\id JHN - WolioNT \ide UTF-8 \ide 65001 - Unicode (UTF-8) \rem First draft \h YAHYA \toc3 Yah. \toc2 Yahya \toc1 LELE MALAPE IPAUMBAAKANA YAHYA \mt2 LELE MALAPE \mt2 IPAKAWAAKANA \mt1 YAHYA \is POGAU BHAA-BHAANA \im I nuncana Lele Malape ipakawaakana \bk Yahya \bk* sii, Isa atosarongi Firimanina Aulataʼala molagina momembalina maanusia tee amboore i tanga-tangata. Mboomo ipogauakana i nuncana boku sii, Lele Malape sii atoburi mamudhaakana manga mobacea amembali aparacaea ande o Isa o Raja Mopasalaamatina mopadhana ijanjiaka; Incia o Anana Aulataʼala. Yahya uka aburi Lele Malape sii mamudhaakana alaloi Firimanina, manga incia bheaparacaea i Isa tee apotibhaaka dhadhi mobakaa (\xt 20:31).\xt* \ip Sapadhana pogau bhaa-bhaana apetulatulaaka ande o firimanina Aulataʼala molagina sumai satotuuna o Isa, i weta auwalina i nuncana boku incia sii apetulatulaaka pia-pia giu o giu inda momentela ipewauna Isa. Manga giu inda momentela sumai asusuaka ande o Isa satotuuna o Raja Mopasalaamatina mopadhana ijanjiakana, Incia o Anana Aulataʼala. Wakutuu Yahya apetulatulaaka giu inda momentela sumai, incia uka apetulatulaaka opea ipogauakana Isa tee manga mia i kajadia incia sumai. Sumaimo atinda o kaadhari isusuakana Isa i muuzizati sumai. Minaaka i manga kajadia incia sii, Yahya apetulatulaaka ande dhaangia o mia moparacaeana tee Isa tee amembali murina, maka dhaangia uka mobhalina Incia tee amendeu aparacaeaia. Pasala 13--17 aburia atinda mpuu tuaapa o pomaasiakana Isa tee manga murina i wakutuuna o malo Incia bheatorako, tee tuaapa Incia apasiapuaka tee apekatangka incana manga incia i malo incia sumai. Manga pasala kapadhaa apogauaka tuaapa o Isa atorako tee atoʼadili, tuaapa Incia atoloe i kau salib, amate tee adhadhi pendua, tee tuaapa Incia apatiumba karona i manga murina sapadhana Incia adhadhi pendua. Yahya uka amenturu apake ibarati to agambaraaka Isa tee dhadhi mobakaa idhawuakana mboomo uwe, roti, kainawa, dumba tee gembalana, tee puuna angguru tee bhakena. \ip I nuncana boku incia sii o Yahya apogauaka soʼalina kadhawu momalape mpuu, siitumo dhadhi malape tee mobakaa, idhawuakana Aulataʼala alaloi Isa. Kadhawu ipogauaka sumai apepuumo atokamata i dunia, tee amembali anamisia manga mia motarimana Isa to amembali dhalana moosena Aulataʼala, tee modhawuna dhadhi. \iot Antona \io1 Pogau bhaa-bhaana 1:1-18 \io1 Yahya mopapebhahona tee manga mia mobhaa-bhaana momembalina murina Isa 1:19-51 \io1 Kalaianina Isa i tanga-tangana mia bhari 2:1--12:50 \io1 Eo-eo kapadhaana i Yerusalem tee i saripina Yerusalem 13:1--19:42 \io1 Dhadhiana Isa pendua tee patiumbaana karona 20:1-31 \io1 Kapadhaa: saangu kajadia wakutuuna apatiumba karona i Galilea 21:1-25 \c 1 \s1 Firimani Momembalina Maanusia \sr 1:1-18 \p \v 1 Firimani adhaangiamo minaaka i auwalina. Firimani sumai apobhawa-bhawa tee Aulataʼala, tee o Firimani sumai satotuuna o Aulataʼala. \v 2 Minaaka i auwalina o Firimani sumai apobhawa tee Aulataʼala. \v 3 Bhari-bharia giu apamembalia, tee minaaka i bhari-bharia modhaangiana, inda dhaangia saangu giu uka ipamembalina inda mominaakana i Firimani incia sumai, siitumo o Isa. \v 4 Dhadhi adhaangia i Incia, tee o dhadhi sumai satotuuna o kainawana maanusia. \v 5 Kainawa sumai akocahea i nuncana kalalanda tee o kalalanda sumai inda amembali ataloa. \v 6 \x - \xo 1:6 \xo*\xt Mat. 3:1; Mrk. 1:4; Luk. 3:1-2. \xt*\x*Dhaangia samia ilambokona Aulataʼala, sarona o Yahya.\f + \fr 1:6 \fr*\fq Yahya: \fq*\ft I nuncana tulatula incia sii, Yahya satotuuna o mia mopapebhahona manga mia motoba. Dhaangia uka o tulatula mangenge mosarongina Yahya sumai samia nabii. Sampemo uka o Isa karona asarongi Yahya alabhi minaaka i samia nabii (\ft*\xt Mat. 11:9). \xt*\f* \v 7 Incia aumba to asakusiiaka kainawa sumai, mamudhaakana minaaka i umbaana bhari-bharia mia amembali aparacaea. \v 8 Incia mencuana kainawa sumai, maka incia tabeana mosakusiiakana kainawa sumai. \v 9 Kainawa mobanara, mosuluwina bhari-bharia mia, sii-sii aumba i nuncana dunia. \p \v 10 Incia dhaangia i nuncana dunia, tee o dunia sii Incia mopadhaangiaia, maka o miana dunia inda amataua. \v 11 Incia aumba i lipuna karona, maka o mia i lipuna karona inda atarimaia. \v 12 Maka to manga mia motarimaia tee moparacaeana sarona, Incia adhawua haku to apamembali manga anana Aulataʼala. \v 13 Laahiriana manga incia wakutuuna amembali ana-anana Aulataʼala mencuana mboomo laahiriana kananeana maanusia, siitumo minaaka i raa, dagi, tee kapeeluna samia umane, maka o laahiriana incia sumai aminaaka i Aulataʼala. \p \v 14 Firimani sumai amembali maanusia, kasiimpo amboore i tanga-tangata, tee ingkita padhamo takamata kamuliangina, siitumo kamuliangi itarimana rampaakanamo Incia o Ana Sakaro-karona Amana, mobukeakana rahumati tee kabanara. \v 15 (Nabii Yahya moumbana to adhawu kasakusii to Incia, pogauna, "Siimo o mia ipogauakaku, 'Incia moumbana iwe sii sapadhana iaku, maka Incia alabhi o kuasana minaaka iaku, roonamo wakutuuna iaku indapo kulaahiri, Incia adhaangiamo.' ") \v 16 Minaaka i kalabhiana kalapena incana, bhari-bharikita inda tee kapadhaana tatarima rahumati, \v 17 roonamo Hukumuna Kawasana Opu modhaangiana i nuncana Kitabi Taurati apakawaakea alaloi Nabii Musa, tee o rahumati tee kabanara aumba alaloi Isa Al Masi.\f + \fr 1:17 \fr*\ft Al Masi dhaangia o sarona minaaka i pogau Ibrani "Mesias." Maʼanana Mesias "Mia iminakina bhaana." Mia sumai o bhaana aminakia to tandana asahamo Kawasana Opu to amembali raja atawa o nabiina atawa o imamuna. \ft*\f* \v 18 Inda dhaangia o mia mokamatana Aulataʼala; soomo o Ana Sakaro-karona, modhaangiana isangoana o Ama mopatokamatana tee mopaumbaakana to maanusia incema o Aulataʼala sumai. \s1 Kasakusiina Nabii Yahya to Karona Samia \sr 1:19-28 \r (Mat. 3:1-12; Mrk. 1:1-8; Luk. 3:3-6,15-17) \p \v 19 Siimo kasakusiina Nabii Yahya wakutuuna manga miana Yahudi minaaka i Yerusalem alamboko pia-pia mia imamu tee miana Lewi\f + \fr 1:19\fr*\fq miana Lewi: \fq*\ft Manga incia o siwulu minaaka i Lewi, anana Israel tee ihususuakana to alaiani Kawasana Opu. Tugasina manga incia ahamba manga imamu wakutuuna aʼibaadati i Baitulla. Kamata \ft*\xt Limb. 32:26-29.\xt*\f* to aabha i Yahya, "Incema buaka ingkoo?" \p \v 20 Incia aʼakuia tee inda apesapu, maka apogau mboosii, "Iaku mencuana Al Masi." \p \v 21 Manga incia aabha i Yahya, "Ande mboo itu, incema buaka ingkoo? Nabii Ilyas?" \p Lawanina, "Mencuana!" \p "Ingkoo o nabii maoge bhemoumba sumai?" \p Lawanina, "Mencuana!" \v 22 Kasiimpo apogaumo manga incia, "Incema buaka ingkoo? Ingkami tabeana tadhawuaka kalawanimami to manga mia momangalambokona. Opea o kalawanimu?" \p \v 23 Lawanina Yahya, "Iakumo o mia mokagora-gorana i tana matuu, 'Pekakatea o dhala to Kawasana Opu.' \p \v 24 I tanga-tangana manga mia incia sumai dhaangia pia mia uka mominaakana i rombongana Farisi.\f + \fr 1:24 \fr*\fq rombongana Farisi: \fq*\ft Saangu rombongana agama Yahudi mosadiana mopotaangiakana bhari-bharia parintana Nabii Musa tee uka opea iranganina opu-opuana manga miana Yahudi. Manga incia aparacaea ande bhari-bharia Hukumu Taurati tee adatina opu-opuana tabeana atoose mpuu-mpuu. \ft*\f* \v 25 Manga incia uka aabha i Yahya, "Ande ingkoo mencuana Al Masi, mencuana Nabii Ilyas, tee uka mencuana nabii bhemoumbana sumai, pokia ingkoo upapebhaho mia?" \v 26 Lawanina Yahya i manga incia, "Iaku kupapebhaho tee uwe. Maka i tanga-tangamiu dhaangia o mia inda imataumiu. \v 27 Incia aumba sapadhana Iaku, tee iaku samia uka inda kulaenga to kubungkale kabhokena sandalina." \p \v 28 Kajadia incia sumai i kampo Bait Ani, i sawetana Umala Yordan, tampana Yahya apapebhaho mia. \s1 Nabii Yahya Asusu Isa \sr 1:29-34 \p \v 29 Samainawana, Nabii Yahya akamatamo Isa aumba i incia. Kasiimpo Yahya apogau, "Kamatamea o Anana Dumbana Aulataʼala mohapusuna dosana dunia! \v 30 Inciamo ipogauakaku i piamo itu, 'Sapadhana iaku bheaumba o mia molabhina kuasana minaaka i iaku, roonamo Incia aporikana adhaangia wakutuuna iaku indapo kulaahiri.' \v 31 Bhaa-bhaana iaku uka inda kumataua incema Incia, maka iaku kuumba kupapebhahoakea tee uwe, mamudhaakana Incia atopaumbaaka to miana Israel." \v 32 Yahya uka adhawu kasakusii, pogauna, "Iaku padhamo kukamata Rohina Aulataʼala asapo minaaka i sorogaa mboomo manu-manu jarajara asampa i bhawona. \v 33 Bhaa-bhaana, iaku samia uka inda kumataua, maka o Aulataʼala motumpuaku mamudhaakana kupapebhahoa tee uwe, Incia padhamo apogau tee iaku, 'Ande ukamata Rohina Aulataʼala asapo i mia tee asampa i bhawona, Inciamo bhemopapebhahona mia tee Rohina Aulataʼala Momangkilo.' \p \v 34 Sii-sii iaku padhamo kukamatea tee iaku uka kudhawu kasakusii ande Incia o Anana Aulataʼala."\f + \fr 1:34 \fr*\fq Anana Aulataʼala: \fq*\ft Dhaangia uka kaburi mangenge atoburi, "Ipilina Aulataʼala."\ft*\f* \s1 Manga Murina Isa Mobhaa-bhaana \sr 1:35-51 \p \v 35 Samainawana, wakutuuna Yahya tangasaana akabhale-bhale apobhawa tee rua mia murina, \v 36 akamatamo Isa alalo. Kasiimpo Yahya apogau, "Kamatamea, o Anana Dumbana Aulataʼala!" \v 37 Arango Yahya apogau mboo sumai, alingkamo ruamiaia murina sumai aose Isa. \v 38 Isa apoili i talikuna, tee akamata manga incia tangasaana aosea. Pogauna Isa, "Opea ipeelomiu?" Alawanimo manga incia, "Rabi (maʼanana guru), iapai umboore?" \v 39 Isa alawani, "Maimo tee ukamatea." Manga incia uka alingka tee akamatea o tampana mbooresana. Kasiimpo i eo incia sumai uka manga incia ambooremo tee Isa. Wakutuu incia sumai kera-kera arambi pata mata konowia. \v 40 Andreas, witinaina Simon Petrus, aose Isa. Andreas sumai sala samia minaaka i rua mia morangona pogauna Yahya uka. \v 41 Kasiimpo Andreas abholi Isa tee alausaka alingka to apokawaaka Simon o witinaina sumai tee apogau, "Ingkami padhamo tapokawa tee Mesias (maʼanana Al Masi)." \v 42 Kasiimpo Simon abhawea i Isa. Isa atonto Simon, tee apogau, "Simon anana Yahya, ingkoo bheutosarongi Kefas (maʼanana Petrus)."\f + \fr 1:42 \fr*\fq Kefas (maʼanana Petrus): \fq*\ft Minaaka i oni mokomaʼana 'bhatu' i nuncana pogau Aramaik (\ft*\it kefa\it*) tee pogau Yunani (\it petra\it*). \f* \p \v 43 Samainawana, wakutuuna Isa bhealingka i Galilea, Incia apokawa tee Filipus. Kasiimpo Isa apogau tee incia, "Osemo Iaku!" \v 44 Filipus asalana minaaka i Bait Saida, asaangu kota tee Andreas tee Petrus. \v 45 Kasiimpo Filipus apokawaaka Natanael tee apogau, "Ingkami padhamo tapokawa tee Incia mopadhana iburina Nabii Musa i nuncana Kitabi Taurati tee uka iburina manga nabii mosagaanana, siitumo Isa anana Yusuf minaaka i Nazaret." \v 46 Pogauna Natanael, "Inda mungki saangu giu momalape aumba minaaka i Nazaret!" Lawanina Filipus, "Maimo tee ukamatea." \v 47 Wakutuuna Isa akamata Natanael aumba, afirimanimo Isa to incia, "Kamatea, mia incia siimo mototuu-totuuna o miana Israel, i karona inda dhaangia o kagau-gau!" \v 48 Pogauna Natanael, "Guru, tuaapa umatauaku garaaka ingkita indapo tee tapokawa?" Alawanimo o Isa, "Indapo akembako Filipus, Iaku padhamo kukamatako i tambena puuna ara sumai." \v 49 Lawanina Natanael, "E Guru, Ingkoomo o Anana Aulataʼala, Rajana miana Israel!" \v 50 Pogauna Isa, "Ingkoo uparacaea pogauku rampaakanamo Iaku padhamo kupogau ande kukamatako i tambena puuna ara garaaka Iaku inda kudhaangia iwe sumai. Ingkoo dhaangiapo uka bheukamata manga giu molabhina kaogena minaaka i giu incia sii." \v 51 \x - \xo 1:51 \xo*\xt Bhaa. 28:12.\xt*\x*Isa apogau uka, "Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, ingkomiu bheukamata laiana atobungkale tee manga malaaʼekatina Aulataʼala asapo pene i aroana Anana Maanusia."\f + \fr 1:51\fr*\fq Anana Maanusia: \fq*\ft Saro incia sii atopake to Al Masi bhaa-bhaana i kitabina Nabii Daniel \ft*\xt 7:13-14.\xt* Daniel akamata samia mboomo Anana Maanusia aumba i bhawona taʼina ngalu. I nuncana pokamatana Daniel, Aulataʼala adhawuaka Anana Maanusia sumai sagala kuasa to aparintaaka bhari-bharia lipu i dunia sii tee pamarintana inda bheabinasa saʼumurua. \f* \c 2 \s1 Kariaana Kawia i Kota Kana \sr 2:1-11 \p \v 1 Rua eo sapadhana sumai dhaangia tee kariaa kawia i Kota Kana, i Lipu Galilea, tee inana Isa adhaangia iwe sumai. \v 2 Isa tee manga murina atokemba uka i kariaa sumai. \v 3 Wakutuuna uwena angguru atopadha, inana apogaumo i Isa, "Atopadhamo angguruna manga incia." \v 4 Apogaumo Isa i inana, "E ina, apokia upaumbaakaaku masaʼala incia sumai? Wakutuuku indapo akawa." \v 5 Apogaumo inana Isa i manga molaianina i kariaa sumai, "Pewaumea opea ipogauakana to ingkomiu." \v 6 Iwe sumai dhaangia nama angu o palangga minaaka i bhatu ipasiapuakana to bhanuiana lima tee ae mboomo adatina miana Yahudi to apekangkiloaka karona.\f + \fr 2:6 \fr*\fq bhanuiana lima tee ae mboomo adatina miana Yahudi to apekangkiloaka karona: \fq*\ft I nuncana agama Yahudi, dhaangia katotapuna ande o mia tabeana abhanui limana tee cara mohususu ande gauna akande.\ft*\f* Saasaangu palangga akoantoaka kera-kera saatu litere uwe. \v 7 Apogaumo Isa i manga molaianina i kariaa sumai, "Antokiakea uwe manga palangga sii." Kasiimpo manga incia aantokia manga palangga sumai sakawana abuke. \v 8 Kasiimpo apogaumo Isa i manga incia, "Sii-sii alamea saidhe o uwe sumai tee ubhawea i kapalana kariaa." Kasiimpo manga incia abhawamea o uwe sumai i kapalana kariaa. \v 9 Sapadhana kapalana kariaa apenami uwe mopadhana ipamembalina uwena angguru sumai, incia akembamo panganti umane. Kapalana kariaa sumai inda amataua minaaka iapai o asalana angguru sumai, maka manga molaianina kariaa mobhawana uwe sumai amataua. \v 10 Kasiimpo kapalana kariaa sumai apogau i panganti umane, "Bhari-bharia mia mopatalana uwena angguru sadia apatala momalapena porikana, tee ande manga kakemba atumpumo incana asumpu angguru, siimpomo apatalaakea angguru mokurana kalapena. Maka ingkoo umalape mpuu roonamo upasiapuaka angguru momalapena sakawana sii-sii." \p \v 11 Siitumo o tanda inda momentela mobhaa-bhaana ipewauna Isa. Incia apewau tanda incia sumai i kota Kana i lipu Galilea. Tee giu incia sumai o Isa asusuaka kamuliangina. Sabutuna manga murina aparacaeaia. \s1 Isa i Kapernaum \sr 2:12 \p \v 12 \x - \xo 2:12 \xo*\xt Mat. 4:13.\xt*\x*Sapadhana incia sumai, Isa alingkamo i Kapernaum apobhawa-bhawa tee inana, manga witinaina, tee manga murina. Manga incia amboore iwe sumai pia eomea. \s1 Isa Apekangkilo Baitulla \sr 2:13-25 \r (Mat. 21:12-13; Mrk. 11:15-17; Luk. 19:45-46) \p \v 13 \x - \xo 2:13 \xo*\xt Limb. 12:1-27.\xt*\x*Wakutuuna eona raraeana Paska miana Yahudi amakasumo, Isa apene i Yerusalem.\f + \fr 2:13 \fr*\fq raraeana Paska: \fq*\ft I zamanina Isa, Kawasana Opu atumpu raʼeatina Yahudi araraeaaka Paska tee akurubaniakea dumba satao-satao mamudhaakana audhani wakutuuna Incia apabebasi miana Yahudi minaaka i tana Mesir wakutuuna manga incia apamembalia bhatua. Kamata \ft*\xt Limb. 12:1-28.\xt*\f* \v 14 I Baitulla Incia apokawa tee pia mia moasona sapi, dumba, tee manu-manu jarajara. Dhaangia uka pia mia pande bhasina doi uka tangasaana auncura iwe sumai. \v 15 Kasiimpo Isa akarajaa kasambi minaaka i rabuta tee apadhencu manga incia minaaka i Baitulla sumai apobhawa-bhawa tee dumba tee sapina manga incia. Incia uka antalesaka manga tibhana doina manga pande bhasina doi sumai tee abhancule manga mejana. \v 16 Kasiimpo apogau tee manga pande asona manu-manu jarajara, "Alea tee ulingkaakea bhari-bharia minaaka iwe sii, bholi upamembalia to tampana paraasoa o bhanuana Amaku." \v 17 \x - \xo 2:17 \xo*\xt Zab. 69:11.\xt*\x*Sumaimo atoudhanimo manga murina, ande padhamo atoburi i nuncana Kitabi, "Iaku kumaasiaka Bhanuamu, e Aulataʼala, tee kaasiku sumai mboomo waa motununa ngangarandaku." \v 18 Alawanimo manga miana Yahudi sumai i Isa, "Tanda inda momentela tuaapa buaka momembalina isusuakamu to ingkami ande Ingkoo ukohaku upewau mboo sumai?" \v 19 \x - \xo 2:19 \xo*\xt Mat. 26:61; 27:40; Mrk. 14:58; 15:29.\xt*\x*Pogauna Isa i manga incia, "Pahancurua o Baitulla sii tee Iaku bhekupabhangua pendua kangengena talu eo." \v 20 Kasiimpo manga miana Yahudi sumai apogau, "Pata pulu nama tao kangengena Baitulla sii atopabhangu, tee Ingkoo bheupabhangua pendua kangengena talu eo?" \v 21 Maka o Baitulla ipogauakana Isa sumai maʼanana o badana karona. \v 22 Sadhadhina pendua o Isa minaaka i mate, siimpomo manga murina audhania ande Incia padhamo apogau mboo sumai. Kasiimpo manga incia uka aparacaeamo i Kitabi Momangkilo tee opea mopadhana ifirimaniakana Isa. \p \v 23 Wakutuuna Isa adhaangia i Yerusalem, siitumo kangengena eona raraeana Paska, abhari o mia moparacaeana i Isa, roonamo manga incia akamatamea bhari-bharia o tanda inda momentela ipadhaangiana. \v 24 Maka o Isa inda aparacaea tee manga mia incia sumai, roonamo amataua opea modhaangiana i nuncana ngangarandana manga incia, \v 25 tee Incia inda afaraluu incemapo uka to mopaumbaakea pokaiana tee maanusia, roonamo Incia amataua opea modhaangiana i nuncana ngangarandana maanusia. \c 3 \s1 Isa Apogau tee Nikodemus \sr 3:1-21 \p \v 1 Dhaangia o mia mominaakana Yahudi mokosaroakana Nikodemus, samia kapalana agama minaaka i rombongana Farisi. \v 2 Saangu malo incia aumba i Isa kasiimpo apogau, "Guru, ingkami tamataua ande Ingkoo o Guru moumbana minaaka i Aulataʼala, roonamo inda dhaangia samia uka momembalina mopadhaangiana manga tanda inda momentela mboomo ipewaumu ande o Aulataʼala inda apobhawa tee Incia." \v 3 Lawanina Isa, "Satotuuna Iaku kupogau tee ingkoo, ande o mia inda atopalaahiri pendua, incia inda amembali akamata Pamarintana Aulataʼala." \v 4 Pogauna Nikodemus i Isa, "Tuaapa amembali o mia atopalaahiri pendua ande amancuanamo? Amembali buaka incia apesua pendua i nuncana kadhumana inana, kasiimpo atopalaahiri pendua?" \v 5 Lawanina Isa, "Satotuuna, kupogau tee ingkoo, ande o mia inda atopalaahiri minaaka i uwe tee Rohina Aulataʼala, incia inda amembali apesua i nuncana Pamarintana Aulataʼala. \v 6 Opea ipalaahiri minaaka i dagi satotuuna amembali dagi, maka opea ipalaahiri minaaka i Rohina Aulataʼala satotuuna amembali rohi, siitumo dhadhi mobhaau.\f + \fr 3:6 \fr*\fq opea ipalaahiri minaaka i Rohina Aulataʼala satotuuna amembali rohi: \fq*\ft Maʼanana, dhadhina maanusia atopadhaangia minaaka i maanusia, maka o dhadhi mobhaau atopadhaangia minaaka i kuasana Rohina Aulataʼala. \ft*\f* \v 7 Bholi umente, roonamo kupogau ande ingkoo tabeana utopalaahiri pendua. \v 8 Wiina ngalu\f + \fr 3:8 \fr*\fq ngalu: \fq*\ft Oni \ft*\it pneuma\it* i nuncana pogauna Yunani dhaangia rua maʼana: ngalu tee rohi. \f* adhaangia iapai-iapai aose peeluana, tee urangoa o ruuna, maka ingkoo inda umataua minaaka iapai o umbaana atawa iapai o lingkaana. Mboo sumai uka tee mia molaahirina minaaka i Rohi." \v 9 Lawanina Nikodemus i Isa, "Tuaapa amembali o giu incia sumai?" \v 10 Isa alawani, "Ingkoo moadharina miana Israel. Buaka inda umaʼanaia manga giu incia sumai? \v 11 Satotuuna Iaku kupogau tee ingkoo, ingkami soo tapogauaka imataumami, tee ingkami soo tasakusiiaka ikamatamami, maka ingkomiu inda utarimaia o kasakusiimami. \v 12 Ande ingkomiu inda uparacaea wakutuuna kupogauaka manga giu i dunia sii, tuaapa ingkomiu umembali uparacaea ande kupogauaka manga giu i sorogaa? \v 13 Indapo dhaangia samia uka mopenena i sorogaa, tangkanamo Incia mopadhana mosapona minaaka i sorogaa, siitumo Anana Maanusia." \p \v 14 "Apokana mboomo Musa apekalanga patu ulo minaaka i tambaga i bhawona arii i tana matuu, mboo sumai uka o Anana Maanusia tabeana atopekalanga i kau salib \v 15 mamudhaakana bhari-bharia mia moparacaeana apotibhaaka dhadhi saʼumurua. \v 16 Tapanamo kaasina Aulataʼala to dunia sii, sabutuna Incia adhawuakea o Ana Sakaro-karona sumai mamudhaakana bhari-bharia mia moparacaeana i Ana inda abinasa, maka apotibhaaka dhadhi saʼumurua. \v 17 Roonamo Aulataʼala alamboko o Anana i nuncana dunia sii mencuana to ahaakimu dunia, maka mamudhaakana alaloi Incia o dunia sii atopasalaamati. \v 18 Mia moparacaeana tee Incia inda bheatohukumu, maka o mia inda moparacaeana tee Incia padhamo atohukumu, roonamo incia inda aparacaea tee sarona o Ana Sakaro-karona moumbana minaaka i Aulataʼala. \v 19 Kawasana Opu apekahukumu rampaakanamo giu incia sii: Kainawa aumbamo i nuncana dunia, maka o maanusia alabhi apeelu kalalanda minaaka i kainawa sumai, roonamo o pewauna manga incia amadhaki. \v 20 Bhari-bharia mia mopewauna kadhaki abanci kainawa tee apekaridho minaaka i kainawa sumai mamudhaakana o pewauna manga incia inda atokamata. \v 21 Maka o mia mopewauna kabanara aumba i kainawa sumai, mamudhaakana amembali atomatau ande opea ipewauna manga incia aose peeluana Aulataʼala." \s1 Kasakusiina Nabii Yahya to Isa \sr 3:22-36 \p \v 22 Sapadhana sumai, Isa tee manga murina alingka i lipu Yudea tee amboore iwe sumai apoose apapebhaho manga mia motoba. \v 23 \x - \xo 3:23 \xo*\xt Mat. 14:3; Mrk. 6:7; Luk. 3:19-20.