo 16:24 \xo*\xt Mat. 10:38; Luk. 14:27.\xt*\x*Kasiimpo Isa apogaumo i manga murina kooni, "Ande dhaangia o mia moundana mooseaku, tabeana apesapuaka peeluana karona samia, asodhaia kau salibna tee aose Iaku. \v 25 \x - \xo 16:25 \xo*\xt Mat. 10:39; Luk. 17:33; Yah. 12:25.\xt*\x*Roonamo incema-incema gauna bheapasalaamatiaka inyawana karona, bheakailanga inyawana karona; maka incema mokailangana inyawana roonamo Iaku, incia bheapotibhaakea pendua. \v 26 Opea labana ande sala samia apotibhaaka bhari-bharia dunia maka akailanga inyawana? Atawa sala samia amembali adhawuaka opea to kabholosina inyawana? \v 27 \x - \xo 16:27 \xo*\xt Zab. 62:13; Mat. 25:31; Rom. 2:6.\xt*\x*Roonamo Anana Maanusia bheaumba i nuncana kamuliangina Amana apoose tee manga malaaʼekatina; tee wakutuu incia sumai Incia bheabholosi bhari-bharia mia mboomo feʼelina manga incia. \v 28 Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, i tanga-tangamiu moumbana iwe sii dhaangia inda momatena ande indapo akamata Anana Maanusia moumbana mboomo Raja i nuncana pamarintana. \c 17 \s1 Isa Atomuliangi i Bhawona Gunu \sr 17:1-13 \r (Mrk. 9:2-13; Luk. 9:28-36) \p \v 1 \x - \xo 17:1-5 \xo*\xt 2Ptr. 1:17-18.\xt*\x*Nama eo kasiimpomo Isa abhawa Petrus, Yakub tee Yahya witinaina, apobhawa-bhawa tee manga incia apangara i saangu gunu momalanga mamudhaakana agaati. Iwe sumai manga apogaa tee manga murina mosagaanana. \v 2 Kasiimpo Isa abhaliimo rouna i aroana matana manga; rouna akocahea mboomo matanaeo tee jubana amembalimo amaputi amangkilo mpuu. \v 3 Sanampuu apatiumbaakamo karona manga Nabii Musa tee Nabii Ilyas tangasaana apogau tee Isa. \v 4 Kasiimpo Petrus apogau tee Isa, "E Opu, malape ingkita iwe sii. Ande Ingkoo upeelu, iaku bhekupakaro talu angu kema iwe sii: saangu to Ingkoo, saangu to Nabii Musa, tee saangu to Nabii Ilyas." \v 5 \x - \xo 17:5 \xo*\xt Bhaa. 22:2; Kap. 18:15; Zab. 2:7; Yes. 42:1; Mat. 3:17; 12:18; Mrk. 1:11; Luk. 3:22.\xt*\x*Tangasaana Petrus dhaangiapo apogau, taʼina ngalu momainawana asalibumbumo manga incia tee minaaka i taʼina ngalu sumai arangomo suara apogau kooni, "Siimo o Anaku imaasiakaku. Incia apekasanaa ngangarandaku. Perangoia Incia!" \v 6 Wakutuuna manga murina arango suara sumai manga incia amaekamo mpuu tee lausaka atopakumo i tana. \v 7 Maka Isa aumba tee adhingku manga incia kasiimpo apogau, "Bhangumo, bholi umaeka!" \v 8 Wakutuuna apabhangua rouna, manga incia inda akamata incema-incema tabeana Isa. \p \v 9 Wakutuuna manga incia asapo minaaka i gunu sumai, Isa asameamo i manga incia, "Bholi upaumbaaka i manga incemapo uka opea ikamatamiu i saao, ande indapo Anana Maanusia abhangu minaaka i tanga-tangana mia mate." \v 10 Kasiimpo manga murina aabhamo tee Incia kooni, "Ande mboo itu, apokia manga ahalii Hukumu Taurati apogau kooni, 'Nabii Ilyas tabeana moumbana porikana?'" \v 11 Isa alawanimo kooni, "Satotuuna, Nabii Ilyas aumba tee incia bheaposintuwuaka bhari-bharia. \v 12 \x - \xo 17:12 \xo*\xt Mat. 11:14.\xt*\x*Iaku kupogau tee ingkomiu, Nabii Ilyas padhamo aumba, tangkanamo manga mia indamo atandaia. Sumaimo manga incia apewaua pee-peeluana incana, mboo sumai uka tee Anana Maanusia bheanarakaa i limana manga incia." \v 13 Wakutuuna incia sumai manga murina amaʼanaimea opea ipogauakana Isa to Nabii Yahya mopapebhahona manga mia motoba. \s1 Isa Apaunto Kapiina Samia Ana Umane Minaaka i Panyaki Mate Manu \sr 17:14-21 \r (Mrk. 9:14-19; Luk. 9:37-43) \p \v 14 Wakutuuna Isa tee talu mia murina ambuli i manga mia bhari sumai, samia umane aumba asuju i aroana Isa tee apogau kooni, \v 15 "Opu, maasiakapea anaku sii. Incia amapii mate manu. Ande akawea kapii mate manuna, anarakaa mpuu kasiimpo incia menturu akotibu i nuncana waa tee menturu uka i nuncana uwe. \v 16 Iaku padhamo kubhawea i manga murimu, maka manga incia inda amembali apauntoa." \v 17 Kasiimpo apogaumo Isa kooni, "E ingkomiu, manga mia inda moparacaeana tee mosaladhalana, naepia kangengena bhekumboore i tanga-tangamiu? Tee naepia kangengena bhekusabara to ingkomiu? Bhawea anaana itu iwe sii!" \v 18 Kasiimpo Isa aparintangimo rohi madhaki i nuncana anaana sumai alimba tee rohi madhaki alimbamo lausaka aunto anana sumai i wakutuu incia sumai uka. \p \v 19 Kasiimpomo manga murina aumba i Isa wakutuuna manga agaati tee aabha kooni, "Pokia ingkami inda amembali tapadhencu rohi madhaki sumai?" \v 20 \x - \xo 17:20 \xo*\xt Mat. 21:21; Mrk. 11:23; 1Kor. 13:2.\xt*\x*Isa alawanimo, "Sababuna ingkomiu manga mia mokurana paracaea. Udhania! Ande iimanimiu kaogena mboomo ompolena langa, ingkomiu amembali upogau tee gunu sii, 'Dhencu iwe Sumako!' Dhaanamo gunu sii bheadhencu. Inda dhaangia saangu uka inda momembalina to ingkomiu." \v 21 \f + \fr 17:21 \fr*\ft Dhaangiapo uka manga kaburi momangenge tee aeati 21 mopogauna kooni, "Rohi madhaki giu incia sii inda amembali atopadhencu tabeana tadoʼa tee tapoasa."\ft*\f*Giu incia sii inda amembali atopadhencu tabeana tee doʼa tee tapoasa. \s1 Kapaumbaakana Rua Mpearo to Kanarakaana Isa \sr 17:22-23 \r (Mrk. 9:30-32; Luk. 9:43-45) \p \v 22 Wakutuuna Isa tee manga murina apobhawa-bhawa i Galilea, Isa apogau tee manga incia kooni, "Anana Maanusia bheapasaraakaakea i limana maanusia \v 23 tee manga incia bheapekamatea, maka i eo talu eona Incia bheapabhangua." Sarangona incia sumai, manga murina amaasimo mpuu incana. \s1 Isa Apomea Balasitee to Baitulla \sr 17:24-27 \p \v 24 \x - \xo 17:24 \xo*\xt Limb. 30:13; 38:26.\xt*\x*Wakutuuna Isa tee manga murina aumba i kampo Kapernaum, aumbamo mia moenena balasiteena Baitulla i Petrus kasiimpo apogau, "Buaka gurumiu inda apomea balasitee mboo kaoge rua pera dirham sumai?\f + \fr 17:24 \fr*\ft Rua pera dirham mboomo ponambona samia mokarajaana rua eo kangengena.\ft*\f*" \v 25 Lawanimo Petrus, "Incia apomea!" Wakutuuna Petrus apesua i bhanua, Isa aabha porikana, "E Simon, tuaapa fikirimu? Minaaka i incema manga raja dunia sii aemani balasitee? Minaaka i manga anana karona atawa minaaka i mia mosagaanana?" \v 26 Lawanimo Petrus kooni, "Mia mosagaanana." Kasiimpo Isa apogau, "Ande mboo itu, manga anana inda faraluu apomea. \v 27 Maka mamudhaakana ingkita inda tapamembali manga incia asala maʼana, lingkamo upekabua i tawo. Aalea ikane ipotibhaakamu bhaa-bhaana tee bungkalea ngangana. I nuncana bheupotibhaaka doi mboo kaoge pata pera dirham. Aalea doi sumai tee upomeaka i manga incia to Iaku tee to ingkoo." \c 18 \s1 Incema Momaogena i Nuncana Pamarintana Aulataʼala \sr 18:1-5 \r (Mrk. 9:33-37; Luk. 9:46-48) \p \v 1 \x - \xo 18:1 \xo*\xt Luk. 22:24.\xt*\x*Wakutuu incia sumai, manga murina aumba i Isa tee aabha, "Incema momaogena i nuncana Pamarintana Aulataʼala?" \v 2 Kasiimpo Isa akemba samia anaana maidhiidhi tee adhikaia i tanga-tangana manga incia. \v 3 \x - \xo 18:3 \xo*\xt Mrk. 10:15; Luk. 18:17.\xt*\x*Isa apogau, "Satotuuna kupogau tee ingkomiu, ande ingkomiu inda utoba tee umembali mboomo anaana maidhiidhi sii, ingkomiu inda membali upesua i nuncana Pamarintana Aulataʼala. \v 4 Sababuna sumai, incema-incema mopaporitambena karona mboomo anaana maidhiidhi sii, sumaimo incia momaogena i nuncana Pamarintana Aulataʼala, \v 5 tee incema-incema motarimana o anaana mboo sii rampaakanamo saroku maʼanana incia motarimaaku." \s Pengkaanaka tee Manga Giu Imembaliakana Tapewau Dosa \sr 18:6-11 \r (Mrk. 9:42-48; Luk. 17:1-2) \p \v 6 Incema-incema mopasaladhalana anaana maidhiidhi moparacaeana tee Iaku sii to apewau dosa, salabhina o bhorokona aloeakea bhatuna kagili kasiimpo tapatondua i nuncana tawo momandala. \p \v 7 Acilakamo o dunia sii tee sagala giu mopamembalina o mia akodosa! Totuumo o giu incia sumai sadia dhaangia, maka acilakamo mpuu o mia mopadhaangiaia! \p \v 8 \x - \xo 18:8 \xo*\xt Mat. 5:30.\xt*\x*Ande o lima atawa aemu imembaliakamu ukodosa, tumpoa tee ubhanakea. Roonamo salabhina udhadhi tee sambali limamu atawa sambali aemu, tee udhadhi tee ruambalia lima tee aemu maka utotudhaaka i nuncana waana narakaa inda bhemomatena. \v 9 \x - \xo 18:9 \xo*\xt Mat. 5:30.\xt*\x*Ande o matamu imembaliakamu upewau dosa, pintokia tee ubhanakea. Roonamo salabhina udhadhi tee sambali matamu tee udhadhi tee ruambalia matamu, maka utotudhaaka i nuncana waana narakaa. \p \v 10 "Udhania, bholi uhina incemapo uka minaaka i manga anaana maidhiidhi sii. Roonamo Iaku kupogau tee ingkomiu, malaaʼekatina manga incia sadia atonto rouna Amaku i sorogaa." \v 11 \f + \fr 18:11 \fr*\ft Dhaangiapo uka manga kaburi momangengena tee aeati 11 mopogauna kooni, "Roonamo Anana Maanusia aumba apasalaamatiaka mosaladhala."\ft*\f*Roonamo Anana Maanusia aumba to apasalaamati mia momambuu. \s1 Ibaratina Dumba Momambuu \sr 18:12-14 \r (Luk. 15:3-7) \p \v 12 Pogauna Isa, "Tuaapa o fikirimiu? Ande dhaangia o mia mokodumbana saatu mbaa, kasiimpo dhaangia sambaa momambuuna, opea bheipewauna mia incia sumai? Dhaanamo incia bheabholi dumba siopulu siombaana sumai i gunu, kasiimpo alingka apeelo dumbana momambuuna sumai. \v 13 Wakutuuna apotibhaakea pendua, incia alabhi aundeaka dumbana sambaana sii tee aundeaka dumbana siopulu siombaana inda momambuuna sumai. \v 14 Mboomo uka o Amamiu i sorogaa inda apeelua dhaangia samia uka minaaka i manga anaana maidhiidhi sii momambuu." \s1 Poudhaudhaniaka tee Manga Witinai \sr 18:15-20 \p \v 15 \x - \xo 18:15 \xo*\xt Luk. 17:3.\xt*\x*"Ande o witinaimu apewau dosa i ingkoo, udhaniakea tee bholi arangoa mia, podhomo ingkomiu rua mia momataua. Ande aperangoia o pogaumu, sumaimo upotibhaakamea pendua o witinaimu sumai. \v 16 Maka ande inda aperangoiko, ukembamo samia atawa rua mia o mia to mosabhangkako, roonamo ande ubhawa samia atawa rua mia sakusii, giu incia sumai amembali asaha. \v 17 Ande incia amendeu atoudhaniaka, pakawaakamea o giu incia sumai i manga jamaʼa. Maka ande incia dhaangiapo uka amendeu aperangoi iudhaniakana jamaʼa, sumaimo abhimea incia mboomo mia inda momatauna Aulataʼala atawa samia pande enena balasitee. \v 18 \x - \xo 18:18 \xo*\xt Mat. 16:19; Yah. 20:23.\xt*\x*Iaku kupogau tee ingkomiu, satotuuna opea ibhokemiu i dunia sii bheatobhoke uka i sorogaa tee opea ilapasimiu i dunia sii bheatolapasi uka i sorogaa. \v 19 Iaku kupogau uka tee ingkomiu, ande dhaangia rua mia o mia minaaka i tanga-tangamiu i dunia sii apomufakati to aemani saangu hali, sumaimo opea iemanina sumai bheapakawaakea o Amaku i sorogaa. \v 20 Sababuna iapai rua mia atawa talu mia aporomu roonamo Iaku, Iaku dhaangia i tanga-tangana manga." \s1 Ibaratina to Kaʼamponi \sr 18:21-35 \p \v 21 \x - \xo 18:21-22 \xo*\xt Luk. 17:3-4.\xt*\x*Kasiimpo Petrus aumba i Isa tee aabha, "E Opu, ande o witinaiku apewau dosa i iaku, sakawana pia mpearo kuamponi incia? Sampe pitu mpearo?" \v 22 Lawanina Isa, "Iaku kupogau tee ingkoo, mencuana tangkanamo soo pitu mpearo, maka sakawana pitu pulu pitu mpearo. \p \v 23 Roonamo Pamarintana Aulataʼala sumai amembali atoʼibaratiaka mboomo samia raja bhemopolentuakana dhosana manga bhatuana. \v 24 Wakutuuna apepuu apadhaangia polentuana sumai, dhaangia o bhatua motobhawana i aroana raja, mia incia sumai akodhosa sapulu rewu talenta\f + \fr 18:24 \fr*\ft Sapulu rewu talenta mboomo ponambona samia mokarajaana sapulu lima tao kangengena.