\id ACT - WolioNT \ide UTF-8 \ide 65001 - Unicode (UTF-8) \h TULATULANA MANGA RASULU \toc3 Tul. \toc2 Tulatulana Manga Rasulu \toc1 TULATULANA MANGA RASULU \mt1 Tulatulana Manga Rasulu \is Pogau bhaa-bhaana \im \bk Tulatulana Manga Rasulu\bk* satotuuna o kaompuna boku Lele Malape ipakawaakana Lukas. Neati bhaa-bhaana \bk Tulatulana manga Rasulu\bk* sii apogauaka tuaapa manga mia moosena Isa tee akapalaia Rohina Aulataʼala apakawaaka Lele Malape minaaka i Isa "i Yerusalem, tee i saangua Yudea tee Samaria, tee sakawana i tapana alamu" (\xt 1:8\xt*). Boku incia sii satotuuna o tulatulana kaadharina Karasiteni motopepuuna minaaka i tanga-tangana miana Yahudi kasiimpo atoresa amembali saangu agama i saangua dunia. Moburina boku incia sii gauna uka apayaakini manga mobacana ande manga miana Karasiteni mencuana saangu giu motomaeka i nuncana politiki to apekandawu pamarintana Roma, maka o agama Karasiteni satotuuna amembali kapamondona agama Yahudi. \ip \bk Tulatulana manga Rasulu\bk* amembali atobage i nuncana talu bage. I nuncana talu bage sumai atokamata tuaapa o kabharina lipu motopakoleleakana Lele Malape to Isa tee o kabharina gareja motopakarona: (1) bhaa-bhaana o kaadharina Karasiteni i Yerusalem sapadhana Isa atoangka i sorogaa; (2) Lele Malape atoresa akawa i lipu mosagaanana i Palestina; tee (3) Lele Malape ahanda atoresa i manga lipu i saripina Tawo Tanga (Laut Tengah) sakawana i Roma. \ip Saangu hali mohususu tee motolabhiakana i nuncana boku \bk Tulatulana manga Rasulu\bk* sii, siitumo karajaana Rohina Aulataʼala moumbana tee kuasana to manga mia moparacaeana i Yerusalem i eona Pentakosta. I nuncana bhari-bharia manga kajadia motoburina i nuncana boku incia sii asusuaka ande Rohina Aulataʼala sumai torotorosu akapalai tee apekatangka gareja tee manga kapalana. Lele Malape iadhariakana manga murina Isa i wakutuuna bhaa-bhaana sii apekampodhoa i nuncana hotubaa. Manga kajadia motoburina i nuncana boku incia sii apatiumbaaka uka tapanamo akokuasa o lele incia sumai i nuncana dhadhina manga miana Karasiteni tee i nuncana posaanguna gareja. \iot Antona \io1 Pasiapuana to apakawaaka lele 1:1-26 \io2 a. Parinta kapadhaa tee janji minaaka i Isa 1:1-14 \io2 b. Kabholosina Yudas 1:15-26 \io1 Pakawaakana lele i Yerusalem 2:1--8:3 \io1 Pakawaakana lele i Yudea tee i Samaria 8:4--12:25 \io1 Kalaianina Paulus 13:1--28:31 \io2 a. Lingkaana bhaa-bhaana to pakawaakana Lele Malape 13:1--14:28 \io2 b. Pomambotua i Yerusalem 15:1-35 \io2 c. Lingkaana to rua mpearona to pakawaakana Lele Malape 15:36--18:22 \io2 d. Lingkaana to talu mpearona to pakawaakana Lele Malape 18:23--21:16 \io2 e. Paulus atotorongku i Yerusalem, i Kaisarea, tee i Roma 21:17--28:31 \c 1 \s1 Rohina Aulataʼala Ijanjiakana \sr 1:1-5 \p \v 1 \x - \xo 1:1 \xo*\xt Luk. 1:1-4. \xt*\x*E Teofilus, i nuncana kitabiku mobhaa-bhaana\f + \fr 1:1 \fr*\fq kitabiku mobhaa-bhaana: \fq*\ft Lukas moburina kitabi mobhaa-bhaana isarongiakana "Lele Malape ipaumbaakana Lukas." (\ft*\xt Luk. 1:1.)\xt*\f* iaku padhamo kuburia bhari-bharia motopewauna tee iadhariakana Isa \v 2 sakawana i eona Incia atoangka i sorogaa. Wakutuu incia sumai Incia padhamo adhawu parinta alaloi Rohina Aulataʼala Momangkilo to manga rasulu mopadhana ipilina. \v 3 I manga rasulumo sumai o Isa sadia apatiumba karona sadhadhina minaaka i mate tee apogauaka Pamarintana Aulataʼala i manga incia. Tee kangengena pata pulu eo sumai Isa apatokamata karona tee abhari apewau giu to abukutiiaka ande Incia atotuu-totuu adhadhi pendua. \v 4 \x - \xo 1:4 \xo*\xt Luk. 24:49. \xt*\x*Wakutuuna o Isa apobhawa tee manga rasulu sumai, Incia aposamea mamudhaakana manga incia inda abholi Yerusalem. Pogauna Isa, "Mbooremo iwe sumai antagia opea ijanjiakana Amaku tee mopadhana irangomiu minaaka i Iaku. \v 5 \x - \xo 1:5 \xo*\xt Mat. 3:11; Mrk. 1:8; Luk. 3:16; Yah. 1:33. \xt*\x*Roonamo Nabii Yahya\f + \fr 1:5\fr*\fq Yahya: \fq*\ft Yahya iwe sii satotuuna o mia mopapebhahona manga mia motoba. Dhaangia o kananea mosarongia samia nabii. Tee o Isa uka asarongia alabhi minaaka i nabii (kamata \ft*\xt Mat. 11:9\xt*).\f* apapebhaho tee uwe, maka ingkomiu indamo amangenge uka bheutopapebhaho tee Rohina Aulataʼala." \s1 Isa Atoangka i Sorogaa \sr 1:6-11 \p \v 6 Wakutuuna bhari-bharia manga rasulu sumai aporomusaka tee Isa, manga incia aabha, "Opu, buaka sii-siimo wakutuuna bheupakaro pendua Pamarintana Israel?"\f + \fr 1:6 \fr*\fq bheupakaro pendua Pamarintana Israel?: \fq*\ft Manga rasulu aharapuaka mamudhaakana o Isa amasimba apadhencu Pamarintana Roma minaaka i Tana Israel tee aparinta mboomo raja mosagaanana maka Isa gauna apakaro Pamarintana Aulataʼala i saangua dunia sii.\ft*\f* \v 7 Isa alawani, "Ingkomiu inda ufaraluu umataua naepia o henggana tee naepia o wakutuuna manga hali incia sumai bheamembali, roonamo sakaro-karona o Amaku bhemotantuakea tee kuasana. \v 8 \x - \xo 1:8 \xo*\xt Mat. 28:19; Mrk. 16:15; Luk. 24:47-48.\xt*\x*Maka ingkomiu bheutarima kuasa wakutuuna o Rohina Aulataʼala aumbatikomiu tee ingkomiu bheumembali sakusiiku i Yerusalem, i saangua Yudea tee Samaria, tee sakawana i tapana alamu." \p \v 9 \x - \xo 1:9 \xo*\xt Mrk. 16:19; Luk. 24:50-51. \xt*\x*Sapadhana apogau mboo sumai, Isa atoangkamo i sorogaa wakutuuna manga rasulu asakusiiakea, kasiimpo Incia atutubhia taʼina ngalu sabutuna ailamo minaaka i pokamatana manga incia. \v 10 Wakutuuna manga rasulu sumai dhaangiapo apotonto i laiana akamata lingkaana Isa, sanampuu akabhale-bhalemo rua mia o mia mopakena bhaju maputi i saripina manga incia, \v 11 tee apogau, "E, manga miana Galilea! Pokia ingkomiu soo ukabhale-bhale tee upotonto i laiana? Isa motoangkana i sorogaa ikamatamiu sumai, bheambuli pendua tee cara mopokana mboomo ikamatamiu i saao." \s1 Manga Rasulu Aantagi i Yerusalem \sr 1:12-14 \p \v 12 Kasiimpo manga rasulu sumai ambuli i Yerusalem minaaka i Gunu Zaitun. Karidhona gunu sumai kera-kera sakilo minaaka i Yerusalem. \v 13 \x - \xo 1:13 \xo*\xt Mat. 10:2-4; Mrk. 3:16-19; Luk. 6:14-16. \xt*\x*Sakawana i Yerusalem, manga incia alingkamo i bhanua butungana tee akompa i kamara i bhawo. Siimo manga rasulu sumai: Petrus, Yahya, Yakub, Andreas, Filipus, Tomas, Bartolomeus, Matius, Yakub bin Alfeus, Simon miana Zelot,\f + \fr 1:13 \fr*\fq Zelot: \fq*\ft Zelot dhaangia sarona to manga miana Israel moewaakana Tana Israel mamudhaakana abebasi minaaka i Pamarintana Roma. \ft*\f* tee Yuda bin Yakub. \v 14 Manga rasulu sumai bhari-bharia asaangu fikiri to sadia aporomusaka to adoʼa, iwe sumai dhaangia tee pia-pia mia bhawine, tee uka manga witinaina Isa; sala samia minaaka i manga bhawine sumai dhaangia tee Mariam o inana Isa. \s1 Matias Atopili Abholosi Yudas \sr 1:15-26 \p \v 15 Saangu wakutuu, Petrus akakaro i tanga-tangana kera-kera 120 manga mia moparacaeana tee Isa moporomusakana iwe sumai. Incia apogau, \v 16 "E manga witinai, opea mopadhana ipakawaakana Rohina Aulataʼala i piamo itu to Nabii Daud i nuncana Kitabi Momangkilo to Yudas tabeana bheapamondoa. Yudas satotuuna mokapalaina manga mia morakona Isa. \v 17 I piamo itu incia satotuuna o mia mopadhana ipilina to akarajaa tugasina Kawasana Opu sii apobhawa-bhawa tee ingkami. \v 18 \x - \xo 1:18-19 \xo*\xt Mat. 27:3-8. \xt*\x*Yudas sii padhamo apotibhaaka satidha tana minaaka i hasilina kadhakina; incia akotibu apaubho tee amate, kompona apoweta sabutuna bhari-bharia antona kompona alimba. \v 19 Bhari-bharia miana Yerusalem amataua o giu incia sumai. Siitumo sababuna, i nuncana pogauna manga incia asarongiakea o tana incia sumai 'Hakal Dama,' maʼanana 'Tanana Raa.' " \v 20 \x - \xo 1:20 \xo*\xt Zab. 69:26; 109:8.\xt*\x*"Roonamo padhamo atoburi i nuncana Kitabi Zaburu, \q1 'Taroakamo o tampana mbooresana amembali amalino, \q2 inda atombooresi.' \m Tee atoburi mboo sii uka, \q1 'Taroakamo o kauncuramakana aalea mia mosagaanana.' \m \v 21-22 \x - \xo 1:21-22 \xo*\xt Mat. 3:16; Mrk. 1:9; 16:19; Luk. 3:21; 24:51.\xt*\x*Sababuna sumai, tabeana dhaangia samia mangaosena to amembali sakusiita ande o Isa Oputa Momalanga padhamo adhadhi pendua minaaka i mate. Mia incia sumai tabeana sala samia minaaka manga mia mosadiana mopobhawa-bhawana tee ingkita i piamo itu i wakutuuna taosea iapaipo uka o lingkaana o Isa Al Masi, apepuu minaaka i Yahya apapebhaho Isa sakawana wakutuuna Isa mangabholi tee atoangka i sorogaa." \p \v 23 Sapadhana Petrus apogau, manga mia modhaangiana iwe sumai aundapia tee asarongimo rua saro, siitumo Yusuf tee Matias. (Yusuf sii dhaangia tee sarona mosagaanana, siitumo o Barsabas o saro kagoraakana tee dhaangia uka mosarongiakea Yustus). \v 24 Kasiimpo manga incia adoʼa, "E Kawasana Opu, Ingkoo momatauna antona ngangarandana bhari-bharia mia. Rampaakanamo sumai mangasusuakamo incema minaaka i mia rua miana sii ipilimu \v 25 to motarimana tugasi incia sii amembali rasulu abholosiaka kauncuramaka ibholina Yudas mokotibuna i tampa molaengana ipotibhaakana." \v 26 Manga incia uka aʼundia to amatauaka incema mopadhana ipilina Kawasana Opu to mia rua miana sumai. Garaaka o sarona Matias molimbana i nuncana undi sumai. Jadi, incia atoangkamo amembali rasulu to apobhawa tee sapulu samia rasulu mosagaanana. \c 2 \s1 Eona Raraeana Pentakosta \sr 2:1-13 \p \v 1 \x - \xo 2:1 \xo*\xt Im. 23:15-21; Kap. 16:9-11. \xt*\x*Wakutuuna akawa raraeana Pentakosta,\f + \fr 2:1 \fr*\fq Pentakosta: \fq*\ft Maʼanana i nuncana pogau Yunani 'lima pulu.' Eona Pentakosta satotuuna o eona raraeana agama Yahudi kangengena lima pulu eo sapadhana Eona Paska to araraeaaka Eona Raraeana Timpuana Gandum i bulaana timpua. (\ft*\xt Limb. 23:16; 34:22.)\xt*\f* bhari-bharia mia moparacaeana tee Isa aporomusaka i saangu bhanua. \v 2 Saanampuu atorangomo minaaka i laiana o nduu momakaa mboomo soona ngalu. Nduuna atorango i saangua bhanua i tampana manga incia aporomusaka. \v 3 Kasiimpo manga incia akamatamo mboomo manga rorena waa apekapolapolaka tee asampa i bhaana manga incia samia-samia. \v 4 Manga incia bhari-bharia akuasaia Rohina Aulataʼala, kasiimpo manga incia apepuu apogau i nuncana manga pogauna lipu mosagaanana, mboomo opea mopadhana idhawuakana Rohina Aulataʼala i manga incia to apogauakea. \p \v 5 Wakutuuna incia sumai dhaangia manga miana Yahudi mosaalihi minaaka i bhari-bharia lipu i saangua dunia momboorena i Yerusalem.\f + \fr 2:5 \fr*\fq manga miana Yahudi mosaalihi: \fq*\ft Miana Yahudi aziara minaaka i lipu mbooresana to araraeaaka Eona Pentakosta i Yerusalem, roonamo Baitulla iwe sumai.\ft*\f* \v 6 Wakutuuna arango nduu incia sumai, abhari mpuu o mia moumbana moporomusaka. Manga incia atokidha arango manga mia moparacaeana tee Isa sumai apogau i nuncana pogauna manga incia samia-samia. \v 7 Manga incia amente mpuu tee atokidha sabutuna apogau, "Bhari-bharia manga mia incia sumai o miana Galilea! \v 8 Tuaapa amembali manga incia apake pogauna liputa samia-samia? \v 9 Garaaka ingkita o mia mominaakana i Partia, Media, Elam, Mesopotamia, Yudea, Kapadokia, Pontus, Asia, \v 10 Frigia, Pamfilia, Mesir tee manga lipu i Libya moposarina tee Kirene. Tee uka dhaangia i tanga-tangata sii manga mia moumbana minaaka i Roma, \v 11 malape miana Yahudi atawa o mia mominaakana i lipu mosagaanana moosena agama Yahudi, miana Kreta tee miana Arabu. Moomini mboo sumai, bhari-bharikita tarangoa manga incia apogau apake pogauta to manga parakara maoge mopadhana ipewauna Aulataʼala!" \v 12 Manga incia amente mpuu tee atokidha sabutuna manga incia apogau podho-podho manga incia, "Opea o maʼanana bhari-bharia sii?" \v 13 Maka dhaangia manga mia mosagaanana mopotawaikina manga incia, tee apogau, "Manga mia incia sii amalango. Manga incia abhari laulauna asumpu angguru mameko." \s1 Hotubaana Petrus \sr 2:14-40 \p \v 14 Sabutuna akakaromo Petrus tee sapulu samia rasulu mosagaanana, kasiimpo apogau tee suara momakaa, "E manga miana Yahudi, tee bhari-bharikomiu momboorena i Yerusalem! Mataua tee uperangoia pekalape opea ipogauakaku sii. \v 15 Manga mia incia sii inda amalango mboomo ifikirimiu, roonamo sii-sii siimpo arambi sio mata saeona. \v 16 Maka satotuuna o Aulataʼala padhamo apakawaakea o hali incia sii alaloi Nabii Yoʼel\f + \fr 2:16 \fr*\fq Nabii Yoʼel: \fq*\ft Zamanina Isa pia-pia atu tao sapadhana Nabii Yoʼel. Yoʼel miana Israel mopakawaakana Firimanina Kawasana Opu i suku Yuda.\ft*\f* i piamo itu. Yoʼel apogau, \q1 \v 17 'Siimo bhemomembalina i eo-eo kapadhaa, \q2 mboo sumaimo firimanina Aulataʼala, \q1 "Iaku bhekudhawuaka Rohiku i bhari-bharia maanusia. \q2 Kasiimpo manga anamu umane tee bhawine bheapakawaaka kasameana Aulataʼala to manga mia bhari. \q1 Manga mia mangura bheapekilala manga giu bheipakamataakaku i manga incia, \q2 tee manga mancuana i tanga-tangamiu bheapotibhaaka pongipi minaaka i Iaku. \q1 \v 18 Tee uka, i manga bhatuaku, umane atawa o bhawine, \q2 bhekudhawuakea Rohiku i eo-eo incia sumai, \q2 tee manga incia bheapakawaaka kasameana Aulataʼala. \q1 \v 19 Iaku bhekupadhaangia manga giu inda momentela i bhawona laiana, \q2 tee manga tanda i alamu i tambe. \q1 Bheadhaangia tee raa, o waa, tee ombu momakapa, \q1 \v 20 matanaeo bheabhalii amembali agalapu, \q2 tee bula bheamembali amaleʼi mboomo raa. \q1 Mboomo sumai bhemomembalina wakutuuna \q2 indapo akawa Eona Kawasana Opu momaoge tee momulia sumai. \q1 \v 21 I eo incia sumai, incema-incema mogoraakana sarona Kawasana Opu bheatopasalaamati." ' " \p \v 22 "E manga miana Israel, perangoia o pogau incia sii! Isa miana Nazaret sumai akobukutiimo ande Incia alambokoa Aulataʼala tee manga muuzizatina, tee manga giu inda momentela, tee manga tanda ipewauna Aulataʼala alaloi Incia i tanga-tangamiu. Ingkomiu samia umataua o hali incia sumai. \v 23 \x - \xo 2:23 \xo*\xt Mat. 27:35; Mrk. 15:24; Luk. 23:33; Yah. 19:18.\xt*\x*Aulataʼala aose haejatina karona mopadhana ipatotapuakana minaaka i piamo itu, abhotukiakea to apasarakaaka Isa to ingkomiu, tee ingkomiu ubhawea to upekamatea tee upasaraakaakea i nuncana limana manga mia modorohaka to aloeakea i kau salib. \v 24 \x - \xo 2:24 \xo*\xt Mat. 28:5-6; Mrk. 16:6; Luk. 24:5.\xt*\x*Maka o Aulataʼala apadhadhia pendua minaaka i mate, roonamo inda mungki Incia asadhaadhaa i tampana mia mate. \v 25 \x - \xo 2:25-28 \xo*\xt Zab. 16:8-11.\xt*\x*Sababuna o Daud padhamo apogau, \q1 'Iaku kukamata Kawasana Opu sadia i aroaku, \q2 Incia adhaangia i weta kaanaku. \q1 Inda dhaangia momembalina mojoli-joliaku. \q1 \v 26 Rampaakanamo sumai o incaku akaunde-unde, \q2 ngangaku asambo-sambo akaunde-unde, \q1 tee uka o badaku mofanaana sii bheaponiunto \q2 i nuncana kaharapuna janjina Aulataʼala. \q1 \v 27 Sababuna Ingkoo, e Aulataʼala, inda bheutaroaka badaku \q2 amboore i nuncana koburu, \q1 Ingkoo inda bheutaroaka Bhatuamu Momangkilo sii \q2 anamisi kapabinasa. \q1 \v 28 Ingkoo ususuakaaku dhala idhadhiaka; \q2 alaloi umbaamu bheupaunde-unde ngangarandaku tee kasanaa.' " \p \v 29 "Manga witinaiku, undaakaaku kupogau jujuruaka Daud opu-opuata. Incia amatemo tee apadhamo atokoburu. Sakawana eo incia sii uka o koburuna sumai dhaangiapo i tanga-tangata. \v 30 \x - \xo 2:30 \xo*\xt Zab. 132:11. \xt*\x*Incia samia nabii tee incia amataua ande o Aulataʼala padhamo ajanjia tee apotunda ande o Aulataʼala bheaangka samia minaaka i siwuluna to amembali raja i bhawona kauncuramakana pamarintana Daud. \v 31 Daud padhamo akamatea opea bheipewauna Aulataʼala naile itu. Rampaakanamo sumai, incia apogauaka to dhadhina Isa Al Masi pendua minaaka i mate wakutuu incia apogau, \q1 'Incia inda atotaroaka amboore i duniana mia mate, \q2 badana inda atoundaaka anamisi kapabinasa.' \m \v 32 Isa siimo ipadhadhina pendua Aulataʼala minaaka i mate, tee bhari-bharikami satotuuna o sakusiina. \v 33 Aulataʼala padhamo aangkea i sorogaa tee Incia auncura i weta kaanana i tampa motohoromati mpuu, kasiimpo Isa atarima Rohina Aulataʼala mopadhana ijanjiakana Ama, sabutuna Incia alaliakea Rohi incia sumai to ingkami, mboo opea irangomiu tee opea ikamatamiu sii-sii. \v 34 \x - \xo 2:34-35 \xo*\xt Zab. 110:1. \xt*\x*Daud samia inda apene i sorogaa, maka incia apogau, \q1 'Kawasana Opu afirimani i Opuku Momalanga, \q1 "Uncuramo iwe sii i weta kaanaku \q2 \v 35 sakawana kupewau manga musumu amembali polandakana aemu." ' \m \v 36 Rampaakanamo sumai, bhari-bharia miana Israel tabeana amataua mpuu-mpuu ande o Isa iloemiu i kau salib sumai, padhamo aangkea Aulataʼala amembali Oputa Momalanga tee uka amembali Al Masi!" \p \v 37 Wakutuuna manga mia arango hali incia sumai, manga incia amaasimo mpuu. Kasiimpo aabha i Petrus tee i manga rasulu mosagaanana, "Manga witinai, opea tabeana bheipewaumami?" \v 38 Petrus alawani, "Ingkomiu samia-samia tabeana utoba tee utopapebhaho i nuncana sarona Isa Al Masi mamudhaakana o dosamiu aʼamponia Aulataʼala, sumaimo o Aulataʼala bheabarakatiakakomiu Rohina. \v 39 Roonamo janjina Aulataʼala sumai apatujuakea to ingkomiu tee manga anamiu tee bhari-bharia manga mia i tampa momaridho, siitumo bhari-bharia mia ikembana Kawasana Opu, Aulataʼalata to aumbatia." \p \v 40 Mboomo sumai o Petrus tee mpuu-mpuuna incana aadhariakea to manga incia tee abhari apaumbaakea uka pogau mosagaanana. Incia apogau, "Usahaakea mamudhaakana ingkomiu usalaamati minaaka i kahukumuna Aulataʼala bheipakangkanaiakana to lipu momadhakina pewauna sii." \s1 Jamaʼa Mobhaa-bhaana \sr 2:41-47 \p \v 41 Manga mia moparacaeana tee opea ipogauakana Petrus sumai abhawa karona to atopapebhaho. I eo incia sumai uumati moparacaea ajulu o kabharina kera-kera talu rewu mia. \v 42 \x - \xo 2:42 \xo*\xt 1Kor. 11:23; 11:33.\xt*\x*Manga incia bhari-bharia apengkaadhari mpuu tee manga rasulu sumai tee sadia aposaangu i nuncana rombongana manga mia mosaalihi. Manga incia sadia aporomusaka to akande tee aemani doʼa apobawa-bhawa. \p \v 43 Abhari mpuu o muuzizati tee tanda inda momentela ipewauna manga rasulu sumai sabutuna bhari-bharia mia amente tee amaeka. \v 44 \x - \xo 2:44 \xo*\xt Tul. 4:32-35.\xt*\x*Bhari-bharia moparacaeana tee Isa sadhaadhaa aposaangu amembali saangu rombonga, tee bhari-bharia harataana manga incia apakea amembali harataa kabharia. \v 45 Manga incia aaso harataana tee abage-bagea o hasilina i bhari-bharia mia mboomo opea ifaraluuna samia-samia. \v 46 Saesaeo manga incia aporomusaka tee asaangu fikiri i Baitulla. Manga incia akande apobhawa-bhawa i bhanuana manga incia tee akaunde-unde tee kakatena inca, \v 47 tee apuji-puji Aulataʼala. Manga incia amaasiakea bhari-bharia mia;\f + \fr 2:47 \fr*\fq manga incia amaasiakea bhari-bharia mia: \fq*\ft Amembali uka akomaʼana, "manga incia amaasiaka bhari-bharia mia." \ft*\f* saesaeo manga incia ajulu o kabharina, roonamo ahandamo abhari o mia mopotibhaakana kasalaamati minaaka i Kawasana Opu. \c 3 \s1 Samia Morempana Apauntoa o Kapiina \sr 3:1-10 \p \v 1 Saangu wakutuu Petrus tee Yahya alingka i Baitulla rambi talu mata konowia, siitumo amakasu wakutuuna sambahea. \v 2 Iwe sumai, i bhambana lawa isarongiaka Bhambana Lawa Makesa, dhaangia samia morempana aena minaaka i salaahirina. Saesaeo incia atoangka tee atodhika i saripina lawa sumai to aemani sadakaa i manga mia mopesuana i Baitulla. \v 3 Wakutuuna mia morempa sumai akamata Petrus tee Yahya bheapesua i nuncana Baitulla, incia uka aemani sadakaa i manga incia. \v 4 Kasiimpo Petrus tee Yahya atiliki mia morempa sumai tee o Petrus apogau, "Tontopo ingkami!" \v 5 Mia morempa sumai atontomo Petrus tee Yahya tee aharapu bheapotibhaaka doi minaaka i manga incia. \v 6 Maka o Petrus apogau, "Iaku inda dhaangia o bulawa tee peraku, maka opea modhaangiana i karoku, siitumo bheidhawuakaku to ingkoo; i nuncana sarona Isa Al Masi miana Nazaret sumai, ukakaromo tee ulingkamo!" \v 7 Petrus akeni lima kaanana mia sumai, kasiimpo atulungia akakaro. Wakutuu incia sumai uka o aena tee bhikubhikuna amatangkamo. \v 8 Incia atende pekalanga-langa, kasiimpo akakaro tee apepuumo alipa mai. Kasiimpo apesua i nuncana Baitulla aose Petrus tee Yahya apoose alingka tee atende tee apuji-puji Aulataʼala. \v 9 Bhari-bharia mia iwe sumai akamata mia morempa sumai alingka tee apuji Aulataʼala \v 10 tee amataua ande o mia incia sumai momenturuna mokatoro-torona moemanina sadakaa i Bhambana Lawa Makesa i Baitulla, manga incia amente mpuu tee atokidha akamata opea momembalina i karona mia incia sumai. \s1 Petrus Ahotubaa i Baitulla \sr 3:11-26 \p \v 11 Mia mopadhana ipauntona kapiina sumai atorotorosu aose Petrus tee Yahya sabutuna o mia bhari aumba alibuti manga incia i sasambirina Baitulla isarongiaka Sasambirina Sulaiman roonamo manga incia amente mpuu. \v 12 Wakutuuna Petrus akamata manga mia bhari sumai, incia apogau, "E manga miana Israel, apokia ingkomiu umenteaka giu incia sumai? Pokia ingkomiu manga kamata torotorosu, buaka ingkomiu ufikiria roonamo kuasamami tee roonamo ingkami tasaalihi imembaliakana mia incia sii alingka? \v 13 \x - \xo 3:13 \xo*\xt Limb. 3:15.\xt*\x*Aulataʼala isombana Ibrahim, Ishak, tee Yakub, siitumo Aulataʼalana opu-opuata, padhamo amuliangi o Bhatuana,\f + \fr 3:13 \fr*\fq Bhatuana: \fq*\ft Amembali uka akomaʼana 'Anana' i nuncana pogau Yunani.\ft*\f* siitumo o Isa ipasaraakaakamiu tee imendeumiu i aroana Pilatus, moomini o Pilatus abhotukiakea to arambasakea. \v 14 \x - \xo 3:14 \xo*\xt Mat. 27:15-23; Mrk. 15:6-14; Luk. 23:13-23; Yah. 19:12-15.\xt*\x*Ingkomiu umendeu Isa momangkilona tee mobanarana, tee uka uemani Pilatus arambasaka samia pande pekamatena mia to ingkomiu. \v 15 Jadi satotuuna ingkomiu mopekamatena Isa, garaaka Incia o minaana dhadhi to bhari-bharia mia. Maka o Aulataʼala padhamo apadhadhia pendua minaaka i mate. Ingkamimo sakusiina bhari-bharia hali incia sumai. \v 16 Roonamo iimanimami tee sarona Isa, sumaimo o mia morempa amembalimo amatangka pendua. Tee roonamo kaparacaeana tee Isa, mia incia sii amembali aunto o kapiina i aroamiu, mboomo ikamatamiu tee imataumiu sii. \p \v 17 E manga witinai, sii-sii kumataumea opea ipewaumiu tee ipewauna manga kapalamiu to Isa, ingkomiu upewau giu incia sumai roonamo inda umataua opea ipewaumiu. \v 18 Maka, tee caramo incia sumai o Aulataʼala apamondo opea mopadhana ipakawaakana i piamo itu alaloi manga nabiina, siitumo ande o Al Masi tabeana bheanarakaa. \v 19 Rampaakanamo sumai, utobamo minaaka i dosamiu tee umbulimo i Aulataʼala mamudhaakana Incia ahapusu dosamiu. \v 20 Kawasana Opu bheaumbatikomiu, sabutuna bheamalalesa o ngangarandamiu tee alambokoakakomiu Isa, mominaakana i auwalina padhamo atantuakea amembali Al Masi to ingkomiu. \v 21 Al Masi tabeana asadhaadhaa i sorogaa sampe akawa o wakutuuna Aulataʼala apewaua bhari-bharia amembali abhaau, mboomo ifirimaniakana i piamo itu alaloi manga nabiina momangkilona. \v 22 Nabii Musa padhamo apogau, 'Kawasana Opu, Aulataʼalamiu, bheaangkaakakomiu samia nabii minaaka i manga witinaimiu mboomo iaku. Osemea bhari-bharia ipogauakana to ingkomiu. \v 23 Mia inda moosena opea ipogauakana nabii sumai bheatopadhencu minaaka i tanga-tangana lipu sii tee atopabinasa.' \v 24 Manga nabii mopadhana mopakawaakana lele minaaka i Aulataʼala sii apepuu minaaka i Nabii Samuel tee manga nabii mosagaanana moumbana sapadhana incia, bhari-bharia padhamo apakoleleaka zamani incia sii. \v 25 \x - \xo 3:25 \xo*\xt Bhaa. 22:18.\xt*\x*Ingkomiumo mokotinaurakaakana pojanjiana manga nabii sumai,\f + \fr 3:25 \fr*\fq Ingkomiumo mokotinaurakaakana pojanjiana manga nabii sumai: \fq*\ft Siitumo manga miana Israel i zamanina Petrus padhamo atarima kasameana Aulataʼala minaaka i manga nabii. \ft*\f* tee ingkomiu uka upesua i nuncana pojanjia mopadhana ipadhaangiana Aulataʼala tee opu-opuata Nabii Ibrahim, "Minaaka i siwulumu bhari-bharia lipu i bhawona dunia sii bhekudhawuakea kabarakatiku." \v 26 Rampaakanamo sumai o Aulataʼala aangka tee alamboko o Bhatuana\f + \fr 3:26 \fr*\fq Bhatuana: \fq*\ft Amembali uka akomaʼanana 'Anana' i nuncana pogauna Yunani.\ft*\f* porikana to ingkomiu, mamudhaakana adhawuakakomiu kabarakatina tee apatobakomiu minaaka i kadhakina pewaumiu." \c 4 \s1 Petrus tee Yahya i Aroana Mahakama Agama \sr 4:1-22 \p \v 1 Wakutuuna Petrus tee Yahya tangasaana apogau tee mia bhari, aumbamo manga imamu tee kapala jagana Baitulla tee manga mia mominaakana i rombongana Saduki.\f + \fr 4:1 \fr*\fq Saduki: \fq*\ft Rombonga Saduki dhaangia saangu rombonga kapalana agama Yahudi. Manga incia soomo aparacaea tee lima boku bhaa-bhaana i Pojanjia Mangenge isarongiaka Kitabi Taurati iburina Nabii Musa, maka inda aparacaea tee manga kitabi nabii sagaanana. Manga incia inda aparacaea maanusia bheadhadhi pendua sapadhana amate. Kamata \ft*\xt Mrk. 12:18.\xt*\f* \v 2 Manga incia aʼamara mpuu roonamo Petrus tee Yahya aadhariaka manga mia iwe sumai tee apakawaaka ande o Isa adhadhi pendua minaaka i mate. Tee o giu incia sumai amembali bukutii ande o mia mate bheadhadhi pendua. \v 3 Sabutuna manga incia sumai arako tee apapesua ruamiaia rasulu sumai tee mia motopauntona i saao i nuncana katorongku sakawana amainawa, roonamo amalomo. \v 4 Maka i tanga-tangana manga mia morangona opea iadhariakana rua miaia rasulu sumai, abhari moparacaeaia. Sabutuna o kabharina umane i nuncana kolompona manga incia amembalimo kera-kera lima rewu mia. \p \v 5 Samainawana, manga kapalana miana Israel, manga mancuana lipu tee manga ahalii Hukumu Taurati apadhaangia aporomu-romua i Yerusalem. \v 6 Iwe sumai uka dhaangia tee Hanas, siitumo Kapalana Imamu Maoge, tee Kayafas, tee Yahya, tee Aleksander, tee bhari-bharia siwuluna Kapalana Imamu Maoge. \v 7 Petrus tee Yahya abhawea apoaro i manga incia tee aparakisaaia. Manga incia aabha, "Tee kuasa minaaka i iapai tee sarona incema ingkomiu upewau hali incia sumai?" \v 8 Petrus ikuasaina Rohina Aulataʼala alawani, "E manga kapalana lipu tee manga mancuana lipu, \v 9 ande ingkami tatoparakisaa i eo sii roonamo ingkami tapewau giu momalape to mia morempa, tee ingkomiu tabeana umataua tuaapa ingkami tapauntoa o mia incia sii minaaka i kapiina, \v 10 sumaimo taroakamo bhari-bharikomiu tee uka bhari-bharia miana Israel umataua ande o mia incia sii atopaunto o kapiina roonamo kuasana sarona Isa Al Masi miana Nazaret iloemiu i kau salib tee ipadhadhina Aulataʼala pendua minaaka i mate sumai. \v 11 \x - \xo 4:11 \xo*\xt Zab. 118:22.