\xt*\x*Yahya uka apapebhaho manga mia motoba i Ainon, inda amaridho minaaka i Salim, roonamo iwe sumai abhari o uwe. Manga mia aposaumba i Yahya to atopapebhaho. \v 24 \x - \xo 3:24 \xo*\xt Mat. 14:3; Mrk. 6:17; Luk. 3:19-20.\xt*\x*Wakutuu incia sumai, Yahya indapo atotorongku. \p \v 25 Kasiimpo, apepuumo tee pogera-gera i tanga-tangana murina Yahya tee miana Yahudi, apogeraaka tuturana papebhahoa. \v 26 Manga murina uka aumba apokawaaka Yahya tee apogau, "Guru, mia mopobhawa-bhawana tee ingkoo i sawetana Umala Yordan, ipetulatulaakamu i piamo itu, Incia apapebhaho manga mia motoba uka, tee bhari-bharia mia aumba i Incia." \v 27 Lawanina Yahya, "Mia inda bheatarima opea uka ande o giu incia sumai inda adhawuakea minaaka i sorogaa. \v 28 \x - \xo 3:28 \xo*\xt Yah. 1:20.\xt*\x*Karomiu usakusii ande iaku padhamo kupogau, 'Iaku mencuana Al Masi, maka iaku kutolamboko to kuporikanaaka Incia.' \v 29 Mia mopotibhaakana panganti bhawine siitumo o panganti umane. Sainamo sabhangkana panganti umane sumai soo akabhale-bhale i saripina tee aperangoia, tee incia akaunde-unde arango suarana panganti umane. Mboo sumai uka tee iaku, sii-sii iaku kukaunde-unde mpuu. \v 30 Incia tabeana ahanda amaoge, sainamo iaku tabeana kujulu kumaidhiidhi." \p \v 31 Incia moumbana minaaka i bhawo inciamo molabhina minaaka i opeapo uka, sainamo mia mominaakana i dunia siitumo mombooresina dunia tee mopogauakana manga giu modhaangiana i dunia. Inciamo moumbana minaaka i sorogaa siitumo molabhina minaaka i opeapo uka. \v 32 Incia adhawu kasakusii tee opea mopadhana ikamatana tee irangona, maka inda samia uka motarimana kasakusiina. \v 33 Incema motarimana kasakusiina, incia aʼakuia ande o Aulataʼala sumai abanara, \v 34 sababuna Incia ilambokona Aulataʼala, tee Inciamo mopakawaakana firimanina Aulataʼala, roonamo o Aulataʼala adhawuakea Rohina to Incia torotorosu. \v 35 \x - \xo 3:35 \xo*\xt Mat. 11:27; Luk. 10:22.\xt*\x*O Ama amaasiaka o Ana tee bhari-bharia padhamo adhawuakea i nuncana limana. \v 36 Incema moparacaeana o Ana, incia apotibhaaka dhadhi mobakaa. Maka incema inda motaʼatina i Anana o dhadhina inda bheabakaa, tee o pamuruna Aulataʼala asadhaadhaa i bhawona bhaana. \c 4 \s1 Isa Apogau tee Bhawine Minaaka i Samaria \sr 4:1-42 \p \v 1 Manga mia minaaka i rombongana Farisi arangoa ande o Isa abhari apotibhaaka muri, tee mia ipapebhahona alabhi o kabharina minaaka i Nabii Yahya. \v 2 (Moomini o Isa samia inda apapebhaho, maka manga murina mopapebhahona manga mia). \v 3 Wakutuuna o Isa amataua ande manga mia minaaka i rombongana Farisi padhamo arango giu incia sumai, Incia uka abholi lipu Yudea tee ambuli pendua i Galilea. \p \v 4 I nuncana lingkaana i Galilea, Incia tabeana alaloi lipu Samaria. \v 5 \x - \xo 4:5 \xo*\xt Bhaa. 48:22.\xt*\x*Kasiimpo akawamo Incia i sala saangu kota i Samaria mokosaroakana Sikhar, amakasu tee tana idhawuakana Yakub to Yusuf o anana i piamo itu. \v 6 Iwe siimo o tampana sumuna Yakub. Isa amangulemo alingka, sabutuna Incia auncuramo i bhiwina sumu sumai. Wakutuu incia sumai kera-kera arambi sapulu rua mata pontanga eo. \v 7 Kasiimpo, aumbamo samia bhawine minaaka i Samaria bheatambu uwe. Isa apogau tee bhawine sumai, "Dhawuakupo kusumpu." \v 8 (Wakutuu incia sumai manga murina alingka i kota to aali kinande.) \v 9 Pogauna bhawine Samaria sumai i Isa, "Ingkoo sii tuaapa? Apokia o miana Yahudi aemani asumpu i miana Samaria?" (Roonamo miana Yahudi inda aposabhangka tee miana Samaria.)\f + \fr 4:9 \fr*\fq miana Yahudi inda aposabhangka tee miana Samaria: \fq*\ft I nuncana pogau Yunani atomaʼanai uka mboo sii, "Kufikiria o miana Yahudi amendeu asumpu minaaka i mangko ipakena miana Samaria."\ft*\f* \v 10 Lawanina Isa, "Ande ingkoo umataua o rahumatina Aulataʼala tee umataua o incema mopogauna tee ingkoo, 'Dhawuakupo kusumpu,' atantumo ingkoo bheuemani i Incia, tee Incia bheadhawuakako uwe idhadhiaka." \v 11 Kasiimpo bhawine sumai apogau, "Ingkoo inda tee tambumu sainamo sumu sii amandala mpuu. Jadi, minaaka i iapai upotibhaaka uwe idhadhiaka sumai? \v 12 Yakub opu-opuamami, manga dhawuakana sumu sii, tee incia uka padhamo aala uwena sumu sii to asumpua tee manga anana tee uka manga kadhambaakana. Pokia Ingkoo uabhi karomu alabhi o kaogemu minaaka i Yakub?" \v 13 Lawanina Isa, "Incema-incema mosumpuna uwe incia sii, incia bheamatuu bhorokona pendua, \v 14 maka incema-incema mosumpuna uwe bheidhawuakaku, incia inda bheanamisi katuuna bhoroko saʼumurua. Uwe bheidhawuakaku sumai bheamembali matana uwe i nuncana karona imembaliakana adhadhi saʼumurua." \v 15 Kasiimpo apogaumo bhawine sumai, "Opu, dhawuakaaku tee iaku o uwe sumai, mamudhaakana inda kunamisi katuuna bhoroko tee indamo afaraluu kuumba iwe sii uka to kutambu uwe." \v 16 Pogauna Isa, "Lingkamo, ukembaia o umanemu aumba iwe sii." \v 17 Alawanimo bhawine sumai, "Iaku indapo tee umaneku." Pogauna Isa, "Ingkoo utotuu wakutuuna upogau, 'Iaku indapo tee umaneku,' \v 18 roonamo ingkoo padhamo ukoumaneaka lima mia umane, tee o umane modhadhina tee ingkoo sii-sii mencuana umanemu. I nuncana giu incia sii ingkoo ujujuru." \v 19 Pogauna bhawine sumai, "E Opu, atantumo Ingkoo samia nabii. \v 20 Opu-opuamami asomba Aulataʼala i bhawona gunu incia sii, maka ingkomiu o miana Yahudi upogau tabeana tasomba Aulataʼala i Yerusalem." \v 21 Pogauna Isa, "E bhawine, paracaeaakumo, bheakawa o wakutuuna ingkomiu bheusomba o Ama mencuanamo uka i bhawona gunu incia sii atawa i Yerusalem. \v 22 Ingkomiu usomba opea inda imataumiu, sainamo ingkami tasomba opea imataumami, roonamo kasalaamati sumai aumba minaaka i miana Yahudi. \v 23 Maka bheakawa o wakutuuna, tee sii-sii akawamo o wakutuuna, ande manga mia bheasomba o Ama i nuncana rohi tee i nuncana kabanara, roonamo o Ama apeelo manga mia mosombaia mboo sumai. \v 24 Aulataʼala sumai o Rohi tee incema mosombana Incia, tabeana asombaia i nuncana rohi tee i nuncana kabanara." \v 25 Pogauna bhawine sumai, "Iaku kumataua ande o Mesias, isarongiaka uka Al Masi sumai bheaumba. Ande aumba, Incia bheapakoleleaka bhari-bharia giu to ingkami." \v 26 Pogauna Isa i bhawine sumai, "Iakumo Incia\f + \fr 4:26 \fr*\fq Iakumo Incia: \fq*\ft I nuncana kaburi Yunani, "Iaku dhaangia." Kamata \ft*\xt Limb. 3:14\xt* wakutuuna Aulataʼala apaumbaaka sarona karona i Musa, siitumo "IAKU DHAANGIA." Jadi wakutuuna manga miana Yahudi arango Isa apogau "Iaku dhaangia" lausaka manga incia afahamua ande o maʼanana pogau incia sumai satotuuna o Isa aposaangu tee Amana.\f* motangasaana mopogauna tee ingkoo." \p \v 27 I wakutuu incia sumai aumbamo manga murina, manga incia amente roonamo o Isa apogau tee samia bhawine. Maka inda dhaangia samia uka minaaka i tanga-tangana manga incia moabhana tee bhawine sumai, "Opea ifaraluumu tee Incia?" atawa aabha i Isa, "Pokia upogau tee bhawine sumai?" \v 28 Bhawine sumai abholi bhosuna kasiimpo alingka i kota tee apogau i manga mia iwe sumai, \v 29 "Mai kamatea, dhaangia o mia mopaumbaakaaku bhari-bharia giu mopadhana ipewauku! Aipomo mia incia sumai o Al Masi?" \v 30 Sumaimo manga incia uka alausakamo alimba minaaka i kota, kasiimpo alingka apokawaaka Isa. \v 31 Salingkana bhawine sumai, manga murina aemani mpuu i Isa to akande. Pogauna manga murina, "E Guru, kandepo." \v 32 Maka o Isa apogau i manga incia, "I karoku dhaangia tee kinande inda imataumiu." \v 33 Sabutuna manga murina apoabha-abhakimo podho-podho manga incia, "Ara dhaangia o mia mopadhana mobhawaakea kinande?" \v 34 Pogauna Isa i manga incia, "Kinandeku satotuuna kupewau opea ipeeluna Aulataʼala molambokoaku tee uka kupamondo karajaa mopadhana idhawuakana to Iaku. \v 35 Menturu i bula mboo sii ingkomiu upogau 'Pata mbulapo uka siimpo bheakawa o bulaana timpua.' Maka Iaku kupogau tee ingkomiu, bungkalea o matamiu tee ukamatea manga gandum momakuni momembalina mototobhe.\f + \fr 4:35 \fr*\fq gandum momakuni momembalina mototobhe: \fq*\ft I nuncana ibaratina Isa, gandum momakuni sumai apokana tee manga mia bhemoparaceana tee Isa. \ft*\f* \v 36 Sii-sii o mia motimpu\f + \fr 4:36 \fr*\fq mia motimpu: \fq*\ft I nuncana ibaratina Isa, mia motimpu sumai apokana tee manga murina Isa mopakoleleakana o Lele Malape.\ft*\f* padhamo apotibhaaka ponambona tee arombusaka hasilina timpua to dhadhi mobakaa\f + \fr 4:36 \fr*\fq hasilina timpua to dhadhi mobakaa: \fq*\ft I nuncana ibaratina Isa, hasilina timpua sumai apokana tee manga mia mopotibhaakana dhadhi mobakaa roonamo aparacaea tee Isa.\ft*\f*, sabutuna o mia mohewi tee mia motimpu apokana akaunde-unde. \v 37 Tee mboo sumai atotuumo o ibarati incia sii, 'Dhaangia mohewina\f + \fr 4:37 \fr*\fq mohewina: \fq*\ft I nuncana ibaratina Isa, mohewina apokana tee manga mia mopakoleleakana Firimanina Aulataʼala.\ft*\f* tee dhaangia uka motimpuna.' \v 38 Iaku kulambokokomiu to utimpu i tampa inda ipombulamiu. Mia mosagaanana mokarajaaia, ingkomiu moalana labana hasilina karajaana manga incia." \p \v 39 Abhari o miana Samaria i kota incia sumai moparacaeana i Isa roonamo kasakusiina bhawine sumai, siitumo, "Incia apaumbaakaaku bhari-bharia giu mopadhana ipewauku." \v 40 Wakutuuna manga miana Samaria sumai apokawa tee Isa, manga incia aemani mamudhaakana o Isa amboore tee manga incia. Kasiimpo ambooremo Isa iwe sumai rua eo kangengena. \v 41 Tee mboo sumai, abharimo mpuu o mia moparacaeana tee Isa sapadhana arango pogauna sumai. \v 42 Kasiimpo pogauna manga incia i bhawine sumai, "Ingkami taparacaea mencuana rampaakanamo soo pogaumu, maka padhamo tarangoakea karomami tee tamataua ande Incia atotuu-totuu Mopasalaamatina dunia sii." \s1 Ambuli i Galilea \sr 4:43-45 \p \v 43 Sapadhana rua eo amboore i Samaria, Isa alingkamo i Galilea \v 44 \x - \xo 4:44 \xo*\xt Mat. 13:57; Mrk. 6:4; Luk. 4:24.\xt*\x*(roonamo Incia padhamo adhawu kasakusii ande samia nabii inda atohoromati i lipuna karona). \v 45 \x - \xo 4:45 \xo*\xt Yah. 2:3.\xt*\x*Sakawana i Galilea, Incia apepagomea manga miana Galilea roonamo manga incia padhamo akamatea bhari-bharia giu ipewauna i Yerusalem wakutuuna eona Raraea Paska, roonamo i wakutuu incia sumai manga incia uka adhaangia iwe sumai. \s1 Isa Apaunto Kapiina Anana Pagawena Malige \sr 4:46-54 \r (Mat. 8:5-13; Luk. 7:1-10) \p \v 46 \x - \xo 4:46 \xo*\xt Yah. 2:1-11.\xt*\x*Kasiimpo Isa aumba pendua i Kota Kana, i lipu Galilea, siitumo i tampa wakutuuna Incia abhalii uwe amembali uwena angguru. I wakutuu incia sumai dhaangia samia o pagawena raja tee samia anana tangasaana amapii i Kapernaum. \v 47 Wakutuuna arangoa ande o Isa aumbamo i Galilea minaaka i Yudea, alingkamo incia apokawaakea tee aemani mamudhaakana aumba to apaunto kapiina anana, roonamo anana sumai antaupo amate. \v 48 Kasiimpo Isa apogau, "Ande ingkomiu inda ukamata tanda inda momentela tee muuzizati, atantumo ingkomiu inda uparacaea." \v 49 Pogauna pagawena raja sumai, "E Opu, umbamo pekadhei ancosala amate o anaku umane momaidhiidhi." \v 50 Kasiimpo Isa apogau, "Mbulimo, anamu bheadhadhimo!" Incia aparacaea tee pogau ibhoasakana Isa sumai, sabutuna incia ambulimo. \v 51 Wakutuuna ambuli, i tangana dhala incia apokawa tee manga bhatuana, manga bhatuana sumai apogau ande o anana sumai auntomo o kapiina. \v 52 Kasiimpo pagawena raja sumai aabha i bhatuana, "Rambi pia mata o anaana sumai apepuu aunto o kapiina?" Lawanina manga incia, "Iawi rambi samata pontanga eo kagarina buluna auntomo. \v 53 Sumaimo o amana anaana sumai alausaka amataua ande i wakutuu incia sumai uka o Isa apogau tee incia, "Anamu bheadhadhimo." Sumaimo incia tee bhari-bharia mia momboorena i bhanuana aparacaea tee Isa. \p \v 54 Siitumo o tanda inda momentela i rua anguna ipewauna Isa, sambulina minaaka i Yudea arope i Galilea. \c 5 \s1 Isa Apaunto Mia Mapii i Eona Saputuu i Kolam Baitesda \sr 5:1-18 \p \v 1 Sapadhana incia sumai, akawamo eona raraeana miana Yahudi, Isa uka alingka i Yerusalem. \v 2 Amakasu i Bhambana Lawana Dumba i Yerusalem dhaangia tee saangu kolam, i nuncana pogau Ibrani atosarongiaka Bait Esda.\f + \fr 5:2 \fr*\fq Bait Esda: \fq*\ft Dhaangia o kaburi mangenge asarongiakea uka: Bait Zata. Manga arkeolog padhamo apotibhaakea tee aselia o kolam sumai i Yerusalem. Kolam sumai kaaratena 95 metere tee dhaangia abhari o ariina i saripina imembaliakana lima sasambiri.\ft*\f* I kolam sii i saripina dhaangia lima angu o sasambirina, \v 3 tee i bhawona manga lantena sasambiri i saripina kolam sumai abhari manga mia mapii mopotidhole. Dhaangia momawilona, momakempana, tee morempana. Manga incia aantagi uwe i kolam sumai akohudha. \v 4 \f + \fr 5:4 \fr*\ft Dhaangia uka o kaburi mangenge inda tee aeati incia sii.\ft*\f*[Roonamo sawakutuu-sawakutuu o malaaʼekatina Kawasana Opu asapo to apakohudha uwe i nuncana kolam sumai. Incema moporikanana mopesuana i nuncana uwe mokohudha sumai, incia alausaka aunto minaaka i panyakina.] \v 5 Iwe sumai dhaangia o mia momapii kangengena talu pulu walu tao. \v 6 Isa akamata mia incia sumai apotidhole tee o Isa uka amataua ande o mia incia sumai amangengemo amapii. Apogaumo o Isa, "Uunda buaka ingkoo utopaunto?" \v 7 Alawanimo o mia mapii sumai, "Opu, iaku inda tee mia mopasapoaku i nuncana kolam sii i wakutuuna uwena akohudha. Jadi, siimpomo bhekusapo i kolam sumai, manga mia mosagaanana aporikanamo asapo alogoaku." \v 8 Pogauna Isa, "Bhangumo, aangkea o kiwalumu tee ulingkamo." \v 9 Wakutuu incia sumai uka auntomo kapiina, kasiimpo aangkea o kiwaluna tee alingka. \p Eo incia sumai o eona Saputuu. \v 10 \x - \xo 5:10 \xo*\xt Yer. 17:21.\xt*\x*Rampaakanamo sumai, manga miana Yahudi apogau i mia motopauntona kapiina sumai, "Eo sii o eona Saputuu, ingkoo inda amembali ubhawa kiwalumu." \v 11 Maka incia alawani, "Mia mopauntona kapiiku sumai mopaumbaaku, 'Angkamea o kiwalumu tee ulingkamo.' " \v 12 Kasiimpo aabhamo manga miana Yahudi sumai, "Incema buaka o mia mopaumbako, 'Angkamea o kiwalumu tee ulingkamo?' " \v 13 Maka o mia mopadhana ipauntona kapiina sumai inda amataua incema mopadhana mopauntona kapiina, roonamo Isa alingkamo tee indamo atokamata i tanga-tangana mia bhari modhaangiana i tampa incia sumai. \v 14 Inda amangenge sapadhana sumai, Isa apokawa tee mia incia sumai i Baitulla, kasiimpo Isa apogau tee incia, "Udhania pekalape, sii-sii auntomo o kapiimu! Bholimo uka upewau dosa ancosala akangkanaiko giu madhaki molabhina katamona." \v 15 Kasiimpo mia incia sumai alingkamo apakoleleakea i manga miana Yahudi ande o Isa mopadhana mopauntona kapiina. \v 16 Siitumo sababuna, manga miana Yahudi aʼusaha to apanarakaa Isa, roonamo manga giu incia sumai akarajaaia i eona Saputuu. \v 17 Maka o Isa alawani manga incia, "Amaku dhaangiapo atorotorosu akarajaa sakawana sii-sii, tee Iaku tabeana kukarajaa uka." \v 18 Giumo incia sumai imembaliakana miana Yahudi ahanda aʼusaha apeelo dhala to apekamate Isa, roonamo mencuana soo inda aose tuturana eona Saputuu, maka roonamo Incia uka apogauaka ande o Aulataʼala o Amana. Tee mboo sumai, Incia apapokana karona tee Aulataʼala. \s1 Kasakusiina Isa to Karona \sr 5:19-47 \p \v 19 Kasiimpo Isa alawani manga incia, pogauna, "Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, inda dhaangia saangu uka momembalina ipewauna o Ana minaaka i karona samia, ande Incia inda aporikana akamata opea ipewauna o Ama, sababuna opeapo uka ipewauna o Ama, siitumo uka ipewauna o Ana. \v 20 Roonamo o Ama amaasiaka o Ana, Incia asusuakea i Ana sagala giu ipewauna. Tee uka Incia bheasusuakea i Ana o pewauna momaoge mpuu minaaka i giu siimpo mopadhana ikarajaana mamudhaakana ingkomiu uposamente. \v 21 Apokana mboomo o Ama apabhangu manga mia mate tee apadhadhia, mboo sumai uka o Ana, Incia apadhadhi incemapo uka ipeeluna. \v 22 O Ama inda ahaakimu incemapo uka, maka bhari-bharia hali mopokaina tee kahaakimu padhamo apasaraakaakea i Ana, \v 23 mamudhaakana bhari-bharia mia ahoromati o Ana, apokana mboomo manga incia ahoromati o Ama. Mia inda mohoromatina o Ana, maʼanana inda ahoromati uka o Ama molambokoa. \p \v 24 Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, mia moperangoina pogauku tee moparacaeana Incia molambokoaku, bheapotibhaaka dhadhi mobakaa tee inda bheatohukumu mate, maka incia apepuungimo dhadhi mobhaau. \v 25 Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, bheaumba o wakutuuna, tee sii-sii akawamo wakutuu incia sumai, ande manga mia mate bhearango suarana o Anana Aulataʼala, tee manga incia morangoa bheadhadhi. \v 26 Roonamo apokana mboomo o Ama amembali minaana dhadhi mboo sumai uka tee Ana, Incia uka amembali minaana dhadhi. \v 27 Tee o Ama uka adhawuakea i Ana o kuasana to ahaakimuaka maanusia, roonamo Inciamo o Anana Maanusia. \v 28 Bholi umente tee giu incia sumai, roonamo bheakawa o wakutuuna ande bhari-bharia mia modhaangiana i nuncana koburu bhearango suarana, \v 29 kasiimpo alimba minaaka i koburuna. Manga incia mopewauna kalape abhangu to atarima dhadhi mobakaa, sainamo manga incia mopewauna kadhaki abhangu to atohukumu. \p \v 30 Iaku inda kumembali kupewau opeopeapo uka minaaka i kuasaku karoku. Iaku kuhaakimu apokana mboomo iparintaakana o Ama, tee o kahaakimuku sumai aʼadili roonamo Iaku inda kuose peeluaku karoku, maka kuose peeluana Incia molambokoaku. \v 31 Ande Iaku kusakusiiaka karoku samia, sumaimo o kasakusiiku sumai inda atoparacaea. \v 32 Dhaangia mosagaanana mosakusiiakaaku, tee kumataua ande o kasakusii ipakawaakana to Iaku sumai abanara. \v 33 \x - \xo 5:33 \xo*\xt Yah. 1:19-27; 3:27-30.\xt*\x*Ingkomiu padhamo ulamboko mia to aumba i Yahya, tee incia padhamo adhawu kasakusii to kabanara. \v 34 Satotuuna Iaku inda kufaraluu kasakusii minaaka i maanusia, maka bhari-bharia sii kupogauakea mamudhaakana ingkomiu utopasalaamati. \v 35 Yahya ibaratina mboomo saangu padamara morore tee akocahea. Ingkomiu tangkanamo uniʼimatia o caheana sumai sabantaramea. \v 36 Maka dhaangia uka kasakusii mosagaanana molabhina kaogena minaaka i kasakusiina Yahya, siitumo manga karajaa mopadhana idhawuakana o Ama to Iaku to kupamondoa. Manga karajaa ipewauku sumai momembalina kasakusii to karoku ande o Ama molambokoaku. \v 37 \x - \xo 5:37 \xo*\xt Mat. 3:17; Mrk. 1:11; Luk. 3:22.