\ft*\f*. \v 25 Maka roonamo o bhatua sumai inda akapoia apomea dhosana, raja sumai aparintaakea mamudhaakana o bhatua sumai atoaso tee bhawinena tee manga anana, tee bhari-bharia pewauana to apomeaaka dhosana. \v 26 Kasiimpo asujumo bhatua sumai i aroana raja tee apogau, "Sabaraakaakupo opu, bhari-bharia dhosaku dhaanamo kupomeaia." \v 27 Akamata giu incia sumai o raja amaasimo incana i bhatuana sumai, sabutuna apabebasimea o bhatuana sumai minaaka i bhari-bharia dhosana. \p \v 28 Maka wakutuuna o bhatua sumai alimba, incia apokawa tee bhatua mosagaanana mokodhosana tee incia saatu tibha pera dinar.\f + \fr 18:28 \fr*\ft Dhoi saatu tibha pera dinar mboomo ponambona samia mokarajaana saatu eona kangengena.\ft*\f* Bhatua sii akeniakamo tee apisiki bhorokona sabhangkana kasiimpo apogau, 'Pomeaia o dhosamu!' \v 29 Sabutuna o sabhangkana sumai asujumo i aroana tee apogau, 'Sabaraakaakupo, bhari-bharia dhosaku dhaanamo kupomeaia!' \v 30 Maka o bhatua sumai amendeua, kasiimpo apasaraakaakea o sabhangkana sumai i nuncana katorongku sakawana apomeaia o dhosana. \p \v 31 Akamata giu incia sumai, manga bhatua mosagaanana amaasimo mpuu incana kasiimpo apakawaakea o kajadia incia sumai i raja. \v 32 Sarangona giu incia sumai, o raja akembamo bhatua mopadhana ipabebasina dhosana sumai tee apogau, 'E bhatua momadhaki, bhari-bharia dhosamu padhamo kuhapusua roonamo uemani mpuu i iaku. \v 33 Sumaimo ingkoo uka tabeana umaasiaka sabhangkamu sumai mboomo iaku kumaasiaka ingkoo!' \v 34 Opu sumai aʼamaramo mpuu tee bhatua momadhakina sumai kasiimpo apasaraakaakea i manga mia pande sikisaa to asikisaaia sampe incia apepadhaia apomeaia bhari-bharia dhosana. \p \v 35 Sumaimo o Amaku i sorogaa bheapewau mboo sumai uka tee ingkomiu samia-samia, ande inda uʼamponi witinaimiu ampuu-mpuu i ngangarandamiu." \c 19 \s1 Kaadharina Isa to Mia Bhemopobholina tee Bhawinena \sr 19:1-12 \r (Mrk. 10:1-12) \p \v 1 Sapadhana apakawaaka bhari-bharia kaadharina sumai, Isa abholi Galilea kasiimpo alingka i Poropinsi Yudea i sawetana Umala Yordan. \v 2 Abhari mpuu o mia moosea, tee Incia apaunto kapiina manga mia iwe sumai. \v 3 Kasiimpo aumbamo manga mia minaaka i rombongana Farisi gauna acobai Isa. Manga incia aabha, "Amembali buaka o mia abholi bhawinena tee sagala giu alasa?" \v 4 \x - \xo 19:4 \xo*\xt Bhaa. 1:27; 5:2.\xt*\x*Lawanina Isa, "Buaka ingkomiu padhamo ubacea, 'Incia mopewauna maanusia minaaka i bhaa-bhaana apamembalia manga o umane tee bhawine?' \v 5 \x - \xo 19:5 \xo*\xt Bhaa. 2:24.\xt*\x*Tee afirimani, 'Siitumo sababuna, ana umane bheabholi amana tee inana tee aposaangu tee bhawinena, sabutuna rua-rua miaia aposaangu amembali asaangu.' \v 6 Tee mboo sumai manga incia mencuanamo arua mia, maka amembalimo asaangu. Rampaakanamo sumai, opea ipaposaanguna Aulataʼala inda amembali apapogaaia maanusia." \v 7 \x - \xo 19:7 \xo*\xt Mat. 5:31.\xt*\x*Pogauna manga incia tee Isa, "Ande mboo itu, apokia o Nabii Musa aparintaaka to adhawuakea sura kabhotu ande o mia bheapobholi tee bhawinena?" \v 8 Lawanina Isa, "Roonamo kakaana incamiu o Nabii Musa aundaakakomiu ubholi bhawinemiu, maka bhaa-bhaana inda mboo sumai. \v 9 \x - \xo 19:9 \xo*\xt Mat. 5:32; Luk. 16:18; 1Kor. 7:10-11.\xt*\x*Sumaimo Iaku kupogau tee ingkomiu, incema-incema mobholina bhawinena, mencuana rampaakanamo zinaa, kasiimpo akawi tee bhawine mosagaanana, sumaimo incia apewau zinaa." \v 10 Pogauna manga murina, "Ande mboo sumai o pokaiana umane tee bhawinena, salabhina bholimo akawi." \v 11 Maka o Isa alawani, "Inda bhari-bharia mia amembali atarimaia o maʼanana pogau incia sii, maka soo manga mia mopotibhaakana maʼana minaaka i Aulataʼala. \v 12 Dhaangia o mia inda akawi roonamo mboo sumaimo kadhaangiana minaaka i salaahirina, dhaangia uka o mia inda akawi roonamo minaaka ipewauna mia mosagaanana, tee dhaangia uka o mia apewau karona mboo sumai soo kapeeluna karona mamudhaakana amembali akarajaa to Pamarintana Aulataʼala. Incema-incema momembalina atarima maʼanana, siitumo bheatarimaia kaadhari incia sii." \s1 Isa Abarakati Manga Anaana \sr 19:13-15 \r (Mrk. 10:13-16; Luk. 18:15-17) \p \v 13 Kasiimpo dhaangia manga mia mobhawana manga anaana maidhiidhi i aroana Isa, mamudhaakana adhikaia limana i bhawona tee adoʼaaka manga incia, maka manga murina aʼamaraiki manga mia incia sumai. \v 14 Maka Isa apogau, "Taroakamea manga anaana sumai, bholi ujoli-jolia aumba i Iaku, roonamo manga miamo mboo sumai bhemopesuana i nuncana Pamarintana Aulataʼala." \v 15 Kasiimpo Incia adhikamea limana i bhawona manga anaana sumai tee abarakatimea, tee alingka minaaka iwe sumai. \s1 Mia Mangura Morangkaea \sr 19:16-26 \r (Mrk. 10:17-27; Luk. 18:18-27) \p \v 16 Saangu wakutuu dhaangia samia umane moumbana i aroana Isa tee apogau, "Guru, faraluu kupewau malape tuaapa buaka mamudhaakana kupotibhaaka dhadhi saʼumurua?" \v 17 Lawanina Isa, "Apokia mbakana uabhakiakaaku opea manga giu momalape? Tangkanamo saangu o giu momalape. Maka ande gaumu upesua i nuncana dhadhi saʼumurua, taʼatia bhari-bharia parintana Aulataʼala." \v 18 \x - \xo 19:18 \xo*\xt Bhaa. 20:13-16.\xt*\x*Aabhamo mia sumai i Isa, "Manga parinta iapai?" Lawanina Isa, "Bholi upekamate, bholi uzina, bholi umanako, bholi udhawuaka sakusii mokoparana. \v 19 \x - \xo 19:19 \xo*\xt Limb. 20:12.\xt*\x*Uʼadatia amamu tee inamu, tee umaasiakea musirahamu mboomo umaasiaka karomu." \v 20 Pogauna mia mangura sumai, "Bhari-bharia sumai padhamo kuosea, opea uka mokurana?" \v 21 Pogauna Isa, "Ande ingkoo gaumu inda tee kasalahamu, ulingkamo tee uasoa bhari-bharia pewauamu kasiimpo ubage-bageakea o doina to manga mia misikini, tee mboo sumai ingkoo bheupotibhaaka harataa i sorogaa. Sapadhana incia sumai, maimo uose Iaku!" \v 22 Sapadhana arango pogauna Isa, mia mangura sumai alingkamo tee amaasi mpuu incana, roonamo abhari o harataana. \p \v 23 Kasiimpo Isa apogau tee manga murina, "Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, mia morangkaea amarasai mpuu apesua i nuncana Pamarintana Aulataʼala. \v 24 Sampearopo uka kupogau tee ingkomiu, amamudha sambaa unta apesua i bhalona sorumba tee mia morangkaea apesua i nuncana Pamarintana Aulataʼala." \v 25 Arango giu incia sumai, manga murina aposamentemo mpuu, kasiimpo manga incia aabha, "Ande mboo itu, incema momembalina ipasalaamati?" \v 26 Isa atonto manga incia tee apogau, "To maanusia o giu incia sii inda mungki, maka to Aulataʼala sagala giu amembali." \s1 Ponambona to Mia Moosena Isa \sr 19:27-30 \r (Mrk. 10:28-31; Luk. 18:28-30) \p \v 27 Kasiimpo Petrus apogau tee Isa, "Ingkami tabholimea bhari-bharia o pewauamami tee taose Ingkoo e Opu, jadi opea bheipotibhaakamami?" \v 28 \x - \xo 19:28 \xo*\xt Mat. 25:31; Luk. 22:30.\xt*\x*Pogauna Isa, "Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, i dunia mobhaau, wakutuuna o Anana Maanusia bheauncura i kauncuramakana momulia, ingkomiu bheuuncuramiki sapulu rua angua kauncuramaka to uʼadili sapulu rua angua lipuna Israel. \v 29 Incema-incema mobholina bhanuana, witinaina umane, witinaina bhawine, amana, inana, manga anaana, atawa o inawuna rampaakanamo Iaku, incia bheatarimaia pendua saatu kali lipa tee bheapotibhaaka dhadhi saʼumurua. \p \v 30 \x - \xo 19:30 \xo*\xt Mat. 20:16; Luk. 13:30.\xt*\x*Maka abhari o mia mobhaa-bhaana bheamembali moʼaahirina, tee mia moʼaahirina bheamembali mobhaa-bhaana." \c 20 \s1 Ibaratina to Manga Mia Moalana Ponambo i Inawuna Angguru \sr 20:1-16 \p \v 1 "Pamarintana Aulataʼala ibaratina mboomo samia mokoinawuna angguru molingkana saeona mpuu to apeelo manga mokarajaana to inawuna angguruna. \v 2 Sapadhana apomambotuaka ande o ponambona manga mia mokarajaana sumai satibha dinar saeo, atumpumea manga alingka i inawuna angguruna. \v 3 Kera-kera arambi sio mata saeona, incia alingka pendua i dhaoa tee akamata dhaangiapo uka manga mia mosagaanana akatoro-toro inda akarajaa. \v 4 Kasiimpo apogau tee manga mia incia sumai, 'Lingkamo i inawuna angguruku, dhaampo kudhawuakakomiu ponambo molaenga.' Sabutuna manga mia incia sumai alingkamo. \v 5 Kera-kera arambi sapulu rua mata pontanga eo tee arambi talu mata konowia, incia alingkamo uka tee apewau hali mopokana mboomo ipewauna i saao. \v 6 Kera-kera sakawana arambi lima mata konowia, incia alimbamo uka pendua tee akamata dhaangiapo uka manga mia mosagaanana mokatoro-torona. Kasiimpo aabhamo i manga mia incia sumai, 'Pokia ingkomiu saeoa ukatoro-toro iwe sii tee inda ukarajaa opeopea?' \v 7 Lawanina manga mia sumai, 'Roonamo inda dhaangia o mia manga moponambona to takarajaa.' Kasiimpo apogaumo mokoinawuna sumai, 'Lingkamo i inawuna angguruku.' \v 8 Samagaribina, mokoinawuna angguru sumai apogaumo tee mandorona, 'Kembaia manga mokarajaana sumai tee upomeaia o ponambona, pepuu minaaka moumbana moʼaahirina sampe moumbana mobhaa-bhaana.' \v 9 Kasiimpo aumbamo mokarajaana pepuu arambi lima mata konowia, tee samia-samia atarima ponambona, siitumo satibha dinar. \v 10 Kasiimpo aumbamo uka mokarajaana minaaka saeona mpuu, manga incia afikiri bheatarima akolabhi, garaaka manga tangkanamo adhawuakea satibha dinar uka. \v 11 Sapadhana atarima doi sumai, manga incia akamburu-mburumo tee mokoinawuna. \v 12 Manga incia apogau, "Mia mopesuana moʼaahirina tangkanamo sajamu akarajaa, maka ingkoo upapokanea o ponambona tee ingkami momatamona karajaana tee saeoa tapotaangi tee kapanena eo.' \v 13 Mokoinawuna angguru sumai alawani i sala samia minaaka i manga incia, 'E sabhangka, mencuana iaku inda moʼadili i ingkoo. Roonamo kuabhia ingkita padhamo tapomambotu ande o ponambomu to ukarajaa saeo satibha dinar. \v 14 Sii-sii alamea o ponambomu tee ulingkamo. Padhamo kudhawuaka o ponambo apokana tee ponambomu i manga mia moumbana moʼaahirina roonamo kupeelu. \v 15 Buaka iaku inda amembali kupewau pepeeluaku tee manga pewauaku? Atawa ugigibulu roonamo kalapena incaku?' \p \v 16 \x - \xo 20:16 \xo*\xt Mat. 19:30; Mrk. 10:31; Luk. 13:30.\xt*\x*Tee mboo sumai kamembalina manga mia moʼaahirina bheamembali mobhaa-bhaana tee mia mobhaa-bhaana bheamembali moʼaahirina." \s1 To Talu Mpearo o Isa Apogauaka Kanarakaana \sr 20:17-19 \r (Mrk. 10:32-34; Luk. 18:31-34) \p \v 17 Wakutuuna tangasaana apene i Yerusalem, Isa akemba sapulu rua mia murina tee apaporomu-romua agaati minaaka i manga mia moosea. Kasiimpo Isa apogau tee manga incia, \v 18 "Sii-sii tapene i Yerusalem tee Anana Maanusia bheatopasaraakaaka i manga imamu maoge tee i manga ahalii Taurati kasiimpo Incia bheatohukumu mate. \v 19 Manga incia bheapasaraakaaka Anana Maanusia i limana mia mencuana Yahudi, mamudhaakana Incia aele-elea, asambia tee aloemea i kau salib, maka kamondona talu eo Incia bheapabhangua." \s1 Iemanina Inana Yakub tee Yahya \s1 Mencuana Apekaparinta maka Alaiani \sr 20:20-28 \r (Mrk. 10:35-45) \p \v 20 Kasiimpo aumbamo bhawinena Zabdi tee rua mia ana umanena i aroana Isa kasiimpo asuju tee aemani i Incia. \v 21 Pogauna Isa, "Opea iemanimiu?" Alawanimo o bhawinena Zabdi sumai, "Dhawuakea parinta mamudhaakana rua mia ana umaneku sii amembali auncura i nuncana pamarintamu naile itu, samiana auncura i weta kaanamu tee samiana uka auncura i weta kaaimu." \v 22 Isa alawani, "Ingkomiu inda umataua opea iemanimiu. Buaka ingkomiu ukapoia usumpu i tonde mokoantoakana kanarakaa bheisumpuku?" Lawanina manga incia, "Takapoia." \v 23 Isa apogaumo i manga incia, "Totuumo o tonde to isumpuku sumai bheusumpua uka, maka parakara mouncurana i weta kaanaku tee i weta kaaiku, inda kukohaku pekadhawuaka. Kauncuramaka sumai bheatodhawuaka i manga mia mopadhana ipasiapuakana Amaku." \v 24 Wakutuu sapulu mia murina mosagaanana arango incia sumai, manga incia aʼamara i manga rua miaia witinaina umane sumai. \v 25 \x - \xo 20:25-27 \xo*\xt Mat. 23:11; Mrk. 9:35; Luk. 22:25-26.