\xt*\x*Isa satotuuna, \q1 'Bhatu ibhanakana manga pandena bhanua, \q2 amembalimo bhatu parapuu mobhaa-bhaana.' \m \v 12 Inda dhaangia o kasalaamati mominaakana i mia mosagaanana uka, roonamo i tambena laiana sii inda dhaangia saangu saro mosagaanana uka idhawuakana to maanusia tee minaaka i saro incia sumai ingkita amembali tatopasalaamati." \p \v 13 Manga kapalana miana Israel, manga mancuana lipu, tee manga ahalii Hukumu Taurati sumai amente akamata kabaranina Petrus tee Yahya, roonamo manga incia amataua ande rua miaia rasulu sumai satotuuna o mia inda mokoʼilimuu. Manga incia uka amataua ande rua miaia rasulu sumai satotuuna o mia momenturuna mopoosena tee Isa. \v 14 Maka manga incia inda amembali apogauaka opeopea uka, roonamo akamata mia mopadhana ipauntona kapiina sumai akakaro iwe sumai, aposari tee rua miaia rasulu sumai. \v 15 Sabutuna manga incia atumpu rua miaia rasulu sumai alimba minaaka i tampana poromu-romua, kasiimpo manga incia apepuumo apomufakati. \v 16 Manga incia apogau, "Bhetakiaia manga mia incia sii? Manga incia akobukutiimo i bhari-bharia miana Yerusalem ande padhamo apewau manga giu inda momentela sumai. Ingkita inda amembali tapesapuakea. \v 17 Maka mamudhaakana o lele incia sumai inda sahandana atoresa i tanga-tangana raʼeati, salabhina tapahandea tee tasasia mamudhaakana manga incia inda asarongi tee apogauaka saro incia sumai i incemapo uka." \v 18 Sabutuna manga kapalana agama akemba Petrus tee Yahya to apesua pendua i nuncana poromu-romua sumai, tee aparintaakea mamudhaakana manga incia inda asarongi tee aadhariaka sarona Isa i incemapo uka. \v 19 Maka o Petrus tee Yahya alawani, "Fikirimo karomiu iapai mobanarana i aroana Aulataʼala, "Tataʼati i ingkomiu atawa tataʼati i Aulataʼala? \v 20 Roonamo ingkami inda mungki taunto tapogau to bhari-bharia giu mopadhana ikamatamami tee irangomami." \v 21 Sumaimo manga kapalana Yahudi sumai sahandana amakaa apahanda manga incia, maka manga incia arambasakea. Manga kapalana Yahudi sumai inda apotibhaaka alasana to ahukumu rua miaia rasulu sumai, roonamo mia bhari modhaangiana iwe sumai apujimo Aulataʼala tee bhari-bharia kajadia inda momentela sumai. \v 22 Roonamo o mia morempa mopadhana ipauntona kapiina tee tanda inda momentela sumai o umuruna alabhimo pata pulu tao. \s1 Uumati Moparacaea Adoʼa Aemani Kabarani \sr 4:23-31 \p \v 23 Satopabebasina, Petrus tee Yahya alingkamo i manga sabhangkana tee apetulatulaakea bhari-bharia ipogauakana manga imamu maoge tee manga mancuanana miana Yahudi sumai i manga incia. \v 24 \x - \xo 4:24 \xo*\xt Limb. 20:11; Zab. 146:6. \xt*\x*Wakutuuna manga sabhangkana arango giu incia sumai, manga incia aposaangu adoʼa i Aulataʼala. Pogauna manga incia, "E Kawasana Opu, Ingkoomo mopadhaangiana laiana, mopadhaangiana alamu tee tawo tee bhari-bharia antona! \v 25 \x - \xo 4:25-26 \xo*\xt Zab. 2:1-2. \xt*\x*Tee Rohimu Ingkoo padhamo upogau tee bhatuamu Daud o opu-opuamami kooni, \q1 'Apokia manga lipu inda momatauna Kawasana Opu aʼamara mpuu, \q2 Apokia manga lipu mosagaanana ahaejatiaka manga giu inda mokoguna? \q1 \v 26 Manga rajana dunia apasiapumo karona to apotimbe, \q2 tee manga kapalana lipu aporomusaka \q2 bheaewangi Kawasana Opu tee Al Masi.' \m \v 27 \x - \xo 4:27 \xo*\xt Mat. 27:1-2; Mrk. 15:1; Luk. 23:1,7-11; Yah. 18:28-29. \xt*\x*Satotuuna o Herodes tee Pontius Pilatus aporomusakamo tee uumatina Israel tee manga lipu mosagaanana i kota sii. Manga incia bheaewangi Isa, Bhatuamu Momangkilo, mopadhana ilantimu amembali Al Masi. \v 28 Manga incia aporomusaka to apewau bhari-bharia giu mopadhana ipatotapuakamu, siitumo tee kuasamu tee peeluamu karomu ande o giu incia sumai tabeana amembali. \v 29 E Kawasana Opu, sii-sii kamatamea o kahandana manga incia sumai tee mangapabaranimo to tapakoleleaka Firimanimu. \v 30 Paulumea o limamu to upauntoaka manga mia momapii tee upadhaangia manga tanda inda momentela tee muuzizati tee kuasa minaaka i sarona Isa o Bhatuamu Momangkilo sumai." \v 31 Sapadhana adoʼa, tampana poromusakaana manga incia sumai akohudhamo. Manga incia bhari-bharia akuasaia Rohina Aulataʼala tee apepuumo abarani apogauaka Firimanina Aulataʼala. \s1 Carana Dhadhina Jamaʼa \sr 4:32-37 \p \v 32 \x - \xo 4:32 \xo*\xt Tul. 2:44-45. \xt*\x*Bhari-bharia mia moparacaeana tee Isa sumai adhadhi safikiri tee asainca. Inda samia uka minaaka i manga incia moabhina harataana amembali pewauana karona. Maka o pewauana manga incia amembali harataa kabharia. \v 33 Tee kuasa momaoge manga rasulu sumai adhawu kasakusii ande o Isa Oputa Momalanga abhangumo pendua minaaka i mate. Sumaimo Aulataʼala adhawuakea rahumati ataralabhi-labhi to manga incia. \v 34 Inda dhaangia samia uka minaaka i tanga-tangana manga incia mokakurangana, roonamo bhari-bharia mokotanana atawa mokobhanuana, aasoa o pewauana sumai kasiimpo hasilina abhawea \v 35 tee adhikaia i aena manga rasulu. Kasiimpo doina sumai abage-bagea i manga mia mofaraluuna. \p \v 36 Mboo sumai uka tee Yusuf, samia Lewi, molaahirina i Siprus. Manga rasulu asarongiaka incia uka Barnabas mokomaʼanana "pande hiburu." \v 37 Incia aaso inawuna, kasiimpo dhoi hasilina asoana inawuna sumai abhawea tee adhikaia i aena manga rasulu. \c 5 \s1 Ananias tee Safira \sr 5:1-11 \p \v 1 Dhaangia samia umane mokosaroakana Ananias. Incia aaso satidha tana tee bhawinena mokosaroakana Safira aundaakea. \v 2 Doi hasilina tana iasona sumai adhikaia sagaa to karona tee sagaana uka adhikaia i aena manga rasulu, tee o bhawinena amataua bhari-bharia manga giu incia sumai. \v 3 Maka o Petrus apogau, "E Ananias, apokia utaroaka Ibilisi akuasai ngangarandamu sabutuna ingkoo ugau-gau i Rohina Aulataʼala tee udhika sagaa minaaka i hasilina haragaana tana sumai? \v 4 Wakutuuna indapo uasoa o tana sumai o pewauamu, tee moomini uka padhamo uasoa o dhoina dhaangiapo uka amembali hakumu. Apokia dhaangia o haejati i nuncana ngangarandamu to upewau mboo sii? Ingkoo inda ugau-gau maanusia maka ugau-gau Aulataʼala!" \v 5 Wakutuuna Ananias arango Petrus apogau mboo sumai, incia atobhatamo tee amate. Bhari-bharia mia morangona hali incia sumai amembali amaeka. \v 6 Sabutuna aumbamo pia-pia mia dhadhi mangura to abhalungi maeatina Ananias, kasiimpo abhawea i sambali to akoburua. \p \v 7 Kera-kera talu jamu sapadhana sumai, aumbamo bhawinena Ananias. Incia inda amataua opea momembalina. \v 8 Petrus apogau tee incia, "Paumbaakaaku buaka tangkanamo kabhari incia sii o haragaana tana iasona umanemu sumai?" Lawanina Safira, "Umbe, tangkanamo incia itu." \v 9 Petrus apogau, "Apokia ingkomiu upomufaakati to ucobai Rohina Kawasana Opu? Manga mia mokoburuna umanemu dhaangia akabhale-bhale i aroana bhamba sii-sii, tee manga incia bheasodhako tee bheapalimbako uka." \v 10 Wakutuu incia sumai uka o bhawine sumai atobhata i aroana Petrus tee amate. Tee wakutuuna manga dhadhi mangura sumai apesua, manga incia apotibhaaka bhawine sumai amatemo. Kasiimpo manga incia abhawea o maeatina i sambali tee akoburua i saripina umanena. \v 11 Sabutuna bhari-bharia jamaʼa tee manga mia mosagaanana morangona hali incia sumai aposamaekamo. \s1 Manga Tanda Inda Momentela tee Manga Muuzizati \sr 5:12-16 \p \v 12 Abhari o tanda inda momentela tee muuzizati ipadhaangiana manga rasulu i tanga-tangana mia bhari. Bhari-bharia uumati sadia aporomusaka tee asafikiri i Sasambirina Sulaiman. \v 13 Inda dhaangia o mia mosagaanana mobaranina moporomusakana tee manga incia, maka manga incia ahoromatia manga mia bhari. \v 14 Handa amangenge sahandana abhari manga mia moparacaeana tee Kawasana Opu, malape umane atawa o bhawine, \v 15 sabutuna manga mia momapii abhawea apalimbaia i dhala oge, tee apatidholea i bhawona kolemana tee kiwaluna. Manga incia aharapu mamudhaakana moomini soo saidhe akangkanaia kamia-miana Petrus ande incia alalo iwe sumai. \v 16 Abhari mpuu o mia moumbana uka minaaka i manga kampo i saripina Yerusalem. Manga incia abhawa witinaina momapii tee ipesuaikina rohi madhaki, tee bhari-bharia manga incia atopaunto minaaka i kapiina. \s1 Manga Rasulu Atorambasaka minaaka i Katorongku \sr 5:17-26 \p \v 17 Kapalana Imamu Maoge tee bhari-bharia moosea, siitumo manga mia minaaka i rombongana Saduki apomufakati to apanarakaa manga rasulu sumai, roonamo agigibulua. \v 18 Manga incia arako manga rasulu sumai tee apapesuaia i nuncana katorongku. \v 19 Maka o malaaʼekati ilambokona Kawasana Opu abungkale bhambana katorongku tee abhawa manga rasulu sumai i sambali. Malaaʼekati sumai apogau, \v 20 "Lingkamo, ukakaromo i Baitulla tee pakoleleakamea to manga mia iwe sumai bhari-bharia firimanina dhadhi mobhaau sii." \p \v 21 Manga rasulu aose pogauna malaaʼekati sumai. Wakutuuna raneeo, manga incia alingka i Baitulla tee apepuu aadhari iwe sumai. I wakutuu incia sumai, Kapalana Imamu Maoge tee manga moosea tangasaana akemba bhari-bharia manga mancuanana lipuna Israel tee manga majelisi Mahakama to aporomusaka. Kasiimpo manga incia atumpu pagawena to alingka i katorongku tee abhawa manga rasulu sumai. \v 22 Maka wakutuuna manga pagawe sumai akawa i katorongku, manga incia inda apokawaaka manga rasulu sumai. Jadi manga incia ambuli tee apakoleleakea giu incia sumai i Mahakama Agama. Manga pagawe sumai apogau, \v 23 "Ingkami takamata bhambana katorongku sumai akuku tee atokunci, bhari-bharia pande jaga dhaangia ajaga i aroana bhamba. Maka wakutuuna tabungkale bhambana katorongku sumai, ingkami inda tapokawaaka incema uka i nuncana!" \v 24 Wakutuuna kapalana pande jagana Baitulla tee manga imamu maoge arango lele incia sumai, manga incia abingu tee manga rasulu sumai tee aabhaaka opea bhemomembalina sapadhana kajadia incia sii. \v 25 Kasiimpo dhaangia o mia moumbana i tampa poromu-romua sumai tee abhawa lele, "Rangoa! Manga mia ipapesuamiu i nuncana katorongku sumai, sii-sii dhaangiamo i nuncana Baitulla tee tangasaana aadhari mia bhari!" \v 26 Sabutuna alingkamo kapalana pande jagana Baitulla apobhawa tee manga pagawena to abhawa tee apambulia pendua manga rasulu sumai. Maka manga incia inda akakaangia roonamo manga incia amaeka ancosala manga mia atudhaakea bhatu. \s1 Manga Rasulu i Aroana Mahakama Agama \s1 Kaadharina Gamaliel \sr 5:27-42 \p \v 27 Manga rasulu sumai abhawea apapoaroa i Mahakama Agama, kasiimpo Kapalana Imamu Maoge apepuumo aparakisaa manga incia. Kapalana Imamu Maoge apogau, \v 28 \x - \xo 5:28 \xo*\xt Mat. 27:25. \xt*\x*"Ingkami tasasikomiu mamudhaakana inda uadhari mia tee upake sarona Isa. Maka sii-sii kamatea! Ingkomiu padhamo uadhariaka kaadharimiu i saangua Yerusalem, tee ingkomiu bheuraeaka ingkami mosababuakana matena Isa sumai." \v 29 Maka o Petrus tee manga rasulu mosagaanana alawani, "Ingkita tabeana alabhi tataʼati i Aulataʼala tee tataʼati i maanusia! \v 30 Isa mopadhana irakomiu tee ipekamatemiu, padhamo apadhadhia Aulataʼalana opu-opuata pendua minaaka i mate. \v 31 Aulataʼala karona mopadhana modhawua kauncuramaka tee kuasa momalanga to amembali Kapala tee Mopasalaamatina, mamudhaakana manga miana Israel atoba minaaka i dosana tee apotibhaaka kaʼamponi. \v 32 Ingkamimo o sakusiina bhari-bharia sumai, ingkami tee Rohina Aulataʼala Momangkilo mopadhana idhawuakana Aulataʼala to manga mia moosena parintana." \v 33 Wakutuuna manga miana Mahakama Agama arango opea ipogauakana manga rasulu sumai, manga incia aʼamara mpuu sabutuna ahaejati to apekamate manga rasulu sumai. \p \v 34 Maka i tanga-tangana manga miana Mahakama Agama sumai dhaangia samia mokosarona Gamaliel. Incia aminaaka i rombongana Farisi tee incia uka samia ahalii Hukumu Taurati, tee ahoromatia mpuu bhari-bharia mia. Incia akakaro tee aemani mamudhaakana manga rasulu sumai atumpua alimba sabantara. \v 35 Sapadhana sumai incia apogaumo i poromu-romuana Mahakama sumai, "E manga miana Israel, pengkaanaka tee opea bheipewaumiu to manga mia incia sii! \v 36 Roonamo i piamo itu padhamo aumba o Teudas, moabhina karona samia kaogesa, tee kera-kera dhaangia pata atu mia o mia moosea. Maka incia atopekamate sabutuna bhari-bharia moosea apogaa-gaa tee amofu. \v 37 Sapadhana incia sumai, wakutuuna dhaangia tee gagariana raʼeati, aumba uka mokosaroakana Yuda, incia o miana Galilea. Abhari uka o mia ipaguana to moosea. Maka incia uka amate, tee bhari-bharia moosea apogaa-gaa. \v 38 Rampaakanamo sumai, tee parakara incia sii iaku bhekuudhaniakakomiu, taroakamea manga mia incia sii, roonamo ande o haejati tee usahana manga incia aminaaka i maanusia, atantumo dhaanamo bheamofu. \v 39 Maka ande o giu incia sumai aminaaka i Aulataʼala, ingkomiu inda bheamembali to utalo tee upamofu manga incia. Maka modhaangiana ingkomiu uewangi Aulataʼala!" \v 40 Kaadhari incia sumai atarimaia. Manga rasulu sumai atokemba, kasiimpo atosambi, tee aparintaakea mpuu mamudhaakana ande aadhari inda apake sarona Isa. Sapadhana incia sumai kasiimpo manga incia atorambasaka. \p \v 41 Manga rasulu sumai abholi Mahakama Agama tee akaunde-unde, roonamo manga incia aabhia saangu kahoromati ande apotibhaaka kahina tee kasikisaa rampaakanamo sarona Isa. \v 42 Sumaimo saesaeo i Baitulla tee i bhanuana manga mia, manga incia torotorosu aadhari tee apakoleleaka ande o Isa satotuuna o Al Masi. \c 6 \s1 Pitu Mia Atopili to Ahamba Mia Misikini \sr 6:1-7 \p \v 1 Wakutuu incia sumai, ahandamo ajulu o kabharina mia moosena Isa, tee apepuumo manga miana Yahudi mopogauna Yunani akamburu-mburu tee manga miana Yahudi mopogauna Ibrani\f + \fr 6:1 \fr*\fq Ibrani: \fq*\ft Amembali uka pogauna sumai pogauna Aram.\ft*\f*. Manga incia akamburu-mburu roonamo manga iaiarona inda apotibhaaka kahamba to kinandena saesaeo. \v 2 Roonamo giu incia sumai, sapulu rua miaia rasulu akemba bhari-bharia jamaʼa to aporomusaka. Kasiimpo manga incia apogau, "Inda amalape ande ingkami taunto to tapakoleleaka firimanina Aulataʼala roonamo dhaangiapo taʼurusu giu ikande. \v 3 Rampaakanamo sumai, e manga witinaiku, pilimo pitu mia umane minaaka i tanga-tangamiu iabhimiu mia momalape, mia moʼaarifu tee akuasaia Rohina Aulataʼala, mamudhaakana tapatugasiakea to aʼurusu manga giu incia sumai. \v 4 Tee mboo sumai, ingkami tamembali tapahususuaka karomami to tadoʼa tee tapakoleleaka firimanina Aulataʼala." \p \v 5 Bhari-bharia jamaʼa atarimaia malape o giu incia sumai. Kasiimpo manga incia apili Stefanus, samia momatangkana iimanina tee akuasaia Rohina Aulataʼala. Manga incia uka apili Filipus, Prokhorus, Nikanor, Timon, Parmenas, tee Nikolaus. Nikolaus sii aminaaka i Antiokhia tee mencuana miana Israel maka padhamo apesua i agamana miana Yahudi. \v 6 Pitu miaia manga incia sumai apapoaroa i manga rasulu, kasiimpo manga rasulu sumai adoʼa tee adhikaakea limana i bhawona bhaana manga incia. \p \v 7 Firimanina Aulataʼala ahandamo atoresa tee o kabharina mia moparacaeana tee Isa i Yerusalem sahandana ajulu o kabharina. Tee abhari uka manga imamu mopasaraakaakana karona tee aparacaeamo tee Isa. \s1 Stefanus Atoraeaka \sr 6:8-15 \p \v 8 Stefanus atarima rahumati tee kuasa sabutuna apewaumo manga muuzizati tee tanda inda momentela i aroana mia bhari. \v 9 Maka dhaangia manga mia mopoewangiakea. Manga mia mopoewangiakea sumai aminaaka i kolompona jamaʼa isarongiaka Bhanua Ibaadatina Miana Libertini, kolompona jamaʼa incia sii o asalana aminaaka i Kirene tee Aleksandria. Manga incia apobhawa tee manga mia minaaka i Kilikia tee Asia. \v 10 Maka manga incia inda amembali atagali opea ipogauakana Stefanus, roonamo Rohina Aulataʼala modhawuakea hikimati to apogau. \v 11 Rampaakanamo sumai, manga incia awujumo pia-pia mia mamudhaakana apogau mboo sii, "Ingkami tarangoa o mia incia sii ahina Nabii Musa tee Aulataʼala!" \v 12 Tee cara mboo sumai manga incia amembali apagua mia bhari, manga mancuanana lipu tee manga ahalii Kitabi Taurati. Manga incia aumbati Stefanus tee arakoa, kasiimpo abhawea i aroana Mahakama Agama. \v 13 Kasiimpo manga incia abhawa manga sakusii gau-gau, mopogauna, "Mia incia sii sadia ahina Baitulla tee ahina hukumu Taurati, \v 14 roonamo ingkami tarangoa incia apogau, ande o Isa miana Nazaret sumai, bheapahancuru Baitulla tee abhalii bhari-bharia adati mopadhana itinaurakaakana Nabii Musa to ingkita!" \v 15 Bhari-bharia mia mouncurana i nuncana Mahakama Agama sumai atonto Stefanus, tee i wakutuu incia sumai uka o rouna Stefanus atokamata mboomo rouna malaaʼekati. \c 7 \s1 Pidatona Stefanus \sr 7:1-53 \p \v 1 Kasiimpo Kapalana Imamu Maoge aabha i Stefanus, "Atotuu buaka bhari-bharia pogau ipogauakana manga mia sumai?" \v 2 \x - \xo 7:2-8 \xo*\xt Bhaa. 11:27--17:14. \xt*\x*Tee Stefanus alawani, \p "Rangomea bhari-bharikomiu e manga witinai! Wakutuuna Nabii Ibrahim opu-opuata, dhaangia i Mesopotamia\f + \fr 7:2 \fr*\fq Mesopotamia: \fq*\ft I zamani sii-sii lipu incia sii atosarongi Irak.\ft*\f* tee wakutuuna indapo amboore i Haran, Aulataʼala Momulia apatiumbaaka karona i Nabii Ibrahim. \v 3 Aulataʼala apogau, 'Bholimea o lipumu tee manga witinaimu. Lingkamo i lipu bheisusuakaku to ingkoo.' \v 4 Sabutuna o Nabii Ibrahim abholi lipuna miana Kasdim tee amboore i Haran. Samatena amana, Aulataʼala uka atumpua apinda to amboore i lipu imbooresimiu sii-sii. \v 5 \x - \xo 7:5 \xo*\xt Bhaa. 12:7; 13:15; 15:18; 17:8.\xt*\x*Wakutuu incia sumai inda tee satidha tana uka minaaka i lipu incia sii idhawuakana Aulataʼala to Nabii Ibrahim to apamembalia pewauana. Maka o Aulataʼala ajanji bheadhawuakea o tana incia sii to incia to apamembalia pewauana tee amembali pewauana siwuluna, moomini wakutuu sumai incia indapo tee anana. \v 6 \x - \xo 7:6-7 \xo*\xt Bhaa. 15:13-14. \xt*\x*Siimo firimanina Aulataʼala to Ibrahim, 'Siwulumu bheamboore mboomo dhaga i lipuna mia, tee o siwulumu bheatopabhatua tee atosikisaa kangengena pata atu tao. \v 7 Maka o lipu mopabhatuana manga incia sumai bhekuhukumua. Sapadhana incia sumai o siwulumu bhealimba minaaka iwe sumai tee bheasombaaku iwe sii.' \v 8 \x - \xo 7:8 \xo*\xt Bhaa. 21:2-4; 25:26; 29:31--30:24; 35:16-18. \xt*\x*Kasiimpo Aulataʼala adhawu tuturana tandaki i Nabii Ibrahim to amembali tanda pojanjiana tee Incia. Sumaimo Nabii Ibrahim atandaki anana mokosaroakana Ishak wakutuuna akoʼumuru walu eo. Sapadhana sumai o Nabii Ishak uka atandaki anana mokosaroakana Yakub, mboo sumai uka tee Nabii Yakub, incia uka atandaki sapulu rua miaia anana umane momembalina opu-opuata." \p \v 9 \x - \xo 7:9-16 \xo*\xt Bhaa. 37:1--50:14. \xt*\x*"Opu-opuata sumai aaso Nabii Yusuf i Mesir roonamo agigibulua. Maka o Aulataʼala apoose tee incia, \v 10 tee arambasakea minaaka i bhari-bharia kanarakaa inamisina. Wakutuuna Nabii Yusuf apoaro tee Firaun o rajana Mesir, Aulataʼala adhawuakea rahumati tee hikimati,\f + \fr 7:10 \fr*\fq hikimati: \fq*\ft Aulataʼala adhawuaka Yusuf hikimati to amaʼanaiaka pongipi (kamata \ft*\xt Bhaa. 40:1-23; 41:1-36.)\xt*\f* sabutuna apasanaa incana Firaun tee Yusuf to adhawuakea kuasana to aʼurusu saangua lipuna Mesir tee maligena. \v 11 Kasiimpo saangua Tana Mesir tee Kanaan akangkanaia kasukarana kaara, sabutuna manga mia anarakaa mpuu, tee manga opu-opuata uka inda apotibhaaka kinande. \v 12 Maka wakutuuna Yakub arango ande i Mesir dhaangia tee gandum, incia atumpu manga anana umane, siitumo manga opu-opuata to alingka iwe sumai, tee o wakutuumo incia sumai o auwalina bhaa-bhaana manga incia alingka i lipu incia sumai. \v 13 \x - \xo 7:13 \xo*\xt Bhaa. 45:1; 16. \xt*\x*Tee wakutuuna o manga incia alingka pendua i Mesir to ruampearona, Nabii Yusuf apapematauaka karona i manga witinaina ande inciamo o Yusuf. Tee i wakutuumo incia sumai o Firaun kasiimpo amataua manga witinaina Nabii Yusuf. \v 14 \x - \xo 7:14 \xo*\xt Bhaa. 45:9-10; 45:17-18; 46:27. \xt*\x*Kasiimpo Yusuf atumpu manga witinaina sumai to akemba tee aposamea aemani mamudhaakana amana siitumo Yakub, tee bhari-bharia o manga witinaina aumba tee amboore i Mesir. Kabharina bhari-bharia manga incia pitu pulu lima mia. \v 15 Sabutuna alingkamo o Nabii Yakub amboore i Mesir. Iwe sumaimo incia tee bhari-bharia opu-opuata amate. \v 16 \x - \xo 7:16 \xo*\xt Bhaa. 50:1-14.\xt*\x*Maeatina manga incia abhawea i Sikhem\f + \fr 7:16 \fr*\fq Sikhem: \fq*\ft Kota incia sii o tampana siwuluna Ibrahim amboore i Kanaan; i zamani sii-sii inda amaridho minaaka i Kota Nablus i Tepi Barat. \ft*\f* tee akoburua i nuncana koburu ialina Nabii Ibrahim tee doi pera minaaka i siwuluna Hemor." \p \v 17 \x - \xo 7:17-34 \xo*\xt Limb. 1:7--3:10.\xt*\x*Wakutuuna amakasumo akawa o henggana Aulataʼala apamondo janjina i Nabii Ibrahim, ahandamo ajulu o kabharina miana liputa i Mesir. \v 18 Sabutuna dhaangia o raja bhaau inda momatauna Nabii Yusuf moparintana i Mesir. \v 19 Raja incia sumai atipua miana liputa tee asikisaa manga opu-opuata, tee atumpu manga miana liputa to abhanaka anana siimpo molaahirina mamudhaakana amate. \v 20 \x - \xo 7:20 \xo*\xt Limb. 2:2. \xt*\x*Wakutuumo incia sumai o Nabii Musa alaahiri, tee incia o anaana imaasiakana Aulataʼala. Kangengena talu mbula incia atodhambaaka i bhanuana mancuanana karona. \v 21 \x - \xo 7:21 \xo*\xt Limb. 2:3-10. \xt*\x*Kasiimpo atobhanaka, tee o anana Firaun bhawine moenea tee apekaogea mboomo anana karona. \v 22 Tee Musa aadhariakea sagala giuna ilimuuna miana Mesir tee mboo sumai incia amembalimo samia momaogena kuasana, malape i nuncana bhoasakana tee uka i nuncana pewauna." \p \v 23 "Wakutuuna incia akoʼumuru pata pulu tao, incia gauna alingka to akamata kadhaangiana manga witinaina, siitumo miana Israel. \v 24 Kasiimpo incia akamata dhaangia tee samia o miana Mesir asikisaa sala samia i tanga-tangana witinaina sumai. Sabutuna incia ahamba witinaina motosikisaa sumai tee apekamate miana Mesir sumai to abalasia. \v 25 Musa afikiri ande manga witinaina sumai bheamaʼanaia ande alaloi karona o Aulataʼala ahaejati apabebasi manga miana Israel sumai minaaka i kapabhatua. Maka manga miana Israel sumai inda amaʼanaia. \v 26 Samainawana incia akamatamo rua mia o miana Israel tangasaana apobusu, kasiimpo o Musa apapogaaia roonamo gauna apapomalapea. Pogauna Musa, 'E ingkomiu sii upowitinai, pokia ingkomiu upobusu?' \v 27 Maka o mia mopepuuna mopewauna kasalaha tee witinaina sumai ajujulaka Musa tee apogau, 'Incema moangkako umembali kapala tee haakimu to ingkami? \v 28 Buaka ingkoo gaumu upekamateaku uka mboomo upekamate miana Mesir iawi?' \v 29 \x - \xo 7:29 \xo*\xt Limb. 18:3-4. \xt*\x*Wakutuuna Musa arango pogau incia sumai, apalaimo incia minaaka i Mesir, kasiimpo amboore tee amembali mia dhaga i lipu Midian. I lipu incia sumai o Musa akoanaaka rua mia ana umane." \p \v 30 "Pata pulu tao sapadhana incia sumai, malaaʼekati apatiumba karona i Musa. Malaaʼekati sumai apatiumba karona i nuncana rorena waa molimbana minaaka i puu mokorui-rui i tana matuu, i saripina Gunu Sinai. \v 31 Musa amente akamata rorena waa sumai, tee wakutuuna alingka apekakasu mamudhaakana atinda akamata giu incia sumai, incia arango suarana Kawasana Opu apogau, \v 32 'Iakumo Aulataʼala isombana opu-opuamu, Aulataʼalana Ibrahim, Ishak tee Yakub.' Sabutuna arengkumo o Musa, incia inda abarani apotonto. \v 33 Kasiimpo Kawasana Opu apendua apogau tee Musa, 'Rambasakea o sandalimu minaaka i aemu, roonamo o tana tampamu ukakaro itu amangkilo. \v 34 Satotuuna Iaku padhamo kukamatea tuaapa o kanarakaana uumatiku i Mesir, tee padhamo kurangoa o peencina manga incia. Rampaakanamo sumai Iaku bhekusapo to kupabebasi manga incia. Jadi sii-sii maimo! Iaku bhekulambokoko i Mesir.' " \p \v 35 "Musamo sii o mia imendeuna miana Israel, tee manga miana Israel padhamo apogau, 'Incema moangkako umembali kapala tee haakimu to ingkami?' Maka garaaka o Musamo sii mopadhana ilambokona Aulataʼala to amembali kapala tee mopabebasina uumatina alaloi malaaʼekati mopatiumbana karona i tanga-tangana puu mokorui-rui sumai. \v 36 \x - \xo 7:36 \xo*\xt Limb. 7:3; 14:21.\xt*\x*Musamo uka sii mokapalaina manga incia alimba minaaka i Mesir tee apewau manga muuzizati tee manga tanda inda momentela i Mesir, i Tawo Maleʼi tee i tana matuu kangengena pata pulu tao. \v 37 Musamo uka sii mopogauna tee miana Israel, 'Aulataʼala bheaangkaakakomiu samia nabii minaaka i manga witinaimiu mboomo iaku.' \v 38 \x - \xo 7:38 \xo*\xt Limb. 20:18-21.\xt*\x*Musamo sii modhaangiana i tanga-tangana uumatina Israel i tana matuu, incia amembali mia mopapokawana pogauna malaaʼekati tee manga opu-opuata i Gunu Sinai, tee incia motarimana firimani idhadhiaka to apakawaakea to ingkita. \v 39 Maka o opu-opuata inda ataʼatia tee amendeua tee manga incia gauna ambuli i Mesir. \v 40 \x - \xo 7:40-41 \xo*\xt Limb. 32:1-6.\xt*\x*Manga incia apogau tee Nabii Harun, 'Mangakarajaakamo manga dewa to mangakapalaina, roonamo ingkami inda tamataua opea momembalina tee Musa bhemobhawana ingkami talimba minaaka i Tana Mesir sumai.' \v 41 Wakutuumo incia sumai manga incia akarajaa saangu patuna anana sapi, kasiimpo apasombaakea kurubani tee akaunde-unde akokaria roonamo patu sumai ikarajaana manga incia. \v 42 Sabutuna Aulataʼala abholia manga incia tee ataroakea asomba kalipopo i laiana, apokana mboomo motoburina i nuncana Kitabi Momangkilo tee ipakawaakana alaloi manga nabii, \q1 'E miana Israel, buaka ingkomiu padhamo usumbeleakaaku kurubani \q2 tee udhawuakaaku pasombaa \q2 wakutuuna ingkomiu umboore i tana matuu kangengena pata pulu tao? \q \v 43 Inda dhaangia, maka ingkomiu soo usodha kemana dewa Molokh \q2 tee patuna dewa Refan. \q2 Siitumo manga patuna barahala ikarajaamiu tee isombamiu. \q1 Rampaakanamo sumai, Iaku bhekubhanakakomiu \q2 sakawana i karidhoana alaloia o Babel.' " \p \v 44 \x - \xo 7:44 \xo*\xt Limb. 25:40.\xt*\x*"Kema Momangkilo\f + \fr 7:44 \fr*\fq Kema Momangkilo: \fq*\ft Kema sumai o tampa to ibaadatina miana Israel wakutuuna indapo atobhangu Baitulla.\ft*\f* sumai adhaangia i wakutuuna manga opu-opuata i tana matuu sumai. Kema sumai akarajaaia apokana mboomo iparintaakana Aulataʼala to Nabii Musa, bhanguna apokana tee kema ipatokamataaka i incia. \v 45 Kema Momangkilo sumai atarimaia manga opu-opuata tee abhawea iwe sii wakutuuna manga incia apobhawa tee Yosua arampasi tana sii minaaka i manga lipu mosagaanana ipadhencuna Aulataʼala i aroana manga opu-opuata. Mboomo sumai sakawana i zamanina Nabii Daud. \v 46 Daud apotibhaaka rahumati minaaka i Aulataʼala. Rampaakanamo sumai incia aemani mamudhaakana aundaakea to apakaro saangu bhanua to Aulataʼalana Yakub. \v 47 Maka o Nabii Sulaiman mopakarona bhanua incia sumai to Aulataʼala.\f + \fr 7:47\fr*\fq bhanua incia sumai to Aulataʼala: \fq*\ft Siitumo Baitulla i Yerusalem.