\id LUK - WolioNT \ide UTF-8 \ide UTF-8 \rem Consultant approved version July 2018 \h LUKAS \toc3 Luk. \toc2 Lukas \toc1 LELE MALAPE IPAKAWAAKANA LUKAS \mt2 LELE MALAPE \mt2 IPAUMBAAKANA \mt1 LUKAS \is POGAU BHAA-BHAANA \im Boku Lele Malape iburina \bk Lukas\bk* apogauaka Isa amembali Raja Mopasalaamati ijanjiakana Aulataʼala to miana Israel tee uka to bhari-bharia uumatina maanusia. I nuncana boku incia sii Lukas aburia ande o Isa padhamo atodhawu tugasi minaaka i Rohina Aulataʼala to apakawaaka Lele Malape minaaka i Aulataʼala to mia misikini. Lele Malape sii amaheruaka mpuu manga mia mokakuranga. Dhaangia uka saangu giu mokaunde-unde motokamatana i nuncana bokuna \bk Lukas\bk*, siitumo i manga pasala bhaa-bhaana boku incia sii apogauaka umbaana Isa, kasiimpo i weta kapadhaana apogauaka toangkaana Isa apene i sorogaa. Tulatulana tuaapa Lele Malape sumai atopakolele sapadhana Isa atoangka i sorogaa apetulatulaakea uka moburina boku incia sii i nuncana boku \bk Tulatulana manga Rasulu.\bk* \ip I nuncana boku Lele Malape ipakawaakana Lukas sii, i weta rua anguna tee i weta nama anguna (kamata antona daftara i tambe sii) dhaangia manga tulatula tangkanamo motoburina i nuncana boku Lele Malape incia sii. Lanciringana, tulatula mopogauakana laguna malaaʼekati tee o umbaana manga gembala wakutuuna laahiriana Isa, Isa i Baitulla wakutuuna dhaangiapo amaidhiidhi, tee uka aʼibaratiaka miana Samaria momalapena incana tee anana momambuu. Boku incia sii apaporibhawo mpuu giuna to doʼa, Rohina Aulataʼala, tugasina manga bhawine i nuncana alaiani Isa, tee kaʼamponiana dosa minaaka i Aulataʼala. \iot Antona \io1 Porikanaana Pogau \ior 1:1-4 \ior* \io1 Laahiriana tee kakidhisana minaaka i Yohanes mopapebhahona tee Isa \ior 1:5--2:52 \ior* \io1 Kalaianina Yahya Mopapebhahona \ior 3:1-20 \ior* \io1 Papebhahoana Isa tee o kapancoba to karona \ior 3:2--4:13 \ior* \io1 Kalaianina Isa i tanga-tangana raʼeatina Galilea \ior 4:14--9:50\ior* \io1 Minaaka i Galilea sakawana i Yerusalem \ior 9:51--19:27 \ior* \io1 Ahadi kapadhaa i Yerusalem tee eo-eo mosagaanana \ior 19:28--23:56 \ior* \io1 Dhadhiana Isa pendua minaaka i matena, patiumbaakana karona tee toangkaana i sorogaa \ior 24:1-53 \ior* \c 1 \s1 Pogau Bhaa-bhaana \p \v 1 Teofilus momuliana, abhari o mia aʼusaha aburi tee aʼatoro manga giuna kajadia mopadhana momembali i tanga-tangata. \v 2 Manga incia aburi opea ipetulatulaakana mia mosakusiiakea tee matana karona manga kajadia minaaka i bhaa-bhaana mpuu. Manga sakusii sumai uka o bhatuana Aulataʼala mopakawaakana Firimanina. \v 3 Iaku samia padhamo kuparakisaaia tee kutilikia bhari-bharia minaaka i auwalina. Sumaimo sii-sii, kuunda kuburia uka tee kusausaua to Opuku Teofilus momulia. \v 4 Kupewau mboo sumai mamudhaakana umataua opea mopadhana iadhariakana Opuku satotuuna abanara mpuu. \s1 Kapaumbaaka to Laahiriana Yahya Mopapebhahona \sr 1:5-25 \p \v 5 Wakutuuna Herodes amembali rajana Poropinsi Yudea, dhaangia samia imamu sarona o Zakharia. Incia aminaaka i rombongana imamu Abia. Bhawinena aminaaka i siwuluna Harun, sarona o Elisabet. \v 6 Rua miaia o mia mosaalihi i aroana Aulataʼala. Manga incia adhadhi ataʼati tee atotuu-totuu aose bhari-bharia parinta tee hukumuna Kawasana Opu. \v 7 Maka manga incia inda tee anana roonamo Elisabet akomba. Tee ruamiaia amancuanamo. \p \v 8 Saangu wakutuu, akawamo o palina rombongana imamu Abia, Zakharia akarajaa tugasina amembali imamu i aroana Aulataʼala. \v 9 Mboomo kananeana manga imamu, manga incia tabeana aʼundia porikana to apatotapuaka incema o imamu bhemopesuana motugasina i nuncana Baitulla tee motununa dhupa iwe sumai. Tee o Zakharia motopilina i undia sumai. \v 10 Wakutuuna tangasaana tunuana dhupa, bhari-bharia mia modhaangiana i sambalina Baitulla adoʼa. \v 11 Sabutuna o malaaʼekatina Kawasana Opu apatiumbamo karona i Zakharia. Malaaʼekati sumai akakaro i weta kaanana mejana tunuana dhupa. \v 12 Wakutuuna Zakharia akamata malaaʼekati sumai, incia atokidhamo tee amaeka. \v 13 Kasiimpo malaaʼekati sumai apogau, "E Zakharia, bholi umaeka! Aulataʼala arangomea o doʼamu, tee o Elisabet bhawinemu bheapalaahiri samia ana umane, tee tabeana usarongiakea Yahya. \v 14 Ingkoo bheumasanaamo mpuu tee ukaunde-unde tee abhari mia bheasanaa rampaakana anaana incia sumai bhealaahiri naile itu. \v 15 Incia bheamembali mia maoge i matana Kawasana Opu, tee incia inda bheasumpu angguru atawa giu imalangoaka. Minaaka wakutuu i nuncana kompona inana, incia bheakuasaimea Rohina Aulataʼala Momangkilona. \v 16 Abhari miana Israel iadharina ambuli i Aulataʼala, Kawasana Opuna manga. \v 17 Rohina Aulataʼala Momangkilona bheadhawuakea kuasa i nuncana karona mamudhaakana incia amembali apewau mboomo Nabii Ilyas. Incia bhealingka aporikanaaka Kawasana Opu mamudhaakana bheapaamanimo o ama tee ana, tee mia modorohakana bheambuli i hikimatina mia mobanara. Tee mboo sumai bheapadhaangiaakea saangu uumati molaengana to Kawasana Opu." \v 18 Kasiimpomo apogaumo Zakharia i malaaʼekati sumai, "Tuaapa bhekumataua ande giu incia sii amembali? Sababuna kumancuanamo tee bhawineku amancuanamo uka." \v 19 Alawanimo malaaʼekati sumai kooni, "Iaku sii Jabaraili, tumpuana Aulataʼala, tee Incia padhamo atumpuaku mamudhaakana kupogau tee kupakawaaka lele malape sii to ingkoo. \v 20 Opea ipogauakaku sii bheamembali ande akawamo wakutuuna, maka roonamo ingkoo inda uparacaea, bheubhea; inda amembali upogau sampe opea ipogauakaku sii amembali." \v 21 Wakutuu incia sumai, manga mia abhari i sambali aantagimo Zakharia. Manga incia amentemo roonamo amangenge mpuu i nuncana Baitulla. \v 22 Wakutuuna alimba, incia indamo amembali apogauaka opeopea i manga incia tee amaʼanaimea manga ande incia akamatamo sala saangu pokamata i nuncana Baitulla kasiimpo Zakharia adhawuakamea tanda i manga incia, roonamo incia sadhaadhaana abhea. \v 23 Sapadhana kangengena akarajaa tugasina, ambulimo incia i bhanuana. \p \v 24 Inda mangenge Elisabet, bhawinena, abhawa-bhawamo tee kangengena lima mbula incia inda apatokamata karona, oonina, \v 25 "Siimo saangu i pewauna Kawasana Opu to iaku. Sii-sii Incia atilikiakumo tee apanaindaia o kaeaku i aroana mia roonamo kukomba." \s1 Paumbaaka to Kalaahiriana Isa \sr 1:26-38 \p \v 26 Wakutuuna Elisabet abhawa-bhawamo nama mbula, Aulataʼala atumpumo malaaʼekati Jabaraili alingka i Nazaret, saangu kampo i Poropinsi Galilea. \v 27 \x - \xo 1:27 \xo*\xt Mat. 1:18.\xt*\x*Jabaraili atumpua i samia kabuabua indapo momatauna umane, sarona Siti Mariam. Siti Mariam sumai padhamo apoporae tee Yusuf, siwuluna Raja Daud. \v 28 Wakutuuna malaaʼekati sumai apesua i bhanuana Siti Mariam, incia aposalamu, "Salamu, ingkoo ibarakatina Kawasana Opu! Kawasana Opu apobhawa tee ingkoo." \v 29 Siti Mariam atokidhamo arango pogau incia sumai, kasiimpo apogaumo i nuncana ngangarandana, "Opea maʼanana salamu sii?" \v 30 Apogaumo malaaʼekati sumai tee incia kooni, "Bholi umaeka, Siti Mariam, roonamo ingkoo upotibhaakamo rahumati minaaka i Aulataʼala. \v 31 \x - \xo 1:31 \xo*\xt Mat. 1:21.\xt*\x*Ingkoo bheubhawa-bhawa tee upalaahiri samia anaana umane tee usarongiakea Isa.\f + \fr 1:31 \fr*\ft Maʼanana "Isa" pogauna Ibrani, "Kawasana Opu apasalaamatiaka."\ft*\f* \v 32 \x - \xo 1:32-33 \xo*\xt 2Sa. 7:12; 7:13; 7:16; Yes. 9:6. \xt*\x*Incia bheamembali mia maoge tee bheasarongiakea Anana Aulataʼala Momalangana. Kawasana Opu, Aulataʼala bheadhawuakea pamarintana to Incia mboomo pamarintana Raja Daud, opuana. \v 33 Tee Incia bheaparintangi siwuluna Yakub saʼumurua tee pamarintana inda bheakoʼaahiri." \v 34 Pogaumo Siti Mariam i malaaʼekati sumai, "Maka iaku indapo kumatau umane, tuaapa giu incia sumai bheamembali?" \v 35 Lawanimo malaaʼekati sumai, "Rohina Aulataʼala Momangkilona bheaumba to ingkoo tee kuasana Aulataʼala Momalangana bheasalimbumbuko. Sababuna anaana bheipalaahirimu itu asarongiakea Momangkilona, Anana Aulataʼala. \v 36 Satotuuna Elisabet, witinaimu, sii-sii tangasaana abhawa-bhawa nama mbulamo, garaaka incia amancuanamo tee o mia apogauakea incia akomba. \v 37 \x - \xo 1:37 \xo*\xt Bhaa. 18:14.\xt*\x*Roonamo ande to Aulataʼala inda dhaangia inda momembalina." \v 38 Kasiimpomo Siti Mariam apogaumo kooni, "Iaku sii bhatuana Aulataʼala; taroakamo amembali to iaku mboomo ipogauakamu itu." Kasiimpo malaaʼekati sumai abholimo Siti Mariam. \s1 Siti Mariam tee Elisabet \sr 1:39-45 \p \v 39 Sapadhana incia sumai, Siti Mariam alingkamo i saangu kampo i Yudea i tana gunu. \v 40 Incia alingka i bhanuana Zakharia tee wakutuuna apesua incia aposalamu tee Elisabet. \v 41 Wakutuuna Elisabet arango salamuna Siti Mariam, anaana i nuncana kadhumana alumpamo. Kasiimpo Elisabet akuasaia Rohina Aulataʼala Momangkilona \v 42 apogaumo tee apekaogea suarana kooni, "Abarakatikomo i tanga-tangana bhari-bharia bhawine! Abarakatia uka o anaana i nuncana kadhumamu itu! \v 43 Incema buaka iaku sii sampe inana Kawasana Opuku aumba asoloaku? \v 44 Sababuna wakutuuna uposalamu atorango i talingaku, anaana i nuncana kadhumaku alumpamo rampaakanamo aunde mpuu. \v 45 Masanaamo mpuu ingkoo, roonamo uparacaea bhari-bharia ipogauakana Kawasana Opu to karomu itu bheamembali!" \s1 Lagu Pujiana Siti Mariam \sr 1:46-56 \p \v 46 \x - \xo 1:46-55 \xo*\xt 1Sa. 2:1-10.\xt*\x*Kasiimpomo Siti Mariam apogau, \q2 "Inyawaku apujimo Kawasana Opu, \q2 \v 47 tee rohiku akaunde-undemo mpuu roonamo Aulataʼala Mopasalaamatiaku, \q2 \v 48 roonamo Incia atilikiaku, bhatuana moporitambena! \q2 Pepuu sii-sii manga mia minaaka i zamanina bhari-bharia bheapogauaka kusanaa, \q2 \v 49 roonamo Aulataʼala Mokokuasana apewaumo giu momaoge to iaku -- pekangkiloa sarona! \q2 \v 50 Tee rahumatina abarakati manga mia momaekana tee Incia saʼumurua. \q2 \v 51 Incia apatokamataaka kuasana tee pewauana limana tee apapogaa-gaa manga mia momalangana incana. \q2 \v 52 Manga raja apasapomea minaaka i kauncuramakana tee mia moporitambena bheaangkatakea kauncuramakana. \q2 \v 53 Mia momaarana apekambosua tee sagala giu momalapena tee o mia morangkaea atumpua alingka tee ruambalia limana. \q2 \v 54 Incia atulungi Israel, bhatuana, \q2 roonamo Incia audhani rahumatina \q2 \v 55 \x - \xo 1:55 \xo*\xt Bhaa. 17:7.\xt*\x*ijanjiakana Kawasana Opu to opuata, Nabii Ibrahim tee manga siwuluna sampe saʼumurua." \p \v 56 Siti Mariam amboore i bhanuana Elisabet kera-kera talu mbula kangengena, kasiimpomo incia ambuli i bhanuana. \s1 Laahiriana Yahya Mopapebhahona \sr 1:57-66 \p \v 57 Kasiimpomo akawamo bulana, Elisabet apalaahirimo o ana umane. \v 58 Wakutuu manga sarimbanuana tee manga witinaina arangomo ande o Kawasana Opu asusuakamea rahumatina momaogena mpuu i Elisabet, aundemo manga mopobhawana tee incia. \v 59 Kamondona walu eo, aumbamo manga to atandaki anaana sumai. Manga incia gauna asarongiakea Zakharia, mboomo sarona amana, \v 60 maka inana apogau, "Bholi, incia tabeana atosarongiaka Yahya." \v 61 Manga incia apogau, "I nuncana witinaimu inda samia uka mokosarona mboo sumai." \v 62 Kasiimpo manga incia adhawu tanda i Zakharia tee saro opea bheadhawuakea to anana sumai" \v 63 Zakharia aemani saangu bhatu kaburia minaaka i manga incia kasiimpo aburi mboo sii kooni, "Sarona Yahya." Manga incia aposamente. \v 64 I wakutuu incia sumai uka Zakharia amembalimo apogau tee indamo abhea, kasiimpo incia apogau tee apujimo Aulataʼala. \p \v 65 Manga sarimbanuana aposamaeka tee lele incia sumai atorangomo i saangua tana mokogunuana i lipu Yudea. \v 66 Bhari-bharia mia morangona giu incia sumai aposaabhamo i nuncana ngangarandana manga kooni, "Bheamembali opea anana incia sumai naile itu?" Sababuna Kawasana Opu apobhawa tee incia. \s1 Lagu Pujiana Zakharia \sr 1:67-80 \p \v 67 Zakharia, amana anaana sumai, akuasaia Rohina Aulataʼala Momangkilo, kasiimpo incia apakawaaka kasamea mominaakana i Kawasana Opu. Incia apogau, \q2 \v 68 "Maimo tapujiaka Kawasana Opu, Aulataʼalana lipuna Israel! \q2 Incia aumbamo atulungi uumatina tee apabebasia manga. \q2 \v 69 Incia apatotapuakamo to ingkita Samia Momangapasalaamatina Mokokuasana \q2 minaaka i tanga-tangana siwuluna Raja Daud, bhatuana, \q2 \v 70 Mboomo mopadhana ifirimaniakana \q2 alaloi manga nabiina momangkilo minaaka i zamani momangenge. \q2 \v 71 Inciamo momangapasalaamatina minaaka i manga musuta, \q2 tee minaaka i limana manga mia momangabancina. \q2 \v 72 Aulataʼala apewau mboo sumai to asusuaka kaasina to opu-opuata tee audhani pojanjiana momangkilo. \q2 \v 73 Roonamo Aulataʼala padhamo ajanji tee apotunda mboo sumai tee Nabii Ibrahim opuata, \q2 \v 74 To mangapasalaamati minaaka i limana manga musuta, \q2 mamudhaakana ingkita inda tamaeka talaiani Incia, \q2 \v 75 tee mboo sumai tamembali tadhadhi mangkilo tee mobanarana i aroana saʼumurua dhadhita. \q2 \v 76 E anaku, Ingkoo bheutosarongi Nabiina Aulataʼala Momalanga. \q2 Ingkoo bheuporikanaaka Kawasana Opu to upasiapuaka dhala to Incia. \q2 \v 77 Ingkoo bheupakawaakea i manga uumatina tuaapa carana mamudhaakana manga amembali asalaamati, roonamo Aulataʼala aʼamponi dosana manga incia. \q2 \v 78 Roonamo rahumati tee kaasina Aulataʼalata, \q2 saangu eo mobhaauna bheaumbamo -- Eona Kasalaamati minaaka i sorogaa, \q2 bheasuluwi ingkita mboomo matanaeo mobhetena minaaka i kalangaana. \q2 \v 79 Tee mboo sumai, Aulataʼala bheatulungi ingkita momboorena i nuncana kalalanda tee momaekana ajalana. \q2 Caheana Kawasana Opu bheamangatonda i dhalana, tee mangasusuaka dhala moporopena i kasanaa tee dhadhi malape." \p \v 80 Anana Zakharia sumai ahandamo amaoge tee rohina ahandamo amakaa. Incia amboore i tana matuu sampe akawa wakutuuna to apatiumbaaka karona i lipuna Israel. \c 2 \s1 Laahiriana Isa \sr 2:1-7 \r (Mat. 1:18-25) \p \v 1 Inda amangenge sapadhana Yahya alaahiri, Kaisar Agustus apalimba parinta mamudhaakana raʼeatina bhari-bharia lipu pamarintana Roma adaftaraaka karona to sensus. \v 2 O siimo wakutuuna to daftaraa bhaa-bhaana ipadhaangiana wakutuuna Kirenius amembali gubernuru i Poropinsi Siria. \v 3 Bhari-bharia mia wakutuu incia sumai alingka adaftaraaka karona i kampona samia-samia. \p \v 4 Mboo sumai uka, Yusuf alingka minaaka i kampo Nazaret Poropinsi Galilea tee aporope i kampo Bait Lahim Poropinsi Yudea, lipu laahiriana Raja Daud. Yusuf alingka i Bait Lahim sumai roonamo incia siwuluna Raja Daud. \v 5 Incia alingka to adaftaraaka karona apobhawa tee Siti Mariam, poraena motangasaana abhawa-bhawa. \p \v 6 Wakutuuna manga dhaangia i Bait Lahim, akawamo henggana Siti Mariam bheakoana. \v 7 Incia apalaahiri samia ana umane, o tumpena. Anaana sumai akomutia tee kae kasiimpomo apadhongia i dhingkanana kandeana binata, roonamo inda dhaangia kamarana tamu to manga incia. \s1 Manga Gembala \sr 2:8-20 \p \v 8 Inda maridho minaaka i Bait Lahim sumai i tana mokorumpu, dhaangia pia mia gembala mojaganina dumbana manga wakutuuna malo sumai. \v 9 Saanampuu samia malaaʼekatina Kawasana Opu akakaromo i saripina manga tee caheana momuliana Kawasana Opu atilamea manga tee amaekamo mpuu. \v 10 Maka o malaaʼekati sumai apogau, "Bholi umaeka! Iaku kubhawa Lele Malape to ingkomiu, kaunde-unde maoge to saangua lipu. \v 11 Eo sii alaahirimo i kotana Raja Daud samia Mopasalaamatina ingkomiu, sarona Al Masi,\f + \fr 2:11 \fr*\ft Al Masi dhaangia sarona minaaka i pogauna Ibrani "Mesias." Maʼanana Mesias "mia iminakina bhaana." Mia sumai bhaana aminakia to tandana asahamo Kawasana Opu to ambembali raja atawa nabiina atawa imamuna. \ft*\f* Kawasana Opu. \v 12 O siimo tandana: ingkomiu bheukamata samia anana akumutiakea kae, apadhongia i dhingkanana kandeana binata." \v 13 Sanampuu atokamatamo akawamo sarombonga maoge malaaʼekati suludaduna sorogaa apobhawa-bhawa tee malaaʼekati sumai. Manga incia apujimo Aulataʼala tee apogau, \q2 \v 14 "Kamuliangi to Aulataʼala i sorogaa momalanga! \q2 Tee i bhawona dunia, adhadhi apomalape to manga mia mopasanaana incana Aulataʼala."\f + \fr 2:14 \fr*\ft Dhaangia uka manga kaburi momangenge motoburina "Kasanaa i bhawona dunia, tee rahumati to manga mia."\ft*\f* \m \v 15 Sapadhana manga malaaʼekati sumai abholi manga incia tee ambuli i sorogaa, manga gembala sumai apogaumo samia tee mosagaanana, "Maimo talingkaaka i Bait Lahim takamataaka bhari-bharia momembalina, mboomo ipakawaakana Kawasana Opu i ingkita." \v 16 Manga incia alingka apekadhei apokawaaka Siti Mariam tee Yusuf tee anana sumai tangasaana apadhongia i dhingkanana kandeana binata. \v 17 Wakutuuna manga gembala akamata anaana incia sumai, manga incia apetulatulaakamo opea ipogauakana manga malaaʼekati to anaana sumai. \v 18 Bhari-bharia mia morangona tulatulana manga gembala sumai aposamentemo. \v 19 Maka o Siti Mariam adhikaia bhari-bharia sumai i nuncana ngangarandana tee afikifikirimea. \v 20 Kasiimpomo manga gembala sumai ambulimo apuji tee amuliangi Aulataʼala roonamo bhari-bharia arangomea manga tee akamatea, apokana mboomo ipogauakana malaaʼekati sumai. \s1 Isa Atandakia tee Apasaraakaakea i Kawasana Opu \s1 Simeon tee Hana Apokawa tee Isa \sr 2:21-40 \p \v 21 \x - \xo 2:21 \xo*\xt Luk. 1:31.\xt*\x*Sapadhana walu eo umuruna, akawamo wakutuuna anaana sumai atandakia. Tee manga incia asarongiakemea Isa, o sarona kadhawuna malaaʼekati to Incia wakutuuna Siti Mariam indapo abhawa-bhawa. \p \v 22 Pata pulu eo sapadhana Isa alaahiri, akawamo wakutuuna Yusuf tee Siti Mariam apewau adatina kangkilo mboomo Hukumuna Nabii Musa. Kasiimpomo manga incia abhawamo Isa i Yerusalem to apasarakaaka Incia i Kawasana Opu. \v 23 \x - \xo 2:23 \xo*\xt Limb. 13:2; 13:12.\xt*\x*(Sababuna i nuncana Hukumuna Kawasana Opu padhamo atoburi mboo sii, "Bhari-bharia ana umane tumpe bheapekangkiloa to Aulataʼala.") \v 24 Jadi wakutuuna manga incia iwe sumai, manga incia apasiapuakamea kurubani mboomo ifirimaniakana i nuncana Hukumuna Kawasana Opu, "Sapasa manu-manu bhokuru atawa rua mbaa manu-manu jarajara." \p \v 25 Wakutuu incia sumai i Yerusalem dhaangia samia umane sarona Simeon. Incia mia mobanara tee asaalihi, moantagina wakutuuna Aulataʼala bheapasalaamati lipu Israel roonamo Rohina Aulataʼala Momangkilona apobhawa-bhawa tee incia, \v 26 tee padhamo apaumbaakea to incia kooni indapo bheamate ande indapo akamata Al Masi, Raja Mopasalaamatina ijanjiakana Kawasana Opu. \v 27 Jadi wakutuuna Siti Mariam tee Yusuf abhawa Isa i aroana Baitulla to apasaraakaaka Isa i Kawasana Opu mboomo Hukumu Taurati, Rohina Aulataʼala abhoku ngangarandana Simeon mamudhaakana apesuamo porikana i aroana Baitulla. \v 28 Simeon asangomo Anaana sumai kasiimpo apujimo Aulataʼala. \q2 \v 29 "Sii-sii, Kawasana Opu udhanimea janjimu tee iaku. \q2 Roonamo itu, taroakamea bhatuamu sii amate tee kasanaa, siitumo atumpumo incaku. \q2 \v 30 Tee karoku padhamo kukamatea tuaapa Ingkoo bheupasalaamati uumatimu, \q2 \v 31 tee tuaapa Ingkoo bheupasalaamati manga mia minaaka i bhari-bharia lipuna. \q2 \v 32 Anaana sii mboomo kainawa bhemosuluwina manga lipu mosagaanana mencuana lipu Israel, \q2 tee Anaana sii moumbaakana kamuliana to uumatimu Israel." \p \v 33 Amana tee inana Anaana sumai amentemo arango opea ipogauakana Simeon to Isa. \v 34 Kasiimpo Simeon abarakatimo manga incia tee apogau i Siti Mariam, o inana Anaana sumai, "Satotuuna Anaana incia sii ipilina Aulataʼala to mopabinasana tee mopasalaamatina mia bhari i Israel. Moomini Inciamo saangu tanda ilambokona Aulataʼala, mia bhari bheamendeua. \v 35 Tee mboo sumai atobungkaleaka antona ngangarandana mia bhari. Tee uka bheaumba kapiina incamu mboomo tobho momatadha atobhoki inyawamu karomu." \p \v 36 Iwe sumai dhaangia uka samia nabii bhawine sarona o Hana, anana Fanuel, minaaka i lipu Asyer. Incia momatuana mpuu umuruna. Sapadhana pitu tao kawina, \v 37 Hana amembalimo iaiaro, tee o umuruna walu pulu pata tao. Incia sadia i Baitulla, malo eona incia asambahea i Aulataʼala tee apoasa tee adoʼa. \v 38 Wakutuu incia sumai uka aumbamo Nabii Hana iwe sumai tee aemani sukuru i Aulataʼala tee apogauaka Anaana sumai i bhari-bharia mia motangasaana moantagina wakutuuna Aulataʼala alamboko Al Masi to apabebasiaka Yerusalem\f + \fr 2:38 \fr*\ft Kota Yerusalem i aeati incia sii maʼanana o lipu Israel. Wakutuu incia sumai, lipu Israel aparintangia Pamarintana Roma. Raʼeatina Yahudi aantagi samia mopabebasina miana Israel minaaka i Pamarintana Roma.\ft*\f*. \p \v 39 \x - \xo 2:39 \xo*\xt Mat. 2:23.\xt*\x*Sapadhana Yusuf tee Siti Mariam apewau bhari-bharia sarana Hukumuna Kawasana Opu, manga incia ambulimo i kampona i Nazaret i Poropinsi Galilea. \v 40 Anaana sumai ajulumo amaoge tee amakaa. Incia abukeaka hikimati tee rahumatina Aulataʼala dhaangia i karona. \s1 Isa I Wakutuu Umuruna Sapulu Rua Tao i Aroana Baitulla \sr 2:41-52 \p \v 41 \x - \xo 2:41 \xo*\xt Limb. 12:1-27; Kap. 16:1-8.\xt*\x*Satao-satao mancuanana Isa alingka i Yerusalem to araraeaaka Paska.\f + \fr 2:41 \fr*\ft I zamanina Isa, raʼeatina Yahudi araraeaaka Paska roonamo Kawasana Opu atumpu manga incia araraeakea satao-satao wakutuuna Incia apabebasia manga minaaka i tana Mesir wakutuu manga apabhatuaia. Jadi i malona Paska manga incia tabeana akurubaniaka sambaa dumba tee akandea o dumba sumai i Yerusalem.\ft*\f* \v 42 Tee wakutuuna Isa akoʼumuru sapulu rua tao, manga incia alingka i Yerusalem mboomo sumai kananeana manga apewau ande eona raraeana Paska. \v 43 Sapadhana raraea sumai ambulimo manga, maka Isa dhaangiapo amboore i Yerusalem, sainamo inana tee amana inda amataua. \v 44 Roonamo manga incia afikiria ande Incia dhaangia i tanga-tangana manga mia sapobhawana. Sapadhana alingka saeoa, manga incia apeelomea Isa i tanga-tangana manga witinaina tee manga musirahana. \v 45 Roonamo manga inda apotibhaakea Isa iwe sumai, kasiimpomo manga ambuli pendua i Yerusalem tee apeelo Incia. \v 46 Kamondona talu eo, manga incia apotibhaakamo Isa i aroana Baitulla. Incia tangasaana akatoro-toro iwe sumai i tanga-tangana manga guru agama, apoose aperangoi manga incia tee adhawuakea kaabhaki-kaabhaki i manga incia. \v 47 Bhari-bharia mia morangona pogauna Isa aposamentemo roonamo kakidhana tee kalawanina ibhoasakana. \v 48 O amana tee inana sakamatana Incia atokidhamo. Kasiimpomo Siti Mariam aabhaki Incia, "Pokia upekarasai ingkami, Anaku? Pia eo sii iaku tee amamu tameri tapeeloko." \v 49 Isa alawani, "Pokia Uma tee Ina upeelo Iaku? Buaka uma tee ina inda umataua Iaku tabeana dhaangia i nuncana bhanuana Amaku?" \v 50 Maka manga incia inda amaʼanaia opea ipogauakana Isa. \v 51 Kasiimpomo Isa ambuli tee manga incia i kampo Nazaret tee Incia sadia ataʼati i manga mancuanana. Maka inana adhikaia bhari-bharia giu incia sumai i nuncana ngangarandana. \p \v 52 Isa sii juluna eo, julu amaoge, julu abukeaka hikimati, julu amaasiakea Aulataʼala tee uka maanusia. \c 3 \s1 Yahya Mopapebhahona Manga Mia Motoba \sr 3:1-20 \r (Mat. 3:1-12; Mrk. 1:1-8; Yah. 1:19-28) \p \v 1 Sapadhana Kaisar Tiberius aparinta pamarintana Roma sapulu lima tao -- wakutuuna Pontius Pilatus amembali gubernuru i Poropinsi Yudea, tee Raja Herodes aparinta i Poropinsi Galilea, Raja Filipus, witinaina minaaka Herodes, aparinta i Poropinsi Iturea tee Trakhonitis, sainamo Raja Lisanias aparinta i Abilene \v 2 -- i wakutuuna incia sumai, momembalina Kapalana Imamu Maoge siitumo Hanas tee Kayafas -- wakutuu incia sumai uka, Aulataʼala apasapo firimanina i Nabii Yahya, anana Zakharia, i tana matuu. \v 3 Kasiimpo alingkamo Nabii Yahya i bhari-bharia lipu inda amaridho minaaka i Umala Yordan to apakawaaka lele minaaka i Aulataʼala. Nabii Yahya apogau, "Ingkomiu utopapebhaho mboomo tanda padhamo utoba minaaka i dosamiu tee o Aulataʼala padhamo aʼamponikomiu." \v 4 Mboomo momondona motoburi i nuncana kitabi Nabii Yesaya: \q1 "Dhaangia tee mia mokagora-gorana i tana matuu kooni, \q1 'Pasiapuakea dhala to Kawasana Opu! \q1 Pekakateakea dhala to ilaloina!'" \p \v 5 Bhari-bharia mbolonga atotutubhi, \q2 tee bhari-bharia gunu tee tampa momalanga aparatea. \q2 Dhala mokokelu-kelu apekakatea, \q2 tee o dhala mokobhatu-bhatu aparatea. \q2 \v 6 Bhari-bharia mia bheakamata kasalaamati moumbana minaaka i Aulataʼala." \p \v 7 \x - \xo 3:7 \xo*\xt Mat. 12:34; 23:33.\xt*\x*Abhari mpuu o mia moumbana i Nabii Yahya to apapebhahoa. Nabii Yahya apogau i manga incia, "E ingkomiu mokofeʼelina mboomo ulo! Incema mopaumbakomiu ande ingkomiu umembali upalai minaaka i amarana Aulataʼala bhemoumbana? \v 8 \x - \xo 3:8 \xo*\xt Yah. 8:33.\xt*\x*Susuakea tee pewaumiu ande ingkomiu utobamo minaaka i dosamiu! Tee bholi upogau i nuncana ngangarandamiu, 'Ingkami tabebasi minaaka i kahukumuna Kawasana Opu roonamo Nabii Ibrahim dhaangiapo opu-opuamami!' Iaku kupogau tee ingkomiu, minaaka i manga bhatu sii o Nabii Ibrahim amembali apadhaangia siwulu to Ibrahim! \v 9 \x - \xo 3:9 \xo*\xt Mat. 7:19.\xt*\x*Sii-sii o ndamu padhamo apasiapuakea i kulesena kau. Bhari-bharia puuna kau inda mokobhakena malape bheatopale tee atobhanaka i nuncana waa." \p \v 10 Kasiimpomo manga mia bhari sumai aabhamo tee incia kooni, "Ande mboo itu, opea bheipewaumami?" \v 11 Nabii Yahya alawani kooni, "Incema-incema mokobhajuna rua pasa tabeana adhawuakea sapasa to mia inda mokobhaju; tee incema-incema mokokinandena tabeana apewau mboo sumai uka." \v 12 \x - \xo 3:12 \xo*\xt Luk. 7:29.\xt*\x*Manga pande enena balasitee aumbamo uka i Nabii Yahya to apapebhahoa kasiimpomo aabha, "Guru, opea bheipewaumami?" \v 13 Alawanimo Nabii Yahya, "Bholi uemani balasitee mokolabhi minaaka opea mopadhana ibhotukiakana pamarinta." \v 14 Tee dhaangia uka o suludadu moabhana, "Opea bheipewaumami?" Alawanimo Nabii Yahya i manga incia, "Bholi uhanda-handa mia atawa ubhebhea to urampasi doina tee bholi upio mia. Podhomo sakawana i ponambomiu." \p \v 15 Wakutuu incia sumai apepuumo manga mia apoabha-abhaki, aipo Nabii Yahya sii o Al Masi, Raja Mopasalaamatina iantaantagina manga incia? \v 16 Nabii Yahya apogau tee manga incia, "Iaku kupapebhahokomiu tee uwe, maka dhaangiapo uka bhemoumbana samia molabhina kuasana minaaka i iaku. Moomini kubungkale talina sandalina iaku inda kulaenga. Mia incia sumai bheapapebhahokomiu tee Rohina Aulataʼala Momangkilo tee waa. \v 17 I limana dhaangia tee katepi to apekangkiloaka tampana papogaana ompolena gandum. Gandumna bhearombusakea i nuncana kampirina, maka bhari-bharia kulina bheatunua i waa inda momate." \p \v 18 Mboomo sumai o Nabii Yahya tee pegiu-giuna cara wakutuuna incia apakawaaka Lele Malape to manga mia bhari sumai. \v 19 \x - \xo 3:19-20 \xo*\xt Mat. 14:3-4; Mrk. 6:17-18.