\id GEN - WolioNT \ide UTF-8 \ide UTF-8 \rem Consultant approved 2019 \h BHAA-BHAANA \toc3 Bhaa. \toc2 Bhaa-bhaana \toc1 BHAA-BHAANA \mt1 BHAA-BHAANA \is Pogau bhaa-bhaana \im Boku \bk Bhaa-bhaana\bk* apetulatulaaka wakutuuna saangua alamu atopadhaangia, auwalina uumatina maanusia, auwalina dosa tee kanarakaa i dunia, tee tuaapa pokaiana Aulataʼala tee maanusia. Boku \bk Bhaa-bhaana\bk* amembali abagea i nuncana rua weta: \ip 1. \it Pasala 1-11.\it* Padhaangiana saangua alamu tee auwalina uumatina maanusia. I nuncana weta incia sii apetulatulaakea to Adamu tee Hawa, Kabil tee Habil, Nuh tee mawa maoge, tee Munara Babel. \ip 2. \it Pasala 12-50.\it* Auwalina opuana pitu lapina miana Israel. Opuana pitu lapina bhaa-bhaana satotuuna Ibrahim. Incia amataua mia roonamo iimanina tee kataʼatina i Aulataʼala. Kasiimpo atutunia tulatulana Ishak anana Ibrahim, tee Yakub anana Ishak (Yakub asarongia uka Israel). Kasiimpomo tulatulana sapulu rua miaia anana umane Yakub. Manga inciamo mopakarona sapulu rua kaomuna to miana Israel. Mia moburina Boku Bhaa-bhaana sii adhawu pogau hususu i sala samia anana Yakub o sarona Yusuf tee manga kajadia mopadhana mokangkanaia sabutuna Yakub apobhawa tee manga anana tee witinaina manga sumbesumbere apinda i Mesir. Moomini boku incia sii apetulatulaaka to manga mia i zamani bhaa-bhaana, maka ipogauakana hususu satotuuna tulatula to manga pewauna Aulataʼala. Auwalina boku incia sii apatindaaka ande Aulataʼala mopadhaangiana saangua alamu, sainamo kapadhaana boku incia sii ajanji ande Aulataʼala sadiamo amaheruaka uumatina. Mokenina kuasa maoge i saangua boku incia sii satotuuna Aulataʼala mohaakimuna tee mohukumuna incema-incema mopewauna sala. Incia uka motondana tee motulungina uumatina tee apatantuakea opea bhemomembalina i dhadhina manga incia. Boku momangengena sii atoburi to aburiaka tulatula to iimanina saangu lipu tee uka to atulungi mamudhaakana iimanina sumai sadhaadhaa adhadhi. \iot Antona \io1 Padhaangiana saangua alamu tee maanusia 1:1--2:25 \io1 Auwalina dosa tee kanarakaa 3:1-24 \io1 Minaaka i Adamu sakawana i Nuh 4:1--5:32 \io1 Nuh tee mawa ogena 6:1--10:32 \io1 Munara Babel 11:1-9 \io Minaaka i Sem sakawana i Abram 11:10-32 \io1 Manga kapala bhanua: Abram, Ishak, Yakub 12:1--35:29 \io1 Siwuluna Esau 36:1-43 \io1 Yusuf tee manga witinaina 37:1--45:28 \io1 Miana Israel i Mesir 46:1--50:26 \c 1 \s1 Aulataʼala Apadhaangia Laiana tee Alamu tee Antona \sr 1:1-31; 2:1-7 \p \v 1 I bhaa-bhaana Aulataʼala apadhaangia laiana tee alamu. \v 2 Alamu indapo akomodele tee akoso. Kalalanda atutubhi uwena andala, tee Rohina Aulataʼala apekapola-polaka i bhawona uwe. \v 3 Afirimanimo Aulataʼala, "Membalimo mainawa." Kasiimpo kainawa sumai amembalimo. \v 4 Aulataʼala akamata ande kainawa sumai amalape, kasiimpo kainawa sumai apapogaaia minaaka i kalalanda. \v 5 Tee Aulataʼala asarongiakea kainawa sumai "o eo" tee kalalanda sumai "o malo." Amembalimo konowia tee amembalimo saeona, sumaimo o eo bhaa-bhaana.\f + \fr 1:5 \fr*\fq Amembalimo konowia tee amembalimo saeona: \fq*\ft To miana Ibrani, eo auwalina i konowia tee aahirina i konowia motutunia.\ft*\f* \li \v 6 Afirimanimo Aulataʼala, "Membalimo potidhaa i tanga-tangana uwe, mamudhaakana apapogaaia o uwe minaaka i uwe mosagaanana. \v 7 Sabutuna, Aulataʼala apamembalia potidhaa sumai tee incia apapogaaia o uwe modhaangiana i tambena potidhaa sumai minaaka i uwe modhaangiana i bhawona tee amembalimo mboo sumai. \v 8 Kasiimpo Aulataʼala asarongiakea potidhaa sumai, "laiana". Amembalimo konowia tee amembalimo saeona, siitumo o eo rua eona. \li \v 9 Afirimanimo Aulataʼala, "Membalimo bhari-bharia uwe modhaangiana i tambena laiana aporomusaka i saangu tampa, sanampuu atokamatamo tampa momatuuna." Tee amembalimo mboo sumai. \v 10 Kasiimpo Aulataʼala asarongiakea tampa momatuuna sumai "o tana matuu", tee romusakana uwe sumai asarongiakea "o tawo". Aulataʼala akamatea ande bhari-bharia sumai amalape. \pi \v 11 Afirimanimo Aulataʼala, "Amembalimo tana apatuwu manga rumpu mangura, manga penembula mokoompolena, tee sagala giu puuna manga bhake mokohasiliakana bhake mokobhatuna." Tee amembalimo mboo sumai. \v 12 Tana sumai apatuwu manga rumpu mangura, sagala giuna penembula mokoompolena tee sagala giu puuna kau mokohasiliakana bhake mokobhatuna. Aulataʼala akamatea ande bhari-bharia sumai amalape. \v 13 Amembalimo konowia tee amembalimo saeona, siitumo eo talu eona. \li \v 14 Afirimanimo Aulataʼala, "Amembalimo manga kainawa i laiana to apapogaaia eo minaaka i malo. Amembalimo tanda ipatantuakana henggana, eo, tee tao, \v 15 tee mboomo bhari-bharia sumai amembalimo kainawa i laiana to apekainawaaka alamu." Tee amembalimo mboo sumai. \v 16 Sumaimo Aulataʼala apamembalia rua angu kainawa maogena sumai, siitumo kainawa motolabhina kaogena to akuasai eo tee kainawa momaidhiidhina to akuasai malo, tee apamembali uka manga kalipopo. \v 17 Kasiimpomo, Aulataʼala adhikaia bhari-bharia kainawa sumai i laiana to apekainawaaka alamu, \v 18 to akuasai eo tee malo, tee apapogaaia kainawa minaaka i kagalapu tee Aulataʼala akamatea ande bhari-bharia sumai amalape. \v 19 Amembalimo konowia tee amembalimo saeona, sumaimo eo pata eona. \li \v 20 Afirimanimo Aulataʼala, "Amembalimo i nuncana uwe manga mahaluku modhadhina akaketu-ketu, tee amembalimo manga manu-manu apekapola-polaka i bhawona alamu apekatii-tii i laiana." \v 21 Sumaimo Aulataʼala apadhaangia manga mahaluku momaogena i tawo tee sagala giu mahaluku modhadhina tee mokomingkuna tee mokaketu-ketuna i uwe, mboo sumaimo uka sagala giu manu-manu mokopanina tee Aulataʼala akamatea ande bhari-bharia sumai amalape. \v 22 Kasiimpomo Aulataʼala abarakatia bhari-bharia sumai tee afirimani, "Handamo apajulua pekabhari tee arangani kabharina, apoose apabukea uwe i tawo. Manu-manu uka ahandamo kabharina i alamu." \v 23 Amembalimo konowia tee amembalimo saeona siitumo eo lima eona. \li \v 24 Afirimanimo Aulataʼala, "Amembalimo alamu apalimba sagala giu mahaluku modhadhina, kadhambaaka, binata mopondelena tee sagala giu binata momailana." Kasiimpomo amembalimo mboo sumai. \v 25 Aulataʼala apamembalia sagala giu binata momailana, sagala giu binata kadhambaaka, tee sagala giu binata mopondelena i tana, tee Aulataʼala akamatea ande bhari-bharia sumai amalape. \pi \v 26 Afirimanimo Aulataʼala, "Maimo, Ingkami bhetapamembalia maanusia mboomo sandarana karomami tee mboomo gambarana Karomami.\f + \fr 1:26 \fr*\fq Ingkami: \fq*\ft Pogau Ibrani inda apaposalea ingkami tee oni ingkita. Pia-pia mia ahaliina Kitabi aabhi oni "Ingkami" alabhi acoco atopake iwe sii, maʼanana: Aulataʼala apake oni "Ingkami" to asusuaka kaogesana manga sifatuna; atawa, Aulataʼala akemba tee manga malaaʼekati (mokaunde-undena mosakusiiakana pewauna Aulataʼala momaogena, kamata \ft*\xt Ayb. 38:4-7\xt*) i nuncana karajaana apadhaangia maanusia. Pia-pia mia ahalii Kitabi mosagaanana aabhi oni "Ingkita" alabhi acoco apakea, maʼanana: Aulataʼala tee Rohina (kamata \xt Bhaa. 1:1-2\xt*).\f* Maanusia bheakokuasa to manga ikane i tawo tee manu-manu i laiana, to binata kadhambaaka, to bhari-bharia alamu, tee to bhari-bharia binata mopondelena i tana." \q1 \v 27 Sumaimo Aulataʼala apadhaangia maanusia sumai mboomo sandarana karona, \q1 mboomo sandarana Aulataʼala apadhaangia manga incia, \q1 Apadhaangia manga incia umane tee bhawine. \pi \v 28 Aulataʼala abarakatimo manga incia tee afirimani i manga incia, "Koana-anamo koopu-opuamo tee ahandamo kabharina. Pabukemea alamu tee mangantaloakea siitu. Kokuasamo to manga ikane i tawo tee manu-manu i laiana, tee bhari-bharia binata mopondelena i tana." \pi \v 29 Afirimanimo Aulataʼala, "Kamatea, Iaku kudhawuaka ingkomiu bhari-bharia penembula mokoompolena modhaangiana bhari-bharia i alamu tee bhari-bharia puu mokobhakena akobhatu. Siitumo bheamembali kinandemiu. \v 30 Sainamo to manga sagala binata momailana i alamu, tee sagala manu-manu i laiana, tee sagala binata mopondelena i tana, -- bhari-bharia mokoinyawana kudhawuakea sagala penembula maijo to kinandena." Tee amembalimo mboo sumai. \pi \v 31 Kasiimpo, Aulataʼala akamatea sagala giu ipamembalina, ande bhari-bharia sumai amalape mpuu. Amembalimo konowia tee amembalimo saeona, siitumo eo nama eona. \c 2 \p \v 1 Mboomo sumai apamondoa laiana tee alamu tee sagala antona. \v 2 I eo pitu eona Aulataʼala padhamo apamondo karajaana ipewauna, tee aponiuntomo Incia i eo pitu eona minaaka i bhari-bharia karajaa ipewauna. \v 3 Kasiimpomo, Aulataʼala abarakatimo eo pitu eona sumai tee apekangkilomea, roonamo i eo incia sumaimo Aulataʼala aponiuntomo minaaka i sagala karajaana to apadhaangia dunia ipewauna. \p \v 4 Mboomo sumai tulatulana wakutuuna laiana tee alamu apadhaangiaia. \p Wakutuuna KAWASANA OPU Aulataʼala apadhaangia laiana tee alamu, \v 5 bhari-bharia rumpu indapo dhaangia i dunia tee bhari-bharia penembula i tana uka indapo atuwu roonamo KAWASANA OPU Aulataʼala indapo apasapo wao i bhawona dunia tee indapo dhaangia mia to mokarajaana tana sumai. \v 6 Maka dhaangia o alo apene minaaka i alamu abhaho bhari-bharia bhawona tana. \v 7 Wakutuu incia sumai KAWASANA OPU Aulataʼala apadhaangia maanusia\f + \fr 2:7\fr*\fq maanusia minaaka i ngawuna tana: \fq*\ft Oni "maanusia" tee "tana" i nuncana pogauna Ibrani dhaangiamo oni mopokanana, siitumo Adamu.\ft*\f* minaaka i ngawuna tana tee apoinunca tee ngalu modhadhiakana i nuncana angona. Sumaimo, maanusia sumai amembali mahaluku mokoinyawa. \s1 Maanusia i Inawuna Eden \sr 2:8-25 \p \v 8 Kasiimpo, KAWASANA OPU Aulataʼala, apewau saangu inawu i Eden,\f + \fr 2:8 \fr*\fq Eden: \fq*\ft I nuncana pogauna Ibrani, maʼanana "kasanaa."\ft*\f* weta i timbu. Iwe sumaimo Incia apamboorea maanusia padha ipewauna sumai. \v 9 Kasiimpo, minaaka i tana, KAWASANA OPU Aulataʼala apatuwu manga giuna puuna kau momakesana kamataana tee momalapena motokandena bhakena, tee uka o puuna kau idhadhiaka\f + \fr 2:9 \fr*\fq puuna kau idhadhiaka: \fq*\ft Ande o maanusia akande minaaka i puuna kau idhadhiaka, incia bheamboore saʼumurua tee inda amate (\ft*\xt Bhaa. 3:22\xt*).\f* i tanga-tangana inawu sumai, tee puuna kau imatauaka to momalapena tee momadhakina.\f + \fr 2:9 \fr*\fq puuna kau imatauaka to momalapena tee momadhakina: \fq*\ft Puuna kau moumbaakana kakidhana ilahi aharamu to maanusia (\ft*\xt Bhaa. 3:22\xt*).\f* \p \v 10 Minaaka i Eden asiwulu saangu umala to apakouweaka inawu sumai, kasiimpomo minaaka i tampa incia sumai umala apogaa amembali pata solo anana umala. \v 11 Sarona umala mobhaa-bhaana Pison. Umala incia sii asiwulu atipua saangua Tana Hawila, tampana bulawa adhaangia. \v 12 Bulawa minaaka i tana sumai amalape hasilina. Iwe sumai uka dhaangia garu mawondu tee tundu maali o sarona krisopras. \v 13 Sarona umala rua anguna sumai Gihon. Umala incia sii asiwulu atipua saangua Tana Kus.\f + \fr 2:13 \fr*\fq Tana Kus: \fq*\ft Tana Kus sii dhaangia i lipu Etiopia tee Sudan.\ft*\f* \v 14 Sarona umala talu anguna sumai Tigris. Umala incia sii asiwulu i sawetana timbu Asyur. Umala pata anguna sumai Efrat. \p \v 15 KAWASANA OPU Aulataʼala, aalamo maanusia sumai tee apamboorea i nuncana Inawu Eden to mokarajaana tee modhambaakana inawu sumai. \v 16 Kasiimpomo KAWASANA OPU Aulataʼala adhawumo parinta i maanusia sumai, firimanina, "Bhake minaaka bhari-bharia puu i nuncana inawu sii membali ukandea saincamu, \v 17 maka bhake minaaka i puu imatauaka to momalapena tee momadhakina siitu bholi ukandea roonamo, i eona ingkoo ukandea, ingkoo dhaanamo umate." \p \v 18 Kasiimpomo KAWASANA OPU Aulataʼala afirimani, "Inda malape, maanusia sumai soo samia-miana. Iaku gauku bhekupamembalia samia motulungina incia, mococona tee maanusia sumai." \p \v 19 Sumaimo KAWASANA OPU Aulataʼala apewau minaaka i tana sagala binata i koo tee sagala manu-manu i antara, aumbaakea bhari-bharia sumai i maanusia to akamata tuaapa maanusia sumai asarongiakea. Opea uka saro idhawuakana maanusia sumai i manga mahaluku modhadhi, siitumo momembalina sarona. \v 20 Kasiimpomo maanusia sumai asarongiakea sagala kadhambaakana, manu-manu i antara, tee sagala binata i koo. Maka to karona samia maanusia sumai inda apotibhaaka samia motulungia mopokanana tee karona. \v 21 Sumaimo KAWASANA OPU Aulataʼala apewau maanusia sumai atokole mpuu. Tangasaana incia akole, KAWASANA OPU Aulataʼala aalamo saangu bukuna kara-karana kasiimpomo atutubhia tampa incia sumai tee dagi. \v 22 Minaaka i bukuna kara-karana ialana minaaka i maanusia sumai, KAWASANA OPU Aulataʼala, apamodele samia bhawine, kasiimpo abhawea i maanusia sumai. \p \v 23 Apogaumo maanusia sumai, \q1 "Sii incia, bukuna minaaka i bukuku, \q2 dagina minaaka i dagiku. \q1 Incia bheasarongiakea bhawine, \q2 sababuna incia aalea minaaka i umane."\f + \fr 2:23 \fr*\fq sababuna incia aalea minaaka i umane: \fq*\ft I nuncana oni Ibrani, modelena pogau \ft*\it ʼisha \it* "bhawine" apokana tee modelena pogau \it ʼish\it* "umane."\f* \m \v 24 Rampaakanamo sumai, samia umane bheabholi amana tee inana to adhadhi apobhawa-bhawa tee bhawinena, sabutuna rua-rua miaia amembali saangu. \p \v 25 Maanusia tee bhawinena sumai rua-rua miaia akalealea, maka manga incia inda anamisi kaea. \c 3 \s1 Maanusia Amandawu i Nuncana Dosa \sr 3:1-24 \p \v 1 O ulo satotuuna binata mokoʼakalana minaaka i sagala binata momaila ipamembalina KAWASANA OPU Aulataʼala. Saangu wakutuu aabhakimo o ulo i bhawine sumai, "Atotuu Aulataʼala afirimani, 'Bholi ukandea bhake minaaka i puu opea uka i nuncana i inawu sii?' " \p \v 2 Apogaumo bhawine sumai i ulo sumai, "Bhake minaaka i manga puuna kau i nuncana inawu sii membali ingkami takandea, \v 3 maka to bhake minaaka i puuna i tanga-tangana inawu sii, Aulataʼala afirimani, 'Bholi ingkomiu ukande bhake sumai tee bholi ingkomiu udhingkua, ara umate.'" \p \v 4 Kasiimpo apogaumo o ulo sumai i bhawine sumai, "Ingkomiu inda sampeampearo bheumate. \v 5 Roonamo, Aulataʼala amataua ande i eo ingkomiu ukandeakea matamiu bheatobungkale, tee ingkomiu bheumembali mboomo Aulataʼala, umataua to momalapena tee momadhakina." \p \v 6 Bhawine sumai akamata ande bhakena puu sumai amalape to atokande tee amakesa kamataana. Tee uka, puu sumai amakesa roonamo aumbaaka akala malape. Sumaimo, aalamea bhake sumai kasiimpo akandea. Sapadhana sumai adhawuakamea uka i umanena mopobhawana, tee umanena uka akandemea. \v 7 Sanampuu, atobungkalemo matana rua mbalia tee manga incia amataua ande akalealea. Kasiimpomo manga incia atapi-tapi manga tawana puuna ara\f + \fr 3:7\fr*\fq tawana puuna ara: \fq*\ft Mboomo tawa momaoge tee amaewa.\ft*\f* to apamembalia katutubhina auratina. \p \v 8 Kasiimpo manga incia arango ande KAWASANA OPU Aulataʼala alingka i inawu i wakutuuna ngaluna konowia, maka maanusia tee bhawinena sumai abuniakamo karona minaaka i aroana KAWASANA OPU, i tanga-tangana manga puuna i nuncana inawu. \v 9 Maka KAWASANA OPU Aulataʼala agoraaka maanusia sumai tee aabhamo, "Iapai ingkoo?" \p \v 10 Lawanina, "Wakutuuna iaku kurango suaramu i nuncana inawu sii, kumembali kumaeka roonamo kukalealea. Sababuna itu, kuopo." \p \v 11 Firimanina, "Incema mopaumbako ande ukalealea? Mboona ukande bhake minaaka i puu mopadhana iparintangiakaku bholi ukandea?" \p \v 12 Alawanimo maanusia sumai, "Bhawine idhikamu i saripiku, inciamo modhawuakaaku bhakena minaaka i puuna kau, sumaimo kukandea." \p \v 13 Kasiimpomo KAWASANA OPU Aulataʼala aabhamo i bhawine sumai, "Opea ipewaumu sii?" Lawanimo bhawine sumai, "O ulo sumai mogau-gauaku, sumaimo kukandemea bhake sumai." \p \v 14 Sabutuna, afirimanimo KAWASANA OPU Aulataʼala i ulo sumai, \q1 "Roonamo ingkoo upewau mboo sumai, \q2 kutundako molabhina sagala kadhambaaka tee binata maila. \q1 Ingkoo bheupondele tee kompomu, \q2 tee ingkoo bheukande ngawuna tana saʼumurua dhadhimu. \q1 \v 15 Iaku bhekupadhaangia pomusuia i tanga-tangana ingkoo tee bhawine sii, \q2 i tanga-tangana siwulumu tee siwuluna. \q1 Siwuluna bheapahancurua bhaamu, \q2 tee ingkoo bheapekambelaia korontunguna." \b \p \v 16 Firimanina i bhawine sumai, \q1 "Iaku bhekupekabharia kanarakaamu i wakutuuna ubhawa-bhawa, \q2 tee karasaimu ingkoo bheupalaahiriaka anaana. \q1 Moomini mboo sumai, ingkoo bheusadia gaumu to umanemu, \q2 tee incia bheakokuasa i bhawona ingkoo." \b \p \v 17 Kasiimpomo firimanina i Adamu, \q1 "Roonamo uperangoia pogauna bhawinemu \q2 tee ukande bhake minaaka puu mopadhana iparintangiakaku i ingkoo, 'Bholi ukandea,' \q1 sumaimo atotundamo tana roonamo ingkoo. \q2 Tee umarasaiakea ingkoo bheukande hasilina, saʼumurua dhadhimu. \q1 \v 18 Tana bheatuwuaka rumpu mokorui tee kau mokorui to karomu, \q2 tee manga penembula i tana bheamembali kinandemu. \q1 \v 19 Tee umarasaiakea ingkoo bheupeelo kinandemu \q2 sampe ingkoo umbuli pendua umembali tana, roonamo minaaka iwe siitu ingkoo aalako. \q1 Sababuna ingkoo satotuuna o ngawu, \q2 tee bheupendua membali ngawu." \b \p \v 20 Maanusia sumai asarongiakea bhawinena Hawa\f + \fr 3:20 \fr*\fq Hawa: \fq*\ft I nuncana pogauna Ibrani oni incia sii akomaʼana "dhadhi."\ft*\f* sababuna inciamo inana minaaka bhari-bharia modhadhina. \p \v 21 KAWASANA OPU Aulataʼala akarajaa pakea minaaka i kulina binata to maanusia tee bhawinena sumai, kasiimpomo apapakeakea i manga incia. \v 22 Kasiimpomo afirimanimo KAWASANA OPU Aulataʼala, "Satotuuna maanusia sumai padhamo amembali mboomo sala saangu minaaka Ingkami, momatauna kalape tee kadhaki. Rampaakanamo sumai, bholi ara incia apaulu limana tee aalea uka bhakena puuna idhadhiaka sumai kasiimpomo akandemea, saanampuu incia dhadhi saʼumurua." \v 23 Sababuna sumai KAWASANA OPU Aulataʼala atumpua alimba minaaka i Inawuna Eden to akarajaa tana, tampa asalana incia aalea. \v 24 Incia awulu maanusia sumai alimba, kasiimpomo i wetana timbu i Inawuna Eden tee adhikaakea rua mia malaaʼekatina kerub\f + \fr 3:24 \fr*\fq malaaʼekatina kerub: \fq*\ft Kaomu malaaʼekati motandaina umbaana tee kamuliana Aulataʼala.\ft*\f* tee samata hancu mokarore-rorena tee mopekapatiina i sagala rope to mojaganina dhala moporopena i puu idhadhiaka sumai. \c 4 \s1 Kabil tee Habil \sr 4:1-16 \p \v 1 Sapadhana incia sumai, Adamu aposaangu tee Hawa, bhawinena, kasiimpomo abhawa-bhawamo bhawine sumai, tee akoanaakamo Kabil.\f + \fr 4:1 \fr*\fq Kabil: \fq*\ft Atomataua uka tee saro Kain, aposiingi tee pogau Ibrani "apotibhaaka."\ft*\f* Hawa apogau, "Iaku padhamo kupotibhaaka anana umane tee katulungina KAWASANA OPU." \v 2 Sapadhana incia sumai, incia akoanaakamo uka Habil, andina Kabil. Habil amembali samia mojaganina dumba tee bhembe, maka Kabil amembali pande poinawu. \v 3 Sapadhana pia-pia wakutuu, Kabil abhawa hasilina tana to apasombaaka i KAWASANA OPU. \v 4 Habil uka abhawamo pia-pia mbaa anana tumpena minaaka i gulumana\f + \fr 4:4 \fr*\fq gulumana: \fq*\ft Sarombonga maanusia atawa o binata.\ft*\f* bhembe tee dumba tee apasombaaka weta momalapena. KAWASANA OPU asanaa i Habil tee opea ipasombaakana. \v 5 Maka Incia inda atarima Kabil tee opea ipasombaakana. Kasiimpomo ngangarandana Kabil aʼamara mpuu tee rouna akamburu-mburu. \p \v 6 Firimanimo KAWASANA OPU i Kabil, "Pokia ingkoo uʼamara, tee pokia roumu akamburu-mburu? \v 7 Ande ingkoo upewau malape, tantumo bheutotarima. Maka ande ingkoo inda upewau malape, dosa aantagiko i matana bhamba. Incia gauna akuasaiko, maka ingkoo tabeana ukuasaia." \p \v 8 Maka, Kabil apogau i Habil o andina, "Mai talingkaaka i inawu." Wakutuu manga incia dhaangia i inawu, sanampuu Kabil abhebhe Habil o andina, kasiimpomo apekamatea. \p \v 9 Sabutuna, afirimanimo KAWASANA OPU i Kabil, "Iapaimo Habil, andimu?" Lawanina, "Iaku inda kumataua! Mboona iaku sii mojaganina andiku?" \p \v 10 Firimanina, "Opea padha ipewaumu? Raana andimu apekee i Iaku minaaka i tana! \v 11 Sabutuna sii-sii, kutundako tee kubhanakako maridho minaaka i tana motarimana raana andimu wakutuuna upekamatea. \v 12 Ande ukarajaa tana, tana sumai indamo bheadhawuko hasili. Ingkoo inda bheukombooresa tee bheumembali samia mopekalingka-lingkana i alamu." \p \v 13 Pogaumo Kabil i KAWASANA OPU, "Kahukumuku sumai atolabhi katamona minaaka momembalina itanggoku. \v 14 Satotuuna, eo sii Ingkoo uwuluaku minaaka i tana sii, maridho minaaka i aroamu. Bhekumembali samia inda mokombooresana tee mopekalingka-lingkana i alamu. Incemapo uka mopokawana tee iaku dhaanamo bheapekamateaku." \p \v 15 Firimanina KAWASANA OPU i incia, "Inda mboo sumai! Incema uka mopekamatena Kabil, bheabholosiakea to incia pitu kali lipa." Kasiimpomo KAWASANA OPU adhika saangu tanda i Kabil mamudhaakana incia inda apekamatea teemini manga incema mopokawana tee incia. \v 16 Sabutuna, alingkamo Kabil minaaka i aroana KAWASANA OPU, kasiimpo amboore i Tana Nod,\f + \fr 4:16 \fr*\fq Nod: \fq*\ft I nuncana pogau Ibrani, pogau incia sii akomaʼana "apekalingka-lingka."\ft*\f* i sawetana timbu Inawu Eden. \s1 Siwuluna Kabil \sr 4:17-24 \p \v 17 Kabil aposaangu tee bhawinena, kasiimpo abhawa-bhawamo bhawine sumai, tee akoanaakamo Henokh. Kasiimpomo Kabil apabhangu saangu kota tee asarongiakea Henokh, mboomo sarona anana. \v 18 Henokh akoanaakamo Irad, Irad akoanaakamo Mehuyael, Mehuyael akoanaakamo Metusael, tee Metusael akoanaakamo Lamekh. \p \v 19 Lamekh apodhimbaakea rua mia bhawine, sarona Ada tee Zila. \v 20 Ada akoanaakamo Yabal. Incia sumai opuana manga mia momboorena i nuncana kema tee modhambaakana binata. \v 21 Sarona andina Yabal sumai Yubal. Incia sumai opu-opuana bhari-bharia mia momagasiaakana kecapi tee suli. \v 22 Zila uka akoanaakamo anaana, sarona Tubal-Kain. Incia samia pande tutuki sagala parakakasi minaaka i tambaga tee ase. Andina Tubal-Kain sumai samia bhawine sarona Naama. \p \v 23 Apogaumo Lamekh i rua mia bhawinena, \q1 "Ada tee Zila, rangopea ipogauakaku; \q2 E manga bhawinena Lamekh, tilikia ibhoasakaku. \q2 Iaku padhamo kupekamate samia umane roonamo incia apekambelaaku, \q2 samia anana mangura roonamo incia abhebheaku sampe amaranda. \q1 \v 24 Ande Kabil tabeana atobholosiaka pitu kali lipa, \q2 sumaimo Lamekh tabeana 77 kali lipa." \s1 Siwuluna Adamu Mosagaanana \sr 4:25-26 \p \v 25 Adamu aposaangumo uka tee bhawinena, kasiimpomo bhawine sumai akoanaakamo samia anaana umane tee asarongiakea Set,\f + \fr 4:25 \fr*\fq Set: \fq*\ft Saro sii pogau Ibrani aposiingi tee oni Ibrani "padhamo adhawuakea."\ft*\f* sababuna onina, "Aulataʼala padhamo adhawuaka to iaku siwuluna to kabholosina Habil, sababuna Kabil padhamo apekamatea." \v 26 Kasiimpomo to Set uka apalaahirimo samia anaana umane tee incia asarongiakea Enos. I wakutuu incia sumai mia apepuumo adoʼa tee agoraaka sarona KAWASANA OPU. \c 5 \s1 Siwuluna Adamu \sr 5:1-32 \p \v 1 Siimo tulatulana siwuluna Adamu. I wakutuuna Aulataʼala apadhaangia maanusia, Incia apamembalia mboomo gambarana Aulataʼala. \p \v 2 Umane tee bhawine, apadhaangiaia manga. Incia abarakatia manga tee asarongiakea "Maanusia"\f + \fr 5:2 \fr*\fq maanusia: \fq*\ft I nuncana pogauna Ibrani, Aulataʼala akemba maanusia bhaa-bhaana Adamu mokomaʼanana "maanusia."\ft*\f* i wakutuuna manga incia apadhaangiaia. \p \v 3 Sapadhana Adamu akoʼumuru 130 tao, alaahirimo to incia anana mboomo gambarana karona tee mboomo sandarana karona. Asarongiakea anana sumai Set. \v 4 Sapadhana Adamu akoanaaka Set, adhadhi 800 tao tee akoanaakamo uka manga anaana umane tee bhawine. \v 5 Adamu akawamo umuruna 930 tao, kasiimpomo amate. \p \v 6 Sapadhana Set akoʼumuru 150 tao, akoanaakamo Enos. \v 7 Sapadhana Set akoanaaka Enos, adhadhi 807 tao akoanaakamo uka manga anaana umane tee bhawine. \v 8 Set akawamo umuruna 912 tao, kasiimpomo amate. \p \v 9 Sapadhana Enos akoʼumuru 90 tao, alaahirimo Kenan to incia. \v 10 Sapadhana Enos akoanaaka Kenan, adhadhi 815 tao akoanaakamo uka anaana umane tee bhawine. \v 11 Enos akawamo umuruna 905 tao, kasiimpomo amate. \p \v 12 Sapadhana Kenan akoʼumuru 70 tao, alaahirimo Mahalaleel to incia. \v 13 Sapadhana Kenan akoanaaka Mahalaleel, adhadhi 840 tao akoanaakamo uka anaana umane tee bhawine. \v 14 Kenan akawamo umuruna 910 tao, kasiimpomo amate. \p \v 15 Sapadhana Mahalaleel akoʼumuru 65 tao, alaahirimo Yared to incia. \v 16 Sapadhana Mahalaleel akoanaaka Yared, adhadhi 830 tao akoanaakamo uka anaana umane tee bhawine. \v 17 Mahalaleel akawamo umuruna 895 tao, kasiimpomo amate. \p \v 18 Sapadhana Yared akoʼumuru 162 tao, alaahirimo Idris\f + \fr 5:18 \fr*\fq Idris: \fq*\ft Asarongiakea uka tee sarona Henokh.\ft*\f* to incia. \v 19 Sapadhana Yared akoanaaka Idris, adhadhi 800 tao akoanaakamo uka anaana umane tee bhawine. \v 20 Yared akawamo umuruna 962 tao, kasiimpomo amate. \p \v 21 Sapadhana Idris akoʼumuru 65 tao, alaahirimo Metusalah to incia. \v 22 Sapadhana Idris akoanaaka Metusalah, incia adhadhi amalape pokaiana tee Aulataʼala kangengena 300 tao, tee akoanaakamo manga anaana umane tee bhawine. \v 23 Idris akawamo umuruna 365 tao. \v 24 Idris adhadhi amalape pokaiana tee Aulataʼala, kasiimpomo incia indamo dhaangia roonamo Aulataʼala aangkamea. \p \v 25 Sapadhana Metusalah akoʼumuru 187 tao, alaahirimo Lamekh to incia. \v 26 Sapadhana Metusalah akoanaaka Lamekh, adhadhi 782 tao akoanaakamo uka anaana umane tee bhawine. \v 27 Metusalah akawamo umuruna 969 tao, kasiimpomo amate. \p \v 28 Sapadhana Lamekh akoʼumuru 182 tao, alaahirimo to incia samia anana umane. \v 29 Incia asarongiakea Nuh,\f + \fr 5:29 \fr*\fq Nuh: \fq*\ft I nuncana pogauna Ibrani pogau sii akomaʼana "kalalesa."\ft*\f* kooni, "Anaana sii bheamangadhawu kalalesa i ingkita i nuncana karajaata tee kanguleana limata roonamo o tana padhamo itundana KAWASANA OPU." \v 30 Sapadhana Lamekh akoanaaka Nuh, adhadhi 595 tao akoanaakamo uka manga anaana umane tee bhawine. \v 31 Lamekh akawamo umuruna 777 tao, kasiimpomo amate. \p \v 32 Sapadhana Nuh akoʼumuru 500 tao, alaahirimo Sem, Ham, tee Yafet to incia. \c 6 \s1 Kadhakina Maanusia \sr 6:1-8 \p \v 1 Wakutuuna maanusia apepuu aranganimo kabharina i bhawona alamu, to manga incia alaahirimo manga anaana bhawine, \v 2 manga anana Aulataʼala\f + \fr 6:2 \fr*\fq manga anana Aulataʼala: \fq*\ft Abhari ahalii amaʼanaiakea manga anana Aulataʼala mboomo malaaʼekati inda motaʼatina tee opea iparintangina Kawasana Opu (kamata \ft*\xt 2Ptr. 2:4; Yud. 6\xt*).\f* akamatea ande manga anaana bhawine maanusia sumai amakesa mpuu. Kasiimpomo manga incia akawiakamea manga bhawine sumai, incemapo uka ipeeluna manga. \v 3 Kasiimpomo KAWASANA OPU afirimanimo, "Rohiku inda bheapobhawa tee maanusia satorosuna, roonamo maanusia sumai afanaa kadhaangiana. Apepuu sii-sii, umuruna manga inda akolabhi 120 tao." \p \v 4 I zamani incia sumai dhaangia mia wakinamboro, asarongiakea mia Nefilim i alamu, tee uka i zamanina sapadhana, sumai wakutuu manga mahalukuna Aulataʼala aporomu tee anana bhawine maanusia tee manga bhawine sumai akoanaakamo anana to manga incia. O siimo manga mia momasegana tee pande poewangi i zamani momangengena, manga mia motomatauna sarona. \p \v 5 KAWASANA OPU akamatamea ande kadhakina maanusia amaoge i alamu, tee ande sagala haejatina tee ngangarandana tangkanamo kadhaki sadia. \v 6 Sumaimo, asosomo incana KAWASANA OPU roonamo Incia padhamo apamembali maanusia i alamu, tee hali incia sumai amandhawuaka incana. \v 7 Afirimanimo KAWASANA OPU, "Iaku bhekuhapusuakea maanusia padha ipadhaangiaku sumai minaaka i bhawona alamu -- maanusia, kadhadhi, binata mopondele, tee manu-manu i antara -- sababuna incaku asoso ande Iaku padhamo kupamembalia manga incia." \v 8 Maka o Nuh apotibhaaka rahumati i matana KAWASANA OPU. \s1 Tulatulana Nabii Nuh \sr 6:9-22 \p \v 9 Siimo tulatulana Nuh, samia mobanarana tee inda tee kabanciana i tanga-tangana manga mia i zamanina. Nuh adhadhi i nuncana pokaia momalape tee Aulataʼala. \v 10 Nuh akoanaakamo talu mia umane: Sem, Ham, tee Yafet. \v 11 Tangasaana sumai, alamu amadhakimo i aroana Aulataʼala tee abukeaka tee kakaana inca. \v 12 Aulataʼala atilikia alamu tee akamata tapanamo kadhakina, roonamo bhari-bharia maanusia dhadhina soomo kadhaki. \p \v 13 Sabutuna, afirimanimo Aulataʼala i Nuh, "Iaku padhamo kubhotukiakea to kupaʼaahiria dhadhina sagala mahaluku, sababuna alamu sii abukeaka kakaana inca roonamo manga incia. Satotuuna, Iaku bhekupabinasea manga incia apobhawa-bhawa tee alamu. \v 14 Karajaamo to karomu bhangka maoge minaaka i kau gofir. Karajaamo bhangka sumai upeta-petaia tee lempesia tee mina tere, malape minaaka i nunca atawa i sambali. \v 15 Mboomo sii tabeana ukarajaaia bhangka sumai: 133 metere kaaratena, 22 metere kaewana, tee 13 metere kalangana. \v 16 Karajaakea bhalona cahea i bhangka sumai tee upamondoa bhangka sumai sakawana satanga metere i labhangana bhawo tee rindina. Pasaakea bhambana i tanga-tanga i sambalina bhangka maoge sumai. Karajaaia bhangka maoge sumai akotingka-tingka: tambe, tanga, tee bhawo. \v 17 Mataua, Iaku bhekuumbaaka uwena mawa i bhawona alamu to apabinasaaka sagala mahaluku mokoinyawana i kapeona laiana. Bhari-bharia modhaangiana i alamu bheamate. \v 18 Maka, tee ingkoo Iaku bhekupatotapua pojanjiaku. Ingkoo tee manga anamu, bhawinemu, tee bhawinena manga anamu bheapesua i nuncana bhangka maoge sumai. \v 19 Minaaka i sagala mahaluku modhadhina, tabeana ubhawea i nuncana bhangka sapasa, umane tee bhawine, mamudhaakana manga incia sadhaadhaa adhadhi apobhawa-bhawa tee ingkoo. \v 20 Sapasa minaaka i sagala giu manu-manu, sagala giu kadhadhi, tee sagala giu binata mopondelena i alamu bheaumba i ingkoo mamudhaakana manga incia sadhaadhaa adhadhi. \v 21 Ingkoo uka tabeana uromusakea sagala giu kinande tee udhikaia. Siitumo momembalina kinande to ingkomiu tee manga binata." \p \v 22 Nuh akarajaaia bhari-bharia sumai iparintangiakana Aulataʼala i incia, mboomo sumai akarajaaia. \c 7 \s1 Uwena Mawa \sr 7:1-24 \p \v 1 Sapadhana bhari-bharia apasiapuakea, KAWASANA OPU afirimanimo i Nuh, "Kompamo ingkoo tee saangua antona bhanuamu i nuncana bhangka maoge, roonamo ingkoomo ikamataku atotuu i aroaku i tanga-tangana manga mia i zamani incia sii. \v 2 Minaaka i bhari-bharia binata mohalala aalamo pitu pasa, umane tee bhawine, sainamo minaaka i binata moharamu sapasa, o umane tee bhawine. \v 3 Alamo uka minaaka i manu-manu i antara pitu pasa, umane tee bhawine, mamudhaakana siwuluna manga sadhaadhaana adhadhi i bhari-bharia bhawona alamu. \v 4 Roonamo pitu eopo uka Iaku bhekupasapo wao i bhawona alamu 40 eo 40 malo kangengena tee sagala mahaluku padha ipamembaliku sumai bhekuhapusuakea minaaka i bhawona alamu. \p \v 5 Kasiimpomo Nuh akarajaamo sagala iparintangiakana KAWASANA OPU i karona. \p \v 6 Nuh akoʼumurumo nama atu tao wakutuuna uwena mawa aumba atipua alamu, \v 7 tee to apasalaamatiaka karona minaaka i uwena mawa, Nuh apobhawa tee manga anana umane, bhawinena, tee manga ana maniana bhawine akompamo i nuncana bhangka maoge sumai. \v 8 Minaaka i manga binata mohalalana tee moharamu, manu-manu, tee sagala mopondelena i alamu, \v 9 sapasa-sapasa, umane tee bhawine, aumbamo i Nuh i nuncana bhangka maoge, mboomo iparintangiakana Aulataʼala i Nuh. \p \v 10 Sapadhana pitu eo, aumbamo uwena mawa atipua alamu. \v 11 Wakutuuna Nuh akoʼumuru 600 tao, i bula rua mbulana, eo sapulu pitu eona, apidhimo bhari-bharia matana uwe i nuncana tana, tee manga bhambana uwe i laiana uka atobungkale. \v 12 Wao maranca asapo i bhawona alamu 40 eo 40 malo kangengena. \p \v 13 I eo incia sumai uka Nuh, tee Sem, Ham, tee Yafet, sumaimo manga anana Nuh, bhawinena tee talu mia ana maniana bhawine apesua i nuncana bhangka maoge sumai. \v 14 Manga incia aose-osea sagala giu binata maila, sagala giu kadhambaaka, sagala giu binata mopondelena i alamu, tee sagala giu manu-manu, siitumo haewani mokopanina. \v 15 Bhari-bharia aumba i Nuh i nuncana bhangka maoge sumai, sapasa-sapasa minaaka i sagala mahaluku modhadhi tee mokoinyawana. \v 16 Bhari-bharia moumbana tee mopesuana siitumo o umane tee bhawine minaaka i sagala mahaluku, mboomo iparintangiakana Aulataʼala i Nuh. Kasiimpomo KAWASANA OPU atutubhia bhambana sumai i talikuna Nuh. \p \v 17 40 eo kangengena uwena mawa sumai atipua alamu. O uwe sumai torotorosu apene arangani kabharina saanampuu aangkamo bhangka maoge sumai alanto amalanga minaaka i bhawona alamu. \v 18 Wakutuuna o uwe ahanda kalangana tee kabharina i bhawona alamu, bhangka maoge sumai akalanto-lanto i bhawona uwe. \v 19 Tee uwe ahanda amakaa mpuu arangani atipua i bhawona alamu, sabutuna bhari-bharia gunu malanga modhaangiana i saangua kapeona laiana atotutubhi. \v 20 Uwe sumai torotorosu ahanda o kalangana sakawana atutubhi manga gunu momalanga. Uwena mawa ahanda kalangana pitu metere i bhawona lolona manga gunu sumai. \v 21 Kasiimpomo abinasamo bhari-bharia mahaluku mokomingkuna i alamu, manu-manu, kadhambaaka, binata maila, tee sagala binata mopondelena, sagala binata maidhiidhina mokaketu-ketuna i alamu, tee bhari-bharia maanusia. \v 22 Bhari-bharia modhaangiana i tana, tee bhari-bharia mopoinuncana tee ngalu i nuncana angona, amate. \v 23 Mboo sumaimo Aulataʼala ahapusu sagala mahaluku modhadhi, modhaangiana i bhawona alamu, amalape o maanusia, kadhadhi, tee binata mopondelena tee manu-manu i antara, bhari-bharia ahapusua minaaka i bhawona alamu. Tangkanamo Nuh modhadhina tee bhari-bharia mopobhawana tee incia i nuncana bhangka maoge sumai. \p \v 24 O uwena mawa sumai apatondu alamu 150 eo kangengena. \c 8 \s1 Uwena Mawa Asapomo \sr 8:1-22 \p \v 1 Kasiimpomo Aulataʼala audhanimo Nuh tee sagala binata maila tee sagala kadhambaaka, modhaangiana mopobhawana tee incia i nuncana bhangka maoge sumai. Kasiimpomo Aulataʼala atowiiakea tee ngalu alaloi saangua alamu, sabutuna