\xt*\x*Rampaakanamo sumai o Isa akembamo manga incia kasiimpo apogau, "Ingkomiu umataua manga mokuasaina minaaka i manga lipu inda momatauna Aulataʼala aparintangi raʼeatina manga tee lima ase, tee manga kaogesana akuasaia i bhawona manga incia. \v 26 Maka ingkomiu inda membali mboo sumai sababuna o mia gauna bheamaoge i tanga-tangamiu, tabeana amembali bhatuamiu \v 27 tee incema-incema gauna bheamembali mia momalangana kauncuramakana i tanga-tangamiu, incia tabeana amembali bhatuamiu. \v 28 Apokana tee Anana Maanusia aumba mencuana to atolaiani, maka to alaiani tee apasaraakaaka inyawana to apabebasi mia bhari." \s1 Isa Apaunto Rua Mia Momawilona \sr 20:29-34 \r (Mrk. 10:46-52; Luk. 18:35-43) \p \v 29 Wakutuuna Isa tee manga murina alimba minaaka i kota Yerikho, mia abhari mpuu aporomu-romu aosea. \v 30 Iwe sumai dhaangia rua mia o mia mawilo mouncurana i saripina dhala. Sarangona lele ande o Isa bhealalo iwe sumai, agoramo manga incia, "E Opu, e Anana Daud, manga maasiakapo!" \v 31 Abhari o mia moʼamaraikia mamudhaakana inda amarobho, maka soo ahanda kakaana agora, "E Opu, e Anana Daud, manga maasiakapo!" \v 32 Kasiimpo Isa aunto tee akemba mia mawilo sumai. Isa apogau, "Opea ipeelumiu to kupewaua to ingkomiu?" \v 33 Alawanimo manga incia, "E Opu, ingkami gaumami tapokamata." \v 34 Isa amaasimo incana, kasiimpo adhingku matana manga mia mawilo sumai, wakutuu incia sumai uka manga incia amembalimo apokamata. Kasiimpo manga incia aose Isa. \c 21 \s1 Isa Apujia Mia Bhari Samakasuna i Yerusalem \sr 21:1-11 \r (Mrk. 11:1-10; Luk. 19:28-38; Yah. 12:12-15) \p \v 1 Wakutuuna amakasumo i Yerusalem, manga incia akawamo i Bait Fagi i Gunu Zaitun. Iwe sumai o Isa atumpumo rua mia murina alingka porikana. \v 2 Isa asamea, "Lingka i kampo i aroamiu. Sakawamiu bheukamatamo sambaa keledai bhawine atobhoke tee sambaa anana. Bungkalea kabhokena manga kasiimpo bhawaaka Iaku. \v 3 Ande dhaangia o mia moabhakikomiu, paumbaia, 'Opu afaraluua,' sumaimo o mia incia sumai bhealausaka atumpukomiu to ubhawa keledai sumai." \p \v 4 Giu incia sumai bheamembali mamudhaakana amondo o firimani mopadhana ipakawaakana alaloi nabiina, \q \v 5 \x - \xo 21:5 \xo*\xt Zak. 9:9.\xt*\x*"Paumbaakea i Puteri Sion:\f + \fr 21:5 \fr*\fq Puteri Sion: \fq*\ft Sarona to kota Yerusalem, roonamo atobhangu i Gunu Sion.\ft*\f* \q1 'Kamatea! Rajamu aumbatiko, \q2 Incia amalulu o ngangarandana tee asawiki sambaa keledai, \q2 tee sambaa anana keledai momangura." \p \v 6 Kasiimpo alingkamo rua miaia murina sumai tee aose opea isameaakana Isa to manga incia. \v 7 Manga incia abhawea o keledai sumai tee anana. Kasiimpo alempesiakea tee jubana o torukuna keledai sumai, kasiimpo Isa akompa i bhawona. \v 8 Abhari mpuu o mia iwe sumai mobhakesakana jubana i dhala, tee dhaangia uka o mia mosagaanana motumpona manga rahana kau to kalempesi i dhala mamudhaakana ahoromati Isa. \v 9 \x - \xo 21:9 \xo*\xt Zab. 118:26.\xt*\x*Mia bhari modhalana i aroa tee i talikuna Isa akagora-gora, \q "Bhari-bharia kapujia to Anana Daud! \q1 Atobarakatimo Incia moumbana i nuncana sarona Kawasana Opu! \q1 Pujimo Aulataʼala i Tampana Momalanga!" \p \v 10 Wakutuuna Isa apesua i kota Yerusalem, atobungkemo saangua kota sumai, tee manga mia aabha, "Incema buaka o mia incia sii?" \v 11 Alawanimo o mia bhari sumai, "Incia o Isa, nabii mominaakana i kampo Nazaret i Galilea." \s1 Isa Apekangkilo Baitulla \sr 21:12-17 \r (Mrk. 11:15-19; Luk. 19:45-48; Yah. 2:13-16) \p \v 12 Kasiimpo Isa apesua i aroana Baitulla tee apadhencu bhari-bharia mia mopoali poasona i aroana Baitulla. Incia apabhancule mejana manga pande bhasina doi tee kurusiina manga pande asona manu-manu jarajara. \v 13 \x - \xo 21:13 \xo*\xt Yes. 56:7; Yer. 7:11.\xt*\x*Kasiimpo apogau, "Padhamo atoburi, 'Bhanuaku bheatosarongi bhanuana doʼa,' maka ingkomiu upamembalia tampana buniakana mia manako." \p \v 14 Kasiimpo manga mia mawilo tee mia morempa aumba i Isa i aroana Baitulla, tee Isa apaunto kapiina manga incia. \v 15 Maka manga imamu maoge tee manga ahalii Taurati aʼamara mpuu wakutuuna akamata manga muuzizati ipewauna Isa. Tee manga incia uka aʼamara arango manga anaana akagora-gora apuji-puji sarona i aroana Baitulla, "Bhari-bharia kapujia to Anana Daud!" \v 16 \x - \xo 21:16 \xo*\xt Zab. 8:3.\xt*\x*Kasiimpo manga incia apogau tee Isa, "Urangoa o opea ipogauakana manga anaana sumai?" Lawanina Isa, "Umbe kurangoa! Buaka indapo ubacea i nuncana Kitabi Momangkilo, 'Minaaka i ngangana manga anaana sakawana i ngangana anaana dhaangiapo modudu Ingkoo padhamo upasiapuakea kapujia?' " \p \v 17 Sapadhana apogauaka giu incia sumai, Isa abholi manga incia, kasiimpo alimba minaaka i Yerusalem tee alingka i kampo Bait Ani to apomalo iwe sumai. \s1 Isa Atunda Puuna Ara \sr 21:18-22 \r (Mrk. 11:12-14,20-26) \p \v 18 Saeona mpuu wakutuuna Isa gauna bheambuli i Yerusalem, Incia anamisimo maara. \v 19 I saripina dhala Incia akamatamo puuna ara kasiimpo alingka iwe sumai, maka inda akamata opeopea i puuna kau sumai tangkanamo soo manga tawa. Apogaumo o Isa tee puuna kau sumai, "Ingkoo indamo bheukobhake saʼumurua!" Wakutuu incia sumai uka, alausakamo amatuu o puuna kau sumai. \v 20 Akamata giu incia sumai manga murina amentemo mpuu tee aabha, "Tuaapa amembali o puuna ara sii amatuu sakijamata?" \v 21 \x - \xo 21:21 \xo*\xt Mat. 17:20; 1Kor. 13:2.\xt*\x*Lawanina Isa, "Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, ande ingkomiu uparacaea tee inda umeri, sumaimo ingkomiu inda soo umembali upewau opea mopadhana ipewauku tee puuna ara sii, maka moomini ingkomiu amembali upogau tee gunu sumai, 'Utoangkamo tee utotudhaakamo i nuncana tawo,' sumaimo o gunu sumai bheatotudhaaka i nuncana tawo. \v 22 Bhari-bharia giu iemanimiu i nuncana doʼa bheupotibhaakea ande uparacaea." \s1 Kaabhaki to Kuasana Isa \sr 21:23-27 \r (Mrk. 11:27-33; Luk. 20:1-8) \p \v 23 Kasiimpo Isa apesua i Baitulla, tee wakutuuna aadhari iwe sumai, manga imamu maoge tee manga mancuanana miana Yahudi aumbamo i Isa tee aabha, "Tee kuasa minaaka iapai Ingkoo upewau manga giu incia itu? Incema modhawuakako kuasa?" \v 24 Lawanina Isa, "Iaku uka bhekuabha tee ingkomiu, ande ingkomiu ulawaniaku, sumaimo Iaku bhekupaumbaakakomiu tee kuasa minaaka i iapai kupewau manga giu incia sii. \v 25 Minaaka i iapai o papebhahoana Nabii Yahya? Minaaka i sorogaa atawa minaaka i maanusia?" Kasiimpo apoabha-abhakimo podho-podho manga incia, "Ande tapogauaka 'giu incia sumai minaaka i sorogaa', Incia bheapogau, 'Ande mboo itu, apokia ingkomiu inda uparacaea tee Incia?' \v 26 Maka ande tapogauaka 'giu incia sumai minaaka i maanusia,' ingkita tamaeka i manga mia bhari, roonamo manga bhari aabhia o Yahya sii samia nabii." \v 27 Jadi manga incia alawani, "Ingkami inda tamataua." Kasiimpo Isa apogau tee manga incia, "Ande mboo itu Iaku uka inda kupaumbaakakomiu tee kuasa minaaka i iapai kupewau manga giu incia sii." \s1 Isa Apetulatulaaka Ibaratina Rua Mia Anaana \sr 21:28-32 \p \v 28 "Tuaapa o fikirimiu to hali incia sii? Dhaangia samia ama tee anana rua mia o umane. Incia alingka i anana tumpe tee apogau, 'E anaku, lingkamo tee ukarajaamo i inawuna angguruta eo sii.' \v 29 Lawanina ana tumpena sumai, 'Kumendeu,' maka sapadhana sumai, incia asosomo tee alingkamo i inawu sumai. \v 30 Kasiimpo o ama sumai alingkamo uka i ana kaepuna tee apaumbaia mboo sumai uka. Alawanimo ana kaepuna sumai, 'Umbe uma,' maka incia inda alingka. \v 31 Jadi minaaka i rua mia ana sumai incema moosena pogauna amana?" Alawanimo manga incia, "O tumpe." Pogauna Isa, "Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, manga pande enena balasitee tee manga bhawine pasunda bheaporikanaakakomiu apesua i nuncana Pamarintana Aulataʼala. \v 32 \x - \xo 21:32 \xo*\xt Luk. 3:12; 7:29-30.\xt*\x*Roonamo wakutuuna Nabii Yahya aumba tee asusuakakomiu dhala mobanara, ingkomiu inda uparacaeaia. Sainamo manga pande enena balasitee tee bhawine pasunda aparacaeaia. Maka moomini padhamo ukamatea bhari-bharia sumai, ingkomiu sadhaadhaa inda bheubhaliia o fikirimiu tee uparacaeaia." \s1 Isa Apetulatulaaka Ibaratina Manga Mia Mokarajaana i Inawuna Angguru \sr 21:33-46 \r (Mrk. 12:1-12; Luk. 20:9-19) \p \v 33 "Rangoa uka tee ibarati saanguna incia sii. Dhaangia samia o mia mokoinawuna angguru tee atumpu manga bhatuana to apatipuakea tondo, tee aseliakea kabhalongko to tampana apio angguruna, tee uka apakaroakea munara jagaa. Kasiimpo inawu sumai apasewaakea i pande poinawu, sapadhana sumai mokoinawuna sii abhose i lipu mosagaanana. \v 34 Wakutuuna amakasumo bulaana timpua, mokoinawuna sii alambokomo bhatuana to apokawa tee manga pande poinawu mosewana inawuna sumai to atarimaaka dhawuna minaaka i hasilina timpua. \v 35 Maka manga pande poinawu sumai arako manga bhatuana mokoinawuna sii. Dhaangia motobhebhena, dhaangia motopekamatena, dhaangia uka mototudhaakana tee bhatu. \v 36 Kasiimpo mokoinawuna sii alamboko uka pendua o bhatuana mosagaanana, molabhina kabharina minaaka ilambokona mobhaa-bhaana. Maka manga bhatuana sumai apotibhaaka uka hali mopokana mboomo inamisina manga bhatua ilamboko bhaa-bhaana. \v 37 Sabutuna mokoinawuna sii alambokomo o anana karona, roonamo afikiria, 'Aipomo o anaku bheahoromatia.' \v 38 Maka wakutuuna manga pande poinawu sumai akamata anana mokoinawuna sii, apogaumo podho-podho manga incia, 'Siimo mokotinaurakaakea. Maimo tapekamatea mamudhaakana taala tinaurakana!' \v 39 Sabutuna manga incia arako anana mokoinawuna sii, kasiimpo abhanakea i sambalina inawuna angguru sumai, tee apekamatea." \v 40 Wakutuuna mokoinawuna sii aumba, opea bheipewauna tee manga pande poinawu sumai?" \v 41 Alawanimo manga mia modhaangiana iwe sumai, "Incia bheapabinasea manga mia madhaki sumai kasiimpo inawuna apasewaakea i mia mosagaanana mopasaraakaakana dhawuna wakutuuna akawa bulaana timpua." \v 42 \x - \xo 21:42 \xo*\xt Zab. 118:22-23.\xt*\x*Kasiimpo Isa apogau, "Buaka ingkomiu indapo ubaca opea motoburina i nuncana Kitabi Momangkilo, \q1 'Bhatu ibhanakana manga tukana bhanua, \q2 amembalimo bhatu parapuu mobhaa-bhaana. \q1 Giu incia sumai minaaka i Kawasana Opu, \q2 saangu pewauna inda momentela i matata. \m \v 43 Rampaakanamo sumai, Iaku kupogau tee ingkomiu, Pamarintana Aulataʼala bheatoala minaaka i ingkomiu tee bheadhawuakea i saangu lipu bhemohasiliakana bhake. \p \v 44 \f + \fr 21:44 \fr*\ft Dhaangiapo uka manga kaburina momangengena inda dhaangia tee aeati incia sii.