\xt*\x*Nabii Yahya uka audhaniaka Raja Herodes, moparintana Poropinsi Galilea, roonamo Herodes akawi tee Herodiah bhawinena witinaina, tee sagala giuna kadhaki mosagaanana mopadhana ipewauna. \v 20 Maka Raja Herodes ahandamo kadhakina tee apapesua Nabii Yahya i nuncana katorongku. \s1 Isa Atopapebhaho \sr 3:21-22 \r (Mat. 3:13-17; Mrk. 1:9-11; Yah. 1:32-34) \p \v 21 Sapadhana incia apapebhaho bhari-bharia mia sumai, incia uka apapebhaho Isa. Tangasaana Isa adoʼa, laiana atobungkalemo \v 22 \x - \xo 3:22 \xo*\xt Bhaa. 22:2; Zab. 2:7; Yes. 42:1; Mat. 3:17; Mrk. 1:11; Luk. 9:35.\xt*\x*tee o Rohina Aulataʼala Momangkilona asapomo i bhawona mboomo manu-manu jarajara. Kasiimpomo atorangomo suarana minaaka i laiana apogau, "Ingkoomo Anaku imaasiakaku tee Ingkoomo mopasanaana namisiku." \s1 Siwuluna Isa \sr 3:23-38 \r (Mat. 1:1-17) \p \v 23 Wakutuuna Isa aadhari manga mia, umuruna kera-kera talu pulu tao. Irangona minaaka i manga mia, Incia anana Yusuf, Yusuf anana Eli. \v 24 Eli anana Matat, Matat anana Lewi, Lewi anana Malkhi, Malkhi anana Yanai, Yanai anana Yusuf. \v 25 Yusuf anana Matica, Matica anana Amos, Amos anana Nahum, Nahum anana Hesli, Hesli anana Nagai. \v 26 Nagai anana Maat, Maat anana Matica, Matica anana Simei, Simei anana Yosekh, Yosekh anana Yoda. \v 27 Yoda anana Yohanan, Yohanan anana Resa, Resa anana Zerubabel, Zerubabel anana Sealtiel, Sealtiel anana Neri. \v 28 Neri anana Malkhi, Malkhi anana Adi, Adi anana Kosam, Kosam anana Elmadam, Elmadam anana Er. \v 29 Er anana Yesua, Yesua anana Eliezer, Eliezer anana Yorim, Yorim anana Matat, Matat anana Lewi. \v 30 Lewi anana Simeon, Simeon anana Yuda, Yuda anana Yusuf, Yusuf anana Yonam, Yonam anana Elyakim. \v 31 Elyakim anana Melea, Melea anana Mina, Mina anana Matata, Matata anana Natan, Natan anana Daud. \v 32 Daud anana Isai, Isai anana Obed, Obed anana Boas, Boas anana Salmon, Salmon anana Nahason. \v 33 Nahason anana Aminadab, Aminadab anana Admin, Admin anana Arni, Arni anana Hezron, Hezron anana Peres, Peres anana Yuda. \v 34 Yuda anana Yakub, Yakub anana Ishak, Ishak anana Ibrahim, Ibrahim anana Terah, Terah anana Nahor. \v 35 Nahor anana Serug, Serug anana Rehu, Rehu anana Peleg, Peleg anana Eber, Eber anana Salmon. \v 36 Salmon anana Kenan, Kenan anana Arpakhsad, Arpakhsad anana Sem, Sem anana Nuh, Nuh anana Lamekh. \v 37 Lamekh anana Metusalah, Metusalah anana Henokh, Henokh anana Yared, Yared anana Mahalaleel, Mahalaleel anana Kenan. \v 38 Kenan anana Enos, Enos anana Set, Set anana Adamu, tee Adamu anana Aulataʼala. \c 4 \s1 Kapancoba i Tana Matuu \sr 4:1-13 \r (Mat. 4:1-11; Mrk. 1:12-13) \p \v 1 Isa, mobukeakana Rohina Aulataʼala Momangkilona, ambulimo minaaka i Umala Yordan, kasiimpo abhawamea Rohina Aulataʼala i tana matuu. \v 2 Iwe sumai, Incia amboore pata pulu eo kangengena tee acobaia Ibilisi mokapalana manga seetani. Kangengena iwe sumai Incia inda akande opeopea tee sapadhana wakutuu incia sumai amaaramo. \v 3 Kasiimpo apogaumo Ibilisi tee Incia, "Ande Ingkoo Anana Aulataʼala, tumpua bhatu sii amembali roti." \v 4 Alawani Isa i incia, "I nuncana Kitabi Momangkilona padhamo atoburi, 'Maanusia adhadhi mencuana tangkanamo minaaka i roti.'" \p \v 5 Kasiimpomo Ibilisi abhawa Isa i saangu tampa momalangana tee i nuncana sakijamata incia apakamataakamea i Isa bhari-bharia pamarintana dunia sii. \v 6 Apogau Ibilisi i Incia, "Bhari-bharia kuasa sumai tee kamuliangina bhekudhawuakea i Ingkoo, sababuna bhari-bharia sumai padhamo apasaraakea i iaku tee Iaku kudhawuaka i incema ipeeluku. \v 7 Sumaimo ande Ingkoo usomba i iaku, bhari-bharia sumai bheamembali pewauamu." \v 8 Maka Isa apogau i incia, "Dhaangia atoburi, 'Ingkoo tabeana usomba Kawasana Opu, Aulataʼalamu, tee tangkanamo i Incia ingkoo usambahea!'" \p \v 9 Kasiimpomo Ibilisi abhawa Isa i Yerusalem tee adhikaia i bumbungana Baitulla, kasiimpo apogaumo Ibilisi i Incia, "Ande Ingkoo Anana Aulataʼala, pakotibua karomu minaaka iwe sii sampe i tambe, \v 10 \x - \xo 4:10-11 \xo*\xt Zab. 91:11-12.\xt*\x*sababuna dhaangia atoburi i Kitabi Momangkilo, 'To Ingkoo, Incia bheaparintangiakea manga malaaʼekatina to ajagani Ingkoo, \v 11 tee manga incia bheataanakako i bhawona limana, mamudhaakana o aemu inda atosunu i bhatu.'" \v 12 Isa alawania, "Dhaangia firimani, 'Bholi ucobai Kawasana Opu, Aulataʼalamu!" \p \v 13 Sapadhana Ibilisi aʼaahiria bhari-bharia kapancoba sumai, incia asowo minaaka i Isa tee aantagi wakutuu momalape. \s1 Isa Ambuli i Galilea \sr 4:14-15 \r (Mat. 4:12-17; Mrk. 1:14-15) \p \v 14 I nuncana kuasana Rohina Aulataʼala ambulimo Isa i Poropinsi Galilea. Tee atorangomo lele to Incia i saangua lipu sumai. \v 15 Tangasaana sumai Incia aadhari i manga tampana ibaadati tee bhari-bharia mia apujimo Incia. \s1 Isa Inda Atotarima i Nazaret \sr 4:16-30 \r (Mat. 13:53-58; Mrk. 6:1-6) \p \v 16 Incia aumba i kampo Nazaret, tampana Incia atopekaoge, tee mboomo kananeana i eona Saputuu\f + \fr 4:16 \fr*\ft Manga miana Yahudi atumpua Kawasana Opu aponiunto minaaka i karajaana samia-samia i eona Saputuu mamudhaakana manga amembali asomba i Kawasana Opu.\ft*\f* Incia apesua i tampana ibaadati, kasiimpomo akakaro to abaca Kitabi Momangkilo. \v 17 I Incia adhawua Kitabi Nabii Yesaya tee wakutuuna abungkale kalulungina, Incia apotibhaaka aeati motoburina mboo sii, \q \v 18 "Rohina Kawasana Opu dhaangia i Iaku, \q1 rampaakanamo Incia padhamo amina-minaiki bhaaku\f + \fr 4:18 \fr*\ft I zamani manga nabii, ande samia ipilina Kawasana Opu to apamembalia samia nabii, raja, atawa imamu, kananeana o bhaana amina-minaikia to tandana mia sumai atopilimo. \ft*\f* to apakawaaka Lele Malape i manga mia misikini; \q1 tee Incia padhamo alambokoaku \q \v 19 to kupakoleleaka kabebasi to manga mia itorongku, \q1 tee pokamata to manga mia mawilo, \q1 to kupabebasi manga mia ipisaki, \q1 tee kupaumbaaka wakutuuna rahumatina Kawasana Opu aumbamo." \p \v 20 Kasiimpomo Incia atutubhi Kitabi sumai, adhawuakea pendua kalulungina i pagawena, kasiimpo auncura, tee o matana bhari-bharia mia i nuncana tampana ibaadati sumai aposatonto Incia. \v 21 Kasiimpo Incia apepuu aadhari manga incia kooni, "I eo sii amondomo aeati incia sii wakutuuna ingkomiu urangoa." \v 22 Tee bhari-bharia mia sumai apujimo Isa roonamo manga incia amente tee pogau momalape ibhoasakana, kasiimpo pogauna manga incia, "O siimo anana Yusuf, garaaka amakidhamo apogau mboo sumai?" \v 23 Maka o Isa apogau i manga incia, "Dhaanamo ingkomiu bheupogauaka ibarati incia sii i Iaku, 'E dhotoro, pauntoakapo karomu samia.' Pewaua iwe sii uka, i kampomu karomu, bhari-bharia irangomami mopadhana amembali i kampo Kapernaum!" \v 24 \x - \xo 4:24 \xo*\xt Yah. 4:44.\xt*\x*Tee Incia apogau uka, "Iaku kupogau tee ingkomiu, satotuuna inda dhaangia o nabii iharagaangi i kampona karona. \v 25 Tee Iaku kupogau i ingkomiu, tee pogauku sii atotuu, i zamanina Nabii Ilyas atopotibhaaka abhari iaro bhawine i Israel wakutuuna laiana atotutubhi kangengena talu tao nama mbula tee wakutuuna kanarakaana kaara mohandana mpuu akangkanai saangua lipu. \v 26 Maka o Nabii Ilyas alambokoa mencuana i sala samia minaaka i manga incia, tabeana i samia iaro bhawine i Sarfat, i tana Sidon. \v 27 Tee i zamanina Nabii Ilyasa abhari mia kuli dhaa i Israel tee inda dhaangia moomini samia ipauntona, tabeana Naaman, miana Siria sumai." \v 28 Arango incia sumai aʼamaramo mpuu bhari-bharia mia i tampana ibaadati sumai. \v 29 Manga incia abhangu akakaro, kasiimpo apadhencu Isa alimba minaaka i kampo Nazaret tee abhawa Incia i pimpina gunu, tapana kampo sumai, to atudhaaka Incia minaaka i pimpina gunu sumai. \v 30 Maka o Isa adhala i tanga-tangana manga incia, kasiimpo alingka. \s1 Isa i Nuncana Tampana Ibaadati i Kapernaum \sr 4:31-37 \r (Mrk. 1:21-28) \p \v 31 Kasiimpomo Isa alingka i Kapernaum, saangu kampo i Poropinsi Galilea, kasiimpomo aadhari iwe sumai i eona Saputuu. \v 32 \x - \xo 4:32 \xo*\xt Mat. 7:28-29.\xt*\x*Manga mia atokidha arango kaadharina, sababuna pogauna abukeaka kuasa. \v 33 I nuncana tampana ibaadati sumai dhaangia samia ipesuaikina seetani monaajisina tee incia akakee-kee tee suara makaa, \v 34 "E Ingkoo, Isa miana Nazaret, opea ifaraluumu tee ingkami? Ingkoo uumba to upabinasa ingkami? Kumataua incema Ingkoo -- Momangkilona minaaka i Aulataʼala!" \v 35 Maka o Isa ahompalia, "Unto, limbamo minaaka i incia!" Tee o seetani sumai uka arambitaka mia incia sumai i tanga-tangana mia bhari, kasiimpo alimba minaaka i incia tee inda sampeampearo apekapiia. \v 36 Tee bhari-bharia mia atokidha, kasiimpo apogaumo samia tee mosagaanana, pogauna, "Amalape mpuu pogauna sii! Sababuna abukeaka kalape tee kuasa Incia adhawu parinta i manga rohi madhaki tee manga incia uka alimbamo." \v 37 Tee atorangomo lele to Incia iapai-iapai i lipu sumai. \s1 Isa Apaunto Kapiina Ina Maniana Simon Petrus tee Mia Mosagaanana \sr 4:38-41 \r (Mat. 8:14-17; Mrk. 1:29-34) \p \v 38 Kasiimpomo Incia abholi tampana ibaadati sumai tee alingka i bhanuana Simon. Iwe sumai uka dhaangia ina maniana Simon tangasaana amapii amakaa sodhona tee manga incia aemani i Isa mamudhaakana atulungia. \v 39 Kasiimpo Incia akakaro i saripina bhawine sumai to apadhencu kapiina sodhona, tee panyakina sumai auntomo. Bhawine sumai lausakamo abhangu tee alaiani manga incia. \p \v 40 Wakutuuna matanaeo atondu, abhawamea i Isa bhari-bharia manga mia monarakaakana sagala giuna panyaki. Isa adhingkuakea tee limana manga incia samia-samia tee manga incia apauntoa o kapiina. \v 41 Manga seetani uka alimbamo minaaka i mia bhari apoose akakee-kee kooni, "Ingkoo Anana Aulataʼala!" Kasiimpo Incia ahompali manga seetani tee asasia manga apogau, roonamo manga incia amataua ande Incia satotuuna Al Masi, Raja Mopasalaamatina. \s1 Isa Aadhari i Lipu Sagaanana \sr 4:42-44 \r (Mrk. 1:35-39) \p \v 42 Wakutuuna amainawamo, Isa alingka i saangu tampa momalino. Maka o mia bhari apeelo Incia, kasiimpo apotibhaakea tee aʼusaha ataangia mamudhaakana inda abholia manga. \v 43 Maka Isa apogau i manga incia, "Iaku tabeana kupakawaaka Lele Malape Pamarintana Aulataʼala i manga kota tee kampo mosagaanana. Roonamo to sumaimo alambokoaku Aulataʼala." \v 44 Mboo sumaimo o Isa apakawaakea Lele Malape minaaka i Aulataʼala i manga tampana ibaadati i Poropinsi Yudea\f + \fr 4:44 \fr*\ft Dhaangia uka manga kaburi momangenge motoburina, "Poropinsi Galilea."\ft*\f*. \c 5 \s1 Petrus, Yakub, tee Yahya Aose Isa \sr 5:1-11 \r (Mat. 4:18-22; Mrk. 1:16-20) \p \v 1 \x - \xo 5:1-3 \xo*\xt Mat. 13:1-2; Mrk. 3:9-10; 4:1.\xt*\x*Saangu wakutuu Isa akakaro i saripina Tawona Galilea\f + \fr 5:1 \fr*\ft Lukas aburi "Tawo Genesaret", sala saangu sarona to Tawo Galilea.\ft*\f* tee abhari o mia apojungkuriaka Incia mamudhaakana bhearango Firimanina Aulataʼala. \v 2 Incia akamata rua angu bhangka i saripina tawo. Pande jala sumai asapomo minaaka i bhangkana sumai tee tangasaana apekangkilo jalana manga. \v 3 Isa akompa i sala saangu bhangka sumai. Mokobhangkana sumai sarona o Simon, isarongiaka uka Petrus. Kasiimpo Isa atumpu Simon apekaridhoa saidhe o bhangka sumai minaaka i bhiwina tawo. Isa auncuramo tee adharimo mia bhari minaaka i bhangka. \v 4 Sapadhana aadhari, Incia atumpumo Simon kooni, "Bhawamea i kandalaana tee ubhakemea o jalamu to urakoaka ikane." \v 5 \x - \xo 5:5 \xo*\xt Yah. 21:3.\xt*\x*Simon alawanimo kooni, "Guru, samaloa ingkami takarajaa makaa mpuu, maka inda tarako opeopea. Maka roonamo Ingkoo umangatumpu, bhekubhakemea pendua jalaku." \v 6 \x - \xo 5:6 \xo*\xt Yah. 21:6.\xt*\x*Kasiimpomo wakutuuna manga incia apewau mboo sumai, manga incia apotibhaakamo ikane abhari mpuu sampe-sampe o jalana manga apepuumo amabhenci. \v 7 Kasiimpo akembamo manga sabhangkana i bhangka mosagaanana mamudhaakana amai ahambea manga. Kasiimpo sabhangkana sumai aumbamo tee antokia rua-ruangua bhangka sumai sampe abukeaka ikane tee saidhena atondu. \v 8 Sapadhana Simon Petrus akamata hali incia sumai, asujumo incia i aroana Isa tee apogau, "E Opu, lingkamo minaaka i iaku, roonamo iaku mia mokodosa!" \v 9 Simon apogau mboo sumai roonamo incia tee manga mia bhari mopobhawa-bhawana tee incia atokidhamo akamata kabharina ikane ipotibhaakana manga incia. \v 10 Mboo sumai uka manga sabhangkana Simon -- Yakub tee Yahya, anana Zabdi. Kasiimpo apogaumo Isa i Simon kooni, "Bholi umaeka. Pepuu eo sii ingkoo bheujala maanusia." \v 11 Sapadhana manga bhangkana sumai abhawea i ati, manga incia abholimea bhari-bharia tee aosemo Isa. \s1 Isa Apaunto Samia Mokopanyakina Kulidhaa \sr 5:12-16 \r (Mat. 8:1-4; Mrk. 1:40-45) \p \v 12 Saangu wakutuu, Isa dhaangiapo i saangu kota. Iwe sumai dhaangia samia abukeaka kuli dhaa. Wakutuuna akamata Isa, incia asujumo i aroana apoose aemani, "Opu, ande Opu uunda, Opu umembali upauntoa o kapiiku!" \v 13 Isa apaulumo limana, adhingkumo mia incia sumai tee apogau, "Iaku kuunda bheumembali uunto!" Tee wakutuu incia sumai uka, panyaki kuli dhaana ailamo. \v 14 \x - \xo 5:14 \xo*\xt Im. 14:1-32.\xt*\x*Kasiimpo Isa atumpu incia, "Bholi upetulatulaakea o hali incia sii i incema-incema. Maka ulingka tee pakamataakea o karomu i imamu tee udhawuakea kurubani mboomo iparintaakana Nabii Musa to bukutiina ande ingkoo uuntomo." \v 15 Maka o lelena Isa handamo amaridho atoresa i iapai-iapai, tee abhari o mia moumbana gauna moperangoia tee mamudhaakana apauntoakea manga incia minaaka i panyakina. \v 16 Maka mboomo kananeana, Isa asowo i manga tampa momalino tee adoʼa. \s1 Mia Morempa Apauntoa Minaaka i Kapiina \sr 5:17-26 \r (Mat. 9:8; Mrk. 2:1-12) \p \v 17 Saangu wakutuu Isa tangasaana aadhari, dhaangia pia-pia mia minaaka i rombongana Farisi tee manga ahalii Hukumu Taurati auncuramo uka iwe sumai to aperangoi Incia. Manga incia aumba minaaka i bhari-bharia kampona i Poropinsi Galilea tee Poropinsi Yudea tee uka minaaka i Yerusalem. Kuasana Kawasana Opu apobhawa tee Isa mamudhaakana Incia amembali apaunto manga mia momapii. \v 18 Kasiimpo aumbamo pia mia asodha samia morempana apadholea i bhawona kolema. Manga incia gauna bheapapesuaia i nuncana bhanua mamudhaakana adhikaia i aroana Isa. \v 19 Maka manga incia inda amembali apapesuaia i nuncana bhanua rampaakana abhari mia. Jadi manga incia apakompamea i bhawona padhana bhanua tee abungkaleakea padha. Kasiimpo apasapoa mia morempana sumai tee kolemana i aroana Isa i tanga-tangana mia bhari sumai. \v 20 Wakutuuna akamata iimanina manga incia, apogaumo Isa, "Witinaiku, dosa-dosamu padhamo atoʼamponi." \v 21 Manga ahalii Hukumu Taurati tee miana Farisi apepuumo apoabha-bhaki kooni, "Incema o mia incia sii mohinana Aulataʼala? Abarani mpuu mia incia sii apogau mboo sumai roonamo inda samia momembalina moamponina dosana maanusia tabeana Aulataʼala samia." \v 22 Wakutuu incia sumai uka Isa amataua opea ifikirina manga incia, Isa alawani, "Pokia ingkomiu upoabha-abhaki mboo itu i nuncana ngangarandamiu? \v 23 Iapai momamudhana, kupogauaka, 'Dosamu atoamponimo,' atawa kupogauaka, 'Bangumo, tee ulingkamo?' \v 24 Maka sii-sii bhekubukutiiakea i ingkomiu ande o Anana Maanusia akokuasa to aʼamponi dosana mia," -- kasiimpo Isa apogau tee mia morempa sumai --"Iaku kupogau tee ingkoo, 'Bhangu, angkamea o kolemamu tee mbulimo i bhanuamu!'" \v 25 Wakutuu incia sumai uka, i aroana bhari-bharia manga incia, mia sumai abhangu tee angkamea o kolemana, kasiimpo ambuli i bhanuana apoose apuji Aulataʼala. \v 26 Manga incia bhari-bharia amentemo mpuu kasiimpomo apujimo Aulataʼala. Manga incia anamisimo amaeka tee apogau, "Eo incia sii ingkami tasakusiiaka manga giu inda momentela!" \s1 Lewi Moenena Balasitee Aose Isa \sr 5:27-32 \r (Mat. 9:9-13; Mrk. 2:13-17) \p \v 27 Sapadhana incia sumai, Isa alimbamo minaaka iwe sumai tee akamata samia moenena balasitee, sarona o Lewi\f + \fr 5:27 \fr*\ft Lewi uka isarongiakana Matius. Matius sii moburina Injili o antona Lele Malape apogauaka dhadhina Isa Al Masi.\ft*\f*, tangasaana auncura i pos to aene balasitee. Apogaumo Isa tee incia, "Osemo Iaku." \v 28 Lausaka o Lewi akakaro tee abholimea bhari-bharia sumai, kasiimpomo aose Isa. \p \v 29 Kasiimpo Lewi apadhaangia saangu kariaa maoge i bhanuana to Isa. Dhaangia uka abhari moenena balasitee tee mia mosagaanana akande apobhawa-bhawa tee manga incia. \v 30 \x - \xo 5:30 \xo*\xt Luk. 15:1-2.\xt*\x*Manga miana Farisi tee manga ahalii Hukumu Taurati minaaka i rombongana Farisi akamata giu incia sumai amarewu incana tee apogau i manga murina Isa, "Pokia ingkomiu ukande usumpu tee moenena balasitee tee manga mia mokodosa?" \v 31 Apogaumo Isa i manga incia, "mia momalapena namisina inda afaraluu dhotoro, tangkanamo mia momapii mofaraluuna dhotoro. \v 32 Iaku kuumba mencuana to kukemba manga mia mobanara maka kuumba to kukemba manga mia mokodosa, mamudhaakana manga incia atoba." \s1 To Hali Poasa \sr 5:33-39 \r (Mat. 9:14-17; Mrk. 2:18-22) \p \v 33 Dhaangia uka pia-pia mia mopogauna tee Isa, "Manga murina Nabii Yahya sadia apoasa tee adoʼa, mboo sumai uka tee manga murina rombongana Farisi. Maka manga murimu akande tee asumpu!" \v 34 Isa alawani, "Iaku ibaratina mboo samia panganti umane i kariaa kawia. Buaka utumpua manga sabhangkana panganti umane apoasa i kariaana kawia wakutuuna panganti umane apobhawa-bhawa tee manga incia? Atantumo inda! \v 35 Maka o wakutuuna bheaumba, panganti umane sumai aalea minaaka i manga incia. Wakutuu incia sumai manga incia bheapoasamo." \p \v 36 Kasiimpomo Isa apakawaakea i manga incia saangu ibarati, "Inda dhaangia samia abhenci sabhenci kae minaaka i bajuna mobhaauna kasiimpo atampoliaka i baju momalusana. Roonamo ande mboo sumai, baju mobhaauna sumai bheamabhenci uka tee kae itampoli i saao inda bheapokana tee baju momalusa. \v 37 Mboo sumai uka inda dhaangia o mia molalina uwena angguru mobhaauna i nuncana kadhu kuli to angguru momangengena roonamo ande mboo itu, o uwena angguru mobhaauna bheapasaki kadhu kuli to angguru momangengena sumai. Tee mboo sumai angguru bheatobhanaka tee kadhu kulina bheahancuru. \v 38 Jadi uwena angguru mobhaau tabeana atolali i nuncana kadhu kuli mobhaauna uka. \v 39 Inda dhaangia samia uka mopeeluna angguru mobhaauna ande padhamo asumpu angguru momangenge, roonamo incia bheapogau, 'Angguru momangenge sumai namina amambaka.'" \c 6 \s1 Manga Murina Isa Atobhemo Gandum i Eona Saputuu \sr 6:1-5 \r (Mat. 12:1-8; Mrk. 2:23-28) \p \v 1 Saangu wakutuu i eona Saputuu, Isa tee manga murina alalomo i manga inawuna gandum. Manga murina atobhemo bhakena gandum sumai, akokiakea tee limana, kasiimpomo akandea. \v 2 Maka dhaangia uka pia-pia mia minaaka i rombongana Farisi apogau, "Pokia ingkomiu upewau saangu iharamuaka i eona Saputuu?"\f + \fr 6:2 \fr*\ft I nuncana Hukumu Taurati, Aulataʼala asasi manga Yahudi to akarajaa ande eona Saputuu mamudhaakana manga incia dhaangia tee wakutuuna to asomba i Kawasana Opu.\ft*\f* \v 3 Kasiimpo Isa alawanimo manga incia, "Indapo mboona ingkomiu ubacea opea ipewauna Daud, wakutuuna incia tee manga mia moosena incia amaara, \v 4 tuaapa incia apesua i nuncana Kema Momangkilona Aulataʼala tee aala roti pasombaa, kasiimpo akandea tee adhawuakea i manga mia moosea garaaka inda amembali atokande tabeana to manga imamu?"\f + \fr 6:4 \fr*\ft Roti pasombaa sumai adhikaia i meja to asambahea i aroana tampa momangkilo i Kemana Aulataʼala. Sainamo roti pasombaa aharamu to manga mia mencuana imamu, Kawasana Opu inda aabhi Raja Daud tee manga mia moosea akodosa wakutuuna manga incia akande roti incia sumai roonamo amaara kompona. \ft*\f* \v 5 Isa apogaumo uka i manga incia, "Anana Maanusia mokohakuna to asusuakea opea momembalina tee inda momembalina ipewau ande eona Saputuu." \s1 Isa Apauntomo Manga Mia i Eona Saputuu \sr 6:6-11 \r (Mat. 12:9-14; Mrk. 3:1-6) \p \v 6 I eona Saputuu mosagaanana, Isa apesua i tampana ibaadati, kasiimpo aadhari. Iwe sumai dhaangia samia momatena lima kaanana. \v 7 Manga ahalii Hukumu Taurati tee manga miana Farisi atilikimo Isa, ande Incia bheapaunto mia i eona Saputuu, mamudhaakana manga incia apotibhaaka alasa to apasala Isa. \v 8 Maka o Isa amataua o fikirina manga. Roonamo itu apogaumo i mia momatena limana, "Maimo, bhangu tee ukakaro iwe sii." O mia incia sumai abhangumo tee akakaro iwe sumai. \v 9 Kasiimpomo onina Isa i bhari-bharia mia moumbana iwe sumai, "Kuabha i ingkomiu, iapai iundaakana ande eona Saputuu, tapewau malape atawa tapewau madhaki? Tapasalaamati inyawana mia atawa tapekamatea?" \v 10 Isa atontomo bhari-bharia mia iwe sumai, kasiimpomo apogau i mia momatena limana sumai, "Paulua o limamu." O mia sumai apaulumea limana tee auntomo. \v 11 Manga ahalii Hukumu Taurati tee miana Farisi iwe sumai aʼamaramo mpuu. Manga incia apepuumo amufakati bheapewau opea tee Isa. \s1 Isa Akemba Sapulu Rua Mia Rasulu \sr 6:12-16 \r (Mat. 10:1-4; Mrk. 3:13-19) \p \v 12 Wakutuuna incia sumai, Isa apangaramo i kabumbu to adoʼa. Samaloa Incia adoʼa i Aulataʼala. \v 13 Samainawana saeona mpuu, Incia akembamo manga murina, tee apilimea minaaka i manga incia sapulu rua mia kasiimpomo asarongiakea rasulu. \v 14 Simon (isarongiaka uka Petrus), tee Andreas witinaina Simon, Yakub tee Yahya, Filipus tee Bartolomeus, \v 15 Matius tee Tomas, Yakub anana Alfeus, Simon (Simon sumai uka isarongiaka miana Zelot\f + \fr 6:15 \fr*\ft Zelot dhaangia o sarona to manga miana Israel moewaakana tana Israel mamudhaakana abebasi minaaka i pamarintana Roma.\ft*\f*), \v 16 Yudas witinaina Yakub tee Yudas Iskariot naile itu bhemomembalina mia mohianatia. \s1 Isa Aadhari tee Apauntomo Mia Bhari \sr 6:17-19 \r (Mat. 4:23-25) \p \v 17 Kasiimpo Isa asapo minaaka i kabumbu sumai apobhawa tee manga rasulu, kasiimpo aunto tee akakaro i saangu tampa momadhete. Iwe sumai dhaangiapo abhari murina tee uka manga mia abhari mpuu moumbana minaaka i saangua Poropinsi Yudea, kota Yerusalem, tee manga kota Tirus tee Sidon i bhiwina tawo. \v 18 Manga incia aumba to arangoaka Incia tee aemani apauntoakea manga minaaka i panyakina. Manga mia ipesuaikina rohi madhaki aumba tee apauntoakea uka, \v 19 tee bhari-bharia mia sumai aʼusaha adhingku Incia, roonamo minaaka i karona alimba kuasana to apaunto manga incia bhari-bharia. \s1 Pebhoasaka Masanaa tee Kaudhaniaka \sr 6:20-26 \r (Mat. 5:1-12) \p \v 20 Isa atontomo manga murina kasiimpo apogau, \q1 "Masanaamo e ingkomiu momisikinina, \q1 roonamo ingkomiu umembalimo uumatina Kawasana Opu i nuncana Pamarintana Aulataʼala. \q \v 21 Masanaamo e ingkomiu sii-sii momaarana, \q1 roonamo Aulataʼala bheapekambosukomiu. \q1 Masanaamo e ingkomiu sii-sii motangina, \q1 roonamo bheupotawa. \q \v 22 \x - \xo 6:22 \xo*\xt 1Ptr. 4:14.\xt*\x*Masanaamo e ingkomiu ande roonamo Anana Maanusia o mia abancikomiu tee ahumbu-humbukomiu, \q1 ahinakomiu tee apogauakakomiu momadhakina. \q \v 23 \x - \xo 6:23 \xo*\xt Tul. 7:52.\xt*\x*Masanaamo tee upekatende-tendemo roonamo ukaunde-unde i wakutuu incia sumai, \q1 roonamo satotuuna fahalamiu amaoge i sorogaa; tee mboo sumai uka ipewauna opu-opuana manga incia i manga nabii. \q \v 24 Maka ucilakamo ingkomiu morangkaeana, \q1 roonamo i nuncana karangkaeamiu padhamo upotibhaaka kasanaamiu. \q \v 25 Cilakamo ingkomiu, o sii-sii momambosuna, \q1 roonamo bheumaara. \q1 Cilakamo ingkomiu, o sii-sii mopotawana, \q1 roonamo bheusukara tee utangi. \q1 \v 26 Cilakamo ingkomiu, ande bhari-bharia mia apujikomiu, \q1 roonamo mboo sumai uka opuana manga incia padhamo apewaua i manga nabii gau-gau." \s1 Maasiakea Musumiu \sr 6:27-36 \r (Mat. 5:38-48) \p \v 27 "Maka o siimo parintaku to moperangoina pogauku sii: Maasiakea musumiu tee upewau malapena i manga mia mobancikomiu. \v 28 Emanimo barakati i Aulataʼala to manga mia motundakomiu tee udoʼaakea o mia momadhakina tee ingkomiu. \v 29 Ande o mia atapa bhagamu sawetana, dhawuakea uka o bhagamu sawetana uka, tee incema-incema moalana jubamu, taroakea uka incia aala bhajumu. \v 30 Dhawuakea i bhari-bharia mia moemanina i ingkoo; tee bholi uemania pendua i manga mia moalana pewauamu. \v 31 \x - \xo 6:31 \xo*\xt Mat. 7:12.\xt*\x*Pewaua to mia mosagaanana mboomo opea ipeelumu o mia mosagaanana apewau to karomu. \v 32 Ande ingkomiu tangkanamo umaasiaka o mia momaasiakana ingkomiu, opea kalabhiamiu? Roonamo manga mia mokodosa uka amaasiaka o mia momaasiakana karona. \v 33 Tee ande ingkomiu upewau malape tangkanamo tee mia momalapena tee ingkomiu, opea kalabhiamiu? Roonamo manga mia mokodosa uka apewau malape tee mia momalepena tee manga incia uka. \v 34 Tee ande ingkomiu upaadhaaka doimiu i mia, tee uharapu bheapambulia pendua, opea kalabhiamiu? Roonamo manga mia mokodosa uka amembali apadhaakea o dhoina i mia mokodosa, tee aharapu apotibhaaka kapambulina mboomo kabharina iadhana manga. \v 35 Maka ingkomiu tabeana umaasiakea o musumiu tee upewau malape i manga incia tee wakutuuna upaadhaakea doi, bholi uharapu kabholosi. Ande mboo sumai, Aulataʼala bheadhawukomiu fahala maoge tee ingkomiu bheumembali manga anana Kawasana Opu Momalanga, roonamo Incia amalape incana i manga mia inda momatauna tarima kaasi tee i manga mia madhaki. \v 36 Jadi, tabeanamo umembali mia imasiaakana mia mosagaanana mboomo Amamiu amaasiaka uka mia mosagaanana." \s1 Giu Moʼadilina \sr 6:37-42 \r (Mat. 7:1-5) \p \v 37 Bholi uʼadili mia, mamudhaakana ingkomiu samia inda aʼadilikomiu Aulataʼala. Bholi uhukumu mia, mamudhaakana ingkomiu samia inda ahukumukomiu Aulataʼala. Amponia samaanusiamiu, mamudhaakana Aulataʼala uka amponia dosamiu. \v 38 Pekadhawumo sumaimo ingkoo uka bheutodhawu; ingkomiu bheutarima kaganta momalape, ilendu-lenduki sampe akalua-lua tee aruka mpuu sampe apotiburi i nuncana kaena katambimiu. Mboo sumai uka to itarimamiu. Sababuna kaganta ipakemiu to mia mosagaanana, siitumo bhemotopakena to karomiu." \p \v 39 \x - \xo 6:39 \xo*\xt Mat. 15:14.