o uwe sumai apepuumo asapo. \v 2 Manga matana uwe i nuncana tana tee manga bhambana uwe i laiana atotutubhi, tee wao mosapona minaaka i laiana uka auntomo. \v 3 O uwe ahandamo asapo minaaka i bhawona alamu, tee sapadhana 150 eo o uwe sumai uka akuramo. \v 4 I nuncana bula pitu mbulana, i eo sapulu pitu eona, atosoremo bhangka maoge sumai i saangu lolona gunu i Tana Ararat. \v 5 Tangasaana sumai, sampe bula sapulu mbulana o uwe akuramo. I eo bhaa-bhaana i bula sapulu mbulana sumai atokamatamo manga lolona gunu. \p \v 6 Sapadhana 40 eo, Nuh abungkalemo manga bhalo-bhalona bhangka maoge ikarajaana. \v 7 Kasiimpomo apalapa sambaa manu-manu tongkaa. Manu-manu sumai apolakamo alipa mai, sampe o uwe sumai membalimo amatuu minaaka i bhawona alamu. \v 8 Kasiimpomo apalapa uka sambaa manu-manu jarajara to akamataaka ande o uwe asapomo minaaka i bhawona alamu. \v 9 Maka, manu-manu jarajara sumai inda apotibhaaka tampa to apasampa aena, roonamo o uwe dhaangiapo atipua saangua bhawona alamu. Manu-manu sumai ambulimo apokawaaka Nuh i bhangka maoge. Nuh uka apaulu limana, aala manu-manu sumai, tee abhawea apesua i nuncana bhangka. \v 10 Incia aantagi pitu eopo uka, kasiimpomo apalapea uka manu-manu jarajara sumai minaaka i bhangka. \v 11 Wakutuuna amakasumo konowia, ambulimo manu-manu jarajara sumai apokawaaka Nuh, tee i muncuna dhaangia satake tawana zaitun siimpo mototobhena. Sumaimo, Nuh amataumea ande uwe asapomo minaaka i alamu. \v 12 Incia aantagia pitu eopo uka, kasiimpomo apalapea pendua manu-manu jarajara sumai, tee sawulingana sii manu-manu sumai indamo ambuli pendua i incia. \p \v 13 Wakutuu Nuh akoʼumurua 601 taona, i eo bhaa-bhaana, i bula bhaa-bhaana, o uwe asapomo minaaka i bhawona alamu. Wakutuuna Nuh abungkale padhana bhangka sumai tee akamatamea, atiumbamo o tana i bhawona alamu apepuumo amatuu. \v 14 Kasiimpomo i eo 27 eona, i bula rua mbulana, alamu atotuu-totuumo amatuu. \p \v 15 Afirimanimo Aulataʼala i Nuh, \v 16 "Limbamo minaaka i bhangka maoge siitu, ingkoo tee bhawinemu, manga anamu, tee ana maniamu. \v 17 Bhawea palimbaia sagala mahaluku mokoinyawana mopobhawana tee ingkoo siitumo manu-manu, haewani tee sagala binata mopondelena i alamu. Taroakamo manga incia apabuke alamu, akoana-anamo, tee ahandamo kabharina i bhawona alamu." \p \v 18 Saanampuu alimbamo Nuh tee manga anana, bhawinena, tee manga ana maniana. \v 19 Sagala binata maila, sagala binata mopondelena, sagala manu-manu, siitumo bhari-bharia mokomingkuna i alamu, alimbamo uka minaaka i bhangka maoge sumai sumbesumbere mboomo giuna. \p \v 20 Kasiimpomo Nuh abhangumo saangu tampa tunuana kurubani to KAWASANA OPU. Aalea sambaa minaaka i sumbesumbere giuna binata tee manu-manu mohalala, kasiimpomo apasombaakamea kurubani tunuana i bhawona tampana tunuana kurubani sumai. \v 21 Wakutuuna KAWASANA OPU abhoumo bhouna ipasombaaka momawonduna sumai, afirimanimo KAWASANA OPU i nuncana ngangarandana, "Iaku indamo pendua bhekutunda alamu sii roonamo maanusia, moomini haejatina ngangarandana maanusia sumai amadhaki minaaka i kakidhisana. Iaku indamo bhekupabinasea sagala modhadhina, mboomo mopadhana kupewaua. \b \q1 \v 22 Kangengena alamu adhaangia, \q2 inda bheaunto-unto henggana pombulaa tee tobhea, \q1 kagari tee kasodho, \q2 henggana paneeo tee henggana wao, \q1 eo tee malo." \c 9 \s1 Pojanjiana Aulataʼala tee Nuh \sr 9:1-17 \p \v 1 Kasiimpomo Aulataʼala abarakati Nuh tee manga anana tee afirimani i manga incia, "Koana-anamo koopu-opuamo tee ahandamo kabharina tee pabukemea alamu. \v 2 Namisi kaeka tee rengku i ingkomiu bheakangkanai sagala binata i alamu, sagala manu-manu i antara, sagala mopondelena i tana, tee sagala ikane i tawo. Bhari-bharia sumai kupasaraakaakea i nuncana limamu. \v 3 Sagala mokomingkuna, siitumo modhadhina, bheamembali kinandemiu. Bhari-bharia sumai kudhawuaka to ingkomiu, pokana giuna mboomo manga penembula maijo. \p \v 4 Maka bholi ukande o dagi mokoraa, roonamo inyawana sumai dhaangia i nuncana raa. \v 5 Iaku tantumo bhekutuntu kabholosi to raamu, siitumo inyawamu. Iaku bhekutuntu kabholosi minaaka i bhari-bharia binata, tee uka maanusia. Iaku bhekutuntu kabholosi to inyawana maanusia minaaka i limana samaanusiana. \b \q1 \v 6 Incema mobusakana raana maanusia, \q2 raana bheabusakaakea uka maanusia, \q1 roonamo Aulataʼala padhamo apamembali maanusia \q2 mboomo sandarana karona. \b \p \v 7 Maka ingkomiu, koana-anamo koopu-opuamo tee ahandamo kabharina. Pabukemea alamu tee ahandamo kabharina i bhawona alamu sii." \p \v 8 Kasiimpomo Aulataʼala afirimanimo pendua i Nuh tee i manga anana mopobhawana tee incia, \v 9 "Satotuuna, Iaku kupatotapuaka pojanjiaku tee ingkomiu tee siwulumiu naile itu, \v 10 tee sagala mahaluku mokoinyawa mopobhawana tee ingkomiu, manu-manu, kadhambaaka tee sagala binata maila modhaangiana mopobhawana tee ingkomiu, bhari-bharia molimbana minaaka i bhangka maoge, siitumo sagala binata i alamu. \v 11 Iaku kupatotapuaka pojanjiaku tee ingkomiu: Indamo bheapendua uka sagala mahaluku apabinasea o uwena mawa, tee indamo bheapendua uka dhaangia uwena mawa to apabinasa alamu." \p \v 12 Aulataʼala uka afirimani, "Siimo tandana pojanjiaku ipadhaangiaku i tanga-tangana Iaku tee ingkomiu tee sagala mahaluku modhadhina mopobhawana tee ingkomiu, saangu pojanjia to bhari-bharia siwulumiu torotorosu saʼumurua: \v 13 Ntorouweku kudhikaia i taʼina ngalu, tee siitumo bheamembali tandana pojanjiana i tanga-tangana Iaku tee alamu. \v 14 Ande Iaku kuumbaaka taʼina ngalu i bhawona alamu tee ntorouwe sumai atokamata i manga taʼina ngalu, \v 15 Iaku bhekuudhani\f + \fr 9:15 \fr*\fq kuudhani: \fq*\ft Maʼanana Aulataʼala amaheruakea giu incia sumai.\ft*\f* pojanjiaku modhaangiana i tanga-tangana Iaku tee ingkomiu tee sagala mahaluku modhadhina, sagala mokoinyawana. Indamo bheapendua uwe amembali uwena mawa to apabinasa sagala mahaluku. \v 16 Ande ntorouwe sumai dhaangia i taʼina ngalu, siitumo Iaku bhekukamatea tee kuudhani pojanjiaku saʼumurua i tanga-tangana Aulataʼala tee sagala mokoinyawana, siitumo sagala mahaluku modhaangiana i alamu." \p \v 17 Kasiimpomo Aulataʼala afirimanimo i Nuh, "Siimo tandana pojanjiaku mopadhana ipatotapuakaku i tanga-tangana Iaku tee sagala mahaluku modhaangiana i alamu." \s1 Nabii Nuh tee Manga Anana \sr 9:18-29 \p \v 18 Manga anana Nuh molimbana minaaka i bhangka maoge sarona Sem, Ham, tee Yafet. Ham satotuuna o amana Kanaan. \v 19 Talu miana sii siitumo manga anana Nuh, tee minaaka i manga incia sii amantalemo raʼeatina bhari-bharia alamu. \p \v 20 Nuh amembali pande poinawu tee inciamo mobhaa-bhaana mokarajaana inawuna angguru. \v 21 Saangu wakutuu sapadhana Incia asumpu angguru, amalangomo incia tee apotidhole akalealea i nuncana kemana. \v 22 Ham, o amana Kanaan, akamata auratina amana, kasiimpomo apetulatulaakea i rua mia witinaina i sambali. \v 23 Kasiimpomo Sem tee Yafet aalamo satuwu kae kasiimpo apasampea i awaana manga rua miaia. Sapadhana incia sumai, manga incia asowo i talikuna tee atutubhi auratina amana manga. Rouna manga abhalilia saweta mamudhaakana inda akamata auratina amana manga. \p \v 24 Wakutuu Nuh aepemo minaaka i kalangona angguru tee amataua opea mopadhana ipewauna anana kaepuna i incia, \v 25 apogaumo incia, \b \q1 "Kutundakomo Kanaan!\f + \fr 9:25 \fr*\fq Kutundakomo Kanaan: \fq*\ft Nabii Nuh akilalea tuaapa kadhakina akalana Kanaan tee manga siwuluna bhemomembalina naile naipua. Kamata \ft*\xt Im. 18:3-28\xt*, iwe sumai atogambara tuaapa kadhakina pemingkuina manga miana Kanaan.\f* \q2 Bholiakamo incia amembali bhatua minaaka i tanga-tangana manga bhatua to manga witinaina." \p \v 26 Pogauna uka, \b \q1 "Sagala puji to KAWASANA OPU, Aulataʼalana Sem! \q2 Bholiakamo Kanaan amembali bhatuana. \q1 \v 27 Sio-siomo Aulataʼala apekalalesaia mbooresana Yafet!\f + \fr 9:27 \fr*\fq Yafet: \fq*\ft Sarona Yafet aposiingi tee pogau Ibrani akomaʼana "apekalalesaia."\ft*\f* \q2 Bholiakamo incia amboore i nuncana manga kemana Sem tee bholiakamo Kanaan amembali bhatuana." \b \p \v 28 Nuh dhaangiapo adhadhi 350 tao sapadhana uwena mawa sumai. \v 29 Sumaimo, Nuh akawa umuruna 950 tao, kasiimpomo incia amate. \c 10 \s1 Tulatulana Manga Lipu Siwuluna Sem, Ham tee Yafet \sr 10:1-32 \p \v 1 Siimo siwuluna manga anana Nuh, sumai Sem, Ham tee Yafet. Sapadhana uwena mawa sumai, alaahirimo manga anana umane to manga incia. \s2 Siwuluna Yafet \li1 \v 2 Manga anana Yafet sumai: \li2 Gomer, Majuj, Madai, Yawan, Tubal, Mesekh, tee Tiras. \li1 \v 3 Manga anana Gomer sumai: \li2 Askenas, Rifat, tee Togarma. \li1 \v 4 Manga anana Yawan sumai: \li2 Elisa, Tarsis, Kitim tee Dodanim.\f + \fr 10:4 \fr*\fq Yawan...Kitim: \fq*\ft Manga saro mangenge sii atopake i nuncana sarona lipu siwuluna minaaka i Nuh (tee uka i aeati 2 i bhawo, tee \ft*\xt 1Taw. 1:5; 7\xt*). Satorosuna, atoburi tee saro moderena (Yawan: Yunani, Kitim: Siprus).\f* \v 5 (Minaaka i manga incia siimo apogaa-gaamo manga lipu momboorena i sakaaratea bhiwina tawo. Manga incia adhadhi i tanana karona manga, sumbesumbere tee pogauna manga, kaomu witinaina manga, tee lipuna manga.) \s2 Siwuluna Ham \li1 \v 6 Manga anana Ham sumai: \li2 Kus, Misraim, Put, tee Kanaan. \li1 \v 7 Manga anana Kus sumai: \li2 Seba, Hawila, Sabta, Raema, tee Sabtekha. \li1 Manga anana Raema sumai: \li2 Syeba tee Dedan. \p \v 8 Kus dhaangia anana uka sarona Nimrod, momembalina mia mokokuasana bhaa-bhaana i alamu. \v 9 O incia samia pande pekaose mobaranina rampaakanamo KAWASANA OPU. Siitumo sababuna, ipogauakana mia, "Mboomo Nimrod, samia pande pekaose mobaranina rampaakanamo KAWASANA OPU." \v 10 Auwalina pamarintana Nimrod aminaaka i Babel, Erekh, tee Akad, bhari-bharia i Tana Sinear. \v 11 Minaaka i tana sumai, incia alingka i Asyur, kasiimpo apabhangu kota Niniwe, Rehobot-Ir, Kalah, \v 12 tee Resen, i tanga-tangana Niniwe tee Kalah. Bhari-bharia sumai kota maoge. \b \li1 \v 13 Misraim akoanaakamo \li2 miana Ludim, miana Anamim, miana Lehabim, miana Naftuhim, \v 14 miana Patrusim, miana Kasluhim (minaaka i iwe siimo asalana miana Filistin), tee miana Kaftorim. \li1 \v 15 Kanaan akoanaakamo \li2 anana o sarona Sidon, anana tumpena, tee Het. \li2 \v 16 Siwuluna Kanaan mosagaanana sumai miana Yebusi, miana Amori, miana Girgasi, \v 17 miana Hewi, miana Arki, miana Sini, \v 18 miana Arwadi, miana Semari, tee miana Hamati. Kasiimpomo apogaa-gaamo manga kaomuna miana Kanaan sumai. \b \p \v 19 Potidhaana lipuna miana Kanaan amaewa minaaka i Sidon, aporope i Gerar sakawana i Gaza, kasiimpo aporope i Sodom, Gomora, Adma, tee Zeboim, sakawana i Lasa. \p \v 20 Siitumo siwuluna Ham mboomo sumbesumbere kaomuna, pogauna, tanana, tee lipuna. \s2 Siwuluna Sem \p \v 21 Alaahirimo uka manga anana to Sem, siitumo akana Yafet, o opu-opuana bhari-bharia siwuluna Eber. \li1 \v 22 Manga anana Sem sumai: \li2 Elam, Asyur, Arpakhsad, Lud, tee Aram. \li1 \v 23 Manga anana Aram sumai: \li2 Us, Hul, Geter, tee Mas. \li1 \v 24 Arpakhsad akoanaaka Selah, \li2 tee Selah akoanaaka Eber. \li1 \v 25 Eber akoanaaka rua mia umane. \li2 Sarona samia sumai Peleg,\f + \fr 10:25 \fr*\fq Peleg: \fq*\ft Maʼanana Peleg i nuncana pogau Ibrani "pogaati."\ft*\f* roonamo i zamanina manga kaomu i alamu sii apogaa-gaamo, tee sarona andina sumai Yoktan.\f + \fr 10:25 \fr*\fq Yoktan: \fq*\ft Atomataua uka tee saro Qahtan.\ft*\f* \li1 \v 26 Yoktan akoanaaka \li2 Almodad, Selef, Hazar-Mawet, Yerah, \v 27 Hadoram, Uzal, Dikla, \v 28 Obal, Abimael, Syeba, \v 29 Ofir, Hawila, tee Yoab. Bhari-bharia siwuluna Yoktan. \b \p \v 30 Tampa mbooresana manga incia amaewa minaaka i Mesa aporope i Sefar, siitumo gunu i sawetana timbu. \v 31 Siitumo siwuluna Sem mboomo kaomuna, pogauna, tanana, tee lipuna. \p \v 32 Jadi, sumaimo kaomuna manga anana Nuh mboomo siwuluna manga incia tee lipuna manga. Minaaka i manga incia sii apogaa-gaamo manga lipu i alamu sapadhana uwena mawa sumai. \c 11 \s1 Manara Babel \sr 11:1-9 \p \v 1 Wakutuu incia itu, bhari-bharia alamu saangu pogauna tee saangu manga oni. \v 2 I wakutuuna manga miana apadhaangia lingkaana i wetana timbu, manga incia apotibhaaka saangu tana rata i Tana Sinear kasiimpomo amboore iwe sumai. \p \v 3 Pogauna manga incia samia tee mosagaanana, "Mai takarajaa bhatu bata tee tatunua sampe amakaa." Bhatu bata sumai manga incia apakea mboomo kabholosina bhatu, sainamo mina tere mboomo kabholosina tana reo. \v 4 Pogauna manga incia uka, "Mai tabhangu saangu kota tee saangu manara o lolona akawea laiana. Mai tapeelo saro to karota, mamudhaakana ingkita inda tapogaa-gaa i saangua alamu. \p \v 5 Kasiimpo aumbamo KAWASANA OPU to akamata kota tee manara ibhanguna maanusia sumai. \v 6 KAWASANA OPU afirimanimo, "Satotuuna, manga incia sii saangu lipu tee saangu pogauna to bhari-bharia. Sii-sii siimpo apepuungia usahana manga. Inda mangengemo uka, manga incia bheakapoia akarajaa opeapo uka peeluana manga. \v 7 Maimo Ingkita tasapo tee tapakacaua pogauna manga mamudhaakana manga inda amaʼanaia pogauna samia tee sagaanana." \p \v 8 Mboomo sumai KAWASANA OPU apapogaa-gaaia manga minaaka iwe sumai i saangua bhawona alamu, tee manga incia aunto apabhangu kota sumai. \v 9 Sumaimo sababuna lipu incia sumai asarongiakea Babel,\f + \fr 11:9 \fr*\fq Babel: \fq*\ft Onina apokana tee pogau Ibrani mokomaʼanana "Apogeso-geso."\ft*\f* roonamo iwe sumai KAWASANA OPU apakacaua pogau saangua alamu tee minaaka iwe sumaimo KAWASANA OPU apapogaa-gaaia manga i saangua bhawona alamu. \s1 Siwuluna Sem \sr 11:10-26 \p \v 10 Siimo siwuluna Sem. Wakutuuna Sem akoʼumuru 100 tao, alaahirimo to incia Arpakhsad, rua tao sapadhana uwena mawa. \v 11 Sem akoʼumuru 500 tao uka sapadhana incia akoanaaka Arpakhsad, tee incia dhaangiapo akoanaaka uka manga anana umane tee bhawine. \p \v 12 Sapadhana Arpakhsad akoʼumuru 35 tao, alaahirimo to incia Selah. \v 13 Arpakhsad akoʼumuru 403 uka sapadhana incia akoanaaka Selah tee incia dhaangiapo akoanaaka uka manga anana umane tee bhawine. \p \v 14 Sapadhana Selah akoʼumuru 30 tao, alaahirimo to incia Eber. \v 15 Selah adhadhi 403 tao uka sapadhana incia akoanaaka Eber, tee incia dhaangiapo uka akoanaaka manga anana umane tee bhawine. \p \v 16 Sapadhana Eber akoʼumuru 34 tao, alaahirimo to incia Peleg. \v 17 Eber adhadhi 430 tao uka sapadhana incia akoanaaka Peleg, tee incia dhaangiapo uka akoanaaka manga anana umane tee bhawine. \p \v 18 Sapadhana Peleg akoʼumuru 30 tao, alaahirimo to incia Rehu. \v 19 Peleg adhadhi 209 tao uka sapadhana incia akoanaaka Rehu tee incia dhaangia akoanaaka uka manga anana umane tee bhawine. \p \v 20 Sapadhana Rehu akoʼumuru 32 tao, alaahirimo to incia Serug. \v 21 Rehu adhadhi 207 tao sapadhana incia akoanaaka Serug, tee incia dhaangia akoanaaka uka manga anana umane tee bhawine. \p \v 22 Sapadhana Serug akoʼumuru 30 tao, alaahirimo to incia Nahor. \v 23 Serug adhadhi 200 tao uka sapadhana incia akoanaaka Nahor, tee incia dhaangiapo akoanaaka uka manga anana umane tee bhawine. \p \v 24 Sapadhana Nahor akoʼumuru 29 tao, alaahirimo to incia Terah. \v 25 Nahor adhadhi 119 tao uka sapadhana incia akoanaaka Terah, tee incia dhaangia akoanaaka uka manga anana umane tee bhawine. \p \v 26 Sapadhana Terah akoʼumuru 70 tao, alaahirimo to incia talu ana mia umane, siitumo Abram, Nahor tee Haran. \s1 Siwuluna Terah \sr 11:27-32 \p \v 27 Siimo siwuluna Terah. Terah akoanaaka manga anana sumai: Abram, Nahor tee Haran. Kasiimpomo Haran akoanaaka anana, Lut. \v 28 Haran amate aporikana minaaka i Terah, amana, i tana laahiriana, i Ur i Babilonia. \v 29 Kasiimpomo Abram tee Nahor alosaaka bhawinena. Abram akawi tee Sarai, tee Nahor akawi tee Milka, anana bhawine Haran. Haran sumai amana Milka tee Yiska. \v 30 Sarai sumai akomba, inda akoana. \p \v 31 Terah alimba minaaka i kota Ur i Babilonia apobhawa-bhawa tee Abram o anana, Lut bin Haran o opuana, tee Sarai o maniana, sumai bhawinena Abram. Manga incia ahaejati alingka i Tana Kanaan, maka wakutuu akawa i Haran, manga incia uka amboore iwe sumai. \v 32 Terah akawa umuruna 205 tao, kasiimpo amatemo i kota Haran. \c 12 \s1 Abram (Nabii Ibrahim) Akembaia Aulataʼala \sr 12:1-9 \p \v 1 KAWASANA OPU afirimani i Abram, "Lingkamo minaaka i lipumu, minaaka i manga witinaimu, tee minaaka i bhanuana amamu, i lipu bhekususuakako. \q1 \v 2 Iaku bhekupamembaliko saangu lipu momaogena. \q2 Iaku bhekubarakatiko tee kupewau saromu amaoge. Ingkoo bheumembali barakati! \q1 \v 3 Iaku bhekubarakatia manga mia moemanina barakati to ingkoo, \q2 tee Iaku bhekutunda manga mia motundako. \q1 Rampaakanamo ingkoo, bhari-bharia lipu i alamu \q2 bheapotibhaaka barakati." \p \v 4 Sumaimo, Abram alingka, mboomo ifirimaniakana KAWASANA OPU i incia. Lut aose alingka tee incia. Abram akoʼumuru 75 tao i wakutuuna incia alimba minaaka i Haran. \v 5 Abhawea Sarai, bhawinena, tee Lut, pinoanana, tee sagala manga harataana tee manga mia ipotibhaakana i Haran alingka arope i Lipuna Kanaan. Kasiimpo akawamo manga i Tana Kanaan sumai. \p \v 6 Abram alingka alaloi lipu incia sumai sampe akawa i saangu tampana ibaadati i Sikhem, i puu maoge More.\f + \fr 12:6 \fr*\fq More: \fq*\ft Oni "More" i pogauna Ibrani akomaʼana "guru, haakimu, atawa modhawuakana kaudhaniaka." I zamanina Abram, mia kananeana alingka i tampa tee puu maoge mboo More sii to aemani kaadhari minaaka i haakimu atawa guru.\ft*\f* I wakutuu incia sumai miana Kanaan amboore i lipu incia sumai. \v 7 Kasiimpomo KAWASANA OPU apatiumbamo karona i Abram tee afirimani, "I siwulumu Iaku bhekudhawuaka lipu sii." Saanampuu Abram apabhangumo iwe sumai saangu tampa tunuana kurubani to KAWASANA OPU, mopadhana mopatiumbana karona i incia. \p \v 8 Minaaka i iwe sumai incia adhencu i tana gunu i weta timbu kota Bait-El, kasiimpomo apakaromo kemana i tanga-tangana kota Bait-El i weta i bhara tee kota Ai i weta i timbu. Incia apabhangu iwe sumai saangu tampa tunuana kurubani to KAWASANA OPU tee agoraakamo sarona KAWASANA OPU. \v 9 Sapadhana incia sumai Abram apalausakamo lingkaana tee abhose arope i Tana Negeb.\f + \fr 12:9 \fr*\fq Negeb: \fq*\ft Oni "Negeb" i pogauna Ibrani akomaʼana "salata." Negeb sumai i salata lipuna Israel i zamani sii-sii.\ft*\f* \s1 Abram (Nabii Ibrahim) i Mesir \sr 12:10-20 \p \v 10 Kasiimpomo amembalimo kasukara kaara i lipu incia sumai. Abram uka alingka i Mesir to amboore iwe sumai mboomo dhaga, roonamo amakaa mpuu kasukarana kaara i Tana Kanaan. \v 11 Wakutuuna incia amakasumo apesua i Mesir, incia apogaumo i Sarai, bhawinena, "Rangoa, kumataua ande ingkoo samia bhawine momakesana rouna. \v 12 Ancosala ande manga miana Mesir akamatako kasiimpo bheapogau, 'Siitumo bhawinena,' kasiimpomo manga incia bheapekamate iaku tee ataroaka ingkoo udhadhi. \v 13 Sababuna sumai, pogaumo mboo sii, ande ingkoo andiku, mamudhaakana manga incia apewauaku malape rampaakanamo ingkoo, tee inyawaku asalaamati roonamo ingkoo." \p \v 14 I wakutuuna Abram apesuamo i Mesir, manga miana Mesir akamata ande Sarai amakesa mpuu. \v 15 Manga kapala pagawena maligena Firaun uka akamata Sarai tee apuji-pujimea i aroana Firaun, rampaakanamo itu incia aalea abhawea i maligena Firaun. \v 16 Sumaimo Firaun apewaumo amalape i Abram rampaakanamo bhawine sumai tee adhawuakea gulumana bhembe, dumba, sapi, keledai umane tee bhawine, unta, tee manga bhatua umane tee bhawine. \p \v 17 Maka KAWASANA OPU apasapo hisabu i Firaun tee manga mia i maligena tee katunda momakaana mpuu roonamo Sarai, bhawinena Abram sumai. \v 18 Kasiimpomo Firaun akembamo Abram tee apogau, "Ingkoo ugau-gauaku! Pokia inda upaumbaaku ande incia bhawinemu? \v 19 Pokia ingkoo upogau, 'Incia witinaiku,' sabutuna iaku kualamea to kupamembalia bhawineku? Sii-sii, alea bhawinemu sii tee lingkamo!" \v 20 Kasiimpomo Firaun adhawumo parinta i manga miana to apalimba Abram, Sarai bhawinena, tee sagala giu pewauana. \c 13 \s1 Abram (Nabii Ibrahim) tee Lut Apogaa \sr 13:1-18 \p \v 1 Saanampuu alingkamo Abram minaaka i Mesir arope i Tana Negeb apobhawa tee bhawinena tee sagala giu pewauana. Lut uka apobhawa tee incia. \v 2 Abram arangkaea mpuu: kadhambaaka, pera, tee bulawana abhari mpuu. \v 3 Incia apalausakamo lingkaana minaaka i saangu tampa akawa i tampa mosagaanana; minaaka i Tana Negeb aporope i Bait-El, kasiimpo akawa i tanga-tangana Bait-El tee Ai, i tampa i piamo itu incia apakaro kemana \v 4 tee i tampa i piamo itu incia apakaro tampa tunuana kurubani. Iwe siitu Abram agoraakamo sarona KAWASANA OPU. \p \v 5 Lut, molingkana apobhawa tee Abram, uka dhaangia tee gulumana bhembena, dumba, sapi, tee pia-pia angu kema. \v 6 Rampaakanamo itu, indamo akawa rumpu i lipu incia sumai to manga incia ambooresia apobhawa-bhawa. Harataana manga abhari, sabutuna manga incia inda amembali amboore apobhawa-bhawa. \v 7 Kasiimpomo amembalimo posalamaʼana i tanga-tangana manga gembala kadhambaakana Abram tee manga gembala kadhambaakana Lut. (I wakutuu incia sumai manga miana Kanaan tee miana Feris dhaangiapo amboore i lipu incia sumai.) \p \v 8 Apogau Abram i Lut, "Kuemani mpuu bholi amembali posalamaʼana i tanga-tangana iaku tee ingkoo, tee i tanga-tangana gembalaku tee gembalamu, roonamo ingkita sii tapowitinai. \v 9 Bhari-bharia tana ikamatamu sii amembali upilia to mbooresamu. Maimo ingkita tapogaa. Ande upili umboore i weta kaai, sumaimo bhekulingka i weta kaana. Ande upili i weta kaana, sumaimo bhekulingka i weta kaai." \p \v 10 Lut uka apatinda potontona. Incia akamata ande saangua Mbolonga Yordan sakawana i Zoar akouwe tee amalape, mboomo inawuna KAWASANA OPU, mboomo Tana Mesir. (Siitumo kadhaangiana wakutuuna indapo KAWASANA OPU apabinasa Sodom tee Gomora.) \v 11 Sababuna itu Lut apili to karona saangua Mbolonga Yordan, kasiimpomo Lut abhose i weta timbu. Mboomo sumai manga incia apogaa samia tee mosagaanana. \v 12 Abram amboore i Tana Kanaan, tee Lut amboore i tanga-tangana manga kota i mbolonga sumai. Incia apapinda kemana sampe amakasu i kota Sodom. \v 13 Teemo uka miana Sodom amadhaki tee akodosa mpuu i aroana KAWASANA OPU. \p \v 14 Sapadhana Lut apogaa tee Abram, afirimanimo KAWASANA OPU i Abram, "Patindaia potontomu minaaka i tampa kakaroamu itu, tee uilingia i weta napa, salata, timbu, tee bhara, \v 15 roonamo bhari-bharia lipu ikamatamu itu bhekudhawuakako tee siwulumu sampe saʼumurua. \v 16 Iaku bhekupamembalia siwulumu mboomo ngawuna tana kabharina. Apokana tee samia inda amembali agagari ngawuna tana, mboo sumai uka siwulumu inda bheamembali atogagari. \v 17 Makanumo, lingkaisia lipu sumai apokana kaaratena tee kaewana, roonamo i ingkoomo Iaku bhekudhawuakea." \p \v 18 Abram uka apadhencua kemana kasiimpo amboore i saripina manga puu maoge i Mamre, inda amaridho minaaka i Hebron. Iwe sumai incia apabhangu saangu tampa tunuana kurubani to KAWASANA OPU. \c 14 \s1 Abram (Nabii Ibrahim) Amangantaloakea manga Raja i Timbu tee Atulungi Lut \sr 14:1-16 \p \v 1 I zamani incia sumai, Amrafel rajana Sinear, Ariokh rajana Elasar, Kedorlaomer rajana Elam, tee Tideal rajana Goyim \v 2 apadhaangia potimbea abhali Bera rajana Sodom, Birsya rajana Gomora, Syinab rajana Adma, Syeber rajana Zeboim, tee rajana Bela (isarongiaka uka Zoar). \v 3 Bhari-bharia raja isarongiaka moʼaahirina sii aposaangu tee aromusaka suludaduna manga i Mbolonga Sidim siitumo Tawo Mate. \v 4 12 tao kangengena lima mia raja sumai ataʼati i Raja Kedorlaomer, maka i tao 13 taona manga aewangimo raja sumai. \p \v 5 I 14 taona, alingkamo Raja Kedorlaomer apobhawa tee manga raja mopoosena tee incia to apotimbe. Kasiimpo manga incia amangantaloaka manga miana Refaim i Asterot Karnayim, manga miana Zuzim i Ham, manga miana Emim i Syawe-Kiryataim, \v 6 tee manga miana Hori i tana gunu manga incia isarongiaka Seir, akawa i El-Paran, i bhiwina tana matuu. \v 7 Kasiimpo manga ambuli aumbati En-Mispat (isarongiaka uka Kades), tee amangantaloaka saangua lipuna miana Amalek tee uka miana Amori momboorena i Hazezon-Tamar. \p \v 8 Kasiimpo alimbamo rajana Sodom, rajana Gomora, rajana Adma, rajana Zeboim, tee rajana Bela (isarongiaka uka Zoar). Manga incia aʼatoro manga suludaduna to apobhali tee manga musuna i Mbolonga Sidim. \v 9 Iwe sumai manga incia aewangi Kedorlaomer rajana Elam, Tideal rajana Goyim, Amrafel rajana Sinear, tee Ariokh rajana Elasar. Pata mia raja aewangi lima mia raja. \v 10 Mbolonga Sidim sumai tampa mobukeakana tee sumuna mina tere. Wakutuuna manga rajana Sodom tee Gomora apalaiaka karona, sagaa minaaka i manga incia asindoli iwe sumai, sainamo sagaa modhadhina apalaiaka karona i tana gunu. \v 11 Manga raja moosena Raja Kedorlaomer arampasi sagala harataa pewauana Sodom tee Gomora tee sagala giuna kinande, kasiimpo alingka. \v 12 Manga incia uka abhawa Lut, pinoanana Abram, tee harataana pewauana, roonamo incia amboore i Sodom. \p \v 13 Kasiimpo sala samia itaangina pata mia raja sumai amembali apalaiaka karona aumba apoaro tee Abram, miana Ibrani sumai, tee apaumbaakea hali incia sumai i incia. I wakutuu incia sumai, Abram amboore i saripina manga puu maoge pewauana Mamre, miana Amori, witinaina Eskol tee Aner, manga sabhangkana aposaangu tee Abram. \v 14 Wakutuu Abram arango ande pinoanana atotaangi, aromusakamea manga mia iparacaeana, siitumo manga incia molaahirina i bhanuana, 318 mia kabharina, kasiimpo apajeremo musuna akawea i Dan. \v 15 Abram abage manga bhatuana amembali pia-pia pasukana to abhali musuna i wakutuu malo. Manga incia amangantaloaka musuna tee apajerea akawea i Hoba, i sawetana napa kota Damsyik. \v 16 Sagala harataa pewauana abhawea apambulia, tee uka Lut, pinoanana, tee harataa pewauana, tee manga bhawine tee manga mia sagaanana. \s Pokawaana Abram (Nabii Ibrahim) tee Raja Malkisedik \sr 14:17-24 \p \v 17 Sapadhana Abram ambuli minaaka i amangantaloaka Raja Kedorlaomer tee manga raja mopobhawana tee incia, sumaimo raja Sodom alimba alingka apakawaakea i Mbolonga Syawe (isarongiaka uka Mbolonga Raja). \p \v 18 Kasiimpomo aumbamo uka Malkisedik, rajana Salem,\f + \fr 14:18 \fr*\fq Salem: \fq*\ft Salem sumai apokana tee kota Yerusalem.\ft*\f* abhawa roti tee angguru. Incia satotuuna o imamuna Aulataʼala Momalanga. \v 19 Incia aemaniaka barakati to Abram, pogauna, \b \q1 "Abarakatikomo Abram minaaka i Aulataʼala Momalanga, \q2 mopadhaangiana laiana tee alamu. \q1 \v 20 Sagala puji to Aulataʼala Momalanga, \q2 mopadhana mopasaraakana manga musumu i nuncana limamu." \b \p Kasiimpomo Abram adhawuakamo i incia sapersapulu\f + \fr 14:20 \fr*\fq sapersapulu: \fq*\ft Saangu minaaka i sapulu angu, apokana tee sapulu parasee (10%).\ft*\f* minaaka i sagala harataa pewauana sumai. \p \v 21 Apogaumo raja Sodom i Abram, "Alea to karomu bhari-bharia harataa pewauana sumai, maka dhawuakaaku manga mia lipuku sumai." \p \v 22 Maka apogau Abram i raja Sodom, "Iaku padhamo kusumpa i KAWASANA OPU, Aulataʼala Momalangana, Mopadhaangiana laiana tee alamu, \v 23 ande iaku inda bhekuala opea-opea minaaka i ingkoo, satake kambari atawa talina sandalimu, mamudhaakana somba ara upogau, 'Iaku sii padhamo kupewau Abram arangkaea.' \v 24 Iaku inda bhekuala manga opea uka tabeana opea mopadhana ikandena atawa ipakena manga mia mangura mopobhawana tee iaku. Sainamo to manga sabhangkaku Aner, Eskol, tee Mamre, taroakamea manga aala dhawuna sumbesumbere." \c 15 \s1 Pojanjiana Aulataʼala tee Abram (Nabii Ibrahim) to Siwuluna \sr 15:1-21 \p \v 1 Sapadhana sagala giu kajadia incia sumai, aumbamo Firimanina KAWASANA OPU i Abram i nuncana saangu pokamata, \b \q1 "Bholi maeka, Abram! Iakumo peulusamu. \q2 Fahalamu bheamaoge mpuu." \b \p \v 2 Alawanimo Abram, "E Rajaku KAWASANA OPU, opea o faʼedana ande Ingkoo udhawuaku fahala? Sampe sii-sii iaku indapo tee anaku, tee bhemoalana tinaurakana bhanuaku soomo Eliezer, miana Damsyik sumai." \v 3 Pogaumo Abram uka, "Satotuuna, Kawasana Opu indapo udhawuaku siwulu, sabutuna bhatua molaahirina i bhanuaku bhemoalana tinaurakaku." \v 4 Maka aumbamo firimanina KAWASANA OPU i incia mboo sii, "Mencuana mia incia siitu bhemoalana tinaurakamu, tabeana anamu karomu bhemoalana tinaurakamu." \v 5 Kasiimpomo Incia abhawea Abram alimba tee afirimani, "Potingaramo i laiana tee gagaria manga kalipopo ande ingkoo membali ugagaria." Firimanina i incia, "Mboomo sumai kabharina siwulumu naile itu." \v 6 Kasiimpomo aparacaeamo Abram i KAWASANA OPU, tee hali incia sumai agagariakamea to incia to kabanara.\f + \fr 15:6 \fr*\fq kabanara: \fq*\ft Nabii Ibrahim abanara, ataʼati, tee amakate (oni Ibrani: \ft*\it tsadiq\it*) mencuana kabholosina to amalana, sainamo rampaakanamo incia aparacaea opea ijanjiakana Aulataʼala to incia.\f* \p \v 7 Incia afirimani uka i Abram, "Iakumo KAWASANA OPU, mobhawana ingkoo ulimba minaaka i Ur di Babilonia to modhawuakana lipu sii i ingkoo to amembali pewauamu." \p \v 8 Pogaumo Abram, ""E Rajaku KAWASANA OPU, tuaapa kumataua ande lipu sii bheamembali pewauaku?" \p \v 9 Firimanina KAWASANA OPU i incia, "Alamo to Iaku sambaa sapi bhawine akoʼumuru talu tao, sambaa bhembe bhawine akoʼumuru talu tao, sambaa dumba umane akoʼumuru talu tao, sambaa anana manu-manu bhokuru, tee sambaa anana manu-manu jarajara." \v 10 Kasiimpo Abram alingka aalamo bhari-bharia sumai to KAWASANA OPU, awetaia manga kadhambaaka membali rua weta, kasiimpomo adhikaia weta saanguna apoaro tee mosagaanana.\f + \fr 15:10 \fr*\fq awetaia manga kadhambaaka membali rua weta: \fq*\ft Mboo sumaimo manga mia i zamanina Ibrahim asumpa to saangu pojanjiana.\ft*\f* Maka manu-manu inda awetaia rua weta. \v 11 Wakutuu manu-manu bunia asampa i bhawona dagi isumbele sumai, Abram uka asioa. \p \v 12 Wakutuuna matanaeo apepuumo asoo, Abram atokole mpuu. Saanampuu kagalapu motomaeka mpuu akumutia. \v 13 Kasiimpo KAWASANA OPU afirimani i Abram, "Mataua tee tandaia, ande siwulumu bheamembali dhaga i lipu mencuana lipuna manga. Manga incia bheapabhatuaia tee apanarakaaia 400 tao kangengena. \v 14 Maka sumaimo, lipu mopabhatuana manga incia bhekuhukumua, tee sapadhana sumai manga incia bhealimba abhawa harataana mobharina. \v 15 Sainamo dhadhimu bheamembali mboo sii: ingkoo bheumate tee umasanaamo tee bheutokoburu umancuanamo mpuu. \v 16 Siwulumu bheamboore i lipu sumai sakawana i pata tapina, dhaampomo opua itoputuna bheambuli iwe sii, roonamo dosana miana Amori\f + \fr 15:16 \fr*\fq miana Amori: \fq*\ft Sarona to bhari-bharia mia i Tana Kanaan (Tana Palestina i zamani mangenge --kamata \ft*\xt 1Sa. 7:14\xt*). Sapadhana apamondo manga dosana, sumaimo tanana manga incia bheidhawuakana i miana Israel.\f* indapo akawa katamona sabutuna indapo afaraluu kuhukumua." \p \v 17 Sapadhana matanaeo asoomo tee eo amembalimo agalapu, saanampuu atiumbamo saangu dhalika mokowaa mokoombuna tee oboro mokarore-rorena alalo i tanga-tangana manga kadhodhona dagi sumai. \v 18 I eo incia sumai uka KAWASANA OPU apojanjimo tee Abram, firimanina, "I siwulumu kudhawuakea lipu incia sii, pepuu minaaka i Umala Mesir akawea i umala maoge, sumaimo Umala Efrat, \v 19 siitumo tanana miana Keni, miana Kenas, miana Kadmon, \v 20 miana Het, miana Feris, miana Refaim, \v 21 miana Amori, miana Kanaan, miana Girgasi, tee miana Yebus." \c 16 \s1 Siti Hajar tee Laahiriana Ismail \sr 16:1-16 \p \v 1 Sarai, bhawinena Abram, inda uka apalaahiri siwuluna to Abram. Maka incia dhaangia samia bhatua bhawine, miana Mesir, o sarona Hajar. \v 2 Apogaumo Sarai i Abram, "Kamatea, KAWASANA OPU padhamo atutubhi kadhumaku to kupalaahiri anaana. Kawimo tee bhatuaku, incema mataua kumembali kupotibhaaka anaana minaaka i incia." \p Abram aperangoia pogauna Sarai. \v 3 Kasiimpo Sarai, bhawinena Abram, abhawa Hajar, bhatuana, miana Mesir sumai, tee adhawuakamea i Abram, umanena, to apamembalia bhawinena. I wakutuu incia sumai, Abram padhamo amboore i Tana Kanaan sapulu tao kangengena. \v 4 Abram uka aporomu tee Hajar, kasiimpo abhawa-bhawamo bhawine sumai. \p Wakutuu Hajar amataua ande incia abhawa-bhawa, incia apandaʼente Sarai, opuna. \v 5 Kasiimpo Sarai apogaumo i Abram, "Kahina ipotibhaakaku sii satotuuna rampaakanamo ingkoo! Iaku inciamo modhawuko bhatuaku i sangoamu, maka siimpomo mpuu amataua ande incia abhawa-bhawa, incia apandaʼenteakumo. Maasangia KAWASANA OPU amembali Haakimu i tanga-tangaku tee ingkoo, incema mosalana." \p \v 6 Pogaumo Abram i Sarai, "Satotuuna, bhatuamu sumai dhaangia i nuncana kuasamu. Pewaumea incia mboomo opea ikamatamu amalape." Saanampuu, Sarai apisakimo Hajar; sabutuna apalaiakamea. \p \v 7 Kasiimpomo, malaaʼekatina KAWASANA OPU apokawaakea inda maridho minaaka i saangu matana uwe i tana matuu, i saripina dhala moporopena i Syur. \v 8 Apogaumo, "E Hajar, bhatuana Sarai, minaaka iapai ingkoo tee bheulingka iapai?" \p Alawanimo bhawine sumai, "Iaku kupalaiaka karoku minaaka i Sarai, opuku." \p \v 9 Apogaumo malaaʼekatina KAWASANA OPU i incia, "Mbulimo i opumu tee tungkumo i tambena kuasana." \v 10 Apogaumo uka malaaʼekatina KAWASANA OPU i incia, "Iaku bhekupewau siwulumu abhari mpuu, sampe indamo atogagari kabharina." \p \v 11 Sapadhana sumai, malaaʼekatina KAWASANA OPU apogaumo i incia, \b \q1 "Ingkoo tangasaana ubhawa-bhawa \q2 tee ingkoo bheupalaahiri samia anaana umane. \q1 Sarongiakea Ismail,\f + \fr 16:11 \fr*\fq Ismail: \fq*\ft I nuncana pogau Ibrani, saro sii maʼanana "Aulataʼala arango" (kamata uka \ft*\xt Bhaa. 17:20; 21:17\xt*).\f* \q2 roonamo KAWASANA OPU padhamo arangoa pekeena kanarakaamu. \q1 \v 12 Incia bheamembali mia o dhadhina mboomo keledai maila.\f + \fr 16:12 \fr*\fq Mboomo keledai maila: \fq*\ft Sifatuna abebasi, maridho minaaka i tampana mia bhari, tee apekalingka-lingka (kamata \ft*\xt Ayb. 39:8-11\xt*).