\id MRK \h Mark \toc1 MARK Lat Inan Mark.angan Ump \toc2 Mark \mt1 MARK \mt2 Lat Inan Mark.angan Ump \c 1 \s1 Kaꞌathamana Nil John.angan Wik God.antam Thooꞌath Pam Wanchantan \p \v 1 Inaniya wik min-minam paththam Jesus Christ.antaman, nhengk God.antaman. \v 2 Aak keenkanamana pam Isaiah alangana lat ngench thayanangan ump, nunangan waaꞌa, nil wik yimanangan ump wik God.antam anangana: \q1 “Ngay ngul kuchāng wik thooꞌiy ngatharamana keenk iiy-iiyow nungka. \q1 An keꞌ nilanweya woyan min-min yumpow nungkar, \q1 nilaniya thaaꞌ-aath-aathow pam wancha. \q1 \v 3 Aꞌ niliya aak pintalang iiy-iiyow, wik pech-pechow, \q1 ‘Niiy woyan min-minam kan yumpān nungant Lord.antana! \q1 Koochanam yumpān nunganta!’” \m Nil pam Isaiah.angan wikana yimanangan ump. \p \v 4 Anpalan-a, nil pam John.an aak pintalangan iiy-iiy aak Judea.angan, aꞌ nil kan-ngul waaꞌ-waaꞌ wik God.antaman, aꞌ nil puth pam wanch anangan kootra ngakang kuungk-kuungk thanang. Nil thaw thant, “Way niiyan yumpaniya niiy kan-ngul wantāna! Niiy palaman weentān God.antan! Aꞌ ngay anpalana kootra ngakangan kuungk-kuungkāng niiyang, aꞌ nil God.angan keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyow way yot niiyan yump-yumpan.” \v 5 Pam wanch yot wampin nungant than yipam wik ngeeyayn nunang, aak Judea amanam aꞌ putha aak Jerusalem amanam wampin nungant. Than waaꞌin thanttakam John.antan way thanan yump-yumpin, aꞌ putha nil kootra kuungk-kuungk thanang ngul punth Jordan.angan. \p \v 6 Ngook nil John.angan ngoonch-a, minh camel thuuꞌam, aꞌ ompam kath nungantakam minh peꞌanang. May at mungk aꞌ minh pongkok mungk. \v 7 Nil thaw thant pam wanchantan, “Pam thonangan ngul wampowa, mangk ngatharangana, puth nilaniya ep-paththama pam wuut piꞌan paththama, ngay yaꞌa, ngay pam many paththam. Ngayana keꞌ pekaman thuchinga, thaꞌ murrukan thapathing thaꞌ nungantam amanamana yaꞌa puth ngay pam piꞌan yaꞌa. \v 8 Ngay ngakang thonakam kuchek kuungk-kuungkang niiyang, puth nilaniya Ngeen-Wiy Min God.antaman ngul kuchow niiyant, ngangkangan ngoonchow niiyantangan.” \s1 John.angana Kootra Kuungk Nunang Jesus.aniy \p \v 9 Ngul-ngulaniya nil Jesus.ana aak Nazareth anpalan wamp aak Galilee.ang anman, ngak punth Jordan aakanakan. Aꞌ nil John.angan kootra ngakangan kuungk nunang ngak punth Jordan angmana. \v 10 Nil Jesus.an ngakaman pent-a, aꞌ nil um keny thath yuwan yaꞌ ik, aꞌ nil Ngeen-Wiy Min God.antaman thath nunang pal kenya uk-uk nungant keꞌ minh kolat yimanangan wamp nungant. \v 11 Aꞌ wik inpal kenyan thaw, “Nint nhengk ngatharama! Ngay kaangk paththam wunang nungkar. Ngay ngangk min-minam paththam wunang nungkar.” \v 12 Aꞌ an paththam yaam keꞌanam Ngeen-Wiy Min God.antam alangan kuch nunang aak pintalakan. \v 13 Nilana yaam wun-wuna, kinchiya forty.akam, aꞌ nil oony wayan wamp-wampant yipam thaachow nunang wayan yumpow. Puth nil keꞌam wik ngeeyan wayan yumpow yaꞌa. Aꞌ putha minh kulliy yot thama angman wun-wunina, puth thana ngaantiyongk anangan wampin nungant aꞌ maꞌ-aathin nunang. \s1 Nil Jesus.angana Pam Koꞌalam Anangan Ump Thanang Monkan-Wakayn Nunang \p \v 14 Than John.an kanan thenchin nunang jailangan-a, nil Jesus.ana aak Galilee.akan iiy, aꞌ wik min God.antaman waaꞌ-waaꞌ thant pam wanchant. \v 15 Nil thaw thant, “Aak nil God.angan miꞌ-a, an kan wampa! Aak anan thinth ngul kan wampana nil God.angan maꞌ nungantangan pam wanch yot ngulan piꞌow. Niiy wayan yaam keꞌ iiy-iiyāna, niiyan woyan min God.antamakan kan weentāna! Aꞌ wik min nungantaman ngangkang piꞌ-piꞌāna!” \p \v 16 Anpalana, nil Jesus.an iiy-iiy thomp wonk wakan wak-waka kookam piꞌan Galilee angan, nil pam kucham thath pulang maꞌ-kuuncham anangana, namp pulantaniya Simona aꞌ Andrew. Puth pul al-alangan minh ngaꞌ mam-mampul punththamanangan. \v 17 Jesus.an thaw pulant, “Nip pal ngatharang iiyowa! Nipaniya minh ngaꞌakam iiy-iiyuwwey ey? Puth inpalan ngula, ngay puth thaaꞌ-aath-aathāng nipangweya aꞌ nipaniya iiy-iiyow, pam wanch yota yal-yalmathow thanang ngathara.” \v 18 Pul maꞌ-kuunchamanganiya punththamanan erkam wantpulweya aꞌ puth iiypul ngul Jesus.antangana. \p \v 19 Aꞌ Jesus.ana thaaꞌ puyam ngul iiy-iiya aꞌ maꞌ-kuuncham thon ngul thath, namp pulantaniya James aꞌ John, pul puk wuut pam namp Zebedee alantaman. Pulaniya chukkun thanttamangan nyiinpul, pulan puth min-minam yumppul punththaman anangan minh ngaꞌakana iiyayn. \v 20 Nil Jesus.angan thath pulang-a, nil ump pulang nungantangan iiyowpul. Pulaniya piip-kunch wantpul nunang aꞌ pam anangan workan iiy-iiyin nungant, than thampang puth chukkunang workan iiy-iiyin. \s1 Pamangan Oony Wayan Ngangkangan Piꞌ-Piꞌ \p \v 21 Anpalana, nil Jesusa aꞌ putha than ngurp nungantam anangan aak town many Capernaum.ak wampin. Aak Saturday ngulan wun-a, nil Jesus.ana church thanttam Jews al-alantaman angan ngoonch aꞌ kan-ngul wik God.antaman thaaꞌ-aath thanang pam wanch anangan. \v 22 Than pam wanchang wik nungantaman ngeeyin-a, than yotaman thaaꞌam ikin, nilan puth wik keꞌ pam wiy al-alangan wik Moses.antaman waaꞌ-waaꞌin, an yimanangan yaꞌa. Puth nil Jesus.ana wik thaw-thawa keꞌ pam God.angan kuch nunang, wik min anman waaꞌ-waaꞌ thant. \p \v 23 Yaam keꞌan-a, nil pam oony way ngangkang piꞌ-piꞌ-a, anan ngoonch churchangan aꞌ othamayan paththam pech pam weenth ananiya, \v 24 “Ayyang, Jesus-ang! aak Nazareth anpalan wampan ey! Nint pal ngeenak wampan ngant e? Nint yipam nganang pam wanch yotaman mulathān ey? Puth ngay nintang meeꞌmiya — nint in pam ngench thayana, nil God.angan kuch nintang!” \v 25 Nil puth Jesus.angan oony way anan thaaꞌ-thayanam wak nunang, pam alantangan ngangkangan wun-wun, “Nint appapa! Aꞌ pentān nungantam ngula pam nalantamana!” \v 26 Amanaman-a, nil paman kemp akangam than-than, oony way alangan wunyathana. Anpalaniy-a, nil oony wayana othamayan pecha, aꞌ pent ngul pam alantaman. \v 27 Than pam wanch churchangan nyiin-nyiinin-a, an than thaaꞌam ikina, aꞌ than kan-ngul thaw-thawin thanttakamana, “Ayyang, in wanttak e? Nil pam inana wiy-wiyama! nil keꞌ than wiyangan thaaꞌ-aathantan yimanangan yaꞌa! Apey! Nil oony way anangan kenthan thanang, thanan putha wik ngeeyin nunang!” \p \v 28 Aꞌ anpalaniya than pam wanchangan wik thooꞌ Jesus.antaman puy-puyam weꞌ-weꞌarathin, aak angman pungk-pungkalang Galilee wakan. \s1 Nil Jesus.angan Pam Wanch Yot Miyalath Thanang \p \v 29 Amanamaniy-a, Jesus-a, aꞌ ngurp nungantam anangan churchaman pentin aꞌ than aawuch Simon.antam pulantam Andrew.antamakan yuurpam iiyin, Jesus-a, James-a, John-a, aꞌ ngurp nungantam wiy anangan thamp. \v 30 Piny-kench Simon alantamana bedang wun-wun, weech-weechan nunang, ngunthamang uwan, kemp nungantamana karkan pey. Nil Jesus.an wamp-a, thanan waaꞌin nungant. \v 31 Anpalaniya, nil Jesus.ana wanch alpan alantan iiya, aꞌ maꞌ maman nunang, aꞌ maꞌ-aath nunang ekow. Aꞌ nil erkam miyal ngul wun, kemp karkanamana yaꞌ-ngula. Anpalana nil may ngul aath-aath thanang. \p \v 32 Ngul-ngulaniy-a, kinchan uk-a, ngaaꞌ kan-ngulan chint-a, pam wanchangan kampan thanttam anangan wamp-wampathin thanang nungant Jesus.antan, puth thanangan weech-weechan aꞌ wiy anangan wampathin nungant than anangan puth oony way ngangkangan piꞌ-piꞌin. \v 33 Pam wanch maꞌmangkam aak town anpalan karpam yalmathwin thanttakam aawuch Simon.antamang angman, yoon than-thanin. \v 34 Nil Jesus.angan pam wanch anangan nguntham wiy-wiyam thakan uwin-a, miyalath thanang, aꞌ nil oony way anangan kenth thanang ngangk pam wanchantam anpalan. Aꞌ nil thaw thant oony way al-alantan appap wunayna, puth thanan kan meeꞌmiy an nil Christ.ana, God.antaman wamp. Puth than oony way anangan nath ngul moꞌin. \s1 Nil Jesus.angan Wik Min God.antaman Waaꞌ-Waaꞌ Thant \p \v 35 Ngaaꞌ thonangana, aak ngaaꞌangan yippakan wun-wun-a, nil Jesus.an ek aꞌ aawuchana want ngul. Nilan aak town anpalan iiy aak enyanakan, aak pam wanch keꞌanangana, aꞌ nil angmana meeꞌ-wuthanama. \v 36 Puth nil Simon Peter.ana, aꞌ ngurp nungantam wiy anangan thanan wenk-wenkin nungant. \v 37 Aꞌ thanan uwin nunang aꞌ thawin nungant, “Ayyang, than pam wanch yotama wenk-wenkantan nungkara!” \v 38 Nil puth Jesus.an thaw thanta, “Ngamp mak iiy-iiyāmp villages thon-thonakana yam-yaman than-thantana. Ngay pam wanch wiy anangan thamp thaaꞌ-aathāng thanang, wik min God.antaman waaꞌāng thant. Ngay puth keꞌ-paal aak iikanakan ukang pal kenyana.” \p \v 39 Aꞌ anpalana, nil Jesus.an village thon-thonakan iiy-iiy aak Galilee angman. Nil church thon-thonangan wik min God.antaman waaꞌ-waaꞌ thant, aꞌ oony way anangan kenth thanang ngangk pam wanchantam yotam al-alantaman. \s1 Nil Jesus.angan Pam Thonaman Miyalath Nunang \p \v 40 Nil pam thonam aak angman wun-wuna, pam inaniy-a, wenchangam makan iiy-iiy kemp wakanangana. Aꞌ nil Jesus.ant wamp, aꞌ pungkang nyiinant. Nil thaaꞌ-mamanang thaw nungant puth maꞌ-aathow nunang. Nil thawant, “Ayyang, Moom-ang! Nint kaangk nathweya min yumpin ngayangan-a, ngay puth kan meeꞌmiy nintang nint minam yumpin ngayangana.” \v 41 Nil Jesus.angan ngangkwey mam nunang, aꞌ nil maꞌ ongkaram, aꞌ paman mam nunang, aꞌ thaw nungant, “Ngay kaangk inman miyalathāng nintangweya, nint kemp min ngul iiy-iiyāna!” \v 42 Aꞌ wenchan erkam wuthanam nungant, yaꞌ-ngul ween. \v 43-44 Anpalaniy-a, Jesus.an wik thayan thawant, “In ngeeya! Nint keꞌ waaꞌān thant wiy al-alantan ngayan nintang miyalathangan. Nint kan erkam iiyān pam priest alantan, nil yipam nintang thathow kemp min ngulan, wenchan yaꞌ-ngul weena. Anpalan-a, nint minh thakan kalān aak ngench thayanakan, aꞌ angan thaaꞌ-kuumpān nunang, piip God.an. Puth wik Moses.angan anman waaꞌ. Anpalan-a, pam wanch yotang ngul thathayn, aꞌ thiichayn nintang kemp min, wench keꞌanang ngulana.” Aꞌ nil Jesus.an kanan wik thawant-a, nil kuch nunang ngula. \p \v 45 Puth nil paman-a, iiya, aꞌ wikan pal-puy waaꞌ-waaꞌ, yotangam ngeeyin wik inan Jesus.antaman. Nil pam alangan wikan puy-puyam ngul waaꞌ, yaa, anpalaniya, nil Jesus.an keꞌam ngul townakan ngoonch, meeꞌ yotantangan. Nil aak enyanang wun-wun, aꞌ pam wanch yot anangan aak nath-nathpalan wampin nungant. \c 2 \s1 Nil Jesus.angan Pam Alpanan Miyalath Nunang \p \v 1 Nil Jesus.an maꞌ-koꞌalam paanth aak enyanangan, aꞌ koyam ngul wamp aak Capernaum.ak. Than pam wanch al-alangan thathin nunang wampan-a, wik thooꞌ weꞌarathin thanttakam. \v 2 Anpalan-a, pam wanch yot wampin nungant aawuchang nilan wun. Yot anangan aawuchang ngoonchin, aakana thupam ngath ngul. Nil yoonan yim-yimanang yot anangan than-thanin thaaꞌ aawuchang angan. Aꞌ nil Jesus.angan wik minan waaꞌ thant. \v 3 An-aniyangan-a, pam koꞌalamang pam kunpwey wampathin, nil pam alpanan pengkarang wun-wunwey, makar yaꞌ yalamant, keꞌ-paal nilan keꞌam iiy-iiy. \v 4 Than keꞌ pek kaliythan nunang Jesus.antan-a, puth yaꞌa, puth aak thaaꞌ-thupam ngath, pam wanch yota! Than wanttak ngoonchathiythan nungant Jesus.antana? Aꞌ puth than aawuch keny matathin nunang roofak, aꞌ roof wiyan thapathin pal kenyan nil Jesus.an than-than. Kanan thapathin-a, than pam alpanan pengkarang ukathin nunang Jesus.antan. \v 5 Nil Jesus.angan thath nunang-a, nil kan meeꞌmiy thanang pam koꞌalam ananganiya kan-kanam paththam minam ngaantam-ngeeyin nunang nil ngul miyalathow nunang pam alpanan, aꞌ nil thaw pam alpan alantan, “Ayyang, nhengk ngatharam-ang, way nintan yump-yumpan-a, an yaꞌ-ngula, ngay keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyānga, yaꞌa!” \p \v 6 Than pam piꞌ-piꞌanam wiy anangan wik thayan thaaꞌan-aath-aathin thanangan-a, angman nyiin-nyiinin, thanan ngaantam-ngeeyin thanttakaman, \v 7 “Nil inan Jesus.an wanttake? Nil keꞌ God.an waaꞌ-waaꞌan nungantakamana! Nil God thonakaman ep thawiy ngampar nil keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyow way ngampan yump-yumpampa, pam wiyan keꞌ thawiythana, nil epa!” \v 8 Nil puth Jesus.angan erkam thiich thanang than want-wanttakan ngaantam-ngeeyin thanttakaman. Nil puth thaw thant, “Niiy ngul ngeenak ngaantam-ngeeyaniy yimanangana? \v 9 Ayyang, in ngeeyāna! Ngay nyiingkan yimanangan thawang pam alpan alantan, ‘Ngay keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyāng way nintan yump-yumpana.’ Yaa, niiy wanttak ngaantam-ngeeyaniya? An work piꞌan paththam ey? Nath yaꞌa, nath work many way-wayang, engkanang ey? Ngay nath wik inangan thawing alpan alantan, ‘Kan eka! Pengkar nungkaraman maayāna! aꞌ iiyān ngul aak nungkaramakan.’ An work piꞌan paththam ey? Nath yaꞌa, nath work many way-wayang engkanang ey? \v 10 Yaa, ngay in kan meenathāng niiyant nil God.angan kuch ngayang, yipmam ngay thawāng thant pam wanchant, ‘Ngay keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyāng way niiyan yump-yumpan. Ngay puth pam inman nil God.angan kuch.’” \v 11 Anpalana, nil Jesus.an thaw pam alpan alantan, “Ngay inan thawāng nungka, kan ekāna aꞌ yuk pengkar nungkaram nanan-a, maayān, aꞌ kan-ngul iiyān aak nungkaramakan!” \p \v 12 Than yot al-alangan thath-thathin nunang pam alpanan, aꞌ nil paththam erkam ek, than ngul, aꞌ pengkar nungantaman wow maay, aꞌ iiy ngul aak nungantamakan. Than pam wanch yot anangan ngangk ikin thathinan nunang aꞌ thanan thaaꞌ-kuumpin nunang piip God.an. Aꞌ thanan thawin, “Ngan puth keenk work min yimanangan keꞌ thathan, ngan in-ngulan thathana.” \s1 Nil Jesus.an Levi.ant Thaw Monkan-Wakow Nunang \p \v 13 Amanamaniya, nil Jesus.ang want thanang, aꞌ nilana koyam kan-ngul iiy kookam piꞌan aakanakan, Lake Galilee.an waaꞌantan. Aꞌ pam wanch thaaꞌ-wantanam wampin nungant, aꞌ nil wikan kan-ngul thanang thaaꞌ-aath-aath. \v 14 Aꞌ nilan iiy-iiy-a, pam namp Levi anan thath nunang, pam nilaniy wukalan yal-yalmath Government.antan, nilaniya, office.ang nyiin-nyiin. Pam Levi inana, puk nhengk nungantam, pam namp Alphaeus.antam. Nil Jesus.ana ang wamp nungant, aꞌ thawant, “Awey, nint ngayang monkan-wakāna.” Aꞌ nil Levi.ana erkam ek aꞌ monkan-wak Jesus.an. \p \v 15 Anpalaniy-a, nil Jesus.angan may mungk nungantang, Levi.antang aawuch. Pam wanch yot wampin, thanan puth monkan-wakin nunang Jesus.an — wiy anangan-a, keꞌ Levi yimanangana wukal yal-yalmathina Government.anta, wiy anangan-a, pam wanch kaangk-keꞌanang anangan. Than tham karpam nyiinina, aꞌ may mungkin thanttang, Jesus.antang, aꞌ ngurp nungantam al-alantang. \v 16 Aꞌ than pam teachers wik thayanan thaaꞌ-aath-aathin Pharisees al-alangan thathin nunang Jesus.an nyiin-nyiin thanttangan, pam wanch kaangk-keꞌanangantang. Aꞌ thanan mepin thanang ngurp Jesus.antam anangan, “Nilan ngul ngeenak may mungkan pam wanch way al-alantanga?” \p \v 17 Nil Jesus.angan ngeey thanangan-a, nilan thaw thant, “Than pam wanch keꞌaman weechanan thanang-a, an keꞌam iiyantan nooyananta, yaꞌa. Pam wanch weechanan thanang-a, an ep iiyantan nooyanant. An ngayan yimanangana. Ngay keꞌam wampanga yipmam pam wanch anangan umpāng thanang than minan waaꞌwuntan, yaꞌa. Ngayan ep wampanga yipam pam wanch way anangan umpāng thanang thanan yipam ngayang monkan-wakayn.” \s1 Nil Jesus.angan Wik Kath Waaꞌ Thant \p \v 18 Ngaaꞌ thonan-a, than ngurp John.antam anangan aꞌ puth ngurp thanttam Pharisees al-alantamana, thanan kinch ongkan may keꞌam mungkin, meeꞌ-wuth-wuthanamin anman. Aꞌ than pam wanch wiy anangan wampin nungant Jesus.ant aꞌ thawin nungant, “Ayyang, nint kan waaꞌān nganta! An wanttak aa? Than ngurp nungantam John.antamana aꞌ ngurp Pharisees al-alantaman thanana maꞌ-yotam may keꞌ mungkantan. Puth ngurp nungkaram nanangana, than kaangk may anman mungk-mungkayna. An ngeenaka?” Thanan yimanangan thawin. \v 19 Nil puth Jesus.an thaw thant, “Niiy kan wik kath inan ngeeyāna! Pul pam wanch nath ngentuwpul-a, thanan nath may piꞌan yumpayn wedding party aakanakan. Niiy ngul thawin thant ey? pam wanch kampan pulantam anangan may keꞌan mungkayn ey? an yaꞌa, nil pam kompan wanchan ngentow-a, nil angman thintham iiy-iiyow thanttang, aꞌ thananiya karpam may mungkayn. \v 20 Puth aakan ngul wampowa, than pam wiyangan pam kompan nath kalayn nunang aak thonanganakan, kampan nungantam al-alangan keꞌ-ngul thathayn nunang. Puth aak an-aniyangan-a, than may thanttaman too ngul wantayn, aꞌ meeꞌ-wuthanamayn.” \p \v 21 Nil wik kath inan waaꞌ thant, “Nil wanchang kulich kath ikanam piꞌ-piꞌiywey-a, an ngul nilan ngook nyiingkanam manyan ikathiy ey? Puth ngook kathan ik-a, angan wakiy ey? An yaꞌa, puth ngook nyiingkanam manyam kenyam yalamiy, aꞌ puth-putham ngul ikiy, yuutamp piꞌanana ngul wuniya.” \p \v 22 Anpalaniya, nil Jesus.angan wik kath thon ngul waaꞌ thant, wik kath minh peꞌan sheepantaman, puth aak thant wun than ngak wine.an yeech-yeechin minh peꞌan sheepantamang keꞌ ngaꞌalangk wun yimanangana. Aꞌ nil Jesus.an thaw ngul, “Than pamangan wine nyiingkanaman peꞌan kath al-alantangan keꞌam yeech-yeechin. Nil peꞌan kathaman angman yeechiywey-a, puth peꞌanan ikiy aꞌ wine.an yaꞌ-ngul wuniy, peꞌanan way paththam ngul wuniy. Nil pamangan wine nyiingkanaman peꞌan nyiingkanamang yeechow yipam minam wunow wine.aniy.” \s1 Aak Kinch Thonam Wun Thant Ngench Thayan \p \v 23 Nanpalaniya Jesus-a, ngurp nungantam anangana than woyan wakin, aak may wheatan kaampin. Aak anana Saturday. Aak thanttam Jews.antaman yimanangan wuna, than aak Saturday.ana work keꞌam iiy-iiyin. Than iiy-iiyin-a, than ngurp Jesus.antamangan may wheat thuthin mungkanakan. \v 24 Than pam Pharisees al-alangan thathin thanang aꞌ than thawin nungant Jesus.antan, “Ayyang, than pam nal-nalangan may wheatan ngeenak thuth-thuthantan e? Aak in Saturdaya! Aak ngampar wuna ngench thayanant e! Than wik ngench thayanan pip-pipantan ey?” \p \v 25 Nil Jesus.ana thaw thant, “Niiy ngul wik inan keꞌam ngeeyan ey? Nil David aꞌ pam nungantam anangan may keꞌanangan wunin ey? an-aniyangan nil Abiathar.an moom piꞌanan churchakan iiy-iiy. Than meech wun-wunina. \v 26 Nil David.ana churchak iiy, aawuch God.antamak, aꞌ angana ngoonch aꞌ may bread ngench