\xt*\x*Kasiimpo Isa apakawaakamo uka saangu ibarati mosagaanana i manga incia, "Ande mia mawilo atonda mia mawilo mosagaanana, dhaanamo rua-rua miaia bheakotibu i nuncana kabhalongko. \v 40 \x - \xo 6:40 \xo*\xt Mat. 10:24-25; Yah. 13:16; 15:20.\xt*\x*Samia muri inda bheamaoge alabhi guruna, maka muri motamatiakana kaadharina bheamembali apokana tee guruna. \p \v 41 Pokia ukamata ngawuna kau modhaangiana i matana witinaimu, garaaka sapale balo kau i matamu karomu inda umataua? \v 42 Tuaapa ingkoo umembali upogau i witinaimu, 'Mai witinaiku, bhekupalimbaakako ngawuna kau modhaangiana i matamu itu,' garaaka sapale balo kau modhaangiana i nuncana matamu inda ukamatea? E mia munaafiki, palimbapo porikana balo kau itu minaaka i matamu mamudhaakana atinda ukamata momainawana to upalimbaaka ngawuna kau minaaka i matana witinaimu itu." \s1 Puuna Kau tee Bhakena \sr 6:43-45 \r (Mat. 12:33-35) \p \v 43 "Puuna kau momalape inda mungki akohasiliaka bhake inda momalape. Mboo sumai uka, puuna kau inda momalape inda akohasiliaka bhake momalape. \v 44 \x - \xo 6:44-45 \xo*\xt Mat. 12:33-34.\xt*\x*Bhari-bharia puuna kau atomatau minaaka i bhakena. O mia inda atobhe bhakena ara minaaka i ngkamo-ngkamo atawa atobhe bhakena angguru minaaka i karuirui. \v 45 Mia malape apalimba manga hali malape minaaka i tampana to adhika harataa i nuncana ngangarandana momalape. Mia madhaki apalimba manga hali madhaki minaaka i tampana to adhika harataa i nuncana ngangarandana momadhaki. Roonamo opea ibhoasakana muncuna, siitumo molimbana minaaka i ngangarandana." \s1 Rua Giu Fondasi \sr 6:46-49 \r (Mat. 7:24-27) \p \v 46 "Pokia ingkomiu ugoraaka Iaku, 'Kawasana Opu, Kawasana Opu,' garaaka inda upewaua opea ipogauakaku? \v 47 Incema-incema moumbana i Iaku tee morangona pogauku tee apewaua, kupaumbakomo tee tuaapa incia bhekupapokanea. \v 48 Incia mboomo mia mobhanguna bhanua. Mia incia sumai aselia pekandalea, kasiimpo akarajaaia fondasina i bhatu. Wakutuuna aumba uwe mopenena tee mawa akangkanai bhanua sumai, bhanua sumai inda amembali akohudha, roonamo padhamo abhangua i fondasi momatangka. \v 49 Maka incema-incema morangona pogauku tee inda apewaua, kupapokanea tee samia mobhanguna bhanua inda tee fondasina. Wakutuuna aumba mawa akangkanai bhanua sumai lausakamo atobhata; tee o kadhakina amaoge mpuu!" \c 7 \s1 Isa Apaunto Bhatuana Samia Kapalana Suludadu Roma i Kampo Kapernaum \sr 7:1-10 \r (Mat. 8:5-13; Yah. 4:46-53) \p \v 1 Sapadhana apogauaka manga giu incia sumai i aroana mia bhari, Isa alingka i kampo Kapernaum. \v 2 Iwe sumai dhaangia kapalana suludaduna Roma. Incia dhaangia tee bhatuana imaasiakana mpuu maka o bhatuana sumai amapii saidhena amate. \v 3 Wakutuuna kapalana suludadu sumai arango lelena Isa, incia atumpumo pia-pia mia mancuanana Yahudi alingka i Isa to aemani mamudhaakana aumba to apauntoaka bhatuana. \v 4 Wakutuuna akawa i Isa, manga mia sumai aemani mpuu katulungi mamudhaakana Incia atulungia suludadu sumai. Pogauna manga incia, "Suludadu sii alaenga utulungia, \v 5 roonamo incia amaasiaka liputa sii tee padhamo abhangu tampana ibaadati to ingkami." \v 6 Kasiimpomo Isa alingka apobhawa-bhawa tee manga incia. Wakutuuna amakasumo i bhanuana kapalana suludadu sumai, suludadu sumai alambokomo pia-pia mia sabhangkana i Isa to apogauaka, "Bholimo umarasai uumba i bhanuaku roonamo inda laenga kutarima Opu \v 7 sababuna iaku samia kuabhia inda kulaenga kupokawa tee Opu. Maka udhawuakumo moomini soo pogau sanganga mamudhaakana o bhatuaku sumai aunto kapiina. \v 8 Roonamo iaku samia uka dhaangia i tambena kuasana mia sagaanana, tee dhaangia uka manga suludadu modhaangiana i tambena kuasaku. Ande iaku kupogau i sala samia minaaka i manga incia, 'Lingka,' incia alausaka alingka; ande kupogau tee mosagaanana, 'Mai,' incia alausaka aumba; tee ande kupogau tee bhatuaku, 'Karajaaia sii,' incia alausaka akarajaaia.' \v 9 Sarangona pogauna incia sumai, Isa amentemo tee abhalilimo i manga mia bhari moosena Incia tee apogau, "Kupogau tee ingkomiu, indapo kupokawaaka iimani momatangka mboo sii, moomini i tanga-tangana manga miana Israel!" \v 10 Sambulina manga mia itumpuna i bhanuana kapala saatu suludadu Roma sumai, manga incia apokawaakamea o bhatua sumai auntomo o kapiina. \s1 Isa Apadhadhimo Pendua Ana Umane i Nain \sr 7:11-17 \p \v 11 Inda mangenge sapadhana sumai, Isa alingka i saangu kampo o sarona o Nain apobhawa-bhawa tee manga murina tee manga mia abhari mpuu apoose-ose tee Incia. \v 12 Wakutuuna Isa amakasumo i bhambana lawana kampo sumai, manga mia tangasaana asodha maeati apalimbaia minaaka i kampo. Momatena sumai o ana umane, anana iaro bhawine samia-miana tee abhari mpuu mia molingkana i koburu tee iaiaro bhawine sumai. \v 13 Wakutuuna Isa akamata iaiaro bhawine sumai, amaasimo incana tee incia, kasiimpomo apogau, "Bholi utangi." \v 14 Kasiimpomo Isa apekakasumo i kapateana maeati sumai tee adhingkumea. Kasiimpomo mosodhana kapatea sumai auntomo. Isa apogaumo, "E ana umane mangura, kupogau tee ingkoo, bhangumo!" \v 15 Ana umane momatena sumai adhadhimo pendua, kasiimpo auncura, tee apepuumo apogau. Kasiimpo Isa apasaraakaakea i inana. \v 16 Bhari-bharia mia aposamaekamo tee apepuumo apuji Aulataʼala tee apogau, "Samia Nabii momaoge aumbamo i tanga-tangata! Aulataʼala aumbamo to apasalaamatiaka uumatina!" \v 17 Tee o lelena Isa sii atorangomo i saangua Poropinsi Yudea tee manga lipu i saripina. \s1 Nabii Yahya Alamboko Rua Mia Murina i Isa \sr 7:18-35 \r (Mat. 11:2-19) \p \v 18 Wakutuuna Nabii Yahya mopapebhahona manga mia motobana arangomo lele bhari-bharia manga giu incia sumai minaaka i manga murina, \v 19 incia akembamo rua mia minaaka i tanga-tangana manga incia kasiimpo atumpua manga alingka i Oputa Isa tee apogau, "Ingkoomo moumbana mboomo janjina Aulataʼala, atawa ingkami taantagipo samia mosagaanana?" \v 20 Tee wakutuuna rua mia moosena Nabii Yahya sumai alingkamo kasiimpo apogau i Isa, manga incia apogau, "Nabii Yahya atumpu ingkami taabha i Ingkoo, atotuu Ingkoo mia bhemoumbana mboomo janjina Aulataʼala, atawa ingkami tabeana taantagipo mia mosagaanana?" \v 21 Wakutuu incia sumai Isa apaunto manga mia bhari minaaka sagala giu panyaki tee kanarakaana tee apadhencu rohi madhaki tee apaunto abhari manga mia momawilo mamudhaakana apokamata pendua. \v 22 Jadi o Isa alawanimo manga incia, "Mbulimo i Nabii Yahya tee upaumbaakea opea ikamatamiu tee irangomiu: mia mawilo apokamata, mia morempa alingka, mia mokopanyakina kuli dhaa auntomo, mia mabhongo aporango, mia momate adhadhi pendua tee o Lele Malape minaaka i Aulataʼala apakoleleakea to manga mia misikini. \v 23 Amasanaamo manga mia inda momeriakaaku tee momendeuaku." \p \v 24 Sapadhana manga mia ilambokona Nabii Yahya i saao alingka, Isa apepuumo apogau tee manga mia bhari pokaiana tee Nabii Yahya kooni, "To opea ingkomiu ulingka i tana matuu? To ukamata sarapu lumai mokahudha-hudha itowiina ngalu? \v 25 Ingkomiu ulingka to ukamata opea? Samia mokopakeana mangada? Manga mia mokopakeana mboo sumai tee modhadhina inda tee kakurangana amboore i malige. \v 26 Jadi ulingka iwe sumai to ukamata opea, samia nabii? Totuumo, tee uka kupogau tee ingkomiu, incia alabhia minaaka i samia nabii. \v 27 Roonamo Nabii Yahya sumai motoburina i nuncana Kitabi Momangkilo, \q1 Onina Aulataʼala, 'Siimo itumpuku, \q1 Kulambokopo incia porikana minaaka i Ingkoo, mamudhaakana incia abungkale dhala to Ingkoo.' \m \v 28 Iaku kupogau tee ingkomiu, i dunia sii i tanga-tangana manga incia ipalaahirina manga bhawine, indapo mina dhaangia momaogena minaaka i Nabii Yahya, maka o mia momaidhiidhina i tanga-tangana Pamarintana Aulataʼala, alabhi kaogena minaaka i Nabii Yahya." \v 29 \x - \xo 7:29-30 \xo*\xt Mat. 21:32; Luk. 3:12.\xt*\x*Wakutuuna bhari-bharia mia morangona pogauna sumai, teemo uka moenena balasitee, manga incia aʼakuimo Aulataʼala mototuuna, roonamo manga incia padhamo apasaraaka karona to apapebhahoa Nabii Yahya. \v 30 Maka manga mia minaaka i rombongana Farisi tee manga ahalii Hukumu Taurati inda aunda atarima neatina Aulataʼala to karona, roonamo i piamo itu manga incia inda aunda apapebhahoa Nabii Yahya. \p \v 31 Isa apogaumo uka, "Tee opea kupapokanaakea manga mia i zamani sii-sii? Tee manga incia mboomo opea? \v 32 Manga incia sii mboomo anaana mokauncuuncurana i dhaoa tee akagora-gora i manga sabhangkana kooni, \q2 'Ingkami padhamo tatowiiakako suli maka ingkomiu inda umanari. \q2 Ingkami padhamo talaguaka momaasina, maka ingkomiu inda utangi.' \p \v 33 Roonamo Nabii Yahya aumbamo, inda akande roti tee inda asumpu angguru, kasiimpo ingkomiu upogau, 'Incia apesuaikia seetani.' \v 34 Kasiimpo Anana Maanusia aumba, Incia akande tee asumpu, tee ingkomiu upogau uka, 'Kamatea Incia momasoʼona tee mopandesumpuna, sabhangkana manga moenena balasitee tee o mia mokodosa.' \v 35 Moomini mboo sumai o hikimati akobukutii atotuu alaloi pewauna manga mia moosena hikimati sumai." \s1 Isa Aminaikia Bhawine Mokodosa \sr 7:36-50 \p \v 36 Simon, samia mominaakana i rombongana Farisi, akembamo Isa to aumba akande tee incia. Isa aumbamo i bhanuana miana Farisi sumai, kasiimpo auncura akande. \v 37 \x - \xo 7:37-38 \xo*\xt Mat. 26:7; Mrk. 14:3; Yah. 12:3.\xt*\x*I kota sumai dhaangia samia bhawine motomatauna sadia apewau dosa. Wakutuuna bhawine sumai arango lelena Isa tangasaana akande i bhanuana miana Farisi sumai, aumbamo bhawine sumai abhawa saangu botolo ikarajaa minaaka i bhatu maputi o antona mina-mina mawondu momaalina. \v 38 Incia akakaro i talikuna Isa, i saripina aena, kasiimpo atangi apoose abhanui aena Isa tee loluna. Kasiimpomo aena Isa apekatuua tee buluana tee aikimea kasiimpo aminakimea tee mina-mina mawondu. \v 39 Sakamatana giu incia sumai, miana Farisi mokembana Isa apogaumo i nuncana ngangarandana, "Ande atotuu mia incia sii o nabii, dhaanamo bheamataua incema o bhawine modhingkua sii, roonamo bhawine sumai adhadhi i nuncana dosa!" \v 40 Kasiimpo Isa apogaumo tee incia, "Simon, dhaangia tee ipogauakaku tee ingkoo." Alawanimo o Simon, "tapogaumo, Guru." \p \v 41 Isa apogaumo, "Dhaangia rua mia, o mia mokodhosa i samia pande paadhaakana doi. Samiana akodhosa lima atu doi pera, tee samiana uka akodhosa lima pulu doi pera. \v 42 Rua-rua miaia inda kapoia apomea dhosana, jadi o mia mopaadhaakana doina ahapusumea dhosana manga incia. Jadi, incema i tanga-tangana rua-rua miaia sii molabhina kaasina i mia mopaadhaakana doina sumai?" \v 43 Alawanimo o Simon, "Fikiriku, o mia mobharina mpuu ihapusuna dhosana!" \p Apogaumo Isa, "Atotuu o kalawanimu itu." \p \v 44 Kasiimpomo Isa abhalili i bhawine sumai tee apogau i Simon, "Ingkoo ukamatea o bhawine sii? Iaku kuumba i bhanuamu, ingkoo inda upasiapuakaaku uwe to kubhanuiaka aeku, maka o bhawine sii padhamo abhanui aeku tee loluna, tee apekatuua tee buluana. \v 45 Ingkoo inda uikiaku, maka bhawine sii inda aunto-unto aiki aeku minaaka kuumba i saao. \v 46 Ingkoo inda umina-minaikia o bhaaku, maka o bhawine sii padhamo amina-minaikia aeku tee mina-mina mawondu. \v 47 Rampaakanamo sumai, kupogau tee ingkoo, manga dosana mobhari padhamo atoʼamponi, roonamo abhari apewau kaasi. Maka o mia motoʼamponi minaaka i saidhe dosana, saidhe uka incia apewau kaasi." \v 48 Kasiimpomo Isa apogaumo i bhawine sumai, "Manga dosamu padhamo atoaʼmponi." \v 49 Manga mia mosagaanana mouncurana mokande pobhawa tee Isa apepuumo apogau samia tee mosagaanana, "Incema o mia incia sii sampe Incia amembali aʼamponi dosa?" \v 50 Kasiimpo o Isa apogaumo i bhawine sumai, "Roonamo ingkoo uparacaea tee Iaku, ingkoo usalaamatimo. Lingkamo tee usalaamati!" \c 8 \s1 Manga Bhawine Mohambana Isa \sr 8:1-3 \p \v 1 Inda mangenge sapadhana sumai, Isa alingka alaloi manga kota tee kampo to apakawaaka Lele Malape Pamarintana Aulataʼala. Sapulu rua mia murina apobhawa-bhawa tee Incia, \v 2 \x - \xo 8:2-3 \xo*\xt Mat. 27:55-56; Mrk. 15:40-41; Luk. 23:49.\xt*\x*tee uka pia-pia mia bhawine mopadhana ipauntona minaaka i manga rohi madhaki tee manga panyaki. Manga bhawine sumai o sarona siitumo: Mariam isarongiaka Magdalena mopadhana ipabebasina minaaka i pitu angu rohi madhaki, \v 3 Yohana bhawinena Khuza mokapalana manga pagawe maligena Raja Herodes, Susana tee abhari bhawine mosagaanana. Manga bhawine sii ahamba rombonga sumai tee harataana manga. \s1 Ibaratina to Samia Mohewina Wine \sr 8:4-15 \r (Mat. 13:1-23; Mrk. 4:1-20) \p \v 4 Wakutuuna mia bhari minaaka i saangu-saangu kampo aumba aporomusaka i Isa, apogaumo Incia alaloi saangu ibarati, \v 5 "Dhaangia samia pande hewi alimba to ahewi winena. Wakutuu incia sumai tangasaana ahewi, dhaangia o wine momandawuna i bhiwina dhala, kasiimpo alanda-landakia mia tee uka manu-manu minaaka i laiana akandea apepadhaia. \v 6 Dhaangia uka o wine momandawuna i tampa mokobhatu-bhatu. Wakutuuna o penembula sumai atuwu, amalaumo roonamo inda apotibhaaka uwe. \v 7 Tee dhaangia uka o wine momandawuna i tanga-tangana rumpu mokorui-rui tee atuwu apobhawa tee rumpu mokorui-rui sumai sampe aopia. \v 8 Maka dhaangia uka o wine momandawuna i tana mosuburu, kasiimpomo atuwu tee akohasiliaka bhake saatu kali lipa. "Sapadhana apetulatulaaka ibarati sumai, Isa agoramo tee suara makaa, "Incema mokotalingana, rangomea!" \p \v 9 Manga murina aabhamo i Isa, "Opea o maʼanana ibarati sumai?" \v 10 Isa apogau, "Ingkomiu utodhawu kalabhia to umatauaka rahasiana Pamarintana Aulataʼala. Maka manga mia mosagaanana o hali mboo sumai aadhariakea tee ibarati mamudhaakana: \q1 'Moomini manga incia apokamata, maka inda amataua opea ikamatana; \q1 tee moomini manga incia aporango, maka inda amaʼanaia opea irangona.'\f + \fr 8:10 \fr*\ft Minaaka i kitabina Nabii Yesaya 6:9.\ft*\f* \p \v 11 "O siimo maʼanana ibarati sumai: O wine sumai satotuuna Firimanina Aulataʼala. \v 12 O wine momandawuna i dhala ibaratina manga mia morangona Firimanina Aulataʼala, maka o Ibilisi aumba aalea o Firimani incia sumai minaaka i nuncana ngangarandana manga incia, mamudhaakana manga incia inda aparacaea tee atopasalaamati. \v 13 O wine momandawuna i tampa mokobhatu-bhatuna ibaratina manga mia morangona Firimani sumai, atarimaia tee akaunde-unde, maka o Firimani incia sumai inda akokulese i nuncana ngangarandana manga. Manga incia aparacaea sabantaramea tee saangu wakutuu aumba kasukara, manga incia lausaka asowo. \v 14 Wine momandawuna i tanga-tangana rumpu mokorui-rui ibaratina manga mia morangona Firimani sumai, tee wakutuuna atuwu, alausakamo atoopi o dhadhina manga incia roonamo kameriakana to parakarana dunia sii, gauna bhearangkaea, tee gauna bheasanaa i nuncana dhadhina i dunia sii, aahirina manga inda akohasiliaka bhake momasasa. \v 15 Wine momandawuna i tana momalape ibaratina manga mia morangona Firimani sumai tee adhikaia i nuncana ngangarandana momulia tee momalapena, apotaangiakea tee alaloi kasabarana manga incia akohasiliaka bhake." \s1 Ibaratina to Kanturu \sr 8:16-18 \r (Mrk. 4:21-25) \p \v 16 \x - \xo 8:16 \xo*\xt Mat. 5:15; Luk. 11:33.\xt*\x*"Inda dhaangia o mia moparorena padamara kasiimpomo atutubhiakea tee gusi atawa adhikaia i tambena kolema. Maka satotuuna, o mia bheadhikaia o kanturu sumai i aena kanturu, mamudhaakana o mia mopesuana i nuncana bhanua akamata kainawana. \v 17 \x - \xo 8:17 \xo*\xt Mat. 10:26; Luk. 12:2.\xt*\x*Sababuna inda dhaangia o giu motobuniaka inda bheatopatiumba, tee inda dhaangia o giu irahasiaaka inda bheatobungkale tee atomatau. \v 18 \x - \xo 8:18 \xo*\xt Mat. 25:29; Luk. 19:26.\xt*\x*Rampaakanamo sumai, utilikia pekalape opea irangomu. Roonamo incema mokokadhaangiana, incia bhearanganiakea, maka incema inda mokokadhaangiana, moomini opea iabhina dhaangia i karona bhealea uka." \s1 Isa tee Inana tee Manga Witinaina Umane \sr 8:19-21 \r (Mat. 12:46-50; Mrk. 3:31-35) \p \v 19 Kasiimpomo o inana Isa tee manga witinaina umane aumba i Isa, maka manga incia inda amembali apokawa tee karona roonamo manga mia bhari sumai. \v 20 Kasiimpo dhaangiamo o mia mopaumbana Isa kooni, "Inamu tee manga witinaimu i sambali tee gauna bheapokawa tee Ingkoo." \v 21 Maka o Isa apogau, "Manga mia morangona Firimanina Aulataʼala tee apewaua, manga inciamo inaku tee manga witinaiku." \s1 Ngalu Makaa Apekalinoa \sr 8:22-25 \r (Mat. 8:23-27; Mrk. 4:35-41) \p \v 22 Saangu wakutuu, Isa apobhawa tee manga murina asawi i saangu bhangka. Kasiimpomo Incia apogau, "Mai tabhoseaka i sawetana tawo," kasiimpo manga incia abhose. \v 23 Tangasaana manga abhose, Isa atokole. Sanampuu aumbamo o ngalu makaa mpuu. Bhangka sumai apesuaikimea uwe tee manga incia i nuncana kanarakaa. \v 24 Kasiimpomo manga murina apabhangumo Incia tee apogau, "Opu, Opu ingkita tabinasamo!" Sanampuu Incia abhangumo ahanda-handamo ngalu tee ewo mopamuruna. Kasiimpomo ngalu tee uka ewo amaura tee o tawo sumai amalinomo. \v 25 Kasiimpo Isa apogaumo i manga incia kooni, "Iapai o iimanimiu?" Manga incia amaeka tee atokidha, kasiimpo apogaumo samia tee mosagaanana, "Incema buaka o mia incia sii tee tuaapa amembali aparintangi ngalu tee uwe, sanampuu o ngalu tee uwe ataʼatimo parintana?" \s1 Isa Apadhencu Rohi Madhaki Minaaka i Miana Gerasa \sr 8:26-39 \r (Mat. 8:28-34; Mrk. 5:1-20) \p \v 26 Sapadhana Isa tee manga murina abhose, akawamo manga i tana Gerasa\f + \fr 8:26 \fr*\ft Dhaangia uka manga kaburina momangengena atoburi, "i tana Gadara," tee uka mosagaanana atoburi, "i tana Gergesa."\ft*\f* motokamatana i sawetana Poropinsi Galilea. \v 27 Wakutuuna Isa asapo i ati, Incia aumbatimea samia umane minaaka i kampo sumai ipesuaikina manga seetani. Amangengemo o mia incia sumai inda apobhaju tee inda amboore i nuncana bhanua, tabeana i tampana koburu. \v 28 Wakutuuna o mia incia sumai akamata Isa, apekeemo incia kasiimpo asuju i aroana. Tee suara momakaa incia apogau, "Opea o pokaiamu tee iaku, e Isa, O Anana Aulataʼala Momalangana? Kuemani tee Ingkoo, bholi uhisabuaku!" \v 29 Incia apogau mboo sumai roonamo Isa padhamo aparintangi rohi madhaki sumai alimba minaaka i mia incia sumai. Amenturu mpuu o rohi madhaki sumai akuasai incia. Rampaakanamo sumai, incia atolangke, arantea tee ajagania mia mamudhaakana inda alingka iapai-iapai. Moomini mboo sumai, o rantena sumai abhotukia wakutuu incia akuasaia seetani, tee o seetani abhawea i tampa momalino. \v 30 Isa aabha i incia, "Incema o saromu?" \p Lawanina, "Saroku o 'Legion\f + \fr 8:30 \fr*\ft 'Legion' maʼanana saangu kompi tantarana Roma o antona 4,000 atawa 6,000 suludaduna. Maʼanana abhari mpuu rohi madhaki apesua i mia sumai.\ft*\f*,'" sababuna abhari mpuu o seetani mopesuana i nuncana karona mia incia sumai. \v 31 Manga seetani sumai aemani mpuu mamudhaakana o Isa inda aparintangi manga incia apesua i nuncana bhalo tampana seetani atotorongku.\f + \fr 8:31 \fr*\ft Kabhalongko momandala mpuu: Tampana manga rohi madhaki atotorongku wakutuuna manga incia aantagi kahukumu kapadhaa. \ft*\f* \p \v 32 Inda amaridho minaaka i tampa incia sumai dhaangia saguluma\f + \fr 8:32 \fr*\fq saguluma: \fq*\ft Saangu rombongana maanusia atawa binata.\ft*\f* maoge o bhawu motangasaana mopeelona kinandena i saripina gunu. Manga seetani sumai aemanimo i Isa mamudhaakana aundaakea apesua i nuncana manga bhawu sumai tee o Isa aperangoia opea iemanina sumai. \v 33 Kasiimpomo manga seetani sumai alimbamo minaaka i mia incia sumai tee apesua i nuncana manga bhawu sumai. Gulumana bhawu sumai asabu minaaka i bhiwina pimpi momalangana i nuncana tawo, kasiimpo atondumo tee amate. \p \v 34 Wakutuuna manga mojaganina bhawu sumai akamata opea momembalina, manga incia abuntuli tee apaumbaakea o giu incia sumai i kota tee i manga kampo i saripina. \v 35 Manga mia aposaumba to akamata opea momembalina. Manga incia aumbati Isa tee apokawa tee mia ibholina manga seetani sumai tangasaana auncura i saripina aena Isa. Incia apobhajumo tee ambulimo atotuu fikirina, sabutuna amaekamo manga incia. \v 36 Manga mia mokamatana kajadia incia sumai apetulatulaakamea i manga mia mosagaanana tuaapa o carana o mia ipesuaikina seetani sumai apauntoa. \v 37 Kasiimpo bhari-bharia raʼeati i lipu Gerasa aemani i Isa, mamudhaakana Incia abholia manga, roonamo manga incia amaeka mpuu. Sumaimo Isa akompa i nuncana bhangka tee abhosemo abholimea o lipuna manga incia. \v 38 Mia ibholina manga seetani sumai aemanimo mpuu i Isa mamudhaakana aose Incia, maka o Isa atumpua ambuli kooni, \v 39 "Mbulimo i bhanuamu tee upakoleleakea sagala giu opea ipewauna Aulataʼala to ingkoo." Jadi o mia incia sumai ambulimo tee apetulatulaakea i saangua kota incia sumai bhari-bharia opea ipewauna Isa to incia. \s1 Isa Apabhangumo Anana Yairus tee Apaunto Samia Bhawine Momapiina Mobusakaakana Raa \sr 8:40-56 \r (Mat. 9:18-26; Mrk. 5:21-43) \p \v 40 Wakutuuna Isa ambuli minaaka i sawetana tawo, mia bhari apepagoa, roonamo manga incia tangasaana aantagi umbaana. \v 41 Kasiimpo aumbamo samia umane o sarona Yairus, kapalana tampana ibaadati. Incia asuju i aroana Isa tee aemani mpuu mamudhaakana o Isa aunda aumba i bhanuana, \v 42 roonamo anana bhawine amapii makaa tee saidhena amate. Anaana incia sumai samia-miana o bhawine, umuruna kera-kera sapulu rua tao. \p Tangasaana alingka i bhanuana Yairus, Isa alibua mia bhari mpuu tee apojungku-jungkuri. \v 43 I tanga-tangana mia bhari sumai, dhaangia samia bhawine sapulu rua taomo kangengena amapii abusakaaka raa. Incia apadhamea harataana apolancauaka i dhotoro, maka inda dhaangia moomini samia mopauntona panyakina. \v 44 Incia asari Isa minaaka i taliku kasiimpomo adhingku jubana, tee wakutuu incia sumai uka lausakamo aunto o raana. \v 45 Apogaumo Isa, "Incema modhingkuna jubaku?" Inda dhaangia samia uka momangakuna. Petrus apogaumo, "E Opu, buakana mencuana mia bhari sii mopojungku-jungkurina molibuna Ingkoo?" \v 46 Isa apogau, "Dhaangia o mia modhingkuaku, roonamo kunamisia dhaangia tee kuasa molimbana minaaka i karoku." \v 47 Wakutuuna bhawine sumai akamata opea ipewauna inda amembali abuniakea, incia aumbamo tee arengku, kasiimpo asuju i aroana Isa tee apetulatulaakamea i mia bhari apokia incia adhingku Isa tee tuaapa o karona ambulimo amalape wakutuu incia sumai uka. \v 48 Kasiimpo Isa apogaumo i bhawine sumai, "E anaku, iimanimu mopasalaamatiko, lingkamo tee usalaamati!" \p \v 49 Tangasaana Isa apogau, aumbamo manga mia tumpuana minaaka i bhanuana Yairus kapalana tampana ibaadati tee apogau, "Anamu bhawine amatemo, bholimo upasukara Guru!" \v 50 Maka o Isa arangoa tee apogau i Yairus, "Bholi umaeka! Paracaea o anamu bheasalaamati." \v 51 Sakawana i bhanuana Yairus, Isa inda aundaakea moomini samia mopesuana i bhanua sumai tee Incia tabeana Petrus, Yahya, Yakub tee inana tee amana anana sumai. \v 52 Bhari-bharia manga mia atangi tee amaasi incana roonamo anaana sumai amatemo. Maka o Isa apogau i manga incia, "Bholi utangi tee amaasi incamiu, o anaana sii inda amate maka akole." \v 53 Manga incia apotawaiki Isa, roonamo amataua o anaana sumai amatemo. \v 54 Kasiimpomo Isa akeni limana anana sumai tee apogau, "Bhangumo, ana!" \v 55 Inyawana anaana sumai ambulimo pendua, tee lausakamo abhangu. Kasiimpo Isa atumpumo manga incia adhawua kinande to anaana sumai. \v 56 Mancuanana anaana sumai amentemo mpuu. Maka o Isa apogau, "Bholi upaumbaaka incemapo uka o giu ipewauku sii." \c 9 \s1 Isa Alamboko Sapulu Rua Mia Murina \sr 9:1-6 \r (Mat. 10:5-15; Mrk. 6:7-13) \p \v 1 Isa akemba sapulu rua mia murina, kasiimpo adhawuaka i manga incia o kuasa tee hakuna to apadhencu bhari-bharia seetani tee apauntoaka manga panyaki. \v 2 Isa alamboko manga incia to apakawaaka lelena Pamarintana Aulataʼala tee apauntoaka manga mia mapii. \v 3 \x - \xo 9:3 \xo*\xt Luk. 10:4-11. \xt*\x*Isa apogau i manga incia, "Bholi ubhawa opeapo uka i lingkaamiu, bholi ubhawa katuko, tasina bhaku, kinande, doi atawa rua pasa pakea. \v 4 Ande ingkomiu upesua i nuncana bhanuana mia, mbooremo iwe sumai sampe akawa wakutuuna ulingka minaaka iwe sumai. \v 5 \x - \xo 9:5 \xo*\xt Tul. 13:51.\xt*\x*Ande dhaangia o mia inda motarimakomiu, limbamo minaaka i kotana manga incia tee utantamakamea o ngawu minaaka i aemiu mamudhaakana amembali tanda to kaudhania to manga incia." \v 6 Kasiimpo manga murina Isa abhose tee alingka i bhari-bharia kampo. Manga incia abhawa Lele Malape minaaka i Aulataʼala tee apaunto manga mia mapii. \s1 Herodes tee Isa \sr 9:7-9 \r (Mat. 14:1-12; Mrk. 6:14-29) \p \v 7 \x - \xo 9:7-8 \xo*\xt Mat. 16:14; Mrk. 8:28; Luk. 9:19.\xt*\x*Wakutuuna Herodes rajana Poropinsi Galilea arango bhari-bharia opea momembalina, incia ameri roonamo manga mia apogauaka Nabii Yahya adhadhimo pendua minaaka i tanga-tangana mia mate. \v 8 Dhaangia uka mopogauna, "Nabii Ilyas apatiumbaakamo karona," sainamo mosagaanana apogau, "Sala samia nabii minaaka i manga nabii i zamani i piamo itu adhadhi pendua. \v 9 Maka o Herodes apogau, "Yahya padhamo kutumpoa laena bhorokona. Maka Incema satotuuna o mia incia sii mopewauna manga giu irangoku itu?" Kasiimpo incia apeelomo akala mamudhaakana apokawa tee Isa. \s1 Isa Apakande Lima Rewu Mia \sr 9:10-17 \r (Mat. 14:13-21; Mrk. 6:30-44; Yah. 6:1-14) \p \v 10 Sambulina manga rasulu sumai apetulatulaakamea i Isa opea mopadhana ikarajaana manga incia. Kasiimpo Isa abhawamo manga incia tee agaati i saangu kota isarongiaka Bait Saida, tee tangkanamo manga incia mopobhawana tee Isa. \v 11 Maka sumaimo o mia bhari aposamataua, kasiimpo aosemo Isa. Incia atarimaia manga tee apogauaka manga giuna hali to Pamarintana Aulataʼala tee apaunto manga mia mofaraluuna ipaunto to manga incia. \p \v 12 Wakutuuna matanaeo asoomo, sapulu rua mia murina aumbamo i Incia tee apogau, "Tumpumea o mia bhari sii ambuli mamudhaakana manga incia alingka i manga kampo tee i manga inawu i saripi sii to apeelo kinande tee tampana mbooresa roonamo tampa sii amalino." \v 13 Maka o Isa apogaumo i manga incia, "Podhomo ingkomiu modhawuna manga incia akande!" Manga incia alawani, "Ingkami modhaangiana tangkanamo lima angu roti tee rua mbaa ikane. Ingkami mboona molingkana moalina kinande to bhari-bharia mia bhari sii?" \v 14 Manga incia apogau mboo sii roonamo kabharina umane iwe sumai kera-kera lima rewu mia. Kasiimpo Isa apogau i manga murina, "Tumpumea manga auncura aporomusaka kera-kera lima pulu mia sarombonga." \v 15 Manga murina apewau opea iparintaakana tee atumpu bhari-bharia mia bhari sumai auncura. \v 16 Sauncurana manga, Isa aalamo lima angu roti tee rua mbaa ikane sumai tee apotingara i laiana aemani sukuru. Kasiimpomo, roti sumai aweta-wetamea, tee adhawuakea i manga murina to apatalaakea manga mia bhari sumai. \v 17 Manga incia bhari-bharia sumai akande sampe amambosu. Kasiimpomo aromusakamea o bhilaana roti sumai, garaaka o labhina dhaangiapo sapulu rua bhaki. \s1 Kangakuna Petrus \sr 9:18-21 \r (Mat. 16:13-20; Mrk. 8:27-30) \p \v 18 Saangu wakutuu Isa tangasaana adoʼa samia-miana, manga murina inda amaridho minaaka i karona. Kasiimpo Isa aabhamo i manga incia, "Kera-kera ande ifikirina mia bhari incema buaka Iaku sii?" \v 19 \x - \xo 9:19 \xo*\xt Mat. 14:1-2; Mrk. 6:14-15; Luk. 9:7-8.