\id JHN - Vitu Baibel 
\h JON 
\toc1 Kalohua Kemi a Jon e vapolungania 
\toc2 JON 
\mt1 Kalohua Kemi a Jon e vapolungania  
\c 1  
\s1 1.1-18 Polea kua e vala mahuria e bele ki kara tinoni  
\p
\v 1 Na varivuvuka matoto kua ma beta goloa katiu ni bele, na Polea kava ia ti bele, na Polea ia e kamani Vuvu, na Polea ia a Vuvu.  
\v 2 Na varivuvuka matoto, ia e kamani Vuvu.  
\v 3 A Vuvu e katia goloaloa laveve vona, ni beta ia, mara beta goloa katiu kua ti bele kava, ni bele.  
\v 4 Na mahuria ia vona. Na mahuria kua ia na laet kana manumanu laveve.  
\v 5 Na laet kua e hada na poloka rodo, palaka na rodo e hada, ki beta ni lohoi lala.   
\p
\v 6 \x - \xo 1:6 \xt Mt 3.1; Mk 1.4; Lu 3.1-2.\x*Na kaka katiu a Vuvu e geria hizana a Jon.  
\v 7 Ia e mai kete tania na manumanu na vuna na laet kua, manumanu laveve dia kata bilip na laet kua.  
\v 8 Ia mule beta ia ni na laet, palaka ia e geura kete mai ni vatuharia polea na laet.  
\v 9 Na laet kua ia na laet matoto kua e lala kete vala hadanga na manumanu laveve, ia keteni ziho kara vulovulo.   
\p
\v 10 Palaka na Polea kua ia ri na vulovulo, na vulovulo ve ia e katua na Polea kua, palaka vulovulo beta ni hada lala.  
\v 11 Na Polea kua e ziho na kana malala mule, palaka kana manumanu mule beta dia na pelea.  
\v 12 Palaka manumanu laveve kua dia ta pelea, dia ka bilip ve na hizana, ia e vala na matuhanga ni dia, dia kata kara habu tutuni Vuvu.  
\v 13 Kapirupiru kua, beta dia na kara tuni Vuvu na vuna na toponi habu tamadia kamani habu titinadia, o na hatuhatua kara livuha o na lohoihoia kana kaka katiu, beta, a Vuvu mule e katidia dia ka kara tuna.   
\p
\v 14 Na Polea ti bele kini kara tinoni, kini mia na pidaka dolu. Hita ta hadavia kana glori. Na glori kua e valanga vona habuka ia na Tuni Vuvu katiu papa za. Ia e vonu na mahariharia kamana polea matoto.  
\v 15 A Jon ia ti kavakavania kaka kua. Ia e goe ki tani barae, “Ia kua na kaka kua, kua ta tani barae vona, ‘Azei kua e muri ni niau, ia e dopa ki hizanga, na vuna ia e muga ni niau.’”   
\p
\v 16 Na kana mahariharia e vonu matoto. Na vuna na kana mahariharia kapou kua, ia ti kati kemikemihia matoto ni dolu.  
\v 17 Na vuna na lo, ia e valanga ni Moses. Palaka na mahariharia kamana polea matoto ia e pe ni Iesus Kristus ki mai.  
\v 18 Beta kaka katiu ni hadavia a Vuvu, a Tuni Vuvu, kua e lala kete mimia na kitaki Tamana, ia ti katia tolu kene lala a Vuvu.   
\s1 1.19-28 A Jon kakanaka Baptais e vala polea  
\r (Matyu 3.1-12; Mak 1.7-8; Luk 3.15-17)  
\p
\v 19 Kua na polea ke Jon kua, kilaka a vuni Iuda dia ta geria na pris kamahi kamana Livai kamahi dia ka vano vona, dia ka huleni baraenia, “Ho azei?”  
\v 20 A Jon beta ni lingania polea, ia e tani kakava polea ki tani barae, “Beta ni hau a Kristus.”  
\v 21 \x - \xo 1:21 \xt Mal 4.5; \xt Lo 18.15, 18.\x*Dia ka hulenia, “Pele ho azei? Ho a Elaija?” Ia ki tania, “Beta.” Dia ka hulenia ve, “Pele ho na profet kua hita ta guruguru kirina?” Ia ki tania, “Beu.”  
\v 22 Dia ka hulenia, “Pele ho azei matoto? Koli kemihia polea katiu ni hita, hita kata vano tania na nuhu kua dia ta gerihita, hita ka mai. Ho tu tani ziha matoto ni niho mule?”  
\v 23 \x - \xo 1:23 \xt Ais 40.3.\x*A Jon ki tania ni dia, “Hau na halingana kaka kua e gogoe na poloka deset, ‘Miu vahotovia dala kana Paraha ni mahoto.’” Habuka kua a profet Aisaia e tania.   
\p
\v 24 A vuni Parisi dia ta geria manumanu taza ve dia ka mai,  
\v 25 dia ka hulenia a Jon, “Beta ni ho a Kristus, beta ni ho a Elaija, o na profet katiu. E kara zia ku vazuguzugu?”  
\v 26 A Jon ki kolia ki tania, “Hau ta vazuguzugu na naru. Palaka kaka katiu kena e mamadi na pidaka miu, beta miu na lala.  
\v 27 Ia e muri ni niau, hau beta na kemi na dangea kata hulia na sandel na kabena.”  
\v 28 Goloaloa kamahi kua e bele ni Betani na paligena naru a Iordan, na palaka kua a Jon e vavala baptais vona.   
\s1 1.29-34 A Iesus ia na Tuna sipsip ke Vuvu  
\p
\v 29 Na dama muri vona, a Jon e hadavia a Iesus e vavana ki mamai kete mai vona, ia tani barae, “Miu hadavia, na Tuna sipsip ke Vuvu, kua kete pele kakava na moge zahazaha kana manumanu laveve na garigari.  
\v 30 Ia na kakanaka za kua kilaka ta popole vona ka tani barae, ‘Na kaka katiu kua e ba mumuri ni niau, ia e dopa ki hizanga ni niau, na vuna ia e muga za ki mimia, ba muri hau kene valohua.’  
\v 31 Hau mule beta na lala ia, palaka ia na vuvuna kua hau te bele kene vavala baptais na naru, kete katia, ia ni bele kakava ni vuni Israel.”   
\p
\v 32 Pale, a Jon ia tani kakava baraenia, “Hau ta hadavia na Vule Tumonga e pe na lagato vinaka balu ki ziho mia na huduna. \fig |src="CN01656B.TIF" size="col" copy="© 1996 David C. Cook" ref="1.32" \fig*  
\v 33 Hau mara beta na hada lala, palaka kaka kua e geriau kata vazuguzugu na naru, ia e tani barae ni niau: Azei kua kunu hadavia na Vule Tumonga e ziho na huduna, ia kaka kena da e vavala baptais na Vule Tumonga.  
\v 34 Hau kava te hadavia kene tani kakava ni miu habuka ia, ia na tuni Vuvu.”   
\s1 1.35-42 Kaka tolu dia ta kara disaipel ke Iesus  
\p
\v 35 Na dama muri vona a Jon e mamadi kamana kana disaipel rua;  
\v 36 kamana ki hadavia a Iesus e vana hutu, ia tania ni hiro, “Hadavia, na Tuna sipsip ke Vuvu kuari.”   
\p
\v 37 Kamana kana disaipel karua hiro ka longoria ki tani barae, hiro ta muri ni Iesus.  
\v 38 A Iesus ki tare poki, ki hadavihiro kua hiro ta mumuri, ia hulenihiro, “Nazia kulimoro kirina?” Hiro ka tania, “Rabai (mining na polea kua ‘Rabai’ ia ‘Tisa’), tu ngongoro ni ve?”  
\v 39 Ia ki tania ni hiro, “Mo mai mo na hadavia.” Pale, hiro ta vano hadavia ruma kua e lala kete ngongoro vona, kilangata kua hiro ta ma mia kamana, na vuna ti 4 kilok na garavi.   
\p
\v 40 A Andru, tazini Saimon Pita, ia katiu ni hiro kua e longoria, nazia kua a Jon e tania, ia kini muri ni Iesus.  
\v 41 Ia vano ia kaze pamuhi kiri tazina a Saimon, ia tania vona, “Hita te paria na Mesias kava.” (Ia Kristus.)  
\v 42 Ia kohania vano ni Iesus. A Iesus ki hadavia, ia tania, “Ho a Saimon, tuni Jon te, pele da tu kohanga ni Kepas.” (Hiza kua a Kepas ia a Pita za, mining vona e tani barae, “Kedo.”)   
\s1 1.43-51 A Iesus e kohania a Filip hiro a Nataniel  
\p
\v 43 Ti dama mule ve, a Iesus ia lohoia kete vano kiri Galili. Ia vano paria a Filip ia tania vona, “Mai muri ni niau.”  
\v 44 A Filip ia bukuna taon a Betsaida, ia na taon ke Andru kamani Pita ve.  
\v 45 A Filip e vano paria a Nataniel ia tania vona, “Hita te paria na kaka kua a Moses e vapolungania na buk kara lo ki popole vona ia mai kua na profet kamahi ve kua dia ta vapolupolu dia ka popole vona. Ia a Iesus tuni Iosep, bukuni Nasaret.”  
\v 46 A Nataniel ki tani barae vona, “Nasaret? E dangea goloa kemi katiu kete bele ra kena?” A Filip ki tania vona, “Mai ho tu hadavia.”   
\p
\v 47 Kamana a Iesus ki hadavia a Nataniel kua e vana ki mamai, ia tani barae, “Ia kua na kaka Israel matoto kua. Beta ni lala kete vavairuku!”  
\v 48 A Nataniel ki hulenia, “Ho tu lala zinganiau?” A Iesus ki tania vona, “Ba muri a Filip kini kohaniho, hau kava te hadaviho kena tu mimia na vuvuna haina fik.”  
\v 49 A Nataniel ki tania, “Rabai, ho na tuni Vuvu, ho na King ke Israel.”  
\v 50 A Iesus ki tania vona, “Tu bilip na vuna zia te tania ni niho kua ta hadaviho na taura haina fik. Ta tania ni niho, da tu hadavia goloa kapoupou dopa na kua.”  
\v 51 \x - \xo 1:51 \xt Stt 28.12.\x*A Iesus e tani barae ve vona, “Ta tani matotonia ni miu, da miu ta hadavia lagato e ngapa. Miu ka hadavia na engel kamahi ke Vuvu dia ta ziziho dia ka zazahe na huduna Tuna Kaka.”   
\c 2  
\s1 2.1-12 Na lahia na taon a Kana  
\p
\v 1 Ti dama tolu muri na kua, na lahia katiu e bele na taon a Kana, ni Galili. A titinani Iesus a Maria, ia kilangata ia ve na lupua kara lahia kua.  
\v 2 A Iesus kamana kana disaipel kamahi dia ve ta kohanga kara lupua na lahia kua.  
\v 3 Kilaka kua dia ta hinu vano, hadia vaen ia hozo. A tinani Iesus ia pole kamani Iesus ki tania vona, “Hadia vaen ti hozo.”  
\v 4 A Iesus ki tania, “Titinagu, beta ni kagu galanga o beta ve ni ka galanga kena. Kagu dama ma beta ni mai.”  
\v 5 A tinana ki tania na voravora kara ruma kua, “Nazia kua ia kini tania ni miu, miu kakatia za.”   
\p
\v 6 Na ruma kua, na sospen e 6 e katua na kedo, katiukatiu na sospen kua e dangea kete valikira 20 o 30 galen na naru kara poloka. Dia ta lala dia kata mamatu na naru kua, muri na kadia moge a vuni Iuda, kua kete katia dia na klin. \fig |alt="man filling water jars" src="LB00135B.TIF" size="col" loc="2.6-7" copy="Louise Bass © The British & Foreign Bible Society, 1994." ref="2.6" \fig*  
\v 7 A Iesus ki tania na voravora kamahi kua, “Miu hituhitu naru, miu na valikiliki kara poloka sospen kamahi kena.” Pale, dia ta hituhitu naru kara poloka sospen kamahi kua, ki vonu kalavuruvuru matoto.  
\v 8 Ia ki tania ni dia, “Miu hituvia taza, miu na vano vala na kaka kua e hada na hanihania kua.” Pale, dia ta hituvia dia ta pelea vano.  
\v 9 Kamana na kaka kua e hada na hanihania kua ki hinumia na naru kua, kava ti kara vaen, palaka ki beta ni lala na vaen kua e pe ve. Palaka na voravora kua dia ta hituvia naru dia ta lala. Na kaka kua e hada na hanihania kua, ia kohania na tamohane kua e ba lahi,  
\v 10 ki tania vona, “Manumanu laveve dia ta lala dia kata muga vanginuvia manumanu na vaen kua e dopa ki kemi, ba muri manumanu ti spak, dia te ba vanginuvia manumanu na vaen kua beta ni dopa ni kemi. Palaka ho, ho tu taruhia vaen kua e kemi kiri muri, kua kunu ba vala na manumanu.”   
\p
\v 11 A Iesus e katia na mirakel kua ni Kana ni Galili, ia na varivuvuka kana mirakel kamahi laveve kua ba muri kini kakatia. Kilangata ia ti vatunga kakava kana glori; kana disaipel kamahi dia kene bilip vona.   
\p
\v 12 \x - \xo 2:12 \xt Mt 4.13.\x*Ba muri na kua, ia ziho kiri Kaperneam kamani titinana ia mai habu tazina kamana kana disaipel kamahi. Dia ta mia dama taza na taon kua.   
\s1 2.13-22 A Iesus e vaikali manumanu kua dia ta gagala bisnis na poloka tempel  
\r (Matyu 21.12-13; Mak 11.15-17; Luk 19.45-46)  
\p
\v 13 \x - \xo 2:13 \xt Kis 12.1-27.\x*Ti kozoho kara damana hanihania kapou na Pasova, a Iesus ia zahe kiri Ierusalem.  
\v 14 E zahe na poloka tempel ia hadavia manumanu kua dia ta salinia bulmakau, sipsip ia mai balu kamahi ve, taza ve dia ta lololi dia ka pokipoki moni.  
\v 15 Pale, ia katia nivihi katiu na baklaen, ia vaibura kamadia, kamana kadia sipsip kamana bulmakau kamahi dia ta gotalatala na tempel; ia valiki taduria moni kana nuhu kua dia ta pokipoki moni ki vapopo vatuduhia kadia tebol kamahi ve.  
\v 16 Ki tania na nuhu kua dia ta salinia na balu kamahi, “Miu vilehia goloaloa kamahi kena miu na gotalatala ri kua! Taua miu na kakatia ruma ke Tamagu ni kara rumaka maket!”  
\v 17 \x - \xo 2:17 \xt Sng 69.9.\x*Kana disaipel kamahi dia ta lohoi mulehia habuka e vapolu baraenga na polea ke Vuvu, “Hau e kuligu matoto kara ka ruma, hatuhatua kua, e habuka haroho kua e dudulu na polokogu.”   
\p
\v 18 A vuni Iuda dia ta tania kirina, “Na mirakel zia da tu katia hita kata lala habuka a Vuvu e vala naba ni niho koto katia goloa kua tu ba katia?”  
\v 19 \x - \xo 2:19 \xt Mt 26.61; 27.40; Mk 14.58; 15.29.\x*A Iesus ki kolia ki tania, “Miu robea tempel kua, na dama tolu za, da ta vamadiri mulehia.” \fig |alt="temple of Herod" src="LB00250B.TIF" size="span" copy="Louise Bass © The British & Foreign Bible Society, 1994." ref="2.19" \fig*  
\v 20 A vuni Iuda dia ka tania, “E pelea krismas e 46 kete habata tempel kua. Ho da tu vamadiri mulehia na dama tolu za?”   
\p
\v 21 Palaka a Iesus ia beta ni popole na tempel, e popole na livuhana.  
\v 22 Ba muri kua ia ti mahuri mule na matea, na kana disaipel kamahi dia te lohoi mulehia kana polea kua e tania; dia te bilip na polea kana Paraha ia mai na polea ke Iesus kua e tatania ni dia.   
\s1 2.23-25 A Iesus ia kava ti lala moge kana manumanu laveve na garigari  
\p
\v 23 Kilaka kua, a Iesus ia ni Ierusalem na hanihania kapou kara Pasova, manumanu luba dia ta bilip vona, kilaka kua dia ta hada na mirakel kua ia e kakatia.  
\v 24 Palaka a Iesus beta ni vaka maroro ni dia, na vuna ia e lala kemikemihia manumanu laveve.  
\v 25 Ki mara beta kaka katiu ni tania vona na moge kana manumanu. Ia mule kava ti lala kemikemihia poloka manumanu laveve.   
\c 3  
\s1 3.1-21 A Iesus e pole kamani Nikodemus  
\p
\v 1 Kaka katiu hizana a Nikodemus, ia na paraha katiu ke vuni Iuda. Ia ve e bukuna kabu ke vuni Parisi.  
\v 2 E mai ni Iesus na marigo ki tania, “Tisa, hita ta lala ho na tisa tu pe ni Vuvu ku mai. Mara beta kaka katiu ni katia mirakel kamahi kua ho tu kakatia kua ni beta a Vuvu ni kakamana.”   
\p
\v 3 A Iesus ki kolia kana polea ki tania, “Ta tani matotonia ni niho. Mara beta kaka ni hadavia kingdom ke Vuvu kua tani beta ni valohu muleha.”  
\v 4 A Nikodemus ki tania, “Da e valohu mulehi zihanga kaka kua ti lapun kava? E dangea kete hoho mule boto ruana na magalini titinana ni valohi mulehia?”   
\p
\v 5 A Iesus ki tania vona, “Ta tani matotonia ni niho. Mara beta kaka katiu ni hoho na kingdom ke Vuvu kua ta ia ni beta ni valohua ia na naru kamana Vule Tumonga.  
\v 6 Na kaka e pelea livuhana ni tamana kamani titinana. Palaka na Vule Tumonga ia e katia vuledolu ki mahuri.  
\v 7 Taua nu lohoi tori na polea kua ta tania, ‘Ho ma koto valohu muleha.’  
\v 8 Na kavili e lala kete hahabi vano kara palaka kena ia e kulina kete vano kirina. Da tu longoria halingana, palaka mara beta nu lala e pe ve ki mai o kete kiri ve. Manumanu laveve kua e valohuadia na Vule Tumonga, ia da dia ta kubarae ve.”   
\p
\v 9 A Nikodemus ki hule, “Da e bele ziha kena?”  
\v 10 A Iesus ki tania vona, “Ho na tisa ke vuni Israel, ki beta za nu lohoi lala goloa kamahi kua?  
\v 11 Hau ta tani matotonia ni niho. Hita ta popole na goloa kua hita ta lala, hita ka tatani kakava na goloa kua hita ta hadavia, palaka beta miu na pelea polea kua hita ta tatania.  
\v 12 Ho beta nu bilip kua hau ta tatania ni niho na goloaloa bukuna garigari, pele da tu bilip ziha kua na tania ni niho na goloaloa bukuna lagato?  
\v 13 Ma beta kaka katiu ni zahe na lagato, a Tuna Kaka za, kua ia e pe heta na lagato ki ziho.  
\v 14 \x - \xo 3:14 \xt Nam 21.9.\x*Ia e habuka za kua a Moses e vazahenia na matabunu kua e katua na bras na poloka deset, ia na Tuna Kaka ia kete vazahe bareanga ve.  
\v 15 Azei kua ni bilip vona, ia da e pelea mahuri roroa.   
\p
\v 16 Na vuna a Vuvu e kulina matoto kara manumanu laveve na vulovulo, kubarae ia kini vala Tuna kua e katiu papa matoto, kua azei ho nu bilip vona, ia mara beta nu mate, palaka da tu pelea mahuri roroa.  
\v 17 Na vuna zia, a Vuvu beta ni geria Tuna ni ziho kara vulovulo kete koto kara manumanu, palaka kete pele mulehia manumanu na kadia manaunaua.  
\v 18 Azei kua e bilip vona, ia mara beta a Vuvu ni koto kirina, palaka azei kua beta ni bilip ni Iesus, ia kava ti koto kirua, na vuna ia beta ni bilip na hizani Tuni Vuvu kua ia e katiu papa.  
\v 19 A Vuvu ia ti madi na lohoihoia kua kini koto kara manumanu; habuka na laet kava ti ziho na garigari, palaka manumanu, dia e kulidia matoto kara rodo, na vuna dia ta nuhuta moge zahazaha.  
\v 20 Na vuna manumanu laveve kua dia ta kakatia moge zahazaha ia beta matoto ni kulidia kara laet, ki mara beta dia na mai na laet, dia ta kuahi tabarae kadia mogemoge ni hada kavakavanga.  
\v 21 Palaka nuhu kua dia ta lala dia kata katia moge kua e matoto ki mahoto, ia dia ta lala dia kata mai madi kakava na laet. Manumanu laveve dia kata hada habuka ia e katia kana galanga na matuhanga ke Vuvu.”   
\s1 3.22-36 A Jon kakanaka baptais e tani kakava a Iesus ia azei matoto  
\p
\v 22 Muri na kua, a Iesus kamana kana disaipel kamahi dia ta vano kara provins a Iudea ki mia kamadia dia ka vavala baptais na manumanu.  
\v 23 Kilaka kua a Jon ve ia e valavala baptais na manumanu ni Aenon kozoho ni Salim, na vuna zia naru motu vona, manumanu dia ka mamai, kete valanga baptais ni dia.  
\v 24 \x - \xo 3:24 \xt Mt 14.3; Mk 6.17; Lu 3.19-20.\x*Kilangata kua a Jon ma beta ni karabusianga.   
\p
\v 25 Na disaipel kamahi ke Jon, dia ta vaigege kamana kaka Iuda katiu na vuna na kadia makina matua kua kete katidia dia na klin mule na matani Vuvu.  
\v 26 Dia ta mai ni Jon. Dia ka tania vona, “Tisa, kaka kena kilangata e kamaniho na paligena rae na hiripa ni Iordan, kaka kena tu popole vona. Kuari ia ti vavala baptais na manumanu, e na manumanu laveve kini vavano vona.”  
\v 27 A Jon ki tania, “Kua ni beta a Vuvu kua e heta na lagato ni vala goloa katiu na kaka katiu, ia mara beta kaka kena ni pelea goloa katiu.  
\v 28 \x - \xo 3:28 \xt Jo 1.20.\x*Miu mule miu ta longoria kua ta tania muga habuka, hau beta na Kristus, palaka hau ta geura ka vamuga vona.  
\v 29 Kua kaka katiu kini kabania tavine katiu, ia tavine kena ia kana. Na ruana tamohane kua e ba lahi vahoru, da e madiri ki tabu longo; kua tani longoria balungana ruana kua, ia da ti hilohilo. Kubarae, hau ta hilohilo matoto kua.  
\v 30 Da ia hizana keteni papane, hau keteni ziziho mule.   
\p
\v 31 Na kaka kua e pe heta ki ziho, ia e dopa ki hizanga na manumanu laveve; na kaka kua e bukuna garigari ia e bukuna garigari; ia ki popole na goloaloa bukuna garigari. Palaka na kaka kua e pe na lagato ki ziho, ia e dopa ki hizanga na manumanu laveve.  
\v 32 Ia e popole na nazia kua ia e hadavia na matana matoto ki longoria matoto na talingana, palaka beta kaka katiu ni pelea kana polea ni tania e matoto.  
\v 33 Palaka azei kua e longoria kana polea ki tania e limoha ki vaka maroro vona, ia e habuka e tania a Vuvu ia e lala kete tani matotonia polea.  
\v 34 Na vuna zia na kaka kua a Vuvu e geria ki mai, ia e popole na polea ke Vuvu, na vuna a Vuvu ti vavonuhia na kana Vule Tumonga.  
\v 35 \x - \xo 3:35 \xt Mt 11.27; Lu 10.22.\x*A Tamana e kulina matoto kiri Tuna kini taruhia goloaloa laveve na limana.  