\xt*\x*O Ama molambokoaku mosakusiiakaaku uka. Ingkomiu indapo upadha urango suarana atawa ukamata rouna, \v 38 tee o firimanina uka inda amboore i nuncana ngangarandamiu, roonamo ingkomiu inda uparacaea tee Incia ilambokona o Ama. \v 39 Ingkomiu miana Yahudi padhamo utotuu-totuu upengkaadhariaka manga Kitabi Momangkilo, roonamo ingkomiu uabhia ande i nuncana adhaangia tee carana tuaapa tapotibhaaka dhadhi mobakaa. Moomini o antona manga Kitabi Momangkilo sumai asakusiiaka to karoku, \v 40 maka ingkomiu umendeu uumba i Iaku to upotibhaaka dhadhi bhaau sumai. \p \v 41 Iaku inda kufaraluu kahoromati minaaka i maanusia, \v 42 maka Iaku kumataukomiu, siitumo ande o kaasina Aulataʼala inda dhaangia i nuncana ngangarandamiu. \v 43 Iaku kuumba i nuncana sarona Amaku, maka ingkomiu inda utarimaaku. Garaaka ande dhaangia o mia mosagaanana moumbana tee abhawa sarona karona, ingkomiu utarimaia. \v 44 Amarasai mpuu ingkomiu to uparacaeaaku roonamo upeelo kahoromati minaaka i maanusia rangamiu tee inda upeelo kahoromati minaaka i Aulataʼala sakaro-karona. \v 45 Bholi uabhia ande Iaku bhekutuntukomiu i aroana o Ama. Satotuuna o Musa iharapumiu sumai bhemotuntukomiu. \v 46 Ande atotuu ingkomiu uparacaea tee Musa, atantumo ingkomiu bheuparacaea uka tee Iaku, roonamo Musa padhamo aburi pokaiana tee Iaku i nuncana kitabina. \v 47 Maka, ande ingkomiu inda uparacaea opea mopadhana iburina Musa, tuaapa ingkomiu uparacaea tee opea ipogauakaku?" \c 6 \s1 Isa Apakande Lima Rewu Mia \sr 6:1-15 \r (Mat. 14:13-21; Mrk. 6:32-44; Luk. 9:10-17) \p \v 1 Inda amangenge sapadhana sumai, Isa alingkamo i sawetana Tawo Galilea, siitumo i Tawo Tiberias. \v 2 Abhari mpuu o mia moosea, roonamo manga incia padhamo akamata bhari-bharia tanda inda momentela ipewauna to manga mia mapii. \v 3 Isa apene i saangu gunu tee auncuramo iwe sumai tee manga murina. \v 4 I wakutuu incia sumai amakasumo tee eona Paska, siitumo eona raraeana miana Yahudi. \v 5 Wakutuuna Isa apotonto i saripina tee akamatamo manga mia bhari moumbatia, apogaumo Incia tee Filipus, "Iapai o tampana to taali roti mamudhaakana manga mia bhari sii amembali akande?" \v 6 Isa amataumea opea bheipewauna karona, maka Incia apogau mboo sumai mamudhaakana auji Filipus. \v 7 Alawanimo Filipus, "Dua atu tibha doi pera\f + \fr 6:7 \fr*\fq doi pera: \fq*\ft Satibha doi pera satotuuna o ponambona saeo to mia mokarajaa. \ft*\f* inda bheakawa to taaliaka roti to manga incia, moomini samia-samia soo atodhawu saidhe." \v 8 Sala samia murina, siitumo Andreas, witinaina Simon Petrus, apogau tee Isa, \v 9 "Iwe sii dhaangia samia ana umane mobhawana lima angu roti tee rua mbaa ikane, maka opea o maʼana to manga mia bhari mboo sii?" \v 10 Isa apogau i manga murina, "Tumpumea manga incia auncura." I tampa sumai abhari o rumpuna, kasiimpo auncuramo manga incia iwe sumai. Kabharina manga incia kera-kera 5.000 mia umane. \v 11 Kasiimpo Isa aalamo roti, aemani sukuru tee abage-bagemea to manga mia mouncurana iwe sumai, mboomo uka tee ikane sumai abage-bagea, kasiimpo manga incia akande sakawana amambosu. \v 12 Samambosuna manga incia, Isa apogaumo i manga murina, "Rombusakamea o bhilaana kinande itu mamudhaakana inda dhaangia motobhanakana." \v 13 Kasiimpo manga incia arombusakea o bhilaana roti mopadhana ikandena mia bhari sumai, tee dhaangiapo sapulu rua langka uka o bhilaana. \v 14 Wakutuuna manga mia abhari sumai akamata tanda inda momentela ipewauna Isa, apogaumo manga incia, "Incia atotuu-totuu o Nabii bhemoumbana i dunia sii." \v 15 Isa uka amataua ande manga mia sumai bheaumba tee bheabhawea apakisaaia to apamembalia raja. Rampaakanamo sumai, Incia alingka minaaka iwe sumai tee apenemo i gunu samia-miana. \s1 Isa Adhala i Bhawona Uwe \sr 6:16-21 \r (Mat. 14:22-23; Mrk. 6:45-53) \p \v 16 Sapadhana magaribi, manga murina Isa asapomo i tawo, \v 17 kasiimpo asawi i bhangka, tee apolimba i Kapernaum. Wakutuu incia sumai amalomo, maka o Isa indapo uka aumba apokawaaka manga incia. \v 18 Wakutuu incia sumai o tawo apepuumo akoewo roonamo o ngalu amakaa. \v 19 Sapadhana ajao bhangkana kera-kera lima kilo atawa nama kilo, manga incia akamatamo Isa adhala i bhawona uwe sumai, aumba apekakasu i bhangkana manga incia. Sabutuna amaekamo manga incia. \v 20 Maka o Isa apogau i manga incia, "Bholi umaeka, o Iaku sii!" \v 21 Siimpo mpuu manga incia apepago Isa akompa i bhawona bhangka, sakijamata uka sumai o bhangkana manga incia akawa i sawetana tawo i tampa bheilingkaisina. \s1 Mia Bhari Apeelo Isa \sr 6:22-24 \p \v 22 Samainawana, abhari o mia mokabhale-bhalena i sawetana tawo sumai akamatea ande tangkanamo saangumea o bhangka, tee amataua ande o Isa inda apoose tee manga murina asawi i bhangka, maka tangkanamo manga murina mosawina i bhangka sumai. \v 23 Maka dhaangia uka manga bhangka mosagaanana minaaka i Tiberias moumbana i saripina tampa incia sumai, siitumo i tampana manga incia akande roti sapadhana Oputa o Isa aemani sukuru. \v 24 Wakutuuna mia bhari amataua ande o Isa tee manga murina inda dhaangia iwe sumai, manga incia uka asawimo i bhangka modhaangiana iwe sumai, kasiimpo abhose i Kapernaum to apeelo Isa. \s1 Roti Idhadhiaka \sr 6:25-59 \p \v 25 Sapadhana mia bhari sumai apokawaaka Isa i sawetana tawo, manga incia aabhamo, "E Guru, i piamo ukawa iwe sii?" \v 26 Isa alawani, "Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, ingkomiu upeeloaku rampaakanamo padhamo ukande roti sakawana umambosu, mencuana roonamo ingkomiu padhamo ukamata manga tanda inda momentela. \v 27 Bholi ukarajaa to upotibhaaka kinande momasimbana momabuto tee momembalina motopadha, maka ukarajaamo to upotibhaaka kinande motarana saʼumurua tee modhawuna dhadhi momalape tee mobakaa. Kinande sumai bheidhawuakana Anana Maanusia to ingkomiu, roonamo Incia ipatotapuakana o Ama, siitumo Aulataʼala." \v 28 Kasiimpo manga incia aabha i Isa, "Tabeana tapewau opea mamudhaakana ingkami tamembali takarajaa opea ipeeluna Aulataʼala?" \v 29 Isa alawani, "Siimo o karajaa ipeeluna Aulataʼala, siitumo ingkomiu tabeana uparacaea i Incia ilambokona Aulataʼala." \p \v 30 Kasiimpo manga incia apogau, "Tanda inda momentela opea ipadhaangiamu mamudhaakana ingkami tamembali takamatea tee taparacaeako? Opea ipewaumu? \v 31 \x - \xo 6:31 \xo*\xt Limb. 16:4; 15; Zab. 78:24.\xt*\x*Opu-opuamami akande manna wakutuuna i tana matuu, mboomo mopadhana motoburi, 'Manga incia adhawuakea roti minaaka i sorogaa.' " \v 32 Kasiimpo Isa apogau, "Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, mencuana o Musa modhawukomiu roti minaaka i sorogaa sumai, maka o Amaku modhawukomiu roti mobanara minaaka i sorogaa. \v 33 Roonamo roti mominaakana i Aulataʼala satotuuna o roti mosapona minaaka i sorogaa tee modhawuna dhadhi to dunia." \v 34 Kasiimpo manga incia apogau, "Opu, sadiamo mangadhawu roti incia sumai." \v 35 Isa apogau, "Iakumo roti idhadhiaka sumai. Incema moumbana i Iaku, incia indamo bheamaara uka, tee incema moparacaeaaku, indamo bheamatuu bhorokona uka. \v 36 Maka Iaku kupogau tee ingkomiu, moomini padhamo ukamataaku, ingkomiu inda uparacaeaaku uka. \v 37 Bhari-bharia mia idhawuakana o Ama to Iaku bheaumba i karoku, tee o mia moumbana i Iaku inda bhekumendeua. \v 38 Roonamo kusapo minaaka i sorogaa mencuana to kupewau peeluaku karoku, maka kuose peeluana Incia molambokoaku. \v 39 Siimo peeluana o Ama molambokoaku, siitumo bhari-bharia idhawuakana to Iaku bholi dhaangia momambuuna, maka mamudhaakana kupadhadhia pendua i eona kiaamati. \v 40 Sababuna mboo siimo peeluana Amaku, siitumo mamudhaakana bhari-bharia mia mokamatana o Ana tee moparacaeana i Incia bheapotibhaaka dhadhi mobakaa, tee kupadhadhia pendua i eona kiaamati." \p \v 41 Kasiimpo miana Yahudi akamburu-mburuakamo pokaiana tee Isa, roonamo Isa apogau, "Iakumo roti mosapona minaaka i sorogaa." \v 42 Pogauna manga incia, "Buaka o mia incia sii o Isa, o anana Yusuf, ingkami tamataua o amana tee inana? Tuaapa Incia membali apogau, 'Iaku kusapo minaaka i sorogaa?' " \v 43 Kasiimpo Isa apogau i manga incia, "Bholi ukamburu-mburu." \p \v 44 "Inda dhaangia o mia momembalina moumbana i Iaku ande o ngangarandana inda abhawea o Ama molambokoaku, tee incia bhekupadhadhia pendua i eona kiaamati. \v 45 Giu incia sumai padhamo atoburi i nuncana kitabina manga nabii, 'Bhari-bharia mia bheaadharia Aulataʼala.' Jadi, bhari-bharia mia mopadhana morangona tee mopengkaadharina minaaka i Ama bheaumba i Iaku. \v 46 Inda dhaangia samia uka mopadhana mokamatana o Ama, tangkanamo Incia moumbana minaaka i Aulataʼala. Incia siimo mopadhana mokamatana o Ama. \v 47 Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, incema-incema moparacaeaaku, incia apotibhaakamo dhadhi mobakaa. \v 48 Iakumo roti idhadhiaka. \v 49 Opu-opuamiu akande manna i tana matuu tee manga incia amatemo. \v 50 Sainamo roti incia sii o roti mosapona minaaka i sorogaa. Mia mokandena roti incia sii inda bheamate. \v 51 Iakumo roti idhadhiaka mosapona minaaka i sorogaa. Ande dhaangia o mia mokandena roti incia sii, incia bheadhadhi saʼumurua. Roti bheidhawuakaku sii satotuuna o badaku bheidhawuakaku\f + \fr 6:51 \fr*\fq badaku bheidhawuakaku: \fq*\ft Isa apogauaka wakutuuna Incia bheamate to dosana manga mia i dunia sii.\ft*\f* to dhadhina maanusia i dunia." \p \v 52 Manga miana Yahudi sumai aʼamaramo tee apogera-geramo podho-podho manga incia, "Tuaapa amembali o mia incia sii mangadhawuaka badana to takandea?" \v 53 Kasiimpo Isa apogau, "Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, ande ingkomiu inda ukande badana Anana Maanusia tee usumpu raana, sumaimo ingkomiu indapo upotibhaaka dhadhi mototuu i nuncana karomiu. \v 54 Incema mokandena badaku tee mosumpuna raaku, incia apotibhaaka dhadhi mobakaa, tee bhekupadhadhia pendua i eona kiaamati. \v 55 Roonamo o badaku sii o kinande mototuu, tee o raaku sii o giu isumpu mototuu. \v 56 Incema mokandena badaku, tee mosumpuna raaku, mia incia sumai amboore i nuncana karoku, tee Iaku kumboore i nuncana karona. \v 57 O Ama modhadhi sumai molambokoaku, tee Iaku uka kudhadhi roonamo o Ama. Mboo sumai uka o mia mokandena dagiku bheadhadhi roonamo Iaku. \v 58 Siimo o roti mosapona minaaka i sorogaa, mencuana mboomo roti ikandena opu-opuamiu momatena sumai. Mia mokandena roti incia sii bheadhadhi saʼumurua." \p \v 59 Bhari-bharia giu incia sumai afirimaniakea i Kapernaum, wakutuuna Isa aadhari i tampana ibaadati. \s1 Manga Murina minaaka i Mia Bhari Inda Moosea i Galilea \sr 6:60-66 \p \v 60 Sarangona kaadharina Isa, abhari manga murina minaaka i mia bhari sumai mopogauna, "Pogau incia sii amarasai atotarima. Inda dhaangia o mia momembalina momaʼanaia!" \v 61 Isa i nuncana ngangarandana amataua ande manga murina akamburu-mburu roonamo giu incia sumai. Kasiimpo Isa apogau, "Buaka o giu incia sumai amapiiakea namisimiu? \v 62 Ande naile itu ingkomiu ukamata Anana Maanusia apene i tampana asalana, tuaapa o namisimiu? \v 63 Rohinamo Aulataʼala sumai modhawuna dhadhi,\f + \fr 6:63 \fr*\fq Rohinamo Aulataʼala sumai: \fq*\ft Rohina Aulataʼala modhawuna dhadhi mobakaa, maka o maanusia (dagi) inda sampeampearo tee gunana to adhawu dhadhi mobakaa. \ft*\f* sainamo kakaana maanusia sampeampearo inda tee gunana to adhawu dhadhi mobakaa. Bhari-bharia pogau ibhoasakaku to ingkomiu satotuuna o pogauna Rohina Aulataʼala tee pogau modhawuna dhadhi. \v 64 Maka dhaangia uka i tanga-tangamiu mia inda moparacaeaia." Roonamo minaakamo bhaa-bhaana o Isa amataua incema inda moparacaeaia tee incema uka bhemopasaraakaakea. \v 65 Kasiimpo Isa apogau uka, "Siitumo sababuna, Iaku kupogau tee ingkomiu, inda dhaangia o mia momembalina moumbana i Iaku ande mencuana o Ama morahumatia." \v 66 Apepuumo i wakutuu incia sumai, abhari o murina minaaka i mia abhari sumai mobholia tee indamo uka aose Incia. \s1 Kangakuna Petrus \sr 6:67-71 \p \v 67 Kasiimpo Isa apogau i sapulu rua mia murina, "Mboona ingkomiu bheubholiaku uka?" \v 68 \x - \xo 6:68-69 \xo*\xt Mat. 16:16; Mrk. 8:29; Luk. 9:20.\xt*\x*Simon Petrus alawani, "E Opu, ingkami bhetalingka iapai? Ibhoasakamu satotuuna o pogau modhawuna dhadhi mobakaa. \v 69 Tee ingkami uka taparacaea tee tamataua ande Ingkoo satotuuna Momangkilona, moumbana minaaka i Aulataʼala."\f + \fr 6:69 \fr*\fq Momangkilona, moumbana minaaka i Aulataʼala: \fq*\ft Dhaangia uka manga kaburi mangenge mopogauna, "Al Masi, Anana Aulataʼala Modhadhina."\ft*\f* \v 70 Isa apogau, "Iaku padhamo kupilikomiu, sapulu rua miakomiu sii. Maka dhaangia sala samia minaaka i tanga-tangamiu mboomo seetani." \v 71 Mia ipogauakana Isa sii satotuuna o Yudas bin Simon Iskariot, roonamo incia bhemopasaraakaakana Isa. Yudas sala samia minaaka i tanga-tangana sapulu rua mia murina sumai. \c 7 \s1 Isa Alingka i Yerusalem to Eona Raraeana Wale-wale \sr 7:1-13 \p \v 1 Sapadhana incia sumai, Isa aumbati manga tampa i lipu Galilea. Maka Incia inda alingka i Yudea roonamo manga miana Yahudi gauna apekamatea. \v 2 Wakutuu incia sumai o raraeana miana Yahudi amakasumo, siitumo Raraeana Wale-wale.\f + \fr 7:2 \fr*\fq Raraeana Wale-wale: \fq*\ft Raraeana wakutuuna miana Yahudi apakaro wale-wale minaaka i rahana kau tee ambooresia kangengena saminggu to audhaniaka lingkaana manga miana Israel tee Musa alaloi tana matuu sapadhana alimba minaaka i Tana Mesir.\ft*\f* \v 3 Manga witinaina Isa apogau tee Incia, "Lingkamo i lipu Yudea mamudhaakana manga murimu amembali akamata bhari-bharia giu ipewaumu. \v 4 Ande dhaangia mia gauna atomatau i mia bhari, atantumo mia sumai inda bheabuniaka opea ipewauna. Ande Ingkoo upewau manga hali mboo sumai, taroakamo saangua dunia amataua." \v 5 (Manga witinaina Isa apogau mboo sumai, roonamo manga incia uka inda aparacaeaia.) \v 6 Pogauna Isa to manga incia, "Indapo akawa o wakutuuku, maka to ingkomiu bhari-bharia wakutuu soo apokanamo. \v 7 Dunia sii inda amembali abancikomiu, maka Iaku ibancina dunia, roonamo Iaku sadia kupogau ande ipewauna dunia amadhaki. \v 8 Lingkamo i kariaa sumai. Iaku inda\f + \fr 7:8 \fr*\fq inda kulingka: \fq*\ft Dhaangia uka kaburi mangenge mopogauna, "indapo kulingka."\ft*\f* kulingka roonamo wakutuuku indapo akawa." \v 9 Mboomo sumai o pogauna Isa i manga incia, tee sapadhana sumai Incia ambooremo to pia eo i Galilea. \p \v 10 Maka salingkana manga witinaina sumai i kariaa, Incia uka alingka inda tee uuʼuuna, tee inda dhaangia momataua. \v 11 Manga miana Yahudi apeeloa i nuncana kariaa sumai, pogauna manga incia, "Iapaimo mia incia sumai?" \v 12 Abhari o mia mopokamuntuiakana Isa. Dhaangia mopogauna, "Incia o mia malape," maka dhaangia uka mopogauna, "Inda, Incia mopasaladhalana mia bhari." \v 13 Maka inda samia uka mobaranina mopogauakana Incia, roonamo amaeka i miana Yahudi. \s1 Kasakusiina Isa to Karona \sr 7:14-24 \p \v 14 Sapadhana pia eona i kariaa sumai, Isa apesuamo i Baitulla kasiimpo aadhari. \v 15 Manga miana Yahudi amentemo, kasiimpo manga incia apogau, "Tuaapa o mia incia sii amataua antona manga kitabi sainamo Incia indapo apengkaadhariakea?" \v 16 Kasiimpo Isa apogau i manga incia, "Kaadhariku mencuana minaaka i karoku, maka minaaka i Incia molambokoaku. \v 17 Incema-incema moosena kapeeluana Aulataʼala, sumaimo incia bheamataua o kaadhariku sii o asalana minaaka i Aulataʼala atawa minaaka i karoku. \v 18 Mia mopogauakana karona, siitumo o mia mopeelona kamuliangi to karona. Maka o mia mopeelona kamuliangi to Aulataʼala molambokoa satotuuna o mia mojujuru, tee i nuncana karona tangkanamo kabanara. \v 19 Nabii Musa padhamo adhawuakakomiu Hukumu Taurati. Maka, inda samia uka i minaaka i ingkomiu moosea. Pokia ingkomiu upeelo dhala to upekamateaku?" \v 20 Alawanimo mia bhari sumai, "Ingkoo apesuaikiko seetani! Incema mopeelona dhala to mopekamateko?" \v 21 Lawanina Isa, "Iaku kupewau saangu muuzizati i eona Saputuu tee bhari-bharikomiu umente tee inda upeelua. \v 22 \x - \xo 7:22 \xo*\xt Bhaa. 17:10. \xt*\x*Musa adhawuakakomiu tuturana tandakia (tutura incia sumai asalana mencuana minaaka i Musa, maka minaaka i opu-opuata), tee ingkomiu utandaki mia i eona Saputuu uka, garaaka inda amembali takarajaa i eona Saputuu.\f + \fr 7:22 \fr*\fq utandaki mia i eona Saputuu uka: \fq*\ft I nuncana Hukumuna Tauratina Musa, ana umane aparintaakea to atotandaki i eo walu eona, moomini i eo incia sumai eona Saputuu. Kasiimpo Isa apetulatulaaka ande manga incia akarajaa i eona Saputuu, maka o tuturana tandaki i eo walu eona akangkanai o eona Saputuu tee inda atoabhi giu mosala. Jadi o Isa aabha, apokia manga incia aʼamara tee Iaku wakutuuna kupaunto mia momapii i eona Saputuu. \ft*\f* \v 23 \x - \xo 7:23 \xo*\xt Yah. 5:9.\xt*\x*Ande dhaangia o mia mototandakina i eona Saputuu mamudhaakana ataʼati hukumuna Musa, pokia ingkomiu uʼamara roonamo kupaunto saangua badana mia mapii i eona Saputuu? \v 24 Bholi uhaakimu mia mboomo opea ikamatamiu, maka tabeana uhaakimua tee kaʼadili." \s1 Moposalamaʼanaakana Asalana Isa \sr 7:25-36 \p \v 25 Kasiimpo dhaangia pia mia o miana Yerusalem mopogauna, "Mencuana incia buaka o mia ipeelona manga kaogesata to atopekamate? \v 26 Kamatea, Incia apogau saincana, tee manga kaogesa sumai inda apogauaka opeopea uka tee Incia. Aipomo manga incia amataumea ande o Isa sii satotuuna o Al Masi? \v 27 Maka ande o Al Masi moumbana inda dhaangia o mia momataua minaaka i iapai o asalana, maka ande o mia incia sii ingkita tamataua minaaka iapai o asalana." \v 28 I wakutuu incia sumai, Isa aadhari i Baitulla tee Incia apogau, "Inciamo ingkomiu umatauaku tee umataua minaaka iapai o asalaku. Iaku kuumba mencuana kuose kapeeluku karoku, maka kuose Incia molambokoaku siitumo Incia Mobanarana inda imataumiu. \v 29 Aulataʼala kumataua, roonamo Iaku kuumba minaaka i Incia, tee Incia molambokoaku." \p \v 30 Manga incia apeelo dhala to arako Isa, maka inda dhaangia samia uka mobaranina morakoa roonamo indapo akawa o wakutuuna. \v 31 Moomini mboo sumai, abhari uka o mia modhaangiana i tanga-tangana mia bhari sumai moparacaeaia. Manga incia apogau, "Ande o Al Masi aumba, inda mungki Incia amembali apadhaangia giu inda momentela molabhina kabharina minaaka i mia incia sii!" \v 32 Manga mia minaaka i rombongana Farisi arangoa ande abhari o mia mopokamuntuiakana Isa. Sabutuna manga imamu maoge tee manga mia minaaka i rombongana Farisi atumpu uka manga pande jagana Baitulla to arako Isa. \v 33 Kasiimpo Isa apogau, "Indamo amangenge kupobhawa tee ingkomiu, roonamo sapadhana sii Iaku bhekumbuli i Incia molambokoaku. \v 34 Ingkomiu bheupeeloaku, maka inda bheupotibhaakaaku, tee ingkomiu inda bheumembali uumba i tampana mbooresaku." \v 35 Rampaakanamo sumai, manga miana Yahudi apogau podho-podho manga incia, "Bhealingka i iapai buaka o mia incia sii sabutuna ingkita inda tapotibhaakea? Buaka Incia bhealingka i miana Yahudi momboorena i tanga-tangana miana Yunani, tee aadhari miana Yunani? \v 36 Opea buaka o maʼanana pogau ibhoasakana, 'Ingkomiu bheupeeloaku, maka inda bheupotibhaakaaku, tee ingkomiu inda bheumembali uumba i tampana mbooresaku?' " \s1 Uwe Idhadhiaka \sr 7:37-44 \p \v 37 I eona kapadhaana matana kariaa sumai,\f + \fr 7:37 \fr*\fq I eona kapadhaana matana kariaa sumai: \fq*\ft Sapadhana saminggu amboore i wale-wale motopakaro minaaka i rahana puuna kau, miana Yahudi araraeaaka kariaa maoge i eo walu eona. \ft*\f* akakaromo Isa tee apogau, "Incema-incema momatuuna bhorokona, aumbamo i Iaku to asumpu! \v 38 \x - \xo 7:38 \xo*\xt Yeh. 47:1; Zak. 14:8.\xt*\x*Incema-incema moparacaeaaku, mboomo mopadhana motoburina i nuncana Kitabi Momangkilo, 'I nuncana ngangarandana bheasiwulu manga umala idhadhiaka.' " \v 39 Isa apogauaka Rohina Aulataʼala wakutuuna apake ibarati to uwena manga umala idhadhiaka sumai. I wakutuuna incia sumai Rohina Aulataʼala indapo idhawuakana, roonamo Isa indapo atomuliangi. Maka sapadhana kajadia incia sumai, manga mia moparacaeana tee Isa bheatarima Rohina Aulataʼala sumai. \p \v 40 Sarangona pogauna Isa, dhaangia pia-pia mia minaaka i mia bhari mopogauna, "Mia incia sii atotuumo o nabii iantagita." \v 41 Sainamo mosagaanana apogau, "Incia o Al Masi." Maka dhaangia uka mopogauna, "Mencuana, roonamo Al Masi inda aumba minaaka i Galilea! \v 42 \x - \xo 7:42 \xo*\xt Mat. 2:1; Luk. 2:4.\xt*\x*Roonamo i nuncana Kitabi Momangkilo padhamo atoburi ande o Al Masi sumai aminaaka i siwuluna Daud tee aminaaka i Bait Lahim, siitumo i kampo laahiriana Daud."\f + \fr 7:42 \fr*\fq aminaaka i Bait Lahim: \fq*\ft Satotuuna Isa o siwuluna Daud tee alaahiri i Bait Lahim, maka rampaakanamo Raja Herod gauna apekamate bhari-bharia anaana umane i Bait Lahim, manga mancuanana apalaiaka Isa i Mesir. Samatena Raja Herod, kasiimpo manga incia alingka tee amboore i Nazaret, i lipu Galilea. Kamata \ft*\xt Mat. 2:13-23.