\ft*\f* [Incema-incema momandawuna i bhawona bhatu incia sumai bheahancuru, tee incema-incema itaburina bhatu incia sumai bheamapuro.]" \p \v 45 Wakutuuna manga imamu maoge tee manga mia minaaka i rombongana Farisi arango manga ibaratina sumai, manga incia amataua Isa apogauakea. \v 46 Kasiimpo manga incia apeelo dhala to arako Isa, maka manga incia amaeka i mia bhari, roonamo mia bhari sumai aparacaea ande o Isa samia nabii. \c 22 \s1 Isa Apetulatulaaka Ibaratina Kariaana Kawia \sr 22:1-14 \r (Luk. 14:15-24) \p \v 1 Kasiimpo apendua uka o Isa apogau tee apake ibarati. \v 2 "Pamarintana Aulataʼala sumai mboomo ibaratina samia raja mopadhaangiana kariaana kawia to anana umane. \v 3 Incia atumpu manga bhatuana to alingka akemba manga mia mopadhana ikembana i kariaa sumai, maka manga mia sumai amendeu aumba. \v 4 Kasiimpo raja atumpu uka bhatuana mosagaanana tee aposamea, 'Paumbaia manga kakemba sumai, 'Kinandena kariaa asiapumo, sapi tee manga anana sapi momalapena padhamo atosumbele. Bhari-bharia asiapumo, jadi uumbamo i kariaa sumai!' \v 5 Maka manga kakemba sumai inda afaduliakea. Dhaangia molingkana i inawuna, dhaangia moʼurusuna usahana. \v 6 Tee dhaangia uka morakona manga bhatuana raja sumai, kasiimpo asikisaaia tee apekamatea. \v 7 Sabutuna aʼamaramo mpuu o raja sumai, tee atumpumo manga tantarana mamudhaakana apabinasa manga mia mopekamatena bhatuana sumai tee atunu kotana manga incia. \v 8 Sapadhana sumai, apogaumo raja i bhatuana, 'Kinandena kariaa asiapumo, maka manga mia mopadhana ikemba inda alaenga to atokemba. \v 9 Rampaakanamo sumai, lingkamo i simpangana dhala tee ukemba malingu mia ipokawaakamiu iwe sumai to aumba i kariaa sii.' \v 10 Kasiimpo manga bhatua sumai alingka i dhala oge to aromusaka malingu mia ipokawaakana iwe sumai, dhaangia o mia madhaki tee dhaangia uka o mia malape. Sabutuna abukeakamo kakemba o tampana kariaa kawia sumai. \v 11 Wakutuuna raja apesua to apokawaaka manga kakemba sumai, incia akamatamo samia o mia inda mopakena bhaju molaengana to moumbana i kariaa. \v 12 Apogaumo o raja tee mia incia sumai, 'E witinai, pokia ingkoo upesua iwe sii tee inda upake bhajuna kariaa?' Maka o mia incia sumai soo atongo tee inda abhoasaka opeopea uka. \v 13 \x - \xo 22:13 \xo*\xt Mat. 8:12; 25:30; Luk. 13:28.\xt*\x*Sabutuna o raja sumai apogaumo tee manga bhatuana, 'Bhokea o limana tee aena mia incia sii kasiimpo utudhaakea i tampa momalalanda mpuu, i tampa incia sumai dhaangia tee tangi tee mopakiri-kirina ngincina.' " \p \v 14 Kasiimpo Isa aʼaahiri ibarati sumai tee apogau, "Abhari o mia ikemba, maka saidhemea motopilina." \s1 Soʼalina Pomeaana Balasitee i Kaisar \sr 22:15-22 \r (Mrk. 12:13-17; Luk. 20:20-26) \p \v 15 Kasiimpo alingkamo manga mia minaaka i rombongana Farisi tee apomufakatiaka tuaapa o carana manga incia mamudhaakana amembali apetambo Isa tee opea ipogauakana. \v 16 Manga incia atumpu murina Farisi apobhawa-bhawa tee manga mia moalaakana Raja Herodes to aabhaki Isa, "E Guru, ingkami tamataua ande Ingkoo o mia mojujuru, tee uadhariaka kaadharina Aulataʼala tee kajujuru, tee inda umaeka i incemapo uka, roonamo Ingkoo inda upaposala-sala mia. \v 17 Rampaakanamo sumai, manga paumbaakapo tee ingkami tuaapa o fikirimu. Buaka amembali tapomea balasitee i Kaisar Roma atawa inda?" \v 18 Maka o Isa amataua o kadhakina ngangarandana manga incia. Kasiimpo Isa apogau, "E manga mia munaafiki, apokia gaumiu upetamboaku? \v 19 Susuakaaku o doi to upomeaaka balasitee sumai." Manga incia abhawa satibha doi pera to Isa. \v 20 Kasiimpo o Isa aabha i manga incia, "Gambara tee sarona incema sii?" \v 21 Alawanimo manga incia, "Gambarana Kaisar tee sarona Kaisar." Kasiimpo o Isa apogau, "Dhawuakea to Kaisar opea momembalina pewauana Kaisar, tee udhawuakea i Aulataʼala opea momembalina pewauana Aulataʼala." \v 22 Wakutuuna arango kalawanina Isa sumai, amentemo manga incia, sabutuna alingka tee abholi Isa. \s1 Kaabhakina Manga Mia minaaka i Rombongana Saduki to Soʼalina Mobhanguna minaaka i Mate \sr 22:23-33 \r (Mrk. 12:18-27; Luk. 20:27-40) \p \v 23 \x - \xo 22:23 \xo*\xt Tul. 23:8. \xt*\x*Eo incia sumai uka, dhaangia moumbana i Isa o mia mominaakana i rombongana Saduki mokofikirina ande o mia mobhanguna minaaka i mate sumai inda dhaangia. Manga incia aabha i Isa, \v 24 "Guru, Musa manga paumba ande samia umane amate inda tee anana, witinaina tabeana akawi tee iaiarona sumai tee adhawuakea siwuluna to almarhum. \v 25 I piamo itu dhaangia pitu mia tapowitinai umane i tanga-tangana ingkami. Witinaina o tumpe amate sapadhana akawi maka inda tee siwuluna. Roonamo incia inda tee siwuluna, jadi iaiarona almarhum sumai akawiakamo witinaina almarhum. \v 26 Witinaina amatemo uka maka inda tee siwuluna. Giu incia sumai amembali uka tee lima mia witinaina mosagaanana, sampe witinaina umane pitu miana sumai aposamate. \v 27 Kasiimpo bhawine sumai amate uka. \v 28 Incema buaka i tanga-tangana pitu miana umane witinai sumai momembalina umanena bhawine siitu ande eona pabhanguana? Roonamo manga incia bhari-bharia padhamo amembali umanena." \v 29 Isa alawanimea kooni, "Ingkomiu ukalerumo mpuu, sababuna ingkomiu inda umaʼanaia Kitabi Momangkilo atawa kuasana Aulataʼala. \v 30 Roonamo wakutuuna bheapabhangua, manga mia inda bheakawi tee inda atopakawi maka bheadhadhi mboomo malaaʼekati i sorogaa. \v 31 Indapo mina buaka ingkomiu ubaca opea ipogauakana Aulataʼala to mia mate ipabhanguna pendua? Aulataʼala apogau, \v 32 \x - \xo 22:32 \xo*\xt Limb. 3:6.\xt*\x*'Iakumo Kawasana Opuna Ibrahim, Ishak, tee Yakub.' Incia mencuana Aulataʼala isombana manga mia mate, maka o mia modhadhi." \v 33 Wakutuuna mia bhari arango giu incia sumai manga incia amentemo tee opea iadhariakana. \s1 Hukumu Mobhaa-bhaana \sr 22:34-40 \r (Mrk. 12:28-34; Luk. 10:25-28) \p \v 34 Wakutuuna manga mia minaaka i rombongana Farisi arango Isa inda apakoʼuu manga mia minaaka i rombongana Saduki, manga incia aporomusakamo. \v 35 Kasiimpo sala samia minaaka i manga incia, siitumo ahalii Hukumu Taurati aabhamo tee acobai Isa, \v 36 "Guru, parinta iapai mobhaa-bhaana i nuncana Hukumu Taurati?" \v 37 Alawanimo Isa, "Umaasiakea o Kawasana Opu Aulataʼalamu, tee mpuu-mpuuna incamu tee saangua dhadhimu tee bhari-bharia akalana budimu.' \v 38 Siitumo parintana bhaa-bhaana tee o giu momatamona mpuu. \v 39 Parinta rua anguna apokana tee bhaa-bhaana sumai, 'Umaasiakea o musirahamu mboomo umaasiaka karomu.' \v 40 Parinta rua angunamo sii moposaanguna tee mopotaangiakana bhari-bharia kaadharina Kitabi Taurati tee uka bhari-bharia kasameana Aulataʼala mopadhana motoburi minaaka i manga nabii." \s1 Pokaina Isa tee Raja Daud \sr 22:41-46 \r (Mrk. 12:35-37; Luk. 20:41-44) \p \v 41 Tangasaana manga mia minaaka i rombongana Farisi dhaangia aporomu-romu iwe sumai, Isa aabhamo i manga incia, \v 42 "Opea fikirimiu to Raja Mopasalaamatina, Al Masi? Siwuluna incema Incia?" Lawanimo manga, "Siwuluna Raja Daud." \v 43 Apogaumo Isa, "Ande mboo itu, apokia o Raja Daud tee kuasana Rohina Aulataʼala Momangkilo asarongi Al Masi o 'Opu' wakutuuna apogau, \q \v 44 \x - \xo 22:44 \xo*\xt Zab. 110:1.\xt*\x*'Kawasana Opu apogaumo tee Opuku: \q2 Uncuramo i weta kaanaku, \q1 sakawana manga musumu kudhikaia i tambena aemu.' \p \v 45 Jadi ande o Raja Daud asarongi Al Masi 'Opu,' tuaapa amembali Incia o siwuluna Raja Daud?" \v 46 Inda dhaangia samia momembalina molawanina Isa. Tee apepuu eo incia sumai, indamo dhaangia mobaranina moabhaakana opeopea uka tee Incia. \c 23 \s1 Kaudhaniakana Isa Mamudhaakana Tapengkaanaka tee Manga Ahalii Hukumu Taurati tee Manga Mia minaaka i Rombongana Farisi \sr 23:1-36 \r (Mrk. 12:38-40; Luk. 11:37-54; 20:45-47) \p \v 1 Kasiimpo Isa apogaumo i manga mia bhari tee manga murina, \v 2 "Manga ahalii Hukumu Taurati tee manga mia minaaka i rombongana Farisi apotibhaakamo kuasa to amaʼanaiaka tee aadhariaka hukumuna Nabii Musa. \v 3 Sababuna sumai, taʼatia tee osea bhari-bharia giu kaadharina manga incia. Maka bholi uose pewauna roonamo inda apewau opea iadhariakana manga incia. \v 4 Manga incia abhoke bhawa momatamo, kasiimpo apasodhaakea i awaana manga mia, sainamo karona samia amendeu asodha. \v 5 Bhari-bharia ipewauna manga incia tangkanamo to pokamatana mia. Manga incia aporadhamii apake talina ibaadati momaewa tee apekaaratea manga jubana!\f + \fr 23:5 \fr*\ft Manga incia apake talina ibaadati tee juba maarate mpuu to katandaina ataʼati i Aulataʼala. Tali ibaadati sumai akoantoaka manga aeati minaaka i Kitabi Momangkilona, tee tali ibaadati sumai abhokea i bhawona rouna tee i limana manga. \ft*\f* \v 6 Manga incia peeluana auncura i tampa momalape i tampana kariaa atawa i nuncana tampana ibaadati. \v 7 Wakutuuna alalo i dhaoa, manga incia apeelua ahoromatia manga mia tee agoraakea 'Guru.' \v 8 Maka ingkomiu, bholi uunda agoraakako 'Guru' sababuna Gurumu tangkanamo saangu tee ingkomiu bhari-bharia upowitinai. \v 9 Tee bholi dhaangia isarongimiu o 'Ama' i dunia sii roonamo Amamiu tangkanamo samia, siitumo Amamiu i sorogaa. \v 10 Tee bholi uka uunda agoraakako 'Guru,' roonamo Gurumu tangkanamo samia, siitumo Raja Mopasalaamatina ijanjiakana Aulataʼala o Al Masi. \v 11 Incema-incema momaogena i tanga-tangamiu, tabeana amembali mia potumpuamiu. \v 12 Incema-incema moangkatakana karona, bheapaporitambea tee incema-incema mopaporitambena karona bheaangkatakea. \p \v 13 Cilakamo ingkomiu, manga ahalii Hukumu Taurati tee manga mia minaaka i rombongana Farisi! E manga mia munaafiki! Roonamo ingkomiu ujoli-joli mia mopesuana i nuncana Pamarintana Aulataʼala. Saanginamo karomiu samia umendeu upesua i nuncana Pamarintana Aulataʼala tee ingkomiu ujoli-joli mia mosagaanana moundana mopesua. \p \v 14 [ ]\f + \fr 23:14 \fr*\ft Dhaangiapo uka manga kaburi momangenge tee aeati 14 mopogauna kooni, "Cilakamo ingkomiu, manga ahalii Hukumu Taurati tee manga miana Farisi! E ingkomiu momunaafikina! Roonamo ingkomiu utipu manga iaiaro bhawine tee urampasi bhanuana tee udoʼa pekaaratea mamudhaakana ututubhiaka kadhakimiu itu. Sumaimo sababuna hisabumiu naile itu ahandamo katamona!"\ft*\f* \p \v 15 Cilakamo ingkomiu manga ahalii Hukumu Taurati tee manga mia minaaka i rombongana Farisi! E manga mia munaafiki! Roonamo ingkomiu ulingka upekaridho upolimba i tawo tee umbeliki manga lipu tangkanamo to upamembaliaka mia apesua i nuncana agamamiu. Tee sapesuana mia incia sumai i nuncana agamamiu, ingkomiu upamembalia mia bhemombooresina narakaa rua mpearo katamona kahukumuna minaaka i karomiu! \p \v 16 Cilakamo ingkomiu manga mia mawilo motondana mia mosagaanana tee mopogauna mboo sii, 'Incema-incema mosumpana to Baitulla, sumaimo incia inda atobhoke tee sumpana sumai. Maka incema-incema mosumpana to bulawa i nuncana Baitulla, sumaimo incia atobhoke tee sumpana sumai.' \v 17 E ingkomiu manga mia mokabhongo-bhongo tee momawilo! Iapai ipisimaogemiu, bulawa atawa o Baitulla mopekangkilona bulawa sumai? \v 18 Ingkomiu uka upogau, 'Incema-incema mosumpana to tampana tunuana kurubani, sumaimo incia inda atobhoke tee sumpana sumai; maka incema-incema mosumpana to kurubani i bhawona, sumaimo incia atobhoke tee sumpana sumai.' \v 19 E ingkomiu manga mia momawilo! Iapai ipisimaogemiu, kurubani atawa o tampana tunuana kurubani mopekangkilona kurubani sumai? \v 20 Rampaakanamo sumai, manga mia mosumpana to tampana tunuana kurubani, maʼanana aposumpa uka to tampana tunuana kurubani sumai tee sagala giu modhaangiana i bhawona. \v 21 Incema-incema mosumpana to Baitulla, maʼanana incia aposumpa to Baitulla tee Aulataʼala momboorena iwe sumako. \v 22 Tee incema-incema mosumpana to sorogaa, maʼanana incia aposumpa to kauncuramakana Aulataʼala, tee to Incia mouncuramikina kauncuramaka sumai. \p \v 23 Cilakamo ingkomiu manga ahalii Hukumu Taurati tee manga mia minaaka i rombongana Farisi! E manga mia munaafiki! Ingkomiu udhawu sapersapulu rampa-rampa selasi tee jinta uka i Kawasana Opu, maka o giu ilabhiaka i nuncana Hukumu Taurati, mboomo giuna kaʼadili, kaasina inca, tee