\id ROM \h Romans \toc1 ROMANS Lat Inan Paul.angan Ump Pam Wanch Aak Rome.angan Wun-Wuntan Al-Alantan \toc2 Romans \mt1 ROMANS \mt2 Lat Inan Paul.angan Ump Pam Wanch Aak Rome.angan Wun-Wuntan Al-Alantan \c 1 \p \v 1 Niiyalang, ngurp ngatharam aak Rome.angan wun-wunaniya, ngay Paul.ang lat inan umpang niiyanta. Nil Jesus.ang ngayang miꞌ work nungantan iiyāng, ngay yipam wik min God.antaman waaꞌāng niiyant. \v 2 Aak keenkana nil God.angan prophetsantan waaꞌ-waaꞌ thant wik min Christ.antamana. Than prophetsangana lat ngench thayanang ngul umpin. \v 3 Nil God.angan nhengk nungantam Jesus Christ anman waaꞌ-waaꞌ thant, aꞌ ngul-ngulana nil aak iikanakan wamp ngul, nil puk many aak-ngeey. Pam wuut mangk nungantamana King David anana. \v 4 Ngul-ngulana nil Jesus Christ.an mul wun, aꞌ koyam mulaman eka — amanamana nil God.angan kan-kanaman meenath ngampar nil Jesus.an nhengk nungantama, aꞌ niliya pam piꞌan paththam keꞌ piip nungantam yimanangana. \p \v 5 Ngay puth ngangk kuupamang nungant God.ant, nil puth ngangk minangam iiy-iiyanara. Nil God.an Jesus Christ.ant thaw work inan theeꞌow ngathar. Ngay wik min Christ.antamana pam wanch yotamantana waaꞌ-waaꞌāng, than yipam kan-kanam ngaantam-ngeeyayn nil Jesus.an pam nhengk God.antama, aꞌ than yipam monkan-wak-wakayn nunang, pam wanch aak nath-nathan wun-wuntan, \v 6 aꞌ niiyan thamp aak Rome.angan wun-wunaniya, nil God.angan niiyang ump pam wanch Jesus Christ.antam iiy-iiyāna. \p \v 7 Ngay puth inan lat niiyant umpanga. Nil piip God.angan kaangk niiyang aꞌ nil puth ump niiyang pam wanch nungantam iiy-iiyāna. Ngay kaangk piip God.ang pul Lord Jesus Christ.angan ngangk minangam piꞌ-piꞌowpul niiyang. \s1 Ngay Nungant Piip God.ant Thankyou Thawang Niiyantam Yotamantamana \p \v 8 Ngay kaꞌathamana wik inan thawāng niiyanta: ngay aak wanttinakan iiy-iiyang-a, than pam wanchangan wik min anman waaꞌ-waaꞌantan niiyanganiy, than waaꞌ-waaꞌantan ngathar niiy Christ.an minaman monkan-wak-wakaniy nunang. Ngay puth nungant piip God.ant thankyou thawang niiyantam yotamantama, ngay puth nungantang Jesus Christ.antang anman nenchananga. \v 9 Nil God.an meeꞌmiya ngay meeꞌ-wuth-wuthanamang niiyantan maꞌ-yotamana, aꞌ puth ngayaniya ngangk minangam work iiy-iiyang piip God.antana, wik min thant pam wanchantan waaꞌ-waaꞌang Lord Jesus Christ.antaman. \v 10-11 Ngay nungantan meeꞌ-wuth-wuthanamanga nganyang kuchow niiyant puth ngay iingkamang niiyantana, ngay kaangk niiyang thathānga, ngay yipam niiyangan wik min God.antaman min-min maꞌ-aath-aathāng niiy yipam thayanam iiy-iiyān God.antan. \v 12 Aꞌ puth amanamana ngamp yipam ngangk thay-thayanathwump, an puth niiy wik God.antam ngangkangam piꞌ-piꞌaniy, aꞌ ngay yimanangana wik God.antaman ngangkangam inman piꞌ-piꞌanga. \p \v 13 Niiyalang, ngurp ngatharam-ang, ngay keꞌ anman wamping niiyantana, puth yaꞌa. Ngay kaangk maꞌ-aathāng niiyang Jesus.an monkan-wak-wakān nunanga keꞌ ngay pam wanch wiy anangan maꞌ-aath-aathangan thanang aak thon-thonangan wun-wuntana. \v 14 Ngay mak maꞌ-aathāng thanang, pam wanch aak nath-nathan wun-wuntana, pam wanch townsangan wun-wuntana, aꞌ pam wanch kangkangan wun-wuntan; pam wanch wik thon-thonan thaw-thawantana, aꞌ pam wanch kuchek waap min anangana, aꞌ putha pam wancha wiy anangan kuchek waap min yaꞌ anangan. \v 15 Ngayan puth kaangk wampāng niiyant aak Rome.angana, wik min God.antaman waaꞌ-waaꞌāng niiyant thampa. \s1 Nil Piip God.an Wuut Piꞌan Aꞌ Thayan Paththama! \p \v 16 Ngay kan-kanam kaangk wik God.antaman thaaꞌ-aath-aathāng thanang. Ngay puth ngul-nyaaꞌ keꞌ wuning wik God.antaman waaꞌ-waaꞌang thant pam wanch wiyantana, yaꞌa! Nil puth piip God.an wuut piꞌan aꞌ thayan paththam a! Nil puth ngul kaaꞌ-piichanathow thanang pam wanch anangan wik nungantaman ngangkangaman piꞌ-piꞌantan. Than puth Jews al-alangan wik inangan kaꞌatham kanam ngeeyin, in yimanang ngulana than Jews yaꞌ al-alangan ngul ngeey-ngeeyantana. \v 17 Puth lat ngench thayanangan waaꞌana, “Than weeꞌ-weeꞌanangana Christ.an ngangkangaman piꞌ-piꞌayn nunang-a, nil God.angan kan-kanam ngul kaaꞌ-piichanathow thanang, aꞌ than God.antang ngul wun-wunayn.” Nil God.ana kaangk keꞌ thathow way ngampan yumpanampa, nil kaangk keꞌ-keꞌama, niliy puth min-minam paththama. An puth ngampwey kaangka nil God.angan way ngamparaman kon-ngathowanan-a, ngamp puth kan-kanam ngaantam-ngeeyāmpan nil Christ.an pam piꞌana, nil ngampang ngul kaaꞌ-piichanathow. \s1 Than Pam Wanch Yotam Anangan Way-Wayam Paththam Iiy-Iiyantan \p \v 18 Than pam wanch wiy anangana way-wayam paththam iiy-iiyantan, than wik God.antaman kaangk keꞌa, than thaampantan, kaangk keꞌ ngeeyayn thakan. Nil piip God.angan ngul meenathow ngampar nil kaangk keꞌ-keꞌam thathow thanan wayan iiy-iiyayna, nilan keꞌ-paal man kul wampan nungant. \v 19-20 Puth nathpalman-a, pam wanchangan kan thathin yuk way min nil God.angan yump, puth inpalana, than kan thathantan nil God.an pam piꞌan paththama, aꞌ nilana kan-kanam God thonam anmana, wiy yaꞌa. Nungkway than keꞌan thathiythan nunang-a, nilan meeꞌ-engkanang iiy-iiyan thant nil want-wanttakan God.ana. Thanan puth keꞌ thawiythan, “Ngan puth ngoongk-ngoongkam nunang God.ana.” \v 21 Yaꞌa! Than puth God.an kan meeꞌmiy nunang, thanan puth keꞌam ngaantam-ngeey-ngeeyantan nunang nil wuut piꞌan paththama. Than thankyou keꞌam thaw-thawantan nungant yaꞌa, puth thanan way thakan ngaantam-ngeey-ngeeyantan, puth than God.an min-minam keꞌam yippak thiichin nunang. \v 22 Than keꞌ kuchek waap min waaꞌ-waaꞌwuntan thanttakamana, puth yaꞌa, than kuchek wayang anman iiy-iiyantan. \v 23 Nil God.an min-minam paththama, nil keꞌ uthamiy, yaꞌa, keꞌ pam wanchan uthamanamp yimanangan yaꞌa, nil God.an nil-nila, keꞌ uthamiy, puth than pam wanchangana God.ana wantin nunang, keꞌ-ngul nunang. Than yuk ngeen-wiy thak yumpantan keꞌ pam yimanangan — wiyiya, keꞌ minh panch aꞌ keꞌ thuuk yimanangan thampa. Thananiya yuk anangan ngul ngaantam-ngeeyantan thanang, God.ana keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyantan nunang, yaꞌa. \p \v 24 Anpalaniya, nil God.angan nungantakaman ngaantam-ngeey, “Yaa, mak way iiy-iiyayna.” Nil puth God.angana too want thanang ngula, anpalana than way-wayam paththam ngul iiy-iiyin, maarich thak ngul keeꞌ-keeꞌin. \v 25 Than yuk way min God.angan yump-a, anangan ngul thaaꞌ-kuump-kuumpin thanang aꞌ anman ngul monkan-wak-wakin thanang, yuk ngeen-wiy wayanang anangana, than puth gods kan-kanam yaꞌa. Nil God thonam anman, nilam ngampang yotam inangan yump, puth than pam wanchangan keꞌam ngul ngaantam-ngeeyin nunang, yaꞌa, man-mangkam theeꞌin nungant. Ngamp puth yotamang thaaꞌ-kuumpāmp nunang ngulakama! Yey, in kan-kanama! \p \v 26 Yaa, anpalaniy God.angan yaꞌ want thanang ngul, thanan puth way-wayam paththam iiy-iiyin, maarich thakan keeꞌ-keeꞌin wanch wiyant ngul. Than wanch wiy anangan keꞌ-ngul pamantanganiy wunin, yaꞌa, an thana than-wancham maarich keeꞌ-keeꞌathwin, \v 27 aꞌ putha than pam anangana yimanangwey than-pamaman maarich keeꞌ-keeꞌathwin, puth nanpalan yaꞌ wayathwin thanttakaman, than way-wayam paththam ngul iiy-iiyin meeꞌ God.antangan. \p \v 28 Than piip God.an kaangk keꞌ paththam ngaantam-ngeeyayn nunang nil kan-kanaman wuut piꞌan paththama, puth namanamana God.angan yaꞌ want thanang ngul, amanamana kuchek waap thanttamana kanam wayama, thanana way anman iiy-iiyin. \v 29 Than puth maarich thak keeꞌ-keeꞌin aꞌ putha yangk moꞌ-moꞌin may minhak thakana, than kaangk pam wanch wiy anangan wayathayn thanang. Aꞌ than maꞌ-yotam pam wanch wiy anangan ngangk-wayangam kalin thanang, putha wiy anangan mulathin thanang aꞌ kul thakan pekwin, aꞌ putha than meeꞌ-thenchwin thanttakaman thaka, than pam wanch wiy anangan wik way thakan aak-yaꞌang waaꞌ-waaꞌin thanang. \v 30 Than puth God.an nunang kaangk keꞌ-keꞌam paththama, aꞌ puth wiy anangan ngangk-wayangam kal-kalin thanang, aꞌ ulp-ulpanang thak iiy-iiyin, thanan puth way anangan puth-putham ngul ngaantam-ngeeyin way yumpanakan, aꞌ than kuchek-thayan ngul iiy-iiyin kaath piip thanttamakana. \v 31 Than-thanam ngul puy-puyam way-wayamin ngula, aꞌ than keꞌam wik thanttaman piꞌ-piꞌin wik thanaman thawin pam wanch wiyantan, an yaꞌa, aꞌ thanan puth kul yaam piꞌ-piꞌin thant wiyantana, than keꞌam ngangk mamin thanang, yaꞌa. \v 32 Nil God.an wik thayan thaw than pam wanchang way inangan yump-yumpaynwey-a, nil an ep aak umpuyangam aak wayak kuchow thanang. Than wik nungantam inangan meeꞌmiy, puth yaꞌangam, than way-wayam paththam iiy-iiyin aꞌ puth thawin thanttakaman thamp than pam wanchangan wayan yump-yumpantan-a, an keꞌ min iiy-iiyantana, an yaꞌa, an than pam wanch way-wayam paththam iiy-iiyantan. \c 2 \s1 Nil God.angan Ngulana Aak Way Aakanakan Kuchow Thanang Than Pam Wanch Anangan Wayan Yump-Yumpantan \p \v 1 Puth niiy wik inan ngeeyān a! Niiy puungk wiyanganiya, niiy pam wanch wiy anangan waaꞌ-waaꞌaniy thanang, ngul an kan-kanam ey? Niiy weeꞌ-weeꞌanangana waaꞌ-waaꞌaniy thanang pam wanch wiy anangan-a, puth niiy thampang wayan iiy-iiyaniy-a, an keꞌ niiy niiyantakam waaꞌ-waaꞌwuniya. Niiyan puth keꞌ thawin keꞌ niiy ngoongk-ngoongkam niiy wayan yump-yumpaniya. \v 2 Puth ngamp meeꞌmiy an kan-kanama nil God.angan ngulan aak way aakanakan kuchow thanang than pam wanch anangan way anangan yump-yumpantanana. \v 3 Puth niiy wiyangan pam wanch wiy anangan waaꞌ-waaꞌaniy thanang puth niiy thampang pam wanch wayanang iiy-iiyaniy. Niiy ngaantam-ngeeyaniy keꞌ nil God.angan niiyang thampang keꞌ kuchiy ey? aak way aakanakan ey? An yaꞌa! Nil niiyang thamp aak wayakaniy kuchow a! \v 4 Nil God.an ngangk min iiyan ngampar, nil man kul erkam keꞌam wampan nungant, yaꞌa, puth niiy wiyangana, keꞌam ngaantam-ngeey-ngeeyaniy nunang, yaꞌ anman, kon uth anman iiy-iiyaniy a! Niiy keꞌam ngaantam-ngeeyaniy ey? nil God.an ngangk minangam iiy-iiyan niiyant ey? niiy yipam way niiyan yump-yumpaniya anan wantāna! \v 5 Puth yaꞌ anmana, niiy kuchek-thayan iiy-iiyaniya, niiy kaangk keꞌ wik God.an ngeeyān nunang, niiy puy-puyam way-wayamaniya, niiyiy-a, God.an man kul yumpaniy nunang. Nil eenchiy ngula. Aakan kanan wampow-a, pam wanch yotam anangan ngamp umang ngulan thanāmp nungantangan-a, nilana kuchow niiyang aak wayakan. Kaangk nilwey kuchow niiyangan-a, nil ep kuchow niiyang, an nung-nunganta, niiyiya puth way iiy-iiyaniy. \v 6 Nil puth God.an ngangk minangam iiyow thant pam wanch al-alantan minan iiy-iiyantan, aꞌ putha pam wanch way anangan aak wayakan kuchow thanang. \v 7 Than wiy anangan minam iiy-iiyantan, thanan kaangk piip God.an ngangk min wunow thanttamana, aꞌ than kaangk God.antang aak umpuyangaman wun-wunayn nungantang. Nil God.an puth thawa, “Than pam wanch inangan ngatharang aak umpuyangaman ngul wun-wunayna.” \v 8 Than puth wiy ananganiya thanttakam anman maꞌ-yotam ngaantam-ngeey-ngeeyantana, than wik kan-kanam anangan keꞌam ngaantam-ngeeyantan, yaꞌa, than way anman maꞌ-yotam yump-yumpantan. Nil God.an puth man kul ngul wamp nunganta. \v 9 Than pam wanch wayan iiy-iiyantan-a, aak way ngul wampow thant, Jews al-alantana aꞌ puth-a, Jews yaꞌ al-alantana, aniy-a, thana ngangk way-wayam paththam wun-wunow thant. \v 10 Than pam wanch minaman iiy-iiyantan-a, nil God.angan minam ngul ngaantam-ngeeyow thanang aꞌ ngangk min yumpow thanang — than Jews anangana aꞌ puth Jews yaꞌ anangan. \v 11 Nil God.angan pam wanch yotam ngangk thath-thathan thanang, than nath min iiy-iiyantana, nath yaꞌa, nath way iiy-iiyantan — nilan puth aak-yaꞌang keꞌam wayaman thant, yaꞌa. \p \v 12 Than weeꞌ-weeꞌanangan way iiy-iiyantan-a, than Jews nathwey-a, nath Jews yaꞌ anangana, nil God.angan ngul aak way aakanakan kuchow thanang. Nil kuchow thanang Jews anangana puth than wik ngench thayan God.antaman yaꞌ pip-pipin nil Moses.angan thaaꞌ-aath-aath thanang, aꞌ putha pam wanch Jews yaꞌ anangan thamp kuchow thanang aak way aakanakaniya than thamp puth wayan yump-yumpantan. \v 13 Than pam wanch wiyangan wik ngench thayan Moses.antaman meeꞌmiya. Puth nanpalan God.ang thanang min keꞌam waaꞌan thananga, yaꞌa. Than pam wanch al-alangan thonakama wik thayan Moses.antaman konangam piꞌ-piꞌantan-a, anangaman ep miniy iiy-iiyantan meeꞌ God.antangana. \p \v 14 Than pam wanch wiyangan Jews yaꞌana wik ngench thayan God.antaman keꞌam ngeey-ngeeyin, nil Jews al-alantan kaꞌathaman thonakam theeꞌa. Puth than nathweya kaangka min iiyaynwey-a, an keꞌ thanwey kanama wik thayan God.antaman ngeeyina. \v 15 Nungkway thant wik keꞌam waaꞌin-a, than minaman iiy-iiyantanan-a, an meenathan ngampar an keꞌ nil God.angan wik thayan nungantaman ngangkanga puth kuchekang wunp thanttangana, thanan puth kan ngaantam-ngeeyantan ngangk thanttamanganiy min yumpanakana puth way yumpanakana. \v 16 An puth aak ngul wampow nil God.an thawow Christ.antan nil umang nungantang thanathow thanang pam wanchana. Nilan puth meeꞌmiy way thanan yump-yumpin aꞌ puth way thakan ngaantam-ngeeyin kuchek thanttamangan. Anpalaniya, nil ngul thawow thant, than weeꞌ-weeꞌanangana aak minakan iiyayn, aꞌ putha, than weeꞌ-weeꞌanangan pam wancha aak wayakan iiyayn. Wik inanganiy God.antam ngay waaꞌ-waaꞌang niiyant. \s1 Inaniya Ngay Niiyant Jews.ant Ngul Thawāng \p \v 17 Inaniya ngay niiyant Jews.ant ngul thawāng: niiyan ulp-ulpanangan thaw-thawaniy, “In ngan thaaꞌnganth thona! Ngana Jews inanganiya!” Aꞌ niiy ngaantam-ngeeyaniy niiyantakam nil God.an ngangk minangam iiy-iiyan niiyant nil puth wik thayan nungantam niiyant theeꞌ kaꞌathamana. Keꞌ-paal niiyan ngaantam-ngeeyaniy niiyantakam keꞌ niiyam thonakam pam wanch God.antamaniya, puth yaꞌa. \p \v 18 Niiy kan meeꞌmiy woyan piip God.antaman want-wanttakan wunana niiy puth kaꞌathaman wik thayan God.antaman kanam ngeeyana. Niiy kan meeꞌmiya niiy woyan want-wanttinan miꞌāna niiyamana woyan minakana. \v 19 Niiyan ngaantam-ngeeyaniy keꞌ niiy pam wanch wiy anangan thaaꞌ-aathaniy thanang woyan God.antaman wak-wakayn, puth yaꞌa, niiy puth ulp-ulpanangan wik anangan yaan thaw-thawaniya. Aꞌ niiy ngaantam-ngeeyaniy thonakama keꞌ niiy thum nganth yimanangan iiy-iiyaniy thanta, puth yaꞌa. \v 20 Nil God.angan wik thayanana theeꞌ niiyant, niiy kan meeꞌmiy wik ananganiya an kan-kanama, min paththam niiyanta. Puth anpalana niiyan ngaantam-ngeeyaniya niiyamana keꞌ niiyana thaaꞌ-aath-aathān thanang pam wanch wiy anangan than piip God.an keꞌaman yippak thiichin nunanga. \v 21 Niiyiya pam wanch wiy anangan thaaꞌ-aath-aathaniy thanang aa? Puth niiy thampana min yaꞌa! Niiy niiyantakam thaaꞌ-aath-aathān thampa. Niiy thawaniy wiy al-alantan, “Niiy keꞌ maꞌ-kuchan iiyāna,” puth niiy thampana maꞌ-kuchan iiy-iiyaniy ey! \v 22 Niiy thawaniy thanta, “Niiy keꞌ maarich keeꞌāna,” puth niiy thampana maarich keeꞌaniya! Niiy puth thawaniy thant, “Ngan yuk ngeen-wiy anangana kaangk keꞌa,” puth niiyiya yuk ngeen-wiy anangan maꞌ-kuchanang maayaniy thanang aawuch ngench thayan wiyantam anpalana! \v 23 Niiyan ulp-ulpanang thaw-thawaniyweya, puth nil God.angan wik thayanan maꞌ niiyantangan wanta. Niiy wiy il-ilangana wik God.antaman pip-pipaniy, amanamaniya, pam wanch wiyangan piip God.an waaꞌ-waaꞌantan nunang. \v 24 Wik inan kan-kanama, puth than aak keenkan wik inangan umpin lat ngench thayanangana: \q1 “Niiy Jews il-ilanganiya way paththam yump-yumpaniy, \q1 amanamaniya pam wanch wiy anangan thaw-thawantan, \q1 ‘Pam wanch God.antamana way yump-yumpantan ey? \q1 Yaa, nil God.angan yimanang yaakaꞌ way yump-yumpana!’” \p \v 25 Aak niiyant Jews.antan yimanangan wunana: niiy pam anangan kompan thamp iiy-iiyaniya, — ngeenam putha, an puth niiy pam wanch piip God.antam ngula. An niiyant min ey? niiy Jews punchanan iiy-iiyaniy ey? Niiy nathwey wik thayan God.antaman minam ngeey-ngeeyinwey-a, an niiyant min Jews.an iiy-iiyāna, puth niiywey wik God.antaman pip-pipinwey-a, an puth niiy Jews aak-yaꞌanga waaꞌ-waaꞌaniywey niiyantakamana. \v 26 Than nath pam wiy al-alangan Jews yaꞌ ananganiya wik God.antaman ngeey-ngeeyiythanwey-a, nil puth God.angan ngul ngaantam-ngeeyow thananga