\xt*\f* \v 43 Sabutuna apogera-geramo o mia bhari sumai pokaiana tee Isa. \v 44 Pia mia minaaka i manga incia gauna arako Isa, maka inda dhaangia samia uka momembalina morakoa. \s1 Nikodemus Aewaaka Isa \sr 7:45-52 \p \v 45 Manga pande jagana Baitulla sumai ambuli i manga imamu maoge tee i manga mia minaaka i rombongana Farisi. Kasiimpo manga incia aabha i manga pande jaga sumai, "Pokia Incia inda ubhawea iwe sii?" \v 46 Lawanina manga pande jaga sumai, "Indapo dhaangia samia maanusia momembalina mopogauna mboo Incia." \v 47 Kasiimpo alawanimo manga mia minaaka i rombongana Farisi, "Tapalaka Incia padhamo apasaladhalakomiu! \v 48 Buaka dhaangia o kaogesa atawa o miana Farisi moparacaeana tee Incia? \v 49 Maka o mia bhari sii inda amataua o Hukumu Taurati, taroakamo manga incia abinasaaka!" \v 50 \x - \xo 7:50 \xo*\xt Yah. 3:1-2. \xt*\x*Kasiimpo Nikodemus, sala samia minaaka i manga incia mopadhana mopokawana tee Isa i piamo itu, apogau tee manga incia, \v 51 "I nuncana Hukumu Taurati ingkita inda amembali tahaakimu mia ande indapo tarangoa porikana o pogauna tee indapo tamataua opea ipewauna. Atotuu atawa inda?" \v 52 Kasiimpo alawanimo manga incia, "Buaka ingkoo miana Galilea? Bacea tee uparakisaaia o Kitabi Momangkilo mamudhaakana umataua ande inda dhaangia o nabii bhemoumbana minaaka i Galilea." \s1 Bhawine Mopewauna Zinaa \sr 7:53; 8:11 \p \v 53 \f + \fr 7:53 \fr*\ft Dhaangia uka manga kaburi mangenge inda tee manga aeati incia sii (7:53--8:11) tee uka dhaangia o manga kaburi mangenge mosagaanana modhikana manga aeati incia sii sapadhana \ft*\xt 7:36\xt* atawa \xt 21:25. \xt*\f*[Sapadhana incia sumai, ambulimo manga incia bhari-bharia i bhanuana samia-samia, \c 8 \p \v 1 maka o Isa alingka i Gunu Zaitun. \p \v 2 Saeona mpuu, Isa akawamo pendua i Baitulla. Bhari-bharia mia aumba apokawaakea, Isa auncura tee aadhari manga incia. \v 3 Maka manga ahalii Kitabi Hukumu Taurati tee manga mia minaaka i rombongana Farisi abhawa samia bhawine motopotibhaakana apewau zinaa. \v 4 Manga incia atumpu bhawine sumai akabhale-bhale i tanga-tanga, kasiimpo manga incia apogau tee Isa, "E Guru, bhawine incia sii atopotibhaaka tangasaana apewau zinaa. \v 5 \x - \xo 8:5 \xo*\xt Im. 20:10. \xt*\x*I nuncana Hukumu Taurati, Nabii Musa apakawaaka kasameana mamudhaakana o mia mopewauna mboo sumai tatudhaia. Tuaapa o fikirimu to giu incia sii?" \v 6 Manga incia apogauaka giu incia sumai to acobai Isa mamudhaakana amembali apasalea. Maka o Isa aʼungko tee aburi i tana tee kauna limana. \v 7 Manga incia aabha torosu, sabutuna o Isa akakaromo tee apogau i manga incia, "Incema i tanga-tangamiu o mia inda mokodosa, taroakamo momembalina mia mobhaa-bhaana motudhaakana bhatu to bhawine sumai." \v 8 Kasiimpo Isa aʼungko pendua tee aburi i tana tee kauna limana. \v 9 Sarangona pogauna Isa, manga incia alingkamo abholi tampa incia sumai samia-samia, apepuu minaaka i mancuana, sabutuna soomo Isa samia-miana tee bhawine sumai mokabhale-bhalena iwe sumai. \v 10 Kasiimpo Isa akakaro tee apogau i bhawine sumai, "E bhawine, iapaimo alingka manga incia? Indamo dhaangia o mia mohukumuko?" \v 11 Lawanina, "Indamo dhaangia Opu." Kasiimpo Isa apogau, "Iaku uka inda bhekuhukumuko. Lingkamo, tee pepuu sii-sii bholimo upewau dosa pendua."] \s1 Isa o Kainawana Dunia \sr 8:12-20 \p \v 12 \x - \xo 8:12 \xo*\xt Mat. 5:14; Yah. 9:5.\xt*\x*Isa apogau uka tee mia bhari sumai, "Iakumo o kainawana dunia. Mia mooseaku inda bheadhala i nuncana kalalanda, maka bheapotibhaaka kainawana dhadhi." \v 13 \x - \xo 8:13 \xo*\xt Yah. 5:31.\xt*\x*Kasiimpo apogaumo manga mia minaaka i rombongana Farisi, "Ingkoo usakusiiaka karomu samia. Opea isakusiiakamu sumai inda abanara." \v 14 Lawanina Isa, "Moomini kusakusiiaka karoku, maka opea isakusiiakaku sumai abanara, roonamo kumataua minaaka iapai o umbaaku tee iapai o lingkaaku. Maka ingkomiu inda umataua minaaka i iapai o umbaaku tee iapai o lingkaaku. \v 15 Ingkomiu uhaakimu mia apokana tee carana tee fikirina maanusia, sainamo Iaku kuumba i dunia sii mencuana to kuhaakimu incemapo uka. \v 16 Moomini uka Iaku kuhaakimu maanusia, kahaakimuku sumai sadhaadhaa aʼadili roonamo Iaku inda samia-miaku, maka Iaku kupoose tee Ama molambokoaku. \v 17 Padhamo atoburi i nuncana Kitabi Tauratimiu ande uhaakimu mia tabeana dhaangia rua mia mosakusiiakea, sumaimo opea isakusiiakana sumai asaha. \v 18 Iaku kudhawu kasakusii to karoku samia, tee o Ama molambokoaku uka mosakusiiakaaku." \v 19 Kasiimpo manga incia apogau, "Iapai buaka o Amamu sumai?" Lawanina Isa, "Ingkomiu inda umatauaku tee uka inda umatau Amaku. Ande ingkomiu umatauaku, atantumo ingkomiu umataua uka o Amaku." \p \v 20 Isa apakawaaka pogau incia sumai i saripina tampana dhingkanana doina pasombaa wakutuuna Incia tangasaana aadhari i Baitulla. Maka inda dhaangia samia uka mobaranina morakoa, roonamo wakutuuna indapo akawa. \s1 Isa Mencuana Minaaka i Dunia Sii \sr 8:21-29 \p \v 21 Kasiimpo Isa apogau uka tee manga mia bhari sumai, "Iaku bhekulingka tee ingkomiu bheupeeloaku, maka ingkomiu bheumate i nuncana dosamiu. Ingkomiu inda amembali uumba i tampana lingkaaku sumai." \v 22 Kasiimpo apogaumo manga miana Yahudi podho-podho manga incia, "Aipomo bheapekamate karona? Roonamo Incia apogau, 'Ingkomiu inda amembali uumba i tampana lingkaaku sumai.' " \v 23 Lawanina Isa, "Asalamiu minaaka i tambe, sainamo Iaku minaaka i bhawo. Ingkomiu minaaka i dunia sii, sainamo Iaku mencuana minaaka i dunia sii. \v 24 Jadi Iaku kupogau tee ingkomiu, ingkomiu bheumate i nuncana dosamiu. Umbe, ande ingkomiu inda uparacaea ande Iakumo Incia isarongiaka IAKU DHAANGIA,\f + \fr 8:24 \fr*\fq Iakumo Incia isarongiaka IAKU DHAANGIA: \fq*\ft I nuncana kaburi Yunani, "Iaku dhaangia." Kamata \ft*\xt Limb. 3:14\xt* wakutuuna Aulataʼala apaumbaaka sarona karona i Musa, siitumo "IAKU DHAANGIA." Jadi wakutuuna manga miana Yahudi arango Isa apogau "Iaku dhaangia" lausaka manga incia afahamua ande o maʼanana pogau incia sumai satotuuna o Isa aposaangu tee Amana.\f* dhaanamo bheumate i nuncana dosamiu." \v 25 Kasiimpo manga incia apogau, "Incema buaka Ingkoo sii?" Lawanina Isa, "Mboomo mopadhana ipogauakaku tee ingkomiu minaaka i bhaa-bhaana. \v 26 Abhari o parakara bheipogauakaku tee bheihaakimuakaku to ingkomiu, maka Incia molambokoaku sumai abanara. Opea irangoku minaaka i Incia, siitumo uka ipogauakaku to dunia sii." \v 27 Manga incia inda amaʼanaia ande o Isa tangasaana apogauaka pokaiana tee Ama. \v 28 Jadi o Isa apogau, "Wakutuu ingkomiu padhamo upekalanga Anana Maanusia i kau salib, siimpomo bheumataua ande Iakumo Incia isarongiaka IAKU DHAANGIA. Ingkomiu uka bheumataua ande inda dhaangia saangu giu uka ipewauku kuose kapeeluaku karoku, maka Iaku tangkanamo kupogauaka bhari-bharia giu mopadhana iadhariakana o Ama to Iaku. \v 29 Tee Incia molambokoaku apoose tee Iaku. Incia inda abholiaku samia-miaku roonamo Iaku sadia kupewau opea ipeeluna." \s1 Kabanara Mopabebasina Minaaka i Dosa \sr 8:30-36 \p \v 30 Sapadhana apogauaka bhari-bharia sumai, abhari o mia moparacaeana tee Isa. \v 31 Kasiimpo Isa apogau tee manga miana Yahudi moparacaeaia sumai, "Ande ingkomiu utorotorosu uose opea ipogauakaku, ingkomiu satotuuna o muriku. \v 32 Ingkomiu bheumatau o kabanara, tee o kabanara sumai bhemopabebasikomiu." \v 33 \x - \xo 8:33 \xo*\xt Mat. 3:9; Luk. 3:8.\xt*\x*Lawanina manga incia, "Ingkami o siwuluna Nabii Ibrahim. Ingkami indapo padha tamembali bhatuana incemapo uka. Pokia upogau, 'Ingkomiu bheutopabebasi?' " \v 34 Lawanina Isa, "Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, incema mopewauna dosa, incia o bhatuana dosa. \v 35 Samia bhatua inda bheamboore i nuncana bhanuana opuna saʼumurua, maka samia ana bheamboore saʼumurua. \v 36 Jadi, ande o Ana apabebasikomiu, ingkomiu bheutotuu-totuu ubebasi." \s1 Siwuluna Nabii Ibrahim Inda Mominaakana i Aulataʼala \sr 8:37-47 \p \v 37 Iaku kumataua ande ingkomiu o siwuluna Ibrahim. Maka ingkomiu upeelo dhala to upekamateaku roonamo Firimaniku inda udhikaia i nuncana ngangarandamiu. \v 38 Iaku kupogauaka opea ikamataku i Ama, sainamo ingkomiu upewau opea irangomiu minaaka i amamiu." \v 39 Pogauna manga incia, "Ibrahim o amamami." Lawanina Isa, "Ande ingkomiu o anana Ibrahim, dhaanamo ingkomiu upewau opea ipewauna Ibrahim. \v 40 Maka sii-sii ingkomiu uʼusaha to upekamateaku, garaaka Iaku kupogauaka kabanara to ingkomiu, siitumo kabanara irangoku minaaka i Aulataʼala. Ibrahim inda apewau mboomo ipewaumiu sumai. \v 41 Ingkomiu upewau opea ipewauna amamiu karomiu." Pogauna manga incia, "Ingkami talaahiri mencuana minaaka i zinaa. Ingkami tangkanamo takoamaaka samia Ama siitumo Aulataʼala." \v 42 Kasiimpo Isa apogau, "Ande o Aulataʼala o Amamiu, ingkomiu bheumaasiakaaku, roonamo kuumba minaaka i Aulataʼala. Iaku kuumba mencuana kapeeluaku karoku, maka o kapeeluana Incia molambokoaku. \v 43 Opea o sababuna ingkomiu inda umaʼanaia o pogauku? Roonamo ingkomiu inda utaraia uperangoi kaadhariku. \v 44 Ingkomiu ukoamaaka Ibilisi,\f + \fr 8:44 \fr*\fq Ibilisi: \fq*\ft Kapalana manga seetani.\ft*\f* tee gaumiu uose peeluana amamiu sumai. Minaaka i piamo itu incia apekamate maanusia tee inda aose kabanara, roonamo i nuncana karona inda dhaangia o kabanara. Ande agau-gau, incia aose sifatuna karona, roonamo incia o pande gau-gau tee o amana bhari-bharia pande gau-gau. \v 45 Maka roonamo Iaku kupogauaka kabanara, ingkomiu inda uparacaeaaku. \v 46 Incema i tanga-tangamiu momembalina modhawuna bukutii ande Iaku kukodosa? Ande Iaku kupogauaka kabanara, pokia ingkomiu inda uparacaeaaku? \v 47 Incema mominaakana i Aulataʼala, incia aperangoi firimanina Aulataʼala. Ingkomiu inda uperangoia roonamo ingkomiu inda uminaaka i Aulataʼala." \s1 Aporikana Isa Modhaangiana Siimpomo Nabii Ibrahim \sr 8:48-59 \p \v 48 Manga miana Yahudi sumai alawani Isa, "Atotuumo ipogauakamami ande Ingkoo miana Samaria ipesuaikina seetani." \v 49 Lawanina Isa, "Iaku inda apesuaikiaku seetani. Iaku kuhoromati Amaku, maka ingkomiu uhinaaku. \v 50 Iaku inda kupeelo mamudhaakana apujiaku manga mia. Maka dhaangia mopeeloakaaku kapujia, siitumo Aulataʼala uka momembalina Haakimu. \v 51 Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, ande o mia ataʼati pogauku, incia inda bheamate saʼumurua." \v 52 Manga miana Yahudi sumai apogau, "Sii-sii ingkami tamataumea ande Ingkoo apesuaikiko seetani. Roonamo Ibrahim tee bhari-bharia nabii amatemo, maka Ingkoo upogau, 'Ande o mia ataʼati pogauku, incia inda bheamate saʼumurua.' \v 53 Buaka Ingkoo alabhi o kaogemu minaaka i Ibrahim o amamami momatena sumai? Manga nabii uka aposamatemo. Jadi Ingkoo sii o incema? \v 54 Pogauna Isa, "Ande Iaku kumuliangi karoku, siitumo kamuliangiku sumai inda tee maʼanana. Momuliangiaku satotuuna o Amaku iʼakuimiu momembalina Aulataʼalamiu, \v 55 garaaka ingkomiu inda umataua, maka Iaku kumataua. Ande Iaku kupogau inda kumataua, Iaku kumembali pande gau-gau mopokanana tee ingkomiu, maka Iaku kumataua tee kutaʼatia o firimanina. \v 56 Nabii Ibrahim o amamiu akaunde-unde roonamo incia bheakamata eona umbaaku, tee incia padhamo akamatea tee akaunde-unde mpuu!" \v 57 Kasiimpo apogaumo manga miana Yahudi sumai, "Umurumu indapo akawa 50 tao, inda mungki Ingkoo padhamo ukamata Ibrahim!" \v 58 Isa alawani, "Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, wakutuuna Ibrahim indapo adhaangia, IAKU DHAANGIA." \v 59 Kasiimpo manga miana Yahudi aene bhatu to atudha Isa, maka o Isa abuniaka karona, kasiimpo alimba minaaka i Baitulla. \c 9 \s1 Mia Momawilo Minaaka i Salaahirina \sr 9:1-41 \p \v 1 Wakutuuna Isa tangasaana i nuncana lingkaana, Incia akamata mia momawilo minaaka i salaahirina. \v 2 Manga murina aabha, "E Guru, incema mopewauna dosa mbakana o mia incia sii atopalaahiri amawilo? Karona atawa o mancuanana?" \v 3 Isa alawani, "Mencuana incia tee uka mencuana mancuanana, maka imawiloakana mamudhaakana o kuasana Aulataʼala atokamata minaaka i karona mia incia sii. \v 4 Kananteana dhaangiapo aeo, ingkita tabeana takarajaa opea iparintaakana Aulataʼala molambokoaku, roonamo padhaaka amalomo, tee inda dhaangia o mia momembalina mokarajaa. \v 5 \x - \xo 9:5 \xo*\xt Mat. 5:14; Yah. 8:12. \xt*\x*Kananteana Iaku dhaangiapo i dunia sii, Iakumo kainawana dunia." \v 6 Sapadhana apogau mboo sumai, Incia apewilumo i tana, tee apekagodhea o tana sumai tee wiluna. Kasiimpo tana magodhe sumai ajampuakea i matana mia mawilo sumai \v 7 tee apogau, "Lingkamo, uperou i kolam isarongiaka Siloam." (Siloam o maʼanana "ilamboko.") Mia mawilo sumai alingkamo aperou, kasiimpo ambuli [i bhanuana] tee incia amembalimo apokamata. \p \v 8 Manga sarimbanuana tee manga mia mosagaanana momenturuna mokamatea apengkaemani apogau, "Mencuana incia buaka o mia momenturuna mouncurana to mopengkaemani sumai?" \v 9 Dhaangia uka mopogauna, "Umbe, inciamo miana." Sainamo mosagaanana uka apogau, "Mencuana, incia soo aposiingi rou tee mia mopengkaemanina sumai." Kasiimpo mia mopengkaemani sumai apogau, "Iakumo mia mopengkaemani sumai." \v 10 Manga mia sumai aabhakia, "Opea imembaliakamu upokamata?" \v 11 Lawanina, "Mia mokosaroakana Isa sumai apekagodhe tana, kasiimpo ajampuakea i mataku tee apoose apogau, 'Lingkamo i Siloam tee uperoumo.' Sabutuna kulingkamo kuperou, kasiimpo amembalimo kupokamata." \v 12 Manga incia aabha, "Iapai o mia incia sumai?" Lawanina, "Iaku inda kumataua." \p \v 13 Kasiimpo mia momawilo i saao abhawea i manga mia mominaakana i rombongana Farisi. \v 14 Eona wakutuuna Isa apekagodhe tana tee apamembali matana mia sumai apokamata apewaua i eona Saputuu. \v 15 Manga mia mominaakana i rombongana Farisi uka aabha tuaapa incia imembaliakana apokamata. Mia sumai alawani, "Incia ajampuakea tana magodhe i mataku, kasiimpo atumpuaku kuperou. Sapadhana sumai, amembalimo kupokamata." \v 16 Dhaangia pia mia o mia mominaakana i rombongana Farisi sumai apogau, "Mia incia sumai inda aumba minaaka i Aulataʼala, roonamo Incia inda ataʼati hukumuna eona Saputuu." Maka dhaangia uka mopogauna, "Tuaapa amembali o mia mokodosa apewau giu inda momentela mboo sumai?" Sabutuna adhaangiamo o pogera-gera i tanga-tangana manga incia. \v 17 Manga incia uka apendua aabha i mia mawilo i saao, "Tuaapa o fikirimu to mia mopamembaliko upokamata sumai?" Lawanina, "Incia samia nabii." \p \v 18 Manga miana Yahudi sumai inda aparacaea ande o mia incia sumai amawilo i saao, maka sii-sii apokamatamo. Rampaakanamo sumai manga miana Yahudi akembamo mancuanana \v 19 kasiimpo aabhakia, "Atotuu incia o anamiu momawilona minaaka i salaahirina? Tuaapa imembaliakana apokamata sii-sii?" \v 20 Lawanina, "Ingkami tamataua ande incia o anamami tee amawilo minaaka i salaahirina, \v 21 maka ingkami inda tamataua tuaapa imembaliakana apokamata, atawa incema uka mopamembalia apokamata. Abhaakamea i karona. Incia amaogemo tee amembalimo apetulatulaakea karona." \v 22 Manga incia apogau mboo sumai roonamo amaeka i manga miana Yahudi mopadhana mopomufakati ande dhaangia o mia moʼakuina Isa sumai o Al Masi, sumaimo incia bheatopadhencu minaaka i tampana ibaadati. \v 23 Siitumo sababuna, manga incia apogau ande incia amaogemo tee amembalimo apetulatulaakea karona. \p \v 24 Kasiimpo apendua uka manga mia mominaakana i rombongana Farisi akemba mia mawilo i saao. Manga incia apogau, "Potundamo i aroana Aulataʼala ande ingkoo upogauaka pogau mobanara! Ingkami tamataua o mia mopamembaliko upokamata sumai o mia mokodosa." \v 25 Lawanina mia mawilo i saao, "Incia akodosa atawa inda akodosa, iaku inda kumataua, maka tangkanamo saangu hali imatauku, i piamo itu kumawilo, maka sii-sii amembalimo kupokamata." \v 26 Kasiimpo apogaumo manga miana Yahudi sumai, "Opea ipewauna tee ingkoo? Tuaapa imembaliakamu upokamata?" \v 27 Lawanina mia mawilo i saao, "I saao padhamo kupetulatulaakakomiu, maka inda uperangoia. Pokia ingkomiu gaumiu kupaperangoiakakomiu uka pendua? Buaka ingkomiu gaumiu umembali murina?" \v 28 Manga incia amangkatu mia mawilo sumai tee apogau, "Ingkoomo murina mia incia sumai, ingkami o murina Nabii Musa. \v 29 Ingkami tamataua ande o Aulataʼala apogau tee Musa, maka to mia incia sumai, ingkami inda tamataua minaaka iapai o asalana." \v 30 Lawanina mia incia sumai, "Siitumo imenteakaku, ingkomiu inda umataua minaaka iapai o asalana, sainamo Incia mopamembaliaku kupokamata. \v 31 Ingkita tamataua ande o Aulataʼala inda aperangoi manga mia mokodosa, maka aperangoi manga mia mosaalihi tee moosena peeluana. \v 32 Pepuu minaaka i auwalina dunia, indapo padha tarango dhaangia o mia mopamembalina matana mia mawilo minaaka i salaahirina amembali apokamata. \v 33 Ande o mia incia sumai inda aumba minaaka i Aulataʼala, dhaanamo inda dhaangia saangu giu uka momembalina ipewauna." \v 34 Lawanina miana Yahudi, "Ingkoo utopalaahiri i nuncana dosa! Pokia ubarani uadhari ingkami?" Kasiimpo manga incia apadhencu mia incia sumai. \p \v 35 \x - \xo 9:35 \xo*\xt Mat. 26:64; Wah. 1:7; 14:14.\xt*\x*Sarangona mia mawilo i saao apadhencua manga miana Yahudi, Isa alingkamo apokawaakea tee apogau, "Uparacaea buaka ingkoo tee Anana Maanusia?" \v 36 Lawanina mia incia sumai, "Incema Incia e Opu, mamudhaakana kumembali kuparacaeaia?" \v 37 Pogauna Isa, "Ingkoo ukamatamea, tee Incia tangasaana apogau tee ingkoo!" \v 38 Apogaumo mia mawilo i saao, "E Opu, iaku kuparacaea!" Kasiimpo incia asuju asomba i aroana. \v 39 Kasiimpo Isa apogau, "Umbaaku i dunia sii satotuuna to kuhaakimu maanusia, mamudhaakana o mia mawilo amembali apokamata tee o mia mopokamata amembali amawilo."\f + \fr 9:39 \fr*\ft Maʼanana ibarati ipakawaakana Isa agambaraaka mia mawilo mboomo mia moʼakuina ande incia inda amaʼanai kabanarana Aulataʼala, jadi o dosana amembali atoʼamponi, sainamo manga mia mofikirina ande manga incia momembalina mopokamatana malape sumai satotuuna mboomo manga mia mofikirina ande manga incia padhamo amaʼanaia o kabanarana Aulataʼala, jadi o dosana indapo amembali atoʼamponi. Kamata uka \ft*\xt 9:41.\xt*\f* \p \v 40 Manga mia mominaakana i rombongana Farisi modhaangiana iwe sumai arango Isa apogau mboo sumai. Kasiimpo manga incia aabha, "Buaka o maʼanana pogaumu ande ingkami uka tamawilo?" \v 41 Lawanina Isa, "Ande ingkomiu umawilo, ingkomiu inda ukodosa. Maka roonamo sii-sii ingkomiu upogau, 'Ingkami tapokamata,' sumaimo ingkomiu dhaangiapo ukodosa." \c 10 \s1 Gembala Momalape \sr 10:1-21 \p \v 1 "Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, mia mopesuana i kandana dumba tabeana adhala i bhambana kanda sumai, maka ande akompa alaloi dhala mosagaanana, incia o mia manako tee o parampo. \v 2 Sainamo mopesuana molaloina bhambana kanda sumai satotuuna incia o gembalana manga dumba i nuncana kanda sumai. \v 3 Mojaganina bhambana kanda bheabungkaleakea bhamba to incia, tee manga dumba aperangoi suarana. Manga dumba sumai agoraakea apokana tee sarona sambaa-sambaa mamudhaakana alimba. \v 4 Sapadhana apalimba bhari-bharia dumbana, incia alingkamo i aroana manga dumba sumai, kasiimpo manga dumbana sumai aosea roonamo amataua o suarana. \v 5 Manga dumba sumai inda bheaose mia inda imatauna, tee bheapalai minaaka i mia incia sumai roonamo inda amataua o suarana." \p \v 6 Isa apakawaaka ibarati incia sumai to manga incia, maka manga incia inda amaʼanaia opea ipogauakana Isa sumai. \p \v 7 Kasiimpo Isa apogau pendua tee manga incia, "Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, Iakumo o bhamba to manga dumba sumai. \v 8 Bhari-bharia mia moumbana moporikanaakaaku satotuuna o mia manako tee o parampo, maka manga dumba sumai inda bheaperangoi manga incia. \v 9 Iakumo o bhamba. Incema-incema mopesuana molaloina bhamba incia sumai, incia bheasalaamati, tee wakutuuna alimba tee apesua incia bheapotibhaaka kinande. \v 10 Mia manako aumba tangkanamo to amanako, apekamate, tee apabinasa. Maka Iaku kuumba mamudhaakana manga mia sumai apotibhaaka dhadhi -- siitumo o dhadhi motaralabhi-labhi." \p \v 11 "Iakumo gembala momalape. Gembala momalape adhawuakea o inyawana to manga dumbana.\f + \fr 10:11 \fr*\ft Isa apogauaka ande naile naipua Incia bheapasaraakaaka inyawana i kau salib mamudhaakana manga mia moparacaeaia atarima dhadhi mobakaa.