kataʼati, ingkomiu inda umaheruakea. Garaaka siitumo satotuuna tabeana ipewaumiu, tee mosagaanana uka bholi upailaia. \v 24 E ingkomiu manga mia mawilo motondana mia mosagaanana! Ngkonunu i nuncana uwe isumpumiu utirisangia, maka o unta udhokua! \p \v 25 Cilakamo ingkomiu manga ahalii Hukumu Taurati tee manga mia minaaka i rombongana Farisi! E manga mia munaafiki! Manga mangko tee pirimiu ubhanuia pekangkilo i sambalina, sainamo i nuncana abukeaka giu marombu mpuu tee sagala giu irampasi tee kasoʼo. \v 26 E manga mia minaaka i rombongana Farisi momawilo, pekangkiloa porikana i nuncana manga mangko tee pirimiu itu sumaimo i sambali uka bheamangkilo. \p \v 27 Cilakamo ingkomiu manga ahalii Hukumu Taurati tee manga mia minaaka i rombongana Farisi! E manga mia munaafiki! Ingkomiu mboomo manga koburu motokamalona maputi. I sambali kamataana amangada, maka i nuncana abukeaka manga buku tee bhari-bharia posamabhongko. \v 28 Mboo sumai uka ingkomiu! I aroana mia, ingkomiu utokamata mboomo mia motaʼatina agama maka i nuncana ngangarandamiu abukeaka kamunaafiki tee kadhaki. \p \v 29 Cilakamo ingkomiu manga ahalii Hukumu Taurati tee manga mia minaaka i rombongana Farisi! E manga mia munaafiki! Ingkomiu upakaro koburuna manga nabii tee upekangada maiasana manga mia mosaalihi. \v 30 Tee upogau, 'Ande ingkami tadhadhi i zamanina opuopuamami i piamo itu, tantumo ingkami inda taose manga incia to apekamate manga nabii sumai.' \v 31 Tee mboo sumai ingkomiu umangaku ande ingkomiu o siwuluna manga mia mopekamatena manga nabii! \v 32 Jadi, upamondomea opea ipewauna manga opu-opuamiu sumai! \v 33 E ingkomiu manga mia mokofeʼelina mboomo ulo, tee ingkomiu siwuluna ulo mokobisa! Tuaapa amembali urambasaka karomiu minaaka i hisabuna narakaa? \v 34 Jadi udhania! Bhekulambokoakakomiu manga nabii, manga mia moʼaarifu tee manga ahalii Hukumu Taurati. Maka sagaa minaaka i manga incia bheupekamatea tee uloea i kau salib, mosagaanana bheusambia i tampana ibaadatimiu tee bheupajere-jerea minaaka i saangu lipu sakawana i lipu mosagaanana. \v 35 Sababuna sumai, bheahisabukomiu roonamo ingkomiu upekamate bhari-bharia mia inda mosala -- upepuu pekamate Habil inda mosala, sakawana upekamate Zakharia o anana Berekhya, ipekamatemiu i tanga-tangana Baitulla tee tampana tunuana kurubani. \v 36 Satotuuna kupogau tee ingkomiu, bhari-bharia sumai bheatanggoa manga mia i zamani sii-sii!" \s1 Isa Amaasi Incana tee Yerusalem \sr 23:37-39 \r (Luk. 14:34-35) \p \v 37 "Yerusalem, Yerusalem! Manga nabii upekamatea tee manga mia ilambokona Aulataʼala utudhaakea bhatu sakawana amate. Pia-pia mpearomo Iaku gauku bhekuromusaka manga anamu mboomo inana manu moromusakana anana i nuncana panina, maka ingkomiu umendeu! \v 38 Rampaakanamo sumai o Baitullamiu bheatobholi tee amembali amalino. \v 39 Iaku kupogau tee ingkomiu, pepuu sii-sii indamo bheukamataaku sakawana saangu wakutuu ingkomiu bheupogau, \q1 'Atobarakatimo Incia moumbana i nuncana sarona Kawasana Opu.' " \c 24 \s1 HOTUBAA TO AAHIRINA ZAMANI \s1 PASALA 24-25 \s1 Baitulla Bheatopahancuru \sr 24:1-2 \r (Mrk. 13:1-2; Luk. 21:5-6) \p \v 1 Kasiimpo Isa alimba minaaka i Baitulla tee alingka minaaka iwe sumai. Tangasaana Isa alingka, manga murina aumbamo tee asusuakea manga bangunana Baitulla. \v 2 Apogaumo Isa i manga incia, "Ukamatea bhari-bharia sumai? Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, inda dhaangia moomini saangu bhatu uka bheatosuncu i bhawona bhatu mosagaanana; bhari-bharia bheatopahancuru." \s1 Bhaa-bhaana Kanarakaa \sr 24:3-14 \r (Mrk. 13:3-13; Luk. 21:7-19) \p \v 3 Wakutuuna Isa akatoro-toro samia-miana i bhawona Gunu Zaitun, aumbamo manga murina to apogau tee Incia, "Manga paumbaaka tee ingkami, naepia o kajadia incia sumai bheamembali tee opea o tanda-tandana umbaamu tee aahirina zamani?" \v 4 Isa alawanimo, "Pengkanaaka ara dhaangia tee mia mopasaladhalakomiu. \v 5 Sababuna abhari o mia bhemoumbana tee apake saroku tee apogau, 'Iakumo o Al Masi!' Manga incia bheapasaladhala mia bhari. \v 6 Ingkomiu bheurango suarana potimbea tee lelena manga mia mopotimbe, maka bholi umaeka roonamo bhari-bharia sumai tabeana amembali porikana, maka wakutuu incia sumai mencuanapo eona kiaamati. \v 7 Saangu lipu bheapobhali tee lipu mosagaanana, tee saangu pamarinta bheapobhali tee pamarinta mosagaanana. Iapai-iapai bheadhaangia tee kaara tee o alamu sii akolendu, \v 8 maka bhari-bharia sumai siimpo auwalina, mboomo kapiina inamisina bhawine wakutuuna apalaahiri anaana. \p \v 9 Wakutuu incia sumai, ingkomiu bheutopasaraakaaka to utosikisaa tee utopekamate. Bhari-bharia lipu bheabancikomiu roonamo uose Iaku. \v 10 Tee abhari o mia inda momatangkana iimanina roonamo opea momembalina sumai, tee manga incia apopasaraakaaka tee apobanci-banci podho-podho manga incia. \v 11 Abhari o nabii gau-gau bheaumba to apasaladhala manga mia bhari. \v 12 Roonamo kadhaki ahandamo kabharina sumaimo kaasina mia bhari amembali amatawaa. \v 13 Maka o mia mopotaangina sakawana kapadhaana bheatopasalaamati. \v 14 Tee Lele Malape Pamarintana Aulataʼala bheapakolelea i saangua dunia sii, mamudhaakana bhari-bharia lipu arangoa. Sapadhana incia sumai, kasiimpo bheaumba o eona kiaamati." \s1 Kasikisaa Momatamo tee Manga Nabii Gau-gau \sr 24:15-28 \r (Mrk. 13:14-23; Luk. 21:20-24) \p \v 15 "Ingkomiu bheukamata 'Giu Monaajisina tee Mopahancuruna' akakaro i tampa momangkilo, mboomo ipogauakana Nabii Daniel, -- manga mobacana tabeana akamata opea o maʼanana! \v 16 Kasiimpo manga mia i Yudea tabeana apalai i gunu mamudhaakana atopasalaamati. \v 17 Manga mia modhaangiana i bhawona padhana bhanua bholi asapo to aala manga pewauana i nuncana bhanuana, maka tabeana alausakamo apalai! \v 18 Tee manga mia motangasaana i inawuna bholi ambuli to aala manga pakeana, maka tabeana alausakamo apalai! \v 19 Acilakamo manga bhawine motangasaana mobhawa-bhawa atawa mopaduduna anana i zamani naile itu! \v 20 Udoʼamo mamudhaakana wakutuuna upalaiaka karomiu inda akawa wakutuuna kagari atawa o eona Saputuu. \v 21 Roonamo wakutuu incia sumai bheamembali o kasukara momaoge tee indapo mina adhaangia minaaka i bhaa-bhaana dunia sakawana sii-sii, tee indamo bheamembali pendua. \v 22 Ande o wakutuu incia sumai inda atopekadhei, sumaimo inda dhaangia samia uka bhemosalaamatina; maka roonamo manga mia ipilina, sumaimo o Aulataʼala bheapekadheia o wakutuuna. \p \v 23 Wakutuu incia sumai, ande dhaangia o mia mopogauna tee ingkomiu, 'Kamatea, Al Masi dhaangia iwe sii!,' atawa 'Al Masi dhaangia iwe sumai!,' bholi uparacaea. \v 24 Roonamo bheaumba al masi gau-gau tee manga nabii gau-gau, manga incia bheapadhaangia giu inda momentela tee manga muuzizati, mamudhaakana (ande amembali) apasaladhala manga mia ipilina uka. \v 25 Jadi, udhania! Padhamo kupaumbakomiu porikana minaaka i piamo itu, wakutuu kajadia incia sii indapo amembali. \v 26 Jadi ande dhaangia o mia mopogauna tee ingkomiu, 'Kamatea, Incia dhaangia i tana matuu,' bholi ulingka iwe sumai; atawa, 'Kamatea, Incia dhaangia i nuncana kamara,' bholi uparacaea! \v 27 Sababuna ande aumba o Anana Maanusia bheakocahea mboomo bhibhito akokila minaaka i timbu sakawana i bhara. \v 28 Iapai dhaangia tee bhangke, iwe siitu dhaangia tee manu-manu bunia aporomu-romu." \s1 Umbaana Anana Maanusia \sr 24:29-36 \r (Mrk. 13:24-32; Luk. 21:25-33) \p \v 29 "Inda mangenge sapadhana kasukara incia sumai, matanaeo bheamalalanda tee o bula indamo akocahea tee kalipopo bheakotibu minaaka i laiana tee manga mokuasaina laiana bheabagoeamo. \v 30 Kasiimpo bheatokamatamo o tanda Anana Maanusia i laiana. Bhari-bharia manga lipu i dunia sii sumbere bheatangi amaporo tee manga incia bheakamata Anana Maanusia aumba i bhawona taʼina ngalu tee kuasana tee kamuliana momaoge. \v 31 Incia bheatumpu manga malaaʼekatina alimba tee atowii sangkakalana tee suara momakaa tee bhearomusaka manga mia ipilina minaaka i pata singkua dunia, minaaka i tapana laiana sakawana i tapana laiana mosagaanana. \p \v 32 Aalea o kaadhari minaaka i ibaratina puuna ara. Ande manga rahana amalulu wakutuuna apepuumo akotuna, umatauamea ande bheakawamo bulaana paneeo. \v 33 Mboo sumai uka, ande ukamata bhari-bharia giu incia sumai amembali, siitumo umataua wakutuuna amakasumo mpuu. \v 34 Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, manga mia i zamani sii-sii indapo amate bhari-bharia ande o giu incia sumai indapo amembali. \v 35 Laiana tee alamu sii bheaila, maka o pogauku sii inda bheaila saʼumurua. \p \v 36 Inda dhaangia samia uka momataua naepia o eona tee jamuna, manga malaaʼekati i sorogaa inda amataua uka, Anana Maanusia uka inda amataua, maka tangkanamo o Amaku samia momataua." \s1 Kaadhari Mamudhaakana Akojaga-jaga \sr 24:37-44 \r (Luk. 17:26-30; 17:34-36) \p \v 37 "Wakutuuna umbaana Anana Maanusia naile itu, kadhaangiana mboomo zamanina Nabii Nuh i piamo itu. \v 38 Roonamo zamani i piamo itu wakutuuna indapo aumba uwena mawa sumai, manga mia akande tee asumpu, akawi tee atopakawi mboo sumai torotorosu sakawana o eona Nabii Nuh apesua i nuncana bhangka maogena. \v 39 Tee manga incia inda amatau opeopea, kasiimpo uwena mawa sumai aumba tee apatondu manga incia bhari-bharia, mboo sumai uka naile itu wakutuuna umbaana Anana Maanusia. \v 40 Wakutuu incia sumai, dhaangia rua mia o mia tangasaana akarajaa i inawuna; samia bheatoangka tee samiana bheatobholi. \v 41 Rua mia bhawine tangasaana apatii kagilina gandumna; samia bheatoangka tee samiana bheatobholi. \v 42 Jadi ukojaga-jagamo sababuna ingkomiu inda umataua naepia o Kawasana Opumu bheaumba. \p \v 43 Maka udhania o giu incia sii! Ande mokobhanuana amataua rambi saopea o mia manako bheaumba, atantumo incia bheakojaga-jaga mamudhaakana o mia manako sumai inda apesua i nuncana bhanuana. \v 44 Rampaakanamo sumai, ingkomiu tabeana umakanumo roonamo Anana Maanusia bheaumba wakutuuna inda unamu-namua." \s1 Ibaratina to Bhatua Motaʼati tee Bhatua Momadhaki \sr 24:45-51 \r (Luk. 12:41-48) \p \v 45 "Incema o bhatua motaʼati tee incema o bhatua moʼaarifu? Siitumo iangkana opuna to amembali kapalana manga bhatuana, modhawuna kinande i manga bhatua mosagaanana ande akawa wakutuuna. \v 46 Amasanaa mpuu o bhatua bheapotibhaakea tangasaana apewau karajaana i wakutuuna opuna aumba. \v 47 Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu: Opuna sumai bheapamembalia mojaganina bhari-bharia pewauana. \v 48 Maka ande bhatua sumai amadhaki tee apogau i nuncana ngangarandana, \v 49 'Opuku dhaangia amangenge ambuli,' kasiimpo incia apepuumo abhebhe bhari-bharia bhatua mosagaanana, tee akande asumpu apobhawa-bhawa tee manga momalangona, \v 50 sanampuu opuna sumai ambuli i eo inda inamu-namuna tee i wakutuu inda imatauna. \v 51 Kasiimpo opuna asikisaaia tee adhikaia apapoosea tee manga mia munaafiki. Iwe sumai dhaangia tangi momaporo mpuu tee mopakiri-kirina ngincina." \c 25 \s1 Kabuabua Momakidha tee Kabuabua Mokabhongo-bhongo \sr 25:1-13 \p \v 1 "Wakutuu incia sumai, Pamarintana Aulataʼala amembali atoʼibaratiaka tee sapulu mia kabuabua moalana padamara tee alingka apokawaaka panganti umane. \v 2 Lima mia mokabhongo-bhongona tee lima mia momakidhana. \v 3 Kabuabua mokabhongo-bhongona sumai abhawa padamara, maka inda abhawa mina gasi, \v 4 sainamo manga kabuabua momakidha sumai abhawa padamara tee mina gasi i nuncana manga butolona. \v 5 Maka panganti umane sumai amangenge akawa, sabutuna manga kabuabua sumai amangkoomo matana kasiimpo atokolemo. \v 6 Pontanga malo, atorangomo suara mogorana, 'Panganti umane aumbamo! Maimo pokawaakea! \v 7 Sapulu miaia o kabuabua sumai abhangumo tee apasamea o padamarana. \v 8 Kabuabua kabhongo-bhongo sumai apogaumo tee kabuabua momakidhana sumai, 'Manga dhawu mina gasimu saidhe to ingkami, roonamo o padamaramami bheamareamo.' \v 9 Alawanimo kabuabua momakidhana sumai, 'Inda, roonamo ande tapodhawuaka mina sii, ingkami inda takawaakea tee ingkomiu inda ukawaakea uka. Lingka aali i moasona mina.' \v 10 Maka wakutuuna manga incia alingka aali mina, aumbamo panganti umane sumai tee manga incia mosiapuna apesuamo apobhawa-bhawa i tampana kariaa kawia. Kasiimpo o bhamba atotutubhimo. \v 11 Kasiimpo manga kabuabua mokabhongo-bhongona sumai akawamo tee agoramo, 'Opu, Opu bungkalea o bhamba to ingkami!' \v 12 Maka panganti umane sumai apogaumo, 'Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, Iaku inda kumataukomiu!' " \v 13 Kasiimpo Isa apaʼaahirimea ibaratina sumai mboo sii, "Sumaimo ukoja-kojagamo, roonamo ingkomiu inda umataua naepia eona atawa jamuna akawa." \s1 Ibaratina to Talu Mia Bhatua \sr 25:14-30 \r (Luk. 19:12-27) \p \v 14 "Roonamo Pamarintana Aulataʼala ibaratina mboomo samia molingkana i lipu sawetana tee akemba manga bhatuana to aparacaeaaka pewauana i manga incia. \v 15 Dhaangia samia aparacaeaakea lima talenta\f + \fr 25:15 \fr*\fq talenta: \fq*\ft I zamani incia sumai, saangu talenta doi bulawa haragaana akolabhi kamondona samia karajaa sapulu lima tao kangengena.