\id TIT \h Titus \toc1 TITUS Lat Inan Paul.angan Ump Titus Alantan \toc2 Titus \mt1 TITUS \mt2 Lat Inan Paul.angan Ump Titus Alantan \c 1 \p \v 1 Ayyang, Titus-ang, ngay puth Paul.ang lat inan umpang nungkara. Ngay God.ant work iiy-iiyang aꞌ God.angan ngayang kuchany nath-nathan iiy-iiyāng aꞌ wik min Jesus Christ.antaman waaꞌ-waaꞌāng thant pam wanch nungantam al-alantan nil God.angan ump thanang yipam monkan-wakayn nunang. Nil ngayang kuchanya ngay yipmam maꞌ-aath-aathāng thanang yipam thayanam iiyayn, aꞌ puth thaaꞌ-aath-aathāng thananganwey wik kan-kanam God.antaman. Anpalana than puth ngul ngaantam-ngeeyayn thanan want-wanttakan woyan min nungantaman wakayna. \v 2 Aꞌ than kan-kanam paththam ngangkang piꞌayn nunang God.an aꞌ ngaantam-ngeeyayn wik min nungantaman kan-kanamana puth nilam kaaꞌngak ngampangan ngamp nungantangan wunāmp aak umpuyaman. Nil God.an kan-kanam paththam thaw-thawana. Kaꞌathangaman-a, nil aak inan keꞌaman yippak yump-a, nil kaaꞌngak ngampangan puth ngamp nungantangan wunāmp aak umpuyamana. \v 3 Ngul anpalaniya, aak anan nil God.angan miꞌ-a, nil God.angan wik min nungantaman waaꞌ ngul. Aꞌ nilan puth wik min thampan kuch ngayangan yipam waaꞌāng niiyant nilan puth kaangk ngampan nungantang wunāmp aak umpuyaman. Puth nilam thonamang ngampang kaaꞌ-piichanatha. \p \v 4 Ngay lat inan umpang nungkara, Titusa, nint puth keꞌ puk ngatharama, ngay puth nungkar kan waaꞌangan wik Jesus.antamana, ngay wiy nhengk waaꞌang nintanga. Nint kan-kanam ngangkang piꞌ-piꞌangan nunang Jesus.ana, keꞌ ngay yimanangan ngangkang piꞌ-piꞌang nunang nilan ngampang kaaꞌ-piichanath. Ngay kaangk piip God.angan aꞌ Jesus Christ.angan pul minam piꞌowpul nintanganiya, aꞌ ngangk min paththam yumpowpul nintang. \s1 Nint Work God.antaman Iiyān Aak Crete.angana \p \v 5 Ngay wantang nintang aak Crete Island angana nint yipam work ngatharaman minchathān ngay kaꞌathaman workan iiy-iiyangan. Ngay kan thawang nungkar nint pam wanch anangan miꞌ-miꞌān thanang aak thon-thon anpalan, churches anangan yipam piꞌ-piꞌayn. Niiy wik inangan ngaantam-ngeey-ngeeyān ngayan waaꞌ-waaꞌangan niiyant: \v 6 niiy pam anangan miꞌān thanang ngangk minangaman wuntana, aꞌ than wanch thum thon-thonam anman piꞌayna, yotan yaꞌa. Than puk thanttam anangan-a, than thampang puth God.an monkan-wakayn nunang, kulliyan keꞌ weenayn, puth than wik ngeeyayn kaath piip thanttamantaman. \v 7 Nil God.angan work inan theeꞌ thant pam wanch al-alantan churchan piꞌ-piꞌayn, puth thananiya minam anman iiy-iiyayn, than wiyangan keꞌ yipmam waaꞌayn thanang. Puth thananiya kuchek thayan keꞌ iiyayn aꞌ keꞌ ulp-ulpanang iiyayn puth man kul erkaman keꞌ wampow thant. Aꞌ kuchek keꞌ wayamow thant ngak way anpalan. Than kulak keꞌ wenkayn pam wanch thon-thonantan. Aꞌ than puth keꞌ yangkan weenayn wukalakana. \v 8 Than nath pam wanch aak nathpalan wampaynwey-a, than minam piꞌayn thanang. Thanan paththam ngangk minang iiyayn thant pam wanchant aꞌ maꞌ-aathayn thanang. Thaniya min-min ngaantam-ngeeyayn than want-wanttakan