\v 36 Azei kua tanu bilip ni Tuna ia da tu mahuri roro, palaka azei ho kua nu pole katia mara beta nu hada mahuri roroa, na vuna zia magali varitihia ke Vuvu ia da ma ki ma ngongoro ni niho.”   
\c 4  
\s1 4.1-42 A Iesus e pole kamana tavine bukuni Samaria  
\p
\v 1 A vuni Parisi dia te longoria habuka a Iesus ti vala baptais na disaipel, kini livutia naba na manumanu kua a Jon e vala baptais ni dia.  
\v 2 Palaka a Iesus ia mule beta ni vala baptais na kaka katiu, kana disaipel kamahi za dia ta vala baptais.  
\v 3 Kamana a Iesus ki longoria polea kua, ia vatia a Iudea kini vano kiri Galili.  
\v 4 Na dala kua ia e pe vona, ia da e vano ki pe na pidaki Samaria.   
\p
\v 5 \x - \xo 4:5 \xt Stt 33.19; Jos 24.32.\x*Pale, ia vano bele na taon katiu ni Samaria, hizana a Sikar, kozoho na garigari kua a Jekop e vala ni tuna tamohane, a Iosep.  
\v 6 Na naru katiu varira a Jekop e hovia, ia na palaka kua nina ve. A Iesus e vavana na dala malaku ki buzabuza livuhana. Kubarae ia mia tadu na kitaka naru kua.   
\p
\v 7 Na tavine Samaria katiu ti mai kete hituvia naru. A Iesus ia tania vona, “Vala naru pitu ka hinu.” \fig |alt="Jesus and Samaritan woman at well" src="LB00302B.TIF" size="span" copy="Louise Bass © The British & Foreign Bible Society, 1994." ref="4.7" \fig*  
\v 8 Kana disaipel kamahi dia te vano kara taon dia kata kadea haninga.  
\v 9 \x - \xo 4:9 \xt Esr 4.1-5; Neh 4.1-2.\x*Na tavine Samaria kua ki tani barae vona, “Ho na Iuda kena hau na tavine Samaria. E kuziha ku huleniau kata vala naru nu hinu?” (Ia e tani barae na vuna a vuni Iuda kamani vuni Samaria, beta dia na lala dia kata lulupu o dia na hahanihani lupu.)  
\v 10 A Iesus ki tania vona, “Kua ho nu lala na presen ke Vuvu, nu lala ve kaka kua e huhuleniho kara naru, ma tu hulenia, kini vala naru kua e lala kete katia manumanu dia na mahuri.”  
\v 11 Na tavine kua ki tani barae, “Mane, ho beta ka baket koto hituvia naru vona. Na naru ve e loloa marata. Da tu pelea naru kena kete katia manumanu dia na mahuri ni ve?  
\v 12 A tubudolu a Jekop e hovia naru kua ki vala kahita. Ia e hinu vona, habu tutuna ve, ia mai kana bulmakau kamana kana sipsip kamahi ve. E ho tu tatania habuka ho tu dopa ku paraha ni Jekop?”  
\v 13 A Iesus ki tania vona, “Manumanu laveve kua dia ta hinumia naru kua da e marahoti mulehidia.  
\v 14 Palaka azei tani hinumia na naru kua hau kata vala vona, da mara beta ni marahotia ve. Na naru kua hau kata vala ni dia da e kara naru kua e papado dama laveve ki vala mahuria ni dia, ki vala ve mahuri roroa ni dia.”  
\v 15 Na tavine kua ki tania vona, “Mane, vala naru kena ni niau kete beta kete ma marahotiau, kete beta ve kata ma mai ri kua na hitu naru.”   
\p
\v 16 A Iesus ki tania vona, “Vano kohania a go, mo ta vamule mai ri.”  
\v 17 Na tavine kua ki tania, “Hau beta gogu.” A Iesus ki tania vona, “Ho tu tani matotonia kena, kua tu tania beta a go.  
\v 18 Ka polea e matoto, na vuna ho muga kava tu kabania tamohane ti lima kava. Na tamohane kua tu mimia kamana, beta ve ni go matoto.”  
\v 19 Na tavine kua ki tania vona, “Mane, hau te hadavia habuka ho na profet katiu.  
\v 20 Habu tamahita dia ta lala dia kata lolotu na potuna kua, palaka miu a vuni Iuda, miu ta tania na palaka kua kete lotu voa ni Vuvu, ia ni Ierusalem.”   
\p
\v 21 A Iesus ki tania vona, “Vine, bilip na kagu polea, na dama vona kua ti mamai, kua da ti mara beta manumanu dia na ma lolotu za ni Vuvu na potuna kua o ni Ierusalem za.  
\v 22 Miu vuni Samaria beta miu na lala azei matoto miu ta lolotu vona; palaka hita a vuni Iuda, hita ta lala azei hita ta lolotu vona. Na vuna zia a Vuvu ia ti tania da na vaikolia ia da e pe ni vuni Iuda.  
\v 23 Palaka na dama vona kua ti mamai, kua kava kini mai, kua da na manumanu ke Vuvu da dia ta lotu ni Vuvu na matuhanga kana Vule Tumonga, kamana moge kua e matoto. Na Vuna a Vuvu ia e kakaze kara nuhu mata barae kua dia kata lotu vona.  
\v 24 A Vuvu ia na Vule, nuhu kua dia kata lotu vona, ia da dia ta lotu vona na matuhanga kana Vule Tumonga kamana moge kua e matoto.”  
\v 25 Na tavine kua ki tania, “Hau ta lala habuka a Mesias (kohanga ni Kristus) da e mai. Kua ia ni mai, ia da ti tani kakava goloa laveve ni hita.”  
\v 26 A Iesus ki tania vona, “Hau kua kaka ta popole kamaniho, ia hau kaka kena za tu tatania.”   
\p
\v 27 Hiro ta ba popole barae, na disaipel kamahi ke Iesus dia te pe na taon dia kene vamule. Dia ta ridi vona kua ia e popole kamana tavine katiu, palaka beta dia na hulenia tavine kua habuka e “kulina kara zia” o dia na hulenia a Iesus habuka “e popole kamana kara zia.”  
\v 28 Pale, na tavine kua ia vatia kana baket, ia vamule kara taon, ia tani barae na manumanu,  
\v 29 “Miu mai miu na hada kaka katiu, ia e tani kakava kagu mogemoge laveve kua ta kakatia varira. Karae ia a Kristus?”  
\v 30 Pale, manumanu dia ta kamana tavine kua dia ta mai ni Iesus.   
\p
\v 31 Kana disaipel kamahi dia ka tatania ni Iesus, “Pelea haninga katiu ku hania.”  
\v 32 Palaka a Iesus ki tania ni dia, “Hau, hagu haninga vona kata hania kua beta miu na lala.”  
\v 33 Na kana disaipel kamahi dia ta varihulei ni dia mule, dia ka tania, “Karae, kaka katiu ti vala haninga vona kava?”  
\v 34 A Iesus ki tania ni dia, “Hagu haninga ia kata muri na lohoihoia kana kaka kua e geriau ka mai, kata vahozovia ve kana galanga.   
\p
\v 35 Miu ta lala miu kata tani barae, ‘Lingabo garamo ba vovona, ba muri tolu kene pelea haninga na vanua.’ Ta tania ni miu, miu vukazia matamiu, miu na hadavia vanua kamahi, haninga kamahi ti matuha kava. Ma keteni peola haninga voa vona!  
\v 36 Na vuna na kaka kua e pelepele haninga na vanua ia ti kakadoa kava, ia kini nihabuhabu na palekana haninga kara mahuri roroa, kubarae na kaka kua e vazohia haninga kamana kaka kua e pelepele haninga, da hiro ta rua hilohilo.  
\v 37 Kubarae na polea kua ia e matoto kua e tani barae, ‘Kaka katiu da e vazohia haninga, kaka motu da e pelea haninga na vanua.’  
\v 38 Hau ta gerimiu, miu kata pelea haninga na vanua kua beta miu na gala vona miu na vazohia. Manumanu motu dia ta galamia vanua dia ka vazohia, miu ta pelea haningana kadia galanga za.”   
\p
\v 39 A vuni Samaria luba bukuna taon kua dia ta bilip ni Iesus, na vuna na polea kana tavine kua za, kua e tani barae ni dia, “Ia ti tania ni niau na goloaloa laveve kena varira ta kakatia.”  
\v 40 Kubarae, tania a vuni Samaria dia ka mai ni Iesus, dia ta hule haroinia kete mia pitu kamadia; pale a Iesus ia mia dama rua kamadia.  
\v 41 Manumanu luba dia ta longoria polea ke Iesus dia ka bilip ve.  
\v 42 Dia ka tania na tavine kua, “Hita te bilip vona kua, beta ni habuka hita ta longoria ka polea za, beta, hita mule hita te longoria kua ia ti pole, hita kene lala matotonia habuka ia ia za na kaka kua kete vaikoli kara manumanu na vulovulo.”   
\s1 4.43-54 A Iesus e kati kemihia tuna Opisa kana king  
\p
\v 43 Muri na dama rua kua, a Iesus ia vatia a vuni Samaria kini vavana kiri Galili.  
\v 44 \x - \xo 4:44 \xt Mt 13.57; Mk 6.4; Lu 4.24.\x*Na vuna a Iesus mule ia ti tani kakava habuka, na profet kamahi beta ni lala kete hada zaheanga dia na kadia malala mule.   
\p
\v 45 \x - \xo 4:45 \xt Jo 2.23.\x*Kamana ki bele ni Galili, na manumanu bukuni Galili dia ta koi taduria, na vuna dia ta vano ve na hanihania kapou kara Pasova ni Ierusalem, dia ka hadavia goloa laveve kena ia e katia kilangata.   
\p
\v 46 \x - \xo 4:46 \xt Jo 2.1-11.\x*Pale, a Iesus ia vano kara taon a Kana kua ni Galili, kua muga e pokizia naru ki kara vaen vona. Na Opisa katiu kana King, ia e bukuni Kaperneam ia ve ni Kana kilangata kua. Tuna e mazahitia ki ngongoro na kana ruma ni Kaperneam.  
\v 47 Kamana kaka kua e longoria habuka a Iesus ti pe ni Iudea kini vamule ni Galili, ia vano vona ki hulenia kete vano ni kati kemihia a tuna, na vuna a tuna keteni mate.  
\v 48 A Iesus ki tania kirina, “Kua ni beta miu na hada mirakel kamahi, ia da mara beta miu na bilip.”  
\v 49 Na Opisa kua ki tania, “Paraha, mai kamaniau to na ziho, tabarae tugu ni mate.”  
\v 50 A Iesus ki tania vona, “Vano; a tu da e mahuri.” Na kaka kua e bilip na polea ke Iesus ia vavana mule kara kana malala.   
\p
\v 51 E ba vovona na dala, kana voravora dia ka mai paria na dala dia ka tania vona habuka a tuna ti kemi mule.  
\v 52 Ia hulenidia, “na taem zia matoto ia e kemi.” Dia ka tania vona, “Na 1.00 kilok matoto na mazahi e vatia.”  
\v 53 Pale, na tamana kapiru kua ia lohoi mulehia habuka, ia na taem kena mahoto kena a Iesus e tani barae vona, “A tu da e mahuri mule.” Pale, ia kamana manumanu laveve kena na kana ruma, dia ta bilip ni Iesus.  
\v 54 Ia ruana mirakel a Iesus e katia kua kilaka kua e pe ni Iudea ki vamule ni Galili.   
\c 5  
\s1 5.1-18 A Iesus e kati kemihia kaka katiu na naru a Betesda  
\p
\v 1 Muri na kua, a Iesus ia zahe kara hanihania kapou katiu ke vuni Iuda ni Ierusalem.   
\p
\v 2 Ni Ierusalem, kozoho kua na geit e kohanga na geit kana sipsip, ia na naru katiu e kohanga ni Betesda, na varanda lima e katua na hiripa naru kua,  
\v 3-4 na huduna varanda kua, manumanu luba kua e mazahitidia, ia mai kua nuhu kua matadia e keu, ia mai nuhu kua kabedia e zaha, ia mai nuhu kua togadia laveve e matemate ki beta ni dangea dia kata vavana.\f + \fr 5:3-4 \ft Na buk baibel Grik taza bukuni varira e parua polea kua ve, “Dia ta guguria na naru kete makulukulu. Boto taza na engel katiu ke Paraha e ziho ki katia naru kua kete makulukulu. Na kaka kua e muga matoto ki hoho na poloka naru ia da e kemi mule. Ia vata mazahi kakeikakei.”\f*   
\p
\v 5 Kaka katiu na huduna varanda kua, kana mazahi ti ngoro vona na krismas ti 38.  
\v 6 Kamana a Iesus ki hadavia na kaka kua e ngongoro, ia ve ki lala habuka kaka kua kana mazahi ti ngoro havarau ngata motu. Ia hulenia, “E kuli koto kemi mule?”   
\p
\v 7 Na kaka kua ki tania, “Paraha, beta kaka katiu ri kua kete taru hohoriau na naru, kua ta na engel ke Vuvu ni vakulia ni makulukulu. Ta na parakilania kata hoho, kava kaka motu katiu ti hoho muga ni niau.”  
\v 8 A Iesus ki tania vona, “Madi! Pelea ka dongi, nu vavana.”  
\v 9 Na kaka kua ia kemi pamuhi za, pale, ia pelea kana dongi kini vavana.  
\p Kilaka kua ia na Sabat kua na goloa kua e bele vona.  
\v 10 \x - \xo 5:10 \xt Neh 13.19; Jer 17.21.\x*Na pararaha ke vuni Iuda kamahi dia ta hadavia kaka kua e katu kemuha e luluga kana dongi, dia ka tani barae vona, “Meni na Sabat kua, beta nu lala kadolu lo e tabunia kaka kete luga kana dongi na dama kua?”  
\v 11 Palaka ia ki tania ni dia, “Na kaka kua e katiau ka kemi e tani barae ni niau, ‘Luga ka dongi nu vavana.’”  
\v 12 Dia ka hulenia, “Azei matoto kua e geriho koto katia goloa kua?”  
\v 13 Palaka na kaka kua e katua kini kemi mule, beta ni lala azei kua e katia kini kemi, na vuna kilangata kua, na manumanu luba kubarae, a Iesus kini pe zelezelehia manumanu kua kini vano.   
\p
\v 14 Ba muri a Iesus ia paria kaka kua na poloka tempel ia tania vona, “Hada, kava tu kemi mule. Taua nu ma kakatia moge zahazaha tabarae goloa katiu dopa ki zaha ni bele kiriniho.”  
\v 15 Na kaka kua ia vano kini tania ni vuni Iuda habuka ia a Iesus za kua e katia kini kemi.   
\p
\v 16 Pale, na vuna a Iesus e kakatia goloaloa kua na Sabat, a vuni Iuda kamahi dia te gala dia kene zazaha kiri Iesus.  
\v 17 A Iesus ki tania kiridia, “A Tamagu ia gagala na kana galanga dama laveve, kubarae hau ve hau ta gagala.”  
\v 18 Ia vuvuna kua a vuni Iuda dia kene ba dopa parakilania dia keteni hubi matehia; na vuna zia, beta ni habuka e vaka taduria na kadia lo kara Sabat za, ia ti tatania habuka ia na tuni Vuvu ve, kini katia kini habuka ia ti habuki Vuvu matoto.   
\s1 5.19-29 A Tuni Vuvu ia kana matuhanga vona kete katia galanga  
\p
\v 19 A Iesus ki kolia kadia polea ki tania, “Hau ta tani matotonia ni miu, Tuna kaka mara beta ni kati vetania goloa katiu na kana lohoihoia mule; ia e katia goloa za kua a Tamana e lala kete kakatia, na vuna zia goloa laveve kena a Tamana e lala kete kakatia, ia a Tuna ve e lala kete kakatia.  
\v 20 Na vuna, a Tamana e kulina matoto kiri Tuna ki vatunga goloaloa laveve kena ia e lala kete kakatia ni Tuna. Da e vatunga goloaloa kapopou dopa vona kete katia, ta miu na hadavia da miu ta ridi matoto vona.  
\v 21 Balika kua a Tamana e valamari mulehia kaka kua ti mate kava ki vala mahuria vona, ia a Tuna ve ia da e vala mahuri roroa ni azei kua ia e kulina kete vala vona.  
\v 22 Ki vano ve, a Tamana ti beta ni kokoto kara manumanu, palaka ti vala matuhanga laveve ni Tuna kete koto kara manumanu.  
\v 23 Kubarae manumanu laveve kete hada zahenia a Tuna, habuka kua dia ta hahada zahenia a Tamana. Azei kua ta beta ni hada zahenia Tuna ia habuka, beta ni hada zahenia a Tamana kua e geria ki ziho.   
\p
\v 24 Hau ta tani matotonia polea ni miu, azei kua e longoria kagu polea ki bilip ni Tamagu kua e geriau ka ziho ia e pelea mahuri roroa. Da beta kete madi na kotoa; ia kava ti hava hutu na matea kini pelea mahuria.   
\p
\v 25 Hau ta tani matotonia ni miu, damana vona kua e mamai, e kua kava ti mai, kua da nuhu kua dia te varimateai kava da dia ta longoria na halingani Tuni Vuvu. Nuhu kua dia ta longoria halingana da dia ta mahuri.  
\v 26 Habuki Tamana kua ia vuvuna mahuria vona, ia ti vala ve matuhanga ve ni Tuna kua kete kara vuvuna mahuri roroa.  
\v 27 Ia kini vala matuhanga ve vona kete koto kara manumanu, na vuna ia na Tuna Kaka.  
\v 28 Tabarae miu na lohoi toritori na polea kua, na vuna zia damana vona kua e ba mamai kua nuhu kua dia ta ngongoro na poloka matmat da dia ta longoria halingana,  
\v 29 \x - \xo 5:29 \xt Dan 12.2.\x*dia ta lamalama, nuhu kua dia ta kakatia moge pa, da dia ta lama dia ka mahuri, nuhu kua dia ta katia moge zahazaha, da dia ta lama dia ka koto kirua, a jas ki geu dia ka vairoha.   
\s1 5.30-47 Manumanu ve taza dia ta pole kakava na vuna ni Iesus habuka ia azei matoto  
\p
\v 30 Hau kazihegu mara beta na katia goloa katiu; hau ta sikelnia kotoa habuka kua hau ta longoria e tanga ni niau, na kagu sikel ia e mahoto, na vuna beta na parakilania kata vazahenia hizagu mule, beta, kata vazahenia kaka kua e geriau ka mai.   
\p
\v 31 Kua na popole kagu mule, kagu polea beta ni matoto.  
\v 32 Palaka kaka motu katiu e popole na kagu moge, e ka lala kana polea kua kirigu ia e matoto.   
\p
\v 33 \x - \xo 5:33 \xt Jo 1.19-27; 3.27-30.\x*Kava miu te geria manumanu dia kene vano hulenia a Jon e ia kini tani kakava ni miu na kagu galanga, ia mai na kagu moge kamahi.  
\v 34 Palaka hau beta na vaka maroro na polea kana kaka bukuna vulovulo kua kete kodoniau; palaka hau ta tatani barae, habuka beta miu kata golu.  
\v 35 A Jon ia na lam kua muga ki vala balangana ni miu, e miu ka hilohilo na balangana kana lam.   
\p
\v 36 Kagu polea kamana kagu galanga e dopa ki kapou na kana. Na vuna na galanga kua a Tamagu e vala ni niau kua kata vahozovia, ia ia za kua ta gagala vona, galanga kua ta kakatia ia e tani kakava habuka a Tamagu e geriau ka mai.  
\v 37 \x - \xo 5:37 \xt Mt 3.17; Mk 1.11; Lu 3.22.\x*A Tamagu kua e geriau ka mai, ia mule e popole ni niau. Ma beta miu na longoria halingana ki ma beta ve miu na hadavia matana,  
\v 38 ki beta ve kana polea ni ngoro na polokomiu, na vuna beta miu na bilip na kaka kua e geriau ka mai.   
\p
\v 39 Miu ta lala miu kata ridim kemikemihia matoto polea na buk kana Paraha na vuna miu ta lohoia ia da miu ta pelea mahuri roroa vona. Na polea kamahi kena na polea kana Paraha ia e popole ni niau,  
\v 40 palaka beta matoto ni kulimiu miu kata mai ni niau miu na pelea mahuria.   
\p
\v 41 Hau beta na tania miu kata vazahenia hizagu,  
\v 42 palaka hau ta lala kemikemihimiu. Hau ta lala kemikemihia polokomiu habuka beta ni lala kete kukulimiu kiri Vuvu.  
\v 43 Hau ta mai na hizani Tamagu, palaka beta miu na longoria kagu polea; palaka kua kaka katiu ni mai na hizana mule, ia da miu ta pele taputapunia kana polea.  
\v 44 Kua ta miu na kokona zaheni mulehimiu, ni beta miu na vatia a Vuvu ni kokona zahenimiu. Da miu ta bilip ziha ni niau?   
\p
\v 45 Palaka tabarae miu na tania habuka hau da ta kokoto kirimiu, kaka kete koto kirimiu ia a Moses, kaka kua miu ta lohoia miu ka tania da ia e kodonimiu.  
\v 46 Kua miu na vaka maroro ni Moses, ia da miu ta vaka maroro ve ni niau, na vuna zia, a Moses ia e vapolupolu ki popole ni niau.  
\v 47 Palaka na vuna beta miu na bilip na polea kua ia e vapolungania, da miu ta bilip ziha na kagu polea?”   
\c 6  
\s1 6.1-15 A Iesus e vangania manumanu e 5,000  
\r (Matyu 14.13-21; Mak 6.30-44; Luk 9.10-17)  
\p
\v 1 Muri na kua, a Iesus ia vano kara paligena loka a Galili (loka kua hizana katiu ve a Taiberias), \fig |alt="Sea of Galilee" src="HK00340B.TIF" size="span" copy="Horace Knowles © The British & Foreign Bible Society, 1954, 1967, 1972, 1995." ref="6.1" \fig*  
\v 2 na kabuna manumanu kapou dia ta muri vona, na vuna dia ta hadavia mirakel kamahi kua e lala kete kakati kemihia manumanu dia ka kekemi mule.  
\v 3 A Iesus kamana kana disaipel kamahi dia ta vori zahe kara potuna dia ta mia tadu.  
\v 4 Na damana hanihania kapou kara Pasova ti kozoho.  
\v 5 A Iesus ki hada na kabuna manumanu kapou dia ta lolohu dia kata mai vona, ia hulenia a Filip, “Da tolu ta kadea bret ni ve, manumanu laveve kua dia kata hania?”  
\v 6 A Iesus kava ti lala nazia da e katia. E hule barae za kete parakilania a Filip.   
\p
\v 7 A Filip ki tania, “Kua tolu na varaga 200 Kina kara bret, ia mara beta ve ni dangea manumanu laveve kuari.”  
\v 8 Kana disaipel katiu, a Andru, tazini Saimon Pita, ia tani barae ni Iesus,  
\v 9 “Kapiru tamohane katiu kua hana bret e lima kamana hana hiha kote rua, palaka da mara beta ve ni dangea na manumanu luba kua.”  
\v 10 A Iesus ia tania, “Miu tania na manumanu, dia na loli tadu.” Na palaka kua e kemi kete mia vonanga voa, kubarae na kabuna manumanu kua dia ta loli tadu: kua e hazeanga tamomohane za, kadia naba e bele 5,000.   
\p
\v 11 A Iesus ia pelea na bret lima kua, ia hate motunia a Vuvu, ia vazenia na manumanu kua dia ta lololi. E kati baraenia ve na hiha rua kua. Azei kua e kulina kete hania ni kapou, ia pepelea za.   