\ft*\f* doi bulawa, tee samiana rua talenta, tee samiana uka satalenta, mboomo kapoolina samia-samia. Kasiimpo incia alingkamo. \v 16 Sanampuu alingkamo bhatua motarimana lima talenta doi bulawa sumai. Incia apalingka doina tee apokawaaka laba lima talenta doi bulawa uka. \v 17 Mboo sumai uka tee bhatua motarimana rua talenta doi bulawa apotibhaaka laba rua talenta doi bulawa uka. \v 18 Maka o bhatua motarimana satalenta doi bulawa alingka aseli kabhalongko kasiimpo abuniaka doina opuna i nuncana tana. \v 19 Mangenge sapadhana incia sumai ambulimo opuna manga bhatua sumai kasiimpo apolentu tee manga incia. \v 20 Bhatua motarimana lima talenta doi bulawa sumai aumba tee adhawuakea labhina lima talenta to opuna, 'Opu, opu udhawuakaaku lima talenta doi bulawa. Kamatea, iaku kupotibhaaka laba lima talenta uka.' \v 21 Lawanina opuna sumai, ' 'Amalape mpuu pewaumu itu, ingkoo o bhatua momalape tee motoparacaea. Roonamo ingkoo utoparacaea tee hali maidhiidhi, sumaimo kuparacaeaakako hali momaoge. Maimo pesua takaunde-undeaka tee Iaku!' \v 22 Kasiimpo bhatua motarimana rua talenta doi bulawa sumai aumbamo tee apogau, 'Opu, opu padhamo udhawuakaaku doi rua talenta bulawa. Kamatea, kupotibhaaka laba rua talenta uka.' \v 23 Apogaumo opuna sumai, 'Amalape mpuu pewaumu itu! Ingkoo o bhatua momalape tee motoparacaea. Roonamo ingkoo utoparacaea tee hali maidhiidhi, iaku bhekuparacaeaakako hali maoge. Maimo pesua takaunde-undeaka tee Iaku!' \v 24 Kasiimpo bhatua motarimana satalenta doi bulawa sumai aumba tee apogau, 'Opu, kumataua ande ingkoo samia momakaana incana, ingkoo utobhe bhakena penembula i tampa inda ipombulamu, tee uene hasili i tampa inda ihewimu. \v 25 Siitumo sababuna kumaeka jadi kulingka kubuniakea o doi talenta bulawamu i nuncana tana. Siipea o doimu opu.' \v 26 Lawanina opuna, 'Ingkoo o bhatua momadhaki tee momangare! Ingkoo umataua ande iaku kutobhe bhakena penembula i tampa inda ipombulaku, tee kuene hasili i tampa inda ihewiku. \v 27 Ande mboo itu tabeana udhikaia i bang o doiku sumai, mamudhaakana wakutuuna kumbuli, amembali kutarimaia pendua o doiku sumai tee bungana. \v 28 Siitumo sababuna, alamea o doi satalenta bulawa sumai minaaka i incia tee udhawuakea i mia mokodoina sapulu talenta bulawana sumai. \v 29 Roonamo o mia mokopewauana, bhearangania pekabhari tee incia bheapotibhaaka ataralabhi-labhi. Maka o mia inda mokopewauana, opeapo modhaangiana i karona bheaalea uka. \v 30 Tee o bhatua inda mokoguna sumai, bheabhanakea i nuncana kalalanda mopoposa. Iwe sumai dhaangia tee tangi tee mopakiri-kirina ngincina!' " \s1 Kahaakimu i Eona Kiaamati \sr 25:31-46 \p \v 31 "Wakutuuna Anana Maanusia aumba i nuncana kamuliangina, Incia apoose tee bhari-bharia malaaʼekati, Incia bheauncura i bhawona kauncuramakana momulia mboomo raja. \v 32 Kasiimpo bhari-bharia lipu bhearomusakea i aroana, tee Incia bheapapogaa manga incia amembali rua kolompo mboomo gembala mopapogaana dumbana tee bhembena. \v 33 Manga dumba sumai ibaratina manga mia mopewauna peeluana Aulataʼala bhearomusakea i weta kaanana, sainamo manga bhembe sumai ibaratina manga mia inda moosena parintana Aulataʼala bhearomusakea i weta kaaina. \v 34 Kasiimpo Raja sumai bheapogau i manga mia i weta kaanana, 'Maimo ingkomiu ibarakatina Amaku. Pesuamo i nuncana pamarinta mopadhana ipasiapuaka to ingkomiu minaaka i auwalina dunia sii. \v 35 Sababuna wakutuuna kumaara, ingkomiu udhawuaku kukande; wakutuuna amatuu bhorokoku, ingkomiu udhawuaku kusumpu; wakutuuna kuumba mboomo dhaga, ingkomiu udhawuaku mbooresa. \v 36 Wakutuuna kukalealea, ingkomiu udhawuaku pakea; wakutuuna kumapii, udhambaakaaku; wakutuuna iaku i nuncana katorongku, usoloaku.' \v 37 Kasiimpo manga mia mopewauna peeluana Aulataʼala sumai alawani, 'Opu, naepia umaara tee tadhawuakako kinande, atawa wakutuuna amatuu bhorokomu tee tadhawuakako usumpu? \v 38 Naepia takamatako mboomo dhaga tee tadhawuakako mbooresa, atawa ande ukalealea tee tadhawuakako pakea? \v 39 Naepia takamatako umapii tee utotorongku tee tasoloko?' \v 40 Raja sumai bhealawani manga incia, 'Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, sagala giu ipewaumu to sala samia minaaka i manga witinaiku mohinana mpuu sii, maʼanana upewau to Iaku uka.' \v 41 Kasiimpo Raja sumai bheapogau i manga mia i weta kaaina, 'Lingkamo minaaka iwe sii, e manga mia mototunda! Pesuamo i nuncana waa inda bhemomatena saʼumurua, mopadhana ipasiapuakana Ibilisi mokapalaina seetani tee manga malaaʼekati! \v 42 Sababuna wakutuuna kumaara, ingkomiu inda udhawuaku kukande; wakutuuna amatuu bhorokoku, ingkomiu inda udhawuaku kusumpu. \v 43 Wakutuuna iaku kuumba mboomo dhaga, ingkomiu inda udhawuaku mbooresa; wakutuuna kukalealea, ingkomiu inda udhawuaku pakea. Wakutuuna kumapii tee i nuncana katorongku, ingkomiu inda usoloaku.' \v 44 Kasiimpo manga incia bhealawani, 'E opu, naepia takamatako umaara, atawa amatuu bhorokomu, atawa mboomo mia dhaga moumbana, atawa ukalealea, atawa umapii, atawa i nuncana katorongku buaka ingkami inda tadhambaakako?' \v 45 Raja sumai alawanimo, 'Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, wakutuuna ingkomiu inda upewau to sala samia witinaiku mohinana mpuu sii, maʼanana ingkomiu inda upewau to Iaku uka!' \v 46 Manga incia sii bheatopapesua i tampana kasikisaa saʼumurua, maka manga mia mopewauna peeluana Aulataʼala bheapotibhaaka dhadhi saʼumurua." \c 26 \s1 Kapaumbaakana Pata Mpearo to Kanarakaana Isa -- Apomufakati to Apekamate Isa \sr 26:1-5 \r (Mrk. 14:1-2; Luk. 22:1-2; Yah. 11:45-53) \p \v 1 Sapadhana aadhariaka bhari-bharia giu incia sumai, Isa apogaumo i manga murina, \v 2 "Ingkomiu umataua ande rua eopo raraeana Paska miana Yahudi akawamo, tee o Anana Maanusia bheatopasaraakaaka to atoloe i kau salib!" \v 3 Wakutuu incia sumai, manga imamu maoge tee manga mancuanana miana Yahudi aporomusaka i maligena Kapalana Imamu Maoge Kayafas. \v 4 Manga incia apomufakati to arako Isa tee inda amarobhoakea kasiimpo apekamatea. \v 5 Manga incia apogau, "Maka bholi wakutuuna raraeana Paska, ancosala dhaangia tee karobho i tanga-tangana raʼeati." \s1 Bhaana Isa Atomina-minaki \sr 26:6-13 \r (Mrk. 14:3-9; Yah. 12:1-8) \p \v 6 Wakutuuna Isa adhaangia i Bait Ani, i bhanuana Simon o sarona "samia mokopanyakina kuli dhaa," \v 7 aumbamo samia bhawine abhawa butolo motokarajaana minaaka i bhatu maputi mokoantoakana mina-mina mawondu momaalina haragaana. Tangasaana akande, bhawine sumai apatiriakamea mina-mina mawondu i bhaana Isa. \v 8 Sakamatana giu incia sumai, manga murina aʼamaramo tee apogau, "Opea o faʼedana uawu-awu mina-mina mawondu itu? \v 9 Mina-mina mawondu itu amembali atoaso tee o haragaana amaali tee o doina amembali adhawuakea to manga mia misikini." \v 10 Isa amataua o fikirina manga incia, kasiimpo apogau, "Pokia ingkomiu upekarasai bhawine sii? Incia apewau giu momalape to Iaku. \v 11 Roonamo manga mia misikini sadia adhaangia i tanga-tangamiu, maka Iaku inda sadia bhekupobhawa-bhawa tee ingkomiu. \v 12 Roonamo tee apatiriakea mina-mina mawondu sumai i badaku, incia apasiapuakaaku to akoburuaku. \v 13 Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, iapai-iapaipo uka o Lele Malape atopakoleleaka i saangua dunia, manga incia bheapetulatulaaka opea ipewauna bhawine sii, sabutuna o mia bheaudhania." \s1 Yudas Ahianati Isa \sr 26:14-16 \r (Mrk. 14:10-11; Luk. 22:3-6) \p \v 14 Kasiimpo Yudas Iskariot, sala samia minaaka i sapulu rua mia murina Isa, alingka apokawa tee manga imamu maoge. \v 15 Yudas apogau, "Opea bheidhawuakamu to iaku ande kupasaraakaaka Isa to ingkomiu?" Kasiimpo manga incia adhawuakamea talu pulu tibha doi pera. \v 16 Pepuu wakutuu incia sumai, Yudas apeelomo wakutuu momalape to apasaraakaaka Isa. \s1 Isa Akande tee Manga Murina i Eona Raraeana Paska \sr 26:17-25 \r (Mrk. 14:12-21; Luk. 22:7-14,21-23; Yah. 13:21-30) \p \v 17 Eo bhaa-bhaana i eona raraeana Roti Inda Mokoragi, aumbamo manga murina kasiimpo apogau tee Isa, "Iapai o tampa ipeelumu to tapasiapuakako kinandena raraeana Paska miana Yahudi?" \v 18 Alawanimo o Isa, "Lingkamo i kota, iwe sumai bheupokawa tee mia tee upaumbaakea, 'Kasameana Guru: Wakutuuku amakasumo, i nuncana bhanuamu Iaku bhekukande kinandena raraeana Paska tapobhawa-bhawa tee manga muriku.' " \v 19 Rua miaia murina sumai apewaumea opea ipakawaakana Isa to manga incia. Kasiimpo manga incia apasiapuakamea o kinandena Paska. \p \v 20 Wakutuuna amalo, Isa auncura akande tee sapulu rua mia murina. \v 21 Tangasaana akande, Isa apogaumo, "Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, sala samia minaaka i tanga-tangamiu bheapasaraakaaku." \v 22 Kasiimpo manga incia amaasimo incana tee apoabha-abhakimo podho-podho manga incia, "Mencuana iaku, Opu?" \v 23 \x - \xo 26:23 \xo*\xt Zab. 41:10.\xt*\x*Alawanimo o Isa, "Incema mopalondona limana i nuncana mangko sii mopobhawana tee Iaku wakutuuna kukande, sumaimo incia bhemopasaraakaaku. \v 24 Inciamo o Anana Maanusia bhealingka mboomo mopadhana motoburina to Incia, maka acilakamo o mia mohianatia! Salabhina o mia incia sumai inda atopalaahiri i dunia sii." \v 25 Yudas mopasaraakana Incia sumai apogau, "Mencuana iaku, Guru?" Alawanimo o Isa, "Karomu samia mopogauna." \s1 Patotapuana Malona Kariaa to Audhani Eo Kapadhaana Isa \sr 26:26-29 \r (Mrk. 14:22-25; Luk. 22:15-20; 1Kor. 11:23-25) \p \v 26 Tangasaana manga incia akande, Isa aalamo roti tee aemani sukuru i Aulataʼala kasiimpo akatukatukia tee limana tee adhawuakea i manga murina tee apogau, "Alea tee ukandea, siimo o badaku." \v 27 Kasiimpo aalamo tonde tee aemani sukuru. Kasiimpo adhawuakea i manga murina tee apogau, "Sumpumo bhari-bharikomiu minaaka i tonde incia sii. \v 28 Roonamo siimo o raaku, raana pojanjia ibusakaku to manga mia bhari mamudhaakana atoʼamponi manga dosana.