thayanan maay, thanana mungkin ngul. In wik thayan ngamparamana yimanangan wunan thanam priests al-alangan thonakaman may breadan mungkayna, — ngul nil David.angana ep mungk ey! aꞌ putha pam nungantam al-alantan theeꞌ thant.” \p \v 27 Aꞌ nil Jesus.ana putham thaw thant, “Nil God.angan aak Saturday.an yumpa aak min wunow pam wanchantan. Nil keꞌama yump aak Saturday.ana pam wanchangan wik thayan anman ngaantam-ngeeyayn, aakanakan yaꞌa. \v 28 Puth ngayana, pam inan nil God.angan kuch ngayang niiyant, ngayam thonakam ep thawanga than pam wanch want-wanttakan iiyayn aak Saturday.ana, puth ngay inana moom piꞌan niiyantama, Saturday.akan thampa.” \c 3 \s1 Nil Jesus.angan Pam Maꞌ Makar Wayanang Miyalath Nunang \p \v 1 Anpalaniya, nil Jesus.an koyam ngul iiy aak church Jews.antamakan. Nil aak angmana nil pam inan maꞌ makar yaꞌ yalam nungant, nilan angman nyiin-nyiin. \v 2 Than pam wanch wiyangana Jesus.an thath-thathin nunang nil nath paman maꞌ min yumpowa, nath yaꞌa, puth aak anan Saturday, aak ngench thayan wun thanta. Thanana meeꞌangam kalin nunang, than puth kaangk wik aak-yaꞌangan waaꞌ-waaꞌayn nunang wiyantan. \p \v 3 Nil puth Jesus.an pam alantan thawa, “Nint pal ingan iiyāna yotangan yipam thathayn nintang.” \v 4 Anpalan-a, nil thaw thant pam wanch al-alantan than churchangan nyiin-nyiinin, “Ayyang, niiyalang! Kan niiy in ngeeyāna, nil wik thayan ngamparaman wanttak thawan e? An ngul kan ey? Ngamp ngul min anman kaangk iiyāmp thant pam wanchantan aak Saturday.angan ey? Yaꞌ nathweyiy-a, ngamp nath kaangk way anman iiy-iiyāmp thantwey ey? Puth ngamp kaangk pam wanch anangan kaaꞌ-piichanathāmp thanang ey? Yaꞌ nathwey-a, ngamp kaangk nath wayathimp thananga.” Puth thanan angman ngul nyiin-nyiinin, popam. \v 5 Nil Jesus.an weent aꞌ pal-puy thath-thath thanang, aꞌ nil man kul wamp thant pam wanch al-alantan puth nilan ngangk way wun thant puth thanan kuchek-thayan anman iiy-iiyin, wik min-minam keꞌam ngeey-ngeeyin nunang. Anpalana, nil pam alantan thaw ngul, “Ayyang, nint maꞌan ongkarathāna!” Nil puth pam alangana maꞌan ongkarath, aꞌ maꞌan minam ngul wun. \v 6 Than puth Pharisees al-alangan churchan erkam wantin aꞌ yalmathwin thanttakam ngurp Herod.antam al-alantangan. Thanan wik yumpin thanttakaman Jesus.an yipam mulathayn nunang. \s1 Pam Wanch Yot Nath-Nathpalan Wampin Nungant Jesus.antan \p \v 7 Nil Jesus-a, putha ngurp nungantam anangan than kan-ngul iiyin kookam piꞌanak Galilee.aka, aꞌ pam wanch thaaꞌ-wantanamang monkan-wakin nunang — pam wanch aak nath-nathpalan wampin Jesus.antan — aak Galilee.ama, putha aak Judea.ama, \v 8 aꞌ aak Jerusalem anpalana, putha aak Idumea.ama, putha aak anpalan Jordan River wonk pal kaawangka; aꞌ puth aak towns Tyre-a, Sidon anpalan. Than pam wanch aak anpalman wampin nungant Jesus.antan puth thanan wik thooꞌ ngeeyin nungantam nil miyalath thanang pam wanch yotama. \p \v 9-10 Anpalan-a, nil Jesus.angana pam wanch alpan yot anangan miyalath thanang wayaman, aꞌ anpalana than wiy anangan puy-puyam thaꞌ-thaꞌwin nungantang wakan than yipam maꞌang mamayn nunang Jesus.ana aꞌ miyalamayn yipam. Pam wanch thaaꞌ-wantanam aak anganiy a! Jesus.an thaw pam ngurp nungantam al-alantan chukkun pal thinth-thinth wichayn nungant keenk wunowanta nil yipam angan nyiinow thanan keꞌ yipam wuthanathayn nunang. \v 11 Puth pam wanch angan thampa oony way anangan ngangkangan piꞌ-piꞌina. Than Jesus.an thathin nunang-a, thanana umangam aakang keekin nungant aꞌ othamayan pechin nungant, “Nintiya puk nhengk God.antam ey!” \v 12 Puth nil Jesus.an thaaꞌ-thayanam thaw oony al-alantan keꞌan wiy al-alantan waaꞌayn nilana nhengk God.antaman. \s1 Nil Jesus.ang Ngurp Nungantaman Miꞌ Thanang \p \v 13 Amanamaniy-a, nil Jesus.ana yoykang mat, aꞌ nil pam wiy anangan miꞌ thanang, aꞌ ump thanang wampayn nungant. \v 14 Than kanan wampin nungant-a, nil Jesus.angan pam al-alantamana pam twelve miꞌ thanang nungantangan iiy-iiyayn, nilan yipmam kuchow thanang work nungantan iiy-iiyayn ngula. Nil thaw thant, “Ngay niiyang kan miꞌangan niiy yipam ngatharangan iiy-iiyān. Ngay niiyang ngul kuchāng wik min ngatharaman waaꞌ-waaꞌān thant pam wanchantan, \v 15 aꞌ maꞌ-kunch yumpāng niiyang, aꞌ maꞌ-aathāng niiyang, puth niiyaniya yipam oony way anangan pam wanchantaman kenthān thanang.” \p \v 16 Pamiy namp inangan miꞌ thanang: Simona (ngul-ngulana Jesus.angana namp thon ngul theeꞌ nunganta, Peter); \v 17 aꞌ putha pul kuuncham James aꞌ John, nhengk nungantam Zebedee.antam (ngul-ngulan Jesus.angana namp thon ngul theeꞌ pulanta, Boanerges, wik yimanangan wun: pam keꞌ ngakan peeyana), \v 18 aꞌ putha Andrew-a, aꞌ Philip; puth Bartholomew, aꞌ putha Matthew, aꞌ puth Thomas, aꞌ puth James-a, nhengk nungantam Alphaeus.antama, aꞌ putha Thaddeus; aꞌ putha Simona thanan waaꞌ-waaꞌin nunang Patriot, nil puth aak nungantamakana kaangk wun paththama, \v 19 aꞌ puth Judas Iscariot. Nil pam ilangaman ngulan maꞌangan theeꞌow nunangan Jesus.an pam soldiers al-alantan mulathaynan nunang. \s1 Than Waaꞌin Nunang Nil Jesus.angan Oony Wayan Ngangkang Piꞌ-Piꞌ \p \v 20 Amanaman-a, nil Jesus.ana aakak iiy. Aꞌ pam wanch yotangan putham ngul wuthanathin nunang Jesus.ana, puth than yotweya! Nil Jesus-a, putha ngurp nungantam anangan than keꞌ may mungkiythan-a, puth yaꞌa, yot wampin thanta. \v 21 Puth kampan nungantamang wik inan ngeeyinan-a, thananiya iiyin nungant yipam kalayn nunang thanttang, than puth pam wanch anangan thaw-thawina, “An nil weenth-weenthamana!” \v 22 Than pam puungk wiy angman thampa, than anangan teachersa wik thayanan thaaꞌ-aath-aathinana aak Jerusalem anpalan wampina. Thananiy thaw-thawina, “Nil oony way piꞌan ngangkang piꞌ-piꞌan nunang a! Beelzebul.ana!” Puth puungk wiy anangan pam wanch thawina, “Nil oony way piꞌan alangana pam Jesus inan maꞌ nungantang piꞌ-piꞌan nunanga aꞌ maꞌ-kunch yump-yumpan nunang, keꞌ-paal nil oony way anangan kenthan thanang pam wanch al-alantamana.” \v 23 Yaa, nil Jesus.angana pam wanch anangan yota ump thanang nungant angan wampayn aꞌ nil wik kath ngul waaꞌ-waaꞌ thanta. Nil puth keꞌam wik engkanangan waaꞌ thant, yaꞌa. Nil wik yimanangan thaw, “Ngaywey nath kan-kanaman iiy-iiying maꞌ oony way alantangan-a, ngayan puth want-wanttaka oony wayan kenthāng nunangane? \v 24-25 Yaa, kan in ngeeyāna: than kampanam nathwey pek-pekwiythan-a, aꞌ thaamp-thaampwiythan thanttakamwey-a, yaa, than minam keꞌ piꞌwiythan thanttakaman yaꞌa, aak thanttamana thayanam keꞌ piꞌiythan, yaꞌa. \v 26 Nil oony way alangan nathwey oony way wiy anangan piik-piikiy thanangan-a, pek-pekwiythan thanamana, thanan thampang aak thanttaman wayathiythan, minam keꞌ piꞌiythan, yaꞌa. Thanan puth karangk keꞌ-ngul iiyayn, yaꞌa. \p \v 27 “Aꞌ putha niiy in thampan ngeeyāna: nath weeꞌweya aawuchang pek wupam ngoonchiy aawuch pam karangk alantamangan-a, aꞌ maꞌ-kuchathiy way min min-miniy nungantaman-a, yaa, puth nil kaꞌathaman-a, pam karangkana kuuyang kathow nunang, aꞌ nilana kan-ngul ngoonchow aawuch nungantamangana. Nil keꞌwey kuuyangan kathiy nunangan-a, yaa, nil puth pam karangkan kul thawiy nungant aawuchangan keꞌan ngoonchow. \p \v 28 “Inan ngaantam-ngeeyāna! Than pam wanch wiy al-alangan nath way yot yumpiythan-a, aꞌ puth wik way thakan waaꞌiythan-a, an ep nath kon-ngathiy nunang piip God.an way thanan yump-yumpin, waaꞌ-waaꞌin thakan. Nungkway than maꞌ-yotaman way yumpiythan, waaꞌiythan thakan-a, nath kon-ngathiy nunang, piip God.an. \v 29 Than puth weeꞌ-weeꞌanangwey wik way thakan waaꞌ-waaꞌiythan nunang Ngeen-Wiy Min God.antaman-a, nil puth God.aniya keꞌ kon-ngathiy nunang thanan way waaꞌ-waaꞌin yaꞌa, anman konangam piꞌ-piꞌow aak umpuyam.” \v 30 (Nil Jesus.an wik yimanangan thaw puth anpalan than wiy al-alangan waaꞌin nunang nil oony wayan ngangkangan piꞌ-piꞌ nunang.) \s1 Kaath-Kunch-a, Aꞌ Puth Kuunch-Kunch Wampin Nungant \p \v 31 Anpalaniy-a, kaath Jesus.antama puth kuunch nungantam anangan wampin aꞌ yoon angman than-thanin. Than wik kuchin nungant pentow thantana. \v 32 Pam wanch yot anangan thintham nyiinin nungantangan-a, than thawin nungant, “Ayyang, kaath nungkarama puth kuunch nungkaram nan yoon than-thantan nungkara, than kaangk wik thawayn nungkar.” \v 33 Aꞌ nil puth Jesus.an thaw thant, “Kaath ngatharaman puy weeꞌ e? Puth kuunch ngatharam thamp puy weeꞌ e?” \v 34 Aꞌ nil thath thanang pam wanch yot anangan nungantangan nyiinin-a, aꞌ thaw, “Ayyang, in ngeeyiy a! Than inangana keꞌ kaath ngatharama putha than keꞌ kuunch ngatharam thampa! \v 35 Than weeꞌ-weeꞌananganweya natha piip ngatharam in kenyana wik ngeey-ngeeyiythan nunangan-a, an than keꞌ kampan ngatharam yimanangana, kaath-a, kuunch yimanangan iiy-iiyantan.” \c 4 \s1 Wik Kath Inan May Kaanchantam \p \v 1 Anpalaniy-a, nil Jesus.an koyam iiy kookam piꞌanakan, Lake Galilee.an, aꞌ aak angan-a, nil putham ngul thaaꞌ-aath-aath thanang pam wanch anangan. Pam wanch thaaꞌ-wantanaman yalmathwin nungant, wuth-wuthanathin nunang. Yaa, nil puth Jesus.angan-a, chukkun thath, ngakangan than-than aꞌ nilan aakanakan iiy, chukkunangan chang pey, aꞌ angan nyiin. Than pam wanch yot anangan-a, thomp wonkangama than-thanin, ngeey-ngeeyin nunang. \v 2 Nil wik kath waaꞌ-waaꞌ thant, nil koochanam keꞌam waaꞌ thant, keꞌ wik kath anman waaꞌ-waaꞌ thant. Nil wik kath inan waaꞌ thant: \p \v 3 “Niiy kan in ngeeyāna: nil pam thonaman iiy-iiy may kaanch manyiy aakangan theeꞌ-theeꞌ thanang palam puyam yipmam may anangan emayn. \v 4 Nil may kaanch anangan maꞌang theeꞌ-theeꞌ thanang-a, wiy anangan-a, woyan wakanang keek-keekin. Anpalan-a, minh panch anangana aakang ukin aꞌ mungk-mungkin thanang. \v 5 Puth may kaanch wiy ananganiy-a, aak kunttowthiyang angan keekin, aak ngaanhan manya. Yiikan anangan-a, erkam pentin, puth aak ngaanhan many kenyangkaniya. \v 6 Ngul kinch keny ngulan wun-a, pung karkanang wuk-wuk thanang aꞌ than erkam akaramin, ngeenama, puth yuk thinka pek kech keꞌam kuch, yaꞌa, puth aak ngaanh manya, aak kunttowthiy. \v 7 May kaanch wiy ananganiy-a, aak waakamthiy angan keekin, yiikan anangana aꞌ putha wak wayananganiya than karpam pentin, emin ngul. Kaꞌathamaniy-a, yuk minam emin, amanamaniya, wak way al-alangan mulathin may min anangana, mayana keꞌ-paal keꞌam kalin. \v 8 Puth may kaanch wiy ananganiy-a, aak minang keekin. Than yiikanana pentin, aꞌ ep minam em-emin, aꞌ ngul-ngulan-a, may yot kalin thanang. Wiyang may kootra chil yot kalin, thirty, wiyangan-a, sixty kalin, wiyangana may yot kalin thanang, one hundred kalina, thaaꞌ-wantanam. Anman kan.” \v 9 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant ngul, “Niiy wik ngatharam kanam ngeeyan ey? Yaa, niiyiya konangam piꞌān thanang.” \s1 Thanan Engkin Nungant Wikan Koochanathow \p \v 10 Ngul-ngulan-a, nil Jesus.an pokkap ngul nyiin. Ngul than wiy anangan wampin nungant, ngurp nungantam anangan-a, aꞌ puth pam wanch wiy anangan thanan wik kath may kaanchantaman ngeeyinana, than anangan wampin. Than engkin nungant wik kathan koochanathow thant. \v 11 Yaa, nil Jesus.an thaw thant, “Nil God.anganiy-a, kaangk wik nungantaman engkanang wunow niiyant, niiyan yipam meeꞌmiy wik ngench nungantam anangana, wik inangana: nil pam wanch yot anangan ngul piꞌ-piꞌow ngampang maꞌ nungantang. Puth ngay pam wanch wiy al-alantan wik koochanam keꞌam waaꞌang, ngay wik kath anman waaꞌang thanta, \v 12 yipam, \q1 ‘Thanan thath-thathayn ngayang, aꞌ puth ngeey-ngeeyayn ngayang, \q1 puth wik kathaniy-a, wik wuthanang wunow thant, \q1 wik God.antaman keꞌ yipam thiichayn, yaꞌa. \q1 Than nath wik nungantaman minam ngaantam-ngeeyiythanwey-a, \q1 an than woyan way anpalana weentiythana, woyan God.antaman ngul wakiythan, \q1 nil yipam keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyow way thanan yump-yumpin.’” \s1 Jesus.angan Wik Kath Koochanath \p \v 13 Anpalaniya, nil Jesus.an thaw thant, “Niiy wik kath inan ngayan waaꞌang niiyant engkanang keꞌam ngeeyan ey? yaꞌ ey? Niiy want-wanttak ngul wik kath wiy anangan minam ngul ngeeyāna? \v 14 Yaa, in ngeeyān a! Ngay wik kathan koochanathāng niiyant. Nil pamangan-a, may kaanchan aakang theeꞌ-theeꞌanan-a, an keꞌ nil pam anan wikan waaꞌ-waaꞌan God.antamana. \v 15 Pam wanch wiy al-alangan wik God.antaman ep ngeeyantan, ngul yaam keꞌanangan-a, nil oony wayan wampan thant, thawan thant wik keꞌ ngeeyayn. Ngul thananiy-a, oony wayan ngeeyantan nunang, keꞌ-ngul God.an monkan-wakantan nunang. Inaniya, keꞌ may kaanch anangan woyan wakanangan keekin, aꞌ minh panchangana mungkin thanang. \v 16 Pam wanch wiy ananganiy-a, keꞌ may kaanch anangan aak kunttowthiyangan angan keekinwey. Than il-ilangan wik God.antam ngeeyantan, aꞌ erkam ngangk min wun thant, \v 17 puth yaana manyamweya, than puth yaam keꞌam ngangkang piꞌ-piꞌantan wik anangan, yaꞌa. Than wiy al-alangan nath way yumpiythan thantweya, nath thaaꞌ-thengkathiythan thanangweya, puth imanama than wik God.antaman ngangkang piꞌ-piꞌantan, thananiy-a, woyan nungantaman erkam wantantan, wik nungantaman kon-ngathan ngul thanang. \v 18 Pam wanch wiy ananganiy-a, keꞌ may kaanch anangan aak waakamthiy angan keek-keekin. Than il-ilangana wik God.antaman ngeeyantan. \v 19 Puth amanamaniya, than ngaantam-ngeeyantan thanttakaman than want-wanttakan maꞌmangkiy iiyiythan aꞌ putha want-wanttakan may thakan piiy-piiyayn, aꞌ kuchek way wunan thant. Aꞌ than thanttakaman ngaantam-ngeeyantan than ngangk min yipam wunayn, maꞌmangkiyan yumpwuntan, puth woyan God.antaman kon-ngathan thanang ngula, ngul anpalaniy-a, than wayamantan, min paththamana keꞌ-ngul yump-yumpantan, yaꞌa. \v 20 Puth pam wanch wiy ananganiy-a, keꞌ may kaanch anangan aak minangan keek-keekin. Than il-ilangan wik God.antam anangan ep minam paththam ngeeyantan aꞌ ngangkang piꞌ-piꞌantan. Than woyan God.antaman wak-wakantan, aꞌ min yumpantan. Wiyanganiy-a, chil min yumpantan, wiyanganiy-a, min paththam yumpantan, keꞌ may kaanch anangan aak minangan keekin yimanangan, wiyang may kootra chil yot kalin, wiyangan-a, yota, aꞌ puth wiyangan-a, thaaꞌ-wantanaman kal-kalin thanang.” \s1 Nil Jesus.angan Wik Kath Thonangan Ngul Waaꞌ Lanternaman Waaꞌ \p \v 21 Amanamaniya nil Jesus.angan wik inan waaꞌ thant ngul, “Nil pamang nath lantern pathathiywey-a, an nganthan yuk paathangan kangiy ey? Yaꞌa! An keꞌ kangiya! Yaꞌa! Nil nath yuk wurp pek-pekam wunpiy ey? An yaꞌa! An keꞌ wunpiy, yaꞌa. An nil keny achantang waanchana yipam nganthangan aakan thathayn. \v 22 Yaa, in ngeeyāna, ngay inan thawang niiyant: than pam wanchang kaꞌathaman wik mup thanttakaman piꞌ-piꞌiythan-a, ngul-ngulana thananiya wik engkanang ngul pentathayn. An yimananga — wik ngatharam anangan thenchanam wun-wunan yippak wiyantam — ngul-ngulana an ep-paththam than ngul thiichayn. \v 23 Niiyan wik min-minaman ngeey-ngeeyān ngayang ngayan waaꞌ-waaꞌang niiyant.” \p \v 24 Nil Jesus.an wik inan thamp thaw thant, “Yaa, niiyan wik ngatharaman minam ngeeyāna! Niiy nathiywey way waaꞌin wiy anangan-a, yaa, nil God.angan putha way waaꞌow niiyang keꞌ niiyan waaꞌaniy thanang, an nilana way ep-paththam waaꞌow niiyang. \v 25 Yaa, in ngeeyāna: nil pam alangan wik min-minan ngeeyow ngayang-a, yaa, ngayan ngul maꞌ-aath-aathāng nunang nil yipam minam anman ngaantam-ngeeyow. Aꞌ puth thoniya, nil pamangwey ngaantam-ngeeyiy nungantakaman nilan wik kanaman thiich-a, puth nil keꞌaman wik ngeeyiy ngayang-a, yaa, ngayan puth keꞌ maꞌ-aathing nunang, aꞌ wik anangan-a, kon-ngathow nunang ngula.” \s1 Nil Jesus.angan Wik Theeꞌ, Koochanam Keꞌam Waaꞌ \p \v 26 Nil Jesus.aniya wik thonangan ngul thaw-thaw, “Aakan ngul wampow nil God.angan pam wanch yot piꞌ-piꞌow thanang maꞌ nungantangan. In keꞌ aak yimanangan wunana, keꞌ inana wik kath waaꞌāng niiyant may kaanch alantamana. Nil pamangweya may kaanch cornantama aak gardenang pal-puy theeꞌ-theeꞌ. \v 27 Ngaaꞌ thon-thonan weepaman eka, aꞌ nil aak-aakanakaman iiy-iiy gardenak. Aak ngutang ngulan-a, nil weep ngul wun, nil yimanamana. Aak an-aniyangan-a, yiikan anangana pent-pentin ngul aakamana, em-emin-a, piꞌan ngul weenin. Nil puth pamaniya keꞌam meeꞌmiya yiikan anangan want-wanttakan pentin, emin thakana. \v 28 Kaanch manyiy anangana than-thanam ngul pentin aakaman. Aꞌ puy-puyam ngul ongkaman, em-emin ngul, aꞌ may ngul piꞌow, aꞌ may paththam yotam ngul piꞌa. \v 29 May polpeyan ngulan-a, yaa, nil pamana nhengk-peempan thampana kan-ngul iiy, puth aakan kan wampant mayan umpow thanang mungkanakan.” \p \v 30 Aꞌ nil Jesus.an thaw, “Aak ngul-ngulan-a, nil God.angan pam wanch yot maꞌ nungantangan piꞌ-piꞌow thanang. Aakan wanttak nath wunowa? \v 31 Yaa, ngay kan wik kath inan waaꞌāng niiyant. Nil pam thonamangan-a, may kaanch thonam many pattakam kal aꞌ garden nungantam angan kaampa. \v 32 Amanamaniya yiikanan ngul penta aꞌ em-em ngul yuk piꞌanakam. Minh panch yota nath-nathpalan moꞌ-moꞌin yuk aakanakamana aꞌ wurp yumpin ngul thanttakaman yuk angman.” \p \v 33 Nil Jesus.angana wik kath yot yimanangan waaꞌ-waaꞌ thant pam wanchant, wik nungantaman thaaꞌ-aath-aath thanangana. Nilana wik many-many kuyam waaꞌ-waaꞌ thant than yipam pam wanchangana minam ngaantam-ngeeyayn kuchek thanttamangana wik nungantam anangana. \v 34 Nil wik kath anman waaꞌ-waaꞌ thant. Than Jesus-a, ngurp nungantam weeꞌanangana, than-thanam ngulan nyiin-nyiininan-a, an ep-paththam nil wik maꞌmangkam anangan engkanang ngul waaꞌ-waaꞌ thantana. \s1 Inan Wik Kath Yeelal Piꞌanan Ek Aꞌ Wunt Piꞌanan Wunp \p \v 35 Nguta-ngutang ngulana, aak ngaaꞌ ngulan wun-a, nil Jesus.an thaw thant ngurp nungantam al-alantan, “Ayyang, ngamp woꞌuwaynak moꞌāmp a!” \v 36 Yaa, than chukkunang chang peyin, chukkun angman nil Jesus.an keenkan nyiin-nyiin. Chukkun yot thaman ngakang angman than-thanin. Than pam wanch yot anangan want thanang, aꞌ than karpam ngul moꞌin. \v 37 Anpalaniy-a, wunt piꞌan wunp aꞌ yeelal piꞌ-piꞌanam ek-ekin ngul, aꞌ ngakan