thanana pam nungantam ngula. \v 27 Than wiyangana keꞌam ngeen-wiy thanttaman umpinweya, puth than pam Jews yaꞌ il-ilangan wik thayan God.antaman minam piꞌ-piꞌantan. Than ngul thathayn niiyang Jews inangan pam wanch way iiy-iiyaniya, niiy puth wik thayan God.antaman kanam ngeeyana, an puth yaꞌa, niiy keꞌama minaman piꞌ-piꞌaniya! \p \v 28-29 Niiy nath ngaantam-ngeey-ngeeyaniy niiyantakam, “Ngamp puth Jew punchan aak-ngeey-ngeeyampa, aꞌ thanana ngeen-wiy ngamparamana ump-umpinwey, puth nanpalan ngamp pam nungantam piip God.antam ngul iiy-iiyanampa.” An yimanangan yaꞌa! Than weeꞌ-weeꞌanangana God.an kan-kanaman monkan-wak-wakantan nunangan-a, aꞌ puth kan-kanaman wik nunangan ngeey-ngeeyantan-a, than pam wanch nungantam ngul iiy-iiyayna. Nil Ngeen-Wiy Min piip God.antaman ngangk thanttamangan wun-wunana, aꞌ thay-thayanathan thanang. Pam wanch anangaman-a, nil God.angan min waaꞌow thanang. Than pam wanch wiyangan min nath waaꞌiythan thananganiya, yaꞌ natha, an kana, nil God.angan ngul thaaꞌ-kuumpow thananga. \c 3 \p \v 1 Puth niiy niiyantakaman ngul nath thawina, “An-ngul ngamp ngeenak Jews.an iiyanamp e? An-ngul min ngampar ey? ngeen-wiy peꞌanan umpayn ngamparaniy ey?” \v 2 Eeꞌa, an min ngampar Jews.an iiy-iiyanampweya. Nil God.angan wik kaꞌathaman ngampar Jews il-ilantan want. \v 3 Wik God.antaman kan-kanama, nil wik nungantam keꞌam pip, ngampangan kaaꞌngak. Nungkway than pam wanch wiy al-alangan wik keꞌan ngeeyiythan nunang-a, nilan puth wik nungantaman keꞌam kon-ngath nunang, God.an. \v 4 Puth piip God.an keꞌam wik uuy-uuyamana, pam wanch ngampiya epa wik uuy-uuyamanampa, nil God.an-a, yaꞌa, an puth lat ngench thayanang kan waaꞌan ngampar nil David aak keenkan thaw nungant God.antan: \q1 “Wik nungkaramana an kan-kanama. \q1 Pam wanch wiyangan nathwey waaꞌiythan nintang-a, aꞌ man-ngeeyiythan nintang wik nungkaram amanaman-a, \q1 an nint meenathān wik nungkaram anangana nintan thaw-thawangan-a, an kan-kanam paththama.” \p \v 5 Niiy nath wik way anman ngaantam-ngeeyaniy niiyantakaman, “In min ngampar ngamp wayan yump-yumpanampana, yipam than pam wanch wiyangan thathayn nil God.an thonakam minana, pam wanch ngampaniya, an yaꞌa.” An yaꞌa, niiy way anman keꞌ iiy-iiyin a! Nath niiy yimanang thamp wik wayan ngaantam-ngeeyaniy niiyantakaman, “Nil God.angan aak wayakan keꞌ kuchiy ngampanga, yaꞌa! Puth ngamp nathwey way keꞌan yump-yumpimpan-a, an puth thanan want-wanttak ngaantam-ngeeyiythan nil God.an thonakaman minan e?” \v 6 An yaꞌaniya, kaangk nil nath kuchiy ngampang aak wayakan-a, an nila kuchow ngampang. Nil puth God.an nil-nil, nil keꞌ ngamp yimanangan yaꞌa. An puth kan-kanam pam wanch ananganiya umangam ngul thanayn nungant, nilana thawow thant, aak minak nathwey kalow thanang, nath yaꞌwey, aak wayakan natha kuchow thanang than wayan yump-yumpantana. \p \v 7 Niiy nath way-way ngaantam-ngeeyaniy niiyaman ey? an keꞌ min niiyant ey? wikan uuy-uuyamān ey? An yaꞌa! Niiy nath wik inan tham ngaantam-ngeeyaniy niiyamana, “Nil puth God.angan ngeenak waaꞌiy ngampang way yot anangan yump-yumpanamp e? Puth ngampwey keꞌan wik uuy-uuyamimpwey-a, an than wiyangan puth want-wanttak ngaantam-ngeeyiythan thanttakaman nil piip God.ana mina, nilaman thonakam wik kan-kanaman waaꞌ-waaꞌan ngampara?” An yaꞌaniya, wik yimanangan keꞌ ngaantam-ngeeyāmp a! \v 8 Aꞌ niiy nath ngaantam-ngeeyaniy niiyantakamana an keꞌ min niiyant wayan yump-yumpāna yipam pam wanch wiyangan ngaantam-ngeeyayn nil God.an mina. An yaꞌa! Ngamp way keꞌ yump-yumpāmp a! Than pam wanch wiyangan thanttakaman waaꞌ-waaꞌantan ngayang, than thaw-thawantan keꞌ ngay pam wanch wik way inangan thaaꞌ-aath-aathang thanang. An yaꞌa, than wik kan-kanaman keꞌam waaꞌ-waaꞌantan, an puth kan-kanamaniya nil God.angan ngul waaꞌow thanang pam wanch wayanangana. \s1 Pam Wanch Maꞌmangkaman Way-Wayam Maꞌ-Yotaman Iiy-Iiyantan \p \v 9 Yaa, ngay kan thawāng niiyant pam wanch ngamp Jews il-ilantana. Niiy ngaantam-ngeeyaniy keꞌ nil God.angan pam wanch Jews anangan min thath-thathan thanangan ey? pam wanch wiy anangan min yaꞌ ey? An yaꞌ paththam a! Ngay puth kaꞌathaman kan thawangan than pam wanch maꞌmangkaman wayan maꞌ-yotaman iiy-iiyantan, thanan puth kaangk way anman iiy-iiyayn, than Jews aꞌ puth Jews yaꞌ anangan thamp. \v 10 Wik inan kan-kanama, puth lat ngench thayanangan waaꞌ-waaꞌan: \q1 “Pam wanch yotaman way paththam iiy-iiyantan, \q1 than meeꞌ God.antangan pam wanch min keꞌam iiy-iiyantan, yaꞌ paththam. \q1 \v 11 Than pam wanch yotamangana God.an minam keꞌam thiichantan nunang, yaꞌa, \q1 aꞌ than puth kaangk keꞌ wik God.antaman ngeey-ngeeyayn. \q1 \v 12 Than pam wanch yotamangan man-mangkam theeꞌin nungant God.antan, \q1 than yotamangana wayathwin thanttakamana, \q1 than puth maꞌmangkaman min keꞌam iiy-iiyin nungant, yaꞌa. \q1 \v 13 Than wik way paththam aak-yaꞌangan waaꞌ-waaꞌantan thanttakamana \q1 aꞌ puth pam wanch wiy anangan man-monkan thenchantan thanangana. \q1 Than wik wayan thaw-thawantan thanttakaman-a, \q1 an keꞌ thaaꞌ theek way-wayaman thuukangan piꞌ-piꞌana, pam mulathanakana. \q1 \v 14 Thananiya pam wanch wiy anangan nench-nenchantan thanang, aꞌ ak-akantan thanang, \q1 \v 15 aꞌ man kulan wampan thant-a, an paththam piik-piikwuntan thanttakaman mulakama, \q1 \v 16 aꞌ putha wiy anangana way-wayathantan thananga, \q1 aꞌ ngangk way-wayam yump-yumpantan thanang. \q1 \v 17 Than kulakan maꞌ-yotam wenk-wenkantan thanttakamana, \q1 than puth keꞌam ngaantam-ngeeyantan want-wanttakan ngangk minangaman wun-wunaynana. \q1 \v 18 Than puth God.ana keꞌam ngaantam-ngeey-ngeeyantan nunanga nil wuut piꞌan ngampar paththama.” \p \v 19 Ngay wik inangana lat ngench thayan kaꞌatham anpalan waaꞌ-waaꞌang niiyant yotamantana, Jews il-ilantan thampa. Niiy Jews.an puth keꞌ thawina, “Wik nanangan ngampar ngul ey? An yaꞌa.” Pam wanch yotaman ngamp ngul than-thanāmp um God.antang, aꞌ thawāmp nungant ngan puth way iiy-iiyana. \v 20 Ngampaniya puth keꞌ thawimp keꞌ ngampan wik thayan God.antaman minam piꞌ-piꞌanampa, puth amanamaniya nil God.angan keꞌ minan waaꞌiy ngampanga, yaꞌa! Ngamp keꞌ thawimp yimananganiya, puth ngamp keꞌam wik ngench thayan nungantaman ngeey-ngeeyanampa, yaꞌ anmana, ngamp way yippak iiy-iiyanamp. Nil puth piip God.angan kan waaꞌ ngampar wik thayan yotam nungantam anangana, ngamp yipam ngaantam-ngeeyāmp ngamparakamana ngamp wayan yump-yumpanampweya. \s1 Nil God.angan Nhengk Nungantaman Kuch Nunang Kaaꞌ-Piichanathow Ngampang \p \v 21 Eeꞌa, pam wanch yotamangana wik ngench thayan God.antaman pip-pipina. Puth in yimanang ngulana, nil piip God.angan kan-ngul meenath ngampar, wik anangan than Moses aꞌ prophetsangan keenkanaman waaꞌin ngampar, wik engkanang ngul wun-wunan ngampar. Nil puth nhengk nungantaman Jesus Christ.an kuch nunang kaaꞌ-piichanathow ngampang. \v 22 Ngamp puth weeꞌ-weeꞌanangan kan-kanaman ngangkangaman piꞌ-piꞌāmp nunang Jesus Christ.an-a, nil God.angan way ngamparaman keꞌ-ngul ngaantam-ngeey-ngeeyow. Wik inangan God.antaman pam wanch yotamant Jews al-alantana aꞌ puth-a, pam wanch wiyant thamp than Jews yaꞌana, \v 23 puth pam wanch yotaman way iiy-iiyantan, puth nanpalan nil God.angan pam wanch min keꞌam waaꞌ-waaꞌan ngampanga. \v 24-26 Puth nil God.ana min iiy-iiyan ngampar, ngamp wukal keꞌam theeꞌamp nungant nil yipam nhengk-kunchan kuchow ngamparana, an yaꞌa, nil ngangk minangam kuch nunang, an yimanaman kuch nunang ngamparaniya. Nil Christ.angan nungamang theetath way ngamparamakaniy uthamow, chaapar nungantam theetath ngamparana, nil God.angan yipam keꞌ-ngul ngaantam-ngeey-ngeeyow way pam wanch al-alantaman than Christ.an ngangkangaman piꞌ-piꞌantan nunanga. Than pam wanch wiyangan nath ngaantam-ngeeyantan nil God.angan erkaman wayathow thananga pam wanch anangan aak keenkanaman wun-wunina, puth yaꞌa, nil ngampar meenath nilam thonakaman minana, puth nil erkam keꞌam wayath thanang, yaꞌa, nil ngangk mam thanang, amanaman-a, an meeꞌ engkanang ngul wun-wunan ngamparana, nil God.an min paththama. Than puth weeꞌ-weeꞌanangana God.an ngangkangan piꞌ-piꞌayn nunang-a, nilan puth way thanttamana kon-ngathow nunang ngul. \p \v 27-28 Amanamaniy-a, ngamp ulp-ulpanangana keꞌ iiy-iiyāmpa, aꞌ keꞌ waaꞌwump ngamparakam minaniya, yaꞌa! Ngamp ngul min-minam iiy-iiyimp ey? wik thayan God.antam yotaman minam piꞌ-piꞌimp ey? Yaꞌ ey! Ngamp wik nungantam keꞌ min-minaniy piꞌ-piꞌimpa, yaꞌ anman. Puth than weeꞌ-weeꞌanangan Christ.antan ngangkan theeꞌayn-a, aꞌ ngangkangaman piꞌ-piꞌayn nunangan-a, nil God.ana kon ngul ngathowana way thanttam al-alantamana. \v 29 Niiy inan ngeeyāna, nil pam moom piꞌan thonam thonakama, an nilam God anmana. Nil God thonam pam wanch yotamantana, Jews al-alantakam thonakam yaꞌa, puth thant wiy al-alantan thamp Jews yaꞌ al-alantan thampa. \v 30 Nil God.an pam wanch yotamantan thawa Jews.antan-a, puth-a, Jews yaꞌ al-alantana, “Than weeꞌ-weeꞌanangan ngayang ngangkangan piꞌ-piꞌantan-a, ngayan way thanttaman ngul kon-ngathow ngayang.” \v 31 Puth ngampwey Jesus.an ngangkang piꞌ-piꞌimp-a, ngampan puth wik thayan God.antamana keꞌ wantimpa, yaꞌa. Ngamp wikan konangam piꞌ-piꞌāmp aꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyāmp thampa. Wik inangan God.antaman-a, an min-minam paththam ngamparana. \c 4 \s1 Ngay Wik Inan Abraham.antaman Ngul Waaꞌāng Niiyanta \p \v 1 Ngay wik inan ngul waaꞌāng Abraham.antam niiyanta, nil wuut mangk ngamparam Jews il-ilantamana. \v 2 Nil God.angan pam min waaꞌ nunanga. Ngeenam ngula? Ngul nilan wik thayan maꞌmangkaman minam piꞌ-piꞌ ey? Yaꞌa! Nil puth Abraham.angan God.antan keꞌ waaꞌiy nungantakamaniya keꞌ nil minana! An yaꞌa! Nil puth kan meeꞌmiy nil God.angan way nungantaman kan kon-ngath nunanga puth nilan God.an ngangkang piꞌ-piꞌ nunanga, amanaman thonakama. \v 3 Puth lat ngench thayanangan waaꞌan, “Nil Abraham.angan wik God.antaman ngeey-ngeeya, aꞌ God.an ngangkangam ngul piꞌ-piꞌana. Anpalan-a, nil God.angana way nungantamana kanam kon-ngathana.” \p \v 4-5 Nil pam moomangan wukal theeꞌ-theeꞌan pam al-alantan thant work minaman iiy-iiyantan nungantana, nil wukal thant aak-yaꞌangan keꞌam theeꞌ-theeꞌan, yaꞌa. Puth piip God.antan aaka nil-nil wun-wunana. Pam wanch wiyangan natha ngaantam-ngeeyiythana than wik thayan nathwey minaman piꞌ-piꞌiythanan-a, yaa, nil God.angan puthangkana way thanttam anpalana ngul kon-ngathowana. Puth aak God.antan yimanangan keꞌam wunana, yaꞌa. Nilan wik inangana ep thawa, “Niiy pam wanch way iiy-iiyaniya, puth niiy nathwey ngangkangaman piꞌ-piꞌin ngayangan-a, yaa, puth ngayiy-a, way niiyantam anangan-a, keꞌ-ngul ngaantam-ngeey-ngeeyānga.” \v 6-8 Nil King David.angana lat ngench thayanang wik inan ump: \q1 “Pam wanch wiy ananganiya ngangk minangam iiy-iiyantan. \q1 Than puth kan meeꞌmiy than pam wanch min yaꞌa, \q1 puth nil God.angan way thanttaman kanam kon-ngath nunang. \q1 Nilan puth thaw thant, ‘Niiy way-wayam paththam iiy-iiyana, puth kana, \q1 ngay way niiyantaman keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyānga.’ \q1 Anpalana, than pam wanch anangana ngangk minangam ngul iiy-iiyin.” \m \v 9 Nil David.angan thanang Jews anangan thonakam keꞌam waaꞌ-waaꞌan, yaꞌa, nil pam wanch wiy anangan thamp waaꞌ-waaꞌana. Ngamp kan meeꞌmiy, lat ngench thayanangan waaꞌ-waaꞌan ngampar, “Nil Abraham.angan ngaantam-ngeey paththam nil God.an kan-kanaman thaw-thawana. Anpalana, nil God.angan way nungantaman keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyow.” \v 10 Nil God.an wik inangan thaw nungant-a, nil Abraham.an kompan thamp keꞌaman yippak iiy-iiya, keꞌam yippak ngeen-wiyan umpin nunanga. Nil puth Jew yippakan keꞌaman iiy-iiy puth aak an-aniyangan than pam wanch Jews keꞌanangan yippak iiy-iiyinana. \v 11 Ngul-ngulana, nil God.an thaw nungant Abraham.antan, aꞌ putha pam kampan nungantam al-alantan thanan kompan thamp iiy-iiyayna, ngeen-wiy thanttaman ump-umpwayna. Ngul anpalaniy-a, nil God.angan way Abraham.antam keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyiy ey? Yaꞌa! Nil kaꞌathangaman ep pam min waaꞌ nunanga, aꞌ way nungantam anpalana kanam kon-ngathana, nil puth Abraham.angan wik God.antaman kan-kanaman ngangkangam piꞌ-piꞌ, anpalana. Nil puth God.an thaw thant kompan thamp iiy-iiyayna than yipam wiyangan ngaantam-ngeeyayn nil way thanttaman keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyow. Aak anpalman-a, thanan puth Jews ngul waaꞌ-waaꞌin thanang. \v 12 Nanpalana nil Abraham.an keꞌ wuut mangk pam wanch al-alantaman weena than God.an ngangkangaman piꞌ-piꞌin nunang — thanttam Jews al-alantaman-a, aꞌ putha thanttam wiyantam thampang than kompan keꞌanangan iiy-iiyantana. Than inangana, nil God.angan way thanttaman keꞌ-ngul ngaantam-ngeey-ngeeyana. \s1 Nil Abraham.angana Ngangkangam Piꞌ-Piꞌ Nil God.an Kan-Kanaman Thaw Nungant \p \v 13 Aak keenkanamana nil God.angana kaaꞌngak nunang Abraham.ana, nilan thaw nunganta, “Ngay ngula aak piꞌan theeꞌāng niiyanta, puk niiyantamak aꞌ putha puk thanttamak thamp theeꞌānga. Aꞌ thanan pam piꞌan ngul iiy-iiyayn.” Nil piip God.an wik yimanang ngeenak ngul thaw e? Ngul nil Abraham.angan wik thayan God.antaman minam anman piꞌ-piꞌ ey? Yaꞌa! Nil puth Abraham.angana wik God.antamana ngangkangam kan-kanaman piꞌ-piꞌa nil piip God.angan anpalan kaaꞌngak nunangana. Amanamana, nil God.angana way nungantamana keꞌ-ngul ngaantam-ngeey-ngeeya. \v 14 Ngamp nathwey wik thayan maꞌmangkaman piꞌ-piꞌimpan-a, an ngamp min iiy-iiyimp meeꞌ God.antangana — ngamp ngeenak ngul ngangkan theeꞌamp nungant Jesus Christ.antane? Aꞌ nil puth ngeenak God.angan kaaꞌngak Abraham.ana? Puth yaꞌa, ngamp yaꞌangam wik thayan maꞌmangkam anangan piꞌ-piꞌimpana. Nil puth piip God.angan aak-yaꞌangana keꞌam kaaꞌngak nunangana aꞌ puth nanpalan nil God.an thawa, “Niiy kan-kanam ngaantam-ngeey-ngeeyān ngayang ngay way niiyantamana keꞌ-ngul ngaantam-ngeey-ngeeyānga.” \v 15 An ngamp wik thayan keꞌananganwey wunimp-a, an ngamp wik thayanan keꞌ pipimp aa? Puth ngamp wik thayanan ep meeꞌmiy ngula, an ngamp keꞌ wik thayanan piꞌimp-a, puth yaꞌangam, an puth ngamp maꞌ-yotam wik thayanan pip-pipanampa. Puth nanpalana nil piip God.antan man kul ngul wampant aꞌ nil ngul wayathow ngampang. \p \v 16 Puth ngamp ngangk ngamparaman ep theeꞌāmp nungant God.antana. Anpalan nil God.an ngul ngangk minangaman iiy-iiyow ngampar keꞌ nil nungant Abraham.antan ngangk minangaman iiy-iiya. Nil God.angana wik min kaaꞌngak nunang Abraham.ana aꞌ putha wikan kan-kanam ngampar thampang want pam wanch yotamantana ngangkangam piꞌ-piꞌanamp nunanga, puth ngampweya mangk nungantang Abraham.antangan wampamp nungant God.antan. Nil Abraham.an pam wuut mangk thanttam Jews al-alantaman aꞌ puth pam wanch wiyantam thamp, pam wanch aak umyompanam wik God.antaman ngangkangaman piꞌ-piꞌantana keꞌ nilan wik God.antaman ngangkangaman piꞌ-piꞌ, Abraham.angan. \v 17 Wik inan kan-kanama, puth lat ngench thayanangan waaꞌan thampa nil God.an thawant Abraham.antan, “Ngay nintang wuut mangk pam wanch yot al-alantaman waaꞌang nintang, pam wanch thaaꞌnganth thon-thonan thaw-thawantana putha aak nath-nathan wun-wuntan.” Wik inangan nilam God.an thaw-thawan Abraham.antan, kan-kanaman thawana, nil Abraham.angana kan-ngul ngaantam-ngeey nil God.an kan-kanam thaw-thawana. Nil God.angan puth yuk way min maꞌ nungantang piꞌ-piꞌan. Nilaman pam mulaman koyaman ekathan. Nilam meeꞌmiy ngeen ngulan wampow. Nungkwaya than pam wanch keꞌaman yippak aak-ngeeyin-a, nil ep God.aniy puth meeꞌmiy thanang nathpalman. Thantaniy-a, an nilam God.angan ngangk theeꞌan, aak-ngeeyanakana. \v 18 God.an Abraham.ant thaw, “Pam wanch puk nungkaram anangana aꞌ putha puk thanttaman, thananiy thaaꞌ-wantanam keꞌ thunp inang kenyan ngul weenayna.” Nungkway nil Abraham.an wuut kath ngulan weem-a, nil kan-kanam ngaantam-ngeey nil puk many ngulan wampow nungantweya. Nungkway nil puk keꞌanangan yippak-a, nilana ngangkangam piꞌ-piꞌ nil God.ana kan-kanamaniy thaw nungant, nil wuut mangk ngulan iiyow thanttaman pam wanch