\f + \fr 26:28 \fr*\ft Dhaangiapo uka manga kaburina momangengena apogau kooni, "Roonamo siimo raaku, raana pojanjia mobhaauna to ibusakaakana to manga mia bhari mamudhaakana atoʼamponi manga dosana.\ft*\f* \v 29 Tee Iaku uka kupogau tee ingkomiu, pepuu sii-sii indamo bhekusumpu angguru sii sakawana o eona bhekusumpu mobhaauna kupobhawa-bhawa tee ingkomiu i nuncana pamarintana Amaku." \s1 Petrus Bheapesapuaka Isa \sr 26:30-35 \r (Mrk. 14:26-31; Luk. 22:31-34; Yah. 13:36-38) \p \v 30 Kasiimpo manga incia alagu-laguakamo lagu kapujia, sapadhana incia sumai manga incia apangaramo i Gunu Zaitun. \p \v 31 \x - \xo 26:31 \xo*\xt Zak. 13:7. \xt*\x*Kasiimpo Isa apogau i manga moosea, "Malo incia sii uka inda bheamatangka o iimanimiu rampaakanamo opea bhemomembalina i karoku; roonamo padhamo atoburi: Aulataʼala apogau, 'Iaku bhekupekamatea o gembalana tee o gulumana dumba sumai bhekupapogaa-gaaia.' \v 32 \x - \xo 26:32 \xo*\xt Mat. 28:16.\xt*\x*Maka sapadhana apadhadhiaku pendua, Iaku bhekulingka kuporikanaakakomiu i Galilea." \v 33 Alawanimo o Petrus, "Moomini manga incia inda amatangka o iimanina roonamo opea bhemomembalina i karomu, maka iaku sadhaadhaa amatangka o iimaniku!" \v 34 Apogaumo o Isa, "Satotuuna Iaku kupogau tee ingkoo, malo sii uka, indapo akangkuraaʼo o manu, ingkoo bheupesapuakaaku talu mpearo." \v 35 Apogaumo o Petrus, "Moomini kumate kupobhawa-bhawa tee Ingkoo, inda bhekupesapuakako!" Bhari-bharia murina mosagaanana uka apogau mboo sumai. \s1 Isa Adoʼa i Inawu Getsemani \sr 26:36-46 \r (Mrk. 14:32-42; Luk. 22:39-46) \p \v 36 Isa tee manga murina akawamo i saangu tampa mokosaroakana Getsemani. Kasiimpo apogau tee manga murina, "Uncuramo iwe sii, kulingkapo iwe sumai to kudoʼa." \v 37 Kasiimpo Isa abhawa Petrus tee rua mia ana umanena Zabdi, manga incia alingka apoose tee Isa. Incia apepuumo amaasi incana tee asukara. \v 38 Kasiimpo Isa apogaumo i manga incia, "Incaku amaasi mpuu, mboomo kunamisi bhekumatemo. Mbooremo iwe sii tee ukoja-kojagamo upobhawa tee upoose tee Iaku." \v 39 Kasiimpo Isa amaju saidhe i aroa asuju tee adoʼa, "E Amaku ande amembali, taroakamo o tonde kanarakaa incia sii upekaridhoa minaaka i aroaku, maka bholi mboomo peeluaku, tabeana mboomo peeluamu." \v 40 Wakutuuna ambuli i manga murina sumai, Isa apokawaaka manga incia tangasaana akole. Kasiimpo apogau tee Petrus, "Inda ukapoia buaka ingkomiu ukojaga-jaga kangengena sajamu tee Iaku? \v 41 Ukoja-kojagamo tee udoʼamo mamudhaakana inda upotibhaaka kapancoba. Inciamo o rohimiu gauna apewau giu mobanara maka o badamiu amalute." \v 42 Kasiimpo Isa alingka pendua to adoʼa, "E Amaku, ande o tonde incia sii inda amembali upekaridhoakaaku tee tabeana kusumpua, sumaimo taroakamo o giu incia sumai kusumpua apokana mboomo opea ipeelumu!" \v 43 Wakutuuna ambuli pendua i manga murina Isa apotibhaaka manga incia tangasaana akole, roonamo amangkoo mpuu o matana. \v 44 Isa abholi manga incia kasiimpo ambuli pendua adoʼa to kamondona talu mpearo tee abhoasaka doʼa mopokana mboomo mobhaa-bhaana. \v 45 Sapadhana incia sumai, Isa ambuli pendua i manga murina tee apogau, "Dhaangiapo uka ukole tee uponiunto? Kamatea, wakutuuna akawamo! Anana Maanusia bheatopasaraakaakamo i limana manga mia mokodosa. \v 46 Bhangumo, maimo talingkaaka. Kamatea, o mia mopasaraakaakaaku amakasumo." \s1 Isa Atorako \sr 26:47-56 \r (Mrk. 14:43-50; Luk. 22:47-53; Yah. 18:3-12) \p \v 47 Tangasaana Isa apogau, Yudas sala samia minaaka i sapulu rua mia murina sumai aumbamo apobhawa tee manga mia bhari abhawa hancu tee kabhebhe. Manga incia o mia itumpuna manga imamu maoge tee manga mancuana miana Yahudi. \v 48 Yudas padhamo apaumbaakea saangu tanda to manga mia ibhawana sumai, "Mia iikiku, siitumo o miana tee urakomea!" \v 49 Incia apekakasumo i Isa kasiimpo apogau, "Salamu e Guru!" Kasiimpo aikia. \v 50 Isa alawanimo, "E witinai, pewaumea opea ihaejatiakamu uumba iwe sii." Kasiimpo manga mia bhari sumai amaju akeniaka Isa tee arakoa. \v 51 Kasiimpo sala samia minaaka i manga moosena Isa ahobuti hancuna kasiimpo asimbi talingana bhatuana imamu maoge sakawana amabhotu. \v 52 Kasiimpo Isa apogau i mia moosea sumai, "Papesuaia o hancumu itu i nuncana pisolona, roonamo bhari-bharia mia mopakena hancu, bheamate minaaka i hancuna uka. \v 53 Buaka uabhiaku inda amembali kuemani tulungi i Amaku mamudhaakana sii-sii Incia alambokoakaaku malaaʼekati alabhi minaaka i sapulu rua rombonga o kabharina? \v 54 Maka ande mboo sumai, tuaapa bheamembali mboomo mopadhana motoburi i nuncana Kitabi Momangkilo mopogauakana ande o giu incia sii tabeana amembali mboo sii?" \v 55 \x - \xo 26:55 \xo*\xt Luk. 19:47; 21:37.\xt*\x*Kasiimpo Isa apogau i manga mia bhari sumai, "Buaka ingkomiu uabhiaku o parampo, uumba ubhawa hancu tee kabhebhe to urakoaku? Saesaeo Iaku kuadhari i aroana Baitulla maka inda urakoaku! \v 56 Maka bhari-bharia sii amembali mamudhaakana amondo opea mopadhana iburina manga nabii." Kasiimpo bhari-bharia murina apalai tee abholia. \s1 Isa i Aroana Mahakama Agama \sr 26:57-68 \r (Mrk. 14:53-65; Luk. 22:54-55,63-71; Yah. 18:12-14,19-24) \p \v 57 Sapadhana atorako, Isa atobhawamo i bhanuana Kapalana Imamu Maoge, mokosaroakana Kayafas. Iwe sumai manga ahalii Hukumu Taurati tee manga mancuana miana Yahudi aporomusaka. \v 58 Petrus aose Isa minaaka i karidhoana sakawana i aroana bhanuana Kapalana Imamu Maoge. Kasiimpo apesua i aroana bhanua sumai tee auncura tee manga pande jaga mamudhaakana amataua tuaapa o kapadhaana bhari-bharia kajadia incia sumai. \p \v 59 Manga imamu maoge tee bhari-bharia Mahakama Agama aʼusaha to apeelo kasakusii gau-gau mamudhaakana amembali apekandawuakea kahukumu mate to Isa. \v 60 Maka manga incia inda apotibhaaka saangu bukutii uka, moomini abhari mpuu momembalina sakusii gau-gau. Sabutuna dhaangia rua mia momajuna \v 61 tee apogau, "Mia incia sii padha apogau, 'Iaku kumembali kupahancuru Baitulla tee kubhangua pendua kangengena talu eo.' " \v 62 Kasiimpo akakaromo kapalana manga imamu maoge apogau tee Isa, "Pokia Ingkoo umendeu ulawani moomini sanganga uka minaaka i bhari-bharia iraeakana manga incia sii to Ingkoo?" \v 63 Maka o Isa inda akoʼuu. Kasiimpo Kapalana Imamu Maoge sumai apogau, "To sarona Aulataʼala modhadhi, iaku kutumpuko ulawani tee ujujuru tee ingkami, atotuu Ingkoo sii o Al Masi o Anana Aulataʼala?" \v 64 Lawanina Isa, "Karomu samia mopogauna. Maka kupogau tee ingkomiu, pepuu sii-sii ingkomiu bheukamata Anana Maanusia auncura i weta kaanana Aulataʼala Mokokuasa tee aumba i bhawona taʼina ngalu i laiana." \v 65 Kasiimpo Kapalana Imamu Maoge Sumai abhenci pakeana tee apogau, "Incia ahina Aulataʼala! To opea uka ingkita tafaraluu sakusii? Sii-sii urangomea karomiu Incia ahina Aulataʼala. \v 66 Tuaapa o fikirimiu?" Manga incia alawani, "Incia alaengamo atohukumu mate!" \p \v 67 Kasiimpo manga incia awiluki rouna Isa tee abhebhea. Tee dhaangia uka motapea \v 68 tee apogau, "E Al Masi, ande Ingkoo samia Nabii manga paumbaaka incema mobhebheko?" \s1 Petrus Apesapuaka Isa \sr 26:69-75 \r (Mrk. 14:66-72; Luk. 22:56-62; Yah. 18:15-18,25-27) \p \v 69 Tangasaana Petrus akatoro-toro i aroana bhamba, dhaangia samia bhatua bhawine aumba tee apogau i Petrus, "Mencuana ingkoo buaka mopobhawana tee Isa, miana Galilea sumai?" \v 70 Maka o Petrus apesapu i aroana bhari-bharia manga mia iwe sumai, "Inda kumataua opea ipogauakamu." \v 71 Kasiimpo Petrus alingka i bhambana lawana bhanua sumai. Maka dhaangia uka samia bhatua bhawine mosagaanana mokamatea, kasiimpo o bhatua bhawine sumai apogau tee manga mia iwe sumai, "Mia incia sii sadia apoose tee Isa miana Nazaret sumai." \v 72 Petrus apesapu uka pendua tee apotunda, "Iaku inda kumatau o mia incia sumai." \v 73 Inda amangenge sapadhana incia sumai, manga mia mokakarona iwe sumai aumba i Petrus tee apogau, "Atotuumo ingkoo sala samia minaaka i manga incia roonamo atomatau minaaka i katuna pogaumu." \v 74 Kasiimpo Petrus apepuumo apotunda tee aposumpa, "Iaku inda kupomatau tee mia incia sumai!" Wakutuu incia sumai uka o manu akangkuraaʼo. \v 75 Sabutuna o Petrus audhanimo opea ipogauakana Isa tee incia, "Indapo akangkuraaʼo o manu, ingkoo talu mpearomo bheupesapuakaaku." Kasiimpo incia alimbamo minaaka iwe sumai tee atangi amaasi mpuu incana. \c 27 \s1 Isa Atopasaraakaaka i Pilatus \s1 Mateana Yudas \sr 27:1-10 \p \v 1 \x - \xo 27:1-2 \xo*\xt Mrk. 15:1; Luk. 23:1; Yah. 18:28.\xt*\x*Samainawana, bhari-bharia manga imamu maoge tee manga mancuana miana Yahudi aporomu-romumo tee apomufakati mamudhaakana aala kambotu to apekamate Isa. \v 2 Isa atobhoke kasiimpo abhawea tee apasaraakaakea i Pilatus, gubernuruna poropinsi incia sumai.\f + \fr 27:2 \fr*\ft Pilatus satotuuna mencuana miana Yahudi. Incia alambokoa pamarinta Roma to aparintangi poropinsi Yudea, roonamo i zamani incia sumai Tana Israel akuasaia Pamarinta Roma.\ft*\f* \p \v 3 \x - \xo 27:3-8 \xo*\xt Tul. 1:18-19.\xt*\x*Wakutuuna Yudas mopasaraakea akamata Isa abhotukia ahukumu matea, incia atobamo. Kasiimpo Yuda apambulia o doi talu pulu tibha perana sumai i manga imamu maoge tee manga mancuanana miana Yahudi, \v 4 tee apogau, "Kukodosamo roonamo padhamo kupasaraakaaka raana mia inda mosala." Maka alawanimo manga incia, "Ingkami inda tafaduli, siitu urusamu!" \v 5 Sabutuna o Yudas atudhaakamea o doi perana sumai i nuncana Baitulla, kasiimpo alingka minaaka iwe sumai tee aloe karona. \v 6 Manga imamu maoge aalea o doi pera sumai kasiimpo apogau, "Aharamu o doi incia sii ande atopapesua i nuncana sorongana pasombaa i Baitulla, roonamo doi incia sii o doina raa." \v 7 Sapadhana apomufakati, doi incia sumai apakemea to aaliaka tanana pande poluka to apamembalia koburuna dhaga momboorena i Yerusalem. \v 8 Siitumo sababuna sakawana sii-sii o tana incia sumai asarongiakea Tana Raa. \v 9 \x - \xo 27:9 \xo*\xt Zak. 11:12-13.\xt*\x*Tee mboo sumai, amondomo opea mopadhana ipakawaakana Nabii Yeremia, "Manga incia aala talu pulu tibha doi pera sumai, siitumo o haragaa mopadhana ipomufakatiakana manga miana Israel to Incia, \v 10 kasiimpo manga incia apake doi incia sumai to aaliaka tanana pande poluka, mboomo mopadhana iparintaakana Kawasana Opu to iaku." \s1 Isa i Aroana Pilatus \sr 27:11-26 \r (Mrk. 15:1-15; Luk. 23:1-5,13-25; Yah. 18:33--19:16) \p \v 11 Wakutuuna Isa abhawea apapoaroa i Gubernuru Pilatus, Pilatus aabhamo, "Atotuu ingkoo Rajana miana Yahudi?" Lawanina Isa, "Karomu samia mopogauna." \p \v 12 Maka bhari-bharia iraeakana manga imamu maoge tee manga mancuana miana Yahudi to Isa, inda sanganga uka ilawanina. \v 13 Sabutuna apogaumo Pilatus, "Buaka inda urangoa bhari-bharia iraeakana manga incia to Ingkoo?" \p \v 14 Maka o Isa inda alawani moomini sanganga uka, sabutuna o gubernuru sumai amente mpuu. \p \v 15 Amembalimo kananea i wakutuuna Raraeana Paska, gubernuru apabebasi samia katorongku to mia bhari. \v 16 Wakutuu incia sumai i nuncana katorongku dhaangia samia o mia madhaki imatauna mia bhari mokosaroakana Barabas.\f + \fr 27:16 \fr*\ft Dhaangia uka manga kaburi mangenge mosarongina saro incia sii, "Isa Barabas."