yumpayn. Than minaman iiy-iiyayn keꞌ God.angan kaangk than wanttakan iiyayn, than yipmam ngangk min paththam God.an yumpayn nunang. Than ngaantam-ngeeyayn min yumpanakan aꞌ kan-kanam paththam minan yumpayn. \v 9 Wik piip God.antamana kan-kanam paththam, an wikan anmana keꞌ Jesus.antamana. Than pam wanch al-alangan churchesan piꞌ-piꞌantan-a, than keꞌ-ngoongkam wik God.antaman ngeey-ngeeyayn, aꞌ wik anman thonakam waaꞌ-waaꞌayn thant pam wanch wiy al-alantan yipam ngangk thayanathayn thanang, aꞌ than yipam wakayn thanang pam wanch wiy anangan God.an thaampantan nunang thanan yipam ngaantam-ngeeyayn thanttakaman than wayan iiy-iiyantan. \p \v 10 Than pam wanch Jews chil yot anangana puth thaw-thawantan keꞌ than ngangk thanttaman kanaman theeꞌin God.antan, nil yaꞌa, than pam wanch wayanang iiy-iiyantan. Aꞌ thanwey thaaꞌ-thengkathantan thanang pam wanch anangana churchan piꞌ-piꞌantan, aꞌ puth than keꞌam wik ngeeyantan thananga. Than wik way-way thamp thaaꞌ-aath-aathantan thanang pam wanch wiy anangana. Than puth wik uuyamantana. Aꞌ pam wanch wiy anangana Jews yaꞌ anangana than thampang way iiy-iiyantan. \v 11 Nint puth thawān thant than keꞌ-ngul thaaꞌ-aath-aathayn thanangan wik way-way thampang anangan. Than nath wik way-wayan waaꞌantan-a, aꞌ wik uuyamantanan-a, than pam wanch puk wiy anangan thamp wayathantan thanang. Than yaan thaaꞌ-aath-aathantan than yipam wukal yalmathayn pam wanch ngangk min al-alantamana. \v 12 Nil pam thonam inan aak Crete Island punchan thaw, “Than pam wanch aak Crete Island anpalaniya than wik uuy-uuyamantana. Aꞌ thananiya keꞌ minh kulliy paththam yimanangana. Than way-wayam paththama, work kaangk keꞌ iiyayn aꞌ mayakan ep yangkamantan.” \v 13 Wik nungantamana kan-kanam. Nintan puth wakān thanang aꞌ thanan ngul yaakaꞌ ngeeyayn wik God.antaman. \v 14 Than pam Jews al-alangan wik God.antaman kan wantin. Than wik kath keenkanam anman ngaantam-ngeey-ngeeyantan than pam Jews wiy al-alangan waaꞌ-waaꞌin, thanaman ngaantam-ngeey-ngeeyin kuchek thanttamangan. Nint wakān thananga pam anangan wik thanttaman ngeey-ngeeyantan than yipam wik God.antaman ngeeyayn. \v 15 Than weeꞌ-weeꞌanangan nath ngangk minangam anman iiy-iiyantan-a, an than min paththama, puth than weeꞌ-weeꞌanangan nath ngangk minangam keꞌwey iiy-iiyiythanwey-a, an than min yaꞌa. Than keꞌaman God.an ngangkangam piꞌ-piꞌantan nunang, an than kuchek wayangam paththam ngaantam-ngeeyantan. Than wayan yumpantan-a, thanan ngaantam-ngeeyantan ngul than keꞌ min iiy-iiyantan, puth yaꞌa, way thak ngaantam-ngeeyantan. \v 16 Than thaw-thawantan keꞌ than meeꞌmiy nunang God.aniya, puth yaꞌa than wik uuy-uuyamantana, keꞌ meenathwuntan keꞌ than wik God.antam meeꞌmiy, puth way iiy-iiyantan. Than keꞌ-keꞌam paththam thanang pam wanch wiy anangan aꞌ putha than keꞌam wik ngeeyantan God.antaman yaꞌa, than wik ngeengkantan. Than min keꞌ yumpiythan, yaꞌ-yaꞌam. \c 2 \s1 Nint Wik God.antam Thonakam Waaꞌān Thant, Wik Wiy Yaꞌa \p \v 1 Puth nintiy Titusa, wayan keꞌ iiyān keꞌ than pam