\ft*\f* \v 48 Maka o Kawasana Opu Momalanga inda amboore i bhanua ikarajaana maanusia. Hali incia sumai atoburi i nuncana Kitabi Momangkilo mboomo ipakawaakana alaloi nabiina, \q \v 49 'Kawasana Opu afirimani, 'Laiana o kauncuramakaku \q2 tee o alamu o polandakaku. \q1 Bhanua tuaapa buaka bheipabhangumiu to Iaku, \q2 atawa i tampa iapai Iaku bhekuponiunto? \q \v 50 Maka udhania, ande o limaku mopadhaangiana bhari-bharia sumai!' " \p \v 51 "E ingkomiu mia momentagali, ngangaranda tee talingamiu atotutubhi tee inda utaʼati pogauna Aulataʼala. Ingkomiu upokana tee opu-opuamiu, sadia uewangi Rohina Aulataʼala. \v 52 Inda dhaangia o nabii inda isikisaana opu-opuamiu! Minaaka i piamo itu manga incia apekamate manga nabii mopadhana ilambokona Aulataʼala to apakoleleaka ande bheaumba o Bhatuana Mobanara. Tee sii-sii ingkomiu uhianatia tee upekamatea. \v 53 Aulataʼala padhamo adhawuakakomiu hukumuna Taurati alaloi malaaʼekatina, maka ingkomiu inda utaʼatia." \s1 Stefanus Atopekamate \s1 Saul Aumba \sr 7:54-60; 8:1a \p \v 54 Wakutuuna manga majilisina Mahakama Agama sumai arango Stefanus apogau mboo sumai, manga incia amapii incana tee apakiri-kiri ngincina roonamo aʼamara mpuu. \v 55 Maka o Stefanus ikuasaina Rohina Aulataʼala sumai apotingara i laiana tee akamata kamuliangina Aulataʼala tee Isa akakaro i weta kaanana Aulataʼala. \v 56 Kasiimpo incia apogau, "Kamatea, iaku kukamata laiana atobungkale tee o Anana Maanusia akakaro i weta kaanana Aulataʼala." \v 57 Maka manga majilisina Mahakama Agama sumai akakee-kee apoose atutubhi talingana, kasiimpo alausaka alibua. \v 58 Manga incia asoro Stefanus apalimbaia i sambalina kota, kasiimpo atudhaakea bhatu. Bhari-bharia momembalina sakusiina kajadia incia sumai abungkalea tee adhika jubana i aena samia anaana mangura mokosaroakana Saul. \v 59 Wakutuuna o Stefanus tangasaana atudhaakea bhatu, Stefanus agoramo i Kawasana Opu, "E Isa, e Opuku, tarimaia o rohiku." \v 60 Stefanus asuju, kasiimpo agora tee suara makaa, "E Opuku, bholi upatanggoakea o dosa incia sii to manga incia." Sapadhana apogau mboo sumai, incia amatemo. \c 8 \p \v 1a Saul uka asatuju o Stefanus atopekamate. \s1 Kasikisaa to Jamaʼa i Yerusalem \sr 8:1b-3 \p \v 1b I eo incia sumai miana Yahudi apepuumo asikisaa manga jamaʼa i Yerusalem, sabutuna bhari-bharia manga incia sumai apogaa-gaamo i saangua lipu Yudea tee Samaria. Soomo manga rasulu momboorena i Yerusalem. \v 2 Dhaangia pia mia mosaalihi mokoburuna maeatina Stefanus tee atangisia mpuu. \v 3 \x - \xo 8:3 \xo*\xt Tul. 22:4-5; 26:9-11.\xt*\x*Maka o Saul apepuumo aʼusaha apabinasa manga jamaʼa sumai. Incia apesuaiki saasaangu bhanuana manga mia kasiimpo asoro tee apalimba manga umane tee bhawine i sambali, kasiimpo apapesuaia i nuncana katorongku. \s1 Filipus Apakawaaka Lele Malape i Samaria \sr 8:4-25 \p \v 4 Manga mia mopogaa-gaa sumai alingka minaaka i saangu tampa alingka i tampa mosagaanana apoose apakawaaka Lele Malape. \v 5 Filipus asapo tee arope i saangu kota i Samaria tee apakawaaka lele to manga mia iwe sumai ande o Al Masi Raja mopasalaamati ijanjiakana Aulataʼala. \v 6 Wakutuuna manga mia bhari sumai arango opea ipakawaakana Filipus tee akamata bhari-bharia giu inda momentela ipadhaangiana, bhari-bharia manga incia aperangoia tee mpuu-mpuuna incana opea ipakoleleakana sumai. \v 7 Filipus abhari apadhencu rohi madhaki minaaka i miana Samaria tee apake sarona Isa. Sabutuna o rohi madhaki sumai alimba apoose akakee-kee tee suara makaa. Abhari uka o mia makempa tee mia morempa ipauntona kapiina. \v 8 Jadi manga mia i kota incia sumai akaunde-unde mpuu. \p \v 9 I kota incia sumai dhaangia samia umane mokosaroakana Simon. Amangengemo apewau miana Samaria aposamente akamata opea ipewauna tee ilimuu maetana. Incia aʼakui karona o mia inda momentela. \v 10 Bhari-bharia mia i kota sumai aperangoia mpuu opea ipogauakana. Manga incia apogau, "Mia incia sii satotuuna o kuasa minaaka i Aulataʼala isarongiaka o Kuasa Maoge." \v 11 Manga incia aperangoia mpuu roonamo amangengemo o Simon apewau manga hali imenteakana manga incia tee kakaana ilimuuna. \v 12 Maka saparacaeana tee opea mopadhana ipakoleleakana Filipus, siitumo Lele Malape pokaiana tee Pamarintana Aulataʼala tee sarona Isa Al Masi, sabutuna i wakutuu incia sumai uka manga incia atopapebhaho, malape umane atawa o bhawine. \v 13 Garaaka o Simon aose uka aparacaea, tee sapadhana atopapebhaho, incia alausaka aose Filipus. Incia amente akamata manga tanda inda momentela tee manga muuzizati ipewauna Filipus. \p \v 14 Wakutuuna manga rasulu i Yerusalem arango ande manga miana Samaria padhamo atarima firimanina Aulataʼala, manga incia alambokomo Petrus tee Yahya i manga miana Samaria sumai. \v 15 Sakawana iwe sumai, rua miaia rasulu sumai adoʼamo i Aulataʼala mamudhaakana manga miana Samaria sumai atarima Rohina Aulataʼala uka, \v 16 roonamo i wakutuu incia sumai indapo dhaangia moomini samia minaaka i tanga-tangana manga incia motarimana Rohina Aulataʼala, maka manga incia tangkanamo atopapebhaho i nuncana sarona Isa Oputa Momalanga. \v 17 Jadi wakutuuna Petrus tee Yahya adhika limana i bhawona bhaana manga incia, i wakutuu incia sumaimo miana Samaria siimpo atarima Rohina Aulataʼala. \v 18 Kasiimpo wakutuuna Simon akamata manga rasulu adhika limana i bhawona bhaana manga incia tee o Rohina Aulataʼala adhawuakea to manga incia, sabutuna o Simon atapakiaakea doina to rua mia rasulu sumai. \v 19 Incia apogau, "Dhawuakaaku uka tee iaku o kuasa incia itu, mamudhaakana ande kudhika limaku i bhawona mia, mia idhikaakaku limaku sumai bheatarima Rohina Aulataʼala uka." \v 20 Maka o Petrus apogau, "Abinasamo o doimu apobhawa tee karomu, roonamo ingkoo uabhia ande o kuasana Aulataʼala sumai amembali atoali tee doi! \v 21 Ingkoo inda tee hakumu i nuncana parakara incia sii, roonamo ngangarandamu inda amakate i aroana Aulataʼala. \v 22 Utobamo minaaka i kadhakimu sii tee udoʼamo i Kawasana Opu mamudhaakana ande amembali Incia aʼamponia o fikirimu momadhakina sumai. \v 23 Roonamo kukamatea i nuncana ngangarandamu dhaangia tee giu momapaʼi mboomo piu tee utobhoke amatangka tee kadhaki." \v 24 Simon alawani, "Doʼaakaakumo i Kawasana Opu mamudhaakana bhari-bharia ipogauakamiu sumai inda amembali i karoku." \p \v 25 Sapadhana o Petrus tee Yahya adhawu kasakusii tee apakoleleaka Firimanina Kawasana Opu, manga incia ambuli i Yerusalem. I wakutuuna lingkaana ambuli sumai manga incia alaloi bhari kampona miana Samaria tee apakoleleaka Lele Malape iwe sumai. \s1 Pagawena Malige minaaka i Etiopia \sr 8:26-40 \p \v 26 Malaaʼekatina Kawasana Opu apogau tee Filipus, "Bhangu tee ulingkamo i weta i salata, i dhala motitingkuluna minaaka i Yerusalem moporopena i Gaza." Dhala incia sumai o dhala momalino. \v 27 Sabutuna o Filipus abhangumo tee alingka. Wakutuu incia sumai dhaangia samia o mia motokabiri\f + \fr 8:27 \fr*\fq motokabiri: \fq*\ft Mia motoʼoperasi mamudhaakana inda amembali akoana.\ft*\f* o pagawena malige minaaka i Etiopia molingkana i Yerusalem to aʼibaadati. Incia satotuuna o pagawe mokokauncuramakana malanga i malige tee o kapalana mokenina bhari-bharia doina Ratu Kandake. \v 28 Wakutuu incia sumai, incia tangasaana i nuncana lingkaana to ambuli i lipuna. Incia auncura i nuncana karetana tee abaca Firimani i nuncana Kitabi Momangkilo ipakawaakana Aulataʼala alaloi Nabii Yesaya. \v 29 Rohina Aulataʼala apogau tee Filipus, "Lingkamo iwe sumai tee upasarimo i kareta sumai." \v 30 Sabutuna abuntulimo o Filipus apasari i kareta sumai. Incia arango mia sumai abaca Firimani i nuncana Kitabi Momangkilo ipakawaakana Aulataʼala alaloi i Nabii Yesaya. Sumaimo o Filipus aabha, "Buaka umaʼanaia o opea ibacamu itu?" \v 31 Mia sumai alawani, "Tuaapa amembali kumaʼanaia ande inda dhaangia o mia moadhariakaaku?" Kasiimpo pagawena malige sumai aemani mamudhaakana Filipus akompa tee auncura tee incia i nuncana karetana. \v 32 Mboo siimo onina aeati ibaca i nuncana Kitabi Momangkilo sumai, \q1 "Incia mboomo dumba motobhawana to atosumbele, \q2 Incia soo atongo mboomo dumba inda mokosuara i wakutuuna o mia agunti buluna. \q1 \v 33 Incia atohina tee atopewau inda aʼadili \q1 tee inda samia uka momembalina mopetulatulaakana o siwuluna, \q2 roonamo inyawana aalea minaaka i alamu." \p \v 34 Kasiimpo pogauna pagawena malige sumai i Filipus, "Kuemani mpuu upaumbaakaaku incema ipogauakana nabii sumai? Apogauaka karona samia atawa apogauaka mia mosagaanana?" \v 35 Sabutuna o Filipus apepuumo apogau, tee apake aeati incia sumai minaaka i Kitabi Momangkilo to bhaa-bhaana abhoasaka pogauna, incia apakoleleakea Lele Malape minaaka i Isa to pagawena malige sumai. \v 36 Tangasaana i nuncana lingkaana, manga incia akawamo i saangu tampa modhaangiana uwena. Sumaimo apogaumo o pagawena malige sumai, "Kamatea, iwe sii dhaangia tee uwe! Buaka dhaangia mojoli-joliaku ande upapebhahoaku?" \v 37 \f + \fr 8:37 \fr*\ft Manga kitabina Injili momangengena mpuu inda tee aeati 37 incia sii.\ft*\f*[Filipus alawani, "Ande uparacaea, amembali." \p Lawanina pagawena malige sumai, "Iaku kuparacaea ande o Isa Al Masi o Ana moumbana minaaka i Aulataʼala."] \v 38 Kasiimpo atumpumea o karetana aunto. Filipus tee pagawena malige sumai asapo i nuncana uwe, tee o Filipus apapebhahomea. \v 39 Salimbana manga incia minaaka i nuncana uwe, saanampuu o Filipus ailamo tee aalamea Rohina Kawasana Opu. Pagawena malige sumai indamo akamata Filipus, kasiimpo apalausaka lingkaana tee akaunde-unde mpuu. \v 40 Maka garaaka o Filipus akawamo i Asdod. Incia adhala i lipu incia sumai apoose apakawaaka Lele Malape i bhari-bharia kota sakawana i Kaisarea. \c 9 \s1 Saul Atoba \sr 9:1-19a \r (Tul. 22:6-16; 26:12-18) \p \v 1 \x - \xo 9:1-19a \xo*\xt Tul. 23:3-16; 26:9-18.\xt*\x*Maka o Saul dhaangiapo atorosu apahanda tee gauna apekamate manga murina Isa Oputa Momalanga. Incia alingka apoaro tee Kapalana Imamu Maoge \v 2 tee aemani manga sura kuasa to abhawea i manga kapalana bhari-bharia tampana ibaadatina miana Yahudi i kota Damsyik, mamudhaakana ande apotibhaaka mia iwe sumai malape umane atawa o bhawine moosena Dhalana Kawasana Opu, sumaimo incia amembali arakoa tee abhawea i Yerusalem. \p \v 3 I nuncana lingkaana i kota Damsyik, wakutuuna amakasumo tee kota sumai, saanampuu dhaangia tee cahea mokokila minaaka i laiana asalibumbua. \v 4 Incia atobhata i tana kasiimpo arango suara mopogauna tee incia, "Saul, Saul, pokia ingkoo usikisaaku?" \v 5 Saul alawani, "Incema ingkoo sii, Opu?" Suara sumai apogau, "Iakumo o Isa isikisaamu. \v 6 Maka sii-sii ubhangumo tee upesuamo i nuncana kota. Iwe sumai bheapaumbaakako opea to ipewaumu." \v 7 Manga mia mopoosena tee Saul soo akakaro iwe sumai tee inda apogauaka opeopeapo uka. Manga incia arangoa o suara sumai, maka inda tee ikamatana. \v 8 Kasiimpomo Saul uka abhangu akakaro tee moomini o matana abungkalea, maka inda tee ikamatana uka. Kasiimpo o Saul atondaia manga sampoosena sumai tee abhawea i kota Damsyik. \v 9 Talu eo kangengena incia inda amembali apokamata, tee kangenge incia sumai uka incia inda akande tee inda asumpu. \p \v 10 I Damsyik dhaangia samia o muri mokosaroakana Ananias. Alaloi saangu pokamata, Kawasana Opu afirimani i incia, "Ananias!" Ananias alawani, "Umbe, Kawasana Opu!" \v 11 Firimanina Kawasana Opu to incia, "Bhangumo tee ulingkamo sii-sii i bhanuana Yuda i Dhala Makate. Peeloa iwe sumai o mia mominaakana i Tarsus mokosaroakana Saul. Incia tangasaana adoʼa \v 12 tee i nuncana saangu pokamata, incia akamata samia mokosaroakana Ananias aumbatia tee adhikaakea limana i bhawona mamudhaakana incia amembali apokamata pendua." \v 13 Ananias alawani, "E Kawasana Opu, abharimo irangoku to mia incia sii. Abhari mpuu o giu madhaki ipewauna to manga miamu mosaalihi i Yerusalem. \v 14 Iwe sii uka incia apokawaaka kuasa minaaka i manga imamu maoge to arako bhari-bharia mia moparacaeana tee Ingkoo." \v 15 Maka o Kawasana Opu afirimani i Ananias, "Lingkamo, roonamo incia satotuuna o mia ipiliku to apakoleleaka saroku i manga mia inda mopesuana miana Yahudi, i manga raja, tee i manga miana Israel. \v 16 Iaku bhekususuakea tapanamo kabhari o kanarakaa bheinamisina naile itu roonamo saroku." \v 17 Sabutuna o Ananias uka alingka. Kasiimpo apesua i nuncana bhanua incia sumai tee adhika limana i bhawona Saul. Ananias apogau, "E witinaiku Saul, iaku atumpuaku Isa Oputa Momalanga, mopadhana mopatiumbana karona to ingkoo i tangana dhala wakutuuna tangasaana uporope i lipu incia sii. Incia atumpuaku kuumba iwe sii mamudhaakana upokamata pendua tee mamudhaakana Rohina Aulataʼala akuasaiko." \v 18 Wakutuuna incia sumai uka dhaangia saangu giu mboomo onana ikane atorambasaka minaaka i matana Saul, sabutuna incia amembalimo apokamata pendua. Saul abhangu kasiimpo atopapebhaho. \v 19a Sapadhana akande ambulimo pendua o kakaana. \s1 Saul Ahotubaa i Damsyik \sr 9:19b-22 \p \v 19b Saul amboore i Damsyik apobhawa tee manga murina Isa modhaangiana iwe sumai kangengena pia eo. \v 20 Incia alausaka alingka i manga tampana ibaadatina miana Yahudi tee apakoleleakea ande o Isa satotuuna o Anana Aulataʼala. \v 21 Bhari-bharia mia morangoa amente. Manga mia sumai apogau, "Atotuumo incia o mia mopabinasana bhari-bharia mia moparacaeana tee Isa i Yerusalem? Tee atotuumo incia aumba iwe sii to ahaejati arako tee apapoaroa manga incia i manga imamu maoge?" \v 22 Maka o Saul sahandana amaoge o kuasana. Bhari-bharia miana Yahudi momboorena i Damsyik abingu mpuu tee inda amembali alawani wakutuuna incia adhawuaka manga bukutii ande o Isa satotuuna o Al Masi. \s1 Manga Miana Yahudi Aʼusaha Apekamate Saul \sr 9:23-25 \p \v 23 \x - \xo 9:23-25 \xo*\xt 2Kor. 11:32-33. \xt*\x*Pia eo sapadhana incia sumai, manga miana Yahudi apomufakati to apekamate Saul, \v 24 maka incia amataua ipomufakatiakana manga incia sumai. Eo tee malo manga miana Israel ajagani bhari-bharia bhambana lawana kota mamudhaakana amembali apekamatea. \v 25 Maka i saangu malo, Saul aalea manga murina tee apasapoakea saangu langka alaloi saangu bhalo i rindina kota. \s1 Saul i Yerusalem \sr 9:26-31 \p \v 26 Saul alingka i Yerusalem tee iwe sumai incia aʼusaha to aporomu tee manga murina Isa, maka manga incia bhari-bharia amaeka tee Saul rampaakanamo inda aparacaea ande incia amembalimo murina Isa. \v 27 Maka o Barnabas motarimaia, kasiimpo abhawea i manga rasulu. Barnabas apetulatulaakea i manga incia tuaapa o Saul i wakutuuna lingkaana i Damsyik akamata Oputa Momalanga tee tuaapa Oputa Momalanga sumai apogau tee incia. Barnabas uka apetulatulaakea tuaapa o kabaranina Saul wakutuuna aadhari apake sarona Isa i Damsyik. \v 28 Sabutuna o Saul amboore tee manga incia i Yerusalem, iwe sumai o Saul tee kabaranina atiingi i kota sumai tee aadhari apake sarona Isa Oputa Momalanga. \v 29 Incia uka apotagali tee manga miana Yahudi mopogauna pogau Yunani, tee manga incia ahaejati to apekamatea. \v 30 Wakutuuna o giu incia sumai arangoa manga witinai moparacaeana tee Isa, manga incia abhawa Saul i Kaisarea kasiimpo alambokoa i kota Tarsus. \p \v 31 Wakutuu incia sumai, i saangua Yudea, Galilea, tee Samaria o kadhaangiana manga jamaʼa amembalimo aʼamani tee o Rohina Aulataʼala atulungi manga incia. Manga jamaʼa sumai amaeka i Kawasana Opu, sabutuna manga incia ahanda o kakaana tee sahandana ajulu o kabharina. \s1 Petrus Apaunto Kapiina Eneas \sr 9:32-35 \p \v 32 Saangu wakutuu, Petrus alingka i bhari-bharia tampa to aleongi manga mia moparacaeana tee Isa, incia uka asii i tampana uumati moparacaeana tee Oputa Momalanga momboorena i Lida. \v 33 Iwe sumai incia apokawa tee samia umane mokosaroakana Eneas, tee walu taomo o kangengena apotidhole i kolemana roonamo arempa. \v 34 Petrus apogau, "E Eneas, Isa Al Masi mopauntona kapiimu. Bhangumo tee uposintuwua o kolemamu!" Wakutuu incia sumai uka o Eneas alausaka abhangu. \v 35 Bhari-bharia mia momboorena i Lida tee Saron akamata Eneas, kasiimpomo manga incia ambuli aparacaea tee Kawasana Opu. \s1 Petrus Apadhadhi Dorkas minaaka i Mate \sr 9:36-43 \p \v 36 I kota Yope dhaangia samia o murina bhawine mokosaroakana Tabita, i nuncana pogau Yunani atosarongiaka Dorkas. Bhawine incia sumai abhari mpuu apewau kalape tee abhari adhawu sadakaa i mia misikini. \v 37 Wakutuu incia sumai o Dorkas amapii kasiimpo amate. Sapadhana o maeatina atobhaho, maeatina atodhika i kamara i bhawo. \v 38 Kota Yope apomakasu tee kota Lida. Jadi wakutuuna manga murina Isa i Yope arangoa ande o Petrus adhaangia i Lida, manga incia alamboko rua mia umane alingka i Lida to aemani i Petrus mamudhaakana incia amadhei aumba i Yope. \v 39 Sumaimo o Petrus amakanumo tee aose mia rua miana ilambokona to incia sumai. Sakawana iwe sumai, Petrus abhawea i kamara i bhawo. Bhari-bharia iaiaro modhaangiana iwe sumai aumba alibua apoose atangi, tee asusuakea manga bhaju tee manga pakea ikarajaana Dorkas wakutuuna dhaangiapo adhadhi. \v 40 Manga incia bhari-bharia atumpua Petrus alimba minaaka i kamara sumai, kasiimpo Petrus asuju tee adoʼa. Sapadhana sumai incia apoili i maeati sumai tee apogau, "E Tabita, bhangumo!" Saanampuu o bhawine sumai apombulamo i wakutuuna akamata Petrus, incia abhangumo kasiimpo auncura. \v 41 Petrus apaulu limana tee atulungi bhawine sumai akakaro. Kasiimpo Petrus akemba manga mia mosaalihi tee manga iaiaro modhaangiana iwe sumai tee asusuakea i manga incia ande o Dorkas adhadhimo pendua. \v 42 Kajadia incia sumai atoresa i saangua kota Yope. Sabutuna abharimo moparacaeana tee Oputa Momalanga. \v 43 Sapadhana incia sumai, dhaangia pia eo o kangengena Petrus amboore i Yope, i bhanuana samia pande karajaana kulina binata mokosaroakana Simon.\f + \fr 9:43 \fr*\fq pande karajaana kulina binata: \fq*\ft Mia mopasiapuakana kulina binata tee awaranaaia o kulina sumai mamudhaakana atara to pakea, sandali, atawa o tasi.\ft*\f* \c 10 \s1 Petrus tee Kornelius \sr 10:1-33 \p \v 1 I kota Kaisarea dhaangia samia mokosaroakana Kornelius, samia kapitana Roma to mokapalaina saangu batalion tantara isarongiaka "Batalion Italia." \v 2 Incia satotuuna samia suludadu mosaalihi tee bhari-bharia miana bhanuana amaeka tee Aulataʼala. Incia uka abhari adhawu sadakaa i miana Yahudi momisikini tee sadia adoʼa i Aulataʼala. \v 3 Saangu wakutuu kera-kera rambi talu mata konowia, incia apotibhaaka saangu pokamata. I nuncana pokamatana sumai, incia atinda mpuu akamata malaaʼekatina Aulataʼala aumba apokawaakea tee apogau, "Kornelius!" \v 4 Tee kaekana incia atonto malaaʼekati sumai tee apogau, "Tuaapa Opu?" Malaaʼekati sumai apogau, "Manga doʼamu tee sadakaamu i mia momisikini atarimaia Aulataʼala tee Incia audhaniko. \v 5 Sii-sii tumpumo mia alingka i Yope to akemba mia mokosaroakana Simon, isarongiaka uka Petrus. \v 6 Incia amboore i bhanuana mia mokosarona Simon, samia pande karajaana kulina binata. Bhanuana i bhiwina tawo." \v 7 Salingkana malaaʼekati mopogauna tee incia sumai, Kornelius akembamo rua mia bhatuana tee samia suludaduna mosaalihi, siitumo suludaduna karona mopobhawana torosu tee incia. \v 8 Kornelius apetulatulaakea bhari-bharia to manga incia, kasiimpo atumpua alingka i Yope. \p \v 9 Samainawana, wakutuuna talu miaia o mia ilambokona sumai dhaangiapo i dhala tee amakasumo tee kota sumai, kera-kera rambi sapulu rua mata pontanga eo, Petrus akompamo i bhawona bhanua to adoʼa. \v 10 Kasiimpo incia anamisi kaara tee gauna akande. Tangasaana o mia apasiapuaka kinande, saanampuu incia apotibhaakamo saangu pokamata mboomo i nuncana pongipi. \v 11 Incia akamata laiana atobungkale, kasiimpo dhaangia satumpo kae momaewa akaloe-loe i pataangua tapana tee apasapoa i tana. \v 12 I nuncana kae sumai adhaangia tee abhari mpuu giuna binata pata mbaliana aena, binata mopondele, tee manga manu-manu. \v 13 Kasiimpo atorangomo suara mopogauna, "Petrus, bhangumo! Sumbelemea tee ukandemea!" \v 14 Maka o Petrus apogau, "Kumendeu Kawasana Opu. Saʼumurua dhadhiku, indapo uka kukande o kinande moharamu tee monaajisi." \v 15 Suara sumai apendua uka apogau, "Opea ihalalaakana Aulataʼala bholi uharamuakea." \v 16 Suara incia sumai apendua uka atorango sakawana talu mpearo, kasiimpo kae sumai alausaka atoangka i laiana. \p \v 17 Petrus apekaabha-abha i nuncana ngangarandana opea o maʼanana pokamatana sumai. Wakutuu incia sumai o mia talu miana ilambokona Kornelius to apeelo bhanuana Simon, akabhale-bhalemo i aroana bhambana lawana bhanua sumai. \v 18 Manga incia akemba mia tee aabha, "Dhaangia o mia mokosaroakana Simon momboorena iwe sumai?" \p \v 19 Wakutuuna Petrus dhaangiapo atorotorosu aʼusaha to amatauaka opea o maʼanana pokamatana sumai, Rohina Aulataʼala apogau tee incia, "Dhaangia talu mia mopeeloko. \v 20 Makanumo tee usapomo. Lingkamo upobhawa tee manga incia, bholi umeri roonamo Iaku motumpua aumba iwe sii." \v 21 Sabutuna o Petrus asapomo to apokawaaka mia talu miana sumai tee apogau, "Iakumo ipeelomiu. Opea o haejatimiu uumba iwe sii?" \v 22 Manga incia alawani, "Kornelius, samia kapitana Roma, mia momakatena incana tee amaeka tee Aulataʼala, tee ahoromatia bhari-bharia miana Yahudi. Incia atumpua malaaʼekatina Aulataʼala to taumba takembako to uumba i bhanuana mamudhaakana aperangoi opea ipogauakamu." \v 23 Sumaimo o Petrus akemba manga mia ilambokona Kornelius sumai apesua tee apomalo iwe sumai. Samainawana o Petrus abhangumo tee alingka apobhawa tee manga mia incia sumai. Dhaangia uka pia mia moparacaeana tee Isa mominaakana i Yope moosena manga incia. \p \v 24 Saeo sapadhana incia sumai manga incia akawamo i Kota Kaisarea. Tee manga incia aantagia Kornelius, bhari-bharia witinai tee musiraha momakasuna uka akembaia to aporomusaka i bhanuana. \v 25 Wakutuuna Petrus siimpo aumba i nuncana bhanua sumai, Kornelius apepagoa tee asuju i aroana. \v 26 Maka o Petrus apakakaroa tee apogau, "Kakaromo, iaku sii tangkanamo maanusia." \v 27 Tangaasana apogau tee Kornelius, Petrus apesua tee apokawaaka mia bhari moporomusakana iwe sumai. \v 28 Petrus apogau, "Ingkomiu umataua karomiu ande o miana Yahudi aharamu aposabhangka atawa aleongi bhanuana mia inda motolentuna miana Yahudi. Maka o Aulataʼala padhamo asusuakaaku ande inda kumembali kusarongi mia akaafiri atawa anaajisi. \v 29 Rampaakanamo sumai, wakutuuna kutokemba iwe sii, iaku inda kupealai. Sii-sii iaku kuabha tee ingkoo, opea o haejatimu to ukembaaku?" \p \v 30 Kornelius alawani, "Pata eo molapana, i wakutuu mopokanana mboomo sii-sii, siitumo rambi talu mata konowia, iaku tangasaana kudoʼa i bhanua. Saanampuu dhaangia o mia mokabhale-bhalena i aroaku. Mia sumai apake bhaju mokakila-kila, \v 31 kasiimpo apogau, 'Kornelius, doʼamu arangomea tee o sadakaamu audhania Aulataʼala. \v 32 Sababuna sumai, utumpumo mia alingka i Yope to akemba Simon. Incia tangasaana abutu i bhanuana Simon samia pande karajaana kulina binata. Bhanuana i bhiwina tawo.' \v 33 Sabutuna kulausakamo kulamboko mia to mokembako, tee ingkoo uumba tee ngangaranda momasanaa. Sii-sii bhari-bharikami dhaangiamo iwe sii i aroana Aulataʼala, mamudhaakana taperangoi bhari-bharia iparintaakana Kawasana Opu to ingkoo tee upakawaakea to ingkami." \s1 Manga Mia Inda Mopesuana i Miana Yahudi Arango Lele Malape \sr 10:34-43 \p \v 34 Kasiimpo Petrus apepuumo apogau, "Sii-sii kutotuu-totuu kumataua, ande o Aulataʼala inda apaposala-sala mia. \v 35 Minaaka i lipu iapaipo, ande amaeka tee Aulataʼala tee akarajaa giu mobanara, Aulataʼala dhaanamo atarimaia. \v 36 Siimo o firimani ipakawaakana Aulataʼala to miana Israel, siitumo o firimani mopakoleleakana dhadhi pomalape tee Aulataʼala minaaka i Isa Al Masi Oputa Momalanga to bhari-bharia mia. \v 37 Ingkomiu umataua bhari-bharia momembalina i saangua tana Yudea (lipuna miana Israel), pepuu minaaka i Galilea sapadhana papebhahoa ipakoleleakana Nabii Yahya. \v 38 Ingkomiu uka umataua ande o Aulataʼala padhamo apili Isa miana Nazaret sumai, mopadhana iangkana Aulataʼala tee adhawuakea Rohina Aulataʼala tee kuasana. Tee ingkomiu umataua ande o Isa sumai alingka apekatii-tii iapai-iapai to apewau giu momalape tee apaunto kapiina bhari-bharia mia ikuasaina Ibilisi, roonamo Aulataʼala apobhawa tee Incia. \v 39 Ingkamimo o sakusii minaaka i bhari-bharia giu ipewauna i tana Yudea tee i Yerusalem. Manga inciamo mopekamatena Isa tee itoloeakana i kau salib. \v 40 Maka o Aulataʼala apadhadhia pendua talu eo sapadhana sumai, tee aundaakea o Isa apatiumba karona, \v 41 mencuana to bhari-bharia mia, maka tangkanamo to ingkami, manga sakusii mopadhana moporikanana ipilina Aulataʼala, siitumo ingkami mokandena tee mosumpuna mopobhawa tee Incia sabhanguna minaaka i mate. \v 42 Incia manga parintaaka to tapakoleleakea i bhari-bharia mia, tee tasakusiiakea ande Incia mopadhana iangkana Aulataʼala to amembali haakimu to bhari-bharia mia, malape o mia modhadhi atawa o mia momate. \v 43 Bhari-bharia nabii asakusiiakea, manga incia apogau, "Bhari-bharia mia moparacaeana tee Al Masi bheatoʼamponi o dosana alaloi sarona." \s1 Manga Mia Inda Motolentuna Miana Yahudi Apotibhaaka Rohina Aulataʼala \sr 10:44-48 \p \v 44 Wakutuuna o Petrus tangasaana apogau, Rohina Aulataʼala asapo tee akuasai bhari-bharia mia morangona firimani sumai. \v 45 Bhari-bharia mia mominaakana i rombongana mia mototandaki,\f + \fr 10:45 \fr*\fq rombongana mia mototandaki: \fq*\ft Sarona mosagaanana to manga miana Yahudi atawa mopesuana i agama Yahudi.\ft*\f* siitumo moparacaeana tee Isa moumbana mopobhawana tee Petrus i bhanuana Kornelius amente akamata Aulataʼala adhawuaka Rohina to manga mia mominaakana i lipu mosagaanana uka, \v 46 roonamo manga incia arango manga mia sumai apogau i nuncana pogau inda momentela irahumatina Rohina Aulataʼala tee apuji kaogesana Aulataʼala. Kasiimpo Petrus apogau, \v 47 "Manga mia incia sii padhamo atarima Rohina Aulataʼala apokana tee ingkita. Jadi, dhaangia buaka o mia momembalina mojoli-jolina manga incia to atopapebhaho tee uwe?" \v 48 Kasiimpo Petrus atumpu manga incia to apapebhahoa to tandana ande manga incia amembalimo mia moosena Isa Al Masi. Kasiimpo manga incia aemani tee Petrus, "Ande amembali, umboorepo iwe sii pia eopo uka." \c 11 \s1 Petrus Atanggojawapuaka Papebhahoana Kornelius i Jamaʼa i Yerusalem \sr 11:1-18 \p \v 1 Manga rasulu tee manga witinai modhaangiana i saangua Yudea arangoa ande manga mia inda motolentuna miana Yahudi uka padhamo atarima firimanina Aulataʼala. \p \v 2 Jadi wakutuuna Petrus akawa i Yerusalem, manga miana Yahudi moparacaeana tee Isa tee mokeniakana tuturana tandaki aposala maʼana tee Petrus. \v 3 Manga incia apogau, "Ingkoo uumba i bhanuana manga mia inda mototandaki,\f + \fr 11:3 \fr*\fq manga mia inda mototandaki: \fq*\ft Miana Yahudi asarongiaka manga mia inda motolentuna miana Yahudi tee saro incia sumai.