\ft*\f* \v 17 Jadi roonamo manga mia bhari aporomu-romumo iwe sumai, Pilatus apogaumo tee manga mia bhari sumai, "Incema ipilimiu to ipabebasiku, Barabas\f + \fr 27:17 \fr*\ft Dhaangiapo uka manga kaburi momangengena apogau kooni, "...Isa Barabas atawa Isa isarongiaka Al Masi?" \ft*\f* atawa o Isa isarongiaka Al Masi sii?" \v 18 Pilatus apogau mboo sumai roonamo amataua manga imamu maoge tee manga mancuana miana Yahudi apasaraakaaka Isa rampaakanamo agigibulua. \v 19 Wakutuuna Pilatus tangasaana auncura i kurusiina pangadila, bhawinena alambokomo kasamea to incia, "Bholi uʼurusu parakarana mia mobanara sii, sababuna i malo kunarakaa mpuu rampaakanamo kupongipiakea." \p \v 20 Maka manga imamu maoge tee manga mancuana miana Yahudi awujumo mia bhari mamudhaakana o Pilatus apabebasi Barabas tee ahukumu mate Isa. \v 21 Gubernuru sumai apogaumo tee manga mia bhari, "Minaaka i mia rua miana sii, incema ipilimiu to ipabebasiku?" Alawanimo manga mia bhari sumai, "Barabas!" \v 22 Kasiimpo o Pilatus aabha, "Ande mboo itu, opea bheipewauku tee Isa isarongiaka Al Masi sii?" Alawanimo manga mia sumai, "Loea Incia i kau salib!" \p \v 23 Apogaumo o Pilatus, "Kadhaki opea ipewauna?" Maka manga mia bhari sumai sahandana apekee, "Loea Incia!" \v 24 Wakutuuna Pilatus amataua ande bhari-bharia usahana indamo akoguna, tee soo sahandana amarobho, incia aalamo uwe tee abhanui limana i aroana mia bhari sumai tee apogau, "Iaku inda kusala tee raana mia incia sii! Ingkomiu bhari-bharia motanggoa!" \v 25 Bhari-bharia manga mia modhaangiana iwe sumai alawani, "Umbe inda pokia, ingkami tee anaanamami motanggona raana!" \v 26 Kasiimpo Pilatus apabebasi Barabas to manga mia bhari sumai, tee atumpu mia to asambi Isa tee apasaraakaakea to aloea i kau salib. \s1 Isa Atoele-ele \sr 27:27-31 \r (Mrk. 15:16-20; Yah. 19:2-3) \p \v 27 Kasiimpo Isa abhawea manga suludaduna Pilatus apesua i nuncana maligena gubernuru, tee bhari-bharia suludadu sumai aporomusaka i saripina Isa. \v 28 Manga incia abungkale pakeana Isa tee apapakeakea juba waranaa wungu. \v 29 Kasiimpo akarajaakea saangu mahakota mokorui tee apasaakea i bhawona bhaana, tee adhawuakea sapale lumai i lima kaanana. Sapadhana sumai manga incia asujumo i aroana tee aele-elea, tee apogau, "Salamu e Rajana miana Yahudi!" \v 30 Manga incia awiluki Isa tee aala lumai ikenina, kasiimpo abhebheakea i bhaana. \v 31 Sapadhana aele-elea, abungkalemea o juba waranaa wungu sumai tee apapakeakea pendua o pakeana, kasiimpo abhawea tee alingkaakea to aloea i kau salib. \s1 Isa Aloea i Kau Salib \sr 27:32-44 \r (Mrk. 15:21-32; Luk. 23:26,33-43; Yah. 19:17-24) \p \v 32 Wakutuuna alimba minaaka i kota sumai, i tangana dhala manga incia apokawamo tee samia mominaakana i Kirene mokosaroakana Simon. Kasiimpo manga incia apakisaaia to asodha kau salibna Isa. \p \v 33 Sapadhana sumai manga incia akawamo i saangu tampa mokosaroakana Golgota, maʼanana Golgota sii o Tampana Bukuna Bhaa. \v 34 Tee iwe sumai manga incia adhawuakea uwena angguru ipapojalo tee giu mapaʼi minaaka i piu to Isa. Maka sapenamina angguru sumai, Incia amendeu asumpua. \v 35 \x - \xo 27:35 \xo*\xt Zab. 22:19.\xt*\x*Kasiimpo manga incia aloeaka Isa i kau salib, tee atudhaaka dadu to apapodhawu-dhawuaka pakeana. \v 36 Sapadhana sumai manga incia auncuramo iwe sumai to ajagani Isa. \v 37 Manga incia adhika kaburi mokoantoakana karaeaka i bhawona bhaana Isa, "Siimo o Isa, Rajana miana Yahudi." \p \v 38 Wakutuu incia sumai dhaangia rua mia o mia parampo motoloena mopobhawa tee Isa, samia i weta kaanana tee samia i weta kaaina. \v 39 \x - \xo 27:39 \xo*\xt Zab. 22:8; 109:25.\xt*\x*Manga mia molalona iwe sumai alengko-lengko bhaana tee ahina Isa. \v 40 \x - \xo 27:40 \xo*\xt Mat. 26:61.\xt*\x*Manga incia apogau, "E Ingkoo bhemopahancuruna Baitulla tee bheupabhangua pendua kangengena talu eo! Ande Ingkoo atotuu-totuu o Anana Aulataʼala, sapomo minaaka i kau salibmu itu tee upasalaamatia o karomu!" \v 41 Mboo sumai uka tee manga imamu maoge, manga ahalii Hukumu Taurati tee manga mancuana miana Yahudi aele-ele uka Isa tee apogau, \v 42 "Mia mosagaanana apasalaamatia sainamo karona samia inda amembali apasalaamatia! Ande Incia Raja Israel, malape Incia asapo minaaka i kau salibna sumai, kasiimpomo ingkami taparacaea Incia. \v 43 \x - \xo 27:43 \xo*\xt Zab. 22:9.\xt*\x*Incia aparacaea i Aulataʼala, jadi taroakamo sii-sii o Aulataʼala mopasalaamatia ande o Aulataʼala atotuu-totuu amaasiakea, roonamo Incia padhamo apogau, 'Iakumo o Anana Aulataʼala.' " \v 44 Sampe rua miaia o parampo mopobhawana motoloena i kau salib tee Isa uka aose ahinaia mboo sumai. \s1 Mateana Isa \sr 27:45-56 \r (Mrk. 15:33-41; Luk. 23:44-49; Yah. 19:28-30) \p \v 45 Pontanga eo, kangengena talu jamu, saangua lipu sumai amalalanda. \v 46 \x - \xo 27:46 \xo*\xt Zab. 22:2.\xt*\x*Kera-kera arambi talu mata konowia, agoramo Isa tee suara makaa, "Eli, Eli, lama sabakhtani?," o maʼanana, "E Aulataʼalaku, Aulataʼalaku apokia ubholiaku?" \v 47 Sarangona suara incia sumai, dhaangia pia mia o mia mokabhale-bhalena iwe sumai apogau, "Incia agoraaka Nabii Ilyas." \v 48 \x - \xo 27:48 \xo*\xt Zab. 69:22.\xt*\x*Kasiimpo sala samia minaaka i manga mia mojaganina Isa aumba pekadhei tee aalamo kamba-kambana tawo. Kasiimpo apalondoa o kamba-kambana tawo sumai i nuncana angguru makolo tee adhikaia i tapana sapale lumai kasiimpo apasumpuaka Isa. \v 49 Maka manga mia mosagaanana apogau, "Bholi, salabhina takamatapea, ara o Nabii Ilyas aumba to apasalaamatia." \v 50 Kasiimpo o Isa agora pendua tee suara makaa sapadhana sumai amabhotumo inyawana. \p \v 51 \x - \xo 27:51 \xo*\xt Limb. 26:31-33.\xt*\x*Sanampuu o corocorona Baitulla amabhencimo minaaka i bhawo sakawana i tambe. Tana akolendu tee manga gunu bhatu apoweta. \v 52 Manga koburu atobungkale, tee abhari o maeatina mia mosaalihi adhadhi pendua \v 53 tee alimba minaaka i koburu kasiimpomo apesua i kota momangkilona Yerusalem tee apatiumbaakamo karona i mia abhari. \p \v 54 Wakutuuna kapalana suludadu tee manga suludadu mojaganina Isa akamata tana akolendu, manga incia amaeka mpuu tee opea momembalina iwe sumai. Kasiimpo manga incia apogau, "Atotuumo mia Incia sii o Anana Aulataʼala!" \p \v 55 \x - \xo 27:55-56 \xo*\xt Luk. 8:2-3.\xt*\x*Iwe sumai abhari uka o bhawine mokamatana kajadia incia sumai minaaka i karidhoana. Manga bhawine sumai moosena Isa minaaka i Galilea to molaiania. \v 56 I tanga-tangana manga bhawine sumai dhaangia tee Mariam minaaka i Magdala, Mariam inana Yakub tee Yusuf, tee uka inana manga anana Zabdi. \s1 Isa Atokoburu \sr 27:57-61 \r (Mrk. 15:42-47; Luk. 23:50-56; Yah. 19:38-42) \p \v 57 Wakutuuna magaribi, aumbamo samia morangkaeana minaaka i Arimatea, mokosaroakana Yusuf. Incia sumai o murina Isa uka. \v 58 Incia alingka apokawa tee Pilatus to aemani maeatina Isa. Pilatus aparintaakea to apasaraakaaka maeatina Isa to incia. \v 59 Sapadhana Yusuf aala maeatina Isa, incia abhalungia tee kae maputi momangkilo. \v 60 Kasiimpo apadholemea i nuncana koburu bhaauna Yusuf motoselina i nuncana gunu bhatu, tee apadholeakea saangu bhatu momaoge i bhambana koburu sumai, kasiimpo ambuli. \p \v 61 Maka o Mariam minaaka i Magdala tee Mariam mosagaanana sadhaadhaa amboore iwe sumai, auncura i aroana koburu sumai. \s1 Koburuna Isa Atojagani \sr 27:62-66 \p \v 62 Samainawana, i eona Saputuu, manga imamu maoge tee manga mia minaaka i rombongana Farisi alingka apobhawa-bhawa apokawaaka Pilatus \v 63 \x - \xo 27:63 \xo*\xt Mat. 16:21; 17:23; 20:19; Mrk. 8:31; 9:31; 10:33-34; Luk. 9:22; 18:31-33.\xt*\x*tee apogau, "Opu, ingkami taudhania wakutuuna pande gau-gau sumai dhaangiapo adhadhi, Incia apogau, 'Sapadhana talu eo, Iaku bhekubhangu pendua.' \v 64 Rampaakanamo sumai, parintaakea to ajagani koburu sumai sakawana talu eo; ancosala manga murina aumba amanakoa, kasiimpo apogauakea i manga raʼeatina, 'Incia abhangumo minaaka i mate,' tee mboo sumai o kagau-gauna moʼaahirina sumai alabhi o kadhakina minaaka i kagau-gauna mobhaa-bhaana." \v 65 Apogaumo Pilatus i manga incia, "Sii kudhawukomiu pia-pia mia suludadu; lingka tee ujagania pekalape o koburu sumai." \v 66 Kasiimpo manga kapalana miana Yahudi alingka apobhawa-bhawa tee manga suludadu i koburuna Isa. Manga incia atandaiakea bhatu maoge i koburu sumai mamudhaakana inda tee mokia-kiaia, kasiimpo manga suludadu ajaga iwe sumai. \c 28 \s1 Bhanguana Isa \sr 28:1-10 \r (Mrk. 16:1-8; Luk. 24:1-12; Yah. 20:1-10) \p \v 1 Salapana eona Saputuu, saeona mpuu i eona Ahadi, Mariam minaaka i Magdala tee Mariam mosagaanana alingka akamata koburu sumai. \v 2 Sanampuu o tana akolendu makaa mpuu tee samia malaaʼekatina Kawasana Opu asapo minaaka i sorogaa kasiimpo apadhole bhatu katutubhina koburu sumai minaaka i bhambana tee auncura i bhawona. \v 3 Rouna malaaʼekati sumai mboomo bhibhito tee o pakeana amaputi mpuu mboomo cahea. \v 4 Roonamo kaekana, manga mojaganina koburu sumai arengkumo tee atobhata mboomo mia mate. \v 5 Kasiimpo malaaʼekati sumai apogau tee manga bhawine sumai, "Bholi umaeka! Kumataua, ingkomiu upeelo Isa mopadhana motoloena i kau salib sumai. \v 6 Incia inda dhaangia iwe sii roonamo Incia abhangumo mboomo mopadhana ipogauakana i piamo itu. Mai, ukamatea o tampana potidholeana. \v 7 Sii-sii, ulingkamo pekadhei, paumbaia manga murina, 'Incia adhadhimo minaaka i matena tee sii-sii alingka aporikanaakakomiu i Galilea. Iwe sumai ingkomiu bheukamata Incia!' Udhania opea ipogauakaku tee ingkomiu." \v 8 Manga incia alausaka alingka minaaka i koburu sumai, rampaakanamo kaekana tee kaunde-undena, manga incia abuntuli pekadhei to apakoleleaka o giu incia sumai i manga murina. \v 9 Sanampuu o Isa apokawamo tee manga incia tee adhawu salamu, kasiimpo manga bhawine sumai apekakasu i Isa tee asakulaka aena tee asombaia. \v 10 Kasiimpo apogaumo Isa i manga incia, "Bholi umaeka! Lingka tee upaumbaia manga witinaiku mamudhaakana alingka i Galilea; iwe sumai manga incia bheakamataaku." \s1 Kagau-gauna Mahakama Agama \sr 28:11-15 \p \v 11 Tangasaana manga bhawine sumai i nuncana lingkaana, dhaangia pia mia o suludadu mojaganina koburu sumai ambuli i kota, tee alaporoaka bhari-bharia kajadia sumai i manga imamu maoge. \v 12 Manga imamu maoge sumai apomufakati tee manga mancuanana miana Yahudi, kasiimpo adhawuakea doi bhari to manga suludadu sumai, \v 13 tee apogau, "Ingkomiu tabeana upogau mboo sii, 'I wakutuuna amalo manga murina aumba to amanako maeatina Isa tee ingkami tangasaana takole.' \v 14 Ande o giu incia sii arangoa gubernuru, ingkami bhetapogau tee incia mamudhaakana inda apekarasaikomiu." \v 15 Manga incia atarimamea o doi sumai tee apewaumea mboomo isameaakana to manga incia. Sumaimo tulatula incia sumai atoresa i tanga-tangana miana Yahudi sakawana sii-sii. \s1 Parinta to Apakoleleaka Lele Malape \sr 28:16-20 \p \v 16 \x - \xo 28:16 \xo*\xt Mat. 26:32; Mrk. 14:28.\xt*\x*Kasiimpo sapulu samia murina sumai alingka i Galilea, i gunu mopadhana isusuakana Isa i manga incia. \v 17 Wakutuuna akamata Isa manga incia asombamea, maka dhaangia uka mosagaanana momerina. \v 18 Isa apekakasumo i manga incia tee apogau: "Bhari-bharia kuasa i sorogaa tee i alamu padhamo adhawuakaaku. \v 19 \x - \xo 28:19 \xo*\xt Tul. 1:8.\xt*\x*Rampaakanamo sumai ulingkamo, tee bhari-bharia lipu upamembalia muriku tee upapebhahoa i nuncana sarona o Ama tee Anana tee Rohina Aulataʼala Momangkilo, \v 20 tee uadharia apewau sagala giu mopadhana iparintaakaku to ingkomiu. Tee udhania, Iaku kupobhawa tee ingkomiu sakawana aahirina zamani."