\f* \q2 Limana bheabhali incema-incemapo uka, tee o limana samia-samia bheabhali incia. \q1 Incia bheamboore apogera-gera tee bhari-bharia manga witinaina." \b \p \v 13 Kasiimpomo Hajar aabha i nuncana ngangarandana, "Atotuu iaku padhamo kukamata KAWASANA OPU momaheruakaaku?" Sabutuna sumai, incia asarongiakea KAWASANA OPU mopadhana apogau tee incia mboo sii kooni, "Ingkoomo Aulataʼala Momaheruakaaku." \v 14 Siitumo sababuna sumu incia sumai asarongiakea Lahai-Roi\f + \fr 16:14 \fr*\fq Lahai-Roi: \fq*\ft I nuncana pogau Ibrani saro sii maʼanana "Incia Modhadhina, Momaheruakaaku."\ft*\f*, o tampana i tanga-tangana Kades tee Bered. \p \v 15 Kasiimpo Hajar apalaahiri samia anaana umane to Abram, tee Abram asarongiakea anaana ipalaahirina Hajar sumai Ismail. \v 16 Abram akoʼumurumo 86 tao wakutuuna Hajar apalaahiri Ismail to incia. \c 17 \s1 Tandakia Mboomo Tanda Pojanjiana Aulataʼala tee Nabii Ibrahim \sr 17:1-27 \p \v 1 Wakutuuna Abram akoʼumurumo 99 tao, KAWASANA OPU apatiumbaakamo karona i incia tee afirimani i incia, "Iakumo Aulataʼala Mokokuasana, dhadhimo i aroaku inda tee momadhakina. \v 2 Iaku bhekupadhaangia pojanjia tee ingkoo, tee Iaku bhekupewau siwulumu abhari mpuu." \p \v 3 Saanampuu asujumo Abram. Kasiimpomo Aulataʼala afirimani i incia, \v 4 "Minaaka i Iaku, siimo pojanjiaku tee ingkoo: Ingkoo bheumembali ama to manga lipu bhari. \v 5 Saromu mencuanamo Abram, tabeana Ibrahim,\f + \fr 17:5 \fr*\fq Ibrahim: \fq*\ft I nuncana pogau Ibrani (Ibrani: \ft*\it Abraham\it*), aipomo saro sii akomaʼana "opu-opuana manga lipu."\f* roonamo Iaku padhamo kupamembaliko ama to bhari lipu. \v 6 Iaku bhekupamembaliko ukoana-ana koopu-opua abhari mpuu. Minaaka i ingkoo bhekupamembalia manga lipu, tee manga raja bheaumba minaaka i siwulumu. \v 7 Iaku bhekupasahamea pojanjiaku i tanga-tangata, Iaku tee ingkoo tee siwulumu naile itu, torotorosu amembali saangu pojanjia molagina saʼumurua, siitu ande Iaku bhekumembali Aulataʼalamu tee Aulataʼala siwulumu. \v 8 I karomu tee manga siwulumu naile itu bhekudhawuakea lipu sii tampana umboore mboomo dhaga, sumaimo bhari-bharia Tana Kanaan, membali saangu pewauamu saʼumurua. Iaku uka bhekumembali Aulataʼalana manga incia." \p \v 9 Firimanina Aulataʼala uka i Ibrahim, "Minaaka i ingkoo, tabeana ukeniakea malape pojanjiaku, malape ingkoo atawa siwulumu naile itu saʼumurua. \v 10 O siimo pojanjiaku to ikeniakamu matangka, pojanjia i tanga-tangata, Iaku tee ingkoo tee manga siwulumu naile itu: Bhari-bharia umane i tanga-tangamiu tabeana atotandaki.\f + \fr 17:10 \fr*\fq atotandaki: \fq*\ft I Tana Wolio sii-sii, mia uka apogau "apaisilamua".\ft*\f* \v 11 Ingkomiu tabeana utotandaki, tee incia itu bheamembali tanda pojanjiaku i tanga-tangata, Iaku tee ingkomiu. \v 12 Satorosuna, bhari-bharia anaana umane mokoʼumuruna walu eo i tanga-tangamiu tabeana utandakia. Adati incia sii atopewau mencuana soo to bhari-bharia umane siwulumiu karomiu, maka uka to manga umane ipalaahirina minaaka i bhatua i bhanuamiu tee uka manga bhatua ialimiu minaaka i mia dhaga tee moomini mencuana siwulumiu. \v 13 Anaana umane molaahirina i bhanuamiu atawa ialimiu tee doi tabeana utandakia. Mboo siimo pojanjiaku i nuncana karomu bheatandaia pojanjia sii alagi saʼumurua. \v 14 O umane inda mototandakina, siitumo inda atodhodho kulina tabeana apabinasea minaaka i tanga-tanga lipuna. Incia amalinguakamea pojanjiaku." \p \v 15 Kasiimpomo Aulataʼala afirimani i Ibrahim, "To Sarai, bhawinemu, bholimo usarongiakea pendua tee sarona Sarai, tabeana Sarah,\f + \fr 17:15 \fr*\fq Sarah: \fq*\ft I nuncana pogau Ibrani, saro sii akomaʼana "anana bhawine raja."\ft*\f* siitumo sarona mobhaauna. \v 16 Iaku bhekubarakatia, tee alaloi incia uka Iaku bhekudhawuakako samia anaana umane. Iaku bhekubarakatia, tee incia bheamembali inana manga lipu. Manga rajana lipu bheaumba minaaka i siwuluna." \p \v 17 Kasiimpo asujumo Ibrahim tee apotawa tee apogau i nuncana ngangarandana, "Buaka amembali samia umane mokoʼumuruna 100 tao akoanaakamo samia anaana? Amembali buaka Sarah, mokoʼumuruna 90 tao, apalaahiri anaana?" \v 18 Kasiimpo apogaumo Ibrahim i Aulataʼala, "A, sio-siomo Ismail alaenga adhadhi i aroamu!" \p \v 19 Firimanina Aulataʼala, "Satotuuna Sarah, bhawinemu, bheapalaahirimo samia anaana umane to karomu. Usarongiakea incia Ishak.\f + \fr 17:19 \fr*\fq Ishak: \fq*\ft I nuncana pogau Ibrani, saro sii akomaʼana "incia apotawa."\ft*\f* Iaku bhekupasahamea pojanjiaku tee incia amembali saangu pojanjia saʼumurua to siwuluna. \v 20 Sainamo to Ismail, Iaku padhamo kurangoa iemanimu. Satotuuna, Iaku bhekubarakatia tee kupamembalia akoana-ana koopu-opua tee kupamembalia siwuluna abhari mpuu. Incia bheamembali opuana minaaka i sapulu rua mia raja, tee Iaku bhekupamembalia saangu lipu momaoge. \v 21 Maka pojanjiaku bhekupatotapuakea tee Ishak, ipalaahirina Sarah to ingkoo i wakutuu mboo sii i tao moumbana." \v 22 Sapadhana afirimani i Ibrahim, Aulataʼala uka abholimea. \p \v 23 Kasiimpomo Ibrahim akembamo Ismail, anana, tee bhari-bharia mia molaahirina i bhanuana, tee uka bhari-bharia mia ialina tee doi -- bhari-bharia umane i tanga-tangana antona bhanuana. I eo incia sumai uka, incia adhodhomea kulina to atandaki manga incia, mboomo ifirimaniakana Aulataʼala i incia. \v 24 Ibrahim akoʼumuru 99 tao i wakutuuna atotandaki, \v 25 sainamo Ismail, anana, akoʼumuru 13 tao wakutuuna atotandaki. \v 26 I eo incia sumai uka, Ibrahim tee Ismail, anana, atotandaki. \v 27 Bhari-bharia umane modhaangiana i bhanuana, malape molaahirina i bhanuana atawa ialina tee doi minaaka i mia dhaga, atotandaki apobhawa-bhawa tee incia. \c 18 \s1 Aulataʼala Apenduamo Ajanji to Adhawuaka Samia Anana Umane i Nabii Ibrahim \sr 18:1-15 \p \v 1 KAWASANA OPU apatiumbaakamo karona i Ibrahim i saripina manga puu maoge Mamre tangasaana incia auncura i bhambana kemana i wakutuuna eo amasodho. \v 2 Wakutuuna incia aangka rouna tee atilikia, atiumbamo talu mia akakaro apoaro i incia. Asadari hali incia sumai, abuntulimo incia minaaka i bhambana kemana apokawaaka manga incia kasiimpomo asuju tee ahoromatia. \p \v 3 Pogauna, "E manga opuku, ande usaronaka bhatuamiu alaenga, bholi soo ulalo mboo sumai uka. Kuemani manga opuku siipo i bhanuana bhatuamiu. \v 4 Uwe bheaalaakea sakawana, kasiimpomo manga opu ubhanui aemiu tee aponiunto i tambena puu incia sii. \v 5 Bhatua uka bhekubhawa saidhe kinande mamudhaakana amatangka pendua bukumiu roonamo manga opu uumbamo usolo bhatuamiu sii. Sapadha incia sumai, siimpomo manga opu upalausakamo lingkaamiu." \p Pogauna manga, "Malape, pewaumea mboomo ipogauakamu." \p \v 6 Ibrahim lausakamo apesua i nuncana kema apokawaaka Sarah tee apogau, "Pekadhei, alamo talu ganta tarigu momalapena! Kusoa tee karajaaia roti malimbu." \p \v 7 Kasiimpomo Ibrahim abuntuli i tampana gulumana sapina, aalamo sambaa anana sapi momalompona tee momalapena dagina kasiimpo apasaraakaakea i bhatuana, lausaka akarajaaia. \v 8 Sapadhana incia sumai Ibrahim abhawamo susu mokonte, uwena susu, tee anana sapi mopadhana ikarajaana sumai, kasiimpo apatalea i aroana manga mia sumai. Tangasaana manga moumbana akande i tambena puu sumai, Ibrahim akakaro i saripina to alaiania. \p \v 9 Kasiimpomo manga incia aabhamo, "Iapaimo o Sarah, bhawinemu?" \p Lawanina, "Iwe sumai, i nuncana kema." \p \v 10 Apogaumo samia minaaka i manga incia, "Tao iaroa Iaku bhekumbuli pendua i ingkoo, tee i wakutuu incia sumai Sarah, bhawinemu, akoanaakamo samia anaana umane." \p Hali incia sumai arangoa Sarah minaaka i bhambana kema i talikuna Ibrahim. \v 11 I wakutuu incia sumai, Ibrahim tee Sarah amancuanamo tee akoʼumurumo mpuu, Sarah uka indamo akawea bulana. \v 12 Roonamo itu apotawamo Sarah i nuncana ngangarandana tee apogau, "Mboona bhekubirahi sainamo iaku kumancuanamo tee opuku amancuanamo uka?" \p \v 13 Kasiimpomo afirimanimo KAWASANA OPU i Ibrahim, "Apokia Sarah apotawa tee apogau, 'Totuu mboona iaku bhekupalaahiri anaana, sainamo iaku kumancuanamo mboo sii?' \v 14 Dhaangia mboona manga giu inda momembalina to KAWASANA OPU? I wakutuu padhamo ipatotapuaka, siitumo tao iaroa, Iaku bhekumbuli pendua i ingkoo, tee Sarah akoanaakamo samia anaana umane." \p \v 15 Sarah amaeka. Roonamo sumai incia apesapu, pogauna, "Iaku inda kupotawa." \p Maka Kawasana Opu alawania, "Inda, ingkoo utotuu upotawa!" \s1 Doʼa safaʼatina Nabii Ibrahim to Sodom \sr 18:16-33 \p \v 16 Kasiimpomo manga mia sumai abhose minaaka iwe sumai tee apotonto i weta i Sodom. Ibrahim alingka apoose to abhawa manga incia. \v 17 KAWASANA OPU afirimanimo, "Iaku inda bhekubuniaka opea bheipewauku sii minaaka i Ibrahim, \v 18 roonamo incia bheamembali saangu lipu maoge tee amakaa, tee rampaakanamo incia bhari-bharia lipu i alamu bheapotibhaaka barakati. \v 19 Iaku padhamo kupili incia mamudhaakana aparintangiaka manga anana tee siwuluna to aose dhalana KAWASANA OPU, tee apewau mototuuna tee kaʼadili. Tee ande mboo sumai, Iaku bhekupamandoa opea mopadhana ijanjiakaku i Ibrahim." \p \v 20 Kasiimpomo KAWASANA OPU afirimani, "Peencina to Sodom tee Gomora amaoge mpuu, tee dosana manga amatamo mpuu. \v 21 Iaku bhekuumba to kukamata opea ipewauna manga atotuu apokana tee pekeena mokawana i Iaku atawa inda. Iaku gauku kumataua." \p \v 22 Kasiimpo, abhalilimo rua mia malaaʼekatina sumai minaaka iwe sumai tee alingka aporope i Sodom, maka Ibrahim dhaangiapo akakaro i aroana KAWASANA OPU. \v 23 Kasiimpo Ibrahim aumba apasari tee apogau, "Pokia buaka Ingkoo bheupabinasa mia mobanara apobhawa tee mia mokodosa? \v 24 Ande dhaangia 50 mia mobanara i nuncana kota sumai, mboona Ingkoo bheupabinasa tampa incia sumai tee inda uʼamponia roonamo 50 mia mobanara modhaangiana i nuncana? \v 25 Amaridho mpuu to Kawasana Opu upewau hali incia sumai, upekamate mia mobanara apobhawa tee mia mokodosa, sabutuna ande mboo sumai, mia mobanara sumai upapokanea tee mia mokodosa. Amaridho mpuu to Kawasana Opu upewau hali incia sumai! Amaridho mpuu to Haakimuna saangua alamu inda bheupewau adili!" \p \v 26 Firimanina KAWASANA OPU, "Ande kupotibhaaka 50 mia mobanara i kota Sodom, sumaimo Iaku bhekuʼamponia saangua tampa incia sumai roonamo manga incia." \p \v 27 Apogaumo Ibrahim uka, "Satotuuna iaku kupabaraniaka karoku kupogau i Kawasana Opu, moomini iaku soomo ngawu tee rapu. \v 28 Ande akura 5 mia minaaka 50 mia mobanara sumai, mboona Ingkoo bheupabinasa bhari-bharia kota sumai?" \p Firimanina, "Ande kupotibhaaka iwe sumai 45 mia, Iaku inda bhekupabinasea." \p \v 29 Ibrahim apogaumo uka i incia, "Ande upotibhaaka 40 mia iwe sumai?" \p Firimanina, "Roonamo 40 mia sumai, Iaku inda bhekupewaua." \p \v 30 Apogaumo Ibrahim, "Bholimo ancosala Kawasana Opu uʼamara ande iaku kupogau uka, tuaapa ande upotibhaaka iwe sumai 30 mia?" \p Firimanina, "Ande kupotibhaaka iwe sumai 30 mia, Iaku inda bhekupewau hali incia sumai." \p \v 31 Apogaumo Ibrahim, "Satotuuna iaku kupabaranimo karoku kupogau i Kawasana Opu. Tuaapa ande upotibhaaka iwe sumai 20 mia?" \p Firimanina, "Roonamo 20 miana sumai, Iaku inda bhekupabinasea." \p \v 32 Apogaumo Ibrahim, "Bholimo ancosala Kawasana Opu uʼamara ande iaku kupogau sampearo sii uka. Tuaapa ande upotibhaaka iwe sumai 10 mia?" \p Firimanina, "Roonamo 10 miana sumai, Iaku inda bhekupabinasea." \p \v 33 Sapadhana afirimani i Ibrahim, KAWASANA OPU abholimea tampa incia sumai, kasiimpomo Ibrahim uka ambuli i tampa mbooresana. \c 19 \s1 Sodom tee Gomora Apabinasea tee Lut Apasalaamatia \sr 19:1-29 \p \v 1 Rua miaia malaaʼekati sumai akawamo i Sodom i wakutuuna konowia. I wakutuu incia sumai Lut tangasaana akatoro-toro i bhambana lawana Sodom. Wakutuuna Lut akamata manga incia, akakaromo incia alingka apepagoa manga, kasiimpomo asuju. \v 2 Pogauna, "Manga opu, kuemani siipo i bhanuana bhatuamiu sii, pomalopo tee bhanuipea aemiu manga opu. Naile saeona manga opu umembali upalausaka lingkaamiu." \p Lawanina manga incia, "Inda faraluu umaheru, roonamo ingkami bhetapomalo i tanalapa." \p \v 3 Maka roonamo Lut aemani mpuu, rua miaia sumai asiimo tee apesua i bhanuana. Incia alaiania tee atunu roti inda mokoragi, kasiimpo manga akandemo. \v 4 Maka indapo manga akole, manga umane minaaka i bhari-bharia tapana kota Sodom, minaaka i momangurana sampe mancuana, aumba alibu bhanua sumai. \v 5 Manga incia akembamo Lut tee apogau i incia, "Iapai manga mia moumbana i ingkoo malo sii? Bhawamea manga incia alimba i ingkami, mamudhaakana ingkami taposaangu tee manga incia." \p \v 6 Kasiimpo alimbamo Lut apokawaaka manga incia i aroana bhamba, maka atutubhimea bhamba sumai i talikuna. \v 7 Pogauna, "E witiwitinaiku, bholimo upewau madhakina. \v 8 Rangoa, iaku dhaangia rua mia anaku kabuabua indapo mina aposaangu tee umane. Bholiakamo kubhawea manga incia alimba i ingkomiu. Pewaumea manga incia mboomo opea ikamatamiu amalape. Tangkanamo, bholi upewau opeopea i manga mia incia sii, sababuna manga incia aumba apeulu i tambena padhana bhanuaku." \p \v 9 Pogauna manga incia, "Dhencu pekaridho!" Pogauna manga incia uka i Lut, "Mia incia sii inda soo aumba to amboore iwe sii mboomo dhaga, maka incia gauna amembali haakimu uka! Sii-sii, ingkami bhetapewau madhaki to ingkoo atolabhi minaaka i manga incia." Kasiimpomo, manga incia apajungku Lut amakaa mpuu, tee aumba apasari to ajumpuraka bhamba. \p \v 10 Maka rua miana sumai apaulu limana, ahela Lut apapesuaia i nuncana bhanua, kasiimpomo atutubhia bhamba. \v 11 Kasiimpomo, manga incia apekawilomea matana manga mia modhaangiana i aroana bhambana bhanua sumai, minaaka i momaidhiidhina sampe momaogena, sabutuna manga amangulemo apomapeelomo bhamba. \p \v 12 Pogauna rua miana sumai i Lut, "Incema uka witinaimu iwe sii? Bhawamea alimba minaaka i tampa incia sii manga maniamu, manga anamu umane, manga anamu bhawine, atawa incema uka witinaimu i kota incia sii, \v 13 roonamo ingkami bhetapabinasa tampa incia sii. Satotuuna, mboo sumai kakaana peencina to kota incia sii i aroana KAWASANA OPU, sabutuna KAWASANA OPU alambokomo ingkami to tapabinasea. \p \v 14 Saanampuu alimbamo Lut, kasiimpomo apogau i rua miaia calona ana maniana mohaejatina bheakawiaka anana kabuabuana. Pogauna, "Makanumo, limbamo minaaka i tampa incia sii, roonamo KAWASANA OPU bheapabinasea kota incia sii!" Maka rua miaia calona ana maniana aabhi Lut mboomo mia mokabhonga. \p \v 15 Wakutuu fajara atiumbamo, rua mia malaaʼekati sumai apajungku-jungkumo Lut, pogauna manga, "Pekadhei! Bhawamea bhawinemu tee rua miaia anamu bhawine modhaangiana iwe sii, mamudhaakana ingkoo inda uose apabinasako roonamo aduruhaka mpuu kota incia sii." \p \v 16 Maka incia apekanoe-noe. Kasiimpomo rua miana sumai akeni limana Lut, bhawinena, tee rua mia anana bhawine, roonamo KAWASANA OPU amaasi incana i manga incia. Manga incia abhawea i sambali tee arambasakea i sambalina kota. \v 17 Sapadhana rua miana sumai abhawea manga incia alimba, apogaumo sala samia minaaka i manga incia, "Palaimo, pasalaamatia inyawamu! Bholi ubhalili i taliku tee bholi uunto iapaipo i mbolonga sii. Palaimo i tana gunu, mamudhaakana ingkoo inda apabinasako." \p \v 18 Maka pogauna Lut i manga incia, "Bholimo mboo itu, e opu. \v 19 Totuumo opu padhamo umaasiakea bhatuamu sii, tee padhamo ususuakea kaasimu momaogena i bhatuamu tee upasalaamatia inyawana bhatuamu. Maka bhatuamu inda akapoia apalai i tana gunu sumai, ancosala bhatuamu aosea balaa sumai, kasiimpo amate. \v 20 Kamatea, kota iwe sumai amakasu to kulingkaisia. Tee uka kota incia sumai amaidhiidhi. Undaakea bhatuamu apalai iwe sumai mamudhaakana inyawaku asalaamati. Mboona kota incia sumai amaidhiidhi?" \p \v 21 Pogauna i Lut, "Malapemo, i nuncana hali incia sii uka iemanimu kutarimaia. Iaku inda bhekupabinasea kota isarongimu itu. \v 22 Palaimo pekadhei iwe sumai, roonamo iaku inda amembali kupewau opeopea ande ingkoo indapo ukawa iwe sumai." Siitumo sababuna, kota incia sumai asarongiakea Zoar.\f + \fr 19:22 \fr*\fq Zoar: \fq*\ft I nuncana pogau Ibrani, saro sii akomaʼana "maidhiidhi."\ft*\f* \p \v 23 Matana eo atiumbamo i bhawona alamu wakutuuna Lut akawamo i Zoar. \v 24 Kasiimpomo KAWASANA OPU apakowaomea Sodom tee Gomora tee walera tee waa minaaka i KAWASANA OPU, minaaka i laiana. \v 25 Incia apabinasa manga kota incia sumai, tee uka sakaaratea mbolongana, bhari-bharia raʼeati, tee manga penembula i tana. \v 26 Maka bhawinena Lut abhalili i talikuna kasiimpo amembalimo ariina gara. \p \v 27 Ibrahim abhangu saeona kasiimpo alingka i tampa incia akakaro i aroana KAWASANA OPU. \v 28 Incia apotonto i weta i Sodom tee Gomora tee sakaaratea mbolonga sumai. Atiumbamo o ombu i kalangaana minaaka i tana sumai, mboomo o ombu maoge minaaka i busoa.\f + \fr 19:28 \fr*\fq busoa: \fq*\ft Tampana to akarajaa ase, kananeana apalimba ombu maoge.\ft*\f* \p \v 29 I wakutuuna Aulataʼala apabinasa manga kota i mbolonga sumai, Incia audhanimo Ibrahim. Sababuna itu, Incia atumpumo Lut alimba minaaka i tanga-tangana kahancuru sumai wakutuu Incia abhanculea manga kota tampana Lut amboore. \s1 Lut tee rua mia anana bhawine \sr 19:30-38 \p \v 30 Kasiimpomo Lut apobhawa tee rua mia anana bhawine alingka minaaka i Zoar tee amboore i tana gunu roonamo incia anamisi kaeka to amboore i Zoar. Incia amboore i nuncana saangu lia apobhawa tee rua mia anana bhawine. \v 31 I saangu wakutuu, anana tumpe apogau tee anana kaepu, "O amata amancuanamo, tee inda dhaangia umane i lipu sii to mokawiakana ingkita, mboomo adatina saangua alamu. \v 32 Maimo tadhawu o amata asumpu angguru, kasiimpomo takole tee incia, mamudhaakana ingkita amembali tapalausaka siwuluna o amata." \p \v 33 Saanampuu manga incia adhawuakamo amana asumpu angguru i malo incia sumai. Kasiimpomo apesuamo anana tumpe tee akole tee amana. Maka amana inda asadara, malape anana sumai apotidhole atawa wakutuuna anana sumai abhangu. \p \v 34 Samainawana, apogaumo anana tumpe i anana kaepu, "Rangoa, samaloa iaku kukole tee amata. Mai, tadhawuakea asumpu angguru uka malo incia sii, kasiimpomo upesuamo tee ukole tee incia, mamudhaakana ingkita amembali tapalausaka siwuluna amata." \v 35 Sabutuna manga incia adhawumo amana manga asumpu angguru uka i malo incia sumai, kasiimpomo abhangumo anana kaepu tee akole tee amana. Maka amana inda asadara, malape anana sumai apotidhole atawa anana sumai abhangu. \p \v 36 Saanampuu rua mia anana Lut sumai abhawa-bhawamo minaaka i amana manga. \v 37 Anana tumpe apalaahirimo samia anaana umane asarongiakea Moab.\f + \fr 19:37 \fr*\fq Moab: \fq*\ft I nuncana pogau Ibrani, saro sii mboomo oni mokomaʼanana "minaaka i amana."\ft*\f* Incia satotuuna opuana siwuluna miana Moab modhaangiana sii-sii. \v 38 Anana kaepu uka apalaahirimo samia anaana umane asarongiakea Bin-Ami.\f + \fr 19:38 \fr*\fq Bin-Ami: \fq*\ft I nuncana pogau Ibrani, saro sii akomaʼana "anana minaaka i kaoumuku."\ft*\f* Incia satotuuna opuana siwuluna miana Amon modhaangiana sii-sii. \c 20 \s1 Nabii Ibrahim tee Abimelekh \sr 20:1-18 \p \v 1 Kasiimpo Ibrahim abhosemo minaaka iwe sumai aporope i Tana Negeb, kasiimpo amboore i tanga-tangana Kades tee Syur. Incia amboore i Gerar mboomo dhaga. \v 2 I Gerar Ibrahim apogau to Sarah, bhawinena, "Incia witinaiku." Rampaakanamo sumai, Abimelekh, rajana Gerar, atumpu mia alingkaisi Sarah. \p \v 3 Maka Aulataʼala aumba i Abimelekh i nuncana saangu pongipina i wakutuu malo tee afirimanimo i incia, "Mataua, ingkoo bheumate roonamo bhawine ilingkaisimu sumai; sababuna incia akoumanemo." \p \v 4 I wakutuu incia sumai Abimelekh indapo aposaangu tee Sarah. Saanampuu apogau, "E Opu, aunda akalamu Ingkoo upekamate miana saangu lipu inda mosalana? \v 5 Buaka mencuana Ibrahim sumai karona mopogauna i iaku, 'Incia andiku?' Tee bhawine sumai karona uka mopogauna, 'Incia akaku.' Jadi, kupewau hali incia sii tee ngangarandaku morelana tee limaku momangkilona." \p \v 6 Kasiimpomo, Aulataʼala afirimani i incia i nuncana pongipina sumai, "Iaku kumataua ande ingkoo upewau hali incia sumai tee arela ngangarandamu. Siitumo sababuna, Iaku kusasiko upewau dosa i Iaku, tee inda kutaroakako udhingku bhawine sumai. \v 7 Sii-sii, pambulimea o bhawinena mia sumai, roonamo o umanena samia nabii. Incia bheadoʼa to ingkoo mamudhaakana ingkoo sadhaadhaana bheudhadhi. Maka ande ingkoo inda upambulia o bhawinena sumai, mataumea, satotuuna ingkoo tee bhari-bharia mia modhaangiana i karomu bheamate." \p \v 8 Samainawana, Abimelekh abhangu samalo-malona, kasiimpo akembamo bhari-bharia bhatuana tee apaumbaakea bhari-bharia hali incia sumai i manga incia. Saanampuu, manga incia amembalimo amaeka mpuu. \v 9 Kasiimpomo Abimelekh akembamo Ibrahim tee apogau i incia, "Opea padhamo ipewaumu i ingkami? Opea dosaku i ingkoo sampe ingkoo uumbaaka dosa momaoge i karoku tee i pamarintaku? Ingkoo padhamo upewau inda molaengana i iaku." \v 10 Pogauna uka i Ibrahim, "Opea haejatimu sampe ingkoo upewau mboo sii?" \p \v 11 Alawanimo Ibrahim, "Iaku kuabhia ande i tampa incia sii inda dhaangia moosena kaadharina Aulataʼala, saanampuu tantumo bheapekamateaku rampaakanamo bhawineku. \v 12 Tee uka, incia totuu andiku. Incia o anana amaku, tangkanamo mencuana o anana inaku, kasiimpomo incia amembali bhawineku. \v 13 Jadi, wakutuuna Aulataʼala atumpuaku kupekalingka-lingka kubholi bhanuana amaku, kupogau tee bhawineku, 'Patiumbaakea o kaasimu tee iaku tee akala mboo sii: I tampa iapai uka talingka, pogauakea ande iaku akamu.'" \p \v 14 Kasiimpomo Abimelekh aalamo manga kadhambaakana bhembe, dumba, sapi, tee uka manga bhatua umane tee bhawine, kasiimpomo adhawuakea bhari-bharia sumai i Ibrahim. Incia uka apambulimea Sarah, bhawinena Ibrahim sumai. \v 15 Apogau Abimelekh, "Kamatea, lipuku atobungkale to ingkoo. Mbooremo iapai peeluamu." \p \v 16 Pogauna i Sarah, "Rangoa, iaku padhamo kudhawuakea 1.000 tibha pera i akamu i aroana matana bhari-bharia mia mopobhawana tee ingkoo, to bukutiina kangkilomu. I nuncana sagala hali, ingkoo inda usala." \p \v 17 Kasiimpomo Ibrahim aemani doʼa i Aulataʼala, tee Aulataʼala apaunto Abimelekh, bhawinena, tee manga bhatuana bhawine saanampuu manga incia amembali apalaahiri uka. \v 18 Sababuna sapadhana Abimelekh alingkaisi Sarah, bhawinena Ibrahim, KAWASANA OPU atutubhia kadhumana bhari-bharia bhawine i maligena Abimelekh. \c 21 \s1 Laahiriana Nabii Ishak \sr 21:1-7 \p \v 1 KAWASANA OPU atilikimo Sarah mboo mopadhana ifirimaniakana, tee KAWASANA OPU apewau mboomo ijanjiakana i Sarah. \v 2 Saanampuu abhawa-bhawamo Sarah, kasiimpo apalaahirimo samia anaana umane to Ibrahim i wakutuu amancuanamo, sumaimo wakutuu padhamo ipatantuakana mboo janjina Aulataʼala i incia. \v 3 Ibrahim asarongiakea anana siimpo molaahirina sumai Ishak,\f + \fr 21:3 \fr*\fq Ishak: \fq*\ft I nuncana pogau Ibrani saro incia sii maʼanana "incia apotawa."\ft*\f* siitumo anaana ipalaahirina Sarah to incia. \v 4 Kasiimpo, Ibrahim atandakimo Ishak, anaana sumai wakutuu umuruna walu eo, mboomo iparintangiakana Aulataʼala i incia. \v 5 Umuruna Ibrahim 100 tao wakutuuna Ishak, o anana, apalaahiria to incia. \p \v 6 Sarah apogau, "Aulataʼala padhamo apewau iaku kupotawa. Bhari-bharia mia morangona bheapotawa tee iaku." \v 7 Pogauna uka, "Incema i piamo itu momembalina mopogauna tee Ibrahim ande o Sarah apadudu anaana? Maka, iaku padhamo kupalaahiri samia anaana umane to incia i wakutuuna amancuanamo." \s1 Nabii Ibrahim Apadhencu Hajar tee Ismail \sr 21:8-21 \p \v 8 Anaana sumai ajulumo amaoge kasiimpo indamo apadudua. Ibrahim apadhaangiamo kariaa maoge i eo incia sumai Ishak indamo apadudua. \v 9 I kariaa sumai, Sarah akamata anana Ibrahim ipalaahirina Hajar (bhawine Mesir sumai) tangasaana aele-ele Ishak. \v 10 Sababuna sumai, apogaumo Sarah tee Ibrahim, "Padhencua bhatua bhawine sumai tee anana, roonamo anana bhatua bhawine sii inda amembali atarima tinauraka apobhawa tee anaku, Ishak." \p \v 11 Hali incia sumai amandawuakea mpuu incana Ibrahim, roonamo Ismail o anana uka. \v 12 Maka o Aulataʼala afirimanimo tee Ibrahim, "Bholi amandawu incamu roonamo anana sumai tee bhatuamu. Bhari-bharia ipogauakana Sarah tee ingkoo tabeana urangoa, roonamo mominaakana i Ishak bheasarongiakea siwulumu.\f + \fr 21:12 \fr*\fq bheasarongiakea siwulumu: \fq*\ft Maʼanana, siwuluna Ibrahim ijanjiakana i nuncana \ft*\xt Bhaa. 17:19; 21, \xt* siitumo o Ishak. Ismail uka dhaangiapo siwuluna Ibrahim (kamata \xt Bhaa. 21:13\xt*), maka mencuana siwuluna ijanjiakana (kamata uka \xt Bhaa. 26:4; 28:14\xt*).\f* \v 13 Moomini, anana minaaka i bhatua bhawine sumai uka bhekupamembalia saangu lipu, roonamo incia uka siwulumu." \p \v 14 Samainawana Ibrahim abhangumo samalo-malona. Aalamo roti tee kadhu kulina uwe, kasiimpo adhikaia roti tee uwe i awaana Hajar. Incia uka apasaraakaakea anana i incia, kasiimpomo atumpumo bhawine sumai alingka. Saanampuu alingkamo Hajar, apekalingka-lingka i Tana Matuu Bersyeba. \p \v 15 Wakutuuna uwe i nuncana kadhu kulina uwe sumai amapupu, apadholemea anana i tambena saangu puu momaidhiidhina. \v 16 Kasiimpomo incia alingka tee auncura apekaridho apowetaaka kauncuramaka tee anana sumai, kera-kera mboo karidhona anana panana mopepanana, roonamo pogauna, "Ancosala kukamata anaku amate." O inana auncura atangisia tee suara makaa mpuu. \p \v 17 Aulataʼala arango suarana ana sumai, kasiimpomo malaaʼekatina Aulataʼala akembamo Hajar minaaka i laiana. Pogauna i incia, "Dhaangia opea tee ingkoo, Hajar? Bholi maeka, roonamo Aulataʼala arangoa suarana ana sumai minaaka i tampana incia apotidhole. \v 18 Bhangumo, angkamea anana sumai, tee tondaia, roonamo Iaku bhekupamembalia saangu lipu momaoge." \p \v 19 Kasiimpomo, Aulataʼala abungkale matana Hajar saanampuu incia akamata saangu sumu. Sumaimo incia alingkamo aantoki kadhu kulina tee uwe, kasiimpomo adhawuaka anana sumai asumpu. \p \v 20 Aulataʼala apoose tee anana sumai, tee incia ajulumo amaoge. Incia amboore i tana matuu kasiimpo amembalimo samia pande pana. \v 21 Tangasaana incia amboore i Tana Matuu Paran,\f + \fr 21:21 \fr*\fq Tana Matuu Paran: \fq*\ft Tampa incia sii i Sinai, i polotaana Tana Midian tee Tana Mesir.\ft*\f* inana aalamo to incia samia bhawine minaaka i Tana Mesir. \s1 Pojanjiana Nabii Ibrahim tee Raja Abimelekh \sr 21:22-34 \p \v 22 I wakutuu incia sumai Abimelekh tee Pikhol, kapalana suludaduna, apogau i Ibrahim mboo sii, "Aulataʼala abarakati ingkoo i nuncana sagala hali ipewaumu. \v 23 Sii-sii, sumpamo i iaku iwe sii i aroana Aulataʼala, ande ingkoo inda bheugau-gauaku, manga anaku, manga opuaku, atawa opua isangoaku. Mboomo iaku padhamo kupewauko tee kaasi, pewaua uka mboo sii i iaku tee lipu sii, tampana ingkoo umboore mboomo dhaga." \p \v 24 Pogaumo Ibrahim, "Iaku kusumpa." \p \v 25 Maka, Ibrahim apeenci i Abimelekh to sumu ialana manga bhatuana Abimelekh. \v 26 Pogaumo Abimelekh, "Iaku inda kumataua incema mopewauna hali incia siitu. Tee uka, ingkoo inda upaumbaaku. Iaku indapo mina kurangoa, tabeana eo sii." \p \v 27 Saanampuu, Ibrahim aalamo pia-pia mbaa dumba tee sapi, kasiimpomo adhawuakea i Abimelekh. Sapadhana incia sumai manga incia abhokemo pojanjia. \v 28 Ibrahim agaatimo pitu mbaa anana dumba bhawine minaaka i gulumana dumba sumai. \v 29 Aabhamo Abimelekh i Ibrahim, "Opea haejatimu ugaati pitu mbaa anana dumba bhawine sii?" \p \v 30 Lawanimo, "Pitu mbaa anana dumba bhawine sii tabeana ualea minaaka i limaku sanampuu ingkoo umembali sakusii ande iakumo moselina sumu sii." \p \v 31 Sumaimo sababuna tampa incia sumai asarongiakea Bersyeba,\f + \fr 21:31 \fr*\fq Bersyeba: \fq*\ft I nuncana pogau Ibrani saro incia sii o maʼanana "sumu sumpa."\ft*\f* roonamo ruamiaia padhamo abhoke sumpana iwe sumai. \p \v 32 Sapadhana manga incia abhoke pojanjiana i Bersyeba, amakanumo Abimelekh tee Pikhol, kapalana suludadu, kasiimpomo ambuli i lipuna miana Filistin. \v 33 Ibrahim apombula sapuu puuna tamariska i Bersyeba, tee agora iwe sumai sarona KAWASANA OPU, Aulataʼala molagina saʼumurua. \v 34 Tee dhaangiapo amangenge Ibrahim amboore mboomo dhaga i lipuna miana Filistin. \c 22 \s1 Kaparacaeana Ibrahim Aujia \sr 22:1-19 \p \v 1 Sapadhana manga kajadia incia sumai, Aulataʼala aujimo Ibrahim. Firimanina i incia, "Ibrahim." \p Lawanina, "Umbe, Kawasana Opu." \p \v 2 Firimanina, "Bhawamea o anamu, anamu samia-miana\f + \fr 22:2 \fr*\fq anamu samia-miana: \fq*\ft Mencuana roonamo Ishak anana Ibrahim samia-miana, maka rampaakanamo Nabii Ishak o kauncuramakana inda amentela roonamo pojanjiana Aulataʼala atobhoke tee incia (kamata \ft*\xt Bhaa. 17:19,21; 21:1-2; 26:4-5\xt*) tee roonamo kalaahiriana dhaangia saangu muuzizatina (kamata \xt Bhaa. 17:16-17; 18:12-14; 21:1-2.\xt*)\f* imaasiakamu, siitumo Ishak, tee lingkamo i Tana Moria. Pasombaakamea incia iwe sumai to kurubani tunua, i bhawona sala saangu gunu bheibhotoakaku to ingkoo." \p \v 3 Ibrahim uka abhangu samalo-malona. Apasamea kalempesina kauncuramaka i keledaina, kasiimpomo akembamea rua mia bhatuana to apobhawa tee incia, tee uka Ishak, anana. Incia aweta kau to kurubani tunua kasiimpo lausakamo alingka arope i tampa ipogauakana Aulataʼala i incia. \v 4 I eo talu eona, wakutuuna Ibrahim apatinda potontona, atokamatamo tampa incia sumai minaaka i karidhoana. \v 5 Saanampuu apogaumo Ibrahim i manga bhatuana, "Mbooremo iwe sii tee keledai sii. Iaku tee anaku sii bhetalingka iwe siate. Ingkami bhetasambahea, kasiimpomo tambuli pendua i ingkomiu." \p \v 6 Ibrahim aala kau ibhawana sumai to kurubani tunua tee apasodhaakea i awaana Ishak, anana. Incia samia abhawa waa tee samata piso. Kasiimpo alingkamo rua miaia apobhawa-bhawa. \v 7 Apogaumo Ishak i Ibrahim, amana, "Ama." \p Lawanina, "E, anaku." \p Pogaumo Ishak, "Iwe sii dhaangia waa tee kau itunu, maka iapaimo anana dumba to ikurubaniaka?" \p \v 8 Alawanimo Ibrahim, "Aulataʼala karona bhemopasiapuakana to karona anana dumba to kurubani tunua sumai anaku." Kasiimpo alingkamo manga rua miaia apobhawa-bhawa. \p \v 9 Sakawana manga i tampa ipogauakana Aulataʼala to incia, Ibrahim atapimo saangu tampana tunuana kurubani. Incia aʼatoro kau itunu tee abhoke Ishak, anana. Kasiimpo apadholea i bhawona tunuana kurubani sumai, i bhawona kau itunu. \v 10 Kasiimpo Ibrahim aala piso to asumbeleaka anana. \v 11 Maka roonamo malaaʼekatina KAWASANA OPU agora i incia minaaka i laiana, "Ibrahim! Ibrahim!" \p Lawanina, "Umbe, Opu." \p \v 12 Firimanina, "Bholi upacilakea ana sumai tee bholi ukia-kiaia, roonamo sii-sii Iaku kumataua ande ingkoo umaeka i Aulataʼala tee arela totona incamu upasaraaka anamu, anamu samia-miana itu i Iaku." \p \v 13 Wakutuuna Ibrahim apatinda potontona tee akamatea i talikuna sambaa dumba umane tee tanduna atokai i rumpu mokorui. Ibrahim alingka aala dumba umane sumai, kasiimpo apasombaakea to kurubani tunuana kabholosina anana. \v 14 Saanampuu Ibrahim asarongiakea tampa incia sumai "KAWASANA OPU apasiapuakea." Sababuna itu sampemo sii-sii mia apogauakea, "I bhawona gununa KAWASANA OPU, bheapasiapuakea." \p \v 15 Kamondona rua wulinga malaaʼekatina KAWASANA OPU agoramo i Ibrahim minaaka i laiana, \v 16 pogauna, "To karoku samia Iaku kusumpa, mboo sumaimo firimanina KAWASANA OPU, roonamo ingkoo padhamo upewau mboo sumai, tee arela totona incamu upasaraaka i Iaku anamu, anamu samia-miana itu, \v 17 sumaimo dhaanamo Iaku bhekubarakatiko tee dhaanamo Iaku kupekabharia siwulumu mboomo kalipopo i laiana tee mboomo bhone i bhiwina tawo. Siwulumu bheauncuramiki bhambana lawana manga musuna, \v 18 tee alaloi siwulumu bhari-bharia lipu i alamu bheapotibhaaka barakati, roonamo ingkoo padhamo uosea pogauku." \p \v 19 Sapadhana sumai ambulimo Ibrahim i manga bhatuana. Manga incia uka amakanumo kasiimpomo alingka apobhawa-bhawa i Bersyeba. Kasiimpo ambooremo Ibrahim i Bersyeba. \s1 Siwuluna Nahor \sr 22:20-24 \p \v 20 Sapadhana incia sumai, Ibrahim apokawaaka lele mboo sumai, "Mataua, Milka uka padhamo apalaahiri manga anaana umane to Nahor, witinaina opuna. \v 21 Us, anana tumpena, kasiimpomo Bus, andina, satorosuna Kemuel (amana Aram), \v 22 Kesed, Haso, Pildas, Yidlaf, tee Betuel." \v 23 Betuel akoanaakamo Ribka. Walu miana sii apalaahiria Milka to Nahor, witinaina Ibrahim. \v 24 Dhaangia uka mosagaanana minaaka i maruena Nahor akosaro Reuma, alaahiri uka Tebah, Gaham, Tahas, tee Maakha. \c 23 \s1 Siti Sarah Amatemo tee Akoburua \sr 23:1-20 \p \v 1 Sarah adhadhi 127 tao. Mboo sumaimo kangengena dhadhina Sarah. \v 2 Sarah amate i Kiryat-Arba, siitumo Hebron, i Tana Kanaan. Kasiimpomo Ibrahim aumba amaasimo tee atangisi Sarah. \p \v 3 Pia-pia wakutuu sapadhana sumai, Ibrahim akakaro minaaka i saripina maeatina bhawinena, kasiimpo apogau tee manga miana Het momboorena i lipu incia sumai. Pogauna, \v 4 "Iaku sii samia dhaga moumbana to kumboore i tanga-tangamiu. Dhawuakaaku saangu tampana koburu i tanamiu sii, mamudhaakana amembali kukoburu bhawineku, momatena." \p \v 5 Kalawanina bani Het i Ibrahim, \v 6 "Rangopo ingkami, opu. Opu satotuuna samia kapala maoge i tanga-tangana ingkami. Koburumea bhawinemu opu i nuncana sala saangu koburumami momalapena. Inda bheadhaangia moomini samia uka minaaka i ingkami inda modhawuakana tanana koburuna to opu upakea ukoburuaka bhawinemu opu." \p \v 7 Saanampuu abhangumo Ibrahim, kasiimpomo asuju adhawu horomati i manga miana Het, momboorena i lipu sumai, \v 8 tee apogau, "Ande arela ngangarandamiu kukoburu bhawineku iwe sii, rangoakupo, tulungi uemaniakaaku i Efron bin Zohar, \v 9 mamudhaakana incia adhawuakaaku Lia Makhpela, modhaangiana i tapana inawuna. Malapena incia aasoa i iaku tee haragaa molaenga i aroamiu, mamudhaakana amembali pewauaku to koburu." \p \v 10 I wakutuu incia sumai Efron auncura i tanga-tangana manga miana Het moporomusakana. Kasiimpomo Efron, alawani Ibrahim i aroana bhari-bharia miana Het moumbana i bhambana lawana kota\f + \fr 23:10 \fr*\fq bhambana lawana kota: \fq*\ft Tampana to raʼeatina kota kananeana aporomu-romu.