yotantaman aak nath-nathan wun-wuntan. \v 19 Nunanganiya kaap one hundredang wantana, nil pam wuut kath ngul weem; aꞌ puth wanch thum nungantaman Sarah.ana, wanchinth kath thamp iiy-iiya. Nilan kan ngaantam-ngeey wanchinth way-wayam ngul, puk keꞌam kal, puth nilan kan ngangkangam piꞌ-piꞌ nil God.an kan-kanaman thaw nungant. \v 20-21 Nil Abraham.angana God.an keꞌam man-ngeeya, yaꞌa, nil anman ngangkangam piꞌ-piꞌ nil God.an wik thaw nungantana, puth nil God.an thaaꞌ-kuumpan, nilan puth kan ngaantam-ngeey nunang God.an piꞌan paththama, nil puk manyan ngul theeꞌow pulant. \v 22 Puth nanpalan nil God.angan way nungantaman keꞌ-ngul ngaantam-ngeeya, yaꞌa. \p \v 23-25 Thanan wik inangan lat ngench thayanangana ngampar ngul wantin. An nungantakam Abraham.antan thonakam yaꞌa, an wik inangan ngampar thampa, ngampar al-alantan wik God.antaman ngangkangaman piꞌ-piꞌanamp. Nil God.ana way ngamparam thamp ngul kon-ngathowan, puth thanan Jesus.an theetathin nunang mulan wunow, anpalana nil God.an thaw, “Yaa.wey, puk nhengk ngatharaman kan uthama way thanttamakana pam wanchantamana.” Aꞌ anpalana nil God.angan mulaman ekath nunang ngul, aꞌ thaw ngula, “Yaa.wey, way pam wanchantamana kon-ngathowany ngula aꞌ keꞌ-ngul kuchāng thananga aak way aakanakana.” Than puth weeꞌ-weeꞌanangana kan-kanaman nunang God.an ngangkangaman piꞌ-piꞌantan-a, nil puth God.angan way thanttaman keꞌ-ngul ngaantam-ngeey-ngeeyow, yaꞌa. \c 5 \s1 Ngamp Weeꞌ-Weeꞌanangan Jesus.an Ngangkangan Piꞌ-Piꞌimp Nunangan-a, Nil God.angan Way Ngamparaman Keꞌ-Ngul Ngaantam-Ngeeyow \p \v 1 Aꞌ ngampaniy-a, Jesus.antan ngangk kan theeꞌamp nungantana, anpalmana nil God.angan way ngamparaman keꞌ-ngul ngaantam-ngeey-ngeeyow. Ngampana kuchek-thayanan keꞌ-ngul iiy-iiyāmp God.antana, puth yimanang ngulana ngamp ngangk minangam iiy-iiyāmp nungantana, puth nil Lord Jesus Christ.aniya way ngamparamakan utham. \v 2 Nil God.an kan-ngul ngangk minangam iiy-iiyan ngampar, aꞌ ngamp yimanangana ngangk minangam ngul iiy-iiyanampa, puth ngampan meeꞌmiy nil God.angan ngulan kalow ngampang aak nungantangan wun-wunāmpa. \v 3 Inan thampa, nungkway aak wayan nath wampow ngampar-a, ngampan puth ngangk minangam iiy-iiyāmpa, nil puth God.angan ngangk ngul thay-thayanathow ngampang. \v 4 Ngamp kan-ngulan ngangk thayanaman iiy-iiyanampan-a, an ngampa min-minam ngul iiy-iiyanampa. Puth thon ina, ngampa meeꞌmiy ngula nil God.angan ngulan ngampang kalow aak nungantamakana. \v 5 Nilan ngampang keꞌ monkan-thenchiy ngampang, yaꞌa, nil ngampangan kan-kanam ngul kalow aak nungantamakana. Ngampan meeꞌmiy nilan kan-kanam kaangk paththam wunan ngampar, nil puth Ngeen-Wiy Min nungantamana kuchan ngangk ngamparamangan wun-wunow. \p \v 6 Ngamp keꞌaman yippak God.an ngangkangaman piꞌ-piꞌampan-a, ngampiya way anman yump-yumpampa, keꞌ minan iiy-iiyimp-a, an puth yaꞌangama. Aak anan kan-ngul wampant-a, nil God.angan miꞌa, nil Christ an-aniyangan utham pam wanch way il-ilantan ngampara. \v 7 Nil puth weeꞌ kaangk uthamowan e? pam min alantamaniy e? aak nungantamangan e? An yaꞌ natha! Nath pam thonam puya nil kaangkan uthamowana pam min paththam alantamana, yaꞌ natha. \v 8 Puth nungkway ngampana way anman iiy-iiyamp-a, nil Jesus Christ.an utham ngampara, anpalana God.angan meenath ngampar nil kaangk paththam wun-wunan ngampar. \v 9 Nil puth Christ.angan chaapar nungantaman theetath ngampar, amanam ngulana nil God.angan way ngamparaman keꞌ-ngul ngaantam-ngeey-ngeeyow, inan thampa nil kan-kanaman ngampang keꞌ kuchiy aak nungantam anpalana. \v 10 Ngamp kaꞌathaman wayan yump-yumpamp-a, an ngamp God.an ngangk kul yump-yumpamp nunangana. Puth nungkway ngamp wayan yump-yumpamp-a, nil God.angan nhengk nungantaman kuch nunang uthamowan ngampar, nil yipam way ngamparaman keꞌ-ngul ngaantam-ngeey-ngeeyow. Aꞌ nil Jesus Christ.an mulaman eka, anpalmana, ngamp kan-kanam ngul ngaantam-ngeey-ngeeyanamp nunang God.an nil ngulana an min-minam piꞌ-piꞌow ngampang aꞌ aak nungantang ngulan wun-wunāmp. \v 11 Aꞌ putha inan thampa, ngampan piip God anman thaaꞌ-kuump-kuumpanampa, puth nil Jesus.an utham way ngamparamakan aꞌ nil God.ana kan-ngul kon-ngath nunang way ngamparam anangan, nil ngurp min nungantam ngul yump ngampangana. \s1 Nil Jesus.an Keꞌ Adam Yimanangan Yaꞌa, An Nil-Nila \p \v 12 Aak keenkanamana nil Adam.angan way yumpa, amanamana pam wanch yotaman way ngul weenampa, way anman yump-yumpanamp, anpalmaniya, pam wanch yotam ngulana uth-uthamanamp, puth ngamp yotaman way iiy-iiyanamp. \v 13 Aak keenkanamana, than pam wanchangana way yump-yumpin, puth nil God.an keꞌam thaw thanta, “Niiy wik thayan ngatharamana pipana,” puth nil wik thayan Moses.antan keꞌam yippak theeꞌa. \v 14 Aak anpalmana nil Adam.an wun-wuna aak-aakanakaman nil Moses.angan wik thayanan theeꞌ thant ngul-a, than pam wanch anangana uth-uthamina, puth than yotaman way anman iiy-iiyin. Nil God.an thaw nungant Adam.antan mayan keꞌ mungkowa, puth nil Adam.ana kuchek-thayan iiy aꞌ mayana mungk. Nil God.an Adam.ant thonakam wik inan thaw. Than pam wanch wiyangan keꞌam ngeeyin nil God.an wikan thaw-thaw thantana, nil Adam.antan ep thaw, puth than thamp way iiy-iiyin. \p Nil Adam.an-a, kaꞌatham wun-wuna, nil Jesus Christ.aniya ngul-ngulan uka aak iikanakan. \v 15-18 Nil Jesus.an keꞌ Adam yimanangan yaꞌa, an nil-nila. Adam.aniya, wik God.antamana keꞌam ngeey, nil kuchek-thayan iiy-iiya, nil way yump aꞌ puth than yotamangan woyan nungantamana wak-wakin, way iiy-iiyin. Nanpalaniya, nil God.an ngaantam-ngeey nungantakam, “Than pam wanch yotam way iiy-iiyantan ey? Mak uthamayna! Ngayana aak way aakanakan kuchāng thananga.” Kaꞌathamana, nil pam thonamang Adam.angan way yump aꞌ nil utham ngul. Amanamaniya than pam wanch yotam ngul way iiy-iiyantana, aꞌ than ngul uth-uthamina, nil yimanamana. Puth nil Christ.angana, ep wik God.antaman ngeeya, nil keꞌam way thakan yumpa, yaꞌ paththama. Nilan uthama, nil yipam pam wanch kaaꞌ-piichanathow thanang. Nil God.angan Christ.an kuch ngamparana, nilan puth ngangk min iiy-iiy ngampar. Nungkway ngamp maꞌ-yotaman wayan iiy-iiyanamp-a, nil God.an thawa, “Nil Jesus.an ngangk minangam iiy-iiy niiyantana, nil puth utham way niiyantamakana. Ngay thampana ngangk minangam iiy-iiyāng niiyantana, ngay way niiyantaman thampa yaaman keꞌ-ngul ngaantam-ngeey-ngeeyānga, aꞌ ngay niiyangana kan-ngul kalāng aak ngatharamakana.” Puth than weeꞌ-weeꞌanangan ngaantam-ngeey-ngeeyayn nil Christ.an way thanttamakan utham-a, aꞌ putha ngangkan theeꞌayn nungant-a, nil God.angan kan-kanaman way thanttaman keꞌ-ngul ngaantam-ngeey-ngeeyowa, aꞌ pam wanch wayana keꞌ-ngul waaꞌow thananga, yaꞌ-ngul. \v 19 Ina aak yimanangan wunana: nil pam thonamang Adam.angan wik God.antaman keꞌam ngeeya, nil kuchek-thayan iiy, wik pip God.antaman, anpalmana than puth pam wanch yotaman way ngul iiy-iiyin. Puth nil pam thonamang Jesus.angana, ep wik God.antamana ngeey, aꞌ utham yuk wuuyanangana, anpalana nil God.angan pam wanch yotamantam wayana keꞌ-ngul ngaantam-ngeey-ngeeyow, pam wanch al-alantamana than ngangkan theeꞌin God.antana. \p \v 20-21 Aak keenkana, nil God.an Moses.ant thaw wik thayan nungantaman waaꞌow thant pam wanchantan than yipam ngaantam-ngeeyayn thanttakamana than wayan yump-yumpantan, wik thayan God.antaman pip-pipantan. Puth ngampan puy-puyam way yump-yumpanamp, keꞌ-paal ngamp uth-uthamanampa. Nil God.angan kuchiy ngampanga! Puth nungkway ngamp way anman iiy-iiyanamp-a, nil God.an ngangk minangam iiy-iiyow ngampar, nilan kaangk keꞌ way ngamparaman yaaman ngaantam-ngeey-ngeeyow. Nilaniya puth Jesus Christ.an kucha nilam puth pam min paththamana, nil paal utham way ngamparamakana. Nil puth God.an thaw ngampar, “Niiy Jesus.antan ngangk theeꞌān-a, niiyana ngatharang ngul wun-wunān aak umpuyangama.” \c 6 \s1 Ngamp Way Anman Keꞌ Iiy-Iiyāmp, Yaꞌa! \p \v 1 Ngamp kan meeꞌmiy nil God.an min paththam iiy-iiyan ngampara, keꞌ-paal ngampan keꞌ thawimpa, “Ngamp way anman iiy-iiyāmp nil yipam God.angan ngangk mam-mamow ngampanga, way ngamparaman keꞌ-ngul ngaantam-ngeey-ngeeyow.” \v 2 Appang, an yaꞌa! Ngamp wik yimanangan keꞌ thawimpa. Ngamp puth ngangk kanam theeꞌamp nungant Christ.antan, puth amanaman-a, ngamp woyan wayan keꞌ-ngul wak-wakāmpa, ngamp way anman keꞌ iiy-iiyāmp, yaꞌa! \v 3-5 Ngampiya an-aniyangan ngangk Jesus.antan theeꞌamp-a, thanana ngampang kootra ngakang kuungkin. Inan puth meenathan thant pam wanch wiyantan ngamp pam wanch nungantam Jesus.antaman ngul iiy-iiyanampa. Nil God.angan keꞌ ngampang kuchiy-a, puth yaꞌa, nil Jesus Christ.an ngul keeꞌ-ench ngamparana, keꞌ-paal ngampana meeꞌmiya nil Jesus.an uthaman-a, an keꞌ ngamp thamp angman uthamamp nungantang. Than aak awar kunttowang angan thenchin nunang-a, an keꞌ ngampang thamp karpam awarangan thenchin angman Jesus.antanga. Nil piip God.angan maꞌ-thayanang mulaman ekath nunang Jesus.an-a, an keꞌ nil God.angana karpam ngampang thampa mulaman ekatha, ngamp yipam woyan wayan yaam keꞌ-ngul wak-wakāmpa, ngamp woyan min God.antamana ep wak-wakāmp. \p \v 6-7 Nil paman uthaman-a, maꞌ thakan yuup keꞌanang ngul wun-wunana, wayan puth-puthaman keꞌ-ngul yumpiy, yaꞌa. Inan puth yimanangan wunana: ngamp kaꞌathaman way iiy-iiyampa, way-wayam paththam iiy-iiyamp, puth ngangk ngulan theeꞌamp nungant Jesus Christ.antan-a, an keꞌ ngampang thamp yuk wuuyanangan waanchin nungantangan, keꞌ nungantang angman karpam uthamampa, amanamana ngampaniya maꞌ oony wayantang keꞌ-ngul iiy-iiyāmpa, wayana kaangk keꞌ-ngul yump-yumpāmpa. \v 8 Aꞌ ngampaniya meeꞌmiy ngul ngamp Jesus Christ.antang angman iiy-iiyāmp, puth ngampan keꞌ nungantang angman karpam uthamampa. \v 9 Ngamp puth inan thamp meeꞌmiy: nil Christ.an mulam eka, aꞌ nil puthaman keꞌ-ngul mul wunowa, yaꞌa. \v 10 Anpalmana, nil oony way piꞌan alangan Jesus.an keꞌam ngul thaachan nunang wayan iiy-iiyow, yaꞌa. Nil Jesus.an man-yetham ngulakam iiy-iiyowa, nil piip-kunch God.ana ngangk min anman yump-yumpowana. \v 11 Niiyiya niiyantakaman ngaantam-ngeey-ngeeyāna, “Ngamp pam wanch God.antama, ngampan keꞌ-ngul wik oony way piꞌan alantaman ngeey-ngeeyāmpa, ngampana way keꞌ-ngul iiy-iiyāmp, yaꞌa, puth ngamp pam wanch Jesus Christ.antam ngul iiy-iiyāmpa, ngamp yipam God.an ngangk min anman yump-yumpāmpan.” \p \v 12 Niiy maꞌ oony way alantangan keꞌ iiy-iiyāna, niiy wayan keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyāna, niiy woyan wayana too wantān. \v 13 Niiy keꞌ wayamāna. Maꞌ niiyantamangana wayan keꞌ yump-yumpān; thaꞌ niiyantamangana aak wayakan keꞌ iiy-iiyān; kuchek niiyantamangana keꞌ wayan ngaantam-ngeey-ngeeyāna; thaaꞌnganth niiyantamangana wik wayanang anangan keꞌ thaw-thawāna; yimanamana way keꞌ iiy-iiyina, yaꞌa: niiy piip God.an wik ngeey-ngeeyāna, an keꞌ niiy nungantang Jesus.antang karpam uthamana, niiy woyan God.antam kan-ngul wak-wakaniy, min anman iiy-iiyaniya! Niiy puth maꞌ niiyantamangana min yump-yumpāna; thaꞌ niiyantamangana aak minakan iiy-iiyāna; kuchek niiyantamangana niiy minam ngaantam-ngeey-ngeeyāna; thaaꞌnganth niiyantamangana wik minam thaw-thawāna; yimanaman minam iiy-iiyāna, wik God.antaman ngeey-ngeeyāna! \v 14 Aak imanamana niiyan maꞌ nungantang oony way alantangan keꞌ-ngul iiy-iiyāna, yaꞌa, nil piip God.angan way niiyantamana kan kon-ngath nunanga. Niiy meeꞌmiy niiyamana wik thayanan minaman keꞌam piꞌ-piꞌaniy, puth nil piip God.angan ngangk minangam iiy-iiyan niiyanta aꞌ puth nil ngula maꞌ-aath-aathow niiyanga niiy yipam min anman iiy-iiyāna. \s1 Ngamp Min Anman Iiy-Iiyāmpa! \p \v 15 Niiy wiyangan natha yimanangan ngaantam-ngeey-ngeeyaniya, “Ngay ngeenak min iiy-iiyāng a? Ngay wik thayanan keꞌ ngeey-ngeeyinga! Ngay way anman iiy-iiyānga, nil puth piip God.ana min iiy-iiyan ngathara, keꞌ-ngul ngaantam-ngeey-ngeeyow way ngayan yump-yumpanga.” An yaꞌa! Niiy yimanangan keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyāna! \v 16 Puth in ngeeyāna: niiy ngul weeꞌ ngeey-ngeeyaniy nunang maꞌ-yotaman e? Nil keꞌ moom niiyantam yimanangan iiy-iiyane? Niiywey oony wayan wik ngeey-ngeeyin nunangan-a, an keꞌ nil moom niiyantam iiy-iiyana. Puth niiywey God anman wik ngeey-ngeeyinan-a, an nilana moom niiyantam ep iiy-iiyana, aꞌ nilana way niiyantam keꞌ-ngul ngaantam-ngeey-ngeeyowa; puth niiy keꞌwey God.an ngeey-ngeeyān nunangan-a, aꞌ way anman yump-yumpānan-a, nil God.angana aak way aakanakan kuchow niiyang. \v 17 Niiy kaꞌathamana way anman keꞌ-ngoongkam iiy-iiyan, puth ngayan thankyou thawang nungant piip God.antan niiyan puth yimanangana ep ngul wik nungantaman kan-ngul ngangkangam piꞌ-piꞌaniy wiyangan waaꞌ-waaꞌantan niiyantana. \v 18 Nil Christ.angan woyan wayamana kecham kal-kalan niiyanga, nil ngul moom niiyantam iiy-iiyan, aꞌ putha niiyan kaangk ngul min anman iiy-iiyāna. \v 19 Ngay wik inaniy engkanang thaw-thawang niiyanta, niiy yipam min-minam ngul ngaantam-ngeey-ngeeyāna. Niiy kaꞌathamana maꞌ nungantang oony way alantangan iiy-iiyana, aniy-a, way-wayam paththam iiy-iiyana, puth yimanangana, niiy min anman ngul iiy-iiyāna, niiyan yipam woyan min God.antamana wak-wakāna, niiyan yipam piip God.ana ngangk min yump-yumpān nunanga. \p \v 20 Niiy kaꞌathamana min keꞌam ngaantam-ngeey-ngeeyan, iiy-iiyan thakana, yaꞌa, niiyan puth maꞌ nungantang oony way alantangan iiy-iiyan. \v 21 An-ngul min niiyant ey? An yaꞌa! Puth niiyana nyaaꞌ-nyaaꞌ ngul iiy-iiyan way niiyan yump-yumpana, amanamana. Than pam wanchang wayan maꞌ-yotam yump-yumpantanan-a, than uthamaynan-a, than God.antangana keꞌ-ngul wun-wunayna, nil kuchow thanang aak way aakanakana. \v 22 Puth nil Christ.angan kan-ngul kal niiyang woyan way anpalan woyan minak ngula, aꞌ niiy wik God.antaman kan-ngul ngeey-ngeeyaniy nil puth moom niiyantam. Aꞌ puth inana, nil maꞌ-aath-aathan niiyang woyan min nungantaman wak-wakāna. Niiyaniya nungantang ngul wun-wunān aak umpuyama. \v 23 Ngay inan thawang niiyant: than weeꞌ-weeꞌanangan way anman yump-yumpayn-a, an keꞌ than work iiy-iiyantan oony way alantana, nil keꞌ moom thant — amanamana, thanan uthamaynan-a, than aak wayangan wun-wunayn. Ngamp weeꞌ-weeꞌanangan ngangkan theeꞌ-theeꞌanamp nungant Jesus Christ.antan-a, an nil God.angan kalow ngampang aak nungantang wun-wunāmpa, wukalan keꞌ theeꞌimpanta, nil yimanangman kalow ngampang aak nungantamakana. \c 7 \s1 Wik Thayan God.antam Anangana Nil Moses.angan Want Ngamparan-a, An Moom Ngamparam Yaꞌ-Ngula \p \v 1 Niiy ngurp ngatharam-ang, ngay niiyant il-ilantan thawānga niiyan wik thayanan God.antamana meeꞌmiy nil Moses.angan want niiyantana. Niiy puth kan meeꞌmiy wik thayan inan ngampar ngula pam wanch al-alantan man-yethaman yippak iiy-iiyanamp; ngamp uthamāmpan-a, ngamp keꞌ-ngul wik Moses.antaman ngeey-ngeeyāmpa, an yaꞌ-ngula. \v 2-3 Aakan yimanangan wunana: nil pamaniya, moom iiy-iiyan wanch thum nungantamakana. Wik thayan anan thawana nil wanchana angman wun-wunow pam-kunchantanga. Nil pam thonantanganwey wun-wuniyan-a, an nil wik thayanan pipana, puth nilan maarich pam thonantang ngul keeꞌana. Puth pam thum nungantaman uthamiywey-a, nil wanch alangan wik thayanan keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyow, yaꞌa. Nilwey wanch alangaman pam thonwey maayiyan-a, an nil keꞌama maarichan keeꞌ-keeꞌana, yaꞌa, nil pam kaꞌathaman maaya an puth kanam uthama. Nil pam thon inana moom ngul iiy-iiyow nunganta. \v 4 Inana aak yimanangan wun-wunana: niiy kaꞌathaman ngaantam-ngeey-ngeeyan keꞌ nil wik thayan Moses.angan theeꞌ ngamparana, keꞌ moom ngamparam yimanangana. Puth wik thayanan-a, moomana keꞌ-ngul iiy-iiyow ngamparana, puth nil Christ.an uthaman-a, an keꞌ ngamp thamp angman uthamamp nungantang, keꞌ-paal wik thayanana moom keꞌ-ngul iiy-iiyow ngampar. Nil Christ.ana ep-paththam moom ngamparam ngula. Nil mulaman ek-a, nil yipama ngangk ngamparangan wun-wunow, ngampan yipam min iiy-iiyāmpa. \v 5 Ngamp pam wanch Jesus.antam keꞌaman yippak iiy-iiyampan-a, ngampan way anman yump-yumpampweya. Wik thayan piip God.antaman kuchekangan wampan ngampar-a, an ngampa