\ft*\f* \v 12 Sainamo mia iponambo to mojaganina dumba, ande akamata serigala aumbatia, incia bheapalai tee abholia sabutuna manga dumba sumai bheatopapaki tee apapogaa-gaaia serigala sumai. Mia iponambo sumai inda apokana tee gembala mokopewauaakana manga dumba sumai. \v 13 Incia apalai roonamo incia o mia iponambo tee inda afaduliakea manga dumba sumai. \v 14 Iakumo gembala momalape. Iaku kumataua manga dumbaku tee manga dumbaku amatauaku, \v 15 \x - \xo 10:15 \xo*\xt Mat. 11:27; Luk. 10:22.\xt*\x*apokana mboomo o Ama amatauaku tee Iaku kumataua o Ama. Iaku kupasaraakaaka inyawaku to manga dumbaku. \v 16 Dhaangia uka manga dumba mosagaanana momembalina pewauaku maka mencuana mominaakana i kandana dumba incia sii. Manga dumba incia sumai uka kubhawea iwe sii tee manga incia bhearangoaku. Bhari-bharia manga incia bheamembali sarombonga tee samia o gembalana. \v 17 O Ama amaasiakaaku roonamo Iaku kupasaraakaaka inyawaku mamudhaakana kualea pendua. \v 18 Inda dhaangia o mia momembalina moalana inyawaku minaaka i karoku, maka o inyawaku kupasaraakaakea kuose kapeeluaku karoku. Iaku uka tee kuasaku to kupasaraakaaka inyawaku, tee dhaangia uka o kuasaku to kualea pendua. Parinta incia sii kutarimaia minaaka i Amaku." \p \v 19 Kasiimpo adhaangiamo o pogera-gera i tanga-tangana manga miana Yahudi roonamo arango pogauna Isa sumai. \v 20 Abhari mopogauna, "Incia apesuaikia seetani tee amagila! Pokia ingkomiu uperangoi pogauna?" \v 21 Dhaangia uka mopogauna, "Mia ipesuaikina seetani inda bheapogau mboo sumai, dhaangia buaka o seetani apamembali matana mia mawilo apokamata?" \s1 Miana Yahudi Amendeu Isa \sr 10:22-39 \p \v 22 Eona raraeana limbaisiana Baitulla i Yerusalem akawamo, tee wakutuu incia sumai uka o bulaana kagari. \v 23 Isa akambeli-mbeli i sasambirina Sulaiman i nuncana Baitulla. \v 24 Kasiimpo manga miana Yahudi aumba aporomusaka i saripina Isa tee apogau, "Sakawana naepia ingkami taantagiko to mangadhawuaka kalawani? Ande Ingkoo Al Masi, ujujurumo tee ingkami." \v 25 Lawanina Isa, "Padhamo kupaumbaakakomiu, maka inda uka uparacaea. Iaku kupewau abhari karajaa i nuncana sarona Amaku tee bhari-bharia karajaa sumai amembali sakusii to karoku, \v 26 maka ingkomiu inda uparacaea roonamo ingkomiu inda upesua i nuncana gulumana manga dumbaku. \v 27 Manga dumbaku aperangoi suaraku. Iaku kumataua manga incia, tee manga incia aoseaku. \v 28 Iaku kudhawuakea dhadhi mobakaa to manga incia tee manga incia inda bheabinasa saʼumurua. Tee inda dhaangia o mia momembalina morampasia minaaka i limaku. \v 29 Amaku modhawuakana manga incia to Iaku, alabhi o kaogena minaaka i incemapo uka, tee inda dhaangia o mia momembalina morampasia minaaka i limana Amaku. \v 30 Iaku tee Ama tasaangu." \p \v 31 Kasiimpo manga miana Yahudi aene bhatu to atudha Isa. \v 32 Pogauna Isa to manga incia, "Iaku abhari kupewau giu malape minaaka i Amaku i aroamiu. Maka o pewauku iapai imembaliakamiu mbakana bheutudhaaku?" \v 33 \x - \xo 10:33 \xo*\xt Im. 24:16.\xt*\x*Manga miana Yahudi sumai apogau, "Ingkami bhetatudhako mencuana roonamo pewau malape ipewaumu, maka roonamo Ingkoo uhina Aulataʼala. Ingkoo tangkanamo samia maanusia, maka Ingkoo upapokana karomu tee Aulataʼala." \v 34 \x - \xo 10:34 \xo*\xt Zab. 82:6.\xt*\x*Lawanina Isa, "Inda atoburi buaka i nuncana Kitabi Hukumu Tauratimiu, 'Iaku padhamo kupogau: Ingkomiu manga 'aulataʼala'?'\f + \fr 10:34 \fr*\fq Ingkomiu manga 'aulataʼala' \fq*\ft I Zaburu, Aulataʼala asarongi manga incia manga 'aulataʼala' roonamo manga incia mowakilia. Kamata \ft*\xt Zab. 82:1; 6\xt*\f* \v 35 Ingkita tamataua opea mopadhana motoburina i nuncana Kitabi inda amembali bheatopanainda. Jadi Aulataʼala adhawuaka saro 'aulataʼala' to manga mia motarimana firimanina. \v 36 Ande mboo sumai, apokia ingkomiu uʼamara? Ingkomiu ufikiriaku kuhina Aulataʼala rampaakanamo kupogauaka karoku o Anana Aulataʼala, garaaka o Ama apiliaku tee alambokoaku i dunia. \v 37 Ande Iaku inda kupewau manga karajaa mopadhana itumpuakana Amaku, ingkomiu bholimo uparacaeaaku. \v 38 Maka ande manga karajaa sumai kupewaua, ingkomiu tabeana uparacaea, mamudhaakana umataua tee umaʼanaia ande o Ama adhaangia i nuncana karoku, tee Iaku dhaangia i nuncana karona Amaku." \p \v 39 Manga incia apendua apeelo dhala to arako Isa, maka o Isa alapa minaaka i limana manga incia. \s1 Isa i Sawetana Umala Yordan \sr 10:40-42 \p \v 40 \x - \xo 10:40 \xo*\xt Yah. 1:28. \xt*\x*Kasiimpo Isa apendua uka alingka i sawetana Umala Yordan, i tampana Yahya bhaa-bhaana apapebhaho manga mia motoba, kasiimpo amboore iwe sumai. \v 41 Abhari o mia moumbatia tee apogau, "Nabii Yahya inda apewau saangu giu inda momentela uka, maka bhari-bharia ipogauakana Yahya to mia incia sii atotuu." \v 42 Sabutuna abhari o mia moparacaeana tee Isa iwe sumai. \c 11 \s1 Lazarus Atopadhadhi Pendua \sr 11:1-44 \p \v 1 \x - \xo 11:1 \xo*\xt Luk. 10:38-39. \xt*\x*Wakutuu incia sumai dhaangia samia umane mokosaroakana Lazarus tangasaana amapii. Incia amboore i kampo Bait Ani tee rua mia witinaina bhawine siitumo Mariam tee Marta. \v 2 \x - \xo 11:2 \xo*\xt Yah. 12:3. \xt*\x*Mariam sii o bhawine mopadhana mominakina aena Isa tee mina-mina mawondu tee agigisiakea tee buluana. \v 3 Rua miaia witinaina Lazarus sumai atumpu mia to apakawaaka kasameana to Isa, kasameana sumai, "E Opu, mia imaasiakamu amapii." \v 4 Sarangona hali incia sumai, apogaumo o Isa, 'Panyakina sumai inda amateakea, maka mamudhaakana o mia amembali akamata kaogesana Aulataʼala minaaka i kapiina sumai. Tee alaloi panyakina sumai o Anana Aulataʼala bheatomuliangi." \v 5 Isa amaasiaka Marta, Mariam tee Lazarus. \v 6 Moomini mboo sumai, wakutuuna Isa arango Lazarus amapii, Incia amboore i tampa incia sumai dhaangia rua eopo uka. \p \v 7 Sapadhana incia sumai, apogaumo Isa i manga murina, "Maimo tambuliaka pendua i Yudea." \v 8 Lawanina manga murina, "E Guru, indapo amangenge manga miana Yahudi apeelo dhala to atudhako; buaka Ingkoo dhaangiapo uka bheumbuli iwe sumai?" \v 9 Isa apogau, "I nuncana saeo dhaangia sapulu rua jamu o kainawana matanaeo! Incema molingkana wakutuuna eo, aena inda bheatosunu roonamo incia akamata kainawana dunia sii. \v 10 Maka incema molingkana wakutuuna amalo, aena bheatosunu roonamo inda dhaangia o kainawa mosuluwia i nuncana karona." \v 11 Sapadhana Isa apogau mboo sumai, kasiimpo Incia apogaumo uka tee manga murina, "Sabhangkata o Lazarus atokolemo, maka bhekulingka to kupabhangua." \v 12 Kasiimpo manga murina apogau, "E Opu, ande incia atokole, tantumo incia bheaunto o kapiina." \v 13 Isa apogau mboo sumai to amaʼanaiaka ande o Lazarus amatemo, maka manga murina asarongia ande o pogauna Isa sumai o maʼanana ande o Lazarus soo akole roonamo amangule. \v 14 Rampaakanamo sumai, Isa ajujurumo apogau tee manga murina, "Lazarus amatemo, \v 15 maka Iaku kukaunde-unde ande Iaku inda kudhaangia iwe sumai i wakutuuna incia amate, roonamo giu incia sumai bheamembali kalape to ingkomiu. Giu incia sii amembali mamudhaakana naile itu ingkomiu ulabhi uparacaea tee Iaku. Maimo talingkaaka sii-sii iwe sumako." \v 16 Kasiimpo Tomas isarongiaka uka Didimus\f + \fr 11:16 \fr*\ft Didimus: Maʼanana "o Rapi." \ft*\f* apogau i manga murina Isa mosagaanana, "Maimo talingkaaka, taroakamo tamate tapobhawa tee Incia." \p \v 17 Sakawana i Bait Ani, Isa arangomea ande o Lazarus padhamo atokoburu kangengena pata eo. \v 18 Bait Ani sumai amakasu tee Yerusalem, karidhona kera-kera talu kilo. \v 19 Iwe sumai abhari mpuu o miana Yahudi moumbana to ahiburu Marta tee Mariam roonamo matena witinaina sumai. \v 20 Sarangona lelena Isa, Marta alingkamo apokawaakea, sainamo Mariam sadhaadhaa amboore i bhanua. \v 21 Kasiimpo Marta apogau, "E Opu, ande tee Ingkoo iwe sii, witinaiku indapo bheamate. \v 22 Moomini mboo sumai, iaku kumataua opeapo uka iemanimu i Aulataʼala dhaanamo bheadhawuakako." \v 23 Pogauna Isa, "Witinaimu sumai bheadhadhi pendua." \v 24 Lawanina Marta, "Iaku kumataua ande incia bheadhadhi pendua i wakutuuna manga mia mate atopadhadhi, siitumo i eona kiaamati." \v 25 Pogauna Isa, "Iakumo modhawuakana dhadhi mobakaa tee mopadhadhina mia minaaka i mate. Incema-incema moparacaeaaku, incia bheadhadhi pendua moomini incia amatemo. \v 26 Bhari-bharia mia modhadhi tee moparacaeaaku inda bheamate saʼumurua. Uparacaea buaka ingkoo tee giu incia sii?" \v 27 Lawanina Marta, "E Opu, satotuuna iaku kuparacaea ande Ingkoo o Al Masi, o Anana Aulataʼala bhemoumbana i dunia sii." \v 28 Sapadhana apogau mboo sumai, incia alingkamo akemba Mariam, kasiimpo akamuntuia, "Guru aumbamo, Incia akembako." \v 29 Sarangona hali incia sumai, Mariam alausakamo akakaro, kasiimpo alingka to apokawaaka Isa. \v 30 Wakutuu incia sumai o Isa indapo akawa i kampo sumai. Incia dhaangiapo i tampana Marta apokawaakea i saao. \v 31 Wakutuuna manga miana Yahudi modhaangiana i nuncana bhanua akamata Mariam, manga incia apekadheimo akakaro tee alimba i sambali, kasiimpo aosea roonamo ifikirina manga incia ande o Mariam bhealingka i koburu to atangi iwe sumai. \v 32 Sakawana tee sakamatana Isa, incia asujumo i aena Isa apoose apogau, "E Opu, ande Ingkoo dhaangia iwe sii, dhaanamo witinaiku sumai indapo bheamate." \p \v 33 Wakutuuna Isa akamata Mariam tee manga miana Yahudi mopobhawana tee incia uka atangi, Isa amaasimo mpuu tee amaporo incana. \v 34 Kasiimpo apogau, "Iapai udhikaia o maeatina Lazarus?" \p Manga incia alawani, "E Opu, maimo ukamatea!" \v 35 Kasiimpo atangimo o Isa. \v 36 Apogaumo manga miana Yahudi sumai, "Kamatea, tapanamo kamaasiakana Incia tee Lazarus!" \v 37 Maka dhaangia uka mopogauna, "Mia incia sii padhamo apamembali matana mia mawilo apokamata pendua, pokia Incia inda apaunto kapiina Lazarus mamudhaakana inda amate?" \v 38 Apenduamo uka o Isa amaasi incana, kasiimpo Incia alingka i koburu sumai. Koburu sumai adhaangia i nuncana saangu lia mototutubhiakana tee bhatu maoge. \v 39 Kasiimpo Isa apogau, "Padholea o bhatu sumai!" Kasiimpo Marta apogau, "E Opu, sii-sii incia akobhoumo roonamo pata eomo atokoburu." \v 40 Lawanina Isa, "Aipomo umalinguakamea opea mopadhana ipogauakaku tee ingkoo? Ande ingkoo uparacaea dhaanamo bheukamatea o kamuliangina Aulataʼala." \v 41 Sumaimo manga incia apadholemea o bhatu sumai. Kasiimpo Isa apotingara i laiana tee apogau, "E Ama, Iaku kusukuru i Ingkoo, roonamo uperangoiaku. \v 42 Kumataua ande Ingkoo sadia urangoaku, maka kupogau mboo sumai mamudhaakana manga mia bhari mokakarona i saripiku sii aparacaea ande Ingkoomo molambokoaku." \v 43 Sapadhana apogau mboo sumai, agoramo Incia tee suara makaa, "E Lazarus, limbamo!" \v 44 Kasiimpo mia mate sumai alimbamo. Aena tee limana dhaangiapo atobhokeaka bhalu, tee o rouna uka dhaangiapo atotutubhiaka tee kabhokena bhaa. Apogaumo o Isa tee manga mia modhaangiana iwe sumai, "Rambasakamea o bhaluna tee utaroakamea alingkaaka." \s1 Pomufakatiana to Apekamate Isa \sr 11:45-57 \r (Mat. 26:1-5; Mrk. 14:1-2; Luk. 22:1-2) \p \v 45 Abhari minaaka i manga miana Yahudi moumbana mosolona Mariam sumai amembali aparacaea tee Isa wakutuuna akamata opea mopadhana ipewauna. \v 46 Maka dhaangia uka minaaka i manga incia molingkana i manga miana Farisi tee alaporoaka opea mopadhana ipewauna Isa. \v 47 Rampaakanamo sumai, manga imamu maoge tee manga miana Farisi aromusaka manga miana Mahakama Agama, kasiimpo apogau, "Opea bheipewauta? Mia incia sumai abhari apadhaangia giu inda momentela! \v 48 Ande tataroakea, sumaimo bhari-bharia mia bheaparacaeaia, tee manga suludaduna Rum bheaumba to apabinasa Baitulla tee liputa."\f + \fr 11:48 \fr*\fq apabinasa Baitulla tee liputa: \fq*\ft Aipomo manga kapalana miana Yahudi sii amaeka ancosala o Isa akapalai tee apagua raʼeati to abhali pamarintana Roma, kasiimpo tantarana Roma aumba tee apahancuru Baitulla. \ft*\f* \v 49 Maka dhaangia samia minaaka i rombonga sumai, siitumo o Kapalana Imamu Maoge i tao incia sumai mokosaroakana Kayafas apogau i manga incia, "Ingkomiu inda umatau opeopea \v 50 tee ingkomiu inda usadaria ande akofaʼeda mpuu samia momateakana liputa tee tataroaka saangua liputa atopabinasa." \v 51 Satotuuna, wakutuuna Kayafas apogauaka giu incia sumai mencuana minaaka i ngangarandana karona, maka o pogauna aminaaka i Aulataʼala. Aulataʼala apake Kayafas roonamo incia o Kapalana Imamu Maoge i tao incia sumai tee incia apekilalea ande o Isa bheamate to lipuna Yahudi. \v 52 Tee mencuana tangkanamo to lipu incia sumai uka, maka to bhari-bharia anana Aulataʼala mopogaa-gaana mbooresana mamudhaakana apaporomusakea tee bhari-bharia amembali asaangu. \v 53 Apepuu i eo incia sumai uka, manga incia apomufakatimo to apekamate Isa. \p \v 54 Rampaakanamo sumai, Isa indamo alaloi manga kotana miana Yahudi i aroana mia bhari mamudhaakana inda atokamata. Incia adhencu minaaka iwe sumai tee alingka i lipu i saripina tana matuu, siitumo i lipu Efraim. Iwe sumai Incia amboore tee manga murina. \p \v 55 Wakutuu incia sumai amakasumo o eona Paska, siitumo eona raraeana miana Yahudi. Abhari o mia mominaakana i desa-desa alingka i Yerusalem to akarajaa haroana pekangkiloana karo wakutuuna indapo akawa eona Paska sumai. \v 56 Manga incia uka apeelo Isa tee aporomusaka i Baitulla, tee apogau podho-podho manga incia, "Tuaapa o fikirimiu? Kera-kera Incia bheaumba i kariaa sii?" \v 57 Wakutuu incia sumai, manga imamu maoge tee manga mia mominaakana i rombongana Farisi apalimba parinta mamudhaakana bhari-bharia mia momatauna kadhaangiana Isa, tabeana alaporo i manga incia. Tee mboo sumai manga incia amembali arako Isa. \c 12 \s1 Isa Atominaki i Bait Ani \sr 12:1-8 \r (Mat. 26:6-13; Mrk. 14:3-9) \p \v 1 Isa aumba i Bait Ani i mbooresana Lazarus, mia ipadhadhina pendua minaaka i mate, nama eo indapo akawa eona raraeana Paska. \v 2 Kasiimpo manga mia modhaangiana iwe sumai apadhaangia kariaa to Isa. Marta uka aose apohamba-hamba, sainamo Lazarus amembali sala samia mouncurana mokandena tee Isa. \v 3 \x - \xo 12:3 \xo*\xt Luk. 7:37-38. \xt*\x*Kasiimpo Mariam aalamo satanga litere o mina narwastu asilii momaalina haragaana. Aminakimea o aena Isa tee apekatuuakea tee buluana. Bhouna mina-mina mawondu sumai atipua i saangua bhanua. \v 4 Maka o Yudas Iskariot, sala samia murina Isa bhemohianatia apogau, \v 5 "Sainamo mina-mina incia sii amembali atoaso tee haragaana taluatu dinar,\f + \fr 12:5 \fr*\fq Taluatu dinar: \fq*\ft Satibha dinar to ponambona mia mokarajaana saeo, jadi taluatu dinar ponambona mia mokarajaana kera-kera satao.\ft*\f* kasiimpo doina asadakaakea i mia misikini!" \v 6 Yudas apogau mboo sumai, mencuana roonamo incia afaduli tee mia misikini, maka roonamo incia mokenina doina Isa tee manga murina tee incia amenturu aalea o doi incia sumai to karona. \v 7 Maka o Isa apogau, "Taroakamo incia apewau giu incia sumai to apasiapuaka to eona bhekutokoburu. \v 8 Roonamo mia misikini dhaanamo bheasadhaadhaa torosu i tanga-tangamiu i dunia sii, maka Iaku inda sadia kudhaangia i tanga-tangamiu." \s1 Pomufakatiana to Apekamate Lazarus \sr 12:9-11 \p \v 9 Abhari o miana Yahudi momatauna ande o Isa adhaangia i Bait Ani. Sumaimo abhari o mia moumbana iwe sumai. Manga incia aumba mencuana rampaakanamo soo Isa uka, maka roonamo manga incia uka gauna akamata Lazarus, siitumo mia ipadhadhina Isa minaaka i mate sumai. \v 10 Kasiimpo manga imamu maoge apomufakati uka gauna apekamate Lazarus, \v 11 roonamo Lazarus mosababuakana abhari o miana Yahudi mobholina manga incia tee aparacaea tee Isa. \s1 Isa Atoundeaka i Yerusalem \sr 12:12-19 \r (Mat. 21:1-11; Mrk. 11:1-10; Luk. 19:28-38) \p \v 12 Samainawana, abhari mpuu o mia moumbana to raraeana Paska sumai arangoa ande o Isa bheaumba i Yerusalem. \v 13 \x - \xo 12:13 \xo*\xt Zab. 118:26. \xt*\x*Manga incia aalamo tawana palem, kasiimpo alingka apokawaakea apoose akagora-gora, \q1 "Atopujimo! \q1 Atobarakatimo Incia moumbana i nuncana sarona Kawasana Opu, Rajana Israel!" \m \v 14 Isa apotibhaaka sambaa keledai mangura, kasiimpo asawi i bhawona. Giu incia sumai apokana tee opea motoburina i nuncana Kitabi Momangkilo, \q1 \v 15 "Bholi umaeka, e Puteri Sion.\f + \fr 12:15 \fr*\fq Puteri Sion: \fq*\ft Sarona to kota Yerusalem, roonamo atobhangu i Gunu Sion\ft*\f* \q2 Kamatamea o Rajamu aumba \q2 tee asawi i sambaa keledai mangura!" \m \v 16 Bhaa-bhaana, manga murina Isa inda amaʼanaia bhari-bharia giu incia sumai. Maka sapadhana Isa apadhadhia pendua minaaka i mate tee atomuliangi, manga incia siimpo amaʼanaia ande manga miana Yahudi padhamo apewau bhari-bharia kajadia sumai mboomo ipogauakana manga nabii i nuncana Kitabi Momangkilo. \p \v 17 Jadi o mia bhari mopobhawana tee Isa wakutuuna apadhadhi pendua Lazarus minaaka i mate, adhawu kasakusii torotorosu to giu incia sumai. \v 18 Siitumo sababuna, mia bhari sumai apepago Isa, roonamo padhamo arango ande o Isa mopadhaangiana giu inda momentela sumai. \v 19 Kasiimpo apogaumo manga mia mominaakana i rombongana Farisi, "Ingkomiu umataumea ande inda saangu uka ikarajaata akohasili! Kamatea, bhari-bharia miana dunia aose Isa." \s1 Isa Apakoleleaka Matena \sr 12:20-36 \p \v 20 I tanga-tangana manga mia moumbana moʼibaadati i eona raraea sumai, dhaangia uka tee miana Yunani\f + \fr 12:20 \fr*\fq miana Yunani: \fq*\ft Dhaangia uka o mia inda mominaakana i lipuna Israel maka atotandaki moosena agama Yahudi roonamo aunda aose asomba Aulataʼala apobhawa tee miana Yahudi; manga mia incia sumai atosarongi 'miana Yunani' roonamo mencuana siwuluna Israel.\ft*\f* moumbana moʼibaadati. \v 21 Manga miana Yunani sumai aumba i Filipus mia mominaakana i Bait Saida i lipu Galilea. Kasiimpo apogau tee Filipus, "Opu, ingkami gaumami takamata Isa." \v 22 Filipus apakawaakea o hali incia sumai i Andreas. Kasiimpo Andreas tee Filipus alingka uka apakawaakea o hali incia sumai i Isa. \v 23 Pogauna Isa i manga incia, "Akawamo wakutuuna Anana Maanusia atomuliangi. \v 24 Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, ande saompole gandum inda amandawu i tana tee amate, sumaimo ompolena gandum sumai bheasadhaadhaa saompolea. Maka ande ompolena gandum sumai amate, sumaimo bheabhari o bhakena. \v 25 \x - \xo 12:25 \xo*\xt Mat. 10:39; 16:25; Mrk. 8:35; Luk. 9:24; 17:33. \xt*\x*Incema-incema momaasiakana inyawana, incia bheakailanga inyawana. Maka incema-incema inda momaasiakana inyawana wakutuuna adhadhi i dunia sii, incia bheapotibhaaka dhadhi mobakaa. \v 26 Incema-incema molaianiaku, incia tabeana aoseaku, tee iapaipo uka kumboore, iwe sumai uka incia amboore, tee incema-incema molaianiaku, incia uka bheahoromatia o Ama. \v 27 Incaku amaasi tee Iaku inda kumataua opea tabeana bheipogauakaku sii-sii. Buaka tabeana kupogau, 'E Ama, pasalaamatiaku minaaka i kasukara bhemoumbana naile itu?' Maka Iaku kumendeu kupogau mboo sii, roonamo to kanarakaa sumai Iaku kuumba i dunia. \v 28 E Ama, muliangia o saromu!" Kasiimpo atorangomo suara minaaka i sorogaa mopogauna, "Padhamo kumuliangia tee bhekumuliangia pendua!" \v 29 Kasiimpo mia bhari mokabhale-bhalena iwe sumai arangomo suara incia sumai tee apogau, "Nduuna guntu sumai." Dhaangia uka mopogauna, "Malaaʼekati apogau tee Incia." \v 30 Pogauna Isa, "Suara incia sumai atorango mencuana to Iaku, maka to ingkomiu. \v 31 Sii-siimo dunia sii bheatohaakimu, tee sii-siimo uka Ibilisi mokuasaina dunia sii bheatopadhencu i sambali. \v 32 Sainamo ande kutopekalanga i alamu sii wakutuuna kutoloe i kau salib, Iaku bhekuhelaia bhari-bharia mia mamudhaakana aumba i Iaku." \v 33 Tee apogau mboo sumai, Incia padhamo apaumbaaka tuaapa naile itu Incia bheatopekamate. \v 34 \x - \xo 12:34 \xo*\xt Zab. 110:4.