\ft*\f* tee uka ukande tee manga incia!" \v 4 Maka o Petrus apetulatulaakea bhari-bharia pepuu minaaka i auwalina. Petrus apogau, \v 5 "Iaku tangasaana kudoʼa i Yope, saanampuu asalibumbuakumo kuasana Aulataʼala, kupotibhaaka pokamata. Iaku kukamata saangu giu mboomo kae maewa motoloe i pataangua tapana atopasapo minaaka i laiana pasi-pasi i aroaku. \v 6 Iaku kutilikia pekalape, kasiimpo kukamatea i nuncana dhaangia tee abhari mpuu giuna binata pata mbaliana aena, manga binata maila, binata mopondele, tee manga manu-manu. \v 7 Kasiimpo kurango suara mopogauna tee iaku, "E Petrus, bhangumo! Sumbelemea tee ukandemea!' \v 8 Maka iaku kulawani, 'Inda, Kawasana Opu, roonamo giu moharamu atawa o giu monaajisi indapo dhaangia mopesuana i nuncana ngangaku.' \v 9 Maka to rua mpearona o suara sumai apogau pendua minaaka i laiana, 'Opea ihalalaakana Aulataʼala, bholi uharamuakea.' \v 10 Kamondona talu mpearo o suara sumai apogau, kasiimpo bhari-bharia atoangka pendua i laiana. \v 11 Tee i wakutuu incia sumai uka talu miaia o miana Kaisarea ilamboko to iaku akabhale-bhalemo i aroana bhanua ibutungaku. \v 12 Rohina Aulataʼala atumpuaku kulingka kupobhawa tee manga incia tee bholi kumeri. Manga witinaita nama miana uka sumai aoseaku. Wakutuuna ingkami takawa i bhanuana Kornelius, \v 13 incia mangapaumbaaka ande akamata malaaʼekati akabhale-bhale i nuncana bhanuana tee apogau, 'Tumpumo mia alingka i Yope to akemba mia mokosaroakana Simon, isarongiaka uka Petrus. \v 14 Incia bheapaumbaakako lele bheisalaamatiakamu tee bhari-bharia miana bhanuamu.' \v 15 Wakutuuna iaku siimpo kupepuu kupogau, Rohina Aulataʼala asapomo tee akuasai manga incia, apokana mboomo mopadhana momembalina tee ingkita i piamo itu. \v 16 \x - \xo 11:16 \xo*\xt Tul. 1:5. \xt*\x*Sabutuna kutoudhanimo tee pogauna Isa Oputa Momalanga wakutuuna Incia apogau, 'Yahya apapebhaho mia tee uwe, maka ingkomiu bheapapebhahokomiu tee Rohina Aulataʼala.' \v 17 Jadi ande o Aulataʼala adhawuaka to manga incia o giu mopokana mboomo idhawuakana to ingkita moparacaeana Isa Al Masi o Oputa Momalanga, incema buaka iaku sii mbakana amembali kujoli-joli Aulataʼala?" \v 18 Sapadhana arango giu incia sumai, manga incia indamo apogauaka opeopea uka. Kasiimpo manga incia amuliangi Aulataʼala tee apogau, "Jadi o Aulataʼala adhawuaka uka kalalesa to manga mia inda motolentuna miana Yahudi to atoba mamudhaakana apotibhaaka dhadhi saʼumurua mopokanana tee ingkita." \s1 Barnabas tee Saul Alingka i Antiokhia \sr 11:19-30 \p \v 19 \x - \xo 11:19 \xo*\xt Tul. 8:1-4. \xt*\x*Wakutuu incia sumai manga mia moparacaeana tee Isa apogaa-gaamo roonamo dhaangia tee kanarakaana sapadhana Stefanus atopekamate. Manga incia apogaa-gaa sakawana i Fenisia, Siprus, tee Antiokhia, maka manga incia apakoleleaka firimanina Aulataʼala tangkanamo to manga miana Yahudi. \v 20 Maka, minaaka i tanga-tangana manga incia dhaangia manga umane mominaakana i Siprus tee Kirene. Manga mia incia sii uka alingka i Antiokhia tee apakawaaka Lele Malapena Isa Oputa Momalanga i mia inda mokoʼagamana Yahudi uka. \v 21 Aulataʼala adhawuaka kuasana to manga incia, sabutuna wakutuuna manga incia apogau abhari mpuu o mia moparacaeana tee Isa Oputa Momalanga, tee manga incia aosea tee apasaraakaakea o karona i Kawasana Opu. \p \v 22 Lele incia sumai arangoa jamaʼa modhaangiana i Yerusalem. Sabutuna manga incia alamboko Barnabas i Antiokhia. \v 23 Sakawana iwe sumai tee akamata rahumatina Aulataʼala i mia modhaangiana i tampa incia sumai, aundemo o Barnabas. Barnabas apekaoge incana manga incia\f + \fr 11:23 \fr*\fq Barnabas apekaoge incana manga incia: \fq*\ft Maʼanana Barnabas sumai "pande hiburu." (Kamata \ft*\xt 4:36).\xt* \f* bhari-bharia mamudhaakana sadhaadhaa aose Oputa Isa tee mpuu-mpuuna incana. \v 24 Roonamo Barnabas o mia momalape, mobukeakana Rohina Aulataʼala tee iimani, sabutuna abhari mpuu o mia moumbana i Oputa Momalanga. \v 25 Kasiimpo, Barnabas alingka i Tarsus to apeelo Saul. \v 26 Sapokawana tee Saul, abhawamea i Antiokhia. Satao kangengena manga incia amboore apobhawa tee jamaʼa i iwe sumai tee aadhari mia bhari. I Antiokhiamo sumai bhaa-bhaana manga mia moosena Isa Al Masi atosarongi Karasiteni.\f + \fr 11:26 \fr*\fq Karasiteni: \fq*\ft Saro incia sii akomaʼana "moosena Isa Al Masi" i nuncana pogau Yunani roonamo Karasiteni aalea minaaka i sarona "Kristus" mokomaʼanana "Al Masi" i nuncana pogau Yunani.\ft*\f* \p \v 27 Wakutuu incia sumai, dhaangia pia mia o nabii mominaakana i Yerusalem aumba i Antiokhia. \v 28 \x - \xo 11:28 \xo*\xt Tul. 21:10. \xt*\x*Dhaangia samia minaaka i manga incia sumai mokosaroakana Agabus akakaro, tee kuasana Rohina Aulataʼala incia apogau ande dhaangia tee kasukarana kaara maoge bheanamisia saangua dunia. (Giu incia sumai atotuu amembali i zamanina pamarintana Klaudius.) \v 29 Sabutuna manga moosena Isa Oputa Momalanga apomambotu to arombusaka sumbanga mboomo ikapoina samia-samia tee alambokoakea to manga witinai momboorena i Yudea. \v 30 Manga incia uka arombusaka sumbanga sumai, kasiimpo alambokoakea i manga kapalana jamaʼa alaloi Barnabas tee Saul. \c 12 \s1 Yakub Amate \s Petrus Apabebasia minaaka i Katorongku \sr 12:1-19 \p \v 1 Wakutuu incia sumai o Raja Herodes apepuumo atumpu mia to arako pia mia minaaka i jamaʼa to asikisaaia. \v 2 Herodes atumpu suludaduna to apekamate Yakub witinaina Yahya\f + \fr 12:2 \fr*\fq Yahya: \fq*\ft Incia tee witinaina Yakub manga incia rua mia murina o Isa minaaka i sapulu rua murina tee rua miaia apesua i talu mia muri momakasuna tee Isa (Petrus, Yakub, tee Yahya). Incia mencuana Yahya mopapebhahona mia atawa Yahya Markus. \ft*\f* tee hancu. \v 3 Wakutuuna akamatea ande o giu incia sumai amasanaakea incana miana Yahudi, sabutuna o Petrus atorako uka. Wakutuu incia sumai eona raraeana Roti Inda Mokoragi.\f + \fr 12:3 \fr*\ft Raraea Roti Inda Mokoragi araraeaakea uumatina Yahudi samangengena pitu eo i henggana apokana manga incia araraeaakea uka Paska. Manga mia Israel apepalia akande kinande mokoragina atawa adhika ragi i nuncana bhanuana samangengena pitu eo mamudhaakana audhania wakutuu Kawasana Opu apabebasia lipuna Israel minaaka i tana Mesir.\ft*\f* \v 4 \x - \xo 12:4 \xo*\xt Limb. 12:1-27. \xt*\x*Satorakona Petrus, Herodes aparintaakea mamudhaakana o Petrus atopapesua i nuncana katorongku, kasiimpo apasaraakaakea i pata kolompo suludadu tee apali-paliakea ajagania, saasaangu kolompo o kabharina pata mia suludadu. Herodes ahaejati aʼadili Petrus i aroana mia bhari salapana eona raraea Paska. \v 5 Mboomo sumai o Petrus atotaangi i nuncana katorongku. Maka o jamaʼa ampuu-mpuu adoʼaakea i Aulataʼala. \p \v 6 Samalo wakutuuna Petrus indapo aʼadilia Herodes i aroana mia bhari, Petrus akole i tanga-tangana rua mia suludadu tee abhokeakea rua ramba rante. Tee uka i aroana bhambana katorongku sumai dhaangia tee manga suludadu mojagania. \v 7 Saanampuu o malaaʼekatina Kawasana Opu akakaromo i saripina Petrus tee i nuncana katorongku sumai atilaia cahea. Malaaʼekati sumai abhebhemo awaana Petrus tee apabhangua apoose apogau, "Bhangumo pekadhei!" Wakutuu incia sumai o rante i limana Petrus atorambasakamo. \v 8 Sapadhana sumai malaaʼekati apogau tee Petrus, "Pakemea o pakeamu tee ubhokemea o kabhokena kaosumu." Jadi Petrus aose opea ipogauakana malaaʼekati sumai. Kasiimpo apogaumo uka pendua o malaaʼekati sumai, "Pakea o jubamu tee uosemo iaku." \v 9 Sumaimo Petrus aose malaaʼekati sumai alimba minaaka i katorongku. Maka o Petrus inda asadaria ande opea ipewauna malaaʼekati sii atotuu-totuu o kadhaangiana mboo sumai, roonamo aabhia tangkanamo pokamatana. \v 10 Sapadhana alaloi posu jagaa bhaa-bhaana tee alaloi posu jagaa rua anguna, manga incia akawamo i bhambana lawa ase moporopena i kota. Saanampuu o bhamba sumai atobungkaleakamo karona, kasiimpo manga incia alimba. Manga incia alingka akawea i tapana loro, tee saanampuu o malaaʼekati sumai abholimo Petrus. \v 11 Sapadhana sumai o Petrus siimpomo asadaria opea momembalina tee karona, incia apogau, "Sii-sii iaku atotuu-totuu kumataua ande o Kawasana Opu alamboko malaaʼekatina to arambasakaaku minaaka i limana Herodes tee arambasakaaku minaaka i haejati madhakina miana Yahudi." \v 12 Sasadarana tee opea momembalina tee karona, Petrus alingkamo i bhanuana Mariam siitumo inana Yahya isarongiaka uka Markus. Iwe sumai abhari o mia motangasaana moporomusaka tee adoʼa. \v 13 Wakutuuna Petrus abhoku bhambana lawa, samia bhatua bhawine mokosaroakana Rode alingka to abungkale bhamba sumai. \v 14 Wakutuuna bhawine sumai amataua o suarana Petrus, incia akaunde-unde mpuu, sabutuna incia inda abungkale bhamba sumai, maka soo abuntuli pendua apesua i nunca tee apaumbaakea ande o Petrus tangasaana akabhale-bhale i aroana bhamba. \v 15 Pogauna manga incia i bhawine sumai "Ingkoo umagila!" Maka o bhawine sumai sadhaadhaa uka atagali ande o suara irangona sumai atotuu-totuu o suarana Petrus. Manga mia sumai apogau, "Aipo malaaʼekatina itu." \v 16 Maka o Petrus inda aunto-unto uka abhoku bhamba. Wakutuuna manga mia sumai abungkale bhamba tee akamata Petrus, manga incia bhari-bharia amente. \v 17 Petrus adhawu tanda tee limana mamudhaakana manga incia inda amarobho, kasiimpo Petrus apetulatulaakea i manga incia tuaapa o Kawasana Opu apalimbaia minaaka i nuncana katorongku. Kasiimpo Petrus apogau, "Paumbaakea o giu incia sii i Yakub tee manga witinaita mosagaanana." Sapadhana incia sumai o Petrus alimbamo, kasiimpo alingka i tampa mosagaanana. \v 18 Samainawana, manga suludadu mojaganina katorongku sumai aposabingumo tee amaekamo mpuu. Manga incia apoabha-abhakiakamo opea momembalina tee Petrus. \p \v 19 Herodes atumpumo manga suludaduna to apeelo Petrus, maka inda apotibhaakea. Jadi Herodes adhawu parinta mamudhaakana manga suludadu mojaganina katorongku sumai atoparakisaa tee atopekamate. Sapadhana sumai o Herodes abholimo tana Yudea, kasiimpo alingka i Kaisarea tee amangenge uka amboore iwe sumai. \s1 Herodes Amate \sr 12:20-23 \p \v 20 Herodes aʼamara mpuu i miana kota Tirus tee kota Sidon. Rampaakanamo sumai, manga miana kota Tirus tee kota Sidon sii apomufakati to alamboko pia mia to apoaro i Raja Herodes. Manga mia motolamboko sii amembali awuju Blastus, kapalana manga pagawena maligena Herodes, sabutuna o Blastus sii aunda aewaaka manga incia. Kasiimpo manga incia alingka apoaro i Herodes tee aemani to apomalape, roonamo lipuna manga incia aharapu kinande minaaka i lipu ikuasaina Raja Herodes. \v 21 Jadi sakawana eo mopadhana itantuaka, Herodes apakanamo pakea kaogesana, tee auncura i bhawona kauncuramakana, kasiimpo apidato i aroana manga incia. \v 22 Manga mia bhari sumai apujia tee agora, "Sii o suarana dewa, mencuana suarana maanusia!" \v 23 Wakutuu incia sumai uka o Herodes atapea malaaʼekatina Kawasana Opu, roonamo incia inda ahoromati Aulataʼala. Herodes uka akandea ndolati o ngkalu-ngkaluna sabutuna amate. \s1 Barnabas tee Saul Ambulimo \sr 12:24-25 \p \v 24 Maka firimanina Aulataʼala ahandamo atoresa iapai-iapai tee ahandamo abhari o mia motarimaia. \v 25 Sapadhana Barnabas tee Saul apamondo tugasina i Yerusalem, manga incia ambuli pendua i Antiokhia apobhawa tee Yahya isarongiaka uka Markus. \c 13 \s Barnabas tee Saul Apilia tee Alambokoa \sr 13:1-3 \p \v 1 I nuncana jamaʼa i Antiokhia dhaangia pia mia o nabii tee guru, siitumo o Saul, Barnabas, Simeon isarongiaka uka Niger, Lukius miana Kirene, tee Menahen idhambaaka apobhawa-bhawa tee Raja Herodes. \p \v 2 Saangu wakutuu manga incia tangasaana aʼibaadati i Kawasana Opu tee apoasa, Rohina Aulataʼala apogau tee manga incia, "Pilimea o Barnabas tee Saul to karoku, mamudhaakana manga incia akarajaa opea mopadhana itantuakaku to manga incia." \v 3 Sapadhana apoasa tee adoʼa, manga incia adhikamo limana i bhawona bhaana Barnabas tee Saul, kasiimpo arambasakea alingka. \s Saul tee Barnabas i Siprus \sr 13:4-12 \p \v 4 Roonamo parintana Rohina Aulataʼala, Barnabas tee Saul alingka i Seleukia, kasiimpo minaaka iwe sumai abhose i pulo Siprus. \v 5 Sakawana i kota Salamis, manga incia apakoleleakamo firimanina Aulataʼala i tampana ibaadatina miana Yahudi. Yahya Markus\f + \fr 13:5 \fr*\fq Yahya Markus: \fq*\ft Yahya incia sii mencuana nabii mopebhahona mia i zamanina Isa, maka o sabhangkana Petrus (kamata \ft*\xt Tul. 12:12.\xt*). Yahya Markus sii moburina Injili mokosaroakana Lele Malape to Isa Al Masi ipakawaakana Markus.\f* uka apoose tee ahamba manga incia. \p \v 6 Manga incia ambeliki saangua pulo Siprus sumai sakawana i kota Pafos. Iwe sumai manga incia apokawa tee samia Yahudi mokosaroakana Baryesus, samia nabii gau-gau mopakena ilimuu sihiri. \v 7 Incia satotuuna o sabhangkana Sergius Paul o gubernuruna pulo incia sumai. Sergius Paul sii o mia makidha tee o mia moʼaarifu. Incia akemba Barnabas tee Saul roonamo gauna arango firimanina Aulataʼala. \v 8 Maka manga incia ajoli-jolia Baryesus o mia mokoʼilimuu sihirina sumai; Baryesus sii atosarongi uka Elimas i nuncana pogau Yunani. Incia aʼusaha tuaapa o carana mamudhaakana o gubernuru sumai inda aparacaea tee Isa Oputa Momalanga. \v 9 Saul isarongiaka uka Paul sii akuasaia Rohina Aulataʼala. Incia atonto Elimas \v 10 tee apogau, "E anana Ibilisi mobukeakana sagala giuna kagau-gau tee kadhaki. Ingkoo musuna bhari-bharia kabanara. Pokia ingkoo utorotorosu upabelo Dhalana Kawasana Opu momakate sumai? \v 11 Kamatea, sii-sii uka o limana Kawasana Opu bheatapako. Ingkoo bheumawilo, tee pepuu sii-sii inda bheamembali ukamata matanaeo to wakutuuna itantuakana Aulataʼala." Wakutuu incia sumai uka o Elimas anamisi dhaangia tee gawu mogalapu motutubhina matana, sabutuna aperere i kaai tee kaana tee apeelo mia to motondaia. \v 12 Sakamatana giu incia sumai, gubernuru sii aparacaeamo rampaakanamo amenteaka kaadharina Kawasana Opu. \s1 Barnabas tee Saul Alingka i Antiokhia i Poropinsi Pisidia \sr 13:13-49 \p \v 13 Minaaka i Pafos o Paul tee manga sabhangkana abhose i Perga i Pamfilia. Iwe sumai o Yahya abholi Paul tee Barnabas kasiimpo ambuli pendua i Yerusalem. \v 14 Minaaka i Perga, Paul tee Barnabas apalausaka lingkaana, kasiimpo akawa i Antiokhia i Pisidia.\f + \fr 13:14 \fr*\fq Antiokhia i Pisidia: \fq*\ft Antiokhia sii adhaangia i lipuna Turki i zamani sii-sii, tee mencuana Antiokhia i Suria, tampana Paul tee Barnabas amembali guru i auwalina lingkaana.\ft*\f* I eona Saputuu manga incia alingka i tampana ibaadatina miana Yahudi, kasiimpo apesua tee auncura iwe sumai. \v 15 Sapadhana abacaakea hukumuna Taurati tee kaburina manga nabii, manga kapalana tampana ibaadati sumai atumpumo mia to apokawaaka ruamiaia rasulu sumai tee apogau, "Manga witinai, ande dhaangia o giu bheiadhariakamiu to upekaoge incana manga jamaʼa sii, sumaimo pakawaakamea." \v 16 Sabutuna o Paul akakaromo, kasiimpo adhawu tanda tee limana tee apogau, "E manga miana Israel, tee ingkomiu manga mia inda motolentuna miana Yahudi mosombana i Aulataʼala, rangomea! \v 17 \x - \xo 13:17 \xo*\xt Limb. 1:7; 12:51. \xt*\x*Aulataʼala, Kawasana Opuna miana Israel, padhamo apili opu-opuata tee apamembali lipu sii amembali lipu momaoge wakutuuna manga incia amboore i Mesir mboomo dhaga. Kasiimpo tee kuasana Aulataʼala manga incia apalimbaia minaaka i iwe sumai. \v 18 Pata pulu tao o kangengena Aulataʼala asabaraaka feʼelina manga incia i tana matuu. \v 19 Sapadhana apabinasa pitu angua lipu i tana Kanaan, Aulataʼala abage-bagea o tanana sumai i miana Israel to apamembalia tinaurakana. \v 20 Minaaka i auwalina miana Israel apesua i Tana Mesir sakawana manga incia ambuli i Tana Kanaan kera-kera dhaangia 450 tao kangengena. Kasiimpo sapadhana sumai, Aulataʼala aangka pia-pia mia haakimu to akapalai uumatina sakawana i zamanina Nabii Samuel. \v 21 Kasiimpo wakutuuna lipu sumai aemani samia raja, Aulataʼala adhawuakea Saul siitumo o anana Kis minaaka i suku Binyamin to manga incia. Saul amembali rajana manga incia kangengena pata pulu tao. \v 22 \x - \xo 13:22 \xo*\xt Zab. 89:21. \xt*\x*Satopasapona Saul minaaka i kauncuramakana, Aulataʼala aangkamo Daud to amembali rajana miana Israel. Siimo ipogauakana Aulataʼala to Daud, 'Iaku kumataua ande o Daud anana Isai sii satotuuna o mia bhemopasanaana namisiku; incia bhemopewauna bhari-bharia kapeeluku.' \v 23 Minaakamo i siwuluna Daud sii o Aulataʼala apamondo janjina to adhawuakea samia Raja Mopasalaamatina miana Israel, siitumo o Isa. \v 24 \x - \xo 13:24 \xo*\xt Luk. 3:3. \xt*\x*Wakutuuna Isa indapo akawa, Yahya padhamo aadhariaka bhari-bharia miana Israel mamudhaakana manga incia atoba tee atopapebhaho. \v 25 \x - \xo 13:25 \xo*\xt Yah. 1:20; 1:27. \xt*\x*Wakutuuna tugasina Yahya amakasumo atopadha, incia apogaumo, 'Ifikirimu iaku sii incema? Iaku mencuana Incia iantagimiu. Incia bheaumba sapadhana iaku. Iaku inda kulaenga moomini soo kubungkale sandali minaaka i aena.' \p \v 26 "E manga witinaiku siwuluna Ibrahim, tee bhari-bharia mia inda motolentuna miana Yahudi momaekana i Aulataʼala modhaangiana iwe sii! Aulataʼala padhamo manga lambokoaka lelena kasalaamati sumai. \v 27 Manga mia momboorena i Yerusalem, tee kapalana manga incia inda amataua ande o Raja Mopasalaamatina sumai o Isa. Manga incia inda amaʼanaia o kaadharina manga nabii motobacana i eona Saputuu. Maka roonamo manga incia ahukumu mate Isa, sumaimo manga incia padhamo apamondo opea mopadhana ipakawaakana manga nabii sumai atotuu-totuu amembali. \v 28 \x - \xo 13:28-29 \xo*\xt Mat. 27:22-23; 27:57-61. \xt*\x*Moomini manga incia inda apotibhaaka saangu kasalaha uka imembaliakana Incia alaenga atohukumu mate, maka manga incia sadhaadhaa aemani i Pilatus mamudhaakana o Isa atopekamate. \v 29 Sapadhana manga incia apamondo bhari-bharia motoburina i nuncana Kitabi Momangkilo, maeatina Isa apasapomea minaaka i kau salibna sumai tee akoburua. \v 30 Maka o Aulataʼala apadhadhia pendua minaaka i mate. \v 31 \x - \xo 13:31 \xo*\xt Tul. 1:3.\xt*\x*To wakutuu momangenge tee amenturu mpuu Incia aumba apatiumbaaka karona i manga mia mopoosena tee Incia wakutuuna lingkaana minaaka i Galilea sakawana i Yerusalem tee manga miamo incia sumai momembalina sakusiina to miana Israel. \v 32 Ingkami tapakawaaka Lele Malape sumai to ingkomiu, siitumo opea mopadhana ijanjiakana Aulataʼala i piamo itu to opu-opuata. \v 33 \x - \xo 13:33 \xo*\xt Zab. 2:7. \xt*\x*Janjina sumai padhamo atopamondo to ingkita, momembalina siwuluna manga incia sii-sii, tee o Isa apadhadhia pendua minaaka i mate, mboomo motoburina i Zaburu rua anguna, mboo sii, \q1 'Ingkoomo o Anaku! \q2 I eo sii Iaku kumembalimo Amamu.' \m \v 34 Aulataʼala padhamo apadhadhia minaaka i mate tee indamo bheapasaraakaakea abinasa i nuncana koburu. Aulataʼala apogauaka hali incia sumai i nuncana firimanina, \q1 'Iaku bhekudhawuakako sagala barakati momangkilo, \q2 dhaanamo bheipamondo, \q2 mboomo mopadhana ijanjiakaku to Daud.' \m \v 35 \x - \xo 13:35 \xo*\xt Zab. 16:10.\xt*\x*Rampaakanamo sumai i nuncana Zaburu i pasala mosagaanana atoburi, \q1 'Ingkoo inda bheutaroakea o Mia Momangkilomu sumai \q2 anamisi abinasa.' \m \v 36 Daud amatemo tee akoburua i saripina koburuna opu-opuana sapadhana apewau opea mopadhana itumpuakana Aulataʼala. Maeatina Daud ahancurumo tee amapupumo. \v 37 Maka, Isa ipadhadhina Aulataʼala minaaka i mate, inda ahancuru tee abinasa. \v 38 E manga witinaiku, rampaakanamo sumai ingkomiu tabeana umataua, ande alaloi Isa o lelena kaʼamponiana dosa sumai atopakoleleaka to ingkomiu. \v 39 Tee ingkomiu tabeana umataua bhari-bharia mia moparacaeaia bheatopabebasi minaaka i bhari-bharia dosa inda momembalina ihapusu molaloina hukumuna Nabii Musa. \v 40 Rampaakanamo sumai, udhania pekalape, ancosala akangkanaikomiu mboomo mopadhana motoburi i nuncana kitabi ipakawaakana manga nabii, mboo siimo onina: \q1 \v 41 'Udhania, e ingkomiu momenturuna mopekahina, \q2 Ingkomiu bheutokidha tee umate! \q1 Roonamo i zamani sii-sii Iaku tangasaana kukarajaa saangu giu \q2 inda bheiparacaeamiu, \q2 moomini dhaangia o mia mopaumbaakakomiu.' " \m \v 42 Wakutuuna Paul tee Barnabas alimba minaaka i tampana ibaadati sumai, manga incia aemani mamudhaakana ambuli i eona Saputuu i aroa to aadhariaka uka pendua Firimani incia sumai. \v 43 Wakutuuna bhari-bharia mia alimbamo minaaka i tampana ibaadati sumai, abhari o miana Yahudi tee manga mia mosagaanana mopadhana mopesuana i agamana Yahudi aose Paul tee Barnabas. Rua miaia rasulu sumai apogau tee manga incia tee anaasehatia mamudhaakana manga incia sadhaadhaa adhadhi i nuncana rahumatina Aulataʼala. \p \v 44 Eona Saputuu i aroa, saidhepo bhari-bharia raʼeati momboorena i kota incia sumai aumba aporomusaka to arango firimanina Kawasana Opu. \v 45 Maka wakutuuna miana Yahudi akamata mia bhari sumai, manga incia agigibulu mpuu, manga incia ahina Paul tee abhalia bhari-bharia ipogauakana. \v 46 Moomini mboo sumai o Paul tee Barnabas ahanda abarani apogau. Manga incia apogau, "Tabeana o Firimanina Aulataʼala sumai apakawaakea porikana to ingkomiu. Maka ingkomiu umendeua tee uabhi karomiu inda alaenga to utarima dhadhi mobakaa. Rampaakanamo sumai, ingkami bhetabholikomiu tee talingka i mia inda motolentuna miana Yahudi. \v 47 Roonamo giumo incia sii iparintaakana Kawasana Opu to ingkami, \q1 'Iaku padhamo kutantuakako umembali kainawa to manga lipu inda motolentuna miana Yahudi \q1 mamudhaakana ubhawa kasalaamati sakawana i tapana dunia.' " \m \v 48 Wakutuuna manga mia mominaakana i lipu inda motolentuna miana Yahudi arango giu incia sumai, manga incia akaunde-undemo mpuu, tee amuliangi Firimanina Kawasana Opu. Kasiimpo manga mia mopadhana ipatotapuakana Aulataʼala to motarimana dhadhi mobakaa amembalimo aparacaea tee Lele Malape. \v 49 Sabutuna o firimanina Kawasana Opu atoresamo i saangua lipu incia sumai. \s Alingka i Ikonium, Listra, tee Derbe \sr 13:50-52; 14:1-20 \p \v 50 Maka manga miana Yahudi awuju manga bhawine motohoromati momaekana i Aulataʼala tee manga kaogesana kota incia sumai. Rampaakanamo kawujuna manga incia, manga mia asikisaamo Paul tee Barnabas, tee apadhencua minaaka i lipu incia sumai. \v 51 \x - \xo 13:51 \xo*\xt Mat. 10:14. \xt*\x*Jadi o Paul tee Barnabas atantamaka ngawu mopikana i aena to tandana kaudhaniaka\f + \fr 13:51 \fr*\fq atantamaka ngawu mopikana i aena to tandana kaudhaniaka: \fq*\ft I nuncana Injili ipaumbaakana Matius, Isa atumpu manga murina apewau mboo sumai ande saangu kampo amendeu atarima Lele Malape, to tandana naile naipua o kampo sumai bheatarima kabalasina minaaka i Aulataʼala.\ft*\f* to manga incia, kasiimpo manga incia alingka i Ikonium. \v 52 Manga murina i Antiokhia akaunde-unde mpuu, tee manga incia akuasaia Rohina Aulataʼala. \c 14 \p \v 1 I Ikonium uka o Paul tee Barnabas apesua i tampana ibaadatina miana Yahudi tee aadhariaka kaadharina Isa apokana mboomo ipewauna i Antiokhia, sabutuna abhari mpuu o miana Yahudi tee mia inda motolentuna miana Yahudi moparacaeana tee Isa. \v 2 Maka dhaangia manga miana Yahudi momendeuna moparacaeana tee Isa mowuju-wujuna manga mia inda motolentuna miana Yahudi, mamudhaakana apekarombu ngangarandana miana Ikonium to abanciaka manga mia moparacaeana tee Isa. \v 3 Rampaakanamo sumai o Paul tee Barnabas amangenge uka amboore i Ikonium. Manga incia abarani apogauaka kaadharina Isa Oputa Momalanga iwe sumai. Tee o Kawasana Opu apamembalia rua miaia rasulu sumai amembali apewau manga muuzizati tee tanda inda momentela mosusuakana kuasana. Tee mboo sumai o Kawasana Opu abukutiiakea ande o lele to rahumatina ibhawana rua miaia rasulu sumai abanara, siitumo Incia amalape tee amaasiaka bhari-bharia mia. \v 4 Maka manga mia i kota sumai atobage amembali rua kolompo, sagaa aose opea ipogauakana miana Yahudi, tee mosagaanana aose opea ipogauakana rua miaia rasulu sumai. \v 5 Kasiimpo miana Yahudi tee manga kapalana apobhawa-bhawa tee manga mia inda motolentuna miana Yahudi sumai ahaejati to asikisaa Paul tee Barnabas tee atudhaakea bhatu. \v 6 Maka o giu incia sumai amataua rua miaia rasulu sumai. Sabutuna manga incia apalai i kota-kota modhaangiana i poropinsi Likaonia, siitumo Kota Listra tee Derbe, tee lipu i saripina. \v 7 Iwe sumai uka manga incia apakoleleaka Lele Malape. \p \v 8 I Listra dhaangia samia umane o aena arempa minaaka i salaahirina. Incia soo auncura tee inda amembali alingka. \v 9 Mia incia sumai uka aperangoi Paul apogau. Paul atontoa tee akamatea ande incia akoʼiimani sabutuna incia amembali atopaunto minaaka i kapiina. \v 10 Tee suara makaa o Paul apogau, "Bhangumo tee ukakaromo pekatangka tee aemu!" Sabutuna atendemo mia sumai, kasiimpo alingka. \v 11 Wakutuuna mia bhari sumai akamata opea ipewauna Paul, manga incia agora pekakaa-kaa i nuncana pogau Likaonia, "Manga dewa apatiumbamo karona amembali maanusia tee asapomo i dunia!" \v 12 Barnabas manga incia asarongia dewa "Zeus" tee o Paul atosarongi dewa "Hermes"\f + \fr 14:12 \fr*\fq Hermes: \fq*\ft Dewa pande pogau to manga dewa i agama Romawi.