ngaantam-ngeey-ngeeyampa way anman yump-yumpāmpana. Ngamp nathwey way yimanang anman iiy-iiyimpan-a, nil God.angan aak way aakanakan kuchow ngampang. \v 6 Ngamp kaꞌathaman-a, wik thayan God.antaman pip-pipampa, puth nil Christ.an uthama way ngamparamakana, keꞌ-paal wik thayan God.antam anangana nil Moses.angan want ngamparana, an nil moom ngamparamana an yaꞌ-ngula, ngamp pam wanch Jesus.antam ngul iiy-iiyanamp aꞌ nil Ngeen-Wiy Min nungantam God.antaman ngangk ngamparangan wun-wunana, maꞌ-aath-aathan ngampang ngamp yipam God.ana ngeey-ngeeyāmp nunang. \s1 Nil God.angan Wik Thayanan Theeꞌ Ngamparana Ngampan Yipam Meeꞌmiy Wunāmp Ngampan Wayan Yump-Yumpanamp \p \v 7 Ngul wik thayan God.antam anangana nil Moses.angan want ngamparan-a, an way ey? Yaꞌa! Nil Moses.anganwey wik thayan keꞌan theeꞌiy ngamparan-a, ngay puth wanttak ngaantam-ngeeying ngatharakaman ngay wayan iiy-iiyang a? Nil puth wik thayan God.antamangana waaꞌ-waaꞌan ngampar, “Niiy keꞌ meeꞌ-wunān yuk way min pam wanch wiyantamakan.” Ngay nathwey wik thayan inangan keꞌan meeꞌmiy weening-a, ngayan puth keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeying ngatharakamana ngay wayan iiy-iiyangan yuk way min wiyantamak thakan meeꞌ-wun-wunanganana. \v 8 Ngay puth wik anangana kan meeꞌmiya, ngay puth wanttaka way anman iiy-iiyanga meeꞌ-wun-wunangan yuk way min pam wanch wiyantamakana. Kaꞌathaman ngay keꞌam ngaantam-ngeey-ngeeyangan ngatharakam ngay way paththaman iiy-iiyangana, puth ngulana ngay wik thayanan kan-ngul thiichangan, aꞌ ngay kan-ngul thiichang ngatharakaman thampa ngay pam wayan iiy-iiyanga. \p \v 9 Ngay puk manyaman iiy-iiyangan-a, ngay wik thayan God.antamana min-minam keꞌam thiichangana, ngay ngatharakaman ngaantam-ngeeyang keꞌ ngay minan iiy-iiyangane, puth yaꞌa, ngayan puth min keꞌam iiy-iiyangana. Puth ngul-ngulana an epa ngay wik thayanan thiichangan ngula aꞌ anpalana ngay meeꞌmiy ngul weenang ngay wayan iiy-iiyanga, aꞌ ngayan ngangk way paththam ngul iiy-iiyangana, ngay puth ngaantam-ngeey-ngeeyanga nil God.angan aak wayakan nath kuchow ngayanga. \v 10-11 Wik thayan God.antam alangan woyan minana waaꞌan ngathara. Ngay keꞌ wik thayanan piꞌinga, puth yaꞌa. Wik thayan piip God.antaman kuchekangan wampanar-a, an ngay ngaantam-ngeey-ngeeyang way anman yump-yumpānga. Ngayan puth-putham ngul wayan yump-yumpangan. Aꞌ ngay ngangk way ngul iiy-iiyang, ngay puth meeꞌmiy nil God.angan aak wayakan kuchow ngayang. \p \v 12-13 Niiy nath ngaantam-ngeey-ngeeyaniy wik thayan inangan keꞌ way ey? An yaꞌa, wik thayan inangan min paththama. Ngayaniy ep-paththama way yump-yumpang. Puth nil God.angan wik thayanan theeꞌ ngampar ngampan yipam meeꞌmiy wun-wunāmpa ngamp wayan yump-yumpanamp-a, an way paththam meeꞌ nungantang God.antangana. \s1 Ngay Kaangk Pam Min Ngul Iiyānga, Puth Yaꞌangam, Ngay Minam Keꞌam Iiy-Iiyang \p \v 14 Ngamp puth kan meeꞌmiy wik thayan inangan nil Ngeen-Wiy Min God.antam alangan theeꞌ ngampar an wik min paththama; puth ngayan min yaꞌa, ngayang keꞌ kon-ngathiy way yumpanakana, ngayan puth woyan wayang angan wipangan. \v 15 Ngay puth way anman ngeenak iiy-iiyang e? Ngay kaangk pam min ngul iiy-iiyānga, puth yaꞌangam, ngay minam keꞌam iiy-iiyang. Ngay way kaangk keꞌ iiy-iiyānga, puth ngayana way anman iiy-iiyang. \v 16 Ngay wayan yump-yumpangan-a, ngay ngangk way paththam iiy-iiyang, puth nanpalan ngay kan-ngul meeꞌmiy wik thayan God.antamana an mina. \v 17 Ngay kaangk wik thayan God.antaman ngeey-ngeeyānga, puth yaꞌangam, ngangk ngatharam yam pekan-a, ngay way anman ngaantam-ngeey-ngeeyanga. \v 18 Ngay puth meeꞌmiy ngatharakaman ngay min yaꞌa, nungkway ngay kaangk min kan-kanam ngul iiy-iiyāng-a, puth yaꞌa, ngay min keꞌ iiyinga, yaꞌa. \v 19 Ngay kaangk min iiyānga, puth yaꞌangam. Ngay wayan keꞌ kaangk yump-yumpānga, puth ngayana way anman yump-yumpang. \v 20 Ngay way-wayaman kan-kanam kaangk keꞌ iiy-iiyānga, puth yaꞌangam, puth ngangk ngatharaman yam pekan-a, ngay way anman ngaantam-ngeey-ngeeyang, ngayan keꞌ-paal woyan wayan wak-wakang. \v 21 Inan keꞌ aak yimanangan wunan ngathar: ngay keꞌ minan iiyingan-a, puth yaꞌangama, ngay maꞌ-yotam way ngaantam-ngeey-ngeeyanga way yumpanakana. \p \v 22 Ngay kaangk kan-kanam paththam wik God.antaman ngeey-ngeeyānga, an puth yaꞌa, \v 23 puth in keꞌ wayan ngangk ngatharangana keꞌ kulak yimanangan wenkan nungant min alantana, pul pekwunpul min alangana, aꞌ putha way alangana — puth amanamana, nil way alangana thaachan ngayang wayan yump-yumpānga, ngayana anman way ngul iiy-iiyang. \v 24-25 Ngay puth wik God.antamana ngaantam-ngeey-ngeeyang aꞌ puth kaangk min iiy-iiyānga, puth yaꞌa, ngay way anman yump-yumpang. Nanpalan-a, ngayan putha pam ngangk way anman iiy-iiyang a! Nil puth God.angan nathwey kuchow ngayang aak thonakana. Ngayangan nil weeꞌang maꞌ-aath-aathowany minan iiy-iiyāng a? An nil thonamang epa nil Jesus Christ.anga, Lord ngamparamangana! An puth ngay thankyou thaw-thawang nungant piip God.antana. \c 8 \s1 Ngamp Wik Ngeen-Wiy Min God.antam Alantaman Ngeey-Ngeeyāmpa! \p \v 1 Ngamp pam wanch nungantam Jesus Christ.antaman-a, nil God.angan ngampang keꞌ-ngul kuchow aak wayakana, yaꞌ-ngula. \v 2 Puth nil God.angan Ngeen-Wiy Min nungantaman kuch ngampara, aꞌ puth nil Jesus Christ.an ngangk ngamparang ngul wun-wunana, ngampaniya yipam wayan keꞌ-ngul iiy-iiyāmp maꞌ-yotamana, aꞌ puth nil God.angan yipam ngampang keꞌ kuchow aak way aakanakana. \v 3 Nil God.angan wik thayan nungantaman kaꞌathaman waaꞌ ngampara, ngamp keꞌ minan iiy-iiyimp-a, puth yaꞌ anman. Aꞌ nil piip God.angan nhengk nungantaman Jesus Christ.an kuch nunang ngul ngamparana. Nil pam ngul ween keꞌ ngamp yimanangan, nil pam wayan keꞌam iiy-iiy, yaꞌa, pam min anman iiy-iiya. Nil mulaman koyam ngul eka. Puth nilama thonamang epa maꞌ-aath-aathiy ngampang ngampan yipam woyan wayan keꞌ wak-wakāmpa, \v 4 aꞌ ngamp yipam wik Ngeen-Wiy Min God.antamana ngeey-ngeeyāmp nunang. Nil ngampang ngul maꞌ-aath-aathow wik thayan God.antaman ngeey-ngeeyāmpana, ngamp kuchek-thayanan keꞌ yipam iiy-iiyāmpa, way thakan keꞌ yipam yump-yumpāmpa, yaꞌa. \p \v 5-6 Puth than weeꞌ-weeꞌanangan kaangk woyan thanttakaman wak-wakayn-a, keꞌan kaangk wik God.antaman ngeey-ngeeyayn-a, yaa, thananiy putha way maꞌ-yotam ngaantam-ngeey-ngeeyantana; aꞌ puth nanpalan nil God.angan aak wayak ngul kuchow thanang aak umpuyangama; puth than weeꞌ-weeꞌanangan wik Ngeen-Wiy Min God.antaman kaangk ngeey-ngeeyayn-a, yaa, thananiya woyan min nungantam anman ngaantam-ngeey-ngeeyantan, aꞌ puth nanpalana nil God.angan ngangk min yumpow thananga aꞌ thanan aak umpuyangam ngul wun-wunayn nungantanga. \v 7 Puth than weeꞌ-weeꞌanangan way anman ngaantam-ngeey-ngeeyantan maꞌ-yotaman-a, than al-alangan God.an ngangk-wayangam kal-kalantan nunang, aꞌ than wik nungantam keꞌ ngeey-ngeeyantan, yaꞌa, than keꞌ ngeey-ngeeyiythan than puth pam wanch wayananga. \v 8 Than weeꞌ-weeꞌanangan woyan way thanttam anman wak-wakantan-a, than piip God.ana ngangk min keꞌ yumpiythan nunanga, yaꞌa. \p \v 9 Puth niiyaniy-a, niiy keꞌ-ngul wayan iiy-iiyaniy. Niiy wik God.antaman ngeey-ngeeyaniy, nil puth Ngeen-Wiy Min God.antam anana ngangk niiyantamang wun-wunana. Puth than pam wanch al-alangan Ngeen-Wiy Min God.antam anana keꞌaman ngangkangan piꞌ-piꞌantan-a, than pam wanch anangana Jesus Christ.antam yaꞌa. \v 10 Kemp ngamparam inangan-a, mul ngul wun-wunayna, ngeenam puth e? way yotan yump-yumpanampana, anpalana. Puth nil Jesus Christ.ana ngangk ngamparang ing pekan wun-wuniywey-a, yaa, ngangk ngamparamaniya an nungant epa God.anta, aꞌ ngulana ngamp anman aak nungantang wun-wunāmp, puth nil God.angana way ngamparam anangana kan kon-ngath nunanga. \v 11 Nil Ngeen-Wiy Min God.antamana ngangk ngamparang ngul wun-wunana, niliya Jesus Christ.an mulaman ekathana. Puth nanpalana, nungkway kemp ngamparam inangana mul wun-wunayn-a, nil God.angan kemp ngamparaman mulaman ngul ekathow thamp. \p \v 12 Niiyalang, ngurp ngatharam-ang, niiy wik inangan ngeeyān a! Ngamp way anman keꞌ iiy-iiyāmpa, yaꞌa, ngamp Ngeen-Wiy Min God.antaman wik ngeey-ngeeyāmp a! \v 13 Puth ngamp way anman yump-yumpimpan-a, nil God.angan ngampang aak umpuyangam kuchow ngul; puth ngamp Ngeen-Wiy Min God.antaman wik ngeey-ngeeyimpwey nunangan-a, ngampana wayana keꞌ-ngul iiy-iiyimp, yaꞌa, aꞌ ngampana God.antang ngul wun-wunāmp aak umpuyangam. \v 14 Ngamp weeꞌ-weeꞌanangan Ngeen-Wiy Min God.antaman wik ngeey-ngeeyanamp nunangan-a, an ngamp kan-kanam paththam pam wanch God.antama. \v 15 Kaꞌathaman ngampan winynyang moꞌ-moꞌamp nungantam God.antamana, amanamaniya nil Ngeen-Wiy Min God.antaman ngangkang ngoonch ngamparangan. Nilana keꞌam winyathan ngampang, yaꞌa, nilan thawan ngampar, “Niiy nhengk God.antam ngul iiy-iiyaniya” — amanaman-a, ngampan puth ngangk minangam thawanamp nungant God.antana, “Piip nganttam-ang!” \v 16 Ngamp puth kan-kanam meeꞌmiy ngula ngampana puk God.antama puth nil Ngeen-Wiy Min God.antam alangana ngangk ngamparamangan wun-wunana, an nil waaꞌ-waaꞌan ngampar. \v 17 Eeꞌa, ngamp puk nungantam ngul iiy-iiyanampa, an ngampiya ngul uwāmp way min min-miniy anangan nil God.angan theeꞌow Jesus Christ.antan aꞌ ngampar thamp puk nungantamakana. Than pam wanch anangan way-wayam paththam iiy-iiyin nungant Jesus Christ.antan aak ingana. Than ngampar thamp way iiy-iiyantan puth ngamp Christians iiy-iiyanampa. Amanamana, ngamp aak minang God.antamang wun-wunāmp karpam nungantang Jesus.antanga. \s1 Ngamp Meeꞌmiyweya Ngamp Ngulana Aak God.antangan Wun-Wunāmp Ngula \p \v 18 Ngamp aak min God.antangan ngulan wun-wunāmp-a, aniy ngampa min-min ngul thiichāmpana an kan-kanam paththam nil God.an wuut piꞌan aꞌ min-minam paththama. Puth amanamaniya, kuchekangan keꞌ-ngul wampow ngamparana than wayan iiy-iiyin ngamparana, aak way thakan wamp ngamparana. \p \v 19-21 Aak kaꞌathaman-a, nil God.angan aak inan min yump. Puth pam wanchangan keꞌam wik ngeey-ngeeyin nunang, God.an yaꞌa, than way anman iiy-iiyina. Amanamana nil God.an thaw, “Aakan kan-ngul wayaman.” Nilan puth ngaantam-ngeey nungantakamana ngul-ngulana aakan koyam min ngul wun-wunowa. Aak an-aniyangana nil God.angan ngul meenathow thanang pam wanch anangan than weeꞌ-weeꞌanangan pam wanch nhengk nungantamana. An aak umyompanamana kuup-kuupantan nungant. Amanaman-a, aak inan keꞌ-ngul wayamow, kathamow thakana, yaꞌa, minam anman ngulakam wun-wunow ngula, keꞌ nil God.angan pam wanch nungantam anangan thamp min ngul yump-yumpow thanang aak umpuyangama. \p \v 22 Aak nathpalman-a, puth in-inmana an keꞌ way min maꞌmangkaman aak ingana wik thamp wun-wuntana, thaaꞌ-eench-eenchantan keꞌ wancha puk kalanakana, puth kuup-kuupantan nungant God.antan nil yipam koyam aak inan min paththam ngul yumpowa. \v 23 Aꞌ puth ngamp Christians inangan thampa, an keꞌ ngamp thamp thaaꞌ-eench-eenchanamp, ngamp puth kuup-kuupanamp thampa. Puth nil God.angan Ngeen-Wiy Min nungantaman kuch ngampar ngamp yipam meeꞌmiy ngamp ngulana aak God.antangan wun-wunāmp ngampaniy putha puk nungantam ngula. Aak an-aniyangana nilaniya kemp thonangan ngul theeꞌow ngampar min paththam, keꞌ-ngulan weech-weechow aꞌ putha keꞌ-ngulan uth-uthamāmpa. Puth ngampaniy yippaka kuup-kuupanamp. \v 24-25 Ngamp ngangkan kaꞌathaman theeꞌamp nungant Christ.antan-a, an ngamp yotaman keꞌam yippak uwamp nil ngulan epa theeꞌow ngampara, kemp nyiingkanam thakana. Ngamp meeꞌmiya aak ngulan uwāmpana, puth ngampan kuupāmp yippaka, ngangk minangam keꞌ yippak eenchāmpa! Ngamp kemp nyiingkanaman uwāmpan-a, ngampan keꞌ-ngul kuup-kuupāmpa, yaꞌa. \p \v 26 Putha inan thampa, nil Ngeen-Wiy Min God.antamangana ngangk thay-thayanathan ngampang. Puth wiyiy ngamp-a, ngangk way wun-wunanampa, aꞌ wiyiya ngampa keꞌam ngaantam-ngeey-ngeeyanamp ngamp want-wanttakan thawāmp God.antana, puth ngeenakan thak engkāmp nungantana — puth nil Ngeen-Wiy Min God.antaman nil ngangkangan wun-wunan ngamparangan-a, nila meeꞌ-wuth-wuthanaman ngampar God.antan thaw-thawan, maꞌ-mupam, nilan wik paththaman keꞌam thaw-thawan, nil ngangkam anman thaw-thawan nungant God.antan. \v 27 Puth nil God.angan ngangk ngamparaman kan meeꞌmiy nila, aꞌ nil thiichan nil Ngeen-Wiy Min nungantamana ngeenakan kaangk thawow nungant ngamparakana, pul puth karp anman ngaantam-ngeey-ngeeyanpul, keꞌ-paal nil Ngeen-Wiy Min nungantaman ngeenakan thawan nungant God.antan-a, an nil God.angan anman thampa ngaantam-ngeeyana. \p \v 28 Ngamp weeꞌ-weeꞌanangan kaangk nungant God.antan-a, nil puth ngangk minangam anman iiy-iiyan ngamparana. Ngamp puth pam wanch nungantam, nil kaꞌathaman miꞌ ngampang woyan nungantaman wak-wakāmp. Yaa, puth ina, ngeen nathwey wampow ngampar-a, nath mina, nath yaꞌ, way nath wampow ngampar-a, nil God.angan maꞌ-aath-aathan ngampangana, aꞌ an puth min ngamparana yimananganiy wamp-wampayn ngamparana, ngamp puth God.antan kaangk wun-wunanampa. \v 29 Aak keenkan-a, ngamp keꞌan yippak aak-ngeey-ngeeyamp-a, nil God.angan ngampang ep meeꞌmiy, aꞌ nilan puth thaw ngul ngamp inangan puk nungantaman iiy-iiyanamp. Pam nhengk nungantaman Jesusa an nil puk pam kaaꞌ-ngeecham puth ngampiya mangk nungantang ngul aak ngeey-ngeeyampa. \v 30 Nil anman kaꞌathamana ngaantam-ngeeya ngamp puk nungantaman iiy-iiyāmpa, aꞌ nil ngampangana umpan wampāmp nungantana, aꞌ ngampana wampamp nungant ngula. Nilana way ngamparaman keꞌ-ngul ngaantam-ngeey-ngeeyow, aꞌ anpalaniya nilan ngul kalow ngampang aak min nungantamaka angan wun-wunāmp nungantangana. \s1 Nil God.angan Nhengk-Kunchan Ngangk Minangam Kuch Ngampar \p \v 31 Ngamp kan-kanam ngul thiichampana nil God.an kan-kanam paththaman ngamparang iiy-iiyana: an puth weeꞌangam way-wayathiy ngampangan a? An yaꞌa! \v 32 Puth nil God.angan puk nhengk nungantaman keꞌam week ngampar, yaꞌa, nilan kuch nunang ngamparaniya pam wanch yotamantan nil yipam uthamowa. Nil nhengk-kunchan ngangk minangam kuchan ngamparana — yaa, nil yimananganiy way min thakan ngangk minangam theeꞌ-theeꞌow ngamparana, maꞌ-aath-aathow ngampang thakan. \v 33 Nil God.an puth kaꞌathaman ngampangan kan miꞌ pam wanch nungantaman iiy-iiyāmpana, aꞌ nilaniya way ngamparaman keꞌ-ngul ngaantam-ngeey-ngeeyow — puth nil weeꞌwey iiyiy nungant aꞌ way waaꞌ-waaꞌiy ngampangan a? An yaꞌa! \v 34 Ngul weeꞌ thawiy nil God.angan ngampang kuchow aak wayakan a? An yaꞌa! Nil Christ.an utham ngampar — anpalmana, nil God.angan koyam mulaman ekathan ngul anpalmana pul karp ngul maꞌangam piꞌ-piꞌanpul ngampanga. Nil Christ.ana thaaꞌ-pant thaw-thawan ngamparaman nungant God.antana. \p \v 35 Nil weeꞌangam yaarkathiy ngampang maꞌ Jesus.antam anpalana? An yaꞌa! Nil puth kaangk paththam wun-wunan ngampar. Wiyiy natha aak way nath wampiy ngampara; wiyiy natha weechiy ngampang; wiyiy natha ngangk way-wayam paththam wun-wunimpa; pam wanch wiyangan nath way waaꞌiythan ngampang; than nath kulak wenkiythan ngampar aak-yaꞌangweya; ngamp nath meech iiy-iiyimp, than wiyangan nath piikiythan ngampang aꞌ puth mulathiythan ngampangwey — puth nungkway way inangan wampiythan ngamparan-a, nil puth Christ.an anman kaangk paththam wun-wunan ngampara, an than keꞌ yaarkathiythan ngampang maꞌ nungantam anpalan, yaꞌa. \v 36 Way inangan wamp-wampayn ngamparan-a, in keꞌ wik inangana lat ngench thayanangan ump-umpin aak keenkan: \q1 “Than pam wiyangan kaangk piikayn ngampang, aꞌ mul-mulathayn ngampanga, puth ngamp inangan pam wanch God.antam iiy-iiyanamp; \q1 thanan ngaantam-ngeey-ngeeyantan ngampang keꞌ minh sheep yimanangan mul-mulathayn ngampanga.” \m \v 37 Puth nungkway way inangan wamp-wampantan ngamparan-a, ngampan puth woyan God.antaman keꞌ wantāmpa, ngangk thayanam iiy-iiyāmp woyan min God.antam anman wak-wakāmp, puth nil Christ.angan maꞌ-aath-aathan ngampang aꞌ nilan putha kaangk wunan ngampar. \v 38-39 Ngay puth kan-kanam meeꞌmiy nil God.angan keꞌ wantiy ngampang, nil kaangk anman wun-wunan ngampar, ngamp inangana, pam wanch nungantam Jesus Christ.antama. Ngamp nath uthamimpwey-a, nath yaꞌa, man-yetham nath