anangan way iiy-iiyantan. Nint puth waaꞌān thant pam wanchantan wik min God.antamana puth nilaman thaw ngampar, ngamp minam want-wanttakan iiyāmpa. \p \v 2 Nint thawān thant pam wuut manth-thayan yotam al-alantana nil God.angan kaangk thathow thanang than minangam anman wunayn. Than kuchek min anman iiyayna aꞌ ngak wayan piꞌanam keꞌ mungkayna, drunk keꞌ iiyayn. Than putha ngangk minangam paththam wunayna than pam wanch wiyangan yipmam thathayn thanang aꞌ waaꞌayn thanang pam min kan-kanama. Than woyan min God.antam paththam anman wakayn, woyan thon yaꞌa. Aꞌ than puth thayanam iiyayn monkan-wakayn nunang God.aniya aꞌ than keꞌ koy-koyaman weentayna. Thanan puth kaangk wunayn God.antana puth wanch pamant kaangk wunayn. \p \v 3 Aꞌ thawān thant wanchinth al-alantana nil God.angan kaangk thathow thanang than minangam anman wunayna. Than ngaantam-ngeeyayn nunang God.aniya aꞌ wik min nungantaman ngeeyayn. Aꞌ than puth keꞌ waaꞌ-waaꞌayn thanang pam wanch wiy anangan, keꞌ puth kulakan wenkayn. Ngak wayakan keꞌ iingkamayn, nil ngak way alangan ak-wichan thanang God.antaman. Than thaaꞌ-aath-aathayn thanang wanch kom-koman anangan than min anman yipmam iiyayna, \v 4 aꞌ puth wik ngeeyayn puth than kaangk wunayn pam thum thanttamaka aꞌ puk manyiy thanttamak. \v 5 Than woyan min wakayna, pam thon-thon keꞌ meeꞌang wakayn maarichak. Puth than ngangk minangam paththam iiyayn wiy al-alantan, maꞌ-aathayn thanang. Than puth minam piꞌwayn thanttakamaniya aꞌ than wik ngeeyayn pam thum thanttam ananganiya. Wanch anangan puth minam wunaynweya yipmam than wiy al-alangan keꞌ wik wayan waaꞌayn wik God.antamana. \p \v 6 Aꞌ nint anman thawān pam komp al-alantan nil God.angan kaangk thathow thanang than minangam anman wunayna. Than woyan min paththam anman wakayn, thon yaꞌa, aꞌ kuchek minangam anman iiy-iiyayn. \v 7 Nintiy Titusa minam wunāna than pam wanchangan yipmam thathayn nintang, than woyan nungkaram anman wakayn. Nint maꞌan-aathān thanang-a, nint wukalak keꞌ work iiyāna. Nint kuchek minangam ngaantam-ngeeyāna nint wik thakan minam yipmam waaꞌān thant. \v 8 Nint wik min anman waaꞌān thant, puth wiy al-alangan keꞌ yipam waaꞌayn keꞌ wik way thak yimanangan waaꞌ-waaꞌangan. Nintan putha ngangk minangam paththam wun-wunān aꞌ wik min kan-kanam waaꞌān than kuchek nyaaꞌ yipmam wunayn pam wayanang anangan kulan thaw-thawantan ngampar. Koyaman keꞌ-ngul yipam thawayn ngampar. \p \v 9 Aꞌ nint thawān thant slaves al-alantan wik moom thanttamantaman ngeey-ngeeyayn, aꞌ work iiyayn puth ngangk min yumpayn thananga, moom anangan, koyaman keꞌ wik thawayn thant. \v 10 Aꞌ puth keꞌ yuk way min maꞌ-kuchathanak thanttamana, work min anman iiyayna aꞌ than ngul moom al-alangan ngaantam-ngeeyayn thanangan minaman iiy-iiyantan. Aꞌ pam wanch wiy al-alangan ngul wik anangan ngaantam-ngeeyayna wik God.antaman min kan-kanama, wik anangan nunang God.an waaꞌan nil ngampangan kaaꞌ-piichanathan way ngamparam anpalman. \p \v 11 Nil God.angan meenath ngampar, nilan kaangk wunan ngampar pam wanch