\xt*\x*Alawanimo manga incia, "Dhaangia mopogauakana, 'Nabii Yahya,' maka mosagaanana apogau, 'Nabii Ilyas,' sainamo mosagaanana uka apogau, 'Sala samia nabii minaaka i zamani mangenge modhadhina pendua.'" \v 20 \x - \xo 9:20 \xo*\xt Yah. 6:68-69.\xt*\x*Isa aabhamo uka i manga incia, "Maka i fikirimiu, incema Iaku sii?" Alawanimo Petrus, "Al Masi, Raja Mopasalaamatina, moumbana minaaka i Aulataʼala." \v 21 Kasiimpomo Isa asasia mpuu manga mamudhaakana bholi apetulatulaakea i incema-incemapo. \s1 Ipaumbaakana Bhaa-bhaana to Kanarakaana Isa tee Manga Saratina Moosena Incia \sr 9:22-27 \r (Mat. 16:21-28; Mrk. 8:31--9:1) \p \v 22 Isa apogau, "Anana Maanusia tabeana atanggo bhari kanarakaa. Incia bheamendeua manga mancuanana Yahudi, manga imamu maoge, tee manga ahalii Hukumu Taurati. Incia uka bheapekamatea, maka i eo talu eona bheapabhangua." \v 23 \x - \xo 9:23 \xo*\xt Mat. 10:38; Luk. 14:27.\xt*\x*Kasiimpomo Isa apogaumo i bhari-bharia mia modhaangiana iwe sumai, "Incema-incema mopeeluna moosena Iaku, tabeana incia inda aose peluana karona, asodha kau salibna\f + \fr 9:23 \fr*\ft Kau salib iwe sii to atandaiaka kanarakaa tee o mia bheamate.\ft*\f* saesaeo, tee aose Iaku. \v 24 \x - \xo 9:24 \xo*\xt Mat. 10:39; Luk. 17:33; Yah. 12:25.\xt*\x*Roonamo incema-incema mopeeluna mopasalaamatina inyawana, incia bheakailanga inyawana, maka incema-incema mokailangana inyawana rampaakanamo Iaku, incia bheapasalaamati inyawana. \v 25 Opea o labana to mia moomini incia apokawaaka bhari-bharia dunia sii maka o karona amarugi tee abinasa? \v 26 Incema-incema momaeana moʼakuiaku tee kaadhariku, Anana Maanusia uka bheamaea aʼakuia ande wakutuuna Incia aumba naile itu i nuncana kamuliana karona, kamuliana Amana, tee kamuliana manga malaaʼekatina momangkilo. \v 27 Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, i tanga-tangana manga mia iwe sii dhaangia inda bhemomatena ande indapo manga akamata Pamarintana Aulataʼala." \s1 Isa Atomuliangi i Bhawona Gunu \sr 9:28-36 \r (Mat. 17:1-8; Mrk. 9:2-8) \p \v 28 \x - \xo 9:28-35 \xo*\xt 2Ptr. 1:17-18.\xt*\x*Kera-kera walu eo sapadhana Isa apogauaka bhari-bharia sumai, Isa akemba Petrus, Yahya tee Yakub akompa i saangu gunu to adoʼa. \v 29 Tangasaana Incia adoʼa, sanampuu o rouna abhaliimo tee o pakeana amembalimo amaputi akokila. \v 30 Kasiimpomo atokamatamo dhaangia rua mia o mia mopogauna tee Incia, siitumo Nabii Musa tee Nabii Ilyas. \v 31 Rua miaia atokamatamo i nuncana kamuliana. Manga incia apogauaka o matena Isa bhemomembalina i Yerusalem. \v 32 Wakutuu incia sumai, Petrus tee manga sabhangkana mopobhawa-bhawana tee incia iwe sumai tangasaana atokole. Wakutuuna manga incia abhangu, akamata Isa i nuncana kamuliangina tee uka rua mia mokakarona i saripina. \v 33 Wakutuu rua miaia sumai abholi Isa, Petrus apogaumo, "Opu, amalape mpuu ingkita iwe sii. Amalape tapakaro talu angu kema, saangu to Opu, saangu to Nabii Musa, tee saanguna uka to Nabii Ilyas." Maka o Petrus inda amataua opea ipogauakana sumai. \v 34 Tangasaana Petrus apogau, asapomo taʼina ngalu tee asalibumbumo manga incia. Tee wakutuuna manga incia apesua i nuncana taʼina ngalu sumai, amaekamo manga incia. \v 35 \x - \xo 9:35 \xo*\xt Yes. 42:1; Mat. 3:17; 12:18; Mrk. 1:11; Luk. 3:22.\xt*\x*Kasiimpomo minaaka i taʼina ngalu sumai atorango suara mopogauna, "O siimo Anaku ipiliku. Perangoia Incia!" \v 36 Wakutuuna suara sumai atorango, motokamatana tangkanamo Isa samia-miana. Manga murina abuniakea o giu incia sumai. I wakutuu incia sumai manga incia inda apetulatulaakea i incemapo uka opea mopadhana ikamatana manga incia. \s1 Isa Apadhencu o Rohi Madhaki Minaaka i Samia Anaana Momapii \sr 9:37-43a \r (Mat. 17:14-21; Mrk. 9:14-29) \p \v 37 Samainawana, sapadhana Isa tee manga murina sumai asapo minaaka i gunu, abhari mpuu mia aumba apokawaaka Incia. \v 38 Samia umane minaaka i tanga-tangana mia bhari sumai agora kooni, "Guru, tulungiaku kamatakaakupo anaku. Incia o anaku samia-miana. \v 39 Dhaangia o rohi madhaki sawakuwakutuu mopesuaikia sabutuna incia akakee-kee. Rohi madhaki ahudha-hudhali anaana sumai sampe akobura o ngangana. Incia asikisaa anaku torosu sampe-sampe amendeu abholia. \v 40 Iaku padhamo kuemani mpuu i manga murimu to apadhencu rohi sumai, maka manga incia inda amembali." \v 41 Isa apogau, "E ingkomiu, manga mia i zamani sii-sii inda moparacaeana tee mosaladhalana, naepia kangengena bhekumboore i tanga-tangamiu? Tee naepia kangengena bhekusabara to ingkomiu? Bhawea anana umanemu itu iwe sii!" \v 42 Tee wakutuuna anaana sumai tangasaana apekakasu i Isa, rohi madhaki arambitakamo anaana sumai i tana tee ahudhalimea. Maka o Isa agorampangia pekakaa o rohi madhaki sumai tee apaunto anana sumai, kasiimpo apambulia i amana. \v 43a Bhari-bharia mia iwe sumai atokidha akamata kaogesana Aulataʼala. \s1 Kapaumbana Rua Mpearona to Kanarakaana Isa \sr 9:43b-45 \r (Mat. 17:22-23; Mrk. 9:30-32) \p \v 43b Wakutuuna manga mia iwe sumai tangasaana atokidha tee bhari-bharia ipewauna Isa, Incia apogau tee manga murina, \v 44 "Rangoa malape tee udhania pogauku sii: Anana Maanusia bheatopasaraakaaka i limana maanusia." \v 45 Maka manga incia inda amaʼanaia pogauna Isa sumai, roonamo giu incia sumai arahasiaakea i manga incia mamudhaakana manga inda amaʼanaia. Moomini mboo sumai, manga incia amaeka aabha i Isa opea o maʼanana minaaka i pogauna sumai. \s1 Incema Momaogena i Tanga-tangana Murina Isa \sr 9:46-48 \r (Mat. 18:1-5; Mrk. 9:33-37) \p \v 46 \x - \xo 9:46 \xo*\xt Luk. 22:24.\xt*\x*I tanga-tangana murina Isa apepuumo adhaangia o pogera-gera to incema minaaka i manga incia momaogena tee momalangana kauncuramakana. \v 47 Isa amataua o fikirina manga incia, rampaakanamo sumai o Isa aalamo samia anaana maidhiidhi tee apakakaroa i saripina. \v 48 \x - \xo 9:48 \xo*\xt Mat. 10:40; Luk. 10:16; Yah. 13:20.\xt*\x*Kasiimpo apogaumo i manga incia, "O mia motarimana anaana maidhiidhi sii i nuncana saroku, incia atarimaaku. Tee incema motarimaaku, incia atarima Kawasana Opu molambokoaku, roonamo o mia momaidhiidhina mpuu i tanga-tangamiu, inciamo momaogena mpuu." \s1 Samia Mencuana Murina Isa Apadhencu Seetani \sr 9:49-50 \r (Mrk. 9:38-40) \p \v 49 Yahya apogau, "Opu, ingkami takamata mia apadhencu seetani tee apake saromu. O ingkami tasasia roonamo incia mencuana mia moosena ingkita." \v 50 Maka o Isa apogau i Yahya tee manga murina mosagaanana, "Bholi usasia, roonamo incema-incema inda moewangina ingkomiu, incia aposaangu tee ingkomiu." \s1 Isa tee Miana Samaria \sr 9:51-56 \p \v 51 Wakutuuna Isa amakasumo bheatoangka i sorogaa, Incia abhotukiakamea to alingka i Yerusalem. \v 52 Isa alambokomo pia mia moporikanaakana Incia. Kasiimpo alingkamo manga tee apesua i saangu kampo i Samaria to apasiapuaka sagala giu ifaraluuna. \v 53 Maka manga miana Samaria i kampo sumai amendeu atarima Isa, roonamo manga incia akamatea ande o Isa tangasaana aporope i Yerusalem. \v 54 \x - \xo 9:54 \xo*\xt 2Ra. 1:9-16.\xt*\x*Wakutuuna manga murina, siitumo Yakub tee Yahya, akamata giu incia sumai, manga incia apogau, "Opu, buaka uunda mamudhaakana ingkami taemani waa asapo minaaka i laiana to apabinasaaka manga incia?"\f + \fr 9:54 \fr*\ft Dhaangia uka manga kaburi momangenge motoburina, "waa asapo minaaka i laiana to apabinasaaka manga incia mboomo ipewauna Nabii Ilyas?"\ft*\f* \v 55 Isa abhalili tee aʼamaraikia manga incia. \v 56 Kasiimpo Isa tee manga murina alingkamo i kampo mosagaanana. \s1 Hali Taose Isa \sr 9:57-62 \r (Mat. 8:19-22) \p \v 57 Wakutuuna Isa tee manga murina apalausaka lingkaana manga, dhaangia o mia mopogauna tee Isa, "Iaku bhekuose iapaipo lingkaamu." \v 58 Isa apogau, "Serigala dhaangia tee liana, tee o manu-manu dhaangia tee poteona, maka o Anana Maanusia inda dhaangia o tampana to apotidhole." \v 59 Kasiimpomo Isa apogaumo i mia mosagaanana, "Osemo Iaku." Maka o mia incia sumai alawani, "Undakaaku kulingka porikana to kukoburuaka amaku." \v 60 Isa apogau i incia, "Taroakamea manga mia momate akoburu manga mia momate; maka ingkoo, lingkamo tee upakoleleakea o Pamarintana Aulataʼala." \p \v 61 \x - \xo 9:61 \xo*\xt 1Ra. 19:20.\xt*\x*Dhaangia uka mosagaanana mopogauna, "Iaku kuunda kuose Ingkoo Opu, maka uundaakaakupo kumbuli kuposanga porikana tee manga miana bhanua." \v 62 Isa apogau tee mia incia sumai, "Mia mosiapuna mobhingkunina tana, maka ande atorotorosu apoili i talikuna, inda alaenga to Pamarintana Aulataʼala." \c 10 \s1 Isa alamboko Pitu Pulu Rua Mia Murina Mosagaanana \sr 10:1-12 \p \v 1 Sapadhana incia sumai Oputa Isa apilimo pitu pulu rua mia murina\f + \fr 10:1 \fr*\ft Dhaangia uka manga kaburina momangengena atoburi 'pitu pulu mia murina'.\ft*\f* mosagaanana, kasiimpomo atumpu manga incia rua-rua mia aporikanaaka Incia i bhari-bharia kota tee tampa bheilingkaisina. \v 2 \x - \xo 10:2 \xo*\xt Mat. 9:37-38.\xt*\x*Pogauna i manga incia, "Timpuana atotuu abhari, maka motimpuna tangkanamo saidhe. Rampaakanamo sumai, emanimo i Opu mokoinawuna, mamudhaakana Incia alamboko motimpuna to atimpuaka hasilina penembulana. \v 3 \x - \xo 10:3 \xo*\xt Mat. 10:16.\xt*\x*Sii-sii lingkamo ingkomiu. Iaku kulamboko ingkomiu mboomo anana dumba i tanga-tangana serigala. \v 4 \x - \xo 10:4-11 \xo*\xt Mat. 10:7-14; Mrk. 6:8-11; Luk. 9:3-5.\xt*\x*Bholi ubhawa kabhia-bhia dhingkanana doi atawa o tasina bhaku atawa o sandali. Kangengena i nuncana lingkaamiu, bholi uposalamu i manga incemapo uka. \v 5 Ande ingkomiu upesua i saangu bhanua, bhoasaka porikana, 'Sio-siomo Kawasana Opu abarakatiko tee kasanaa!' \v 6 Ande i nuncana bhanua sumai dhaangia o mia mopeeluna kasanaa, sumaimo kasanaa mominaakana i karomiu bheamboore iwe sumai. Maka ande inda dhaangia o mia mopeeluna kasanaa, sumaimo kasanaa bheambuli i karomiu. \v 7 \x - \xo 10:7 \xo*\xt 1Kor. 9:14; 1Tim. 5:18.\xt*\x*Mbooremo i bhanua sumai, tee utarimaia bhari-bharia kinande tee o giu isumpu ipatalaaka to ingkomiu, roonamo o mia mokarajaa alaenga apotibhaaka ponambona. Bholimo ingkomiu upekapinda-pinda bhanua. \v 8 Ande ingkomiu upesua i saangu kota tee iwe sumai ingkomiu utotarima, soo ukandemo opea idhawuakana to ingkomiu. \v 9 Pauntoa o mia mapii modhaangiana iwe sumai tee upaumbaakea i manga incia, 'Pamarintana Aulataʼala amakasumo i ingkomiu.' \v 10 \x - \xo 10:10-11 \xo*\xt Tul. 13:51.\xt*\x*Maka ande ingkomiu upesua i saangu kota tee manga mia iwe sumai inda atarimakomiu, lingkamo i manga dhala i kota sumai tee upogauakea, \v 11 'Ngawuna tanana kotamiu mopikana i aemami, tatantamakea i aroamiu, maka udhania ande o Pamarintana Aulataʼala amakasumo.' \v 12 \x - \xo 10:12 \xo*\xt Bhaa. 19:24-28; Mat. 10:15; 11:24.\xt*\x*Iaku kupogau tee ingkomiu, i eona kiaamati, hisabu to kota Sodom\f + \fr 10:12 \fr*\ft Kota Sodom atomatau mpuu roonamo dosana abhari. Rampaakanamo sumai, i zamani Nabii Ibrahim kota sumai apabinasea Aulataʼala tee waana walera minaaka i laiana. (Kamata Kitabi Bhaa-bhaana 19:23-29.)\ft*\f* bheamagaagaa minaaka hisabu to kota sumai." \s1 Isa Apahanda Pia-pia Angu Lipu \sr 10:13-16 \r (Mat. 11:20-24) \p \v 13 \x - \xo 10:13 \xo*\xt Zak. 9:2-4.\xt*\x*"Cilakamo ingkoo, e Khorazim! Cilakamo ingkoo, e Bait Saida! Roonamo ande i Tirus tee i Sidon atopewau o muuzizati mboomo motopewauna i tampamu, dhaanamo amangengemo mpuu o raʼeatina kota sumai atoba tee asukara tee apake kae kadhu auncura i nuncana ngawu. \v 14 Roonamo sumai, i eona kiaamati, hisabu to kota Tirus tee Sidon bheamagaagaa minaaka i hisabu bheitarimamiu. \v 15 Mboo sumai uka ingkoo, e Kapernaum mboona ingkoo bheapapeneko sampe i laiana? Inda, ingkoo bheapasapoko sampe i duniana mia mate! \p \v 16 \x - \xo 10:16 \xo*\xt Mat. 10:40; Mrk. 9:37; Luk. 9:48; Yah. 13:20.\xt*\x*Mia moperangoina ingkomiu, maʼanana aperangoi Iaku, incema momendeukomiu, maʼanana amendeu Iaku uka. Mia momendeuaku o maʼanana amendeu Incia molambokoaku." \s1 Mbuliana Pitu Pulu Mia Murina Isa \sr 10:17-20 \p \v 17 Pitu pulu rua miana\f + \fr 10:17 \fr*\ft Dhaangia uka manga kaburina momangengena atoburi 'pitu pulu mia'.\ft*\f* sumai ambuli tee akaunde-unde. Manga incia apogau, "Opu, i nuncana saromu manga seetani uka ataʼati tee aose parintamami." \v 18 Isa apogau, "Iaku kukamata Ibilisi akotibu mboomo bhibhito minaaka i laiana. \v 19 \x - \xo 10:19 \xo*\xt Zab. 91:13.\xt*\x*Udhania, Iaku padhamo kudhawu kuasa i ingkomiu to ulandaki ulo tee supiganda, tee kakuasa to utaangi kakaana musu mamudhaakana inda dhaangia bhemopacilakakomiu. \v 20 Moomini mboo sumai, bholi ukaunde-unde roonamo manga seetani sumai aose parintamiu, maka ukaunde-undemo roonamo saromiu atoburi i sorogaa." \s1 Aemani Sukuru tee Kasanaa \sr 10:21-24 \r (Mat. 11:25-27; 13:16-17) \p \v 21 I wakutuu incia sumai uka akaunde-undemo Isa i nuncana Rohina Aulataʼala Momangkilo tee apogau, e Ama, Mokuasaina laiana tee alamu, Iaku kupujiko roonamo Ingkoo ubuniakea bhari-bharia sii minaaka i manga mia makidha tee i mia mokoʼilimuu, maka Ingkoo upatiumbaakea i manga mia momaidhiidhi. Siitumo molaengana i karomu. \v 22 \x - \xo 10:22 \xo*\xt Yah. 3:35; 10:15.\xt*\x*Bhari-bharia padhamo adhawuakaaku o Amaku, tee inda dhaangia samia uka momatauna O Ana, tabeana O Ama. Tee inda dhaangia samia uka momatauna incema O Ama, tabeana O Ana tee manga mia ipilina O Ana to amatauaka Amana." \p \v 23 Isa apoili i manga murina, kasiimpo apogau tee manga incia. "Amasanaamo o mata mokamatana opea mopadhana ikamatamiu. \v 24 Iaku kupogau tee ingkomiu, abhari o nabii tee raja gauna akamata opea mopadhana ikamatamiu, maka manga incia inda akamatea. Manga incia gauna arango opea mopadhana irangomiu, maka manga incia inda arangoa. \s1 Miana Samaria Momalapena Incana \sr 10:25-37 \p \v 25 \x - \xo 10:25-28 \xo*\xt Mat. 22:35-40; Mrk. 12:28-34.\xt*\x*I saangu wakutuu, samia ahalii Hukumu Taurati akakaro to acobai Isa. Incia apogau, "E Guru, iaku tabeana kupewau opea mamudhaakana kupotibhaaka dhadhi saʼumurua?" \v 26 Apogaumo Isa, "Opea motoburina i nuncana Hukumu Taurati? Opea ibacamu iwe siitu?" \v 27 \x - \xo 10:27 \xo*\xt Im. 19:18; Kap. 6:5.\xt*\x*Mia sumai apogau, "Maasiakea o Aulataʼala, Kawasana Opumu, tee mpuu-mpuuna incamu tee saangua dhadhimu tee bhari-bharia kakaamu tee bhari-bharia akalana budimu. Sapadhana sumai umaasiakea o musirahamu mboomo karomu samia." \v 28 Apogaumo Isa tee incia, "Kalawanimu itu atotuu. Pewaumo mboo sumai, sumaimo ingkoo bheudhadhi." \v 29 Maka roonamo mia sumai gauna apabanara karona, incia apogaumo i Isa, "Incema buaka o musirahaku sumai?" \v 30 Alawanimo Isa, "Dhaangia samia umane mosapona minaaka i Yerusalem alingka i Yerikho. I tangana dhala, incia alibua manga parampo. Manga parampo aala pakeana tee abhebhea saidhepo amate, kasiimpomo abholia i tangana dhala. \v 31 I wakutuu incia sumai uka dhaangia samia imamu asapo alalo i dhala sumai. Incia akamatamo mia sumai, maka incia apolimba i sawetana dhala tee ataroakea. \v 32 Mboo sumai uka samia Lewi\f + \fr 10:32 \fr*\ft Miana Lewi akarajaa i Baitulla ahamba manga imamu.\ft*\f* alalo iwe sumai tee akamata mia motorampona sumai. Incia uka apolimba i sawetana dhala tee ataroakea. \v 33 Kasiimpomo samia Samaria,\f + \fr 10:33 \fr*\ft I zamanina Isa, manga miana Samaria apomusu tee manga miana Israel. Sabutuna, kananeana miana Israel tee miana Samaria apekaridho tee mosagaanana.\ft*\f* tangasaana i nuncana lingkaana uka i tampa incia sumai. Wakutuuna akamata mia motorampo sumai, incia amaasi mpuu incana. \v 34 Asarimea o mia sumai, kasiimpomo apatitiakea mina zaitun tee uwena angguru i bhawona manga kambelana tee atangea. Incia apakompaia i bhawona keledaina, kasiimpomo abhawea i tampana butunga tee adhambaakea iwe sumai. \v 35 Samainawana incia aalamo rua tibha doi pera tee adhawuakea mokobutungana sumai tee apogau, 'Dhambaakea o mia incia sii, tee wakutuuna kumbuli, ande o ponambona akolabhi minaaka i doi incia sii, dhaampo kupomeaia bhari-bharia ipakemu to ifaraluuna.' \v 36 Minaaka i tanga-tangana mia talu miana sumai, iapai ifikirimu mopokanana pewauna tee manga parampo sumai? \v 37 Alawanimo ahalii Hukumu Taurati sumai, "O mia mosusuakana kaasina to mia motorampona sumai." Pogauna Isa, "Lingkamo tee upewaumo mboo sumai uka." \s1 Mariam tee Marta \sr 10:38-42 \p \v 38 \x - \xo 10:38-39 \xo*\xt Yah. 11:1.\xt*\x*Tangasaana i nuncana lingkaana, Isa tee manga murina akawamo i saangu kampo. Samia bhawine sarona o Marta atarimaia i bhanuana. \v 39 Marta dhaangia tee samia witinaina bhawine sarona o Mariam. Mariam auncura i saripina aena Oputa Isa apoose aperangoia apogau. \v 40 Maka o Marta abhari mpuu o karajaana i bhanua. Incia apasari i Isa tee apogau, "Opu, pokia Ingkoo inda ufaduli, ande o witinaiku ataroakaaku kukarajaa samia-miaku? Tulungi tumpua incia ahambaaku." \v 41 Maka Oputa Isa alawania, "Marta, Marta, ingkoo umeri tee upanarakaa karomu tee bhari hali. \v 42 Maka dhaangia saangu hali mofaraluuna, tee o Mariam padhamo apili momalapena, tee inda bheaalea minaaka i karona." \c 11 \s1 Giu Tadoʼa \sr 11:1-13 \r (Mat. 6:9-13; 7:7-11) \p \v 1 Saangu wakutuu o Isa tangasaana adoʼa i saangu tampa. Sapadhana Incia adoʼa, sala samia murina apogau tee Incia, "E Opu, manga adhariaka tee ingkami tadoʼa mboomo Nabii Yahya aadhari manga murina." \v 2 Apogaumo Isa i manga incia, "Ande ingkomiu udoʼa, pogaumo mboo sii, \q2 'E Ama,\f + \fr 11:2 \fr*\ft Dhaangia uka manga kaburina momangenge motoburina, "Ya Umamami i sorogaa." \ft*\f* amangkilomo o saromu. \q2 Aumbamo Pamarintamu.\f + \fr 11:2 \fr*\ft Dhaangia uka manga kaburi momangenge motoburina, "Aumbamo pamarintamu, tee peeluamu iose i dunia sii mboomo i sorogaa." \ft*\f* \q2 \v 3 Manga dhawu kinande sakawana saesaeo. \q2 \v 4 Manga amponi roonamo manga dosamami, \q2 Mboomo ingkami uka taʼamponi mia mosalana i ingkami, \q2 Tee bholi umanga bhawa i nuncana kapancoba.' "\f + \fr 11:4 \fr*\ft Dhaangia uka manga kaburina momangengena atoburi, "Tee bholi ubhawa ingkami i nuncana kapancoba maka pasalaamati ingkami minaaka i Ibilisi momadhakina." \ft*\f* \m \v 5 Kasiimpo Isa apogau i manga incia, "Ande sala samia i tanga-tangamiu dhaangia samia o sabhangkana, tee o sabhangkana sumai aumba i incia i pontanga malo tee apogau, 'Sabhangka, tulungi paadhaaku talu angu roti, \v 6 roonamo aumbatiaku samia sabhangka motangasaana i nuncana lingkaana tee iaku inda tee opeopeaku to kudhawuaka i incia to akandea.' \v 7 Kasiimpo sabhangkana sumai alawani minaaka i nuncana bhanuana, 'Bholi upekarasaiaku. Bhamba padhamo atokunci tee manga anaku akolemo. Iaku inda kumembali kubhangu to kudhawuakako roti.' \v 8 Iaku kupogau tee ingkomiu, moomini to sabhangkana incia amendeu abhangu to apekadhawuaka o rotina sumai, maka roonamo mia sumai atorotorosu aemani, sumaimo sabhangkana sumai bheabhangu uka tee adhawuakea o kinandena mboomo kabharina ifaraluuna. \p \v 9 Rampaakanamo itu, Iaku kupogau tee ingkomiu: Emanimo, sumaimo bheadhawuakakomiu; peeloa, sumaimo ingkomiu bheupotibhaakea; bhokua o bhamba, sumaimo o bhamba bheabungkaleakakomiu. \v 10 Roonamo bhari-bharia mia moemanina bheatarima, mia mopeelona bheapotibhaaka, tee o mia mobhokuna bhamba, to incia bhamba bheabungkaleakea. \v 11 Dhaangia buaka samia ama i tanga-tangamiu modhawuakana bhatu i anana ande o anana aemani roti? Atawa adhawuakea ulo ande incia aemani ikane? \v 12 Atawa adhawuakea supiganda ande incia aemani ontolu? \v 13 Jadi, ande ingkomiu momadhakina umatau upekadhawu opea momalapena to manga anaanamiu, taralabhi-labhimo uka Amamiu i sorogaa! Incia bheadhawuakea o Rohina Aulataʼala Momangkilona to bhari-bharia manga mia moemanina i Incia." \s1 Isa tee Baalzebul 11:14-23 \r (Mat. 12:22-30; Mrk. 3:22-27) \p \v 14 I saangu wakutuu, Isa apadhencu seetani minaaka i samia mobheana. Salimbana o seetani sumai, mia mobhea sumai amembalimo apogau. Manga mia bhari aposamentemo akamata hali incia sumai. \v 15 \x - \xo 11:15 \xo*\xt Mat. 9:34; 10:25.\xt*\x*Maka pia-pia mia minaaka i manga incia apogau, "Tee kuasana Baalzebul, kapalana manga seetani, Incia apadhencu manga seetani sumai." \v 16 \x - \xo 11:16 \xo*\xt Mat. 12:38; 16:1; Mrk. 8:11.\xt*\x*Dhaangia uka moʼusahana mocobaina Isa tee aemani saangu tanda minaaka i sorogaa. \v 17 Maka o Isa amataua o fikirina manga incia, sumaimo Isa apogaumo i manga incia, "Ande i nuncana saangu pamarinta sumbere poewangi, sumaimo pamarintana bheamarungga, tee ande manga mia i nuncana bhanua sumbere poewangi, sumaimo manga miana bhanuana dhaanamo bheamantale. \v 18 Ande o pamarintana Ibilisi sumbere poewangi, tuaapa amembali o pamarintana amembali apotaangi? Ingkomiu upogau ande Iaku kupadhencu seetani tee kuasana Baalzebul. \v 19 Tee uka, ande atotuu Iaku kupadhencu manga seetani tee kuasana Baalzebul, faraluu uabhaki manga murimiu tee kuasana incema manga apadhencu manga seetani? Buaka manga incia apake kuasana Baalzebul? Tantumo inda! Rampaakanamo itu, manga murimiu bheapogau iraeakamiu to Iaku inda totuu. \v 20 Maka ande Iaku kupadhencu manga seetani tee kuasa minaaka i Aulataʼala, sumai o maʼanana ande o Pamarintana Aulataʼala padhamo aumba asalibumbungikomiu. \v 21 Ande samia momakaana ajagani bhanuana tee ewangana molengkapuna, harataana karona bheaʼamani. \v 22 Maka ande samia molabhina kakaana aumba apoewangi tee ataloa, sumaimo bhari-bharia ewanga itangkaakana siitu, bheaalea tee o pewauana arampasia kasiimpo abage-bagea. \p \v 23 \x - \xo 11:23 \xo*\xt Mrk. 9:40.\xt*\x*O mia inda mopobhawana tee Iaku o maʼanana aewangi Iaku, tee o mia inda moporomusakana tee Iaku o maʼanana incia apapogaa-gaa uumatiku." \s1 Mbuliana Rohi Madhaki 11:24-26 \r (Mat. 12:43-45) \p \v 24 "Ande o rohi madhaki alimba minaaka i maanusia, rohi sumai bheapekalingka-lingka i tampa-tampa momatuu to apeelo tampa poniuntoana, maka inda apokawaakea. Kasiimpo rohi madhaki sumai apogau, 'Iaku bhekumbuli i bhanua ibholiku.' \v 25 Maka, wakutuuna ambuli, apotibhaakea o tampa incia sumai amangkilomo atosambure tee areko atoʼatoro. \v 26 Roonamo sumai, alingkamo seetani sumai tee akemba pitu rohi mosagaanana molabhina kadhakina minaaka i incia. Kasiimpo manga rohi madhaki sumai apesua tee amboore iwe sumai. Sabutuna o kadhaangiana mia incia sumai bheahandamo kadhakina minaaka i kadhaangiana mobhaa-bhaana." \s1 Incema Mosanaana \sr 11:27-28 \p \v 27 Tangasaana Isa dhaangiapo apogau, samia bhawine minaaka i tanga-tangana mia bhari sumai apogau tee Isa, "Amasanaa mpuu o bhawine mopalaahirina tee mopadhudhuna Ingkoo." \v 28 Maka o Isa apogau, "Alabhi mpuu amasanaa mia moperangoina Firimanina Aulataʼala tee apewaua." \s1 Tandana Yunus \sr 11:29-32 \r (Mat. 12:38-42) \p \v 29 \x - \xo 11:29 \xo*\xt Mat. 16:4; Mrk. 8:12.\xt*\x*Wakutuuna ahanda abhari o mia moumbana molibua, Isa apogaumo, "Manga mia i zamani sii-sii satotuuna o mia madhaki. Manga incia apeelo saangu tanda inda momentela, maka o tanda incia sumai inda bhekudhawuakea tabeana o tandana Nabii Yunus. \v 30 Roonamo apokana mboomo Nabii Yunus amembali tanda to manga miana Niniwe, mboo sumai uka o Anana Maanusia amembali tanda to manga mia i zamani sii-sii. \v 31 I eona kiaamati, Ratu Sheba minaaka i Salata sumai bheapabhangua apobhawa tee manga mia minaaka i zamani sii-sii tee bheahaakimu manga incia. Roonamo Ratu minaaka i tapana alamu sumai aporadhamiia aumba to aperangoi hikimatina Nabii Sulaiman, sainamo iwe sii dhaangia molabhina kaogena minaaka i Nabii Sulaiman, maka ingkomiu umendeu urangoaku. \v 32 I eona kiaamati manga miana Niniwe bheabhangu apobhawa-bhawa tee manga mia i zamani incia sii tee manga incia bheapasala manga mia i zamani incia sii. Roonamo sapadhana arango manga kaadharina Nabii Yunus, manga miana Niniwe sumai atobamo, sainamo iwe sii dhaangia o mia molabhina kaogena minaaka i Nabii Yunus, maka ingkomiu umendeu utoba!" \s1 Mosuluwina karo \sr 11:33-36 \p \v 33 \x - \xo 11:33 \xo*\xt Mat. 5:15; Mrk. 4:21; Luk. 8:16.\xt*\x*"Inda dhaangia o mia motununa padamara kasiimpo abuniakea i kapeona bhanua atawa i tambena kaganta mototutubhina. Maka incia bheadhikaia i aena padamara, mamudhaakana o mia mopesuana i nuncana bhanua sumai amembali akamata kainawana. \v 34 \x - \xo 11:34-35 \xo*\xt Mat. 6:22-23.\xt*\x*Matamu satotuuna padamarana badamu. Rampaakanamo sumai, ande o matamu amalape sumaimo amainawamo saangua badamu. Maka ande o matamu amadhaki, sumaimo agalapumo badamu. \v 35 Sababuna itu jagania pekalape mamudhaakana kainawana modhaangiana i ingkoo bholi amembali galapu. \v 36 Ande saangua badamu amainawa tee inda dhaangia momalalandana, sumaimo saangua badamu bheamainawa, apokana mboomo wakutuuna padamara asuluwiko tee caheana." \s1 Isa apahanda manga miana Farisi tee manga ahalii Hukumu Taurati \sr 11:37-54 \r (Mat. 23:1-36; Mrk. 12:38-40; Luk. 20:45-47) \p \v 37 Sapadhana Isa aadhari, samia minaaka i rombongana Farisi akembamo Incia akande i bhanuana. Sabutuna apesuamo Isa i bhanua sumai kasiimpomo auncura akande. \v 38 Miana Farisi sumai amentemo akamata Isa inda abhanuia limana porikana wakutuuna bheakande. \v 39 Sabutuna, Oputa Isa apogau i incia, "E manga miana Farisi, ingkomiu upekangkilo sambalina tonde tee pirimiu, maka i nuncana karomiu, abukeaka manga giu irampasi tee kadhaki. \v 40 E ingkomiu, manga mia mobhore! Aulataʼala mopamembalina i weta i sambali apamembali uka i weta i nunca? \v 41 Roonamo itu sadakaakamea opea modhaangiana i karomiu i manga mia misikini, sabutuna bhari-bharia bheamembali amangkilo to karomu. \v 42 Maka ucilakamo ingkomiu, e manga miana Farisi! Ingkomiu upomea i Aulataʼala sapersapulu minaaka i selasi, inggu, tee sagala giu tawana kau, maka o kaʼadili tee kaasi i Aulataʼala inda umaheruakea sampeampearo. Manga hali incia sumai atantumo alaenga ukarajaaia, maka mosagaanana bholi inda ukarajaaia. \v 43 Cilakamo ingkomiu, e manga miana Farisi! Roonamo ingkomiu upeelu uuncura i kauncuramaka malape i tampana ibaadati tee upeelua ahoromatikomiu manga mia i dhaoa. \v 44 Cilakamo ingkomiu! Ingkomiu mboomo koburu inda mokomaiasana, sabutuna o mia adhala i bhawona koburu tee inda amataua ande manga incia apolanda i bhawona koburu\f + \fr 11:44 \fr*\ft I adatina manga miana Yahudi, ande samia adhingku koburuna mia, incia lausaka amembali naajisi pitu eo kangengena.