\p
\v 12 Dia ta hania magalidia kini kurukuru, a Iesus ia tania na kana disaipel kamahi, “Miu vilehia kalangara haninga laveve. Taua miu na paralegenia.”  
\v 13 Pale, dia ta vilehia kalangara bret lima kua e vatua, dia ka gorea kolopina e 12.   
\p
\v 14 Kamana na manumanu kua dia ka hada na mirakel kua a Iesus e katia, dia ta tani barae, “Matoto, kaka kua ia na profet kua e tanga kua kete ziho kara garigari.”  
\v 15 A Iesus ti pelea kadia lohoihoia habuka dia kata paho taduria, dia na katia ni kara kadia king. Pale, ia vatia palaka kua kini zahe kazihena kara potuna.   
\s1 6.16-21 A Iesus e vana langalanga na huduna loka  
\r (Matyu 14.22-23; Mak 6.45-52)  
\p
\v 16 Keteni garavi kana disaipel kamahi dia ta pozi kara vazalea na loka,  
\v 17 dia ta polo na bot, dia kene vazula vamule kara paligena loka, dia kata vano kiri Kaperneam. Ti marigo palaka a Iesus ia ma beta za ni bele ni dia.  
\v 18 Na kavili kapou ki rorovo, na dazi ki kudukudu.  
\v 19 Kava dia te vazula e hada barae, 5 o 6 kilomita kava, pale, dia ta hada a Iesus ti vavana na huduna dazi kini zazahe kara bot, dia ka kuahi matoto.  
\v 20 Palaka a Iesus ia tania ni dia, “Taua miu na kuahi. Hau kua.”  
\v 21 Pale, polokodia ia kemi, dia ta vapolea na huduna bot, baribari tapu za na bot ia vaki na palaka kua dia ta kikirina.   
\s1 6.22-24 Manumanu dia te gala kakaze kiri Iesus  
\p
\v 22 Dama muri vona na kabuna manumanu kua dia ta lololi na paligena loka, dia ta hada na bot katiu za kua e papati kilangata, na disaipel kamahi za dia ka polo na bot kua. A Iesus ki beta ni polo kamadia vona. Dia ta vatia a Iesus dia ka vazula vano.  
\v 23 Na bot taza, bukuni Taiberias, dia ta mai pati tadu, kozoho na palaka kua manumanu dia ta hania na bret kua a Iesus e hate motunia Tamana ki vala ni dia.  
\v 24 Kamana na manumanu dia ka hada kavu kiri Iesus kamana kana disaipel kamahi, dia ta polopolo ve na bot ke vuni Taiberias dia kene vano kiri Kaperneam, dia kata kaze kirina.   
\s1 6.25-59 A Iesus ia na bret bukuna lagato  
\p
\v 25 Kamana dia ka paria a Iesus na paligena loka, dia ta hulenia, “Tisa, ngiza tu bele ri kua?”  
\v 26 A Iesus ki tani barae ni dia, “Hau ta tania matotonia ni miu, beta miu na hahada kiriniau, na vuna miu ta hada lala na mirakel kamahi ta katia, beu, miu ta hahada kirigu na vuna na bret kena miu ta hania magalimiu ki kurukuru matoto vona.  
\v 27 Taua miu na gagala kara haninga kua e lala kete zaha, palaka miu gala kara haninga kena beta ni lala kete zazaha, kua kete vala mahuri roroa. Ia na haninga kua, kua na Tuna Kaka da e vala ni miu. Na vuna a Vuvu a Tamana ti vala naba vona kete kati baraenia.”   
\p
\v 28 Dia ta hulenia a Iesus, “Nazia matoto hita kata katia, ni dangea hita kata katia na galanga kua a Vuvu e kulina hita kata gala vona?”  
\v 29 A Iesus ki tania ni dia, “Na galanga ke Vuvu ia kua: Miu bilip na kaka kua ia e geria ki mai.”   
\p
\v 30 Pale, dia ta hule baraenia, “Na mirakel zia da tu katia hita kata hada hita na bilip ni niho? Nazia matoto da tu katia?  
\v 31 \x - \xo 6:31 \xt Kis 16.4, 15; Sng 78.24.\x*Habu tubuhita dia ta hania na mana na poloka deset; habuka kua e vapolunganga na polea kana Paraha ki tanga, ‘Ia e vala bret bukuna lagato dia ka hania.’”  
\v 32 A Iesus ki tania ni dia, “Hau ta tani matotonia ni miu, beta ni a Moses kena e vala ni miu na bret bukuna lagato, palaka a Tamagu kena e vala na matotoka bret bukuna lagato ni miu.  
\v 33 Na vuna na bret matoto he Vuvu, ia ia za kua ti pe na lagato kini ziho kini vala mahuria na vulovulo.”  
\v 34 Dia ka tania, “Paraha, meni kua ki ma vavano, vala ni hita na bret kena.”  
\v 35 Pale, a Iesus ia tani kakava ni dia, “Hau za ia na bret kara mahuri roroa. Kaka kua tu mai ni niau, ia mara beta ni vitoloniho. Kaka kua tu bilip ni niau, ia mara beta ni marahotiho.   
\p
\v 36 Palaka habuka kua ta tania ni miu, miu te hadaviau kava palaka beta miu na bilip.  
\v 37 Manumanu laveve kena a Tamagu ti vala ni niau, ia da dia ta mai ni niau, azei kua e mai, ia mara beta na geri mulehia ni vamule.  
\v 38 Na vuna hau ta pe na lagato ka ziho, beta ni kata muri na kagu lohoihoia mule, palaka kata muri na lohoihoia ke Tamagu, kua e geriau ka ziho.  
\v 39 Ia ki kana lohoihoia ve kete beta kata vatia katiu ni dia kua ia ti vala ni niau kava, ni golu, palaka kata valamari mulehidia laveve na las de.  
\v 40 Na vuna lohoihoia ke Tamagu ia e tani barae, manumanu laveve kena dia ta hada na Tuna Kaka dia ka bilip vona, ia da dia ta pelea mahuri roroa, da hau ta valamari mulehidia na las de.”   
\p
\v 41 Na manumanu dia ta pole ngungu kirina, na vuna kua ia e tani barae, “Hau na bret kua e pe na lagato ki ziho.”  
\v 42 Dia ka tani barae ve, “Karae beta ni ia a Iesus, tuni Iosep, kena tamana kamani titinana tolu ta lala? E kuziha ki tania, ‘Hau ta pe na lagato ka ziho’?”   
\p
\v 43 A Iesus e kolia kadia polea ki tania, “Miu vata pole toria na pidaka miu.  
\v 44 Mara beta kaka ni mai veta ni niau, na kana lohoihoia mule, ma a Tamagu kua e geriau ka ziho, e geria ki mai ni niau hau te valamari mulehia na las de.  
\v 45 \x - \xo 6:45 \xt Ais 54.13.\x*Na polea kua e vapolunganga varira na poloka buk kana profet kamahi, e tani barae, ‘Da a Vuvu e vaketekete ni dia laveve.’ Manumanu laveve kena dia ta longoria polea ke Tamagu dia ka muri vona, ia da dia ta mai ni niau.   
\p
\v 46 Polea kua, beta na tania habuka kaka katiu ti hada a Tamagu, beu. Kaka kua e pe ni Vuvu za ia za, ia e hada a Tamagu.  
\v 47 Hau ta tani matotonia ni miu, azei ho tu bilip, kava tu pelea mahuri roroa.  
\v 48 Hau ia na bret kara mahuria.  
\v 49 Habu tubumiu dia ta hania mana na poloka deset, palaka dia ta varimateai.  
\v 50 Palaka na bret kua e pe na lagato ki ziho, kua kaka nu hania, ia mara beta nu mate.  
\v 51 Hau na bret kua e mahuri kua e pe na lagato ki ziho. Kua nu hania bret kua, da tu mahuri roro. Na bret kua kata vala ia na midagu, kua kata vala kua manumanu laveve dia na mahuri vona.”   
\p
\v 52 A vuni Iuda dia ta longoria polea kua, dia ta varikori na pidaka dia mule dia ka tania, “Da kaka kuarina e vala zingania midana tolu ka hania?”   
\p
\v 53 A Iesus ki tania ni dia, “Ta tani matotonia polea ni miu, kua ni beta miu na hania midana Tuna Kaka, miu na hinumia topona, ia da beta mahuria na polokomiu.  
\v 54 Azei ho tu hania midagu ku hinumia topogu ia tu pelea mahuri roroa, hau da ta valamari mulehia na matea na las de.  
\v 55 Na vuna midagu ia haninga matoto, topogu ia hinua matoto.  
\v 56 Azei kua e hania midagu ki hinumia topogu, ia dia na polokogu, hau ve na polokodia.  
\v 57 Na Tamagu kua e mahuri ia e geriau, kubarae hau ka mahuri na vuna ia e mahuri. Ia e habuka za, azei ho tu haniau, ia da tu mahuri na vuna ni niau za.  
\v 58 Ia na bret kua za kua e pe na lagato ki ziho, beta ni balika bret kena habu tubumiu dia ta hania, ki beta dia na mahuri roro. Palaka nuhu kua dia ta hania bret kua, ia da dia ta mahuri roro.”  
\v 59 A Iesus e tatania polealea kamahi kua kilaka kua e vaketekete na poloka haus lotu ke vuni Iuda ni Kaperneam.   
\s1 6.60-71 Na disaipel luba dia ta hava tapunia a Iesus  
\p
\v 60 Kana disaipel luba dia ta longoria kana polea kua, dia ka tania, “Polea kua e matuha marata; da tolu ta pele zingania polea kua?”  
\v 61 Ia ti hatu lala habuka na kana disaipel kamahi dia ta popole ngungu na goloa kua, ia hulenidia, “E kuziha, polea kua ti katimiu miu ka lohoia miu keteni varihavai ni niau?  
\v 62 Pele, da miu ta kuziha kua ta miu na hadavia na Tuna Kaka kua tani zahe mule kara palaka kua e pe vona ki ziho?  
\v 63 Na Vule Tumonga, ia e lala kete vala mahuria; kamiu matuhanga mule mara beta ni kodonimiu pitu. Na polea kua hau ta vavala ia da e vala na Vule Tumonga kamana mahuria ni miu.  
\v 64 Palaka taza ni miu kua, beta dia na bilip.” A Iesus e tani barae kua na vuna ia kava ti lala mugania azei kua da beta kete bilip, ia mai na kaka kua kete vala ia na limani vuni Iuda.  
\v 65 Ia ki tani barae ve, “Ia vuvuna kua ka tani barae, mara beta kaka ni mai veta ni niau. Ma a Tamagu e geria, ia ki mai ni niau.”   
\p
\v 66 Muri na kua ki vano, kana disaipel luba dia ta varihavai vona kini beta ve dia ne ma mumuri vona.  
\v 67 A Iesus ki hulenia kana 12 disaipel kamahi, “Miu ve kulimiu miu kata varihavai ni niau?”   
\p
\v 68 \x - \xo 6:68 \xt Mt 16.16; Mk 8.29; Lu 9.20.\x*A Saimon Pita ki tani barae, “Paraha, hita kata vano ni zei ve? Na polea kua e vavala na mahuria na manumanu, ia ni niho.  
\v 69 Hita ta bilip hita ka lala habuka ho na Kaka Tumonga ke Vuvu.”   
\p
\v 70 A Iesus ki tania ni dia, “Hau ta makia miu 12, te? Palaka katiu ni miu ia na satan.”  
\v 71 A Iesus ia e popole ni Iudas tuni Saimon Iskariot, kua ia e katiu ni dia na 12 disaipel kamahi, kua ia ba muri kete vala a Iesus na limani vuni Iuda.   
\c 7  
\s1 7.1-24 A Iesus e vano kete hada na Damana Lupua kapou kara Kape  
\p
\v 1 Muri na kua, a Iesus ia ma ki ma vavana lobia a Galili za; e beta ni kulina kete vano lolobi ni Iudea na vuna a vuni Iuda dia ta tatare kirina dia kata hubi matehia.  
\v 2 \x - \xo 7:2 \xt Wkp 23.34; Lo 16.13.\x*Na Damana Lupua kapou kara Kape ke vuni Iuda ti kokozoho, (na dama kua dia ta lala dia kata katia kape kotekote na huduna ruma dia na ngongoro vona lingabo katiu),  
\v 3 a habu tazini Iesus dia ta tania kirina, “Vatia palaka kua nu vano kiri Iudea, ka disaipel kamahi dia kata hada ve na mirakel kamahi kua tu kakatia.  
\v 4 Beta kaka ni lala kete lilitiginia galanga kua ia e kulina kete hahada zaheanga vona. Na vuna kua ho tu kakatia galangalanga kamahi kua, pele vano nu vatunga kakavaho na manumanu laveve dia kata hadavia.”  
\v 5 A habu tazini Iesus dia ta tani barae kirina na vuna, beta dia na bilip vona.  
\v 6 A Iesus ki tani barae ni dia, “Kagu dama ma beta ni mai. Miu dama laveve ia kamiu dama.  
\v 7 Manumanu na garigari mara beta dia na zaha kirimiu, palaka da dia ta zaha kirigu na vuna hau ta gala ka tatani kakava kadia moge zahazaha.  
\v 8 Miu vano kara Damana Lupua kapou kara Kape. Hau mara beta na zahe tapu kara Dama kena, na vuna kagu dama ma beta ni mai.”  
\v 9 A Iesus e tania polea kua, pale kini ma mia ni Galili.   
\p
\v 10 Palaka, muri habu tazina ti vavana laveve kara Lupua Kapou kua kara Kape, ia ve ia muri kini zahe, e pe paritigitigi ki muri.  
\v 11 A vuni Iuda dia ta kakaze kirina na Lupua Kapou kara Kape kua, dia ka varihulei dia ka tania, “Kue ia ni ve?”  
\v 12 Na poloka kabuna manumanu kapou kua dia ta popole ngungu za vona. Taza dia ta tania, “Ia na kaka pa.” Taza dia ta kolia dia ka tania, “Beta, ia e gala ki rurukia manumanu.”  
\v 13 Palaka dia ta kuahinia na pararaha ke vuni Iuda ki beta dia na pole kapou na kadia lohoihoia.   
\p
\v 14 Ti vano na pidaka dama na Lupua Kapou kara Kape, pale a Iesus ia zahe hoho na poloka tempel kini vavaketea manumanu.  
\v 15 Na pararaha kamahi ke vuni Iuda dia ta ridi matoto na kana vaketeketea, dia ka tania, “E pele zingania save kua, beta za ni sikul pitu.”  
\v 16 A Iesus ki kolia kadia polea ki tania, “Polea kamahi kua hau ta vavala, beta ni kagu, palaka kana kaka kua e geriau ka mai;  
\v 17 Azei kua e kulina matoto kete muri na lohoihoia ke Vuvu, ia da e pari vutuvutuhia habuka kagu vaketeketea e pe ni Vuvu, o hau mule ta tatania na kagu lohoihoia mule.  
\v 18 Kaka kua e katia polea na kana lohoihoia mule, ia e paparakilania kete pelea hiza kapou, palaka kaka kua e kulina kete vala hiza kapou na kaka kua e geria ki mai, ia e lala kete tatani matotonia polea, ki mara beta nu paria vairukua vona.   
\p
\v 19 A Moses e vala lo ni miu, te? Palaka beta katiu ni miu ni mumuri na lo ke Moses. E kuziha miu ka paparakilania miu kata hubi matehiau?”  
\v 20 Na kabuna manumanu kapou kua dia ka tania, “Ho tauka na hanitu e hoholiholiho, azei e paparakilania kete hubi matehiho?”  
\v 21 A Iesus ki kolia ki tania ni dia, “Hau ta katia na mirakel katiu, miu ka ridi laveve vona.  
\v 22 \x - \xo 7:22 \xt Wkp 12.3; \xt Stt 17.10.\x*A Moses e vatunga makina vatomutomua ni miu, (palaka beta ni a Moses, habu tubumiu) miu ka vavatomutomu na Sabat.  
\v 23 \x - \xo 7:23 \xt Jo 5.9.\x*Miu ta muri na lo ke Moses miu ka vatomutomuhia kapiru na Sabat, pele e kuziha magalimiu ki varitihi kirigu kua ta kati kemihi mulehia kaka na Sabat?  
\v 24 Tabarae miu na hadavia kaka e mata zihaziha miu na sikelnia, Miu sikelnia goloa laveve kamana hatuhatua kua e mahoto.”   
\s1 7.25-31 Manumanu kulidia matoto dia kata lala a Iesus ia azei matoto  
\p
\v 25 Manumanu taza bukuni Ierusalem dia ta tani barae, “Ia kua na kaka kua na kadolu pararaha dia ta paparakilania dia kata hubi matehia kua?  
\v 26 Kua ia kua, ti popole na pidaka manumanu, ki beta dia na tatania polea katiu kirina. Karae dia te hada lala habuka ia a Kristus?  
\v 27 Palaka tolu ta lala kaka kuari ia bukuni ve. Palaka a Kristus kua ni bele, ia mara beta tolu na lala ia e bukuni ve.”   
\p
\v 28 Kilangata kua e vavaketekete na poloka tempel, e pole kapopou ki tania, “Miu ta lala matotoniau, miu ka lala hau ta bukuni ve, te? Hau beta na mai veta na kagu lohoihoia mule, palaka kaka kua e geriau ka mai ia e lala kete tani matotonia polea, ki beta miu na lala kaka kua.  
\v 29 Palaka hau ta lala ia, na vuna hau ta pe vona, ia ki geriau ka mai.”   
\p
\v 30 Pale, dia ta parakilania dia kata haba taduria dia na karabusnia, palaka beta kaka katiu ni paho taduria, na vuna kana dama ma beta ni lohu.  
\v 31 Manumanu luba na poloka kabu kapou kua dia ta bilip vona, dia ka tania, “Kua a Kristus ni mai karae da e dopa ki katia na mirakel kapopou dopa na kaka kua e kakatia?”   
\s1 7.32-36 Dia ta geria na gat kamahi kara tempel dia kata haba taduria a Iesus dia na karabusnia  
\p
\v 32 Na Parisi kamahi dia ta longoria na kabuna manumanu kua dia ta popole barae ni Iesus, dia kamana hetpris kamahi, dia ta geria gat kara tempel taza dia kata haba taduria a Iesus.  
\v 33 A Iesus ki tania ni dia, “Hau da ta mia kamamiu pitu papa ve, ba muri hau ta vatimiu kene zahe mule na kaka kua e geriau;  
\v 34 da miu ta kaze kirigu, palaka mara beta miu na pariau; malala kua hau kata kirina, ia mara beta miu na vano vona.”  
\v 35 Pararaha ke vuni Iuda dia ta varihulei mule, “Kaka kua e lohoia kete kiri ve ki mara beta tolu na paria? Karae kete vano mia kamana kadolu manumanu kua dia te popole Grik, ni vaketekete ni dia?  
\v 36 E tani ziha vona kua e tani barae, ‘Da miu ta kaze kiriniau, palaka mara beta miu na pariau, ki mara beta ve tolu na vano na palaka kua ia kete kirina’?”   
\s1 7.37-39 A Iesus e pole na naru kara mahuri roroa  
\p
\v 37 \x - \xo 7:37 \xt Wkp 23.36.\x*Na dama kua dia keteni vahozovia na hanihania kara kadia damana lotua kua, na dama kua, ia kadia dama kapou matoto kua, a Iesus ia madi ia tani barae, “Azei ni miu kua ni marahotia, mai ni niau nu hinu.  
\v 38 \x - \xo 7:38 \xt Ese 47.1; Sek 14.8.\x*E habuka kua na polea kana Paraha e tania, ‘Azei ho kua nu bilip ni niau, ia da na naru kua kara mahuri roroa e pado gotala na poloko.’”  
\v 39 A Iesus ia e popole na Vule Tumonga, kua nuhu kua dia na bilip vona, ia da dia ta pelea. Palaka kilangata kua, ma beta na Vule Tumonga ni valanga ni ziho, na vuna a Iesus ma beta ni valamari muleha ia na matea ni pelea glori.   
\s1 7.40-44 Manumanu dia ta varipe vulavulahi  
\p
\v 40 Manumanu taza dia ta longoria kua e tani barae, dia ka tania, “Matoto, kaka kua ia na profet kua a Vuvu e tania kete vala ni ziho.”  
\v 41 Dia taza dia ta tania, “Ia na kaka kua a Vuvu e makia kete pele mulehia kana manumanu na garigari.” Palaka taza ni dia, dia ta tania, “Beta! Kaka kua a Vuvu e makia, kete pele mulehia kana manumanu mara beta ni bukuni Galili.  
\v 42 \x - \xo 7:42 \xt 2 Sml 7.12; Mai 5.2.\x*Na polea kana Paraha e tania habuka na kaka kua a Vuvu e makia kete pele mulehia kana manumanu, ia da na vidiriki Devit katiu, da ki valohua ni Betlehem, na taon kua a Devit e mimia vona varira.”  
\v 43 Pale, manumanu dia ta vaigege dia kene varipe vulavulahi.  
\v 44 Dia taza e kulidia dia kata paho taduria a Iesus dia na karabusnia, palaka ki beta dia na katia goloa katiu vona.   
\s1 7.45-52 Pararaha ke vuni Iuda beta dia na bilip ni Iesus  
\p
\v 45 Na gat kamahi kara tempel dia ta vamule, na hetpris kamahi kamani vuni Parisi kamahi dia ta hulenidia, “E kuziha kini beta miu na pelea ni mai?”  
\v 46 Na gat kamahi kua dia ta tania, “Beta hita na longoria kaka katiu muga ni lala kete popole habuka kaka kua!”  
\v 47 Na Parisi kamahi dia ka tania kiridia, “Ti rukimiu ve?  
\v 48 Miu ta hadavia katiu ni hita kua na Pararaha ke vuni Iuda beu katiu ni hita kua a vuni Parisi e bilip vona?  
\v 49 Manumanu kena dia ta bilip vona, ia nuhu kena beta dia na lala na lo kana Paraha. Manumanu kamahi kena a Vuvu kava ti tania habuka da dia ta golugolu.”   
\p
\v 50 \x - \xo 7:50 \xt Jo 3.1-2.\x*A Nikodemus, ia ve na Parisi katiu, ia na kaka kua muga e vano ni Iesus, ia e tani barae ni dia,  
\v 51 “Kadolu lo e tania mara beta tolu na karabusni vetania kaka. Ma tolu ta muga longoria kotoa tolu ka pari vutuhia nazia e katia ki zaha, tolu ka karabusnia.”  
\v 52 Dia ka tania kiri Nikodemus, “Tauka, ho ve tu bukuni Galili, ai? Hada papa na poloka buk ke Vuvu nu hadavia habuka, ma beta profet katiu ni pe ni Galili ni mai!”   
\s2 [Na buk baibel Grik bukuni varira matoto beta dia na paria Jon 7.53-8.11]  
\s1 7.53-8.11 Dia ta paho taduria tavine kua e katia magali buhua, dia ta pele vano ni Iesus  
\p
\v 53 Pale, dia kene pe katiutiu kara kadia rumaruma.   
\c 8  
\p
\v 1 A Iesus ia vano kara potuna ni Oliv.  
\v 2 Na damadama matoto ia vamule kara tempel, manumanu laveve dia ta mai mia lobia ia mia tadu kini vaketekete ni dia.  
\v 3 Na tisa kamahi kara lo kamani vuni Parisi dia ta pelea na tavine lahia katiu dia ta kaze paria e balebale kamana tamohane motu katiu, dia ta mai vamadiria na matana manumanu,  
\v 4 dia ta hulenia a Iesus, “Tisa, tavine kua e kaze parua e balebale kamana tamohane katiu.  
\v 5 \x - \xo 8:5 \xt Wkp 20.10; Lo 22.22-24.\x*Na poloka lo ke Moses e tania habuka tolu kata lubi matehia na kedo, na tavine kua e katia galanga kua. E ho ku lohoi ziha?”  