\ft*\f* roonamo Paul mobharina pogauna. \v 13 Imamuna dewa Zeus mokotampana barahalana i sambalina kota uka abhawa manga sapi umane tee kamba-kamba i bhambana lawana kota to apobhawa-bhawa tee mia bhari sumai roonamo gauna apasombaaka sapi kurubani to rua mia rasulu sumai. \v 14 Maka wakutuuna Barnabas tee Paul arango giu incia sumai, rua miaia rasulu sumai abhenci pakeana to tandana ande inda mpuu asatuju kasiimpo abuntuli apokawaaka mia bhari sumai apoose apekee, \v 15 "E manga witinai! Pokia ingkomiu upewau mboo sii? Ingkami sii o maanusia mopokana tee ingkomiu. Ingkami tabhawa Lele Malape to ingkomiu mamudhaakana ubholi manga giu inda mokoguna sii tee usomba Aulataʼala, Kawasana Opu modhadhi, mopadhaangiana laiana, tawo, alamu tee bhari-bharia modhaangiana i nuncana. \v 16 I zamani i piamo itu, Aulataʼala ataroakea bhari-bharia lipu i dunia sii adhadhi aose kapeeluana karona. \v 17 Maka moomini mboo sumai, Incia sadhaadhaa inda amalingu abukutiiaka karona, siitumo tee apewau kalape. Aulataʼala adhawuakakomiu wao minaaka i laiana tee bhari-bharia penembula amalape o hasilina i wakutuuna bulaana timpua. Aulataʼala adhawuakakomiu kinande tee apasanaaia ngangarandamiu." \v 18 Moomini tee manga pogau incia sumai, maka amarasai mpuu rua miaia rasulu sii amendeusaka mia bhari sumai to apasombaaka kurubani to manga incia. \v 19 Sapadhana sumai aumbamo manga miana Yahudi minaaka i kota Antiokhia tee minaaka i kota Ikonium, kasiimpo awuju mia bhari modhaangiana iwe sumai sabutuna o Paul atudhaakea bhatu tee atosoro minaaka i kota roonamo manga incia aabhia ande o Paul amatemo. \v 20 Maka wakutuuna manga murina adhaangia iwe sumai tee akakaro i saripina, Paul abhangumo, kasiimpo apesua pendua i nuncana kota. Samainawana incia alingkamo i Derbe apobhawa tee Barnabas. \s1 Ambuli i Antiokhia \sr 14:21-28 \p \v 21 Paul tee Barnabas apakoleleaka Lele Malape i Derbe, tee abhari manga mia iwe sumai momembalina moparacaeana tee Isa. Kasiimpo rua miaia rasulu sumai ambuli i Listra, i Ikonium, tee i Antiokhia. \v 22 I kota-kotamo incia sumai o Paul tee Barnabas apekatangka iimanina manga mia moparacaeana tee Isa, tee audhaniakea mamudhaakana manga incia sadhaadhaa amatangka o iimanina, tee apogau, "To tamembali tapesua i nuncana Pamarintana Aulataʼala, ingkita tabeana abhari tanamisi kanarakaa porikana." \v 23 Manga incia aangka manga kapalana jamaʼa i saasaangu tampa iumbatina. Kasiimpo manga incia adoʼa tee apoasa tee apasaraakaaka manga kapala sumai i Kawasana Opu iparacaeana manga incia. \v 24 Sapadhana sumai o Paul tee Barnabas apalausaka lingkaana alaloi poropinsi Pisidia tee akawa i poropinsi Pamfilia. \v 25 Iwe sumai manga incia apakoleleaka firimanina Aulataʼala i kota Perga, kasiimpo asapo i labusana Atalia. \v 26 Minaakamo iwe sumai manga incia abhose pendua ambuli i kota Antiokhia, siitumo o kota i piamo itu o jamaʼa adoʼaaka manga incia tee alambokoa i nuncana rahumatina Aulataʼala mamudhaakana manga incia akarajaaka tugasina, siitumo o tugasi mopadhana ipamondona manga incia sii-sii. \v 27 Wakutuuna akawa i kota incia sumai, manga incia aromusakamo bhari-bharia miana jamaʼana Antiokhia, kasiimpo apetulatulaakea bhari-bharia ipewauna Aulataʼala to manga incia tee tuaapa o Aulataʼala adhawu kalalesa to manga mia inda motolentuna miana Yahudi to aparacaeaaka tee Isa. \v 28 Paul tee Barnabas amangenge amboore apobhawa tee manga mia moparacaeana tee Isa iwe sumai. \c 15 \s1 Pomufaakati i Yerusalem \sr 15:1-21 \p \v 1 Dhaangia pia mia o miana Yahudi mominaakana i Yudea asapo i Antiokhia tee aadhari manga witinai iwe sumai tee apogau, "Ande ingkomiu inda utotandaki mboomo tutura iadhariakana Musa, ingkomiu inda umembali utopasalaamati." \v 2 Maka bhari-bharia iadhariakana manga mia incia sumai atagalia mpuu Paul tee Barnabas. Rampaakanamo sumai, amambotuakamea mamudhaakana o Paul tee Barnabas tee pia mia o mia mosagaanana minaaka i jamaʼa sumai to alingka i manga rasulu tee i manga kapalana jamaʼa i Yerusalem to apogauaka hali incia sumai. \p \v 3 Manga incia aʼantarea jamaʼa sakawana i sambalina kota, kasiimpo apalausaka lingkaana alaloi Fenisia tee Samaria. Iwe sumai manga incia apetulatulaaka tobaana manga mia inda motolentuna miana Yahudi. Lele incia sumai aundeakea mpuu incana manga witinai moparacaeana iwe sumai. \v 4 Sakawana i Yerusalem, manga incia apepagoa jamaʼa, manga rasulu tee manga kapalana jamaʼa i kota incia sumai. Kasiimpo Paul tee Barnabas apetulatulaaka sagala giu ipewauna Aulataʼala alaloi manga incia. \v 5 Maka dhaangia pia mia o miana Yahudi mominaakana i rombongana Farisi\f + \fr 15:5 \fr*\fq rombongana Farisi: \fq*\ft Saangu rombongana agama Yahudi mosadiana mopotaangiakana bhari-bharia iparintaakana Nabii Musa tee uka opea iranganina opu-opuana manga miana Yahudi. Bhari-bharia Hukumuna Taurati tee adatina opu-opuana tabeana atoose mpuu-mpuu. \ft*\f* moparacaeana tee Isa akakaro tee apogau, "Manga mia inda motolentuna miana Yahudi moparacaeana tee Isa tabeana atotandaki tee awaajibu aose hukumuna Musa." \p \v 6 Sabutuna aporomusakamo manga rasulu tee manga kapalana jamaʼa to apogauaka hali incia sumai. \v 7 \x - \xo 15:7 \xo*\xt Tul. 2:4; 10:1-43. \xt*\x*Sapadhana manga incia apogauaka hali incia sumai, akakaromo Petrus tee apogau, "E manga witinai, bhari-bharikomiu umataua ande o Aulataʼala padhamo apiliaku minaaka i tanga-tangamiu to kupakoleleaka Lele Malape to manga mia mosagaanana inda motolentuna miana Yahudi mamudhaakana manga incia amembali arango lele incia sumai tee aparacaea. \v 8 \x - \xo 15:8 \xo*\xt Tul. 2:4; 10:44. \xt*\x*Aulataʼala momatauna incana maanusia, padhamo apogauakea ande Incia bheatarima manga mia mosagaanana inda motolentuna miana Yahudi, tee adhawuakea o Rohina to manga incia apokana mboomo idhawuakana to ingkita. \v 9 Aulataʼala inda mangapaposala-sala tee manga incia. Aulataʼala apekangkilo incana manga incia, roonamo iimanina. \v 10 Jadi, apokia ingkomiu sii-sii bheucobai Aulataʼala tee upatanggoakea saangu bhawa momatamo to manga incia, garaaka manga opu-opuata tee o karota samia inda takapoia tapewau bhari-bharia Hukumuna Taurati sumai? \v 11 Ingkita tabeana bholi tapewau mboo sumai! Ingkita taparacaea ande tatopasalaamati rampaakanamo rahumatina Isa Oputa Momalanga, apokana uka tee manga incia." \p \v 12 Sabutuna indamo akoʼuu bhari-bharia mia modhaangiana iwe sumai wakutuuna aperangoi Barnabas tee Paul apetulatulaaka bhari-bharia tanda inda momentela tee muuzizati ipewauna Aulataʼala alaloi manga incia rua mia i tanga-tangana manga mia mosagaanana inda motolentuna miana Yahudi sumai. \v 13 Sapadhana ruamiaia rasulu sumai apogau, apogaumo o Yakub,\f + \fr 15:13 \fr*\fq Yakub: \fq*\ft Yakub ipogauaka sii o andina Isa, anana minaaka i Siti Mariam tee Yusuf. Incia moburina sura minaaka i Yakub \ft*\xt Yak. 1:0 \xt* tee mokapalaina jamaʼa i Yerusalem sapadhana o Isa atoangka pendua i sorogaa.\f* "E manga witinai, perangoiakupo. \v 14 Simon Petrus padhamo apetulatulaakea to ingkita tuaapa o auwalina Aulataʼala asusuaka rahumatina to manga miana lipu mosagaanana inda motolentuna miana Yahudi to amembali uumatina. \v 15 Giu incia sumai apokana tee ipogauakana i nuncana Kitabi Momangkilo tee ipakawaakana alaloi manga nabii. Motoburina mboo sii, \q \v 16 'Sapadhana sumai, Iaku bhekuumba pendua \q2 tee kupakaroa pendua o kemana Nabii Daud momarunggana sumai, siitumo siwuluna Daud. \q1 Katobhana bhekupabhangua pendua \q2 tee bhekupekatangkea pendua. \q \v 17 Iaku bhekupewaua mboo sumai mamudhaakana bhari-bharia bhilaana maanusia motobholi iwe sumai \q2 bheapeelo Kawasana Opu, \q1 tee bhari-bharia mia mosagaanana inda motolentuna miana Yahudi, \q2 siitumo manga mia mopadhana ipiliku to amembali uumatiku. \q \v 18 Mboomo sumai o Firimanina Kawasana Opu \q2 mopewauna bhari-bharia sumai \q1 tee apadhamo apakoleleakea minaaka i piamo itu.' \m \v 19 Rampaakanamo sumai, iaku kufikiri mamudhaakana bholi tapanarakaa manga mia mosagaanana moparacaeana tee Aulataʼala sumai. \v 20 \x - \xo 15:20 \xo*\xt Limb. 34:15-17. \xt*\x*Salabhina talamboko sura to manga incia tee taudhaniakea mamudhaakana bholi akande dagina kurubani monaajisi mopadhana ipasombaaka to barahala, bholi apewau zinaa, bholi akande dagina binata inda motosumbele, tee bholi akande raa. \v 21 Roonamo minaaka i piamo itu o hukumuna Nabii Musa sadia atopakoleleaka i saasaangu kota tee atobaca i eona Saputuu i tampana ibaadatina miana Yahudi." \s1 Kalawanina to Antiokhia \sr 15:22-34 \p \v 22 Kasiimpo manga rasulu tee manga kapalana jamaʼa tee bhari-bharia manga jamaʼa i Yerusalem sumai amambotuakea to apili pia mia minaaka i tanga-tangana manga incia tee alambokoa to alingka apoose tee Paul tee Barnabas i Antiokhia. Mia ipilina manga incia siitumo o Yuda isarongiaka uka Barsabas, tee Silas. Mia rua miana sii o mia motohoromati i tanga-tangana mia moparacaeana tee Isa i Yerusalem sumai. \v 23 Manga rasulu tee kapalana jamaʼa aburi sura to jamaʼa i Antiokhia, tee manga incia atumpu Yudas tee Silas to mobhawana sura incia sumai, antona sura sumai mboosii, \p "Salamu minaaka ingkami, minaaka i manga rasulu tee kapalana jamaʼa, siitumo manga witinaimiu i Yerusalem moparacaeana tee Isa. Ingkami talamboko salamu to ingkomiu, e manga witinaimami minaaka i Antiokhia, minaaka i Siria, minaaka i Kilikia, tee manga mia inda motolentuna miana Yahudi. \v 24 Ingkami tarango lele ande dhaangia pia mia o mia mominaakana i tanga-tangamami moumbatikomiu tee apabinguakakomiu tee kaadharina manga incia, sabutuna ingkomiu ulilaho. Garaaka ingkami inda tatumpu manga incia apewau mboo sumai. \v 25 Rampaakanamo sumai, ingkami tapomufakati tee tamambotuakea to tapili rua mia o mia mominaakana i tanga-tangamami tee talambokoa to alingka apoose tee Barnabas tee Paul imaasiakamami. \v 26 Barnabas tee Paul padhamo ataa inyawana roonamo sarona Isa Al Masi, Oputa Momalanga. \v 27 Ingkami talamboko Yuda tee Silas to mopakawaakana pogau tee o opea iburimami to ingkomiu i nuncana sura incia sii. \v 28 Roonamo ingkami tee Rohina Aulataʼala tafikiri mamudhaakana ingkami inda tadhawuakakomiu bhawa molabhina katamona minaaka i manga hali mofaraluuna i karajaa, siitumo: \v 29 Pekaridhoa o karomiu minaaka i kurubani mopadhana ipasombaaka i barahala, bholi ukande raa, bholi ukande dagina binata inda motosumbele, tee bholi upewau zinaa. Ande ingkomiu ujagania o karomiu minaaka i manga giu incia sumai, sumaimo ingkomiu padhamo upewau giu mobanara. Tangkanapo, salamu!" \p \v 30 Sapadhana aposanga, manga mia bheilamboko sumai abholimo Yerusalem kasiimpo alingka i Antiokhia. Iwe sumai manga incia aromusaka bhari-bharia jamaʼa, kasiimpo apakawaakea o sura sumai. \v 31 Wakutuuna jamaʼa abaca sura incia sumai, manga incia bhari-bharia akaunde-unde tee amasanaakea incana o antona sura sumai. \v 32 Roonamo Yuda tee Silas sii o nabii uka, manga incia amangenge apogau mamudhaakana ahiburu tee apekatangka iimanina manga witinai moparacaeana tee Isa i Antiokhia sumai. \v 33 Dhaangia pia minggu o kangengena manga incia amboore iwe sumai, sapadhana sumai manga witinai moparacaeana tee Isa arambasakamo Yuda tee Silas to ambuli i mia molambokona manga incia apoose adoʼaakea mamudhaakana asalaamati i nuncana lingkaana. \v 34 [Maka o Silas amambotuakea to asadhaadhaa amboore i Antiokhia.]\f + \fr 15:34 \fr*\ft Abhari o kitabina Injili momangengena mpuu inda tee aeati 34 incia sii.\ft*\f* \s1 Paul tee Barnabas Apogaa \sr 15:35-41 \p \v 35 Maka o Paul tee Barnabas dhaangia pia mbula amboore i Antiokhia. Manga incia apoose tee manga mia bhari mosagaanana aadhari tee apakoleleaka firimanina Kawasana Opu. \v 36 Maka sapadhana sumai, Paul apogaumo i Barnabas, "Salabhina sii-sii ingkita tambuli taleongi manga witinaita i bhari-bharia kota mopadhana ipakoleleakata firimanina Kawasana Opu, to takamataaka tuaapa o kadhaangiana manga incia." \v 37 Barnabas gauna abhawa Yahya apoose tee manga incia, siitumo Yahya isarongiaka uka Markus. \v 38 \x - \xo 15:38 \xo*\xt Tul. 13:13.\xt*\x*Maka o Paul aabhia ande o giu incia sumai inda aʼaarifu, roonamo Yahya abholi manga incia i Pamfilia tee amendeu akarajaa apobhawa-bhawa tee manga incia. \v 39 Saanampuu aposalamaʼanamo mpuu o Paul tee Barnabas, sabutuna manga incia apogaamo. Barnabas akemba Markus kasiimpo manga incia abhose i Pulo Siprus, \v 40 sainamo Paul akemba Silas to moosea. Sapadhana jamaʼa i Antiokhia sumai apasarakaaka manga incia i rahumatina Kawasana Opu mamudhaakana ajagania, kasiimpo Paul abhosemo. \v 41 Incia alingka atiingi poropinsi Siria tee Kilikia apoose apekatangka iimanina manga jamaʼa iwe sumai. \c 16 \s1 Timotius Apoose tee Paul \sr 16:1-3 \p \v 1 Paul alingka uka i kota Derbe tee i kota Listra. Iwe sumai dhaangia samia o murina Isa mokosaroakana Timotius. Inana Timotius sii o miana Yahudi moparacaeana tee Isa, sainamo amana o miana Yunani. \v 2 Bhari-bharia witinai i kota Listra tee i kota Ikonium moparacaeana tee Isa amataua ande o Timotius sii mia momalapena incana. \v 3 Paul gauna apobhawa tee Timotius i nuncana lingkaana sabutuna incia atandakia roonamo bhari-bharia miana Yahudi i lipu incia sumai amataua ande o amana Timotius miana Yunani.\f + \fr 16:3 \fr*\ft Ande o Timotius inda atotandaki, incia inda bheatarimaia manga uumatina Yahudi tee inda amembali apesua i tampana ibaadatina manga incia. \ft*\f* \s1 Paul Apolimba i Makedonia \sr 16:4-12 \p \v 4 I nuncana lingkaana ambeliki manga kota, Paul tee Silas apakawaakea to manga jamaʼa o kambotu mopadhana ipomufakatiakana manga rasulu tee manga kapalana jamaʼa i Yerusalem,\f + \fr 16:4 \fr*\fq kambotu mopadhana ipomufakatiakana manga rasulu tee manga kapalana jamaʼa i Yerusalem: \fq*\ft Kambotu sumai apogauaka opea mofaraluuna ipewauna manga mia inda motolentuna miana Yahudi ande aparacaea tee Isa. Kamata \ft*\xt 15:20.\xt*\f* tee asamea mamudhaakana o kambotu sumai ataʼatia manga incia bhari-bharia. \v 5 Manga jamaʼa apekatangkea o iimanina tee saesaeo manga incia ajulu kabharina. \p \v 6 Kasiimpo Paul tee manga mia moosea ambeliki lipu Frigia tee Galatia roonamo asasia Rohina Aulataʼala to apakoleleaka firimanina Aulataʼala i poropinsi Asia. \v 7 Wakutuuna akawa i potidhaana poropinsi Misia, manga incia bheapesua i Bitinia, maka asasia Rohina Isa to alingka iwe sumai. \v 8 Rampaakanamo sumai manga incia apalausaka lingkaana alaloi Misia, kasiimpo asapo i Troas. \v 9 Malo incia sumai o Paul apotibhaaka wahiyuu alaloi saangu pokamata. Incia akamata miana Makedonia akabhale-bhale apoose apogau, "Maimo, polimbamo i Makedonia tee manga tulungi!" \v 10 Sapadhana apotibhaaka giu incia sumai, ingkami talausakamo tamakanu tabhose i Makedonia\f + \fr 16:10 \fr*\fq ingkami talausakamo tamakanu tabhose i Makedonia: \fq*\ft Paul, Silas, Timotius tee uka Lukas moburina boku incia sii alingka saangu rombonga i wakutuu incia sii.\ft*\f* roonamo ingkami tayaakini ande o Aulataʼala manga tumpu to tapakoleleaka Lele Malape to manga mia iwe sumai. \p \v 11 Ingkami talingka minaaka i Troas, kasiimpo tabhose i Samotrake tee samainawana takawa i Neopolis. \v 12 Minaaka i iwe sumai ingkami tabhose i Filipi, siitumo saangu kota utama modhaangiana i poropinsi Makedonia, kota incia sumai o tampana mbooresana manga mia mobhosena minaaka i Roma. Iwe sumai ingkami tamboore kangengena pia eo. \s1 Paul i Filipi \sr 16:13-18 \p \v 13 I eona Saputuu ingkami talingka i sambalina bhambana lawana kota, taose bhiwina umala tee tapotibhaaka tampana doʼana miana Yahudi iabhimami dhaangia iwe sumai. Sauncuramami takoja-kojamo tee manga bhawine moporomusakana i tampa incia sumai. \v 14 Dhaangia samia bhawine moasona kae wungu mominaakana i kota Tiatira tee momaekana i Aulataʼala mokosaroakana Lidia, wakutuuna bhawine sumai arango Paul apogau, Kawasana Opu abungkale ngangarandana mamudhaakana aperangoi opea ipogauakana Paul. \v 15 Lidia tee bhari-bharia miana bhanuana atopapebhaho. Sapadhana sumai ingkami mangakembamo Lidia tee apogau, "Ande ingkomiu uabhiaku kuparacaea mpuu-mpuu tee Isa Oputa Momalanga, maimo butu i bhanuaku." Incia aemani mpuu mamudhaakana taose pogauna. \p \v 16 Saangu wakutuu ingkami talingka i tampana doʼa incia sumai, ingkami tapokawa tee samia bhatua bhawine ikuasaina rohi madhaki momembalina mopekilalaakana manga kajadia bhemoumbana naile itu. Tee pekilalana sumai incia apotibhaaka laba mobhari to manga opuna. \v 17 Bhawine sumai atorotorosu aose Paul tee agora, "Manga mia incia sii o bhatuana Aulataʼala Momalanga! Manga incia apakoleleakakomiu dhalana kasalaamati!" \v 18 Dhaangia pia eo kangengena bhawine sumai akakee-kee, sabutuna o Paul amarewuakea incana. Kasiimpo Paul abhalili tee apogau tee seetani sumai, "Tee sarona Isa Al Masi, iaku kuparintaakako mamudhaakana ulimba minaaka i bhawine sii!" I wakutuu incia sumai uka o seetani sumai alausaka alimba minaaka i bhawine sumai. \s1 Kapalana Katorongku i Filipi \sr 16:19-40 \p \v 19 Wakutuuna manga opuna bhawine sumai asadaria ande indamo dhaangia o laba ipotibhaakana manga incia, sumaimo manga incia arako Paul tee Silas, kasiimpo rua miaia rasulu sumai asoroa i tampana poromusakaana manga kaogesa i dhaoa. \v 20 Wakutuuna Paul tee Silas apapoaroa tee kaogesana kota sumai, manga mia mobhawana rua miaia rasulu sumai apogau, "Manga mia incia sii o miana Yahudi, tee manga incia apewau karobho i kotata. \v 21 Manga incia aadhariaka tutura inda molaengana itarimata atawa tataʼatia, roonamo ingkita o miana Roma!" \v 22 Mia bhari modhaangiana iwe sumai uka aose abhali rua miaia rasulu sumai. Kasiimpo manga kaogesana kota sumai abhenci tee aaroni pakeana Paul tee Silas, tee atumpu mia to asambi manga incia. \v 23 Sapadhana atobhebhe mentene mpearo, manga incia apapesuaia i nuncana katorongku. Tee o kapalana katorongku aparintaakea mamudhaakana manga incia atojagani mpuu-mpuu. \v 24 Satarimana parinta incia sumai, kapalana katorongku sii apapesua manga incia i kamara i tanga modhaangiana i nuncana katorongku, tee o aena manga incia alangkea. \v 25 Kera-kera pontanga malo, Paul tee Silas adoʼa tee alaguaka lagu kapujia to Aulataʼala. Bhari-bharia mia mototaangina i nuncana katorongku sumai arangoa manga incia alagu. \v 26 Saanampuu adhaangiamo tee lendu momakaa mpuu, sabutuna o rindina katorongku sumai akohudha sakawana i manga sandina. Wakutuu incia sumai uka atobungkalemo tee atorambasakamo bhari-bharia bhambana katorongku tee rantena bhari-bharia mia mototorongku. \v 27 Kapalana katorongku sumai abhangumo minaaka i koleana tee akamata bhari-bharia bhambana katorongku atobungkalemo. Kasiimpo incia ahobuti hancuna gauna apekamate karona roonamo aabhia ande manga mia mototorongku apalaiakamo karona. \v 28 Maka o Paul agora tee suara makaa mpuu, "Bholi upekamate karomu! Bhari-bharikami dhaangiapo iwe sii!" \v 29 Kapalana katorongku sumai atumpumo bhatuana to aalaakea sulu, tee abuntuli apesua i nunca tee arengku kasiimpo asuju i aroana Paul tee Silas. \v 30 Kasiimpo kapalana katorongku sumai aʼantara Paul tee Silas i sambali, tee apogau, "E manga opu, opea tabeana ipewauku mamudhaakana kusalaamati?" \v 31 Manga incia alawani, "Paracaeamo tee Isa Oputa Momalanga, sumaimo ingkoo tee bhari-bharia miana bhanuamu bheusalaamati." \v 32 Kasiimpo Paul tee Silas apakoleleaka firimanina Kawasana Opu to kapalana katorongku sumai tee bhari-bharia miana bhanuana. \v 33 I pontanga malo sumai uka o kapalana katorongku sumai abhawa Paul tee Silas to apekangkiloaka manga kambelana. Kapalana katorongku tee bhari-bharia miana bhanuana atopapebhaho i wakutuu incia sumai uka. \v 34 Kasiimpo kapalana katorongku sumai abhawa rua miaia rasulu sii i bhanuana tee apasiapuakea kinande to manga incia. Incia tee bhari-bharia miana bhanuana aunde mpuu roonamo manga incia bhari-bharia aparacaeamo tee Aulataʼala. \p \v 35 Samainawana, manga kaogesana kota sumai aparintamo manga pulisina to alingka i kapalana katorongku tee apogau, "Rambasakea manga mia incia itu." \v 36 Kasiimpo kapalana katorongku sumai apakawaakea o lele incia sumai to Paul tee apogau, "Manga kaogesana kota aparintaakea mamudhaakana ingkomiu utopabebasi. Rampaakanamo sumai, sii-sii ingkomiu amembalimo ulimba tee ulingka tee usalaamati." \v 37 Maka o Paul apogau tee manga pulisina kota sumai, "Ingkami o raʼeatina lipuna Roma.\f + \fr 16:37 \fr*\fq raʼeatina lipuna Roma: \fq*\ft Miana Roma akohaku to atoʼadili porikana tee manga haakimu inda amembali apewaua saincana roonamo pamarintana Roma mokokuasana i Filipi sumai.\ft*\f* Ingkami tatobhebhe i aroana mia bhari, tee inda mangaparakisaa porikana kasiimpo mangapapesua i nuncana katorongku. Tee sii-sii manga incia gauna mangapalimba inda tee uuʼuuna? Inda! Ingkami tamendeu! Tumpua manga kaogesana kota Filipi aumba karona to mangapalimba." \v 38 Kasiimpo manga pulisina kota sumai apakawaaka lele incia sumai i manga kaogesana kota. Wakutuuna manga kaogesana Filipi sumai arangoa ande rua miaia rasulu sii o raʼeatina lipuna Roma, manga incia amaekamo. \v 39 Manga incia aumba aemani maʼafu i Paul tee Silas, kasiimpo manga incia apalimbaia minaaka i katorongku tee aemani mamudhaakana manga incia abholia o kota sumai. \v 40 Paul tee Silas alimba minaaka i katorongku sumai, kasiimpo alingka i bhanuana Lidia. Sapokawana tee manga witinai moparacaeana tee Isa iwe sumai tee sapadhana apekatangka incana, sumaimo Paul tee Silas abhosemo. \c 17 \s1 Karobho i Tesalonika \sr 17:1-9 \p \v 1 Paul tee Silas apalausaka lingkaana alaloi Amfipolis tee Apolonia, kasiimpo akawa i kota Tesalonika.\f + \fr 17:1 \fr*\ft Amfipolis, Apolonia, Tesalonika, tee Berea: \ft*\ft Pata angua kota incia sii adhaangia i poropinsi Makedonia, tampana Rohina Aulataʼala atumpu Paul tee manga sabhangkana alingka to apakawaaka Lele Malape (\ft*\xt 16:9\xt*).\f* Iwe sumai dhaangia tee tampana ibaadatina miana Yahudi. \v 2 Mboomo kananeana o Paul alingka uka i tampana ibaadati sumai. Kangengena talu minggu, i eona Saputuu apotutuni incia apodhawu fikiri tee manga mia iwe sumai to antona Kitabi Momangkilo. \v 3 Paul apetulatulaakea tee asusuakea to manga incia ande o Al Masi tabeana anarakaa tee adhadhi pendua minaaka i tanga-tangana mia mate. Paul uka apogau, "Isa ipakoleleakaku to ingkomiu sumai, Inciamo Al Masi." \v 4 Dhaangia pia mia mominaakana i manga miana Yahudi sumai aparacaea kasiimpo aose Paul tee Silas. Dhaangia uka abhari miana Yunani momaekana i Aulataʼala tee inda saidhe manga bhawine motohoromati moosena Paul tee Silas. \p \v 5 Maka manga miana Yahudi agigibulu mpuu jadi manga incia aromusakamo manga mia madhaki minaaka i tanga-tangana manga mia mokapatulina i dhaoa, kasiimpo apewau karobho i kota. Manga incia ahumbuni bhanuana Yason to apeelo Paul tee Silas tee apalimbaia minaaka iwe sumai mamudhaakana apapoaroa tee mia bhari. \v 6 Maka wakutuuna o Paul tee Silas inda atopotibhaaka, manga incia asoro-soromo Yason tee pia mia witinai moparacaeana tee Isa mamudhaakana atobhawa i aroana manga kaogesana kota sumai tee apoose apekee, "Manga mia incia sii apewau karobho iapai-iapai! Sii-sii uka manga incia adhaangiamo iwe sii \v 7 tee Yason atarimaia i bhanuana. Manga incia inda ataʼati tuturana Kaisar tee apogauaka ande dhaangia o raja mosagaanana, siitumo Isa." \v 8 Wakutuuna mia bhari tee kaogesana kota arango giu incia sumai, manga incia atobungkemo. \v 9 Maka sapadhana atarima doina jamina minaaka i Yason tee manga witinai mosagaanana, siimpomo manga incia atorambasaka. \s1 Paul tee Silas i Berea \sr 17:10-15 \p \v 10 Maka o malo incia sumai uka manga witinai moparacaeana tee Isa iwe sumai atumpu Paul tee Silas to abholi kota incia sumai tee alingka i kota Berea. Sakawana i Berea, rua miaia rasulu sumai alingkamo i tampana ibaadatina miana Yahudi. \v 11 Manga miana Yahudi i Berea alabhi amalape minaaka i manga miana Yahudi i Tesalonika, roonamo manga incia ampuu-mpuu incana atarima firimanina Aulataʼala tee saesaeo manga incia apengkaadhariaka antona Kitabi Momangkilo to amatauaka ande bhari-bharia iadhariakana Paul sumai atotuu. \v 12 Rampaakanamo sumai, abhari mpuu minaaka i tanga-tangana manga incia moparacaeana tee Isa, tee inda saidhe uka o miana Yunani motohoromati malape bhawine atawa umane. \v 13 Maka wakutuuna manga miana Yahudi i Tesalonika arangoa ande o Paul apakoleleaka firimanina Aulataʼala i Berea, manga incia uka alingka iwe sumai tee awuju manga mia mamudhaakana abanci Paul tee apalilaho ngangarandana mia bhari. \v 14 Sabutuna alausakamo manga witinai iwe sumai atumpu Paul mamudhaakana apekadhei asapo i tawo to abhoseaka. Sainamo o Silas tee Timotius sadhaadhaa amboore i Berea. \p \v 15 Sapadhana Paul atoʼantara sakawana i kota Atena, manga witinai sumai ambulimo i Berea tee abhawa kasamea minaaka i Paul, mamudhaakana o Silas tee Timotius apekadhei alingka atutunia. \s1 Paul i Atena \sr 17:16-34 \p \v 16 Tangasaana aantagi Timotius tee Silas i Atena, incana Paul amaasimo mpuu roonamo akamata kota incia sumai abukeaka manga barahala. \v 17 Rampaakanamo sumai, incia alingka i tampana ibaadati miana Yahudi tee apodhawu fikiri tee manga miana Yahudi tee manga mia momaekana i Aulataʼala inda motolentuna miana Yahudi. Incia uka saesaeo apodhawu fikiri tee manga mia ipokawaakana i dhaoa. \v 18 Dhaangia uka manga guru mominaakana i rombongana Epikuros\f + \fr 17:18 \fr*\fq rombongana Epikuros: \fq*\ft Rombongana Epikuros sii dhaangia o pokaiana tee kaadharina filsafati Yunani moadhariakana ande o mia tabeana akaunde-unde mpuu i dunia sii tee inda afaraluu amaeka to amate roonamo inda dhaangia o narakaa atawa o sorogaa.\ft*\f* tee Stoa\f + \fr 17:18 \fr*\fq Stoa: \fq*\ft Rombongana Stoa sii dhaangia o pokaiana tee saangu kaadharina filsafati Yunani moadhariakana ande o mia tabeana abebasi minaaka i amara atawa o kaunde-unde tee kaporona inca motaralabhi-labhi tee soo atarimamo uka opea momembalina tee karona. \ft*\f* mopotagalina tee Paul. Minaaka i manga incia dhaangia mopogauna, "Mia incia sii afahamua opea? Ilimuuna saidhe maka abhari pogauna!" Dhaangia uka o mia mosagaanana mopogauna, "Mia incia sii apogauaka manga dewa inda imatauta." Manga incia apogau mboo sumai roonamo o Paul apakoleleaka Lele Malape to Isa tee dhadhiana pendua mia mate. \v 19 Kasiimpo o Paul abhawea i poromu-romuana sida i Areopagus\f + \fr 17:19 \fr*\fq Areopagus: \fq*\ft I Atena miana Majelisi "Areopagus" siitumo motanggojawapuakana to moperangoina tee mopotimbangiakana kaadhari mobhaau. \ft*\f* tee manga incia apogau, "Amembali upaumbaaka tee ingkami o kaadhari bhaau ipakoleleakamu sumai? \v 20 Ingkoo upogauaka manga hali siimpo irangomami, jadi gaumami tamataua opea o maʼanana bhari-bharia giu incia sii." \v 21 (Roonamo bhari-bharia miana Atena tee manga mia dhaga momboorena iwe sumai kananeana ande tee wakutuuna apeelua mpuu aperangoi manga giu bhaau siimpo irangona.) \p \v 22 Paul akakaro i tanga-tangana sida i Areopagus sumai tee apogau, "E manga miana Atena! Kukamatea i nuncana sagala hali ingkomiu ukoʼagama mpuu. \v 23 Roonamo wakutuuna kukambeli-mbeli i kotamiu tee kukamata tampana sambaheamiu, iaku kukamata saangu tampana tunuana kurubani, tee o tampa incia sumai atoburi, 'To Aulataʼala inda imatau.' Jadi o Aulataʼalamo isombamiu tee inda imataumiu sumai o Aulataʼala bheipakoleleakaku to ingkomiu. \v 24 \x - \xo 17:24 \xo*\xt Tul. 7:48.