kan thaaꞌ maay-maay chukkunanganiy. \v 38 Nil Jesus.ana weep thayan wun-wun, kuchek pillow maak-maak, chukkun koy-koyyuw wun-wun. Than ngurp nungantam al-alangan weepam ekathin nunang, aꞌ thawin nungant, “Ayyang, moom-ang! Nint ngul wanttake? keꞌam ngaantam-ngeeyangan ey? ngamp ngul yotam inangan thuchāmpwey ey?” \v 39 Aꞌ nil Jesus.an ek, aꞌ wik piꞌan thaw wunt alantan, “Kana! Appap ngula!” Aꞌ nil yeelal alantan thaw, “Kana! Enyan ngul wunāna!” Ananiy-a, wunt piꞌan yaꞌ-ngul weem, aꞌ yeelal piꞌanaman-a, ngakan enyan ngul ump, yaꞌ-ngul. \v 40 Amanamaniy-a, nil Jesus.an thaw thant ngurp nungantam al-alantana, “Niiy ngul ngeenam winynyang moꞌaniy e? Niiy God.an keꞌam ngangkang piꞌ-piꞌaniy ey?” \v 41 Puth thananiy-a, ngangk ikin, winynyang moꞌin, aꞌ thanan thawin thanttakaman, “Apey, nil ngul in wanttake? In nil pam wiy-wiyam ey? Wunt-a, puth yeelal alantan wik piꞌanan thaw-a, pulan-a, appap paththam wunpul, ana aak yaꞌ-ngul enyan paththam ween.” \c 5 \s1 Nil Jesus.angan Paman Miyalath Nunang Oony Way Ngangkangan Piꞌ-Piꞌ \p \v 1 Nil Jesusa puth ngurp nungantam anangana, woꞌuwayn peyin chukkun thanttamang aak Galilee.am anpalan, aak pam wanch Gerasenes al-alantamakan. \v 2 Aak angana nil pam wun oony way ngangkangan piꞌ-piꞌ. \v 3 Nil aak kunttowangan wun aak than pam mul anangan kaamp-kaampin thanang, awar piꞌanangan wun-wun, nil thonakam, pam wiy-wiy yaꞌa, puth nil pam weenth, keꞌ-paal awarangan wun-wun. \v 4 Than pam wiyangan maꞌ-yotam chainsangan maꞌ kathin nunang, puth yaꞌangam, nil chains anangan thuth-thuth, aꞌ than yuk chainsangan thaꞌangan kathin nungantang, puth yaꞌangam, nil yaꞌ nhanthath chainsana. Pam weenth anman an karangk paththam ween, than keꞌ mamiythan nunang nochathiythan nunang-a, popam piꞌiythan nunang-a, puth yaꞌangam ey! \v 5 Kinchanga puth ngutang nil pam weenth anman pal-puy iiy-iiy, graves wakanang iiy-iiy, aꞌ puyam keny ngul yoyk wakanang iiy-iiy. Nil wik othamayan pech-pech aꞌ putha kunttow pepanang thak kemp nungantakaman ump-ump. \p \v 6 Than Jesus weeꞌanang woꞌuwayn kanan wampin-a, than chukkun amanam ukin. Nil pam weenth alangan kecham thathan Jesus.an, aꞌ nil aak kunttow amanam pent aꞌ umang kamp othamayan moꞌ nungant Jesus.antan, aꞌ pungkang thuch nungant. \v 7-8 Aꞌ nil Jesus.an thaw oony way alantan, “Nint kan pentān pam ilantamana.” Aꞌ nil pam weenthana wik othamayan pech, “Jesus ey! puk nhengk pam ngench wuut piꞌan alantaman ey! puk nhengk God.antam nintiya! Nint ngul ngeenak wampan ngathar e? Nint keꞌ wayathān ngayang! Nil God.angan ngeeyan ngayang ngay inan thawang nungk,” paman thaw Jesus.antan. \v 9 Aꞌ nil puth Jesus.ana engk nungant pam alantan, “Namp nungkar wanttaka?” Nil paman thaw nungant, “Namp ngathiya, inana Moba, puth ngan yota!” \v 10 Pam weenthana putham thaaꞌ-mamanang thaw-thaw Jesus.antan, “Nint oony way yot anangan keꞌ kuchān thanang aak inpalan.” \p \v 11 Aꞌ minh nhinthan yot anangan kech keꞌan iiy-iiyin may mungk-mungkin, aak achantang kaaꞌ um pek kech woꞌuwakan. \v 12 Aꞌ than oony way yot anangan thaaꞌ-mamanang thawin nungant Jesus.antan, “Nint nganang ang kuchān minh nhinthanantang ngoonchān thanttanga.” \v 13 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant, “Kan iiyāna!” Amanamaniya, oony way yot anangan pol-pol pent-pentin pam alantaman, aꞌ minh nhinthanantangana wupam ngoonch-ngoonchin maꞌmangkamantang minh nhinthan yot thaaꞌ-wantanama two thousanda! Minh nhinthan anangan kamp othamayan moꞌ-moꞌin aꞌ kaaꞌ um pek keekin ngakangan aꞌ mul wunin ngul. \p \v 14 Aꞌ than pam anangan minh nhinthan anangan piꞌ-piꞌin-a, than kamp moꞌ-moꞌin, wikan pal-puy waaꞌ-waaꞌin pam wanch wiy al-alantan, aak townsang angan wun-wunin aꞌ puth thant aak farmsang angan wun-wunin thamp. Than pam wanchangan aak thanttaman too wantin, aꞌ aak-aakanakaman iiyin Jesus.antan yipam thathayn wanttakan nathan yump. \v 15 Aꞌ than Jesus.antan wampin aꞌ than thathin pam oony way yotan kaꞌathaman ngangkangan piꞌ-piꞌ. Nil angman nyiin-nyiin minam ngul Jesus.antang, ngook thampa, aꞌ kuchek min ngul, keꞌam ngul weenth-weentham yaꞌ-ngul. Than pam wanch yot anangamana winynyang ngul moꞌin. \v 16 Than pam wanch meeꞌmiy al-alangan waaꞌ-waaꞌin thant wiy al-alantan than keꞌaman thathin Jesus.angan oony way yot kuch thanang minh nhinthanantang ngoonchin ngul. \v 17 Aꞌ than yotana kan-ngul thaw-thawin nungant Jesus.antan, “Nint kan-ngul aak inan wantāna.” \p \v 18 Yaa, than Jesus aꞌ putha ngurp nungantam anangan kan-ngul woꞌuwaynakan moꞌin. Nil Jesus.an keꞌ chukkunangan peyiy-a, nil pam anman Jesus.angan miyalath thaaꞌ-mamanang thaw nungant, “Ngayang keꞌ wantāna, ngay puy nungkarang iiyāng woꞌuwaynakan.” \v 19 Puth nil Jesus.an thaw pam alantan, “Yaꞌa, nint pal ngatharang keꞌ iiyān. Nint paththam koyam iiyāna aꞌ waaꞌān thant kampan nungkaramantan, nil piip God.angan miyalath nintang, kuchek wayamana min ngul yump nintang, nil piip God.ana min-minam paththam iiyan nungkara.” \v 20 Aꞌ pamana koyam ngul iiy kampan nungantamak, aꞌ nil aak thon-thonang iiy-iiy aak towns yotang tenang, nil waaꞌ-waaꞌ thant nil Jesus.angan miyalath nunang. Than yotamang wik inan ngeeyina ana than meeꞌam ikin. \s1 Inan Wik Kath Kucham: Jesus.angan Puk Many Mulaman Ekath Nunang, Aꞌ Putha Nil Wanch Thaman Miyalath Nunang \p \v 21 Anpalaniy-a, nil Jesus.an koyam woꞌuwayn moꞌ, thaaꞌ kuuwama. Aꞌ ngul pam wanch yot anangan yalmathwin nungantang. \v 22 Anpalana, nil pam namp Jairus.an wamp, nil pam inman pam piꞌan churchakana. Nilan thath nunang Jesus.an-a, nil pungkang thuchant um nungantang, \v 23 aꞌ thaaꞌ-mamanang thawant, “Ayyang, puk nhengk ngatharaman way-wayam wun-wunana, wanch manya niliya. Nint keꞌ iiyin nungant ey? maꞌ keꞌ wunpin nungantang ey? keꞌ yipmam uthamowa, puth kemp miyal koyam wunow.” \v 24 Nil Jesus.ana kan-ngul iiy nungantang Jairus.antangan, puth pam wanch yotangan angman wuthanathin nunang, Jesus.ana, pam wanch thaaꞌ-wantanama! \p \v 25 Nil wanch thonam angmana, nilan wewmang want-want nunang kaap twelve.akam. \v 26 Nilaniya wukal keꞌanang ngul puth nil wukal maꞌmangkam theeꞌ nooyan al-alantan. Puth thananiy wanchana keꞌam miyalathin nunang, yaꞌ, puy-puyam weechan nunang. \v 27 Nila wanch alangan wik thooꞌ kaꞌathaman ngeey Jesus.ana, nil puth koy-koyyuw iiyant Jesus.antan. \v 28 Nil nungantakam ngaantam-ngeey, “Ngay nath ngook nungantaman mamingwey-a, ngay kemp miyal koyam ngul weemānga.” \v 29 Aꞌ nil ngook Jesus.antaman mamantam. Anpalaniya, wewmangan keꞌ-ngul want-wantan. Nilana kemp nungantaman ngeechan keꞌ-ngulan wewmangan want-wantowana, miyal paththam ngeechan ngul. \v 30 An-aniyangan-a, nil Jesus.angan kemp ngeechan nungamang nilan weeꞌ-nathan miyalathana. Nil erkam weent thant aꞌ thaw thant, “Ayyang, ngook ngatharaman weeꞌang mamar?” \v 31 Than ngurp nungantam anangan thawin nungant, “Ayyang, nint thathān thananga! Inan puth pam wanch yota thaꞌ-thaꞌwuntan nungkarang wakana! Ngul nint wanttak thawan nil weeꞌang mam nintang a?” \v 32 Nil puth Jesus.angan yotantan puyam thath-thath weeꞌang mam nunang. \v 33 Nil wanchana kan ngaantam-ngeey nungantakaman nil Jesus.angan koyaman min kan yump nunang, nil puth winy-winynyang iiy Jesus.antan, aꞌ pungkang thuchant um nungantang, aꞌ waaꞌ nungant nilan kan-kanam ngook nungantaman mam. \v 34 Nil Jesus.ana thawant, “Ayyang, nhengk ngatharam-ang, nint kan-kanam ngaantam-ngeeyan ngayangan, ngayan miyalathāng nintang. Anpalana, ngay kan-kanam puth miyalathang nintang. Nint kan-ngul ngangk minangam iiyān aak nungkaramakan, aꞌ kemp min anman iiyāna.” \p \v 35 Nil Jesus.an wik inangan thaw-thaw yippak-a, than pam anangan wampin aawuch Jairus.antaman anpalana. Than thawin nungant Jairus.antan, “Puk nhengk nungkaram kanam uthama. Keꞌ thawān Jesus.antan aawuch nungkaramakan iiyowa. Nil aak-yaꞌang ngul iiya, pukan mul ngula.” \v 36 Than nungkway thawin nungant-a, nil Jesus.an keꞌ-ngoongkam iiy-iiy, nil puth Jairus.antan thaw, “Nint keꞌa kuchek wayamāna, nint ngayangam anman ngaantam-ngeeyāna, ngayan ngul miyalathāng nunang.” \v 37 Aꞌ nil Jesus.an iiy ngul Jairus.antang. Nil pam koꞌalam al-alantan thaw thant kuy theeꞌayn nunang; Peter-a, aꞌ puth pul kuuncham, James aꞌ puth John. Nil wiyantan thaw keꞌ iiyayn nungantang. \v 38 Than kanan wampin aawuch Jairus.antam angan-a, nil Jesus.angan wik wolmp ngeey, pam wanch othamayanan peey-peeyin. \v 39 Nil pek ngooncha, aꞌ thaw thant, “Niiy in ngeenak wik wolmp piꞌ-piꞌaniy a? Othamayan peey-peeyaniy thakana? Niiy keꞌa! Nil wanch manyan keꞌ uthama, yaꞌ, nil weep thonakama wun-wunan.” \v 40 Puth pam wanchangan thaaꞌ-thengkathin nunang Jesus.an. Nil puth Jesus.angan-a, kenth thanang, yoon kuch thanang. Nilan kaath-kunch aꞌ piip-kunch aꞌ ngurp nungantam koꞌalam anangaman ep kal thanang pek ngoonchin puk manyan wun-wun. \v 41 Aꞌ nil Jesus.an puk many alantan iiy, aꞌ maꞌ mam nunang, aꞌ thawant wik nungantamangan, “Talitha koum.” Wik ngamparamanganiya, “Ayyang, wanch manya, ngay thawang nungka, ekāna.” \v 42 Aꞌ nil wanch manyana erkam paththam ek, aꞌ kan-ngul iiy-iiy. (Nil puk komanana kaap twelve wun.) Than inan thathin-a, than yaꞌ paththam meeꞌam ikin. \v 43 Nil puth Jesus.an thaaꞌ-thayanam thaw thant, keꞌ waaꞌayn wiyantaniy. Anpalana, nil thaw thant may theeꞌayn nungant. \c 6 \s1 Nil Jesus.an Koyam Iiy Aak Nungantamakan \p \v 1 Aꞌ nil Jesus.angana aak anana want ngul aꞌ nil iiy ngul koyam aak nungantamakan, ngurp nungantam anangan-a, karpam iiyin nungantangwey. \v 2 Aak Saturday ngulan-a, aak thant ngench thayanan wun-a, nil Jesus.angana kan-ngul thaaꞌ-aath-aath thanang pam wanch anangan aak churchangan. Pam wanch yota angman churchangana, than wikan ngeeyin nunang Jesus.an-a, than yot anangana meeꞌam ikin, aꞌ thawin ngula, “Nil pam inana nil wik inangan want-wanttak thiich e? Nil inan wanttinpal kuchek waap minaniy uw e? Aꞌ puth nil work piꞌ-piꞌanam inangan want-wanttak yumpan e? \v 3 Pam nil aawuchan kaach-kaachan yaꞌ ey? Puk otham Mary.antamaniy ey? Nil puth anman ey! Pam kuunch nungantama inanganante! — James-a, Joseph-a, Judas-a, aꞌ Simon, aꞌ putha wanch kuunch nungantam inangan wuntan e!” Than wik yimanangan thawin, thanan puth kaangk keꞌ wik ngeeyayn nunang Jesus.ana. \v 4 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant, “Nil weeꞌangan nathweya wik God.antamana waaꞌ-waaꞌiy kampan nungantamakaniy-a, than anangan keꞌ-keꞌam nungantama, puth keꞌ wik ngeeyiythan pam alantama, pam wanch wiy nath-nathan wuntan-a, than ep wik nungantaman ngeeyantan.” \p \v 5 Nil Jesus.angana pam wanch alpan koꞌalam al-alantan thonakama maꞌ wunp thant aꞌ miyalath thanang, nil work piꞌ-piꞌanam yota keꞌ yumpiy thant aak angana, yaꞌa. \v 6 Nil puth meeꞌam ika, than puth pam wanch aak anganan wun-wunin-a, keꞌam ngangk theeꞌin nungant, yaꞌa. \s1 Jesus.angan Ngurp Nungantam Twelve Anangan Kuch Thanang Nath-Nathangan Iiyayn \p Nil Jesus.ana aak angman pal-puyam iiy-iiy, aak village thon-thonan uw, aꞌ kan-ngul pam wanch thaaꞌ-aath-aath thanang. \v 7 Aꞌ nil pam ngurp nungantam twelve anangan karpam yalmath thanang aꞌ thaw thant kuch-kucham iiy-iiyayn pam wanchant, wik minan waaꞌayn thant. Nil thaw thant aꞌ puth thayanam yump thanang yipam oony way anangan kenth-kenthayn pam wanch al-alantaman ngangkangan piꞌ-piꞌinwey. \v 8 Aꞌ nil wik thayan thaw thant, “Niiy maꞌlip iiyāna, yuk pil thook thonakama kalāna. Niiy may breadana keꞌ kalāna, aꞌ niiy bag keꞌ kalān mayakan. Aꞌ niiy wukal keꞌ kalān. \v 9 Niiy thaꞌ murrukana ngoonchāna, aꞌ putha niiy keꞌ kalān ngook kuchamana, thonam anman ep kalāna.” \v 10 Aꞌ nil wik inangan thaw thant, “Niiy nathwey aak townang kanan ngoonchān-a, aꞌ than wiy anangan umang iiy-iiyiythan niiyantwey, aꞌ ngangk minangam ngoonchathiythan niiyangwey aawuch thanttamakan. Yaa, niiyaniy-a, aak angman wunān aawuch thanttamangan aꞌ anpalman ngul iiyān aak thonak ngulana. \v 11 Niiy nathwey aak town thonak ngulan wampān-a, aꞌ than umang keꞌwey iiyiythan niiyantaniy, aꞌ puth than wik kaangk keꞌ ngeeyiythan niiyantam. Yaa, niiyaniya aak anana too wantāna, aꞌ thaꞌ wook wunyathān, puth anpalan than kaangk keꞌ wik niiyantaman ngeeyayn. Than thathayn niiyang yimanangan yumpān-a, thanan nath ngul ngaantam-ngeeyayn thanttakaman than way-wayam paththaman iiy-iiyantan.” Nil Jesus.an wik yimanangan thaw thant ngurp nungantam al-alantan. \p \v 12 Amanaman-a, than kan-ngul iiyin, aꞌ wik minan kan-ngul thaaꞌ-aath-aathin pam wanchana, woyan wayan keꞌ wakayn, woyan min anana wakayn. \v 13 Aꞌ oony yot anangan kenth-kenthin pam wanchantamwey ngangkangan piꞌ-piꞌin, aꞌ putha yuk olive oilan yeech-yeechin thanttang al-alantangan weech-weech thanangan, aꞌ amanamaniya than miyal ngul wunin. \s1 Nil John.an Mul Wun, Pam Nilan Kuchekan Kuungk-Kuungk Thanang \p \v 14 Anpalana, nil King Herod.angana wik ngeey Jesus.antamana puth wik thooꞌ kanam weꞌaram nungantam work piꞌ-piꞌanaman nilan yump-yumpan. Pam wanch wiy anangan thaw-thawin, “Nil pam nanman John.an ey? kuchekan kuungk-kuungk thanang ey? Nil mulaman kan ek ey? Nan nilama, nil keꞌ-paal work piꞌan nanangan yump-yumpana! Ngananiya keꞌ nunang thath-thathanana.” \v 15 Puth wiy anangan thawin, “Nilana Elijah paththama!” Aꞌ wiy anangan thawin, “Nilana pam prophet ey? keꞌ pam prophets keenkanaman wunin ey?” \p \v 16 Nil Herod.ang wik inangan ngeey-a, nil thaw, “Nil pam nanman John.ana! kuchekan kuungk-kuungk thanang! Ngay kaꞌathangaman thawangan thant kuchek nungantaman thalokang umpayn, puth nil mulaman koyam ek ey!” \v 17 Nil puth King Herod.ana kaꞌathangaman thaw thant pam nungantam al-alantan workan iiy-iiyin nungant, “Ayyang, niiy pam nanan John mamān nunanga!” Aꞌ thananiya mamin nunang, aꞌ thap-thapam kathin nunang, aꞌ kalin nunang jailak. Nil Herod.angan puth kaangk keꞌ ngeeyow nunang John.angan wak-wakow nunang wanch nungantam alantaman, nil puth wanch pont-kunchan maꞌam piiyan Philip.anweya, nil ngul wanch nungantakam maayana, wanchaniy nampa Herodiasa. \v 18 Puth nil John.ana nathpalman thaw-thaw nungant, “In min yaꞌa nint wanch nalantangan wun-wunangana. An wanch nungkar yaꞌa! An wanch pont nungkaram alantamana! Nint wik thayan God.antam pip-pipangan ey!” \p \v 19 Nanpalaniy-a, nil wanch Herodias.angana ngangk-wayang kal-kal nunang, John.an, nil kaangk mulathow nunang, puth yaꞌa, \v 20 nil puth Herod.an winynyang moꞌ John.antaman, nil meeꞌmiy nunang pam min-minam paththam, nil keꞌ-paal week nunang wiyangan keꞌ yipam mulathayn nunang. Nil ngeey-ngeey nunang wikan waaꞌ-waaꞌ-a, kuchek way wun nungant Herod.antan. Puth nungkway kuchek way wunant-a, nil kaangk ngeeyow nunanga! \p \v 21 Nil wanch Herodias.angana ngaantam-ngeey nungantakam nil John.an wanttakan mulathow nunang, nil puth kuup-kuup yippaka. Ngul anpalaniya, aakana kan wamp King Herod.antamakan birthday wun. Nil Herod.an thaw thant may piꞌanan yumpayn thant moom piꞌ-piꞌanant al-alantan, Government anangan-a, aꞌ puth thant moom thanttam soldiers al-alantaman, aꞌ puth pam wanch piꞌ-piꞌanam aak Galilee anpalman wampina. \v 22 Aꞌ nil puk otham Herodias alantaman ngoonch-a, nil-nilam keeꞌ-keeꞌ meeꞌ yotantangana. Nil Herod.ana aꞌ pam wanch yotam anangana puth ngangk min wun thanta, nil puth King Herod.an thaw nungant wanch koman alantan, “Ngay inan kan-kanam thawang nungkara. Nint ngeenakan kaangk thawān ngath-a, an ngay theeꞌāng nungkaran.” \v 23 Nil maꞌ-yotam thaw nungant nil kan-kanam kaaꞌngak nunang, “Ngay inan kan-kanam thawang nungkar. Nint ngeenakan kaangk thawān ngath-a, an ngay erkam theeꞌāng nungka. Nintwey thawān ngathwey-a, nint aak wiy anangan ngatharamana kaangk piꞌān thanang-a, an ngay puth theeꞌāng nungk.” \v 24 Nil wanch komanana kaath-kunchant iiy, Herodias alantan, aꞌ thaw nungant, “Ngay puth ngeenak thawāng nunganta?” Nil kaath-kunchan thawant, “Nint thawān nungant kuchek John.antaman theeꞌow nungkara.” \p \v 25 Nil wanch komanan erkam koyam iiyant King Herod alantan aꞌ thawant, “Ayyang, nint ngathar kuchek John.antaman inman theeꞌān ngatha! aꞌ plate.ang pal kalāna!” \v 26 King Herod.antan-a, ngangk way wunanta, puth nilan kaangk keꞌ mulathow nunang pam John.ana. Nil puth keꞌ wik pipiw wanch koman alantan nilan thaw nungant kon yotantangana kuchek John.antamakana, \v 27 yaa, nil thaw nungant pam soldierantan kuchek John.antaman pal kalow. Nil pam soldieran iiy aꞌ John.ana mulath nunang, kuchek nungantaman thalokang ump, \v 28 aꞌ pal ngul kal-kal yuk plate.ang wanch koman alantan. Aꞌ wanch koman alanganiya kaath-kunchant ngul theeꞌ, kuchekana. \v 29 Ngurp John.antam al-alangan wik inangan ngeeyin-a, than wampin aak jailakan aꞌ pam mulana maayin nunang, aꞌ awarang kaampin nunang. \s1 Nil Jesus.ang Pam Wanch Thaaꞌ-Wantanam May Aath Thanang \p \v 30 Aꞌ than ngurp nungantam ananganiya palam ngul wampin nungant Jesus.antan, nilaman kuch thanang wik nungantaman weꞌarathayn. Than waaꞌin nungant ngul than ngeen thakan yumpina, aꞌ thaaꞌ-aath-aathinan thanang thampa. \v 31 Puth than pam wanch anangana yota woonch-woonchin thanta. Than Jesus-a, puth ngurp nungantam anangana, than keꞌ may mungkiythan-a, puth yaꞌa, pam wanch yot an-anman kuyam wamp-wampin nungant Jesus.antan. Nil puth Jesus.ana thaw thant ngurp nungantam al-alantan, “Ayyang, ngamp puy iiyāmpa pokkapanga, aak enyanang puy nyiināmpa, niiy yipmam ngangkang theeꞌānweya.” \p \v 32 Yaa, thananiya kan-ngul moꞌin chukkunangan aak thonakan, than yipam aak enyanang nyiinayn than-thanama. \v 33 Than puth pam wanch yotangan kanam thathin thanang, than meeꞌmiy an thanamana Jesus aꞌ ngurp nungantam anangan moꞌin chukkunangan, than monkanam kuchin thanang aak wanttinakan moꞌin — yaa, thananiya kan-ngul aak village thon-thonana want-wantin ngula, aꞌ kamp-kamp ngul moꞌ-moꞌin aak eꞌ wakana. Aꞌ aakana keenk uwin, pam wanch yot al-alangan aꞌ man umputh ngul kuup-kuupin Jesus weeꞌanangan