\ft*\f* sumai. Pogauna, \v 11 "Inda, opuku, rangoakupo. Inawu sumai kudhawuaka i opu. Lia modhaangiana i nuncana uka kudhawuaka i opu. I aroana matana manga mia salipuku iaku kudhawuakea i opu. Koburumea bhawinemu opu iwe sumai." \p \v 12 Kasiimpo asujumo Ibrahim i aroana raʼeatina lipu incia sumai. \v 13 Wakutuuna manga miana Het arangoa, incia apogaumo i Efron, "Perangoiakupo! Kuundaakea opea ipodhadhamu sumai. Iaku bhekupomea haragaana inawu sumai tee liana. Tarimaia doina minaaka iaku, mamudhaakana bhekukoburu bhawineku iwe sumai." \p \v 14 Alawanimo Efron i Ibrahim, \v 15 "Opuku perangoiakupo. Ande mboo itu, tana incia sumai akoharagaa 400 tibha pera, maka opea maʼanana to mia mboo ingkita sii? Koburumea bhawinena opu iwe sumai." \p \v 16 Ibrahim aosemo pogauna Efron. Incia agagariakamea to Efron o doi pera mboomo kabhari mopadhana isarongiakana Efron i aroana raʼeatina Het sumai, siitumo 400 tibha pera, o katamona mboomo kananea i tanga-tangana manga moparaasona. \p \v 17 Mboo sumaimo akalana Ibrahim aali inawuna Efron modhaangiana i Makhpela, i sawetana timbu Mamre, siitumo inawu tee lia modhaangiana i nuncana tee uka bhari-bharia puu i nuncana tidhana inawu sumai. \v 18 Mboo sumaimo inawu sumai amembali pewauana mosahana Ibrahim. Poali poasona tana incia sumai asakusiiakea manga miana Het moporomusakana i bhambana lawana kota. \v 19 Sapadhana incia sumai Ibrahim akoburumo Sarah, bhawinena, i nuncana lia i inawu Makhpela, i sawetana timbu Mamre, siitumo Hebron, i Tana Kanaan. \v 20 Mboo sumaimo inawu tee lia modhaangiana i nuncana amembali pewauana mosahana Ibrahim. Incia aalia minaaka i miana Het to tana koburuna. \c 24 \s1 Ribka Apoporae tee Nabii Ishak \sr 24:1-67 \p \v 1 Ibrahim amancuanamo mpuu tee akoʼumurumo. KAWASANA OPU abarakati Ibrahim i nuncana sagala hali. \v 2 Apogaumo Ibrahim i bhatuana mokoʼumuruna dhadhina i nuncana bhanuana tee idhawuakana kuasa to sagala giu pewauana, "Dhikamea o limamu i tambena paaku\f + \fr 24:2 \fr*\fq Dhikamea o limamu i tambena paaku: \fq*\ft I zamani mangenge, carana mia moposumpa mboo sii, to katandaina inda amembali sampeampearo atomalinguaka, tee tabeana atopamondo.\ft*\f* mamudhaakana kusumpako. \v 3 Iaku kuemaniko usumpa to KAWASANA OPU, Aulataʼala mokuasaina laiana tee alamu, ande ingkoo inda bheuala samia bhawine to anaku minaaka i tanga-tangana manga ana bhawine Kanaan, moomini kumboore i tanga-tangana manga incia. \v 4 Maka, ingkoo tabeana ulingka i lipu laahiriaku tee i manga witinaiku to uala samia bhawine to Ishak, anaku." \p \v 5 Pogauna bhatuana i incia, "Kuunda, maka ancosala bhawine sumai inda aunda aose iaku i lipu sii. Ande mboo sii, amembali iaku kumbuli to kubhawa anana opu i lipu laahiriana opu sumai?" \p \v 6 Pogauna Ibrahim i incia, "Udhania, bholi ubhawa anaku ambuli iwe sumako! \v 7 KAWASANA OPU, Aulataʼala mokuasaina laiana, aalaakumo minaaka i bhanuana amaku tee minaaka i lipu laahiriaku. Incia uka padhamo afirimani tee asumpa i iaku mboo sii, 'I siwulumu Iaku bhekudhawuaka lipu sii.' Tantumo Incia uka bhealamboko malaaʼekatina alingka i aroamu, mamudhaakana umembali uala samia bhawine to anaku minaaka iwe sumai. \v 8 Maka ande o bhawine sumai inda aunda aose ingkoo, sumaimo ubebasimo minaaka i sumpamu i iaku. Tangkanamo, bholi ubhawa anaku ambuli iwe sumako." \v 9 Kasiimpomo bhatua sumai adhika limana i tambena paana Ibrahim, opuna, tee asumpa i incia to hali incia sumai. \p \v 10 Bhatua sumai aalamo sapulu mbaa unta, kasiimpo alingka tee abhawa pegiu-giu bhara mokoharagaa pewauana opuna. Incia abhose aporope i Aram-Mesopotamia, i kota tampa mbooresana Nahor. \v 11 Iwe sumai, apauntomo manga untana amakasu i saangu sumu i sambalina kota wakutuuna konowia, wakutuuna manga bhawine alimba to asiwu uwe. \p \v 12 Kasiimpomo bhatuana Ibrahim adoʼa, "E KAWASANA OPU, Aulataʼala isombana opuku Ibrahim, pewaua maasangia iaku kukohasili i eo sii, tee ususuakea kaasimu i opuku. \v 13 Kamatea, iaku kukakaro amakasu matana uwe sii, tee manga ana bhawine miana kota sii bheaumba to asiwu uwe. \v 14 Ande iaku kupogau i samia kabuabua, 'Tulungi pasapoa bhosumu tee dhawuaku kusumpu,' tee incia alawani, 'Sumpumo, manga untamu uka bhekudhawua asumpu,' inciamo mia ipatantuakana KAWASANA OPU to bhatuamu Ishak. Tee cara mboo sumaimo iaku bhekumataua ande KAWASANA OPU padhamo asusuakea kaasina i opuku, Ibrahim." \p \v 15 Indapo apadha incia apogau, saanampuu aumbamo Ribka, tee bhosu i bhawona awaana. Incia anana bhawine Betuel tee Betuel satotuuna anana umanena Milka, siitumo bhawinena Nahor, witinaina Ibrahim. \v 16 Kabuabua sumai amakesa mpuu rouna, tee indapo amatau umane. Incia asapo i matana uwe sumai aantoki bhosuna, kasiimpo akompa pendua. \p \v 17 Saanampuu abuntulimo bhatua sumai apokawaakea tee apogau, "Tulungi, dhawuaku kusumpu minaaka i bhosumu itu, podho saidhe." \p \v 18 Lawanina, "Sumpumo, opuku." Lausakamo apasapoa bhosuna i limana, kasiimpomo adawumea asumpu. \p \v 19 Sapadhana adhawua asumpu i bhatuana Ibrahim, apogaumo kabuabua sumai, "Iaku bhekusiwuakea uwe uka to manga untana opu, sampe bhari-bharia atumpu incana asumpu." \v 20 Kasiimpomo lausakamo alalia antona bhosuna i nuncana tampana sumpuana kadhambaakana, kasiimpo abuntulimo uka i matana uwe to asiwu uwe to bhari-bharia untana mia incia sumai. \v 21 Tangasaana o kabuabua sumai aala uwe to manga untana, bhatua sumai inda tee uuʼuuna soomo atilikia to amataua ande o KAWASANA OPU apewau lingkaana akohasili atawa inda. \p \v 22 Sapadhana asumpu manga untana sumai, bhatuana Ibrahim aalamo singkaru bulawa\f + \fr 24:22 \fr*\fq singkaru bulawa: \fq*\ft I zamanina Ibrahim, bhawine Mesopotamia kananeana apakana singkaru i angona.\ft*\f* katamona kera-kera lima haramu tee sapasa simbi minaaka i bulawa katamona 115 haramu. \v 23 Kasiimpo incia aabha, "Anana incema ingkoo? Pogaumo i iaku. Dhaangia tampa i bhanuana amamu to ingkami tapomalo?" \p \v 24 Alawanimo kabuabua sumai i incia, "Iaku sii anana Betuel. Betuel satotuuna anana ipalaahirina Milka to Nahor." \v 25 Pogauna kabuabua sumai uka i incia, "Laena bhae tee kinandena kadhambaaka abhari i ingkami. Tampana pomaloa uka dhaangia." \p \v 26 Saanampuu asujumo mia sumai asomba KAWASANA OPU. \v 27 Pogauna, "Sagala puji to KAWASANA OPU, Aulataʼalana opuku Ibrahim. Inda mabhotu kaasina molagina\f + \fr 24:27 \fr*\fq kaasina molagina: \fq*\ft I nuncana oni Ibrani pogau sii \ft*\it hesed \it* akomaʼana kaasi tee kalapena inca inda amabhotu saʼumurua.\f* to opuku. KAWASANA OPU mosusuakaaku dhala i bhanuana manga witinaina opuku." \p \v 28 Kabuabua sumai uka abuntulimo tee alingka apaumbaakea saangua bhanuana inana to hali incia sii. \v 29 Ribka dhaangia samia witinaina umane mokosarona Laban. Abuntulimo Laban arope i matana uwe to apokawaaka mia sumai. \v 30 Lausakamo sapadhana incia akamata dhali-dhali tee simbi i limana witinaina tee sapadhana incia arango pogauna Ribka, "Mboo sumaimo pogauna mia sumai i iaku," Laban alingka apokawaakea mia incia sumai, atokamata tangasaana akabhale-bhale tee manga untana i saripina matana uwe. \v 31 Pogauna Laban, "Maimo, e ingkoo ibarakatina KAWASANA OPU. Pokia ingkoo ukabhale-bhale i sambali? Bhanua padhamo kusiapuakea, tee uka tampa to manga unta sii." \p \v 32 Saanampuu apesuamo mia sumai i nuncana bhanua, kasiimpomo bhawana manga unta apasapoa, laena bhae tee kinandena kadhambaaka adhawuakea i manga unta sumai. Kasiimpo abhawaakea uwe to abhanuiaka aena bhatuana Ibrahim tee manga mia mopobhawana tee incia. \v 33 Padha incia sumai, kinande apatalaakamea i aroana manga. Maka mia incia sumai apogau, "Iaku mendeupo kukande ande indapo kupakawaaka kasamea ibhawaku." \p Lawanimo Laban, "Pakawaakamea." \p \v 34 Apogaumo incia, "Iaku sii bhatuana Ibrahim." \v 35 KAWASANA OPU abarakati mpuu opuku sumai saanampuu incia amembali arangkaea. KAWASANA OPU adhawuakea gulumana bhembe, dumba, sapi, unta tee keledai, bulawa tee pera, manga bhatua umane tee bhawine. \v 36 Sarah, bhawinena opuku, apalaahiri samia ana umane i wakutuuna amancuanamo to opuku. I anana sumai, opuku adhawuakea sagala giu pewauana. \v 37 Kasiimpo opuku atumpuaku kusumpa, pogauna, 'Bholi uala samia bhawine to anaku minaaka i tanga-tangana manga kabuabuana Kanaan, o lipu imbooresaku sii. \v 38 Maka ingkoo tabeana ulingka i witinaina amaku tee i kaoumuku to uala samia bhawine to anaku." \p \v 39 Pogauku i opuku, 'Kuunda, maka ancosala bhawine sumai inda aunda aoseaku.' \p \v 40 Pogauna i iaku, 'KAWASANA OPU, i aroana iaku kudhadhi, bhealamboko malaaʼekatina apobhawa tee ingkoo tee apamembali lingkaamu akohasili, mamudhaakana ingkoo umembali uala samia bhawine to anaku minaaka i kaoumuku tee minaaka i witinaina amaku. \v 41 Ande ingkoo ukawamo i kaoumuku, utorambasakamo minaaka i sumpamu i iaku. Moomini manga incia inda adhawuakako bhawine sumai, ingkoo sadhaadhaa utorambasaka minaaka i sumpamu i iaku.' \p \v 42 I eo sii kukawamo i matana uwe sumai. Kasiimpo kupogau, 'E KAWASANA OPU, Aulataʼala ipujina opuku Ibrahim, maasangia upamembalia lingkaaku sii akohasili. \v 43 Kamatea, iaku kukakaro i saripina matana uwe sii. Ande dhaangia samia kabuabua alimba asiwu uwe, bhekupogau tee incia, "Tulungiaku dhawuaku kusumpu minaaka i bhosumu itu, podhomo saidhe." \v 44 Ande incia alawaniaku, "Sumpumo, tee manga untamu uka bhekupasumpua," sumaimo bhawine itantuakana KAWASANA OPU to anana opuku." \p \v 45 Indapo apadha kupogau i nuncana ngangarandaku, saanampuu aumbamo Ribka tee bhosu ibhawona awaana. Incia asapo i matana uwe kasiimpo asiwuakamea uwe. Iaku kupogau tee incia, 'Tulungi dhawuaku kusumpu.' \p \v 46 Lausakamo incia apasapoa bhosuna minaaka i awaana tee apogau, 'Sumpumo. Manga untana opuku uka bhekudhawua asumpu.' Kasiimpo kusumpumo, tee manga untaku uka adhawua asumpu. \p \v 47 Padha incia sumai kuabhamo i incia, 'Anana incema ingkoo?' \p Lawanina, 'Anana Betuel. Betuel sumai anana Nahor, ipalaahirina Milka.' \p Iaku uka kupakanaakea singkaru i angona tee simbi i limana. \v 48 Kasiimpomo kusuju kusomba tee kupuji KAWASANA OPU, Aulataʼalana opuku Ibrahim motondaaku i dhala mototuu to kuala anana bhawine witinaina opuku to anana. \v 49 Sii-sii ande ingkomiu bheususuaka kaasimiu molagina i opuku, paumbaaku, mamudhaakana kumataua bhekupewau opea." \p \v 50 Laban tee Betuel alawanimo, "Roonamo bhari-bharia sii aminaaka i KAWASANA OPU, ingkami inda amembali tapogauaka opeopea. \v 51 Kamatea, Ribka dhaangia i aroamu. Bhawamea alingka, inda apokia incia amembali bhawinena anana opumu sumai mboomo ifirimaniakana KAWASANA OPU." \p \v 52 Sarangona pogau incia sumai, bhatuana Ibrahim asujumo asomba i KAWASANA OPU. \v 53 Kasiimpo incia apalimbamo manga bulawana tee pera ajoana, tee uka manga pakeana. Incia adhawuakea bhari-bharia sumai to Ribka tee adhawuakea uka manga bara mokoharagaa i witinaina umane tee inana. \v 54a Sapadhana incia sumai, incia apobhawamo tee manga mia akande tee asumpu, kasiimpomo apomalo iwe sumai. \p \v 54b Wakutuuna manga incia abhangu saeona mpuu, apogaumo bhatua sumai, "Kuposangapo kumbuli i opuku." \p \v 55 Maka manga umane witinaina Ribka tee inana apogaumo, "Inda apokia anana bhawine sii amboorepo tee ingkami sakura-kurana sapulu eopo uka, kasiimpo incia amembalimo alingka." \p \v 56 Apogaumo bhatua sumai i manga incia, "Bholimo utaangiaku. KAWASANA OPU padhamo apewau lingkaaku akohasili jadi kuposangapo kumbuli i opuku." \p \v 57 Lawanimo manga, "Ingkami bhetakemba anana bhawine sumai tee taabhakia lausaka i incia." \v 58 Kasiimpomo manga akembamo Ribka tee aabhakia, "Uunda buaka ulingka pobhawa tee mia incia sii?" \p Lawanina, "Kuunda." \p \v 59 Sumaimo manga incia aundaakamo Ribka apobhawa tee mia mopadudua tee modhambaakea wakutuu amaidhiidhi, alingka apobhawa tee bhatuana Ibrahim tee manga miana. \v 60 Manga incia aemani barakati to Ribka tee apogaumo i incia, \b \q1 "Witinaimami, sio-siomo siwulumu bheamembali jutana mia, \q2 tee sio-siomo siwulumu auncuramiki bhambana lawana manga musuna." \b \p \v 61 Kasiimpomo Ribka tee manga bhatuana bhawine amakanumo tee asawimo i manga untana. Manga incia alingka aose bhatuana Ibrahim sumai. \p \v 62 Tangasaana incia sumai, Ishak aumba minaaka i wetana sumu Lahai-Roi. Incia amboore i Tana Negeb. \v 63 Amakasumo konowia, Ishak alimba aʼamala i inawu. Tangasaana aʼamala, incia apatindamo potontona tee atilikia, atiumbamo pia-pia mbaa unta aumba. \v 64 Ribka uka apatindamo potontona, tee wakutuuna incia akamata Ishak, asapomo incia minaaka i untana, \v 65 kasiimpomo aabha i bhatua sumai, "Incema umane motangasaana alingka i inawu sumai apasari i ingkita?" \p Alawanimo bhatua sumai, "Inciamo opuku." Kasiimpo Ribka aalamo salendana tee atutubhiaka karona. \p \v 66 Bhatua sumai apetulatulaakamea i Ishak sagala hali mopadhana ipewauna. \v 67 Sapadhana incia sumai, Ishak abhawamo Ribka i nuncana kemana Sarah, inana, tee akawiakamea. Ribka amembalimo bhawinena, tee Ishak amaasiakea. Sumaimo, atolancaumo Ishak samatena inana. \c 25 \s1 Siwuluna Nabii Ibrahim Minaaka i Ketura \sr 25:1-6 \p \v 1 Ibrahim aalamo samia bhawine uka sarona Ketura. \v 2 Ketura apalaahirimo to incia Zimran, Yoksan, Medan, Midian, Isbak, tee Suah. \v 3 Yoksan akoanaakamo Syeba tee Dedan. Manga siwuluna Dedan sumai miana Asyur, miana Letus, tee miana Leum. \v 4 Manga anana Midian sumai Efa, Efer, Henokh, Abida, tee Eldaa. Siitumo bhari-bharia siwuluna Ketura. \p \v 5 Ibrahim adhawuakea sagala giu pewauana to Ishak, \v 6 maka i manga anana ipotibhaakana minaaka i manga maruena, Ibrahim tangkanamo adhawuaka pia-pia angu kadhawu. Wakutuu incia dhaangiapo adhadhi, manga incia atumpua abholi Ishak, anana, alingka i weta i timbu, i Tana Timbu. \s1 Nabii Ibrahim Amatemo tee Akoburumea \sr 25:7-11 \p \v 7 Ibrahim akawamo umuruna 175 tao. \v 8 Sapadhana incia sumai, incia ailamo poinuncana tee amatemo wakutuu amancuanamo, akodhadhimo mpuu, tee bhaana akouwamo, incia aromusakea tee kaomuna i alamuna mia mate. \v 9 Manga anana, siitumo Ishak tee Ismail, akoburua i nuncana lia Makhpela i inawu Efron bin Zoar, miana Het, modhaangiana i wetana timbu Mamre. \v 10 Inawu sumai aalia Ibrahim i piamo itu minaaka i miana Het. Iwe sumai Ibrahim akoburua tee Sarah, bhawinena. \v 11 Samatena Ibrahim, Aulataʼala abarakati Ishak, anana. Ishak amboore i saripina sumu Lahai-Roi. \s1 Siwuluna Nabii Ismail \sr 25:12-18 \p \v 12 Siimo siwuluna Ismail, anana Ibrahim ipalaahirina Hajar, samia bhawine Mesir momembalina bhatuana Sarah. \p \v 13 Siimo sarona manga anana Ismail mboomo tulatulana kalaahiriana: Nebayot, ana tumpena Ismail, kasiimpo Kedar, Adbeel, Mibsam, \v 14 Misma, Duma, Masa, \v 15 Hadad, Tema, Yetur, Nafis, tee Kedma. \v 16 Sumaimo sapulu rua mia anana Ismail tee sumbesumbere amembali raja kaomuna. Manga incia adhawuakea sarona karona to asarongiaka manga kampo tee tampa pakaroana kemana manga. \v 17 Ismail akawamo umuruna 137 tao. Sapadhana incia sumai ailamo poinuncana tee amate, kasiimpomo aromusakea tee kaomuna i alamuna mia mate. \v 18 Manga kaomuna Ismail amboore i lipu minaaka i Hawila sakawana i Syur modhaangiana i sawetana timbuna Mesir arope i Asyur. Maka manga siwuluna Ismail sii inda amembali amboore apomalape. \s1 Esau tee Nabii Yakub \sr 25:19-34 \p \v 19 Siimo siwuluna Ishak, anana Ibrahim. \p Ibrahim akoanaakamo Ishak. \v 20 Ishak akoʼumurumo 40 tao wakutuu incia akobhawineaka Ribka. Ribka sumai anana Betuel, miana Aram minaaka i Padan-Aram. Ribka uka witinaina bhawine Laban, miana Aram sumai. \v 21 Ishak adoʼamo i KAWASANA OPU to bhawinena, sababuna bhawinena sumai akomba. KAWASANA OPU atarimaia doʼana, kasiimpomo abhawa-bhawamo Ribka, bhawinena. \v 22 Maka, manga anana apojujulaka i nuncana kadhumana, saanampuu onina, "Pokia hali incia sii akangkanaiaku?" Kasiimpomo alingkamo incia adoʼa i KAWASANA OPU. \v 23 Firimanina KAWASANA OPU i incia, \b \q1 "Rua angu lipu dhaangia i nuncana kadhumamu, \q2 tee rua angu lipu bheapogaa minaaka i kadhumamu. \q1 Saangu lipu bhealabhi kakaana minaaka i mosagaanana, \q2 tee anana tumpena bheapabhatuaia anana kaepu." \b \p \v 24 Sakawana eona to apalaahiri, garaaka atotuu dhaangia ana rapi i nuncana kadhumana. \v 25 Anana bhaa-bhaana alimbamo waranaana maleʼi, saangua badana mboomo juba mokobulu, sababuna itu incia asarongiakea Esau.\f + \fr 25:25 \fr*\fq Esau: \fq*\ft I nuncana pogau Ibrani, saro incia sii aposiingi tee oni akomaʼana "akobulu."\ft*\f* \v 26 Kasiimpo alimbamo andina. Limana akeni korontunguna Esau, saanampuu incia asarongiakea Yakub.\f + \fr 25:26 \fr*\fq Yakub: \fq*\ft I nuncana pogau Ibrani, saro incia sii akomaʼana "mokenina korontungu."\ft*\f* Ishak akoʼumurumo 60 tao wakutuu manga incia apalaahiria. \p \v 27 Rua-rua miaia anana sumai sahandana amaoge. Esau samia momakidhana pekaose tee asanaa amboore i koo, maka Yakub samia motanangina tee asanaa amboore i nuncana kema. \v 28 Ishak amaasiaka Esau, roonamo incia sadiamo akande hasilina kaosena. Maka Ribka amaasiaka Yakub. \p \v 29 Saangu wakutuu, Yakub tangasaana amanasu, aumbamo Esau amaluteakamo kaara minaaka i koo. \v 30 Pogauna Esau i Yakub, "Dhawuaku kukande saidhe kacanggore momaleʼina itu, roonamo iaku kumaluteakamo kaara." Siitumo sababuna incia asarongiakea Edom.\f + \fr 25:30 \fr*\fq Edom: \fq*\ft I nuncana pogau Ibrani, saro incia sii akomaʼana "maleʼi."\ft*\f* \p \v 31 Pogaumo Yakub, "Asopea porikana i iaku haku katumpeamu." \p \v 32 Pogaumo Esau, "Iaku bhekumateakamo kaara. Opea gunana haku katumpea sumai to iaku?" \p \v 33 Pogaumo Yakub, "Sumpamo porikana i iaku." Sabutuna asumpamo i incia tee aasomea haku katumpeana i Yakub. \p \v 34 Kasiimpomo Yakub adhawuakamo Esau roti tee kanasuna kacanggore maleʼi sumai. Esau akande tee asumpu, kasiimpo abhangu tee alingka. \p Mboomo sumai o Esau apandaʼentea haku katumpeana. \c 26 \s1 Nabii Ishak i Lipuna Miana Filistin \sr 26:1-35 \p \v 1 Pia-pia wakutuu kangengena amembalimo kasukarana kaara i lipu incia sumai, aposala tee kasukarana kaara bhaa-bhaana momembalina i zamanina Ibrahim. Sabutuna, alingkamo Ishak i Gerar to apoaro i Abimelekh, rajana miana Filistin. \v 2 Kasiimpomo, KAWASANA OPU apatiumbaakamo karona i incia tee afirimanimo, "Bholimo ulingka i Mesir. Bhekususuakako tampa iapai ingkoo tabeana umboore. \v 3 Mbooremo i lipu incia sii mboomo dhaga, sumaimo Iaku kupobhawa tee kubarakatiko, roonamo i ingkoo tee i manga siwulumu bhekudhawuakea bhari-bharia lipu incia sii. Iaku bhekupasahamea sumpaku ibhoasakaku i Ibrahim, amamu. \v 4 Iaku bhekupekabharia siwulumu mboomo kalipopo i laiana. Iaku bhekudhawuakea bhari-bharia lipu sii i manga siwulumu, tee alaloi siwulumu bhari-bharia lipu i alamu bheapotibhaaka barakati, \v 5 roonamo Ibrahim padhamo ataʼati firimaniku tee akeniakea matangka pogauku, manga parintaku, manga katotapuku, tee manga hukumuku." \v 6 Sabutuna, ambooremo Ishak i Gerar. \p \v 7 Wakutuu manga mia i tampa incia sumai abhaaka to bhawinena, incia alawani, "Incia witinaiku," roonamo incia amaeka apogauaka, "Incia bhawineku." Fikirina, "Ancosala manga mia i tampa incia sii apekamateaku roonamo Ribka, sababuna amakesa rouna." \p \v 8 Maka, saangu wakutuu, rajana miana Filistin Abimelekh tangasaana apentiro minaaka i bhalo-bhalo to apekamakamata, saanampuu atokidhamo akamata Ishak tangasaana apoiki apokokopu tee Ribka, bhawinena. Hali incia sumai amembali wakutuuna Ishak amboore iwe sumai pia-pia wakutuu kangengena. \v 9 Sumaimo, Abimelekh akemba Ishak tee apogau, "Garaaka incia bhawinemu! Tuaapa membali upogauakea, "Incia witinaiku?" Lawanimo Ishak i incia, "Roonamo fikiriku, 'Ancosala kumate ande dhaangia mia mopeeluna bhawineku.'" \p \v 10 Apogaumo Abimelekh uka, "Opea mopadhana ipewaumu to ingkami sii? Mamudha mpuu sala samia minaaka i lipu incia sii akole tee bhawinemu. Ande mboo sumai, ingkoo mosababuakana ingkami tasala." \p \v 11 Kasiimpo Abimelekh adhawumo parintana i saangua lipu sumai, pogauna, "Incema modhingkuna mia incia sii atawa bhawinena, incia dhaanamo atohukumu mate." \p \v 12 Ishak ahewimo wine i lipu incia sumai, tee i nuncana tao incia sumai uka incia apotibhaakamo hasili saatu kali lipa, roonamo KAWASANA OPU abarakatia. \v 13 Mia incia sumai arangkaeamo tee ahanda karangkaeana, sabutuna arangkaeamo mpuu. \v 14 Incia dhaangia manga gulumana bhembe, dumba, tee sapi, tee bhari bhatua, sabutuna miana Filistin sumai akaura-uramo i incia. \v 15 Wakutuu Ibrahim, o amana Ishak dhaangia adhadhi, incia tee manga bhatuana aseli pia-pia angu sumu. Maka, amangengemo manga miana Filistin atutubhia bhari-bharia sumu tee kabumbuna tana. \p \v 16 Kasiimpomo, Abimelekh apogaumo i Ishak, "Lingkamo minaaka i ingkami, roonamo sii-sii umembalimo umakaa minaaka i ingkami." \p \v 17 Sabutuna, alingkamo Ishak minaaka iwe sumai. Apakaromo kemana i Mbolongana Gerar, kasiimpomo amboore iwe sumai. \v 18 Kasiimpomo Ishak aselia pendua manga sumu iselina i zamanina Ibrahim, amana, roonamo miana Filistin padhamo atutubhia sapadhana matena Ibrahim. Asarongiakea manga sumu sumai mboomo mopadhana asarongiakea amana. \p \v 19 Maka roonamo, wakutuu manga bhatuana Ishak aseli mbolonga sumai tee apotibhaaka iwe sumai saangu matana uwe mokalua-luana uwena \v 20 apogeramo manga gembalana Gerar tee manga gembalana Ishak. Pogauna manga incia, "Uwe incia sii pewauamami!" Sumaimo Ishak asarongiakea sumu incia sumai Esek,\f + \fr 26:20 \fr*\fq Esek: \fq*\ft I nuncana pogau Ibrani, saro incia sii akomaʼana "pogera-gera."\ft*\f* roonamo manga mia sumai apogera tee incia. \v 21 Manga incia aselimo uka sumu mosagaanana, maka manga mia incia sumai apogeraakea uka. Sabutuna Ishak asarongiakea sumu sumai Sitna.\f + \fr 26:21 \fr*\fq Sitna: \fq*\ft I nuncana pogau Ibrani, saro incia sii akomaʼana "pomusu."\ft*\f* \v 22 Ishak apindamo minaaka iwe sumai kasiimpo aselimo sumu mosagaanana, maka wakutuu incia sii manga mia inda apogeraakea. Jadi incia asarongiakea sumu incia sumai Rehobot\f + \fr 26:22 \fr*\fq Rehobot: \fq*\ft I nuncana pogau Ibrani, saro Rehobot akomaʼana "tampa momalalesa."\ft*\f*, roonamo pogauna, "Sii-sii KAWASANA OPU mangadhawuaka kalalesa to ingkita, mamudhaakana ingkita membali takoana-ana tee takoopu-opua i lipu incia sii." \p \v 23 Minaaka iwe sumai incia alingka i Bersyeba. \v 24 Kasiimpo i wakutuuna malo sumai KAWASANA OPU apatiumbaakamo karona tee afirimani, "Iakumo Aulataʼalana Ibrahim, amamu. Bholi umaeka roonamo kupobhawa tee ingkoo. Iaku bhekubarakatiko tee kupekabharia siwulumu roonamo Ibrahim, bhatuaku sumai." \p \v 25 Sapadhana incia sumai, Ishak abhangumo tampana tunuana kurubani iwe sumai tee agoraaka sarona KAWASANA OPU. Incia apakaro kemana iwe sumai, kasiimpo manga bhatuana aseli saangu sumu iwe sumai. \p \v 26 Saangu wakutuu aumbamo Abimelekh i incia minaaka i Gerar apobhawa tee Ahuzat, sabhangkana, tee Pikhol, kapala suludaduna. \v 27 Apogaumo Ishak i manga incia, "Pokia ingkomiu uumba upokawaakaaku sii-sii, garaaka i piamo itu ingkomiu umusuaku tee upadhencuaku minaaka i lipumiu?" \p \v 28 Lawanimo manga incia, "Ingkami totuu-totuu padhamo takamatea ande KAWASANA OPU apobhawa tee ingkoo. Jadi, ingkami tafikiri, "Samalapena dhaangia pojanjia amani i tanga-tangata, sumaimo i tanga-tangamami tee ingkoo. Mai tabhoke pojanjia i tanga-tangata. \v 29 Janjimo ande ingkoo inda bheupewau madhaki i ingkami, mboomo ingkami i piamo itu inda takia-kiako sainamo sadiamo tapewau malape tee tatumpuko ulingka tee kasanaa. Sii-sii uka KAWASANA OPU abarakatiko." \p \v 30 Ishak apadhaangiamo kakemba to manga incia, kasiimpo manga akande tee asumpu. \v 31 Samainawana manga incia abhangumo samalo-malona, kasiimpo asumpamo samia tee mosagaanana. Sapadhana incia sumai, Ishak aundaakamea manga alingka, manga incia uka alingka abholimea tee kasanaa. \p \v 32 I eo incia sumai uka manga bhatuana Ishak aumba apaumbaaka incia to sumu mopadhana iselina manga. Pogauna manga, "Ingkami tapokawaakamo uwe!" \v 33 Ishak asarongiakea sumu sumai Syeba. Siitumo sababuna lipu incia sumai asarongia Bersyeba\f + \fr 26:33 \fr*\fq Syeba...Bersyeba: \fq*\ft I nuncana pogau Ibrani, saro Syeba akomaʼana "sumpa" tee Bersyeba akomaʼana "sumu posumpaa."\ft*\f* sampe eo incia sii. \p \v 34 Wakutuu Esau akoʼumuru 40 tao incia akobhawineakamo Yudit binti Beeri, miana Het, tee Basmat binti Elon, miana Het. \v 35 Rua miaia bhawinena sumai aumbaaka kapiina inca i ngangarandana Ishak tee Ribka. \c 27 \s1 Ishak Aemaniakea Barakati to Yakub \sr 27:1-29 \p \v 1 Saangu wakutuu, Ishak amancuanamo tee amarawumo matana sabutuna indamo apokamata, agoraakamo Esau, o anana tumpena. Pogauna i incia, "Anaku." \p Lawanina, "Umbe, Uma." \p \v 2 Apogaumo Ishak, "Perangoiakupo, iaku sii kumancuanamo. Iaku inda kumataua naepia eona mateaku." \v 3 Sii-sii, alamea ewangamu, sumaimo dhingkanana panamu tee matana panamu. Lingkamo i koo tee pekaoseakaaku sambaa binata. \v 4 Karajaakaaku kinande mambaka, mboomo ipeeluku, kasiimpo bhawaakaaku mamudhaakana bhekukandea tee mamudhaakana kuemaniakako barakati wakutuuna indapo kumate." \p \v 5 Ribka arangoa wakutuu Ishak apogau i Esau, anana. Kasiimpomo, wakutuuna Esau alingka i inawu apeelo sambaa binata to apambulia, \v 6 apogaumo Ribka tee Yakub, anana, "Mataua, padhamo kurangoa amamu apogau tee Esau, akamu. Onina, \v 7 'Bhawaakaakumo sambaa binata iosemu tee karajaakaaku kinande momambaka. Bhekukandea, mamudhaakana kuemaniakako barakati i aroana KAWASANA OPU wakutuuna indapo kumate.' \v 8 Sumaimo sii-sii anaku, rangoa manga pogauku tee pewaua opea iparintangiakaku i ingkoo. \v 9 Lingkamo i tampana bhembe tee dumbata, alamo to iaku rua mbaa anana bhembe momalape minaaka iwe sumai. Iaku bhekunasua kupamembalia kinande momambaka peeluana amamu. \v 10 Kasiimpomo ingkoo tabeana bhawea i amamu to akandea, mamudhaakana aemaniakako barakati wakutuuna incia indapo amate." \p \v 11 Kasiimpo apogaumo Yakub i Ribka, "E Ina, akaku Esau akobulu badana, sainamo iaku inda akobulu. \v 12 Ancosala amaku aperereaku, tee bheaabhiaku mboomo samia pande gau-gau, aipomo incia mencuana aemaniakaaku barakati maka atundaaku." \p \v 13 Maka inana apogau i incia, "Bholi umaeka anaku, iakumo motanggona katunda sumai. Soo urangomo pogauku, lingkamo alea manga bhembe sumai." \p \v 14 Sumaimo alingkamo Yakub aala rua mbaa anana bhembe tee abhawea i inana. Kasiimpomo inana anasumo kinande momambaka peeluana amana. \v 15 Sapadhana incia sumai, Ribka aalamo pakeana momangadana Esau, ana tumpena, idhikana i bhanuana. Kasiimpomo apakanaakea i Yakub, ana kaepuna. \v 16 Kasiimpomo, abhewengia rua mbalia limana tee kulina anana bhembe i saao tee apewaua mboo sumai uka i weta i bhorokona momararona. \v 17 Sapadhana incia sumai Ribka akarajaa roti tee kinande momambaka, kasiimpo apasarakaakamea i Yakub. \p \v 18 Mboo sumaimo Yakub aumbati amana tee apogau, "Uma!" \p Alawani Ishak, "Umbe. Incema buaka ingkoo, Esau atawa Yakub?" \p \v 19 Pogauna Yakub i amana, "Iaku Esau, tumpemu Uma. Iaku padhamo kupewaua mboomo isameaakamu Uma. Bhangumo tee uncuramo, kandemo dagi padha ioseku mamudhaakana uemaniakaaku barakati." \p \v 20 Kasiimpo Ishak apogaumo i anana sumai, "Amadhei mpuu ingkoo upotibhaakea, anaku!" \p Lawanina, "Sababuna KAWASANA OPU, Aulataʼalamu, motulungiaku." \p \v 21 Kasiimpo apogaumo Ishak i Yakub, "Maimo pekakasu mamudhaakana amembali kuperereko. Atotuu buaka ingkoo Esau?" \p \v 22 Yakub apekakasumo i Ishak o amana, kasiimpo amana sumai apereremea tee apogau, "Suaramu mboomo suarana Yakub, maka limamu mboomo limana Esau." \v 23 Ishak inda amataua, roonamo rua mbalia limana akobulu mboomo limana Esau, akana. Jadi, Ishak bheaemaniakamea barakati to incia. \v 24 Maka, incia dhaangia aabha, "Atotuu ingkoo sii anaku Esau?" \p Lawanina, "Umbe." \p \v 25 Kasiimpo apogaumo Ishak, "Pekakasua kinande sumai i iaku, mamudhaakana bhekukandea dagi kaose inasumu anaku, mamudhaakana kuemaniakako barakati." Jadi apekakasumea kinande sumai i amana, kasiimpomo akandea, abhawaakea uka angguru to incia, kasiimpomo asumpua. \v 26 Apogaumo Ishak, amana, i incia, "Maimo pekakasu tee ikiaku, anaku." \p \v 27 Yakub apekakasu tee aikimo amana. Wakutuuna Ishak abhou pakeana Yakub, aemaniakamea barakati to incia, kooni: \b \q1 "Satotuuna bhouna anaku sii \q2 mboomo bhouna inawu ibarakatina KAWASANA OPU. \q1 \v 28 Sio-siomo Aulataʼala bheadhawuko alo minaaka i laiana, \q2 tee manga tampa mosuburu i alamu, \q2 tee gandum tee uwena angguru ataralabhi-labhi. \q1 \v 29 Sio-siomo manga lipu amembali bhatuamu, \q2 tee manga lipu asuju i aroamu. \q1 Maasangia umembalimo opu to manga witinaimu, \q2 tee sio-siomo manga anana inamu asuju i ingkoo. \q1 Atotundamo mia motundako, \q2 tee abarakatimea mia moemaniakana kabarakati to ingkoo." \s1 Esau Akailanga Barakatina \sr 27:30-40 \p \v 30 Sapadhana Ishak aemaniaka barakati to Yakub, tee siimpo mpuu Yakub alimba abholi Ishak, amana, aumbamo Esau, akana, minaaka apekaose. \v 31 Incia uka anasu kinande momambaka, kasiimpo abhawea i amana. Pogauna i amana, "Bhangumo, Uma, kandemo hasilina kaosena anamu, mamudhaakana uemaniakaaku barakati." \p \v 32 Aabhamo Ishak, "Incema buaka ingkoo?" \p Lawanina, "Iaku o ana tumpemu, Esau." \p \v 33 Sarangona pogau incia sumai, arengkumo Ishak roonamo atokidha mpuu. Pogauna, "Incema buaka incia, mopekaosena binata i saao, kasiimpo abhawaakaaku? Iaku padhamo kukandea bhari-bharia wakutuuna ingkoo indapo uumba tee padhamo kuemaniakea barakati to incia. Umbe, inciamo mia motobarakati!" \p \v 34 Wakutuuna Esau arango pogauna amana sumai, atangimo incia tee suara makaa tee kaporona inca. Pogauna i amana, "Emaniakaaku barakati uka to iaku, Uma!" \p \v 35 Pogauna amana, "Andimu aumbamo tee kagau-gauna tee padhamo aalea barakati to ingkoo." \p \v 36 Pogaumo Esau, "Incia alaenga akosaroaka Yakub!\f + \fr 27:36 \fr*\fq Yakub: \fq*\ft I nuncana pogau Ibrani oni incia sii akomaʼana "mokenina korontungu" (kamata \ft*\xt Bhaa. 25:26\xt*) tee uka akomaʼanana "pende pekagau."\f* Incia padhamo agau-gauaku rua mpearomo. I piamo itu haku katumpeaku aalea, tee kamatea, sii-sii aalea uka barakati to iaku." Pogauna uka, "Buakana Uma indamo udhika barakati mosagaanana to iaku?" \p \v 37 Lawanina Ishak i Esau, "Satotuuna, padhamo kupatotapuaka incia amembali opumu, tee bhari-bharia witinaina padhamo kudhawuaka i incia amembali bhatuana. Gandum tee uwena angguru padhamo kudhawuaka incia. Jadi, opea uka momembalina kupewau to ingkoo, anaku?" \p \v 38 Pogaumo Esau i amana "Tangkanamo saangu barakati sumai buaka modhaangiana i ingkoo, Uma? Emaniakaaku barakati uka, Uma!" Kasiimpo atangimo Esau tee suara makaa. \p \v 39 Lawanimo Ishak i incia, \b \q1 "Satotuuna, tampa mbooresamu bheamaridho \q2 minaaka i manga tampa mosuburuna i alamu tee alo mosapona minaaka i laiana i bhawo. \q1 \v 40 Ingkoo bheudhadhi minaaka i hancumu, \q2 maka ingkoo bheumembali bhatuana andimu. \q1 Maka bheamembali naile itu, \q2 ande ingkoo umembali umakaa tee uewa, bheubebasi minaaka i kuasana andimu." \s1 Nabii Yakub Apalai i Mesopotamia \sr 27:41-46; 28:1-9 \p \v 41 Esau adhika-dhikamo kapiina incana i Yakub roonamo barakati mopadhana iemaniakana amana to incia. Pogaumo Esau i ngangarandana, "O eona amaku bheamate amakasu tee ingkita bhetasukaramo. Sapadhana incia sumaimo, iaku bhekupekamate Yakub, o andiku." \p \v 42 Maka dhaangia o mia mopaumbana Ribka tee opea ipogauakana Esau, anana tumpena sumai. Sabutuna atumpumo mia akemba Yakub, anana kaepuna, kasiimpo apogau tee incia, "Mataumea, akamu Esau ahiburu karona tee ahaejati to apekamateko. \v 43 Sii-sii, anaku, rangomea pogauku. Palaimo pekadhei i tampana Laban witinaiku, i Haran. \v 44 Mbooremo tee incia kangengena pia-pia wakutuu, sampe aunto amarana akamu i ingkoo \v 45 tee ngangarandana amagari pendua tee amalinguakamea opea mopadhana ipewaumu i incia. Dhaampomo iaku bhekutumpu mia to alingkaisiko minaaka iwe sumako. Iaku kumendeu kukailanga rua mia anaku i nuncana saeo." \p \v 46 Kasiimpo Ribka apogau i Ishak, "Iaku kupangantamo kudhadhi roonamo manga bhawinena Esau, miana Het sumai. Ande Yakub uka akobhawineaka samia kabuabua miana Het mboomo manga incia sumai, samia momboorena i tana sii, salabhina uka kumatemo." \c 28 \p \v 1 Rampaakanamo sumai, Ishak akembamo Yakub. Incia aemaniakea barakati tee asamea i incia, "Ingkoo inda umembali ukobhawineaka sala samia minaaka i tanga-tangana bhawine Kanaan. \v 2 Makanumo, lingkamo i Padan-Aram, i bhanuana Betuel, amana inamu, tee alamo minaaka iwe sumai samia bhawine to ingkoo minaaka i manga anana Laban, witinaina inamu. \v 3 Sio-siomo Aulataʼala Mokokuasana abarakati ingkoo, apamembali ingkoo koana-ana koopu-opua, tee apekabharia siwulumu, sabutuna ingkoo umembali opuana bhari lipu. \v 4 Sio-siomo Incia adhawuakako barakatina Ibrahim i ingkoo tee i manga siwulumu, sabutuna ingkoo utarima lipu i tampa ingkoo umboore mboomo dhaga to tinaurakamu, siitumo lipu mopadhana idhawuakana Aulataʼala i Ibrahim." \v 5 Kasiimpo Ishak arambasaka lingkaana Yakub. Kasiimpomo Yusuf alingka i Padan-Aram, i Laban. Laban sumai anana Betuel tee witinaina Ribka, o inana Yakub tee Esau. \p \v 6 Esau akamatea ande Ishak padhamo aemaniakea barakati to Yakub tee atumpumea alingka i Padan-Aram to aala bhawine minaaka iwe sumai. Esau uka akamatea Ishak asamea i Yusuf wakutuu incia aemaniakea barakati, "Bholi ukobhawineaka samia kabuabua miana Kanaan," \v 7 tee ande Yakub ataʼati pogauna amana tee inana, kasiimpo alingka i Padan-Aram. \v 8 Sabutuna, asadaramo Esau ande Ishak, amana, inda apeelua manga bhawinena miana Kanaan. \v 9 Rampaakanamo sumai alingkamo Esau i Ismail, kasiimpo aala Mahalat\f + \fr 28:9 \fr*\fq Mahalat: \fq*\ft Incia uka asarongia Basmat i \ft*\xt Bhaa. 36:3\xt*.