\ft*\f*." \p \v 45 Samia ahalii Hukumu Taurati alawani, "Guru, tee pogaumu mboo sumai Ingkoo uka uhina ingkami!" \v 46 Isa apogau, "Cilakamo uka ingkomiu, e manga ahalii Hukumu Taurati! Ingkomiu udhika bhawa matamo manga sarana agama momarasaina isodha i bhawona awaana mia, garaaka ingkomiu umendeu udhingkua o bhawa sumai moomini tee sakau limamiu uka. \v 47 Cilakamo ingkomiu! Ingkomiu ukarajaa koburu to manga nabii, garaaka manga opu-opuamiu mopekamatena manga nabii sumai. \v 48 Tee mboo sumai ingkomiu samia padhamo umembali sakusii ande ingkomiu uundapimea tee opea ipewauna manga opu-opuamiu sumai, sababuna manga incia apekamate manga nabii sumai tee ingkomiu mokarajaana koburuna. \v 49 Rampaakanamo sumai, Aulataʼala tee hikimatina apogau, 'Iaku bhekulamboko manga nabii tee manga rasulu i manga incia, maka sagaa minaaka manga nabii tee manga rasulu sumai bheatopekamate tee asikisaaia manga incia.' \v 50 Giu incia sumai amembali mamudhaakana o raana bhari-bharia nabii motopekamatena minaaka i auwalina dunia sii bheatuntua minaaka i manga miana zamani incia sii, \v 51 \x - \xo 11:51 \xo*\xt Bhaa. 4:8; 2Taw. 24:20-21.\xt*\x*apepuu minaaka raana Habil\f + \fr 11:51 \fr*\ft Habil mia mobhaa-bhaana ipekamate. (Kamata \ft*\xt Bhaa. 4:8\xt*)\f* sakawana i raana Zakaria momatena i tanga-tangana tampana tunuana kurubani tee i Baitulla. Iaku kupogau tee ingkomiu, hali incia sumai bheatuntua minaaka i manga mia i zamani incia sii. \v 52 Cilakamo ingkomiu, e manga ahalii Hukumu Taurati! Sababuna ingkomiu padhamo uala kunci to ubungkaleaka bhambana ilimuu (kaadhari to kasalaamati), maka ingkomiu samia umendeu upesua tee ande dhaangia o mia mopeeluna mopesua ingkomiu ujoli-jolia." \p \v 53 Sapadhana Isa abholi tampa incia sumai, manga ahalii Hukumu Taurati tee manga miana Farisi apepuumo adhika bukuna inca tee abhari adhawuakea sagala giuna kaabhaki. \v 54 Manga incia aʼusaha apetamboa mamudhaakana amembali arakoa ande asala pogau. \c 12 \s1 Kaadhari Mamudhaakana Manga Murina Amaeka i Aulataʼala Mencuana Maanusia \sr 12:1-12 \r (Mat. 10:26-27) \p \v 1 \x - \xo 12:1 \xo*\xt Mat. 5:15; Mrk. 4:21; Luk. 8:16.\xt*\x*Tangasaana incia sumai i rewuna mia aporomusaka tee apogimpi-gimpi. Kasiimpo Isa apepuumo aadhari, mobhaa-bhaana i manga murina, pogauna, "Jagania o karomiu minaaka ragina manga miana Farisi, siitumo minaaka i kamunaafikina manga incia. \v 2 \x - \xo 12:2 \xo*\xt Mrk. 4:22; Luk. 8:17.\xt*\x*Roonamo opea mototutubhina bheapatokamataakea tee opea motobuniakana bheamataua mia. \v 3 Roonamo itu, opea ipogauakamiu i tampa momalalanda bhearangoa mia i tampa momainawa, tee opea ipokamuntuiakamiu i tampa mototutubhi, bheapakoleleakea minaaka i bhawona padhana bhanua. \v 4 Iaku pogau tee ingkomiu manga sabhangkaku, bholimo umaeka i manga mia momembalina mopekamatena bada, maka sapadhana sumai indamo amembali apewau opea-opea uka. \v 5 Iaku bhekususuakakomiu incema molaengana imaekamiu. Ingkomiu tabeana umaeka i Aulataʼala mopadhana mopekamatena bada, mokokakuasana uka to atudhaaka mia i nuncana narakaa. Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, Inciamo tabeana to imaekamiu. \v 6 Buaka o manu-manu ntomintomi aasoa mia tee haragaa rua doi to lima mbaa? Moomini mboo sumai, inda dhaangia sambaa uka i malinguaka minaaka i pokamatana Aulataʼala. \v 7 Bulua i bhaamu bhari-bharia padhamo atogagari. Rampaakanamo sumai bholimo umaeka, roonamo ingkomiu alabhi akoharagaa minaaka i kabharina manu-manu ntomintomi. \v 8 Iaku kupogau tee ingkomiu, incema moʼakuina Iaku i aroana maanusia, sumaimo Anana Maanusia uka bheaʼakui mia incia sumai i aroana manga malaaʼekatina Aulataʼala. \v 9 Maka incema mopesapuakana Iaku i aroana maanusia, sumaimo Anana Maanusia uka bheapesapuaka mia incia sumai i aroana manga malaaʼekatina Aulataʼala. \v 10 \x - \xo 12:10 \xo*\xt Mat. 12:32; Mrk. 3:29.\xt*\x*Bhari-bharia mia mobhoasakana pogau to moewangina Anana Maanusia bheaʼamponia. Maka o mia mohinana Rohina Aulataʼala Momangkilo inda bheaʼamponia. \v 11 \x - \xo 12:11-12 \xo*\xt Mat. 10:19-20; Mrk. 13:11; Luk. 21:14-15.\xt*\x*Ande manga incia abhawakomiu i tampana ibaadati atawa apapoarokomiu i pamarinta mokokuasa tee i manga mokenina kuasa to aʼadilikomiu, bholi umeri to tuaapa atawa opea to ilawanimiu atawa ipogauakamiu. \v 12 Rohina Aulataʼala Momangkilo bheapaumbaakakomiu i wakutuu incia sumai uka opea molaengana ipogauakamiu." \s1 Mia Morangkaea Mobhore \sr 12:13-21 \p \v 13 Sala samia minaaka i tanga-tangana mia bhari sumai apogau, "Guru, tumpumea o witinaiku apodhawu tinauraka tee iaku." \v 14 Maka o Isa apogaumo i incia, "Witinai, incema moangkana Iaku kumembali hakimiu atawa mopodhawuna tinauraka to ingkomiu?" \v 15 Kasiimpomo Isa apogau i manga incia, "Udhania! Jagania o karomiu, bholi ara umembali mia masoʼo. Roonamo dhadhina mia inda aposaronaka i harataana mobharina mpuu." \p \v 16 Kasiimpomo Isa apakawaaka saangu ibarati i manga incia kooni, "Dhaangia samia morangkaeana. Incia mokoinawuna modhawuakana hasili abhari mpuu. \v 17 I nuncana ngangarandana incia afikiri, 'Opea tabeana ipewauku? Indamo dhaangia o tampaku to kudhikaaka hasilina tanaku.' \v 18 Kasiimpo incia apogau, 'O siimo bheipewauku. Iaku bhekurunggaia manga kampiriku tee kukarajaa pendua momaogena. Iwe siitumo bhekudhikaia bhari-bharia gandum tee manga baraku mosagaanana. \v 19 Sapadhana kupewau mboo sumai, bhekupogau i nuncana ngangarandaku: E karoku, i ingkoo dhaangiapo abhari o harataa, akawa to akotao-tao kangengena to naile itu. Poniuntopo, kande-kandepo, sumpu-sumpupo, tee upapasanaapo.' \v 20 Maka o Aulataʼala apogau i incia, 'E mia bhore! Malo sii uka o inyawamu bheaalea minaaka i karomu. Kasiimpomo amembali hakuna incema bhari-bharia mopadhana iromusakamu sumai?' \v 21 Mboo sumaimo kamembalina manga mia moromusakana harataa i alamu to karona samia maka inda arangkaea i aroana Aulataʼala." \s1 Bholi Umeri to Dhadhimiu \sr 12:22-31 \r (Mat. 6:25-34; 19:21) \p \v 22 Kasiimpomo Isa apogau i manga murina, "Roonamo itu, Iaku kupogau tee ingkomiu, bholi umeri to dhadhimiu, opea ikandemiu atawa ipakemiu. \v 23 Roonamo dhadhi alabhi o kaogena minaaka i kinande tee o bada alabhi o kaogena minaaka i pakea. \v 24 Kamatea o manu-manu tongkaa inda apombula, inda atimpu tee uka inda tee kampirina atawa o gudana, maka adhawua akande o Aulataʼala. Indapo uka ingkomiu mokolabhina haragaana minaaka i manga manu-manu sumai. \v 25 Tee uka, o incema i tanga-tangamiu rampaakanamo kameriakana amembali saidhe uka apekaarate umuruna? \v 26 Jadi, ande ingkomiu inda ukapoia upewau saangu momaidhiidhina mpuu, pokia ingkomiu tabeana umeriaka manga hali mosagaanana? \v 27 \x - \xo 12:27 \xo*\xt 1Ra. 10:4-7; 2Taw. 9:3-6.\xt*\x*Kamatea tuaapa o kamba-kamba atuwu. Kamba-kamba sumai inda akarajaa tee inda aunte kapa apamembalia kambari. Maka Iaku kupogau tee ingkomiu, Raja Sulaiman tee sagala karangkaeana uka inda apake pakea momangada mboomo sala saangu i tanga-tangana kamba-kamba sumai! \v 28 Jadi ande o Aulataʼala mboo sumai apaajo rumpu inawu, modhaangiana i eo sii tee naile abhanakea i nuncana waa, indapo uka ingkomiu, e manga mia inda moparacaea! \v 29 Bholi ufikiria torosu opea to ikandemiu atawa opea to isumpumiu; bholi umeriakea. \v 30 Roonamo manga giu incia sumai sadia apeeloa manga mia inda momatauna Aulataʼala, maka o Amamiu i sorogaa amataua ande ingkomiu ufaraluu bhari-bharia sumai. \v 31 Maka peeloa Pamarintana Aulataʼala, tee bhari-bharia sumai bhearanganiakea to ingkomiu." \s1 Harataa i Sorogaa \sr 12:32-34 \r (Mat. 6:19-21) \p \v 32 Bholimo umaeka, e ingkomiu, rombonga momaidhiidhi moosena Iaku. Amamiu asanaa adhawuakakomiu Pamarintana sumai to ingkomiu. \p \v 33 Asomea opea modhaangiana i ingkomiu tee sadakaakea i manga mia misikini. Karajaaia to karomiu kabhia-bhia dhingkanana doi inda bhemomadhakina, siitumo o harataa saʼumurua motodhikana i sorogaa. Iwe siitu momanakona inda amembali aumba tee o ane inda amembali apekadhakia. \v 34 Roonamo iapai o harataamiu itu, iwe siitumo uka incamiu." \s1 Bhatua Mokojaga-jaga \sr 12:35-48 \r (Mat. 24:43-51) \p \v 35 \x - \xo 12:35 \xo*\xt Mat. 25:1-13.\xt*\x*"Tabeana o tangamiu sadhaadhaa akokabhoke tee o sulumiu sadhaadhaa arore. \v 36 \x - \xo 12:36 \xo*\xt Mrk. 13:34-36.\xt*\x*Tabeana ingkomiu mboomo manga bhatua motangasaana aantagi opuna ambuli minaaka i kariaa kawia, mamudhaakana ande incia aumba tee abhoku bhamba, manga incia amembali alausaka abungkaleakea to incia. \v 37 Amasanaamo manga bhatua ipotibhaakana opuna tangasaana akojaga-jaga i wakutuuna incia aumba. Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, opuna sumai bheapasiaupuaka karona tee apaporikanaaka manga bhatuana sumai auncura, kasiimpo incia bhealaiani manga incia. \v 38 Amasanaamo manga bhatua ipotibhaakana opuna tangasaana akojaga-jaga wakutuuna incia aumba, moomini incia aumba i pontanga malo atawa i wakutuuna raneeo. \v 39 \x - \xo 12:39-40 \xo*\xt Mat. 24:43-44.\xt*\x*Mataua uka o hali incia sii, ande mokobhanuana amataua naepia wakutuuna momanakona bheaumba, dhaanamo incia bheakoja-kojaga tee inda bheataroakea bhanuana arunggaia. \v 40 Jadi, ingkomiu tabeana sadia ukojaga-jaga, roonamo Anana Maanusia bheaumba i wakutuuna ingkomiu inda unamu-namua." \p \v 41 Apogaumo Petrus, "Opu, ibarati incia itu upatujuaka to ingkami atawa to mosagaanana uka?" \v 42 Oputa Isa apogau i Petrus, "Incema bhatua motoparacaeana tee mokohikimatina, iparacaeana opuna to apodhawu-dhawuaka kinande i manga bhatua mosagaanana i wakutuuna? \v 43 Amasanaamo bhatua ipotibhaakana opuna tangasaana apewau karajaana i wakutuuna opuna sumai aumba. \v 44 Satotuuna Iaku kupogau i ingkomiu, incia bheaparacaeaaka bhari-bharia harataana i bhatua sumai. \v 45 Mboo sumai uka, ande o bhatua sumai apogau i nuncana ngangarandana, 'Opuku, inda aumba-umba,' kasiimpomo incia uka apepuumo abhebhe manga bhatua mosagaanana, malape manga umane atawa bhawine, kasiimpo akande tee asumpu-sumpu sakawana amalango, \v 46 sabutuna opuna bheaumba i eo inda inamu-namuna, tee i wakutuu inda imatauna. Sapadhana sumai, opu sumai bheasikisaia tee apamembalia apokana o dhawuana tee manga mia inda moparacaea. \p \v 47 Bhatua momatauna peeluana opuna maka inda amakakauaka karona tee inda apewaua o peeluana opuna bheatohukumu matamo. \v 48 Bhatua inda momatauna peeluana opuna tee apewau manga hali molaengana apotibhaaka kahukumu bheahukumua uka, maka o kahukumuna amagaagaa. Mia mopadhana idhawuna abhari, minaaka i karona bheatuntua abhari uka tee o mia mopadhana idhawuna abhari o kaparacaea, minaaka i karona bheatuntua abhari uka." \s1 Saangua Bhanua Bheapobhali Rampaakanamo Isa \sr 12:49-53 \r (Mat. 10:34-36) \p \v 49 "Iaku kuumba to kutudhaaka waa i bhawona alamu tee tapanamo kalape ande o waa sumai arore! \v 50 \x - \xo 12:50 \xo*\xt Mrk. 10:38.\xt*\x*Maka Iaku tabeana kutarima kapapebhahoka, tee tapanamo kanarakaana incaku ande o giu incia sumai indapo atopewau! \v 51 Buaka ingkomiu usarongia ande Iaku kuumba i alamu to kubhawa dhadhi pomalape? Iaku kupogau tee ingkomiu, mencuana, maka o poewangia! \v 52 Sababuna apepuu sii-sii, ande dhaangia lima mia i nuncana saangu bhanua, sumaimo talu miana bheaewangi rua miana tee rua miana bheaewangi talu miana. \v 53 Manga incia sadiamo bheapoewangi, amana bheaewangi anana umane tee anana umane bheaewangi amana, inana bheaewangi anana bhawine tee anana bhawine bheaewangi inana, ina maniana bheaewangi ana maniana bhawine tee ana maniana bhawine bheaewangi ina maniana." \s1 Tamatau Kadhaangiana Zamani \sr 12:54-56 \p \v 54 \x - \xo 12:54-56 \xo*\xt Mat. 16:2-3.\xt*\x*Kasiimpo Isa apogau i manga mia bhari sumai, "Ande ingkomiu ukamata taʼina ngalu atiumba i sawetana bhara, tee lausakamo ingkomiu upogau, 'Bheasapo o wao,' tee o hali incia sumai atotuu amembali. \v 55 Mboo sumai uka ande ingkomiu ukamata ngalu motowiina minaaka i salata, ingkomiu bheupogau, "O eo bheamasodho mpuu," tee o hali incia sumai uka atotuu. \v 56 E ingkomiu, manga mia munaafiki! Ingkomiu umataua posalana bhanguna alamu tee laiana. Maka apokia ingkomiu inda umembali upaposalea o zamani sii-sii?" \s1 Pomalapemo tee Musu \sr 12:57-59 \p \v 57 \x - \xo 12:57-59 \xo*\xt Mat. 5:25-26.\xt*\x*"Pokia ingkomiu inda ubhotukiakea karomiu opea mototuuna? \v 58 Sababuna ande ingkoo ulingka upoaro i pangadila upobhawa tee mia moraeakako, usahamo mamudhaakana upomalape tee incia wakutuuna ingkomiu tangasaana i nuncana lingkaamiu. Ande inda, sumaimo incia bheasoroko i haakimu, kasiimpo haakimu bheapasaraakako i pulisi tee o mia sumai bheapapesuako i nuncana katorongku. \v 59 Iaku kupogau tee ingkoo, inda sampeampearo bheulimba minaaka iwe siitu ande ingkoo indapo upomea bhari-bharia dhosamu momusitiina upomeaia." \c 13 \s1 Dosa tee Kanarakaa \sr 13:1-5 \p \v 1 I wakutuu incia sumai uka aumbamo pia-pia mia mobhawana lele i Isa apakoleleaka manga miana Galilea ipekamatena Pilatus, wakutuuna manga incia tangasaana apasombaaka binata kurubanina i Aulataʼala, kasiimpo o raana manga ajaloa tee raana kurubani ipasombaakana manga incia. \v 2 Isa apogau i manga incia, "Ifikirimu, buaka manga miana Galilea sumai alabhi akodosa minaaka i bhari-bharia miana Galilea mosagaanana, roonamo manga incia anamisi giu mboo sumai? \v 3 Iaku kupogau tee ingkomiu, inda! Maka ande ingkomiu inda utoba minaaka i manga dosamiu, bhari-bharikomiu uka bheumate mboomo manga incia. \v 4 Atawa to sapulu walu mia momatena itaburina munara i Siloam sumai, ifikirimu buaka manga incia alabhi akodosa minaaka i bhari-bharia miana Yerusalem? \v 5 Iaku kupogau tee ingkomiu, inda! Maka ande ingkomiu inda utoba minaaka i dosamiu, bhari-bharikomiu bheumate uka mboomo manga incia." \s1 Ibaratina Puuna Ara Inda Mokobhake \sr 13:6-9 \p \v 6 Kasiimpo Isa apogauaka ibarati incia sii, "Dhaangia samia umane apombula puuna ara i inawuna angguruna, saangu wakutuu incia aumba to apeelo bhakena puuna kau sumai, maka inda saangu bhake uka ipokawaakana. \v 7 Kasiimpomo incia apogau i modhambaakana inawu sumai, 'Dhaangiamo talu tao kuumba kupeelo bhakena kau ara sii tee iaku inda kupotibhaaka saangu bhake uka. Palemea o puuna sii! To opea adhadhi i tana sii ande inda akoampadhea? \v 8 Lawanina mia sumai, 'Opu, taroakamo o puuna sumai atuwu to tao incia sii uka, tee bhekubhingkuniakea tana i saripina tee kudhikaakea pupu. \v 9 Aipomo i tao i aroa bheakobhake; ande inda, palemea!'" \s1 Apaunto Mia Mapii i Eona Saputuu \sr 13:10-17 \p \v 10 I saangu wakutuu, Isa tangasaana aadhari i nuncana saangu tampana ibaadati i eona Saputuu. \v 11 Iwe sumai dhaangia samia bhawine ipesuaikina rohi madhaki sapulu walu taomo kangengena. Sabutuna incia amapii sampe abungku o torukuna tee inda amembali akakaro makate pendua. \v 12 Wakutuuna Isa akamata bhawine sumai, Incia akembamea to amaju i aroa tee apogau i incia, "Wa Ina, panyakimu auntomo." \v 13 Kasiimpo Incia adhika limana i bhawona bhawine sumai, tee sakijamata uka sumai akakaro makatemo o bhawine sumai, tee apujimo Aulataʼala. \v 14 \x - \xo 13:14 \xo*\xt Limb. 20:9-10; Kap. 5:13-14.\xt*\x*Maka o kapalana tampana ibaadati sii amaheru incana roonamo Isa apaunto mia i eona Saputuu. Kasiimpo incia apogau tee mia bhari, "Dhaangia nama eo to eona karajaa. Roonamo itu, uumbamo i sala saeo eo sumai to utopaunto tee bholi i eona Saputuu." \v 15 Kasiimpo Oputa Isa alawania, "E ingkomiu manga mia munaafiki, buaka ingkomiu samia-samia inda urambasaka karambau atawa o keledaimiu minaaka i kandana tee ubhawea i tampana sumpua i eona saputuu? \v 16 Satotuuna o bhawine sii o siwuluna Nabii Ibrahim. Sapulu walu taomo kangengena incia abhokea Ibilisi, Inda amembali buaka incia atorambasaka minaaka i kabhokena sumai i eona saputuu?" \v 17 Roonamo Incia apogau mboo sumai, sabutuna manga mia mobhalia amaea mpuu. Maka o mia bhari modhaangiana iwe sumai akaunde-unde akamata bhari-bharia pewau momulia mopadhana ipewauna. \s1 Ibaratina Ompolena Sawi tee Ragi \sr 13:18-21 \r (Mat. 13:31-33; Mrk. 4:30-32) \p \v 18 Kasiimpo Isa apogau, "Mboo opea o Pamarintana Aulataʼala sumai tee tuaapa Iaku bhekuʼibaratiakea? \v 19 Incia ibaratina ompolena sawi momaeta\f + \fr 13:19 \fr*\ft Sawi momaeta atuwu i Palestina tee kalangana sampe rua metere. Ompolena satotuuna maidhiidhi, 1-2 milimetere.\ft*\f*, ihewina mia inawuna; ompolena sumai atuwu tee amembali puu tee o manu-manu i laiana akarajaa poteo i manga rahana." \v 20 Incia apogau uka, "Tee opea Iaku bhekuʼibaratiaka Pamarintana Aulataʼala? \v 21 Incia ibaratina ragi ialana samia bhawine tee ajalokiakea i nuncana tarigu pata pulu litere sampe ajulu bhari-bharia." \s1 Incema Ipasalaamati \sr 13:22-30 \p \v 22 Kasiimpomo Isa apalausaka lingkaana arope i Yerusalem alaloi manga kota tee desa, kasiimpo i manga kota tee i manga desa sumai Incia aadhari manga mia. \p \v 23 Dhaangia samia moabhana i Incia, "Opu, tangkanamo saidhe buaka o mia ipasalaamati naile itu?" \v 24 \x - \xo 13:24 \xo*\xt Mat. 7:13-14.\xt*\x*Alawanimo Isa i manga mia iwe sumai, "Usahamo to upesua ulaloi bhamba momaseke sumai! Sababuna kupogau tee ingkomiu, abhari o mia bheaʼusaha to apesua, maka inda amembali. \v 25 Bheakawa o wakutuuna mokobhanuana abhangu tee atutubhi bhamba. Ande ingkomiu dhaangiapo ukabhale-bhale i sambali, kasiimpo ingkomiu ubhoku bhamba poose upogau, 'Opu, tulungi manga bungkaleakapo bhamba!' sumaimo mokobhanuana sumai bhealawani, 'Iaku inda kumataukomiu tee inda kumataukomiu minaaka iapai uumba.' \v 26 \x - \xo 13:26-27 \xo*\xt Mat. 7:22-23.\xt*\x*Kasiimpomo ingkomiu bheupogau, 'Ingkami padhamo takande tee tasumpu tee Ingkoo, tee Ingkoo uka padhamo uadhari i dhalana kotamami.' \v 27 \x - \xo 13:27 \xo*\xt Zab. 6:9.\xt*\x*Maka Incia bheapogau tee ingkomiu, 'Iaku inda kumataukomiu minaaka iapai uumba, dhencu minaaka aroaku, e ingkomiu bhari-bharikomiu mopewauna kadhaki!' \v 28 \x - \xo 13:28 \xo*\xt Mat. 22:13; 25:30.\xt*\x*\x - \xo 13:28-29 \xo*\xt Mat. 8:11-12.\xt*\x*Iwe sumai ingkomiu bheutangi tee unarakaa roonamo ingkomiu bheukamata Nabii Ibrahim, Ishak, Yakub tee bhari-bharia nabii mosagaanana i nuncana Pamarintana Aulataʼala, sainamo ingkomiu samia utopadhencu i sambali. \v 29 Manga mia bheaumba minaaka i timbu tee i bhara tee minaaka i napa tee i salata, tee manga incia bheauncura akande i nuncana Pamarintana Aulataʼala. \v 30 \x - \xo 13:30 \xo*\xt Mat. 19:30; 20:16; Mrk. 10:31.\xt*\x*Satotuuna, Dhaangia o mia kapadhaa bhemomembalina o mia mobhaa-bhaana, tee dhaangia uka o mia mobhaa-bhaana bheamembali o mia kapadhaa." \s1 Isa Tabeana Amate i Yerusalem \s1 Kaasi to Yerusalem \sr 13:31-35 \r (Mat. 23:37-39) \p \v 31 I wakutuu incia sumai, aumbamo pia-pia mia o miana Farisi apogau tee Isa, "Lingkamo bholimea o tampa incia sii, roonamo Raja Herodes gauna apekamateko." \v 32 Lawanina Isa i manga incia, "Lingkamo tee upakawaakea i serigala sumai, 'Iaku kupadhencu seetani tee kupaunto manga mia mapii i eo sii tee naile, tee i eo talu eona amondomo karajaaku.' \v 33 Maka eo sii, naile tee naipua, Iaku tabeana kupalausaka lingkaaku, roonamo samia nabii inda alaenga amate i sambalina Kota Yerusalem. \v 34 Yerusalem, Yerusalem, ingkoo mopekamatena manga nabii tee utudhaakea tee bhatu sampe amate manga mia ilambokona Kawasana Opu to ingkoo! Menturu mpearomo gauku kuromusaka manga anamu, apokana mboomo inana manu moromusakana anana i nuncana panina, maka ingkomiu umendeua. \v 35 \x - \xo 13:35 \xo*\xt Zab. 118:26.\xt*\x*Satotuuna o bhanuamiu sii bheabholia tee amembali amalino. Maka kupogau tee ingkomiu, pepuu sii-sii ingkomiu indamo bheukamataaku uka pendua henggana saangu wakutuu ingkomiu bheupogau, \q2 'Atobarakatimo Incia moumbana i nuncana sarona Kawasana Opu!"' \c 14 \s1 Apaunto i Eona Saputuu \sr 14:1-6 \p \v 1 Saangu wakutuu i eona Saputuu, Isa aumba i bhanuana samia kapalana miana Farisi to akande. Iwe sumai manga mia aposatilikimo Isa. \v 2 Saanampuu aumbamo samia mokopanyakina atente bhoho kakaro i aroana. \v 3 Kasiimpomo Isa apogau i manga ahalii Hukumu Taurati tee manga miana Farisi modhaangiana iwe sumai, "I nuncana Hukumu Taurati, amembali buaka tapaunto mia mapii i eona Saputuu atawa inda?" \v 4 Maka manga incia soo atongo. Isa akeni limana mia sumai tee apauntomea, kasiimpomo atumpumea alingka. \v 5 \x - \xo 14:5 \xo*\xt Mat. 12:11.\xt*\x*Kasiimpomo Isa apogau i manga incia, "Ande o ana umanemiu atawa o karambaumiu akotibu i nuncana sumu tee inda amembali alimba, buaka ingkomiu inda bheumadhei uhelaia upalimbaia i eo incia sumai uka, moomini i eona Saputuu?" \v 6 Maka inda samia uka momembalina molawanina Isa to giu incia sumai. \s1 Tampa Poriaroa tee Poritaliku \sr 14:7-11 \p \v 7 Isa akamata tuaapa manga tamu ikembana i kariaa sumai apilimo kauncuramakana momalapena i aroa. Roonamo itu Incia adhawuakea ibarati incia sii i manga incia, \v 8 "Ande ingkomiu utokemba i kariaana kawia, bholi ulingka uuncura i kauncuramaka momalape, sababuna ancosala dhaangia o mia mosagaanana motohoromatina minaaka i ingkomiu mopadhana motokemba uka. \v 9 Kasiimpo mokembakomiu aumbamo tee tamu sumai tee apogau, 'Tampa incia sii padhamo atosadiaaka to tamu sii, dhawuakamea!' Kasiimpomo ingkomiu tee unamisi kaaea ulingka uuncura i kauncuramaka i taliku mpuu. \v 10 Maka, ande akembakomiu, pilimo kauncuramaka i taliku mpuu. Aipomo mokembakomiu bheaumba tee apogau, 'Sabhangka, mai uncura i kauncuramaka momalapena poriaroa.' Tee mboo sumai ahoromatikomiu i aroana bhari-bharia tamu mosagaanana. \v 11 \x - \xo 14:11 \xo*\xt Mat. 23:12; Luk. 18:14.\xt*\x*Roonamo manga mia mopekalangana karona bheapaporitambea, maka moporitambena karona bheapaporibhawoa." \s1 Incema Tabeana to Ikembata \sr 14:12-14 \p \v 12 Kasiimpomo apogaumo Isa i mia mokembana Incia sumai kooni, "Ande ingkoo ukemba mia to kariaamu, aipomo kande pontanga eo atawa o kande malo, bholi ukemba manga sabhangkamu, manga witinaimu, atawa manga musirahamu morangkaeana. Roonamo manga incia bheakembako uka, tee mboo sumai ingkoo padhamo utarima kabholosina. \v 13 Jadi, ande upadhaangia kariaa, kembaia manga mia misikini, makempa, morempa, tee mawilo. \v 14 Ingkoo bheumasanaa, roonamo manga mia itu inda amembali abholosia kalapemu. Kalapemu itu bheabholosia Aulataʼala wakutuuna manga mia mobanarana apabhangua pendua minaaka i mate." \s1 Ibaratina Manga Mia Sadiamo Mopeelona Alasa \sr 14:15-24 \r (Mat. 22:1-10) \p \v 15 Wakutuuna sala samia mokandena mopobhawa-bhawana iwe sumai arango pogauna Isa, incia apogaumo kooni, "Masanaamo mia naile itu apatalaakea kinande i nuncana Pamarintana Aulataʼala." \v 16 Isa apogaumo i mia incia sumai, "Dhaangia samia mopadhaangiana kariaa maoge tee akemba mia bhari. \v 17 Wakutuuna kariaa bheapepuumo, mia incia sumai atumpumo bhatuana alingka i mia motokembana tee apogau, 'Maimo, roonamo bhari-bharia asiapumo!' \v 18 Maka manga incia bhari-bharia apobhawa aemani maʼafu. Mobhaa-bhaana apogaumo i bhatua sumai kooni, 'Iaku siimpomo padha kuali satidha tana, tee faraluu kulingka kuparakisaaia. Maʼafuakaakupo.' \v 19 Sainamo mosagaanana apogau, 'Iaku siimpomo padha kuali lima pasa karambau, tee gauku kucobapea manga karambau sumai. Maʼafuakaakupo.' \v 20 Mosagaanana uka apogaumo, 'Iaku siimpo padha kukawi, roonamo itu iaku inda amembali kuumba.' \v 21 Bhatua sumai ambuli tee apaumbaakea giu incia sumai i opuna. Opuna sumai aʼamaramo mpuu kasiimpomo apogau i bhatuana, 'Madhei, lingka i manga dhala oge tee i manga loro kota. Bhawea iwe sii manga mia misikini, makempa, mawilo tee morempana.' \v 22 Kasiimpomo bhatuana sumai apogaumo, 'Opu, parintana Opu padhamo kupalingkaia, maka moomini mboo sumai, kauncuramaka mokosona dhaangiapo abhari.' \v 23 Kasiimpomo Opuna sumai apogaumo kooni, 'Lingka i dhala oge tee i manga loro, tee pakisaaia manga mia aumba, mamudhaakana bhanuaku sii abuke. \v 24 Iaku kupogau tee ingkomiu, inda samia uka minaaka i manga tamu mopadhana ikemba sumai maka amendeu aumba bheakande kinandena kariaaku sii!'" \s1 Sagala Giu Tabeana Abholia to Aose Isa \sr 14:25-35 \p \v 25 Bhari mia apoose alingka apobhawa tee Isa. Kasiimpomo Isa abhalili tee apogau i manga incia, \v 26 \x - \xo 14:26-27 \xo*\xt Mat. 10:37-38.\xt*\x*"Incema-incema moumbana i Iaku, tabeana amaasiakaaku alabhi o kaasina tee amana, inana, bhawinena, manga anana, manga witinaina umane, manga witinaina bhawine, tee moomini karona samia. Ande inda, incia inda amembali muriku. \v 27 \x - \xo 14:27 \xo*\xt Mat. 16:24; Mrk. 8:34; Luk. 9:23.\xt*\x*Incema-incema inda mosodhana kau salibna karona tee aose Iaku, incia sumai inda alaenga amembali muriku. \p \v 28 Ande samia minaaka i ingkomiu bheapakaro saangu manara, dhaanamo bheauncura alentu porikaana ongkosona mamudhaakana amataua akawa ara inda doina to apamondo manara sumai. \v 29 Roonamo ande totuu incia inda membali apamondoa manara sumai, garaaka padhamo afondasia aahirina bhari-bharia mia mokamatea karajaana sumai bheapotawaikia \v 30 poose apogau, 'Mia incia sii apepuumo apakaro, maka incia inda akapoia apamondoa.' \p \v 31 Ande samia raja mokotantarana sapulu rewu suludadu bheapoewangi tee raja mosagaanana, mokotantarana rua pulu rewu suludadu, tantumo raja sumai bheauncura atimbangia porikana ande sapulu rewu suludaduna incia akapoia aewangi raja mosagaanana tee rua pulu rewu suludadu. \v 32 Ande incia anamisia inda akapoia, dhaanamo wakutuuna musuna sumai dhaangiapo amaridho incia bhealamboko tumpuana to apoʼatoro mamudhaakana inda asidha apotimbe. \v 33 Mboo sumai uka tee ingkomiu. Inda samia uka minaaka ingkomiu amembali muriku, ande incia inda abholia bhari-bharia harataana. \p \v 34 \x - \xo 14:34-35 \xo*\xt Mat. 5:13; Mrk. 9:50.