\xt*\x*Aulataʼala, mopadhaangiana alamu tee bhari-bharia antona, siitumo o Kawasana Opu mokuasaina laiana tee alamu. Incia inda amboore i tampana ibaadati ikarajaana maanusia. \v 25 Tee Incia inda afaraluu kahambana maanusia kabilanga Incia akuraaka opeopeapo uka, roonamo Incia mopadhadhina maanusia, modhawuna poinunca tee sagala giu to maanusia. \v 26 Minaaka i samia maanusia Incia apamembali bhari-bharia lipu i dunia to ambooresi saangua alamu. Incia motantuakana zamanina manga lipu i dunia tee iapai potidhaana manga incia bheamboore. \v 27 Aulataʼala apewau giu incia sumai mamudhaakana maanusia apeelo Incia tee maasangia manga incia apokawaakea wakutuuna apeeloa mboomo mia aperere i tampa momalalanda. Maka satotuuna o Aulataʼala inda amaridho minaaka i ingkita samia-samia. \v 28 'Roonamo Incia sababuna tadhadhi, takomingku, tee tadhaangia.' Mboo mopadhana ipogauakana manga pande burina kabhantimiu, \q1 'Roonamo ingkita sii o siwuluna Aulataʼala uka.' \m \v 29 Roonamo ingkita o siwuluna Aulataʼala, sumaimo ingkita inda alaenga takofikiri ande o Aulataʼala sumai apokana tee bulawa atawa o pera atawa o bhatu ibhelokiaka tee akala tee kakidhana maanusia. \v 30 Piamo itu o Aulataʼala ataroaka maanusia inda amatau opeopea, maka sii-sii Incia aparintaakea i saangua alamu mamudhaakana bhari-bharia maanusia atoba minaaka i dosana. \v 31 Roonamo Aulataʼala padhamo atantuakea ande saangu wakutuu Incia tee kaʼadilina bheahukumu saangua dunia, tee bheapewaua tee mia mopadhana ipilina to giu incia sumai, siitumo o Isa. Incia padhamo apadhadhi Isa pendua minaaka i mate to abukutiiaka ande Inciamo bhemohaakimuna dunia sii." \v 32 Wakutuuna manga mia arango Paul apogauaka dhadhiana pendua mia mate, dhaangia mominaakana i manga mia sumai moele-elea. Maka dhaangia uka o mia mosagaanana mopogauna, "Ingkami gaumami tarangoko pendua upogauaka manga giu incia sii." \v 33 Sapadhana sumai o Paul alingkamo tee abholi poromu-romua sumai. \v 34 Maka dhaangia uka moosena Paul tee amembalimo aparacaea. Manga mia moparacaeana sumai siitumo o Dionisius minaaka i majilisina Areopagus, tee samia bhawine mokosaroakana Damaris, tee dhaangia pia miapo uka o mia mosagaanana. \c 18 \s1 Paul i Korintus \sr 18:1-11 \p \v 1 Sapadhana incia sumai, Paul abholimo Atena kasiimpo alingka i Korintus. \v 2 Iwe sumai incia apokawa tee samia o miana Yahudi mokosaroakana Akwila minaaka i Pontus. Akwila siimpomo aumba minaaka i Italia apobhawa tee bhawinena mokosaroakana Priskila, roonamo Kaisar Klaudius padhamo apalimba parinta mamudhaakana bhari-bharia miana Yahudi alimba minaaka i kota Roma. Kasiimpo Paul alingka apokawaaka manga incia rua miaia, \v 3 tee roonamo karajaana manga incia apokana, siitumo pande karajaana kema, incia amboore i bhanuana tee akarajaa apobhawa-bhawa tee manga incia. \v 4 I eoakana Saputuu o Paul alingkamo i tampana ibaadatina miana Yahudi tee aʼusaha apayaakini manga miana Yahudi tee manga miana Yunani mamudhaakana aparacaea tee Isa. \p \v 5 Wakutuuna Silas tee Timotius aumba minaaka i Makedonia, Paul apakea bhari-bharia o wakutuuna to apakoleleaka firimanina Aulataʼala tee adhawu kasakusii i manga miana Yahudi ande o Isa sumai satotuuna o Al Masi.\f + \fr 18:5 \fr*\fq Al Masi: \fq*\ft Maʼanana Al Masi "Raja ipilina Aulataʼala to apasalaamatiaka uumatina." Al Masi sumai aantaantagia lipuna Israel.\ft*\xt Mat. 1:15\xt*\f* \v 6 Maka roonamo manga miana Yahudi sumai atorotorosu abhalia tee ahinaia, sabutuna o Paul atantamakamo ngawu minaaka i pakeana tee apogau, "Tanggoa karomiu o balaa minaaka i kasalahamiu! Iaku inda kusala, iaku kumangkilo. Rampaakanamo sumai, iaku bhekubholikomiu tee kulingka i mia inda motolentuna miana Yahudi."\f + \fr 18:6 \fr*\fq Paul atantamakamo ngawu minaaka i pakeana: \fq*\ft Sii tandana ande incia padhamo aʼusaha to apakawaaka Firimanina Aulataʼala maka manga incia amendeu atarimaia. Kamata \ft*\xt Mat. 10:14-15.\xt*\f* \v 7 Kasiimpo o Paul abholi tampana ibaadati incia sumai tee alingka i bhanuana Titius Yustus, samia momaekana i Aulataʼala. Bhanuana aposari tee tampana ibaadati. \v 8 Krispus, kapalana tampana ibaadati sumai, tee bhari-bharia miana bhanuana uka amembali aparacaea i Oputa Momalanga, tee abhari uka o mia mosagaanana i Korintus moparacaeana tee Isa, kasiimpo manga incia atopapebhaho. \p \v 9 I saangu malo o Kawasana Opu apogau tee Paul i nuncana saangu pokamata, "Bholi umaeka! Pakoleleakea torosu, bholi uunto \v 10 roonamo Iaku kupoose tee ingkoo. Inda samia uka momembalina mopewauna giu madhaki to ingkoo tee asikisaako, roonamo abhari o uumatiku i kota sii." \v 11 Satao nama mbula o kangengena Paul amboore i Korintus tee aadhariaka firimanina Aulataʼala i manga mia iwe sumai. \s1 Paul Abhawea i aroana Galio \sr 18:12-17 \p \v 12 Maka wakutuuna Galio amembali gubernuru mokuasaina poropinsi Akhaya, manga miana Yahudi aposaangu aewangi Paul tee arakoa tee abhawea i pangadila. \v 13 Manga incia apogau, "Mia incia sii awuju mia to asomba Aulataʼala tee cara inda mopokanana tee Hukumu Taurati!" \v 14 Wakutuuna Paul gauna apogau, Galio apogaumo tee manga miana Yahudi sumai, "E manga miana Yahudi! Ande o parakara incia sii o giu mobhalina hukumu atawa o pewau madhaki, dhaanamo kusabara kuperangoi opea ipogauakamiu! \v 15 Maka ande o giu incia sii tangkanamo posala maʼanana manga saro tee pogau, tee manga hukumuna agamamiu, sumaimo tabeana o karomiu samia moʼurusua. Iaku kumendeu kumembali haakimu to parakara mboo sii." \v 16 Kasiimpo Galio apadhencu manga miana Yahudi sumai minaaka i pangadila. \v 17 Sabutuna bhari-bharia mia iwe sumai arakomo Sostenis, kapalana tampana ibaadati sumai, tee awandua i aroana kurusiina pangadila. Maka o Galio inda sampeampearo afaduliaka hali incia sumai. \s1 Paul Ambuli i Antiokhia \sr 18:18-23 \p \v 18 Sapadhana Paul amangenge amboore i kota incia sumai, kasiimpo incia aposanga i manga witinai moparacaeana iwe sumai. Incia abhose i Siria apoose tee Priskila tee Akwila sapadhana akurui buluana i Kengkrea roonamo tolauna onina.\f + \fr 18:18 \fr*\fq akurui buluana: \fq*\ft I nuncana kananeana miana Yahudi, akurui bulua sumai satotuuna amembali tandana ande o tolauna onina sumai padhamo atopewau.\ft*\f* \v 19 Wakutuuna akawa i Efesus, Paul abholimo Priskila tee Akwila, kasiimpo alingka samia-miana i tampana ibaadatina miana Yahudi tee iwe sumai incia apogau tee miana Yahudi. \v 20 Manga mia iwe sumai aemania mamudhaakana amboore i Efesus pia eopo uka, maka o Paul amendeu. \v 21 Maka wakutuuna bheapogaa, incia apogaumo, "Ande o Aulataʼala aundaakaaku, iaku bhekumbuli iwe sii naile itu." Kasiimpo incia abhose minaaka i Efesus \v 22 sakawana i Kaisarea, kasiimpo alingka apokawaaka jamaʼa i Yerusalem tee adhawu salamu i manga incia. Sapadhana sumai, incia alingkamo tee asapo i Antiokhia. \v 23 Incia amboore iwe sumai dhaangia pia eo kangengena, kasiimpo abhose uka ambeliki saangua lipu Galatia tee Frigia apoose apekatangka iimanina bhari-bharia murina modhaangiana iwe sumai. \s Apolos i Efesus \sr 18:24-28 \p \v 24 Dhaangia samia o miana Yahudi mokosaroakana Apolos, alaahiri i kota Aleksandria, moumbana i Efesus. Incia o mia momakidhana mopogau tee momatauna mpuu antona Kitabi Momangkilo \v 25 tee padhamo uka atarima kaadharina dhalana Kawasana Opu. Sumaimo incia ampuu-mpuu incana wakutuuna apogau tee adhariaka kaadharina Isa tee kabanara tee atinda, garaaka incia tangkanamo amatau papebhahoa iadhariakana Nabii Yahya. \v 26 Priskila tee Akwila arango Apolos apepuu aadhari tee kabaranina i tampana ibaadatina miana Yahudi. Kasiimpo manga incia akembaia i bhanuana mamudhaakana amembali atulatulaakea tee pekalape o kaadharina dhalana Aulataʼala. \v 27 Roonamo Apolos ahaejati abhose apolimba i poropinsi Akhaya, manga witinai moparacaeana i Efesus apekatangka incana tee aburi sura to manga murina i Akhaya mamudhaakana manga incia apepagoa ande o Apolos akawa iwe sumai. Sakawana i Akhaya, incia amembali mia mokofaʼedana mpuu to manga mia moparacaeana roonamo rahumatina Aulataʼala. \v 28 Roonamo incia atorotorosu apogauaka manga bukutiina Kitabi Momangkilo ande o Isa sumai o Al Masi, sabutuna incia amembali atalo miana Yahudi i aroana mia bhari wakutuuna apotagali. \c 19 \s1 Paul i Efesus \sr 19:1-12 \p \v 1 Wakutuuna Apolos dhaangiapo i Korintus, Paul ambeliki manga kampo momaridhona minaaka i tawo, kasiimpo akawa i Efesus. Iwe sumai incia apokawaaka dhaangia pia mia o murina Isa \v 2 tee aabha i manga incia, "Buaka ingkomiu padhamo utarima Rohina Aulataʼala wakutuuna uparacaea Isa?" Manga incia alawani, "Indapo, tee uka ingkami indapo tarango ande dhaangia o Rohina Aulataʼala!" \v 3 Paul apogau, "Ande mboo sumai, ingkomiu utopapebhaho tee kapapebhahoka minaaka i iapai?" Manga incia alawani, "Tee kapapebhahoka minaaka i Nabii Yahya." \v 4 \x - \xo 19:4 \xo*\xt Mat. 3:11; Mrk. 1:4; 1:7-8; Luk. 3:4; 3:16; Yah. 1:26-27. \xt*\x*Paul apogau uka, "Nabii Yahya apapebhaho mia tee kapapebhahokana mia motoba, maka incia aadhariakea uka i manga mia ande manga incia tabeana aparacaea tee Incia bhemoumbana sapadhana karona, siitumo o Isa." \v 5 Wakutuuna manga incia arango hali incia sumai, manga incia aemani atopapebhaho, kasiimpo manga incia bhari-bharia apapebhahoa i nuncana sarona Isa Oputa Momalanga. \v 6 Paul adhika limana i bhawona bhaana manga incia, sabutuna Rohina Aulataʼala uka asapo i bhawona manga incia, kasiimpo manga incia apogau tee abhoasaka pogau inda momentela irahumatina Rohina Aulataʼala tee apakawaaka kasamea minaaka i Aulataʼala. \v 7 Kabharina manga incia kera-kera sapulu rua mia umane. \p \v 8 Kangengena talu mbula o Paul amboore i Efesus, incia amenturu apesua i tampana ibaadatina miana Yahudi iwe sumai. Incia abarani apotagali tee apayaakini manga mia iwe sumai to soʼalina Pamarintana Aulataʼala. \v 9 Maka dhaangia pia mia momakaana incana tee amendeu aparacaea.Tee manga incia uka apogau madhakiaka Dhalana Kawasana Opu i aroana mia bhari. Rampaakanamo sumai o Paul abholi manga incia tee abhawa bhari-bharia murina, tee saesaeo incia apogau tee manga mia i nuncana kamarana sikola Tiranus.\f + \fr 19:9 \fr*\ft I nuncana pia-pia kitabina Injili momangenge dhaangia manga pogau, "minaaka i rambi 11.00 eo sakawana i rambi 16.00 konowia." Ande mboo sii o mia amembali akarajaa i wakutuuna auwalina eo tee aumba to arango Paul sapadhana karajaana atopamondo.\ft*\f* \v 10 Giu incia sumai apewaua torotorosu kangengena rua tao. Tee mboo sumai, manga mia momboorena i poropinsi Asia, malape o miana Yahudi atawa o miana Yunani, bhari-bharia arango firimanina Kawasana Opu. \v 11 Aulataʼala apadhaangia bhari muuzizati inda momentela alaloi Paul. \v 12 Tee dhaangia uka o mia mopambulina kabhia-bhia atawa o kae bhaju mopadhana modhingkuna kulina Paul, kasiimpo adhikaia i bhawona manga mia momapii, sabutuna manga mia momapii sumai aunto o kapiina tee manga rohi madhaki alimba minaaka i manga incia. \s1 Manga Anana Skewa \sr 19:13-20 \p \v 13 Dhaangia pia mia o miana Yahudi mombelikina saangua lipu sumai tee apadhencu rohi madhaki tee acoba apake sarona Isa Oputa Momalanga i mia ipesuaikina rohi madhaki. Manga incia apogau tee rohi madhaki sumai, "Iaku kutundako tee sarona Isa ipakoleleakana Paul." \v 14 Dhaangia pitu mia ana umane mopewauna giu incia sumai, siitumo anana samia imamu maogena Yahudi mokosaroakana Skewa. \v 15 Maka o rohi madhaki sumai apogau tee manga incia, "Isa sumai kumataua, tee o Paul uka kumataua, maka ingkomiu sii incema?" \v 16 Kasiimpo mia ipesuaikina rohi madhaki sumai atende tee akompaisi manga incia tee abhebhea, sabutuna manga incia apalai i sambalina bhanua sumai tee akalealea tee abukeaka kambela. \v 17 Sarangona kajadia incia sumai, bhari-bharia miana Yahudi tee manga mia mominaakana i lipu mosagaanana momboorena i Efesus amaekamo, sabutuna o sarona Isa Oputa Momalanga ahandamo atomuliangi. \v 18 Abhari o mia moparacaeana tee Isa moumbana tee momangakuna i aroana mia bhari ande manga incia padhamo apewau ilimuu sihiri. \v 19 Abhari uka i tanga-tangana manga incia momenturuna mopakena ilimuu sihiri, arombusakea o boku sihirina tee atunua i aroana mia bhari roonamo amendeumo apakea. Haragaana manga boku incia sumai ande atolentu bhari-bharia kera-kera dhaangia lima pulu rewu doi pera.\f + \fr 19:19 \fr*\ft Doi pera: \ft*\ft Satibha doi pera apokana mboomo ponambona saeo to mia mokarajaa. \ft*\f* \v 20 Tee cara mboo sumai, ahandamo atoresa o firimanina Kawasana Opu tee ahandamo amaoge o kuasana. \s1 Demetrius Apadhaangia Karobho i Efesus \sr 19:21-41 \p \v 21 Sapadhana manga kajadia incia sumai, Paul abhotukiakamo to aleongi manga poropinsi Makedonia tee Akhaya, kasiimpo alingka i Yerusalem. Incia apogau, "Sapadhana kulingka i Yerusalem, iaku bhekulingka uka i Roma." \v 22 Kasiimpo incia atumpu rua mia mohambea, siitumo Timotius tee Erastus, alingka aporikanaakea i Makedonia, sainamo incia dhaangiapo pia-pia wakutuu o kangengena amboore i poropinsi Asia. \p \v 23 Wakutuu incia sumai dhaangia tee karobho momaoge i Efesus pokaiana tee kaadharina Dhalana Kawasana Opu. \v 24 Dhaangia samia o pande pera mokosaroakana Demetrius. Incia akarajaa bhanubhanuana barahalana dewi Artemis minaaka i pera. Minaaka i usahana sumai, manga pande mokarajaana iwe sumai abhari apotibhaaka laba. \v 25 Rampaakanamo sumai, incia aromusakea bhari-bharia manga pandena pera sumai tee manga pande mosagaanana mopokanana karajaana, kasiimpo apogau, "E manga witinai, ingkomiu umataua ande ingkita takodoi bhari minaaka i karajaa incia sii. \v 26 Sii-sii ingkomiu padhamo ukamatea tee urangoakea karomiu opea iadhariakana Paul sumai. Incia apogau, bhari-bharia dewa-dewa ikarajaana limana maanusia sumaimo mencuana dewa. Tee incia padhamo apayaakini manga mia to aparacaea tee kaadharina sumai, sabutuna, mencuana soo i Efesus sii o mia mosaladhalaakana giu incia sumai, maka antaupo atipua i saangua poropinsi Asia. \v 27 Jadi, ingkita mencuana soo tamaekaaka ancosala o peeloata ahinaia mia, maka ingkita uka tamaekaakea ande o bhanuana ibaadatina dewi Artemis, dewita momaoge sumai indamo bheatohoromati. Tee mboo sumai, dewi isombana bhari-bharia mia i saangua poropinsi Asia, tee uka i saangua dunia, bheakailanga sarona momaoge sumai!" \v 28 Wakutuuna mia bhari sumai arango opea ipogauakana Demetrius, manga incia aʼamaramo mpuu. Manga incia apekee, "Amaogemo Artemis, dewina miana Efesus!" \v 29 Sabutuna dhaangiamo tee karobho i saangua kota sumai. Manga incia arako Gayus tee Aristarkhus o miana Makedonia mosabhangkana Paul i nuncana lingkaana, kasiimpo apakisaaia apapesuaia i nuncana stadion. \v 30 Paul gauna amaju i aroana mia bhari sumai, maka asasia manga murina. \v 31 Sampe dhaangia pia mia o sabhangkana Paul o kaogesana poropinsi Asia molambokona kasameana to Paul tee aemani mpuu mamudhaakana bholi sampeampearo abarani apesua i nuncana stadion sumai. \v 32 Kasiimpo manga mia bhari moporomusakana i stadion akakee-kee. Dhaangia mopekeena mboo sii, dhaangia mopekeena mboo sumai. Manga incia amarobho mpuu roonamo abhari minaaka i manga incia inda momatauna to opea manga incia aporomusaka. \v 33 Kasiimpo dhaangia samia mokosaroakana Aleksander apamajua manga miana Yahudi i aroa. Rampaakanamo sumai manga mia afikiria ande inciamo sii mosababuakana manga mia akakee-kee. Sabutuna o Aleksander adhawu tanda tee limana to aemani mamudhaakana amembali apogau tee aewaaka karona i aroana mia bhari sumai. \v 34 Maka wakutuuna manga incia amataua ande o Aleksander sumai miana Yahudi, sumaimo manga incia apobhawa-bhawa akakee-kee kangengena rua jamu, "Amaogemo Artemis, dewina miana Efesus!" \v 35 Sabutuna dhaangia o kaogesana kota motumpuna mia bhari sumai mamudhaakana inda amarobho tee apogau, "E miana Efesus! Incema o mia inda momatauna ande o kota Efesus modhambaakana bhanua ibaadatina dewi Artemis momaoge tee o patuna mosapona minaaka i laiana? \v 36 Inda dhaangia o mia momembalina mobantana giu incia sumai! Rampaakanamo sumai tanangimo, bholi ukaago-ago upewau giu indapo ifikirimiu porikana. \v 37 Ingkomiu ubhawa manga mia incia sii iwe sii, garaaka manga incia inda amanako i bhanuana ibaadatina dewita sumai tee inda uka ahina sarona! \v 38 Ande o Demetrius tee manga pandena dhaangia ikabarataakana i incemapo uka, sumaimo dhaangiamo tee pangadila mopadhana ipasadiaaka to manga incia, tee haakimuna uka adhaangia. Taroakamo i rua-rua wetaia moposalamaʼanana sumai akabarataaka parakarana iwe sumai. \v 39 Maka ande ingkomiu utuntu giu mosagaanana, ubhawamea o giu incia sumai i aroana sidangina raʼeati mosahana to uʼurusua iwe sumai. \v 40 Roonamo opea momembalina i eo sii bheamembali balaa to karota. Ingkita amembali tatoraeaka tapagua mia bhari. Roonamo inda tee alasata to tatanggojawapuaka poromusakaana manga mia marobho sii." \v 41 Sapadhana apogau mboo sumai, atumpumea manga mia bhari moporomusakana sumai to apogaa-gaaaka. \c 20 \s1 Minaaka i Makedonia Arope i Troas \sr 20:1-12 \p \v 1 Sauntona karobho sumai, Paul akembamo manga mia moparacaeana tee Isa iwe sumai tee apekatangkea o iimanina. Sapadhana incia sumai o Paul aposangamo kasiimpo alingka i poropinsi Makedonia. \v 2 Incia ambeliki saangua lipu incia sumai tee apekatangkea o iimanina manga mia iwe sumai tee kaadharina kasiimpo aahirina akawa i tana Yunani. \v 3 Incia amboore iwe sumai kangengena talu mbula. Wakutuuna bheabhose i poropinsi Siria, incia arango lele ande manga miana Yahudi tangasaana apomufakati to apekamatea. Rampaakanamo sumai, incia amambotuakea to ambuli alaloi Makedonia. \v 4 I nuncana lingkaana sumai incia asabhangkea Sopater bin Pirus miana Berea, Aristarkhus tee Sekundus, rua mia o miana Tesalonika, Gayus miana Derbe, Timotius, tee rua mia mominaakana i poropinsi Asia, siitumo Tikhikus tee Trofimus. \v 5 Manga incia alingka porikana tee mangaantagi i Troas. \v 6 Salapana eona Raraea Roti Inda Mokoragi, ingkami tabhose minaaka i Filipi, tee lima eo sapadhana sumai, kasiimpo ingkami tapokawa tee manga incia i Troas. Ingkami tamboore iwe sumai kangengena pitu eo. \p \v 7 Malona Ahadi ingkami taporomusaka to takande roti tapobhawa-bhawa tee tapadhaangia Kariaa Momangkilo. Paul apogau tee manga witinai iwe sumai sakawana pontanga malo, roonamo naile incia ahaejati to abhose. \v 8 I kamara i bhawo, i tampamami taporomusaka sumai abhari aparoreakea padamara. \v 9 Wakutuuna Paul tangasaana apogau, dhaangia samia umane mangura mokosaroakana Eutikhus auncura i bhalo-bhalo tee amangkoo matana, roonamo Paul apogau torosu, sumaimo Eutikhus inda amembali atarai kangkoona matana, sabutuna incia akotibu wakutuuna akole minaaka i tingkana talu anguna bhanua sumai sakawana i tana. Wakutuuna aangkea mia, incia amatemo. \v 10 Sabutuna asapomo o Paul tee apaubho i bhawona Eutikhus tee asakulakea, kasiimpo apogau tee manga mia iwe sumai, "Bholi umarobho, incia dhaangiapo adhadhi." \v 11 Paul akompa pendua i bhawo, kasiimpo aweta-weta roti tee akande. Sapadhana sumai incia apogaumo uka sakawana raneeo kasiimpo alingka. \v 12 Eutikhus aʼantaramea manga mia to apambulia i bhanuana, tee bhari-bharia witinai moparacaeana tee Isa atohiburumo mpuu roonamo incia dhaangiapo adhadhi. \s1 Minaaka i Troas Arope i Miletus \sr 20:13-16 \p \v 13 Ingkami talingka porikana i kapala, kasiimpo tabhose i Asos to taantagi Paul iwe sumai mboomo iemanina, roonamo incia gauna bheadhala ati. \v 14 Sakawana i Asos, ingkami takembaia to akompa i kapala, kasiimpo tabhose tapobhawa-bhawa i Metilene. \v 15 Minaaka iwe sumai ingkami tabhose torosu, tee samainawana ingkami takawamo i aroana Pulo Khios. Kasiimpo saeo sapadhana sumai takawa i Pulo Samos, tee saeo sapadhana sumai siimpomo takawa i kota Miletus. \v 16 Paul amambotuakea to abhose torosu tee inda asii i Efesus indaaka apepadhai wakutuuna pekangengengenge i poropinsi Asia, roonamo akaago-ago tee incia gauna akawa madhei i Yerusalem i Eona Raraeana Pentakosta. \s1 Pobholiana tee Manga Kapalana Jamaʼa i Efesus \sr 20:17-38 \p \v 17 Rampaakanamo sumai incia atumpu mia minaaka i Miletus to alingka i Efesus mamudhaakana akemba manga kapalana jamaʼa modhaangiana iwe sumai. \v 18 Sapokawana tee manga kapalana jamaʼa sumai, apogaumo o Paul, "Ingkomiu umataua tuaapa iaku kudhadhi i tanga-tangamiu pepuu minaaka i eo bhaa-bhaana iaku kuumba i poropinsi Asia sii. \v 19 Iaku kulaiani Kawasana Opu tee kupaporitambe karoku tee abhari o loluku molimbana, tee kunamisi kanarakaa roonamo haejatina miana Yahudi mopomufakatina to apekamateaku. \v 20 Iaku inda kutaangi opeapo uka mokofaʼedana to ingkomiu. Bhari-bharia kudhawuakakomiu tee kuadhariakakomiu, malape i poromusakaana mia bhari atawa i poromu-romua i bhanuamiu. \v 21 I manga miana Yahudi tee i manga miana Yunani uka iaku padhamo kuudhaniakea tee mpuu-mpuuna incaku, mamudhaakana manga incia atoba i Aulataʼala tee uka aparacaea tee Isa Al Masi, Oputa Momalanga. \v 22 Sii-sii iaku bhekulingka i Yerusalem, roonamo iaku tabeana kuose kapeeluana Rohina Aulataʼala. Opea bhemomembalina tee karoku iwe sumai iaku inda kumataua, \v 23 soo kumatau opea mopadhana ipaumbaakana Rohina Aulataʼala i saasaangu kota ikawaku, ande iaku bhekutotorongku tee kunarakaa. \v 24 \x - \xo 20:24 \xo*\xt 2Tim. 4:7. \xt*\x*Maka iaku inda sampeampearo kufaduliaka inyawaku. Somanamo kumembali kupamondoa pekalape o tugasiku iparacaeaakana Isa Oputa Momalanga to iaku, siitumo mopakoleleakana Lele Malape to rahumatina Aulataʼala. \v 25 Sii-sii kumataua ande minaaka i tanga-tangamiu mopadhana ilingkaisiku wakutuuna kupakoleleaka kaadharina Pamarintana Aulataʼala indamo bheukamataaku pendua. \v 26 Rampaakanamo sumai udhania! I eo sii iaku kumembali sakusii tee bhekupaumbaakakomiu ande dhaangia i tanga-tangamiu mobinasana naile itu, giu incia sumai mencuana kasalahaku. \v 27 Roonamo iaku inda kumeri to kupamondo tugasiku minaaka i Aulataʼala, sumaimo tabeana kupaumbaakakomiu bhari-bharia haejatina Aulataʼala. \v 28 Jagania o karomiu tee bhari-bharia jamaʼa sumai mboomo samia gembala mojaganina gulumana dumbana. Roonamo ingkomiu ipatantuakana Rohina Aulataʼala to modhambaakana tee mojaganina jamaʼa mopadhana ialina Aulataʼala tee raana Anana karona. \v 29 Iaku kumataua ande samateku bheaumba manga mia mokoʼisikadina mboomo manga serigala momasega. Manga incia bheapesua i tanga-tangamiu tee inda akailiili to apacilaka gulumana dumba sii. \v 30 I tanga-tangamiu bheaumba manga mia bhemopakawaakana kaadhari inda mobanara to awuju manga muri mamudhaakana aose manga incia. \v 31 Rampaakanamo sumai ukojaga-jagamo! Udhania, ande kangengena talu tao, eo tee malo, kutorotorosu kuudhaniakakomiu samia-samia tee atiri loluku. \v 32 Sii-sii iaku kupasaraakakomiu i Aulataʼala tee i Firimanina rahumatina, mokokuasana to apekatangkakomiu tee adhawuakakomiu manga kabarakati mopadhana ipasadiaakana to bhari-bharia mia motopekangkilo. \v 33 Iaku indapo dhaangia o kapeeluku to kukopewauaaka pera, bulawa, atawa o pakea minaaka i incemapo uka. \v 34 Ingkomiu samia umataua ande iaku padhamo kukarajaa to kualiaka ifaraluuku tee ifaraluuna manga mia mooseaku i nuncana lingkaaku. \v 35 I nuncana sagala hali iaku padhamo kudhawukomiu sandarana karo, siitumo opea tabeana ikarajaata mamudhaakana tee mboo sumai ingkomiu amembali utulungi manga mia inda mopoolina mokarajaa. Ingkita tabeana taudhania opea ipogauakana Isa, Oputa Momalanga. Incia apogau, 'Mia mopekadhawuna alabhi o kasanaana minaaka i mia motarimana.' " \v 36 Sapadhana Paul apogau mboo sumai, incia asujumo tee adoʼa apobhawa-bhawa tee manga incia. \v 37 Sumaimo manga incia bhari-bharia apotangi-tangisi apoose asaku Paul tee aikia. \v 38 Manga incia amaasi mpuu incana roonamo Paul apogau, "Ingkomiu indamo sampeampearo bheukamataaku pendua." Sapadhana incia sumai manga incia aʼantaramo Paul i kapala. \c 21 \s1 Lingkaana Paul i Yerusalem \sr 21:1-16 \p \v 1 Sapogaamami tee manga kapalana jamaʼa sumai, ingkami lausakamo tabhose i Pulo Kos. Samainawana ingkami takawamo i Pulo Rodos, kasiimpo minaaka iwe sumai tarope uka i labusana Patara. \v 2 Iwe sumai ingkami tapotibhaakamo kapala bhemopolimbana i lipu Fenisia. Ingkami takompamo i kapala sumai, kasiimpo tabhose. \v 3 Satokamatana Pulo Siprus i weta kaai, ingkami tabhosemo tabholi pulo incia sumai tee taporope i poropinsi Siria. Sabutuna ingkami takawamo i kota Tirus tee tasapo iwe sumai roonamo kapala sumai bheabhongkara uleana. \v 4 Iwe sumai ingkami tapotibhaaka manga murina Isa, kasiimpo tamboore tee manga incia pitu eo kangengena. Mboomo isusuakana Rohina Aulataʼala, manga incia audhaniaka Paul mamudhaakana inda alingka i Yerusalem. \v 5 Maka o wakutuumami to tamboore iwe sumai atopadhamo, manga incia tabholimea tee tapalausakamea o lingkaamami. Manga mia moparacaeana tee Isa apobhawa tee manga anana tee bhawinena manga antara sakawana i bhiwina tawo i sambalina kota, kasiimpo ingkami tasuju tee tadoʼa i Aulataʼala iwe sumai. \v 6 Sapadhana sumai ingkami taposangamo, kasiimpo takompa i kapala, tee manga incia uka ambulimo i bhanuana samia-samia. \p \v 7 Minaaka i Tirus ingkami tapalausaka lingkaamami sakawana i kota Ptolemais. Ingkami tapokawa tee manga witinai moparacaeana tee Isa iwe sumai mamudhaakana tapodhawu salamu tee tamboore saeo tee manga incia. \v 8 \x - \xo 21:8 \xo*\xt Tul. 6:5; 8:5. \xt*\x*Samainawana ingkami tabhosemo, kasiimpo takawa i kota Kaisarea. Iwe sumai ingkami tapokawa tee Filipus, samia mopakoleleakana Lele Malape, tee tamboore i bhanuana. Incia uka sala samia minaaka i pitu mia ipilina jamaʼa i Yerusalem to adhawu kahamba i manga iaiaro. \v 9 Filipus akoanaaka pata mia kabuabua, tee o Aulataʼala adhawuakea rahumati i manga incia to apakawaaka kasameana Aulataʼala. \p \v 10 \x - \xo 21:10 \xo*\xt Tul. 11:28. \xt*\x*Salapana pia eo tamboore iwe sumai, samia nabii mokosaroakana Agabus asapo minaaka i Yudea mangaumbati. \v 11 Incia aala kabhokena tangana Paul, kasiimpo abhokeaka aena tee limana karona tee apogau, "Rohina Aulataʼala apogau, 'Mokokabhokena tangana sii bheabhokea miana Yahudi i Yerusalem tee apasaraakaakea i limana manga mia inda motolentuna miana Yahudi.' " \v 12 Sarangomami giu incia sumai, ingkami tee manga mia modhaangiana iwe sumai taemanimo mpuu mamudhaakana o Paul inda apene i Yerusalem. \v 13 Paul alawani, "Pokia ingkoo utangi mboo sii tee upahancuru incaku? Iaku kurela kutobhoke, moomini kumate i Yerusalem rampaakanamo sarona Isa Oputa Momalanga." \v 14 Roonamo Paul amendeu aose pogaumami, sumaimo ingkami uka tauntoakamea tapayaakinia. Ingkami tapogau, "Taroakamo giu incia sumai amembali apokana tee