\f* amembali bhawinena i sambalina rua mia bhawinena mosagaanana. Mahalat satotuuna andina Nebayot, anana Ismail bin Ibrahim. \s1 Pongipina Nabii Yakub i Bait-El \sr 28:10-22 \p \v 10 Yakub abholi Bersyeba tee alingka i Haran. \v 11 Incia akawa i saangu tampa, kasiimpo akole iwe sumai roonamo matanaeo asoomo. Incia aala saangu bhatu modhaangiana iwe sumai to apamembalia polango, tee akolemo iwe sumai. \v 12 Kasiimpo incia uka apongipi. Atokamatamo saangu odha atopakakaro i alamu tee lolona akawa i laiana, kasiimpo manga malaaʼekatina Aulataʼala asapo pene i odha sumai. \v 13 I nuncana pongipina sumai, Yakub akamatamo KAWASANA OPU akakaro i saripina tee afirimani, "Iakumo KAWASANA OPU, Aulataʼalana Ibrahim, opuamu, tee Aulataʼalana Ishak. Tana tampa upotidhole sii bhekudhawuaka to ingkoo tee i siwulumu. \v 14 Siwulumu bheamembali mboomo ngawuna tana kabharina, tee ingkoo bheujulu i bhara, i timbu, i napa, tee i salata. Rampaakanamo ingkoo tee siwulumu bhari-bharia lipu i alamu bheapotibhaaka barakati. \v 15 Satotuuna Iaku kupobhawa tee ingkoo tee bhekujaganiko iapai uka ulingka. Iaku bhekubhawa ingkoo umbuli i lipu sii, roonamo Iaku inda bhekubholiko sampe Iaku kukarajaaia opea mopadhana ijanjiakaku to ingkoo." \p \v 16 Kasiimpomo abhangumo Yakub minaaka i kolena, pogauna, "Satotuuna, KAWASANA OPU aumba i tampa incia sii tee iaku inda kumataua." \v 17 Incia amaekamo kasiimpo apogau, "Akokabarakati mpuu tampa incia sii! Sii tantumo Baitulla! Sii bhamba lawana sorogaa!" \p \v 18 Samainawana Yakub abhangumo saeona. Aalamea bhatu ipakena to polango, kasiimpo apakaromea amembali saangu tugu. Sapadhana sumai alaliakamea mina i bhawona. \v 19 Incia asarongiakea tampa incia sumai Bait-El;\f + \fr 28:19 \fr*\fq Bait-El: \fq*\ft Saro incia sii i nuncana pogau Ibrani akomaʼana "bhanuana Aulataʼala."\ft*\f* i piamo itu sarona kota sumai Lus. \p \v 20 Kasiimpomo Yakub atolaumo onina, kooni, "Ande KAWASANA OPU apobhawa tee iaku tee ajaganiaku i dhala ilaloiku sii, adhawuaku kinande to kukandeaka tee pakea to kupakea, \v 21 mamudhaakana iaku kumbuli tee kasalaamati i bhanuana amaku, siitumo KAWASANA OPU bheamembali Aulataʼalaku, \v 22 tee bhatu ipakaroku mboo tugu sii bheamembali Baitulla. Iaku bhekupasombaaka i Ingkoo sapersapulu minaaka i bhari-bharia idhawuakamu i iaku." \c 29 \s1 Nabii Yakub i Bhanuana Laban \sr 29:1-14 \p \v 1 Sapadhana sumai Yakub abhosemo minaaka iwe sumai tee alingka i Tana Mesopotamia, i weta i timbuna Kanaan, o lipuna inana. \v 2 Wakutuuna incia akamakamata kadhaangia i saripina, akamatamo dhaangia saangu sumu i tana mokorumpu. I saripina sumu sumai dhaangia talu gulumana bhembe dumba tangasaana apotidhole, roonamo minaaka iwe sumaimo mia kananeana adhawu sumpu kadhambaakana. Dhaangia saangu bhatu maoge motutubhina ngangana sumu sumai. \v 3 Ande bhari-bharia gulumana kadhambaaka padhamo aromusakea iwe sumai, sumaimo manga mojaganina kadhambaaka bheapadhole bhatu sumai minaaka i ngangana sumu kasiimpo adhawua asumpu gulumana bhembe dumbana manga. Sapadhana sumai, bhatu bheapambulimea uka i ngangana sumu sumai. \p \v 4 Yakub aabhamo i manga mia incia sumai, "Manga witinaiku minaaka iapai ingkomiu sii?" \p Lawanimo manga incia, "Ingkami sii taminaaka i Haran." \p \v 5 Yakub aabha uka i manga incia, "Buaka ingkomiu umataua o Laban, opuana Nahor? \p "Alawanimo manga incia, "Tamataua." \p \v 6 Yakub aabhamo uka i manga incia, "Amalape buaka kadhaangiana?" \p Lawanina manga incia, "Amalape! Kamatea, kabuabua moumbana mowuluna bhembe dumbana sumaimo Rahel, o anana Laban!" \p \v 7 Apogaumo Yakub, "O eo indapo akonowia, indapo wakutuuna manga kadhambaakamiu uwulua ambuli i kanda. Jadi, dhawua asumpu bhembe dumba sumai, kasiimpomo uwulua pendua to apeelo kinandena." \p \v 8 Maka alawanimo manga incia, "Inda. Ingkami inda amembali tadhawua asumpu bhembe dumba ande indapo bhari-bharia gulumana kadhambaaka aporomusaka. Kasiimpo atopadholemo bhatu minaaka i ngangana sumu tee tadhawumea asumpu kadhambaakamami." \p \v 9 Tangasaana manga incia apogau, aumbamo Rahel abhawa bhembe dumbana amana, roonamo incia mojaganina. \v 10 Yakub akamata Rahel, anana Laban o witinaina inana, awulu bhembe dumbana amana. Incia apekakasumo i Rahel, kasiimpo apadholemea bhatu minaaka i ngangana sumu sumai, tee adhawumo asumpu bhembe dumbana sumai. \v 11 Sapadhana sumai, incia aikimo Rahel tee atangi tee suara makaa. \v 12 Yakub apaumbamo Rahel ande incia o anana Ribka, witinaina amana. Saanampuu abuntulimo Rahel apaumba amana. \p \v 13 Sarangona lelena Yakub, pinoanana, sanampuu Laban abuntulimo apokawaakea, asakua tee aikia, kasiimpo abhawea apesua i bhanuana. Yakub apetulatulaakamo bhari-bharia hali momembalina to karona i Laban. \v 14 Pogaumo Laban i incia, "Satotuuna ingkoo sadagi saraa tee iaku." \p Sumaimo, ambooremo Yakub tee incia sambula kangengena. \s1 Yakub Akarajaa tee Laban to Apotibhaaka Rahel tee Lea \sr 29:15-30 \p \v 15 Kasiimpomo apogaumo Laban i Yakub "Inda apesua akala ande ukarajaa i iaku inda tee ponambo soomo rampaakana ingkoo anana witinaiku. Paumbaakaaku opea molaengana to ponambomu." \p \v 16 Laban dhaangia rua mia anana bhawine; o tumpe sarona Lea tee kaepu sarona Rahel. \v 17 Lea akomata makesa, maka Rahel sumai amangada poningkarona tee amakesa rouna. \v 18 Yakub asintai Rahel, sababuna sumai incia apogau, "Kupeelu kukarajaa to ingkoo pitu tao kangengena to kupotibhaaka Rahel, ana kaepumu sumai." \p \v 19 Alawanimo Laban, "Salabhina kudhawuaka incia to ingkoo tee aalea mia mosagaanana. Mbooremo tee iaku." \v 20 Kasiimpomo akarajaamo Yakub pitu tao kangengena to Rahel. Maka pitu tao sumai anamisia kabilanga pia-pia eomea rampaakanamo incia asintai Rahel sumai. \p \v 21 Sapadhana sumai apogaumo Yakub i Laban, "Dhawuakaaku momembalina bhawineku sumai, sababuna henggana wakutuuku akawamo, mamudhaakana iaku bhekukawi tee incia." \p \v 22 Kasiimpomo Laban akembamo bhari-bharia mia i tampa incia sumai, tee apadhaangia kariaa kawia. \v 23 Maka wakutuuna malo sumai, Laban aalamo Lea, ana tumpena, mencuana Rahel, kasiimpomo abhawamea i Yakub. Sabutuna, Yakub uka aposaangumo tee incia. \v 24 Laban adhawuaka uka samia bhatuana bhawine o sarona Zilpa i Lea to apamembalia bhatuana. \p \v 25 Maka wakutuuna saeona atiumbamo, garaaka bhawine ikawiakana o Lea, mencuana Rahel! Kasiimpo apogaumo Yakub i Laban, "Opea ipewaumu to iaku sii? Mboona to kupotibhaaka Rahel iaku kukarajaa to ingkoo? Pokia ingkoo ugau-gauaku?" \p \v 26 Alawanimo Laban, "Mencuana kananeana mia i tampamami apewau mboo sii: apakawi andina porikana kasiimpo akana. \v 27 Pamondoa porikana pitu eo kawiamu tee anaku sii. Sapadhana pitu eo sumai, bhekudhawuakako anaku samiana to ponambomu, somanamo ingkoo ukarajaa pitu taopo uka." \p \v 28 Sumaimo Yakub apewau mboo sumai; incia apamondoa pitu eo kawiana tee Lea, kasiimpomo Laban adhawuaka Rahel, o ana kaepuna sumai, i incia to apamembalia bhawinena. \v 29 Laban adhawuaka uka samia bhatuana bhawine o sarona Bilha i Rahel to apamembalia bhatuana. \v 30 Yakub aposaangu tee Rahel uka, tee incia alabhi asintai Rahel minaaka i Lea. Mboomo sumai incia akarajaa uka i Laban pitu taopo uka. \s1 Manga Anana Nabii Yakub \sr 29:31-35; 30:1-24 \p \v 31 Wakutuuna KAWASANA OPU akamata, ande Lea inda atosintai, abungkaleakea kadhumana, maka Rahel akomba. \v 32 Lea abhawa-bhawamo, kasiimpo apalaahirimo samia ana umane, tee asarongiakea Ruben,\f + \fr 29:32 \fr*\fq Ruben: \fq*\ft Saro incia sii onina mboomo pogau Ibrani mokomaʼanana "kamatea, samia ana umane" atawa "padhamo akamata kanarakaaku".\ft*\f* sababuna pogauna, "Satotuuna, KAWASANA OPU padhamo akamata kanarakaaku; sii-sii tantumo iaku bheasintaiaku umaneku." \p \v 33 Abhawa-bhawamo uka incia, kasiimpomo apalaahirimo samia anaana umane, sumaimo incia apogau, "Satotuuna, KAWASANA OPU padhamo arangoa, ande iaku inda kusintaia, kasiimpo adhawuakamea uka ana sii i iaku." Sumaimo incia asarongiakea anana sumai Simeon.\f + \fr 29:33 \fr*\ft Simeon: \ft*\ft Saro incia sii o onina mboomo pogau Ibrani mokomaʼana "arango."\ft*\f* \p \v 34 Abhawa-bhawamo uka incia, kasiimpo apalaahirimo samia ana umane, maka incia apogau, "Sii-sii incana umaneku bheatobhoke tee iaku, roonamo iaku padhamo kupalaahiri talu mia anana umane to incia." Sumaimo sababuna incia asarongiakea anana sumai Lewi.\f + \fr 29:34 \fr*\fq Lewi: \fq*\ft Saro incia sii o onina mboomo pogau Ibrani mokomaʼanana "atobhoke."\ft*\f* \p \v 35 Abhawa-bhawamo uka incia, kasiimpo apalaahirimo samia anana umane, sumaimo incia apogau, "Sampearo sii bhekupuji i KAWASANA OPU." Siitumo sababuna incia asarongiakea anana sumai Yuda.\f + \fr 29:35 \fr*\fq Yuda: \fq*\ft Saro incia sii onina mboomo pogau Ibrani mokomaʼanana "incia bheatopuji." Incia uka isarongiaka Yehuda.\ft*\f* Sapadhana incia sumai incia indamo apalaahiri uka. \c 30 \p \v 1 Wakutuuna Rahel akamata ande incia inda apalaahiri anaana to Yakub, akaura-uramo incia tee akana, kasiimpo apogau i Yakub, "Dhawuakaaku anaana; ande inda, taroakaakumo kumate." \p \v 2 Sumaimo Yakub aʼamaramo i Rahel onina, "Iaku sii buaka Aulataʼala mojoliko ubhawa-bhawa?" \p \v 3 Pogaumo Rahel, "Siimo Bilha, bhatuaku. Kawiakea mamudhaakana apalaahiri anana kabholosiku mamudhaakana iaku uka amembali kukoana alaloi incia." \p \v 4 Sumaimo, apasarakaakamo Bilha, bhatuana, i Yakub to apamembalia bhawinena. Yakub uka aporomuakamea. \v 5 Bilha abhawa-bhawamo, kasiimpo apalaahirimo samia anana umane. \v 6 Kasiimpomo Rahel apogaumo, "Aulataʼala apewau adili tee iaku, tee aperangoimea iemaniku tee adhawuakaakumo samia anana umane." Sababuna sumai incia asarongiakea anaana sumai Dan.\f + \fr 30:6 \fr*\fq Dan: \fq*\ft Saro incia sii onina mboomo pogau Ibrani mokomaʼanana "aʼadilia."\ft*\f* \p \v 7 Kasiimpomo Bilha, bhawine bhatuana Rahel sumai, abhawa-bhawamo pendua tee apalaahirimo to Yakub anaana umane katutunina tumpe. \v 8 Apogaumo Rahel, "Iaku kuposaingimo mpuu tee akaku, tee iakumo mokanana." Sumaimo incia asarongiakea anana sumai Naftali.\f + \fr 30:8 \fr*\fq Naftali: \fq*\ft Saro incia sii onina mboomo pogau Ibrani akomaʼana "poewangi."\ft*\f* \p \v 9 Wakutuuna Lea akamatea ande incia indamo apalaahiri anana, abhawamo Zilpa, bhatuana, kasiimpomo apasarakaakamea i Yakub apamembalia bhawinena. \v 10 Kasiimpomo Zilpa, bhatuana Lea sumai, apalaahiri samia anana umane to Yakub. \v 11 Apogaumo Lea: "Kukodhawua mpuu!" Sababuna sumai incia asarongiakea anana sumai Gad\f + \fr 30:11 \fr*\fq Gad: \fq*\ft Saro incia sii i nuncana pogau Ibrani akomaʼana "kodhawua."\ft*\f*. \p \v 12 Zilpa, bhawine bhatuana Lea, apalaahirimo uka to Yakub samia anana umane katutunina tumpe. \v 13 Apogaumo Lea, "Iaku sii kumasanaamo! Tantumo manga bhawine asarongiakaaku kumasanaamo." Sababuna incia asarongiakea anana sumai Asyer.\f + \fr 30:13 \fr*\fq Asyer: \fq*\ft Saro incia sii i nuncana pogau Ibrani akomaʼana "amasanaa."\ft*\f* \p \v 14 Saangu wakutuu i bulaana timpuana gandum, Ruben alingka akambeli-mbeli. Incia apotibhaaka manga bhakena dudaim\f + \fr 30:14 \fr*\fq dudaim: \fq*\ft Penembula incia sii atoabhi tee atoparacaea amembali lancau mopasuburuna kadhuma.\ft*\f* i inawu, kasiimpo abhawamea i Lea, inana. Apogaumo Rahel i Lea, "Dhawuakaaku pia-pia angu bhakena dudaim pewauana o anamu sumai. \p \v 15 Alawanimo Lea i incia, "Indapo akawa buaka to ingkoo uala umaneku, sanampuu ingkoo upeelu ualamo uka bhakena dudaimna anaku?" \p Apogaumo Rahel, "Malapemo, taroakamo incia akole tee ingkoo malo sii to kabholosina bhakena dudaimna anamu sumai." \p \v 16 Tobhele eo, wakutuuna Yakub ambuli minaaka i inawu, alimbamo Lea apepagoa tee apogau, "Ingkoo tabeana usii i iaku, roonamo padhamo kusewako tee bhakena dudaimna anaku." Sababuna, akolemo Yakub tee incia i malo incia sumai. \p \v 17 Aulataʼala aperangoia Lea, sabutuna incia abhawa-bhawamo tee apalaahirimo anana umane lima miana to Yakub. \v 18 Apogaumo Lea, "Aulataʼala padhamo adhawuaku ponamboku, roonamo iaku padhamo kupasaraakaakea bhatuaku i umaneku." Sababuna, incia asarongiakea anana sumai Isakhar.\f + \fr 30:18 \fr*\fq Isakhar: \fq*\ft Saro incia sii onina mboomo pogau Ibrani mokomaʼana "bhatua isewa" atawa "dhaangia tee ponambona".\ft*\f* \p \v 19 Kasiimpomo Lea abhawa-bhawamo uka tee apalaahirimo anana umane namamiana to Yakub. \v 20 Lea apogaumo, "Aulataʼala padhamo adhawuakaaku kadhawu momalape. Tantumo sii-sii umaneku bheaharagaangiaku, roonamo padhamo kupalaahiri nama mia anana umane to incia." Sababuna, incia asarongia anana sumai Zebulon.\f + \fr 30:20 \fr*\fq Zebulon: \fq*\ft Saro incia sii atorango mboomo pogauna Ibrani akomaʼanana "haragaangi" atawa "kadhawu."\ft*\f* \p \v 21 Sapadhana incia sumai, incia apalaahirimo samia anana bhawine tee asarongiakea anana sumai Dina. \p \v 22 Kasiimpomo Aulataʼala audhani Rahel; Incia arangomea iemanina tee abungkaleakamea kadhumana. \v 23 Sabutuna abhawa-bhawamo Rahel tee apalaahirimo samia anana umane. Apogaumo incia, "Aulataʼala padhamo ahapusu kaeaku." \v 24 Sumaimo incia asarongiakea anana sumai Yusuf,\f + \fr 30:24 \fr*\fq Yusuf: \fq*\ft Saro incia sii onina mboomo pogau Ibrani mokomaʼanana "incia mopailaia" atawa "incia apekadhawumo uka".\ft*\f* apoose apogau, "Sio-siomo KAWASANA OPU aranganiaku samiapo uka anana umane." \s1 Nabii Yakub Apotibhaakamo Kadhambaaka \sr 30:25-43 \p \v 25 Sapadhana Rahel apalaahiri Yusuf, apogaumo Yakub i Laban, "Undaakaaku kulingka, mamudhaakana kumbuli i lipuku, i tampa laahiriaku. \v 26 Dhawuakaakumo manga bhawineku tee manga anaku, momembalina ponamboku i Pinoama, tee taroakaakumo kulingka. Pinoama umataua karomu tuaapa iaku padhamo kukarajaa to ingkoo." \p \v 27 Maka o Laban alawania, "Ande ingkoo upeelu ususuaka kaasimu to iaku, mbooremo iwe sii! Padhamo kumataua minaaka i pekilala, ande KAWASANA OPU abarakatiaku rampaakanamo ingkoo." \v 28 Pogauna uka, "Totapuakea saopea ponambomu, iaku bhekudhawuakako." \p \v 29 Alawanimo Yakub i incia, "Ingkoo samia umataua tuaapa kukarajaa to ingkoo, tee tuaapa kadhaangiana kadhambaakamu ijaganiku, \v 30 sababuna saidhemea kabharina pewauamu wakutuuna indapo kuumba, maka sii-sii ajulumo kabharina. KAWASANA OPU padhamo abarakati Pinoama kangengena kukarajaa iwe sii. Sii-sii, naepia kumembali kukarajaa to manga mia i bhanuaku karoku?" \v 31 Aabhamo Laban, "Opea tabeana idhawuakaku i ingkoo?" \p Alawanimo Yakub, "Pinoama, bholimo udhawuakaaku opeopea. Iaku sadhaadhaana kudhambaaka bhembe dumbamu tee kujagania, ande uundaakea hali incia sii to iaku: \v 32 Eo sii, bhekudhala kulaloi bhari-bharia bhembe dumbana Pinoama tee kugaatia minaaka iwe sumai sambaa-sambaa anana dumba mokotanda-tandana tee mokobhelombana; sambaa-sambaa anana dumba momaetana tee sambaa-sambaa bhembe mokobhelombana tee mokotanda-tandana. Siitumo bhemomembalina ponamboku. \v 33 Tee ande mboo sumai, naile naipua Pinoama bheumembali uparikisaaia kajujuruku i nuncana halina ponamboku. Sumaimo iaku tangkanamo bhekuala momaetana tee mokowarawaranaana. Ande dhaangia binata inda mboo sumai, maʼanana padhamo kumanakoa, tee Pinoama bheumataua." \p \v 34 Alawanimo Laban, "Umbe, mboomo ipogauakamu itu." \v 35 Maka incia inda aose pojanjiana tee Yakub i saao. Laban alingka agaatia i eo incia sumai manga bhembe umane mokobhelombana tee mokotanda-tandana, bhari-bharia bhembe bhawine mokobhelombana tee mokotanda-tandana, siitumo bhari-bharia mokotandana maputi i badana, tee bhari-bharia dumba momaetana, kasiimpo apasaraakea bhari-bharia sumai i limana manga anana umanena. \v 36 Kasiimpomo Laban apapogaa manga kadhambaakana sumai talu eo karidhona lingkaana minaaka i Yakub, sainamo Yakub ajagani manga bhembe dumbana Laban mosagaanana, sumaimo inda mokowarawaranaana tee momaputina. \p \v 37 Kasiimpomo, Yakub aalamo manga raha maijo minaaka i puuna hawar, puuna badam, tee puuna berangan.\f + \fr 30:37 \fr*\fq puuna hawar, puuna badam, tee puuna berangan: \fq*\ft Talu giuna puuna kau sii akokau maputi mpuu.\ft*\f* Akulasimea sagaa kulina sampe akobhelomba maputi i manga raha sumai. \v 38 Incia adhikaia manga raha ikulasina sumai i aroana manga bhembe dumba sumai, i nuncana dhingkanana uwe isumpuna, roonamo manga binata sumai sadia akawi ande bheasumpu. \v 39 Sumaimo, manga bhembe dumba sumai akawi i aroana manga raha mokobhelombana maputi sumai, sabutuna alaahirimo manga anana mokotanda-tandana tee mokobhelombana. \v 40 Kasiimpomo Yakub agaatimea manga dumba bhemokawina sumai apapoaroa manga bhembe dumbana Laban momaetana tee mokobhelombana. Tee akala mboo sumai, Yakub arangani kabharina kadhambaakana karona tee agaatia minaaka i kadhambaakana Laban. \v 41 Jadi, sadia ande bheakawi manga bhembe dumba momakaana, Yakub adhikamea manga raha sumai i nuncana dhingkanana uwe isumpuna i aroana bhembe dumba sumai, mamudhaakana manga incia akawi amakasu i manga raha sumai. \v 42 Maka ande aumba saguluma bhembe dumba momalute, incia inda adhika manga raha sumai i aroana. Tee mboo sumai, manga kadhambaaka momalute amembali pewauana Laban, sainamo kadhambaaka momakaana amembali pewauana Yakub. \v 43 Sabutuna, ahandamo ajulu karangkaeana Yakub. Incia abhari gulumana bhembe dumbana, unta, tee keledai, tee uka bhatuana umane tee bhawine. \c 31 \s1 Nabii Yakub Apalai Abholi Laban \sr 31:1-21 \p \v 1 Yakub arango manga anana umane Laban apogau mboo sumai, "Yakub padhamo aalea sagala giu pewauana umata tee minaaka i pewauana umata sumai apotibhaaka bhari-bharia karangkaeana." \v 2 I sambalina incia sumai, Yakub uka akamata minaaka i rouna tee pemingkuina Laban ande indamo amalape incana tee incia mboomo i piamo itu. \p \v 3 KAWASANA OPU afirimanimo i Yakub, "Mbulimo i lipuna opu-opuamu tee i manga witinaimu. Iaku bhekupobhawa tee ingkoo tee kutulungiko." \v 4 Kasiimpo Yakub atumpumo mia akemba Rahel tee Lea to aumba i tana mokorumpu, i tampana gulumana bhembe dumbana. \v 5 Pogauna i manga incia, "Padhamo kukamatea minaaka i rouna tee pemingkuina amamiu ande indamo amalape incana tee iaku mboomo i piamo itu. Moomini mboo sumai, Aulataʼalana amaku apobhawa tee iaku. \v 6 Umataua karomiu, ande tee kakaana bukuku padhamo kukarajaa i amamiu. \v 7 Moomini mboo sumai, amamiu padhamo agau-gauaku. Incia abhaliia o ponamboku sampe sapulu mpearo, maka Aulataʼala inda ataroakea to apewau madhaki i iaku. \v 8 Ande incia apogau, 'Binata mokotanda-tandana bheamembali ponambomu,' sanampuu bhari-bharia gulumana bhembe dumba sumai apalaahirimo anana mokotanda-tandana. Ande incia apogau, 'Binata mokobhelombana bheamembali ponambomu, jadi bhari-bharia gulumana bhembe dumba sumai apalaahirimo anana mokobhelombana.' \v 9 Mboo sumaimo, Aulataʼala aalea kadhambaakana amamiu tee adhawuakea i iaku. \p \v 10 Saangu wakutuu, i bulaana kawiana bhembe dumba, iaku kupongipi. I nuncana pongipiku sumai, kukamata manga bhembe dumba umane mokawiakana bhembe dumba sumai mokobhelombana, mokotanda-tandana, tee mokolore-lorena. \v 11 Kasiimpo i nuncana pongipi sumai malaaʼekatina Aulataʼala afirimani i iaku, 'Yakub!' \p Lawaniku, 'Umbe, Opu.' \p \v 12 Firimanina, 'Patindaia potontomu tee kamatea, bhari-bharia bhembe dumba umane mokawiakana bhembe dumba sumai mokobhelombana, mokotanda-tandana, tee mokolore-lorena, roonamo padhamo kukamatea bhari-bharia ipewauna Laban i ingkoo. \v 13 Iakumo Aulataʼala mopatiumbana Karona\f + \fr 31:13\fr*\fq mopatiumbana Karona: \fq*\ft Aulataʼala menturu apatiumba karona i manga nabii tee mia mosagaanana tee carana inda momentela (kamata \ft*\xt Bhaa. 28:13; Limb. 3:2-4\xt*).\f* i Bait-El. I tampa incia sumai ingkoo ulaliaka mina i saangu tugu bhatu, tee utolau onimu i iaku. Sii-sii, makanumo, limbamo minaaka i lipu incia sii tee mbuli i tana laahiriamu." \p \v 14 Kasiimpomo alawanimo Rahel tee Lea i incia, "Ingkami inda tee dhawu atawa tinauraka i nuncana bhanuana amamami! \v 15 Ingkami iabhina mboo mia dhaga rampaakanamo incia padhamo manga aso tee uka dhawumami apepadhaia. \v 16 Maka bhari-bharia harataa ialana Aulataʼala minaaka i amamami satotuuna pewauamami tee manga anamami. Sii-sii, pewaumea bhari-bharia ifirimaniakana Aulataʼala i ingkoo." \p \v 17 Saanampuu amakanumo Yakub, kasiimpo apakompamea manga anana tee manga bhawinena i bhawona unta. \v 18 Incia abhawamea bhari-bharia kadhambaakana tee bhari-bharia harataa ipokawaakana, siitumo kadhambaaka pewauana mopadhana ipokawaakana i Padan-Aram, mamudhaakana alingka i Ishak, amana, i Tana Kanaan. \p \v 19 Rahel dhaangiapo uka amanako manga patu terafim\f + \fr 31:19 \fr*\fq terafim: \fq*\ft I nuncana pogau Ibrani oni incia sii akomaʼana "barahala isomba" to mojaganina manga miana bhanua. Sapadhana sumai, Yakub abhanakamea manga terafim sumai (kamata \ft*\xt Bhaa. 35:2-4\xt*).\f* pewauana amana, roonamo i wakutuu incia sumai Laban tangasaana alingka agunti buluna manga dumbana. \v 20 Yakub aʼakalai Laban, miana Aram sumai, tee inda apaumbaakea i incia, ande incia ahaejati apalai. \v 21 Sumaimo, apalaimo Yakub tee bhari-bharia manga pewauana. Incia apolimba i sawetana Umala Efrat, kasiimpo alingka aporope i Tana Gunu Gilead. \s1 Laban Apajere Nabii Yakub \sr 31:22-42 \p \v 22 I eo talu eona apakoleleakea i Laban ande Yakub apalaimo. \v 23 Kasiimpomo Laban akemba manga witinaina umane. Manga incia apajeremo Yakub pitu eo karidhona lingkaana, sabutuna o Laban amembali atutunia i Tana Gunu Gilead. \v 24 Maka, i malo incia sumai Aulataʼala aumbamo i nuncana saangu pongipina Laban, miana Aram sumai, apoose afirimani i incia, "Jaga, bholi upogauaka opeopeapo uka i Yakub, malape momalapena atawa momadhakina!" \p \v 25 Kasiimpo akawamo Laban i tampana Yakub. I wakutuu incia sumai Yakub padhamo apakaro kemana i Tana Gunu Gilead. Laban tee manga witinaina uka apakaro kemana i tana gunu sumai. \v 26 Pogauna Laban i Yakub, "Opea ipewaumu sii, ingkoo uʼakalaikiaku tee ubhawea manga anaku bhawine mboomo mia itorongku i nuncana potimbea. \v 27 Pokia ingkoo upalai upobuniaka tee uʼakalaikiaku? Pokia ingkoo inda upaumbaaku, mamudhaakana kumembali kubhawako tee kasanaa, tee kupadhaangia kariaa to lingkaamu tee lagu, ganda, tee gambusu? \v 28 Ingkoo uka inda udhawuaku kalalesa to kuiki manga opuaku tee manga anaku. Sii-sii bhore mpuu ipewaumu! \v 29 Dhaangia kakuasa i iaku to kupewau madhaki i ingkoo, maka i malo Aulataʼalana amamu afirimani i iaku, 'Jaga, bholi upogauaka opeopeapo uka i Yakub, malape momalapena atawa momadhakina!' \v 30 Sii-sii, ande atotuu ingkoo bheulingka roonamo upemelilimo\f + \fr 31:30 \fr*\fq upemelilimo: \fq*\ft Akomaʼana "rindu."\ft*\f* mpuu tee bhanuana amamu, pokia ingkoo umanako manga patu terafimku?" \p \v 31 Alawanimo Yakub i Laban, "Iaku kumaeka ancosala Pinoama bheuala manga anamu minaaka i iaku. \v 32 Teemini mboo sumai, incemapo uka ipotibhaakamu mobhawana manga patu terafimmu, incia inda bheatotaroaka adhadhi. Jadi, parakisaamea i aroana manga witinaita ara dhaangia manga pewauamu i iaku, alamea!" Yakub inda amataua ande Rahel momanakona manga terafim sumai. \p \v 33 Sumaimo, apesuamo Laban i nuncana kemana Yakub, kemana Lea, tee kemana rua mia bhatuana bhawine sumai, maka incia inda apotibhaakea. Sapadhana alimba minaaka i kemana Lea, apesuamo incia i nuncana kemana Rahel. \v 34 Maka o Rahel padhamo aalea porikana terafim sumai, apapesuaia i nuncana kalempesina untana, tee auncuramikia. Laban aparakisaamo saangua kemana Rahel sumai, maka inda uka apotibhaakea. \p \v 35 Apogau Rahel i amana, "Bholimo uʼamara Uma roonamo iaku inda membali kukakaro i aroamu. Iaku tangasaana akawaaku bulaku." Laban aparakisaamea mpuu-mpuu uka, maka incia inda apotibhaakea manga terafim sumai. \p \v 36 Kasiimpo Yakub aʼamara tee apotagalimo tee Laban. Pogauna i Laban, "Opea kasalahaku, tee opea dosaku, sampe upajereaku mboo kakaa incia sii? \v 37 Sapadhana Pinoama uparakisaa bhari-bharia pewauaku, buaka Pinoama upotibhaakea manga pewauamu? Dhikaia iwe sii, i aroana manga witinaiku tee manga witinaimu. Taroakamo manga incia abhotukiaka parakara i tanga-tangata rua mia. \p \v 38 Iaku kupobhawa tee Pinoama 20 tao kangengena. Dumba tee bhembemu bhawine inda mina amadhaki alaahiri, tee bhembe dumbamu umane indapo mina kukandea. \v 39 Indapo mina kubhawaakako kadhambaaka mopadhana ikandena manga binata masega. Iaku samia mobholosia. Kadhambaaka motomanakona i eo atawa o malo uka utuntua minaaka i limaku. \v 40 Pontanga eo iaku akanaaku kasodhona eo, sainamo malo akanaaku kagari. Mataku sadia inda apopiro. \v 41 Iaku i bhanuamu 20 tao kangengena. Kukarajaa i pinoama 14 tao to kupotibhaaka rua miaia anamu, tee 6 tao uka to kupotibhaaka gulumana bhembe dumbamu. Kangengena incia sumai, sapulu mpearomo ubhalii ponamboku. \v 42 Ande Aulataʼalana amaku, siitumo Aulataʼalana Ibrahim imaekana Ishak inda apobhawa tee iaku tee atulungiaku, tantumo sii-sii urambasakaaku kulingka tee ruambalia limaku. Maka roonamo Aulataʼala akamatamea kanarakaaku tee kanguleku, sanampuu Incia audhaniaka Pinoama i malo." \s Pojanjia i Tanga-Tangana Nabii Yakub tee Laban \sr 31:43-55 \p \v 43 Lawanina Laban i Yakub, "Rua mia bhawine sii o anaku tee manga anana sii opuaku, bhembe dumba sii bhembe dumbaku, teemo uka bhari-bharia ikamatamu sii satotuuna pewauaku. Maka indamo amembali kualea pendua manga anaku tee manga anana ipalaahirina manga incia minaaka i ingkoo. \v 44 Sii-sii, maimo tapojanjiaka, iaku tee ingkoo, tee taroakamo sumai amembali sakusii i tanga-tangata." \p \v 45 Sanampuu Yakub aalamo saangu bhatu tee apakaromea amembali saangu tugu. \v 46 Kasiimpomo Yakub apogau i manga witinaina, "Romusakea manga bhatu." Kasiimpomo manga incia aalamo manga bhatu apamembalia kabumbuna bhatu. Sapadhana sumai manga incia akandemo iwe sumai, i saripina kabumbuna bhatu sumai. \v 47 Laban asarongiakea kabumbuna bhatu sumai Yegar-Sahaduta,\f + \fr 31:47\fr*\fq Yegar-Sahaduta: \fq*\ft Saro incia sii i nuncana pogau Aram (tampa laahiriana Laban) akomaʼana "kabumbuna kasakusii."\ft*\f* maka Yakub asarongiakea Galed.\f + \fr 31:47\fr*\fq Galed: \fq*\ft Saro incia sii i nuncana pogau Ibrani akomaʼana "kabumbuna kasakusii."\ft*\f* \p \v 48 Apogaumo Laban i Yakub, "Kabumbuna bhatu incia sii amembali sakusii i tanga-tangata." Siitumo sababuna kabumbuna bhatu incia sii asarongiakea Galed, \v 49 tee uka Mizpa,\f + \fr 31:49\fr*\fq Mizpa: \fq*\ft I nuncana pogau Ibrani saro incia sii akomaʼana "munarana jagaa." \ft*\f* sababuna Laban apogau, "Sio-siomo KAWASANA OPU atiliki pemingkuita, iaku tee ingkoo, wakutuuna ingkita tapomaridho. \v 50 Jaga ande upanarakaaia manga anaku atawa ukawiaka bhawine mosagaanana. Moomini iaku inda kumataua, maka udhania, Aulataʼala sadia akamata ingkita." \p \v 51 Kasiimpomo Laban apogau i Yakub, "Kamatea, siimo kabumbuna bhatu tee siimo tugu mopadhana ipabhanguku i tanga-tangata. \v 52 Kabumbuna bhatu tee tugu incia siimo sakusii, ande iaku inda bhekulaloi kabumbuna bhatu sii to kukawako tee haejati madhaki, tee ingkoo uka inda bheulaloi kabumbuna bhatu tee tugu sii to ukawaaku tee haejati madhaki. \v 53 Aulataʼalana Ibrahim, Nahor\f + \fr 31:53\fr*\fq Ibrahim...Nahor: \fq*\ft Ibrahim satotuuna opuana Yakub, tee o Nahor satotuuna o amana Laban.\ft*\f* tee opuopuana manga, maasangia bheamembali haakimu i tanga-tangata." Kasiimpo Yakub asumpa to apakawaaka janjina i nuncana sarona Aulataʼala imaekana Ishak, o amana. \v 54 Sapadhana sumai, Yakub apasombaakamo kurubani isumbelena i gunu sumai tee akemba manga witinaina to akande. Manga incia uka akande tee apomalo i gunu sumai. \p \v 55 Samainawana Laban abhangumo. Aikimo manga opuana tee manga anana tee aemaniakamea barakati to manga incia. Sapadhana incia sumai, alingkamo Laban ambuli i tampa mbooresana. \c 32 \s1 Nabii Yakub Amaeka Apokawa tee Esau \sr 32:1-21 \p \v 1 Yakub apalausakamo lingkaana, kasiimpomo manga malaaʼekatina Aulataʼala aumba apokawaakea. \v 2 Mboo sumai Yakub akamatea manga, incia apogaumo, "Siimo satotuuna pokemaana tantarana malaaʼekatina Aulataʼala!" Siitumo asarongiakamea tampa incia sumai Mahanaim.\f + \fr 32:2\fr*\fq Mahanaim: \fq*\ft Saro incia sii i nuncana oni Ibrani akomaʼanana "rua angu pokemaa/pokemaana rapi."\ft*\f* \p \v 3 Sapadhana incia sumai, Yakub alambokomo pia-pia mia tumpuana porikana apokawaaka Esau, o akana, i Tana Seir, i lipu Edom. \v 4 Kasameana i manga incia, "Mboo siimo tabeana ingkomiu upogauakea i opuku, Esau: 'Bhatuamu, Yakub, apogau, "Kangengena sii kumboore i Laban mboo dhaga tee kumboore iwe sumai sampe sii-sii. \v 5 Iaku dhaangia tee gulumana sapi, keledai, bhembe dumba, manga bhatua umane tee bhawine, tee kulamboko tumpuaku to apaumbaaka hali incia sumai i opuku, mamudhaakana opu umaasiakaaku." \p \v 6 Kasiimpomo manga tumpuana sumai uka ambuli i Yakub tee apogau, "Ingkami padhamo tapokawaaka Esau, o akamu, tee incia uka tangasaana alingka to apokawaakako, apoose 400 mia manga umane." \p \v 7 Sanampuu amaekamo mpuu Yakub sampe amasee poinuncana. Sumaimo incia agaatimea manga mia mopoosena tee uka gulumana bhembe dumbana, sapi tee unta to apamembalia rua rombonga. \v 8 Sababuna incia afikiri, "Ande Esau aumbati aewangi sala saangu rombongana, sumaimo rombongana sagaanana bheasalaamati." \p \v 9 Kasiimpo apogaumo Yakub, "E Aulataʼala, isombana opuaku Ibrahim tee amaku Ishak, e KAWASANA OPU mopadhana motumpuaku, 'Mbuli pendua i lipumu tee i manga witinaimu tee Iaku bhekupewau malape i ingkoo,' \v 10 iaku inda alaenga to kutarima moomini saidhe mpuu minaaka i bhari-bharia kaasimu molagina mopadhana isusuakana KAWASANA OPU i bhatuamu sii. Roonamo wakutuuna kupolimba i Umala Yordan sii i piamo itu tangkanamo katukoku sii ibhawaku, maka sii-sii iaku kumembalimo rua rombonga. \v 11 Maka, rambasakaaku minaaka i limana Esau, akaku, roonamo kumaeka i incia; ancosala aumba to abhaliaku, tee uka manga bhawineku tee manga anaku. \v 12 Kuemani bholi umalinguakea opea ijanjiakamu, 'Iaku dhaanamo bhekupewau malape i ingkoo tee kupamembalia siwulumu mboomo bhone i tawo, inda atolentu kabharina.' " \p \v 13 Yakub uka apomalomo iwe sumai. Kasiimpomo aalamo sagaa minaaka i manga harataa pewauana to adhawuaka i Esau, o akana, \v 14 siitumo 200 mbaa bhembe bhawine, 20 mbaa bhembe umane, 200 dumba bhawine, tee 20 mbaa dumba umane, \v 15 30 mbaa unta bhawine tee manga anana tangasaana apadudua, 40 mbaa sapi bhawine, 10 mbaa sapi umane, 20 mbaa keledai bhawine tee 10 mbaa keledai umane. \v 16 Apasarakaakamea bhari-bharia sumai i manga bhatuana, sumaimo manga incia ajagani gulumana kadhambaakana sumbe-sumbere. Kasiimpo apogaumo Yakub i manga incia, "Lingkamo porikanaakaaku maka bholi bhari-bharia apobhawa-bhawa. Dhawua polotaa i tanga-tangana manga gulumana kadhambaaka sumai tee mosagaanana." \p \v 17 I bhatua molingkana poriaroa incia asameamo, "Ande Esau, akaku, apokawaakako, tee aabha, 'Bhatuana incema ingkoo sii? Iapai bheulingka? Pewauana incema manga kadhambaaka i aroamu sii?,' \v 18 lawanimo mboo sii, 'Pewauana bhatuamu, Yakub, siimo idhawuakana ilambokona to opuku Esau. Satotuuna, incia samia dhaangia i talikumami.' " \p \v 19 Mboo sumai uka kasameana i bhatuana katutunina mobhaa-bhaana tee moporitalikuna, tee i bhari-bharia mia molingkana moosena gulumana kadhambaaka sumai. Pogauna, "Mboo sumaimo tabeana ingkoo upogauakea i Esau ande upokawa tee incia. \v 20 Pogauakea uka, 'Satotuuna, bhatuamu Yakub dhaangia i talikumami.' " Roonamo Yakub afikiri, "Iaku gauku apekarunaia incana tee harataa idhawuakaku ibhawana porikana sii, sapadhana sumai, kasiimpomo bhekukamata rouna. Aipomo incia aunda atarimaaku." \v 21 Jadi, kadhawu sumai alambokoakea porikana sainamo incia samia apomalo i pokemaana i malo incia sumai. \s1 Nabii Yakub Apobhante tee Samia Umane i Peniel \sr 32:22-32 \p \v 22 I malo incia sumai uka Yakub abhangu. Abhawamea rua miaia bhawinena, rua miaia maruena bhatuana bhawine tee sapulu samiaia anana apolimba alaloi tampa polimbaa Umala Yabok. \v 23 Sapadhana incia abhawea manga i sawetana, apapolimbamea uka manga harataa pewauana. \v 24 Sapadhana manga incia apolimba, soomo Yakub modhaangiana samia-miana, kasiimpo samia umane apobhante\f + \fr 32:24\fr*\fq pobhante: \fq*\ft Rua mia apologo aʼusaha apakotibu bhalina; incema inda mokotibuna, siitumo mokanana.\ft*\f* tee incia sampe abhete matanaeo. \v 25 Wakutuuna umane sumai akamata ande incia inda amembali atalo Yakub, abhebhemo losuana paana Yakub. Saanampuu losuana paana Yakub sumai atosala rampaakanamo apobhante tee umane i saao. \p \v 26 Kasiimpomo apogau umane sumai, "Taroakaakumo kulingka, roonamo matanaeo bheabhetemo." \p Maka Yakub alawanimo, "Iaku inda bhekutaroakako ulingka, ande indapo ubarakatiaku." \p \v 27 Aabhamo umane sumai i incia, "Incema buaka saromu?" \p Alawanimo, "Yakub." \p \v 28 Pogauna umane incia sumai, "Saromu inda bheasarongiakea Yakub, tabeana Israel,\f + \fr 32:28\fr*\fq Israel: \fq*\ft Saro incia sii mboomo pogau Ibrani mokomaʼanana "incia apobhante tee Aulataʼala." Nabii Yakub padhamo anamisi pobhantea baatini i aroana Aulataʼala (\ft*\xt Bhaa. 32:9-12\xt*) tee maanusia wakutuu aʼusaha apekarunaia incana Esau (\xt Bhaa. 32:13-21\xt*) tee uka wakutuu apobhante tee samia "umane" (malaaʼekatina Aulataʼala) wakutuu ajungkuria aemani barakati (\xt Bhaa. 32:22-26\xt*).