\xt*\x*Gara sumai amalape, maka ande amembali amatawaa, tee opea amembali tapekaparea pendua? \v 35 Gara incia itu indamo akoguna, malape to inawu atawa to taʼi mopasuburuna penembula. Rampaakanamo sumai, mia soo bheabhanakea. \p Incema-incema mokotalingana, siitumo morangona!" \c 15 \s1 Ibaratina to Manga Dumba Mokailangana \sr 15:1-7 \r (Mat. 18:12-14) \p \v 1 \x - \xo 15:1-2 \xo*\xt Luk. 5:29-30.\xt*\x*Abhari moenena balasitee tee mia mokodosana kananeana moumbana i Isa to arangoaka kaadharina. \v 2 Manga mia minaaka i rombongana Farisi tee manga ahalii Hukumu Taurati apepuumo aposakamuntu-muntu, "Mia incia sii atarima manga mia mokodosana, tee moomini akande apobhawa tee manga incia." \v 3 Roonamo itu Isa apakawaaka saangu ibarati i manga incia. \v 4 Apogaumo, "Ande i tanga-tangamiu dhaangia samia mokodumbana saatu mbaa kasiimpo sambaa i tanga-tangana dumba sumai akailanga, tantumo incia abholia sio pulu sio mbaana sumai i tana mokorumpuna, kasiimpomo alingkamo apeelo sambaana mokailangana sumai sampe apokawaakea. \v 5 Tee ande incia apotibhaakea pendua dumba sumai, incia aunde mpuu kasiimpo asodhamea dumba sumai i awaana, \v 6 Sakawana i bhanua, incia bheakembamo manga sabhangkana tee manga sarimbanuana tee apogau, 'Maimo takaunde-undeaka tee iaku roonamo kupotibhaakamea dumbaku mokailangana!' \v 7 Kupogau tee ingkomiu, mboo sumai uka manga momboorena i sorogaa bheakaunde-undemo mpuu roonamo samia mokodosana atobamo tee siopulu sio mia mototuuna inda afaraluu atoba." \s1 Ibaratina to Doi Pera Momambuuna \sr 15:8-10 \p \v 8 Atawa ande dhaangia samia bhawine mokosapulu tibhana doi pera, kasiimpo satibhana amambuu, opea ipewauna? Incia bheaparore sulu tee aposambure i bhanuana tee apeeloa sampe apotibhaakea doi sumai. \v 9 Sapokawaakana doi incia sumai, incia bheakembamo manga sabhangkana tee manga sarimbanuana tee apogau kooni, 'Maimo ingkomiu takaunde-undeaka tee iaku, roonamo kupokawaakamea pendua doiku momambuuna!' \v 10 Kupogau tee ingkomiu, mboo sumai uka akaunde-undemo mpuu manga malaaʼekatina Aulataʼala roonamo samia mokodosana atobamo." \s1 Ibaratina to Anaana Momambuuna \sr 15:11-32 \p \v 11 Isa apogaumo pendua, "Dhaangia samia uma o anana rua mia podho umane. \v 12 O anana kaepu sumai apogaumo i amana kooni, 'Uma, dhawuakupo tinauraka momembalina dhawuku.' Kasiimpomo amana adhawuakamea harataana to rua-rua miaia anana sumai. \v 13 Pia-pia eo kasiimpomo anana kaepuna sumai aasomo tinauraka dhawuna sumai kasiimpo alingka i lipu momaridho. Iwe sumai incia apepadhaia tee aawu-awua doina tee asabaraaka to kasanaana dunia sii. \v 14 Samapupuna doina sumai, dhaangiamo i lipu sumai kaara momaoge, sanampuu incia apepuumo anamisi akakurangamo. \v 15 Kasiimpomo incia alingkamo akarajaa i sala samia minaaka i lipu sumai motumpuna incia ajagani manga bhawuna i inawu. \v 16 Incia gauna mpuu bheaantoki kompona tee lawue momembalina kinandena manga bhawu sumai, maka inda dhaangia samia uka modhawuakea. \v 17 Sapadhana asadaria kadhaangiana, incia apogaumo, 'Manga mia iponambona amaku manga kinandena akolabhi-labhi, tee iaku iwe sii satanga mateaka kaara! \v 18 Iaku bhekulingka tee kumbuli i amaku, tee kupogau tee incia, 'Uma, iaku kukodosamo i Aulataʼala tee Uma. \v 19 Iaku indamo alaenga usarongiaku anamu Uma. Abhiaku o mia iponambona Uma!' \v 20 Sanampuu incia ambulimo i amana. Dhaangia maridho minaaka i bhanua, amana padhamo akamatea. Tee amaasi mpuu incana amana abuntuli apokawaakea, kasiimpo asakua tee aikia. \v 21 Anaana sumai apogaumo tee incia, 'Uma, iaku kukodosamo i Aulataʼala tee uka i Uma. Iaku indamo alaenga usarongiakaaku anamu Uma.' \v 22 Maka amana akembamo manga bhatuana tee apogau, 'Madhei! Alamo pakea momangadana mpuu tee pakeakea to incia. Pakanaakea singkaru i kauna limana, tee sandali i aena. \v 23 Alamo anana sapi momalompona tee usumbelea. Maimo takandeaka tee takaunde-unde, \v 24 roonamo anaku sii i piamo itu amatemo maka sii-sii adhadhimo pendua, incia i piamo itu amambuu maka sii-sii apotibhaakamea pendua.' Kasiimpo apepuumo manga incia akaunde-unde. \v 25 Tangasaana itu, o anana tumpena dhaangia i inawu. Wakutuuna ambuli tee akawa i saripina bhanua, incia arangomo lagu-lagu tee mia motari-tariana. \v 26 Kasiimpomo incia akembamo sala samia bhatuana tee aabha kooni, 'Dhaangia tee opea i bhanua?' \v 27 Alawanimo bhatuana sumai kooni, 'Andimu ambulimo tee amamu padhamo manga tumpu tasumbele anana sapi momalompona roonamo incia apotibhaakamea pendua anana tee asalaamati!' \v 28 Aʼamaramo mpuu o anana tumpena sumai tee amendeu apesua i bhanua. Kasiimpomo amana alimba to awujua. \v 29 Maka apogaumo o anana, 'Uma, udhania. Akotao-taomo kangengena iaku kukarajaa mpuu-mpuuna to Uma tee indapo mina inda kuose parintamu. Sainamo mboo sumai indapo mina udhawuakaaku moomini sambaa anana bhembe mamudhaakana kukaunde-unde tee manga sabhangkaku. \v 30 Maka sii-sii, saumbana anamu mopepadhaina tinaurakana Uma tee manga bhawine pasunda, usumbeleakea anana sapi momalompona to incia.' \v 31 Kasiimpomo o amana apogau kooni, 'E anaku, ingkoo sadiamo upobhawa-bhawa tee iaku. Bhari-bharia pewauaku pewauamumo uka. \v 32 Ingkita afaraluu mpuu takaunde-unde roonamo andimu sumai amatemo, maka sii-sii adhadhimo pendua, incia i piamo itu amambuu maka sii-sii atopotibhaakamo pendua.'" \c 16 \s1 Ibaratina Mia Mokenina Doi Inda Mojujuruna \sr 16:1-9 \p \v 1 Isa apogaumo i manga murina, "Dhaangia samia morangkaeana tee dhaangia samia pagawe momatauna doina to moʼurusuna karangkaeana. O mia morangkaea sumai arango molaporona kooni, pagawe momatauna doina aawu-awua. \v 2 Kasiimpomo incia akembamo pagawena sumai tee apogau kooni, 'Opea sii irangoku to ingkoo? Sii-sii, pasarakaaka i iaku boku laporoamu wakutuu uʼurusu karangkaeaku. Ingkoo indamo amembali uka ukarajaa uʼurusu doiku!' \v 3 Pagawe momatauna doina sumai afikirimo i nuncana ngangarandana, 'Opuku bheapauntoaku minaaka i karajaaku momatauna doina. Opea to ipewauku? Iaku inda membali kubhingkuni, tee kumaea ande kumembali mia mokaema-emani. \v 4 Iaku dhaangia tee akalaku mamudhaakana sapadhana apauntoaku, dhaangia manga mia bheapamboore iaku i bhanuana manga!' \v 5 Kasiimpomo akembamo samia-samia manga mia mokodhosana i opuna. Aabhakimo i mia bhaa-bhaana kooni, 'Saopea dhosamu i opuku?' \v 6 Alawanimo mia sumai, 'Saatu doromu mina zaitun.' Pagawena sumai apogaumo tee incia kooni, 'Sii surana dhosamu. Uncuramo tee uburimea sii-sii uka: lima pulu doromu.' \v 7 Kasiimpo incia aabhaki i mia mokodhosana nomoro rua, 'Tee witinai, saopea dhosamu?' Alawanimo mia sumai, 'Sarewu kadhu gandum.' Pagawe momatauna doi sumai apogaumo tee incia kooni, 'Sii surana dhosamu. Buria: waluatu kadhu.' \v 8 Kasiimpomo opuna sumai apujimo pagawena inda mojujuruna sumai, roonamo incia akoʼakala. Roonamo manga miana dunia sii akolabhi akalana aʼurusu manga sabhangkana tee manga mia modhadhina i nuncana kainawa." \p \v 9 Isa apogaumo tee manga incia, "Iaku kupogau tee ingkomiu, pakea harataana dunia to upotibhaaka manga sabhangka to karomiu, mamudhaakana ande harataa sumai apepadhaia, manga incia bheatarimakomiu i mbooreesa saʼumurua." \s1 Atoparacaea tee Manga Giu Momaidhiidhina \sr 16:10-18 \p \v 10 "Incema-incema momembalina atoparacaea tee manga giu momaidhiidhina, bheatoparacaea uka tee manga giu momaogena. Tee manga incema inda atotuu tee manga giu momaidhiidhina, incia inda bheatotuu uka tee manga giu momaogena. \v 11 Jadi, ande ingkomiu inda amembali utoparacaea i nuncana giu uʼurusu harataana dunia, tuaapa amembali utoparacaea to uʼurusu harataana mototuuna? \v 12 Ande ingkomiu inda amembali utoparacaea to uʼurusu pewauana mia mosagaanana, incema buaka bhemodhawuakakomiu o giu to amembali pewauamiu? \p \v 13 \x - \xo 16:13 \xo*\xt Mat. 6:24.\xt*\x*Inda dhaangia samia bhatua bhanua amembali akarajaa to rua mia bosuna roonamo ande mboo sumai, incia bheamarikaia sala samia tee bheamaasiaka samia mosagaanana minaaka i rua mia bosuna sumai, atawa incia bheampuu-mpuu sala samia minaaka i rua mia bosuna tee inda apisimaogea mosagaanana. Mboomo itu uka, ingkomiu inda amembali ulaiania Aulataʼala tee uka harataana dunia sii." \p \v 14 Wakutuuna manga mia minaaka i rombongana Farisi mopeeluna doi arango bhari-bharia ipogauakana Isa, apotawaikimea manga. \v 15 Maka Isa apogaumo i manga incia kooni, "Ingkomiumo samia mopewauna kabilanga atotuu i aroana manga mia, maka Aulataʼala amataua opea modhaangiana i nuncana ngangarandamiu. Roonamo manga giu iabhina amalanga to maanusia, abancia Aulataʼala." \s1 Kaadhari to Hukumu tee Pamarintana Aulataʼala \sr 16:16-18 \r (Mat. 5:18; 11:12-13) \p \v 16 \x - \xo 16:16 \xo*\xt Mat. 11:12-13.\xt*\x*Hukumu Taurati tee Kitabi Momangkilona manga nabii dhaangiapo atopake sampe zamanina Nabii Yahya. Pepuuna minaaka i umbaana Nabii Yahya, Lele Malape to Pamarintana Aulataʼala apakolelea iapai-iapai tee manga mia bhari-bharia aʼusaha to apesua i nuncana. \v 17 \x - \xo 16:17 \xo*\xt Mat. 5:18.\xt*\x*Maka amamudha to laiana tee alamu sii abinasa tee sahorofu i nuncana Hukumu Taurati inda asidha. \p \v 18 \x - \xo 16:18 \xo*\xt Mat. 5:32; 1Kor. 7:10-11.\xt*\x*Incema-incema mobhotukina bhawinena kasiimpomo akawi tee bhawine mosagaanana, o mia incia sumai apewau zinaa. Tee mboo sumai uka mia mokawina tee bhawine ibhotukina umanena, apewau zinaa uka." \s1 Mia Morangkaea tee Lazarus Momisikinina \sr 16:19-31 \p \v 19 Isa aadhariaka saangu ibarati. "Dhaangia samia morangkaeana. Incia sadia apake juba wungu tonde tee pakeana posamaali, tee dhadhina ataralabhi-labhi saeo-saeo. \v 20 I matana bhambana apadholea samia momisikinina sarona Lazarus. Badana abukeaka kumbi-kumbi. \v 21 Incia gauna aantoki kompona tee opea mokotibuna minaaka i mejana mia morangkaea sumai, moomini manga mantoa aumba adhelapi kumbi-kumbina. \v 22 Kasiimpomo amatemo mia momisikinina sumai, kasiimpomo abhawamea manga malaaʼekati i tampa motohoromatina i saripina Nabii Ibrahim. O mia morangkaea sumai amate uka, kasiimpomo akoburumea. \v 23 I dunia mia mate incia anarakaa mpuu. Tee wakutuuna incia apotingara i bhawo, incia akamata Nabii Ibrahim i karidhoana tee Lazarus dhaangia i saripina Ibrahim. \v 24 Mia morangkaea sumai agoramo, 'Uma Ibrahim, maasiakaakupo! Tumpuakaku Lazarus apalondoa kauna limana i nuncana uwe kasiimpo amai apekabhahoakaaku dhelaku, roonamo kunarakaa mpuu i nuncana waa sii!' \v 25 Maka Nabii Ibrahim apogaumo kooni, 'Udhania anaku, i nuncana dhadhimu ingkoo padhamo upokawaakea momalapena, sainamo Lazarus apotibhaaka momadhakina. Sii-sii incia asanaamo iwe sii, tee ingkoo unarakaa. \v 26 Sainamo mboo sumai, i tanga-tangana ingkoo tee ingkami padhamo apewaua kabhalongko momaogena, mamudhaakana mia minaaka iwe sii inda membali alingka iwe sumai tee mia minaaka iwe sumai inda membali amai iwe sii!' \v 27 Onina mia morangkaea sumai, 'Ande mboo sumai, kuemani mpuu Uma lambokoakaaku Lazarus alingka i bhanuana amaku, \v 28 roonamo dhaangia lima mia witinaiku umane iwe sumai. Tumpua Lazarus audhaniakea manga, mamudhaakana manga incia uka inda akotibu i tampana kasikisaa sii.' \v 29 Nabii Ibrahim alawanimo kooni, 'Manga incia dhaangiamo Kitabina Musa tee Kitabi Momangkilona manga nabii! Taroakamea manga aose opea motoburina i nuncana manga Kitabi sumai!' \v 30 Maka mia morangkaea sumai alawanimo, 'Humai inda akawa, Uma Ibrahim. Maka ande dhaangia momatena adhadhi pendua tee aumba i manga incia, manga incia bheatoba minaaka i dosana manga.' \v 31 Maka Nabii Ibrahim alawanimo, 'Ande manga incia inda maheruakea parintana Nabii Musa tee manga nabii, dhaanamo manga incia inda bheaparacaea uka, moomini dhaangia mia mate adhadhi pendua.'" \c 17 \s1 Pia-pia Angu Kaadhari \sr 17:1-6 \p \v 1 \x - \xo 17:1-2 \xo*\xt Mat. 18:6-7; Mrk. 9:42.\xt*\x*Isa apogau i manga murina, "Dhaanamo bheadhaangia o hali mosababuakana mia apewau dosa, maka acilakamo o mia mopewauna hali incia sumai! \v 2 Salabhina o bhatuna kagili abhokea i bhorokona, kasiimpo incia atotudhaaka i tawo tee apasaladhala manga mia maidhiidhi sii. \v 3 \x - \xo 17:3 \xo*\xt Mat. 18:15.\xt*\x*Roonamo sumai, jagania o karomiu pekalape. Ande o witinaimu apewau dosa, usasia. Ande incia asoso tee opea mopadhana ipewauna, uʼamponia. \v 4 \x - \xo 17:4 \xo*\xt Mat. 18:22.\xt*\x*Ande incia apewau kasalaha pitu mpearo saeo tee pitu mpearo uka incia aumbatiko tee apogau, 'Kusosomo,' sumaimo ingkoo tabeana uʼamponia." \p \v 5 Kasiimpo apogaumo manga rasulu sumai i Oputa Isa, "Rangania o iimanimami!" \v 6 Alawanimo Oputa Isa, "Ande ingkomiu dhaangia tee iimanimiu mboomo kaogena ompolena sawi, ingkomiu amembali upogau i puuna ara sii, 'Tohobutimo tee utopombulamo i tawo,' sumaimo o puuna ara sumai bheaose parintamiu." \s1 Opu tee Bhatua \sr 17:7-10 \p \v 7 "Ande ingkomiu ukobhatuaaka samia pande bhingkunina tana atawa mojaganina dumba, buaka dhaangia i tanga-tangamiu bhemopogauna tee bhatua sumai wakutuuna incia ambuli minaaka i inawu, 'Maimo uuncura tee ukande!'? \v 8 Tantumo inda! Maka ingkomiu bheapogau tee incia, 'Pasiapuakaaku o kinandeku, bhokea o tangamu tee ulaianiaku sakawana padha kukande tee kusumpu; sapadhana sumai siimpomo ingkoo amembali ukande tee usumpu.' \v 9 Buaka ingkomiu bheupotarimakaasi i bhatua sumai roonamo incia padhamo aose parintamiu? \v 10 Mboomo uka tee ingkomiu. Ande upadhamo ukarajaa bhari-bharia momembalina tugasimiu, tabeanamo ingkomiu upogau, 'Ingkami tangkanamo bhatua, ingkami tangkanamo takarajaa opea momembalina o tugasimami.' " \s1 Sapulu Mia Mokopanyakina kulidhaa \sr 17:11-19 \p \v 11 I nuncana lingkaana i Yerusalem, Isa alaloi lipu potidhaana tee Poropinsi Galilea tee Tana Samaria. \v 12 Wakutuuna apesua i saangu kampo, Incia aumbatimea sapulu mia mokopanyakina kuli dhaa. Manga incia akakaro i karidhoana\f + \fr 17:12 \fr*\ft I adatina miana Yahudi, manga mia mokopanyakina kuli dhaa awaajibu akakaro maridho minaaka i manga mia inda mokopanyakina kuli dhaa tee apekeemo, "Marombu, marombu!"\ft*\f* \v 13 tee apekee kooni, "Isa! Oputa, manga maasiakapo!" \v 14 Wakutuuna Isa akamata manga incia, apogaumo, "Lingkamo i manga imamu, paumbaia manga incia aparakisaaia o badamiu."\f + \fr 17:14 \fr*\ft I Hukumu Taurati minaaka i Nabii Musa, manga mia mokopanyakina kuli dhaa atumpua alaporo i manga imamu to aparakisaaia kulina ande amalapemo.\ft*\f* Sumaimo manga incia alingkamo, tee tangasaana i nuncana lingkaana auntomo panyakina manga incia. \v 15 Wakutuuna sala samia minaaka i manga incia asadaria ande o karona auntomo minaaka i panyakina, incia ambulimo tee apoose apuji Aulataʼala tee suara makaa. \v 16 Kasiimpo incia asuju i aroana Isa tee aemani tarimakaasi. Mia incia sumai o miana Samaria. \v 17 Kasiimpo o Isa apogau, "Buaka mencuana sapulu mia motopauntona kapiina? Iapai sio miana itu? \v 18 Pokia tangkanamo mia dhaga sii mombulina to mopujina Aulataʼala?" \v 19 Kasiimpo Isa apogau tee incia, "Bhangumo, tee ulingkamo. Iimanimu mopadhana mopauntona kapiimu." \s1 Umbaana Pamarintana Aulataʼala \sr 17:20-37 \r (Mat. 24:23-28,36-41) \p \v 20 Dhaangia manga mia minaaka i rombongana Farisi aabha i Isa to hali naepia o Pamarintana Aulataʼala bheaumba. Isa apogau, "Pamarintana Aulataʼala inda aumba tee manga tanda momembalina ikamatana manga mia. \v 21 Tee uka, inda dhaangia bhemomembalina mopogauna, 'Kamatea, Pamarintana Aulataʼala dhaangia iwe sii atawa dhaangia iwe sumako!' Roonamo satotuuna o Pamarintana Aulataʼala adhaangia i tanga-tangamiu." \p \v 22 Sapadhana sumai, Isa apogaumo i manga murina, "Bheakawa o wakutuuna moomini saeomea ingkomiu gaumiu bheukamata eo-eona umbaana Anana Maanusia, maka ingkomiu inda amembali ukamatea. \v 23 Tee o mia bheapogau tee ingkomiu, 'Kamatea, Incia iwe sumai!,' atawa, 'Kamatea, Incia iwe sii!' Maka ingkomiu bholi ulingka uose manga incia. \v 24 Roonamo apokana mboomo bhibhito mokokila i laiana, akocahea minaaka i tapa sakawana i tapa mosagaanana, mboo sumaimo uka naile itu wakutuuna umbaana Anana Maanusia. \v 25 Maka Incia aporikanapo atanggo bhari kanarakaa tee inda atarimaia manga mia i zamani sii-sii. \v 26 \x - \xo 17:26 \xo*\xt Bhaa. 6:5-8.\xt*\x*Apokana mboomo momembalina i zamanina Nabii Nuh, mboo sumai uka bheamembali i eo-eona Anana Maanusia. \v 27 \x - \xo 17:27 \xo*\xt Bhaa. 7:6-24.\xt*\x*Manga incia akande tee asumpu, akawi tee atopakawi sakawana o Nuh apesua i nuncana bhangka. Kasiimpo uwena mawa aumba tee apabinasa bhari-bharia. \v 28 \x - \xo 17:28-29 \xo*\xt Bhaa. 18:20--19:25.\xt*\x*Mboomo uka momembalina i zamanina Lut. Manga mia akande tee asumpu, apoali poaso, apoinawu, tee abhangu bhanua, \v 29 maka wakutuuna o Lut alimba minaaka i Kota Sodom, i eo incia sumai o waa tee walera asapo minaaka i laiana mboomo wao, mopabinasana manga incia bhari-bharia. \v 30 Mboomo sumai uka bhemomembalina naile itu, wakutuuna o Anana Maanusia aumba. \v 31 \x - \xo 17:31 \xo*\xt Mat. 24:17-18; Mrk. 13:15-16.\xt*\x*I eo incia sumai, ande dhaangia o mia tangasaana i bhawona padhana bhanuana tee o manga barana dhaangiapo i nuncana bhanua, incia bholipo asapo to aala manga barana sumai. Mboomo uka ande dhaangiapo i inawu, incia bholipo ambuli i bhanuana. \v 32 \x - \xo 17:32 \xo*\xt Bhaa. 19:26.\xt*\x*Udhania opea momembalina tee bhawinena Lut!\f + \fr 17:32 \fr*\ft Bhawinena Lut akanea hisabuna Aulataʼala tee amate wakutuu akamata i talikuna tangasaana apalai minaaka i kota Sodom. (\ft*\xt Bhaa. 19:26) \xt*\f* \v 33 \x - \xo 17:33 \xo*\xt Mat. 10:39; 16:25; Mrk. 8:35; Yah. 12:2.\xt*\x*Mia moʼusahana mopasalaamatina inyawana, bheakailanga inyawana, tee o mia mokailangana inyawana bheapasalaamati inyawana. \v 34 Iaku kupogau tee ingkomiu, i malo incia sumai dhaangia rua mia o mia bhepotidhole i bhawona saangu kolema, sala samia bheatobhawa minaaka i manga incia, tee samiana bheabholia. \v 35 Rua mia bhawine tangasaana agili gandum, sala samia bheabhawea tee mosagaanana abholia. \p \v 36 \f + \fr 17:36 \fr*\ft Dhaangia uka manga kaburina momangengena tee aeati 36 sii mopogauna, "Rua mia umane tangasaana akarajaa i inawu, sala samia bheabhawea tee mosagaanana abholia."\ft*\f* \v 37 Manga murina aabha, "Iapai Opu?" Isa alawani, "Iapai dhaangia tee bhangke, iwe itu dhaangia tee manu-manu mokandena bhangke." \c 18 \s1 Ibaratina to Haakimu Inda Mobanara \sr 18:1-8 \p \v 1 Kasiimpo o Isa apetulatulaakamo saangu ibarati to aadhariaka manga murina mamudhaakana manga incia sadia adoʼa tee inda apanganta. \v 2 Pogauna, "I saangu kota dhaangia samia haakimu inda momaekana i Aulataʼala tee inda ahoromati incemapo uka. \v 3 I kota incia sumai uka dhaangia samia iaro bhawine. Iaro bhawine sumai padhamo pia mpearo aumba i haakimu sumai tee apogau, 'Ewaakea o parakaraku minaaka i mia moʼadiliaku.' \v 4 To pia-pia wakutuu kangengena, haakimu sumai amendeu atulungi iaro bhawine sumai. Maka saanampuu haakimu sumai apogaumo i nuncana ngangarandana, 'Iaku inda kumaeka tee Aulataʼala tee inda kuhoromati incemapo uka. \v 5 Moomini mboo sumai, roonamo iaro bhawine sii torotorosu apanarakaaku, salabhina kuewaakamea o parakarana mamudhaakana inda apekanguleaku roonamo aumbatiaku torosu.' " \v 6 Kasiimpo Oputa Isa apogau, "Kamatea opea ipogauakana haakimu inda moʼadili sumai! \v 7 Buaka o Aulataʼala inda bheawaaka parakarana manga mia i pilina motorotorosuna mogorana i Incia eo tee malo? Buaka o Aulataʼala bheapekanoe-noe to atulungi manga incia! \v 8 Iaku kupogau tee ingkomiu, Incia bheapekadhei aewaaka parakarana manga incia. Maka, ande o Anana Maanusia aumba, buaka Incia dhaangiapo bheapotibhaaka manga mia moparacaeaia i alamu sii?" \s1 Ibaratina to Manga Mia minaaka i Rombongana Farisi tee Pande Enena Balasitee \sr 18:9-14 \p \v 9 Kasiimpo Isa apakawaakamo uka saangu ibarati to manga mia moabhina karona mobanara, tee mopandaʼentena mia mosagaanana. \v 10 Pogauna, "Dhaangia rua mia molingkana i Baitulla to adoʼa. Samia minaaka i rombongana Farisi tee samiana o pande enena balasitee. \v 11 Mia minaaka i rombongana Farisi sumai akabhale-bhale tee adoʼa i nuncana ngangarandana, 'E Aulataʼala, iaku kusukuru i Ingkoo, roonamo iaku inda mboo mia mosagaanana. Iaku mencuana mia manako, mencuana mia madhaki, atawa o pande zina tee mencuana uka mboo mia moenena balasitee sii. \v 12 Iaku kupoasa rua mpearo saminggu, tee iaku uka kudhawu pasombaa sapulu parasee minaaka i bhari-bharia peeloaku to Kawasana Opu.' \v 13 Maka o pande enena balasitee sumai inda abarani apotingara i laiana. Apoose abhebhe-bhebhe badana to tandana asoso, incia apogau, 'E Aulataʼala, maasiakaakupo mia mokodosa sii!' \v 14 \x - \xo 18:14 \xo*\xt Mat. 23:12; Luk. 14:11.\xt*\x*Iaku kupogau tee ingkomiu, pande enena balasitee sumai apabanarea Aulataʼala wakutuuna ambuli i bhanuana, mencuana o mia minaaka i rombongana Farisi sumai. Roonamo incema-incema mopekalangana karona bheapaporitambea, maka incema-incema mopaporitambena karona bheapekalangea." \s1 Isa Aemaniakea Barakati to Manga Anaana \sr 18:15-18 \r (Mat. 19:13-15; Mrk. 10:13-16) \p \v 15 Kasiimpo dhaangia manga mia mobhawana manga anaana maidhiidhina i Isa, haejatina manga incia mamudhaakana o Isa adhingkua tee abarakati manga anaana sumai. Wakutuuna manga murina Isa akamata giu incia sumai, manga incia aʼamaraikimo manga mia sumai. \v 16 Maka o Isa akemba manga anaana sumai to aumba i Incia, kasiimpo apogau, "Taroakamo manga anaana sumai aumba i Iaku. Bholi ujoli-jolia, roonamo manga miamo mboo sumai bhemopesuana i nuncana Pamarintana Aulataʼala. \v 17 Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, incema-incema inda motarimana Pamarintana Aulataʼala mboomo samia anaana maidhiidhi, incia inda bheapesua i nuncana." \s1 Mia Morangkaea Amarasai Apesua i Nuncana Pamarintana Aulataʼala \sr 18:18-27 \r (Mat. 19:16-26; Mrk. 10:17-27) \p \v 18 Sala samia kapalana Yahudi aabhamo i Isa, Pogauna, "E Guru momalape, opea ipewauku mamudhaakana kupotibhaaka dhadhi saʼumurua?" \v 19 Lawanina Isa, "Apokia usarongiaku kumalape? Inda dhaangia samia uka momalapena, tangkanamo Aulataʼala. \v 20 \x - \xo 18:20 \xo*\xt Limb. 20:12-16; Kap. 5:16-20.\xt*\x*Ingkoo umataua manga parintana Aulataʼala, 'Bholi upewau zina, bholi upekamate mia, bholi umanako, bholi umembali sakusii gau-gau, tee uhoromatia o amamu tee inamu." \v 21 Mia incia sumai alawani, "Bhari-bharia sumai padhamo kuosea pepuu minaaka dhaangiapo kumaidhiidhi." \v 22 Sarangona mia incia sumai apogau mboo sumai, apogaumo o Isa i incia, "Dhaangia sagiupo to ipewaumu: Asoa bhari-bharia o pewauamu, kasiimpo doina udhawuakea i manga mia misikini, sumaimo ingkoo bheupotibhaaka harataa i sorogaa. Kasiimpo uumbamo iwe sii tee uosemo Iaku." \v 23 Sapadhana arango Isa apogau mboo sumai, mia incia sumai amaasimo mpuu incana, roonamo incia arangkaea mpuu. \v 24 Kasiimpo o Isa atontoa tee apogau, "Amarasai mpuu o mia morangkaea apesua i nuncana Pamarintana Aulataʼala! \v 25 Amamudha sambaa unta apesua i bhalona sorumba tee samia o mia morangkaea apesua i nuncana Pamarintana Aulataʼala." \v 26 Manga mia morangona giu incia sumai apogau, "Ande mboo sumai, incema momembalina motopasalaamati?" \v 27 Isa apogau, "Opea inda momembalina to maanusia, amembali to Aulataʼala." \s1 Ponambona Taose Isa \sr 18:28-30 \r (Mat. 19:27-30; Mrk. 10:28-31) \p \v 28 Petrus apogau, "E Opu, Ingkami padhamo tabholia bhari-bharia o pewauamami tee taose Ingkoo." \v 29 Pogauna Isa, "Satotuuna kupogau tee ingkomiu, mia mobholina bhanuana, bhawinena, witinaina, mancuanana, atawa o anaanana roonamo Pamarintana Aulataʼala, \v 30 sumaimo pepuu sii-sii uka, incia bheatarima kabholosina rua kali lipa. Sainamo naile itu, incia bheapotibhaaka dhadhi saʼumurua." \s1 Isa Apogauaka Kanarakaana to Talu Mpearo \sr 18:31-34 \r (Mat. 20:17-19; Mrk. 10:32-34) \p \v 31 Isa akemba sapulu rua mia murina, kasiimpo apogau i manga incia, "Sii-sii ingkita tangasaana taporope i Yerusalem. Bhari-bharia iburina manga nabii to Anana Maanusia bheamembali. \v 32 Roonamo Incia bheapasaraakaakea i manga lipu inda momatauna Aulataʼala, aele-elea, ahinaia, tee awilukia. \v 33 Manga incia bheasambia tee apekamatea, maka i eo talu eona sapadhana kajadia incia sumai, Incia bheabangu." \v 34 Manga murina inda amaʼanaia moomini saidhe uka opea ipogauakana sumai, manga incia inda amaʼanaia opea ibhoasakana. \s1 Isa Apaunto Samia Momawilona i Saripina Kota Yerikho \sr 8:35-43 \r (Mat. 20:29-34; Mrk. 10:46-52) \p \v 35 Wakutuuna Isa amakasumo akawa i Yerikho, dhaangia samia momawilona mouncurana i saripina dhala tee apengkaemani. \v 36 Roonamo arango mia bhari alalo iwe sumai, incia aabhamo, "Opea sumai?" \v 37 Mia alawania "Isa, o miana Nazaret alalo." \v 38 Sabutuna incia apekeemo pekakaa-kaa, "E Isa, Anana Daud! Maasiakaakupo!" \v 39 Manga mia modhalana i aroa asasia mamudhaakana aunto apekee. Maka incia soo ahanda apekee, "E Anana Daud! Maasiakaakupo!" \v 40 Kasiimpo Isa aunto tee atumpu mia mamudhaakana o mia mawilo sumai abhawea i Incia. Wakutuuna mia mawilo sumai adhaangiamo i saripina, Isa aabhamo i incia, \v 41 "Opea ipeelumu to kupewau to ingkoo?" Mia mawilo sumai alawani, "E Opu, iaku gauku kupokamata!" \v 42 Kasiimpo Isa apogaumo, "Pokamatamo! Iimanimu mopauntoko." \v 43 I wakutuu incia sumai uka incia amembalimo apokamata, kasiimpo incia aose Isa apoose apuji Aulataʼala. Mia bhari mokamatana giu incia sumai uka apuji-pujimo Aulataʼala. \c 19 \s1 Zakheus \sr 19:1-10 \p \v 1 Isa apesua i kota Yerikho tee alingka torosu alaloi kota incia sumai. \v 2 I kota incia sumai dhaangia samia kapalana pande enena balasitee morangkaea, sarona o Zakheus. \v 3 Incia gauna bheakamata Isa i tanga-tangana manga mia bhari sumai, maka roonamo mia abhari mpuu tee incia o badana amapanda, sabutuna incia inda amembali akamata Isa. \v 4 Sumaimo incia abuntuli alogo mia bhari sumai kasiimpo akompa i puuna ara mamudhaakana amembali akamata Isa, roonamo Isa bhealalo iwe sumai. \v 5 Wakutuuna Isa akawa iwe sumai, Incia apotonto i bhawo tee apogau i Zakheus, "Zakheus, sapomo pekadhei! Roonamo eo sii Iaku bhekubutu i bhanuamu!" \v 6 Zakheus apekadheimo asapo tee atarima Isa tee akaunde-unde. \v 7 Wakutuuna manga mia akamata giu incia sumai, bhari-bharia mia akamburu-mburumo tee apogau, "Incia gauna alingka abutu i bhanuana mia mokodosa." \v 8 Maka o Zakheus akakaro tee apogau i Oputa Isa, "Opu, satanga minaaka i pewauaku bhekudhawuakea i manga mia misikini tee opeopeapo uka mopadhana ialaku minaaka i mia tee kagauku, bhekupambuliakea pata kali lipa." \v 9 Kasiimpo apogaumo Isa, "Eo sii uka o kasalaamati aumbamo to mia incia sii tee saangua miana bhanuana, roonamo incia uka o siwuluna Nabii Ibrahim. \v 10 Roonamo Anana Maanusia aumba to apeelo tee apasalaamati mia momambuu." \s1 Ibaratina Bhatua Motaʼati tee Bhatua Inda Motaʼati \sr 19:11-27 \r (Mat. 25:14-30) \p \v 11 Tangasaana manga mia dhaangiapo aperangoi Isa apogau, Incia apetulatulaaka saangu ibarati. Sababuna, wakutuu incia sumai Incia amakasumo i Yerusalem tee manga incia aabhia ande o Pamarintana Aulataʼala bheatokamatamo. \v 12 Sabutuna o Isa apogaumo, "Dhaangia samia o siwuluna raja abhose i saangu lipu momaridho to aangkea apamembalia raja iwe sumai, kasiimpo ambuli i lipuna. \v 13 Sumaimo incia aporikanapo akemba sapulu mia bhatuana tee adhawuakea doi to manga incia, doi sumai o kabharina sapulu mina\f + \fr 19:13 \fr*\ft Satibha doi mina apokana tee ponambona samia akarajaa to talu mbula.