thant. \v 34 Nil Jesus.ana kanan chang pey chukkunaman-a, aꞌ nil pam wanch yot anangan thath thananga, aꞌ nil puth ngangk mam thanang, thanan puth keꞌ minh sheep yimanangan, than-thanaman iiy-iiyin, keꞌ moom keꞌanang yimanangana. Yaa, nil Jesus.angana kan-ngul yot thaaꞌ-aath-aath thanang, wik min God.antaman. \v 35 Kinch-wayang ngulana, ngurp nungantam Jesus.antaman wampin nungant, thawin nunganta, “Ayyang, in kinch-wayang ngula, aꞌ aak inan man-kecha! \v 36 Nint pam wanch anangan kuchān thanang than iiyayn aak farms aakanakan, aꞌ puth villages aakanakan thinth-thinthan than-thantana, aꞌ may piiyayn thanttakaman.” \v 37 Nil Jesus.an thaw thant, “Niiyam may theeꞌān thant.” Than thawin nungant, “In wanttak ee? Ngan two hundred dollars mayak theeꞌān ey? Ngan may yipmam aathān thanang ey?” \v 38 Nil puth Jesus.an thaw thant, “Niiy may bread ngeen-ngeen piꞌ-piꞌaniya? Niiy iiyān, thathāna.” Than iiyin, aꞌ palam wampin waaꞌin nungant, “Ngan may bread five piꞌ-piꞌanan, aꞌ putha minh ngaꞌ kucham tham.” \p \v 39 Anpalaniy-a, nil Jesus.an thaw thant ngurp nungantam al-alantan, “Niiy thawān thant pungk-pungkalang nyiinayn, wakang angan, wak nyiingkanamang.” \v 40 Aꞌ than pam wanch yot anangan aakang nyiinin ngul, pungk-pungkalangan nyiin-nyiinin, fifty-fifty aꞌ one hundred-one hundred nyiin-nyiinin. \p \v 41 Aꞌ anpalaniya, nil Jesus.angan-a, may bread aꞌ minh ngaꞌ anangan maꞌang maay, aꞌ meeꞌ keny thath, aꞌ meeꞌ-wuthanam God.ant, thankyou thaw nungant may minh aakanakan. Nil may bread anangan pip-pip thanang, aꞌ theeꞌ ngurp nungantam al-alantan than yipmam kalayn pam wanch yot al-alantan. Aꞌ nil minh ngaꞌ kucham thaman pip-pip aꞌ than theeꞌ-theeꞌin thant. \v 42 Than pam wanch maꞌmangkam al-alangan mungk-mungkin ngul, aꞌ thip oth ngul wunin. \v 43 Aꞌ than ngurp nungantam al-alangana may nhanth anangan yalmathin aꞌ yuk basketang wunpin. May nhanth aꞌ minh ngaꞌ nhanth al-alangan baskets twelve thaaꞌ mul maay. \p \v 44 Pam anangan than mayan mungkin-a, an yota, thaaꞌ-wantanam, five thousanda! \s1 Nil Jesus.an Ngak Pal Kenyuwan Iiy-Iiy \p \v 45 Anpalaniy-a, nil Jesus.an thaw thant ngurp nungantam al-alantan chukkunangan chang peyayn aꞌ woꞌuwayn keenk moꞌayn aak Bethsaida aakanakan. Than kanan moꞌin-a, nil Jesus.an pam wanch thaaꞌ-wantanam al-alantan thaw thant aak thanttamak kan iiyayn. \v 46 Nil kanan kuch thanang-a, nil-nilam aak yoykakan iiy, nil yipam meeꞌ-wuthanamow piip nungantamantan. \v 47 Anpalan-a, ngaaꞌ kanan ench-a, ngurp nungantam anangan angman chukkunang kookam piꞌan angman puth nil Jesus.aniy-a, yoykang angman yippak pokkapang nyiin-nyiin. \v 48 Nil thath thanang ench-enchin, wuntan thaamp-thaampin, an puth aak paanthanangan nil Jesus.an umang iiy thant ngul, ngak kenyangkan iiy-iiy. Nil keꞌ waank iiyiy-a, \v 49 puth thanan thathin nunang ngak kenyangkan iiy-iiy. Than ngaantam-ngeeyin thanttakaman, “An oony ey?” aꞌ than othamayan pech-pechin. \v 50 Than thath-thathin nunangan-a, than yotaman ngangk ikin aꞌ winynyang paththam moꞌin. \p Nil Jesus.an erkam thaw thant, “Niiy keꞌ winynyang moꞌāna! In ngayam wampang niiyanta! Niiy ngangk thayanam keꞌ iiyin ey?” \v 51 Aꞌ nil chang pey chukkunangan thanttang aꞌ anpalaniya wuntan enyan ngul, kan-ngul wun-wun. Than ngurp nungantam anangan-a, meeꞌam ikin, \v 52 than puth keꞌam minam ngaantam-ngeeyin nil ngeenam mayan aath-aath thanang pam wanch thaaꞌ-wantanam anangan, five thousand anangan, than puth keꞌ thiichiythana. \s1 Jesus.angan Miyalath Pam Wanch Aak Gennesaret Angan \p \v 53 Anpalan-a, than woꞌuwayn peyin chukkunangana aꞌ aak Gennesaret.akan wampin. Chukkun thanttaman-a, angan muuntin. \v 54 Than chukkun kanan wantin-a, pam wanch anangan wampin, thanana thiichin nunang pam ngurp nilam Jesus.ana. \v 55 Aꞌ thananiy pam wanch aak nath-nathpalana kamp moꞌ-moꞌin nungant Jesus.antan; aak want-wanttingan nil-a, wik thooꞌan ngeeyin, aꞌ thanana iiyin nungant, pam wanch alpan anangan thaka pengkarangan wampathin nungant. \v 56 Aak want-wanttinakan iiy-a, aak villagesak nath-a, aak townak natha, aak farmak nath iiy-a, than pam wanchangana pam wanch alpan anangan wampathin thanang nungant, aꞌ wunpin thanang aak weꞌarang angan. Than pam wanch anangan thaaꞌ-mamanang thawin nungant, “Ayyang, than alpan al-alangan kulich thaaꞌan nungkaram keꞌ mamiythan ey? miyal yipam wunayna?” Aꞌ than alpan al-alangan kulich thaaꞌan mamin nungant-a, an miyal paththam wun-wunin. \c 7 \s1 Than Pam Pharisees Al-Alangan Wik Min God.antaman Thaamp-Thaampin \p \v 1 Than puungk wiy Pharisees anangan-a, aꞌ putha pam piꞌan wiy anangan thamp than wik thayanan thaaꞌ-aath-aathin thanang, than puth aak Jerusalem anpalan wampin angman yalmathin nungantang Jesus.antangan. \v 2 Than thath-thathin thanang ngurp Jesus.antam wiy anangan may thanttakaman mungk-mungkin, than puth maꞌan minam keꞌam pungin, keꞌ than Pharisees anangan wik thay-thayanam thawin thant maꞌ min-minaman pungayna. \v 3 (Than puth Phariseesa puth Jews wiy anangan thama than woyan anman wakin wuut mangk thanttam al-alangana wantina; thananiya maꞌ min-minam kuyam pungin may mungkanakana. \v 4 Puth than nath maywey piiyiythan store.aman-a, kaꞌathamaniya mayan ngakang min-min pungina aꞌ mungkin ngul. Puth wik thayan wiy anangan thak monkan-wak-wakina wuut mangk thanttam al-alangan wantin thant. Thananiya yuk cups, aꞌ pots, aꞌ bowls-a, putha wurp anangan thak min-min kuyam pungina.) \p \v 5 Yaa, puth than anangan Phariseesa aꞌ pam anangan thana wik thayanan thaaꞌ-aath-aathin thanang, thanan engkin nungant Jesus.antan, “Ayyang, Jesus-ang, an than ngurp nungkaram al-alangan kan kumin ey? aak ngamparam wuut mangk al-alangan wantin ey? Than may mungkanakan-a, thanana maꞌ min-min keꞌam pung-pungantan ey?” \v 6 Nil Jesus.an thaw thant, “Niiy yaan muuk-muukamaniya! Aak keenkanaman-a, pam Isaiah alangana wik kan-kanam waaꞌ-waaꞌ niiyanganiya. Nil putha piip God.angana wik inangan waaꞌ nungant pam Isaiah alantan: \q1 ‘Pam wanch than il-ilangan thaaꞌ-kuumpantan ngayangana, \q1 puth ngangkaman keꞌ thaaꞌ-kuumpantan ngayang, yaꞌ ey! \q1 Than yaan muukamantana, \q1 than kecham iiy-iiyantan ngatharamaniya. \q1 \v 7 Than aak-yaꞌang thaaꞌ-kuumpantan ngayang, \q1 than puth wik thayan pamantamana thaaꞌ-aath-aathantan thanang wik thanaman ngaantam-ngeeyantana, \q1 puth wik inangan wik ngatharam yaꞌa, \q1 than thawantan keꞌ wik minan waaꞌantan, nil yaꞌa, \q1 yaan wik uuy-uuyamantan.’ \m \v 8 Puth niiyaniya wik thayan God.antamakana man-mangkam theeꞌaniy, niiy keꞌam thak ngeeyaniy yaꞌa, wik pamantamana an ep-paththam niiy konangam piꞌ-piꞌaniya.” \p \v 9 Nil Jesus.an putham thaw thant, “Niiy wik thayan God.antaman epankathaniya niiy yipam wik thayan niiyantam anman waaꞌ-waaꞌān wiyantana. Niiy keꞌ kuchek waap min ngaantam-ngeeyaniy niiyantakamana, puth yaꞌa. \v 10 Nil puth Moses.an thaw, ‘Niiy ngangk minangam iiyān kaath piip niiyantamakan. Niiy wik thanttaman erkam ngeeyān, aꞌ maꞌ-aathān thanang.’ Aꞌ putha nilana wik inangan thamp thawa, ‘Nil weeꞌ-weeꞌananganweya kaath piip thanttamak thaaꞌ poch-pochaman thawayn thant-a, koonhangan akayn thanang-a, an niiy mulathān thanang.’ \v 11-12 Niiy kaath piip niiyantaman min-minam piꞌāna, may thak aathān thanang, puth yaꞌa, niiyan thawaniy, ‘An min ngampar wik Corban thawimp thant kaath piip ngamparamakana, wik yimanangan, “Ngay keꞌ-ngul piꞌing nipangana, wukal inangana piꞌ-piꞌānga nungant, piip God.antan theeꞌāng, work nungantamak, nipar yaꞌa!” ’ An yaꞌa! Niiy wik yimanangan keꞌ thawān kaath piip niiyantamakan. \v 13 Niiy wik yimanangan waaꞌ-waaꞌaniy pam wanch wiyantan-a, an puth niiyan wik piip God.antamana thaamp-thaampaniya! Aꞌ puth niiy way maꞌ-yotam yimanangan yump-yumpaniya!” \s1 Nil Jesus.angan Waaꞌ May Ngench Thayan Alangan Way Keꞌ Yumpiy Ngampang \p \v 14 Aꞌ nil Jesus.angana pam wanch yot anangana ump thanang nungantangan thinth wampayn, aꞌ nilan thaw thant ngul, “Niiy wik inangan ngeeyāna! kuchekangan piꞌāna! \v 15 Nil pamang nathweya may ngench thayanan mungkiy-a, nil puth God.angana pam wayana keꞌ-ngul waaꞌowana may anpalmaniy. Puth nilwey pamang wik way anman ngangkangaman piꞌ-piꞌiy-a, nilaniya wik way ngul thawiy, an puth nilana way paththam ngul weeniya. \v 16 (Niiy nath kon thampwey-a, niiy wik inan ngeeyāna!)” \p \v 17 Anpalana, nil Jesus.angan pam wanch yot anangan want thanang aꞌ pek ngoonch aawuchangan. Aꞌ ngurp nungantam anangan engkin nungant wikan koochanathow thant. \v 18 Nil Jesus.an thaw thant, “Niiyant kuchek way ngul wunan ey? keꞌ pam wiy anangan ey? Niiy min-minam keꞌam ngaantam-ngeeyaniy ey? Wik ngay nyiingkan waaꞌ-waaꞌang niiyantan-a, an yimanangan wunan. Nil pamang nathwey may ngench thayan anpalan mungkiy-a, nil puth God.angan pam wayana keꞌ-ngul waaꞌowan may anpalaniy, \v 19 puth mayaniy-a, ngangk nungantangan keꞌ wunan, yaꞌa, thipangan ep wunan, amanamaniya may ananganiya pentan ngul nungantam.” (Nil Jesus.an wik inangan thaw-a, nil wik inan waaꞌ: may yotam anangan min ngampar mungkanakana, ngench thayan yaꞌa.) \p \v 20 Aꞌ puth nil Jesus.an wik inangan thamp thaw, “Puth nilwey pamang wik way anman ngangkangaman piꞌ-piꞌiy-a, nilaniya wik way ngul thawiy, an puth nilana way paththam ngul weeniya. \v 21 Puth than pam wanchangana nath way anman ngaantam-ngeeyiythan-a, than puth way wiy-wiyam thakan yump-yumpantan ngula — thananiy-a, pam wanch wiyantama way min maꞌ-kuchathantan thanttakam aꞌ puth pam wanch thak ngulan mulathantan, \v 22 putha maarich keeꞌantan; aꞌ puth yangk iiyantan, aꞌ puth way wiy anangan yumpantan; than wiy anangan meeꞌ thenchantan; than ngaantam-ngeey-ngeeyantan maarich keeꞌanakan; than wiyantaman meeꞌ-wuntan, aꞌ puth pam wanch wiy anangan aak-yaꞌangan waaꞌantan thanang, aꞌ puth than ulp-ulpanang iiy-iiyantan, aꞌ puth weenth iiy-iiyantan. \v 23 Than way paththam yimanangan iiy-iiyantan puth anpalan than kaꞌathangaman way piꞌ-piꞌin ngangkangan, thananiy-a, way paththam ngul wuniythan.” \s1 Nil Jesus.angan Puk Wanch Miyalath Nunang \p \v 24 Anpalan-a, nil Jesus.angana aak anan want ngul, aꞌ kan-ngul iiy aak thonak, aak Tyre thinthana. Nil aawuchang pek ngoonch, nil kaangk keꞌ pam wanch wiy al-alangan meeꞌmiy nilan wanttina, an yaꞌangam, wikan pent. \v 25 Wanch thonamangan wik thooꞌan ngeey nungantam aꞌ erkam wamp nungant, puth puk many nungantam alangana oony way piꞌ-piꞌ ngangkangan. Nil kaath-kunchan pungkang nyiin nungant, aꞌ thaaꞌ-mamanang thawant oony wayan kenthowan ngangk puk nungantam anpalan. \v 26 Nil wanch inana, Jew yaꞌa, nil aak Phoenicia angan aak-ngeey, aak Syria angan. \v 27 Nil puth Jesus.an thawant, “Ngay kaꞌatham may aathāng puk manyiy anangan. Ngaywey may puk manyiy anangan maꞌam piiying thanang ey? Kuꞌant theeꞌ-theeꞌing ey? An yaꞌa! An min ngath yaꞌa!” \v 28 Nil puth wanchana thaw nungant Jesus.antana, “Ayyang, moom-ang, puth kuꞌ al-alangan may nhanth anangan mungkantana, table.aman keekina!” \v 29 Nil puth Jesus.an thawant, “Nint wik min thawana. Yaa, nint kan aakak iiyāna, aꞌ nint puk wanch many nungkaraman miyal ngul uwān nunang, kuchek minam ngul, oony wayana kanam pent nungantam.” \v 30 Nil wanchan aak nungantamak iiy, aꞌ puk wanch many nungantaman uw nunang bedang wun-wun; oony wayan kanam pent nungantama, miyal ngul ween. \s1 Nil Jesus.angan Pam Weenthan Miyalath \p \v 31 Anpalana, nil Jesus.angan aak anan Tyre.ana kan-ngul want, aꞌ puyaman ngul iiy aak Sidon aakanakan, anpalana, aak Decapolis anpalman pent, aak town yot than-thanin, anpalana, nil aak Galilee aakanakan ngul iiya. \p \v 32 Pam wanch wiyanganiya pam way alpan wampathin nungant, kon-wal weenth pam nilaniyweya, thaaꞌ nganthaliy, nil wik purꞌ-purꞌ thaw-thawa, aꞌ thananiya thaaꞌ-mamanangwey thawin Jesus.antana maꞌ wunpow pam alantangan, miyalathow nunang. \v 33 Nil puth Jesus.angan-a, pam weenthana pokkapang kal nunangweya, pam wiy al-alantamana, aꞌ maꞌ puk nungantaman pam alpan alantangan wunpant konangweya, aꞌ maꞌ thaaꞌ theekang namp, aꞌ thaaꞌnganth anan mamanta. \v 34 Amanamaniya nil Jesus.anganiya um kenya ngul thatha, aꞌ ngangk piꞌan ngul theeꞌ aꞌ thawant pam alantan, wik nungantamangan, “Ephphatha.” Wik ngamparamangan thawanampa yimananga, “Kon thoꞌanamow nungkara!” \p \v 35 Aꞌ ananiya, yaam keꞌanam paththam-a, wik ngul ngeey-ngeey thanang pam wanch anangan, kon min ngul wunanta, aꞌ puth thaaꞌnganthana yaalꞌathanta, wik ngul minam thaw-thawweya. \v 36 Nil Jesus.angana wik thayanath thanang pam wanch anangan, than angmanan than-thanin, keꞌ wik waaꞌayn thon-thonantan, wik thanttakaman mup-mupam piꞌayna. Nil puth-putham thaw thant, puth yaꞌangama, than puy-puyam waaꞌ-waaꞌin, aꞌ wik thooꞌan yaꞌ weꞌaram. \v 37 Puth than pam wanch yotangan wik anan ngeeyin nungantaman-a, thanan meeꞌam ikin, aꞌ thawin ngul, “Nil pam ilangan Jesus.angan min-minam wanttak yumpan! Nilaniya pam wanch weenth anangan-a, kon minam ngul yump thanang; putha pam wanch keꞌan wik thawantan-a, an thaaꞌnganth yaalꞌath thant a!” Aꞌ thanan thanttakam thawin, “In pam nil-nil ey!” \c 8 \s1 Nil Jesus.angan Pam Wanch Thaaꞌ-Wantanam Anangan May Aath, Four Thousandana \p \v 1 Anpalman-a, puungk wiy ngul pam wanch yot wampin nungant ngula. Aꞌ anpalana, may ngul minch thant, pam wanchantan, aꞌ nil Jesus.angan-a, ngurp nungantam anangan ump thanang aꞌ thaw thant, \v 2 “Ngayang pam wanch il-ilangan ngangk mamantan ngayangweya, puth thananiya maꞌ-koꞌalam ingman ngatharanganim iiy-iiyin — puth thananiya may keꞌanangwey wun-wunin. \v 3 Puth ngaywey kuching thanangwey aakakan iiyayn-a, may keꞌ mungkanam-a, thanan puthweya chip-chipamana ngul thaꞌ-thayan keekiythan, thanan putha wiy anangan pam wancha aak kecham wamp-wampin.” \v 4 Ngurp nungantam anangan thawin nungant, “Ngamp may yota puth wanttinpala uwāmp thanta aak ingan pintalangan a? Ngamp yipama pam wanch yot thaaꞌ-wantanam inangan aathāmp thanangwey e?” \v 5 Nil Jesus.an thaw thant, “Niiy puy may bread ngeen-ngeen piꞌ-piꞌaniy e?” Thanan puth thawin nunganta, “May bread sevena!” \p \v 6 Nil puth Jesus.an thaw thant pam wanch yot al-alantan aakang nyiinayn. Nilaniya may bread seven anangan-a, maꞌang maay, aꞌ thankyou thaw nungant God.antan. Amanamaniy-a, may bread anangan-a, manya-manya nhanthath thanang, aꞌ ngurp nungantamak ngul theeꞌ-theeꞌ pam wanchantan yipam yaarkathayn ngul. \v 7 Thanana minh ngaꞌ manya thampang, koꞌalamwey. Nil Jesus.ana yimanangman thankyou thaw God.antan minhakan, aꞌ nil minhan theeꞌ thant ngurp nungantamakan aꞌ than pam wanch yot al-alantan yaarkathin ngul. \v 8-9 Than pam wanch-a, aꞌ puka manyiy yotam al-alangan mungkin aꞌ thip oth ngul wunin — pam wanch puk anganiya four thousanda nil Jesus.angana may aath thananga! Maya aꞌ minh kanan minchathin-a, than ngurp nungantam al-alanganiya maya aꞌ minh nhanth ananganiy-a, maay-maayin ngul aꞌ seven baskets anangana thaaꞌ mulakam piimpa. Nil puth Jesus.an-a, pam wanch yot al-alantan thaw thant kan iiyayn koyam aak thanttamakan. \v 10 Aꞌ anpalaniya nil Jesus-a, aꞌ puth ngurp nungantam anangana chukkunang ngul peyin aꞌ kan-ngul moꞌ-moꞌin aak namp Dalmanutha aakanakan. \s1 Than Pharisees Anangan Thawin Nungant Jesus.antan Work Piꞌanan Meenathow Thant \p \v 11 Anpalaniy-a, puungk wiy Pharisees anangan wampin nungant Jesus.ant aꞌ than kul thawin nungant. Aꞌ thanan thawin nungant work piꞌanan yumpow meeꞌ thanttangan yipam meenathow thant nil God.angan maꞌ-kunch yump nunang. Thanan puth yaan thawin Jesus.antan wik yimanangan, thanan yipam thathayn nil nath work piꞌan nath yumpow, nath yaꞌa, keꞌ yumpiy. \v 12 Nil puth Jesus.an ngangk piꞌanam theeꞌ, aꞌ thaw thant, “Than ngul pam wanch anangan inangaman wuntan-a, ngeenak thaachantan ngayang ngay work piꞌan meeꞌ thanttangan yumpāng a? An yaꞌa! Ngay work piꞌan keꞌ yumpāng thant. Alangan meenathow thant nil piip God.angan kuch ngayangan, puth ngay keꞌ yumping thant, yaꞌa!” \p \v 13 Aꞌ nil Jesus.angan kan-ngul want thanang, nil-a, puth ngurp nungantam anangana chukkunangan chang peyin, aꞌ kan-ngul ench-enchin aak woꞌuwaynakan. \s1 Than Ngurp Jesus.antam Al-Alangan Keꞌam Yippak Minam Thiichin Nunang \p \v 14 Than ngurp nungantam al-alangan may bread yota keꞌ kalin, yaꞌa, kon-ngath thanang, thananiya may bread thonam anmana kalin. \v 15 Nil puth Jesus.ana wik thayan thaw thant, “Niiy meeꞌ yanth-yanth anman iiyān thanttam pam Pharisees al-alantama aꞌ putha pam Herod alantaman thampa. Niiy wik way thanttaman keꞌ ngeeyāna, puth wik thanttam ananganiya, keꞌ may yeast anangana may breadan ulpathan.” \p \v 16 Than ngurp nungantam anangan kan-ngul wik thaw-thawin thanttakama, “Ngamp may bread keꞌananga, paal nil wik inangan thawa.” \v 17 Nil Jesus.angan kanam thiich thanang wik thanan thaw-thawin, aꞌ nilan putha thaw thant ngul, “Niiy ngeenak thaw-thawaniy niiyantakamana ngamp keꞌ may bread keꞌanangana! Niiy ngul meeꞌmiy yaꞌ yippak ey? keꞌ yippak ngaantam-ngeeyaniy ey? Niiy kuchek way thinhan yippak iiy-iiyaniy ey? \v 18 Niiy puth meeꞌ thamp iiy-iiyaniya! Niiy ngul keꞌ thathin ey? Aꞌ putha, niiy kon thamp iiy-iiyaniya, niiy ngul keꞌ ngeeyin ey? Niiy keꞌ konangam piꞌ-piꞌaniy ey? \v 19 Ngay kaꞌathamana may bread five.an many-many pip-pipangan aꞌ pam wanch yot five thousand anangan aathangan thanang may five manyiy al-alantama. Niiy yuk baskets ngeen-ngeenang may nhanth ananganiy maay-maayana?” Than ngurp nungantam anangan thawin nunganta, “Twelve!” \v 20 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant, “Ngul amanamana, ngayan may seven pip-pipangan, aꞌ pam wanch yot four thousand anangan aathangan thanang may seven manyiy al-alantama. Niiy yuk baskets ngeen-ngeenang may nhanth ananganiy maay-maayan a?” Aꞌ than thawin nungant, “Seven a!” \v 21 Aꞌ nil thaw thant, “Niiy min-min yippak keꞌam ngaantam-ngeeyaniy ngayang ey?” \s1 Nil Jesus.ang Pam Koꞌanchan Meeꞌ Min Yump