iiy-iiyimpan-a, an nil kaangk paththam wun-wunan ngamparana, Christ.aniya. Nungkway oony way thakan wamp-wampiythan ngamparan-a, an yaꞌangam, an than keꞌ yaarkathiythan ngampang maꞌ God.antam anpalana, yaꞌa. Nil puth kaangk paththam wun-wunan ngampar. Nungkway ngeen nathan wampiy ngampar inmanwey-a, aꞌ putha ngeen nathan wampiy ngampar aak ngul-ngulan-a, an ngamp meeꞌmiya nil Christ.an kaangk paththam wun-wunan ngampara. Aak wanttinakan iiy-iiyimpan-a, aak achantangakwey-a, nathwey pekam-a, nathwey kaaw-a, nathwey kuuw-a, nathwey kungk-a, nathwey yiip iiy-iiyimp-a, ngamp kan-kanam meeꞌmiy ngul nil Christ.an kaangk paththam wun-wunan ngampar. Puth pam wanch yotama aak ingan wun-wunāmp-a, puth way min maꞌmangkam God.angan yump thanang-a, than yot il-ilangana keꞌ yaarkathiythan ngampang maꞌ God.antam anpalana, yaꞌa, nil puth kan-kanama kaangk paththam wun-wunan ngamparana. \c 9 \s1 Nil God.angan Aak Keenkan Miꞌ Thanang Jews Anangan Pam Wanch Nungantaman Iiyayna \p \v 1-2 Ngayaniya ngangk way wun-wunang pam wanch Jews kampan ngatharam al-alantamana. Ngay puth pam Christiana, ngay niiyant keꞌam wik uuy-uuyamang, yaꞌa. Ngay kan meeꞌmiya aꞌ puth nil Ngeen-Wiy Min God.antamana nilan ngangkangan yam pekan ngoonch ngatharangan-a, nilaniya meeꞌmiya thamp ngay wik inangan kan-kanaman thaw-thawang. \v 3 Ngayiya ngangk way-wayam paththam wun-wunang thanttama nil puth God.angan aak wayakan kuchow thanang. Ngay kaangk nil ngayangan ep kuchiy aak thanttam anpalaniya aak wayakana, thananiya yaꞌa, nil yipam kaaꞌ-piichanathow thananga, thananiya kampan ngatharama! \p \v 4 Nil God.an ngangk minangam iiy-iiy thant, Jews al-alantan. Aak keenkan nil miꞌ thanang pam wanch nungantam iiy-iiyayn; aꞌ nilana puk nhengk nungantam waaꞌ thanang; nil thantan meenath nil thayana aꞌ piꞌan paththama puth mina paththaman; nil wik thayan nungantaman want thant; nilan thaw thant than want-wanttakan thaaꞌan-kuump-kuumpayn nunanga; aꞌ niliya kaaꞌngak thanang aak min ngulan wampow thanta. \v 5 Than wuut mangk thanttamana, inangana, Abrahama, Isaaca, aꞌ putha Jacoba; aꞌ nil Christ.an aak iikanak ngulan wamp-a, niliya pam Jew wampa. Nil Christ.ana, moom piꞌan ngampar yotamantana. Ngamp thaaꞌ-kuump-kuumpāmpana, ngulakama! Yey, kan-kanama! \p \v 6-9 Than pam wanch Jews wiy al-alangan keꞌam monkan-wakantan nunang God.an, yaꞌa. Nil God.an kaꞌathaman wik min thaw nungant Abraham.antan, ngul nil muukamath nunang ey? An yaꞌa, nil God.an kan-kanaman thaw nungant, puth pam wanch Jews wiy anangana ep pam wanch God.antam iiy-iiyantan. Nil puth God.angan nunang Abraham.an kaaꞌngakan nil puk wuut ngulan theeꞌowanta, nil thaw nungant, “Kaap thonang ngulan-a, ngay ngul meenathāng nungkara ngayiya piꞌan paththama, nil Sarah.angana puk wuut ngul kalowa.” Aꞌ amanamaniy-a, nil Sarah.angan puk wuutan kan-kanam ngul kal, Isaac.an. Anpalana nil God.ana nungant Abraham.antan thaw, “Than puk Isaac.antam anangana aꞌ puk thanttam al-alantamana, puth puk thanttam ngulan aak-ngeey-ngeeyayna, nil yimanamana, than al-alanganiya ngayang ngul wik ngeey-ngeeyayna keꞌ nintan ngayang wik ngeey-ngeeyangana, than wiy al-alangan ep yaꞌa, than wik keꞌ ngeey-ngeeyayna.” Than kampan Abraham.antam yotaman pam wanch God.antam yaꞌa, than puungk wiy anangan ep Isaac.antamana, puungk wiy ananganiya yaꞌa, Ishmael.antamana. \p \v 10 Inan thampa pulantamana, puk pul um kucham inangana, Esau-a, puth Jacob pula, puk Rebecca.antamana. Piip pulantamana Isaac.ana, wuut mangk ngamparamana. \v 11-12 Pul keꞌaman yippak aak-ngeeypul-a, nil God.angan waaꞌ nungant Rebecca.antan, “Nil wuny-kunchana pont-kunchantan work iiy-iiyow, nil pont-kunchana moom iiy-iiyow nungant.” Ngul nil God.angan pont-kunchan min thathan ey? An yaꞌ ey! Ngul wuny-kunchan way thathan ey? An yaꞌa! Pul keꞌaman yippak aak-ngeeypul-a, nil God.angan thonam anman ep miꞌana nil monkanan-wakow nunangana. An puth God.ant aak nung-nungant wunana, kaangk nil pam wanch weeꞌ-weeꞌanangan miꞌow thanangan-a, aniya, nilaman miꞌow thanang than yipam monkan-wak-wakayn nunangana — than min keꞌam iiy-iiyantan, anpalman, yaꞌa, nil-nilam piip God.angan kaangk miꞌow thananga. \v 13 Nil God.an wik inan thamp thaw lat ngench thayanangana, “Ngay kaangk nungant Jacob.antana, puth Esau.antana yaꞌa.” \p \v 14 Ngul nil God.an way iiy-iiyant Esau.antan ey? Yaꞌa! \v 15-16 Nil piip God.ana nil-nila, pam piꞌan paththama, nilaniya ep thawow nil weeꞌ-weeꞌantan kaangk minan iiy-iiyow. Than pam wanch wiyangan nath ngaantam-ngeeyiythan thanttakamana thanan keꞌ pam wanch min iiy-iiyantana, puth yaꞌa, thanan nunang piip God.an keꞌ thaachiythan nunang nil minan iiy-iiyow thantana, an yaꞌa. Puth nil God.an thaw nungant Moses.antana, “Ngay kaangk weeꞌantan min iiy-iiyāng-a, an ngay ngangk min iiy-iiyāng thantana; ngay weeꞌ-weeꞌanangan kaangk ngangk mam-mamāng thanangan-a, ngayan ngangk mam-mamāng thananga. Ngayaman ngul ngaantam-ngeeyānga.” \v 17 Aꞌ lat ngench thayanangan wik inan thamp waaꞌ-waaꞌana, nil God.an King Pharoah.antan thaw, “Ngay puth nintang pam piꞌan yumpanga, than pam wanchangan yipam thathayn ngay piꞌan aꞌ thayan paththama, aꞌ puth amanamana, than pam wanch aak nath-nathan wun-wuntan-a, ngaantam-ngeey-ngeeyayn ngayang ngayam thonakam God.ana.” \v 18 An kan-kanama, nil God.an kaangk weeꞌ-weeꞌantan minan iiy-iiyow-a, nilana ngangk minangam iiy-iiyow thantana; nil weeꞌ-weeꞌantan kaangk min keꞌan iiy-iiyow thantan-a, an nilaman thawow thantana mak way iiy-iiyayna, pam wanch anangana. \s1 Nil God.an Kaangk Want-Wanttakan Yumpow Pam Wanchantan-a, An Nil Yumpow \p \v 19 Niiy nath ngaantam-ngeey-ngeeyaniy niiyantakama, “Ngul nil God.angan ngeenak waaꞌ-waaꞌan ngampangan e? Pam wanch wiy anangana thaach-thaachan thanang way yump-yumpayna; wiy ananganiy-a, thaach-thaachan thanang min yump-yumpayna. An puth nilam thaach-thaachan ngampanganiya, nil puth ngampangana wayan keꞌ waaꞌ-waaꞌowa.” \v 20 Puth ngamp keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyāmp nunang yimananganiya! Nil puth ngampangan yumpa, nil piꞌan paththam iiy-iiyan, God.ana. Ngampana keꞌ thawimp nungant, “Nint ngul ngeenak yumpan ngayang yimanangan a?” \v 21 Inan keꞌ aak yimanangan wun-wunana: nil pamangwey yuk theꞌ anangan yump-yumpiy pipamana, aꞌ nilamana ngaantam-ngeey-ngeeyiy nil yuk theꞌ anangan ngeenak ngul yump-yumpow thanang. Nil pipan maayana, aꞌ kaangk nilweya, nil yuk theꞌ kucham yumpiya, thonaman-a, mayan wunp-wunpow, nil thonaniya, wook way anangan wunp-wunpow. \v 22 Inan aak God.antan yimanangan thamp wun-wunan. Nilan kaangk want-wanttakan pam wanchantan yump-yumpow-a, an nil yumpowa. Pam wanch wayanang al-alantan-a, niliya kuup-kuupan thantaniya, nilan meenathow nungamanga nil thayan paththama, man kul ngulan wampow nungant thantakana. Nil kaangka erkam kuchow thanang aak way aakanakana, puth yaꞌa, nil kuup-kuupan thanta. Ngul-ngulana nil kuchow thanang. \p \v 23-24 Nil thamp kaangk meenathow nungamang ngampar Christians.antana nil min-minam paththama, nilana ngangk mam-maman ngampang. Nilan aak nathpalman miꞌ ngampang pam wanch nungantam iiy-iiyāmpa. Nil ngulan kalow ngampang aak min nungantamangan wun-wunāmp. Ngamp wiyiya Jews, wiyiya Jews yaꞌa. \v 25 Wik inangan kan-kanam wun-wunan thantan pam wanch Jews yaꞌ al-alantana, puth nil Hosea.angan aak keenkanamana wik inangan umpa lat ngench thayanangan: \q1 “Kaꞌathamaniya, than pam wanch wiy anangana pam wanch ngatharam keꞌaman iiy-iiyina, yaꞌa, \q1 puth yimanang ngulana, an epa ngay pam wanch ngatharam ngul waaꞌ-waaꞌāng thananga. \q1 Kaꞌathamana ngay keꞌam kaangk wunangan thantana, \q1 puth yimanang ngulana an ep-paththama ngay kaangk paththam wun-wunang thanta.” \m \v 26 Aꞌ nil Hosea.an wik inangan thaw thamp: \q1 “Kaꞌathaman nil God.an thaw niiyant, ‘Niiy pam wanch ngatharam yaꞌa.’ \q1 Puth nilana ngul thawow niiyantana, ‘Niiyan kan-kanam pam wanch ngatharam iiy-iiyaniya. \q1 Ngay God inman man-yetham anman wun-wunang aak umpuyangamana.’” \m \v 27 Aꞌ putha aak keenkanamana, nil Isaiah.an wik thayan inangan thaw lat ngench thayanangana: \q1 “Nungkway than pam wanch Jews thaaꞌ-wantanam wun-wuntan-a, \q1 yot-yotam paththam keꞌ aak ngaanh thompam yimanangan-a, \q1 nil piip God.angana chil-chil anangaman kaaꞌ-piichanathow thananga. \q1 \v 28 Nil kan-kanam pam wanch yot-yotam anangan aak wayakan kuchowa, \q1 aꞌ nilan yaaman keꞌ kuup-kuupiya.” \m \v 29 Aꞌ nil Isaiah.ana wik inangan thamp thawa aak keenkan: \q1 “Nil God piꞌan alangana ngampang Jews koꞌalam inangan ep kaaꞌ-piichanath. \q1 Nil nath keꞌwey kaaꞌ-piichanathiyan-a, ngamp yotaman uth-uthamimp keꞌ than pam wanch aak Sodom punchanana aꞌ putha aak Gomorrah punchanan maꞌmangkam uth-uthamina.” \s1 Ngay Kaangk Paththam Nil God.angan Kaaꞌ-Piichanathow Jewsa Kampan Ngatharam Anangana! \p \v 30 Ngay wik inangan koochanathang niiyant. Kaꞌathamana, than Jews yaꞌ al-alangan kaangk keꞌ ngeey-ngeeyayn woyan piip God.antaman want-wanttakan wun-wunana. Amanamana, than wiyangan ep ngangk theeꞌin nungant ngul Jesus Christ.antan aꞌ nil God.angan way thanttaman keꞌ-ngul ngaantam-ngeey-ngeeyan ngula. \v 31 Than puth Jews.angana ngaantam-ngeey-ngeeyin thanttakamana, “Ngampwey wik thayan maꞌmangkaman piꞌ-piꞌimpwey-a, nil God.angan keꞌ-ngul way ngamparaman ngaantam-ngeey-ngeeyow, yaꞌa.” Thanan keꞌ wik thayanan piꞌ-piꞌiythan-a, an puth yaꞌangama, puth wiy anangana pip-pipantana. \v 32 Than woyan God.antamana keꞌam uwin, yaꞌa. Puth nil God.an yimanangan keꞌam thaw, “Niiy wik thayan maꞌmangkaman piꞌ-piꞌinwey-a, ngay way niiyantaman keꞌ-ngul konangaman piꞌ-piꞌānga.” Aak God.antaman yimanangan keꞌam wunan, yaꞌa. Nil wik inangan ep thaw, “Niiy ngangk ngatharan theeꞌānan-a, aꞌ wik ngatharam anangan kan-kanam ngangkangam piꞌ-piꞌān thanangan-a, yaa, ngayan way niiyantamana keꞌ-ngul ngaantam-ngeey-ngeeyānga, yaꞌa.” Nil Jesus.an uk aak iikanakan-a, thanan man-ngeeyin nunang nil puk nhengk God.antaman keꞌ yaꞌ yimanangan niliya, than keꞌam ngaantam-ngeey-ngeeyin nunang nil ngulan kaaꞌ-piichanathow thanang way thanttam anpalana. Nil Jesus.ana keꞌ kunttow wuut piꞌan yimanangan wun-wun thanta, woyan um-menhangana. Than woyan wakanan iiy-iiyantanan-a, than kunttowangana thaꞌ thuth-thuthantan, aꞌ keek-keekantan ngula. Than putha woyan min God.antamana keꞌam uw-uwantan. \v 33 Wik inangan kan-kanama, puth wik inangan lat ngench thayanangan waaꞌ-waaꞌana: \q1 “Ngay pam ngul wunpāng aak namp Zion angan, aak Jews.antamang pam keꞌ kunttow yimanangan. \q1 An keꞌ than pam wanch wiy anangan thaꞌ thuth-thuthantan kunttowangan aꞌ keek-keekantan ngul. \q1 Puth than weeꞌ-weeꞌananganweya ngangkangan piꞌ-piꞌantan nunangan-a, \q1 nilana kan-kanam ngul kaaꞌ-piichanathow thananga. \q1 Nil keꞌ muukamathiy thanang, yaꞌa, \q1 than ngangk minangam kan-kanam paththam ngul iiy-iiyayn nungantangan.” \c 10 \p \v 1 Ngurp ngatharam-ang niiyalang, ngay kaangk paththam nil God.angan kaaꞌ-piichanathow Jews kampan ngatharam ananganwey a! Ngay maꞌ-yotam meeꞌ-wuth-wuthanamang thantana. \v 2 Ngay meeꞌmiy thanan kaangk God.an monkan-wakayn nunanga, puth thanan woyan nungantaman keꞌam thiichin yaꞌa. \v 3-4 Woyan God.antaman yimanangan wunana: nil God.angan Christ.an kuch nunang ngamparana, aꞌ nil epa wik thayan maꞌmangkaman piꞌ-piꞌ, God.antaman. Nilam thonakam minam iiy-iiy aak inganiya meeꞌ God.antangana. Than weeꞌ-weeꞌanangan ngangk theeꞌ-theeꞌayn nungantan-a, nil God.angan ngul kaaꞌ-piichanathow thanang way thanttam anpalan thanan yump-yumpantanweya. Puth than Jews al-alangan wik inangan kaangk keꞌ ngeey-ngeeyayn, thanan kaangk keꞌ ngangk thanttaman theeꞌayn nungantana. Than puth ngaantam-ngeey-ngeeyantan thanttakaman thanaman min ngul iiy-iiyayna, puth an yaꞌa. \s1 Than Weeꞌ-Weeꞌanangan God.an Ngangkangan Piꞌ-Piꞌantan Nunang-a, Nil God.angan Ngul Kaaꞌ-Piichanathow Thanang, Jews-a, Puth Jews Yaꞌ Anangan \p \v 5 Nil Moses.angan wik inangan waaꞌ-waaꞌ keenkanamana lat ngench thayanamana, “Than weeꞌ-weeꞌanangan wik thayan maꞌmangkam God.antaman piꞌ-piꞌayn-a, thananiya aak piip God.antang ngul wun-wunayn.” Puth nil weeꞌangam wik thayan maꞌmangkam God.antaman ngeey-ngeeyow e? An yaꞌa! \v 6 Nil puth God.angan thanang anangaman ep kaaꞌ-piichanathow thanang than nunangan ngangkangaman piꞌ-piꞌantana. Niiy yimanangan keꞌ thaw-thawāna, “Nil weeꞌ-nathwey matow aak-aakanak kenyana nunang Christ.an palam ukathow nunangan e?” An yaꞌa! Nil puth kan wamp ngampar ey! \v 7 Aꞌ niiyana putha keꞌ thaw-thawāna, “Nil weeꞌ-nathwey pekam ukow nil yipam Christ.an mulaman palam ekathowan e?” An yaꞌa! Nil mulaman kanam ek ey! \v 8 Ngamp woyan God.antaman kan meeꞌmiy ngul. An puth ngamparana thayan paththaman keꞌ wun-wuniya, yaꞌa. Ngamp wik God.antaman waaꞌ-waaꞌāmp ngamparakamana putha ngaantam-ngeey-ngeeyāmp thampa. Puth wik inangan wik anman Christ.antamana ngan niiyant ngulan waaꞌ-waaꞌanan puth thant wiyantan thampa. \v 9 Niiywey kan-kanaman ngaantam-ngeey-ngeeyinana nil God.angan Jesus Christ.an mulaman ekath nunang-a, aꞌ puth-a, niiy wiyantan wikan waaꞌ-waaꞌin nil Jesus.aniya moom piꞌan ngamparaman-a, yaa, nil God.angan ngul way niiyantam amanamana kaaꞌ-piichanathow niiyang. \v 10 Nil puth God.angan way ngamparamana keꞌ-ngul ngaantam-ngeey-ngeeyow ngamp weeꞌ-weeꞌanangan Christ.an ngangkangaman piꞌ-piꞌanamp nunanga, aꞌ putha wik min thant wiy al-alantan waaꞌ-waaꞌanampan ngula. \v 11 Lat ngench thayanangan inan waaꞌ-waaꞌana: \q1 “Than weeꞌ-weeꞌanangan God.an ngangkangan piꞌ-piꞌantan nunang-a, \q1 an nil kan-kanam ngul kaaꞌ-piichanathow thanang, an nil keꞌ muukamathiy thanang, yaꞌa.” \m \v 12 Puth wik inangana, Jews al-alantan thonakam yaꞌa, puth thant wiy al-alantan thamp Jews yaꞌ ananganwey. Nil God thonam anman ngamparana pam wanch aak umyompanamangan wun-wunanamp. Than weeꞌ-weeꞌanangan thaw-thawayn nungant God.antan maꞌ-aath-aathow thanangan-a, nilana ngangk minangam iiy-iiyow thanta, \v 13 puth lat ngench thayanangan waaꞌ-waaꞌana: \q1 “Nil weeꞌwey thawiy God.antana, ‘Piip God-ang! nint ngayang keꞌ kaaꞌ-piichanathin ngayang ey?’ \q1 Aꞌ nilana kan-kanam ngul kaaꞌ-piichanathow nunang way nungantam anpalana.” \p \v 14 Puth pam wanch wiyangan nath Christ.an keꞌam ngaantam-ngeey-ngeeyantan nunang nil ngulan kaaꞌ-piichanathow thanangan-a, an puth want-wanttaka thawayn nunganta nilan yipam kaaꞌ-piichanathow thanangan e? Aꞌ puth than nathwey wik God.antaman keꞌaman ngeey-ngeeyin-a, thanan puth want-wanttak ngaantam-ngeey-ngeeyiythan nunang nil ngulan kaaꞌ-piichanathow thanangan e? Aꞌ putha than pam wanch wiyangan keꞌan wik min God.antaman waaꞌ-waaꞌiythan thantanwey-a, an puth want-wanttak wik ngeey-ngeeyiythan e? \v 15 Nil God.angan pam wanch keꞌan kuchiy thantan-a, an thanan wik min nungantaman want-wanttak waaꞌ-waaꞌiythan thantaniy e? Nil God.angan pam wanch kan kuch thanang than yipam wik min nungantaman pam wanch wiy al-alantan waaꞌ-waaꞌayn thantana, puth lat ngench thayanangan anman waaꞌ-waaꞌana, “Than wampantanana wik min God.antaman waaꞌ-waaꞌayn ngamparan-a, inan min paththam wunan ngamparana.” \v 16 Puth than pam wanch wiyangan wik min God.antaman kanam ngeey-ngeeyina, puth than keꞌama ngangkan theeꞌin nungant Christ.antana. Wik inangan kan-kanam paththama, nil puth Isaiah.angan lat ngench thayanangan umpa, “Lord-ang! than weeꞌ-weeꞌanangan wik min nungkaraman ngangkangaman piꞌ-piꞌantan e? wik ngayan waaꞌ-waaꞌang thantan e? Than chil-chil anangaman thonakam a!” \v 17 Than anangaman ngangk nungant Christ.antan theeꞌ-theeꞌin-a, than kaꞌathaman wik nungantaman ngeey-ngeeyin pam wanch wiyangan waaꞌ-waaꞌin thantana. \p \v 18 Than Jews yotamanga ngangk keꞌam theeꞌin nungant, Jesus Christ.antan yaꞌa. Ngul thanan wik min nungantaman keꞌam ngeeyin ey? Yaꞌa, than wik min nungantaman kanam ngeeyina, puth wik inana lat ngench thayanangan waaꞌ-waaꞌana: \q1 “Than pamangan wik min God.antaman pal-puy waaꞌ-waaꞌina aak umyompanamana, \q1 wikana kan-ngul weꞌaramana.” \m \v 19 Ngul than Jews al-alangan wik keꞌam thiichin ey? Yaꞌa, an than kanam thiichina, nil puth Moses.angan wik God.antam inangan waaꞌ-waaꞌ thanta: \q1 “Niiyiy thonakam ngaantam-ngeey-ngeeyaniya than pam wanch aak thonangan wun-wuntanan-a, \q1 wik God.antamana an ngoongk-ngoongkamweya aꞌ way paththam iiy-iiyantana. \q1 Ngay puth pam wanch wiy anangan thananga ngay ngul umpāng pam wanch ngatharam ngul iiy-iiyayna, \q1 puth anpalmana niiyana man kul ngul wampow niiyant, aꞌ meeꞌ-wun-wunān thantana.” \m \v 20 Puth aak keenkanamana nil Isaiah.an wik inan thamp thaw lat ngench thayanangan, Jews yaꞌ anangan waaꞌ-waaꞌ thanang. Nil wik thaaꞌ-thayanam thaw, wik inangan God.antamana: \q1 “Than pam wanch wiyana keꞌam wenk-wenkin ngatharana, \q1 puth than ngul-ngulana epa uw-uwayn ngayangana. \q1 Than pam wanch wiyan keꞌaman thaw-thawin ngathara ngay kaaꞌ-piichanathāng thanangana, \q1 aꞌ ngul-ngulana ngayana wampāng thanta.” \m \v 21 Puth nil God.ana, wik inangan thawa, Jews anangan waaꞌ-waaꞌ thanang: \q1 “Ngay maꞌ-yotam thaaꞌ-mamanang thaw-thawang niiyant monkan-wak-wakān ngayang, puth yaꞌangama, \q1 puth niiyana kaangk keꞌ ngatharamana, niiy ngayangana thaamp-thaampaniy anman.” \c 11 \s1 Nil God.angan Jews Anangan Keꞌam Want Thanang \p \v 1 Aꞌ nil God.angan kan want thanang Jews ananganwey ey? An yaꞌa! Puth ngay yimanang thamp Jewa, nil Abraham.ana wuut mangk ngatharama, aꞌ ngay amanaman wampangan Benjamin.antam iniya. \v 2 Nil God.angan Jews anangan keꞌam want thanang, nilan miꞌ thanang pam wanch nungantaman iiy-iiyayna. Niiy puth wik inangan meeꞌmiy nil Elijah.an keenkanaman thaw God.antan lat ngench thayanangan waaꞌ-waaꞌan ngampar. Nil pam wanch Jews kampan nungantam anangan waaꞌ-waaꞌ thanang, nilan thawa, \v 3 “Lord-ang! than Jews il-ilangan prophets nungkaram anangan mul-mulathin thanang aꞌ than altars nungkaram anangan minh kiingkanakana way-wayathin ngula. Ngay puth thonamang nintang epa wikan ngeey-ngeeyanga, thanan puth ngayangan kaangk mulathayn thampa!” \v 4 Nil God.an thaw nungant, “Yaꞌa, nintam thonakam keꞌam ngayangan monkan-wak-wakangana. Than pam wanch seven thousand anangan yippak woyan ngatharaman wak-wakantana, than yuk ngeen-wiy namp Baal.ana keꞌam monkan-wak-wakantan nunang, an yaꞌa.” \v 5 In-inman yimanaman wun-wuntan a! Than Jews wiyangan epa God.an monkan-wak-wakantan nunang nil puth miꞌ thanang than yipam pam wanch nungantam iiy-iiyayna, nil ngangk minangam iiy-iiyan thanta. \v 6 Nil God.an wik inangan keꞌam thaw thant, “Niiy wik thayan ngatharaman piꞌ-piꞌān-a, yaa, ngay puthangkana pam wanch ngatharam ngul waaꞌ-waaꞌāng niiyang.” Nil God.ana yimanangan keꞌam thaw. Aak nungantana yimanangan wunana: nil pam wanch weeꞌ-weeꞌanangana kaangk miꞌowan-a, yaa, an nil miꞌan thanang, aꞌ way thanttaman keꞌ-ngul ngaantam-ngeey-ngeeyana, nil puth min anman iiy-iiyan thantana. \p \v 7-8 Than Jews yot anangan keꞌ woyan min wakiythan God.antamana, puth yaꞌa, thanan puth God.an keꞌam ngaantam-ngeeyin nunang nil min-minam paththamana. Than wiyangan woyan God.antamana keꞌam uwin, than koꞌalamangana an epa uwinweya, nil puth God.angan miꞌ thananga pam wanch nungantaman yipam iiy-iiyayna. Puth lat ngench thayanangan waaꞌan, “Nilam God.angan kuchek thinhanan yump-yump thanang, thananiy putha keꞌ meeꞌ koꞌancha aꞌ keꞌ weenth yimanangan iiy-iiyin woyan God.antamakan, keꞌam puth uw-uwin.” Than aak nathpalman yimanangana iiy-iiyantana, aꞌ in-inmana. \v 9 Nil David.angana wik inangan thamp ump lat ngench thayanangana, aniya thanangan waaꞌ-waaꞌa: \q1 “Than pam wanchangana may piꞌan thakan yump-yumpantan, \q1 than ngaantam-ngeeyantan keꞌ than piip God.an thaaꞌ-kuump-kuumpantan nunangana, \q1 puth yaꞌa, an than yaan muukamantana. \q1 Puth amanamana, ngay kaangk nil God.angan wayathow thananga, \q1 ngay kaangk thanana keꞌ awar piꞌanang ang pekan keek-keekiythana, keꞌ yipam pentiythan ngula. \q1 \v 10 Ngay kaangka nint meeꞌ yiil yumpān thanang than yipam woyan nungkaraman keꞌ thathiythan ngula, \q1 aꞌ putha ngay kaangka aak wayan wampow thant keꞌ yuk anhanan kal-kaliythan man-mangk thanttamangana.” \p \v 11 Ngul nil God.angan Jews anangan aak umpuyangam wantow thanang ey? anpalman than wiyangan Jesus Christ.an ngangkangaman keꞌaman piꞌ-piꞌantan nunangan ey? Yaꞌa! Nil piip God.angan yimanangan ngaantam-ngeey, “Than Jews il-ilangana ngayangan keꞌam ngangkangaman piꞌ-piꞌantan. Puth amanamana ngay woyan ngatharamana ngul meenathāng thant pam wanch wiy al-alantana than Jews yaꞌ al-alantana, aꞌ than ananganiya ep ngay kaaꞌ-piichanathāng thanang weeꞌ-weeꞌanangan ngayangan ngangkangaman piꞌ-piꞌantan. Anpalana than Jews anangan nath meeꞌ-wun-wunayn thanta Jews yaꞌ al-alantana aꞌ than ngul nath ngangk thanttaman theeꞌ-theeꞌiythan nungant Jesus Christ.antana. \v 12 Than Jews yotangana keꞌam monkan-wakin nunang Jesus Christ.ana, yaꞌa, puth amanaman nil God.ana ngangk minangam kan-kanam paththam iiy-iiyan thant pam wanch thaaꞌnganth thon-thonantan, than pam wanch Jews yaꞌ anangan. Puth ngul-ngulana than Jews al-alangan ngangk ngul theeꞌ-theeꞌayn nunganta, aꞌ anpalana than pam wanch God.antamana ngangk min paththam ngul iiy-iiyayna.” \s1 Ngay Inan Niiyant Ngul Thaw-Thawang Jews Yaꞌ Al-Alantana \p \v 13 Ngay inan niiyant ngul thaw-thawang Jews yaꞌ al-alantana. Niiy puth meeꞌmiy nil God.angan ngayangan miꞌa, ngay yipam wik Jesus Christ.antaman waaꞌ-waaꞌāng niiyanta. Ngayana ngaantam-ngeeyanga nilan work min paththam theeꞌara. \v 14 Ngay nath wik minaman waaꞌ-waaꞌing niiyant-a, than kampan ngatharam wiy anangan Jews nath epa meeꞌ-wun-wuniythan niiyantweya aꞌ puth amanamana ngay yipam maꞌ-aath-aathāng thanangweya than yipam ngangk thanttaman theeꞌ-theeꞌayn nungant Jesus Christ.antan. \v 15 An puth aak min paththam ngul wun-wunow ngampar a! Kaꞌathamaniya nil God.angan pam wanch nungantam Jews anangan yaꞌ want thanang aꞌ anpalana nil ngangk min paththam iiy-iiy thant Jews yaꞌ al-alantana. Puth ngul-ngulaniya an ep nil God.an ngangk min paththam ngul iiy-iiyow thant Jews al-alantan aꞌ puth anpalana than ngangk ngul theeꞌayn nungant Jesus Christ.antan, aꞌ puth aak anan min paththam ngul wun-wunow ngampara, an keꞌ pam wanch Jews anangana mulaman ek-ekantan ngula. \p \v 16 Niiy inan ngeeyāna! Than Jews anangana wuut mangk Abraham.antam wamp-wampina. Nil Abraham.an-a, pam God.antama. Puth anpalana nil piip God.angan miꞌ thanang Jews anangan pam wanch nungantam thamp iiy-iiyayna. An keꞌ may breada, may bread manyam nathweya may bread piꞌan anpalana aniya piip God.ant-a, an puth maꞌmangkaman-a, an God.ant thampa. Yuk mangk yukamaniy-a, an nathwey piip God.ant-a, puth yuk thampana aniya piip God.anta. Than wuut mangk pam wanch Jews.antamana aniy thana piip God.antama. Puth anpalana than Jews punchanana aniya pam wanch piip God.antam thampa. An than keꞌ yuk min anan than-thana may thampana. Nil wuut mangk thanttam Abraham.ana keꞌ yuunch think thanttaman yimanangan aꞌ putha than pam wanch Jews anangan keꞌ yuk punth yimanangan weꞌ-weꞌaraman nungantam Abraham.antamana. \v 17 An keꞌ aak yimanang ngul wunana: an keꞌ nil God.angan yuk punth wiy anangana kan pip-pip thanang yuk min amanaman, nil kan want thanang Jews wiy anangan than puth ngangk keꞌam theeꞌin nungant. Niiy pam wanch wiy anangana, Jews yaꞌana, an niiy keꞌ yuk iithangan than-thantan. An keꞌ nil God.angana yuk punth niiyantam anpalana thuth-thutha, aꞌ mut-thuꞌ-thuꞌ thanang yuk minang angman, Jews al-alantangan. Niiyiya keꞌ pam wanch God.antam ngul iiy-iiyaniy. \v 18 Niiy puth ulp-ulpanangan keꞌ iiy-iiyāna aꞌ puth keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyān niiyantakamana keꞌ niiy pam wanch min niiya, than Jews keꞌ min yaꞌa. An yaꞌa! Niiy ulp-ulpananganwey iiy-iiyaniy-a, niiy inan kan ngaantam-ngeeyāna: yuk punth anangan yuk think amanaman wampana, puth yuk think anan-a, yuk punth amanamana keꞌam weꞌaraman yaꞌa! \p \v 19 Puth niiyan nath thaw-thawina, “Nil God.angana thalokang ump thanang yuk punth anangana, ngampang yipam karpam nenchanathow yuk minang angan aak thanttamangana.” \v 20 Aꞌ ngay wik inan thaw-thawang niiyanta: eeꞌa, nan kan-kanama. Nil God.angan want thanang pam wanch Jews anangana thanan putha ngangk keꞌam theeꞌ-theeꞌin nungant Jesus Christ.antana — niiy epa ngangk kan theeꞌ-theeꞌan nungant Jesus Christ.antan, amanamana niiyana nungantang ngul iiy-iiyaniya. Niiy puth ulp-ulpanangan keꞌ iiy-iiyān, niiy ngangkang anman piꞌ-piꞌān nunang Jesus Christ.an nil God.angan yipam keꞌ wantow niiyang. \v 21 Nil Jews anangan kaꞌatham miꞌ thanang pam wanch nungantam iiy-iiyayna, puth nil want thanang than ngangk nungant Christ.antan keꞌaman theeꞌ-theeꞌin, an yim-yimananga nil God.anga wantiy ngampang ngamp ngangkangan keꞌaman piꞌ-piꞌanamp nunanga. \p \v 22 Niiywey Christ.an ngangkangaman piꞌ-piꞌaniy-a, nil God.ana min anman iiy-iiyow niiyanta. Niiywey man-mangkaman theeꞌ-theeꞌin nungant Jesus Christ.antan-a, nilana wantow niiyanga keꞌ nilan want thanang pam wanch wiy anangana. Ngamp kan meeꞌmiy nunang nil min paththam iiy-iiyan ngampar, puth ngamp wayan yump-yumpimp-a, nilaniya thayanamow ngul ngamparamana. \v 23 Thon inan thampa, than Jews anangana nath koyaman weentiythana woyan min God.antamakan-a, aꞌ ngangk thanttam thampan theeꞌiythan nungant Christ.antan-a, nilana pam wanch nungantam puthamana ngul waaꞌow thanang. Inan keꞌ aak yimanangan wunana: nilana yuk punth thuthanam anangana koyam nenchanathow yuk min alantangan. Eeꞌa, an nil kan-kanam yumpiy yimananganiya, puth nilan kan-kanamana pam piꞌan paththama. \v 24 Puth niiy Jews yaꞌ inangana niiy kaꞌathamana pam wanch nungantamana keꞌam iiy-iiyan, yaꞌa, niiyan keꞌ yuk iithangan than-thantan yimanangan iiy-iiyanweya. Amanamaniya nil God.angana yuk minang angman nenchanath niiyang ngul. Kaꞌathaman-a, than Jews anangan pam wanch God.antaman iiy-iiyin, thananiya keꞌ yuk punth yuk min anpalman weꞌ-weꞌaramin. Nil God.angan nath niiyangwey nenchanathiy yuk minang angmanwey-a, yaa, nilana maꞌ minang ngul koyaman wunpow thanang punth thuthanam anangan yuk min alantangana. \s1 Nil God.angan Pam Wanch Yotamana Kaangk Ngangk Mam-Mamow Thanang \p \v 25 Niiyalang, ngurp ngatharam-ang, ngay kaangk wik nyiingkanam inan waaꞌāng niiyanta, niiy yipam ulp-ulpanangan keꞌ iiy-iiyān niiyantakamana, niiy keꞌ thamp ngaantam-ngeey-ngeeyān niiy keꞌ pam wanch min iiy-iiyaniy, Jews anangan yaꞌa. Puth nil God.angan wik inan maꞌ mupam piꞌ-piꞌ, puth ngay in-ngulan wikan waaꞌāng niiyant: than pam wanch Jews wiy anangan kaangk keꞌ wik min God.antaman ngeey-ngeeyayna, puth thanana kuchek way thinhan iiy-iiyantan. Puth ngul-ngulana, pam wanch yotam Jews yaꞌ al-alangana monkan-wak-wakayn nunang Jesus Christ.ana. Aak an-aniyangana, than pam wanch Jews al-alangana, than ngulan monkan-wak-wakayn nunang Jesus Christ.an. \v 26 Anpalan-a, nil God.angan thanang pam wanch Jews yot anangan way thanttam anpalan kaaꞌ-piichanathow thananga, puth wik nungantaman lat ngench thayanangan waaꞌ-waaꞌan: \q1 “Aak anpalan namp Zion amanaman aak thanttam Jews al-alantaman nil pam ngulan wampow pam wanchan kaaꞌ-piichanathow thanangana, \q1 nil woyan wayamana, woyan minak ngul weentathow thananga. \q1 \v 27 Aak an-aniyangana ngay kaaꞌ-piichanathāng thanangana way thanttam anpalan keꞌ ngayaman thawangan keenkanamana.” \m \v 28 Puth Jews al-alangana thaamp-thaampin nunang Christ.ana anpalana nil God.angan too want thanang, niiy yipam Jews yaꞌ inangana pam wanch nungantam ngul iiy-iiyāna. Puth aak keenkanamana nil God.angana Abraham-a, puth pam wanch Jews anangan miꞌ thanang pam wanch nungantaman iiy-iiyayn nil puth nanpalan kaangk wun-wunan thant Jewsantan, aꞌ nilan kaangk ngangk minangam iiy-iiyow thamp thantana. \v 29 An puth nilam thaw nilan ngangk minangam iiy-iiyow thantan, wik inana an nil kan-kanam thaw, nil keꞌ muukamathiy thanang, yaꞌ. \v 30 Niiy Jews yaꞌ il-ilangana, kaꞌathaman niiy God.an keꞌam wik ngeey-ngeeyan nunangana, yaꞌa, puth yimanang ngulana nil God.angan kan-ngul ngangk mam niiyang, ngeenam putha, than pam wanch Jews al-alangana keꞌam wik God.an ngeey-ngeeyin nunang yaꞌa. \v 31 Than in-inman wik keꞌ ngeey-ngeeyantan nunang, yaꞌa, puth ngulan ep nil God.angan ngul ngangk mamow thanang thamp keꞌ nil niiyangan ngangk mama. \v 32 Puth nil God.an thaw, “Than pam wanch yotaman way mak iiy-iiyayna, ngay yipam meenathāng thant yotamantana ngay puth kaangk ngangk mam-mamāng thananga.” \s1 Ngamp God.an Thaaꞌ-Kuump-Kuumpāmp Nunanga! \p \v 33 Nil puth God.an ngangk minangam paththam iiy-iiyan ngampara, aꞌ putha nil kuchek waap min paththam a! Nil maꞌmangkam meeꞌmiya! Ngampana keꞌ thiichimp nil want-wanttakan ngaantam-ngeey-ngeeyana, pam nil-nila, piꞌan paththam a! \v 34 Wik inan puth lat ngench thayanang waaꞌ-waaꞌana: \q1 “Nil God.an weeꞌanga thiichiy nunang nil ngeen nathan ngaantam-ngeey-ngeeyan e? An yaꞌa! \q1 Nil weeꞌ thawiyanta nil want-wanttakan iiy-iiyow e? Yaꞌ anmana! \q1 \v 35 Ngamp yuk way min ngeen theeꞌāmpant e? An yaꞌa! \q1 Ngamp want-wanttaka yuk way min yotaman theeꞌ-theeꞌimp nungantan e? An yaꞌa! \q1 Nilana epa theeꞌ-theeꞌan ngamparana.” \m \v 36 Puth nilana yuk way min maꞌmangkam theeꞌ-theeꞌan ngamparan a! Nil maꞌmangkaman maꞌ nungantang piꞌ-piꞌan! An puth yuk way min il-ilangana meenathantan ngampar nil God.ana pam piꞌan paththama! Ngamp puth yotamangan thaaꞌ-kuump-kuumpāmp nunang aak umpuyangama! Yey, an kan-kanama! \c 12 \s1 Ngamp Ngamparakaman Keꞌ Weekāmp God.antaman, An Ngampaniya Maꞌ Nungantang Anman Iiy-Iiyāmpa \p \v 1 Niiyalang, ngurp ngatharam-ang, nil piip God.ana ngangk minangam iiy-iiyan ngampara, aꞌ puth way ngamparamana keꞌ-ngul ngaantam-ngeey-ngeeyan yaꞌ-ngula. Puth nanpalana, niiy in ngeeyiya! Ngamp ngamparakaman keꞌ weekāmp God.antamana puth maꞌ nungantang anman iiy-iiyāmpa, niliya keꞌ moom ngamparam iiy-iiyow, ngamp yipam min anman iiy-iiyāmp aꞌ God.ana ngangk min yump-yumpāmp nunang ngamp man-yethaman yippak iiy-iiyāmpana. Aak woyan yimanangan wunan ngamparana God.an monkan-wak-wakāmp nunang. \v 2 Than pam wanch way al-alangan woyan wak-wakantanan-a, niiy anana keꞌ wak-wakāna, puth maꞌ God.antang iiy-iiyān nil yipam epankathow niiyang wayamana woyan minaka, min anman yipam ngaantam-ngeey-ngeeyāna, niiy yipam meeꞌmiy ngul iiy-iiyān nil God.ana want-wanttakan kaangk niiyan iiy-iiyāna meeꞌ nungantangan, aꞌ putha niiy min want-wanttakan iiy-iiyāna, putha niiy want-wanttakan God.an ngangk minan yump-yumpān nunang, aꞌ putha niiy want-wanttakan woyan God.antaman min-minan wak-wakāna. \p \v 3 Nil God.angan work inan theeꞌar ngay wik min nungantam inangan waaꞌ-waaꞌang niiyantana, puth nanpalan ngay niiyant maꞌmangkamantan thaw-thawanga: niiy-niiyaman ngaantam-ngeey-ngeeyāna. Nil puth God.angan pam wanch yot inangan kemp pok-pokkapang yump-yump ngampangana, ngamp puth kemp karpam keꞌ maka, yaꞌa — than pam wanch wiyiya, maꞌ-kunch iiy-iiyantan, wiyiya thaaꞌ-ay thaw-thawantan, than wiyangan kuchek waap min kal-kalantan, nil yimanamana. Niiy ngaantam-ngeey-ngeeyān work nil God.angan theeꞌ-theeꞌ niiyantana. Niiy ulp-ulpanangan keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyān niiyantakamana. \v 4 In keꞌ yimanangan wunana: nil pamangan meeꞌ-a, kon-a, thaꞌ thakan kalan kemp nungantamangana. Than inangan workan iiy-iiyantan — nil meeꞌ nungantamangana yipam aak thath-thathow, nil kon nungantamangana yipama wik ngeey-ngeeyow, an thaꞌ nungantamangana yipam iiy-iiyow pal-puya. Thanana maꞌ-aath-aathwuntana. \v 5 Yaa, inaniya aak yimanangan wunana: ngamp puth pam wanch Christians anangan-a, keꞌ kemp thonam nungantang anman iiy-iiyanamp, Jesus.antangana. Ngampiya work iiy-iiyanamp nungant, maꞌ-aath-aathwunampa. \v 6 Ngampaniy work minam iiy-iiyāmpa, nil puth Ngeen-Wiy Min God.antamangan ngangk minangam work inangan theeꞌ-theeꞌ ngamparana. Than wiyanganiya wik min God.antaman waaꞌ-waaꞌantan ngamparana — yaa, thanan wik nungantaman waaꞌayn keꞌ nilam God.angan want ngamparana. \v 7 Than wiyangana wiy anangan maꞌ-aath-aathantan