kapeeluana Kawasana Opu." \p \v 15 Salapana pia eo tamboore i Kaisarea, ingkami tamakanumo to tapeneaka i Yerusalem. \v 16 Dhaangia pia mia o murina Isa minaaka i Kaisarea mangasabhangka tee mangabhawa i bhanuana Manason, miana Siprus. Incia amangengemo aparacaea tee Isa. I bhanuana Manason ingkami bhetabutu. \s1 Paul Apokawa tee Yakub i Yerusalem \sr 21:17-26 \p \v 17 Sakawamami i Yerusalem, manga witinai moparacaeana tee Isa mangapepagomo tee akaunde-unde iwe sumai. \v 18 Samainawana o Paul apobhawa-bhawamo tee ingkami talingka tapokawaaka Yakub, tee bhari-bharia kapalana jamaʼa adhaangiamo iwe sumai. \v 19 Sapadhana adhawu salamu, Paul apetulatulaakamea bhari-bharia mopadhana ipewauna Aulataʼala i tanga-tangana manga mia inda motolentuna miana Yahudi alaloi kalaianina. \v 20 Sarangona giu incia sumai, manga incia amuliangimo Aulataʼala kasiimpo apogau tee Paul, "E witinaiku, ingkoo umataua ande o rewu-rewuna miana Yahudi aparacaeamo. Manga incia bhari-bharia akeniakea mpuu manga hukumuna Taurati. \v 21 Tee sii-sii manga miana Yahudi padhamo arangoa ande ingkoo uadhari bhari-bharia miana Yahudi momboorena i tanga-tangana manga mia inda motolentuna miana Yahudi mamudhaakana abholi Hukumuna Musa, tee ingkoo uadhari manga incia mamudhaakana inda atandaki manga anana tee inda aose adatina miana Yahudi. \v 22 Jadi sii-sii tuaapa? Dhaanamo manga incia bhearangoa ande ingkoo uumbamo iwe sii. \v 23 Rampaakanamo sumai, osemea opea ipogauakamami sii. I tanga-tangamami dhaangia pata mia gauna apamondo tolauna onina. \v 24 Bhawamea manga incia apoose tee karomu tee ukarajaakamea haroana pekangkiloana karo upobhawa-bhawa tee manga incia. Tee utanggoa uka o ponambona mamudhaakana manga incia amembali akurui buluana. Tee mboo sumai, bhari-bharia mia bheamataua, ande opea ipakoleleakana to karomu inda abanara roonamo ingkoo uose hukumuna Taurati. \v 25 \x - \xo 21:25 \xo*\xt Tul. 15:29. \xt*\x*Maka to manga mia inda motolentuna miana Yahudi moparacaeana tee Isa, ingkami padhamo talambokoakea sura tee tapaumbaakea kambotumami to hukumu iapai tabeana itaʼatina: manga incia tabeana apekaridho minaaka i kinande mopadhana ipasombaaka i barahala, bholi akande raa, bholi akande dagina binata inda motosumbele, tee bholi apewau zinaa." \v 26 Sumaimo, samainawana o Paul abhawamo manga mia incia sumai apoose tee incia, tee aharoaakea pekangkiloana karo apobhawa-bhawa tee manga incia. Kasiimpo Paul apesua i nuncana Baitulla tee apaumbaakea sakawana pia eo o haroa pekangkiloana karo sumai atopewau tee naepia o kurubani to manga incia samia-samia bheatopasombaaka. \s1 Paul Atorako \sr 21:27-36 \p \v 27 Wakutuuna i eo pitu eona sumai bhealapasimo, dhaangia pia mia o miana Yahudi moumbana minaaka i poropinsi Asia mokamatana Paul i nuncana Baitulla. Kasiimpo manga incia awuju mia bhari to arako Paul \v 28 apoose apekee, "E manga miana Israel! Mangatulungipo! Siimo o mia moadharina bhari-bharia mia to aewangiaka liputa tee hukumuna Taurati tee Baitulla sii. Tee sii-sii uka incia abhawa miana Yunani i nuncana Baitulla tee apanaajisi tampa momangkilo sii!" \v 29 \x - \xo 21:29 \xo*\xt Tul. 20:4. \xt*\x*(Manga incia apekee mboo sumai roonamo akamata Trofimus, miana Efesus sumai apoose tee Paul i kota, tee manga incia aabhi Paul mobhawana mia incia sumai apesua i nuncana Baitulla, garaaka inda.) \v 30 Saangua kota atobungke tee manga mia uka aumba abuntuli apolibu-libu. Manga incia arako Paul, kasiimpo asoroa tee apalimbaia minaaka i Baitulla, tee alausaka atutubhi bhari-bharia bhambana Baitulla. \p \v 31 Wakutuuna manga mia bhari sumai aʼusaha to apekamate Paul, kapalana suludaduna Roma apotibhaaka lele ande saangua kota Yerusalem atobungke. \v 32 Lausakamo kapalana suludaduna Roma sumai adhawu parinta i manga kapitana tee manga suludaduna to amaju apokawaaka mia bhari sumai. Wakutuuna manga incia akamata kapalana suludadu sumai apobhawa tee rombongana, manga incia auntomo abhebhe Paul. \p \v 33 Kapalana suludadu sumai apasari, kasiimpo arako Paul tee aparintaakea mamudhaakana incia atobhoke tee rua ramba rante. Kasiimpo incia aabha, "Incema o mia incia sii tee opea ipewauna?" \v 34 Mia bhari sumai alawani tee akakee-kee. Dhaangia mopekeena mboo sii, tee dhaangia uka mopekeena mboo sumai, sabutuna o kapalana suludadu sumai inda amataua opea satotuuna momembalina iwe sumai. Rampaakanamo sumai, incia aparintaakea mamudhaakana o Paul atobhawa i markasi. \v 35 Wakutuuna Paul akawa i odhana markasi, incia tabeana asodhaia manga suludadu roonamo pamuruna mia bhari mopojungku-jungkurina sumai. \v 36 Manga mia bhari sumai aose manga suludadu minaaka i taliku tee akakee-kee, "Pekamatemea!" \s1 Paul Aemani Mamudhaakana Atoundaaka Apogau i Aroana Mia Bhari \sr 21:37-40 \p \v 37 Wakutuuna Paul bheatopapesua i nuncana markasi, incia apogau i kapalana suludadu sumai, "Amembali kupogau sabantara tee ingkoo?" Kapalana suludadu sumai alawani, "Garaaka umembali upogau Yunani! \v 38 Jadi, ingkoo mencuana miana Mesir mokapalaina kaheru tee mopalimbana pata rewu mia mopakacauna i tana matuu i piamo itu?" \v 39 Paul alawani, "Iaku o miana Yahudi, miana kota Tarsus, kota imatauna mia bhari i poropinsi Kilikia. Iaku kuemani mamudhaakana uundaakaaku kupogau tee manga mia bhari sumai." \p \v 40 Sabutuna o kapalana suludadu sumai aundaakea apogau, kasiimpo o Paul akakaro i odha tee adhawu tanda tee limana i manga mia bhari sumai, manga mia bhari sumai inda akoʼuu, kasiimpo o Paul apogau i nuncana pogau Ibrani tee manga mia bhari sumai. \c 22 \s1 Paul Apogau tee Miana Yahudi \sr 22:1-22 \p \v 1 "E manga mancuana tee manga witinaiku! Rangomea opea ipogauakaku to kuewaaka karoku sii." \v 2 Wakutuuna manga mia bhari sumai arango Paul apogau i nuncana pogau Ibrani, siitumo pogauna manga miana Yahudi, manga incia indamo akoʼuu. Kasiimpo o Paul apogau, \v 3 \x - \xo 22:3 \xo*\xt Tul. 5:34-39. \xt*\x*\x - \xo 22:3-16 \xo*\xt Tul. 9:1-19a; 26:4-18. \xt*\x*"Iaku sii o miana Yahudi, kulaahiri i Tarsus i poropinsi Kilikia, maka kumaoge i kota incia sii. Guruku o Gamaliel moadhariakaaku mpuu-mpuu o hukumuna manga opu-opuata. Iaku uka kuraji tee kutaʼati i Aulataʼala apokana tee ingkomiu sii-sii. \v 4 \x - \xo 22:4-5 \xo*\xt Tul. 8:3. \xt*\x*Iaku padhamo kusikisaa manga mia moosena Dhalana Kawasana Opu sakawana manga incia amate. Manga incia kurakoa, malape umane atawa o bhawine, tee manga incia kupapesuaia i nuncana katorongku. \v 5 Kapalana Imamu Maoge tee bhari-bharia manga majilisina Mahakama Agama uka amembali sakusii ande antona tulatulaku sii atotuu, roonamo minaaka i manga incia iaku kutarima sura to kubhawea i witinai Yahudi momboorena i Damsyik, tee iaku kulingka i kota sumai. Antona sura incia sumai iaku kumembali kurako manga mia moparacaeana tee moosena Dhalana Kawasana Opu momboorena i kota incia sumai, kasiimpo manga incia kubhawea i Yerusalem mamudhaakana manga kapalana agama amembali ahukumua." \p \v 6 "Maka wakutuuna kumakasumo kukawa i Damsyik, kera-kera pontanga eo, saanampuu dhaangia tee cahea momainawa mpuu akotila minaaka i laiana mobulilingiaku. \v 7 Iaku kutobhata i tana, kasiimpo kurango suara mopogauna tee iaku, 'Saul, Saul, apokia usikisaaku?' \v 8 Iaku kulawani, 'Incema Ingkoo sii, Opu?' Suara sumai apogau, 'Iakumo o Isa, miana Nazaret, isikisaamu.' \v 9 Bhari-bharia mia mopobhawana tee iaku uka akamatea o cahea incia sumai, maka manga incia inda amaʼanaia o suara mopogauna tee iaku. \v 10 Kasiimpo kupogau, 'Opu, opea bheipewauku?' Incia alawani, 'Bhangumo tee ulingkamo i Damsyik. Iwe sumai ingkoo bheapaumbaakako bhari-bharia giu bheipatugasiakana to ingkoo.' \v 11 Cahea momatila sumai apekawilo mataku, rampaakanamo sumai manga sampooseku atondaaku sakawana i Damsyik. \v 12 Iwe sumai dhaangia o mia mokosaroakana Ananias. Incia o mia mosaalihi tee ataʼati tee hukumu Taurati, tee bhari-bharia miana Yahudi momboorena i Damsyik ahoromatia mpuu. \v 13 Incia aumbatiaku kasiimpo akakaro i saripiku tee apogau, 'E Saul witinaiku, bungkalemea o matamu tee upokamatamo!' Wakutuu incia sumai uka iaku kumembalimo kupokamata tee kutonto incia. \v 14 Kasiimpo incia apogau, 'Aulataʼalana manga opu-opuata, padhamo apiliko to umatauaka opea ipeeluna, tee ukamata Bhatuana Aulataʼala Mobanarana sumai tee urango suarana wakutuuna Incia apogau. \v 15 Ingkoo bheumembali sakusiina to upakawaakea i bhari-bharia mia tee opea mopadhana ikamatamu tee irangomu. \v 16 Sii-sii opea uka iantagimu? Bhangumo tee ulingkamo to utopapebhaho, tee ugoraakamea o sarona Kawasana Opu mamudhaakana umangkilo minaaka i dosamu.' \v 17 Wakutuuna kumbuli i Yerusalem tee kudoʼa i nuncana Baitulla, iaku asalibumbuaku Rohina Aulataʼala. \v 18 Wakutuu incia sumai kukamata Isa, tee Incia apogau tee iaku, 'Madheimo ubholi Yerusalem, roonamo manga mia i kota incia sii inda bheatarima opea isakusiiakamu to Iaku.' \v 19 Iaku kulawani, 'E Oputa Momalanga, manga incia amataua ande iaku padhamo kupesuaiki tampana ibaadatina miana Yahudi, tee kurako manga mia moparacaeana tee Ingkoo iwe sumai, kasiimpo kupapesuaia i nuncana katorongku tee kubhebhea. \v 20 \x - \xo 22:20 \xo*\xt Tul. 7:58. \xt*\x*Tee wakutuuna Stefanus momembalina sakusiimu sumai atopekamate, iaku dhaangia iwe sumai tee kusatujuia o kajadia incia sumai, sampe iaku mojaganina pakeana manga mia mopekamatea.' \v 21 Maka Incia apogau, 'Ingkoo tabeana ulingka, roonamo Iaku bhekulambokoko amaridho minaaka i iwe sii, siitumo to manga mia inda motolentuna miana Yahudi.' " \p \v 22 Manga mia bhari sumai dhaangiapo aperangoi pogauna Paul, maka i kapadhaana pogauna sumai manga incia apepuumo apekee tee suara makaa, "Pekamatemea o mia mboo sii. Incia inda alaenga adhadhi!" \s1 Paul i Nuncana Markasi \sr 22:23-29 \p \v 23 Manga mia bhari sumai apekee apoose atudhaaka jubana tee akamburaka ngawu i antara. \v 24 Kasiimpo kapalana suludadu sumai atumpu mia to abhawa Paul i markasi to aparakisaaia tee asambia, mamudhaakana manga incia amembali amataua apokia mbakana manga mia bhari akakee-kee mboo sumai. \v 25 Maka wakutuuna o Paul apadholea to atosambi, incia apogaumo tee kapita motugasina iwe sumai, "Buaka o miana Roma amembali atosambi ande incia indapo aporikana atoʼadili?" \v 26 Wakutuuna kapita sumai arango opea ipogauakana Paul, incia alingka i kapalana suludadu to apaumbaakea o hali incia sumai, pogauna, "Opea bheipewaumu? Roonamo mia incia sumai o miana Roma." \v 27 Sabutuna o kapalana suludadu sumai aumba apokawaaka Paul tee apogau, "Coba upaumbaakaaku, buaka ingkoo miana Roma?" Lawanina Paul, "Umbe, iaku o miana Roma." \v 28 Kapalana suludadu sumai apogau, "To kumembali miana Roma, abhari mpuu o doi ipomeaku." Lawanina Paul, "Maka iaku minaaka i salaahiriku kumembalimo miana Roma." \v 29 Bhari-bharia mia bhemoparakisaana Paul alausakamo asowo, tee o kapalana suludadu sumai uka amaekamo sapadhana incia asadaria ande incia padhamo abhoke Paul tee rante, garaaka incia o miana Roma. \s1 Paul i Aroana Mahakama Agama \sr 22:30; 23:1-11 \p \v 30 Roonamo kapalana suludadu sumai gauna bheamataua satotuuna opea iraeakana manga miana Yahudi to Paul, sabutuna incia arambasakea minaaka i rantena. Rampaakanamo sumai, samainawana incia adhawumo parinta mamudhaakana manga imamu maoge tee bhari-bharia majilisina Mahakama Agama aporomusaka. Sapadhana incia sumai o kapalana suludadu sumai atumpumo suludaduna to aala Paul minaaka i markasi, kasiimpo abhawea to apapoaroa i manga incia. \c 23 \p \v 1 Kasiimpo Paul atonto manga majilisina Mahakama Agama sumai tee apogau, "Manga witinai, sakawana eo sii kudhadhi tee ngangarandaku sadhaadhaa amangkilo i aroana Aulataʼala." \v 2 Maka wakutuuna Paul apogau mboo sumai, Kapalana Imamu Maoge Ananias atumpu mia mokabhale-bhalena i saripina Paul atapa muncuna Paul. \v 3 \x - \xo 23:3 \xo*\xt Mat. 23:27-28. \xt*\x*Sabutuna apogaumo o Paul tee Kapalana Imamu Maoge sumai, "Aulataʼala bheatapako, e rindi motokamalo maputi! Ingkoo sii-sii uuncura uʼadiliaku uose hukumu Taurati, maka ingkoo samia inda uose hukumu incia sumai tee utumpu mia to atapaaku!" \v 4 Manga mia mokakarona i saripina Paul, apogau, "Ubarani mpuu ingkoo uhina Kapalana Imamu Maoge iangkana Aulataʼala!" \v 5 \x - \xo 23:5 \xo*\xt Limb. 22:28. \xt*\x*Paul alawani, "Manga witinai, iaku inda kumataua ande incia o Kapalana Imamu Maoge. Inciamo atoburi i nuncana Kitabi Momangkilo, 'Bholi upogauaka saangu giu momadhaki to kapalana lipumiu.' " \v 6 \x - \xo 23:6 \xo*\xt Tul. 26:5; Flp. 3:5. \xt*\x*Wakutuuna Paul amataua ande sagaa minaaka i manga mia sumai satotuuna manga mia mominaakana i rombongana Saduki tee mosagaanana uka minaaka i rombongana Farisi, incia apogau i Mahakama Agama sumai, "Manga witinai, iaku sii o miana Farisi tee siwuluna miana Farisi uka. Iaku kutoʼadili iwe sii roonamo kuyaakini ande o mia mate bheatopadhadhi pendua." \v 7 Sapadhana apogau mboo sumai, apogeramo rombongana Farisi tee rombongana Saduki, sabutuna manga mia moporomusakana sumai amembali rua kolompo. \v 8 \x - \xo 23:8 \xo*\xt Mat. 22:23; Mrk. 12:18; Luk. 20:27. \xt*\x*Roonamo manga miana rombongana Saduki apogau ande o mia mate inda bheadhadhi pendua. Manga incia uka aparacaea ande inda dhaangia o malaaʼekati tee inda dhaangia manga rohi. Maka manga miana rombongana Farisi aparacaea bheadhaangia bhari-bharia sumai. \v 9 Sabutuna adhaangiamo tee karobho momaoge. Pia mia ahalii Hukumu Taurati mominaakana i rombongana Farisi akakaro tee apotagaliakea mpuu. Manga incia apogau, "Ifikirimami, mia incia sii inda sampeampearo tee kasalahana! Aipomo atotuu dhaangia tee rohi atawa o malaaʼekati mopogauna tee incia!" \v 10 Potagalia incia sumai ahandamo amaoge sabutuna o kapalana suludadu sumai amaeka, ancosala o badana Paul atobheka-bheka roonamo manga incia apohela-helaaka Paul. Sumaimo o kapalana suludadu sumai atumpu manga suludaduna to alingka aala Paul minaaka i tanga-tangana manga incia tee abhawea i markasina. \p \v 11 Malo incia sumai Isa Oputa Momalanga akakaro i saripina Paul tee apogau, "Paul, pekatangkea o incamu! Apokana mboo ingkoo padhamo usakusiiakaaku i Yerusalem, tabeana bheusakusiiakaaku uka i kota Roma." \s Miana Yahudi Ahaejati to Apekamate Paul \sr 23:12-22 \p \v 12 Samainawana o miana Yahudi asahimuakamo to apekamate Paul. Manga incia apotunda i Aulataʼala ande manga incia inda bheakande tee asumpu ande indapo apekamate Paul. \v 13 Kabharina manga mia mosahimuakana to apekamate Paul sumai alabhi pata pulu mia umane. \v 14 Kasiimpo manga incia alingka i manga imamu maoge tee manga mancuanana lipuna Yahudi tee apogau, "Ingkami padhamo taposumpa tee tapojanji inda bhetakande tee tasumpu ande indapo tapekamate Paul. \v 15 Rampaakanamo sumai, ingkomiu tabeana upobhawa-bhawa tee manga miana Mahakama Agama to utumpu kapalana suludadu sumai mamudhaakana naile o Paul ubhawea pendua i aroamiu, tee mboomo kabilanga o parakarana uparakisaaia mpuu-mpuu, mamudhaakana ingkami bhetasiapu to tapekamatea wakutuuna incia indapo akawa iwe sii." \p \v 16 Maka o pinoanana Paul umane morangona haejati incia sumai. (Incia o anana witinaina Paul bhawine.) Incia uka alingka i markasi tee apaumbaaka giu incia sumai i Paul. \v 17 Kasiimpo Paul akemba samia kapita tee apogau, "Bhawea o pinoanaku sii i kapalana suludadu, roonamo dhaangia tee mofaraluuna bheipakawaakana to incia. \v 18 Kasiimpo kapita sumai abhawa pinoanana Paul sumai i kapalana suludadu tee apogau, "Paul mototaangina sumai akembaaku tee aemani mamudhaakana o ana umane sii kubhawea apoaro tee ingkoo, roonamo dhaangia tee mofaraluuna bheipakawaakana." \v 19 Kapalana suludadu sumai akeni limana ana umane sumai tee abhawea i saripi, kasiimpo aabhakia, "Opea bheipogauakamu tee iaku?" \v 20 Ana umane sumai alawani, "Manga miana Yahudi padhamo apomufakati bheaemaniko mamudhaakana ubhawa Paul i Mahakama Agama naile saeona. Manga incia bheaparapara to aparakisaaia mpuu-mpuu o parakarana. \v 21 Maka opu, bholi uperangoi manga incia, roonamo alabhi pata pulu mia mopadhana mohaejatiakana to ahumbuni Paul i nuncana lingkaana. Manga incia padhamo aposumpa to inda akande tee asumpu ande indapo apekamate Paul. Sii-sii manga incia asiapumo tee soomo aantagi kambotu minaaka i opu." \v 22 Kasiimpo ana umane sumai atumpua ambuli tee o kapalana suludadu aposamea, "Bholi upetulatulaakea i incemapo uka, ande o giu incia sumai padhamo upaumbaaka iaku." \s Paul Apapindaia i Kaisarea \sr 23:23-35 \p \v 23 Kapalana suludadu sumai akemba rua mia kapita tee apogau, "Pasiapuakea rua atu mia suludadu modhalana ae, tee pitu pulu mia suludadu mosawina i ajara, tee rua atu mia suludadu mokoewangana pandanga to alingka i kota Kaisarea rambi sio mata malo sii." \v 24 Incia uka aemani mamudhaakana apasadiaakea pia mbaa keledai to isawikina Paul, mamudhaakana o Paul asalaamati sakawana apoaro tee Gubernuru Feliks. \v 25 Kasiimpo kapalana suludadu sumai aburi sura, antona sura sumai mboo sii: \p \v 26 "Momuliana Gubernuru Feliks, salamu minaaka i Klaudius Lisias. \p \v 27 Mia incia sii arakoa manga miana Yahudi tee antaupo atopekamate, maka iaku tee suludaduku kuumba to kupasalaamatia. Roonamo kurangoa ande incia o miana Roma. \p \v 28 Roonamo gauku kumataua opea o kasalaha iraeakana manga miana Yahudi to incia, sumaimo kubhawea i Mahakama Agamana manga incia. \v 29 Garaaka incia inda apewau saangu kasalaha uka imembaliakana atohukumu mate atawa atotorongku. Manga miana Israel araeakea roonamo pokaiana tee hukumu Tauratina manga incia. \v 30 Kasiimpo dhaangia tee mopaumbaaku ande dhaangia o mia mohaejatina madhaki tee mia incia sii. Rampaakanamo sumai o mia incia sii alausaka kulambokoa tee ingkoo, tee kuposamea i bhari-bharia bhalina mamudhaakana manga incia abhawea bhari-bharia parakara iraeakana to incia i aroamu." \p \v 31 Manga suludadu sumai aose opea iparintaakana to manga incia. Manga incia aala Paul tee abhawea i Antipatris i wakutuuna malo. \v 32 Samainawana, manga suludadu modhalana ae ataroaka manga suludadu mosawina i ajara to apalausaka lingkaana tee Paul, kasiimpo manga incia ambuli i markasina. \v 33 Sakawana i Kaisarea, sura sumai apasaraakamea i gubernuru, kasiimpo Paul abhawea apapoaroa. \v 34 Sapadhana abaca sura sumai, gubernuru aabhaakamo asalana Paul minaaka i iapai. Wakutuuna amataua ande o Paul asalana minaaka i poropinsi Kilikia, \v 35 incia apogaumo, "Iaku bhekuparakisaa parakaramu wakutuuna manga bhalimu aumbamo." Kasiimpo gubernuru sumai aparintaakea mamudhaakana o Paul atotaangi i maligena Herodes. \c 24 \s Paul i Aroana Feliks \sr 24:1-27 \p \v 1 Sapadhana Paul atotaangi lima eo i maligena Herodes, Kapalana Imamu Maoge Ananias aumba i Kaisarea apoose tee pia mia mancuanana Yahudi tee samia ahalii hukumu mokosaroakana Tertulus. Manga incia apoaro i Gubernuru Feliks tee atanduaka parakarana Paul. \v 2 Sapadhana Paul akembaia apoaro, Tertulus apepuumo araeaka Paul tee apogau, "E Gubernuru Feliks momulia, rampaakanamo pamarintamu, ingkami taʼamanimo. Lipumami uka amajumo roonamo kalapena budimu. \v 3 Jadi rampaakanamo bhari-bharia sumai tee iapaipo uka tamboore, ingkami taharagaangia mpuu bhari-bharia mopadhana ipewaumu, tee ingkami tasukuru to bhari-bharia sumai. \v 4 Maka mamudhaakana inda abhari tabhanaka wakutuumu, ingkami taemani tee kaasina incamu, ande amembali perangoipea sabantara opea ipogauakamami sii. \v 5 Ingkami tapotibhaaka mia incia sii aumbaaka karobho, roonamo incia apadhaangia pogera-gera i tanga-tangana miana Yahudi i saangua dunia. Incia sala samia kapalana manga mia mominaakana i rombongana miana Nazaret sumai, siitumo o Isa. \v 6 Incia uka acoba apanaajisi Baitulla. Rampaakanamo sumai ingkami tarakoa [tee taʼadilia mboomo hukumuna agamamami, \v 7 maka o Lisias, kapalana suludadu sumai aumba tee kasegana to arampasia minaaka i limamami. \v 8 Kasiimpo Lisias atumpu manga mia bhemohaakimuna mia incia sii to aumba apoaro tee Opu.]\f + \fr 24:6b-8a \fr*\ft Aeati i nuncana tandana kurunga sii inda dhaangia i nuncana manga kitabina Injili momangengena mpuu maka dhaangia i nuncana kitabina Injili mosagaanana.\ft*\f* Ande uparakisaa mia incia sii, dhaanamo bheumataua minaaka i karona bhari-bharia parakara iraeakamami to incia." \v 9 Manga miana Yahudi modhaangiana iwe sumai uka aose araeaka Paul, tee manga incia apogau ande bhari-bharia ipogauakana Tertulus sumai atotuu. \p \v 10 Kasiimpo Gubernuru sumai adhawu tanda i Paul ande incia amembali apogau. Sabutuna apogaumo o Paul, "Iaku kumatauko amangengemo umembali haakimu to lipu sii. Rampaakanamo sumai, amasanaa o namisiku amembali kuewaaka parakaraku i aroamu. \v 11 Satotuuna opu umembali umataua atotuu atawa inda ande inda akolabhi minaaka i sapulu rua eo molapana, iaku kuumba i Yerusalem to kusomba i Aulataʼala. \v 12 Tee inda dhaangia o mia mopotibhaakaaku tangasaana kupotagali tee mia atawa kuromusaka mia bhari to apewau karobho, malape i Baitulla atawa i tampana ibaadati atawa i tampa mosagaanana i nuncana kota sii. \v 13 Manga incia inda amembali uka abukutiiakea i aroamu bhari-bharia parakara iraeakana to iaku. \v 14 Maka i aroamu kuʼakuia ande iaku kusomba Aulataʼala, Kawasana Opuna opu-opuamami, tee taose Dhalana Kawasana Opu. Tee manga miana Yahudi asarongia o dhala incia sii o dhala mosala. Maka iaku sadhaadhaa kuparacaea tee bhari-bharia hukumu motoburina i nuncana Kitabi Taurati tee sagala giu motoburina i nuncana kitabina manga nabii. \v 15 Iaku uka kuharapu i Aulataʼala, apokana mboomo bhari-bharia mia modhaangiana iwe sii, siitumo ande o mia mate bheatopadhadhi pendua, malape mia mobanara atawa o mia madhaki. \v 16 Rampaakanamo sumai, iaku sadia kuʼusaha mpuu-mpuu mamudhaakana amangkilo o ngangarandaku i aroana Aulataʼala tee i aroana maanusia. \v 17 \x - \xo 24:17-18 \xo*\xt Tul. 21:17-28. \xt*\x*Kangengena pia tao iaku inda kumboore i Yerusalem, iaku kumbuli to kubhawa sadakaa to lipuku to kupasombaaka kurubani i Aulataʼala. \v 18 Tangasaana kupewau hali incia sumai, dhaangia pia mia o miana Yahudi mominaakana i poropinsi Asia mopotibhaakaaku i Baitulla sapadhana kupewau sarana pekangkiloana karo. Wakutuu incia sumai inda abhari o mia mopobhawana tee iaku tee inda kuose kupewau karobho. \v 19 Jadi tabeana manga incia molaengana molaporoakana parakaraku i aroamu, ande dhaangia tee parakarana manga incia tee iaku. \v 20 Atawa taroakamo manga mia modhaangiana iwe sii apogauaka kasalaha opea ipotibhaakana manga incia wakutuuna iaku kutosidangi i aroana Mahakama Agama. \v 21 \x - \xo 24:21 \xo*\xt Tul. 23:6. \xt*\x* Wakutuu incia sumai, manga incia inda apotibhaaka kasalaha opeapo uka minaaka i iaku, tangkanamo manga incia inda amasanaa tee pogau ipakawaakaku tee suara makaa. Iaku kupogau, "Eo sii iaku kutoʼadili roonamo kayaakiniku ande manga mia momate bheatopadhadhi pendua." \p \v 22 Maka o Feliks mopadhana momatauna kaadharina Dhalana Kawasana Opu sumai, apauntoa o parakarana sidangi sumai. Incia apogau, "Wakutuuna Lisias kapalana suludadu sumai aumbamo, iaku bhekubhotukia o parakaramu sii." \v 23 Kasiimpo incia atumpu samia kapita mamudhaakana o Paul sadhaadhaa atotaangi, maka adhawuakea saidhe kalalesa, tee aundaakea manga sabhangkana to adhawuakea opea ifaraluuna tee alaiania. \p \v 24 Salapana pia eo, Feliks aumba apobhawa tee bhawinena, ambuli i kota sumai minaaka i lingkaana. (Bhawinena mokosaroakana Drusila tee incia sii o miana Yahudi.) Kasiimpo Feliks atumpu mia to akemba Paul mamudhaakana apokawa tee manga incia, kasiimpo manga incia aperangoi Paul apogauaka tuaapa taparacaea tee Isa Al Masi. \v 25 Maka wakutuuna incia apogauaka pokaiana tee giu mobanara, kuasaiana karo, tee kahukumu i eona kiaamati, amaekamo Feliks, sabutuna incia apogaumo, "Podhomo itu! Ingkoo umembalimo ulingka sii-sii. Ande dhaangia tee wakutuu momalape dhaampomo kukembako uka." \v 26 Tee uka o Feliks aharapu bheapotibhaaka doina kasogo minaaka i Paul. Roonamo mentene mpearomo incia akemba Paul to akoja tee incia. \p \v 27 Maka o kamondona rua tao, Feliks abholosimea Perkius Festus amembali gubernuru, tee roonamo Feliks gauna aala incana miana Yahudi, Feliks ataroakea o Paul sadhaadhaa i nuncana katorongku. \c 25 \s1 Paul i Aroana Festus \s Apene Bandingi i Kaisar \sr 25:1-12 \p \v 1 Talu eo sapadhana Festus akawa i Kaisarea to amembali gubernuru iwe sumai, incia apene arope i Yerusalem. \v 2 Iwe sumai manga imamu maoge tee manga kapalana miana Yahudi aumba apoaro tee incia to akabarataaka Paul. Manga incia atorotorosu awuju Festus, \v 3 mamudhaakana amaasi incana tee manga incia, tee atumpu mia abhawa Paul i Yerusalem roonamo manga incia tangasaana ahaejatiaka to apentaaia tee apekamatea i tangana dhala. \v 4 Maka o Festus apogau, "Paul tabeana sadhaadhaa atotaangi i Kaisarea tee iaku uka indamo amangenge bhekumbuli iwe sumako. \v 5 Jadi taroakamo pia-pia mia kapala mokokuasa i tanga-tangamiu asapo apoose tee iaku i Kaisarea to atuntuaka parakarana Paul iwe sumako, ande atotuu incia dhaangia tee kasalahana." \p \v 6 Festus amboore tee manga incia i Yerusalem kera-kera walu eo atawa sapulu eo, kasiimpo asapo ambuli i Kaisarea. Samainawana incia apadhaangiamo sida i pangadila tee atumpu mia to abhawa Paul apapoaroa tee incia. \v 7 Saumbana Paul, bhari-bharia miana Yahudi moumbana minaaka i Yerusalem akakaromo tee abulilingia, manga incia abhari mpuu araeaka Paul tee karaeaka momatamo, maka manga incia inda amembali abukutiiakea ande o karaeakana sumai atotuu. \v 8 Maka o Paul aewaaka karona tee abalasi manga karaeaka sumai tee apogau, "Iaku inda kupewau saangu kasalaha uka tee Hukumu Tauratina miana Yahudi atawa tee Baitulla, ntaranamo uka tee Kaisar." \v 9 Maka roonamo Festus gauna apasanaa incana miana Yahudi, jadi incia apogau tee Paul, "Buaka ingkoo uunda upene i Yerusalem mamudhaakana utoʼadili iwe sumai i aroaku to manga parakara iraeakana to ingkoo sii?" \v 10 Paul alawani, "Iaku sii-sii tangasaana kukakaro i aroana pangadilana Kaisar, tee iwe siimo o tampa molaenga to kutohaakimu. Ingkoo umataua ande iaku inda kupewau saangu kasalaha uka to miana Yahudi. \v 11 Ande tee kasalahaku tee kupewau saangu hali molaengana to kutohukumu mate, iaku kurela kumate. Maka ande opea iraeakana manga incia to iaku inda saangu uka mototuuna, sumaimo inda samia uka mokohakuna mopasaraakaaku i manga incia. Iaku kuemani kupene bandingi i pangadilana Kaisar!" \v 12 Sapadhana apomufakati tee bhari-bharia manga ahalii