\v 6 Dia ta hule rukia a Iesus na hulea kua dia kata parakilania, habuka kete tania polea katiu kua kete dangea dia kata koto kirina vona. Palaka a Iesus ia tiro vatudu ia vapolupolu na garigari na kukuna.   
\p
\v 7 Dia ta ma huhule varidingania, ia madi ia tania ni dia, “Azei ni miu kua kini beta ni lala kete kakatia moge zaha katiu, kete muga vozongania hana kedo na tavine kua.”  
\v 8 Pale, ia tiro vatudu mule kini vapolupolu mule na garigari.  
\v 9 Dia ta longo baraenia, dia ta pe katiutiu laveve, kadia pararaha dia ta muga varihavai, dia te vati tapunia tavine kena kini ma mamadi kamani Iesus.   
\p
\v 10 A Iesus ki tada vatada ki hulenia tavine kua, “Tavine, kue dia te kiri ve? Ti beta kaka kete koto kiriniho?”  
\v 11 Ia ki tania, “Paraha, ti beta dia.” A Iesus ki tania vona, “Hau ve beta na koto kiriniho; vano, palaka taua nu ma kakatia moge zahazaha.”   
\s1 8.12-20 A Iesus ia na laet kara garigari  
\p
\v 12 \x - \xo 8:12 \xt Mt 5.14; Jo 9.5.\x*A Iesus e pole mule kamana manumanu ki tania, “Hau ia na laet kara garigari. Azei kua tani mumuri ni niau ia e hada na laet ki mara beta matoto ni vavana ve na rodo, palaka da e pelea na laet kara mahuria.”  
\v 13 \x - \xo 8:13 \xt Jo 5.31.\x*Na Parisi kamahi dia ka tania kirina, “Ho mule tu gala ku popole ni niho mule, kubarae ka polea beta ni matoto.”  
\v 14 A Iesus ki tani barae ni dia, “Kua hau na popole ni niau mule, ia hau ta tani matotonia polea, na vuna hau ta lala hau ta pe ve ka mai, hau ka lala na palaka kua hau kata vamule kirina. Palaka miu beta miu na lala hau ta pe ve ka mai, ki beta ve miu na lala da ta kiri ve.  
\v 15 Miu ta sikelnia kaka na maki kua bukuna garigari, palaka hau beta na lala kata sikelnia moge kana kaka katiu.  
\v 16 Palaka kua hau na sikelnia kaka, kagu polea ia e mahoto, beta ni hau kazihegu kena ta sikelnia kaka, palaka na kaka kua e geriau ka mai, ia ve e kamakamaniau.  
\v 17 \x - \xo 8:17 \xt Lo 19.15.\x*Na poloka kamiu lo mule, e vapolu bareanga; kua na witnes ni rua, kahiro polea ni katiu za, ia habuka polea kena hiro ta tania ia e matoto.  
\v 18 Hau mule ta lala kata popole na kagu galanga kamana kagu moge, a Tamagu kua e geriau ka mai, ia ve e popole na kagu galanga kamana kagu moge.”   
\p
\v 19 Dia ka hulenia, “Kue a Kamama ni ve?”  
\p A Iesus ki tania ni dia, “Beta miu na lalau ki beta ve miu na lala a Tamagu; kua miu na lalau, ma miu te lala a Tamagu ve.”   
\p
\v 20 A Iesus e vaketea manumanu na poloka tempel kozoho na palaka kua e tataruha opa vona ki tatania polealea kamahi kua. Beta katiu ni haba taduria, na vuna kana dama ma beta ni mai.   
\s1 8.21-30 A Iesus e tania manumanu mara beta dia na vano kara palaka kua ia kete kirina  
\p
\v 21 A Iesus ki tani barae ni dia, “Hau da ta kakava ri, da miu ta kaze kavu kiriniau, miu ka varimateai na hamiu pekato. Malala kua hau kata kirina ia mara beta miu na bele vona.”  
\v 22 A vuni Iuda dia ka tania, “Karae kete hubi matehi mulehia, kuari e tani barae, ‘Malala kua hau kata kirina ia mara beta miu na bele vona’?”  
\v 23 A Iesus ki tania ni dia, “Miu ta bukuna malala kua e ngoro tadu, hau ta bukuna malala kua e heta. Miu ta bukuni ri na vulovulo, palaka hau beta na bukuna vulovulo kua.  
\v 24 Ia ki kubarae hau ka tania; da miu ta varimateai na hamiu pekato. Da miu ta varimateai na hamiu pekato kua tani beta miu na bilip habuka hau ia hau za.”   
\p
\v 25 Dia ka hulenia, “Ho azei matoto?” A Iesus ki tania ni dia, “Hau kava muga te tania ni miu hau azei matoto.  
\v 26 Hau kagu polea luba vona kata vala kirimiu, goloa luba kata sikelnimiu vona, palaka kaka kua e geriau ka mai, kana moge ia e matoto laveve. Hau ta tatania na manumanu na nazia kua hau ta longoria ia e tania.”   
\p
\v 27 Dia beta dia na longo lala habuka a Iesus e popole ni Tamana.  
\v 28 Kubarae, a Iesus ki tania ni dia, “Na dama kua miu te vazahenia na Tuna Kaka, ia da miu te ba lala habuka Hau ia Hau za; miu kene ba lala ve habuka hau beta na kakatia goloa katiu na kagu lohoihoia mule, palaka ta katia goloa za kua a Tamagu e tania ni niau.”  
\v 29 Azei kua e geriau ka mai, beta ni vati vetaniau, ia e kakamaniau na dama laveve. Na vuna ia e lala habuka ta lala kata kakatia goloa kua e muri matoto na kana lohoihoia.  
\v 30 Manumanu luba kua dia ta longoria a Iesus e popole barae, dia ta bilip vona.   
\s1 8.31-47 Matotoka Polea da vagotalani mulehia kaka na karabus na moge zahazaha  
\p
\v 31 A Iesus ia tania ni vuni Iuda kua dia ta bilip vona, “Kua miu na ma paho poto na kagu polea, ia miu ta kagu disaipel matoto,  
\v 32 da miu kene lala matotoka polea, na matotoka polea da ti pele gotalani mulehimiu na karabus.”  
\v 33 \x - \xo 8:33 \xt Mt 3.9; Lu 3.8.\x*Dia ta kolia vona dia ka tania, “Hita habu tubuni Abraham kua, ki beta boto katiu hita na kara vora vetanga kana kaka katiu. E kuziha ku tania, hita kata gotala mule na karabus?”   
\p
\v 34 A Iesus ki tania ni dia, “Matoto, matoto ta tania ni miu, manumanu laveve kua miu ta kakatia moge zahazaha, ia miu ta vora vetanga kana moge zahazaha.  
\v 35 Na vora vetanga beta ni lala kete ma mimia na ruma kena ia e vovora vona, palaka na tuna kaka kua ia bukuna ruma kena, ia da e ma ki mimia vona.  
\v 36 Kubarae, kua ta na Tuna ni pele gotalani mulehiho na karabus, ia da tu gotala liuliu.   
\p
\v 37 Hau ta lala miu ta habu tubuni Abraham. Palaka miu ta paparakilania miu kata hubi matehiau, na vuna kagu polea beta ni paria palaka vona kete ngoro na polokomiu.  
\v 38 Hau ta popole na goloa kua hau ta hada ni Tamagu, miu ta kakatia goloa kua miu ta longoria ni tamamiu.”   
\p
\v 39 Dia ka tania, “A Abraham ia tubuhita.” A Iesus ki tania, “Kua ni matoto miu na habu tubuni Abraham, ma miu te kakatia nazia kua a Abraham e lala kete kakatia.  
\v 40 Hau kua, hau ta tatania matotoka polea hau ta longoria ni Vuvu, palaka miu ta paparakilania miu kata hubi matehiau; a Abraham mara beta ni katia galanga mata barae kua.  
\v 41 Miu ta mumuri na galanga ke tamamiu.” Dia ka tania vona, “Hita beta hita na tuna dala, hita tamahita a Vuvu katiu papa.”  
\v 42 A Iesus ki tania ni dia, “Kua a Vuvu ni tamamiu matoto, da ti kulimiu kirigu, na vuna hau ta pe ni Vuvu kua ka lohu ri. Beta na mai na kagu lohoihoia mule, betaka, a Vuvu e geriau ka mai.   
\p
\v 43 E kuziha ki beta miu na longo lala polea kua hau ta tatania? Na vuvuna kubarae, beta ni kulimiu miu kata longoria kagu polea.  
\v 44 Miu ta habu tutuni tamamiu kua, a Satan, miu ka lala miu kata kakatia nazia kua ia e lala kete kukulina kirina. Na vuna na varivuvuka za, ia na kakanaka hubi matematea na kaka, ki beta ni lala kete muri na maki kua e matoto, na vuna beta matotoka polea ni ngoro na poloka. Vairukua; ia kana polea matoto kena. Na vuna ia kakanaka vairukua ki vuvuna mata vairukurukua laveve.  
\v 45 Palaka hau kua ta tatani matotonia polea ni miu, beta miu na bilip ni niau.  
\v 46 Azei ni miu kua e dangea kete tania habuka ta lala kata kakatia pekato? Kua hau na tatani matotonia polea, e kuziha ki beta miu na bilip ni niau?  
\v 47 Habu tutuni Vuvu, ia dia ta lala dia kata longoria polea ke Vuvu. Na vuvuna kua beta miu na longoria polea ke Vuvu, ia na vuna beta miu na ke Vuvu matoto.”   
\s1 8.48-59 A Iesus e tania, “Ma beta a Abraham ni valohua hau muga za ta mimia”  
\p
\v 48 A vuni Iuda dia ka tania, “E beta ni matoto kua hita ta tania kua ho tu bukuni Samaria, na hanitu ki holiholiho?”  
\v 49 A Iesus ki tania ni dia, “Hau beta na hanitu ni hoholiholiau, palaka hau ta vavazahenia hizani Tamagu, palaka miu ta popole taduriau.  
\v 50 Hau ki beta na kakaze kete vazaheanga hizagu. Palaka na kaka katiu ia e kulina kete vazahenia hizagu, ia za ia da e lala habuka kagu polea e matoto o betaka.  
\v 51 Hau ta tani matotonia ni miu: Azei ho kua nu paho poto na kagu vaketeketea ia da mara beta nu mate.”   
\p
\v 52 A vuni Iuda dia ka tania kirina, “Kua hita te hada vutuvutuhia habuka ho na hanitu na poloko. A Abraham ia e mate, na profet kamahi ve dia ve ta mate, e ho ku tani barae, ‘Kua kaka katiu ni paho poto na kagu polea, ia mara beta ni mate.’  
\v 53 E kuziha? A Abraham, ia e mate; e ho tu dopa ku hizanga ni Abraham? Na profet kamahi dia ta varimateai! Ho tu tania ho azei matoto?”   
\p
\v 54 A Iesus ki tania ni dia, “Kua na kokona zaheni mulehiau, kagu kona zahezahea ia beta ni matoto, palaka a Tamagu, kaka kua miu ta tania ia na kamiu Vuvu, ia, ia kua ia e kokona zahenia hizagu.  
\v 55 Palaka miu beta matoto miu na lala. Hau ta lala ia. Kua na tania beta na lala ia, ia da te mata vairukuruku habuka miu; palaka hau matoto ta lala ia ka paho poto na kana polea.   
\p
\v 56 A tubumiu a Abraham ia hilohilo matoto kilaka kua ia lolohoia kete hadavia kagu dama, kamana ki hadavia ia hilohilo.”  
\v 57 Dia ka tania kirina, “Ma beta ka krismas ni 50 pitu, ku tania tu hadavia a Abraham?”  
\v 58 A Iesus ki tania ni dia, “Hau ta tani matotonia ni miu, ma beta a Abraham ni valohua hau muga za ta mimia.”   
\p
\v 59 Pale, dia ta vilehia kedo dia kata vozohia vona, palaka ia vana paritigitigi ni dia kini vatia kadia tempel.   
\c 9  
\s1 9.1-34 Kaka kua matana e keu  
\p
\v 1 A Iesus e vavana ki vano, ia hadavia na kaka katiu matana e keu. A titinana e valohia ki keu matana.  
\v 2 Kana disaipel kamahi dia ka hulenia, “Tisa, azei matoto e katia pekato, kuari ia kini valohua matana kini keu. Ia o tamana kamani titinana?”   
\p
\v 3 A Iesus ki tania ni dia, “Beta ni a tamana kamani titinana o kaka kuari ni katia pekato, palaka matana e keu manumanu dia kata hadavia matoto na matadia habuka a Vuvu kete gala vona.  
\v 4 E ba dadama, ia tolu kata katia galanga kana kaka kua e geriau ka mai. Ta marigo ni mai, da beta kaka kete gala.  
\v 5 \x - \xo 9:5 \xt Mt 5.14; Jo 8.12.\x*Kua ta ba vovona ri na vulovulo, ia hau na laet kara vulovulo.”   
\p
\v 6 E tani hozovia polea kua, ia livi kara garigari ia kamo pokizia kamana livoroka, ia taruhia na matana kaka kua.  
\v 7 Ia tania vona, “Vano nu matu na poloka naru a Siloam.” (Mining na polea kua, a “Siloam” e tani barae, “E geura.”) Pale, na kaka kua ia vano matu, ia vamule, matana ti kemi ia kini hada.   
\p
\v 8 Nuhu kua dia ta lala dia kata mimia kozoho na kaka kua, ia mai nuhu kua dia ta lala dia kata hadavia kua kete vavarinongu muga, dia ta hule, “Ia na kaka kua matana e keu ki lala kete mia ni vavarinongu kua?”  
\v 9 Taza dia ta tania, “Ia, ia za.” Taza dia ta tania, “Beu, kaka kuari ia e hada balika ia.” Palaka na kaka kua ki tania, “Beu ia hau za kua.”   
\p
\v 10 Dia ka hulenia, “Pele ti kuziha mata kini kemi?”  
\v 11 Ia ki tania, “Na kaka dia ta kohania a Iesus e katia tamotamo ki taruhia na matagu, ia geriau kata vano matu ni Siloam. Pale hau ta vano matu, kua matagu kini kemi kene hada.”  
\v 12 Dia ka hulenia, “Kue kaka kena kue?” Ia ki tania, “Hau beta na lala.”   
\p
\v 13 Dia ta pelea na kaka kua muga matana e keu, kini zahe ni vuni Parisi.  
\v 14 Na dama kua a Iesus e katia na tamotamo ki kati kemihia na matana kaka kua, ia na Sabat.  
\v 15 A vuni Parisi dia ta hulenia ve e kuziha matana kini kemi. Ia tania, “E taruhia na tamotamo na matagu hau ta vano matu, kua hau kene hada.”  
\v 16 Na Parisi taza dia ta tania, “Kaka kua beta ni pe ni Vuvu, na vuna beta ni lala kete mumuri na lo kara Sabat.” Palaka taza dia ka tania, “Kua ni ia kakanaka moge zahazaha, da e kati zingania na mirakel kamahi kua?” Pale, dia ta pole varivaigegeai dia kene varipe vulavulahi.   
\p
\v 17 Dia ta hule mulehia kaka kua muga matana e keu, “Ho tu lohoi ziha vona? Na vuna ia e kati kemihia mata?” Na kaka kua ki tania, “Ia na profet.”   
\p
\v 18 A vuni Iuda beta dia na bilip habuka na kaka kua ia ia za kua muga matana e keu, kua kini kemi mule. Dia ta geu kiri tamana kamani titinana,  
\v 19 dia ta hulenihiro, “Kaka kua ia tumoro kua? Ia za kua mo ta tania e valohua matana ki keu? E ziha kua meni ia kini hada?”  
\v 20 Tamana kamani titinana hiro ta tania, “Miro ta lala kaka kua ia na tu miro, miro ka lala ve e valohua matana ki keu;  
\v 21 Palaka kua ia ti hahada, ia beta miro na lala, ki beta ve miro na lala azei e katia ki kemi. Ia ti paraha kena, miu hulenia ia da e tania.”  
\v 22 Na tamana kamana titinana kaka kua, hiro ta kuahinia a vuni Iuda, kubarae hiro ka tani barae. Na vuna a vuni Iuda kava dia te taru lupunia polea kubarae; azei kua ni tania habuka a Iesus ia a Kristus za, ia da e rausianga ki beta kete ma lolotu kamadia na kadia haus lotu.  
\v 23 Kuza barae hiro ka tania, “Ia ti paraha kena; miu hulenia.”   
\p
\v 24 Dia ta koi mulehia na kaka kua muga matana e keu, dia ka tani barae vona, “Vazahenia hizani Vuvu, Hita ta lala habuka kaka kua e kati kemihiho ia na kakanaka pekato.”  
\v 25 Na kaka kua ki tania ni dia, “Kua ia ni na kakanaka pekato, ia hau beta kata lala kena; palaka goloa hau ta lala ia kua: Muga hau ta keu, palaka kua hau te hada.”   
\p
\v 26 Dia ka hulenia, “E kuzinganiho matoto? E kati zingania mata ki kemi?”  
\v 27 Ia ki tania, “Hau kava te tania ni miu, miu beta ni kulimiu miu kata longoria. E kuziha ki kulimiu kata tani mulehia ve ni miu? Tauka e kulimiu miu kata kara kana disaipel kamahi ve?”   
\p
\v 28 A vuni Parisi dia ta pole zahatia matoto dia ka tania, “Ho na disaipel kana kaka kena! Hita na disaipel ke Moses kua!  
\v 29 Hita ta lala a Vuvu e pole kamani Moses, palaka na kaka kena, beta hita na lala ia pe ve ki mai kena!”  
\v 30 Na kaka kua ki tania, “Hau beta na longo lala polea kena miu ta tatania! Miu ta tania beta miu na lala ia e pe ve ki mai, palaka kua ia e katia matagu kini kemi.  
\v 31 Tolu ta lala habuka a Vuvu beta ni lala kete longoria nuhuta pekato; palaka a Vuvu e lala kete lolongo kara nuhu kua dia ta lala dia kata kukuahinia dia ka kakatia nazia kua ia e lala kete kukulina kirina.  
\v 32 Kilaka kua a Vuvu e kati varivuvungania garigari ki mai, beta ni longora kaka katiu ni katia kaka kua e valohua matana ki keu, ni kemi mule.  
\v 33 Ta kaka kua ni beta ni pe ni Vuvu, mara beta ni katia goloa katiu.”   
\p
\v 34 Dia ka tania kirina, “Ho tu valohua ku paraha kamana pekato. Kua tu parakilania koto nu sikulnihita, ai?” Dia ta rausnia kete beta kete ma hoho mule ni lolotu na kadia haus lotu.   
\s1 9.35-41 Manumanu kua beta dia na bilip, ia dia ta balika na kaka kua matana e keu  
\p
\v 35 A Iesus ki longoria habuka dia te rausnia kaka kua na kadia haus lotu, ia paria kaka kua ia hulenia, “Tu bilip na Tuna Kaka?”  
\v 36 Na kaka kua ki hule, “Paraha, Tuna Kaka ia azei matoto? Tania ni niau hau kata bilip vona.”  
\v 37 A Iesus ki tania vona, “Ho kava tu hadavia, kua ia za kua e popole kamaniho.”  
\v 38 Pale, na kaka kua ia tania, “Paraha, hau ta bilip!” Ia padonia tutura karua na kabeni Iesus kini lotu vona.   
\p
\v 39 A Iesus ki tania, “Hau ta ziho kara vulovulo kata sikelnia manumanu, kata katia, manumanu kua dia ta keu dia kata hada mule, nuhu kua matadia e hahada dia kata keu.”  
\v 40 Na Parisi taza dia ta mamadi kozoho kamana dia ka longoria polea kua a Iesus e tania, dia ta tani barae, “E kuziha ku tania matahita e keu?”  
\v 41 A Iesus ki tania ni dia, “Kua matamiu ni keu, ia mara beta miu na katia moge zahazaha. Palaka kua miu te tania matamiu e hahada, kubarae kamiu moge zahazaha ia e ba vovona.”   
\c 10  
\s1 10.1-21 A Iesus ia kaka kemi kara hada potopotoa na sipsip  
\p
\v 1 A Iesus e tani barae, “Hau ta tani matotonia ni miu, kaka kua tani beta ni pe na doa kara banis na sipsip ni hoho, palaka kua ni papane ni pe na palaka katiu ni hoho kara poloka banis, kaka kena, ia na raskol ki mata vanaho.  
\v 2 Palaka na kaka kua e pe na doa kara geit ki hoho, ia na kakanaka hada potopotoa matoto na sipsip kamahi kena.  
\v 3 Na kaka kua e hada poto na geit, da e vukazia na doa kara kakanaka hada potopotoa na sipsip kua. Na sipsip kamahi dia ta longo lala kana koia. Ia da e kohania hizana sipsip katiukatiu, ki peledia, dia ta gotalatala.  
\v 4 Tani pelea kana sipsip laveve dia na gotalatala, ia vamuga ni dia, na sipsip kamahi dia ta muri vona, na vuna dia ta longo lala kana koia.  
\v 5 Mara beta dia na muri veta na kaka motu katiu; da dia ta varihavai vona na vuna beta dia na longo lala koia kana kaka motu.”  
\v 6 A Iesus e barikikinia polea kua ni dia, palaka beta dia na longo lala nazia ia e popole vona.  
\v 7 A Iesus ia tani mulehia ni dia, “Hau ta tani matotonia ni miu, hau ia na doa kana sipsip.  
\v 8 Manumanu laveve kena dia ta muga dia ka mai ni niau, ia dia na raskol kamahi, dia ka mata vanaho, palaka na sipsip kamahi beta dia na longoria kadia polea.  
\v 9 Hau ta habuka na doa kara geit kua na sipsip e hoho ki pe vona; nuhu kua dia ta pe ni niau dia ka hoho, ia da a Vuvu e vaikoli kiridia, da dia ta hoho dia ka gotala dia ka paria na raburabu pa, kua dia kata hania.   
\p
\v 10 Na kakanaka vanahoa e mai za kete vanahea ni vairohia ni hubi matehia na sipsip kamahi. Hau ta mai dia kata pelea mahuria, dia na pelea mahuria ni vonu matoto ni dia.  
\v 11 Hau na kaka kemi kara hada potopotoa na sipsip. Kaka kemi kara hada potopotoa na sipsip, ia da e mate kara kana sipsip kamahi.  
\v 12 Ta kaka kua ni beta ni ia na tauana sipsip, ni kadoa ia za kete hada poto na sipsip kamahi za, kua ni hadavia na kaua varihanihani ni mai, ia da e hava tapunia na sipsip kamahi; pale, na kaua varihanihani kua ia mai vaihani na sipsip kamahi kua, dia ta bura katiutiu.  
\v 13 Na kaka kua e kadoa kete hahada poto na sipsip kamahi, e hava na vuna ia e gagala kara moni za, ki mara beta ni lohoi kara sipsip kamahi.   
\p
\v 14 \x - \xo 10:14 \xt Mt 11.27; Lu 10.22.\x*Hau na kaka kemi kara hada potopotoa na sipsip; hau ta lala sipsip kua e kagu, dia ve dia ka lalau,  
\v 15 habuka kua a Tamagu ia e lalau, hau ve ka lala a Tamagu; hau ka vati mazukenia livuhagu kara kagu sipsip kamahi.  
\v 16 Kagu sipsip taza ve kua beta dia na bukuna kagu kabuna sipsip kamahi kua, ia dia ve kata peledia ve, dia ve da dia ta longoria kagu koia. Dia kata mai lupu dia na kara kabuna sipsip katiu za, na kakanaka hada potopotoa na sipsip ni katiu papa.  
\v 17 A Tamagu e kulina matoto kirigu, na vuna hau te longoria kana polea kua da katane mate, palaka da ta mahuri mule.  