\xt*\x*Kasiimpo alawanimo mia bhari sumai, "Ingkami padhamo tarangoa minaaka i Hukumu Taurati ande o Al Masi sumai bheabakaa saʼumurua. Jadi, tuaapa amembali Ingkoo upogau ande o Anana Maanusia tabeana atopekalanga? Incema buaka o Anana Maanusia sumai?" \v 35 Lawanina Isa, "Sii-sii o kainawa sumai dhaangiapo i tanga-tangamiu, maka indamo amangenge uka bheaila. Lingkamo kananteana dhaangiapo tee kainawa to ingkomiu, ancosala akuasaikomiu kalalanda. Mia modhalana i nuncana kalalanda inda amataua iapai o lingkaana. \v 36 Kananteana o kainawa sumai dhaangiapo i ingkomiu, paracaeamo tee kainawa sumai mamudhaakana ingkomiu umembali o anaana kainawa sumai." Sapadhana apogau mboo sumai, Isa alingkamo tee abuniaka karona mamudhaakana mia bhari sumai inda akamatea uka. \s1 Pokia o Miana Yahudi Inda Amembali Aparacaea Isa \sr 12:37-43 \p \v 37 Moomini abhari o giu inda momentela ipadhaangiana Isa i aroana manga incia, maka manga incia sadhaadhaa inda aparacaeaia. \v 38 \x - \xo 12:38 \xo*\xt Yes. 53:1.\xt*\x*Tee o giu incia sumai mopamondona Firimani mopadhana ipakawaakana Aulataʼala i Nabii Yesaya, \q1 "E Aulataʼala, inda dhaangia mia moparacaeana tee lele mopadhana ipakawaakamami. \q1 Moomini o kuasana Aulataʼala padhamo atopakamataaka i mia abhari, maka manga incia sadhaadhaa inda afahamua." \m \v 39 Siitumo sababuna manga incia inda amembali aparacaea, roonamo Nabii Yesaya uka padhamo apogauakea mboo sumai, \q1 \v 40 \x - \xo 12:40 \xo*\xt Yes. 6:9-10; Mat. 13:14-15; Mrk. 4:12; Luk. 8:10.\xt*\x*"Incia padhamo apekawilo matana manga incia \q1 tee apekakaa incana, \q1 mamudhaakana inda apokamata, \q1 tee inda amaʼanaia i nuncana ngangarandana, \q2 mamudhaakana inda atoba, tee Iaku inda bhekupasalaamati manga incia." \m \v 41 Yesaya apogau mboo sumai roonamo incia akamata kamuliangina Isa tee apogauaka giu incia sumai. \p \v 42 Moomini mboo sumai i tanga-tangana manga kapalana miana Yahudi abhari uka moparacaeana tee Isa. Maka rampaakanamo manga miana Farisi sumai, mia moparacaeana sumai amendeu aʼakuia ande manga incia aparacaea tee Isa mamudhaakana manga incia inda atopadhencu minaaka i tampana ibaadati. \v 43 Manga incia alabhi apeelu kapujia minaaka i maanusia tee apeelu kapujia mominaakana i Aulataʼala. \s1 Firimanina Isa Mohaakimuna Maanusia \sr 12:44-50 \p \v 44 Kasiimpo Isa agoramo, "Incema-incema moparacaeaaku, maʼanana mencuana soo aparacaea Iaku, maka aparacaea i Ama mopadhana molambokoaku. \v 45 Incema-incema mokamataaku, maʼanana akamata o Ama mopadhana molambokoaku. \v 46 Iaku kuumba i dunia to kumembali kainawa, mamudhaakana bhari-bharia mia moparacaeaku inda amboore i nuncana kalalanda. \v 47 Ande dhaangia o mia morangona pogauku, maka inda apewaua opea irangona, sumaimo mencuana Iaku bhemohaakimua, roonamo Iaku kuumba mencuana to kuhaakimu dunia sii, maka to kupasalaamatia. \v 48 Mia momendeuaku tee inda motarimana pogauku dhaangiamo tee mohaakimuna manga incia. Pogaumo mopadhana ipakawaakaku sumai bhemohaakimua i eona kiaamati. \v 49 Roonamo opea ipogauakaku mencuana minaaka i karoku, maka minaaka i Ama mopadhana molambokoaku. Incia padhamo aposamea tee Iaku opea tabeana ipogauakaku tee opea tabeana ipakawaakaku. \v 50 Iaku kumataua ande o kasameana sumai o dhadhi mobakaa. Jadi Iaku kupogau tangkanamo mopokanana mboomo mopadhana ipogauakana o Ama tee Iaku." \c 13 \s1 Isa Abhanui Aena Manga Murina \sr 13:1-20 \p \v 1 Saeo indapo raraeana Paska, Isa amataumea ande akawamo o wakutuuna Incia bheabholi dunia sii tee ambuli i Amana. Incia sadia amaasiaka bhari-bharia mia momembalina pewauana, tee amaasiakea sakawana kapadhaana umuruna dhadhina i dunia. \v 2 Wakutuuna amalo Isa tee manga murina tangasaana akande apobhawa-bhawa, Ibilisi padhamo apapesua haejati madhaki i nuncana ngangarandana Yudas Iskariot bin Simon mamudhaakana incia ahianati Isa. \v 3 Isa amataua ande o Ama padhamo apasaraakaakea bhari-bharia kuasana i limana, tee uka amataua ande Incia aumba minaaka i Aulataʼala tee bheambuli uka i Aulataʼala. \v 4 Isa akakaro tee abungkale jubana, kasiimpo aala satuwu kae lenan tee abhokea i tangana. \v 5 Kasiimpo alali uwe i nuncana palangga. Sapadhana sumai Incia apepuumo abhanui aena manga murina samia-samia tee apekatuuakea tee kae motobhokena i tangana. \v 6 Wakutuuna akawa palina Simon Petrus, apogaumo incia, "E Opu, buaka Ingkoo bheubhanui aeku uka?" \v 7 Pogauna Isa, "Sii-sii ingkoo inda umaʼanaia opea ipewauku sii, maka naile itu dhaanamo bheumaʼanaia." \v 8 Pogauna Petrus, "E Opu, bholi ubhanui aeku!" Lawanina Isa, "Ande inda kubhanuia o aemu, sumaimo ingkoo atotuu-totuu mencuana muriku." \v 9 Pogauna Simon Petrus, "E Opu, ande mboo siitu bholi soo aeku, maka o lima tee bhaaku uka." \v 10 Pogauna Isa, "Mia mopadhana mopebhaho tangkanamo afaraluu abhanui aena, roonamo saangua badana amangkilomo. Ingkomiu inciamo umangkilo, maka inda bhari-bharikomiu." \v 11 Isa amataua incema bhemohianatia. Siitumo sababuna Incia apogau, "Inda bhari-bharikomiu umangkilo." \p \v 12 \x - \xo 13:12-15 \xo*\xt Luk. 22:27.\xt*\x*Sapadhana abhanui aena manga murina, Incia apakanea pendua o jubana, kasiimpo auncura tee apogau tee manga murina, "Buaka ingkomiu umaʼanaia opea mopadhana ipewauku to ingkomiu? \v 13 Ingkomiu usarongiaku Guru tee Opu. Inciamo atotuu roonamo Iakumo Guru tee Opu. \v 14 Jadi, ande Iaku o Gurumiu tee Opumiu mobhanuina aemiu, sumaimo alaenga uka ingkomiu to upobhanubhanui ae podho-podho ingkomiu. \v 15 Iaku padhamo kudhawukomiu sandara mamudhaakana ingkomiu uka upewau apokana mboomo mopadhana ipewauku to ingkomiu. \v 16 \x - \xo 13:16 \xo*\xt Mat. 10:24; Luk. 6:40; Yah. 15:20. \xt*\x*Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, samia bhatua inda alabhi o kaogena minaaka i opuna, tee samia ilamboko inda alabhi o kaogena minaaka i molambokoa. \v 17 Ande ingkomiu umataua manga giu incia sii, umasanaamo ingkomiu ande upewaua uka. \p \v 18 \x - \xo 13:18 \xo*\xt Zab. 41:10. \xt*\x*Iaku kupogau mboo sumai mencuana to bhari-bharikomiu roonamo kumataua incema mopadhana ipiliku. Maka opea mopadhana motoburi i nuncana Kitabi Momangkilo tabeana atopamondo, 'Mia mokandena rotiku, aangka korontunguna aewangiaku.'\f + \fr 13:18 \fr*\fq aangka korontunguna: \fq*\ft Kananeana miana Yahudi tee manga mia i lipu i saripina, wakutuu incia sumai ande dhaangia o mia mopatontoakana randana aena to mia mosagaanana, sumaimo pewau incia sumai atoabhi ahina mia atawa o kapahanda to ahumbuni mia. Tee ande o hali incia sumai apewaua sapadhana akande apobhawa-bhawa tee opuna, sumaimo atoabhi amadhaki mpuu, mboomo ipewauna Yudas. \ft*\f* \v 19 Wakutuuna manga giu incia sumai indapo amembali, Iaku padhamo kupogauakea opea bhemomembalina sii-sii, mamudhaakana wakutuuna giu incia sumai amembali naile itu, ingkomiu bheuparacaea ande Iaku Dhaangia.\f + \fr 13:19 \fr*\fq Iaku Dhaangia: \fq*\ft Pogau incia sii apokana tee ipakena Aulataʼala wakutuuna Incia apatokamata karona i Nabii Musa tee apaumbaaka sarona karona, siitumo "IAKU DHAANGIA." Kamata \ft*\xt Limb. 3:14.\xt*\f* \v 20 \x - \xo 13:20 \xo*\xt Mat. 10:40; Mrk. 9:37; Luk. 9:48; 10:16. \xt*\x*Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, incema-incema mopepagona mia ilambokoku maʼanana apepago Iaku, tee incema-incema mopepagoaku maʼanana apepago Incia molambokoaku." \s1 Isa Audhaniaka Yudas \sr 13:21-30 \r (Mat. 26:21-25; Mrk. 14:18-21; Luk. 22:21-23) \p \v 21 Sapadhana apogau mboo sumai, Isa amaporomo mpuu incana. Kasiimpo Incia apogau, "Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, samia minaaka i ingkomiu bheahianatiaku." \v 22 Manga murina apotonto-tontomo podho-podho manga incia tee abingu roonamo inda amaʼanaia incema ipogauakana Isa sumai. \v 23 Sala samia minaaka i manga murina, siitumo mia imaasiakana mouncurana i weta kaanana Isa.\f + \fr 13:23 \fr*\fq mia imaasiakana: \fq*\ft Ande taose kananeana manga mia mopengkaadhariakana Kitabi Momangkilo, muri imaasiakana sii satotuuna o Yahya moburina Injili incia sii.\ft*\f* \v 24 Kasiimpo Simon Petrus adhawu tanda i muri imaasiakana sumai mamudhaakana incia aabhaakea i Isa incema ipogauakana. \v 25 Sabutuna incia apoili i Isa tee aabha, "E Opu, incema buaka o mia incia sumai?" \v 26 Lawanina Isa, "Mia idhawuku satumpo roti mopadhana ipalondoku i nuncana mangko, siitumo incia!" Sapadhana apogau mboo sumai o Isa apalondomo roti sumai kasiimpo aalea tee adhawuakea i Yudas bin Simon Iskariot. \v 27 Lausaka sapadhana Yudas atarima roti sumai, incia apesuaikimea Ibilisi. Kasiimpo Isa apogau, "Pewaumea pekadhei opea bheipewaumu." \v 28 Inda samia uka i tanga-tangana manga mia mouncurana mokande sumai momaʼanaina Isa apokia apogau mboo sumai tee Yudas. \v 29 Dhaangia uka minaaka i manga incia mofikirina ande o Isa tangasaana atumpu Yudas to aali manga giu bheipake to eona raraea atawa atumpua adhawuaka sadakaa to mia misikini roonamo incia mokenina doina mia bhari. \v 30 Sapadhana aala roti sumai o Yudas alingkamo. Wakutuu incia sumai amalomo. \s1 Parinta Bhaau \sr 13:31-35 \p \v 31 Salingkana Yudas, apogaumo o Isa, "Sii-sii o Anana Maanusia atomuliangi tee o Aulataʼala uka atomuliangi i nuncana karoku tee opea bhemomembalina naile itu. \v 32 Ande Iaku kumuliangi Aulataʼala i nuncana karoku, sumaimo Aulataʼala bheamuliangiaku i nuncana karona, tee o Aulataʼala bhealausaka amuliangiaku. \v 33 \x - \xo 13:33 \xo*\xt Yah. 7:34.\xt*\x*E manga anaku, indamo amangenge bhekumboore tee ingkomiu. Ingkomiu bheupeeloaku, maka mboomo mopadhana ipogauakaku tee manga miana Yahudi, kupogauakea uka tee ingkomiu sii-sii, ande ingkomiu inda amembali uumba i tampana lingkaaku sumai. \p \v 34 \x - \xo 13:34 \xo*\xt Yah. 15:12; 15:17; 1Yah. 3:23; 2Yah. 5. \xt*\x*Iaku kudhawu parinta bhaau to ingkomiu, siitumo mamudhaakana ingkomiu upomaamaasiaka. Mboomo Iaku kumaasiaka ingkomiu, sumaimo uka ingkomiu tabeana upomaasiaka podho-podho ingkomiu. \v 35 Alaloi giu incia sumai, bhari-bharia mia bheamataua ande ingkomiu o muriku, siitumo ande ingkomiu upomaamaasiaka." \s1 Isa Audhaniaka Petrus \sr 13:36-38 \r (Mat. 26:31-35; Mrk. 14:27-31; Luk. 22:31-34) \p \v 36 Pogauna Simon Petrus i Isa, "E Opu, iapai bheulingka buaka?" Isa alawani, "Sii-sii inda amembali uoseaku i tampana lingkaaku. Maka ingkoo bheututuniaku naile itu." \v 37 Pogauna Petrus, "E Opu, pokia inda amembali kuoseko sii-sii? Iaku bhekupasaraakaaka inyawaku to Ingkoo e Opu." \v 38 Lawanina Isa, "Atotuu buaka bheupasaraakaaka inyawamu to Iaku? Satotuuna Iaku kupogau tee ingkoo, indapo o manu akangkuraaʼo, ingkoo talu mpearomo upesapuakaaku tee upogau ande ingkoo inda umatauaku."." \c 14 \s1 Bhanuana Ama \sr 14:1-14 \p \v 1 "Bholimo alilaho o ngangarandamiu, uparacaeamo i Aulataʼala tee uparacaeamo uka tee Iaku. \v 2 I bhanuana Amaku abhari o tampana mbooresa. Iaku kulingka iwe sumai to kupasiapuakea to ingkomiu. Iaku inda bhekupogau mboo sumai ande inda atotuu. \v 3 Sapadhana kupasiapuaka tampa to ingkomiu, Iaku bhekuumba pendua tee bhekubhawakomiu i tampaku sumai, mamudhaakana iapai kumboore ingkomiu uka bheumboore iwe sumai. \v 4 Tampana lingkaaku ingkomiu umataua o dhalana." \v 5 Kasiimpo Tomas apogau, "E Opu, ingkami inda tamataua iapai o lingkaamu. Tuaapa tamataua o dhalana?" \v 6 Lawanina Isa, "Iakumo o dhala, Iakumo o kabanara, tee Iakumo o dhadhi. Inda dhaangia o mia momembalina moumbana i Ama ande inda alaloi Iaku. \v 7 Ande ingkomiu umatauaku, ingkomiu uka umataua o Amaku. Sii-sii uka ingkomiu umataumea, tee upadhamo ukamatea." \p \v 8 Pogauna Filipus i Isa, "E Opu, patokamatea o Ama sumai to ingkami, mamudhaakana atumpu incamami." \v 9 Lawanina Isa, "E Filipus, amangengemo mpuu Iaku kupobhawa tee ingkomiu, maka ingkoo indapo uka umatauaku? Mia mokamataaku o maʼanana padhamo akamata o Ama. Jadi, tuaapa ingkoo umembali upogau, 'Patokamatea o Ama to ingkami?' \v 10 Pokia ingkoo inda uparacaea, ande Iaku i nuncana karona o Ama tee o Ama i nuncana karoku? Bhari-bharia ipogauakaku tee ingkoo inda aminaaka i karoku, maka aminaaka i Ama momboorena i nuncana karoku mopewauna bhari-bharia karajaa incia sumai. \v 11 Paracaeaakumo, ande Iaku i nuncana karona Ama tee o Ama i nuncana karoku. Atawa ande inda, soo uparacaeamo tee opea mopadhana ikarajaaku. \v 12 Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, mia moparacaeaaku bheapewau manga karajaa mopokanana tee ipewauku, tee uka bheapewau manga karajaa molabhina kaogena minaaka i karoku, roonamo Iaku kulingka i Ama. \v 13 Opeapo uka iemanimiu i nuncana saroku, Iaku bhekudhawuakakomiu mamudhaakana o Ama atomuliangi roonamo Anana. \v 14 Ande dhaangia o giu iemanimiu i nuncana saroku, Iaku bhekudhawuakakomiu." \s1 Isa Ajanjiaka Rohina Kabanara \sr 14:15-31 \p \v 15 "Ande ingkomiu umaasiakaaku, ingkomiu bheuose manga parintaku. \v 16 Iaku bhekuemani i Ama tee Incia bheadhawuakakomiu Motulungikomiu mosagaanana (minaaka i Iaku) to apobhawa tee ingkomiu saʼumurua, \v 17 siitumo o Rohina Aulataʼala mopogauakana Kabanara. Dunia sii inda amembali atarimaia roonamo inda akamatea, tee inda amataua. Maka roonamo Rohina Aulataʼala apobhawa tee ingkomiu tee bheamboore i nuncana karomiu, sumaimo ingkomiu umatau Incia. \p \v 18 Iaku inda bhekubholikomiu mboomo anaana maelu. Iaku bhekuumba pendua i ingkomiu. \v 19 Wakutuuku indamo amangenge tee manga miana dunia sii indamo bheakamataaku. Maka ingkomiu bheukamataaku roonamo bhekudhadhi pendua tee ingkomiu uka bheudhadhi. \v 20 Wakutuu incia sumai ingkomiu bheumataua ande Iaku i nuncana karona Amaku tee ingkomiu i nuncana karoku tee o karoku i nuncana karomiu. \p \v 21 Incema-incema motarimana manga parintaku tee apewaua, incia momaasiakaaku. Mia momaasiakaaku bheamaasiakea Amaku. Tee Iaku uka bhekumaasiakea tee bhekupatiumbaaka karoku to incia." \v 22 Kasiimpo Yuda (mencuana Yudas Iskariot) apogau tee Isa, "E Opu, pokia Ingkoo bheupatiumbaaka karomu to ingkami tee mencuana to dunia sii?" \v 23 Lawanina Isa, "Ande dhaangia o mia momaasiakaaku, tantumo incia bheaose pogauku. Amaku uka bheamaasiakea tee Ingkami bhetaumba tee tamboore tapobhawa tee incia. \v 24 Incema-incema inda momaasiakaaku, incia inda aose pogauku. Pogau irangomiu sumai mencuana minaaka i Iakumea, maka minaaka i Ama molambokoaku." \p \v 25 "Bhari-bharia sumai padhamo kupaumbaakakomiu kananteana dhaangiapo kupobhawa tee ingkomiu. \v 26 Maka o Rohi Motulungikomiu, siitumo Rohina Aulataʼala Momangkilo bhealambokoa Ama i nuncana saroku, Incia bhemoadhariakakomiu sagala hali. Tee Incia uka bhemoudhaniakakomiu bhari-bharia mopadhana ipogauakaku to ingkomiu. \v 27 Kubholiakakomiu kasanaa tee kadhaangiana inca mopomalape. Kasanaa tee kadhaangiana inca mopomalape idhawuakaaku sumai inda mboomo idhawuakana dunia sii to ingkomiu. Bholi ulilaho atawa umaeka tee opea bhemomembalina. \v 28 Ingkomiu padhamo urangoa opea ipogauakaku, 'Ande Iaku bhekulingka, maka bhekuumba pendua uka i ingkomiu.' Ande ingkomiu umaasiakaaku, sumaimo ingkomiu bheukaunde-unde sababuna Iaku kulingka i Ama roonamo o Ama alabhi kaogena minaaka i Iaku. \v 29 Sii-sii, kananteana indapo amembali, Iaku padhamo kupaumbaakakomiu o giu incia sumai mamudhaakana ande o giu incia sumai amembali, ingkomiu uparacaea. \v 30 Indamo abhari ipogauakaku tee ingkomiu roonamo mokuasaina dunia sii\f + \fr 14:30 \fr*\fq mokuasaina dunia sii: \fq*\ft Yahya apogauaka Ibilisi, kapalana manga seetani. Kamata \ft*\xt 12:31; 16:11\xt* \f* aumbamo sii-sii, maka incia inda tee kuasana tee Iaku. \v 31 Moomini mboo sumai, kanarakaa bheinamisiku sii tabeana amembali mamudhaakana o maanusia i dunia sii amataua ande Iaku kumaasiaka o Ama tee kupewaua bhari-bharia giu iparintaakana o Ama to Iaku. Bhangumo, maimo talingkaaka minaaka iwe sii." \c 15 \s1 Puuna Angguru Mobanara \sr 15:1-8 \p \v 1 "Iakumo puuna angguru mototuu-totuuna tee Amaku o pande poinawu modhambaakana angguru sumai. \v 2 Bhari-bharia raha modhaangiana i karoku tee inda mokobhakena bheatumpoa, sainamo manga raha mokobhake bheapekangkiloa mamudhaakana ahanda o kabharina bhakena. \v 3 Ingkomiu umangkilomo roonamo kaadhari mopadhana iadhariakaku to ingkomiu. \v 4 Mbooremo i nuncana karoku tee Iaku kumboore i nuncana karomiu. Apokana mboomo raha inda amembali akobhake ande o rahana sumai inda amboore i nuncana puuna, mboo sumai uka tee ingkomiu ande inda umboore i nuncana karoku. \v 5 Iakumo puuna angguru tee ingkomiumo manga rahana. Incema-incema o mia momboorena i nuncana karoku tee Iaku kumboore i nuncana karona, bheabhari o bhakena. Roonamo ande ingkomiu inda umboore i nuncana karoku, ingkomiu inda umembali upewau opeopea uka. \v 6 Incema-incema o mia inda momboorena i nuncana karoku, incia bheatobhanaka i sambali mboomo raha momate, kasiimpo amatuu. Sapadhana sumai o raha i saao atorombusaka tee atotudhaaka i nuncana waa kasiimpo atotunu. \v 7 Ande ingkomiu umboore i nuncana karoku tee o firimaniku amboore i nuncana karomiu, emanimo opea uka ipeelumiu, sumaimo opea iemanimiu bhekudhawuakakomiu. \v 8 Ande abhari o bhakemiu, Amaku bheatomuliangi. Tee mboo sumai ingkomiu utotuu-totuu umembali muriku." \s1 Parinta Mamudhaakana Tapomaamaasiaka \sr 15:9-17 \p \v 9 "Apokana mboomo o Ama momaasiakaaku, mboo sumai uka Iaku kumaasiakakomiu; umbooremo i nuncana kaasiku. \v 10 Ande ingkomiu utaʼati manga parintaku, ingkomiu bheumboore i nuncana kaasiku; apokana mboo kutaʼati manga parintana Amaku tee kumboore i nuncana kaasina. \v 11 Bhari-bharia sumai kupogauakea tee ingkomiu, mamudhaakana ingkomiu unamisi kaunde-unde minaaka i Iaku; tee mboo sumai, kaunde-undemiu amembali amondo." \p \v 12 \x - \xo 15:12 \xo*\xt Yah. 13:34; 15:17; 1Yah. 3:23; 2Yah. 5. \xt*\x*"Siimo o parintaku, siitumo mamudhaakana upomaamaasiaka, mboo Iaku kumaasiaka ingkomiu. \v 13 Inda dhaangia o kaasi molabhina kaogena minaaka i kaasina mia mopasaraakaakana inyawana to apasalaamati inyawana manga sabhangkana. \v 14 Ingkomiu o sabhangkaku ande ingkomiu upewau opea iparintaakaku to ingkomiu. \v 15 Iaku indamo uka bhekusarongikomiu bhatua, roonamo samia opu inda bheapaumbaaka opea ipewauna i bhatuana, maka Iaku bhekusarongikomiu sabhangka, roonamo bhari-bharia irangoku minaaka i Amaku padhamo kupaumbaakakomiu. \v 16 Mencuana ingkomiu mopiliaku, maka Iaku mopilikomiu. Iaku uka padhamo kupatotapuakakomiu mamudhaakana ulingka tee ukohasiliaka bhake tee o bhakemiu sumai abakaa. Tee mboo sumai, opea iemanimiu i Ama i nuncana saroku bheadhawuakakomiu. \v 17 Iaku kudhawukomiu mangaparinta incia sii mamudhaakana upomaamaasiaka podho-podho ingkomiu." \s1 Dunia Abanci Isa tee Manga Murina \sr 15:18-27 \p \v 18 "Ande o dunia abancikomiu, udhania ande Iakumo ibancina porikana minaaka i ingkomiu. \v 19 Ande ingkomiu pewauna dunia sii, atantumo o dunia sii bheamaasiakakomiu roonamo dunia amaasiaka pewauana. Maka Iaku kupilikomiu minaaka i manga miana dunia to amembali uumatiku karoku, tee rampaakanamo sumai o dunia abancikomiu. \v 20 \x - \xo 15:20 \xo*\xt Mat. 10:24; Luk. 6:40; Yah. 13:16. \xt*\x*Udhania o pogau mopadhana ipogauakaku to ingkomiu, 'Samia bhatua inda alabhi o kaogena minaaka i opuna.' Ande manga incia apanarakaaku, sumaimo ingkomiu uka bheutopanarakaa. Ande manga incia ataʼati pogauku, sumaimo o pogaumiu uka bheataʼatia. \v 21 Bhari-bharia sumai manga miana dunia sii bheapewaua to ingkomiu rampaakanamo umembali uumatiku, roonamo manga incia inda amatau Ama molambokoaku. \v 22 Ande Iaku inda kuumba tee inda kupogauaka bhari-bharia sumai to manga incia, manga incia inda akodosa, maka sii-sii manga incia indamo tee alasana uka to dosana manga incia. \v 23 Mia mobanciaku o maʼanana abanci Amaku uka. \v 24 Manga incia padhamo akamatea o giu inda momentela mopadhana ipewauku, siitumo giu inda momentela inda momembalina ipewauna manga mia mosagaanana. Ande Iaku indapo kupewau manga giu incia sumai, atantumo manga incia inda akodosa. Maka sii-sii moomini padhamo akamatea bhari-bharia giu inda momentela ipewauku, manga incia sadhaadhaa abanciaku tee uka abanci Amaku. \v 25 \x - \xo 15:25 \xo*\xt Zab. 35:19; 69:5.