thanang aak churchangan, pam wanch alpan thakan — yaa, thanana minam maꞌ-aath-aathayn thanangana; than wiyangana wik God.antaman koochanathantan thant, thanan min-minam thaaꞌ-aath-aathayn thanangana! \v 8 Than pam wanch wiyangana ngangk thay-thayanathantan thanang wiy anangan Christ.an yipam monkan-wak-wakayn nunangana — thanana min-minam ngangk thay-thayanathayn thanangana. Than pam wanch wiyangan wukal thakan theeꞌ-theeꞌantan wiyantana — an than ngangk minangam theeꞌ-theeꞌayn thantana! Than wiyiya ministers iiy-iiyantan aꞌ putha than wiyiya manth-thayan churchakan iiy-iiyantana — puth thanana work minam anman iiy-iiyayn a! Than pam wanch wiyiya ngangk minangam iiy-iiyantan thant ngangk way anangan iiy-iiyantanana — thanana ngangk min anman yump-yumpayn thanangan a! \p \v 9 Niiy kan-kanam paththam kaangk wun-wunān thanta pam wanch wiyantan, ngangk pal pekkuwamana. Niiy woyan wayakana man-mangkam theeꞌ-theeꞌāna; niiy keꞌ-ngoongkam anman woyan min anman wak-wakān a! \v 10 Niiy kaangk wun-wunān niiyantakamana keꞌ niiy kuuncha kaath piip thonamam yimanangana; minam iiy-iiyān niiyantakamana, minam ngeey-ngeeywuna. \v 11 Niiy moom ngamparamana Lord.an ngangk minangam ngeey-ngeeyān nunangana nil want-wanttakan thaw-thawow niiyantana aꞌ niiy work keꞌ-ngoongkam iiy-iiyāna, keꞌ way-wayamāna. \v 12 Ngangk minangam iiy-iiyāna, puth niiy kan meeꞌmiy nil God.angan ngulana kalow niiyang aak umpuyangam nungantang wun-wunāna. Aak waywey wampow niiyantan-a, niiyaniya ngangk thayanam iiy-iiyāna; puth inan thampa, niiy meeꞌ-wuth-wuthanamān nungant God.antana. \v 13 Than Christians wiy anangan wukal keꞌanangan wun-wunaynan-a, puth may keꞌananganwey-a, niiyiy-a, may-a, putha wukal thakana theeꞌ-theeꞌān thanta; than pam wanch Christians aak nathpalan wampaynwey-a, yaa, niiyana min-minam piꞌ-piꞌān thananga. \p \v 14 Than pam wanch anangan wayan iiy-iiyayn niiyantan-a, niiyana nungant God.antan meeꞌ-wuthanamāna minam yipam piꞌ-piꞌow thananga, niiy keꞌ thawān nungantana wayathow thanangana, yaꞌa. \v 15 Than pam wanch ngangk minangamwey iiy-iiyaynan-a, niiyana ngangk minangam thamp iiy-iiyān thanttangana; puth than nath ngangk wayan wun-wunayn-a, peey-peeyaynwey-a, niiyan thaaꞌ-wakān thanang niiy thampana peeyān. \v 16 Ngangk minangam iiy-iiyān niiyantakamana, minam thak piꞌ-piꞌwun, wik ulp-ulpanangan keꞌ thaw-thawāna, puth niiyan-a, ngurp min yumpwuna thanang anangan pam wanch yuk way min keꞌanangana. Niiy work piꞌanakan keꞌ wenk-wenkāna pam wanch piꞌan yipam waaꞌ-waaꞌayn niiyang, an yaꞌa, niiy keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyān niiyantakamana niiy keꞌ pam piꞌan yimanangana, an yaꞌa. \p \v 17 Nil weeꞌang wayan yump-yumpow niiyantanwey-a, niiy puthangkan way nungantan keꞌ yumpāna; puth min anman iiy-iiyān than wiyangan yipam min waaꞌ-waaꞌayn niiyanga. \v 18 Niiy ngangk minangam paththam iiy-iiyān pam wanch wiyantana, niiy keꞌ kul uw-uwān thant aak-yaꞌangana. \v 19 Than wiyangan way yumpayn niiyantanwey-a, niiy puthangkan way keꞌ yumpān thant, puth in ngeeyān a! An nilaman ep God.angana ngul wayathow thanang, aak nung-nungant wunana, an ngampar yaꞌa. Puth wik inangan lat ngench thayanangan waaꞌ-waaꞌan nil God.an thawa, “An ngath-ngatha ngay wayathāng thanang pam wanch anangan wayan yump-yumpantana, ngay aak wayakan ngul kuchāng thanang.” \v 20 Wik inangan lat ngench thayanangan waaꞌan thampa; “Nil pam thonaman nath ngangk kulangam iiy-iiyiy niiyantana — nil nathwey meech iiy-iiyiywey-a, niiyiya putha may aath-aathān nunang; nil ngakamwey uth-uthamiywey-a, niiyaniya ngak theeꞌān nungantweya; amanaman-a, nilan putha ngul-nyaaꞌ ngul wun-wunowweya nil puth kaꞌathamana way-wayam yump niiyantana.” \v 21 Than pam wanch wiyangan natha way yumpiythan niiyantanwey-a, niiyana way keꞌ yump-yumpān thanta; min anman iiy-iiyān thantana. \c 13 \s1 Ngamp Pam Piꞌan Anangan Wik Ngeey-Ngeeyāmp Thananga \p \v 1 Ngay wik inan thawāng niiyanta: ngamp pam wanch yotamangan pam piꞌan anangan wik ngeey-ngeeyāmp thananga, puth nil God.angan work inangan theeꞌ-theeꞌ thant moom piꞌan iiy-iiyayna. Nil work inangan keꞌwey theeꞌiy thantan-a, thanana moom piꞌ-piꞌanam keꞌ iiy-iiyiythan, yaꞌa. \v 2 Than pam wanchanganweya pam piꞌ-piꞌanam anangan thaampantan thanangan-a, an keꞌ than God.an thaamp-thaampantan nunang, puth nilam work inangan theeꞌ-theeꞌ thantana, moom al-alantana. Pam wanch anangan-a, than moom al-alangana ngul way-wayathayn thanangana. \v 3 Pam wanch minwey iiy-iiyiythan-a, an than keꞌ winynyang moꞌ-moꞌiythan thanttaman pam piꞌ-piꞌanam al-alantamana. Puth than nathwey wik thayan anangan pip-pipaynan-a, moom piꞌ-piꞌanam al-alantaman-a, an than winynyangwey moꞌ-moꞌayn thanttamana. Niiywey kaangk keꞌana winynyang moꞌānana thanttaman-a, niiyana minam iiy-iiyāna, aꞌ thananiya ngul thaaꞌ-kuump-kuumpayn niiyanga. \v 4 Nil puth God.angan work inangan theeꞌ-theeꞌ thanta than yipam maꞌ-aath-aathayn niiyanga. Niiy puth way nath yump-yumpinwey-a, an niiyaniy winynyang moꞌān thanttam, putha thananiya pam piꞌ-piꞌanam paththam iiy-iiyantan aꞌ thanana wayathayn niiyang, nil puth God.angan work inan theeꞌ thantana. \p \v 5-6 Yaa, niiy moom piꞌ-piꞌanamana wik ngeey-ngeeyān thanang aꞌ niiy thampa wukal tax amanamana payimpungān thananga. Ngeenam puth a? Nil God.an keꞌ yipam man kulan wampow niiyant nil puth work inangan nilam theeꞌ-theeꞌ thanta. Aꞌ inan thampa, niiy kan meeꞌmiy an min niiyanta wikan ngeey-ngeeyān thanangana. \v 7 Niiyan puth minam iiy-iiyān thanta. Thanwey thawayn niiyantana wukal rent anpalan-a, aꞌ wukal tax anpalana payimpungānan-a, niiyaniya theeꞌān thanta. Aꞌ niiy wik min-minam thawān thant, puth than moom piꞌana. \s1 Ngamp Kaangk Paththam Wun-Wunāmp Thant Pam Wanchantana \p \v 8 Nath weeꞌ-weeꞌananganwey loan theeꞌiythan niiyantan-a, niiyanganiya keꞌ kon-ngathow, niiy puthangkana koyamana theeꞌān thant. Thon ina, keꞌ kon-ngathow ngampangana; ngamp kaangk wun-wunāmp thanta pam wanchant, ngampa murkanam anman kaangk wun-wunāmp thantana, ngampaniya keꞌ eench-eenchāmp thanttama. Than weeꞌ-weeꞌanangana wiyantan kaangk wun-wuntan-a, an than kan-kanam wik thayan God.antaman ngeey-ngeeyantan. \v 9 Wik thayan inan God.antam, “Niiy paththam kaangk wunān pam wanch puk wiyantan. Keꞌ niiyan min-minam piꞌ-piꞌwuniy niiyantakaman-a, yaa, niiyiya yimanangan pam wanch wiy al-alantan ngangk minangam iiy-iiyān thant.” Niiy wik thayan inan kan-kanaman piꞌ-piꞌānan-a, yaa, an keꞌ niiy wik thayan maꞌmangkam God.antaman piꞌ-piꞌaniy — wik inangana, “Niiy maarichana keꞌ keeꞌāna, niiy pam wanch wiy anangana keꞌ mul-mulathān thananga; niiy yuk way min wiyantamana keꞌ maꞌ-kuchathāna; niiy wiyantana keꞌ meeꞌ-wun-wunān thantweya,” aꞌ wiy thamp wik thayan God.antamana umpina. \v 10 Niiy thant wiyantan kaangkan wun-wuninwey-a, puth niiyana wayan keꞌ yump-yumpān thantana, yaꞌa. Niiy thant wiyant kan-kanamwey kaangk wuninwey-a, an niiy kan-kanama wik thayan God.antaman ngeey-ngeeyaniya. \p \v 11 Niiy minam iiy-iiyān puth niiy meeꞌmiy aakan thinth kan-ngul wamp-wampana nil Lord ngamparaman palaman wampow aak iikanakana. Ngamp kaꞌathaman ngangkan theeꞌamp nungant Jesus Christ.antan-a, aakan yippak chil kech wun-wun nungantan nil palaman wampowana. Aꞌ aakan kan wamp niiyant niiy work piꞌ-piꞌanam anangan iiy-iiyān nungant God.antana, niiy maꞌminaman keꞌ iiy-iiyāna, work keꞌanangan a! \v 12 Aakan kanan pachamow-a, ngampana meeꞌmiy ngula ngaaꞌan yaꞌ-ngul wunow, kinch ngulan pentowa. Aak inana ngamp in wunanamp-a, an keꞌ aak ngaaꞌ wunan ngampar puth pam wanchangan way anman yump-yumpantan. In yaam keꞌanama nil palam putham ngul wampow Christ.ana. Ngamp puth way anangan kan wantāmpa! Aꞌ ngamp God.an ngangk thayanam ngangkangam piꞌ-piꞌāmp nunang, aꞌ minam iiy-iiyāmp, oony wayana um thaamp-thaampāmp nunanga keꞌ soldiers yimanangana. \v 13 Than pam wanch wiyangan aak ngutangan way yump-yumpantan than wiyangan keꞌ yipam thath-thathayn thanang. Niiyiya maꞌ-yotama min anman iiy-iiyāna, niiyana keꞌ aak kinchang iiy-iiyāna, meeꞌ yotantangana. Niiy ngak way mungkanan-a, keꞌ iiy-iiyāna; aꞌ putha kulliy keꞌ weenāna, niiy maarich keꞌ keeꞌ-keeꞌān; niiy wik thayanang keꞌ wak-wakwun niiyantakamana aꞌ puth niiy keꞌ meeꞌ-wun-wunān wiyantana. \v 14 Niiyiya keꞌ Jesus anman iiy-iiyān. Niiy way anangan keꞌa ngaantam-ngeey-ngeeyān yumpanakana. Niiy yimanangan iiy-iiyān keꞌ nil anman Jesus.an iiy-iiy. \c 14 \s1 Niiy Aak-Yaꞌang Keꞌ Waaꞌ-Waaꞌān Thanang Christians Wiy Anangan \p \v 1-3 Christians wiy anangana thawantan thanttakamana may-a, minha maꞌmangkam anangan min mungkanakana; puth Christians puungk wiy anangan thawantan thanttakamana ngamp may anman mungkāmpa, puth minhana keꞌ mungkāmpa, thanan puth kan ngaantam-ngeeyin thanttakaman nil God.angan kaangk keꞌ pam wanch nungantam al-alangan minhan mungkayn minh than wiy al-alangan kanaman theeꞌ-theeꞌin gods thanttamakan. Puth niiy Christians yotamangana karpam ngangk min anman iiy-iiyān, keꞌ waaꞌ-waaꞌwunweya. Niiy wiyangan nath ngaantam-ngeey-ngeeyaniy niiyantakam minh anangan min mungkanakan-a, yaa, niiyiy puth aak-yaꞌang keꞌ waaꞌ-waaꞌān thanang Christians wiy anangan than minhan keꞌan mungkantan. Puth niiy wiyangan minhan keꞌan mungkaniy-a, niiy puth keꞌ waaꞌ-waaꞌān thanang aak-yaꞌang Christians wiy anangan minhan mungkantan. An yaꞌa, puth nil God.an thawa niiy Christians maꞌmangkam anangan-a, puk nungantama. Than Christians wiy al-alangan minam keꞌam ngaantam-ngeey-ngeeyantan thanttakaman woyan God.antaman want-wanttakan wun-wunan thantana — niiy keꞌwey wakān thanang aꞌ putha keꞌ kenthān thanang, puth niiyiya karpam ngangk minangam iiy-iiyāna. \v 4 Puth than ananganiya, pam wanch God.antaman iiy-iiyantan, nilan ep moom thanttama, niiyiya yaꞌa. Niiyiy putha keꞌ waaꞌān thanang, aak-yaꞌangan thaka, nil puth God.angan ngangk thath-thathan thanttamana than nath way iiy-iiyantan, nath min iiy-iiyantan, nilam thiichan. Nilam maꞌ minangam ngul piꞌ-piꞌow thananga, thanan yipam woyan God.antaman min-minam wak-wakayn. \p \v 5 Christians wiy anangan thawantana, “Aak kinch wiyiya keꞌ ngench thayan wunan ngampar, ngamp yipama ngaantam-ngeeyāmp nunang God.ana, aꞌ putha work iiy-iiyāmpanta.” Puth puungk wiy thaw-thawantana, “An yimanangan yaꞌa. Aak ngaaꞌ thon-thonangan, an min paththam wunan ngampar meeꞌ God.antangana.” Puth ngamp pok-pokkapanga ngaantam-ngeeyāmp kuchek ngamparamanga ngamp woyan want-wanttinan wak-wakāmpa. \v 6 Pam wanch Christians wiy al-alangan ngaantam-ngeeyantan thanttakaman aak kinch wiy anangan keꞌ ngench thayan God.antana, thanana keꞌ God.an ngangk min yumpiythan nunanga. Pam wanch wiyangiy ngaantam-ngeeyantana nil God.angan may minh anangan yot theeꞌ-theeꞌan mungkanakan, amanamana than mungkantan, aꞌ thankyou thawantan nungant God.antan. Puth pam wanch puungk wiyanganiya minhan keꞌ mungkantan puth thananiya ngaantam-ngeey-ngeeyantana nil God.ana kaangk keꞌ thathow ngampang minhan mungk-mungkāmp, thanan thampa thankyou thaw-thawantan God.antana. \v 7-8 Ngamp Christians yotam anangana, ngamp moom ngamparakamana yaꞌa, nil God.ana moom piꞌan ngamparamana. Ngampwey nath man-yetham iiy-iiyimpwey-a, nath mulwey wunimpa, ngampaniya maꞌ nungantang anman iiy-iiyāmp, aꞌ putha ngampiya God anman wik ngeey-ngeeyāmp nunang, puth ngampaniya pam wanch nungantama. \v 9 Nil puth Jesus.an uthama, aꞌ mulamana koyam eka, nil yipam maꞌ nungantang piꞌ-piꞌow ngampanga. Nungkway ngamp man-yethama iiy-iiyimp-a, nath mul wunimp-a, an ngampaniya maꞌ nungantang Jesus.antang iiy-iiyāmpa. \p \v 10 Niiy wiy il-ilangan ngeenak waaꞌaniy thanang Christians wiy anangan wayan yump-yumpantan a? Aꞌ putha niiy ngeenak waaꞌ-waaꞌaniy thanang keꞌ pam wanch wayanang iiy-iiyantan e? Nil thonam anman Goda ep thawow ngampar ngamp nath way yump-yumpanamp meeꞌ nungantangan, nath yaꞌa, nath min yumpanamp, puth aakan ngul wampow ngampar ngamp pam wanch yotamana um nungantangan God.antang than-thanāmpa. \v 11 Nil piip God.an thaw lat ngench thayanangana: \q1 “Ngay God inman kan-kanam waaꞌ-waaꞌang niiyanta: \q1 Aak ngulan wampowa pam wanch yot thaaꞌ-wantanamana pungkang thuchayna um ngatharang \q1 aꞌ thawayn ngathar ngay kan-kanam paththam Goda, moom wuut piꞌanana, \q1 aꞌ than maꞌmangkamangana thaaꞌ-kuump-kuumpayn ngayang.” \m \v 12 Ngampaniy putha pam wanch maꞌmangkamana wik waaꞌ-waaꞌāmp nungant God.antan ngamp ngeen thakan yump-yumpampa aꞌ puth ngeen thakan ngaantam-ngeey-ngeeyamp kuchek ngamparamangan thampa. \s1 Niiy Christians Wiy Anangan Keꞌ Wayathān Thanang, Thananiy Putha, Woyan Christ.antam Keꞌ-Ngul Wakiythan \p \v 13 Ngampaniya, keꞌ waaꞌ-waaꞌwump aak-yaꞌangan thaka. Ngampaniya maꞌ-aath-aathāmp thanang Christians wiy anangan than yipam minam iiy-iiyayna. Than pam wanch wiyangana nath ngaantam-ngeeyiythan thanttakamana keꞌ ngampan way yump-yumpanamp-a, than woyan ngamparamana nath wak-wakiythana. Ngamp keꞌ thaach-thaachāmp thananga wayan yump-yumpayna. \v 14 Ngay Jesus.an ngaantam-ngeey-ngeeyang nunanga, yaa, ngay puth meeꞌmiy ngula kuchek ngatharamangana, maya minh maꞌmangkamana, an kan-kanam min ngampar mungkanakana, way yaꞌa. Puth pam wanch wiyangan nath ngaantam-ngeeyiythan minhan keꞌ ngench thayan wun-wun thantana, keꞌ-paal thanan keꞌ mungkiythan, an puth way thant than mungkiythanana. \v 15 Niiywey minh anangan mungkinwey-a, than Christians wiy anangan nath ngangk way iiyiythana thanan putha ngaantam-ngeeyiythan thanttakamana an minhan ngencha, an keꞌ niiyan way yump-yumpaniya. Niiywey natha ngangk way yump-yumpaniy thanang-a, niiy min keꞌam iiy-iiyaniy thantana. Niiy nathwey minh anman mungk-mungkinan-a, niiy nath wayathin thanang, wiy anangan, thananiy putha, woyan Christ.antam keꞌ-ngul wak-wakiythana. Niiy keꞌ wayathān thanang, an puth nil Christ.ana an thant thamp uthama. \v 16 Nungkway niiy kan meeꞌmiy minh anangana an minwey ngampar mungkanakan-a, than wiy nathwey thawiythan keꞌ niiy wayan iiy-iiyaniy-a, yaa, niiyiy putha, keꞌ mungkān minhana. \v 17 Nil God.ana moom piꞌan ngamparama, ngampiya maꞌ nungantang iiy-iiyanamp, ngampiya maꞌ-yotam keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyāmp may minh anangan mungkanampa. Ngamp inan ep ngaantam-ngeey-ngeeyāmpa: ngamp minam iiy-iiyāmp meeꞌ God.antangana, aꞌ putha ngangk minangam wun-wunāmp ngamparakamana, aꞌ ngangk minangam iiy-iiyāmp puth Ngeen-Wiy Min God.antamana ngangk ngamparangan wun-wunan. \v 18 Nil weeꞌan nathweya min yimanangan iiy-iiyow-a, Jesus.an minam monkan-wak-wakow nunang-a, nil God.ana ngangk min yump-yumpan nunang aꞌ putha pam wanch wiyangana thath-thathantan nunang nil pam mina. \p \v 19 Yaa, ngamp kan-ngul min anman iiy-iiyāmpa, murkanama, ngamp yipam man um enyanam wun-wunāmp ngamparakamana aꞌ putha maꞌ-aath-aathwump ngamparakamana monkan-wakāmp nunangana Jesus Christ.ana. \v 20 An kan-kanama may minh maꞌmangkamana an min ngampar mungkanakana. Puth than Christians wiy al-alangana thath-thathayn niiyangan minhan mungkānan-a, an thananiya ngangk way nath iiy-iiyiythana, aꞌ amanamaniya, thananiya nath way ngul yump-yumpiythan. Niiy puth keꞌ wayathān thanang. An way paththama, puth niiyaniy minam keꞌam maꞌ-aath-aathaniy thanang monkan-wak-wakayn nunang Jesus.ana. \v 21 Yaa, an puth min ngampar minhan wantāmpa, keꞌ-ngul mungkāmp, aꞌ putha ngak way thampana keꞌ mungkāmpa, than pam wanch Christians wiy anangan keꞌ yipam ngangk wayan iiy-iiyayn ngamparamana, aꞌ keꞌ yipam wayan yumpayna. \v 22 Niiy ngeen nathan ngaantam-ngeeyaniya minh nathan ngampar min mungkanakan-a, nath yaꞌwey-a, niiyiya God.ant thonakam waaꞌān, aꞌ ngangk niiyantamang nangman piꞌ-piꞌāna. Niiy nathwey kan-kanaman meeꞌmiya niiy minaman ngaantam-ngeey-ngeeyaniy-a, keꞌaman muukamaniy-a, niiyiya ngangk minangam ngul iiy-iiyān. \v 23 Puth pam wanch wiy anangan kuchekangan wik pal-puy ngaantam-ngeeyantan, than thawantan, “An nathwey min ngampar minhan mungkāmpana, nath yaꞌa, minh nath keꞌ mungkimpa.” Than mungkiythanan-a, yaa, an than way yumpantan, an