\f* roonamo ingkoo padhamo upobhante tee Aulataʼala tee maanusia, tee ingkoo ukohasili." \p \v 29 Kasiimpomo aemanimo Yakub, "Paumbaakaakupo saromu." \p Lawanina, "Pokia uabhaaka saroku?" Kasiimpomo abarakatimea Yakub iwe sumai. \p \v 30 Yakub asarongiakea tampa incia sumai Peniel,\f + \fr 32:30\fr*\fq Peniel: \fq*\ft Pogau incia sii mboomo pogau Ibrani mokomaʼanana "rouna Aulataʼala."\ft*\f* roonamo pogauna, "Iaku padhamo kupotonto rou tee Aulataʼala, maka inyawaku asalaamati!" \p \v 31 Matana eo abhetemo wakutuuna alaloi Peniel, tee incia amakempa roonamo losuana paana sumai atosala. \v 32 Sababuna sumai, sampemo eo sii miana Israel inda akande uwana losuana paana binata, roonamo i weta iwe sumaimo umane sumai padhamo abhebhe Yakub. \c 33 \s1 Yakub Apomalapemo Pendua tee Esau \sr 33:1-20 \p \v 1 Wakutuu Yakub apatinda potontona tee atiliki, atiumbamo Esau aumba apoose 400 mia manga umane. Kasiimpomo abagemea manga anaana i tanga-tangana Lea, Rahel, tee i rua mia bhatua bhawine manga. \v 2 Incia adhikamea manga bhatua bhawine sumai tee manga anana i aroa, kasiimpo Lea tee manga anana, tee sapadhana incia sumai Rahel tee Yusuf i taliku mpuu. \v 3 Yakub samia alingka i aroana manga tee asuju ahoromati pitu mpearo, sampe incia apekakasu i akana. \p \v 4 Maka Esau abuntuli apokawaakamo Yakub, asakumea, asakulaka bhorokona tee aikia, kasiimpo apotangisimo manga incia. \v 5 Wakutuuna Esau apatinda potontona, akamatamea manga bhawine tee manga anana i aroana, aabhamo incia, "Incema buaka manga mia mopoosena tee ingkoo sii?" \p Alawani Yakub, "Manga anana mopadhana idhawuakana Aulataʼala i bhatuamu sii." \p \v 6 Kasiimpomo manga bhatua bhawine sumai tee manga anana apasari tee asuju ahoromati. \v 7 Lea tee manga anana uka apekakasumo, kasiimpo asuju ahoromati. Sapadhana sumai apekakasumo uka Yusuf tee Rahel, kasiimpomo asuju ahoromati uka. \p \v 8 Aabhamo Esau, "Opea haejatimu tee bhari-bharia gulumana kadhambaaka ipokawaakaku i saao?" \p Alawanimo Yakub, "Mamudhaakana opu umaasiaka bhatuamu." \p \v 9 Maka Esau apogaumo, "Andiku, iaku kukokadhaangiamo. Taroakamo opea modhaangiana i karomu sadhaadhaana amembali pewauamu." \p \v 10 Apogaumo Yakub, "Kuemani bholi mboo sumai. Ande opu satotuuna umaasiaka bhatuamu sii, tulungi tarimaia harataa idhawuakaku minaaka i limana bhatuamu sii. Satotuuna to iaku, kukamata rouna opu mboo mpuu kukamata rouna Aulataʼala. Opu upepagoakumo malape. \v 11 Kuemani tarimaia kadhawuna ibhawaakana i opu sii, roonamo Aulataʼala amalape incana i bhatuamu sabutuna iaku uka kukokadhaangia bhari-bharia sii." Yakub aemani mpuu, sampe Esau uka aunda atarimaia. \p \v 12 Pogaumo Esau, "Maimo ingkita tabhose tapalausaka lingkaata; bhekulingka kupoose tee ingkoo." \p \v 13 Maka Yakub apogau i incia, "Opuku umataua, manga anaana sii dhaangia amalute, tee uka manga gulumana bhembe dumba tee sapi dhaangiapo apadudua. Ande apasurua alingka tangkanamo saeomea, sumaimo bhari-bharia bhembe dumba sumai bheamate. \v 14 Jadi, taroakamo opuku ulingka uporikanaaka bhatuamu sii. Bhekujulu tee kupengkaanaka mboomo bhengkalana kadhambaaka modhaangiana i aroana bhatuamu apoose tee bhengkalana manga anaana, sampe kukawa i opuku i Seir." \p \v 15 Apogaumo Esau, "Ande mboo itu, taroakamo kubholiaka i ingkoo pia-pia mia minaaka i manga mia mopoosena tee iaku." \p Maka alawanimo Yakub, "Tarima kaasi, inda afaraluu opuku. Kumasanaa mpuu roonamo umaasiakaaku. Sumaimo podhomo itu." \p \v 16 Jadi ambulimo Esau i eo incia sumai uka aporope i Seir. \v 17 Maka Yakub abhose i Sukot. Iwe sumai incia apakaromo saangu bhanua to karona tee wale-wale to kadhambaakana. Siitumo sababuna tampa incia sumai asarongiakea Sukot.\f + \fr 33:17\fr*\fq Sukot: \fq*\ft Saro incia sii i nuncana pogau Ibrani akomaʼana "tampa peulusa."\ft*\f* \p \v 18 I nuncana lingkaana minaaka i Mesopotamia, Yakub akawamo tee salaamati i Sikhem, i Tana Kanaan, kasiimpo incia apakaro kemana i saripina kota sumai. \v 19 Kasiimpomo aalimo satidha tana, tampana incia apakaro kemana tee haragaana 100 tibha doi pera minaaka i siwuluna Hemor, o amana Sikhem. \v 20 Incia apakaromo saangu tampa tunuana kurubani tee asarongiakamea, "El Elohe Israel," mokomaʼanana "Aulataʼala dhaangiamo Aulataʼalana Israel." \c 34 \s1 Dina tee Sikhem \sr 34:1-31 \p \v 1 Saangu wakutuu, Dina, anana bhawine Lea ipalaahirina to Yakub, alingka asolo manga bhawine mangura miana Hewi i lipu incia sumai. \v 2 Wakutuu Sikhem, o anana Hemor, miana Hewi, rajana lipu sumai, akamata Dina, sumai amanakoa tee asalaikia. \v 3 Maka incia apeelu Dina, anana Yakub, tee asintai kabuabua sumai. Sabutuna incia uka aʼusaha apaturu incana kabuabua sumai mamudhaakana apeelua uka. \v 4 Sikhem apogaumo i amana, Hemor, "Taurakaakamea kabuabua sumai to amembali bhawineku." \p \v 5 Lele incia sumai atorangomo i Yakub, ande Sikhem asalaiki Dina, o anana. Maka i wakutuu incia sumai, manga anana umane tangasaana i tana mokorumpu apobhawa tee kadhambaakana. Sababuna sumai Yakub apekalino sampe manga incia aumba. \p \v 6 Kasiimpomo Hemor, amana Sikhem, alingkamo apokawaaka Yakub to apogau i incia. \v 7 Tangasaana manga incia apogau, manga anana umane Yakub ambuli minaaka i tana mokorumpu. Wakutuu amataua ande Sikhem padhamo asalaiki andina bhawine manga incia, manga anana Yakub amapii incana tee aʼamaramo mpuu, roonamo Sikhem padhamo apewau kaea mpuu i tanga-tangana miana Israel tee asalaiki anana bhawine Yakub, saangu hali inda alaenga atopewau. \p \v 8 Kasiimpomo, wakutuu Yakub tee manga anana umane aporomu-romu bhari-bharia, Hemor apogaumo tee manga incia, "Anaku Sikhem apeelua mpuu anamu bhawine Dina. Jadi kuemani dhawuakea to amembali bhawinena. \v 9 Maimo tapoala-alaaka podho-podho ingkita. Dhawuakea manga kabuabuamiu i ingkami, tee alea manga kabuabuamami to ingkomiu. \v 10 Ingkomiu umembali umbooremo tee ingkami. Pilimo tampana mbooresa ipeelumiu. Ingkomiu ubebasi ukambeli-mbeli iapai-iapaipo i lipu sii tee bheumembali mokotanana iwe sii." \p \v 11 Kasiimpomo, Sikhem apogau i amana Dina sumai tee i manga witinaina, "Kuemani ingkomiu amalape incamiu i iaku. Opeapo iemanimiu, bhekudhawuakakomiu. \v 12 Pasodhakaaku taurakana tee hadia saopeapo uka kabharina. Iaku bhekupomeaia kabharina isarongimiu. Tangkanamo, dhawuakaaku kabuabua sumai to amembali bhawineku." \p \v 13 Maka, manga anana umane Yakub alawani Sikhem tee Hemor, amana, tee kagau-gauna, sababuna Sikhem padhamo asalaiki Dina, o andina manga. \v 14 Apogaumo manga incia i rua miaia manga incia sumai, "Ingkami inda tamembali tapewau mboo sumai, apasarakaaka andimami i umane inda mototandakina, roonamo hali incia sumai saangu kaea to ingkami. \v 15 Tangkanamo tee sarati incia sii ingkami taundakea opea iemanimiu, siitumo ande ingkomiu amembali apokana mboomo ingkami, sumaimo bhari-bharia umane modhaangiana i tanga-tangamiu tabeana atotandaki. \v 16 Sapadhana incia sumai, ingkami bhetadhawuaka manga kabuabuamami i ingkomiu tee bhetaala uka manga kabuabuamiu to ingkami, kasiimpo ingkami bhetamboore i tanga-tangamiu. Ande mboo sumai, ingkita bhetamembali saangu lipu. \v 17 Maka ande ingkomiu inda urango pogaumami tee inda utotandaki, siitumo ingkami bhetabhawa andimami, kasiimpomo talingka." \p \v 18 Hemor tee Sikhem bin Hemor atarima malape saratina sumai. \v 19 Anana umane sumai apekadhei apamondo sarati iemanina roonamo incia apeelu mpuu Dina, anana Yakub, tee uka incia satotuuna samia motohoromatina i tanga-tangana saangua kaomuna witinaina. \p \v 20 Sanampuu alingkamo Hemor tee Sikhem, anana, i bhambana lawana kotana manga, kasiimpo apogau tee manga miana kota sumai. Pogauna manga incia, \v 21 "Manga mia incia sumai bheapomalapemo tee ingkita. Taroakamo manga incia amboore i lipu sii tee akambeli-mbeli iapaipo peeluana, roonamo kamatea, lipu sii dhaangiapo amaoge to manga incia! Tee mboo sumai ingkita tamembali taala manga kabuabuana to bhawineta, tee manga kabuabuata uka tadhawuaka to manga incia. \v 22 Maka, tangkanamo tee sarati incia sii manga incia aunda to amboore tee ingkita, sabutuna ingkita amembali saangu lipu, siitumo ande bhari-bharia umane i tanga-tangana ingkita atotandaki mboomo manga incia uka atotandaki. \v 23 Ande taundakea saratina, dhaampo bhari-bharia kadhambaakana tee harataa pewauana mosagaanana bheamembali pewauata. Ifaraluuna tangkanamo taundakea to atotandaki. Sapadhana incia sumai, manga incia bheamboore tee ingkita i liputa sii." \p \v 24 Bhari-bharia umane moumbana moporomusaka i bhambana lawana kota sumai aperangoi pogauna Hemor tee Sikhem tee aundaakea. Sumaimo, bhari-bharia umane i kota sumai alausaka atotandaki. \p \v 25 I eo talu eona, wakutuuna manga incia dhaangiapo amapii, rua mia anana Yakub, siitumo Simeon tee Lewi, manga akana Dina, aalamo hancuna sumbesumbere kasiimpo wakutuu apesuaiki kota incia sumai inda tee mojoli-jolia, kasiimpo apekamate bhari-bharia manga umane iwe sumai. \v 26 Hemor tee Sikhem, anana, manga incia atopekamate uka tee hancu. Manga akana Dina aala andina minaaka i bhanuana Sikhem, kasiimpomo ambuli i tampana pokemaana. \v 27 Kasiimpo aumbamo manga anana Yakub aumbati manga mia motopekamate sumai kasiimpo arampasi bhari-bharia mokoharagaana i kota sumai. Manga incia apewau mboo sumai to abholosiaka Sikhem mosalaikina andina. \v 28 Manga incia apomaala kadhambaakana bhembe dumba, sapi, keledai, tee opea uka modhaangiana i nuncana tee i sambalina kota sumai. \v 29 Manga anana Yakub apomala bhari-bharia harataana raʼeati, atorongku bhari-bharia bhawine tee manga anaana, tee arampasi sagala giu modhaangiana i nuncana manga bhanua. \p \v 30 Apogaumo Yakub i Simeon tee Lewi, "Ingkomiu padhamo upanarakaa iaku tee upekabuto saroku i tanga-tangana raʼeatina lipu sii, siitumo i tanga-tangana miana Kanaan tee miana Feris. Kabharita tangkanamo saidhe. Ande manga incia aposaangu abhali tee aewangi ingkita, sanampuu tabinasa poose tee saangua antona bhanuaku. \p \v 31 Maka manga incia alawani, "Alaenga buaka andimami apewaua mboomo bhawinena dhala?" \c 35 \s1 Aulataʼala Atumpumo Nabii Yakub Alingka i Bait-El \sr 35:1-15 \p \v 1 Aulataʼala afirimanimo i Yakub, "Makanumo, penemo i Bait-El tee mbooremo iwe sumai. Karajaamo iwe sumai saangu tampa tunuana kurubani to Aulataʼala, mopadhana mopatiumbaakana karona\f + \fr 35:1\fr*\fq mopatiumbaakana karona: \fq*\ft Aulataʼala sadia apatiumbaaka karona/kamuliangina tee apogau karona lausaka i nabii atawa mia mosagaanana i nuncana pokamata (kamata \ft*\xt Bhaa. 15:12,17\xt*), pongipi (kamata \xt Bhaa. 20:3; 28:12-13\xt*), tee akala mosagaanana inda momentela (kamata \xt Limb. 3:2-3; 24:9-11\xt*). Bhari-bharia sii asusuaka ande Aulataʼala gauna bheabhangu pokaia sainca tee amalape tee maanusia.\f* i ingkoo, wakutuuna ingkoo upalai minaaka i Esau, akamu." \p \v 2 Kasiimpomo pogauna Yakub i saangua antona bhanuana tee bhari-bharia mia mopobhawana tee incia, "Bhanakea manga barahalana dhaga modhaangiana i tanga-tangamiu, pekangkiloa karomiu tee bholosimea pakeamiu. \v 3 Maimo ingkita tamakanuaka tapene i Bait-El. Iwe sumai iaku bhekukarajaa tampa tunuana kurubani to Aulataʼala, molawaniaku i wakutuuna kasekeku tee mopobhawana tee iaku i dhala idhalaikiku." \v 4 Sabutuna, manga incia adhawuakamo i Yakub sagala barahala dhaga pewauana manga tee dhali-dhali modhaangiana i talingana manga, tee Yakub alamui bhari-bharia sumai i tambena puuna kau maoge modhaangiana i saripina Sikhem. \v 5 Sapadhana incia sumai, alingkamo manga incia. Namisi kaekana maoge mpuu minaaka i Aulataʼala akangkanai manga kota modhaangiana i saripina manga. Sabutuna, manga anana Yakub inda atopajere. \p \v 6 Kasiimpomo akawamo Yakub apobhawa tee bhari-bharia mia moosena i Lus, siitumo Bait-El, i Tana Kanaan. \v 7 Apabhangumea iwe sumai tampa tunuana kurubani tee asarongiakea tampa incia sumai "El Bait-El" (maʼanana Aulataʼala Bait-El), roonamo iwe sumaimo Aulataʼala padha apatiumbaaka karona i incia wakutuuna apalai minaaka i akana. \p \v 8 Wakutuu incia sumai, Deborah, modhambaakana Ribka, amatemo. Kasiimpo manga incia atokoburu i tambena Bait-El, i tambena saangu puuna kau maoge. Sabutuna puuna kau sumai asarongiakea, "Puuna Tangia". \p \v 9 Sapadhana Yakub aumba minaaka i Padan-Aram, Aulataʼala apatiumbaakamo karona uka i incia tee abarakatia. \v 10 Firimanina Aulataʼala i incia, "Saromu Yakub, maka minaaka sii-sii, ingkoo indamo uka utosarongi Yakub. Saromu bheamembali Israel." Sumaimo, Aulataʼala asarongiakea Israel.\f + \fr 35:10\fr*\fq Sumaimo, Aulataʼala asarongiakea Israel: \fq*\ft Iwe sii Aulataʼala apaumbaakea pendua kabholosina sarona Yakub amembali Israel (kamata \ft*\xt Bhaa. 32:28\xt*).\f* \p \v 11 Firimanina Aulataʼala i incia uka, "Iakumo Aulataʼala Mokokuasana. Koana-anamo koopu-opuamo tee handamo kabharimu. Saangu lipu, tee uka saangu rombongana bhari lipu bheaminaaka i ingkoo, tee minaaka i siwulumu bheaumba manga raja. \v 12 Lipu incia sii, idhawuakaku i Ibrahim tee Ishak, bhekudhawuakako. Iaku uka bhekudhawuaka lipu incia sii i siwulumu naile itu." \v 13 Sapadhana incia sumai Aulataʼala abholimo Yakub minaaka i tampana Incia afirimani. \v 14 I tampana Aulataʼala afirimania, Yakub aalamo bhatu tee apakaromo saangu tugu. Kasiimpomo i tugu sumai apasombaakea i Aulataʼala alaliakea angguru tee mina zaitun i bhawona. \v 15 Yakub asarongiakea tampa incia sumai Bait-El, tampa iapai Aulataʼala padhamo afirimania. \s1 Laahiriana Binyamin tee Matena Rahel \sr 35:16-22a \p \v 16 Sapadhana incia sumai, asapomo manga incia minaaka i Bait-El. Wakutuu manga incia indamo amaridho minaaka i Efrata, akawamo wakutuuna Rahel to akoana tee incia amarasai mpuu akoana. \v 17 Wakutuuna amarasai mpuu akoana, bhisa koana apogaumo i incia, "Bholi umaeka, roonamo sii-sii uka upotibhaakamo samia anaana umane." \v 18 Wakutuu incia bheamate, incia asarongiakea anaana sumai Bin-Oni.\f + \fr 35:18\fr*\fq Bin-Oni: \fq*\ft Saro incia sii i nuncana oni Ibrani akomaʼana "ana umane kanarakaaku."\ft*\f* Maka amana asarongiakea Binyamin.\f + \fr 35:18\fr*\fq Binyamin: \fq*\ft Saro incia sii i nuncana oni Ibrani akomaʼana "ana umane bhemokodhawuana." \ft*\f* \p \v 19 Kasiimpomo Rahel amate, akoburua i bhiwina dhala moporopena i Efrata, sii-sii asarongiakea Bait Lahim. \v 20 Yakub aalamo bhatu tee apakaromo saangu tugu i bhawona koburuna Rahel; sumaimo tuguna koburuna Rahel sampe sii-sii. \p \v 21 Sapadhana incia sumai, Israel abhosemo, kasiimpo apakaromea kemana i sawetana Migdal-Eder. \v 22 Wakutuu Israel amboore i lipu incia sumai, Ruben akole tee Bilha, maruena amana, tee atorangomo hali incia sumai i Israel. \s1 Manga Anana Nabii Yakub tee Matena Nabii Ishak \sr 35:22-29 \p Manga anana umane Yakub kabharina sapulu rua mia. \q1 \v 23 Manga anana minaaka i Lea: \q2 siitumo Ruben, anana tumpena Yakub, kasiimpomo Simeon, Lewi, Yuda, Isakhar, tee Zebulon. \q1 \v 24 Manga anana minaaka i Rahel: \q2 siitumo Yusuf tee Binyamin. \q1 \v 25 Manga anana minaaka i Bilha, bhatuana Rahel: \q2 siitumo Dan tee Naftali. \li1 \v 26 Sainamo manga anana minaaka i Zilpa, bhatuana Lea: \q2 siitumo Gad tee Asyer. \b \p Siitumo manga anana umane Yakub, ipalaahirina to incia i Padan-Aram. \b \p \v 27 Kasiimpomo akawamo Yakub i tampana Ishak, amana, i Mamre i saripina Kiryat-Arba sumaimo Hebron, tampana Ibrahim tee Ishak amboore mboomo mia dhaga. \v 28 Ishak akoʼumurumo 180 tao. \v 29 Kasiimpomo Ishak ailamo poinuncana tee amatemo wakutuu amancuanamo tee akodhadhimo mpuu. Ishak aromusakea tee kaomuna i alamuna mia momate. Sabutuna, Esau tee Yakub, ruamiaia anana sumai akoburu incia. \c 36 \s1 Siwuluna Esau \sr 36:1-19 \p \v 1 O siimo siwuluna Esau, isarongiaka uka Edom. \p \v 2 Esau akobhawineakamo manga bhawine Kanaan, siitumo Ada anana Elon miana Het; tee Oholibama, anana Ana, anana Zibeon, miana Hewi; \v 3 tee uka Basmat, anana Ismail, andina Nebayot. \p \v 4 Ada apalaahiri Elifas to Esau, tee Basmat apalaahiri Rehuel, \v 5 sainamo Oholibama apalaahiri Yeus, Yaelam, tee Korah. Siitumo manga anana Esau, ipalaahirina to incia i Tana Kanaan. \p \v 6 Esau abhawa manga bhawinena, manga anana umane tee bhawine, tee bhari-bharia mia saangua bhanuana, kadhambaakana, sagala binatana, tee sagala harataa pewauana ipotibhaakana i Tana Kanaan, kasiimpomo alingka incia i lipu momaridhona minaaka i Yakub, andina. \v 7 Esau apogaa tee Yakub sababuna harataa pewauana manga abhari laulau, sumaimo manga incia inda amembali amboore apobhawa. Tee uka i lipu mbooresana sumai manga inda akawa rumpu to kadhambaakana mobharina mpuu sumai. \v 8 Sabutuna, Esau isarongiaka Edom sumai ambooremo i Tana Gunu Seir. \p \v 9 O siimo siwuluna Esau, amana kaomuna miana Edom, i Tana Gunu Seir. \b \q1 \v 10 Sarona manga anana Esau: \q2 siitumo Elifas, anana Ada bhawinena Esau, tee Rehuel, anana Basmat bhawinena Esau. \q1 \v 11 Manga anana Elifas: \q2 siitumo Teman, Omar, Zefo, Gaetam, tee Kenas. \q2 \v 12 Timna, maruena Elifas anana Esau, apalaahiri Amalek to Elifas. \q2 Siitumo siwuluna Ada, bhawinena Esau. \b \q1 \v 13 Manga anana Rehuel: \q2 siitumo Nahat, Zerah, Syama, tee Miza. \q2 Siitumo siwuluna Basmat, bhawinena Esau. \b \q1 \v 14 Oholibama anana Ana binti Zibeon bhawinena Esau, apalaahirimo uka manga anaana to Esau: \q2 siitumo Yeus, Yaelam tee Korah. \b \p \v 15 O siimo manga kapalana kaomuna bani Esau. \b \q1 Siwuluna Elifas, ana tumpena Esau, amembali kapalana kaomuna Teman, kapalana kaomuna Omar, kapalana kaomuna Zefo, kapalana kaomuna Kenas, \v 16 kapalana kaomuna Korah, kapalana kaomuna Gaetam, tee kapalana kaomuna Amalek. Siitumo manga kapalana kaomuna Elifas i Tana Edom, tee siitumo siwuluna Ada. \b \q1 \v 17 Siwuluna Rehuel anana Esau, \q2 amembali kapalana kaomuna Nahat, kapalana kaomuna Zerah, kapalana kaomuna Syama, tee kapalana kaomuna Miza. Siitumo manga kapalana kaomuna Rehuel i Tana Edom, tee siitumo siwuluna Basmat, bhawinena Esau. \q1 \v 18 Siwuluna Oholibama, bhawinena Esau, \q2 amembali kapalana kaomuna Yeus, kapalana kaomuna Yaelam, tee kapalana kaomuna Korah. Siitumo manga kapalana kaomuna Oholibama binti Ana, bhawinena Esau sumai. \b \p \v 19 Siitumo miana Esau, isarongiaka uka Edom, tee siitumo manga kapalana kaomuna manga. \s1 Siwuluna Seir \sr 36:20-30 \p \v 20 O siimo manga siwuluna Seir, miana asiliina momboorena i lipu incia sumai isarongiaka miana Hori: \q2 siitumo Lotan, Syobal, Zibeon, Ana, \v 21 Disyon, Ezer, tee Disyan. Siitumo siwuluna Seir momembalina manga kapalana kaomuna miana Hori i Tana Edom. \b \q1 \v 22 Manga anana Lotan: \q2 siitumo Hori tee Heman, sainamo witinaina bhawine Lotan o sarona Timna. \q1 \v 23 Manga anana Syobal: \q2 siitumo Alwan, Manahat, Ebal, Syefo, tee Onam. \q1 \v 24 Manga anana Zibeon: \q2 siitumo Aya tee Ana. Ana siimo mopokawaakana manga matana uwe masodho i inawu i tana matuu wakutuuna incia ajagani keledaina Zibeon, amana. \q1 \v 25 Ana dhaangia samia anana umanena siitumo Disyon, tee samia anana bhawinena siitumo Oholibama. \q1 \v 26 Manga anana Disyon: \q2 siitumo Hemdan, Esban, Yitran, tee Keran. \q1 \v 27 Manga anana Ezer: \q2 siitumo Bilhan, Zaawan, tee Akan. \q1 \v 28 Manga anana Disyan: \q2 siitumo Us tee Aran. \b \q1 \v 29 Manga kapalana kaomuna miana Hori: \q2 siitumo kapalana kaomuna Lotan, kapalana kaomuna Syobal, kapalana kaomuna Zibeon, kapalana kaomuna Ana, \v 30 kapalana kaomuna Disyon, kapalana kaomuna Ezer, tee kapalana kaomuna Disyan. Siitumo manga kapalana kaomuna miana Hori; mboo sumaimo manga sarona kaomu i Tana Seir. \s1 Manga Rajana Edom \sr 36:31-43 \p \v 31 Siimo manga raja moparintangina i Tana Edom, wakutuuna indapo dhaangia samia raja moparintana i bhawona miana Israel: \q1 \v 32 Bela bin Beor moparintangina i Edom, tee sarona kotana siitumo Dinhaba. \q1 \v 33 Samatena Bela, Yobab bin Zerah minaaka i Bozra amembali raja mobholosia. \q1 \v 34 Samatena Yobab, Husyam minaaka i lipuna miana Teman, amembali raja mobholosia. \q1 \v 35 Samatena Husyam, Hadad bin Bedad, motalona miana Midian i lipu Moab, amembali raja mobholosia, tee sarona kotana siitumo Awit. \q1 \v 36 Samatena Hadad, Samla minaaka i Masreka amembali raja mobholosia. \q1 \v 37 Samatena Samla, Saul minaaka i Rehobot modhaangiana i bhiwina umala, amembali raja mobholosia. \q1 \v 38 Samatena Saul, Baal-Hanan anana Akhbor amembali raja mobholosia. \q1 \v 39 Samatena Baal-Hanan bin Akhbor, Hadar amembali raja mobholosia, tee kotana sarona Pahu. Bhawinena sarona Mehetabeel anana Matred binti Mezahab. \b \p \v 40 Siimo sarona manga kapalana siwuluna Esau mboomo kaomuna tee tampa mbooresana manga, sumbesumbere tee sarona manga: \q1 kapalana kaomuna Timna, kapalana kaomuna Alwa, kapalana kaomuna Yetet, \v 41 kapalana kaomuna Oholibama, kapalana kaomuna Ela, kapalana kaomuna Pinon, \v 42 kapalana kaomuna Kenas, kapalana kaomuna Teman, kapalana kaomuna Mibzar, \v 43 kapalana kaomuna Magdiel, tee kapalana kaomuna Iram. Siitumo manga kapalana kaomuna Edom, mboomo tampa mbooresana manga i tana pewauana manga. \b \p Siitumo Esau, opuopuana miana Edom. \c 37 \s1 Nabii Yusuf tee Manga Witinaina \sr 37:1-11 \p \v 1 Yakub amboore i lipu mbooresana amana amembali dhaga, siitumo i Tana Kanaan. \p \v 2 O siimo tulatulana siwuluna Yakub. \p Wakutuuna Yusuf dhaangia mangura, 17 tao umuruna, incia amananea awulu kadhambaaka gulumana bhembe dumba apobhawa tee manga witinaina. Incia apoose tee manga anana Bilha tee Zilpa, rua miaia bhawinena amana. Tee Yusuf sadia apakawaaka lele madhaki to manga witinaina i amana. \v 3 Israel atolabhi kaasina tee Yusuf minaaka i bhari-bharia anana mosagaanana, roonamo Yusuf molaahirina i wakutuuna incia amancuanamo. Incia atumpua mamudhaakana akarajaakamea satuwu juba momakesana mpuu.\f + \fr 37:3\fr*\fq juba momakesana mpuu: \fq*\ft Juba mboo sii momaaratena limana tee mopakea tangkanamo mia molangana pangkatina.\ft*\f* \v 4 Wakutuuna manga witinaina akamatea ande amana manga alabhi amaasiaka Yusuf minaaka i bhari-bharia witinaina, sumaimo manga incia uka amarikaia tee inda apogauakea malape. \p \v 5 Saangu wakutuu Yusuf apongipi, kasiimpo incia apetulatulaakea o pongipina sumai i manga witinaina. Sabutuna manga witinaina ahandamo amarikaia. \v 6 Apogaumo Yusuf i manga incia, "Rangoa pongipiku sii. \v 7 Kamataana ingkita tangasaana tabhoke manga kancena gandum i inawu. Saanampuu kancena gandumku akakaro amakate kasiimpomo aumbamo manga kancena gandummiu atiingi kancena gandumku tee asuju ahoromati." \p \v 8 Pogauna manga witinaina i incia, "Indapo uka gaumu bheumembali raja to ingkami? Ingkoo usombo mpuu-mpuu tee ufikiri bheumangakuasai!" Jadi, manga incia ahandamo mpuu amarikaia roonamo pongipina tee pogauna sumai. \p \v 9 Sapadhana incia sumai, Yusuf apongipimo uka saangu pongipi mosagaanana, kasiimpomo apetulatulaakamea uka i manga witinaina, pogauna, "Rangoa, kupongipimo uka. Atokamatamo matanaeo, bula, tee sapulu sambaa kalipopo asuju ahoromatiaku." \p \v 10 Maka wakutuuna Yusuf apetulatulaaka pongipina sumai i amana tee manga witinaina, amana audhaniakea tee apogau, "Pongipi opea siitu? Indapo uka iaku, inamu, tee manga witinaimu bheaumba asuju tee ahoromatiko?" \v 11 Sumaimo manga witinaina akaura-uramo, maka amana adhikaia hali incia sumai i nuncana ngangarandana. \s1 Nabii Yusuf Aasoa i Tana Mesir \sr 37:12-36 \p \v 12 Saangu wakutuu manga witinaina Yusuf alingka ajagani gulumana bhembe dumbana amana manga i saripina Sikhem. \v 13 Kasiimpo Israel apogaumo i Yusuf, "Manga witinaimu tangasaana ajagani gulumana bhembe dumba i saripina Sikhem. Maipo, bhekutumpuko ulingka upokawaaka manga incia." \p Alawanimo Yusuf, "Umbe, Uma." \p \v 14 Apogaumo uka i Yusuf, "Lingka tee kamatea kadhaangiana manga witinaimu tee bhari-bharia gulumana bhembe dumba. Sapadhana incia sumai, mbulimo tee pakoleleakaaku." \p Kasiimpo atumpumea Yusuf alingka alaloi Mbolongana Hebron. Yusuf uka akawamo i Sikhem. \v 15 Iwe sumai, incia alipa mai i tana mokorumpu, kasiimpo apokawa tee samia umane moabhana i incia, "Opea ipeelomu?" \p \v 16 Lawanina, "Kupeelo manga witinaiku. Tulungi paumbaakaaku iapai manga ajagani kadhambaakana." \p \v 17 Mia incia sumai apogau, "Manga incia adhencumo minaaka iwe sii, roonamo kurangoa manga apogau, 'Maimo talingkaaka i Dotan.' \p Sabutuna alingkamo Yusuf atutunia, kasiimpo apokawaakamo manga witinaina i Dotan. \v 18 Wakutuuna incia dhaangiapo amaridho, manga witinaina akamatamea. Maka wakutuuna Yusuf indapo amakasumea, manga incia padhamo apomufakati to apekamatea. \p \v 19 Apogaumo manga samia tee sagaanana, "Kamatea pande pongipi aumbamo! \v 20 Sii-sii, maimo tapekamatea, kasiimpomo tabhanaka maeatina i nuncana sala saangu sumu iwe sii. Kasiimpo tapogauakamo ande incia akandea binata masega. Dhaampo takamatea, opea bhemomembalina tee manga pongipina sumai!" \p \v 21 Maka wakutuuna Ruben arango hali incia sumai, incia aʼusaha apasalaamati Yusuf minaaka i limana manga incia, pogauna, "Bholi tapekamatea!" \v 22 Ruben apogau uka i manga incia, "Bholi ubusakaakea raa, soo bhanakamo i nuncana sumu modhaangiana i tana matuu sii, maka bholi kia-kiaia." Incia ahaejati bheapasalaamatiaka Yusuf minaaka i limana manga witinaina tee apambulia pendua i amana. \p \v 23 Jadi, mboo sumai Yusuf akawa i tampana manga witinaina, manga incia arambasakea jubana, siitumo juba momakesana mpuu ipakena sumai. \v 24 Kasiimpo abhawamo incia tee abhanakea i nuncana saangu sumu inda mokouwena. \p \v 25 Sapadhana incia sumai, auncuramo manga to akande. Wakutuuna manga incia apatinda potontona, atiumbamo dhaangia saangu rombongana miana Ismail moumbana minaaka i Gilead. Untana manga incia sumai aulea manga polona kau rampa, mina balsam, tee polona kau mawondu to abhawea i Mesir. \p \v 26 Kasiimpomo apogaumo Yuda i manga witinaina, "Opea labana ingkita tapekamate andita tee tabuniakea raana? \v 27 Maimo taasoa i miana Ismail sii. Bholi takia-kiaia, roonamo incia sii andita, saraa sadagi tee ingkita." Sumaimo, manga witinaina uka aundapia. \p \v 28 Wakutuuna manga dhaga miana Midian\f + \fr 37:28\fr*\fq Midian...Ismail: \fq*\ft Sarona miana Midian tee miana Ismail atopake apobholobholosi i nuncana Taurati (papokanaakea \ft*\xt Bhaa. 37:36; 39:1\xt*). Rua rua miaia satotuuna siwuluna Nabii Ibrahim (\xt Bhaa. 25:2; 25:4; 25:12\xt*) tee amboore i tana matuu. Sadia manga incia inda atopaposala.\f* alalo, Yusuf ahelaia tee aangkea minaaka i nuncana sumu sumai, kasiimpomo aasoa i manga miana Ismail tee haragaana 20 tibha doi pera. Kasiimpomo manga mia sumai abhawamea i Mesir. \p \v 29 Wakutuuna Ruben ambuli pendua i sumu sumai, akamatea ande Yusuf indamo dhaangia i nuncana sumu. Lausakamo incia abhenci pakeana rampaakanamo amapii mpuu incana. \v 30 Incia ambulimo i manga witinaina tee apogau, "Anana incia sumai indamo dhaangia uka! Opea to ipewauku sii-sii?" \p \v 31 Kasiimpo, manga incia asumbelemo sambaa bhembe umane, kasiimpo aalamo jubana Yusuf tee apalondoa i nuncana raana bhembe. \v 32 Padha incia sumai, manga incia atumpu samia uka to abhawa juba momakesana mpuu i amana manga tee asamea, "Ingkami tapotibhaaka juba incia sii. Parakisaaia, buaka sii jubana anana Uma atawa mencuana?" \p \v 33 Yakub aparakisaamea, kasiimpomo apogau, "Incia sii jubana anaku! Binata masega mokandea! Tantumo Yusuf padhamo apobhembaruakea o binata sumai!" \p \v 34 Kasiimpomo Yakub abhencimo pakeana tee apakanamo kae kasara\f + \fr 37:34 \fr*\fq kae kasara: \fq*\ft Kananeana i zamani incia sumai, atopake ande dhaangia tee kapalei.\ft*\f* abhokea i tangana rampaakanamo amapii mpuu incana. Incia atangisia amangenge. \v 35 Bhari-bharia anana, malape umane atawa bhawine, aʼusahamo awujua, maka incia inda atowuju. Pogauna, "Inda! Tee kasukaraku iaku bhekusapo kupokawa tee anaku i alamu manga mia momate." Mboo sumaimo Yusuf atangisia o amana. \p \v 36 Tangasaana incia sumai, i Tana Mesir, Yusuf aasoa o miana Midian i saao i Potifar, samia pagawena maligena Firaun, kapalana mojaganina raja Mesir. \c 38 \s1 Yuda tee Tamar \sr 38:1-30 \p \v 1 Saangu wakutuu i zamani incia sumai, Yuda alingkamo abholi manga witinaina tee asiimo i samia Adulam mokosarona Hira. \v 2 Iwe sumai Yuda akamatamo samia anana bhawine minaaka i samia miana Kanaan asarongiakea Syua. Kasiimpo Yuda akobhawineakamo bhawine incia sumai tee aporomuakamea. \v 3 Bhawine sumai abhawa-bhawamo tee apalaahirimo samia ana umane, asarongiakea Er. \v 4 Kasiimpomo incia abhawa-bhawamo uka tee apalaahirimo samia ana umane asarongiakea Onan. \v 5 Sapadhana incia sumai, sampearopo uka incia apalaahiri samia ana umane, asarongiakea Syela. Manga incia amboore i Kezib wakutuu anana incia sumai atopalaahiri. \p \v 6 Amangenge sapadhana incia sumai, Yuda aalamo samia bhawine to Er, anana tumpe. Sarona bhawine incia sumai o Tamar. \v 7 Maka Er, ana tumpena Yuda sumai, amadhaki i matana KAWASANA OPU, sabutuna KAWASANA OPU aalamo inyawana. \p \v 8 Kasiimpomo Yuda apogau i Onan, "Umataua adatimami apawaajibuaka samia witinai umane adhawuaka siwulu to witinaina momatena. Sabutuna, kawimo tee bhawinena o akamu, tee poromuakamea sababuna ingkoomo andina momatena, mamudhaakana udhawu siwulu to akamu." \v 9 Maka, Onan amataua ande siwuluna sumai naile itu inda bheamembali pewauana. Jadi sadiamo ande aposaangu tee bhawinena akana sumai, abhanakea o uwena manina i tana. Incia amendeu adhawu siwulu to akana. \v 10 Opea ipewauna sumai amadhaki i matana KAWASANA OPU, saanampuu KAWASANA OPU aalea uka inyawana. \p \v 11 Kasiimpomo Yuda apogaumo i Tamar, ana maniana, "Mbooremo mboomo iaiaro i bhanuana amamu sampe anaku Syela padhamo akoʼumuru to akawi," roonamo fikirina Yuda, "Ancosala incia uka amate mboomo manga akana." Sumaimo, Tamar alingkamo tee amboore i bhanuana amana. \p \v 12 Sapadhana pia-pia wakutuu kangengena, amatemo ana bhawinena Syua, bhawinena Yuda. Sapadhana Yuda auntomo kasukarana incana, incia alingkamo i tampana manga mia moguntina buluna manga dumbana i Timna, apobhawa tee Hira, sabhangkana, miana Adulam. \p \v 13 Kasiimpo, apakoleleakea i Tamar, "Mataua, ama maniamu tangasaana alingka aporope i Timna to agunti buluna manga dumbana." \v 14 Sumaimo, Tamar uka aaronia pakea iaiarona, atutubhia rouna tee asalibumbu karona mamudhaakana o mia inda amataua incema incia. Kasiimpomo alingka i kampo Enaim, modhaangiana i dhalana moporopena i Timna. Iwe sumai auncura i bhambana lawana kampo sumai. Hali incia sumai apewaua roonamo incia akamatea ande Syela padhamo akoʼumuru to akawi, maka Tamar inda uka adhawuakea to apamembalia bhawinena. \p \v 15 Wakutuuna Yuda akamatea, asarongia ande bhawine incia sumai satotuuna bhawinena dhala, rampaakanamo atutubhia rouna. \v 16 Kasiimpomo, incia asarimo bhawine incia sumai i saripina dhala tee apogau, "Maimo iaku gauku kukole tee ingkoo," roonamo incia inda amataua ande bhawine incia sumai ana maniana. \p Pogauna bhawine incia sumai, "Opea bheudhawuaku ande ukole tee iaku?" \p \v 17 Lawanina, "Dhaampomo kulambokoakako sambaa anana bhembe minaaka i gulumana bhembe dumbaku." \p Apogaumo bhawine incia sumai, "Somanamo udhawuaku bara mokoharagaa sampe ulambokoa to iaku." \p \v 18 Aabhamo, "Bara mokoharagaa opea tabeana idhawuakaku to ingkoo?" \p Lawanimo bhawine sumai, "Singkaru materaimu, rantemu, tee katuko modhaangiana i limamu itu." Sumaimo, adhawuakamea bhari-bharia sumai i incia, kasiimpo aporomuakea. Bhawine incia sumai uka abhawa-bhawamo minaaka i incia. \v 19 Sapadhana incia sumai, abhangumo bhawine sumai, kasiimpo alingka. Aaronimea katutubhina rouna tee apakanamea pendua pakea iaiarona. \p \v 20 Yuda alambokomo anana bhembe ijanjiakana alaloi sabhangkana, miana Adulam sumai, to aalea pendua manga bara mokoharagaa minaaka i limana bhawine sumai. Maka, sabhangkana sumai inda apotibhaaka bhawine sumai. \v 21 Incia apekaabha-abhamo i manga mia i tampa incia sumai, pogauna, "Iapaimo bhawine pasunda ibaadati\f + \fr 38:21\fr*\fq bhawine pasunda ibaadati: \fq*\ft I nuncana agama miana Kanaan, samia bheakole tee bhawine pasunda ibaadati to aemani kasuburu.\ft*\f* modhaangiana i saripina dhala i Enaim sumai?" \p Lawanimo manga, "Iwe sii inda dhaangia bhawine pasunda ibaadati i saripina dhala." \p \v 22 Sabutuna, ambulimo incia i Yuda tee apogau, "Iaku inda kupotibhaakea. Tee uka, manga mia i tampa incia sumai apogau, 'Iwe sii inda dhaangia bhawine pasunda ibaadati." \p \v 23 Apogaumo Yuda, "Taroakamo manga bara incia sumai aalea, mamudhaakana ingkita inda amembali giu ipotawaaka. Satotuuna, padhamo kulambokoakea anana bhembe incia sii, maka ingkoo inda upotibhaakea." \p \v 24 Kera-kera talu mbula sapadhana incia sumai apakoleleakamea i Yuda, "Tamar, ana maniamu, apasunda. Mataumea, incia uka abhawa-bhawa rampaakanamo pasundana sumai." \p Yuda apogaumo, "Bhawamea incia iwe sii, taroakamo incia atunua!" \p \v 25 Tangasaana incia apalimbaia, incia atumpumo mia apakawaaka kasamea i ama maniana, "Minaaka i umane mokobarana siimo kubhawa-bhawa." Kasameana uka, "Parakisaia, incema buaka mokosingkaruna materai, rante tee katuko sii?" \p \v 26 Yuda aparakisaamo manga bara incia sumai, kasiimpo apogau, "Mencuana iaku, maka bhawine incia sumaimo mototuuna, roonamo iaku inda kudhawuakea i Syela, anaku." Apepuumo incia sumai, Yuda indamo aporomu tee bhawine incia sumai uka. \p \v 27 I wakutuuna bhawine incia sumai bheapalaahiri, amataua ande anana rapi i nuncana kadhumana. \v 28 Wakutuuna incia apalaahiri, samia minaaka i manga anana alimba porikana limana. Bhisa koana aalamo saramba kambari maleʼi matuʼa kasiimpomo abhokeaka i limana anana sumai tee apogaumo, "O siimo molimbana porikana." \v 29 Maka anaana sumai ahelaia pendua limana, kasiimpomo alimbamo o rapina. Pogaumo bhisa sumai, "Makaa mpuu ingkoo ujumpuraka karomu ulimba!" Sababuna sumai incia asarongiakea Peres.