\v 18 Mara beta kaka katiu ni hubi matehi vetaniau, hau ta vala mazukeni mulehiau na kagu lohoihoia mule. Hau kagu matuhanga vona kata vala mazukenia, kagu matuhanga vona kata pele mulehia; a Tamagu ia e geriau kata kati baraenia.”   
\p
\v 19 A vuni Iuda kamana dia ka longoria polea kua, dia ta varipe vulavulahi mule ve.  
\v 20 Dia luba dia ta tania kiri Iesus, “Ia na hanitu e holiholia, ki vavalaha; e kuziha miu ka lolongo kara kana polea?”  
\v 21 Palaka taza ni dia, dia ka tania, “Polea kua beta ni kana kaka kua vule zaha na poloka kua. Kua kaka ni vule zaha na poloka, e dangea kete kati kemihia kaka kua matana e keu?”   
\s1 10.22-42 A vuni Iuda dia ta pole katia a Iesus  
\p
\v 22 Kilangata kua, na lotua kapou katiu e bele ni Ierusalem. Dia kata makia dama kua dia ta makia na Tempel kini kara ruma ke Vuvu za. Na taem kua ia na nagi kara magara.  
\v 23 Pale, a Iesus ki vanavana na poloka banis na Tempel, na varanda ke Solomon.  
\v 24 A vuni Iuda dia ta mai madi lobia, dia ka hulenia, “Da ngiza matoto kunu tani kakava ni hita? Tani matotonia polea ni hita. Ia ho za a Kristus?”   
\p
\v 25 A Iesus ki tania ni dia, “Hau kava te tania ni miu, palaka beta ni kulimiu miu kata bilip. Na galanga kamahi kua ta kakatia na hizani Tamagu, ia e vavatunga kakavau ni miu;  
\v 26 palaka ia beta za miu na bilip, na vuna beta miu na bukuna kagu kabuna sipsip kamahi.  
\v 27 Kagu sipsip kamahi dia ta longo lalau, hau ka lala dia ve, dia ka mumuri ni niau.  
\v 28 Hau ta vala ni dia mianga kara mahuri roroa, ki mara beta dia na golu; mara beta matoto kaka katiu ni pele kakava dia na limagu.  
\v 29 A Tamagu kua e valadia ni niau, ia e dopa ki hizanga, ki mara beta matoto kaka katiu ni pele kakava katiu ni dia, na limani Tamagu.  
\v 30 Hau kamani Tamagu ia miro ta katiu za.”   
\p
\v 31 A vuni Iuda dia ta pelepele mule kedo dia kata vozohia.  
\v 32 A Iesus ki hulenidia, “Hau ta vatunga na matamiu laveve na galanga kemikemi kua a Tamagu e vala ni niau kata katia. Galanga kakei ni dia kua ta kati zahatia, miu ka hada ki zaha, miu kata vozohiau taraka?”   
\p
\v 33 \x - \xo 10:33 \xt Wkp 24.16.\x*Dia ka tania vona, “Beta hita na tania hita kata vozohiho taraka galanga kamahi kena tu katia, palaka taraka kua tu dedelahania a Vuvu. Na vuna, ho tu kaka habuka hita kua za, ku tania ho a Vuvu.”   
\p
\v 34 \x - \xo 10:34 \xt Sng 82.6.\x*A Iesus ki tania, “Karae beta ni vapolunganga na kamiu lo ni tanga kua a Vuvu e tani barae, ‘Miu na vuvu kamahi.’  
\v 35 Tolu ta lala nazia kua na polea ke Vuvu e tania, ia e matoto dama laveve ki mara beta kaka katiu ni pokizia; a Vuvu ia ki kohania na nuhu kua e vala kana polea ni dia, na vuvu kamahi.  
\v 36 Palaka hau a Vuvu mule e makiau ki geriau ka ziho kara vulovulo. E kuziha kua hau ta tania hau na Tuni Vuvu, miu ka tania hau ta dedelahania a Vuvu?   
\p
\v 37 Kua tani beta na gagala na galanga kua a Tamagu e tania kata katia, pele taua miu na bilip ni niau.  
\v 38 Palaka kua hau na kakatia kana galanga, ia vata kua beta miu na bilip ni niau, palaka miu kata bilip na kagu mirakel kamahi, miu kata lala matotonia habuka a Tamagu ia na polokogu, hau ve na poloki Tamagu.”   
\p
\v 39 Dia ta parakilani mulehia dia kata haba taduria, palaka ia hava hutu ni dia.   
\p
\v 40 \x - \xo 10:40 \xt Jo 1.28.\x*Pale, a Iesus ia vamule, ia pe poki na naru a Iordan, ia vano kara palaka kua a Jon kakanaka baptais muga e vavala baptais na manumanu vona, kini mia vona.  
\v 41 Manumanu luba dia ta mai vona, dia ka tania, “A Jon beta ni katia mirakel kamahi, palaka goloa laveve kua e tania na vuna na kaka kua, e matoto.”  
\v 42 Pale, manumanu luba dia ta bilip vona.   
\c 11  
\s1 11.1-16 Na matea ke Lasarus  
\p
\v 1 \x - \xo 11:1 \xt Lu 10.38-39.\x*Kaka katiu hizana a Lasarus e mazahitia. Ia e bukuni Betani na malala ke Maria kamani tazina a Marta.  
\v 2 \x - \xo 11:2 \xt Jo 12.3.\x*A Maria ia livuki Lasarus, kua e mazahitia ki ngongoro, ia tavinena za kua da ba muri kini valikiria na perpium kara kabena Paraha ki bizia na vuluka.  
\v 3 Varitazini karua kua hiro ta tulenia polea ki vano ni Iesus hiro ka tania, “Paraha, kaka kua e kuli matoto kirina e mazahitia.”  
\v 4 Kamana a Iesus ki longoria polea kua ia tania, “Mazahi kua mara beta ni mate vona. Beu, ia kete katia manumanu dia na hada na matuhanga ke Vuvu dia na vazahenia hizana. Na dala kua za tuni Vuvu ve da e pelea hiza kapou.”   
\p
\v 5 A Iesus e lala kete kulina matoto kiri Marta hiro a tazina ia mai ve livukuhiro kua a Lasarus.  
\v 6 Kamana ki longoria habuka a Lasarus e mazahitia, ia beta ni vano tapu, e mia dama rua ve na palaka kua e mimia vona.  
\v 7 Muri na dama rua kua, ia tania na kana disaipel kamahi, “Tolu kata vamule vano kiri Iudea.”  
\v 8 Kana disaipel kamahi dia ta tania, “Tisa, ba ngora za kua a vuni Iuda ra kena dia ta parakilania dia kata vozohiho, e kuziha kena koto nu vamule vano kiri rae?”  
\v 9 A Iesus ki kolia kadia polea ki tania, “Dama katiukatiu, ia aua e 12 vona, te? Kubarae kua kaka katiu ni vavana na dama, ia mara beta ni tupa, na vuna zia ia e hahada na hadanga kara vulovulo.  
\v 10 Palaka kua kaka ni vavana na marigo da e tupa na vuna beta hadanga vona kete hada.”   
\p
\v 11 Kamana ki tani hozovia polea kua ia tania ni dia, “Kadolu kaka a Lasarus ti ngoro, palaka hau kata vano na vakongania ni lama.”  
\v 12 Kana disaipel kamahi dia ta longoria polea kua dia ka tania, “Paraha, pele kini ngongoro, tauka da e kemi mule.”  
\v 13 A Iesus ia e tatania habuka a Lasarus ti mate, palaka kana disaipel kamahi dia ta lohoia dia ka tania e tania a Lasarus e ngongoro za.  
\v 14 Pale, a Iesus ia tani kakava ni dia ki tania, “A Lasarus ti mate,  
\v 15 palaka e kemi ki beta hau kamana ki mate, na vuna ta lohoihoi ni miu, miu kata bilip. Palaka, miu mai tolu kata vano vona.”   
\p
\v 16 A Tomas, ruani hizana kua a Didimus, ia e tani barae ni habu tamaninika na disaipel kamahi, “Mai tolu kata vano kamana, tolu na mate kamana.”   
\s1 11.17-27 A Iesus e tania habuka, “Mahuri mulea, ia vona, laep ia vona.”  
\p
\v 17 E vano bele ni Betani, ia ti paria habuka a Lasarus kava ti ngoro na poloka lovo dama ti garamo kava.  
\v 18 Na malala kua a Betani, ia e kozoho ni Ierusalem, e hada barae e 3 kilomita za,  
\v 19 a vuni Iuda luba dia ta mai ni Marta hiro a Maria, dia ka mia kamahiro, dia kata katia magalihiro ni kemi, na vuna na matea ke livukuhiro, a Lasarus.   
\p
\v 20 Tania a Marta ki longoria kua ti tanga habuka a Iesus e mamai, ia vatia a Maria na kahiro ruma, ia vavana vano ki paria a Iesus na dala.  
\v 21 A Marta ki tania ni Iesus, “Paraha, ni ho ri kua, mara beta livukugu ni mate.  
\v 22 Palaka meni kua hau ta lala habuka kua nu hulenia a Vuvu kara goloa katiu, a Vuvu da e vala ni niho.”   
\p
\v 23 A Iesus ia tania vona, “Livuku da e mahuri mule.”  
\v 24 A Marta ki tania, “Hau ta lala da e mahuri mule na Las De kamana manumanu laveve kua dia te varimateai kava.”  
\v 25 A Iesus ki tania vona, “Mahuri mulea ia ni niau. Laep ia ni niau; azei ho tanu bilip ni niau, ia vata kua tu mate kava, ia da tu mahuri,  
\v 26 azei kua e ba mamahuri ki bilip ni niau, ia mara beta ni mate. Tu bilip na polea kua?”   
\p
\v 27 A Marta ki tania, “E, hau ta bilip habuka ho a Kristus, na Tuni Vuvu, kua a Vuvu e geria kete ziho ni pele mulehia manumanu na garigari.”   
\s1 11.28-37 A Iesus lohora e zaha ni Lasarus ki tangi  
\p
\v 28 Kamana a Marta ki tani hozovia na polea kua ia vamule vano kara ruma ia kohania tazina a Maria, ia tani vilagea vona, “A tisa ia ri kua ki huhule kiriniho.”  
\v 29 A Maria e longoria polea kua, ia di madi ia baribari vano ni Iesus.  
\v 30 A Iesus ia ma beta ni hoho na malala, e ba vovona na palaka kua a Marta e paria vona.  
\v 31 A vuni Iuda kua dia ta mimia kamani Maria dia ka lololo kamana, dia ta hada kua a Maria e divurutia ki madi ki gotala, dia ta muri vona. Dia ta lohoia dia ka tania a Maria kete vano kara matmat ni tangi.   
\p
\v 32 Kamana e vano ki bele na palaka kena a Iesus vona ki hadavia, ia dua kara kabena ki tania, “Paraha, ni ho ri kua mara beta livukugu ni mate.”   
\p
\v 33 Kamana a Iesus ki hadavia e tatangi, ki hadavia ve nuhu kua dia ta kamana dia ta tatangi ve, lohora ki zaha matoto, ia ve kini tania keteni tatangi ve.  
\v 34 Ia hulenidia, “Miu ta tavunia ni ve?” Dia ka tania, “Paraha, mai nu hadavia.”  
\v 35 A Iesus ia tangi.  
\v 36 A vuni Iuda dia ka hadavia dia ka tania, “Hadavia, e kulina matoto kirina!”  
\v 37 Palaka taza ni dia, dia ta tania, “E lala kete kati kemihia nuhu kua matadia e keu, te! E kuziha ki beta ni kulina kete kodonia kaka kua, kua ia kini mate?”   
\s1 11.38-44 A Iesus e valamari mulehia a Lasarus  
\p
\v 38 A Iesus magalina e zobo matoto, ia vano kara matmat. Na lovo kua, e hovua na hiripa kedo, ki taba porota hatamara na kedo.  
\v 39 A Iesus ki tania ni dia, “Miu puke kakava kedo.” A Marta, livuka kaka kua e mate ia tania, “Paraha, da bavuka e hubi kiridolu, na vuna ia ti ngoro na poloka lovo dama ti garamo.”  
\v 40 A Iesus ki tania kirina, “Beta na tania ni niho, kua nu bilip, da tu hada na matuhanga ke Vuvu?”  
\v 41 Pale, dia ta puke kakava na kedo. A Iesus ia hada vatada ki tani barae, “Tamagu, hau ta hate motuniho na vuna kava tu longoriau.  
\v 42 Hau ta lala dama laveve ho tu lala koto lolongoriau, palaka hau ta tani barae kua, na vuna manumanu kua dia ta tatabu longo kua, dia kata bilip habuka ho tu geriau ka mai.”   
\p
\v 43 Kamana ki tani hozovia polea kua, ia goe ki tania, “Lasarus, mai gotala!” \fig |src="WA03869b.tif" size="col" copy="Graham Wade © United Bible Societies, 1989" ref="11.43" \fig*  
\v 44 Na kaka mate ia mai gotala, kamana lavalava kua e kukula livuhana kamana bakana vona. A Iesus ia tania ni dia, “Miu pele kakava lavalava na livuhana, miu ta vatia ia vano.”   
\s1 11.45-57 Pararaha ke vuni Iuda dia ta taru lupunia kadia polea dia kata hubi matehia a Iesus  
\r (Matyu 26.1-5; Mak 14.1-2; Luk 22.1-2)  
\p
\v 45 Kubarae a vuni Iuda luba kua dia ta mai dia kata balahea a Maria, dia ka hadavia goloa kua a Iesus e katia, dia ta bilip vona.  
\v 46 Palaka, taza ni dia, dia ta vamule vano dia ta tania ni vuni Parisi na goloa kua a Iesus e katia.  
\v 47 Pale, na hetpris kamahi kamana Parisi kamahi dia ta lupu kamana kaunsil kamahi. Dia ta tani barae, “Tolu kata kuziha matoto? Miu hadavia mirakel kamahi kua na kaka kua e kakatia.  
\v 48 Ta tolu na ma vatia ni ma kukubarae, manumanu laveve da dia te bilip vona, a vuni Rom dia ta mai vairohia kadolu tempel kamana kadolu kantri!”   
\p
\v 49 Palaka kaka katiu ni dia, hizana a Kaiafas, ia na hetpris kara krismas kua, ia tani barae, “Miu beta matoto miu na lala goloa katiu!  
\v 50 Beta miu na lohoi lala habuka e dopa ki kemi kadolu kua na kaka katiu za kete pelea mudina manumanu laveve ni mate, tabarae manumanu laveve na kantri kua ni vairohadia.”   
\p
\v 51 Beta ni na vuna na kana lohoihoia mule ki tania polea kua, palaka ia e habuka ia na hetpris kilaka kua, ia ki tatani mugania polea habuka, a Iesus kete mate kiri vuni Iuda laveve.  
\v 52 Palaka beta ni kete mate kiri vuni Iuda za, beta, da e mate kete lupuni mulehia ve habu tutuni Vuvu kua dia ta zidi barara vetaveta na malalala motumotu, dia kata mai lupu mule dia na bele kabu katiu za.   
\p
\v 53 Kilangata pamuhi dia ta taru lupunia polea dia kata kazekaze dala dia kata hubi matehia a Iesus.  
\v 54 Kuza barae a Iesus kini beta ni ma vana kavakava na pidaki vuni Iuda. Ia vatia a Iudea ia vano kara malala katiu kozoho na deset, kara taon katiu e kohanga a Efraim, ia kamana kana disaipel kamahi, dia ta loli vona.   
\p
\v 55 Pale, na dama kara hanihania kapou na Pasova ti kokozoho, kubarae manumanu luba dia kene vati mugania kadia malalala dia kene zazahe kiri Ierusalem, dia kata katia maki kua dia ta lala dia kata kakatia, dia kata klin mule na matani Vuvu. Ba muri na hanihania kapou kara Pasova kini lohu.  
\v 56 Dia ka hahada kiri Iesus, kilaka kua dia ta lupu na poloka tempel, dia ka vavarihulei, “Miu ta lohoi ziha, karae da beta kete mai na hanihania kapou?”  
\v 57 Na hetpris kamahi kamadia vuni Parisi kamahi, kava dia te vala polea matuha pebarae, azei kini lala kamuzia a Iesus ni ve matoto, kete kalohunia dia kata paho taduria.   
\c 12  
\s1 12.1-8 A Maria e valikiria perpium kara kabeni Iesus  
\r (Matyu 26.6-13; Mak 14.3-9)  
\p
\v 1 Dama 6 muga na damana hanihania kapou kara Pasova, a Iesus ia zahe bele ni Betani. Betani ia na malala ke Lasarus, kaka kua a Iesus e valamari mulehia na matea.  
\v 2 Dia ta katia hanihania kapou ni Iesus. A Marta ia tabirabira hadia haninga, a Lasarus ia e kamana nuhu kua dia ta mimia kamani Iesus na tebol.  
\v 3 \x - \xo 12:3 \xt Lu 7.37-38.\x*Pale, a Maria ia pelea na botole kapou na perpium e hubi papa e kadoa na moni kapou matoto. Ia mai valikiria kara kabeni Iesus ia bizia na vuluka. Na bavuka perpium kua ki hubi na poloka ruma.  
\v 4 Na disaipel ke Iesus katiu, hizana a Iudas Iskariot, kaka kua ba muri kete vala a Iesus na limani vuni Iuda, e tani barae,  
\v 5 “E kuziha ki beta ni vatia tolu na salinia na perpium kua tolu na pelea 300 Kina vona tolu na vala monina kana nuhu kua beta kadia goloaloa vona?”  
\v 6 A Iudas e tani barae, beta ni habuka e lohoihoi na nuhu kua beta kadia goloaloa vona, palaka ia na mata vanaho katiu. Ia e lala kete hahada poto na kadia hanpaus kara moni, ki lala kete vavanaho na poloka.   
\p
\v 7 Palaka a Iesus ki tania, “Miu vatia tavine kua. Miu vatia ni paho poto na kana perpium kete kara dama kua kete tavuanga hau.  
\v 8 \x - \xo 12:8 \xt Lo 15.11.\x*Manumanu kua beta kadia goloaloa vona, da dia ta ma mimia kamamiu, palaka hau mara beta na ma mimia kamamiu.”   
\s1 12.9-11 Na hetpris kamahi dia ta taru lupunia polea dia kata hubi matehia a Lasarus  
\p
\v 9 Na kabuna manumanu luba bukuni Iuda dia te lala habuka a Iesus ia ni Betani dia ta lohu, beta ni habuka dia kata hada a Iesus za, palaka dia kata hadavia a Lasarus ve, kaka kua a Iesus e valamari mulehia na matea.  
\v 10 Kubarae na hetpris kamahi dia ta taru lupunia kadia polea dia kata hubi matehia ve a Lasarus,  
\v 11 na vuvuna kua na goloa kua a Iesus e katia ni Lasarus, kubarae a vuni Iuda luba dia te vatia na hetpris kamahi kua dia kene bilip ni Iesus.   
\s1 12.12-19 A Iesus e hoho ni Ierusalem balika king  
\r (Matyu 21.1-11; Mak 11.1-11; Luk 19.28-40)  
\p
\v 12 Ti dama mule, na kabuna manumanu kapou, kua dia ta lohu kara hanihania kapou na Pasova, dia ta longoria habuka a Iesus ti zazahe kiri Ierusalem.  
\v 13 \x - \xo 12:13 \xt Sng 118.25-26.\x*Dia ta vilehia na dangana baibai dia kene vana tarengania, dia ka gogoe dia ka tatania, “Hosana! Paleka a Vuvu ni kati kemihia matoto na kaka kua e mamai na hizana Paraha! Vuvu, kati kemihia matoto na King ke vuni Israel!”   
\p
\v 14 A Iesus ia pelea na donki katiu ia polo vona, balika za kua e vapolunganga na poloka buk ke Vuvu, ki tanga,  
\v 15 \x - \xo 12:15 \xt Sek 9.9.\x*“Manumanu bukuna taon kapou a Saion, taua miu na kuahi. Hadavia kamiu King kua ti mamai e mimia na huduna donki huluvahu ki mamai.”  
\v 16 Kilangata kua kana disaipel kamahi beta dia na lohoi lala goloa kamahi kua. Muri na kua a Vuvu ti valamari mulehia a Iesus kini vala glori vona, dia te lohoi mulehia na polea kua e vapolunganga ki tanga habuka; da dia ta kati baraenia ni Iesus.   
\p
\v 17 Nuhu kua dia ta kamani Iesus kilangata kua a Iesus e koi kiri Lasarus ki valamari mulehia na matea, dia kava dia te tania goloa kua kini vana lobia manumanu laveve.  
\v 18 Na vuna manumanu dia te longoria na goloa kua a Iesus e katia, kubarae dia kene pe tarengania a Iesus dia kata zahe vona.  
\v 19 A vuni Parisi dia ka pole mai vano na pidaka dia mule dia ka tania, “Miu hadavia, goloa laveve kena tolu ta tatania tolu kata katia vona, ia da ti mara beta! Manumanu laveve na vulovulo dia te mumuri vona.”   
\s1 12.20-26 A vuni Grik taza kulidia dia kata hadavia a Iesus  
\p
\v 20 A vuni Grik taza dia ta bele ni Ierusalem kilangata kua kara hanihania kapou na Pasova.  
\v 21 Dia ta mai bele ni Filip, a Filip ia bukuni Betsaida ni Galili, dia ta tani barae, Filip, “Kulihita hita kata hada a Iesus.”  
\v 22 A Filip ia vano tania ni Andru; hiro ta rua vano tania ni Iesus.  
\v 23 A Iesus ki tania, “Na dama kua e makua kana Tuna Kaka keteni pelea glori kava ti bele.  
\v 24 Hau ta tani matotonia ni miu, ta harana vit ni beta ni dua kara garigari ni mate, da ia e ma ki kara harana vit za, palaka kua tani dua ni mate, ia da ti galulu kini vua kini taruhia paleka luba matoto.  
\v 25 \x - \xo 12:25 \xt Mt 10.39; 16.25; Mk 8.35; Lu 9.24; 17.33.\x*Nuhu kua dia ta lala kete kukulidia matoto kara kadia mianga, da dia ta paho kavu kirina; nuhu kua beta dia na lala dia kata lolohoi marata na kadia mianga pa, ia da dia ta paho poto vona kara mahuri roroa.  
\v 26 Azei kua e kulina kete vora kagu, ia kete muri ni niau, malala kakei ta kirina, ia kagu vora ve ia da e kamaniau. Pale, a Tamagu ia da ti hada zahenia azei ho kua tu vovora kagu.”   
\s1 12.27-36 Tolu kata vazahenia Tuna Kaka.  
\p
\v 27 “Kua, magaligu e zobo matoto. Palaka kata tani ziha? Kata tani barae, ‘Tamagu, pele kakava goloa kua keteni bele ni niau?’ Beta, ia na vuvuna za kua hau ta mai.  
\v 28 Tamagu katia hiza ni dopa vazaheanga!” Pale, halingana kaka katiu e pe na lagato ki tania, “Hau kava te vala glori na hizagu, hau da ta vazaheni mulehia ve.”  
\v 29 Na kabuna manumanu kua dia ta varimadiriai dia ta longoria halingana kaka kua. Taza dia ka tania na mariaba e vulukururu. Taza dia ta tania na engel katiu e pole kamani Iesus.   
\p
\v 30 A Iesus ki tania ni dia, “Na halinga kua miu ta longoria, ia e mai kete kodonimiu, beta ni mai kagu.  
\v 31 Kua ti damana a Vuvu keteni koto kara manumanu na vulovulo; na paraha kua e lala kete hahada na vulovulo da ti kali kakavanga;  
\v 32 palaka hau, ta na vazaheanga, da ta harehia manumanu laveve dia ka mai ni niau.”  
\v 33 E tania polea kua kete vatunga kua ia da e mate ziha.   