yotantakam, aꞌ puth nilan kaangk ngampangan min-minakam piꞌow, aꞌ way ngamparam al-alantaman kaaꞌ-piichanathow ngampangan. \v 12 Nil kan-kanam minam piꞌ-piꞌan ngampang, puth anpalana ngamp way anangan aak keenk-keenkan yump-yumpampa an too ngul wantimp. Ngamp keenk way thaaꞌ-thaaꞌan yumpamp, ngamp puth anman ngaantam-ngeey-ngeeyamp way yumpanakan, maarich keeꞌanakan, yangk moꞌanamp thakana. Nil God.angan thaaꞌ-aath-aathan ngampang ngangk minangam iiy-iiyāmp, woyan min wakāmpa, aꞌ wik nungantaman ngamp ngeeyāmp, ngamp yippak man-yethaman iiy-iiyanamp. \v 13 Nil Jesus.angan kaaꞌ-piichanath ngampang aꞌ kaaꞌngak ngampang aak nungantangan wunāmp. Ngampana aak inman kuup-kuupanamp nungant aak-aakanakan nil palaman wampow ngampar. Aak an-aniyangan, ngamp nganthan thathāmp parkowan, aak anman nilan wun-wun. Aꞌ ngamp ngul thathāmp nil God.an min paththaman aꞌ thayan paththam. \v 14 Nil Jesus.angan theetath nungamang uthamowan ngampar. Keꞌ ngampan uthamimpa, puth yaꞌa, nil utham ngampar. Nil ngangk pachath ngampang chaapar nungantamangan wayan yumpampa, ngampan kan-kanam ngul iiyāmpa pam wanch nungantamaniya. Nil maꞌ-aathan ngampangan min yumpanakana. \p \v 15 Wik inangan-a, anman waaꞌ-waaꞌān pam wanchantan, keꞌ-ngoongkam anman waaꞌān thant than yipmam ngangkangam piꞌayn wik inanganiya. Aꞌ wakān thanang pam wanch ananganiya than keꞌaman wik ngeeyantan. Wik inan God.antama, thayanam thawān thant. Than keꞌ ngaantam-ngeeyayn nintang keꞌ pam many yimanangan, yaꞌ, nint pam wik God.antaman waaꞌ-waaꞌangan thant. \c 3 \s1 Nint Thawān Thant Woyan God.antaman Minam Wakayna \p \v 1 Aꞌ putham kon-aathān thanang pam wanch anangan than yipmam wik ngeeyayn moom thanttam al-alantaman, pam piꞌ-piꞌan al-alantaman. Aꞌ thawān thant min anman ngaantam-ngeeyayna aꞌ min yumpayn, aꞌ maꞌ-aathayn wiy anangan pam wancha. \v 2 Wik inangan thawān thant, “Niiy keꞌ waaꞌān pam wanch wiyaniya, niiyiya monkanam iiyān kulamana. Aꞌ min paththam iiyān pam wanch wiy al-alantan aꞌ wik minam thawān thant.” \v 3 Kaꞌathamana ngamp way anman thaaꞌ-thaaꞌ yump-yumpampa. Ngamp meeꞌmiy nunang God.ana yaꞌana aꞌ ngamp keꞌam wik erkam ngeeyamp nunang. Than wiyang wik way thakan waaꞌin ngampar, an ngamp keꞌ kan-kanam yimanangan ngaantam-ngeeyamp. Ngamp thaaꞌ-thaaꞌ wayan yump-yumpamp ngamp puth kaangk anman way yump-yumpampa. Ngampan keꞌ pam wanchanta way yumpimpa. Aꞌ pam wanchangan ngangk kulangam kalin ngampanga aꞌ ngamp puthangkan ngangk kulangam kal-kalamp thanang. \v 4 Aꞌ anpalaniya nil God.angan kan thathan yot ngampan way thaaꞌ-thaaꞌan yump-yumpanampa, aꞌ nil kan meenath ngampar nil kan-kanam paththaman kaangk wunan ngamparaniya aꞌ putha ngangk minangaman iiy-iiyan ngampar. Aꞌ nilam kaaꞌ-piichanath ngampang. \v 5 Nil God.angan kaaꞌ-piichanath ngampangan puth ngamp keꞌ min ey? Yaꞌa. Nil kaaꞌ-piichanath ngampangan puth nil ep min aꞌ ngangk maman ngampang yotamana. God.angan Ngeen-Wiy Min nungantaman kuch ngampar yipmam ngangk pachathow ngampangana anpalman wayan yump-yumpampa, ngampana yipam