\ft*\f*. Kasiimpo apogau, 'Palingkaia o doi sii sakawana iaku kumbuli.' \v 14 Maka o raʼeatina lipu sumai abancia. Salingkana raja minaaka lipu sumai, manga incia alambokomo tumpuana to apogauaka, 'Ingkami inda tapeelua o mia incia sii to amembali rajamami.' \v 15 Sapadhana atoangka amembali raja, incia ambuli tee alausaka aparintaakea mamudhaakana manga bhatua mopadhana idhawuna doi sumai aumba apokawa tee incia. Incia gauna amataua saopea o laba ipotibhaakana minaaka i usahana manga incia. \v 16 Bhatua bhaa-bhaana aumbamo apoaro tee apogau, 'Opu, tee satibha doi mina udhawuakaaku itu, padhamo akohasiliaka sapulu mina.' \v 17 Opuna sumai apogau, 'Amalape o karajaamu, e bhatua momalape! Roonamo ingkoo utoparacaea i nuncana manga parakara maidhiidhi, sumaimo kudhawuakako kuasa to uparinta sapulu angu kota.' \v 18 Kasiimpo bhatuana nomoro rua aumba tee apogau, 'Opu, tee satibha doi mina udhawuakaaku itu, padhamo akohasiliaka lima mina.' \v 19 To bhatua incia sii Opu sumai apogau, 'kudhawuakako kuasa to moparintana i lima angu kota.' \v 20 Kasiimpo aumba uka o bhatua mosagaanana. Bhatua sumai apogau, 'Opu, siimo doi samina mopadhana udhawuakaaku. Iaku kudhikaia i nuncana kabhia-bhia. \v 21 Iaku kupewau mboo sumai sababuna kumaeka tee Opu, roonamo Opu mia momakaana incana. Tee uala opea inda idhikamu tee utobhe opea inda ihewimu.' \v 22 Sumaimo Opu sumai apogau, 'E bhatua momadhaki! Iaku bhekuhukumuko apokana tee ipogauakamu. Ingkoo umataua ande iaku sii o mia momakaana incana, moalana opea inda idhikaku tee motobhena opea inda ihewiku. \v 23 Ande mboo sumai, apokia inda upapesuaia o doi sumai i nuncana bang? roonamo tee mboo sumai wakutuuna kumbuli amembali kualea tee labana. \v 24 Kasiimpo Opu sumai apogau tee manga bhatua modhaangiana iwe sumai, 'Alea o doi samina sumai minaaka i incia tee udhawuakea i bhatua mokodoina sapulu mina sumai!' \v 25 Maka manga bhatuana sumai apogau, 'Opu, incia padhamo apotibhaaka sapulu mina.' \v 26 \x - \xo 19:26 \xo*\xt Mat. 13:12; Mrk. 4:25; Luk. 8:18.\xt*\x*Opu sumai apogau, 'Iaku kupogau tee ingkomiu, incema mokohakuna roonamo hasilina karajaana sumaimo bhearangania. Maka incema inda mokohakuna, sumaimo opea modhaangiana i karona uka bheatoala pendua minaaka i incia. \v 27 Maka sii-sii to manga mia inda mopeeluaku kumembali raja to manga incia, bhawea iwe sii tee upekamatea manga incia i aroaku.' " \s1 Isa Apuji-pujia Mia Bhari i Yerusalem \sr 19:28-44 \r (Mat. 21:1-9; Mrk. 11:1-10; Yah. 12:12-15) \p \v 28 Sapadhana Isa apogauaka bhari-bharia sumai, Incia aporikanamo arope i Yerusalem, tee aosea manga mia bhari. \p \v 29 Wakutuuna amakasumo i Bait Fagi tee i Bait Ani i Gunu Zaitun, Incia atumpumo rua mia murina alingka porikana. \v 30 Pogauna, "Lingkamo i kampo modhaangiana i aroamu sumai. Wakutuuna upesuaikia, ingkomiu bheukamata sambaa anana keledai motobhoke. Keledai sumai indapo dhaangia mosawikia. Rambasakea o keledai sumai tee ubhawea iwe sii. \v 31 Ande dhaangia o mia moabhakikomiu, 'Apokia urambasakea?,' paumbaia, 'Opu afaraluua.' " \v 32 Kasiimpo alingkamo rua miaia o murina Isa sumai, tee manga incia apokawaakea bhari-bharia mboomo opea mopadhana ipogauakana to manga incia. \v 33 Tangasaana manga incia arambasaka anana keledai sumai, mokokeledaina aabhamo i manga incia, "Apokia urambasakea o keledai sumai?" \v 34 Manga incia alawani, "Opu afaraluua." \v 35 Kasiimpo manga incia abhawa anana keledai sumai i Isa. Awaana keledai sumai alempesiakea tee pakeana manga incia, kasiimpo ahamba Isa apakompaia i bhawona. \v 36 Tangasaana Incia asawiki anana keledai sumai, manga mia ilaloina abhakesakamo jubana i dhala to apepago Isa. \v 37 Wakutuuna amakasumo i Yerusalem, i dhala mosapona minaaka i Gunu Zaitun, manga murina mobharina sumai aposaundemo. Manga incia apujimo Aulataʼala tee suara makaa roonamo padhamo akamata manga muuzizati ipewauna. \v 38 \x - \xo 19:38 \xo*\xt Zab. 118:26.\xt*\x*Manga incia agora, \q1 "Atobarakatimo Incia moumbana amembali Raja i nuncana sarona Kawasana Opu! \q1 Tadhadhi tapomalape tee Kawasana Opu i sorogaa tee kamuliangina i Tampa Momalanga!" \p \v 39 I tanga-tangana mia bhari sumai dhaangia pia-pia mia mominaakana i rombongana Farisi mopogauna i Isa, pogauna, "Guru, usasia manga murimu mamudhaakana manga incia inda amarobho." \v 40 Maka o Isa alawani, "Iaku kupogau tee ingkomiu, ande manga incia inda tee uuʼuuna, sumaimo manga bhatu sii bheagora." \p \v 41 Wakutuuna Isa amakasumo tee Yerusalem, tee akamatamea o kota sumai, Incia atangisimea. \v 42 Pogauna, "E, amalape mpuu ande i eo sii ingkomiu umataua o carana udhadhi upomalape tee Aulataʼala, maka sii-sii o giu incia sumai atobuniaka minaaka i matamiu! \v 43 Roonamo bheakawa o eona, manga musumiu bheabhangu bente potaangia i saripimiu, alibukomiu, tee aopikomiu minaaka i bhari-bharia singku. \v 44 Manga incia bheapahancurukomiu sakawana urata tee tana, tee apekamate bhari-bharia raʼeatina kotamiu. Inda bheadhaangia saangu bhatu uka bheataroakea atosuncu i tampana, sababuna ingkomiu inda umataua wakutuuna Aulataʼala aumba to apasalaamatikomiu!" \s1 Isa Apekangkilo Baitulla \sr 19:45-48 \r (Mat. 21:12-13; Mrk. 11:15-18; Yah. 2:13-16) \p \v 45 Kasiimpo Isa apesua i Baitulla tee apepuumo apadhencu bhari-bharia mia moparasona iwe sumai \v 46 \x - \xo 19:46 \xo*\xt Yes. 56:7; Yer. 7:11.\xt*\x*tee apogau i manga incia, "I nuncana Kitabi Momangkilo padhamo atoburi mboo sii, 'Bhanuaku bheamembali bhanua to tampana mia adoʼa.' Maka ingkomiu upamembalia liana parampo!" \p \v 47 \x - \xo 19:47 \xo*\xt Luk. 21:37.\xt*\x*Saesaeo o Isa aadhari i Baitulla. Maka manga imamu maoge, manga ahalii Hukumu Taurati, tee manga kapalana lipu sumai gauna apekamatea, \v 48 maka manga incia inda apokawaaka dhala to apewau giu incia sumai, roonamo bhari-bharia mia gauna aperangoi opea ipogauakana. \c 20 \s1 Kaabhaki to Kuasana Isa \sr 20:1-8 \r (Mat. 21:23-27; Mrk. 11:27-33) \p \v 1 Saangu wakutuu, Isa aadhari mia bhari i Baitulla tee apakawaaka Lele Malape, aumbamo manga imamu maoge, manga ahalii Hukumu Taurati, tee manga mancuana iwe sumai \v 2 kasiimpo manga incia apogau tee Isa, "Pogauakea to ingkami tee kuasa minaaka i iapai Ingkoo upewau manga hali incia sumai, tee incema modhawuakana kuasa incia itu to Ingkoo?" \v 3 Alawanimo Isa i manga incia, "Iaku uka bhekudhawuaka saangu kaabhaki to ingkomiu. Pogauakea to Iaku, \v 4 ande o papebhahoana Yahya sumai minaaka i sorogaa atawa minaaka i maanusia?" \v 5 Manga incia apotimbangiakamea i tanga-tangana manga incia tee apogau, "Ande ingkita tapogauaka, 'Minaaka i sorogaa,' Incia bheapogau, 'Pokia ingkomiu inda uparacaea tee incia?' \v 6 Maka ande tapogau, 'Minaaka i maanusia,' bhari-bharia raʼeati bheamangatudhaaka bhatu sakawana tamate, sababuna aparacaea ande o Yahya satotuuna samia nabii." \v 7 Kasiimpo manga incia alawani, ande manga incia inda amataua minaaka i iapai papebhahoana sumai. \v 8 Sabutuna, apogaumo Isa i manga incia, "Ande mboo itu, Iaku uka inda bhekupaumbaakakomiu tee kuasa minaaka i iapai kupewau manga hali incia sumai." \s1 Ibaratina to Modhambaakana Inawuna Angguru \sr 20:9-19 \r (Mat. 21:33-46; Mrk. 12:1-12) \p \v 9 Kasiimpo Isa apogauakamo ibarati incia sii i manga mia bhari, "Samia mopombulana inawuna angguru; kasiimpo incia apasewaakea i manga mokarajaana kasiimpo abhose i lipu mosagaanana to wakutuu momangenge. \v 10 Tee wakutuuna akawamo henggana tobheana, mokoinawuna angguru sumai alambokomo samia bhatuana i manga mokarajaana sumai mamudhaakana manga incia apasaraakea i bhatua sumai o dhawuna hasilina inawuna angguruna sumai. Maka mokarajaana inawu sumai abhebhe bhatua sumai tee atumpua alingka tee rua mbalia limana. \v 11 Kasiimpo mokoinawuna angguru sumai atumpumo uka samia bhatua mosagaanana, maka o bhatua sumai abhebhea uka tee apekaeaia, kasiimpo mokarajaana sumai atumpua ambuli tee rua mbalia limana. \v 12 To talu mpearona mokoinawuna sumai alamboko bhatuana mosagaanana uka, maka o bhatua incia sii uka asikisaaia tee abhanakea manga mokarajaana sumai i sambalina inawuna angguru. \v 13 Kasiimpo apogaumo mokoinawuna angguru sumai, 'Opea uka tabeana ipewauku? Iaku bhekulamboko anaku imaasiakaku, dhaanamo manga incia bheahoromatia.' \v 14 Maka wakutuuna manga mokarajaana inawu sumai akamatea, manga incia apogaumo samia tee mosagaanana, 'Miamo incia sii mokotinaurakaakea. Maimo tapekamatea, mamudhaakana o tinaurakana sumai amembali pewauata.' \v 15 Kasiimpo manga incia apekamate anana bhatuana sumai, tee abhanakea i sambalina inawuna angguru. Kera-kera mokoinawuna angguru sumai bheapewau opea i manga incia? \v 16 Dhaanamo incia bheaumba tee apabinasa manga mokarajaana inawuna sumai, kasiimpo incia bheaparacaeaakamo o inawuna angguruna sumai to manga mia mosagaanana." Wakutuuna manga mia modhaangiana iwe sumai arango opea ipogauakana, manga incia apogaumo, "Bholi sampeampearo amembali mboo sumai!" \v 17 \x - \xo 20:17 \xo*\xt Zab. 118:2.\xt*\x*Kasiimpomo Isa akamatamo manga incia tee apogau, "Ande mboo itu, opea o maʼanana aeati incia sii? \q1 'Bhatu ibhanakana manga pandena bhanua, \q1 amembalimo bhatu parapuu mobhaa-bhaana.'\f + \fr 20:17 \fr*\ft Minaaka i Kitabi Zaburu 118:22.\ft*\f* \m \v 18 Incema-incema mokotibuna i bhawona bhatu sumai bheahancuru, tee incema-incema itaburina bhatu sumai bheahancuru amembali ngawu." \p \v 19 Kasiimpo manga ahalii Hukumu Taurati tee manga imamu maoge sumai apeelo dhala to arakoaka Isa, roonamo manga incia amataua ande o ibarati incia sumai apatujuaka to manga incia, maka manga incia amaeka tee mia bhari. \s1 To Mopomeana Balasitee i Pamarintana Roma \sr 20:20-26 \r (Mat. 22:15-22; Mrk. 12:13-17) \p \v 20 Sumaimo, manga ahalii Hukumu Taurati tee manga imamu maoge sumai sadiamo amata-matai Isa. Manga incia alamboko mata-mata sumai mboomo mia momakatena incana, mamudhaakana manga incia amembali araeaka Isa alaloi pogauna. Tee mboo sumai manga incia amembali apasaraakaakea i kuasana gubernuru Poropinsi sumai. \v 21 Manga incia apogau i Isa, "E guru, ingkami tamataua ande opea ipogauakamu tee iadhariakamu bhari-bharia atotuu. Ingkoo uadhariaka dhalana Aulataʼala tee kajujuru. \v 22 Ande taose hukumuna agamata, amembali mboona tapomea balasitee i Kaisar Roma atawa inda?" \v 23 Maka o Isa amataua ande haejatina manga incia akopulutiki. Kasiimpo apogaumo i manga incia, \v 24 "Susuakaaku satibha doi dinar. Gambara tee sarona incema modhaangiana i doi dinar incia sii?" Manga incia alawani, "Gambara tee sarona Kaisar." \v 25 Isa apogau i manga incia, "Ande mboo siitu, pasaraakamea i Kaisar opea mowaajibuna ipasaraaka to Kaisar, tee pasaraakamea to Aulataʼala opea mowaajibuna ipasaraaka to Aulataʼala!" \v 26 Manga incia inda amembali araeaka Isa minaaka i pogauna i aroana manga mia bhari. Manga incia amenteaka kalawanina, sumaimo manga incia soo atongo. \s1 Kaabhakina Manga Mia Minaaka i Rombongana Saduki to Mia Mate Atopabhangu Pendua \sr 20:27-40 \r (Mat. 22:23-33; Mrk. 12:18-27) \p \v 27 \x - \xo 20:27 \xo*\xt Tul. 23:8.\xt*\x*Kasiimpo dhaangia pia-pia mia mominaakana i rombongana Saduki\f + \fr 20:27 \fr*\ft Rombongana Saduki dhaangia saangu rombongana kapalana agama Yahudi. Manga incia soomo aparacaea tee lima boku Kitabi Taurati iburina Nabii Musa, maka inda aparacaea tee manga Kitabi nabii mosagaanana. Manga incia inda aparacaea maanusia bheadhadhi pendua sapadhana amate. Kamata \ft*\xt Mrk. 12:18-27.\xt*\f* aumba i Isa, mokofikirina ande inda dhaangia manga mia mate bhemotopabhanguna pendua i aaherati. Kasiimpo manga incia aabha i Isa, \v 28 "Guru, Nabii Musa aburi parinta incia sii to ingkita: Ande samia mokowitinaina umane amate, sainamo iaro bhawinena dhaangia, maka incia inda tee anana, witinaina tabeana akawi tee bhawine incia sumai tee adhawuakea o siwuluna to witinaina. \v 29 Dhaangia pitu mia umane powitinai. Ana tumpe akawi, maka sapadhana sumai amatemo tee inda tee anana. \v 30 Kasiimpo iaro bhawinena sumai akawiaka andina tumpena momatena, \v 31 maka amate uka tee inda tee anana. Kasiimpo witinaina nomoro talu akawiaka iaro bhawine sii tee amate uka wakutuuna indapo tee anana, tee satorotorosuna sakawana i kaepu. Manga incia bhari-bharia amate tee inda akoana. \v 32 Kasiimpo bhawine sumai amate uka. \v 33 Wakutuuna Aulataʼala apabhangu pendua manga mia mate, iaiaro incia sumai amembali bhawinena incema? Roonamo pitu-pitu miaia umane sumai padhamo akawiakea." \v 34 Apogaumo o Isa i manga incia, "Manga mia i zamani sii-sii akawi tee atopakawi, \v 35 sainamo manga incia iabhina alaenga to mopokawaakana dhadhi i aaherati tee apabhangua minaaka i tanga-tangana mia mate inda akawi atawa atopakawi. \v 36 Manga incia uka inda amembali amate pendua roonamo manga incia mboo manga malaaʼekati. Manga incia satotuuna manga anana Aulataʼala roonamo manga incia padhamo atopabhangu. \v 37 \x - \xo 20:37 \xo*\xt Limb. 3:6.\xt*\x*Sainamo kaabhakina to manga mia mate bhemotopabhanguna pendua, Nabii Musa uka padhamo apogauakea i nuncana kaburina, siitumo i nuncana tulatulana manga puu mokorui-rui morore, siitumo wakutuuna incia asarongi Aulataʼala o Kawasana Opuna Nabii Ibrahim, Ishak, tee Yakub. \v 38 Incia mencuana Kawasana Opu isombana mia mate, maka o Kawasana Opuna mia modhadhi, sababuna i aroana Aulataʼala bhari-bharia mia adhadhi." \v 39 Pia-pia mia ahalii Hukumu Taurati apogau, "E Guru, amalape mpuu o kalawanimu!" \v 40 Rampaakanamo sumai, manga incia indamo abarani uka abhaaka opeopea i Isa. \s1 Pokaiana Isa tee Raja Daud \sr 20:41-44 \r (Mat. 22:41-46; Mrk. 12:35-37) \p \v 41 Isa apogau i manga incia, "Tuaapa amembali o mia apogauaka ande o Al Masi o Anana Daud? \v 42 \x - \xo 20:42-43 \xo*\xt Zab. 110:1.\xt*\x*Garaaka Nabii Daud samia apogau i nuncana Kitabi Zaburu, \q1 'Kawasana Opu apogau tee Opuku: \q1 Uncuramo i weta kaanaku, \q1 \v 43 Sakawana kudhikaia manga musumu i tambena randana aemu.' \m \v 44 Jadi ande o Raja Daud asarongi Al Masi sumai 'Opu', tuaapa o Isa amembali Anana Daud?" \s1 Isa Audhaniakea Mamudhaakana Apengkaanaka tee Manga Ahalii Hukumu Taurati \sr 20:45-47 \r (Mat. 23:5-7; Mrk. 12:38-40) \p \v 45 Wakutuuna manga mia bhari tangasaana aperangoi Isa, apogaumo Incia tee manga murina, \v 46 \x - \xo 20:46 \xo*\xt Luk. 11:43.\xt*\x*"Jagania o karomu minaaka i manga ahalii Hukumu Taurati mokawele-welena tee apake juba maarate, momaasiakana kahoromati i dhaoa, tee sadia auncura i tampa motohoromati, malape i tampana ibaadati atawa i tampana kariaa. \v 47 Manga incia arampasi antona bhanuana manga iaiaro bhawine tee apekaaraarate doʼana akolabhi-labhi mamudhaakana manga mia asarongia aulia! Dhaanamo Kawasana Opu bheapekatamoa o kahukumuna manga incia naile itu!" \c 21 \s1 Kurubanina Samia Iaiaro Misikini \sr 21:1-4 \p \v 1 Wakutuuna Isa atilitiliki manga mia morangkaea tangasaana apapesua doi pasombaana i nuncana sorongana pasombaa, \v 2 Incia akamata uka samia iaiaro momisikini, apapesua rua tibha doi tambaga momaidhiidhina mpuu. \v 3 Kasiimpo Isa apogau, "Rangoa, kupogau tee ingkomiu, iaiaro momisikini sii apapesua kurubani abhari mpuu minaaka i mosagaanana, \v 4 roonamo manga mia morangkaea sumai adhawu pasombaana minaaka i labhina harataana, maka o iaiaro sumai adhawuaka pasombaana minaaka i kakurangana, siitumo bhari-bharia harataa modhaangiana i karona, motofaraluuna to dhadhina saesaeo." \s1 Baitulla Bheatopahancuru \sr 21:5-6 \r (Mat. 24:1-2; Mrk. 13:1-2) \p \v 5 Wakutuuna manga mia apogauaka Baitulla tee amenteakamo manga bhatu makesa tee manga bara pasombaa mosagaanana mobhelokina bhanuana Kawasana Opu sumai, Isa apogau, \v 6 "Bhari-bharia ikamatamiu iwe sumai, bheakawa o wakutuuna naile itu bheatopahancuru, tee inda bheadhaangia saangu bhatu uka momboorena motosuncu i bhawona bhatu mosagaanana." \s1 Bhaa-bhaana kanarakaa \sr 21:7-19 \r (Mat. 24:3-14; Mrk. 13:3-13) \p \v 7 Kasiimpo manga murina aabha, "E Guru, naepia o giu incia sumai bheamembali? Opea o tandana ande akawamo wakutuuna giu incia sumai bheamembali?" \v 8 Isa apogau, "Pengkanaaka ancosala dhaangia tee mia mopasaladhalakomiu. Roonamo abhari o mia bhemoumbana apake saroku tee apogau, 'Iakumo Incia,' tee, 'Wakutuuna amakasumo.' Bholi uose manga incia. \v 9 Ande ingkomiu urango manga lele soʼalina lipu mopotimbe tee manga mia mopewauna karobho, bholi umaeka. Roonamo manga giu incia sumai tabeana amembali porikana, maka o maʼanana mencuana wakutuuna kiaamati amakasumo." \p \v 10 Isa apogau i manga incia, "Saangu lipu bheaewangi lipu mosagaanana tee saangu raja bheaewangi raja mosagaanana. \v 11 Sapadhana incia sumai, bheamembali uka apegiu lendu momakaa mpuu, kaara tee wabaa panyaki i bhari tampa, manga giu motomaeka, tee manga tanda inda momentela momaoge i laiana. \v 12 Maka indapo giu incia sumai amembali, ingkomiu bheutorako tee utopanarakaa. Ingkomiu bheutopasaraaka i tampana ibaadati to utoʼadili tee uka bheapapesuakomiu i katorongku tee bheabhawakomiu i aroana manga raja tee manga gubernuru rampaakanamo saroku. \v 13 Siitumo kalalesamiu to upakawaaka Lele Malape minaaka i Aulataʼala. \v 14 \x - \xo 21:14-15 \xo*\xt Luk. 12:11-12.\xt*\x*Roonamo sumai, patotapua o incamiu, mamudhaakana inda uporikana ufikiri opea ipogauakamiu. \v 15 Roonamo o karoku bhemodhawukomiu kapooli to upogau tee hikimati mamudhaakana manga musumiu inda amembali aewangikomiu atawa alawanikomiu. \v 16 Manga mancuanamiu, manga witinaimiu, leemiu, walakamiu, tee manga musirahamiu bheapasaraakakomiu tee sampemo dhaangia uka minaaka i tanga-tangamiu bheapekamatea manga incia. \v 17 Ingkomiu bheamarikakomiu bhari-bharia mia, rampaakanamo uose Iaku. \v 18 Maka moomini satake bulua i bhaamiu inda bheakailanga. \v 19 Ande ingkomiu upotaangi tee usabara, ingkomiu bheusalaamati." \s1 Kabinasana Kota Yerusalem \sr 21:20-24 \r (Mat. 24:15-21; Mrk. 13:14-19) \p \v 20 Ande ingkomiu ukamata kota Yerusalem ahumbunia manga tantara, mataumea ande o kabinasana amakasumo. \v 21 Wakutuu incia sumai, manga mia modhaangiana i lipu Yudea tabeana apalaiaka karona i gunu. Mia modhaangiana i nuncana kota tabeana alimba minaaka iwe sumai, tee o mia modhaangiana i sambalina kota bholi apesua pendua i nuncana kota. \v 22 Roonamo i wakutuu incia sumai o Aulataʼala bheahukumu kota sumai, tee bhari-bharia motoburina i nuncana Kitabi Momangkilo to giu incia sumai bheamembalimo. \v 23 Cilakamo o eo incia sumai to bhawine mobhawa-bhawa, tee bhawine mopaduduna anana! Roonamo lipu incia sii bheapotibhaaka kasukara momaoge tee bheapokawaaka amarana Aulataʼala. \v 24 Dhaangia motopekamatena tee ewanga, dhaangia uka motobhawana mboomo mia mototaangi i lipuna mia, tee manga lipu inda momatauna Aulataʼala bhealanda-landaki kota Yerusalem sakawana amondo o wakutuu ibhotukiakana Kawasana Opu to manga incia." \s1 Umbaana Anana Maanusia \s1 Ibaratina to Puuna Angguru \sr 21:25-33 \r (Mat. 24:29-35; Mrk. 13:24-31) \p \v 25 \x - \xo 21:25 \xo*\xt Yeh. 32:7; Yol. 2:31; Wah. 6:12-13.\xt*\x*I matanaeo, bula, tee manga kalipopo bheatokamata manga tanda. I alamu, manga lipu aposamaekamo aaro-aro ruuna tawo tee ewo. \v 26 Manga mia bheamateakamo kaeka roonamo aaro-aromo opea bhemomembalina i saangua alamu sii, roonamo manga antona laiana bheabagoea. \v 27 \x - \xo 21:27 \xo*\xt Wah. 1:7.\xt*\x*Wakutuu incia sumaimo manga mia bheakamata Anana Maanusia aumba i nuncana taʼina ngalu tee kuasana tee kamuliangina momaoge\f + \fr 21:27 \fr*\ft Kamata Kitabi Nabii Daniel 7:13.\ft*\f*. \v 28 Ande manga giu incia sumai apepuumo amembali, ubhangumo tee uangkamea o roumiu, roonamo indamo amangenge ingkomiu bheapabebasikomiumo." \p \v 29 Kasiimpo Isa apetulatulaakamo ibarati sii i manga incia, "Tontoa o puuna ara atawa o puuna kau mosagaanana. \v 30 Ande ingkomiu ukamatea manga puuna kau sumai apepuumo atuna, sumaimo umataumea ande o kapanena eo amakasumo. \v 31 Mboo sumai uka, ande ingkomiu ukamata manga giu incia sumai amembali, mataumea ande o Pamarintana Aulataʼala amakasumo. \v 32 Satototuuna kupogau tee ingkomiu, manga giu incia sumai bheamembali porikana, indapo manga mia modhadhina sii-sii amate bhari-bharia. \v 33 Laiana tee alamu bheabinasa, maka o pogauku sadhaadhaa saʼumurua." \s1 Audhaniakea Mamudhaakana Apengkaanaka \sr 21:34-38 \p \v 34 "Jagania o karomiu, mamudhaakana incamiu inda laulauna afikiriaka manga kariaa to imalangoaka tee manga giu imeriaka i nuncana dhadhita saesaeo, ande ingkomiu sadia upewau mboo sumai, sumaimo ingkomiu bheusiapu utarima umbaana Anana Maanusia. Tee o giu incia sumai bheapatokidhakomiu tee apabinasakomiu mboomo katapu. \v 35 Roonamo o eo incia sumai bheakangkanai bhari-bharia mia i alamu sii. \v 36 Kojakojagamo tee udoʼamo sadia mamudhaakana amembali usalaamati minaaka i bhari-bharia bhemomembalina sumai, tee amembali ukakaro i aroana Anana Maanusia." \p \v 37 \x - \xo 21:37 \xo*\xt Luk. 19:47.\xt*\x*Saesaeo o Isa aadhari i Baitulla, sainamo o malo Incia alingka i Gunu Zaitun tee amboore iwe sumai. \v 38 Malo-malo bhari-bharia mia aumba i Incia i Baitulla to arangoaka kaadharina. \c 22 \s1 Haejatina to Apekamate Isa \sr 22:1-2 \r (Mat. 26:1-5; Mrk. 14:1; Yah. 11:15-53) \p \v 1 \x - \xo 22:1 \xo*\xt Limb. 12:1-27.\xt*\x*Raraea Roti Inda Mokoragi,\f + \fr 22:1 \fr*\ft Raraea Roti Inda Mokoragi araraeaakea uumatina Yahudi samangengena pitu eo i henggana apokana manga incia araraeaakea uka Paska. Manga mia Israel apepalia akande kinande mokoragina atawa adhika ragi i nuncana bhanuana samangengena pitu eo mamudhaakana audhania wakutuu Kawasana Opu apabebasia lipuna Israel minaaka i tana Mesir.\ft*\f* isarongiaka uka Raraea Paska, amakasumo. \v 2 Manga imamu maoge tee manga ahalii Hukumu Taurati apeelomo dhala tuaapa o carana manga incia to apekamate Isa, sababuna amaeka i manga mia bhari. \s1 Yudas Ahianati Isa \sr 22:3-6 \r (Mat. 26:14-16; Mrk. 14:10-11) \p \v 3 Kasiimpo apesuamo Ibilisi mokapalaina manga seetani i nuncana karona Yudas, isarongiaka uka Iskariot, sala samia minaaka i sapulu rua mia murina Isa sumai. \v 4 Kasiimpo Yudas alingkamo i manga imamu maoge tee i manga kapala jagana Baitulla to apomufakatiaka tuaapa o carana incia amembali apasaraaka Isa to manga incia. \v 5 Manga imamu maoge tee manga kapala jagana Baitulla akaunde-undemo mpuu tee apomufakatimo bheadhawuakea doi pera to Yudas. \v 6 Yudas asatujuia, kasiimpo apepuumo apeelo wakutuu malape to apasarakaaka Isa i manga incia tee inda amataua manga mia bhari. \s1 Pasiapuana Kandeana Paska \sr 22:7-13 \r (Mat. 26:17-19; Mrk. 14:12-16) \p \v 7 Kasiimpo akawamo eona Raraea Roti Inda Mokoragi, i eo incia sumai manga mia tabeana asumbele dumba Paska. \v 8 Kasiimpo Isa atumpumo Petrus tee Yahya, "Lingkamo, pasiapuakea kakembana Paska to ingkita." \v 9 Manga incia alawani, "Iapai ipeelumu to ingkami tapasiapuakea?" \v 10 Isa apogau tee manga incia, "Ande ingkomiu upesua i nuncana kota, ingkomiu bheupokawa tee samia umane mobhawana bhosu mokouwe. Osemea o mia incia sumai i bhanua ipesuaikina. \v 11 Kasiimpo upogaumo i mokobhanuana sumai, 'Guru aabha: "Iapai o tampa to Iaku tee manga muriku bhekukande kakembana Paska?" ' \v 12 Kasiimpo mokobhanuana sumai bheasusuakakomiu saangu kamara momaoge i paa amondo tee parakakasina. Iwe sumaimo ingkomiu upasiapuakea kakembana Paska to ingkita!" \v 13 Sumaimo alingkamo rua miaia o murina Isa, tee manga incia apotibhaakea bhari-bharia mboomo ipogauakana Isa. Kasiimpo manga incia apasiapuaka to ifaraluuna kakembana Paska sumai. \s1 Patotapuana Kariaana Paska \sr 22:14-23 \r (Mat. 26:20-29; Mrk. 14:17-25; Yah. 13:21-30; 1Kor. 11:23-25) \p \v 14 Sakawana wakutuuna kandeana paska, Isa auncura akande apobhawa tee manga rasuluna. \v 15 Apogaumo Isa i manga murina, "Iaku gauku mpuu kukande kinandena kakembana Paska sii kupobhawa tee ingkomiu indapo akawa wakutuuna kunarakaa! \v 16 Sababuna kupogau tee ingkomiu, Iaku indamo bhekukande i kakembana Paska pendua sakawana o maʼanana kakemba sumai atopamondo i nuncana Pamarintana Aulataʼala." \v 17 Incia aalamo satonde angguru, kasiimpo adoʼa aemani sukuru i Aulataʼala. Sapadhana sumai Incia apogau, "Alamea sii, tee udhawua asumpuaka manga sabhangkamiu. \v 18 Roonamo Iaku kupogau tee ingkomiu, pepuu sii-sii Iaku indamo bhekusumpu uwena angguru sakawana o Pamarintana Aulataʼala bheaumba." \v 19 Kasiimpo Incia aalamo roti, tee aemani sukuru, aweta-wetaia o roti sumai tee limana, tee adhawuakea i manga murina. Pogauna, "Siimo badaku kupasaraakea to ingkomiu. Pewaumo incia sii mamudhaakana uudhaniaku." \v 20 \x - \xo 22:20 \xo*\xt Yer. 31:31-34.