\p
\v 34 \x - \xo 12:34 \xt Sng 110.4; Ais 9.7; Ese 37.25; Dan 7.14.\x*Na kabuna manumanu kua dia ka tania, “Kadolu lo e tania, habuka a Kristus da e mahuri roro. E kuziha ku tania habuka, ‘Na Tuna Kaka da e vazaheanga ki zahe’? Azei matoto ia na ‘Tuna Kaka’?”   
\p
\v 35 Pale, a Iesus ia tania ni dia, “Na Laet da e kamamiu ki vano pitu papa ve. Miu vavana kua miu ta ba hahada na balangana, kete beta rodo kete kari havutimiu; na vuna zia, na kaka kua e vavana na rodo, beta ni lala ia e kikirive.  
\v 36 Kua na Laet e ba kakamamiu, miu bilip vona, miu na kara habu tutuna Laet.”  
\s1 12.37-43 A vuni Iuda luba beta dia na bilip ni Iesus  
\p Kamana a Iesus ki tani hozovia polea kua, ia vavana kini paritigi ni dia.  
\v 37 A Iesus e katia mirakel luba matoto na matani vuni Iuda, palaka beta za dia na bilip vona.  
\v 38 \x - \xo 12:38 \xt Ais 53.1.\x*Kubarae, na polea ke profet Aisaia ti pori matoto: ia e tani barae, “Paraha, azei e bilip na polea kua hita ta vavala? Azei e hadavia na Paraha kua e vatunga kakava kana matuhanga vona?”   
\p
\v 39 Kubarae, ki mara beta dia na bilip. Na vuna polea ke Aisaia katiu ve kua e tani barae,  
\v 40 \x - \xo 12:40 \xt Ais 6.10.\x*“A Vuvu ti bara keuhia matadia, kini tabaria kadia lohoihoia, kete beta dia kata hada, kete beta ve dia kata lohoi lala, kete beta dia kata tare poki dia na vamule ni Vuvu ia ni kati kemihidia.”  
\v 41 A Aisaia ia e tani barae na vuna ia kava ti hada na glori ke Iesus, ia ki popole vona.   
\p
\v 42 Palaka, na pararaha ke vuni Iuda luba dia ta bilip ni Iesus, palaka dia ta kuahinia a vuni Parisi, ki beta dia na tani kakava kadia bilip. Dia ta kuahi tabarae dia na tabunidia, ni beta dia kata ma hoho na poloka haus lotu ke vuni Iuda.  
\v 43 Na vuna e kulidia manumanu kete vazahenia hizadia, beta ni kulidia a Vuvu kete vazahenia hizadia.   
\s1 12.44-50 Polea kua a Iesus e vavala ia da e sikelnia manumanu  
\p
\v 44 A Iesus ia pole kapopou ki tania, “Azei ho tu bilip ni niau, ia ho tu bilip ve na Kaka kua e geriau ka mai.  
\v 45 Azei e hadaviau, ia kava ti hadavia Kaka kua e geriau.  
\v 46 Hau ta ziho na vulovulo habuka laet, kua kaka ni bilip ni niau, ia mara beta ni ma mimia rodo.  
\v 47 Azei ho tu longoria kagu polea kamahi ki beta nu muri vona, mara beta na koto kiriniho, na vuna beta na geura kata koto kara manumanu na vulovulo, hau ta ziho kata vaikoli kara manumanu.  
\v 48 Nuhu kua dia ta pole katiau ki beta dia na pelea kagu polea, kakanaka vona da e koto kiridia. Na polea laveve kua ta vavala, ia da e koto kiridia na las de.  
\v 49 Na vuna hau beta na tatani vetania polea kamahi kua na kagu lohoihoia mule, palaka a Tamagu ia e tani vatuharia polea kakei ni niau kata tania, hau ka tatania.  
\v 50 Hau ka lala polea ke Tamagu ia e lala kete vala mahuri roroa. Kubarae nazia kua hau ta tatania, ia a Tamagu e geriau kata tania.”   
\c 13  
\s1 13.1-20 A Iesus e vazuguvia kabena kana disaipel kamahi.  
\p
\v 1 Na dama muga vona, ba muri na dama na hanihania kapou kara Pasova kini bele, a Iesus ia ti lala kana dama ti kozoho keteni vatia vulovulo ni zahe mule ni Tamana. E kulina matoto kara habu kana kua ri na vulovulo, ki vatunga matotonia habuka, e kulina matoto kiridia, ia ia ki vano ki mate.   
\p
\v 2 Dia ta hanihani na garavi, a Satan ia kava ti vala lohoihoia ni Iudas Iskariot tuni Saimon, kete vala a Iesus.  
\v 3 A Iesus ia ti lala habuka a Tamana ia ti taruhia matuhanga laveve na limana kete katia goloa laveve. Ia ki lala ve habuka ia e pe ni Vuvu ki ziho, kua keteni vamule ni Vuvu.  
\v 4 Pale, a Iesus ia madi ia vatia tebol, ia hulia kana zohozohoa kiri hatama ia taza taol na votaka,  
\v 5 ia valikiria naru kara poloka dis katiu. Ia vazuguvia kabena kana disaipel kamahi ki bizia kabedia na taol kena e taza na votaka.   
\p
\v 6 A Iesus ia mai ni Saimon Pita, a Saimon Pita ia hulenia, “Paraha, koto nu vazuguvia kabegu?”  
\v 7 A Iesus ki tania, “Kua, mara beta nu lohoi lala nazia hau ta kakatia, palaka muri da tu lohoi lala.”  
\v 8 A Pita ia tania, “Mara beu, mara beta nu vazuguvia kabegu.” A Iesus ki tania, “Tani beta na vazuguviho, ia da beta koto ma kakamaniau.”  
\v 9 A Saimon Pita ki tania, “Pele kini kuza barae beta koto vazuguvia kabegu za, vazuguvia ve limagu kamana bakagu!”  
\v 10 A Iesus ia kolia kana polea ki tania, “Kaka kava ti matu beta kete matu mule ve, da e vazuguvia za kabena; livuhana laveve kava ti puzopuzoa. Miu te puzopuzoa kava, palaka beta ni miu laveve.”  
\v 11 A Iesus ia kava ti lala azei da e vala ia na limani vuni Iuda ia kubarae, ki tani barae, “Beta miu laveve miu na puzopuzoa.”   
\p
\v 12 \x - \xo 13:12 \xt Lu 22.27.\x*Kamana ti vazugu hozovia kabedia, ia loho mulehia kana zohozohoa kini vano mia mule na mudina. Ia hulenidia, “Miu ta hada lala nazia kua ta katia ni miu?  
\v 13 Miu ta kohaniau na ‘Tisa’ kamana ‘Paraha’ ia e mahoto, hau kamiu tisa kamana kamiu Paraha.  
\v 14 Hau, kamiu Paraha kamiu tisa, ta vazuguvia kabemiu kua, miu ve miu vazuguvia kabeni habu kurakuramiu.  
\v 15 Hau kavanga te vatunga ni miu, nazia kua miu kata kakatia, miu kata muri ni niau miu na katia nazia kua ta katia ni miu.  
\v 16 \x - \xo 13:16 \xt Mt 10.24; Lu 6.40; Jo 15.20.\x*Hau ta tani matotonia ni miu, beta vora katiu ni paraha na kana tubu, beu kakanaka vakilalanga ni paraha na kaka kua e geria.  
\v 17 Kua kava miu te lala goloa kua. Da miu ta dopa hilohilo matoto kua ta miu na kakatia galangalanga kamahi kua.   
\p
\v 18 \x - \xo 13:18 \xt Sng 41.9.\x*Beta hau na tatania kirimiu laveve; hau ta lala nuhu kua hau te makidia. Palaka na polea kana Paraha ia kete pori; kua e tani barae, ‘Na kaka kua e varipirupiru kamaniau ti tare poki kirigu.’  
\v 19 Hau kava te muga tania ni miu, kua kini bele, ia da miu te bilip habuka, Hau ia Hau za.  
\v 20 \x - \xo 13:20 \xt Mt 10.40; Mk 9.37; Lu 9.48; 10.16.\x*Hau ta tani matotonia ni miu, azei tani kulina kara kaka kua Hau ta geria, ia e kulina kirigu; azei tani kulina kirigu ia e kulina ve kara Kaka kua e geriau ka ziho.”   
\s1 13.21-30 A Iudas ti vala a Iesus na hana vagi kamahi  
\r (Matyu 26.20-25; Mak 14.17-21; Luk 22.21-23)  
\p
\v 21 Kamana e tani hozovia polea kua, magalina e zobo matoto ia tani kakava baraenia, “Hau ta tani matotonia ni miu, kaka katiu ni miu da e valau na limana hagu vagi kamahi.”  
\v 22 Kana disaipel kamahi dia ta varihada boroi mata, beta dia na lala e tania kiri zei ni dia.  
\v 23 Katiu ni dia kua a Iesus e kulina marata kirina, e mia kozohotia.  
\v 24 Kubarae a Saimon Pita ia mata katia ki tania vona, “Hulenia azei matoto kena e popole vona.”  
\v 25 Na disaipel kua ia vahere vano kozoho ni Iesus ia hulenia, “Paraha, azei matoto?”  
\v 26 A Iesus ki tania vona, “Azei kua ta na lutia na dihura bret na poloka sup na vala vona, ia kakanaka kena.” Pale, ia lutia na dihura bret kua ia vala ni Iudas Iskariot tuni Saimon.   
\p
\v 27 Kamana a Iudas ki pelea na bret, a Satan ia holiholi pamuhia. A Iesus ia tania vona, “Nazia koto katia, kati tapunia.”  
\v 28 Palaka beta katiu ni dia na hanihania kua ni lohoi lala e kuziha a Iesus ki tania polea kua kiri Iudas.  
\v 29 Na vuna kua a Iudas ia e lala kete hada poto na kadia moni, na disaipel taza dia ta lohoia dia ka tania a Iesus e gegeria kete vano kadea haninga kara hanihania kapou kara Pasova, o kete vala goloa taza na nuhu kua beta kadia goloaloa vona.  
\v 30 A Iudas e hani hozovia na bret, ia gotala. Ti marigo kava.   
\s1 13.31-35 A Iesus ti vala lo vahoru na kana disaipel kamahi  
\p
\v 31 Tania a Iudas ti gotala kini vano, a Iesus ia tani barae, “Meni kua na Tuna Kaka ti pelea hiza kapou matoto. A Vuvu da e pelea hiza kapou matoto na Tuna Kaka.  
\v 32 Ta a Vuvu ni pelea glori na Tuna Kaka, a Vuvu da e vatunga kakava na glori kana Tuna Kaka na poloki Vuvu mule. A Vuvu da e vala tapunia glori vona.  
\v 33 \x - \xo 13:33 \xt Jo 7.34.\x*Habu tutugu da beta kata mia ni havarau kamamiu. Da miu ta hada kiriniau, balika za kena hau ta tania ni vuni Iuda, kua ve te tania ni miu: Malala kata kirina, mara beta miu na bele vona.  
\v 34 \x - \xo 13:34 \xt Jo 15.12-17; 1 Jo 3.23; 2 Jo 1.5.\x*Kata vala lo vahoru ni miu: Kete kulimiu kara manumanu. Habuka kua e kuligu kirimiu, ia miu ve kete kulimiu kara manumanu.”  
\v 35 Ta miu na katia balika kua hau ta tania ni miu, manumanu laveve da dia ta hada lala habuka miu na kagu disaipel kamahi.   
\s1 13.36-38 A Iesus e tania da ba muri a Pita ki vala lamana kirina  
\r (Matyu 26.31-35; Mak 14.27-31; Luk 22.31-34)  
\p
\v 36 A Saimon Pita ia hulenia, “Paraha, koto kiri ve?” A Iesus ia tania, “Malala kata kirina mara beta nu muri ni niau vano kirina kua, palaka da ba muri kunu muri ni niau.”  
\v 37 A Pita ia hule, “Paraha, e kuziha ki mara beta na muri ni niho kua? Hau da ta vala livuhagu laveve kata kodoniho.”   
\p
\v 38 A Iesus ki hulenia, “Tu matoto da tu vala livuha laveve koto kodoniau? Hau ta tani matotonia ni niho, ba muri na toha kini kakareko da muga ku tania botona tolu, habuka beta nu lalau!”   
\c 14  
\s1 14.1-14 A Iesus ia na dala kana manumanu kua dia kata zahe ni Tamana  
\p
\v 1 A Iesus e tani barae, “Tabarae magalimiu ni zaha miu na lohoi vuvu, miu bilip ni Vuvu, miu bilip ve ni niau.  
\v 2 Na ruma ke Tamagu, rum luba matoto vona; hau kata zahe na vaida kamiu. Kua ni beta rum kamahi vona, mara beta na tania ni miu.  
\v 3 Kua ta na zahe na vaida kamiu palaka, hau da ta vamule kata pelemiu, miu na mai ni niau, miu kata mia ve na palaka kua hau ta mimia vona.  
\v 4 Miu ka lala na dala kua miu kata pe vona miu na zahe kara palaka kua hau kata kirina.”   
\p
\v 5 A Tomas ki tania, “Paraha, hita beta hita na lala na palaka kua koto kirina, da hita ta lala zingania dala kirina?”  
\v 6 A Iesus ki tania vona, “Hau ia na dala, hau ve na matotoka, hau ia na mianga pa, mara beta kaka ni pe na dala motu ni bele ni Tamagu, ma e pe ni niau ki bele vona.  
\v 7 Kua miu na lala kemikemihiau matoto, ia da miu te lala ve a Tamagu. Meni kua ki vano, ia miu te lala ia kava, miu kene hadavia ve kava.”   
\p
\v 8 A Filip ki tania vona, “Paraha, vatunga Tamadolu ni hita za, ia pale.”  
\v 9 A Iesus ki kolia vona ki tania, “Hau te mia ti havarau kava kamamiu ki ma beta za nu lalau, ai Filip? Azei kua ti hadaviau ia kava ti hada a Tamagu; e kuziha kua ku tani barae, ‘Vatunga a Tamadolu ni hita’?  
\v 10 Beta nu bilip, Filip, habuka hau na poloki Tamagu, ia ve ia na polokogu? Na polea kamahi kua ta vavala ni miu ia beta ni kagu polea mule, palaka ke Tamagu kua ia na polokogu ki gagala na kana galanga.  
\v 11 Miu kata bilip ni niau kua hau ia na poloki Tamagu a Tamagu ve ia na polokogu; o kua ni beu, pele miu kata bilip ni niau na vuna kua miu ta hahada na mirakel kamahi kua ta kakatia.   
\p
\v 12 Hau ta tani matotonia ni miu, azei kua e bilip ni niau, ia da e katia ve goloa kua ta kakatia; E limoha! Da e katia goloa kapou dopa na goloaloa kua ta kakatia, na vuna Hau da ta zahe ni Tamagu.  
\v 13 Hau da ta katia goloa laveve kena miu ta kohania hizagu miu ka hule kirina. Kata vatunga kakava na glori ke Tamagu.  
\v 14 Kua miu na hule kara goloa katiu na hizagu, da ta katia za.   
\s1 14.15-31 A Iesus e tania da ia e geria na Vule Tumonga ki mai  
\p
\v 15 Kua ni kulimiu matoto kirigu, da miu te paho poto na kagu polea kamahi.  
\v 16 Hau da te hulenia a Tamagu, ia da ia ti vala na Kaka kua kete kodonimiu, kua kete mia kamamiu na dama laveve,  
\v 17 ia na Vule kua e lala kete vatunga kavakava na matotoka polea. Na manumanu bukuna vulovulo mara beta dia na koi taduria, na vuna mara beta dia na hadavia. Ki mara beta ve dia na lala. Palaka miu ta lala na Vule kua, na vuna ia e kamamiu ki mimia na polokomiu.   
\p
\v 18 Mara beta na vati vetanimiu habuka kaka kua beta tamana kamani titinana. Hau da ta vamule ni miu.  
\v 19 Palaka kua, da pitu papa, manumanu bukuna vulovulo ki beta dia kata hadaviau ve, palaka miu da miu ta hadaviau, na vuna kua hau ta mahuri, ia miu ve da miu ta mahuri.  
\v 20 Na dama kena da miu te lala habuka hau ia na poloki tamagu, e miu na polokogu, e hau na polokomiu.  
\v 21 Azei kua e pelea kagu polea kamahi ki muri vona, ia kaka kena e kulina kirigu; kaka kua e kulina kirigu ia da a Tamagu e kulina ve kirina, hau da e kuligu ve kirina ka vatunga kakavau ve vona.”   
\p
\v 22 A Iudas (beta ni a Iskariot) e hulenia, “Paraha, e kuziha kua kunu lohoia koto nu vatunga kakavaho ni hita ki beta koto vatunga kakavaho na manumanu na vulovulo?”  
\v 23 A Iesus ki tania vona, “Kua kaka katiu ni kulina matoto kirigu, ia da e paho poto na kagu polea, a Tamagu ia da ti kulina kirina, da miro ta mai vona miro kene mia kamana.  
\v 24 Kaka kua beta ni kulina kirigu ia mara beta ni paho poto na kagu polea; na polea kua miu ta lolongoria ia beta ni kagu mule, beu, ke Tamagu kua e geriau ka mai.   
\p
\v 25 Goloaloa laveve kua ta tatania ni miu, kua ta ba vovona kamamiu.  
\v 26 Na kaka kua kete kodonimiu, na Vule Tumonga, kua a Tamagu kete geria na hizagu, ia da e vaketekete ni miu na goloa laveve, ki katia ve miu ka lohoi mulehia polealea laveve kua kava te tania ni miu.   
\p
\v 27 Mianga pa kamana magali malugu ta vatia kamamiu, kagu magali malugu te vala ni miu, magali malugu kua beta ni habuka kua nuhu bukuna vulovulo dia ta vavala ni miu. Tabarae miu na lolohoi vuvu, tabarae ve miu na kukuahi.  
\v 28 Miu te longoria kava te tania ni miu, ‘Hau da ta vatimiu, palaka da ta vamule ni miu.’ Kua ni kulimiu matoto kirigu, da miu te hihilohilo, na vuna hau kata zahe ni Tamagu, na vuna a Tamagu ia e dopa ki paraha ni niau.  
\v 29 Te muga kene tatania ni miu kua, ba muri goloaloa kua kini bebele, kua kini pori matoto, da miu te bilip.   
\p
\v 30 Mara beta ne ma popole marata kamamiu, na vuna zia na kaka kua e king kara vulovulo ti mamai. Palaka beta kana matuhanga ni dangea kete ditaduriau;  
\v 31 palaka na manumanu bukuna vulovulo dia kata lala matotonia habuka hau e kuligu kiri Tamagu, kubarae hau ka kakatia goloa laveve kua e tania kata katia. Miu mai, tolu kata kakava ri.”   
\c 15  
\s1 15.1-17 A Iesus ia na haina vaen matoto  
\p
\v 1 “Hau ia na haina vaen matoto, a Tamagu ia na kakanaka hada potopotoa na vanua na vaen. \fig |src="HK00112B.TIF" size="col" copy="Horace Knowles © The British & Foreign Bible Society, 1954, 1967, 1972, 1995." ref="15.1" \fig*  
\v 2 E lala kete bazi kakava na dangangu laveve kena beta ni lala kete vuvua. Ki lala kete zahiria na dangangu laveve kena e lala kete vuvua, kete kavakava ni dopa vua.  
\v 3 Miu kava na polea kua ta vavala ni miu ti katimiu miu kene klin.  
\v 4 Miu bada ma popoto ni niau, hau kata ma poto ni miu. Habuka dangana hai kua mara beta ia mule ni vua, ma e ba vaidodo kamana hai na vaen ki vua, ia miu ve mara beta miu na vua, ma miu ta vaidodo kamaniau, miu ka vua.   
\p
\v 5 Hau ia na haina vaen, miu na dangadangana. Azei ho kua tanu ma bada ni niau, hau na bada ni niho, ia ho kaka kena da tu vua marata, na vuna mara beta matoto nu katia goloa katiu kua tani beta nu vaidodo kamaniau.  
\v 6 Kua kaka katiu ni beta ni ma vavaidodo kamaniau, ia da e varaga kakavanga balika dangana hai ia vavaha ia mate, pale dia ta vai lupuanga, dia ta varaganga kara haroho, dia ta tunua.   
\p
\v 7 Kua miu na ma badabada ni niau, kagu polea ni ma ngongoro ni miu, miu hule kara nazia kua e kulimiu kirina, ia da e valanga za ni miu.  
\v 8 Na vuna Tamagu ia kete pelea glori vona, kua ta miu na vuvua marata, na dala kua za ia da miu ta vatunga kakava habuka miu kagu disaipel kamahi.  
\v 9 Hau e kuligu matoto kirimiu habuka kua a Tamagu e kulina kirigu, kubarae kete ma kukulimiu kirigu.  
\v 10 Kua miu na pelea kagu polea, miu na muri matoto vona, da hau e ma ki kukuligu kirimiu, habuka kua hau ta poto bada na polea ke Tamagu, kua ia kini ma kini kukulina kirigu.  
\v 11 Goloaloa kua te tania ni miu kava, kara kagu hilohiloa kete ma ngongoro na polokomiu, miu na dopa hilohilo.  
\v 12 \x - \xo 15:12 \xt Jo 13.34; 15.17; 1 Jo 3.23; 2 Jo 1.5.\x*Hau tatani vatuharia kua: kete kulimiu matoto kara kaka, habuka kua e kuligu matoto kirimiu.  
\v 13 Dala katiu za kua koto vatunga habuka e kuli matoto kiri habu kurakura, ia kua koto mate kadia.  
\v 14 Kua miu na katia nazia kua ta tania miu kata katia, ia miu na habu kurakuragu kena.  
\v 15 Ti beta ne ma kokohanimiu na kagu voravora, na vuna na vora beta ni lala nazia kua kana tubu e kakatia, palaka hau te kohanimiu habu kurakuragu, na vuna goloaloa laveve kua ta longoria ni Tamagu hau te tani kakava ni miu kava miu kene lala.   
\p
\v 16 Beta miu na makiau, beta, hau ta have palimiu, ka makimiu, miu kata vano miu na vua, miu na taruhia palekemiu kua e lala kete ngoro ni havarau. Pale, nazia kua miu ta kohania hizagu miu ka hulenia a Tamagu kirina, ia da e vavala za ni miu.  
\v 17 Goloa kua ta tani vatuharia ni miu, ia kete kulimiu matoto kara kaka.   
\s1 15.18-16.4a Manumanu bukuna garigari da dia ta zaha kara disaipel kamahi  
\p
\v 18 Kua manumanu ni zazaha kirimiu, miu lohoia za habuka dia ta muga dia ka zaha kirigu.  
\v 19 Kua miu na ba bukuna vulovulo, da e kulidia matoto kirimiu, palaka hau te makimiu na pidaka manumanu laveve bukuna vulovulo, kini beta miu ne ma bukuna vulovulo, kubarae da manumanu dia ta zaha kirimiu.  
\v 20 \x - \xo 15:20 \xt Mt 10.24; Lu 6.40; Jo 13.16.\x*Miu lohoia polea kua ta tania ni miu, ‘Vora beta ni dopa hizanga na kana tubu.’ Kua dia na zaha kirigu, da dia ta zaha ve kirimiu; kua dia na poto na kagu polea, ia da dia ta poto na kamiu polea ve.  
\v 21 Palaka goloaloa laveve kua da dia ta katia ni miu na vuvuna ni niau, na vuvuna beta dia na lala kaka kua e geriau ka mai.   
\p
\v 22 Kua ni beta na mai na vala polea ni dia, da ti beta kadia manaunaua; palaka kua, ti beta matoto kadia vata karikaria.  
\v 23 Azei kua tani beta ni kulina matoto kirigu, ia beta ve ni kulina matoto kiri Tamagu.  