puth thanan kan-kanamana keꞌam ngaantam-ngeeyantan minh anangana an min mungkanakan ngampara. Ngamp keꞌ nath meeꞌmiy ngamp minh nath mungkāmp-a, nath yaꞌwey-a, yaa, ngampana putha minhaniya keꞌ mungkāmpa, an way ngampar. \c 15 \s1 Ngamp Ngamparakamana Thonakama Keꞌ Ngaantam-Ngeeyāmp Yaꞌa \p \v 1 Ngamp weeꞌ-weeꞌanangan kan-kanaman woyan God.antaman min-minaman wak-wakanamp-a, ngampiya, maꞌ-aath-aathāmp thanang Christians wiy anangan than anangan koyaman mel ench-enchantan, than keꞌ mich yippak iiy-iiyantanweya. Ngamp ngamparakaman thonakam keꞌ ngaantam-ngeeywumpa yaꞌa. \v 2 Puth ngampaniy wiy anangan ngaantam-ngeey-ngeeyāmp thanang thampa, than yipam ngangk thay-thayanam monkan-wak-wakayn nunang Jesus Christ.ana, aꞌ putha woyan min God.antaman puy-puyam ngul wak-wakayn. \v 3 Puth nil Jesus Christ.angana keꞌam ngaantam-ngeey-ngeey nungantakamana, yaꞌa. Nilan puth thawa lat ngench thayanangan, “Piip God-ang! Pam wanch wiy anangana kaangk keꞌ nungkarama, anpalana than ngayang aak-yaꞌangan waaꞌ-waaꞌina, wayan yumpin ngathar.” \v 4 Wik maꞌmangkamana, than lat ngench thayanangan umpin keenkanaman-a, aniy-a, min ngampara. Ngamp wik inangana ngeey-ngeeyāmpana, ngampan yipam ngangk thayanam ngul woyan anman wak-wakāmp God.antamana, puth amanamana ngampan meeꞌmiy ngula nil piip God.angana maꞌangam ngul piꞌ-piꞌow ngampang ngulakamana. \v 5 Ngampar way nathwey wampowwey-a, nil God alangaman maꞌ-aath-aathow ngampang Jesus Christ anman monkan-wak-wakāmp nunang, aꞌ putha ngangk minangam iiy-iiyāmpa. Ngay kaangk nil Jesus Christ.angana maꞌ-aath-aathow niiyang niiy yipam minam anman iiy-iiyān niiyantakamana, keꞌ nil Jesus anman ngangk minangam iiy-iiy thon-thonantan, \v 6 niiyan yipam keꞌ thonam anman iiy-iiyāna, aꞌ thaaꞌ-kuump-kuumpān nunang God.an piip nungantamana, Jesus Christ.antaman, Lord ngamparam alantamana. \s1 Nil God.angan Ngangk Mam-Mam Thanang Jews Yaꞌ Anangan, Than Yipam Thaaꞌ-Kuumpayn Nunang God.an \p \v 7 Niiy keꞌ wayathān thanang Christians wiy anangan, niiyiy paththama ngangk minangam iiy-iiyān thantan keꞌ nil Jesus.an ngangk minangam iiy-iiyan ngamparana. Amanamana, than pam wanch yotamangana ngaantam-ngeey-ngeeyayn ngula nil God.an min-minam paththama. \v 8-9 Nil puth Jesus Christ.ana wamp ngampar yipam woyan min meenathow ngampar yotamantana. Nil Jews al-alantan wampa than yipam ngaantam-ngeey-ngeeyayn wik nil God.an keenkanaman thaw wuut mangk thanttamakan-a, an kan-kanam ngul wamp. Aꞌ nilaniya, ngangk mam-mam thanang wiy anangana, than Jews yaꞌ ananganweya, than yipam thaaꞌ-kuump-kuumpayn nunang God.an. An puth lat ngench thayanangan waaꞌ-waaꞌana, wik inanganiya, nil Jesus Christ.an thaw piip-kunch God.antan: \q1 “Ngay-a, putha pam wanch Jews yaꞌ anangana, ngan karp anmana ngul thaaꞌ-kuump-kuumpān nintang, \q1 aak-path-pathān nungkar puth nint min-minam paththama.” \m \v 10 Lat ngench thayanangan thamp waaꞌ-waaꞌan: \q1 “Niiy Jews yaꞌ anangana, niiy ngangk minangam iiy-iiyān thanttang karpam Jews al-alantangan pam wanch God.antam anangana!” \m \v 11 Aꞌ putha wik thonangan inana: \q1 “Niiy maꞌmangkam Jews yaꞌ anangana, \q1 niiy aak-path-pathān nungant God.antan a! Thaaꞌ-kuump-kuumpān nunanga! \q1 Ngamp maꞌmangkamangana thaaꞌ-kuump-kuumpāmpana!” \m \v 12 Inan Isaiah thamp keenkanaman thawa: \q1 “Nil pam ngulan wampowa, wuut mangk amanamana Jesse.antamana. \q1 Nilaniya moom piꞌan iiy-iiyow thant Jews yaꞌ al-alantan, \q1 an puth thanana kan-kanam ngul ngaantam-ngeey-ngeeyayn nunang nilana kaaꞌ-piichanathow thanangana.” \p \v 13 Nil God.angana maꞌ-aath-aathan ngampang ngamp yipam kan-kanam ngaantam-ngeey-ngeeyāmp nunangana Jesus.ana nilan kaaꞌ-piichanathow ngampanga. Ngay kaangk nil God.angan ngangk min yumpow niiyang, ngangk winy-winynyangan yaꞌa, niiywey nunang anman ngangkangan piꞌ-piꞌāna. Amanamana, nil Ngeen-Wiy Min God.antam alangan ngul maꞌ-aath-aathow niiyang, meeꞌmiy yump-yumpow niiyanga, niiy ngulana aak God.antang ngul wun-wunāna aak umpuyangamana. \s1 Ngay Wik Thayan Kanam Umpang Niiyant Niiy Yipam Wik Anangana Kuchekangan Piꞌ-Piꞌān Thanang \p \v 14 Niiyalang, ngay ngaantam-ngeeyang niiyang niiy min iiy-iiyaniy, niiyana meeꞌmiy ngul woyan min God.antamana wak-wakaniy, aꞌ putha niiy meeꞌmiy thaaꞌ-aath-aathān thanang wiy anangan wik min God.antamana. \v 15-16 Puth ngay wik thayan kanam umpang niiyantana, niiy yipam wik anangana kuchekangam piꞌ-piꞌān thanang, nil God.angan puth work inangan theeꞌar Jesus.antaman waaꞌ-waaꞌānga. Ngay wik waaꞌ-waaꞌang pam wanch Jews yaꞌ al-alantan thanta, than yipam ngangk theeꞌayn nunganta. An keꞌ ngayana maꞌangam wamp-wampathang thanang God.antan than yipam maꞌ nungantang iiy-iiyayn. Nilana ngangk min wun-wunow thanttam, puth nil Ngeen-Wiy Min God.antamana ngangk thanttamangan wun-wunan, maꞌ-aath-aathan thanang than yipam puk God.antam ngul iiy-iiyayn. \p \v 17 Ngay inan thawang niiyanta, ngay work minam iiy-iiyang nungant God.antan, ngay puth ngay-ngayamana keꞌ work iiy-iiyang pokkapangana, yaꞌa, ngan Jesus Christ.angan-a, karpam work iiy-iiyanan. \v 18-19 Nil Jesus Christ alangan maꞌ-aath-aathan ngayang yipam than Jews yaꞌ anangan ngangk theeꞌ-theeꞌayn nungant, Jesus.antan. Ngay kaangk wik anman waaꞌ-waaꞌāng nungantam Jesus Christ.antamana, nilan putha Ngeen-Wiy Min nungantaman kuch nil yipam maꞌ-aath-aathow ngayangana minam yipam waaꞌ-waaꞌāng thant, aꞌ minam iiy-iiyāng aꞌ putha work piꞌ-piꞌanam anangan meen-meenathāng thanta. Ngayana wik min God.antaman waaꞌ-waaꞌang aak thon-thonangana, aak kecham puth iiy-iiyanga Jerusalem anpalana aak-aakanakaman Illyricum aakanakan. \v 20 Ngay keꞌam iiy-iiyang aak-aakanakana than pam wiyangan kaꞌathaman wik God.antaman kanaman waaꞌ-waaꞌin thantana, yaꞌa. Ngay puth kaangk wik minan waaꞌ-waaꞌāng pam wanchantan than keꞌam yippakan wik God.antaman ngeey-ngeeyina al-alantanweya. \v 21 Puth than keenkanamana lat ngench thayanangan umpin: \q1 “Pam wanch wiyanganiya keꞌam yippak wik God.antaman ngeeyina, \q1 puth ngul-ngulana an ep than ngul ngeey-ngeeyayn wik min nungantamana, \q1 aꞌ min-minam ngul ngaantam-ngeey-ngeeyayn nunang.” \s1 Ngay Kaangk Wampāng Niiyant Aak Rome.akana \p \v 22-23 Puth ngay nathpalman kaangka thathāng niiyang, puth ngayiy-a, work ngatharaman iiy-iiyang, wik God.antaman yippak waaꞌ-waaꞌang thant aak thon-thonanganwey wun-wuntana. Ngay puth kanam iiy-iiyangan thantanweya, workana angman minchathangan. \v 24 Ngayaniya aak Spain.akan ngul iiyānga, puth ngay kaangk woyan iiyananganweya ngul thathāng niiyang. Aꞌ ngay yaan wunāng niiyantanga, ngampaniya ngangk minangam karpam ngul wun-wunāmpa, aꞌ anpalan-a, niiyana maꞌ-aath-aathān ngayang ngay yipam aak Spain.akan ngul iiyānga. \v 25 Puth yaꞌ yippakweya, ngay inana kan-ngul iiyāng aak Jerusalem.akana, ngay yipam wukal kalāng thantwey pam wanch Jews Christians al-alantana. \v 26 Puth than Christians aak Macedonia.angan wun-wuntan-a, puth aak Greece.angan wun-wuntana, than wukalwey theeꞌin ngathar ngay yipam kalāng wukal anangan thantweya pam wanch Christians wukal keꞌanang al-alantan aak Jerusalem.angana. \v 27 Than ngangk minangam wik yump-yumpin wukalan kuchayn thantana. An puth min thantana, thanan maꞌ-aath-aathayn thanang, puth wik min Jesus Christ.antamana kaꞌathamana Jews al-alantaman wampa, puth amanamana than waaꞌ-waaꞌin pam wanch Jews yaꞌ al-alantan ngula. Yaa, puth yimanang ngulana, pam wanch Jews yaꞌ il-ilangana koyaman maꞌ-aath-aathayn thanang Jews anangan aꞌ putha wukal-a, may thakan kuchayn thantweya. \v 28 Ngay kanan wampāng thant Jerusalem.angan-a, ngayaniya wukal anangan theeꞌāng thant, amanamaniya ngay kan-ngul iiyāng aak niiyantamak, anpalanwey-a, ngay kan-ngul iiyāng aak Spain.aka. \v 29 Ngay nang ngulan wampāng niiyant-a, ngay meeꞌmiy paththama nil Christ alangan ngangk min paththam yump-yumpow ngampanga. \p \v 30 Niiyalang, ngurp ngatharam-ang, ngay inan thawang niiyant: niiywey ngatharana murkanam meeꞌ-wuth-wuthanamān God.antan, ngangkaman thawāna, niiyiy putha kaangk wun-wunaniy Lord ngamparamant Jesus Christ.antana, aꞌ ngampiy putha kaangk wun-wunanamp ngamparakamana puth nil Ngeen-Wiy Min God.antamana ngangk ngamparamangan wun-wunan. \v 31 Niiy God.antan thawāna ngayan yipama minam wun-wunāng aak Judea.angan, than pam wanch Christians yaꞌ al-alangana keꞌ yipmam mulathayn ngayanga. Aꞌ putha, niiy God.antan thawān thamp than pam wanch Christians aak Jerusalam.angan wun-wuntan-a, wukalan ngangk minangam uwayna. \v 32 Nil God.angan nath kaangkwey kuchow ngayang niiyantan-a, ngay ngangk minangam ngul wampāng niiyanta, niiyiy putha, ngangk min ngul yumpān ngayangweya, putha ngangk thay-thayanathān ngayang thampa. \v 33 Ngay kaangka nil God.ana min iiy-iiyow niiyanta — nilam thonamang ngangk min yump-yumpan ngampanga — an kan-kanam paththam a! \c 16 \s1 Niiy Wik Waaꞌān Thanta Ngay Pam Wanch Nanangan Ngaantam-Ngeey-Ngeeyang Thanang \p \v 1 Nil Phoebe.ana nan wampow niiyant, nil wanch kuunch ngamparama Jesus Christ.antanga. Nil wanch ilangamana, maꞌ-aath-aathan thanang Christians anangan aak Cenchrea.angan wun-wuntan, an puth work nunganta. \v 2 Niiyiya ngangk minangam umang wakān nunangweya puth niiya pam wanch God.antama, niiy kaangk paththam wunaniya Jesus Christ.antana. Nil Phoebe.an wanttakan thawow niiyantan-a, niiyiya putha maꞌ-aath-aathān nunang minamwey, puth nilana kaꞌathamana maꞌ-aath-aatha ngampangan yotam inangamana. \p \v 3 Nint waaꞌān ngayang pam wanch il-ilantan ngay kaangk paththam wun-wunang thanta, puth in-inman ngay ngaantam-ngeey-ngeeyang thananga: \p — Priscilla aꞌ putha Aquila, pul karpan work iiy-iiypul ngatharangana, ngana wik Jesus.antaman waaꞌ-waaꞌan. \v 4 Pulana minam piꞌ-piꞌpul ngayangana, pam wayanang al-alantamana. Nungkway than keꞌ mulathiythan pulangan thamp-a, an kana, pul ngayangiyweya minam piꞌ-piꞌpula. Yaa, an ngayiy putha thankyou thawang pulanta, puth ngayam thonakam yaꞌa, puth wiy anangan thamp, pam wanch Christiansa, Jews yaꞌ anangana, than yotaman thamp thankyou thaw-thawantan pulantana. \p \v 5 Nint ngayangan waaꞌāna pam wanch wiy al-alantan thampa: \p — than pam wanch Christians anangana aawuch pulantamangana yal-yalmathwuntan God.antan meeꞌan-wuth-wuthanamantana, \p — puth ngurp min ngatharam Epaenetus.ana, nil pam inmana pam Christian kaꞌatham iiy-iiya aak anganiy Asia.angana, \p \v 6 — putha, Mary.anweya, work piꞌanan iiy-iiy keꞌ-ngoongkamana niiyantana, \p \v 7 — putha Andronicus-a, aꞌ putha Janias, puliya Jewsa keꞌ ngay inmana, pul aak jailangan wun-wunpul ngatharang angmana. Pam wanch wiy Christians al-alangana wik min anman waaꞌ-waaꞌantan pulantamaniya. Pulaniya, ngangk kaꞌathangaman theeꞌpul God.antana, ngay keꞌaman yippak ngangk ngatharaman theeꞌang God.antana, \p \v 8 — putha, Ampliatus.ana, ngurp min ngatharam thampa nilan ngangkangan piꞌ-piꞌan nunang Jesus Christ.ana keꞌ ngay anmana, \p \v 9 — putha Urbanus.ana, nilana work anman iiy-iiy ngamparangana nungant Jesus Christ.antan aꞌ putha ngurp ngatharaman Stachys.ana, \p \v 10 — putha Apellesa, wiyiy aak way kuyam wamp nunganta, puth nilana Jesus.an ngangk thayanam ngul monkan-wak-wakan nunang, \p — putha, than pam wanch anangan aawuch Aristobulus.antangan wun-wuntana, \p \v 11 — putha Herodian.ana, pam ngan aak-kunchana, \p — putha than Christians anangan aawuch Narcissus.antangan wun-wuntan thampa, \p \v 12 — putha Tryphaena aꞌ Tryphosa, pulana work iiy-iiyanpul thamp Lord Jesus.antana, \p — putha ngurp ngatharam Persis.ana, nil thampana work piꞌanan iiy-iiy nungant Lord.antana, \p \v 13 — aꞌ puth Rufus.ana, nilana min-minam monkan-wak-wakan nunang Christ.ana, putha, kaath nungantaman thampa. Nilan ngayang minam piꞌ-piꞌa ngay keꞌ puk nungantam yimanangana, \p \v 14 — putha, Assyncritus aꞌ Phlegon aꞌ Hermes aꞌ Patrobus aꞌ Hermas aꞌ putha pam Christians wiy anangan thamp thanan yalmathwuntan thanttangana, \p \v 15 — putha Philologus, aꞌ Julia aꞌ Nereus aꞌ puth kuunch nungantama aꞌ Olympas aꞌ putha Christians wiy anangan thamp than yalmathwuntan aak thanttangan. \p \v 16 Niiy karpan yalmathwuniy-a, niiy maꞌ thuthwuna. Than pam wanch Christians aak nath-nathan wun-wuntan-a, than wik kuchin niiyantanweya than ngaantam-ngeey-ngeeyantan niiyanga. \s1 Ngay Inan Wik Thayanam Thawāng Niiyanta \p \v 17 Niiyalang, ngay wik inan thaaꞌ-thayanam thawāng niiyanta: niiy aak thathāna than pam wanch nananga than puth kaangka kulan uw-uwayna wik min Christ.antam anpalana, thanan puth kaangk thaachayn niiyang niiy yipam wik min Jesus.antamana too wantāna, wik nganan thaaꞌ-aath-aathan niiyanga. Niiyan putha keꞌ iiy-iiyān thanttangan yaꞌa, \v 18 puth thananiya keꞌ wik ngeey-ngeeyantan nunang, Christ.an, Lord ngamparamana, yaꞌa, thananiya kaangka moom thanttakam iiy-iiyayna, way thakan kaangk yump-yumpayn. Puth than kaangk muukamathayn pam wanch wiy anangan than yippak woyan min God.antaman keꞌam min-minan thiichina, puth thananiya keꞌ wik min yimanang thaw-thawantana, an yaꞌa, an yaan muukamantana. \v 19 Puth niiyanganiya, pam wanch yotangan waaꞌ-waaꞌantan niiyanga niiy wik God.antaman min-minam ngeey-ngeeyaniyweya. Ngangk ngatharaman-a, min paththam wun-wunan niiyantamana. Ngay kaangk niiyana kuchek minang iiy-iiyāna, niiy yipam minam anman iiy-iiyān. Puth pam wanch wiy al-alangan keꞌ thaachayn niiyang way yumpanakana, niiy keꞌ-ngoongkam anman minam iiy-iiyāna. \v 20 An nil God.angan ep-paththam maꞌ-aath-aathan ngampangana keꞌ-paal ngangk minangam iiy-iiyāmp ngamparakamana. Nil paththam maꞌ-aath-aathow niiyang niiy yipam oony way piꞌanana um thaamp-thaampān nunanga, keꞌ niiy thaꞌang yimanangan maak-maakaniy nunangana. Ngay kaangk nil Lord Jesus Christ.ana minam iiy-iiyow niiyanta putha maꞌ-aath-aathow niiyang thampa. \p \v 21 Nil Timothy inana, nil work ngatharangan iiy-iiyana, nil wik kuch niiyanta nil ngaantam-ngeey-ngeeyan niiyang thampa, aꞌ putha Luciusa, aꞌ Jason aꞌ putha Sosipatera than ngaantam-ngeey-ngeeyantan niiyang thampa — thaniya pam Jews keꞌ ngay inman. \v 22 Ngay thampa Tertius, ngay ngaantam-ngeey-ngeeyang niiyang. Ngay lat inan umpang Paul.anta. Ngay thampa kanam ngangkan theeꞌangant Jesus Christ.antana. \v 23 Nil in thamp Gaius.ang ngaantam-ngeey-ngeeyan niiyanga. Ngayiya aawuch in wun-wunang nungantanga. Than Christians inangan karpam yalmathwuntan aawuch ingana than yipam ngaantam-ngeey-ngeeyayn nunang God.ana putha karpam meeꞌ-wuth-wuthanamayna. Putha, nil Erastusa, nilan wukal piꞌ-piꞌan aak town ingana, nil thampa ngaantam-ngeey-ngeeyan niiyangweya. Putha pam Quartus ilangan ngaantam-ngeey-ngeeyan niiyangweya, nilaniya keꞌ kuunch ngamparweya Jesus Christ.antangana. \v 24 Ngay kaangk nil Lord Jesus Christ.ana minam iiy-iiyow niiyanta putha maꞌ-aath-aathow niiyang thampa. \s1 Ngamp God.an Keꞌ-Ngoongkam Anman Thaaꞌ-Kuump-Kuumpāmp Nunanga! \p \v 25 Ngamp piip God.ana thaaꞌ-kuump-kuumpāmp nunang a! Nil ilangaman God.angana ep-paththam ngangk thay-thayanathan ngampang ngamp yipam Jesus Christ.an ngangkangam piꞌ-piꞌāmp nunang — nil Christ inmana ngayan waaꞌ-waaꞌang niiyanta, niiy puth wik nungantamana meeꞌmiy ngula. Pam wanch keenkan wun-wunin-a, than keꞌ meeꞌmiy nunang Jesus Christ.ana, yaꞌa, nil puth piip God.angana wik inana maꞌ-mupam piꞌ-piꞌ nungantakama. \v 26 Pam prophetsangan keenkana, wikan kan-ngul many-many waaꞌ-waaꞌin pam wanchantana, wik Jesus.antamana, puth Jesus.ana ngul-ngul wampa, aꞌ nil God.angana meeꞌ engkanang ngul meenath ngamparana yipam than pam wanch aak umyompanaman wun-wuntana min-minam thiichayn nunanga. Nil God inmana nil keꞌ uthamiya, nilan thawa ngamp wik Jesus.antaman waaꞌ-waaꞌāmp thant pam wanch yotamantan than yipam ngangk theeꞌ-theeꞌayn nunganta, aꞌ putha woyan nungantam anman yipam wak-wakayn ngula. \p \v 27 Nil anman God thonama, nilam thonakam maꞌmangkaman meeꞌmiya! Niliya Jesus.an kuch ngampara, puth ngampaniya keꞌ-ngoongkam anman thaaꞌ-kuump-kuumpāmp nunang, yey, kan-kanamaniya! \p Yaa, lat inan kan-ngul mincha, appow, \p Paul.