\xt*\x*Maka o giu incia sumai tabeana amembali mamudhaakana apamondo opea mopadhana motoburina i nuncana Kitabina manga incia, siitumo, 'Manga incia abanciaku inda tee sababuna.' \p \v 26 Iaku bhekulamboko Rohi Motulungikomiu mominaakana i Ama. Incia o Rohina Kabanara bhemosakusiiakaaku. \v 27 Tee ingkomiu uka tabeana umembali sakusiiku, roonamo pepuu minaaka i bhaa-bhaana ingkomiu upoose tee Iaku." \c 16 \s1 Bholi Umendeu Isa \sr 16:1-4a \p \v 1 "Bhari-bharia sumai kupogauakea to ingkomiu mamudhaakana ingkomiu inda ubholi iimanimiu tee Iaku. \v 2 Ingkomiu bheutopadhencu minaaka i tampana ibaadatina, tee bheakawa o wakutuuna, manga mia mopekamatekomiu bheaabhia ande o pewauna manga incia sumai to aʼibaadatiaka i Aulataʼala. \v 3 Giu incia sumai bheapewaua manga incia roonamo manga incia inda amatau Ama tee uka inda amatauaku. \v 4a Maka Iaku padhamo kupaumbaakakomiu manga giu incia sumai, mamudhaakana ande akawa o wakutuuna, ingkomiu uudhania ande o giu incia sumai padhamo kupaumbaakakomiu." \s1 Ipewauna Rohina Kabanara \sr 16:4b-15 \p \v 4b "Giu incia sumai inda kupaumbaakakomiu minaaka i bhaa-bhaana roonamo dhaangiapo kupobhawa tee ingkomiu. \v 5 Maka sii-sii, Iaku bhekulingka i Ama molambokoaku. Inda samia uka minaaka i tanga-tangamiu moabhana, 'Iapai bheulingka?' \v 6 Maka o ngangarandamiu amaasi roonamo kupogauaka giu incia sumai to ingkomiu. \v 7 Maka opea ipogauakaku sii atotuu, ande o lingkaaku sii alabhi akoguna to ingkomiu. Roonamo ande inda kulingka, Rohi Motulungikomiu sumai inda bheaumbatikomiu. Maka ande kulingka, Incia bhekulambokoa to ingkomiu. \v 8 Wakutuuna aumba Incia bheapajelasiakea to miana dunia o dosana manga incia, tee kabanarana Aulataʼala, tee kahukumu minaaka i Aulataʼala. \v 9 Incia bheapogauaka ande o mia inda moparacaeana tee Iaku sumaimo satotuuna o dosa. \v 10 Tee Incia bheapajelasiakea ande Iakumo mobanarana, roonamo Iaku kulingka i Ama tee ingkomiu indamo bheukamataaku; \v 11 tee Incia uka bheapajelasiakea ande o Aulataʼala apepuumo ahukumu dunia, roonamo mokuasaina dunia sii atohukumumo. \p \v 12 Dhaangiapo abhari o giu bheipogauakaku tee ingkomiu, maka sii-sii ingkomiu indapo ukapoia utarimaia. \v 13 Maka ande Incia aumba, siitumo Rohina Kabanara, Incia bheaadhariaka bhari-bharia kabanara minaaka i Aulataʼala to ingkomiu. Incia inda bheapogauaka pogau mominaakana i karona, maka opea irangona siitumo bheipogauakana. Incia uka bheapaumbaakakomiu manga giu bhemomembalina naile itu. \v 14 Kaadharina Rohina Aulataʼala bheamuliangiaku, roonamo Incia bheapakoleleakea to ingkomiu bhari-bharia itarimana minaaka i Iaku. \v 15 Bhari-bharia giu modhaangiana i Ama satotuuna o pewauaku. Rampaakanamo sumai, Iaku kupogau, 'Bhari-bharia itarimana minaaka i karoku, Incia bheapakoleleakea to ingkomiu.' " \s1 Kaasina Inca Bheamembali Kaunde-unde \sr 16:16-33 \p \v 16 "Indamo amangenge ingkomiu indamo bheukamataaku, maka sapadhana sumai indamo amangenge ingkomiu bheukamataakumo uka pendua." \v 17 Sarangona giu incia sumai dhaangia pia mia o murina mopogauna podho-podho manga incia, "Opea o maʼanana pogauna, 'Indamo amangenge ingkomiu indamo bheukamataaku?' tee, 'Indamo amangenge ingkomiu bheukamataakumo uka pendua,' tee opea uka o maʼanana pogauna, 'Iaku kulingka i Amaku?' " \v 18 Kasiimpo manga incia apogau uka, "Opea o maʼanana pogauna, 'Indamo amangenge?' Ingkita inda tamaʼanaia opea ipogauakana." \v 19 Isa amataua ande manga murina sumai gauna tee iabhaakana tee Incia. Kasiimpo Isa apogau, "Pokia ingkomiu upoabha-abhaki podho-podho ingkomiu to hali ipogauakaku i saao, 'Indamo amangenge ingkomiu indamo bheukamataaku, tee indamo amangenge ingkomiu bheukamataakumo uka pendua?' \v 20 Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, ingkomiu bheutangi tee amaasi incamiu, maka o dunia sii bheakaunde-unde. Ingkomiu bheamaasi incamiu, maka o kaasina incamiu sumai bheabhalii amembali kaunde-unde. \v 21 Giu incia sumai apokana tee samia bhawine bhemopalaahirina anaana. Incia bheanarakaa i wakutuuna akawa henggana apalaahiri anana. Maka sapadhana apalaahiri anana, incia indamo audhania o kanarakaana. Incia akaunde-unde mpuu roonamo padhamo apalaahiri samia anaana i dunia. \v 22 Sii-sii inciamo ingkomiu unarakaa. Maka Iaku bhekukawakomiu uka pendua tee incamiu bheakaunde-unde tee inda dhaangia o mia momembalina moalana kaunde-undemiu sumai minaaka i karomiu. \v 23 Wakutuu incia sumai inda saangu hali uka bheiabhaakamiu uka tee Iaku. Satotuuna Iaku kupogau tee ingkomiu, ande dhaangia iemanimiu i Ama i nuncana saroku, sumaimo Incia bheadhawuakakomiu. \v 24 Sakawana sii-sii, indapo dhaangia saangu hali uka iemanimiu i nuncana saroku. Emanimo, mamudhaakana utarimaia opea iemanimiu, tee mamudhaakana ingkomiu utotuu-totuu ukaunde-unde." \p \v 25 "Bhari-bharia sumai kupakawaakakomiu alaloi ibarati. Moomini mboo sumai bheakawa o wakutuuna kupogau inda kupake ibarati uka, maka tee atinda bhekupogauaka Amaku to ingkomiu mamudhaakana amembali umaʼanaia. \v 26 I eo incia sumai ingkomiu bheuemani i Amaku i nuncana saroku. Inda kupaumbaakakomiu ande Iaku kuemani i Ama to ingkomiu, \v 27 sababuna o Ama amaasiakakomiu roonamo ingkomiu umaasiakaaku tee uparacaea ande Iaku kuumba minaaka i Incia, siitumo Aulataʼala. \v 28 Inciamo Iaku kuumba minaaka i Ama tee kusapo i dunia sii. Maka sii-sii Iaku bhekubholia o dunia sii tee kumbuli pendua i Ama." \p \v 29 Apogaumo manga murina, "E Opu, kamatea, sii-sii Ingkoo atindamo upogau tee ingkami, tee indamo upake ibarati. \v 30 E Opu, sii-sii tamataumea, ande Ingkoo momatauna sagala giu tee mia indamo afaraluu aabhaaka opeopea i Ingkoo, roonamo Ingkoo umataumea bhari-bharia fikiri modhaangiana i nuncana ngangarandana mia. Rampaakanamo sumai ingkami taparacaea, ande Ingkoo uumba minaaka i Aulataʼala." \v 31 Kasiimpo Isa apogau, "Jadi sii-sii ingkomiu utotuu-totuumo uparacaea? \v 32 Kamatea, bheakawamo wakutuuna, tee sii-sii akawamo o henggana, ingkomiu bheutopapogaa-gaa i tampamiu samia-samia tee bheubholiaku samia-miaku. Maka moomini mboo sumai, Iaku inda samia-miaku, roonamo o Ama apoose tee Iaku. \v 33 Iaku kupogauakea bhari-bharia sii to ingkomiu mamudhaakana upotibhaaka kasanaa tee kadhaangiana inca mopomalape roonamo uposaangu tee Iaku. I nuncana dunia sii ingkomiu bheunamisi kanarakaa, maka ingkomiu tabeana upekatangkea o ngangarandamiu! Iaku kutalomea o dunia sii." \c 17 \s1 Doʼana Isa to Manga Murina \sr 17:1-26 \p \v 1 Sapadhana apogauaka bhari-bharia giu incia sumai, Isa apotingaramo i laiana tee apogau, "E Ama, sii-sii akawamo henggana. Muliangia o Anamu sii, mamudhaakana o Anamu uka amuliangiko. \v 2 Roonamo Ingkoo padhamo udhawuakaaku kuasamu to bhari-bharia maanusia, mamudhaakana kudhawuaka dhadhi mobakaa to bhari-bharia maanusia mopadhana idhawuakamu to Iaku. \v 3 Siimo dhadhi mobakaa, mamudhaakana manga mia amatauko ande sakaro-karomu o Aulataʼala mobanara, tee uka amataua o Isa Al Masi mopadhana ilambokomu. \v 4 Iaku padhamo kumuliangiko i nuncana dunia sii, tee kupamondo karajaa mopadhana idhawuakamu to Iaku. \v 5 E Ama, sii-sii Iaku kuemaniko to umuliangiaku i aroamu tee kamuliangi mopokana tee kamuliangi inamisita tapobhawa-bhawa wakutuuna dunia sii indapo atopadhaangia." \p \v 6 "Iaku padhamo kupapematauaka saromu i manga mia ipasaraakaakamu to Iaku minaaka i manga mia i dunia sii. Manga incia sumai satotuuna o pewauamu tee Ingkoo udhawuaka manga incia to Iaku. Manga incia uka padhamo ataʼati firimanimu. \v 7 Sii-sii manga incia amataumea ande bhari-bharia idhawuakamu to Iaku aminaaka i karomu \v 8 roonamo firimani ipakawaakamu to Iaku padhamo kupakawaakea to manga incia, tee manga incia padhamo atarimaia. Manga incia amataua mpuu ande o asalaku aminaaka i Ingkoo, tee manga incia uka aparacaea ande Ingkoomo molambokoaku. \v 9 Iaku kudoʼa to manga incia, mencuana to bhari-bharia mia i dunia sii, maka to manga incia mopadhana idhawuakamu to Iaku, roonamo manga incia o pewauamu. \v 10 Bhari-bharia pewauaku o pewauamu tee bhari-bharia pewauamu o pewauaku. Manga incia amuliangiaku torotorosu. \v 11 Iaku indamo bhekudhaangia i dunia, maka manga incia asadhaadhaa i dunia sii. Iaku bhekumbuli i Ingkoo. E Ama Momangkilo, jagania manga incia tee kuasamu mopadhana idhawuakamu to Iaku, mamudhaakana manga incia amembali aposaangu, apokana mboomo Ingkita. \v 12 \x - \xo 17:12 \xo*\xt Zab. 41:10; Yah. 13:18. \xt*\x*Kangengena kupobhawa tee manga incia, kujagania manga incia tee kuasamu mopadhana idhawuakamu to Iaku. Kujagania manga incia tee inda samia uka minaaka i manga incia mobinasana, tabeana o mia mopadhana itantuaka to abinasa,\f + \fr 17:12 \fr*\fq mia mopadhana itantuaka to abinasa: \fq*\ft Siitumo Yudas bhemohianatina Isa.\ft*\f* mamudhaakana atopamondo opea mopadhana motoburi i nuncana Kitabi Momangkilo. \v 13 Sii-sii Iaku kuumba i Ingkoo, tee Iaku kupogauaka bhari-bharia giu incia sii kananteana Iaku dhaangiapo i dunia, mamudhaakana manga incia atotuu-totuu anamisi kasanaa mopokana mboomo inamisiku. \v 14 Iaku padhamo kupakawaakea o firimanimu to manga incia, tee o dunia abanci manga incia, roonamo manga incia mencuana pewauana dunia sii, apokana uka tee Iaku mencuana pewauana dunia sii. \v 15 Iaku inda kuemani mamudhaakana Ingkoo ualea manga incia minaaka i dunia sii, maka mamudhaakana ujagania minaaka i momadhakina.\f + \fr 17:15 \fr*\fq minaaka i momadhakina: \fq*\ft Momadhakina sumai maʼanana o Ibilisi. \ft*\f* \v 16 Manga incia inda aminaaka i dunia, mboomo Iaku uka inda kuminaaka i dunia sii. \v 17 Adharimea manga incia tee Firimanimu mobanara mamudhaakana manga incia amembali uumatimu momangkilo. \v 18 Apokana mboomo Ingkoo ulambokoaku i dunia, mboo sumai uka Iaku kulamboko manga incia i dunia. \v 19 To kalapena manga incia, Iaku kupekangkilo Karoku i Ama tee kuosea torosu o kapeeluana, mamudhaakana manga incia uka apekangkilo karona i Ama tee aosea torosu o kapeeluana, roonamo manga incia atotuu-totuu aparacaea tee kabanarana Incia." \p \v 20 "Mencuana soo manga incia idoʼaakaku, maka to bhari-bharia mia bhemoparacaeaaku roonamo arango kasakusiina manga incia. \v 21 E Ama, Iaku kudoʼa mamudhaakana bhari-bharia manga incia amembali aposaangu, apokana mboomo Ingkoo uposaangu tee Iaku, (Ingkoo i nuncana karoku, tee Iaku i nuncana karomu). Iaku kudoʼa mamudhaakana manga incia amembali aposaangu tee Ingkita. Tee mboo sumai, dunia sii bheaparacaea ande Ingkoomo molambokoaku. \v 22 Kamuliangi idhawuakamu to Iaku padhamo kudhawuakea uka to manga incia, mamudhaakana manga incia aposaangu, apokana mboomo Ingkita taposaangu. \v 23 Iaku kuposaangu tee manga incia tee Ingkoo uposaangu tee Iaku mamudhaakana manga incia atotuu-totuu aposaangu. Tee mboo sumai, dunia sii amataua ande Ingkoomo molambokoaku tee amataua ande Ingkoo umaasiaka manga incia, apokana mboomo Ingkoo umaasiakaaku uka." \p \v 24 "E Ama, Iaku gauku manga incia idhawuakamu to Iaku apobhawa tee karoku iapaipo uka kumboore mamudhaakana manga incia amembali akamata kamuliangiku, siitumo o kamuliangi mopadhana idhawuakamu to Iaku, roonamo Ingkoo umaasiakaaku wakutuuna o dunia sii indapo atopadhaangia. \v 25 E Ama Mobanara, Ingkoo inciamo inda amatauko miana dunia sii, maka Iaku kumatauko tee manga incia uka amataua ande Ingkoomo molambokoaku. \v 26 Iaku padhamo kupaumbaakea o saromu i manga incia mamudhaakana amatauko, tee Iaku bhekupewau mboo sumai torosu mamudhaakana o kaasi idhawuakamu to Iaku dhaangia i nuncana ngangarandana manga incia tee Iaku kuposaangu tee manga incia." \c 18 \s1 Isa Atohianati tee Atorako \sr 18:1-11 \r (Mat. 26:47-56; Mrk. 14:43-50; Luk. 22:47-53) \p \v 1 Sapadhana apogau mboo sumai, Isa alingkamo apobhawa-bhawa tee manga murina i sawetana Umala Kidron. I tampa incia sumai dhaangia saangu inawu. Kasiimpo Isa apesua iwe sumai tee manga murina. \v 2 Yudas, mia mohianatina Isa amataua uka o tampa incia sumai roonamo amenturu o Isa aporomusaka iwe sumai tee manga murina. \v 3 Sabutuna aumbamo Yudas iwe sumai abhawa sarombonga suludadu tee manga pande jagana Baitulla itumpuna manga imamu maoge tee manga miana Farisi, amondo tee padamarana, tee oboro tee ewangana. \v 4 Isa amataua opea bhemomembalina tee karona, tee Incia amaju apasari i manga incia, kasiimpo apogau, "Ingkomiu upeelo incema?" \v 5 Lawanina manga incia, "Tapeelo Isa, miana Nazaret." Apogaumo Isa, "Iaku Dhaangia."\f + \fr 18:5 \fr*\fq Iaku Dhaangia: \fq*\ft Pogau incia sii apokana tee ipakena Aulataʼala wakutuuna Incia apatokamata karona i Nabii Musa tee apaumbaaka sarona karona, siitumo "IAKU DHAANGIA." Kamata \ft*\xt Limb. 3:14.\xt*\f* Yudas mohianatia adhaangia uka i tanga-tangana manga mia sumai. \v 6 Wakutuuna Isa apogau tee manga incia, "Iaku Dhaangia," saanampuu asowomo manga incia sabutuna atobhata i tana. \v 7 Kasiimpo Isa apendua uka apogau, "Incema ipeelomiu?" Alawanimo manga incia, "Isa, miana Nazaret." \v 8 Alawanimo Isa, "Iaku padhamo kupogau tee ingkomiu, Iaku Dhaangia. Ande Iaku ipeelomiu, taroakamo manga muriku sii alingkaaka." \v 9 Isa aemani mboo sumai mamudhaakana apamondo firimani ipogauakana i Ama i saao, siitumo, "Minaaka i manga mia idhawuakamu to Iaku, inda samia uka kutaroakea abinasa." \v 10 Kasiimpo Simon Petrus mobhawana samata hancu, ahobutimo hancuna kasiimpo asimbiaka i samia bhatuana Kapalana Imamu Maoge, maka soo akangkanai talinga kaanana bhatua sumai sakawana amabhotu. Sarona bhatua sumai o Malkus. \v 11 \x - \xo 18:11 \xo*\xt Mat. 26:39; Mrk. 14:36; Luk. 22:42. \xt*\x*Pogauna Isa i Petrus, "Papesuaia o hancumu. Iaku inda kumendeu kutarima kanarakaa minaaka i Amaku; atantumo bhekusumpu bhari-bharia antona tatangkiri idhawuakana Amaku to Iaku." \s Isa i Aroana Hanas \s Petrus Apesapuaka Isa \sr 18:12-27 \r (Mat. 26:57-75; Mrk. 14:53-72; Luk. 22:54-71) \p \v 12 Kasiimpo manga suludadu tee kapalana suludaduna tee manga pande jagana miana Yahudi arako Isa tee abhokea. \v 13 Bhaa-bhaana o Isa abhawea i aroana Hanas. Hanas sumai o maniana Kayafas, tee Kayafas sii o Kapalana Imamu Maoge i tao incia sumai. \v 14 \x - \xo 18:14 \xo*\xt Yah. 11:49-50. \xt*\x*Kayafas sii o mia mopadhana moudhaniakana manga miana Yahudi ande, "Alabhi akofaʼeda samia momateakana liputa tee tataroaka saangua liputa atopabinasa." \p \v 15 Simon Petrus tee sala samia murina Isa mosagaanana aose uka Isa.\f + \fr 18:15 \fr*\fq murina mosagaanana sumai: \fq*\ft Siitumo Yahya, moburina Injili incia sii.\ft*\f* Murina mosagaanana sumai apomatau tee Kapalana Imamu Maoge. Rampaakanamo sumai, apesuamo incia apobhawa tee Isa i aroana maligena Kapalana Imamu Maoge sumai, \v 16 sainamo Petrus soo akabhale-bhale i sambali, i saripina bhamba. Kasiimpo murina mosagaanana, mopomatauna tee Kapalana Imamu Maoge sumai, alimba pendua. Sapadhana apogau tee bhawine mojaganina bhamba, incia uka abhawa Petrus apesua i nunca. \v 17 Kasiimpo pogauna bhawine mojaganina bhamba sumai i Petrus, "Ande inda kusala, ingkoo uka sala samia minaaka i murina mia incia sumai." Alawanimo Petrus, "Mencuana." \v 18 Roonamo anamisi kagari, manga bhatuana Kapalana Imamu Maoge tee manga pande jagana Baitulla apakatamo waa. Kasiimpo bhari-bharia manga incia aporarangi iwe sumai. Petrus uka adhaangia iwe sumai, apoose aporarangi tee manga incia. \p \v 19 Wakutuu incia sumai o Kapalana Imamu Maoge apepuumo adhawu kaabhaki to Isa. Incia aabhaaka soʼalina manga murina tee soʼalina kaadharina. \v 20 Isa alawani, "Iaku sadia atinda o pogauku i aroana manga mia bhari, tee Iaku kuadhari i tampana ibaadati tee i Baitulla, i tampana manga miana Yahudi aporomusaka. Inda dhaangia o kaadhari ibuniakaku. \v 21 Pokia ingkoo uabha i Iaku? Abhaakea i manga incia mopadhana morangona opea ipogauakaku. Tantumo manga incia amataua opea mopadhana ipogauakaku sumai." \v 22 Sapadhana apogau mboo sumai, samia pande jagana Baitulla mokakarona iwe sumai atapamo rouna Isa tee apogau, "Ubarani mpuu upogau mboo itu tee Kapalana Imamu Maoge!" \v 23 Lawanina Isa, "Ande ipogauakaku sii asala, paumbaakaaku o kasalahaku, maka ande atotuu ipogauakaku sii, pokia ingkoo utapaaku?" \v 24 Kasiimpo Hanas atumpu manga pande jaga to abhawa Isa i Kayafas, Kapalana Imamu Maoge, tee o limana Isa sadhaadhaa atobhoke. \p \v 25 Wakutuu incia sumai Simon Petrus dhaangiapo aporarangi. Kasiimpo dhaangia manga mia iwe sumai mopogauna tee incia, "Ande inda kusala, ingkoo uka sala samia minaaka i murina mia incia sumai." Simon Petrus apesapu, "Mencuana." \v 26 Kasiimpo apogaumo sala samia minaaka i manga bhatuana Kapalana Imamu Maoge, siitumo witinaina mia mopadhana motosimbina talingana tee Petrus, "Ande inda kusala, iaku kukamatako i saao i nuncana inawu sumai upoose tee Isa!" \v 27 Maka o Petrus apesapumo uka pendua, tee wakutuu incia sumai uka o manu umane akangkuraaʼo. \s1 Isa i Aroana Pilatus \sr 18:28-38a \r (Mat. 27:1-2,11-14; Mrk. 15:1-5; Luk. 23:1-5) \p \v 28 Kasiimpo minaaka i bhanuana Kayafas manga miana Yahudi sumai abhawa Isa i maligena gubernuru Pilatus.\f + \fr 18:28 \fr*\fq gubernuru: \fq*\ft Pilatus satotuuna mencuana miana Yahudi. Incia alambokoa Pamarintana Roma to aparintangi poropinsi Yudea, roonamo i zamani incia sumai Tana Israel akuasaia Pamarintana Roma.\ft*\f* Wakutuu incia sumai dhaangiapo saeona mpuu. Maka manga miana Yahudi sumai inda apesua i nuncana malige mamudhaakana manga incia inda akangkanaia naajisi, roonamo manga incia bheakande kinandena Paska.\f + \fr 18:28 \fr*\fq inda apesua i nuncana malige mamudhaakana manga incia inda akangkanaia naajisi: \fq*\ft I nuncana tuturana agamana miana Yahudi, ande manga incia apesua i mbooresana mia inda motolentuna miana Yahudi, manga incia amembali naajisi saeoa tee inda amembali aose ibaadati eo incia sumai.\ft*\f* \v 29 Rampaakanamo sumai o Pilatus alimbamo i sambali to apokawaaka manga incia tee apogau, "Kasalaha opea iraeakamiu to mia incia sii?" \v 30 Lawanina manga incia, "Ande o mia incia sii inda apewau kasalaha, atantumo ingkami inda tabhawea i aroamu." \v 31 Maka o Pilatus apogau, "Bhawamea tee uʼadilimea apokana tee kahukumuna agamamiu." Alawanimo manga miana Yahudi sumai, "Ingkomiu miana pamarintana Roma inda mangaundaaka tapekamate mia." \v 32 \x - \xo 18:32 \xo*\xt Yah. 3:14; 12:32. \xt*\x*(Manga miana Yahudi apogau mboo sumai mamudhakaana atopamondo opea mopadhana ifirimaniakana Isa wakutuuna Incia apogauaka tuaapa o carana miana Roma bheapekamatea i kau salib.) \p \v 33 Pilatus apesua pendua i nuncana pangadila, kasiimpo akemba Isa tee aabha, "Ingkoomo Rajana miana Yahudi?" \v 34 Lawanina Isa, "Opea ipogauakamu to Iaku sii minaaka i karomu atawa minaaka i mia mosagaanana?" \v 35 Pogauna Pilatus, "Buaka iaku o miana Yahudi? Miana lipumu tee manga imamu maoge mopasarakaako i iaku. Opea buaka ipewaumu?" \v 36 Lawanina Isa, "Pamarintaku inda aminaaka i dunia sii. Ande o pamarintaku aminaaka i dunia, atantumo manga muriku bheapoewangiakakomiu mamudhaakana inda kutopasaraakaaka i miana Yahudi. Maka o pamarintaku inda aminaaka i dunia." \v 37 Kasiimpo Pilatus apogau, "Ande mboo itu Ingkoo sii samia raja?" Lawanina Isa, "Ingkoo mopogauna ande Iaku samia raja. Iaku kulaahiri tee kuumba i dunia sii mamudhaakana kudhawu kasakusii to kabanara. Incema mominaakana i kabanara, incia bheaperangoi opea ipogauakaku." \v 38a Apogaumo Pilatus, "Opea o maʼanana kabanara sumai?" \s1 Isa Atohukumu Mate \sr 18:38b--19:16a \r (Mat. 27:15-31; Mrk. 15:6-20; Luk. 23:13-25) \p \v 38b Sapadhana apogau mboo sumai, Pilatus alimbamo uka to apokawaaka manga miana Yahudi. Kasiimpo apogau, "Iaku inda kupotibhaaka saangu kasalaha uka minaaka i Incia. \v 39 Maka ande kuose adatimiu, iaku tabeana kurambasaka samia o mia itorongku to ingkomiu i eona raraea Paska. Buaka uunda ande kurambasaka Rajana miana Yahudi sii to ingkomiu?" \v 40 Manga incia apekee, "Bholi o mia incia itu! Maka o Barabas!" Barabas sii samia parampo. \c 19 \p \v 1 Sapadhana incia sumai, Pilatus adhawu parinta i manga suludaduna mamudhaakana o Isa atobhawa tee atosambi. \v 2 Kasiimpo manga suludadu akarajaa saangu mahakota minaaka i rumpu mokorui tee apakanaakea i bhaana Isa tee uka apakanaakea juba waranaa wungu. \v 3 Manga incia torotorosu asaria tee apogau, "Salamu, e Rajana miana Yahudi!" tee atapa rouna Isa. \p \v 4 Pilatus alimbamo uka tee apogau i manga miana Yahudi, "Kamatea, iaku bhekupalimbaia mamudhaakana ingkomiu umataua ande iaku inda kupotibhaaka saangu kasalaha uka minaaka i Incia." \v 5 Kasiimpo Isa apalimbaia tee apakanaakea mahakota mokorui tee juba waranaa wungu. Kasiimpo Pilatus apogau i manga miana Yahudi sumai, "Kamatea mia incia sii!" \v 6 Wakutuuna manga imamu maoge tee manga pande jagana Baitulla akamata Isa, manga incia akakee-kee, "Loea Incia! Loea Incia i kau salib!" Pilatus apogau, "Alamea tee uloeamea karomiu i kau salib roonamo iaku inda kupotibhaaka kasalahana." \v 7 Lawanina manga miana Yahudi, "Ingkami dhaangia tee hukumumami, tee i nuncana hukumumami Incia tabeana atohukumu mate roonamo Incia apogauaka ande karona o Anana Aulataʼala." \p \v 8 Wakutuuna Pilatus arango pogau incia sumai, ahandamo mpuu o kaekana. \v 9 Incia apesuamo uka pendua i pangadila tee apogau tee Isa, "Minaaka i iapai o asalamu?" Maka o Isa inda alawania. \v 10 Pogauna Pilatus, "Apokia Ingkoo umendeu upogau tee iaku? Buaka inda umataua ande iaku tee kuasaku to kupabebasiko tee uka tee kuasaku to kuloeko i kau salib?" \v 11 Pogauna Isa, "Ingkoo inda tee kuasamu to karoku ande o kuasa sumai inda adhawuakako minaaka i bhawo. Siitumo sababuna, mia mopasaraakaakaaku i ingkoo alabhi o kaogena dosana." \v 12 Pepuu wakutuu incia sumai o Pilatus apeelo dhala to apabebasi Isa, maka manga miana Yahudi sumai akakee-kee, "Ande ingkoo upabebasi mia incia sii, maʼanana ingkoo mencuana sabhangkana Kaisar!