\v 24 Kua ni beta na mia na pidaka dia na kakatia galanga kapopou kua beta ve kaka katiu ni kakatia muga, da ti beta kadia manaunaua; palaka kua kava dia te hadavia na mirakel kamahi kua, palaka ki beta ni kulidia matoto kirimiro a Tamagu.  
\v 25 \x - \xo 15:25 \xt Sng 35.19; 69.4.\x*Ia da ti pori matoto na polea kua e vapolunganga na poloka kadia lo, ‘Dia ta zaha veta kirigu beta matoto vuvuna.’   
\p
\v 26 Palaka na kaka kua kete kodonimiu kua e mimia kamani Tamagu, kua hau kata geria ni mai ni miu, ia na Vule Tumonga kua kara matotoka polea za, kua da e pe ni Tamagu ki mai, ia da e popole na vuna ni niau.  
\v 27 Da miu ve ta popole ni niau, na vuna kilaka kua ta varivuvunia kagu galangalanga, ia miu ta kakamaniau.   
\c 16  
\p
\v 1 Hau te tania goloa laveve kua ni miu kete katimiu kete beta miu kata poke.  
\v 2 Da dia ta tabunimiu na kadia haus lotu kamahi ke vuni Iuda; damana vona kua e ba mamai kua ta kaka kua ni hubi matehimiu, da dia ta lohoia dia ka tania habuka, dia ta kakatia galanga ke Vuvu.  
\v 3 Da dia ta katia maki kua na vuvuna beta dia na lala a Tamagu, ki beta dia na lalau ve.  
\p \vp 4a\vp* Palaka hau ta tatania goloaloa kua ni miu, kete kubarae, kua na damana kua dia kata katia goloaloa kua kini bele, ia da miu te lohoi mulehia habuka ta tani mugania ni miu kava.  
\s1 16.4b-15 A Iesus e pole na galanga kana Vule Tumonga  
\p \vp 4b\vp* Beta na tania goloaloa kua ni miu muga, na vuna hau ta ba kakamamiu.  
\v 5 Palaka kua hau keteni zahe na kaka kua e geriau ka ziho; ki beta kaka katiu ni miu kua ni huleni baraeniau, ‘Koto kiri ve?’  
\v 6 Palaka na vuvuna kua hau te tania goloaloa kua ni miu, lohoromiu kini zaha.  
\v 7 Palaka hau ta tani matotonia polea kua: ia kara kamiu kemia kua hau kata vavana, na vuvuna kua tani beta na vavana, na Kaka kua kete kodonimiu mara beta ni mai ni miu; palaka kua ta na vano, ia da ta geria ki mai ni miu.  
\v 8 Kua ta ia ni mai, da ia e vatunga kakava na manumanu na vulovulo dia kata hada lala kadia manaunaua kamahi, ia mai dia kata hada lala moge ke Vuvu kua e mahoto ia mai na kotoa ke Vuvu ve.  
\v 9 Da ia vatunga kakava manaunaua ke manumanu, na vuvuna beta dia na bilip ni niau;  
\v 10 da ia e vatunga kakava nazia kua e mahoto, na vuna hau da te zahe ni Tamagu, ki beta ve miu keteni hadavi mulehiau;  
\v 11 da ia e vatunga kakava ve na kotoa ke Vuvu, na vuna zia, na paraha kara vulovulo kua, kava ti koto kirua.   
\p
\v 12 Polealea luba kua e ba vovona kua kata tania ni miu, palaka mara beta miu na pelea laveve kua ta na tania ni miu.  
\v 13 Palaka kua ta na Vule Tumonga ni mai, da ia e vatunga kemikemihia na polea kua e matoto, na vuna ia mara beta ni tani vetania polea katiu na kana lohoihoia mule, palaka na polea laveve kena e longoria ni Vuvu ia da e pole vona, ia da e tania ni miu nazia kua ba muri kete bele.  
\v 14 Ia da e vala glori ni niau, na vuna ia da e pelea kagu polea ki tani kavakavania ni miu.   
\p
\v 15 Goloaloa laveve kena ke Tamagu ia kagu, kubarae ka tani barae ni miu, ia da e pelea kagu polea ki kavakavania ni miu.”   
\s1 16.16-24 Da na hilohiloa e pelea mudina lohoi vuvua  
\p
\v 16 A Iesus e tania, “Da pitu papa, ki beta miu kata hadaviau ve; palaka pitu papa ve miu ta hadavi mulehiau.”  
\v 17 Kana disaipel taza dia ta varihulei, “E tani zingania kua e tani barae ni dolu, ‘Da pitu papa ki beta miu kata hadaviau ve,’ ki tani barae ve, ‘Da pitu papa ve miu ka hadavi mulehiau,’ ki tani barae ve, ‘na vuvuna hau kata zahe ni Tamagu’?”  
\v 18 Dia ka tani barae, “E tani ziha vona kua e tani barae ‘da pitu papa’? Beta tolu na longo lala kua e tani barae.”   
\p
\v 19 A Iesus e lala habuka e kulidia dia kata hulenia vona na polea kua, kubarae ia ki tani barae ni dia, “Miu ta varihulei na polea kua ta tania, habuka kua, ‘Da pitu papa ki beta miu kata ma hadaviau, ki vano ve da pitu papa miu ka hadavi mulehiau’?  
\v 20 Matoto, matoto, Hau ta tania ni miu, da miu ta haloho, miu ka tangi, palaka na manumanu bukuna garigari da dia ta hilohilo, da miu ta tangi palaka kamiu tangia da e pokizia miu ka hilohilo.  
\v 21 Kua tavine katiu kua ni kakapupu kua kete zuru, da e hatunia varitihia, palaka kua tani vano ni valohia tuna, da e lohoi bala laveve varitihia kena, na vuvuna da ti hilohilo matoto na kapiru vahoru ti valohua.  
\v 22 Da ia e kubarae ve kirimiu, kua da miu ta tangi, palaka da ta hadavi mulehimiu pale, magalimiu ia ti hilohilo, hilohiloa kua mara beta kaka katiu ni pele kakava ni miu.   
\p
\v 23 Na dama kena da beta miu kata huleniau kara goloa katiu, palaka miu hulenia Tamagu. Matoto, matoto, hau ta tania ni miu, kua miu na hulenia Tamagu kara goloa katiu na hizagu, da ia e vala ni miu.  
\v 24 Kua ki mai, mai kua, ma beta miu na hule kara goloa katiu na hizagu; kua miu hule miu na pelea, miu kata dopa hilohilo matoto.”   
\s1 16.25-33 A Iesus kava ti vaka taduria na matuhanga kara vulovulo  
\p
\v 25 A Iesus ki tani barae ve, “Hau ta barikikinia polea ka tatania goloaloa kamahi kua ni miu, palaka na dama vona kua e ba mamai kua da beta kata barikikinia polea, palaka da ta pole kavakava na polea, kua kata pole na vuna ni Tamagu ni miu.  
\v 26 Na dama kena da miu ta hule kara goloa na hizagu. Beta na tania habuka hau kata nongunongu kamiu ni Tamagu;  
\v 27 na vuna zia a Tamagu ia mule, e kulina matoto kirimiu, na vuna miu ti kulimiu kirigu miu kene bilip habuka, hau ta pe ni Tamagu ka mai.  
\v 28 Hau ta pe ni Tamagu ka ziho kara vulovulo; kua keteni vatia vulovulo ne vamule ni Tamagu.”   
\p
\v 29 Pale, na kana disaipel kamahi dia ta tani barae, “Kua tu ba pole kavakava.  
\v 30 Kua hita te ba lala habuka ho tu lala goloaloa laveve ki mara beta ve kaka katiu ni huleniho na goloa katiu. Kua ti katia hita kene bilip habuka ho tu pe ni Vuvu.”   
\p
\v 31 A Iesus ki tania, “Kua miu te bilip, ai?  
\v 32 Palaka damana vona kua e ba mamai, e kua kava ti mai, kua da miu ta varihavai katiutiu, kara kamiu rumaruma kamahi, hau da miu te hava tapuniau kini hau kazihegu za. Palaka da beta kete hau kazihegu, a Tamagu ia da e kakamaniau.  
\v 33 Hau te tania goloaloa kua ni miu, kete kubarae, magalimiu da e malugunia kua ta miu na poto bada ni niau. Na vulovulo da beta miu kata paria mianga pa. Palaka miu hilohilo! Hau kava te vaka taduria na matuhanga kara vulovulo.”   
\c 17  
\s1 17.1-26 A Iesus e lotu kete kodonia kana disaipel kamahi  
\p
\v 1 Kamana a Iesus ki tani barae, ia tunga vatada kara lagato ia lotu barae, “Tamagu na dama ti bele kava. Vala glori ni Tu, a Tu kete vala glori ni niho.  
\v 2 Na vuna ho tu vala matuhanga vona kete hada na manumanu laveve, kete dangea kete vala mahuri roroa na nuhu kua ho mule tu vala vona.  
\v 3 Kua na mahuri rororoa ia e kubarae; dia kata lalaho habuka ho katiu papa za ia a Vuvu matoto, dia kata lala a Iesus Kristus, kaka kua tu geria ki ziho.   
\p
\v 4 Kava te vatunga ka glori ri na garigari; Te vahozovia kava galanga kua tu vala ni niau kata katia.  
\v 5 Pale kua, Tamagu, vala glori ni niau kua ta mamadi na mata, na kagu glori bukuni muga kua ta ba mimia kamaniho muga kua ma beta na vulovulo ni katua.   
\p
\v 6 Kava te vatungaho na nuhu kua tu haze palidia na pidaka manumanu na vulovulo, ku vala ni niau. Dia ka, tu vala ni niau dia kene longoria dia kene muri na ka polea.  
\v 7 Kua dia te lala habuka goloa laveve kua tu vala ni niau, ia e mai ni niho.  
\v 8 Na vuna hau ta vala polea kena tu vala ni niau ni dia, dia kene pelea. Dia te lala matotonia habuka hau ta pe ni niho ka mai, e dia kene bilip habuka ho tu geriau ka mai.   
\p
\v 9 Hau ta lolotu kadia. Beta na lolotu kara manumanu na vulovulo, palaka kara nuhu kua tu vala ni niau, na vuna zia, dia ka.  
\v 10 Kagu manumanu laveve ia ka. Ka manumanu laveve ia kagu. Hau te pelea glori na vuna ni dia.   
\p
\v 11 Hau mara beta na ma mimia ri na vulovulo, palaka da dia ta ba vovona ri na vulovulo, e hau kua keteni zahe ni niho. Tamagu Tumonga, kari havutidia na hiza, na hiza kua tu vala ni niau, dia kata katiu za, habuka kua to ta katiu papa za.  
\v 12 \x - \xo 17:12 \xt Sng 41.9; Jo 13.18.\x*Kua ta ba kakamadia, hau ka hada poto ni dia, na vona na hiza kua tu vala ni niau. Beta katiu ni dia ni golu, palaka kaka katiu za kua kete golu, ia da e golu, habuka na polea kana Paraha ia kete pori matoto.  
\v 13 Hau kua da pitu papa kene zahe ni niho, palaka ta tatania polealea kuari na vulovulo na vuna kagu hilohiloa kete vonu matoto na polokodia.   
\p
\v 14 Hau te vala ka polea ni dia kubarae manumanu kini beta ni kulidia kiridia, na vuvuna, dia ti beta dia na ma bukuna garigari, habuka kua hau ve beta na bukuna garigari.  
\v 15 Hau ta huleniho habuka beta ni habuka koto pele kakava dia na vulovulo, palaka koto vabatavidia ni Satan.  
\v 16 Beta dia na bukuna vulovulo, habuka kua hau beta ve na bukuna vulovulo.  
\v 17 Katidia na Tumonga na matotoka polea; ka polea ia na matotoka polea.  
\v 18 Habuka kua tu geriau kara vulovulo, ia hau ve te geridia ve dia kata vano na manumanu na vulovulo.  
\v 19 Hau ta lohoihoi ni dia kubarae, hau kene vala mulehiau ni niho, habuka dia ve dia kata vala mulehidia matoto ni niho.   
\p
\v 20 Beta na lolotu kadia za. Ta lotu ve kana nuhu kua dia kata bilip ni niau na vuna kua dia ta longoria kadia polea.  
\v 21 Hau ta lotu habuka dia kata lupu dia na katiu papa. Tamagu! Habuka kua ho na polokogu hau ve na poloko, paleka dia ve dia na mia na polokodoro, manumanu na vulovulo dia kata bilip habuka ho tu geriau.  
\v 22 Hau te vala glori kena tu vala ni niau ni dia, dia kata lupu dia na madi katiu, habuka kua to ta katiu papa:  
\v 23 Hau na polokodia, ho na polokogu. Paleka dia na lupu dia na katiu papa matoto dia kata vatunga na manumanu na vulovulo habuka ho tu geriau ka ziho, ki kuli ve kiridia habuka kua e kuli kiriniau.   
\p
\v 24 Tamagu, hau e kuligu habuka nuhu kua tu vala ni niau dia kata kamaniau na palaka kua hau kata kirina, dia kata hada kagu glori, na glori kua tu vala ni niau na vuna ho e kuli kiriniau muga za, ba muri kunu katia goloaloa laveve.  
\v 25 Tamagu kua tu mahoto matoto! Manumanu na vulovulo beta dia na lalaho, palaka hau ta lalaho, nuhu kua tu vala ni niau, dia ve dia ta lala habuka ho tu geriau ka ziho.  
\v 26 Hau kava te vatunga kakava ni dia habuka ho azei matoto. Da ta ma ka vavatunga kakavaho ni dia, na maki kua tu vatunga ni niau, habuka kua e kuli matoto kirigu, ia kete vano ve ni dia, hau ve kata mia na polokodia.”   
\c 18  
\s1 18.1-11 A Iudas e vala a Iesus na limani vuni Iuda  
\r (Matyu 26.47-56; Mak 14.43-50; Luk 22.47-53)  
\p
\v 1 Kamana a Iesus ki tani hozovia polealea kamahi kua, ia vavana kamana kana disaipel kamahi dia ta turu poki na naru a Kidron, dia ta vano bele dia ta hoho na vanua na oliv katiu.  
\v 2 A Iudas, na kaka kua kete vala a Iesus na limani vuni Iuda, ia e lala palaka kua, na vuna zia boto luba a Iesus ia e lala kete lulupu kamana kana disaipel kamahi vona na palaka kua.  
\v 3 Pale, a Iudas ia vatunga dala na soldia taza bukuni Rom, ia mai na gat kara tempel kua na hetpris kamahi kamana Parisi kamahi dia ta geridia; dia ta pahopaho lam kamana zulu, ia mai na honana varihubia ve.  
\v 4 A Iesus ia kava ti lala nazia kua keteni bele vona, ia vano ia hulenidia, “Azei matoto miu ta kakaze kirina?”   
\p
\v 5 Dia ka kolia dia ka tania, “A Iesus bukuni Nasaret.” A Iesus ki tania, “Kua hau kua.” A Iudas kaka kua kete vala a Iesus na limadia, ia ve e kamadia.  
\v 6 Kamana a Iesus ki tani barae, “Kua hau kua,” dia ta vahere mule dia ka varipokeai kara garigari.   
\p
\v 7 Ia ki huleni mulehidia ve, “Azei miu ta kakaze kirina?” Dia ka tania, “A Iesus bukuni Nasaret.”  
\v 8 Kava te tania ni miu, kua hau kua, miu kene kakaze kirigu za, pele miu vatia kagu disaipel kamahi dia na vano.  
\v 9 E tani baraenia, kete pori kana polea kua varira e tani barae, “Tamagu nuhu kua tu vala ni niau, beta katiu ni dia ni golu.”   
\p
\v 10 A Pita ia kana bainat vona, ia pelea ia bazia talingana vora kana hetpris katiu, na talingana kiri maroro. Hizana vora kua a Malkus.  
\v 11 \x - \xo 18:11 \xt Mt 26.39; Mk 14.36; Lu 22.42.\x*A Iesus ki pole kiri Pita ki tani barae, “Taru mulehia ka bainat na mudina! E kuziha, tu lohoia mara beta na hinu na kap kua a Tamagu ti vala ni niau?”   
\s1 18.12-14 Dia ta pelea a Iesus ki zahe ni Anas  
\p
\v 12 Pale, na soldia kamahi kua kamana kadia komada ia mai na gat kamahi kara tempel dia ta paho taduria a Iesus, dia ta rotu taduria limana karua.  
\v 13 Dia ta pelea zahe ni Anas, ia na ravani Kaiafas, a Kaiafas ia na hetpris kilangata kua.  
\v 14 \x - \xo 18:14 \xt Jo 11.49-50.\x*A Kaiafas ia kua e tania ni vuni Iuda muga kubarae, “E kemi kaka katiu za kete mate kara manumanu laveve.”   
\s1 18.15-18 A Pita e tania beta ni lala a Iesus  
\r (Matyu 26.69-70; Mak 14.66-68; Luk 22.55-57)  
\p
\v 15 A Saimon Pita kamana disaipel katiu ve hiro ta muri ni Iesus. Na disaipel kua, na hetpris e lala, kubarae ia kini kamani Iesus kini hoho kara poloka banis na ruma kana hetpris.  
\v 16 Palaka a Pita ma kini ma guguru na hatama. Na disaipel kua na hetpris e lala, ia e vamule gotala ia pole kamana tavine kua e hahada poto na geit, ia kohania Pita hiro kene hoho.  
\v 17 Na tavine kua e hahada poto na geit, kamana ki hada a Pita, ia hulenia, “Beta ho ni kana disaipel katiu?” A Pita ki tania, “Hau beta.”  
\v 18 Magara motu, kubarae na voravora kamana opisa kara tempel dia ta madi lobia haroho katiu dia ka papaniru. A Pita ve e mamadi kamadia ki papaniru.   
\s1 18.19-24 Na hetpris e koto kiri Iesus  
\r (Matyu 26.59-66; Mak 14.55-64; Luk 22.66-71)  
\p
\v 19 Na hetpris ia ti huhulenia a Iesus kara kana disaipel kamahi ki mai ve ki hulenia ve na vaketeketea zia kua e lala kete vaketekete vona.  
\v 20 A Iesus ki kolia vona ki tania, “Hau ta lala kata pole kavakava na matana manumanu laveve, ta vaketekete na poloka haus lotu kamahi ke vuni Iuda ia mai na poloka tempel, kua a vuni Iuda laveve dia ta lala dia kata lulupu vona. Beta na tani paritiginia polea katiu.  
\v 21 E kuziha ku huhuleniau? Hulenia manumanu kua, dia ta lala dia kata lolongoriau ta popole. Dia ta lala nazia hau ta lala kata tatania.”   
\p
\v 22 Kamana a Iesus ki tani barae, na opisa kara gat kara tempel katiu ia zapalania a Iesus. Ki tani barae, “E kuziha ku koli baraenia polea kana hetpris?”  
\v 23 A Iesus ki tania, “Kua na tania polea katiu kua beta ni matoto, ho tu tania, palaka kua ta tani matotonia polea kua, e kuziha ku hubiau?”   
\p
\v 24 Pale, a Anas ia geri polea a Iesus vano ni Kaiafas. Na mota ia ba vovona na limani Iesus kua.   
\s1 18.25-27 A Pita e tania boto ruana ve habuka beta ni lala a Iesus  
\r (Matyu 26.71-75; Mak 14.69-72; Luk 22.58-62)  
\p
\v 25 A Pita e madi ki papaniru, dia ta hulenia, “Ho beta ho ni kana disaipel katiu, ai?” Palaka a Pita ia linga ki tani barae, “Hau beu.”   
\p
\v 26 Na vora katiu kana hetpris, ia na vineka kua a Pita e bazi hutuzia talingana na vanua, ia hulenia, “Tania ta hadaviho kamana na poloka vanua?”  
\v 27 A Pita ia linga mule ve, kamana ki lilinga barae, na toha ia kakareko.   
\s1 18.28-38a Dia ta pelea a Iesus ki vano ni Pailat  
\r (Matyu 27.1-2, 11-14; Mak 15.1-5; Luk 23.1-5)  
\p
\v 28 Pale, a vuni Iuda dia ta pelea a Iesus na ruma ke Kaiafas dia kene pelea zahe kara ruma kana kadia gavana. Dia ta kukuza barae, ia ti dama kakava, kubarae a vuni Iuda beta dia na hoho na ruma ke gavana. Dia ta lohoia tabarae dia na hoho na ruma ke gavana dia na molumolua na matani Vuvu, ni mara beta dia na hania haninga kara Pasova.  
\v 29 Kubarae a Pailat ia mai gotala ni dia ki hulenidia, “Nazia matoto kaka kua e katia ki zaha miu kata koto kirina vona?”  
\v 30 Dia ta kolia dia ka tania, “Ni beta ia ni na kaka zaha katiu, mara beta hita na pelea ni mai ni niho.”   
\p
\v 31 A Pailat ki tania, “Pele miu pelea miu na koto kirina na kamiu lo mule.” Dia ka kolia ve dia ka tania ni Pailat, “Na kamiu lo a vuni Rom e tabunihita, hita kata hubi matehia kaka.”  
\v 32 \x - \xo 18:32 \xt Jo 3.14; 12.32.\x*Goloaloa kua e bele, kete pori na polea ke Iesus kua e tania muga na vuna kua ia da e mate ziha.   
\p
\v 33 A Pailat ia hoho mule kara kana poloka ruma ia hulenia a Iesus, “Ia ho na king ke vuni Iuda?”  
\v 34 A Iesus ki hulenia, “Ho mule tu lohoia ku tania polea kena o manumanu taza dia ta popole na vuna ni niau, dia ka tatania ni niho?”  
\v 35 A Pailat ki kolia vona ki tania, “Tu lohoia ku tania hau na Iuda katiu, ai? Ka manumanu mule kamana kamiu hetpris kamahi kua dia ta peleho dia ka valaho ni niau. Nazia matoto tu katia ki zaha?”   
\p
\v 36 A Iesus ki tania, “Kagu kingdom beta ni bukuna garigari kua. Kua ni bukuni ri, kagu voravora da dia ta varihubi tarakagu ki mara beta kaka katiu ni peleau ni valau na limani vuni Iuda. Palaka kua kagu kingdom ia bukuna palaka motu.”  
\v 37 A Pailat ki tania, “Pele ho na king katiu te!” A Iesus ki tania, “Ho tu tani matotonia kena tu tania hau na king katiu. Ia na vuvuna za kua ki valohua hau, kata vala matotoka polea, manumanu dia na longoria. Manumanu laveve kua dia ta lala dia kata mumuri na matotoka polea ia dia ta lala dia kata longoria kagu polea.” \vp 38a\vp* A Pailat ki hulenia, “Matotoka polea ia nazia matoto?”  
\s1 18.38b-19.16 A Pailat e tania dia kata nilinia a Iesus na kruse  
\r (Matyu 27.15-31; Mak 15.6-20; Luk 23.13-25)  
\p \vp 38b\vp* A Pailat ia gotala mule ni vuni Iuda ki tania, “Hau beta na paria goloa katiu ni katia ni zaha kua kete dangea kata koto kirina vona.  
\v 39 Palaka muri na kamiu maki kua, e lala kata vagotalani mulehia na karabus katiu, na dama laveve kara Pasova. E kulimiu kata vagotalani mulehia ‘na king ke vuni Iuda kua’?”  
\v 40 Dia ta goe dia ka tania, “Beta! Ia vata! Vagotalani mulehia a Barabas!” (A Barabas ia kakanaka varihubia ki mata vanaho ve.)   
\c 19  
\p
\v 1 Pale, a Pailat ia geu dia ta vihia a Iesus.  
\v 2 Na soldia kamahi dia ta pelea mota matangatanga dia ta vaia kara hate katiu, dia ta taruhia na bakana. Dia ta vazohoria na kolos baritunutunua katiu \fig |alt="Jesus with crown of thorns" src="LB00321B.TIF" size="col" copy="Louise Bass © The British & Foreign Bible Society, 1994." ref="19.2" \fig*  
\v 3 dia ta ma zazahe ni Iesus, dia ka tatani barae, “King ke vuni Iuda, hita ta vazahenia hiza!” Dia ka zazapalania.   