hukumu, Festus apogaumo tee Paul, "Ingkoo uemani upene bandingi i pangadilana Kaisar, jadi ingkoo tabeana ulingka upoaro tee Kaisar!" \s Paul i Aroana Agripa tee Bernike \sr 25:13-27 \p \v 13 Salapana pia eo, aumbamo Raja Agripa apobhawa tee Bernike i Kaisarea to apodhawu salamuaka tee Festus. \v 14 Roonamo manga incia rua mia dhaangiapo pia eo kangengena amboore iwe sumai, sabutuna o Festus apetulatulaakea i Raja Agripa sagala giu parakarana Paul. Incia apogau, "Iwe sii dhaangia samia o katorongku ibholina Feliks. \v 15 Wakutuuna iaku dhaangia i Yerusalem, bhari-bharia imamu maoge tee manga mancuanana miana Yahudi atanduaka parakarana mia incia sii, tee aemani mamudhaakana incia atohukumu. \v 16 Maka manga incia kulawania, ande mencuana kananeana miana Roma to apasarakaaka mia mokoparakara ande o mia incia sumai indapo aporikana apokawa rou tee manga mia moraeakea, tee adhawua kalalesa to aewaaka karona to manga karaeaka idhawuakana to incia. \v 17 Rampaakanamo sumai saumbana manga incia tee aporomusaka iwe sii, samainawana iaku kulausakamo kutumpu mia to abhawa Paul apapoaroa i aroana pangadila to asida. \v 18 Wakutuuna manga mia moraeakea akakaro to apogau, manga incia inda araeakea tee pewau madhaki mboomo iabhiku bhaa-bhaana. \v 19 Manga incia soo aposalamaʼana tee Paul soʼalina agamana manga incia, tee samia mokosaroakana Isa momatena sumai, maka o Paul apogauakea ande o Isa sumai adhadhi. \v 20 Iaku kubingu tuaapa musitii kuparakisaa parakara incia sii. Rampaakanamo sumai iaku kuabhakia, buaka incia aunda apene i Yerusalem, tee bhari-bharia parakarana atoʼadili iwe sumako. \v 21 Maka o Paul apene bandingi tee aemani mamudhaakana incia sadhaadhaa atotaangi sakawana o parakarana ahaakimua Kaisar. Sumaimo iaku kuparintaakea mamudhaakana incia atotaangi sakawana kupotibhaaka kalalesa tee kutumpu mia to abhawea apapoaroa i Kaisar." \v 22 Pogauna Agripa i Festus, "Iaku uka gauku kurangoakea karoku o mia incia sumai apogauaka giu incia sumai." Festus alawani, "Naile ingkoo umembali urangoa." \p \v 23 Samainawana o Agripa tee Bernike aumbamo tee atotarima tee upacara umbaana kaogesa. Manga incia apesua i nuncana pangadila apobhawa tee manga kapalana tantara tee manga mia motohoromati i kota sumai. Kasiimpo tee parintana Festus, Paul uka abhawea apesua. \v 24 Festus apogau, "E Raja Agripa tee bhari-bharia moumbana iwe sii mopoosena tee ingkami. Kamatamea o mia incia sii, incia araeakea bhari-bharia miana Yahudi, malape modhaangiana i Yerusalem atawa modhaangiana iwe sii. Manga incia aumbatiaku apoose akakee-kee, manga incia apogau ande o mia incia sii inda alaenga atotaroaka adhadhi. \v 25 Maka iaku inda kupotibhaaka saangu kasalaha molaengana to atohukumu mate, maka roonamo incia aemani mamudhaakana o parakarana ahaakimua Kaisar, sumaimo kubhotukiakea to kulambokoa i Kaisar. \v 26 Maka iaku inda tee kalawaniku mopesuana i akala to momembalina iburiku i nuncana suraku to Kaisar. Rampaakanamo sumai, incia kubhawea kupapoaroakakomiu, mohususuna mpuu to Raja Agripa, mamudhaakana alaloi kaparakisaa sii, opea bheiburiku amembali atinda. \v 27 Roonamo i fikiriku, inda alaenga talamboko samia katorongku ande inda atinda opea iraeakana to incia." \c 26 \s Paul Aewaaka Karona i Aroana Agripa \sr 26:1-11 \p \v 1 Agripa apogau tee Paul, "Sii-sii ingkoo utoundaaka to uewaaka karomu." Sabutuna o Paul adhawu tanda horomati tee limana, kasiimpo apepuu apogau tee aewaaka karona, \v 2 "Raja Agripa momulia, iaku kukodhawua mpuu kumembali kupakawaaka iewaakaku i aroamu to bhari-bharia karaeaka ipogauakana manga miana Yahudi to iaku, \v 3 roonamo Opu atotuu-totuu umataua o adati tee manga giu iposalamaʼanaakana manga miana Yahudi. Rampaakanamo sumai, kuemani mpuu usabara uperangoiaku." \p \v 4 \x - \xo 26:4-11 \xo*\xt Tul. 22:3-5. \xt*\x*"Minaaka dhaangiapo kumangura kumboore i tanga-tangana manga miana Yahudi. I auwalina kumboore i lipuku Tarsus tee kasiimpo kumboore i Yerusalem. Jadi manga incia bhari-bharia satotuuna amataua tuaapa kudhadhi kuose kaadharina miana Yahudi. \v 5 \x - \xo 26:5 \xo*\xt Tul. 23:6; Flp. 3:5.\xt*\x*Roonamo minaaka i auwalina manga incia amatauaku, tee ande manga incia aunda amembali uka adhawuaka kasakusiina, ande minaaka i piamo itu kudhadhi mboomo miana Farisi motaʼati, siitumo rombongana momakaana kaadharina i nuncana agamamami. \v 6 E Raja Agripa, sii-sii iaku kukakaro iwe sii to kutoʼadili roonamo kutoraeaka kuparacaea ande Aulataʼala bheapamando janjina mopadhana idhawuakana to opu-opuamami. \v 7 Pojanjiamo incia sumai uka iharapuna sapulu ruaangua sukuna Israel, sabutuna manga incia atotuu-totuu aʼibaadati i Aulataʼala eo tee malo. Maka rampaakanamo kaharapu incia sumaimo, iaku araeakaaku miana lipuku karoku, siitumo miana Yahudi. \v 8 Jadi kuabha tee bhari-bharikomiu, 'Pokia ingkomiu umarasai mpuu uparacaea ande o Aulataʼala akokuasa to apadhadhi pendua mia momate?' " \p \v 9 \x - \xo 26:9-11 \xo*\xt Tul. 8:3.\xt*\x*"Satotuuna, i piamo itu iaku kuabhia ande tabeana kupewau opea uka momembalina ipewauku to kubhali opea ipewau i nuncana sarona Isa miana Nazaret sumai. \v 10 Giu incia sumai kupewaua uka i Yerusalem. Sapadhana kupotibhaaka kuasa minaaka i manga imamu maoge, abhari o mia mosaalihi ipapesuaku i nuncana katorongku, tee wakutuuna manga incia atoʼadili i aroana Mahakama Agama, iaku uka kuose kuʼumbeakea mamudhaakana manga incia atohukumu mate. \v 11 Mentene mpearo kusikisaaia manga incia i nuncana tampana ibaadatina miana Yahudi, tee kuʼusaha mamudhaakana manga incia aunda atunda Isa. Iaku kuʼamara mpuu tee manga mia moparacaeana tee Isa, sampe kupajerea sakawana i kota-kota i lipu mosagaanana." \s Paul Apetulatulaaka Patobaa tee Kakembana \sr 26:12-23 \p \v 12 \x - \xo 26:12-18 \xo*\xt Tul. 9:1-19a; 22:6-16. \xt*\x*"To kupewau giu incia sumai uka mbakana iaku kutarima tugasi tee kubhawa sura kuasa minaaka i manga imamu maoge tee kulingka i Damsyik. \v 13 Maka wakutuuna pontanga eo, e Raja, i tangana dhala sumai, iaku kukamata cahea minaaka i laiana molabhina kainawana minaaka i caheana matanaeo. Cahea sumai akotila asalibumbuaku tee bhari-bharia mia mopobhawana tee iaku. \v 14 Bhari-bharikami tatobhata i tana. Kasiimpo kurango suara mopogauna tee iaku i nuncana pogau Ibrani, 'Saul, Saul, pokia usikisaaku? Sia-sia upanarakaa karomu mboomo mia mosepana katumpuna kau momatadha.' \v 15 Iaku kulawani, 'Incema ingkoo sii, Opu?' Suara sumai apogau, 'Iakumo o Isa isikisaamu.' \v 16 Maka bhangumo tee ukakaromo. Iaku kupatiumbaakako karoku, mamudhaakana kuangkako umembali mia molaianiaku tee umembali sakusiiku to bhari-bharia giu ipatokamataakaku i eo sii tee uka opea bheipatokamataakaku to ingkoo naile itu. \v 17 Iaku bhekurambasakako minaaka i kahumbunina lipumu tee minaaka i kahumbunina manga miana lipu mosagaanana, tee kulambokoko to manga incia, \v 18 to ubungkaleaka matana manga incia, mamudhaakana manga incia alimba minaaka i kalalanda tee apesua i nuncana kainawa, mamudhaakana manga incia atorambasaka minaaka i kuasana Ibilisi, tee dhadhina manga incia akuasaia Aulataʼala. Tee mboo sumai, dosana manga incia bheatoʼamponi, tee manga incia bheapotibhaaka dhawuna tee manga mia mangkilo roonamo aparacaea tee Iaku.' " \p \v 19 "Rampaakanamo sumai, e Raja Agripa, iaku sadia kuʼusaha kuose pokamata minaaka i sorogaa mopadhana idhawuakana Aulataʼala to iaku sumai. \v 20 \x - \xo 26:20 \xo*\xt Tul. 9:20; 9:28-29. \xt*\x*Bhaa-bhaana iaku kupakoleleakea i Damsyik tee i Yerusalem, kasiimpo i saangua lipu Yudea tee uka i lipu mosagaanana inda motolentuna miana Yahudi. Iaku kupakoleleakea ande manga incia tabeana atoba minaaka i dosana tee ambuli i Aulataʼala tee apewau feʼeli momalape to amembali bukutiina patobaana sumai. \v 21 Rampaakanamo sumai manga miana Yahudi arakoaku i aroana Baitulla tee gauna apekamateaku. \v 22 Maka roonamo katulungi minaaka i Aulataʼala imembaliakaku kudhadhi sakawana eo sii tee kukakaro iwe sii to kudhawu kasakusii malape to mia maidhiidhi atawa to kaogesa. Opea ipakoleleakaku sumai inda aposala minaaka i opea mopadhana ipakoleleakana manga nabii tee Nabii Musa i piamo itu, \v 23 \x - \xo 26:23 \xo*\xt 1Kor. 15:20.\xt*\x*siitumo ande o Al Masi tabeana anarakaa, tee Incia bheamembali mia mobhaa-bhaana modhadhina minaaka i tanga-tangana mia mate tee bheapakoleleaka kainawana kasalaamati to liputa sii tee uka to manga mia mosagaanana inda motolentuna miana Yahudi." \s Kakemba to Raja Agripa Mamudhaakana Aparacaea \sr 26:24-32 \p \v 24 Wakutuuna Paul tangasaana apogau to aewaaka karona, apekeemo o gubernuru Festus, "Ingkoo umagila Paul! Ilimuu mobhari itu imembaliakamu umagila." \v 25 Maka o Paul alawani, "Iaku inda kumagila, e Festus momulia! Iaku tangkanamo kupogauaka kabanara tee fikiri momalape. \v 26 Raja Agripa amataua bhari-bharia giu incia sii, sumaimo iaku kujujuru kupogau tee incia. Tee iaku kuyaakini ande incia mencuana mia siimpomo morangona manga giu incia sii, roonamo bhari-bharia sii amataumea mpuu mia bhari. \v 27 E Raja Agripa, buaka Opu uparacaea tee manga nabii? Iaku kumataua ande Opu uparacaea tee manga nabii." \v 28 Kasiimpo Agripa alawani Paul, "Buaka ingkoo ufikiria umembali upamembaliaku miana Karasiteni tee wakutuu momasimba mboo sii?" \v 29 Paul alawani, "Amasimba atawa amangenge, iaku kuemani i Aulataʼala, maasangia mencuana soo Opu uka, maka bhari-bharia mia morangona pogauku i eo sii amembali mboomo iaku uka, maka mencuana i nuncana giu utobhoke tee rante mboo iaku sii." \v 30 Kasiimpo Raja Agripa, gubernuru Festus, Bernike, tee bhari-bharia mouncurana mopobhawa-bhawa tee manga incia akakaro, \v 31 kasiimpo alimba. Manga incia apogau podho-podho manga incia, "Mia incia sii inda apewau hali imembaliakana alaenga atotorongku atawa atohukumu mate." \v 32 Agripa apogau i Festus, "Mia incia sii satotuuna amembalimo atopabebasi ande incia inda aemani mamudhaakana o Kaisar mohaakimuna parakarana." \c 27 \s Paul Abhose i Roma \sr 27:1-13 \p \v 1 Sapadhana amambotuakea ande ingkami bhetabhose i Italia, Paul tee pia mia o mia itaangi mosagaanana apasaraakaakea i samia kapita mokosaroakana Yulius, mominaakana i Batalion Kaisar to manga antara i Roma. \v 2 Ingkami tasawi i kapala moumbana minaaka i Adramitium bhemobhosena i manga labusa i sakaaratea bhiwina tawo i poropinsi Asia. Tee dhaangia samia o miana Makedonia mominaakana i Tesalonika mokosaroakana Aristarkhus abhose tee ingkami. \v 3 Samainawana, ingkami tasiimo i Sidon; tee roonamo kapita Yulius amalape incana, incia aundaaka Paul alingka apokawaaka manga sabhangkana i kota sumai mamudhaakana manga incia amembali adhawuakea opea ifaraluuna. \v 4 Wakutuuna ingkami tabhose minaaka i Sidon, dhaangia tee ngalu momakaa mpuu minaaka i aroana kapala, sabutuna ingkami taose bhiwina tawona Pulo Siprus, mamudhaakana inda manga kangkanai ngalu. \v 5 Sapadhana kapalamami alaloi andalaoge mopoarona tee poropinsi Kilikia tee Pamfilia kasiimpo takawa i kota Mira i poropinsi Likia tee tasapo minaaka i kapala sumai. \v 6 Iwe sumai kapitana suludaduna Roma apotibhaakamo saangu kapala mominaakana i Aleksandria bhemobhosena i Italia. Sabutuna ingkami tatopapindamo i kapala incia sumai. \v 7 Roonamo ngalu dhaangiapo atorosu amakaa minaaka i aroana kapala, sumaimo kangengena pia eo o kapalamami amanoe mpuu abhose, maka moomini amarasai ingkami amembali takawa i saripina kota Kenidus. Kasiimpo, roonamo o ngalu dhaangiapo atorosu ajoli-joli majuna kapalamami, sumaimo ingkami tabhose taose bhiwina tawo i weta i salatana Pulo Kreta amakasu i Dholangona Salmone, mamudhaakana o kapalamami inda laulauna akangkanaia ngalu. \v 8 Amarasai mpuu ingkami talaloi tapana pulo sumai, kasiimpo takawa i saangu tampa isarongiaka Labusa Makesa, i saripina kota Lasea. \v 9 Abhari mpuu o wakutuumami motobhanakana i nuncana lingkaamami, tee roonamo Eona Poasana\f + \fr 27:9 \fr*\fq Eona Poasana miana Yahudi: \fq*\ft Maʼanana Eona Poasana miana Yahudi sii satotuuna o saro mosagaanana to abhotoaka Eona Pomalape, siitumo eona raraea ihoromatina mpuu miana Yahudi wakutuuna bula sio atawa bula sapulu. I eona raraea incia sumai, bhari-bharia miana Yahudi tabeana apoasa. Eo incia sumai uka amembali tanda bhaa-bhaana umbaana tambusisi motomaekana i tawo. \ft*\f* miana Yahudi alapamo, inda aʼamani to tapalausaka bhoseata. Rampaakanamo sumai o Paul audhaniaka Yulius tee manga ana buana kapala sumai, pogauna, \v 10 "Manga witinai, kufikiria o bhoseata sii bheaumbaaka balaa tee karugia maoge, mencuana soo kapala tee uleana, maka tee inyawata uka." \v 11 Maka o kapita Yulius alabhi aparacaea tee anakoda tee mokokapalana tee aparacaea pogauna Paul. \v 12 Roonamo o labusa incia sumai inda amalape atombooresi i wakutuuna bulaana kagari, sumaimo abhari minaaka i manga incia mosatujuna to upalausaka bhoseana, roonamo manga incia aʼusaha to akawa i Feniks tee amboore iwe sumai kangengena bulaana kagari. Kota Feniks satotuuna saangu labusa i Pulo Kreta mopoarona i bhara sumba tee i bhara malanga.\f + \fr 27:12 \fr*\fq bhara sumba tee i bhara malanga: \fq*\ft Maʼanana 'barat daya' tee 'barat laut'.\ft*\f* \v 13 Wakutuuna dhaangia tee ngalu-ngalu minaaka i salata, manga incia asarongia amembalimo abhose. Sabutuna manga incia aangkamo labuna kasiimpo abhose aose bhiwina tawona Pulo Kreta. \s Kapalana Atosore \sr 27:14-44 \p \v 14 Inda amangenge sapadhana incia sumai aumbamo o garura, siitumo o ngalu isarongiaka Ngaluna Wakampopo.\f + \fr 27:14 \fr*\fq Ngaluna Wakampopo: \fq*\ft Maʼanana ngalu moumbana minaaka i 'timur laut'. \ft*\f* \v 15 Ngalu sumai akangkanai kapalamami, sabutuna o kapalamami inda akapoia ataangi ngalu sumai, sumaimo ingkami tataroakamea o kapala sumai akalanto-lanto abhawea ngalu. \v 16 Ingkami mangabhawa solo sakawana i weta salata i saangu pulo maidhiidhi isarongiaka Kauda. Iwe sumai moomini amarasai mpuu, maka ingkami tamembali tahelaia pendua o bhangka-bhangkana kapalamami. \v 17 Sapadhana bhangka-bhangka sumai atopakompa pendua i bhawona kapala, manga incia aʼusahamo apekatangka kapalamami tee carana abulilingiakea rabuta tee abhokea mamudhaakana o kauna inda atorambasaka. Roonamo amaeka ancosala atosore i Sirtis, siitumo tawo momaati i tampa mokobhone, sabutuna o pangaawana tawo\f + \fr 27:17 \fr*\fq pangaawana tawo: \fq*\ft Modelena mboomo 'parasut' atawa 'sauh terapung-apung.'\ft*\f* apasapoa i tawo mamudhaakana o kapala sumai ahanda amanoe lingkana, tee o kapala ataroakea akalanto-lanto aose ngalu. \v 18 Maka o ngalu tee ewo apamuru torosu akangkanai kapala, sabutuna samainawana manga ana buana kapala apepuumo abhanaka uleana i tawo mamudhaakana o kapala sumai amagaagaa o bhawana. \v 19 Eo talu eona, manga incia abhanaka sagaa manga parakakasina kapala sumai i tawo tee limana karona. \v 20 Dhaangia pia eo kangengena o matanaeo tee kalipopo inda atiumba tee o ngalu dhaangiapo sadhaadhaa akangkanai kapalamami, sabutuna amatemo o akalamami tee indamo taharapu to tasalaamati. \p \v 21 Sapadhana pia eo kangengena manga mia modhaangiana i kapala inda akande, Paul akakaro i tanga-tangana manga incia kasiimpo apogau, "Manga witinaiku, ande uosea o naasehatiku tee inda tabhose tabholi Pulo Kreta, dhaanamo ingkita inda bhetanamisi bhari-bharia karasai tee karugia incia sii. \v 22 Maka sii-sii kuemani mpuu, sadiamo upekaogea o incamiu! Roonamo, inda samia uka minaaka i tanga-tangamiu bhemokailangana inyawana, maka soo kapala incia sii bhemohancuruna. \v 23 Roonamo i malo malaaʼekatina Aulataʼala, siitumo Aulataʼala mopiliaku tee isombaku, aumba tee akakaro i saripiku tee apogau, \v 24 'Paul, bholi umaeka, roonamo ingkoo tabeana bheupoaro tee Kaisar. Rampaakanamo Aulataʼala amalape incana tee ingkomiu, Incia bheapasalaamatia bhari-bharia mia mopobhawana tee ingkoo i kapala sii.' \v 25 Rampaakanamo sumai, sadiamo upekaogea o incamiu manga witinai! Roonamo iaku kuparacaea i Aulataʼala ande opea ipogauakana tee iaku sumai bheamembali. \v 26 Maka ingkita tabeana bhetatosore i saangu pulo." \p \v 27 I malo sapulu pata malona, wakutuuna ingkami tangasaana takalanto-lanto i Tawo Adria. Maka kera-kera pontanga malo, manga ana buana kapala sumai asarongia ande o kapalamami amakasumo tee ati. \v 28 Jadi manga incia apasapomo rabuta mokoladhu to aʼukuruaka kandalana tawo. Garaaka o tampa incia sumai kandalana kera-kera pata pulu metere. Inda amangenge sapadhana sumai manga incia aʼukurumea uka, tee o tawo sumai kandalana kera-kera talu pulu metere. \v 29 Manga incia amaeka ancosala o kapala atosore i pasi. Rampaakanamo sumai, manga incia atudhaaka pata angu labu minaaka i wanana kapala tee aharapu maasangia amasimbamo amainawa. \v 30 Maka manga ana buana kapala sumai aʼusaha apalai abholi kapala. Manga incia apasapo bhangka-bhangkana kapala tee apara-para atudhaaka manga labu minaaka i ropena kapala. \v 31 Maka o Paul apogau tee kapitana suludaduna Roma tee manga tantara modhaangiana iwe sumai, "Ande manga incia abholi kapala sii, ingkomiu dhaanamo inda bheusalaamati." \v 32 Sabutuna manga tantara i kapala sumai adhodho talina bhangka-bhangkana kapala tee ataroakea apaampe. \p \v 33 Wakutuuna amakasumo amainawa, Paul aemani mpuu i bhari-bharia mia modhaangiana i kapala sumai to aagori akande. Incia apogau, "Sii-sii amondomo sapulu pata eo kangengena ingkita inda takande opeopea roonamo tapoantagi tee talilaho. \v 34 Rampaakanamo sumai, iaku kuemani mpuu i ingkomiu manga witinai, kandemo saidhe mamudhaakana umatangka tee umembali usalaamati. Rampaakanamo sumai uparacaeamo, inda samia uka i tanga-tangamiu bheabinasa, moomini satake bulua i bhaamiu inda bheaila." \p \v 35 Sapadhana apogau mboo sumai, Paul aalamo roti tee aemani sukuru i Aulataʼala i aroana manga incia bhari-bharia, tee aweta-wetaia kasiimpo akandea. \v 36 Sumaimo manga incia bhari-bharia amasanaamo pendua o namisina tee aosemo akande. \v 37 Kabharimami i kapala sumai dhaangia 276\f + \fr 27:37\fr*\fq 276 mia: \fq*\ft Dhaangia uka manga nomoro mosagaanana atoburi i pia-pia kitabina Injili momangenge.\ft*\f* mia. \v 38 Sapadhana akande sakawana amambosu, gandum iulena manga incia abhanakamea i tawo mamudhaakana o kapala sumai amagaagaa. \v 39 Wakutuuna matanaeo abhetemo, manga ana buana kapala sumai akamatamo lipu inda imatauna, maka iwe sumai dhaangia tee kolowa tee bhiwina tawo, maka moomini inda atomatau manga incia abhotukiakea tee aʼusaha mamudhaakana kapala atosore iwe sumai. \v 40 Sumaimo manga incia arambasaka rabutana bhari-bharia labu tee ataroakea atondu i tawo, kasiimpo apaulu manga rabutana uli tee apabhalemea o pangaawa i weta i rope mamudhaakana akangkanaia ngalu tee kapala sumai aporope i bhiwina tawo. \v 41 Maka indapo akawa i ati, kapala sumai ajoroi bhone sabutuna atosore. Ropena atidhomu i nuncana bhone sabutuna indamo amembali ajulu, sainamo wanana ahancuru abhebhea ewo makaa. \p \v 42 Manga suludadu i kapala sumai ahaejati apekamate bhari-bharia mia mototaangina mamudhaakana inda samia uka i tanga-tangana manga incia mopenganona i bhiwina tawo tee apalaiaka karona. \v 43 Maka kapita Yulius gauna apasalaamati Paul tee asasi manga suludaduna apewau hali incia sumai. Kasiimpo incia aparintaakea mamudhaakana bhari-bharia mia momembalina mopengano, asabu porikana i tawo tee apengano i ati, \v 44 tee atutunia mosagaanana. Kasiimpo manga mia inda momembalina mopengano abholi kapala tee apengkeni i dhopi atawa i manga kapasana kapala. Mboomo sumai bhari-bharikami tasalaamati takawa i ati. \c 28 \s Paul i Pulo Malta \sr 28:1-10 \p \v 1 Sakawamami tee tasalaamati i bhiwina tawo, siimpomo tamataua ande o pulo incia sumai sarona o Malta. \v 2 Mia momboorena i pulo incia sumai amalape mpuu tee ingkami. Manga incia apakata waa tee mangakemba iwe sumai roonamo akowao tee amagari. \v 3 Paul arombusaka rangka-rangka tee adhikaia i nuncana waa. Roonamo kasodhona waa sumai sabutuna alimbamo sambaa ulo mokobisa tee apapaki limana Paul. \v 4 Wakutuuna miana pulo sumai akamata tee ulo mokobisa akaloe-loe i limana Paul, apogaumo podho-podho manga incia, "Atantumo mia incia sii o pande pekamatena mia roonamo Dewi Kaʼadili inda ataroakea asalaamati moomini incia alapamo minaaka i balaa i tawo." \v 5 Maka o Paul apepapi sabutuna ulo sumai akotibu lausaka i nuncana waa, tee incia inda sampeampearo anamisi kapii atawa apotibhaaka cilaka. \v 6 I fikirina bhari-bharia mia iwe sumai o Paul bheatente tee alausaka amate. Maka soo amangengemo aantagi manga incia inda akamata dhaangia o giu imembaliakana Paul acilaka, sumaimo abhaliimo fikirina manga incia, tee apogaumo manga incia ande o Paul satotuuna samia dewa. \p \v 7 Inda amaridho minaaka i tampana tunuana manga rangkana kau dhaangia tee satidha tanana gubernuruna Pulo Malta, mokosaroakana Publius. Incia mangakemba to tabutu i bhanuana. Ingkami tabutu iwe sumai kangengena talu eo tee incia amalape mpuu tee ingkami. \v 8 Amana Publius tangasaana apotidhole amagari buluna tee amapii kompona. Paul apesua i kamarana kasiimpo adoʼaakea, sapadhana incia sumai adhikaakea limana i bhawona bhaana tee apauntoa minaaka i kapiina. \v 9 Sapadhana kajadia incia sumai, abhari o mia momapii i pulo iwe sumai aumba i Paul tee apauntoa minaaka i kapiina. \v 10 Manga incia mangahoromati mpuu tee i wakutuuna sapadhana ingkami tamakanu to tabhose, manga incia abhawa bhari-bharia giu ifaraluumami. \s Paul Akawa i Roma \sr 28:11-16 \p \v 11 Salapana talu mbula iwe sumai, ingkami tabhose minaaka i pulo sumai tee tasawi i kapala mominaakana i kota Aleksandria molabuna i pulo incia sumai kangengena bulaana kagari. Kapala sumai dhaangia tee kabheloki i weta i ropena tee gambarana Dewa Rapi siitumo Dewa Kastor tee Poluks. \v 12 Ingkami tasii i kota Sirakusa tee tamboore iwe sumai talu eo kangengena. \v 13 Minaaka i iwe sumai ingkami tabhose taose bhiwina tawo sakawana i kota Regium. Samainawana dhaangiamo tee ngalu mominaakana i weta i salata, tee rua eo sapadhana sumai ingkami takawamo i kota Putioli. \v 14 Iwe sumai ingkami tapokawamo tee manga witinai moparacaeana tee Isa, tee manga incia mangakemba to tamboore i bhanuana manga incia kangengena pitu eo. Kasiimpo ingkami talingka i Roma. \v 15 Manga witinai moparacaeana tee Isa momboorena i Roma padhamo arango lele ande ingkami bhetaumba. Manga incia aumba akawea i kampona Dhoana Apius tee i kampo Talu Butunga\f + \fr 28:15 \fr*\ft Dhaoana Apius o karidhona 71 kilometere i weta i salatana Roma, sainamo Talu Butunga 55 kilometere o karidhona minaaka i Roma. \ft*\f* to apokawa tee ingkami. Wakutuuna Paul akamata manga incia, Paul aemanimo sukuru i Aulataʼala tee apekatangkea incana. \v 16 Sakawana i Roma, Paul atoundaaka to amboore samia-miana tee ajagania samia suludadu. \s Paul Apogau tee Manga Miana Yahudi i Roma \sr 28:17-29 \p \v 17 Talu eo sapadhana sumai o Paul akembamo manga kapalana miana Yahudi to aporomusaka. Saporomusakana manga incia o Paul apogaumo, "Manga witinai, iaku inda kupewau kasalaha to liputa atawa to adatina manga opu-opuata. Moomini mboo sumai, iaku kutotaangi i Yerusalem tee apasarakaakaaku i miana Roma. \v 18 Sapadhana manga incia aparakisaaku, manga incia gauna arambasakaaku roonamo inda apokawaaka saangu uka o kasalaha ilaengaakaku kutohukumu mate. \v 19 \x - \xo 28:19 \xo*\xt Tul. 25:11. \xt*\x*Maka manga miana Yahudi inda asatujuia o kambotu incia sumai. Rampaakanamo sumai aahirina iaku kuemani mamudhaakana parakaraku aparakisaaia o Kaisar lausaka, maka mencuana kuhaejatiaka to kupasala lipuku. \v 20 Rampaakanamo sumai iaku kuemani kupokawa tee kupogau tee ingkomiu. Iaku kutobhoke tee rante sii roonamo kuparacaea tee janjina Aulataʼala to opu-opuata, siitumo opea iharapuna miana Israel." \v 21 Manga incia apogau, "Ingkami indapo tatarima sura minaaka i Yudea to karomu, tee inda dhaangia o mia mominaakana iwe sumai moumbana to mobhawana lele atawa mopetulatulaakana saangu giu madhaki uka to ingkoo. \v 22 Maka gaumami tarangoa uka minaaka i karomu tuaapa o fikirimu. Roonamo ingkami tamataua ande o kaadhari incia sii iapai-iapaipo uka abhari o mia mobhalia." \p \v 23 Kasiimpo manga incia apeelo eo to apokawa tee Paul. I eo incia sumai uka abhari o mia moumbana i mbooresana Paul. Minaaka i saeona sakawana amalo incia aadhariaka tee apakoleleaka Pamarintana Aulataʼala. Incia uka aʼusaha to apayaakini manga incia to aparacaea tee Isa tee cara apake manga aeati mominaakana i Hukumuna Tauratina Musa tee manga kaburina manga nabii. \v 24 Sarangona giu incia sumai, dhaangia minaaka i tanga-tangana manga incia moparacaeana ande opea iadhariakana Paul sumai abanara, maka dhaangia uka inda moparacaeana. \v 25 Rampaakanamo sumai podho-podho manga incia apotagalimo tee apepuumo abholi bhanua sumai sapadhana Paul apogau, "Inciamo atotuu opea ipogauakana Rohina Aulataʼala alaloi Nabii Yesaya to manga opu-opuata, \q1 \v 26 \x - \xo 28:26-27 \xo*\xt Mat. 13:14-15; Mrk. 4:12; Luk. 8:10. \xt*\x* 'Lingkamo i lipu sumai tee pakawaakea kasamea incia sii: \q1 Ingkomiu bheurangoa torosu \q2 maka inda umaʼanaia; \q1 ingkomiu bheukamatea torosu, \q2 maka sadhaadhaa inda ufahamua. \q1 \v 27 Roonamo ngangarandana lipu incia sumai amakundumo, \q2 talingana manga incia amatamo aporango, \q2 tee matana manga incia apopiromo; \q1 mamudhaakana o matana manga incia bholi apokamata, \q2 tee talingana manga incia bholi aporango, \q2 tee fikirina manga incia bholi amaʼanaia tee ngangarandana, \q1 tee bholi ambuli i karoku \q2 mamudhaakana Iaku bhekupauntoaka manga incia.' \m \v 28 Roonamo ingkomiu o miana Yahudi inda unda uperangoia lelena kasalaamati minaaka i Aulataʼala, jadi ingkomiu tabeana umataua ande sii-sii Aulataʼala padhamo alamboko lele incia sumai i manga lipu inda motolentuna miana Yahudi, tee manga incia uka aunda atarimaia." \v 29 [Sapadhana Paul apogau mboo sumai, manga miana Yahudi sumai alingkamo tee abholi Paul apoose apogera-gera podho-podho manga incia roonamo abhari moposalamaʼanana i tanga-tangana manga incia.]\f + \fr 28:29 \fr*\ft Dhaangia kitabi Injili momangengena mpuu inda tee aeati incia sii. \ft*\f* \s Paul Apakawaaka Pamarintana Aulataʼala i Roma \sr 28:30-31 \p \v 30 Rua tao kangengena o Paul amboore iwe sumai i bhanua isewana. Incia atarima bhari-bharia mia moumbana mosoloa. \v 31 Tee kabaranina tee inda dhaangia moheru-herua, Paul apakoleleaka Pamarintana Aulataʼala tee aadhariaka kaadharina Isa Al Masi Oputa Momalanga.