\f + \fr 38:29\fr*\fq Peres: \fq*\ft Saro incia sii i nuncana pogau Ibrani akomaʼana "ajumpuraka alimba."\ft*\f* \v 30 Padha incia sumai, kasiimpomo alimba o rapina, modhaangiana kambari maleʼi matuʼa i limana, kasiimpomo incia asarongiakea Zerah. \c 39 \s1 Nabii Yusuf i Bhanuana Potifar \sr 39:1-23 \p \v 1 Tangasaana incia sumai Yusuf abhawea i Mesir. Kasiimpomo, Potifar, pagawena maligena Firaun tee kapalana mojaganina raja, samia miana Mesir, aali Yusuf minaaka i limana miana Ismail mobhawea iwe sumai. \p \v 2 KAWASANA OPU apoose tee Yusuf sabutuna incia amembali samia mokohasilina i nuncana karajaana. Incia amboore i bhanuana opuna, miana Mesir sumai. \v 3 Opuna akamatea ande Aulataʼala apoose tee Yusuf tee ande KAWASANA OPU apewaua sagala giu ikarajaana akohasili. \v 4 Sababuna, incia apeelu Yusuf tee aundaakea to alaiania. Incia uka apatugasiaka Yusuf to moʼatorona bhanuana tee sagala giu pewauana apasarakaakamea i nuncana kuasana Yusuf. \v 5 Wakutuuna Yusuf apatugasiakea to moʼatorona bhanuana tee sagala pewauana KAWASANA OPU abarakatia antona bhanuana miana Mesir sumai roonamo Yusuf. Kabarakatina KAWASANA OPU ataralabhi-labhi i sagala pewauana, malape modhaangiana i nuncana bhanua atawa modhaangiana i inawu. \v 6 Sumaimo, incia apasarakaakamea bhari-bharia pewauana i nuncana kuasana Yusuf, tee kahambana Yusuf incia indamo afaraluu afikiriaka opeopeapo uka, sambaliakana kinande to ikandena. \p Yusuf satotuuna samia amangada poningkarona tee amakesa rouna. \v 7 Sapadhana pia-pia wakutuu kangengena, bhawinena Potifar, opuna, akamatamo Yusuf tee abirahi, kasiimpo apogau, "Maimo, kolemo tee iaku." \p \v 8 Maka, Yusuf amendeu tee apogau i bhawinena opuna sumai, "Satotuuna, tee kahambaku opuku sumai inda afaraluu afikiriaka opeopeapo uka i bhanua sii. Sagala giu pewauana apasarakaakamea i nuncana kuasaku. \v 9 I nuncana bhanua sii inda dhaangia samia uka molabhina kaogena kuasana minaaka i iaku, tee opuku inda ataangi opeopeapo uka minaaka i iaku, tabeana bhawinena opuku. Tuaapa amembali kupewau kadhaki momaogena sii tee kukodosa i aroana Aulataʼala?" \v 10 Jadi, moomini incia awuju Yusuf saeo-saeo, Yusuf amendeu aperangoia kawujuna to akole tee incia, tee uka inda aunda apooseakea. \p \v 11 Saangu wakutuu, Yusuf apesua i nuncana bhanua to apewau karajaana. Inda samia uka modhaangiana i nuncana bhanua wakutuu incia sumai. \v 12 Kasiimpo, bhawine incia sumai akenimo jubana Yusuf apoose apogau, "Maimo, kole tee iaku!" Maka, Yusuf abholia jubana i limana bhawine sumai, kasiimpomo abuntuli i sambali. \p \v 13 Wakutuuna bhawine sumai akamatea ande Yusuf abholi jubana i limana tee abuntuli i sambali, \v 14 agoraakamea saangua antona bhanuana. Pogauna i manga incia, "Kamatea, umaneku abhawamea i ingkita samia Ibrani to amagamagasiaaka ingkita! Incia apesua to akole tee iaku, maka kupekee tee suara makaa. \v 15 Wakutuu arangoa kupekee tee suara makaa, abholimea jubana i iaku kasiimpomo abuntuli i sambali." \p \v 16 Bhawine sumai adhika jubana Yusuf i saripina sampe opuna ambuli i bhanua. \v 17 Kasiimpo, bhawine sumai apetulatulaakamo i Potifar, onina, "Bhatua Ibrani ibhawamu to ingkita sumai aumba i iaku to amagamagasiaakaaku. \v 18 Maka, wakutuuna kupekee tee suara makaa, abholimea jubana i iaku, kasiimpo abuntuli i sambali." \p \v 19 Sapadhana Potifar arango pogau ipakawaakana bhawinena i incia, "Mboo sumaimo bhatuamu apewauaku," sumaimo Potifar aʼamaramo mpuu. \v 20 Yusuf uka aalamea o opuna, kasiimpo apapesuaia i nuncana katorongku, tampana manga mia itorongkuna raja atotaangi. Sabutuna atorongkumea Yusuf iwe sumai. \p \v 21 Maka, KAWASANA OPU apoose tee Yusuf tee asusuakea kaasina to incia. Incia apewau kapalana katorongku sumai amaasiakea o Yusuf. \v 22 Kasiimpo, kapalana katorongku sumai apasarakaakamea bhari-bharia mototaangina i nuncana katorongku sumai asaronakaakamea i Yusuf. Sagala giu motokarajaana iwe sumai, Yusuf mokarajaaia. \v 23 Kapalana katorongku sumai indamo afaraluu uka aʼurusu sagala giu mopadhana ikenina Yusuf, sababuna KAWASANA OPU apoose tee Yusuf tee apamembalia opea ikarajaakana akohasili. \c 40 \s1 Pongipina Mopasiapuakana Sumpua tee Mopasiapuakana Roti \sr 40:1-23 \p \v 1 Pia-pia wakutuu sapadhana manga kajadia incia sumai, mopasiapuakana sumpua tee mopasiapuakana rotina raja Mesir apewau alapaa i opuna manga, rajana Mesir. \v 2 Sabutuna, aʼamaramo Firaun i ruamiaia pagawena maligena sumai, siitumo i kapalana mopasiapuakana sumpua tee kapalana mopasiapuakana rotina. \v 3 Incia apapesuamea manga i nuncana katorongku i bhanuana kapalana mokawalana raja, sumaimo i nuncana katorongku tampana Yusuf atotorongku. \v 4 Kasiimpomo kapalana mojaganina raja apamembali Yusuf bhatuana manga to alaiania. Manga incia atotaangi i nuncana katorongku kangengena pia-pia wakutuu. \p \v 5 Saangu wakutuu, i malo mopokana, mopasiapuakana sumpua tee mopasiapuakana rotina raja Mesir mototaangina i nuncana katorongku sumai apongipi. Pongipina manga sumbesumbere aposala maʼanana. \p \v 6 Saeona, wakutuuna Yusuf aumba apokawaaka manga incia tee alaiania, mboo mpuu manga tangasaana amarewu incana. \v 7 Sabutuna, aabhamo Yusuf i manga pagawena maligena Firaun mopobhawa-bhawana tee incia i nuncana katorongku i bhanuana opuna sumai, "Pokia roumiu amauru o eo sii?" \p \v 8 Manga incia alawanimo, "Ingkami tapongipi, maka inda dhaangia samia uka momembalina momaʼanaia." \p Yusuf apogaumo i manga incia, "Maʼanana pongipi asalana minaaka i Aulataʼala! Petulatulaakea o pongipi sumai i iaku." \p \v 9 Kasiimpomo, kapalana mopasiapuakana sumpua apetulatulaakamo pongipina i Yusuf, pogauna, "I nuncana pongipiku sumai atokamata saangu puuna angguru i aroaku. \v 10 Puuna angguru sumai akoraha talu angu. Mboo sumai puuna kau sumai akotuna, kambana lausaka atuwu tee kancena uka apalimba bhakena angguru momasasa. \v 11 I wakutuuna incia sumai tondena Firaun dhaangia i limaku. Kasiimpomo manga bhakena angguru sumai kualea tee kupioa i nuncana tondena Firaun. Sapadhana incia sumai, kudhawuaka tonde sumai i limana Firaun." \p \v 12 Pogauna Yusuf i incia, "O siimo maʼanana pongipimu: Talu raha sumai maʼanana talu eo. \v 13 I nuncana talu eo sii, Firaun bheapekalangako; incia bheapalimbako tee apambuliko i kauncuramakamu. Ingkoo bheumbuli udhawuaka tonde i limana Firaun, mboomo kananea ipewaumu i piamo itu, wakutuuna upasiapuaka sumpuana. \v 14 Maka udhaniaku ande kadhaangiamu amalapemo naile itu tee upewau iaku tee kaasi. Petulatulaakamea o kadhaangiaku i Firaun tee tulungi palimbaaku minaaka i katorongku sii. \v 15 Roonamo satotuuna iaku sii amanakoaku minaaka i lipuna miana Ibrani, tee iwe sii uka iaku indapo mina kupewau saangu uka isababuakana iaku alaenga apapesuaaku i nuncana katorongku sii." \p \v 16 Wakutuuna kapalana mopasiapuakana roti akamata ande maʼanana pongipi sumai amalape, apogaumo incia i Yusuf, "Iaku uka kupongipi: Atokamata talu bhaki roti i bhawona bhaaku. \v 17 I nuncana bhaki moporibhawona dhaangia sagala giu kinandena Firaun ikarajaana mopasiapuakana roti, maka manga manu-manu akandea minaaka i bhaki modhaangiana i bhawona bhaaku sumai." \p \v 18 Lawanimo Yusuf, "Siimo maʼanana minaaka i pongipimu: Talu bhaki sumai maʼanana talu eo. \v 19 I nuncana talu eo sii, Firaun bheapekalangako, i tampa malanga, tee aloeko i saangu arii, kasiimpo manu-manu bheakande dagina badamu." \p \v 20 I eo talu eona, sumaimo eo laahiriana Firaun, Firaun apadhaangiamo kariaa to bhari-bharia pagawena. Incia apekalanga kapalana mopasiapuakana sumpua tee kapalana mopasiapuakana roti i aroana manga pagawena: \v 21 incia apambulimo kauncuramakana i kapalana mopasiapuakana sumpua mamudhaakana amembali ambuli pendua adhawuaka tonde i limana Firaun; \v 22 maka kapalana mopasiapuakana roti aloemea, mboomo mopadhana imaʼanaiakana Yusuf i manga incia. \p \v 23 Teemini mboo sumai, kapalana mopasiapuakana sumpua indamo audhani Yusuf sampeampearo. Incia amalinguakamea. \c 41 \s1 Pongipina Firaun \sr 41:1-36 \p \v 1 Satolalona rua tao, Firaun apongipi. I nuncana pongipina, incia tangasaana akabhale-bhale i saripina Umala Nil. \v 2 Saanampuu minaaka i Umala Nil atiumbamo pitu mbaa sapi momakesana modelena tee amalompo badana, kasiimpomo manga sapi sumai apepuumo akande manga rumpu i saripina umala sumai. \v 3 Padha incia sumai, atiumbamo uka pitu mbaa sapi sagaanana minaaka i Umala Nil, amadhaki modelena tee amangkuru badana, kasiimpo manga sapi sumai akakaro i saripina manga sapi mosagaanana, i saripina Umala Nil sumai. \v 4 Kasiimpomo, manga sapi momadhakina modelena tee momangkuruna sumai akande pitu mbaa sapi momalapena modelena tee momalompona i saao. Kasiimpo, abhangumo Firaun. \p \v 5 Firaun atokolemo pendua tee apongipimo uka to rua mpearo. Atokamatamo pitu kancena gandum momasasana tee momalapena tuwuna i sapale laena. \v 6 Inda mangenge sapadhana incia sumai, atuwu uka pitu kancena gandum momangkuruna tee amalau rampaakanamo ngaluna timbu. \v 7 Kasiimpo, pitu kancena momangkuruna sumai adhoku pitu kancena momalompona tee momasasana. Firaun uka abhangumo pendua tee asadaramo ande incia apongipi! \p \v 8 Saeona incana alilahomo. Atumpumo mia akembaia bhari-bharia ahalii nujumu i Mesir tee bhari-bharia mia momakidha, kasiimpo apetulatulaakamo pongipina i manga incia. Maka, inda dhaangia samia uka momembalina momaʼanaiakea i Firaun. \p \v 9 Kasiimpo, apogaumo kapalana mopasiapuakana sumpua i Firaun, pogauna, "O eo sii bhatuamu atoudhani alapaaku. \v 10 I piamo itu Firaun aʼamara i manga pagawena, kasiimpomo bhatua tee kapalana mopasiapuakana roti apapesuaia i nuncana katorongku i bhanuana kapalana mojaganina raja. \v 11 I malo mopokana, ingkami, siitumo bhatua tee sabhangkana bhatua sumai, apongipi. Pongipimami akomaʼanana samia-samia. \v 12 Iwe sumai ingkami tapobhawa tee samia umane mangura miana Ibrani, bhatuana kapalana mojaganina raja. Kasiimpomo, ingkami tapetulatulaaka pongipimami i incia, tee incia uka amaʼanaiakamea pongipimami samia-samia. \v 13 Garaaka, atotuu mboomo imaʼanaiakana i ingkami, mboomo sumai momembalina. Bhatua apambulia i kauncuramakana bhatua, tee kapalana mopasiapuakana roti sumai atoloe." \p \v 14 Sabutuna, Firaun atumpumo mia akemba Yusuf, tee lausakamo incia apalimbaia minaaka i katorongku. Sapadhana apogunti tee abholosi pakeana, apesuamo incia i aroana Firaun. \p \v 15 Apogaumo Firaun i Yusuf, "Iaku kupongipi, maka inda dhaangia samia uka momembalina momaʼanaiakea. Kasiimpo, kurango lele to ingkoo mopogauakana ande wakutuu ingkoo urango saangu pongipi, umembali lausaka umaʼanaiakea." \p \v 16 Alawanimo Yusuf i Firaun, "Mencuana bhatua, tabeana Aulataʼala bhemodhawuakana kalawani, to kasanaana Firaun." \p \v 17 Apogaumo Firaun i Yusuf, "I nuncana pongipiku sumai, iaku tangasaana kukabhale-bhale i saripina Umala Nil. \v 18 Saanampuu minaaka i Umala Nil atiumbamo pitu mbaa sapi momakesana modelena tee amalompo badana, kasiimpomo manga sapi sumai apepuumo akande manga rumpu i saripina umala sumai. \v 19 Sapadhana sumai, atiumbamo uka pitu mbaa sapi mosagaanana, momarusuna, momadhakina mpuu modelena tee amangkuru badana. Indapo mina kukamata o kadhakina sapi incia sumai i saangua Tana Mesir. \v 20 Kasiimpomo, manga sapi momangkuruna tee momadhakina sumai akande pitu mbaa sapi momalompona mobhaa-bhaana. \v 21 Sapi-sapi incia sumai uka apesua i nuncana kompona manga. Maka, inda atokamata tandana opea uka ande manga sapi incia sumai padhamo apesua i nuncana kompona manga roonamo modelena manga sadhaadhaana amadhaki mboomo bhaa-bhaana. Kasiimpo, iaku uka kutobhangumo. \p \v 22 I nuncana pongipiku motutuniana atiumba pitu kancena gandum momasasana tee momalapena tuwuna i sapale laena. \v 23 Sapadhana incia sumai, atuwumo uka pitu kance gandum momatuuna, momangkuruna, tee amalau rampaakanamo ngaluna timbu. \v 24 Kasiimpo, kance momangkuruna sumai adhoku pitu kance momalapena. Bhari-bharia sii padhamo kupetulatulaakea i manga ahalii nujumu, maka inda dhaangia samia uka momembalina apaumbaakaaku maʼanana." \p \v 25 Sarangona pongipina sumai, apogaumo Yusuf i Firaun, "Manga pongipina Firaun sumai apokana. Aulataʼala padhamo apaumbaakea i Firaun opea bheipewauna naile itu. \v 26 Pitu mbaa sapi momalapena sumai maʼanana pitu tao, tee pitu kance gandum momalapena sumai uka maʼanana pitu tao. Jadi rua angu pongipina sumai apokana. \v 27 Pitu mbaa sapi momangkuruna tee momadhakina motiumbana, sumaimo maʼanana pitu tao, mboo sumai uka pitu kancena gandum momaapana tee amalau rampaakanamo ngaluna timbu sumai, maʼanana bheakawamo kanarakaa pitu tao kasukarana kaara. \p \v 28 O siimo maʼanana minaaka i bhatuamu ipakawaakaku i saao to Firaun, siitumo ande Aulataʼala padhamo apakawaakea i Firaun opea bheipewauna naile itu. \v 29 Satotuuna, bheaumba pitu tao tee hasilina motaralabhi-labhina momaogena i saangua Tana Mesir, \v 30 maka padha incia sumai atiumbamo kanarakaa pitu tao kasukarana kaara. Bhari-bharia motaralabhi-labhina dhaangiamo i Tana Mesir bheatomalinguakamo, tee kanarakaa kasukarana kaara sumai bheapepadhai lipu incia sii. \v 31 Motaralabhi-labhina padhamo anamisia i lipu incia sii indamo bheaudhania uka roonamo kanarakaa kasukarana kaara moumbana sapadhana incia sumai amakaa mpuu. \v 32 Pongipina sumai apenduangia sampe rua mpearo i Firaun. Maʼanana satotuuna ande hali incia sumai padhamo apatotapuakea Aulataʼala tee Incia bhealausaka apewaua. \p \v 33 Sabutuna, salabhina Firaun apeelo samia momakidhana tee mokohikimatina sii-sii, tee aangkea to moparintangina Tana Mesir. \v 34 Kasiimpomo, salabhina ande Firaun apatotapuakamo manga gubernuru i bhawona lipu sii to alaaka 20 parasee minaaka i hasilina Tana Mesir i nuncana pitu tao motaralabhi-labhina. \v 35 Manga incia tabeana aromusakea bhari-bharia giuna kinande i nuncana tao-tao malape moumbana sii tee aromusakea gandum i tambena kuasana Firaun mboomo giuna kinande i manga kota, tee ajagania. \v 36 Giuna kinande sumai bheamembali apasandataakea to lipu sii i nuncana pitu tao kanarakaa kasukarana kaara bhemoumbana i Tana Mesir, mamudhaakana lipu sii inda abinasa roonamo kasukarana kaara sumai." \s Nabii Yusuf Apamembalia Mokokuasana i Mesir \sr 41:37-57 \p \v 37 Haejatina sumai amalape to Firaun tee bhari-bharia pagawena. \v 38 Kasiimpomo apogaumo Firaun i manga pagawena, "Tapotibhaaka ingkita tapokawaaka mia mboo sii, mobukena tee Rohina Aulataʼala?" \p \v 39 Kasiimpomo Firaun apogaumo i Yusuf, "Roonamo Aulataʼala padhamo apatiumbaakako bhari-bharia hali incia sii, tantumo inda dhaangia mia momakidhana tee mokohikimatina mboomo ingkoo. \v 40 Bheuparintangi i maligeku, tee bhari-bharia raʼeatiku tabeana atungku i pamarintamu. Tangkanamo mahakota incia sii mopamembalina iaku atolabhi kaogena minaaka ingkoo." \p \v 41 Apogaumo Firaun uka i Yusuf, "Tee mboo sii kuangkako to moparintangina bhari-bharia Tana Mesir." \v 42 Kasiimpomo Firaun ahobutimo singkaru minaaka i limana tee apakanaakea i limana Yusuf. Apakanaakea uka pakea minaaka i kae moʼalusuna i Yusuf, tee apasaakea rante bulawa i bhorokona. \v 43 Atumpumea mia sumai apakompaia Yusuf i bhawona karetana moruanguna, tee i aroana Yusuf dhaangia samia to agoramo, "Sujumo!" Mboo sumaimo Yusuf adhawuakea kakuasa i bhawona saangua Tana Mesir. \p \v 44 Firaun apogaumo i Yusuf, "Iakumo Firaun, maka ande inda uundaakea, inda samia uka amembali apewau sala saangu i saangua Tana Mesir sii." \v 45 Firaun adhawuakea sarona Mesir Zafnat-Paaneah\f + \fr 41:45\fr*\fq Zafnat-Paaneah: \fq*\ft Sarona mobhaauna incia sii i nuncana pogauna Mesir i zamani mangengemo akomaʼana kera-kera "Kawasana Opu afirimanimo tee incia (mokosarona sumai) adhadhi."\ft*\f* i Yusuf, tee adhawuakea i incia Asnat, anana Potifera, imamu i On, to amembali bhawinena. Mboo sumaimo Yusuf amembalimo mokokuasana i bhawona saangua Tana Mesir. \p \v 46 Yusuf akoʼumurumo 30 tao wakutuu incia akakaro i aroana Firaun, raja Mesir. Kasiimpomo Yusuf alingka minaaka i aroana Firaun tee ambelikia saangua Tana Mesir. \v 47 Kangengena pitu tao tee hasilina taralabhi-labhi sumai, lipu incia sumai akohasiliaka timpua sabuke-bukena. \v 48 Yusuf aromusakea bhari-bharia giuna kinande i nuncana pitu tao ataralabhi-labhi i Tana Mesir sumai, tee aromusakea i kota-kota. I sumbesumbere kota aromusakea giuna kinande, hasilina minaaka i manga inawu atiingia kota sumai. \v 49 Mboo sumaimo Yusuf aromusaka gandum mboomo kabharina bhone i tawo, abhari mpuu, sabutuna auntomo agagari saopea kabharina. \p \v 50 Indapo aumba tao kaarana, o Asnat (anana Potifera, imamu i On) apalaahiriakana to Yusuf, umanena, rua mia anana umane. \v 51 Yusuf asarongiakea anana tumpena Manasye,\f + \fr 41:51\fr*\fq Manasye: \fq*\ft Saro incia sii onina mboomo pogau Ibrani mokomaʼanana "apewau malinguaka."\ft*\f* roonamo pogauna, "Aulataʼala padhamo apewau kumalinguakea sagala kasukaraku tee bhanuana amaku." \v 52 Sainamo anaana katutunina tumpe asarongiakea Efraim,\f + \fr 41:52\fr*\fq Efraim: \fq*\ft Saro incia sii onina mboomo pogau Ibrani mokomaʼanana "adhawuaka anaana."\ft*\f* roonamo pogauna, "Aulataʼala padhamo adhawuakaaku anana i lipu kasukaraku." \p \v 53 Kasiimpomo akoʼaahirimo pitu tao ataralabhi-labhi i Tana Mesir sumai, \v 54 tee apepuumo aumba pitu tao kasukara kaara, mboomo padhana ipogauakana Yusuf. Kasukara kaara akanea bhari-bharia lipu, maka i saangua Tana Mesir sumai dhaangia kinande. \v 55 Wakutuuna kaara akana uka bhari-bharia raʼeatina Tana Mesir, agoramo manga incia i Firaun aemani kinande. Kasiimpomo apogaumo Firaun i manga incia bhari-bharia miana Mesir sumai, "Lingkamo i Yusuf. Pewaumo opea ipogauakana i ingkomiu." \p \v 56 Kanarakaa kasukarana kaara sumai akanea saangua bhawona alamu. Yusuf abungkalea bhari-bharia manga kampiri kasiimpomo aasoa gandum to miana Mesir, roonamo ahanda mpuu kasukarana kaara sumai i Tana Mesir. \v 57 Manga mia minaaka i saangua alamu uka aumba i Mesir to aali gandum minaaka i Yusuf, roonamo ahanda mpuu kaara sumai i saangua alamu. \c 42 \s1 Manga Witinaina Nabii Yusuf Alingka i Mesir \sr 42:1-38 \p \v 1 Yakub arangomo lele ande i Mesir dhaangia gandum. Sumaimo, apogaumo Yakub i manga anana, "Pokia ingkomiu soo upotonto-tonto?" \v 2 Apogaumo uka, "Iaku kurango ande i Mesir dhaangia gandum. Lingkamo iwe sumai tee ualiaka gandum to ingkita minaaka iwe sumai, mamudhaakana ingkita amembali tadhadhi tee inda tamate." \p \v 3 Sabutuna, alingkamo sapulu mia witinaina Yusuf i Mesir to aaliaka gandum. \v 4 Sainamo Binyamin, andina Yusuf, inda aundaakea alingka tee manga akana sababuna fikirina Yakub, "Ancosala acilaka." \v 5 Jadi, manga anana Israel dhaangia i tanga-tangana manga mia moposaumbana to aaliaka gandum, roonamo balaa kasukarana kaara sumai uka akangkanai Tana Kanaan. \p \v 6 Yusuf amembalimo mokokuasana i lipu incia sumai tee inciamo moasona gandum i bhari-bharia raʼeatina lipu incia sumai. Jadi, sakawana manga witinaina Yusuf iwe sumai, asujumo manga tee ahoromatia. \v 7 Wakutuuna Yusuf akamata manga witinaina, incia lausaka atandaia. Maka, incia dhaangiapo abuniaka karona amembali mboomo samia dhaga tee aʼamaraiki manga incia. Aabhamo i manga incia, "Minaaka iapai ingkomiu?" \p Lawanimo manga, "Minaaka i Tana Kanaan, ingkami taumba bhetaali giuna kinande." \p \v 8 Moomini Yusuf amataua manga witinaina, manga incia inda amataua. \v 9 Saanampuu atoudhanimo Yusuf tee manga pongipina i piamo itu to manga incia. Kasiimpo, apogaumo i manga incia, "Ingkomiu sii mata-mata! Ingkomiu uumba to umata-matai kakurangana lipu sii." \p \v 10 Alawanimo manga i Yusuf, "Mencuana, opuku. Manga bhatuamu sii taumba to taali giuna kinande. \v 11 Ingkami bhari-bharia sii manga anana minaaka i saama, tee ingkami sii mia mojujuru. Manga bhatuamu sii mencuana mata-mata. \p \v 12 Maka Yusuf apogau i manga incia, "Inda! Ingkomiu uumba to umata-matai kakurangana lipu sii!" \p \v 13 Alawani manga, "Manga bhatuamu sii sapulu rua mia tapowitinai, anana minaaka i saama momboorena i Tana Kanaan. Andiku kaepu dhaangia apobhawa tee amamami sii-sii, sainamo samiana uka indamo dhaangia." \p \v 14 Apogaumo Yusuf i manga incia, "Mboomo mopadhana ipogauakaku i saao, ingkomiu sii mata-mata! \v 15 To dhadhina Firaun kuposumpa, ingkomiu tabeana utouji mboo sumai: ingkomiu inda umembali ulingka minaaka iwe sii, tabeana ande andimiu kaepu aumba iwe sii. \v 16 Tumpumo samia minaaka i tanga-tangamiu ulingkaisi andimiu, tee mosagaanana atotaangi iwe sii. Tee mboo sumai, pogaumiu amembali atouji ande atotuu. Ande inda, siitumo to dhadhina Firaun, tantumo ingkomiu sii mata-mata!" \v 17 Kasiimpomo, apapesuamea manga incia i nuncana katorongku talu eo kangengena. \p \v 18 I eo talu eona, apogaumo Yusuf i manga incia, "Iaku mia momaekana i Aulataʼala. Pewaumea hali incia sii, mamudhaakana ingkomiu sadhaadhaana bheudhadhi: \v 19 Ande ingkomiu totuu mia mojujuru, taroakea samia minaaka i ingkomiu powitinai amboore atotaangi i katorongku, sainamo mosagaanana alingka abhawa gandum to witinaimiu tangasaana moamaara. \v 20 Sapadhana incia sumai, bhawamea andimiu kaepu sumai i iaku, mamudhaakana pogaumiu akobukutii atotuu tee ingkomiu inda bheumate." Manga incia uka aundaakea. \p \v 21 Pogauna manga samia tee mosagaanana, "Satotuuna, ingkita tatanggo dosata i andita. Ingkita takamatea tapanamo mpuu kanarakaana incana wakutuu incia aemani kaasita, maka ingkita inda taperangoia. Siitumo sababuna kaseke incia sii manga kangkanai." \p \v 22 Kasiimpo, Ruben alawani manga incia, "I piamo itu padhamo kupaumbakomiu, 'Bholi upewau dosa i anana incia siitu!' Maka, ingkomiu inda urangoa! Sii-sii kamatea, o raana atuntua minaaka i ingkita." \v 23 Manga incia inda amataua ande Yusuf amaʼanaia pogauna manga, roonamo kangengena incia sumai dhaangia samia pande pogau i tanga-tangana manga incia. \p \v 24 Sabutuna adhencumo Yusuf minaaka i manga incia, kasiimpo atangi. Sapadhana incia sumai ambulimo pendua kasiimpo apogau tee manga witinaina. Incia aalamo Simeon minaaka i tanga-tangana manga witinaina, kasiimpo arantea i aroana manga witinaina. \p \v 25 Sapadhana incia sumai, Yusuf adhawu parinta mamudhaakana manga kadhuna manga aantokiakea gandum, tee doina manga apambuliakea i nuncana kadhuna manga samia-samia. Padha incia sumai, incia uka aparintangi mamudhaakana manga witinaina adhawua bhaku to lingkaana. Sabutuna, mboo sumaimo apewaua. \v 26 Manga witinaina auleamo manga keledaina tee gandumna, kasiimpo alingka minaaka iwe sumai. \p \v 27 Wakutuuna sala samia minaaka i manga incia abungkale kadhuna to adhawuaka akande keledaina i tampana apomalo, akamatamea doina i ngangana kadhuna. \v 28 Apogaumo i manga witinaina, "Doiku apambulia! Kamatea, dhaangia i nuncana kadhuku!" \p Sabutuna, atokidhamo manga witinaina Yusuf tee apotonto-tontomo samia tee mosagaanana tee arengkumo, kasiimpo apogau, "Opea kera-kera ipewauna Aulataʼala to ingkita?" \v 29 Sakawana manga i tampana Yakub, o amana manga, i Tana Kanaan, manga incia apetulatulaakamea i amana sagala giu momembalina i manga incia. Pogauna manga incia, \v 30 "Mia momembalina opu i lipu incia sumai apogau tee aʼamaraiki ingkami. Afikiria ingkami sii manga mia motangasaana amata-matai lipu incia sumai. \v 31 Ingkami talawanimo, 'Ingkami sii mia mojujuru, mencuana mata-mata. \v 32 Ingkami sii sapulu rua mia tapowitinai, manga anana minaaka i saama. Samia indamo dhaangia, tee kaepu sii-sii apobhawa tee amamami i Tana Kanaan.' \p \v 33 Maka, o mia momembalina opu i lipu incia sumai apogau i ingkami, 'I nuncana hali incia sii iaku bhekumataua, buaka ingkomiu sii mia mojujuru: Bholimea samia witinaimiu i iaku, kasiimpomo alamo kinande to witinaimiu motangasaana amaara tee lingkamo. \v 34 Kasiimpomo, bhawamea andimiu kaepu i iaku, mamudhaakana kumataua ande ingkomiu mencuana mata-mata tabeana mia mojujuru. Sapadhana incia sumai bhekupambulia witinaimiu i ingkomiu, tee ingkomiu uka amembali upodhaga i lipu incia sii.' " \p \v 35 Wakutuuna manga incia gauna apokosoa kadhuna, atokamatamo kadhu-kadhuna doina manga sumbe-sumbere dhaangia i nuncana kadhuna. Akamata kadhu-kadhuna doi sumai, manga incia tee uka amana manga aposamaekamo. \v 36 Kasiimpomo, Yakub, amana manga, apogaumo i manga incia, "Ingkomiu upewauaku kukailanga manga anaku. Yusuf indamo dhaangia, tee uka Simeon. Sii-sii, Binyamin uka gaumu bheualea. Iakumo motanggoa bhari-bharia sii!" \p \v 37 Kasiimpomo Ruben apogaumo i amana, "Pekamatemea rua miaia anaku umane, ande iaku inda kubhawea kupambulia i Uma. Pasaraakaakea incia i limaku, sumaimo bhekubhawea kupambulia i Uma." \p \v 38 Maka Yakub alawanimo, "Anaku sumai inda membali alingka apobhawa tee ingkomiu roonamo akana amatemo, tee incia soo samia-miana modhadhina. Ande Binyamin akangkanaia cilaka i nuncana lingkaamiu bheulingkaisi, sumaimo ingkomiu bheupamembali iaku mokouwana sii kusapo i alamu manga mia momate rampaakanamo amaasimo incaku." \c 43 \s1 Manga Witinaina Nabii Yusuf Alingka i Mesir to Rua Mpearona \sr 43:1-34 \p \v 1 Kanarakaa kasukarana kaara torotorosu amakaa i lipu incia sumai. \v 2 Jadi, wakutuuna gandum ibhawana manga incia minaaka i Mesir atopadhamo atokande, apogaumo amana manga, "Lingkamo uka, alikita saidhe giuna kinande to ingkita." \p \v 3 Maka alawanimo Yuda i incia, "Mia sumai ampuu-mpuu audhaniaka ingkami, 'Ingkomiu indamo umembali ukamata rouku pendua, tabeana andimiu dhaangia apobhawa tee ingkomiu.' \v 4 Ande Ama uundaakea andimami alingka apobhawa tee ingkami, dhaampomo ingkami bhetalingka taali giuna kinande to Ama. \v 5 Maka ande Ama inda uundaaka andimami alingka apobhawa tee ingkami, sumaimo ingkami inda bhetalingka, roonamo mia sumai padhamo apogau i ingkami, 'Ingkomiu inda umembali ukamata rouku pendua, tabeana o andimiu apobhawa tee ingkomiu." \p \v 6 Kasiimpo apogaumo Israel, "Pokia ingkomiu upekarasaiaku tee upaumbaakea i mia incia sumai ande dhaangiapo tee andimiu samia?" \p \v 7 Alawanimo manga, "Mia incia sumai atorotorosu aabha to ingkami tee manga witinaita. Incia aabha, 'Dhaangiapo adhadhi o amamiu? Dhaangiapo uka witinaimiu?' sabutuna ingkami talawania mboomo ipogauakamami sumai. Tuaapa tamataua ande incia bheapogauaka, 'Bhawea andimiu iwe sii.'?" \p \v 8 Kasiimpo apogaumo uka Yuda i Israel, amana, "Uundaakamea anaana sumai alingka tee ingkami. Ingkami bhetalausaka talingka mamudhaakana ingkita, siitumo o Ama, ingkami, tee manga anaanamami, amembali sadhaadhaana tadhadhi tee inda tamate. \v 9 Iakumo mojaminina incia. Ama umembali utuntua minaaka i iaku. Ande iaku inda kubhawea pendua i Ama tee kupasaraakea i Ama, siitumo iaku bhemotanggona dosa i Ama saʼumurua dhadhiku. \v 10 Ande ingkami inda tapekanoenoe, tantumo sii-sii ingkami tambulimo to rua mpearona." \p \v 11 Kasiimpo, apogaumo Israel, amana manga, i manga incia, "Ande atotuu tabeana mboo sumai, pewaumea hali incia sii: Bhawamea hasilina lipu sii momalapena i nuncana manga tampana bhakumiu, tee bhawamea i mia incia sumai kadhawumiu mboomo saidhe balsam, saidhe golana uwani, manga rampa, polona kau mawondu, bhakena bheau, tee bhakena badam. \v 12 Tee uka bhawamo doi rua kali lipa kabharina: o doi i ipambulina i piamo itu i ngangana kadhumiu samia-samia tabeana ingkomiu ubhawea pendua. Aipomo miana Mesir asala dhika i nuncana kadhumiu. \v 13 Bhawea uka andimiu, tee lausakamo umbuli pendua i mia incia sumai. \v 14 Sio-siomo Aulataʼala Mokokuasana adhawuko rahumati i aroana mia incia sumai sanampuu incia arambasakea witinaimiu mosagaanana sumai tee uka Binyamin. Maka ande iaku, tabeana bhekukailanga manga anaku, bholiakamo iaku kukailangaaka." \p \v 15 Kasiimpomo, manga incia apasiapuakamea manga bara to idhawuakana. Manga incia abhawamo doi rua kali lipa kabharina, tee uka Binyamin, kasiimpo alingkamo i Mesir. Sakawana iwe sumai, akakaromo manga incia i aroana Yusuf. \v 16 Wakutuuna Yusuf akamata Binyamin apobhawa tee manga witinaina, apogaumo incia i bhatuana, "Bhawea manga mia incia sii i nuncana bhanua. Sumbelemo sambaa binata tee patalaakea kinande, roonamo manga mia incia sii bheakande tee iaku pontanga eo sii." \p \v 17 Mia incia sumai apewaumea parintana Yusuf, kasiimpo abhawamea manga incia apesua i bhanuana Yusuf. \v 18 Manga incia amaekamo sababuna manga apapesuaia i nuncana bhanua Yusuf. Apogaumo manga incia, "Ingkita amangapapesua roonamo parakarana doi ipambulina i nuncana kadhuta i piamo itu. Incia gauna bhearaeaka ingkita, arako ingkita, amangapamembali bhatuana, tee aala manga keledaita." \p \v 19 Sababuna itu manga incia asarimo moʼatorona bhanuana Yusuf sumai tee apogaumo i aroana bhambana bhanua. \v 20 Apogaumo manga, "Umbe Opu, i piamo itu totuu ingkami taumba to taali giuna kinande. \v 21 I wakutuu ingkami takawa i tampana pomaloa tee tabungkale kadhumami, garaaka dhaangia tee doina sumbesumbere dhaangia i ngangana kadhu, mboomo kabharina ingkami tabaiarea. Maka sii-sii, ingkami tapambulia pendua, \v 22 tee ingkami uka tabhawa doi sagaanana to taaliaka giuna kinande. Ingkami inda tamataua incema mopapesuana doi sumai i nuncana kadhumami." \p \v 23 Apogaumo mia sumai, "Tanangipo bholi umaeka! Aulataʼalamiu tee Aulataʼalana amamiu padhamo adhawuakakomiu harataa i nuncana kadhumiu. Doimiu i piamo itu padhamo kutarimaia." Kasiimpomo, incia apalimbamo Simeon tee abhawea i manga incia. \p \v 24 Sapadhana incia sumai, incia abhawamea manga apesua i nuncana bhanuana Yusuf, kasiimpo adhawua uwe manga mamudhaakana abhanui aena kasiimpomo adhawua akande manga keledaina. \v 25 Manga incia apasiapuakamo idhawuakana manga tee aantagi o umbaana Yusuf i pontanga eo roonamo manga incia arango ande manga incia bheapatalaakea kinande iwe sumai. \p \v 26 Wakutuuna Yusuf ambuli i bhanuana, manga incia uka apasaraakea i Yusuf manga idhawuakana ibhawana apapesuaia i bhanuana, kasiimpo asuju i aroana ahoromatia. \v 27 Yusuf aabhaakamo kadhaangiana manga incia, kasiimpo aabha, "Tuaapa kadhaangiana amamiu, mancuana ipetulatulaakamiu itu? Dhaangiapo adhadhi?" \p \v 28 Lawanimo manga, "Bhatuamu, o amamami, amalape tee dhaangiapo adhadhi." Kasiimpo, manga incia asujumo manga tee ahoromatia. \p \v 29 Yusuf apotonto i manga incia, kasiimpo akamatamo Binyamin, andina, witinaina saina tee incia. Incia aabha, "Siimo andimiu kaepu, ipetulatulaakamiu i iaku? Sio-siomo Aulataʼala amaasi incana i ingkoo, anaku!" \v 30 Yusuf uka lausakamo adhencu apeelo tampa to atangi, roonamo apemelili mpuu tee andina. Incia apesua i nuncana kolemana tee atangi iwe sumai. \p \v 31 Sapadhana incia sumai abhanuimo rouna kasiimpo alimba. Apoose abuniakea incana satotuuna, incia apogau, "Patalamo kinande." \p \v 32 Kinande uka atopatalamo, to Yusuf agaatiakea, to manga witinaina agaatiakea uka, to manga miana Mesir mokandena mopobhawana tee incia uka agaatiakea. Manga incia akande mboo sumai rampaakanamo miana Mesir inda amembali akande sameja tee miana Ibrani, sababuna hali incia sumai saangu kahina to miana Mesir. \v 33 Manga witinaina Yusuf apauncuraia i aroana mboomo laahiriana samia-samia, minaaka i tumpe sampe i kaepu. Manga incia uka aposapotontomo tee amente. \v 34 Kasiimpomo, sagaa kinande minaaka i aroana Yusuf apataalakea i aroana manga incia sumbesumbere, maka dhawuna to Binyamin apataalakea lima mpearo kabharina minaaka i dhawuna to bhari-bharia mosagaanana. Manga incia uka asumpu tee asanaa-sanaamo tee Yusuf. \c 44 \s1 Tondena Nabii Yusuf Amambuu tee Atopokawaakamo Pendua \sr 44:1-17 \p \v 1 Sapadhana incia sumai Yusuf adhawumo parintana i moʼatorona bhanuana, pogauna, "Antokiakea giuna kinande i nuncana kadhuna manga mia sumai kabharina kapoolina ibhawana, tee dhikaia doina manga sumbesumbere i ngangana kadhuna. \v 2 Kasiimpo, dhikaia tondeku, siitumo tonde pera sumai, i ngangana kadhuna mia momangurana mpuu, tee uka doina gandumna." Mia sumai uka apewaumea opea ipogauakana Yusuf. \p \v 3 Saeona mpuu, sabhetena matanaeo, manga incia aundaakamea alingka apobhawa tee manga keledaina. \v 4 Indapo amangenge alimba minaaka i kota, Yusuf apogaumo i moʼatorona bhanuana, "Pekadheimo pajerea manga mia sumai, tee wakutuuna upokawaakamea, pogaumo i manga incia, "Pokia ingkomiu ubholosi kalape tee kadhaki? \v 5 Tonde incia sii satotuuna tampana sumpuana opuku, kananeana apakea to apekilala.