pam wanch nyiingkanam iiyāmp, ngampana keꞌ puk nyiingkanam yimanangan aak-ngeeyampa. \v 6 Nil God.angan Ngeen-Wiy Min nungantaman kuch ngampar puth anpalan Jesus.angan kaaꞌ-piichanath ngampanganiya. Nil God.angan ngangk minangam kuch nunang ngangk ngamparamangan ngoonchowa, aꞌ maꞌ-aathow ngampangan min-minam paththama. \v 7 Puth anpalaniy-a, nil God.angan min-minam paththam piꞌ-piꞌan ngampanganiya aꞌ ngampaniya keꞌ puk nungantama. Nungkway ngamp way iiy-iiyamp kaꞌathaman-a, nil puth min iiyan ngampar, aꞌ kan kon-ngath nunang way ngamparam anpalana aꞌ nil thathan ngampang keꞌ min ngula. Aꞌ ngamp kan ngaantam-ngeeyanamp ngamp puth wunāmp nungantangan aak umpuyamana. \v 8 Aꞌ puth wik inangana kan-kanam paththama. \p Ngay kaangk ninta wik inangan anman waaꞌ-waaꞌān pam wanchantan than weeꞌ-weeꞌanangan ngangkangan piꞌ-piꞌantan nunang God.an, than yipam anmana ngaantam-ngeeyayn min yumpanak maꞌ-aathayn thanang pam wanch wiy anangan. \v 9 Than pam wanchang wik way-way thakan waaꞌantan aꞌ puth thaaꞌ-thay-thayanamantan thakan-a, nint al-alantangan thanttang keꞌ ngotan ngoonchāna. Thanan wuut mangkantam namp thath-thathantan, lat ongkangan wuntana anpalana than kul yumpantan namp anpalman. Than wik thayan anpalmana thamp kul yumpantan. Wik thanan thawantan-a, wik wayanang paththam thawantan, aak-yaꞌang anman thaw-thawantan. \v 10 Nil weeꞌang nath kulan yumpow-a, nint wakān nunang, maꞌ-thonam yaꞌa, maꞌ-kuchama, nil keꞌ yipam puth-puthaman kulak wenkow thant. Nil keꞌwey wik ngeeyow nintang-a, nint kan wantān nunang. \v 11 Nint kan meeꞌmiy nunang nil pam ilangan kan meeꞌmiy nil min wanttakan iiyow, puth nilaniy-a, kaangk way anman iiyow. An nilam miꞌ wayan yumpanaka. \s1 Ngamp Christians Yotaman Minam Iiyāmp Ngamparakam \p \v 12 Ngay pam Christian yiip kuchāng nungkar Artemus, yaꞌamiy-a, Tychicus yaakaꞌa, aꞌ nil ngulan pam wanch piꞌow thanang aak angan Crete Island.angan. Work nungkaraman iiyow. Nil thonam weeꞌ-nathan wampow-a, nint pal kaaw iiyān ngathara aak town angan Nicopolis.angana. Ngay puth onchan minangan-a, angman wunāng. \v 13 Nintiya minam piꞌān pulang pam kucham anangana, Zenas aꞌ Apollos.angan, nil Zenas.angan-a, wik thayanan piꞌ-piꞌan. Pulan wampowpul nungkaran-a, nint may theeꞌān pulant, aꞌ aak miꞌān pulant wunanakan. Aꞌ puth maꞌ-aathān pulang minam iiyowpul woyan wakanan. \v 14 Ngamp Christians yotamana minam iiyāmp ngamparakam aꞌ minam work iiyāmp, may ngamparakam piiyāmp, aꞌ wiy al-alantan theeꞌāmp. Ngamp keꞌan maꞌ-aathāmp pam wanch wiy anangan-a, ngamp way-wayam paththam iiyanamp. \p \v 15 Than pam wanch Christians il-ilangan wik kuchantan nungkar puth thananiya maꞌ-yotam ngaantam-ngeey-ngeeyantan nintang. Aꞌ nint nganang waaꞌān thant pam wanch nal-nalantan ngan maꞌ-yotam ngaantam-ngeey-ngeeyanan thanang, pam wanch nananganwey than piip God.an ngangkangaman piꞌ-piꞌantan nunang, aꞌ putha nanangan thamp ngantan kaangkan wuntan. Ngay kaangk nil God.angan ngul min-minam paththam piꞌow niiyang yotam nanangamana. \p Anman kan, \p Paul