\p
\v 4 Boto katiu ve a Pailat ia gotala mule ki tania ni vuni Iuda, “Miu hada, hau kata pelea ni gotala mule ni mai ni miu, miu kata lala habuka beta na paria goloa katiu ni dangea kata koto kirina vona.”  
\v 5 Pale, a Iesus ia mai gotala, na hate kua e katua na mota matangatanga kamana kolos baritunutunua, ia e ba vovona na livuhana, a Pailat ki tania ni dia, “Hadavia! Kua ia kua!”   
\p
\v 6 Tania na hetpris kamahi kamana gat kamahi kara tempel dia ka hadavia Iesus, dia ta goe dia ka tani barae, “Nilnia na kruse! Nilnia na kruse!” Palaka a Pailat ki tania, “Miu mule miu pelea miu na nilnia na kruse. Hau beta na paria goloa katiu ni katia ni zaha kete dangea kata koto kirina vona.”  
\v 7 A vuni Iuda dia ta ma vavaridi dia ka tatania, “Hita kahita lo vona, kua e tania kaka kena ia kete mate, na vuna zia ia e tania ia na Tuni Vuvu.”   
\p
\v 8 Kamana a Pailat ki longo baraenia, ia ti dopa kini kuahi matoto,  
\v 9 pale, ia hoho mule kara kana poloka ruma. Ia hulenia a Iesus, “Ho tu bukuni ve?” Palaka a Iesus beta ni kolia kana polea.  
\v 10 A Pailat ki tania vona, “E kuziha ki beta ni kuli koto kolia kagu polea? Beta nu lala habuka hau kagu matuhanga vona kua kata vagotalani mulehiho o kata nilniho na kruse?”   
\p
\v 11 A Iesus ki kolia vona ki tania, “Ni beta kua a Vuvu heta ni vala matuhanga ni niho, ia da mara beta nu katia goloa katiu ni niau. Kubarae, kaka kua e valau ni niho, ia e katia moge zaha matoto, kapou dopa ni niho.”  
\v 12 Pale, muri na kua, a Pailat ia e parakilania ve kete vatia a Iesus ni vano gotala, palaka a vuni Iuda dia ta ma gogoe dia ka tatania, “Kua nu vagotalania kaka kena, ia ho beta nu kaka ke Sisar. Azei kua e tania ia na king, ia hana vagi a Sisar.”   
\p
\v 13 Tania a Pailat ki longo baraenia, ia pelea a Iesus ia gotala, ia mia na sia kua kara Jas na palaka kua e kohanga na “Dala tukanga na kedo,” na pole matotoa Hibru dia ta kohania ni Gabata.  
\v 14 Na dama kua ia na dama kua dia ta vaihidahida kara hanihania kapou kara Pasova, ti 12 kilok barae. A Pailat ia tania kiri vuni Iuda, “Ia, kamiu king kua!”  
\v 15 Palaka dia ta goe dia ka tania, “Pelea nu vano! Pelea nu vano! Nilnia na kruse!” A Pailat ki hulenidia, “Kata nilnia kamiu king na kruse ai?” Na hetpris kamahi dia ka tania, “Hita beta kahita king katiu ve, a Sisar za ia kahita king.”  
\v 16 Pale, a Pailat ia vala a Iesus na limadia dia kata nilnia na kruse.  
\s1 19.17-27 Dia ta nilnia a Iesus na kruse  
\r (Matyu 27.32-44; Mak 15.21-32; Luk 23.26-43)  
\p Pale dia ta pelea a Iesus kini vano.  
\v 17 A Iesus ia luga kana kruse, dia ta gotala vano kara palaka katiu kua e kohanga na togana bakana kaka. (Na pole matotoa a Hibru, dia ta kohania ni Golgota.)  
\v 18 Pale, na palaka kua dia ta nilnia a Iesus na kruse, na kaka rua ve hiro ta nilianga ve kamana, katiu kiri maroro, katiu kiri mauri, a Iesus na pidaka hiro.   
\p
\v 19 A Pailat ia vapolungania polea katiu ia geridia, dia ta taruhia na kruse. Na polea kua e tani barae: IESUS BUKUNI NASARET, KING KE VUNI IUDA.  
\v 20 Na palaka kua e kozoho na taon kapou, kubarae a vuni Iuda luba dia ta mai dia ka hazenia polea kua, na vuna e vapolunganga na pole matotoa, a Hibru, polea Latin, ia mai polea Grik.  
\v 21 Na hetpris kamahi ke vuni Iuda dia ka hadavia, dia ta tania ni Pailat, “Taua nu vapolu baraenia habuka ia ‘King ke vuni Iuda,’ vapolungani baraenia, ‘Ia e tania ia na king ke vuni Iuda.’”   
\p
\v 22 A Pailat ki tania, “Nazia kava te vapolungania, ia te vapolungania.”   
\p
\v 23 Na soldia kamahi dia ta nilini hozovia a Iesus na kruse, dia ta pelea kana loholohoa kamahi, dia kene varidangeai vona. Dia kaka garamo. Dia ta pelea ve kana siot. Na siot kua e katua na lavalava katiu za beta tret vona.  
\v 24 \x - \xo 19:24 \xt Sng 22.18.\x*Kubarae dia ka tania, taua tolu na terehia, tolu kata pilae satu tolu na hadavia, azei matoto kete pelea kana. Dia ta kubaraenia kini pori matoto polea kana Paraha kua e tani barae, “Dia ta varidangeai na kagu loholohoa kamahi, dia ka pilae satu kara kagu kolos kamahi.”   
\p
\v 25 A Maria titinani Iesus, kamani tazina, ia mai a Maria goni Klopas, ia mai a Maria Makdala, dia ta mamadi kozoho na kruse ke Iesus.  
\v 26 Kamana a Iesus ki hadavia a titinana, ia mai na disaipel kua e lala kete kulina matoto kirina, hiro ta mamadi kozoho, ia tania ni titinana, “Tavine, kena Tu kena.”  
\v 27 Ia tania na disaipel kua, “Kena katiti kena.” Muri na kua, na disaipel kua ia pelea a Maria kini vano kara kana ruma.   
\s1 19.28-30 A Iesus e mate  
\r (Matyu 27.45-56; Mak 15.33-41; Luk 23.44-49)  
\p
\v 28 \x - \xo 19:28 \xt Sng 69.21; 22.15.\x*Pale, a Iesus ti lala habuka kana galanga laveve keteni hozo. Pale, kua kete katia na polea kana Paraha ni pori, a Iesus ia tani barae, “Ti marahotiau.”  
\v 29 Na sospen katiu na vaen vona e ngongoro kozoho, dia ta lutia na spans na poloka vaen kua, dia ta rotia na spans na dangana hai kua e kohanga na hisop, dia ta taruhia na humini Iesus kete hinumia.  
\v 30 Kamana ki hinu hozo, a Iesus ia tani barae, “Ti hozo.” E tani barae, ia vazihonia bakana ia mate.   
\s1 19.31-37 Na soldia katiu e padea verevereni Iesus  
\p
\v 31 Kilangata kua ia na dama kua dia ta vavaida kara hanihania kapou kara Sabat, na Sabat kua ia na dama kapou matoto. Kubarae, a vuni Iuda ki beta ni kulidia na podana manumanu kua kete ma varihaveai na kruse na Sabat, dia ta hulenia a Pailat dia kata hutu putuhia kabekabedia dia na pele kakava podadia.  
\v 32 Kubarae na soldia kamahi dia ta mai hutu putuhia kabekabena kaka rua kena e haveanga hiro kamani Iesus.  
\v 33 Dia ta mai ni Iesus dia ta hada habuka ti mate kava, kubarae beta dia na hutu putuhia kabena karua.  
\v 34 Palaka, na soldia katiu e padea na verevereni Iesus na diaro, na topo kamana naru ia galolo vona.  
\v 35 Na kaka kua e hada goloa kua e bele, ia ia za kua e ti tani kakava na goloaloa kua. Kana polea ia e matoto. Na vuna zia ia e lala habuka polea kua ia e tatania ia e matoto, ia ki tatani kakava habuka miu ve miu kata bilip.  
\v 36 \x - \xo 19:36 \xt Kis 12.46; Nam 9.12; Sng 34.20.\x*Na goloa kamahi kua e bele kete pori matoto na polea kana Paraha kua e tani barae, “Beta togana katiu na livuhana kete hutu putuha.”  
\v 37 \x - \xo 19:37 \xt Sek 12.10; KnP 1.7.\x*Na polea kana Paraha ki tani barae ve, “Da dia ta hadavia na kaka kua dia ta padea na diaro.”   
\s1 19.38-42 Dia ta taruhia na podani Iesus na matmat vahoru katiu  
\r (Matyu 27.57-61; Mak 15.42-47; Luk 23.50-56)  
\p
\v 38 Ba muri, a Iosep, kaka katiu bukuni Arimatea e mai ia hulenia a Pailat kara podani Iesus. A Iosep ia na disaipel katiu ke Iesus, palaka beta ni tani kakava na manumanu, na vuna zia e kuahinia na pararaha ke vuni Iuda. A Pailat ia tara vona ia mai pelea podani Iesus vano.  
\v 39 \x - \xo 19:39 \xt Jo 3.1-2.\x*A Nikodemus, kaka kua varira e mai ni Iesus na marigo, ia ve e kamani Iosep. E pelea na pefium taza kua e katua na myrrh ki kamopokiza kamana aloes, na bizeka e 30 kilogram.  
\v 40 A Iosep hiro a Nikodemus hiro ta taruhia sanda na podani Iesus, hiro ta kukulia na lavalava, muri na maki ke vuni Iuda kua dia ta lala dia kata kakatia na kaka mate.   
\p
\v 41 Na palaka kua e nilianga a Iesus na kruse vona, ia na vanua katiu vona. Na vanua kua na matmat katiu vona, ma beta ni taruha kaka mate katiu vona.  
\v 42 Na vuna ti dama kua a vuni Iuda dia ta vavaida kara Sabat, dia ta taruhia na podani Iesus na lovo kua, na vuna, e ngoro kozoho.   
\c 20  
\s1 20.1-10 A Iesus e mahuri mule  
\r (Matyu 28.1-8; Mak 16.1-8; Luk 24.1-12)  
\p
\v 1 Ti dama na Sande, a Maria Makdala e like na marigorigopa ia vano kara matmat. Tania ki vano, ia hada na kedo kua e karua na matmat vona ti vahere kakavanga na havana matmat.  
\v 2 Pale, ia rovo vamule, ia vano tania ni Saimon Pita kamana disaipel katiu ve, na disaipel kua a Iesus e lala kete kulina matoto kirina, ki tania ni hiro, “Dia te pele gotalania a Paraha na poloka matmat, ki beta ve tolu na lala dia te taruhia ni ve.”   
\p
\v 3 Pale, a Pita hiro kamana disaipel kua, hiro ta vano kara matmat.  
\v 4 Hiro ta rovo vano, na disaipel kua ia kapilia a Pita ia muga vano bele na matmat,  
\v 5 ia tiro vatudu ki hiki hoho, ia hadavia na lavalava kua e karua a Iesus vona e ngongoro, palaka beta ni hoho na poloka lovo.  
\v 6 A Pita e muri ki zahe bele, ia hoho liuliu kara poloka lovo. Ia hada na lavalava kamahi kua e kukula a Iesus vona e ngongoro,  
\v 7 na lavalava kua e kukula bakani Iesus vona, beta ni ngoro kamana lavalava kua e kukula vona, palaka e didua ki ngoro kazihena.  
\v 8 Pale, na disaipel kua e rovo muga ki zahe, ia ve hoho ki hada goloaloa kua ia bilip;  
\v 9 na vuna dia ma beta dia na lohoi lala kua na polea ke Vuvu kua e tania da a Iesus e mahuri mule na matea.  
\v 10 Pale, na disaipel karua kua hiro ta vamule kara kahiro ruma.   
\s1 20.11-18 A Maria bukuni Makdala e hadavia a Iesus  
\r (Matyu 28.9-10; Mak 16.9-11)  
\p
\v 11 Palaka a Maria ia ma ki madi na hatamara lovo ki tatangi. Ia ki tania kete tiro vatudu ni tunga hoho kara poloka matmat;  
\v 12 ia hadavia na engel rua, kahiro loholohoa e puzopuzoa matoto, hiro ka mimia na mudina podani Iesus kua muga e vangoroa vona. Katiu e mia kara bakana, katiu kara kabena.  
\v 13 Hiro ta hulenia, “Tavine, e kuziha ku tatangi?” Ia ki tania ni hiro, “Hau ta tatangi na vuna dia te pele kakava kagu tubu na poloka lovo, kini beta ne lala dia te taruhia ni ve.”  
\v 14 E tani barae, ia tare poki ia hada a Iesus e mamadi, palaka beta ni hada lala habuka ia a Iesus za.   
\p
\v 15 A Iesus ia hulenia, “Tavine, e kuziha ku tatangi? Azei matoto tu kakaze kirina?” A Maria e lohoia ki tania ia na kaka kua e lala kete hahada poto na matmat, ia tani barae vona, “Paraha, kua kunu luga kunu taru motuzia, ho tu vatunga ni niau, hau kata pelea ni vano.”  
\v 16 A Iesus ia tani barae, “Maria.” A Maria e tare poki kirina ki tani barae na pole matotoa ke vuni Hibru, “Rabonai!” (Mining na polea kua e tani barae, “Tisa.”)  
\v 17 A Iesus ki tani barae vona, “Taua nu pahoriau, na vuna hau ma beta na zahe ni Tamagu; palaka vano ni habu tazigu nu tania ni dia habuka hau keteni vamule na kaka kua ia e Tamagu ki Tamadia ve, kua ia e kagu Vuvu ki kadia Vuvu ve.”   
\p
\v 18 A Maria Makdala e vano ia kalohunia na disaipel kamahi ki tania ve polea kua a Iesus e tania vona kete tania ni dia.   
\s1 20.19-23 Na disaipel kamahi dia ta hadavia a Iesus  
\r (Matyu 28.16-20; Mak 16.14-18; Luk 24.36-49)  
\p
\v 19 Kilangata kua ia na Sande. Ti garavi, na disaipel kamahi dia ta tabataba dia ka mimia na poloka ruma, na vuna dia ta kuahinia a vuni Iuda. Pale, a Iesus ia mai ia madi valutu na pidaka dia ki tani barae ni dia, “Magalimiu kete malugunia.”  
\v 20 Kamana ki tani barae, ia vatunga limana kamana vereverena ni dia. Pale, na disaipel kamahi polokodia e hilohilo matoto kamana dia ka hada na Paraha.  
\v 21 A Iesus ki tania ni dia, “Magalimiu kete malugunia! Habuka kua a Tamagu e geriau ka mai, ia hau ve da ta gerimiu ve ka vano.”  
\v 22 Kamana ki tani hozovia polea kua, ia vilinia kavilika kiridia, ki tani barae ni dia, “Miu pelea na Vule Tumonga.  
\v 23 \x - \xo 20:23 \xt Mt 16.19; 18.18.\x*Kua miu kene lohoi bala manaunaua kana kaka katiu, ia ti lohoi balanga kana manaunaua; kua kini beta miu na lohoi bala manaunaua kana kaka katiu, ia kadia manaunaua ia e ba vovona.”   
\s1 20.24-29 A Tomas e hadavia a Iesus  
\p
\v 24 A Tomas, hizana katiu ve a Didimus. Ia katiu ni dia na 12 disaipel kamahi kua, ia beta ia kilangata kua kamadia, a Iesus ki bele ni dia.  
\v 25 Pale, na disaipel kamahi dia ta ziuziu kana dia ka tani barae, “Hita ta hadavia Paraha kava.” Palaka a Tomas ki tania ni dia, “Ma ta hadavia na mudina nil na limana, ka taruhia kukugu na mudina muku kamahi ka taruhia ve limagu na vereverena, hau ka bilip.”   
\p
\v 26 Dama polotolu ti kakava, na disaipel kamahi dia ta tabataba ve dia ka lololi na poloka ruma, a Tomas ia ti kamadia kilangata kua. Palaka a Iesus ia bele valutu mule ve na pidaka dia ve, ki tani barae ni dia, “Magalimiu kete malugunia.”  
\v 27 Ia tani barae ni Tomas, “Mai taruhia kuku ri kua, ku hadavia ve limagu kamahi. Pahoria ve vereveregu. Taua nu lohoi ruarua. Bilip za!”  
\v 28 A Tomas ki tani barae, “Ho kagu Paraha, kagu Vuvu!”   
\p
\v 29 A Iesus ki tani barae vona, “Tu hadaviau kua kunu bilip te? Palaka manumanu kua beta dia na hadaviau dia ka bilip, ia dia kata hilohilo.”   
\s1 20.30-31 Na vuvuna buk kua e vapolunganga  
\p
\v 30 Na matana kana disaipel kamahi, a Iesus e katia mirakel luba ve palaka beta ni vapolunganga na buk kua;  
\v 31 palaka kua nina kua, e vapolunganga kamiu, miu kata bilip habuka a Iesus ia a Kristus, na Tuni Vuvu, kua nu bilip vona, ia da tu mahuri roro.   
\c 21  
\s1 21.1-14 Na disaipel e 7 dia ta hadavia a Iesus  
\p
\v 1 Muri na kua a Iesus bele mule na kana disaipel kamahi na loka a Tiberias. Kua ia e bele barae ni dia.  
\v 2 A Saimon Pita, ia mai a Tomas, hizana ruana a Didimus, a Nataniel, kaka kua bukuni Kana ni Galili, ia mai tuni Sebedi karua, ia mai na disaipel rua ve ke Iesus, dia laveve dia ta lololi lupu.  
\v 3 \x - \xo 21:3 \xt Lu 5.5.\x*Pale, a Pita ia tani barae ni dia, “Hau kata vano kazekaze hiha.” Dia ta tania vona, “Hita ve hita ka vano kamaniho.” Dia ta vano dia ta polo na bot dia kene zahe. Palaka na marigo kapou kua, beta matoto za dia na pelea hiha katiu.   
\p
\v 4 Tania voro ti mia zahe, a Iesus ia ti madi na vazalea, palaka na disaipel kamahi beta dia na hada lala habuka ia a Iesus za.  
\v 5 Ia koi kiridia ki hulenidia, “E miu, miu beta hiha?” Dia ta tania, “Beta matoto.”  
\v 6 \x - \xo 21:6 \xt Lu 5.6.\x*Ia tania ni dia, “Miu varaga kamiu vuho kara paligena kiri marorona bot, da miu ta vatingovia hiha taza.” Pale, dia ta varaga vuho, palaka dia te lokia dia keteni harehi mulehia ni polo, na vuna hiha luba matoto kua ti tingo na vuho.   
\p
\v 7 Na disaipel kua a Iesus e lala kete kulina kirina, e tania ni Pita, “A Paraha kuari!” Kamana a Pita ki longo baraenia, ia vivizia na kana kale havuhavua na votaka, (na vuna e hulia kana lavalava dia ka varagaraga vuho) ia dua kara naru kini huzu ziho.  
\v 8 Na disaipel taza dia ta vazula muri ziho kara vazalea, dia ta vazula harehia na vuho kua e vonu na hiha. Beta dia na pati zau marata na vazalea, habuka 100 mita za.   
\p
\v 9 Dia ta zipazipa na vazalea, dia ta hada haroho katiu, na hiha katiu na huduna kamana bret taza.  
\v 10 Pale, a Iesus ia tania ni dia, “Miu pelea hiha taza kena miu ta ba vatingovia na vuho mai.”  
\v 11 Pale, a Pita ia polo na bot ia hare voringania na vuho kua e vonu na hiha kapopou, e 150 na naba na hiha laveve kua; na hiha e luba palaka na vuho beta ni tere.   
\p
\v 12 A Iesus ia tania ni dia, “Miu mai miu na hanihani.” Beta disaipel katiu ni vukazia havana ni hulenia, “Ho azei matoto?” Na vuna dia ta lala ia na Paraha za kua.  
\v 13 Pale, a Iesus ia vano pelea na bret ia vala ni dia, e vala ve hiha ni dia.   
\p
\v 14 Ia ti boto toluna vona kua a Iesus e bele na kana disaipel kamahi, muri na kua ia e mahuri mule na matea.   
\s1 21.15-19 A Iesus e tania ni Pita kete hada poto na kana sipsip kamahi  
\p
\v 15 Dia ta hanihani hozo, a Iesus ia tani barae ni Saimon Pita, “Saimon tuni Jon, e dopa ki kuli matoto kirigu, livutia kua dia taza kua?” Ia e kolia ki tania, “E, Paraha, ho tu lala habuka hau e kuligu matoto kiriniho.” A Iesus ki tania vona, “Hada poto nu vangania kagu tuna sipsip kamahi.”   
\p
\v 16 Boto ruana ve a Iesus ia huleni mulehia ki tania, “Saimon tuni Jon, kuli matoto kirigu?” Ia ki tania, “E, Paraha, ho tu lala hau e kuligu matoto kiriniho.” A Iesus ki tania vona, “Pele hada poto na kagu sipsip kamahi.”   
\p
\v 17 Boto toluna a Iesus ia hule mulehia ve, “Saimon, tuni Jon, e kuli matoto kirigu?” A Pita ti hatunia ti beta ni kemi kua a Iesus ti hule mulehi baraenia, “E kuli kirigu?” Pale, ia tani barae, “Paraha ho tu lala goloaloa laveve; ho tu lala habuka hau e kuligu kiriniho!” A Iesus ki tania vona, “Hada poto nu vangania kagu sipsip kamahi.   
\p
\v 18 Ta tani matotonia ni niho: Kua tu ba huhuluvahu, ia tu lala koto vazohori mulehiho ku vavana kara palaka kua e kuli koto kirina. Palaka kua tanu vano nu lapunu, da tu vatatahia lima kaka motu ki vazohoriho ki peleho ku vano kara palaka kua e beta ni kuli koto vano kirina.”  
\v 19 A Iesus e tatania kua ba muri a Pita kete mate ziha, ni vala glori ni Vuvu. Pale, a Iesus ia tania vona, “Muri ni niau!”   
\s1 21.20-25 Na polea kana disaipel kua a Iesus e kulina matoto kirina  
\p
\v 20 \x - \xo 21:20 \xt Jo 13.25.\x*A Pita e tare poki ki hadavia na disaipel kua a Iesus e kulina matoto kirina e mumuri ni hiro, ia na disaipel kua e vahere vano kozoho ni Iesus kilaka kua dia ta hanihani ki huleni baraenia a Iesus, “Azei da e valaho na limana ha vagi kamahi?”  
\v 21 Kamana a Pita ki hadavia na disaipel kua, ia hulenia a Iesus, “Paraha, kuari kaka kuari da e kuziha kuari?”  
\v 22 A Iesus ki tania vona, “Kua ni kuligu kete ma mahuri haroniau ia ia ka vamule, ia kuziha? Ka galanga vona? Ho mai muri ni niau!”  
\v 23 Kubarae na polea kini mai vano na pidaka dia mule habuka na disaipel kua mara beta ni mate. Palaka a Iesus beta ni tania habuka beta kete mate; ia e tania, “Kua ni kuligu kete ma mahuri haroniau ia ia na vamule, ia kuziha? Ka galanga vona?”   
\p
\v 24 Ia na disaipel kua za kua e popole na goloaloa kua, ia ve ki vapolu taduria goloaloa kua; tolu ka lala habuka goloaloa laveve kua e tania ia e matoto.   
\p
\v 25 Goloaloa luba matoto kua a Iesus e katia. Kua ni vapolu tadura laveve, ta lohoia da beta zeleka na vulovulo kara buk kamahi kua kete vapolunganga vona.