\f + \fr 44:5 \fr*\fq apekilala: \fq*\ft To abuniaka kamiaana, Nabii Yusuf kabilanga incia amananea apekilala mboomo manga mokokuasana i Mesir. \ft*\f* Kadhaki ipewaumiu sii." \p \v 6 Sumaimo aosemea manga mia sumai, kasiimpo apogauakamea i manga witinaina pogauna Yusuf i saao. \v 7 Alawanimo manga, "Pokia opuku ubhoasaka manga pogau mboo sumai? Haramu to manga bhatuamu sii to apewau hali mboo sumai! \v 8 Sainamo doi ipotibhaakamami i ngangana kadhumami i piamo itu uka padhamo tapambulia pendua i opu minaaka i Tana Kanaan. Indapo uka ingkami tamanako pera atawa bulawa minaaka i bhanuana opuku!" \v 9 Incema i tanga-tangana manga bhatuamu sii ipotibhaakana modhikana bara sumai, taroakamo atohukumu mate, tee taroakamo ingkami tamembali bhatuana opuku." \p \v 10 Alawanimo mia sumai, "Umbe, kutarimaia ipogauakamiu. Incema ipotibhaakaku adhika bara incia sumai incia bheamembali bhatuaku, maka mosagaanana abebasi minaaka i kasalahana." \p \v 11 Lausakamo manga sumbesumbere apasapoa kadhuna i tana kasiimpomo abungkalea. \v 12 Mia incia sumai uka aparakisaamea, apepuu i momatuʼana sampe i momangurana, aahirina, tonde sumai apotibhaakea i nuncana kadhuna Binyamin. \v 13 Sanampuu, manga incia abhencimo pakeana roonamo amaasimo mpuu incana. Kasiimpo sumbesumbere apakompamea pendua manga kadhuna i keledaina, tee ambuli i kota. \p \v 14 Wakutuuna Yuda tee manga witinaina apesua i bhanuana Yusuf, Yusuf dhaangiapo iwe sumai. Manga incia uka asujumo i aroana. \v 15 Pogaumo Yusuf i manga incia, "Pewau opea ikarajaamiu sii? Inda umataua buaka ande mia mboomo iaku sii amembali apekilala?" \p \v 16 Alawanimo Yuda, "Opea bhemomembalina ipogauakamami i opuku? Tuaapa ingkami bhetapogau? Tuaapa bhetapatotuu karomami? Aulataʼala padhamo apakamataakea kasalahana manga bhatuamu sii. Sii-sii, taroakamo ingkami tamembali bhatuana opuku, malape ingkami atawa incia, motopokawaakana tondena opuku i nuncana kadhuna." \p \v 17 Maka alawanimo Yusuf, "Haramu to iaku kupewau mboo sii! Mia motopokawaakana mobhawana tonde sumai siitumo to momembalina bhatuaku. Sainamo ingkomiu mosagaanana, mbulimo tee kasanaa i amamiu." \s Yuda Aewaaka Binyamin \sr 44:18-34 \p \v 18 Kasiimpomo aumbamo Yuda apekakasu Yusuf tee apogau, "E opuku, undaakea bhatuamu sii apakawaaka sanganga pogau i opuku. Bholi uʼamara i bhatuamu sii roonamo opuku apokana tee Firaun karona. \v 19 I piamo itu opuku aabha i manga bhatuana opuku sii, 'Buaka ingkomiu dhaangiapo tee amamiu atawa witinaimiu uka?' \v 20 Ingkami talawanimo i opuku, "Ingkami dhaangiapo tee amamami amancuanamo. Dhaangia uka samia o anana momangurana, molaahirina i wakutuuna amancuanamo. O akana amatemo, tee minaaka i manga anana inana tangkanamo incia momboorena, roonamo sumai amana amaasiakea." \p \v 21 Kasiimpo, opuku apogau i manga bhatuamu sii, "Bhawea incia i iaku, mamudhaakana iaku amembali kukamatea.' \v 22 Talawanimo ingkami i opuku, 'Anana umane sumai inda membali abholi amana, roonamo ande incia abholia, tantumo amana bheamate.' \v 23 Maka opuku apogau i manga bhatuamu sii, 'Ande andimiu kaepu sumai inda aumba tee ingkomiu, sumaimo indamo amembali ukamata rouku pendua.' \v 24 Jadi, wakutuuna ingkami tambuli i bhatuamu, siitumo o amana bhatuamu, ingkami tapaumbaakea pogauna opuku. \p \v 25 Saangu wakutuu amamami apogaumo, 'Mbulimo, alimo saidhe giuna kinande to ingkita.' \v 26 Maka ingkami tapogau i incia, 'Ingkami inda membali talingka. Ande andimami kaepu aose apobhawa tee ingkami, dhaampomo ingkami bhetalingka, roonamo inda membali takamata rouna mia incia sumai ande andimami kaepu inda apobhawa tee ingkami." \p \v 27 Kasiimpomo bhatuamu, siitumo o amamami, apogau tee ingkami, "Ingkoo umataua ande bhawineku padhamo apalaahiri to iaku rua mia anana. \v 28 Samiana abholiakumo. Fikiriku, "Dhaanamo incia akandea binata masega," tee sampe sii-sii iaku totuumo indamo bhekukamatea. \v 29 Ande ingkomiu ualea uka anaana sii minaaka i iaku kasiimpo acilaka, sumaimo ingkomiu bheupewauaku mokouwana sii asukara mpuu sampe kusapo i alamuna koburu.' \p \v 30-31 Yuda apogaumo uka, "Amamami tangkanamo membali adhadhi ande Binyamin adhadhi. Ande anana sumai inda ambuli tee ingkami, dhaanamo o amamami bheamate roonamo indamo akamatea pendua anana sumai. Tee ande mboo sumai, ingkami tasala roonamo bheasababuaka amamami momancuana mpuu asukara tee kaporona inca sabutuna incia bheasapo i alamuna koburu. \v 32 Maka, bhatuamu padhamo atanggo ana umane sii i aroana amaku tee kupogau, 'Ande iaku inda kubhawea pendua i amaku, taroakamo iaku motanggona dosana i amaku saʼumurua.' \p \v 33 Sumaimo sii-sii, taroakamo bhatuamu amboore abholosi ana umane sii to amembali bhatuamu opuku, tee taroakamo ana umane sii ambuli tee manga witinaina. \v 34 Roonamo tuaapa amembali kumbuli i amaku ande ana umane sii inda apobhawa tee iaku? Iaku inda kukapoia kukamata balaa bhemokangkanaina amaku." \c 45 \s1 Nabii Yusuf Apapematauaka Karona i Manga Witinaina \sr 45:1-28 \p \v 1 I wakutuu incia sumai Yusuf indamo apooli ataangi incana i aroana bhari-bharia mia mokakarona i saripina. Sababuna sumai incia agoramo, "Tumpumea bhari-bharia mia alimba abholiaku!" Sumaimo inda samia uka mopobhawana tee incia wakutuuna apapematauaka karona i manga witinaina. \v 2 Kasiimpo incia atangimo tee suara makaa, sabutuna arangoa manga miana Mesir tee saangua maligena Firaun. \p \v 3 Apogaumo Yusuf i manga witinaina, "Iakumo Yusuf! Dhaangiapo adhadhi buaka o amata?" Maka manga witinaina inda alawania, roonamo manga incia arengku i aroana. \p \v 4 Apogaumo uka Yusuf i manga witinaina, "Mai, pasari i iaku." Kasiimpo manga incia asarimea. Apogaumo Yusuf, "Iakumo Yusuf, witinaimu, iasomiu i Mesir. \v 5 Bholi usukara incamiu atawa usosoi karomiu roonamo ingkomiu padhamo uasoaku. Satotuuna karona Aulataʼala mobhawana iaku iwe sii kuporikanaaka ingkomiu to mopasalaamatina inyawana mia bhari. \v 6 Siimpo rua tao kasukarana kaara akana lipu sii, tee dhaangiapo lima tao uka manga mia inda bheabhingkuni atawa atimpu. \v 7 Sumaimo Aulataʼala alambokoakumo kuporikanaaka ingkomiu to mojaminina mamudhaakana dhaangia siwulumiu i alamu tee mamudhaakana sadhaadhaana udhadhi alaloi saangu cara kasalaamati maoge." \p \v 8 "Jadi, mencuana ingkomiu mosababuakana iaku dhaangia iwe sii, maka Aulataʼala. Incia mopamembaliaku ama to Firaun tee opu i saangua maligena, tee uka mokokuasana i saangua Tana Mesir. \v 9 Lausakamo umbuli i ama tee pogauakea i incia, 'Mboo sii pogauna anamu Yusuf, "Aulataʼala padhamo pamembaliaku opu i saangua Mesir. Umbamo i iaku, bholi upekanoenoe! \v 10 Ama bheumboore i Tana Gosyen, amakasu tee iaku, manga anamu tee manga opuamu, bhembe dumba tee sapina Ama tee sagala giu pewauamu. \v 11 Iaku bhekupadhaangiaakea ifaraluumu Ama iwe sumai, roonamo dhaangiapo lima tao kasukarana kaara sii. Ancosala ingkomiu unarakaa umisikini." ' " \p \v 12 "Satotuuna, karomu mokamatea, mboo sumai uka kamatea Binyamin andiku, ande karoku mopogauakea i ingkoo. \v 13 Sababuna sumai paumbaakamea i ama sagala kamuliangiku i Mesir tee sagala giu mopadhana ikamatamiu, kasiimpomo bhawamea lausaka ama iwe sii." \p \v 14 Kasiimpomo Yusuf asakumo bhorokona Binyamin, andina tee atangi. Binyamin uka atangimo i awaana. \v 15 Yusuf aikimo bhari-bharia witinaina tee atangi aposakulaka manga. Sapadhana incia sumai kasiimpomo manga witinaina apogapogaumo tee incia. \p \v 16 Wakutuuna atorangomo lele i maligena Firaun ande manga witinaina Yusuf aumba, hali incia sumai apepagoa malape Firaun tee manga pagawena. \v 17 Apogaumo Firaun i Yusuf, "Pogauakea i manga witinaimu, 'Pewaua hali incia sii: Uleamea manga binatamiu tee lingkamo, umbuli i Tana Kanaan. \v 18 Lingkaisiamea amamiu tee witinaimiu, kasiimpo uumbamo i iaku. Iaku bhekudhawuakakomiu tana momalapena mpuu i Tana Mesir, tee ingkomiu bheunamisi kalapena lipu sii.' \p \v 19 Kuparintangiakako uka to upogauakea i manga incia, 'Pewaua hali incia sii: Bhawea pia-pia angu kareta minaaka i Tana Mesir to manga anamu tee manga bhawinemu. Lingkaisimea amamiu tee uumbamo iwe sii. \v 20 Bholi umeri bholi manga arataamiu, roonamo opea momalapena i saangua Tana Mesir uka bheamembali pewauamiu."' \p \v 21 Sanampuu manga anana Israel uka apewau mboo sumai. Yusuf adhawuakea i manga incia pia-pia angu kareta apokana tee parintana Firaun, tee bhaku to lingkaana. \v 22 Mencuana soo sumai, adhawua uka satuwu pakea kabholosi to manga incia samia-samia, maka Binyamin adhawua 300 tibha doi pera tee lima tuwu pakea kabholosi. \v 23 Sainamo to amana alambokoakea sapulu mbaa keledai umane mouleana manga harataa momalapena minaaka i Mesir, tee sapulu mbaa keledai bhawine to mouleana gandum, roti, tee kinande to amana kangengena i dhala. \v 24 Kasiimpo Yusuf aʼantara manga witinaina. Wakutuuna alingkamo manga, incia aposameamo, "Bholi upotagatagali i dhala!" \p \v 25 Sanampuu alingkamo manga incia minaaka i Mesir, kasiimpo akawamo i Tana Kanaan, i tampana Yakub, o amana manga. \v 26 Manga incia apaumbaakamea i incia, "Yusuf dhaangiapo adhadhi! O inciamo mokokuasana i saangua Tana Mesir!" Maka Yakub soo atonto bhanga roonamo inda aparacaea i manga incia. \v 27 Maka, wakutuuna manga incia apakawaakea bhari-bharia pogau ibhoasakana Yusuf i manga incia, tee sakamatana manga kareta ilambokona Yusuf to aule manga incia, kasiimpomo adhadhi incana o amana manga sumai abhangumo pendua. \v 28 Pogauna Israel, "Podhomo itu! Anaku Yusuf dhaangia adhadhi. Gauku bhekulingka kukamata incia wakutuu indapo kumate." \c 46 \s1 Nabii Yakub tee Witinaina Apinda i Tana Mesir \sr 46:1-34 \p \v 1 Sumaimo, abhosemo Israel tee sagala giu pewauana. Wakutuuna incia akawa i Bersyeba, incia apasombaakamo kurubani motosumbele i Aulataʼalana Ishak, o amana. \p \v 2 Kasiimpomo, afirimanimo Aulataʼala i Israel i nuncana pokamatana i malo, "Yakub, Yakub." \p Lawanina, "Sii iaku, Kawasana Opu." \p \v 3 Firimanina, "Iakumo Aulataʼala, Aulataʼalana amamu. Bholi umaeka ulingka i Mesir, roonamo Iaku bhekupamembaliko saangu lipu maoge iwe sumai. \v 4 Iaku bhekupoose tee ingkoo i Mesir, Iaku uka dhaanamo kubhawako umbuli pendua. Ingkoo bheupotidhole i saangoana Yusuf wakutuu ajalamu akawa." \p \v 5 Kasiimpomo, abhosemo Yakub minaaka i Bersyeba. Manga anana Israel abhawa amana, manga anana, manga bhawinena tee uka manga kareta ilambokona Firaun to aule manga incia. \v 6 Manga incia uka abhawa kadhambaakana tee harataa mopadhana ipokawaakana i Tana Kanaan, kasiimpo abhose i Mesir. Yakub abhawa bhari-bharia siwuluna, siitumo \v 7 bhari-bharia manga anana opuopuana umane tee bhawine. \p \v 8 O siimo manga sarona siwuluna Israel moumbana i Mesir, siitumo Yakub tee siwuluna. \b \q1 Anana Yakub tumpena siitumo Ruben. \q1 \v 9 Manga anana Ruben: \q2 siitumo Henokh, Palu, Hezron, tee Karmi. \b \q1 \v 10 Manga anana Simeon: \q2 siitumo Yemuel, Yamin, Ohad, Yakhin, Zohar, tee Saul, anana samia bhawinena Kanaan. \b \q1 \v 11 Manga anana Lewi: \q2 siitumo Gerson, Kehat tee Merari. \b \q1 \v 12 Manga anana Yuda: \q2 siitumo Er, Onan, Syela, Peres, tee Zerah. Maka Er tee Onan amatemo i Tana Kanaan. \b \q1 Manga anana Peres: \q2 siitumo Hezron tee Hamul. \b \q1 \v 13 Manga anana Isakhar: \q2 siitumo Tola, Pua, Ayub, tee Simron. \b \q1 \v 14 Manga anana Zebulon: \q2 siitumo Sered, Elon, tee Yahleel. \b \p \v 15 Manga incia sii satotuuna siwuluna Lea, mopalaahirina manga anana umane to Yakub i Padan-Aram, tee uka Dina, anana bhawine. Jadi, bhari-bharia siwuluna Yakub minaaka i Lea, malape umane atawa bhawine, kabharina 33 mia. \b \q1 \v 16 Manga anana Gad: \q2 siitumo Zifyon, Hagi, Syuni, Ezbon, Eri, Arodi, tee Areli. \b \q1 \v 17 Manga anana Asyer: \q2 siitumo Yimna, Yiswa, Yiswi, Beria, tee Sera, witinai bhawinena manga. \b \q1 Manga anana Beria: \q2 siitumo Heber tee Malkiel. \b \p \v 18 Manga incia sii satotuuna siwuluna Zilpa, bhatua bhawine idhawuakana Laban i Lea, o anana. Jadi bhari-bharia siwuluna Yakub mominaakana i Zilpa sumai kabharina 16 mia. \b \p \v 19 Manga anana Rahel, bhawinena Yakub: \q2 siitumo Yusuf tee Binyamin. \b \q1 \v 20 Sainamo manga anana Yusuf: \q2 siitumo Manasye tee Efraim, ipalaahirina i Mesir minaaka i Asnat binti Potifera, Imamu i On. \b \q1 \v 21 Manga anana Binyamin: \q2 siitumo Bela, Bekher, Asybel, Gera, Naaman, Ehi, Ros, Mupim, Hupim, tee Ared. \b \p \v 22 Manga incia sii satotuuna siwuluna Yakub mominaakana i Rahel, kabharina 14 mia. \b \q1 \v 23 Anana Dan: \q2 siitumo Husyim. \b \q1 \v 24 Manga anana Naftali: \q2 siitumo Yahzeel, Guni, Yezer, tee Syilem. \b \p \v 25 Manga incia sumai satotuuna siwuluna Bilha, bhatua bhawine idhawuakana Laban i Rahel, o anana. Jadi, bhari-bharia siwuluna Yakub mominaakana i Bilha kabharina pitu mia. \p \v 26 Kabharina mia moumbana i Mesir apobhawa tee Yakub, siitumo siwuluna, inda atolentu manga bhawinena, bhari-bharia 66 mia. \v 27 Manga anana Yusuf molaahirina to incia i Mesir dhaangia rua mia sabutuna bhari-bharia witinaina Yakub modhaangiana i Mesir wakutuu incia sumai kabharina 70 mia. \p \v 28 Yakub atumpumo Yuda aporikanaakea apokawaaka Yusuf to asusuakea dhala aporope i Tana Gosyen. Sakawana manga incia i Tana Gosyen, \v 29 Yusuf akompamo i karetana kasiimpomo alingka to apokawaaka Israel, amana, i Gosyen. Sapokawana manga, Yusuf asakumo bhorokona amana tee atangi amangenge i awaana. \p \v 30 Pogauna Israel i Yusuf, "Sii-sii taroakamo iaku kumate, roonamo iaku padhamo kukamata roumu tee kumataua ande ingkoo dhaangia udhadhi." \p \v 31 Kasiimpo Yusuf apogau i manga witinaina tee witinaina amana, "Iaku bhekulingka kupaumba Firaun, 'Manga witinaiku tee witinaina amaku, momboorena i Tana Kanaan, padhamo aumba iaku. \v 32 Manga incia sumai mojaganina kadhambaaka, roonamo manga incia amananeamo ajagani kadhambaaka. Gulumana bhembe dumba, gulumana sapi, tee sagala giu pewauana abhawea.' \v 33 Jadi, ande Firaun akemba ingkomiu tee aabha, 'Opea karajaamiu?' \v 34 Lawanimo, 'Apepuu maidhiidhi, sampemo sii-sii manga bhatuamu ajagani kadhambaaka, mboomo uka opuamami pitu lapina.' Tee mboo sumai ingkomiu amembali umboore i Tana Gosyen, roonamo bhari-bharia mojaganina kadhambaaka satotuuna kahina to miana Mesir." \c 47 \s Nabii Yakub tee Firaun \sr 47:1-12 \p \v 1 Kasiimpomo alingkamo Yusuf apaumba i Firaun, pogauna, "Amana bhatua tee manga witinaina bhatua tee gulumana manga bhembe dumba, gulumana sapi, tee sagala giu pewauana aumbamo minaaka i Tana Kanaan. Sii-sii manga incia dhaangia i Tana Gosyen." \v 2 Yusuf abhawa lima mia minaaka i tanga-tangana manga witinaina to apokawaaka Firaun. \p \v 3 Kasiimpo, Firaun aabhamo i manga witinaina Yusuf sumai, "Opea karajaamiu?" \p Alawanimo manga i Firaun, "Manga bhatuamu sii mojaganina kadhambaaka, mboomo uka opuamami pitu lapina." \v 4 Pogauna uka manga i Firaun, "Ingkami taumba to tamboore i lipu incia sii mboomo dhaga, roonamo kasukarana kaara i Tana Kanaan sumai ahandamo mpuu sabutuna indamo dhaangia tana mokorumpu to gulumana bhembe dumba manga bhatuamu sii. Sabutuna, ingkami taemani sii-sii, undaakamea manga bhatuamu sii amboore i Tana Gosyen. \p \v 5 Kasiimpo apogau Firaun i Yusuf, "Amamu tee manga witinaimu aumbamo. \v 6 Tana Mesir sii pewauamu uka. Papindaia o amamu tee manga witinaimu i tampa mbooresa momalapena mpuu i lipu incia sii. Taroakamo manga incia amboore i Tana Gosyen. Tee ande umataua dhaangia manga mia momakidha aʼurusu binata i tanga-tangana manga incia, patugasia manga amembali moʼurusuna kadhambaakaku." \p \v 7 Kasiimpomo Yusuf abhawamo Yakub, amana, apokawaaka Firaun, kasiimpo Yakub aemanimo barakati to Firaun. \v 8 Aabhamo Firaun i Yakub, "Pia taomo umuruna uma?" \p \v 9 Lawanina Yakub i Firaun, "Umuruku 130 taomo; kupekalingka-lingkamo mboomo dhaga i dunia sii. Dhadhiku anarakaa mpuu tee amampodho ande tapapokanea tee umuruna opuaku lantapi-lantapi wakutuu manga incia apekalingka-lingka mboomo dhaga uka i dunia sii." \v 10 Sapadhana incia sumai Yakub aemanimo barakati to Firaun, kasiimpomo alimba minaaka i aroana Firaun. \v 11 Yusuf apasiapuakamo tampa to amana tee manga witinaina to mbooresana. Adhawuakamea i manga incia tana pewauana i lipu momalapena i Mesir, siitumo i Tana Rameses, apokana tee parintana Firaun. \v 12 Yusuf apadhaangiaia bhari-bharia kinande ifaraluuna amana, manga witinaina, tee saangua miana bhanuana amana, mboomo kabharina manga anana. \s1 Wakutuuna Kaara \sr 47:13-26 \p \v 13 Saangu wakutuu, indamo dhaangia kinande i saangua lipu sumai roonamo ahandamo mpuu kasukarana kaara. Raʼeatina Tana Mesir tee Tana Kanaan amalute roonamo kasukarana kaara sumai. \v 14 Yusuf aromusakamo bhari-bharia doi modhaangiana i Mesir tee Kanaan, siitumo doi ipomeaakana manga mia to aali gandum, kasiimpo abhawea doi sumai i maligena Firaun. \v 15 Sapadhana doi i Tana Mesir tee i Tana Kanaan amapupu, bhari-bharia miana Mesir uka aumbamo i Yusuf tee apogau, "Mangadhawupo kinande. Pokia ingkami bhetamate i aroana opu? Doimami amapupumo!" \v 16 Alawanimo Yusuf, "Ande doimu amapupumo, pasarakaakamea kadhambaakamu, kasiimpo iaku bhekudhawukomiu kinande to kabholosina kadhambaakamiu." \v 17 Kasiimpo manga abhawamo kadhambaakana i Yusuf, tee Yusuf adhawuakamo i manga incia kinande to kabholosina ajara, bhembe dumba, sapi, tee keledaina manga. I tao incia sumai incia apasiapuakamea kinandena manga to kabholosina bhari-bharia kadhambaakana manga. \v 18 Satolalona tao incia sumai, manga incia aumbamo uka i Yusuf i tao rua taona apogaumo, "Inda membali ingkami tabuniaka minaaka i opuku ande doimami amapupumo tee kadhambaakamami amembalimo pewauana opuku. Indamo dhaangia mokobhilaana i aroana opuku, soomo badamami tee tanamami. \v 19 Pokia ingkami tee uka tanamami tabeana tamate i aroana opu? Manga alamo tee uka tanamami to kabholosina kinande. Taroakamo ingkami tee tanamami amembali bhatuana Firaun. Mangadhawu wine tadhadhiaka mamudhaakana ingkami inda tamate tee tana incia sii inda amatuu. \p \v 20 Sabutuna Yusuf aalia bhari-bharia tana i Mesir to Firaun, sababuna miana Mesir aasoa inawuna sumbesumbere. Hali incia sumai apewaua manga roonamo kanarakaa kasukarana kaara sumai akana manga incia. Tee mboo sumai, lipu sumai amembali pewauana Firaun. \v 21 Sapadhana incia sumai, Yusuf apapinda raʼeatina i manga kota i Mesir, minaaka i tapa sakawana uka i satapana. \v 22 Maka incia inda aali tanana manga imamu roonamo manga imamu tee dhawuna motoka minaaka i Firaun, tee manga incia akande minaaka i dhawuna motoka idhawuakana Firaun i manga incia sumai. Siitumo sababuna, manga incia inda aasoa tanana. \p \v 23 Kasiimpomo, Yusuf apogau i raʼeatina, "I eo sii iaku padhamo kualia karomiu tee tanamiu to Firaun. Siimo wine to ipombulamiu i tana sumai. \v 24 I wakutuuna bulaana timpua, ingkomiu tabeana upasaraakaakea saperlima dhawuna i Firaun, sainamo pata dhawuna amembali pewauamiu. Pakemea incia sumai to winena inawumiu, to kinandemiu tee manga incia modhaangiana i bhanuamiu, tee kinandena manga anamiu." \p \v 25 Alawanimo manga, "Opu padhamo upasalaamatia dhadhimami! Somanamo opu upeelu, ingkami taunda tamembali bhatuana Firaun." \p \v 26 Sumaimo, Yusuf apadhaangia saangu hukumu to lipu Mesir sampemo sii-sii hukumu incia sumai dhaangia atopake, siitumo ande saperlima dhawu minaaka i hasilina tana amembali pewauana Firaun. Tangkanamo tanana manga imamu inda momembalina pewauana Firaun. \s Nabii Yakub i Aahirina Dhadhina \sr 47:27-31 \p \v 27 Miana Israel amboore i Tana Mesir, siitumo i Tana Gosyen. Manga incia ambooremo iwe sumai, akoana-anamo, akoopu-opuamo tee ahandamo mpuu kabharina. \p \v 28 Yakub adhadhi 17 tao kangengena i Tana Mesir. Jadi, Yakub akoʼumurumo 147 tao. \v 29 Wakutuuna eona matena Israel amakasumo, incia akembamo anana, Yusuf, tee apogau i incia, "Ande ingkoo umaasiakaaku, dhikaia limamu i tambena paaku tee sumpamo\f + \fr 47:29 \fr*\fq dhikaia limamu i tambena paaku: \fq*\ft I zamani momangengena, sumpa carana mboo sii katandaina inda amembali sampeampearo atomalinguaka, tabeana atopamondo (kamata \ft*\xt 24:2). \xt*\f* ande ingkoo bheupatiumbaaka kaasimu molagina i iaku. Kuemani bholi ukoburuaku i Mesir. \v 30 Sumpamo, sapadhana kuporomu tee manga kaomuku i alamuna mia momate, bhawea maeatiku minaaka i Mesir, kasiimpo koburuaku i nuncana liana koburuna opuopuaku i Tana Kanaan." \p Alawanimo Yusuf, "Bhekupewaua kasameamu sumai, Ama." \p \v 31 Apogaumo Yakub, "Sumpamo i iaku." Kasiimpomo Yusuf uka asumpamo. Sapadhana incia sumai, Israel asujumo tee asombamo Aulataʼala i weta pobhaana koleana. \c 48 \s1 Nabii Yakub Aemani Barakati to Manasye tee Efraim \sr 48:1-22 \p \v 1 Pia-pia wakutuu kangengena sapadhana hali incia sumai, sala samia apaumbaakamea i Yusuf, "Mataua amana opu amapii." Sumaimo, abhawamea rua miaia anana, Manasye tee Efraim, apobhawa tee incia. \v 2 Kasiimpomo, apaumbaakamea i Yakub, "Anamu Yusuf, aumba asoloko." Sumaimo, Israel aʼusaha abhangu, tee auncura i tampana koleana. \p \v 3 Apogaumo Yakub i Yusuf, "Aulataʼala mokokuasana padhamo apatiumbaaka karona i iaku i Lus, i Tana Kanaan. Incia abarakatiaku \v 4 tee afirimani i iaku, 'Satotuuna, Iaku bhekupewauko ukoana-anamo, ukoopu-opuamo tee kupekabharia siwulumu. Iaku bhekupamembaliko saangu lipu, tee Iaku bhekudhawuko lipu sii i manga siwulumu naile itu to amembali pewauamu saʼumurua.' \p \v 5 Sumaimo sii-sii, pewauakumo ruamiaia anamu molaahirina to ingkoo i Tana Mesir indapo kuumba i ingkoo i Mesir. Efraim tee Manasye bheamembali pewauaku, apokana Ruben tee Simeon. \v 6 Maka manga anamu molaahirina sapadhana manga incia satotuuna manga anamu. To tinauraka, manga incia bheatarima minaaka i dhawuna ruamiaia o akana manga. \v 7 Kupewau mboo sii rampaakanamo inamu Rahel. Wakutuuna kumbuli minaaka i Mesopotamia, inamu amatemo i Tana Kanaan, inda amaridho minaaka i Efrata, tee iaku kumaasi mpuu. Iaku kukoburumea iwe sumai, i bhiwina dhala i Efrata." (Sii-sii Efrata asarongia Bait Lahim.) \p \v 8 Wakutuuna Israel akamata manga anana Yusuf, aabhamo incia, "Incema buaka manga incia sii?" \p \v 9 Alawanimo Yusuf i amana, "O siimo manga anaku idhawuakana Aulataʼala i iaku iwe sii." \p Apogaumo Yakub, "Pekakasumea manga incia i iaku mamudhaakana kuemaniakaea barakati." \p \v 10 Wakutuu incia sumai ruambalia matana Israel amarawumo roonamo amancuanamo, jadi incia indamo atinda apokamata. Yusuf apekakasuakamea manga anana i Yakub, kasiimpo Yakub aikia tee asakua. \p \v 11 Apogaumo Israel i Yusuf, "Inda kunamu-namua, bhekukamata roumu pendua, maka sii-sii Aulataʼala undakaaku kukamata siwulumu." \p \v 12 Yusuf ahela manga incia minaaka i saripina toputuna Yakub, kasiimpo incia asujumo tee ahoromati. \v 13 Sapadhana incia sumai Yusuf akenimea rua miaia, Efraim, akenimea tee limana kaanana, i weta kaaina Israel tee Manasye, akenimea tee lima kaaina i weta kaanana Israel. Kasiimpomo apasarimea manga i Yakub. \v 14 Maka Israel apaulumo lima kaanana tee adhikamea i bhawona bhaana Efraim, anana kaepu, tee lima kaaina i bhawona bhaana Manasye, anana tumpe. Incia aporadhamii apapokai limana moomini Manasye satotuuna ana tumpena. \p \v 15 Kasiimpo incia aemaniakamo barakati to Yusuf,\f + \fr 48:15 \fr*\fq Yusuf: \fq*\ft Wakutuuna Yakub abarakati Efraim tee Manasye, satotuuna ibarakatina o Yusuf. \ft*\f* pogauna, \b \q1 "Manga amaku Ibrahim tee Ishak moporikanaakaaku \q2 adhadhi i aroana Aulataʼala. \q1 Aulataʼala, mojaganiaku \q2 kangengena dhadhiku sampe sii-sii. \q1 \v 16 Inciamo malaaʼekati motolosiaku minaaka i manga balaa, \q2 maasangia Aulataʼala abarakati manga anana sii, \q1 maasangia adhadhi torosu saroku tee sarona manga Ibrahim tee Ishak \q2 roonamo manga anana sii! \q1 Maasangia manga incia akoana-ana akoopu-opua, \q2 tee akosiwulu abhari i alamu sii." \b \p \v 17 Wakutuuna Yusuf akamata ande amana adhika lima kaanana i bhaana Efraim, incia akamata hali incia sumai inda amalape. Kasiimpo incia akenimo limana amana mamudhaakana apapindaia minaaka i bhaana Efraim to adhikaia i bhaana Manasye. \v 18 Pogauna Yusuf i amana, "Bholi mboo itu, Ama, roonamo siimo o tumpe, dhikamea lima kaanamu Ama i bhaana." \p \v 19 Maka o amana amendeu tee apogau, "Kumataua, o anaku, incia uka bheamembali manga lipu abhari. Moomini mboo sumai, andina bhealabhi kaogena minaaka i incia tee siwuluna bheamembali lipu maoge." \v 20 Yakub aemaniakea barakati to manga incia i eo incia sumai uka, pogauna, \b \q1 "Tee asarongimo saromu miana Israel \q2 posaemaniakamea barakati, mboo sumai, \q1 'Maasangia Aulataʼala apamembaliko \q2 mboomo Efraim tee mboomo Manasye!' " \b \p Mboo sumaimo Yakub adhika Efraim porikana minaaka i Manasye. \v 21 Kasiimpomo Israel apogau i Yusuf, "Mataumea, ajalaku amakasumo, maka Aulataʼala apoose tee ingkomiu abhawakomiu pendua i lipuna opuamu lantapi lantapina. \v 22 To ingkoo kudhawuakako saangu dhawu labhina kaogena to manga witinaimu, siitumo o torukuna gunu mopadhana irampasiku minaaka i limana miana Amori tee hancu tee panaku." \c 49 \s1 Pogauna Kapadhaana Nabii Yakub i Manga Anana \sr 49:1-28 \p \v 1 Kasiimpomo Yakub akembamo manga anana tee apogau, "Poromusakamo ingkomiu, iaku bhekupaumbaakakomiu opea bhemomembalina to ingkomiu naile itu. \b \q1 \v 2 Poromusakamo tee rangomea, e manga anana Yakub, \q2 Rangomea Israel amamu. \b \q1 \v 3 Ruben, ingkoomo anaku o tumpe, \q2 Kakaaku tee bhakena bhaa-bhaana kuasaku, \q molabhina motohoromatina, \q2 molabhina kakaana. \q1 \v 4 Ingkoo mboomo mawa moluana, inda ukapoia utaangia karomu samia \q2 indamo umembali o anana mobhaa-bhaana \q2 Sababuna ingkoo padhamo ukompasi kolemaku, \q2 kasiimpo upekarombua. \q2 Incia padhamo akolemiki bhawineku i kolemaku! \b \q \v 5 Simeon tee Lewi, o andi tee aka, apake ewanga to apahancuru opeopeapo. \q1 \v 6 Bholi uose ihaejatiakana manga incia, e badaku, \q2 Bholi uposaangu tee manga incia, e baatiniku, \q roonamo aʼamara bheapekamate mia, \q2 tee pamuruna manga incia atumpo aena sapi. \q1 \v 7 Maasangia amarana manga incia akanea katunda, roonamo amasega mpuu. \q2 Maasangia kasegana manga akanea katunda, roonamo amakaa mpuu. \q1 Iaku bhekupapogaa-gaaia manga i tanga-tangana manga anana Yakub, \q2 tee kupekantalea manga incia i tanga-tangana manga anana Israel. \b \q1 \v 8 Yuda,\f + \fr 49:8 \fr*\fq Yuda: \fq*\ft Isarongiaka uka Yehuda. \ft*\f* ingkoo bheapujiko manga witinaimu. \q2 Limamu bheatalo manga musumu. \q2 Tee manga anana amamu bheasuju i ingkoo \q1 \v 9 Yuda mboomo sambaa singa mangura, \q2 incia ambuli i lia sapadhana apeelo kinandena, \q1 incia apangulia kasiimpo akole mboo sambaa singa umane \q2 tee mboo sambaa singa bhawine, \q1 tee inda samia uka mobaranina mopabhangua. \q \v 10 Katuko pamarintana inda bheapinda minaaka i Yuda, \q2 tee siwuluna bheaparintangi saʼumurua, \q1 sampe aumba incia mokohakuakea,\f + \fr 49:10 \fr*\fq sampe aumba incia mokohakuakea: \fq*\ft Amembali uka akomaʼana "sampe aumba upeti i incia." \ft*\f* \q2 i inciamo manga lipu bheataʼati. \q1 \v 11 Incia abhoke keledaina i puuna angguru, \q2 tee anana keledaina i puuna angguru motopilina. \q1 Inca atapasi pakeana, \q2 tee bhajuna tee uwena bhakena angguru. \q \v 12 Matana bhealabhi kaetana minaaka i angguru, \q2 tee ngincina bhealabhi kaputina minaaka i uwena susu. \b \q1 \v 13 Zebulon bheamboore i bhiwina tawo. \q2 Incia bheamembali labusana manga kapala, \q2 tee potidhaana bheakawea i Sidon. \b \q1 \v 14 Isakhar mboomo sambaa keledai momakaana, \q2 mopotidholena i tanga-tangana bara momatamona \q1 \v 15 Wakutuuna akamatea ande tampana poniuntoa sumai amalape \q2 tee lipu incia sumai apekasanaa, \q1 apabhelemea o awaana to asodhaaia \q2 kasiimpo amembali bhatuana mokarajaana. \b \q1 \v 16 Dan\f + \fr 49:16 \fr*\fq Dan: \fq*\ft Saro incia sii akomaʼana "aʼadili."\ft*\f* bheaʼadili lipuna \q2 mboomo manga kaomu sagaanana i Israel. \q1 \v 17 Dan bheamembali mboomo ulo i dhala, \q2 mokobisa i loro \q1 motompana korontunguna ajara, \q2 sabutuna mosawikia amandawu apambara. \b \q1 \v 18 Iaku kuantagi kasalaamati minaaka i Ingkoo e KAWASANA OPU. \b \q1 \v 19 Gad bheahumbunia parampo, \q2 maka o Gad ambuli abhebhe korontunguna manga incia. \b \q1 \v 20 Asyer, kinandena amambaka ataralabhi-labhi; \q2 incia bheapatalaaka kinande momambaka to raja. \b \q1 \v 21 Naftali mboomo sambaa rusa bhawine molapa; \q2 incia bheakoʼana manga anana makesa. \b \q1 \v 22 Yusuf mboomo raha abukeaka bhake, \q2 rahana abukeaka bhake i saripina matana uwe. \q2 Manga rahana atuwu alaloi rindi. \q1 \v 23 Manga pande pana apanarakaaia, \q2 ahumbunia tee pana. \q1 \v 24 Maka, o panana sadhaadhaana amatangka, \q2 tee ruambalia limana sadhaadhaana amakaa, \q1 roonamo kakuasa Momakaana, Aulataʼalana Yakub, \q2 roonamo Mojaganina, Gunu Bhatuna Israel, \q1 \v 25 roonamo Aulataʼalana amamu, bhemotulungiko, \q2 tee roonamo Mokokuasana, bhemobarakatiko \q1 tee abarakatiko tee kowao minaaka i laiana i bhawo, \q2 tee abarakatiko tee uwe minaaka i nuncana tana. \q1 Maasangia ingkoo ukosiwulu abhari \q2 tee uka manga binata kadhambaakamu akohasiliaka abhari anana. \q1 \v 26 Barakatina amamu alabhia barakatina manga opuaku, \q2 akawea tidhana manga gunu i zamani momangengena. \q1 Maasangia Aulataʼala adhawuaka manga barakati sii i Yusuf, \q2 motoangkana amembali kapala to manga witinaina. \b \q1 \v 27 Binyamin mboomo sambaa serigala mobheka-bhekana dagi. \q2 I wakutuuna malo-malo incia akande kinandena, \q2 tee wakutuu atobhele eo incia apodhawu-dhawumo irampasina." \b \p \v 28 Siitumo bhari-bharia lipuna Israel, sapulu rua mia kabharina, tee siitumo ipogauakana amana manga wakutuuna aemaniakea barakati to manga incia tee barakati mohususuna to samia-samia. \s1 Nabii Yakub Amate \sr 49:29-33 \p \v 29 Sapadhana incia sumai, asameamo Yakub i manga incia, "Indamo amangenge bhearomusakaakumo tee manga kaomuku i alamuna mia mate. Koburuakumo i saripina opuaku lantapi-lantapi i nuncana lia i inawu Efron, miana Het sumai, \v 30 siitumo lia i inawu Makhpela, weta i timbu Mamre, i Tana Kanaan. Lia incia sumai aalia Ibrahim tee inawuna minaaka i Efron, miana Het, to apamembalia koburu pewauana. \v 31 Iwe sumaimo Ibrahim tee Sarah, bhawinena, akoburua, mboo sumai uka Ishak tee Ribka bhawinena. Iwe sumai uka iaku kukoburu Lea. \v 32 Inawu tee lia modhaangiana i nuncana padhamo atoali minaaka i miana Het." \p \v 33 Sapadhana Yakub asamea i manga anana, ahelamea ruambalia aena i bhawona kolemana kasiimpomo amate, incia aromusakea tee manga kaomuna i alamuna mia mate. \c 50 \s1 Nabii Yakub Akoburua \sr 50:1-14 \p \v 1 Kasiimpo Yusuf asujumo asaku maeatina amana atangisia tee aikia. \v 2 Yusuf aparintangimo manga bhatuana, siitumo manga tabi, to arampa-rampaia maeatina amana. Kasiimpomo manga tabi sumai uka arampa-rampaimea maeatina Israel, apokana tee iparintangina Yusuf. \v 3 Manga incia apewaumea kangenge 40 eo, roonamo mboo sumaimo kangengena wakutuu to arampa-rampaia maeati. Manga miana Mesir atangisimea kangenge 40 eo. \p \v 4 Salapana wakutuuna kasukara, apogaumo Yusuf i manga pagawena raja, "Ande ingkomiu upeelu utulungiaku, tulungi pakawaakaaku i Firaun mboo sii, \v 5 'Amaku atumpuakumo kusumpa, pogauna, "Satotuuna, ajalaku amakasumo. Ingkoo tabeana ukoburuaku i nuncana koburu iseliku to karoku i Tana Kanaan." Rampaakanamo itu, sii-sii undakaakumo kulingka kukoburu amaku, sapadhana incia sumai iaku bheambuli.' " \p \v 6 Apogaumo Firaun, "Lingkamo, koburumea amamu, roonamo padhamo atumpuko usumpa." \p \v 7 Kasiimpo alingkamo Yusuf to akoburu amana. Bhari-bharia pagawena Firaun alingka apobhawa tee incia, siitumo manga mancuanana maligena Firaun tee bhari-bharia manga mancuana i Tana Mesir, \v 8 mboo sumai uka saangua miana bhanuana Yusuf, manga witinaina, tee manga miana bhanuana Yakub. Tangkanamo manga anaana, gulumana bhembe dumba, tee gulumana sapi ibholina manga i Tana Gosyen. \v 9 Pasuka mokokaretana tee mokoajarana uka aose, sabutuna abhari mpuu mia molingkana i koburu sumai. \p \v 10 Kasiimpomo, akawamo manga incia i Goren-Hataad modhaangiana i sawetana Umala Yordan. Iwe sumai manga incia atangi tee suara makaa tee amaasi mpuu. Kasiimpo Yusuf apatotapuakea pitu eo kasukara to amana. \v 11 Wakutuu raʼeatina lipu sumai, siitumo manga miana Kanaan, akamata kasukara i Goren-Hataad sumai, apogaumo manga incia, "O sii kasukara momaogena to miana Mesir." Siitumo sababuna, tampa i sawetana Umala Yordan sumai asarongiakea Abel-Mizraim.\f + \fr 50:11 \fr*\fq Abel-Mizraim: \fq*\ft I nuncana pogau Ibrani akomaʼana "haroa kasukarana miana Mesir."\ft*\f* \p \v 12 Manga anana Yakub apewaumo mopadhana isameaakana Yakub i manga incia. \v 13 Manga incia aangkamo maeatina amana i Tana Kanaan, kasiimpo akoburumea i nuncana lia i inawu Makhpela, weta i timbu Mamre, inawu ialina Ibrahim minaaka i Efron, miana Het, to apamembalia koburu pewauana. \v 14 Sapadhana amana atokoburu, ambulimo Yusuf i Mesir apobhawa tee manga witinaina tee bhari-bharia mia molingkana mopobhawana tee incia to akoburuaka amana. \s1 Nabii Yusuf Apasanaa Incana Witinaina \sr 50:15-21 \p \v 15 Samatena amana, manga witinaina Yusuf apogau, "Tuaapa ande Yusuf adhika-dhika incana tee abholosi kadhakita i piamo itu?" \v 16 Manga incia atumpumo mia apakawaaka kasamea i Yusuf, "Wakutuuna o amata indapo amate, \v 17 incia atumpu ingkami tapogauakea i ingkoo mboo sii, "Amponia kasalahana manga witinaimu ipewauna i piamo itu i ingkoo. Jadi sii-sii amponia kasalahana manga bhatuana Aulataʼalana amamu." Wakutuuna Yusuf arango kasamea sumai, atangimo incia. \p \v 18 Kasiimpo, aumbamo manga witinaina asuju i aroana tee apogau, "Ingkami taumba to amembali bhatuamu." \p \v 19 Maka apogaumo Yusuf i manga incia, "Bholi maeka. Iaku mencuana Aulataʼala, iaku inda amembali kuhukumu ingkomiu. \v 20 Dhaanamo i piamo itu ingkomiu haejati madhaki i iaku, maka Aulataʼala abhaliia haejatimiu apamembalia haejati malape. Bhari-bharia sumai amembali mamudhaakana abhari mia mosalaamatina, mboomo ipewauna sii-sii. \v 21 Jadi bholimo maeka, iaku bhekupakawea ifaraluumiu tee manga anamiu." Mboo sumaimo Yusuf apekasanaa manga incia tee apaturu ngangarandana tee pogauna. \s1 Yusuf Amatemo \sr 50:22-26 \p \v 22 Yusuf sadhaadhaana amboore i Mesir tee manga witinaina. Incia adhadhi 110 tao. \v 23 Yusuf dhaangiapo akamata siwuluna Efraim talu lapina. Incia uka aangkamea manga anana Makhir bin Manasye to apamembalia anana karona. \p \v 24 Saangu wakutuu Yusuf apogaumo i manga witinaina, "Ajalaku amakasumo, maka Aulataʼala dhaanamo bheamaheruakakomiu tee abhawakomiu ulimba minaaka i lipu sii. Incia bheabhawakomiu i lipu mopadhana ijanjiakana i Ibrahim, Ishak, tee Yakub." \v 25 Kasiimpo Yusuf atumpumo manga anana Israel asumpa, "Aulataʼala dhaanamo bheamaheruakakomiu. I wakutuu incia sumai, ingkomiu tabeana ubhawa manga bukuku minaaka iwe sii." \p \v 26 Kasiimpomo amatemo Yusuf umuruna 110 tao. Maeatina arampa-rampaia tee adhikaia i nuncana sorongana maeati i Mesir.