\f + \fr 19:12 \fr*\fq Kaisar: \fq*\ft Kaisar o sarona to kapalana Pamarintana Roma.\ft*\f* Roonamo incema moabhina karona mboomo samia raja, incia abhali Kaisar!" \p \v 13 Sarangona pogau incia sumai, Pilatus adhawu parinta mamudhaakana o Isa atopalimba. Kasiimpo Pilatus auncura i kauncuramakana pangadila, i tampa mokosaroakana Lante Bhatu (pogau Ibranina o Gabata). \v 14 Eo incia sumai o eo pasiapuana Raraea Paskana miana Yahudi, kera-kera arambi sapulu rua mata. Apogaumo Pilatus, "Kamatamea o rajamiu!" \v 15 Kasiimpo apekeemo manga incia, "Pekamatemea! Pekamatemea! Loea Incia i kau salib!" Apogaumo Pilatus, "Mboona tabeana iaku moloena rajamiu i kau salib?" Lawanina manga imamu maoge sumai, "Ingkami inda tee rajamami mosagaanana tangkanamo Kaisar!" \v 16a Sabutuna o Pilatus apasarakaakamo Isa i manga incia to aloea i kau salib. \s1 Isa Atoloe i Kau Salib \sr 19:16b-27 \r (Mat. 27:32-38; Mrk. 15:21-27; Luk. 23:26,33-43) \p \v 16b Kasiimpo manga incia abhawa Isa. \v 17 Apoose asodha kau salibna, Isa alingka aporope i tampa isarongiaka Tampana Bukuna Bhaa, pogau Ibranina o Golgota. \v 18 Iwe sumai o Isa atoloe i kau salib tee rua mia o mia mosagaanana i weta kaana tee i weta kaaina, sainamo Isa i tanga-tanga. \v 19 Pilatus adhawu parinta mamudhaakana apasaakea kaburi i bhawona salibna sumai, mboo sii o kaburina, "Isa miana Nazaret, Rajana miana Yahudi." \v 20 Abhari o miana Yahudi mobacana kaburi incia sumai, roonamo tampana Isa atoloe i kau salib amakasu tee kota. Tee uka o kaburi incia sumai atoburi tee oni Ibrani, Latin, tee Yunani. \v 21 Kasiimpo manga imamu maogena miana Yahudi apogau tee Pilatus, "Bholi uburiakea 'Rajana miana Yahudi,' maka uburiakea, 'Mia incia sii apogau: Iakumo Rajana miana Yahudi.' " \v 22 Lawanina Pilatus, "Opea iburiku, bheasadhaadhaa atoburi mboo sumai." \p \v 23 Sapadhana manga suludadu sumai aloe Isa i kau salib, manga incia aalamo pakeana kasiimpo abagea pata bage mamudhaakana samia-samia suludadu apokawaaka sabage tee manga incia uka aala jubana, juba sumai inda atosorumba maka soo satuwu kae itanu minaaka i bhawo sakawana i tambe. \v 24 \x - \xo 19:24 \xo*\xt Zab. 22:19. \xt*\x*Manga incia apogau podho-podho manga incia, "Bholi tabhencia. Salabhina taʼundia mamudhaakana tamataua o incema mokohakuna to mopotibhaakea." Opea ipewauna manga suludadu i wakutuu incia sumai apamondo opea motoburina i nuncana Kitabi Momangkilo, \q1 "Pakeaku apapodhawu-dhawuakea podho-podho manga incia, \q2 sainamo jubaku aʼundia." \m Siitumo ipewauna manga suludadu sumai. \p \v 25 Wakutuuna kajadia incia sumai, inana Isa tee witinaina mokosaroakana Mariam siitumo bhawinena Klopas, tee Mariam miana Magdala akabhale-bhale i saripina salib sumai. \v 26 Wakutuuna Isa akamata inana tee muri imaasiakana sumai\f + \fr 19:26 \fr*\fq muri imaasiakana sumai: \fq*\ft Siitumo o Yahya moburina Injili incia sii.\ft*\f* akabhale-bhale i saripina, apogaumo Incia i inana, "Ina, kamatea o anamu!" \v 27 Kasiimpo Incia uka apogau i murina sumai, "Kamatea o inamu!" Pepuu wakutuu incia sumai, murina sumai atarima inana Isa to amboore i bhanuana. \s1 Isa Amate \sr 19:28-30 \r (Mat. 27:45-50; Mrk. 15:33-37; Luk. 23:44-46) \p \v 28 \x - \xo 19:28 \xo*\xt Zab. 22:16; 69:22.\xt*\x*Inda amangenge sapadhana sumai, wakutuuna Isa amataua ande bhari-bharia tugasina amondomo, Incia apogaumo, "Iaku amatuu bhorokoku," mamudhaakana opea mopadhana motoburi i nuncana Kitabi Momangkilo atopamondo. \v 29 Iwe sumai dhaangia saangu palangga mokoantoakana uwena angguru makolo. Manga incia aala saangu spons mopadhana ipalondo i angguru momakolo sumai tee adhikaia i sapale lolona kau hisop, kasiimpo aangkaakea i muncuna Isa. \v 30 Sapenamina uwena angguru makolo sumai, Isa apogaumo, "Bhari-bharia amondomo!" Kasiimpo Incia apaʼungko bhaana tee alausaka amate. \s1 Kompona Isa Atotobhoki \sr 19:31-37 \p \v 31 Eo incia sumai eo pasiapuana to eona Saputuu momembalina eona raraea ogena roonamo eona Paska. Jadi manga kaogesana miana Yahudi aumba i Pilatus tee aemani mamudhaakana o aena manga mia motosalib sumai atokatuki mamudhaakana lausaka amate, kasiimpo maeatina atopasapo. Manga incia aemani mboo sumai roonamo i nuncana adatina miana Yahudi, inda amalape ande o maeati abholia sadhaadhaa i kau salib i eo momangkilo sumai. \v 32 Sabutuna aumbamo manga suludadu to akatuki aena mia mobhaa-bhaana motoloena i kau salib mopobhawa-bhawana tee Isa, kasiimpo akatuki aena samiana uka. \v 33 Maka wakutuuna manga suludadu sumai apasari i Isa tee akamatea ande Incia amatemo, manga suludadu sumai inda akatukia o aena Isa. \v 34 Maka dhaangia samia suludadu motobhokina kompona Isa tee pandangana, sabutuna alausaka alembo o raa tee uwe. \v 35 Mia mokamataakana giu incia sumai tee matana karona uka adhawu kasakusii, tee opea isakusiiakana sumai atotuu. Incia amataua ande apogauaka kabanara, tee adhawu kasakusii mamudhaakana ingkomiu uparacaea.\f + \fr 19:35 \fr*\fq Incia...adhawu kasakusii mamudhaakana ingkomiu uparacaea: \fq*\ft Siitumo o Yahya moburina Injili incia sii.\ft*\f* \v 36 \x - \xo 19:36 \xo*\xt Limb. 12:46; Zab. 34:21. \xt*\x*Bhari-bharia sumai amembali mamudhaakana apamondo opea mopadhana motoburi i nuncana Kitabi Momangkilo, "Inda saangu uka minaaka i bukuna bheatokatuki." \v 37 \x - \xo 19:37 \xo*\xt Wah. 1:7. \xt*\x*Dhaangia uka i tampa mosagaanana i nuncana Kitabi Momangkilo motoburi, "Manga mia bheatonto Incia mopadhana itobhokina." \s1 Isa Atokoburu \sr 19:38-42 \r (Mat. 27:57-61; Mrk. 15:42-47; Luk. 23:50-56) \p \v 38 Sapadhana incia sumai, Yusuf minaaka i Arimatea aemani i Pilatus to aalaaka maeatina Isa. (Incia satotuuna sala samia murina Isa morahasiaakana giu incia sumai roonamo amaeka tee manga miana Yahudi). Pilatus aundaakea, kasiimpo Yusuf alingka aala maeatina Isa. \v 39 \x - \xo 19:39 \xo*\xt Yah. 3:1-2. \xt*\x*Nikodemus, mia mopadhana mopokawana bhaa-bhaana tee Isa i saangu malo, aumba uka iwe sumai. Incia abhawa mina damar mawondu tee mina gaharu momawondu bhari-bharia katamona kera-kera talu pulu kilo. \v 40 Manga incia aalea o maeatina Isa, kasiimpo abhalungiakea tee kae lenan maputi apobhawa tee mina-mina mawondu i saao, mboomo adatina miana Yahudi ande akoburu maeati. \v 41 I tampana Isa atoloe i kau salib sumai dhaangia saangu kalibu potingalua. I nuncana kalibu potingalua sumai dhaangia saangu koburu bhaau indapo atopake. \v 42 Roonamo eo incia sumai o eona pasiapuana eona Saputuu\f + \fr 19:42 \fr*\fq eona pasiapuana eona Saputuu: \fq*\ft Roonamo eona Saputuu to miana Yahudi apepuu i wakutuuna magiribina Jumaa, Yusuf tee Nikodemus inda tee wakutuuna to abhawa maeatina Isa amaridho minaaka iwe sumai, roonamo ande i eona Saputuu aharamu to miana Yahudi akarajaa atawa alingka amaridho.\ft*\f* to miana Yahudi, tee o koburu incia sumai amakasu, sabutuna manga incia akuburu maeatina Isa iwe sumai. \c 20 \s1 Dhadhiana Pendua Isa Al Masi Minaaka i Mate \sr 20:1-10 \r (Mat. 28:1-10; Mrk. 16:1-8; Luk. 24:1-12) \p \v 1 Wakutuuna raneeo oge i eona Ahadi, tee dhaangiapo agalapu, Mariam miana Magdala sumai alingka i koburuna Isa. Kasiimpo akamata bhatu katutubhina koburu sumai indamo i tampana. \v 2 Sabutuna abuntulimo to apokawaaka Simon Petrus tee murina mosagaanana imaasiakana Isa.\f + \fr 20:2 \fr*\fq murina mosagaanana imaasiakana Isa: \fq*\ft Siitumo o Yahya, moburina Injili incia sii. \ft*\f* Mariam apogau, "Maeatina Oputa padhamo aalea mia minaaka i koburuna tee inda tamataua Incia atodhika i iapai." \p \v 3 Kasiimpo Petrus tee murina mosagaanana sumai alingka i koburu. \v 4 Ruamiaia apobhawa abuntuli, maka o murina mosagaanana sumai amadhei mpuu abuntuli minaaka i Petrus, sabutuna o murina akawa porikana i koburu sumai. \v 5 Incia aʼungko tee apotonto i nuncana koburu tee akamata bhalu minaaka i kae lenan adhaangiamo iwe sumai maka incia inda apesua. \v 6 Kasiimpo akawamo Simon Petrus, tee alausaka apesua i nuncana koburu, incia uka akamata bhalu sumai adhaangiamo iwe sumai. \v 7 Sainamo kae katutubhi modhaangiana i bhaana Isa indamo aposaangu tee bhaluna, maka padhamo atolulungi tee atogaati. \v 8 Kasiimpo murina mosagaanana mokawana porikana i koburu sumai apesua uka. Incia akamatea bhari-bharia tee aparacaeamo; \v 9 roonamo kangengena incia sumai manga incia inda amaʼanaia opea motoburina i nuncana Kitabi Momangkilo, ande o Isa tabeana adhadhi pendua minaaka i tanga-tangana mia mate. \v 10 Kasiimpo rua miaia murina sumai ambuli i bhanuana. \s1 Isa Apatiumba Karona i Mariam Mominaakana i Magdala \sr 20:11-18 \p \v 11 Maka o Mariam dhaangiapo akabhale-bhale i sambali i saripina koburu sumai, apoose atangi tee incia uka aʼungko tee apotonto i nuncana koburu. \v 12 Incia akamata rua mia malaaʼekati apake bhaju maputi tangasaana auncura i tampa mopadhana momembalina potidholeana maeatina Isa, samia auncura i weta i bhaana sainamo samiana uka auncura i weta i aena. \v 13 Manga malaaʼekati sumai apogau i Mariam, "E Ina, pokia ingkoo utangi?" Lawanina Mariam, "Maeatina Opuku aalea mia, tee iaku inda kumataua adhikaia i iapai." \v 14 Sapadhana apogau mboo sumai, apoilimo o Mariam i talikuna tee akamatamo Isa akabhale-bhale iwe sumai, maka incia inda amataua ande ikamatana sumai o Isa. \v 15 Kasiimpo apogaumo o Isa, "E Mariam, pokia ingkoo utangi? Incema ipeelomu?" Mariam asarongia ande Incia samia pande poinawu kasiimpo Mariam apogau "Opu, ande Ingkoo moalana maeatina Isa paumbaakaaku iapai udhikaia, roonamo iaku bhekualea." \v 16 Kasiimpo Isa apogau tee incia, "Mariam!" Mariam abhalili tee apogau tee oni Ibrani, "Rabuni!" (Maʼanana o Guru). \v 17 Pogauna Isa, "Bholi ukeniaku, roonamo Iaku indapo kupene i Ama. Maka ulingkamo i manga witinaiku tee upogau i manga incia, 'Iaku bhekupene i Amaku tee i Amamu, siitumo Aulataʼalaku tee Aulataʼalamu.' " \v 18 Kasiimpo alingkamo Mariam o miana Magdala sumai. Incia apaumba manga murina Isa, "Iaku padhamo kukamata Opu!" Kasiimpo Mariam apetulatulaakea i manga incia bhari-bharia hali ipogauakana Isa to incia. \s1 Isa Apatiumba Karona i Manga Murina \sr 20:19-23 \r (Luk. 24:36-39,47-49) \p \v 19 Wakutuuna magaribi, siitumo eo bhaa-bhaana i minggu sumai, manga murina Isa tangasaana aporomusaka i saangu bhanua tee o bhambana akuncia, roonamo manga incia amaeka tee manga miana Yahudi, sanampuu o Isa aumbamo tee akakaro i tanga-tangana manga incia. Kasiimpo apogau, "Sio-siomo kalalesa tee kasanaa to ingkomiu!" \v 20 Sapadhana apogau mboo sumai, Incia apakamataakamo rua mbalia limana tee kompona i manga murina. Wakutuuna manga murina akamatea, manga incia aundemo mpuu. \v 21 \x - \xo 20:21-23 \xo*\xt Mat. 28:18-19; Mrk. 16:15-16. \xt*\x*Sumaimo o Isa apogau pendua uka tee manga incia, "Sio-siomo kalalesa tee kasanaa to ingkomiu! Apokana mboomo Ama molambokoaku, mboo sumai uka Iaku kulamboko ingkomiu." \v 22 Kasiimpo Isa atowii manga incia tee apogau, "Tarimamea o Rohina Aulataʼala Momangkilo. \v 23 \x - \xo 20:23 \xo*\xt Mat. 16:19; 18:18. \xt*\x*Ande ingkomiu uʼamponi dosana mia, Aulataʼala uka bheaʼamponi dosana mia mokokasalahana sumai. Maka ande ingkomiu inda uʼamponi dosana mia, sumaimo o Aulataʼala uka inda bheaʼamponia o dosana mia mokokasalahana sumai." \s1 Isa Apatiumba Karona i Tomas \sr 20:24-29 \p \v 24 Tomas isarongiaka uka Didimus,\f + \fr 20:24 \fr*\fq Didimus: \fq*\ft Maʼanana i nuncana oni Yunani, "o rapi."\ft*\f* sala samia minaaka i sapulu rua mia murina Isa, incia inda apobhawa-bhawa tee manga murina mosagaanana wakutuuna o Isa aumba. \v 25 Sumaimo manga murina Isa mosagaanana apogau tee Tomas, "Ingkami padhamo takamata Opu!" Maka o Tomas alawani, "Iaku inda bhekuparacaea ande indapo kukamata tandarana paso i limana tee indapo kupaulu kauna limaku tee kudhikaia i tandarana paso tee i kompona sumai." \p \v 26 Walu eo sapadhana sumai, manga murina Isa aporomusaka pendua i nuncana bhanua sumai. Tomas uka adhaangia iwe sumai. Bhari-bharia bhamba atokunci, saanampuu o Isa aumbamo tee akakaro i tanga-tangana manga incia, kasiimpo apogau, "Sio-siomo kalalesa tee kasanaa to ingkomiu!" \v 27 Sapadhana sumai o Isa apogaumo tee Tomas, "Dhikamea o kauna limamu iwe sii tee ukamatamea o limaku. Paulua uka limamu tee udhikamea i kompoku. Bholi umeri, maka uparacaeamo!" \v 28 Lawanina Tomas, "E Opuku, e Aulataʼalaku." \v 29 Pogauna Isa, "Ingkoo uparacaea roonamo padhamo ukamataaku. Amasanaamo manga mia inda mokamataaku maka aparacaeaaku." \s1 Faʼedana Lele Malape Sii Atoburi \sr 20:30-31 \p \v 30 Inciamo dhaangiapo abhari o tanda inda momentela mosagaanana ipewauna Isa i aroana manga murina, maka inda atoburi i nuncana kitabi incia sii. \v 31 Maka bhari-bharia sii atoburi mamudhaakana ingkomiu uparacaea ande o Isa satotuuna o Al Masi, Anana Aulataʼala, tee roonamo uparacaeaia, sumaimo ingkomiu bheupotibhaaka dhadhi mobakaa i nuncana sarona. \c 21 \s1 Isa Apatiumba Karona i Manga Murina i Bhiwina Tawona Tiberias \sr 21:1-14 \p \v 1 Sapadhana sumai o Isa apendua apatiumba karona i manga murina i bhiwina Tawona Tiberias. Mboo siimo tulatulana: \v 2 Simon Petrus, Tomas isarongiaka uka Didimus,\f + \fr 21:2 \fr*\fq Didimus: \fq*\ft I nuncana onina Yunani, maʼanana o Rapi.\ft*\f* Natanael minaaka i Kana i lipu Galilea, manga anana Zabdi,\f + \fr 21:2 \fr*\fq manga anana Zabdi: \fq*\ft Siitumo Yakub tee Yahya. \ft*\f* tee rua mia murina mosagaanana tangasaana aporomusaka iwe sumai. \v 3 \x - \xo 21:3 \xo*\xt Luk. 5:5. \xt*\x*Kasiimpo o Simon Petrus apogau tee manga incia, "Iaku bhekulingka kujala ikane." Manga incia alawani, "Ingkami bhetaose ingkoo." Sabutuna alingkamo manga incia, kasiimpo asawi i bhangka. Maka samaloa sumai manga incia inda apotibhaaka opeopeapo uka. \p \v 4 Wakutuuna o matanaeo apepuumo abhete, Isa akabhale-bhalemo i bhiwina tawo. Maka manga murina inda amataua ande Incia o Isa. \v 5 Kasiimpo o Isa apogau tee manga incia, "E sabhangka, upotibhaakamo ikane?" Lawanina manga incia, "Indapo." \v 6 \x - \xo 21:6 \xo*\xt Luk. 5:6. \xt*\x*Kasiimpo o Isa apogau, "Bhakesakamea o jalamiu i weta i kaanana bhangkamiu, mamudhaakana upotibhaaka ikane." Sumaimo manga incia abhakesakamea o jalana, sabutuna indamo akapoia ahelaia pendua roonamo abhari mpuu o ikane mopesuana i nuncana jalana manga incia. \v 7 Kasiimpo o muri imaasiakana Isa\f + \fr 21:7 \fr*\fq muri imaasiakana Isa: \fq*\ft Siitumo o Yahya, moburina Injili incia sii.\ft*\f* sumai apogau tee Petrus, "Sumai o Opu!" Wakutuuna Petrus arango giu incia sumai, incia apakanamo pakeana roonamo wakutuu incia sumai incia inda apobhaju, kasiimpo asabu i nuncana tawo. \v 8 Manga murina mosagaanana uka aumba tee bhangka apoose ahela jala mobukeakana ikane sumai roonamo manga incia inda saopeana amaridho minaaka i ati, kera-kera o karidhona tangkanamo 100 meteremea. \p \v 9 Wakutuuna manga incia apene i ati, manga incia akamatamo dhaangia tee weona waa, tee i bhawona weona waa sumai dhaangiamo tee ikane tee roti. \v 10 Pogauna Isa, "Alamea o ikane ijalamiu sumai." \v 11 Sabutuna alingkamo o Simon Petrus to ahela jala sumai apapenea i ati. Jala sumai abukeaka manga ikane momaoge. Dhaangia 153 mbaa o kabharina. Moomini mboo sumai kabharina, maka o jala sumai inda amabhenci. \v 12 Kasiimpo o Isa apogau, "Maimo kande." Inda samia uka minaaka i manga murina sumai mobaranina moabha, "Incema buaka Ingkoo?" Roonamo amataua ande Incia satotuuna o Oputa Momalanga. \v 13 Isa amaju to aala roti, kasiimpo roti sumai adhawuakea to manga incia, mboo sumai uka tee ikane sumai. \v 14 Siimo to talu mpearona o Isa apatiumba karona i manga murina sapadhana Incia adhadhi pendua minaaka i mate. \s1 Dhambaakea Manga Dumbaku \sr 21:15-19 \p \v 15 Sapadhana manga incia akande apogaumo o Isa tee Simon Petrus, "Simon anana Yahya, buaka ingkoo umaasiakaaku alabhi minaaka i manga sabhangkamu amaasiakaaku?" Lawanina Petrus, "Umbe Opu, Ingkoo umataua ande kumaasiakako." Pogauna Isa, "Dhambaakea manga mia mooseaku, mboomo udhambaaka manga anana dumbaku." \v 16 To rua mpearona o Isa apogau, Simon anana Yahya, buaka ingkoo umaasiakaaku?" Lawanina Petrus, "Umbe Opu, Ingkoo umataua ande kumaasiakako." Kasiimpo Isa apogau, "Jagania manga mia mooseaku, mboomo ujagani manga anana dumbaku." \v 17 Kasiimpo to talu mpearona o Isa apogau, "Simon anana Yahya, buaka ingkoo umaasiakaaku?" Wakutuuna arango Isa aabha uka mboo sumai, Petrus amaasimo mpuu incana tee alawani, "Umbe Opu, Ingkoo umataua bhari-bharia giu tee umataua ande iaku kumaasiakako." Pogauna Isa, "Dhambaakea manga mia mooseaku, mboomo udhambaaka manga anana dumbaku. \v 18 Satotuuna Iaku kupogau tee ingkoo, wakutuuna dhaangiapo umangura, ingkoo ubhokea o tangamu tee ulingka i tampa iapai ipeelumu. Maka wakutuuna umancuana naile itu, ingkoo bheupaulu ruambalia limamu, kasiimpo o mia mosagaanana bheabhokeko tee abhawako i tampa inda ipeelumu." \v 19 Isa apogau mboo sumai to asusuaka tuaapa naile itu o carana Petrus amate tee tuaapa incia bheamuliangi Aulataʼala i wakutuuna amate. Sapadhana incia sumai, Isa apogaumo uka tee Petrus, "Osemo Iaku!" \s1 Muri Imaasiakana Isa \sr 21:20-23 \p \v 20 \x - \xo 21:20 \xo*\xt Yah. 13:25. \xt*\x*Wakutuuna Petrus apoili, incia akamatamo muri imaasiakana Isa uka tangasaana aose manga incia. Siitumo muri mouncurana i saripina Isa wakutuuna akande i kariaana malona Paska molapana tee moabhana, "E Opu, incema buaka bhemopasaraakako?" \v 21 Wakutuuna Petrus akamata muri imaasiakana sumai, Petrus aabhamo i Isa, "E Opu, opea bhemomembalina tee mia incia sii?" \v 22 Lawanina Isa, "Ande kupeelu incia sadhaadhaa adhadhi sakawana kuumba pendua naile itu, bholimo uʼurusu giu incia sumai. Maka soo uoseakumo!" \v 23 Sabutuna atoresamo o lele i tanga-tangana murina Isa ande o muri imaasiakana sumai inda bheamate. Maka o Isa inda apogau i Petrus ande o murina sumai inda bheamate, maka, "Ande kupeelu incia sadhaadhaa adhadhi sakawana kuumba pendua naile itu, bholimo uʼurusu giu incia sumai!" \s1 Pogau Kapadhaa \sr 21:24-25 \p \v 24 Muri imaasiakanamo Isa sumai modhawuna kasakusii to bhari-bharia giu incia sii. Incia uka moburina bhari-bharia giu incia sumai tee tamataua ande opea isakusiiakana sumai abanara. \p \v 25 Dhaangiapo abhari uka o giu mosagaanana ipewauna Isa, maka ande o giu incia sumai atoburi saasaangu, kunamisia o dunia sii inda akawaakea o tampana to adhikaaka bhari-bharia boku bhemotoburi sumai.