Nunang Bethsaida Angman \p \v 22 Amanamaniya, than Jesus aꞌ ngurp nungantam anangan aak Bethsaida aakanakan iiyin ngul. Than pam wanch wiyangana pam koꞌanch wampathin Jesus.antana, aꞌ thanana thaaꞌ-mamanang thaw-thawin nungant maꞌ wunpowant, meeꞌan minam yumpowan. \v 23 Nil puth Jesus.angana pam koꞌanchana maꞌ maman, aak townamana yoon kal nunang. Aꞌ nil thaaꞌ theek ngul theeꞌ meeꞌ pam alantangan aꞌ amanamana maꞌ ngul wunpantang pam alantangan. Aꞌ nil thaw ngul pam alantana, “Nint aak min-min kan thathangan ey?” \v 24 Nil puth pam anana meeꞌ ik, aꞌ pal-puy thath-thath, aꞌ thaw, “Eeꞌa, puth ngay meeꞌ yiil yippaka, ngay manyam thonakam thath-thathang thananga, pam wanch anangan, keꞌ yuk yimanangan thath-thathang thanang iiy-iiyantana!” \p \v 25 Nil Jesus.angan-a, putham ngul maꞌ nungantaman wunp meeꞌ pam alantangan, aꞌ nil pam alangana oth thath-thath, aꞌ yaam keꞌanama an minam ngul thath-thath, meeꞌ min paththam ngul iiy-iiy, minam thath-thath pam wanch anangan aꞌ yuk way min thakan. \v 26 Nil Jesus.anganiya, koyam kuchan aak nungantamak ngul, aꞌ thawant, “Nint koyam keꞌ-ngul iiyāna, aak Bethsaida aakanakana, puth aak nungkaramak iiyāna.” \s1 Nil Peter.angan Minam Ngaantam-Ngeey Nunang Jesus.an \p \v 27 Anpalan-a, Jesus-a, puth ngurp nungantam anangan kan-ngul iiyin aak thonak, aak namp Caesarea Philippi.akan, villages yot anganiy wun-wunin. Than iiy-iiyin yippakan-a, nil thaw thant, “Niiyalang, kan niiy waaꞌiy ngathara. Than ngul pam wanchangan ngayangan keꞌ weeꞌ yimanangan ngaantam-ngeeyantan ngayanganiya?” \v 28 Thanan thawin nungant, “Than pam wanch puungk wiyangan keꞌ John waaꞌantan nintang, pam anana kootra ngakangan kuungk-kuungkan thanang pam wanchana, puth puungk wiyangiy keꞌ pam Elijah waaꞌantan nintang, aꞌ wiyangiy keꞌ pam prophet waaꞌantan nintanga.” \v 29 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant ngul ngurp nungantam al-alantan, “Puth niiya ngayangan wanttak ngaantam-ngeeyaniya ngay keꞌ pam weeꞌ iniy e?” Aꞌ nil puth Peter.an thaw nungant Jesus.antan, “Ayyang, nint in ngeeya! Nintiya Christa, pam anan nil God.angan kaaꞌngak ngulan kuchow nganta.” \p \v 30 Anpalana, nil Jesus.an thaaꞌ-thayanam thaw thant ngurp nungantam al-alantan, “Yaa, puth niiyan wik inana keꞌ waaꞌān paththam thant wiyantana.” \s1 Nil Jesus.angan Waaꞌ Thant Nungamang Nil Uthamowana \p \v 31 Amanamana, nil Jesus.angana kan-ngul thaaꞌ-aath-aath thanang ngurp nungantam anangan, “Pam wanch wiyanganiya way-wayam anangan yumpayn ngathara, pam ngay inmana nil God.angan kuch ngayang. Than pam piꞌan Jews.antam al-alangana man-mangkam ngul theeꞌayn ngatharweya, than pam manth-thayan al-alangan aꞌ puth than moom priestsantam al-alangan aꞌ pam piꞌ-piꞌanam wiy al-alangan thampa. Anpalaniy-a, than mulathayn ngayang ngula, puth kinch koꞌalamang ngulan wantow-a, ngaya mulaman koyam ekāng ngula.” \v 32 Nil Jesus.angan wik inangan engk-engkanang ngul waaꞌ-waaꞌ thant ngurp nungantam al-alantan. Aꞌ puth anpalana nil Peter.angan pokkap kal nunang aꞌ wak-wak nunang Jesus.anweya wik al-alantaman nilan waaꞌ-waaꞌ thant nungamangana. \v 33 Puth nil Jesus.ana weent ngul aꞌ thath thananga ngurp nungantam anangana, aꞌ wak nunang Peter.ana, “Nint puy iiyāna! Petera! Nint wik nanangan thaw-thawangan keꞌ oony way piꞌan Satan anana! Nan nint-nint kuchekangan ngaantam-ngeey-ngeeyangana, puth nila piip God.angana yimanangana keꞌam ngaantam-ngeey-ngeeyan, yaꞌa!” \p \v 34 Aꞌ nil puth Jesus.angana ump thanang ngul ngurp nungantam anangana, putha pam wanch puungk wiy anangana ang wampayn nungant, aꞌ nilan thaw thant, “Nil weeꞌ-nathweya kaangk ngatharanganiy iiyowwey-a, nilaniya keꞌ ngaantam-ngeeyow nungantakamana, yaꞌa. Pam wanch al-alangan nath mulathayn nunanga, keꞌ ngayangan mulathayn, yuk wuuyanangan waanchayn ngayang. Nungkway than wiyangana nath mulathayn nunang-a, nilana ngayang anman monkan-wak-wakow. \v 35 Nil weeꞌangwey wantow ngayangana pam wanch wiyangan keꞌ yipam mulathayn nunang-a, yaa, nilaniya keꞌ wuniy aak ngatharamangan yaꞌa; puth nil weeꞌanganwey anman ngangk thayanangama monkan-wak-wakow ngayangan-a, aꞌ putha wik min ngatharam anangan waaꞌ-waaꞌiy thant wiyantan-a, nungkway pam wanch wiyangana thaaꞌ-thengkathiythan nunang-a, nath mulathiythan nunang-a, yaa, an nil ngangk aak umpuyam puth wunow aak ngatharamangana. \v 36 Pam wanch wiy anangan maꞌmangkiy iiy-iiyantan, way min yot-yotam piꞌ-piꞌantan aak inganiya. Puth ngay nathwey keꞌ kaling thanang aak ngatharamakanwey-a, an way min yot anangan min thant ey? Yaꞌa! Way min yot-yotam al-alangan keꞌ ngangk min yumpiy thanang yaꞌa. \v 37 Than ngul pam wanch al-alanganiya yuk way min thanttaman theeꞌiythan nungant piip God.antaniy ey? an nil yipmam kaliy thanang aak min nungantamakan ey? Yaꞌa!” \p \v 38 Aꞌ nil Jesus.an wik inangan thamp thaw thanta, “Aak yimanang ngulana, pam wanch way ngul iiy-iiyantan, aꞌ piip God.ana too ngul wantantan nunang. Pam wanch puungk wiy anangana ngul-nyaaꞌ wuntan ngatharam, aꞌ putha wik ngatharam anpalan, ngay pam inman nil God.angan kuchanya. Ngul-ngulana, ngay palaman ngul wampāng thanttang ngaantiyongk al-alantangan aak iikanakaman. Ngay pam piꞌan paththam wampānga, keꞌ piip ngatharam anman God.an — aak an-aniyangana ngayaniya ngul-nyaaꞌ thawāng thanttam pam wanch al-alantaman thamp than ngul-nyaaꞌan wun-wunin ngatharamana.” \c 9 \p \v 1 Aꞌ nil thaw thant ngul, “Ngay inan waaꞌāng niiyanta: aakan ngul wampowa nil piip ngatharamangan pam wanch yot anangana maꞌ-thayanam ngul piꞌ-piꞌow thananga. Puth pam wanch wiy aak inman yippak wunaniy-a, man-yetham iiy-iiyān aak ngulan wampowa, niiy meeꞌ niiyamana ngul thathānweya.” \s1 Than Jesus.an Thathin Nunang KaaꞌWal Nungantaman Yaꞌ Park \p \v 2 Aak kinch sixangan want-a, nil Jesus.angan ngurp nungantam koꞌalam kal thanang yoyk achantangak, Peter-a, aꞌ pul maꞌ-kuuncham anangan James aꞌ John. Thanam anangaman keny matin. Than thathin nunang Jesus.an-a, aꞌ kaaꞌwal nungantaman wiy-wiyam ngul ween. \v 3 Ngook nungantaman pach-pacham paththam weemant, keꞌ ngamp ngookan punganamp yimanangan yaꞌa, ngook nungantamaniya pach-pacham piꞌa! \v 4 Anpalaniya, than ngurp nungantam koꞌalam al-alanganiy-a, thathin pulang, Moses-a, puth Elijah anana angman Jesus.antang, wik thaw-thawpul nungant. \v 5 Anpalana, nil Peter.an thaw nungant Jesus.antan, “Lord-ang, an ngampar min ngamp aak inganiy wunāmpa! Ngay ngorkal koꞌalam keꞌ yumping niiyant ey? aak ingman ey? Thonama nungkara, aꞌ thonaniya nungant Moses.anta, puth thonaniya nungant Elijah.anta!” \v 6 Than Peter weeꞌanangan winynyang paththam moꞌin, thanan keꞌ ngaantam-ngeeyin wik want-wanttakan thawayn. \p \v 7 Anpalaniy-a, yuwan thanttang wakan thuuch, aꞌ ngoyngk alangan thanang yaꞌ kang, aꞌ thanan wik inan ngeeyin yuw anpalan, “In puk nhengk ngatharama, ngay nunang kaangk paththama. Niiyiya puth wik anman ngeey-ngeeyān nunangana!” \v 8 Than ngurp Jesus.antam al-alangan-a, erkam pal-puy thath-thathin, puth pam wiy keꞌam thathin, Jesus anman thonakam thanttangana. \p \v 9 Anpalan-a, thanan yoykam anpalan kan-ngul pek ukin. Aꞌ nil Jesus.an thaw ngul thant, “Niiy wik puy-puyaman keꞌ waaꞌān niiy inan thathanana. Ngul-ngulan-a, ngay mulaman ekāng-a, an ep-paththam niiy waaꞌān thant. Ngaya pam inman nil God.angan kuchanya.” \v 10 Than wik ngeeyin nunang, aꞌ wiyantan putha keꞌam waaꞌin thant aꞌ putha than-thanaman ep thaw-thawin, “Nil wik want-wanttakan thaw-thaw thant, nil keꞌ mulaman ekowa?” \v 11 Anpalan-a, than Jesus.an mepin nunang, “Ayyang, Lord-ang, than puth pam piꞌan anangan wik thayan anangan thaaꞌ-aath-aathantana, than ngeenak thaw-thawantan nil Elijah.an palaman wampow aꞌ putha nil pam nil God.angan kaaꞌngaka mangk nungantangan wampowa?” \p \v 12 Nil puth Jesus.an thaw thant, “Pam keꞌ Elijah yimanangan wampowa pam wanch woyan wayaman koyam epankathow thanang woyan min God.antamak. Puth lat ngench thayan God.antamangan wik inangan ngeenak waaꞌ, ‘Pam wanch wayanang al-alangan wayan ngul yump-yumpayn ngathara, aꞌ man-mangkaman theeꞌayn ngathar, ngay pam inman God.angan kuchanya.’ \v 13 Ngay puth inan thawang niiyant: pam keꞌ Elijah yimanangan kan wampa, puth than pam wanch al-alangan way yumpin nungant, thanan kaangk way anman yump-yumpayn nungant. Lat ngench thayanang wik yimanangan waaꞌan thanan way yumpayn nungant.” \s1 Nil Jesus.angan Puk Ngechwiyan Miyalathan Oony Way Ngangk Nungantamangan Piꞌ-Piꞌ \p \v 14 Aꞌ anpalaniy ngula, nil Jesus aꞌ Petera, aꞌ Jamesa, putha Johna, than koyam ngul iiyin ngurp thanttam wiy al-alantana. Than kanan uwin thanangan-a, thanan pam wanch thaaꞌ-wantanam thathin thanang, ngurp thanttam al-alantangan angman than-thanin thanttanga aꞌ puth than pam piꞌan anangan wik thayanan thaaꞌ-aath-aathin-a, thanan thaaꞌ-thay-thayanamin thanttanga. \v 15 Than pam wanchangan Jesus.an thathin nunang-a, thananiya thaaꞌam ikin, aꞌ thanan umang moꞌin nungant. \v 16 Ngul anpalaniya nil Jesus.an thaw ngurp nungantam al-alantan, “Niiy ngeenam thaaꞌ-thay-thayanamaniya thanttangana?” \p \v 17 Nil pam thonam inan angman than-than pam wanchantangana thaw nungant, “Moom-ang, ngay puk wuut ngatharam inan kalang nungkara, nil puth oony wayan ngangkang piꞌ-piꞌana aꞌ nil keꞌ wik thawiy thampa. \v 18 Nil oony wayan wamp-wampan nungant-a, an aakang unchan nunang, aꞌ nil thaaꞌ theek ukanang wun-wunana, nil koonh thak path-pathan nungamanga, aꞌ kemp maꞌmangkaman thayan ngul weenana. Ngay ngurp nungkaram al-alantan kan thawangan oony wayan kenthayn nunang ngangk nungantam anpalana, puth thanan keꞌ kenthiythan nunang yaꞌa.” \v 19 Nil Jesus.an thaw thant ngul, “Ngay aak nathpalman wun-wunangan niiyantanga, puth yaꞌangama, niiyan puth min-minan keꞌam yippak ngaantam-ngeeyaniy ngayanga, yaꞌa. Ngay yaam kuup-kuupāng niiyant ey? Niiyan min-minan ngaantam-ngeeyān ngayangan ey? Puk ngechwiyan pal kalān ngathara!” \v 20 Than puk ngechwiyan kalin nunang Jesus.ant. \p Nil oony way alangan Jesus.an thath nunangan-a, nil puk ngechwiyan aakang unch nunang aꞌ nil thay-thayanama ngula, aꞌ aakangan pal-puy theeꞌ-theeꞌ nungamang aꞌ thaaꞌ theek piꞌan uk-uk nungantama. \v 21 Nil Jesus.an piip-kunchant engk, “Aak maꞌ ngeen-ngeen nil yimanangan weena?” Nil puth piip-kunchan thawa, “Aak nathpalmana nil puk manyaman yippakweya. \v 22 Maꞌ-yotaman nil oony way alangan keꞌ mul-mulathanakam nunangweya, nil maꞌ-yotaman thumang thak theeꞌan nunang aꞌ puth ngakang thamp theeꞌan nunanga. Nint keꞌ ngangk mamin nganang e? Nint ep-paththam nath maꞌ-kunch-a, nganang yipam maꞌ-aathānwey-a, maꞌ-aathān nganang paththama!” \v 23 Nil puth Jesus.an thaw nunganta, “Nint ngeenak ngul wik yimanangan thawangan ngathara, ‘Ngay nath ep-paththam ey? maꞌ-kunch ey? maꞌ-aathāng nipangan ey?’ Nil weeꞌang God.an kan-kanam ngaantam-ngeeyan nunanga nil thayan paththaman-a, yaa, nil God.angan ngul yot yump-yumpow nunganta.” \v 24 Nil piip-kunchan erkam paththam pecha, “Ngay kan-kanam God.an ngaantam-ngeeyang nil thayan paththama puth ngay min-minan keꞌam ngaantam-ngeey-ngeeyang nunanga, yaꞌweya. Nint keꞌ maꞌ-aathin ngayang ey? Ngay min-min yipam ngaantam-ngeeyāng nunang God.ana.” \p \v 25 Nil Jesus.angan thath thanang pam wanch yotangan yaꞌan wuthanathin thanangan, puth nilaniya wik thayanam oony way alantan thawa, “Ayyang, oony way-ang, nint puk ngechwiyan weenth aꞌ puth wik keꞌanang yumpan nunangweya. Ngay wik thayanam inan thawang nungka nint pentān puk nalantamana, aꞌ koyaman keꞌ-ngul ngoonchān nungantanganweya!” \v 26 Nil oony wayan wik othamayan pech aꞌ nil puk ngechwiyan aakang unchanwey aꞌ thay-thayanam ngula, ngul anpalaniya nil oony way alangan yaꞌ-ngul wantan. Nil puk ngechwiyan keꞌ mul yimanang angman wun-wun, aꞌ than yotam anangan thawina, “Nil kanam uthamweya!” \v 27 Nil puth Jesus.angan maꞌ-mamanang ekathan aꞌ nil puk ngechwiyan than ngulweya. \p \v 28 Than Jesus-a, ngurp nungantam anangana aakak kan-ngul iiyin, aꞌ than pek ngoonchin ngul aawuchangan, than-thanam nyiinin. Aꞌ ngurp nungantam anangana engkin nungant, “Ngan ngul wanttaka oony way anangana yaꞌangam kenthan puk alantamana?” \v 29 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant, “Niiy oony way anangan kaangk kenthān thanang pam wanchantaman-a, niiyiya meeꞌ-wuthanamān piip God.ant, nungantakam thonakama. Wiy al-alangan keꞌ maꞌ-aathiythan niiyang kenthanakan thanang, yaꞌa, nilam epa.” \s1 Nil Jesus.angan Putham Waaꞌ Thant Nungamang Nil Uthamowana \p \v 30 Aꞌ than Jesus-a, puth ngurp nungantam anangan aak anana wantin ngul, aꞌ iiyin ngul aak Galilee wakan. Nil Jesus.an kaangk than meeꞌ-thenchanam iiyayn, puth nilana kaangk pokkapang thaaꞌ-aathow thanangana. \v 31 Nil wik inangan waaꞌ thanta, “Pam way al-alangana maꞌam theeꞌayn ngayanga pam wiy al-alantan, thananiya mulathayn ngayang, pam ngay inman nil God.angan kuchanya. Kinch koꞌalamangan ngulan wantow ngayang-a, ngayaniya mulaman ekāng ngula.” \v 32 Puth ngurp nungantam al-alanganiya wik kumin nunang wik nilana thaw-thaw thanta, keꞌam thiichin, yaꞌa, puth than keꞌam engkin nungant wik want-wanttakan nilaniy thaw-thawana, puth thanan winynyang moꞌin nungantama. \s1 Nil Jesus.angan Thaaꞌ-Aath-Aath Thanang \p \v 33 Aꞌ than aak Capernaum.akan ngul wampin. Thanana aak aawuchang pek ngoonchin aꞌ nil Jesus.an engk thant ngurp nungantam al-alantan, “Niiy ngeenam thaaꞌ-thayanamaniy woyan wakanana?” \v 34 Puth than wik keꞌam thawin nungant yaꞌa, puth thanan woyan wakanangan thaw-thawin thanttakamana nil weeꞌ-nathana thanttang pam meek piꞌanan iiyow. \v 35 Aꞌ nil Jesus.ana nyiin ngul, aꞌ ngurp nungantam twelve anangana ump thanang ngul angman nyiinayn nungantanga, aꞌ nil thaw thant, “Nil weeꞌ-nathweya pam piꞌan paththaman kaangk iiyow-a, nilaniya keꞌ pam meek keꞌ yumpow nungantakam, yaꞌa, nilaniya pam wanch wiy anangana ngaantam-ngeeyow thanang, aꞌ minam piꞌow thanang, maꞌ-aath-aathow thanangweya.” \p \v 36 Aꞌ nil Jesus.angan puk many uw aꞌ maꞌ mamanang kal nunang aꞌ aak umang thanath nunang. Nil puk manyan ompam kath nunang, aꞌ thaw thant ngul, \v 37 “In ngeeyiya! Nil weeꞌanganweya puk many inan minaman piꞌow nunang-a, puth nil puk manyan ngathar-a, an nil keꞌ ngayang ngangk minangam piꞌan. Aꞌ putha nil weeꞌ-nathweya ngangk minangam iiyow ngathar-a, an nil keꞌ pam anan piip ngatharam God.anta ngangk minangam iiyan nungant thampa, nil puth piip ngatharamangana kuch ngayang aak iikanakan.” \p \v 38 Aꞌ nil pam John anan thaw nungant, Jesus.antan, “Ayyang, Moom-ang, ngan pam thonam thathan nunang namp nungkaraman wich, aꞌ anpalana nil oony way anangan kenth thanttam pam wanchantam. Ngan puth thawan nungant, ‘Keꞌ yimanangan thawāna, nil puth pam anman keꞌam iiy-iiyan ngamparangana, yaꞌa.’” \v 39 Aꞌ nil puth Jesus.an thaw thant, “Niiy keꞌ wayathin nunang pam anana. Nil weeꞌang nathweya namp ngatharaman wichow-a, puth anpalana an nil work piꞌan yumpan-a, aak amanam ngulan-a, nil way keꞌ waaꞌiy ngayangan, yaꞌa. \v 40 Than weeꞌ-weeꞌanangweya keꞌamana um thaampantan ngampangan-a, an puth than keꞌ ngamparang iiy-iiyantan, ngurp ngamparam thana. \v 41 Ngay wik inangan kan-kanam waaꞌ-waaꞌang niiyanta: nil weeꞌanganweya ngak aathow niiyang niiyan puth ngayangan monkan-wakaniy-a, yaa, nil puth piip God.an kan-kanam minam paththam iiyow nungant. \p \v 42 “Nil weeꞌang nathwey thaach-thaachiy thanang puk manyiy anangana way yumpanakan-a, an than puk manyiy al-alangan kon-ngathan thanang ngula ngayangwey-a, an way-wayam wampow nungant pam alantan nilan thaach-thaachan thanangana. Pam wiy al-alangan nathwey kunttow wuut piꞌan manang kathiythan nungant aꞌ anpalaniya woꞌuw aakanakan kaliythan nunang-a, aꞌ ngakang pek theeꞌiythan nunang-a, an way nungant. Puth nil pam alangan nathweya puk manyiy anangan thaach-thaachiy thanang ngayangan keꞌ-ngulan monkan-wak-wakayn-a, an way-wayam paththam wampow nungantaniya. \v 43 Niiywey wayan yumpin-a, maꞌ niiyantam nalangan-a, yaa, niiya maꞌ niiyantamana thalokang umpāna! niiy keꞌ yipam way anangan yump-yumpāna. Nungkwaya niiy aak God.antamakan maꞌ keꞌanang iiyinwey-a, yaa, an kan putha! Puth in ngeeyāna: niiy nath maꞌ kucham thamp aak wayakan iiyin-a, an puth way niiyanta, puth aak anana thum pam-wiy-keꞌ uthamanan, anman pench-penchana. \v 45 Niiy thaꞌ-thaꞌang nath uw-uwin thanang kulakwey-a, yaa, thaꞌ niiyantaman thalokang umpān, niiy keꞌ yipam kulakan wenkān. Nungkway niiy aak God.antamakan thaꞌ keꞌanangan iiyinwey-a, yaa, an kan putha! Puth in ngeeyāna: nil God.ang aak way angan theeꞌiy niiyangana thaꞌ kucham thamwey-a, an way niiyanta. \v 47 Niiywey nath way thathin meeꞌ niiyantamangan-a, aꞌ amanamaniya niiy wayan yumpin ngulana, yaa, niiy meeꞌ thiith niiyantamana thapathān, niiy yipam way anangana keꞌ-ngul thathāna. Nungkway niiy aak God.antamakan meeꞌ keꞌanangan iiyinwey-a, yaa, an kan putha! Puth in ngeeyāna: nil God.ang aak way angan theeꞌiy niiyangana meeꞌ kucham thamwey-a, an way niiyanta. \v 48 Aak angman-a, yuk panth-panth yotan wun-wuntan, keꞌan uthamantan, than murkanim pam wanch anangana kemp mungk-mungkantan, putha thum karkanan murkanaman pench-penchan, keꞌan uthamana, yaꞌa.” \p \v 49 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant ngul, “In ngeeyāna! Niiy yuk saltan wunpaniy minhangan-a, an minhana min paththam yumpan mungkanakan; aꞌ putha niiy minh thumangan kiingkaniy-a, an yimanang thamp minhan min yumpan mungkanakaniya. Aꞌ inan ngaantam-ngeeyān thampa: niiywey keꞌ-ngoongkam anman monkan-wak-wakin ngayangan-a, an than pam wanch wiyangana way thakan yumpayn niiyant. Puth niiy nath way inangan thaampinwey-a, an niiyan pam wanch min paththam iiy-iiyin. \p \v 50 “In thamp ngeeyāna! Saltana mina, minhakana. Puth salt nath way ngulan wunow-a, niiy ngul saltan wanttaka koyaman min yumpāna? An yaꞌa! Puth niiya ngangk minangam iiy-iiyān pam wanch al-alantan, keꞌ pekwuna, puth niiya minam anman iiy-iiyān thon-thonantana, puth amanamana niiyaniya keꞌ salt min yimanangan iiy-iiyāna.” \c 10 \s1 Nil Jesus.an Wik Thaw Thant Divorce.aman \p \v 1 Ngul anpalaniya, nil Jesus.ang aak anan kan want, aꞌ nil woꞌuwayn pey River Jordan.ak aak Judea aakanakana. Pam wanch yot anangan putham wamp-wampin nungant, aꞌ nil wikan waaꞌ thant, puth aak nungant yimanangan wun. \p \v 2 Amanamaniya, pam Pharisees wiy anangana wampin nungant. Than yaan thawin nungant nil wik want-wanttakan thawow thant, “Ayyang, ngul wik thayan ngamparamangan wanttak waaꞌan e? An ngul min ey? Pamang wanch thum nungantaman aak umpuyangaman wantowan ey?” \v 3 Nil puth Jesus.an thaw ngul thant, “Nil Moses.angan wik thayan ngeen waaꞌ niiyanta?” \v 4 Thanan thawin nungant, “Nil Moses.an wik inangan thaw, ‘Nil nath pam thum nungantamangan wanch-kunchan wantow nunang aak umpuyangaman-a, nil lat manyan theeꞌow nungant wanch alantan divorce.akan, aꞌ kuchow nunang ngula.’” \v 5 Aꞌ nil Jesus.an thaw ngul, “Nil Moses.ana wik inangan thaw, puth niiy pam wayananga, kuchek thayan paththama, yaꞌangam nganiy maꞌ-aath-aathin niiyanga. \v 6 Nil God.ang aak inan keenkanaman yump-a, anpalana nil kucham yump, pam aꞌ wanch, puth lat ngench thayanangan kan waaꞌ ngampar. \v 7 Nil God.an wik inangan thaw thampa, ‘Nil pam alangana kaath piip nungantam pulang too wantowa, aꞌ pulan wanch-kunchang yipmam karpam ngul wun-wunowpula. Pul kucham ananganiya keꞌ thonam ngul weenowpula — \v 8 pulana pok-pokkapang keꞌ wun-wunowpul, pul keꞌ thonam anmana ngul weenowpul.’ \v 9 Nil piip God.ana yimanangan thaw, ‘Pam wanch ngentwaynan-a, karpam anman iiy-iiyayna — wiy al-alangan keꞌ wayathayn pulang pam wanch ananganiy, pul thampaniya keꞌ wantwuwpul pulantakam, pulan ngangk minam piꞌwuwpul pulantakam.’” \p \v 10 Anpalan-a, thanan pek koyam ngulan ngoonchin aawuchangan, aꞌ than ngurp nungantam anangana thawin nungant Jesus.ant wikan koochanathow thant. \v 11 Nil Jesus.an thaw thant, “Nil pam weeꞌang wanch thum nungantaman too wantiy-a, aꞌ wanch thon ngulan maayiywey-a, yaa, an nilana way yumpan wanch thum nungantamant, nil puth maarich keeꞌ-keeꞌana wanch thon ngulan piꞌ-piꞌana. \v 12 Thon inana, nil wanch weeꞌ alangan pam thum nungantaman too wantow-a, aꞌ pam thon ngul maayiywey-a, an nilana way yumpan pam thum nungantamant, nil puth maarich keeꞌ-keeꞌana, pam thon ngulan piꞌ-piꞌana, aakan yimanangan keꞌ wunowa.” Nil Jesus.an yimanangan wik thaw. \s1 Wik Kath Inan Nil Jesus.an Kaangk Puk Manyiyan Wampayn Nungant \p \v 13 Ngul anpalaniy-a, pam wanch wiyangan-a, puk manyiy thanttaman wampathin nungant Jesus.antan nil yipam maꞌ wunpow thant; puth thanan ngurp nungantamanganiy-a, yaꞌ kenthin thanang. \v 14 Nil Jesus.angan kaangk puk manyiy puth thanan wampin nungant, nil keꞌ-paal kaangk keꞌ thathow thanang kenth-kenthayn thanangan, aꞌ nil wak thanang, ngurp nungantam anangan. “Keꞌa! Niiy keꞌ kenthān thanangweya, puk manyiy inanganiya mak wampayn ngathara! puth nil God.angan kaangk maꞌ nungantang piꞌ-piꞌow thanang. Than weeꞌ-weeꞌanangan keꞌ puk manyiy yimanangan ngangk minangaman wampayn nungant God.ant-a, an nil min-minakam ngul piꞌow thanang, than maꞌ nungantang ngul wunayn. \v 15 Than puth weeꞌ-weeꞌanangan keꞌ puk manyiy ngangk minangam keꞌan wampiythan nungant-a, an nil God.angan min-minakam keꞌ piꞌow thanang maꞌ nungantang, yaꞌa.” Jesus.aniy thaw. \v 16 Kan-ngulana, nil puk manyiy anangan maay thanang, aꞌ maꞌ wunp thant aꞌ thaw God.ant, “Nint thath-thathān thanang, min-minam piꞌān thanang, than yipam minaman iiyayna.” \s1 Pam Maꞌmangkiyan Wamp Nungant Jesus.ant \p \v 17 Nil Jesus putham ngulan woyanang iiy-iiy-a, nil pam umang moꞌ-moꞌ nunganta, aꞌ pungkang nyiinant, aꞌ thaw nungant, “Moom-ang, nint mina. Nint kan inan waaꞌara: ngay want-wanttak iiyānga, ngayan yipam God.antang aak umpuyaman wunāng e?” \v 18 Nil puth Jesus.an thaw nungant, “Nint puth pam min ngeenak waaꞌangan ngayang e? An nilam thonakam God.ana minaniya, wiy anangan yaꞌa. \v 19 Nint puth wik ngench thayan God.antaman meeꞌmiya: niiy pamana keꞌ mulathāna; niiy wanch pam thon alantamana keꞌ maarich keeꞌathāna; niiy yuk way min meekantamana keꞌ maꞌ-kuchathāna; niiy pam wanch wiyana wik aak-yaꞌangan keꞌ waaꞌ-waaꞌān thanang; niiy pam wanch anangana keꞌ meeꞌ-thenchān thananga; aꞌ putha niiy kaath piip niiyantamana wik ngeeyāna thananga.” \p \v 20 Nil puth paman thaw nungant Jesus.ant, “Moom-ang, aak anpalman ngay yippak puk manyan iiy-iiyangan-a, ngay wik ngench thayan inangan piꞌ-piꞌang thananga.” \v 21 Nil puth Jesus.angan paman oth thath-thathan, nil kaangk paththam wun nungant. Nilan puth thaw nunganta, “Nint inan yumpān thampa. Nint iiyāna, aꞌ yuk way min nungkaram maꞌmangkaman sellingpungāna, aꞌ wukal thakan theeꞌān thant pam wanch wukal keꞌanang al-alantana. Anpalana, nint ngayang ngul monkan-wakāna. Ngulana, nil God.an min-minam paththam ngul iiyow nungkar aak ing kenyana.” \v 22 Nil pam alangan wik inangan ngeey-a, nil kaaꞌwal wiy-wiyam weem, aꞌ ngangk way wunanta, nilan puth pam maꞌmangkiya. \p \v 23 Ngul anpalaniya, nil Jesus.an weent aꞌ ngurp nungantam anangan thath thanang aꞌ thaw thant, “Than pam wanch maꞌmangkiy anangan puth want-wanttak iiy-iiyiythan maꞌ God.antangan e? An yaꞌ yaakaꞌa! Puth wukal aꞌ way min anangan keeꞌ nath enchayn thanta!” \v 24 Than ngurp nungantaman thaaꞌam ikin wik Jesus.antaman ngeeyin, nil puth Jesus.an wik putham ngul thaw, “Niiyalang, ngurp ngatharam-ang, kan in ngeeyāna, than pam wanch puth want-wanttak maꞌ God.antangan iiy-iiyayn e? \v 25 Nil camelan puth needle yuutampang wanttak ngoonchow e? An yaꞌa! Inan puth yimanangana. Pam wanch maꞌmangkiy anangan puth want-wanttak maꞌ God.antangan iiy-iiyayn e? An yaꞌ, an thayan paththam wunow thantana, than woyan min God.antaman keꞌ nath uwiythan, yaꞌa.” \v 26 Thanan wik inan ngeeyin-a, than ngurp nungantam anangan puy-puyam meeꞌam ikin, aꞌ thanan thaw-thawin thanttakaman, “Nil God.angan weeꞌ kaaꞌ-piichanathow e? Nath pam wanch yaꞌ yaakaꞌa!” \p \v 27 Anpalana, nil Jesus.angan oth thath-thath thanang, aꞌ thaw thant, “Pam wanchangan keꞌ kaaꞌ-piichanathwiythan thanttakamana, an yaꞌa. God.ang thonakam ep pam wanchaniy kaaꞌ-piichanathiya, nil piꞌan aꞌ thayan paththama, nilan ep maꞌ-min yumpiy way min thon-thon anangana.” \v 28 Anpalana, nil Peter.an thaw Jesus.anta, “In ngeeya, ngan kampan nganttam aꞌ aak nganttam wantan aꞌ nintang puth ngul monkan-wak-wakanana.” \v 29 Nil puth Jesus.an thawa, “Eeꞌa, aꞌ ngay nungk inan waaꞌānga: than pam wanch wiyangan aak thanttam aꞌ kaath piipa, aꞌ kuunch thanttam thakan wantantan aꞌ puk thanttam aꞌ farm thakan wantantan, thanan yipam wik God.antaman waaꞌ-waaꞌayn thant pam wanch wiyantana, than puth kaangk paththam wuntan ngathar. \v 30 Nil God.an ngangk min paththam ngul iiyow thant pam wanch al-alantan. Thanan pam wanch yot thaaꞌ-wantanam ngurp yumpayn thanang keꞌ kampan thanttam yimanangan keꞌ yapa, wiila, wunya, nhengka, otham thanttam yimanangana — aꞌ nil God.angan aawuch-a, yuk way min yot-yotam theeꞌow thant, aꞌ puth aak fields thampa. Puth aak an-aniyangana, than pam puungk wiy al-alangan way yumpayn thant thama. Puth ngul-ngulana, than pam wanch anangan nungantang God.antang ngul wunayn aak umpuyam.” \p \v 31 Nil Jesus.angan wik thonangan inan thamp waaꞌ thant, “Than pam wanch wiyangan ngaantam-ngeeyantan than keꞌ pam wanch piꞌ-piꞌanam yimanangan iiyantana, an puth ngulana than pam wanch many ngul iiyayn. Than wiyangan piꞌan keꞌaman ngaantam-ngeeyantan thanttakamana — ngulana, nil God.angan moom piꞌ-piꞌanam yumpow thanang.” \s1 Nil Jesus.angan Putham Waaꞌ Thant Nungamang Nil Uthamowana \p \v 32 Anpalaniy-a, Jesusa aꞌ than ngurp nungantam weeꞌanang woyan wakan iiy-iiyin aak Jerusalem.ak. Nil Jesus.aniya, keenk iiy ngurp nungantam al-alantaman — puth than ngurp nungantam anangan ngangk ikin. Than puth pam wanch anangan kul-kulaman monkan-wak-wakin thanangan-a, winynyang moꞌin. Anpalana, nil Jesus.angan ngurp nungantaman pokkap kiikath thanang aꞌ waaꞌ-waaꞌ thant aak way ngulan wampow nungant. Nilan thaw thant, \v 33 “In ngeeyiya, ngamp inan yiip ngul iiyāmp aak Jerusalem.aka. Than pam wiy al-alangan mamayn ngayanga, ngay pam inana nil God.angan kuchanya, aꞌ pam moom priests al-alantam aꞌ putha pam wuut manth-thayan al-alantakan maꞌam theeꞌayn ngayanga. Thananiya, karpam yalmathwayn aꞌ thawayn ngayan uthamāngana, aꞌ amanama, thanan ngayang Jews yaꞌ al-alantan maꞌam theeꞌayn ngula. \v 34 Than pam Jews yaꞌ al-alangan thaaꞌ-thengkathayn ngayanga, thaaꞌ theekang thak makayn ngayanga, aꞌ whipang thak piikayn ngayanga, aꞌ amanamana mulathayn ngayang ngul, puth aak maꞌ-koꞌalamang ngulan wantow-a, ngay mulamana koyam ngul ekānga, aꞌ anman man-yetham ngul iiy-iiyānga.” Wik inangan nil Jesus.an thaw thant. \s1 Pul James-a, John.angan Wik Thawpul Jesus.antan \p \v 35 Anpalaniya Jamesa aꞌ Johna, puk nhengk pam Zebedee alantaman, wamppul nungant Jesus.ant, aꞌ thawpul nungant, “Ayyang, Moom-ang, nint nath eeꞌ thawana, nath yaꞌa.” \v 36 Nil puth Jesus.an thaw pulanta, “Nip kaangk ngeenak e?” \v 37 Pulaniy thawpul nunganta, “Aak an-aniyangan nint moom piꞌan ngulan iiyān aak ing kenyan-a, nintan nganang keꞌ wunpin nungkarangan nyiinin ey? Nil thoniya, maꞌ malang nyiiniya, aꞌ thoniya, maꞌ thakang keꞌ nyiiniy nungkarangan ey?” \v 38 Ngul nil Jesus.an thaw pulant, “Nip ngul ngeenak yimanangan thawanip e? nip ngatharangan nyiinow e? keꞌ moom piꞌan yimanangan e? Than puth wiyangan way yumpayn ngathara, aꞌ mulathayn ngayanga. Nip ngul kaangk ey? than way nipar thampan yumpayn ey?” \v 39 Pulan puth thawpul nunganta, “Eeꞌa, ngan kaangk than ngant thamp way yumpayna.” Aꞌ nil Jesus.an thaw pulant, “Thanan kan-kanam way yumpayn nipara; aꞌ piikayn nipanga aꞌ kul thak thawayn nipar. \v 40 Puth ngayan keꞌ miꞌing nil weeꞌan nyiinow ngatharang keꞌ moom piꞌan yimanangana. Nilam God.an ngul thawow, nil keenkanaman kan miꞌ nil weeꞌan nyiinow ngatharanga.” \p \v 41 Than ngurp nungantam ten al-alangan wikan ngeeyin pulantam James-a, John.angan pul Jesus.antan thawpul-a, thanan-a, man kul wampin pulant. \v 42 Nil puth Jesus.anganiy-a, thanang yotaman karpam ump thanang aꞌ thaw thanta, “Niiy meeꞌmiy thanang moom aak thon-thonangan wuntan ey? Than pam wanch anangan maꞌ thayanang piꞌ-piꞌantan thananga, than thawantan thant work thantan iiyayn. Than keꞌ pam meek piꞌan anman iiyantan. \v 43 Puth niiyaniya, yimanangan keꞌ iiyān niiy-niiyantakamana. Niiywey nath kaangk pam piꞌ-piꞌanaman iiyānwey-a, yaa, niiyan putha pam wanch wiyan maꞌ-aath-aathān thanang aꞌ minam piꞌān thanang. \v 44 Niiywey nath kaangk keꞌ moom yimanangan iiyānwey-a, niiyan puth pam wanch wiyan minam paththam piꞌ-piꞌān thanang. \v 45 Ngay puth pam inan nil God.angan kuchanya, ngayan puth aak iikanakan ukangana ngayan yipam pam wanch anangan minakam piꞌ-piꞌāng thanang. Ngay aak iikanakan keꞌam ukangan than pam wanchangan yipam minam piꞌ-piꞌayn ngayang keꞌ moom yimanangana, yaꞌa. Ngay aak iikanakaniya ukangana ngay yipam chaapar ngatharam theetathāng pam wanch yotamant aꞌ kaaꞌ-piichanathāng thanang way thanttam anpalan.” \s1 Nil Jesus.angan Pam Namp Bartimaeus.an Meeꞌ Min Yump Nunang \p \v 46 Anpalaniy-a, than Jesus weeꞌanangan aak Jericho.ak wampin. Aꞌ ngulan-a, Jesus-a, ngurp nungantam anangan aꞌ pam wanch yot anangan thampa than aakan kan-ngulan wantayn-a, ngul nil pam koꞌanchwey woyan wonkang nyiin-nyiin aꞌ thaaꞌ pent-pent mayaka aꞌ wukalakweya. Namp nungantaniy-a, Bartimaeus, nhengk Timaeus.antaman. \v 47 Aꞌ nil wik ngeey Jesus.an woyan wakanan iiy-iiy, pam anman aak Nazareth amanaman. Aꞌ nil kan-ngul pech nungant, “Ayyang, Jesus ey! Kampan David.antam ey! Nint ngayang ngangk keꞌ mamin ey?” \p \v 48 Pam wanch yot al-alangan wakin nunang, “Ayyang, nint appap nyiina!” Puth nil pamana puy-puyam othamayan ngul pech-pechwey, “Ayyang! Kampan David.antam-ang! Nint ngayang ngangk keꞌ mamin ey?” \v 49 Nil Jesus.an than aꞌ thaw thant, “Thawān nungant pal wampow ngathara.” Than puth umpin nunang pam koꞌanchan, thawin nungant, “Kanweya! Ngangk min wunow nungka! Kan ekāna! Nil thawa nint iiyān nunganta.” \v 50 Aꞌ nil pam koꞌanch alangana coat nungantaman thapath, aꞌ wur ek, aꞌ iiy nungant Jesus.antan. \v 51 Nil Jesus.an thawant, “Nint ngeenaka?” Nil pam koꞌanchan thaw Jesus.antan, “Ayyang, Moom-ang, ngay kaangk aak koyam thathāng ngula!” \p \v 52 Aꞌ nil Jesus.an thaw nungant, “Kan iiyāna! nint meeꞌ min ngul iiyāna, nint puth kan-kanam ngaantam-ngeeyan ngayang ngay meeꞌ min koyam ngulan yumpāng nintangana.” Anpalana, pam alangan aak ngul thath, aꞌ nilana Jesus.an monkan-wak-wak nunang woyanangan iiy-iiy. \c 11 \s1 Nil Jesus.ana Ngangk Thayanam Iiy Jerusalem.akan \p \v 1 Than Jesus-a, ngurp nungantam weeꞌanangan kan-ngul iiy-iiyin. Thananiy-a, aak Jerusalem thinth ngul wampin. Aꞌ thanan aak yoyk namp Olives angan wampin ngul. Aꞌ aak yoyk wonkang anganiy-a, village kucham thanpul, aak namp al-alantaniya Bethphage-a, aꞌ Bethany. Nil Jesus.angan ngurp nungantam kucham anangana keenk kuch pulang aak village aakanakan. \v 2 Nilan thaw pulanta, “Nip village aakanakan iiyow. Nip angan wampowan-a, nip donkey many thathow kuuyang kathin nunang, than pam wiyangan keꞌam yippakan matin nunang. Nip kuuyan thapathow, aꞌ nip pal kalow nunang ngathara. \v 3 Nil weeꞌan thawow nipar, ‘Nip donkey many nanan ngeenak kalanip nunang e?’, nipan thawow nunganta, ‘Nil moom nganttamangan yaan matowana.’ Anpalan-a, nil palaman ngul kuchowan nungkar.” \p \v 4 Anpalan-a, pulan iiypul aꞌ donkey manyan uwpul woyanang angman than-than, kuuyang kathin nunang aawuch thaaꞌang angana. Pul kuuyan yippak thap-thapathpulan-a, \v 5 than pam wanch wiy anangan thinthan than-thaninan-a, thawin pulant, “Nip donkey many nalantaman kuuyan ngeenak thapathanip a?” \p \v 6 Pulan thawpul thant keꞌ wik anman nil Jesus.an thaw pulant, aꞌ than pam anangan thawin pulant, “Eeꞌweya, nip kalowana!” \v 7 Anpalan-a, pul donkey manyan wampathpul nunang Jesus.antan, aꞌ ngook pulantaman kenyangk wunppul donkey manyantangan, aꞌ nil Jesus.an kan-ngul pey man-mangk donkey many alantangan. \v 8 Aꞌ than pam wanch yotamangan ngula ngook thanttaman woyanangan wunp-wunpin. Than wiyanganiya yuk punth pip-pipin aꞌ woyanang wunp-wunpin. \v 9 Nil Jesus.an kan-ngulan iiy-iiy-a, than pam wanch yot thaaꞌ-wantanaman umputh iiy-iiyin nungantanga, aꞌ than pam wanch wiy ananganiya, kul-kulam iiy-iiyin nungant. Thanan wik pech-pechin, “Yeey! Yeey! Ngamp nunang God.an thaaꞌ-kuumpāmpana! Nil puth God.ang pam inan kuchana, nil mak piꞌanan yumpow nunanga! \v 10 Nil wuut mangk ngamparam anpalan wamp, King David.antama! Nil King David.an aak ingman yippakan wun-wun-a, nil pam wanch anangan maꞌ nungantangan piꞌ-piꞌ thanang, puth nil pam ilangan yimanangan maꞌang piꞌ-piꞌow ngampangan! Ngamp God.an thaaꞌ-kuump-kuumpāmp nunanga!” \p \v 11 Anpalan-a, nil Jesus.an aak piꞌan Jerusalem.ang kan-ngul ngooncha, aꞌ nil aawuch ngench thayanang ngoonch, aꞌ pal-puy thath-thath. Puth aakan kinch-wayang ngul wuna, nilan keꞌ-paal aak Bethany aakanakan iiy, than ngurp nungantam anangan karpam iiyin nungantangan. \s1 Nil Jesus.ang Yuk May Koman Konch \p \v 12 Aak ngaaꞌ thonang ngulaniy-a, than aak Bethany anpalan palam wampin, nil Jesus.an meech ngul ween. \v 13 Nil yuk kom kecham thath, yukaniya kangkathiy, aꞌ nilaniy puth iiy yukan thathow nath may thamp, nath yaꞌa; aꞌ nil yuk aakanakan kanan wamp-a, nil yuk anan kangkam thonakam thath, puth aak yimananganiya yuk alangana may keꞌ yippak piꞌiy. \v 14 Anpalaniya, nil Jesus.an yuk kom alantan thaw, “Pam wanchangana may nungkaramana keꞌ-ngul mungkayna, yaꞌa!” Than ngurp nungantam al-alangan wik inangan ngeeyin nunang nilan thaw. \s1 Nil Jesus.an Aawuch Ngench Thayanakan Iiy \p \v 15 Anpalaniya, than kan-ngul iiyin aak Jerusalem.akan. Than kan-ngulan wampin-a, nil Jesus.an aawuch ngench thayanak iiy, aꞌ nil thath thanang pam wanch anangan than minh bullocks thak piiy-piiyina aꞌ sellimpung-pungin aawuch ngench thayan angana. Aꞌ nilan kenth thanang. Nil table thakan wew theeꞌ thanttam pam al-alantaman wukalan piꞌ-piꞌin, aꞌ putha yuk chairs anangana, um pekam theeꞌ ngul pam al-alantamana minh munkiyang anangana sellimpung-pungin. \v 16 Aꞌ puth nilan thaw thant pam wanch al-alantan yuk way min may thakan keꞌ kal-kalayn aawuch ngench thayan wakanana. \v 17 Amanamaniya nilan thaaꞌ-aath-aath thanang pam wanch anangan, nil thaw thant, “Than keenkanamana wik inangan God.antamana lat ngench thayanangan umpin, ‘Than aawuch ngench ngatharaman aak pam wanchantan meeꞌ-wuthanamanakan waaꞌayn, than pam wanch yot aak nath-nathan wuntan, angman puth yalmathwayn thanttakaman meeꞌ-wuthanamak,’ puth niiy pam wanch il-ilangan aawuch iikanakan yalmathwuniy yipam wukal way min wiyantaman maꞌ-kuchathāna.” \p \v 18 Than pam piꞌ-piꞌanam priests aꞌ puth pam teachers anangan wik thayan anangan thaaꞌ-aath-aathinan-a, thanan ngeeyin nunang wik anangan nil Jesus.an thaw-a, thanana kan-ngul ngaantam-ngeeyin thanttakaman Jesus.an mulathayn nunang. Puth thanana winynyang moꞌ-moꞌin nungantam ngeenam putha than pam wanchangan wik nungantam anman kaangk ngeey-ngeeyayn wik min nilan waaꞌ-waaꞌ thant. \p \v 19 Aak ngaaꞌ ngulan wun-a, Jesus-a, aꞌ putha ngurp nungantam anangan, than aak piꞌan Jerusalem.ana kan wantin. \s1 Nil Jesus.angan Yuk Komantaman Thaaꞌ-Aath Thanang \p \v 20 Ngaaꞌthiyangam ngulaniy-a, than woyan wakanan iiy-iiyin-a, than yuk anman koman thathin kan-ngul utham, yuk punth-a, aꞌ aakanakam pek thaꞌ kumanakam. \v 21 Aꞌ nil Peter.angana erkam ngaantam-ngeey paththam ngeenamana yukan uthama aꞌ thaw ngul Jesus.antan, “Ayyang, Moom-ang, in thath ee! wik nintan thawan yuk ilantana uthamow ngulana, an kan-kanam uthama, yukaniy.” \p \v 22-23 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant ngul, “Niiy puth kan-kanam ngaantam-ngeeyān God.ana nilana min aꞌ maꞌ-kunch, niiy keꞌ man-ngeeyān nunanga. Niiywey God.an kan-kanamwey ngangkang piꞌ-piꞌin nunang-a, yaa, niiy yoyk ilantan thawinwey, ‘Eka! Puy ngakang theeꞌān nungkamanga,’ an nil God.angan paththam yumpiya wik niiy anangan thawana. \v 24 Yaa, ngay in waaꞌāng niiyant: niiywey ngeenak nathanweya thawin God.antan-a, niiy kan-kanam ngaantam-ngeeyān nil theeꞌow niiyant, aꞌ anpalana, nil paththam theeꞌow niiyant. \v 25 Aꞌ niiy meeꞌan wuthanamān God.antan-a, way anangan kon-ngathow niiyang than wiyangan yump-yumpin niiyant, yaa, nil puth piip ngamparam God.angan-a, keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyow way niiyan yump-yumpana. \v 26 Niiyang keꞌwey kon-ngathow than niiyantan way yump-yumpin-a, yaa, piip ngatharam in kenya keꞌ kon-ngathow nunang way niiyan yump-yumpan.” \s1 Than Mepin Nunang Jesus.an \p \v 27 Than Jesus weeꞌanangan putham ngul wampin aak Jerusalem.angan. Anpalan-a, nil Jesus.an aawuch ngench thayanangan ngoonch-a, aꞌ pal-puy iiy-iiy, aꞌ than moom priestsantam anangan-a, aꞌ puth than pam teachers anangan wik thayan God.antaman thaaꞌ-aath-aathin thanangan-a, aꞌ puth than pam wuut manth-thayan anangan wampin nungant, \v 28 aꞌ thawin nungant, “Nungkar ngul weeꞌ thaw work piꞌan anangan yump-yumpān thananga? Nintang weeꞌang kuch e?” \p \v 29-30 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant, “Ngay kan in engkāng niiyanta, aꞌ niiyan ngatha waaꞌān, nil weeꞌ thawant pam John alantan pam wanch kootr ngakangan kuungk-kuungkow thanang e? Nil God thawant ey? Nath pam wanch thawin nungant ey? Niiy nath waaꞌin ngatharan-a, ngay ngul waaꞌāng niiyant nil weeꞌangan kuch ngayangan.” \v 31 Thananiya kan-ngul thaw-thawin thanttakamana, “Ngamp ngul wanttak thawāmp e? Ngampwey yimanangan thawimp nunganta, ‘Nil God thaw nungant John.antan-a,’ nil puth Jesus.an thawow ngampar, ‘Ngul niiy John.an wanttak keꞌam ngaantam-ngeeyan nunang wik min God.antaman waaꞌ-waaꞌ niiyantan a?’ \v 32 Puth ngampwey thawimp yimanangana, ‘Pam wanch thawin nungant John.antan-a,’ an ngul wanttaka?” Thanan puth winynyang moꞌin pam wanchantam, than pam wanch maꞌmangkamangan puth ngaantam-ngeeyin John.an nil pam prophetan iiy-iiy. \p \v 33 Aꞌ thanan thawin nungant Jesus.antan, “Ngan meeꞌmiy yaꞌa.” Aꞌ nil Jesus.an thaw thant, “Yaa, ngay puthangkana keꞌ waaꞌing niiyant nil weeꞌangan kuch ngayang aak iikanakana, yaꞌa.” \c 12 \s1 Nil Jesus.angan Wik Kath Waaꞌ Thant Nil Pam Thonamangan Nhengk-Kunchan Kuch \p \v 1 Anpalana, nil Jesus.angan wik kath waaꞌ thant, nil koochanam keꞌam thaw thant, nil wik kath anman waaꞌ thant. Aꞌ nil Jesus.an thaw ngul, “Ayyang, niiy wik kath inan ngeeyāna. Nil pam thonam alangana aak piꞌan weꞌar piꞌ-piꞌ nungantakaman, aak may kaampanakan, aꞌ nil may kaangkantam kaanch yot kaamp-kaamp thanang garden nungantamang angana. Aꞌ nilana fence ngul yump, aꞌ anpalaniya nil awar piꞌan weꞌ, may kaangk menchan ngulan weemayn-a, than yipam angan wunpayn thanang aꞌ thaꞌang ngulan maak-maakayn, may kaman yipam pich-pichathayn. Aꞌ amanamaniya nil aawuch achantang ngul kaach than yipam aak thath-thathayn anpal kenyan, than wiyangan keꞌ yipam may kaangk anangan maꞌ-kuchathayn. \p “Anpalaniya, nilan thaw pam wiyantan aak gardenan thath-thathayn, minam piꞌ-piꞌayn nungantwey. Aꞌ nilan thaw thant, ‘May kaangk nanangan kanan menchan weemayn-a, niiyaniya yaarkathān thanang niiyantakama, puth puungk wiyiya ngathar piꞌāna.’ Aꞌ nil moom anan-a, kan-ngul iiy aak thonaka. \v 2 Ngul-ngulana, aakan kan-ngul wamp thant may kaangk menchan anangan yalmathayna. Nil moom alangan pam nungantaman kuch nunang, aak garden nungantakamakan, may kaangk anangan uwow nungant. \v 3 Nil aak angan kanan wamp-a, than pam al-alangan gardenan piꞌ-piꞌin-a, than mamin nunang, aꞌ piik-piikin nunang, aꞌ maꞌ-thaanch koyaman kuchin nunang. \v 4 Ngul-ngulana nil moom alangan pam nungantam thonangan ngul kuchan, puth than pam al-alanganiy-a, kuchek piik-piikin nunang, aꞌ way paththam yumpin nungant. \v 5 Ngul anpalaniy-a, nil moom alangan pam thonangan ngul kuch nunang, puth than pam al-alangan mulathin nunang. Anpalaniy-a, nil pam wiy anangan kuch thanang, puth thanan way anman yumpin thant yotamant; wiy anangan-a, piik-piikin thanang, aꞌ puth wiy anangan-a, mul-mulathin thanang. \v 6 Nil pam moom alangan pam weeꞌ-nath kuchiy ngula? Nilan pam nungantam yotam anangan kanam kuch thanang, nhengk nungantam thonakaman keꞌam yippak kuchan. Nil kaangk paththam wunant, nhengk-kunchantan puth nil thaw, ‘Than ngul ngaantam-ngeeyayn puk nhengk ngatharamana, nil puth pam piꞌan thama, keꞌ piikiythan nunang,’ aꞌ anpalana, nil kuch nunang. \v 7 Puth than pam al-alangan thathin nunangan wamp-wamp thantan-a, thanan thawin thanttakamana, ‘Ayyang, pam inmana, puk nhengk moomantama! Ngamp mulathāmp nunang, aꞌ ngampan aak garden inan ngamparakam ngul piꞌāmpa!’ \v 8 Aꞌ thanan purpam mamin nunang aꞌ mulathin nunang aꞌ piw theeꞌin nunang yoon aak garden anpalan.” \p \v 9 Nil Jesus.an engk ngul thant pam wanch al-alantan, “Niiy ngul wanttak ngaantam-ngeeyaniy wik kath inaniye? Nil piip-kunchan wanttak nath yumpow thant pam al-alantana? An nil wampow, aꞌ mulathow thanang, aꞌ nilana pam wiyant ngul thawow aak garden nungantaman piꞌayna.” \v 10 Aꞌ nil Jesus.an thaw ngul thant, “Niiy ngul lat ngench thayan anpalan keꞌam wichan ey? wik inangan ey? \q1 ‘Than pamang aawuchan kaachantan-a, \q1 wiyiya than nath yuk pal pekkuwan aawuchantangan wunpantan-a, an piw theeꞌantan, \q1 puth thanan ngaantam-ngeeyantan keꞌ yuk waya. \q1 Puth yaꞌa, yuk pal pekkuwan aawuchantangana an min paththama, aawuchan thayanam yipam thanow. \q1 An puth keꞌ yimanangan pam wanch wiy al-alangan kaangk keꞌ ngayang, monkanam iiyantan ngatharam. \q1 Puth ngayana keꞌ yuk pal pekkuwan aawuchantangan anman thanan piw theeꞌina. \q1 \v 11 Puth ngul-ngulana nil God.angan pam wuut piꞌan paththam yumpow ngayang! \q1 Ina min paththam wunowa!’” \p \v 12 Nil Jesus.angan wik kath inangan waaꞌ-waaꞌ thant-a, than pam piꞌan Jews al-alangana keꞌ mamiythan nunang, puth than meeꞌmiy nil thanangan waaꞌ-waaꞌ, than pench ekin wik kath anpalan. Puth thanan winynyang moꞌin pam wanch yot al-alantaman, than wiy wantin nunang aꞌ puyam iiyin. \s1 Thananiya Jesus.an Putham Mepin Nunang \p \v 13 Than pam Pharisees al-alangan aꞌ puth pam Herod.antam al-alangan karpam ngul wik yump-yumpin, aꞌ thawin, “Ngamp putham mepāmp nunanga, yaan paathāmp nunang nil nath Jesus.an wik want-wanttakan thawow ngampar.” Thananiya pam thanttam wiy anangan kuchin nungant. \v 14 Than iiyin nungant Jesus.antana, aꞌ thawin, “Ayyang, moom-ang, ngan kan meeꞌmiy nint wik kan-kanam anangan thaw-thawangana, puth woyan min God.antaman kan-kanam thaaꞌ-aath-aathangan nganang. Nungkway than pam wanch wiyangan ngangk-wayangaman kal-kalantan nintang-a, puth nintana keꞌam ngaantam-ngeeyangan, kon uth anman iiy-iiyangan. Puth nint pam piꞌan al-alantaman keꞌam winynyang moꞌangan yaꞌa, nint keꞌ-ngoongkam wik kan-kanam anman waaꞌ-waaꞌangan pam wanchantan. Yaa, nint puth wik waaꞌān nganta nint wanttakan ngaantam-ngeeyangana. An ngul kan-kanam ey? ngan ngul wukal theeꞌin ey? keꞌ income tax yimanangan ey? pam moom piꞌan alantan ey? aak Rome.angan wunan ey? nath yaꞌa, keꞌ theeꞌin nungant.” \v 15 Aꞌ nil puth Jesus.angan kanam thiich thanang pam anangan than pam min yaꞌa, than yaan paath-paathin nunang, nil puth thaw thant, “Niiy ngul ngeenak thaachaniy ngayanga? ngay yipam way-wayak thawāng niiyant ey? An yaꞌa! Niiy wukal thonam pal kalānar, ngay kan thathānga!” \v 16 Thanan wukal anana wampathin nungant, aꞌ nil puth Jesus.an thaw thant, “Wukal ilangan kaaꞌwal weeꞌantam piꞌan a? puth namp thamp weeꞌantam wukal ilantangan wun a?” Puth than pam anangan thawin nungant Jesus.antan, “Pam moom piꞌan alantaman aak Rome.angan wunana.” \v 17 Yaa, nil Jesus.an thaw thant, “Than wukal tax aakanakan thawayn niiyantan-a, pam piꞌ-piꞌanam anangan-a, niiy wukal wiyana koyam theeꞌān thantanweya. Puth nil God.angan ngampangan yumpa, ngampana ngangk ngamparamana koyaman theeꞌāmp nunganta.” Than wik inangan ngeeyinan-a, than thaaꞌam ikin ngul Jesus.antan. \p \v 18 Anpalan-a, pam puungk wiy Sadducees anangan wampin nungant. Than Sadducees il-ilangana, than ngaantam-ngeeyin pam wanch mulan wuntan-a, keꞌ koyaman keꞌ ekiythan. Than thawin nungant Jesus.antan, \v 19 “Ayyang, Moom-ang, pam Moses.ang keenkanamana wik yimanangan ump, ‘Nil pamwey puk keꞌanangan uthamiw-a, yaa, nil pont nungantam alangan wanch wukalongkan maayow nunanga, pul yipam puk uwowpula, thanan yipam ngaantam-ngeeyayna puk anangana keꞌ pam mul alantamana.’ \v 20 Puth nint kan wik kath inan ngeeyāna: aak keenkanamana, than maꞌ-kuuncham pam seven wunina. Wuny thanttamangan kaꞌatham wanch maay — ngul-ngulaniya, nil puk keꞌanang utham ngul. \v 21 Pam kuunch nungantam thon alangan ngul maay nunang wanch wukalongkana, aꞌ nil tham ngul puk keꞌanang utham. Aꞌ pam kuunch nungantam thon alangan ngul maay nunang wanch wukalongkana, aꞌ nil yinang puk keꞌanang tham utham. \v 22 Pam kuunch nungantam maꞌmangkam al-alangan maay-maayin nunang, wanch wukalongkana, aꞌ than maꞌmangkamana puk keꞌanang anman uth-uthamin. Ngul-ngulaniya, wanch wukalongk anman utham. \v 23 Kan in ngeeyiya! Aak ngulan wampowan-a, than pam wanch mulaman koyaman ngulan ekayn-a, man-yetham koyaman iiyayn-a, nil wanch wukalongkana wanch thum pam weeꞌantam ngul iiyowa? Puth nil wanch alangana pam maꞌ-kuuncham seven anangaman maay thananga!” \p \v 24 Aꞌ nil Jesus.an thaw ngul thant, “Niiy wik way-way thawaniya! An puth niiy keꞌam wik min God.antam anangana min-minam ngaantam-ngeeyaniya, wik lat ngench thayanangana aꞌ putha niiy min-minam keꞌam thiichaniy nil piip God.an pam wuut piꞌan paththamana! \v 25 Than pam wanch yotamana mulaman ekayn-a, aꞌ man-yetham koyam ngulan iiy-iiyayn-a, an thananiya keꞌ ngaantiyongk anman iiy-iiyayn ing kenyana, keꞌ-ngul ngentwayn, yaꞌa. \v 26 Niiyiy wik anman thaw-thawaniy than pam wanch mulaman keꞌ yaakaꞌ ekayna. Niiy ngul wik kath Moses alantaman kanam ngeeyan ey? lat ngench thayan anpalan ey? nilan thum nganthan thath yuk waakamangan, puth yukana keꞌam pench-pencha. Nil puth God.an wik inangan Moses.antan thaw, ‘Ngayiya God inman, thanttam pam Abraham-a, puth Isaac-a, aꞌ Jacob weeꞌanang al-alantamana.’ \v 27 Nil God.ana God thanttam pam wanch man-yethaman iiy-iiyantan, pam wanch mul al-alantaman yaꞌa. Niiy wik way-way thawaniya!” \s1 Wik Thayan Kucham Inangan Min Paththam \p \v 28 Nil pam thonamaniy-a, angman than-than thanttang, ngeey-ngeey thanang wikan thaw-thawin. Nil pam ilangan-a, pam wanchan thaaꞌ-aath-aath thanang wik ngench thayanan. Nil ngeey nunang Jesus.an wik minan thaw thant Sadducees al-alantan, nil puth iiy nungant aꞌ thawant, “Ayyang, lat ngench thayanangan-a, wik thayan God.antaman yot ngampar ngeeyanakana! Nint keꞌ miꞌin wik thayan thonam min paththaman ey?” \v 29 Nil puth Jesus.an thaw nungant, “Wik inangan kan-kanam min paththam niiyant ngeeyanakan. ‘Niiyala, niiy pam wanch aak Israel.angan wunaniya, kan in ngeeyāna: nil piip God ngamparaman-a, nilam thonam anman moom piꞌan ngamparama, wiy yaꞌa, nilam thonakama. \v 30 Niiy ngangk minangam anman iiy-iiyān nungant, koochanam iiyān, man-kuchaman yaꞌa, aꞌ wik nungantaman ngangkangam piꞌ-piꞌān, wik maꞌmangkam anangan ngeeyāna.’ \v 31 Aꞌ thon inan ngeeyāna: ‘Niiy paththam kaangk wunān pam wanch puk wiyantana. Keꞌ niiyan min-minam piꞌ-piꞌwuniy niiyantakaman-a, yaa, niiyiya yimanangan pam wanch wiy al-alantan ngangk minangam iiy-iiyān thant.’ Wik thayan kucham inangan karp wunanpul, an min-minam paththama!” \p \v 32 Nil pam alangan wik Jesus.antaman ngeey-ngeey-a, aꞌ thawant Jesus.antan, “Ayyang, Moom-ang, nint minam thawana. Nint kan-kanam thawana nil Lord ngamparaman God thonam anman, nilam thonakaman, wiy yaꞌa; \v 33 aꞌ ngamp kan-kanam ngangk minangam anman iiy-iiyāmp nunganta, koochanam iiyāmpa, man-kuchaman yaꞌa, aꞌ ngamp wik nungantaman ngangkangama piꞌ-piꞌāmp wik maꞌmangkam anangan ngeeyāmpa! Aꞌ ngamp pam wanch wiy al-alantan kan-kanam kaangk wunāmp thant, aꞌ minam piꞌ-piꞌāmp thanang keꞌ ngamp ngamparakaman piꞌ-piꞌwunamp. Wik kucham inangan kan-kanam min paththam ngampar ngeeyanakan. Ngamp nath minh thonakaman kalimp nungant God alantan-a, altarangan wunpimp nungant-a, puth keꞌwey wik nungantam inangan ngeeyimpwey-a, an way ngampar.” \p \v 34 Nil Jesus.angan ngeey nunang wik minan thaw-a, nil puth thaw nungant, “Nint wanttaka? Nint kan ngathar ngangk theeꞌān ey? Nint God.antan thinth-thinth kan-ngul wamp-wampangan, nil yipam maꞌ nungantang piꞌow nintang.” Anpalman ngulan-a, thananiya winynyang ngul moꞌ-moꞌin nungantam Jesus.antamana, thananiya keꞌ-ngul wikak thakan engkin nungant, yaꞌ anman. \s1 Nil Jesus.anganiya Wik David.antaman Waaꞌ \p \v 35 Anpalaniy-a, nil Jesus.angan pam wanch thaaꞌ-aath-aath thanang aawuch ngench thayanangan. Nil thaw thant, “Than pam anangan wik ngench thayanan thaaꞌ-aath-aathantan-a, thananiy thawantana nil David.ana wuut mangk nungantamaniya, pam alantaman nil God.angan kaaꞌngak kuchowan ngampar. Than ngeenam yimanangan thawantana? \v 36 Nil puth Ngeen-Wiy Min God.antaman thaw nungant David.ant wik inangan waaꞌowa: \q1 ‘Nil Lord God.ana moom ngatharamant thawa: \q1 Nintaniya moom piꞌan ngatharang iiy-iiyāna; \q1 aꞌ ngay ngul maalathāng thanang than nintangan ngangk-wayangaman kal-kalayn. \q1 Nintaniya moom karangk paththam iiy-iiyān thantana.’ \m \v 37 Wik iniya David.angan waaꞌ. Niliya Christ.ana moom nungantam waaꞌ nunang. Puth nil David.ana wanttak Christ.antaman wuut mangk weem a!” Nil Jesus.angan yimanangan mep thanang. \s1 Nil Jesus.angan Wuut Manth-Thayan Anangan Waaꞌ Thanang Than Min Yaꞌa \p Anpalan-a, pam wanch yotangan ngangk minangam ngeeyin nunang, Jesus.an. \v 38 Nil thaaꞌ-aath-aath thanang, aꞌ thaw thant, “Niiy kan thathān thanang, pam wuut manth-thayan anangana, than min yaꞌa! Thanan keꞌ meek yimanangan kaangk iiy-iiyayn. Than kaangk ngook ongk ngoonch-ngoonchayn, than wiyangan yipam thathayn thanang, aꞌ thanan kaangka pam wanch anangan umang iiyayn thant aak town wakanana. \v 39 Aꞌ putha, than aak churchakan iiyayn-a, thanan kaangk umputh nyiinayna, thanan yipmam pam wanchangan thathayn thanang, aꞌ putha than may party.akan iiyayn-a, thanan kaangk aak min-minangam nyiinayna. \v 40 Than yuk way min wukalongk al-alantaman maayantan thak, puth-a, than aawuch thanttamangana than ngul ngoonchantan, keꞌ aawuch thanttam yimanangan ngula, aꞌ thanana yaam anman meeꞌ-wuthanamantan pam wanchangan yipam ngeeyayn thanang. Nil God.angan kan-kanam paththam wayathow thananga! keꞌ wiy yaꞌa!” \s1 Inan Wik Kath Wanch Wukalongkantam Wukalan Theeꞌ God.antan \p \v 41 Anpalan-a, nil Jesus.an aak churchangan nyiin-nyiin, nil yuk ik wukalak thinth angan nyiin-nyiin, thath-thath thanang wukal God.antan wunp-wunpin, pam wanch yotangan. Pam wiyaniy-a, maꞌmangkiy, than ep wukal piꞌan wunp-wunpin meeꞌ yotantang. \v 42 Anpalana, nil wanch wukalongk anan ngoonch, wanch inaniya, nil wukal keꞌanangwey, aꞌ nilan wukal manyiy kucham keꞌ two cents yimanangan ikangan wunp. \v 43 Anpalana, nil Jesus.angan ngurp nungantam anangan ump thanang aꞌ thaw thant, “Niiy kan thathan thanang ey? Than wiyangan ep wukal piꞌ-piꞌanam ikangan wunp-wunpin aa! Nungkway nil wanch wukalongk ilangan wukal many wunp ikangan-a, an min meeꞌ God.antangana, an nil God.angan keꞌ wukal piꞌan thath-thathan meeꞌ nungantangana. \v 44 Than puth wiy ananganiya min yaꞌa, puth nungkway than wukal piꞌanan wunp-wunpin-a, an min yaꞌ meeꞌ God.antangan, puth thanan keꞌ wukal many theeꞌin, thanan puth wukal thaꞌiy thanttakam piꞌ-piꞌantan, maꞌmangkiy iiy-iiyantan. Puth nil wanch wukalongk alanganiy-a, wukal nungantam maꞌmangkam wunp ikangan, wukal anan nil keꞌ may piiyanakan piꞌ-piꞌwey-a, anan wunp.” Wik inan nil Jesus.angan waaꞌ. \c 13 \s1 Nil Jesus.angan Wik Inan Waaꞌ Thant Aak Way Paththam Ngulan Wampow \p \v 1 Anpalaniy-a, nil Jesus.angan aawuch ngench thayan kanan want-a, ngurp nungantam thonam anan thaw nungant, “Ayyang, moom-ang, an thath a! Aawuch ngench thayanan min-minam paththam a! aꞌ wuut piꞌan thampa! Puth kunttow anangana achantanga, piꞌan thampa!” \v 2 Nil puth Jesus.an thaw nungant, “Eeꞌa, nint aawuch piꞌ-piꞌanam inangan thath-thathangan ey? Aak ngul-ngulana than pamangan aawuch min-minam anangana ngul wayathayn, aꞌ puth kunttow wuut piꞌ-piꞌanam anangana aakang ngul keek-keekathayn.” \p \v 3 Ngul-ngulana than Jesus weeꞌanangana kaawam ngul iiyin aak achantangak aak namp alantaniya yoyk Olives, aꞌ angman nyiinin um aawuch ngench thayan aakanakan. Peter-a, James-a, John-a, putha Andrew than wampin nungant Jesus.antan aꞌ thanama pokkapang thawin nungant, \v 4 “Ayyang, than ngul aawuch ngench thayanan aak ngeen ngul keekathayn a? Nil puth God.angan ngeen meenathow ngant aakan kan-kanangan wampowa?” \v 5 Nil puth Jesus.an thaw thant, “Niiy meeꞌ yanth-yanth ngul iiyān a! Than pam wanch wiyangan keꞌ muukamathayn niiyang a! \v 6 Than yot thon-thonam ngul wamp-wampayna, thananiya yaan wik uuy-uuyamayn, muukamayn than keꞌ ngay yimanangana, waaꞌ-waaꞌayn thanttakama, yimanangan thawayn, ‘Ngay Jesus Christa, God.angan kuchanya,’ puth yaꞌa. Pam wanch wiyanganiya ep wik ngeeyayn thanang. Puth wiyanganiya yaꞌa, wik keꞌ ngeeyiythan thanang yaꞌa. \v 7 Niiy wik wolmp ngul ngeeyān kul karkanan pekwayn niiyantang thinth, aꞌ niiyiya wik thooꞌ ngul ngeeyān aak nath-nathan pekwayn. Puth niiyana keꞌ winynyang moꞌāna. Nungkway than nath kul piꞌanan pek-pekwiythan-a, aakan keꞌ yippak minchowa. \v 8 Than moom piꞌan aꞌ pam thanttam aak thon-thonaman anman pek-pekwayn; than pam wiy anangan thaaꞌnganth