\xt*\x*Sapadhana akande, Isa apewau giu mboo sumai uka tee saangu tondena angguru. Incia adhawuakea i manga murina tee apogau, "Tonde incia sii satotuuna o pojanjia bhaau ipasahaaka alaloi raaku ibusakaaka to ingkomiu. \v 21 \x - \xo 22:21 \xo*\xt Zab. 41:10.\xt*\x*Maka kamatea, mia mohianatiaku, dhaangia apobhawa tee Iaku i meja sii! \v 22 Sababuna o Anana Maanusia dhaanamo bheamate mboomo mopadhana ipatotapuakana Aulataʼala, maka acilakamo mia mohianatia!" \v 23 Kasiimpo manga incia apepuumo apoabha-abhaki samia tee mosagaanana, incema minaaka i manga incia mopewauna hali incia sumai. \s1 Pogeraana Soʼalina Incema Momaogena \sr 22:24-38 \r (Mat. 26:31-35; Mrk. 14:27-31; Yah. 13:36-38) \p \v 24 \x - \xo 22:24 \xo*\xt Mat. 18:1; Mrk. 9:34; Luk. 9:46.\xt*\x*Dhaangia uka mopogerana i tanga-tangana manga murina Isa, manga incia apogeraaka incema minaaka i manga incia iabhi momaogena mpuu. \v 25 Isa apogaumo i manga incia, "Rajana manga lipu inda momatauna Aulataʼala tee aparintangi raʼeatina saincana, tee manga mia mokokuasa tee asarongi karona 'manga mojaganina raʼeatina.' \v 26 Maka ingkomiu bholi mboo sumai, salabhina momaogena i tanga-tangamiu tabeana amembali mboomo momaidhiidhina, tee o mokokuasana tabeana amembali mboomo molaianikomiu. \v 27 Incema buaka molabhina kaogena, mia mouncurana mokandena i meja atawa mia molaianina incia? Dhaanamo mia mouncurana sumai. Maka Iaku dhaangia i tanga-tangamiu mboomo bhatua molaianikomiu. \v 28 I nuncana kasukaraku, ingkomiu sadia upobhawa tee Iaku. \v 29 Sumaimo Iaku bhekudhawukomiu haku tee kuasa i nuncana pamarintaku mboomo Amaku mopadhana modhawuaku kuasa. \v 30 Tee mboo sumai ingkomiu umembali uka ukande tee usumpu sameja tee Iaku i nuncana pamarintaku. Tee ingkomiu bheuuncura i bhawona sapulu rua angu kauncuramaka momalanga to uparintaaka sapulu rua angu lipuna Israel." \p \v 31 "Simon, Simon, kamatea! Ibilisi padhamo aposanga to aujikomiu, mboomo gandum atopapogaa minaaka i kulina mamudhaakana momalapena apapogaaia minaaka i momadhakina. \v 32 Maka Iaku padhamo kudoʼa to ingkoo, Simon, mamudhaakana o iimanimu bholi ameri. Tee wakutuuna umbulimo uparacaeaaku, pekatangkea o iimanina manga witinaimu." \v 33 Simon Petrus alawanimo, "Opu, iaku kuunda kupesua i katorongku atawa kumate kupobhawa tee Ingkoo!" \v 34 Alawanimo o Isa, "Petrus, kupogau tee ingkoo, manu inda bheakangkuraaʼo malo sii, ande ingkoo indapo talu mpearo upesapu, ande ingkoo umatauaku." \p \v 35 \x - \xo 22:35 \xo*\xt Mat. 10:9-10; Mrk. 6:8-9; Luk. 9:3; 10:4.\xt*\x*Siitumo Isa apogaumo i manga incia, "Wakutuuna kulambokokomiu ulingka tee inda kuundaakakomiu ubhawa kabhia-bhiana dhingkanana doi, tasina bhakumiu atawa o sandalimiu, buaka ingkomiu ukaeaka opeopea?" Manga incia alawanimo, "Inda dhaangia ikaeakamami." \v 36 Isa apogau, "Maka sii-sii, incema mokokabhia-bhiana dhingkanana doina atawa mokotasina bhakuna, tabeana abhawea; tee incema inda mokohancuna, tabeana aasoa o jubana to aaliaka hancu. \v 37 \x - \xo 22:37 \xo*\xt Yes. 53:12.\xt*\x*Iaku kupogau tee ingkomiu, opea mopadhana motoburi i Kitabi Momangkilo sii tabeana apamondoa i karoku, \q1 'Incia bheatoabhi mboomo samia dorohaka.' \m Sababuna bhari-bharia motoburina i nuncana Kitabi Momangkilo to Iaku tangasaana atopamondo." \v 38 Manga incia apogau, "E Opu, kamatea, iwe sii dhaangia rua mata hancu." Alawanimo o Isa, "Akawamo itu." \s1 I inawu Getsemani \sr 22:39-46 \r (Mat. 26:36-46; Mrk. 14:32-42) \p \v 39 Isa abholi kota incia sumai kasiimpo alingka i Gunu Zaitun mboomo kananeana, tee alingka apobhawa tee manga murina. \v 40 Sakawana i tampa incia sumai apogaumo Isa, "Ingkomiu tabeana udoʼa, mamudhaakana inda akangkanaikomiu kapancoba." \v 41 Kasiimpo Incia apekaridho minaaka i manga murina, aipomo mboomo karidhona tatudhaaka bhatu, iwe sumai Incia asujumo tee adoʼa. \v 42 "E Uma, ande amembali, pekaridhoa o tonde sumpua kanarakaa sii minaaka i karoku. Maka bholi mboomo peeluaku, maka tabeana mboomo peeluamu." \v 43 Kasiimpo atiumbamo malaaʼekati minaaka i laiana aumba i Incia to apekatangkea. \v 44 Isa alilaho mpuu tee amaasimo incana. Rampaakanamo sumai, Incia adoʼa mpuu-mpuu to karona. Inina amembali mboomo titina raa motirina i tana. \v 45 Sapadhana adoʼa, ambulimo pendua i manga murina, maka Incia apotibhaaka manga murina atokolemo roonamo amaasi mpuu incana. \v 46 Kasiimpo Isa apogaumo i manga incia, "Pokia ingkomiu ukole? Bhangumo tee udoʼamo, mamudhaakana ingkomiu inda akangkanaikomiu kapancoba." \s1 Isa Atorako \sr 22:47-53 \r (Mat. 26:47-56; Mrk. 14:43-50; Yah. 18:1-11) \p \v 47 Tangasaana Isa dhaangia apogau, aumbamo sarombonga mia ikapalaina Yudas, sala samia minaaka i sapulu rua mia murina Isa. Yudas amaju apekakasu to aiki Isa. \v 48 Maka o Isa apogau tee incia, "Yudas, tee kaiki buaka ingkoo bheuhianati Anana Maanusia?" \v 49 Wakutuuna manga mia mopobhawana tee Isa akamata opea momembalina, manga incia apogau, "E Opu, amembali ingkami tapoewangiakea tee hancu?" \v 50 Kasiimpo sala samia minaaka i manga incia aewangimo bhatuana Kapalana Imamu Maoge, tee asimbia o talinga kaanana sampe amabhotu. \v 51 Maka o Isa apogau, "Padhamo, untomo!" Kasiimpo Incia adhingku talingana mia sumai tee apauntomea o kambelana. \p \v 52 Kasiimpo apogaumo o Isa i manga imamu maoge, tee i manga kapala jagana Baitulla, tee manga mancuanana lipuna Israel moumbana to arako Incia, "Pokia ingkomiu uumba ubhawa hancu tee kabhebhe mboomo bheurako mia madhaki? \v 53 \x - \xo 22:53 \xo*\xt Luk. 19:47; 21:37.\xt*\x*Garaaka saesaeo Iaku dhaangia i tanga-tangamiu i Baitulla tee ingkomiu inda urakoaku. Maka o siimo henggana to ingkomiu tee siimo uka wakutuuna to mokuasaina kalalanda to apewau peeluana." \s1 Petrus Apesapu ande Incia Apomatau tee Isa \sr 22:54-62 \r (Mat. 26:57-58,69-75; Mrk. 14:53-54,66-72; Yah. 18:12-18,25-27) \p \v 54 Manga mia incia sumai arakomo Isa, kasiimpo abhawea alingka i bhanuana Kapalana Imamu Maoge, sainamo Petrus aosea minaaka i karidhoana. \v 55 I tanga-tangana aroana bhambana bhanua sumai, mia aparore waa tee manga incia auncura atiingi waa. Petrus uka auncura iwe sumai i tanga-tangana manga incia. \v 56 Samia bhatua bhawine akamata Petrus auncura iwe sumai i aroana waa. Incia akama-kamatamo Petrus kasiimpo apogau, "Mia incia sii uka mopobhawana tee Isa." \v 57 Maka o Petrus apesapuakea, "Iaku inda kupomatau tee Incia." \v 58 Inda amangenge sapadhana sumai, samia mosagaanana uka akamata Petrus kasiimpo apogau, "Ingkoo uka sala samia minaaka i manga incia!" Maka o Petrus alawani, "Mencuana, mencuana iaku!" \v 59 Kera-kera sajamu sapadhana sumai, sala samia mosagaanana uka apogau tee suara makaa, "Atotuumo mia incia sii uka mopobhawana tee Isa, roonamo incia uka o mia mominaakana i Poropinsi Galilea!" \v 60 Maka o Petrus alawani, "Iaku inda kumataua opea o maʼanana ipogauakamu itu!" I wakutuu incia sumaimo uka, tangasaana o Petrus apogau akangkuraaʼomo o manu. \v 61 Kasiimpo Isa abhalili tee akamata Petrus. Sabutuna o Petrus atoudhanimo tee opea mopadhana ipogauakana Isa to incia, "Indapo akangkuraaʼo manu eo sii, ingkoo talu mpearomo upesapuakaaku." \v 62 Kasiimpo alimbamo Petrus minaaka iwe sumai tee atangi amaasi mpuu. \s1 Isa i Aroana Mahakama Agama \sr 22:63-71 \r (Mat. 26:63-68; Mrk. 14:60-65; Yah. 18:19-24) \p \v 63 Manga mia motaangina Isa, aele-ele tee abhebhe Isa. \v 64 Manga incia atutubhi matana Isa kasiimpo aabhakia, "E nabii, coba ubhotoa, incema mobhebheko?" \v 65 Manga incia apogauaka bhari pogau mosagaanana to ahina Incia. \v 66 Samainawana, aporomusakamo manga mancuanana lipu, manga imamu maoge, tee manga ahalii Hukumu Taurati. Kasiimpo manga incia abhawa Isa apoaro i Mahakama Agama. Manga incia apogau, \v 67 "Ingkoo Al Masi atawa mencuana? Manga paumbaakamo!" Isa apogau, "Ande Iaku kupogau tee ingkomiu, ingkomiu inda bheuparacaea. \v 68 Tee moomini Iaku kuabha i ingkomiu, ingkomiu inda bheulawani. \v 69 Maka pepuu sii-sii, Anana Maanusia bheauncura i weta kaanana Aulataʼala Mokokuasa." \v 70 Manga incia bhari-bharia apogaumo, "Ande mboo itu, Ingkoo sii o Anana Aulataʼala?" Alawanimo Isa, "Ingkomiu samia mopogauna." \v 71 Manga incia apogaumo, "To opea ingkami tafaraluu kasakusii mosagaanana? Ingkita padhamo tarangoa minaaka i ngangana karona!" \c 23 \s1 Isa i Aroana Pilatus \sr 23:1-7 \r (Mat. 27:1-2,11-14; Mrk. 15:1-5; Yah. 18:28-38) \p \v 1 Bhari-bharia manga miana Mahakama Agama sumai akakaro, kasiimpo Isa abhawea apapoaroa i aroana Gubernuru Pilatus.\f + \fr 23:1 \fr*\ft Pilatus o miana isusuakana Kaisar Roma to mokuasaina Poropinsi Yudea, i tao 26-36 Masehi.\ft*\f* \v 2 Iwe sumai manga incia apepuumo araeaka Isa, pogauna manga incia, "Mia incia sii apasaladhala lipumami tee asasi mia to apomea balasitee i Kaisar, tee apogau ande Incia o Al Masi, samia raja." \v 3 Pilatus aabhamo i Isa, "Ingkoomo rajana miana Yahudi?" Alawanimo Isa, "Umbe, ingkoo samia mopogauna." \v 4 Kasiimpo Pilatus apogaumo i manga imamu maoge tee i mia bhari sumai, "Iaku inda kupokawaakea o kasalahana mia incia sii." \v 5 Maka manga incia soo ahanda amakaa tee apogau, "Incia tee kaadharina asawu raʼeati i saangua Poropinsi Yudea. Apepuu minaaka i Poropinsi Galilea tee sii-sii akawamo iwe sii." \v 6 Wakutuuna Pilatus arango giu incia sumai, incia aabhamo, "Buaka o mia incia sii o miana Galilea?" \v 7 Samatauna ande o Isa aminaaka i lipu iparintana raja Herodes, Pilatus atumpumo mia to abhawa Isa i Herodes, i wakutuu incia sumai o Herodes tangasaana adhaangia i Yerusalem. \s1 Isa i Aroana Raja Herodes \sr 23:8-12 \p \v 8 Wakutuuna raja Herodes akamata Isa, incia aundemo mpuu. Roonamo amangengemo gauna bheakamatea, sababuna amenturumo arango lelena Isa. Incia uka aharapu amembali akamata Isa apewau muuzizatina. \v 9 Herodes adhawuaka abhari kaabhaki, maka inda saangu uka ilawanina Isa. \v 10 Sainamo manga imamu maoge tee manga ahalii Hukumu Taurati akakaro tee araeakea to manga parakara momatamo to Incia. \v 11 Herodes apobhawa tee manga suludaduna aele-ele tee ahina Isa, tee incia atumpu manga suludadu to apakanaakea juba makesa to Isa tee abhawea pendua i Pilatus. \v 12 I eo incia sumai uka, raja Herodes tee Pilatus aposabhangkamo, garaaka i piamo itu manga incia apomusu. \s1 Isa Abhawea i Aroana Pilatus \sr 23:13-25 \r (Mat. 27:15-26; Mrk. 15:6-15; Yah. 18:38--19:16) \p \v 13 Kasiimpo Pilatus aromusakamo manga imamu maoge, manga kapalana lipu, tee raʼeati. \v 14 Pilatus apogau tee manga incia, "Ingkomiu ubhawa mia incia sii to iaku tee upogau ande incia mopasaladhalana raʼeati tee aewangi Kaisar. Iaku padhamo kuparakisaaia iaroamiu, maka inda kupotibhaakea uka o kasalahana pokaiana tee bhari-bharia giu iraeakamiu to Incia. \v 15 Mboo sumai uka tee raja Herodes, roonamo incia padhamo alambokoa pendua to ingkami. Satotuuna inda dhaangia saangu uka o pewauna mosababuakana Incia alaenga atohukumu mate. \v 16 Jadi, iaku bhekubhebhea kasiimpo kurambasakea." \v 17 \f + \fr 23:17 \fr*\ft Dhaangia uka manga kaburina minaaka i zamani momangenge tee aeati 17 sii mopogauna mboo sii, "Sababuna Pilatus awaajibu apabebasi samia to manga incia ande eona raraea Paska."\ft*\f* \v 18 Maka bhari-bharia manga incia apobhawa-bhawa akakee-kee, "Pekamatea! Rambasakea o Barabas to ingkami!" \v 19 Barabas sii atotorongku roonamo pokaiana tee karobho moewangina Pamarintana Roma momembalina i kota Yerusalem tee roonamo apekamate mia. \v 20 Pilatus apogau sampearopo uka i manga incia, roonamo incia gauna apabebasi Isa. \v 21 Maka manga mia sumai apekee, "Loea Incia i kau salib! Loea Incia i kau salib!" \v 22 Kamondona talu mpearo Pilatus apogau i manga incia, "Kadhaki opea mopadhana ipewauna? Iaku inda kupotibhaaka saangu kasalaha uka minaaka i Incia, mosababuakana Incia alaenga atohukumu mate! Sumaimo iaku bhekubhebhea kasiimpo kurambasakea." \v 23 Maka o mia bhari sumai ahanda akakee-kee tee atuntu mamudhaakana o Isa aloea i kau salib. Sabutuna o pekeena manga incia sumai iperangoina Pilatus. \v 24 Kasiimpo Gubernuru Pilatus abhotukiakea to aose opea iemanina manga mia bhari sumai. \v 25 Incia apabebasi Barabas, mia itorongku roonamo apadhaangia karobho moewangina Pamarintana Roma tee apekamate mia, maka o Isa apasaraakaakea i manga incia tee i tantarana Roma to atosalib. \s1 Isa Abhawea to Aloea i Kau Salib \sr 23:26-32 \p \v 26 Wakutuuna manga incia abhawa Isa to aloea i kau salib, manga incia arako Simon, miana Kirene, siimpo moumbana minaaka i kampo. Kasiimpo manga incia apakisaa Simon to asodha kau salib sumai tee aose i talikuna Isa. \v 27 Abhari mpuu mia moosena Isa, tee dhaangia uka manga bhawine motangisia tee momaasina incana. \v 28 Isa apoilimo tee apogau i manga incia, "E manga bhawine miana Yerusalem, bholi utangisiaku. Tangisipo karomiu tee manga anamiu. \v 29 Roonamo bheaumba eona o mia bheapogau, 'Amasanaamo mpuu o bhawine mokomba, tee o kadhumana indapo tee abhawa-bhawa tee indapo apadudu samia anaana!' \v 30 \x - \xo 23:30 \xo*\xt Wah. 6:16.\xt*\x*I wakutuu incia sumai, apepuumo o mia apogau i manga gunu, 'Matobhamo tee utaburimo ingkami!,' tee apogau i manga kabumbu, 'Lamuimo ingkami!' \v 31 Roonamo to kau modhadhi uka manga incia apewaua mboo sumai, ntaranamo uka to kau momate!" \p \v 32 Manga incia uka abhawa rua mia o mia madhaki to atohukumu mate apobhawa tee Isa. \s1 Isa Aloea i Kau Salib \sr 23:33-43 \r (Mat. 27:33-44; Mrk. 15:22-32; Yah. 19:17-24) \p \v 33 Sakawana i tampa motosarongiaka Tengkorak, iwe sumai manga incia aloe Isa tee rua miaia o mia madhaki sumai i kau salib, samia i weta kaana tee samia uka i weta kaai. \v 34 \x - \xo 23:34 \xo*\xt Zab. 22:19.\xt*\x*Kasiimpo Isa apogau, "E Uma, amponia manga incia, roonamo manga incia inda amataua opea ipewauna." Kasiimpo manga suludadu atudhaaka dadu to apodhawu-dhawuaka pakeana Isa. \v 35 Mia bhari akakaro iwe sumai tee akamatea bhari-bharia opea momembalina. Manga kapalana lipu aele-elemo Incia tee apogau, "Incia padhamo apasalaamati mia mosagaanana, sii-sii taroakamo Incia apasalaamati karona, ande atotuu Incia o Al Masi, mia ipilina Aulataʼala!" \v 36 Manga suludadu modhaangiana iwe sumai uka aele-elea. Manga incia aumba abhawa angguru makolo to Isa \v 37 tee apogau, "Ande atotuu Ingkoo rajana miana Yahudi, pasalaamatimea o karomu!" \v 38 I kau salib sumai, siitumo i weta i bhawona bhaana Isa adhikaakea kaburi, "Siimo Rajana miana Yahudi." \p \v 39 Sala samia minaaka i mia madhaki motoloe sumai uka ahina Isa, pogauna, "Buaka Ingkoo mencuana Al Masi? Ande atotuu Ingkoo Al Masi, pasalaamatimea o karomu tee upasalaamati tee ingkami uka!" \v 40 Maka o mia madhaki samiana uka audhaniaka sabhangkana sumai, pogauna, "Buaka ingkoo inda umaeka i Aulataʼala? sainamo ingkoo utarima kahukumu mate mboomo Incia? \v 41 Ingkita sii alaenga tatohukumu, roonamo ingkita tapotibhaaka kabhalasi mopokana tee pewauta. Maka o mia incia sii inda apewau saangu kasalaha uka!" \v 42 Kasiimpo incia apogau, "E Isa, udhani tee iaku ande Ingkoo upesua i nuncana Pamarintamu." \v 43 Apogaumo Isa, "Satotuuna Iaku kupogau tee ingkoo, i eo sii uka ingkoo upobhawa tee Iaku i nuncana Taman Firdaus." \s1 Isa Amate \sr 23:44-49 \r (Mat. 27:45-46; Mrk. 15:31-41; Yah. 19:28-30) \p \v 44 Wakutuu incia sumai, kera-kera rambi sapulu rua mata pontanga eo, saangua lipu sumai amalalandamo sakawana rambi talu mata konowia \v 45 \x - \xo 23:45 \xo*\xt Limb. 26:31-33.\xt*\x*roonamo matanaeo inda akotila. Corocorona Baitulla amabhenci i tanga-tangana sabutuna aporua weta. \v 46 \x - \xo 23:46 \xo*\xt Zab. 31:6.\xt*\x*Kasiimpo Isa apekee tee suara makaa, pogauna, "E Uma, i nuncana limamu kupasaraaka inyawaku." Sapadhana apogau mboo sumai, Incia amatemo. \v 47 Wakutuuna kapalana suludadu modhaangiana iwe sumai akamata opea momembalina, incia apujimo Aulataʼala, pogauna, "Atotuu, mia incia sii o mia mobanara." \v 48 Kasiimpo manga mia bhari moporomusakana iwe sumai akamatea bhari-bharia opea momembalina tee Isa, sumaimo manga incia ambuli tee abhebhe-bhebhe badana karona to tandana ande manga incia asoso. \v 49 \x - \xo 23:49 \xo*\xt Luk. 8:2-3.\xt*\x*Bhari-bharia mopomatauna tee Isa, tee uka manga bhawine moosea minaaka i Galilea, akakaro minaaka i karidhoana akamatea bhari-bharia momembalina iwe sumai. \s1 Isa Atokoburu \sr 23:50-56a \r (Mat. 27:57-61; Mrk. 15:42-47; Yah. 19:38-42) \p \v 50 Dhaangia samia umane sarona o Yusuf samia minaaka i rombongana Mahakama Agama. Incia satotuuna o mia malape tee mia mobanara, \v 51 tee moantaantagina Pamarintana Aulataʼala. Incia o asalana minaaka i kota Arimatea i Poropinsi Yudea. Yusuf sii inda asatujui opea ibhotukiakana tee ipewauna Mahakama Agama to apekamate Isa. \v 52 Incia alingka i Pilatus to aemani maeatina Isa. \v 53 Sapadhana maeatina Isa apasapoa minaaka i kau salib, Yusuf abhalungi maeati sumai tee kae maputi, kasiimpo apadholea i nuncana koburu motoselina i gunu bhatu tee o koburu sumai indapo atopake tee dhaangiapo akoso. \v 54 Eo incia sumai eona jumaa, amakasumo eona pasiapuana eona Saputuu. \p \v 55 Manga bhawine moumbana mopobhawa-bhawana tee Isa minaaka i Galilea, aose Yusuf tee akamata koburu sumai. Manga incia uka akamatea tuaapa o maeatina Isa adhikaia iwe sumai. \v 56a Kasiimpo manga incia ambuli, tee apasiapuaka manga rampa tee mina-mina mawondu. \s1 Isa Adhadhimo Pendua \sr 23:56b; 24:1-12 \r (Mat. 28:1-10; Mrk. 16:1-8; Yah. 20:1-10) \p \v 56b \x - \xo 23:56b \xo*\xt Limb. 20:10. \xt*\x*I eona Saputuu, manga bhawine sumai aponiunto to ataʼati parintana Aulataʼala mbomo iadhariaka i nuncana Hukumu Taurati. \c 24 \p \v 1 Saeona mpuu i eona Ahadi sumai, manga incia alingka i koburuna Isa abhawa manga rampa mawondu mopadhana ipasiapuna. \v 2 Kasiimpo manga incia apotibhaaka bhatu katutubhina koburu sumai atodholemo. \v 3 Sapesuana, manga incia inda apokawaakea o maeatina Oputa Isa. \v 4 Tangasaana manga bhawine sumai dhaangiapo akatongo-tongoaka giu incia sumai, saanampuu dhaangia rua mia mopobhajuna mokokila-kila akakaro i saripina manga incia. \v 5 Manga bhawine sumai amaekamo mpuu, sabutuna apaʼungko bhaana. Maka rua miaia umane sumai apogau i manga incia, "Pokia ingkomiu upeelo mia modhadhi i tanga-tangana manga mia mate? \v 6 \x - \xo 24:6-7 \xo*\xt Mat. 16:21; 17:22-23; 20:18-19; Mrk. 8:31; 9:31; 10:33-34; Luk. 9:22; 18:31-33.\xt*\x*Incia inda dhaangia iwe sii, maka abhangumo! Udhania opea mopadhana ipogauakana to ingkomiu wakutuuna Incia dhaangia i Poropinsi Galilea, \v 7 siitumo wakutuuna Incia apogau, ande o Anana Maanusia tabeana apasaraakaakea i limana mia mokodosa, aloea i kau salib, tee i eo talu eona Incia bheabhangu." \v 8 Sarangona incia sumai, manga incia atoudhanimo tee opea mopadhana ipogauakana Isa. \v 9 Sambulina minaaka i koburu sumai, manga incia apetulatulaakamea bhari-bharia sumai i sapulu samia murina Isa tee bhari-bharia murina mosagaanana uka. \v 10 Manga bhawine sumai o sarona, Mariam minaaka i Magdala, Yohana, tee Mariam inana Yakub. Tee manga bhawine mosagaanana mopobhawa-bhawana tee manga incia uka apaumbaakea o hali incia sumai i manga rasulu. \v 11 Maka manga rasulu sumai aabhia o lele sumai inda apesua i akalana, tee inda aparacaea ipogauakana manga bhawine sumai. \v 12 Moomini mboo sumai, Petrus akakaro tee abuntuli alingka i koburu sumai. Wakutuuna incia apetila i nuncana koburu, incia akamata soomo kae maputi iwe sumai. Sabutuna incia ambuli tee amenteakamo bhari-bharia momembalina. \s1 Isa Apatiumbaakamo Karona i Dhala Moporopena i Emaus \sr 24:13-35 \p \v 13 \x - \xo 24:13-15 \xo*\xt Mrk. 16:12.\xt*\x*I eo incia sumai uka, dhaangia rua mia o murina Isa tangasaana alingka aporope i saangu kampo mokosaroakana Emaus, tampa incia sumai o karidhona kera-kera sapulu sakilo minaaka i Yerusalem, \v 14 tee manga incia akoja-kojaakamo sagala giu mopadhana momembali sumai. \v 15 Tangasaana manga incia apogau tee apodhawu fikiriaka to manga hali incia sumai, Isa aumbamo apekakasu i manga incia kasiimpo alingka apobhawa tee manga incia. \v 16 Moomini mboo sumai, dhaangia saangu giu mopewauna manga incia inda amataua ande o mia mopoosena tee manga incia sumai satotuuna o Isa. \v 17 Isa apogaumo i manga incia, "Opea ipogauakamiu i tangana dhala sii?" Manga incia auntomo tee rou momaasi. \v 18 Sala samia minaaka i manga incia mokosarona Kleopas alawani, "Buaka samia-miamu o mia dhaga i Yerusalem inda momatauna bhari-bharia kajadia momembalina pia-pia eona sii?" \v 19 Apogaumo o Isa, "kajadia opea itu?" Alawanimo manga incia, "Tapogauaka Isa, miana Nazaret sumai. Incia satotuuna samia Nabii. Pogauna tee pewauna abukeaka kuasa, amalape i aroana Aulataʼala atawa i aroana bhari-bharia miana lipumami. \v 20 Manga imamu maoge tee manga kapalana lipumami apasaraakaakea to atohukumu mate, tee aloea i kau salib. \v 21 Garaaka ingkami padhamo taharapu ande Inciamo sumai bhemopabebasina miana Israel, tee uka eo sii i eo talu eona sapadhana bhari-bharia sumai amembali. \v 22 Maka dhaangia uka pia-pia mia bhawine i tanga-tangamami mangapatokidha. Saeona mpuu wakutuu manga incia alingka i koburu, \v 23 manga incia inda akamatea o maeatina Isa iwe sumai. Manga incia ambuli tee apakoleleakea to ingkami ande manga malaaʼekati padhamo apatiumba karona to manga incia tee apogau ande o Isa adhadhimo. \v 24 Tee pia-pia mia minaaka i tanga-tangana sabhangkamami alingka i koburu sumai tee apotibhaakea ande opea ipogauakana manga bhawine sumai atotuu. Maka manga incia inda akamata Isa." \v 25 Kasiimpo Isa apogau i mia rua miana sumai, "E ingkomiu mia mokabhongo-bhongo! Umanoe mpuu ingkomiu to uparacaea bhari-bharia mopadhana ipogauakana manga nabii! \v 26 Al Masi tabeana aporikana anamisi bhari-bharia kanarakaa sumai mamudhaakana apesua i nuncana kamuliangina!" \v 27 Kasiimpo Isa apetulatulaakamea i manga incia bhari-bharia opea mopadhana motoburina i nuncana Kitabi Momangkilo to karona, pepuu minaaka i Kitabina Musa tee bhari-bharia kitabina manga nabii mosagaanana. \p \v 28 Wakutuuna manga incia amakasumo akawa i kampo ihaejatiakana, Isa apewau kabilanga Incia bheapatorosu lingkaana. \v 29 Maka o mia rua miana sumai ataangia. Manga incia apogau, "Butumo iwe sii tee ingkami. Roonamo amakasumo amalo tee apepuumo amalalanda." Sabutuna o Isa apesuamo tee apomalo iwe sumai tee manga incia. \v 30 Wakutuuna Isa auncura akande tee manga incia, Isa aalamo roti, tee aemani sukuru i Aulataʼala. Kasiimpo roti sumai aweta-wetaia tee limana tee adhawuakea i manga incia. \v 31 I wakutuu incia sumai, asadaramo manga incia sabutuna amataumea ande Inciamo o Isa. Maka i wakutuu incia sumai uka, ailamo Incia minaaka i pokamatana manga incia. \v 32 Apogaumo manga samia tee mosagaanana, "Akaunde-unde mpuu o namisita i tangana dhala wakutuuna Incia apogau tee ingkita, tee apogauaka antona Kitabi Momangkilo to ingkita?" \p \v 33 \x - \xo 24:33-35 \xo*\xt Mrk. 16:13.\xt*\x*Wakutuu incia sumai uka manga incia akakaro tee alausaka ambuli i Yerusalem. Iwe sumai manga incia alingka apokawa tee sapulu samia murina Isa motangasaana aporomu tee manga murina Isa mosagaanana. \v 34 Manga incia modhaangiana i Yerusalem sumai apogau i mia rua miana sumai, "Atotuu, Oputa abhangumo! Incia padhamo apatiumbaaka karona i Simon!" \v 35 Kasiimpo mia rua miana sumai apetulatulaakea uka to manga incia bhari-bharia opea momembalina i tangana dhala tee tuaapa manga incia amatau Isa wakutuuna Incia aweta-weta roti tee limana. \s1 Isa Apatokamata Karona i Bhari-bharia Murina \sr 24:36-49 \r (Yah. 20:19-23) \p \v 36 Tangasaana manga incia apogauaka hali incia sumai, saanampuu o Isa akabhale-bhalemo i tanga-tangana manga incia tee apogau, "Sio-siomo kalalesa tee kasanaa to ingkomiu." \v 37 Manga incia atokidha tee amaeka, roonamo manga incia aabhia tangasaana akamata kanjoli. \v 38 Apogaumo o Isa i manga incia, "Pokia ingkomiu utokidha? Pokia umeri i nuncana ngangarandamiu? \v 39 Kamatea o limaku tee aeku! Iakumo sii! Dhingkuaku tee ukamataaku, sababuna o kanjoli inda kodagi tee inda kobuku, mboomo ikamatamiu modhaangiana i karoku." \v 40 Sapadhana apogau mboo sumai, Isa apakamataaka limana tee aena i manga incia bhari-bharia. \v 41 Manga incia indapo uka aparacaea sababuna manga incia aunde laulauna tee amente. Rampaakanamo sumai, Isa apogaumo i manga incia, "Dhaangia tee kinandemiu iwe sii?" \v 42 Kasiimpo manga incia adhawuakamea sadhodho ikane itunu\f + \fr 24:42 \fr*\ft Dhaangia uka manga kaburina momangengena atoburi, "ikane itunu tee bhanuana uwani."\ft*\f*. \v 43 Isa aalea o ikane sumai tee akandea i aroana manga incia. \p \v 44 Kasiimpo apogau i manga incia, "Siimo ipogauakaku tee ingkomiu wakutuuna dhaangiapo kupobhawa-bhawa tee ingkomiu. Iaku kupogau ande bhari-bharia mopadhana motoburina to Iaku tabeana atopamondo, malape i nuncana Kitabi Taurati ipakawaakana alaloi Nabii Musa, atawa i nuncana kitabi iburina manga nabii, tee i nuncana Kitabi Zaburu." \v 45 Kasiimpo Isa apekainawa fikirina manga incia mamudhaakana amembali amaʼanai antona Kitabi Momangkilo. \v 46 Kasiimpo Isa apogau i manga incia, "I nuncana manga Kitabi Momangkilo padhamo atoburi: Al Masi tabeana amate, maka Incia bheadhadhi i eo talu eona, \v 47 tee atoburi uka ande i nuncana sarona Al Masi sumai o lelena patobaa tee kaʼamponiana dosa tabeana atopakawaaka i bhari-bharia lipu, apepuu minaaka i Yerusalem. \v 48 Ingkomiumo momembalina sakusii to bhari-bharia sumai. \v 49 \x - \xo 24:49 \xo*\xt Tul. 1:4.\xt*\x*Iakumo bhemolambokoakakomiu opea mopadhana ijanjiakana Amaku. Maka ingkomiu tabeana sadhaadhaa umboore i nuncana kota incia sii sakawana apamondoakakomiu tee kuasa minaaka i tampa momalanga." \s1 Isa Atoangka i Sorogaa \sr 24:50-53 \p \v 50 \x - \xo 24:50-51 \xo*\xt Tul. 1:9-11.\xt*\x*Kasiimpo Isa abhawa manga incia alimba minaaka i kota sakawana amakasu i Bait Ani. Iwe sumai Incia aangkamo limana tee aemaniaka barakati to manga incia. \v 51 Tangasaana aemani barakati, apogaamo Isa tee manga incia, kasiimpo atoangkamo i sorogaa. \v 52 Manga incia bhari-bharia asujumo i aroana, kasiimpo ambuli i Yerusalem tee ngangaranda mokaunde-unde mpuu. \v 53 Manga incia sadia alingka i Baitulla tee amuliangi Aulataʼala iwe sumai.