thon al-alantan ngul iiyayn aꞌ than pekwayn. Aꞌ aakan thamp nath-nathan wunyathow, earthquake.anga. Aꞌ putha aak puungk wiyangana may keꞌanang wunayn. An puth wayan chil-chil yippaka, puth ngul-ngulana ep way piꞌan paththam wampow. Aak inana aak yimanangan wunow keꞌ wanchang pukan uwow yimanangana. Kaꞌathamana nila many-many uwana iimpan pek-pekanan nunang, amanamana piꞌanang ngul uwan nunang pukan kalow. Aakana yimanangan wunow.” \p \v 9 Nil puth Jesus.angana wik thayanath thanang, nilan thaw ngurp nungantam al-alantan, “Niiy meeꞌ yanth-yanth iiyān puth thanana mamayn niiyanga aꞌ courtak kalayn niiyang. Thananiya piikayn niiyang churches Jews.antam angana; aꞌ putha than thanathayn niiyang umang pam piꞌ-piꞌanam al-alantangan, puth niiy ngayang monkan-wak-wakaniya anpalana. Than maka puth niiyaniy-a, wik min ngatharaman anman waaꞌ-waaꞌān thanta. \v 10 Pam wanch ngatharamangana wik min ngatharamana waaꞌ-waaꞌayn pam wanch yotantan aak nath-nathan wuntan, yaa, anpalaniya aak inan kan-ngul minchow. \v 11 Than mamayn niiyang-a, aꞌ umang thanathayn niiyang courtangan-a, niiyaniya keꞌ kuchek wayamāna, niiy keꞌ ngaantam-ngeeyāna niiy wanttakan thawāna, yaꞌa. Nil piip God.angan ngul meenathow niiyant niiy wik ngeenan thawān thant. Niiy keꞌ wik kuchek waap niiyantam anpalan thawān yaꞌa; nil Ngeen-Wiy God.antam alangana ngul meenathow niiyant, niiy wik ngeen nathan thawān thant. \v 12 Aak an-aniyangan-a, pam wiy al-alangan-a, pam kuunch thanttam anangan maꞌam theeꞌayn thananga pam wiyangan mulathayn thanang; putha piipiy wiyanganiya maꞌam theeꞌayn puk thanttam anangan wiyangan mulathayn thanang; aꞌ puk nhengk wiy al-alangana kaath piip thanttam ngangk-wayangam kalayn thanang aꞌ maꞌam theeꞌayn thanang wiyangan yipam mulathayn thanang. \v 13 Pam wanch yotangan ngangk-wayangam kal-kalayn niiyang, puth anpalan niiy ngayangan monkan-wak-wakaniya. Nil weeꞌanganweya murkanam anman monkanan-wak-wakow ngayang anman-a, keꞌan eenchow-a, nilaniya ngangk aak umpuyangam wunow piip God.antangan. \s1 Pam Way-Wayam Paththam Wampow \p \v 14 “In ngeeyiya! Ngulan-a, pam thonamana, way-wayam paththam wampow, aakan wakow. Nil yuk way thanathow aak ngenchangana. Niiy min-minam ngaantam-ngeey-ngeeyān wik anangan ngayan waaꞌ-waaꞌangan niiyant. Aak way inan wampowan-a, niiy aak Judea punchan nanangan-a, nath moꞌān aak yoykaka. \v 15 Niiywey aawuch yoonan nyiin-nyiininwey-a, niiyan putha koyamana pek keꞌ ngoonchān aawuch niiyantamangan, way minan keꞌ maayān thanang — an niiyana puy-puyam ngeetān paththam yoykakana. \v 16 Niiy nathwey aak kangkangan wuninwey-a, niiy aawuchangana koyam keꞌ ngoonchān yipam way min niiyantaman maayāna, an yaꞌa. \v 17 Aak inan ngulan wampow-a, an aak way wun-wunow thant wanch iimpanang al-alantana aꞌ putha wanch pul-many al-alantan maꞌ puk manyangana. \v 18 Niiy meeꞌ-wuthanamān piip God.anta aak inana aak kaapan keꞌ yipam wampowa, \v 19 an puth aak way-wayam paththam wampowa. Aak keenkanam nathpalman nil God.angan aak inan yump-a, aꞌ aak in-inman ngula, aak kaꞌathaman yimanang keꞌam wamp way-wayam paththaman. Ngul-ngulaniy-a, aak wayan kan-ngulan minchow-a, aak wayan chil-chil ngul wampow. \v 20 Aak wayan wampow-a, an yaamana keꞌ wunow an erkama ngul minchow aꞌ amanamana nil piip God.angan keꞌ-ngul wayaniy kuch-kuchow aakan minam ngul wunow. Puth aak yaamwey wayan than-thaniw-a, an puth pam wanch maꞌmangkaman uthamiythan. Nil God.angana ngaantam-ngeey pam wanch nungantam anangan nilan miꞌ thanang, puth anpalana nilan ngaantam-ngeey aak wayan yaam keꞌ wuniy.” \p \v 21 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant, “Than pam wanch nath thawiythan niiyant, ‘Niiyalang, pam nilan nanana God.angan kaaꞌngakan ngamparan kuchowa!’ Nath thawiythana, ‘Ayyang, nil anana!’ — puth niiyana keꞌ wik ngeeyān thanttaman. \v 22 Puth pam wiy anangana wampayn aꞌ waaꞌayn thanttakaman than keꞌ pam anan nil God.angan kuchan, wiyangiya keꞌ pam prophets anangan waaꞌayn thanttakam, puth yaꞌa, than yaan muukamathayn niiyang. Thanan work piꞌ-piꞌanaman ngul yumpayn thanan yipam yaan muukamathayn pam wanch God.antam anangan. \v 23 Niiy meeꞌ yanth-yanth iiyān thanttama. Ngay inan keenk-keenk wik thay-thayanathang niiyang.” \s1 Nil Jesus.angan Wik Inan Waaꞌ Nungamang Nil Palam Ngulan Wampow \p \v 24 “Ngul-ngulana aak wayan keꞌ-ngul than-thanow, an yaꞌ-ngul, anpalana, kinchana ngotan ngul wunow, aꞌ putha kepana keꞌ-ngul park-parkow aak ngutangana, an yaꞌ-ngul, \v 25 thunp anangana keekayn ngul aak anpal keny, aꞌ kinch-a, kep-a, aꞌ putha thunp anangan pal-puyan wunayn. \v 26 Aꞌ than pam wanchangana ngul thathayn ngayang pal uk-ukāng yuwangana, ngay pam inman God.angan kuchanya. Ngay pam piꞌan aꞌ karangk ukānga, min-minam paththama! \v 27 Ngayana ngaantiyongk ngatharam anangan ngul kuchāng thanang nath-nathan iiyayn, kungkam-a, yiipam-a, kaawam-a, kuuwam iiyayn, aꞌ thananiya pam wanch God.antam anangan yalmathayn thanang nilan miꞌ thanang, aak thon-thon nath-nathpalan yalmathayn thanang pam wanch anangan.” \s1 Nil Jesus.angan Yuk Komantaman Thaaꞌ-Aath Thanang \p \v 28 Aꞌ nil Jesus.angana wik kath ngul waaꞌ thant. Nilan thaw, “Niiy ngaantam-ngeeyāna yuk kom anangan. Yiikanan pentantan kangk nyiingkanaman-a, yaa, niiy meeꞌmiy aak kayamanana kan-kanang wampan. \v 29 Aꞌ niiy kinch ngulan thathān ngaaꞌan wunow-a, putha thunp anangan keekayn thakan-a, yaa, niiyana meeꞌmiy weenān aakan thinth ngul wampan ngathar ngay palaman wampānga. \v 30 Aꞌ niiy inan thamp ngaantam-ngeeyāna: aak anan wampowan-a, puungk wiy inanganiy niiya man-yetham yippak iiy-iiyānweya. \v 31 Ngul-ngulana aak inana putha aak in kenyan minchow ngula. Puth wik ngatharamana keꞌ minchow yaꞌa, an anman wunow aak umpuyangam. \p \v 32 “Pam wanch yotama meeꞌmiy yaꞌa, aakan ngeen nathan wampow ngay palaman wampāng. Ngaantiyongk aak in kenyan wuntan-a, than thamp meeꞌmiy yaꞌa, aak ngeen nathana wampow, ngay thama meeꞌmiy yaꞌa. Nilam anman thonakam epa piip God.an meeꞌmiya. \v 33 Yaa, niiyaniya minam anman woyan God.antaman wak-wakāna, mel keꞌ enchān woyan min anpalana, yaꞌa. Puth niiyaniya meeꞌmiy yaꞌa aak ngeen nathan wampow nilam thonakam piip God.an epa meeꞌmiy. \v 34-36 In keꞌ yimanangan wunowa. Nil pam piꞌanan kan-ngul moꞌow tripaka. Aꞌ nil pam nungantam al-alantan thawan thant, ‘Ayyang, niiyalang, niiy aawucha, way min anangana min-minam piꞌ-piꞌāna ngathara. Ngay work thakan maꞌ niiyantang wantānga.’ Aꞌ nil moom alangana pam thon-thonantana work pok-pokkapang theeꞌan thant, aꞌ nil pam alantan thawan thaaꞌan piꞌ-piꞌan aawuchakana, ‘Nint aawuch inan min-min thath-thathāna, — puth ngathara thamp aak thath-thathān ngay palam ngulan wampānga.’ Nil pam moomana kinch-wayang nath palam wampowa, yaꞌamiya, ngaaꞌ-menhang nath wampowa, yaꞌamiya, aak paanthanang nath wampow, aak paanthanang yaꞌwey-a, kinch kanaman penta, an-aniyangan nath wampow. Than pam nungantam anangan than meeꞌmiy yaꞌa moom thanttaman aak ngeen nathan palaman wampowa, puth nilan thaw, ‘Niiy aak thath-thathān ngathara.’ An puth keꞌ ngay yimanangan wampāng niiyant. Ngay wampāngan-a, an puth ngay ngul maꞌ-pil-wayathang niiyang, ngay nath weepang uwāng niiyang. Puth ngay yimanangan keꞌ uwāng niiyang a! An puth way wuniy niiyanta. Yaa, niiy wik kan ngeeyan ey? Niiy meeꞌmiy yaꞌa ngay aak ngeen nath palaman wampāng, puth ngay inan thawang niiyant niiyaniya min-minam iiy-iiyāna, aꞌ woyan ngatharam anman wak-wakāna. \v 37 Ngay niiyant thawangan aꞌ puth thant yotamant tham thawangan: niiy aak thath-thathān ngathar.” \c 14 \s1 Than Wik Yumpin Jesus.an Mulathayn Nunang \p \v 1 Aak thinth kan wampan may piꞌan yumpanakan. Kinch kuchamang kanan wantow-a, aak anan-a, may piꞌanan mungkayn Passover.an waaꞌantan, thanan may bread pamp anman mungk-mungkayn, soda keꞌanang. Than pam piꞌan priests anangan aꞌ puth-a, pam anangan wik thayanan thaaꞌan-aath-aathin-a, than wik thawin thanttakaman than want-wanttakan Jesus.an thenchanam mamayn nunang, aꞌ mulathayn nunang thamp. \v 2 Puth thanan thawina, “Ngamp keꞌ mamimp nunang yippak may piꞌanan mungk-mungkanampa, yaꞌa, puth than pam wanch yot anangan ngul kul yumpin ngampar nungantam peeyanang, aꞌ puth wik thaaꞌ pech-pechiythana ngampar kul thampana.” \s1 Nil Wanchang Opar Awal Min Yeech Kuchek Jesus.antamangan \p \v 3 Anpalaniy-a, nil Jesus.ana aak Bethany angan wamp, aak pam Simon alantamangan, nil pam Simon inmana nil kaꞌathamana weech-weechan nunang, penchiyang mak nunang. Aꞌ nil Jesus.an nyiin ngul may mungkow. Nil mayan yippak mungk-mungk-a, nil wanch thonam wamp nungant, ngaꞌalangk maꞌang kal-kal opar awal min thampa, puth than pam wanchanganiya oparana wukal piꞌanang piiy-piiyin. Nil wanch alangana opar awal min paththam anangan kal nungant. Aꞌ nil ngaꞌalangk thaaꞌan thaꞌ aꞌ oparana kuchek Jesus.antang piꞌanam yeech. \v 4 Puth than pam wanch wiy al-alangan wanchan thathin nunang-a, aꞌ man kul paththam wamp thant, aꞌ thawin ngul, “Nil ngul oparan ngeenak yeech nungantang e? \v 5 Ngampan sellimpungimp oparana, wukal thaꞌiy uwimpa, three hundred dollarsaka, aꞌ ngampaniya wukal thant pam wanch wiy al-alantan theeꞌimpa thant wukal keꞌanang al-alantana.” Aꞌ thanan wanchan wak-wakin nunang. \p \v 6 Nil puth Jesus.an thaw thant, “Keꞌ wakān nunangweya! Niiy wantān nunangweya! Nil wanch inana min-minam paththam iiyan ngathara. \v 7 Than pam wanch wukal keꞌanang anangan-a, murkanam aak ingman wuntan niiyantang, kaangk niiy nathwey maꞌ-aathān thanang-a, niiy maꞌ-aathān thanangwey, puth ngay ep yaam ingan keꞌ wuning niiyantang aak inganiya, yaꞌa. \v 8 Nil wanch inana min iiy ngathar. Nil opar awal minan yeech kemp ngatharangan-a, an keꞌ pam mulantangan oparana yeechantana yimanangana. An keꞌ aak yimanangan wuna, nilaniya oparan ump-umputh yeechana kemp ngatharangana, aꞌ ngul-ngulaniya ngayaniya uthamāng ngul, aꞌ kaampayn ngayangan ngul. \v 9 Aꞌ ngay inan waaꞌāng niiyant thamp: aak want-wantting nathana waaꞌayn wik min God.antaman pam wanchantan-a, thananiya wanch inana waaꞌ-waaꞌayn nunanga nil inana min iiy ngathara, than yipam pam wanch wiyangan ngaantam-ngeeyayn nunanga nil minan iiy ngathara.” \s1 Nil Judas.an Thaw Jesus.an Ngul Theetathowan \p \v 10 Aꞌ ngurp nungantam thonamana, pam namp nungantaniya, Judas Iscariot, nil iiy pam piꞌan priests al-alantan aꞌ thaw thant nil Jesus.an theetathowan thant. \v 11 Ngangk min paththam wun thant wik nungantaman ngeeyin, aꞌ thanan kaaꞌngakin nunang Judas.an than wukalan theeꞌayn nungant. Aꞌ aak amanam ngulana nil Judas.angan ngaantam-ngeey-ngeey, “Ngay Jesus.an want-wanttak theetathāng nunang thantana?” \s1 Nil Jesus.ang May Mungk Ngurp Nungantam Al-Alantang, May Piꞌan Passover.an \p \v 12 Aak anan may piꞌan mungkanakan kan wamp thant Jews al-alantan, Passover.an waaꞌantan. Than aak kaꞌathamaniy-a, minh lambs anangan mulathayn thanang. Anpalana, than mungkayn, aꞌ putha may bread pamp soda keꞌanang mungk-mungkayn. Kaꞌathamaniy-a, than may keꞌaman yippak yumpin-a, than ngurp Jesus.antam anangan thawin nungant, “Ngan aak wanttinak iiyān may minha keenk yumpān ngampara?” \p \v 13 Nil Jesus.angan pam kucham keenk kuch pulang. Nil thaw pulant, “Ayyang, nip inan ngeeyowa. Nip aak Jerusalem.angan ngoonchow aꞌ anpalana nipiya pam uwow nunang ngak kal-kalana juganga. Nipiy-a, monkan-wakow nunanga. \v 14 Nil aawuch wanttingan ngoonchow-a, nipaniya karpam ngoonchow nungantangana. Aꞌ nipana thawow ngul aawuch-kunch alantan, ‘Ayyang, moom nganttamang wik inan kucha, nint aakan meenathān ngant ngan aak want-wanttingan minh lamban mungkāna puth may bread pamp anangan thamp mungkāna, ngan Jesus-a, aꞌ puth ngurp nganttam wiy al-alangan.’ \v 15 Amanamaniya nil pam alangan keny matathow nipang ngul aꞌ aakana meenathow nipar piꞌan weꞌarana, table-a, puth chairs anangan thama. Nipaniya minh-a, may thakan keenk wunpow thanang table.angan yipam ngampan may mungkāmpa.” \p \v 16 Aꞌ pam kuchamana iiypul ngul, aak piꞌan Jerusalem.angan ngoonchpul, aꞌ aakana kan-ngul uwpul keꞌ Jesus anman wik thaw. Yaa, pulana may minh keenk ngul piꞌ-piꞌpul thant. \v 17 Aak ngutang ngulan-a, nil Jesus-a, aꞌ ngurp nungantam wiy anangan kan wampin. \v 18 Than table.ang nyiinin aꞌ may mungkin. Than mayan yippak mungk-mungkin-a, nil Jesus.an thaw thant, “Ngay niiyant kan-kanam thaw-thawang; nil pam thonam-a, nil yamam nyiin-nyiinan may mungk-mungkan ngatharangan-a, nil ngayangan theetathow pam way al-alantan.” \p \v 19 Ngurp nungantam al-alantan-a, ngangk way wun thant, aꞌ than thon-thonaman kan-ngul thaw-thawin nungant, “Ayyang, nint weeꞌ waaꞌ-waaꞌangan e? Ngay yaꞌ ey?” \v 20 Nil puth Jesus.an thaw, “Niiy inangan nyiin-nyiinaniy-a, nil thonamang theetathow ngayangana. Nil weeꞌangan may breadan punchathow may kam sauce.angan ngatharanganwey-a, nil pam alangana. \v 21 Ngayaniy-a, pam inman nil God.angan kuch. Ngay ngul uthamāng, lat ngench thayanangan waaꞌan. Puth nil pam weeꞌang theetathow ngayanga pam way al-alantan-a, an aak way-wayam paththam wampow nungant! An min wuniy nungant nil keꞌwey aak-ngeeyiy aak inganiy.” \s1 Nil Jesus.angan May Bread Aꞌ May Wine Theeꞌ-Theeꞌ Thant \p \v 22 Than mayan yippak mungk-mungkin-a, nil Jesus.angana may bread many maay, aꞌ thankyou thaw God.antana, aꞌ pip-pip ngul breadan aꞌ ngurp nungantam al-alantan theeꞌ-theeꞌ ngul thant. Nilan thaw thant, “Niiy may bread inan mamāna aꞌ mungkān ngul, may bread inana keꞌ kemp ngatharam yimanangan.” \v 23 Aꞌ anpalaniya nil Jesus.angan cup ngul maay wine thampan, aꞌ nil thankyou thaw God.antan, aꞌ kan-ngul theeꞌ-theeꞌ thant ngurp nungantam al-alantan, aꞌ than yotam al-alangan mungkin. \v 24 Nil Jesus.an thaw thant, “Inana keꞌ chaapar ngatharam yimanangan uk-ukow niiyant, nil God.angan yipam kaaꞌ-piichanathow niiyang keꞌ nilan keenkanaman kaaꞌngak niiyang. \v 25 Ngay inan waaꞌāng niiyanta: ngay wine inana keꞌ-ngul mungkāng, yaꞌa. Ngul-ngulaniya ngampaniya karpam ngul wunāmp aak piip ngatharamantang God.antangan, aꞌ ngayaniya wine wiy-wiyam ngul mungkāng niiyantangana.” \p \v 26 Anpalan-a, than aak pathin God.antan, aꞌ kan-ngul iiyin yoyk Olives aakanakan. \s1 Nil Jesus.an Peter.ant Thaw Nil Ngulan Wik Uuyamow Thant Nil Keꞌ Meeꞌmiy Nunanga, Yaꞌana \p \v 27 Nil Jesus.an thaw thant, “Ngay inan thawang niiyant. Niiy yotaman ngul moꞌān ngatharam aꞌ too wantān ngayang, puth lat ngench thayanang wik inangan thawan, ‘Nil piip God.angan-a, pam moom minh sheepan piꞌ-piꞌana, anan mulathowan ngula, aꞌ minh sheep yotam nungantam anangan-a, paa weꞌaramayn.’ \v 28 Puth anpalan-a, ngay mulaman kanan ekāng-a, ngay aak Galilee.ak keenk iiyāng. Niiyiya pal ngul iiyān.” \v 29 Nil Peter.an thawant, “Ayyang, ngay keꞌ wantāng nintanga! Than wiy al-alangan nath ep wantayn nintanga, puth ngay keꞌ wanting nintang, yaꞌ paththama!” \p \v 30 Nil Jesus.an thaw Peter alantan, “Ngay inan kan-kanam thawang nungk, inman ngutangan-a, nil minh rooster maꞌ-kucham keꞌan yippak pechow-a, nint maꞌ-koꞌalaman-a, wik uuyamān thant nint ngayang keꞌan meeꞌmiya.” \v 31 Nil Peter.an wik thayanam thawant, “Yaꞌa, ngay kan-kanam thaw-thawanga! Nungkway than nath mulathiythan ngayang nungkarangan-a, ngay keꞌ wik uuyaming thant, yaꞌa.” Than ngurp nungantam wiy anangan wik anman thawin Jesus alantan keꞌ Peter anman thaw. \s1 Nil Jesus.an Meeꞌ-Wuthanama Aak Gethsemane Angan \p \v 32 Nil Jesus-a, aꞌ putha ngurp nungantam anangan than aak-aakanakan iiyin Gethsemane.aka, aꞌ nil Jesus.an thaw thant, “Niiy ing nyiināna, aꞌ kuupān ngathara, ngay kan meeꞌ-wuthanamānga.” \v 33 Aꞌ nil Peter-a, James-a, aꞌ putha John karpam kal thanang wal kecham iiyin. Aꞌ Jesus.antan-a, ngangk way-wayam paththam wunanta, \v 34 aꞌ nilan thaw thant, “Ngayan ngangk way-wayam paththama ngeechanang keꞌ uth-uthamanak yimanangana. Niiy ingman nyiināna aꞌ aak thath-thathāna.” \p \v 35 Aꞌ manyam ngul kech keꞌanam iiya, aꞌ aakang ngul wun-wun, meeꞌ-wuth-wuthanama piip nungantamak God.anta wayanang anangana nath keꞌ yipam wampow nunganta. \v 36 Nilana wik inangan thaw God.antana, “Piip-ang, piip ngatharam-ang, nintiya wuut piꞌan paththam, maꞌ-kuncha, nintaniya maꞌ-minangam way min thon-thon anangan yumpangana. Ayyang, piipa, nint keꞌ wayathin thanang ey? Keꞌ thawin thant ey? Wayan keꞌ yumpayn ngatharan ey? Puth ngayan keꞌ thawing, yaꞌa, nint kaangk yaakaꞌ kuchān ngayangweya, yaa, puth wayan mak yumpayn ngathara, ngay keꞌ weeking ngatharakamana.” \p \v 37 Aꞌ nilana kan-ngul ek, aꞌ koyam ngul iiy ngurp nungantam al-alantan, aꞌ thath thanang weepan wun-wunin. Aꞌ nil Peter alantan thaw, “Simon-ang, nint weep wunangan ey? Nint keꞌ meeꞌ-thayanamin ey? Meeꞌ weep pip-pipan nintang ey? Nint aak keꞌ manyam thathin ey? hour thonamak ey?” \v 38 Aꞌ nil Jesus.an thaw ngul thant, “Niiy aak thath-thathāna. Meeꞌ-wuthanamān God.anta, niiy keꞌ yipmam ngeeyān nunang oony wayana, way keꞌ yipam yumpān. Niiyan minaman kaangk iiyāna puth thaaꞌ-puyan kan-ngul eenchaniya aꞌ way iiy-iiyaniya.” \p \v 39 Aꞌ nil Jesus.ana putham ngul iiy meeꞌ-wuthanamanak, wik anmanim thaw God.antan, wik nil kaꞌathaman thaw nunganta. \v 40 Aꞌ nil palam ngul wamp thant ngurp nungantam al-alantan aꞌ thath thanang weep thayan wun-wunina; thanana meeꞌan yaꞌangam thayanamin, meeꞌ weepang pip-pip thanang. Than wik min-min keꞌam ngaantam-ngeeyin wanttakan wik thawayn nungant. \p \v 41 Aꞌ nil Jesus.ana putham ngul iiy meeꞌ-wuthanamow piip-kunchantan God.anta. Aꞌ nil koyam wamp thant aꞌ nil putham ngul thath thanang weep thayan anman wun-wunin. Aꞌ nilan thaw thant, “Niiy inman weep-weenthiy ey? Yaa, an kana! Aakan kan wampana ngathar ngay pam inmana nil God.angan kuchanya! Nil pam way alangan kan-ngul maꞌam theeꞌow ngayang pam way al-alantana! \v 42 Erkam ekiya, ngamp kan-ngul iiyāmp a! Aꞌ thathiya, paman inpala nilan maꞌam theeꞌowanya pam way al-alantana.” \s1 Than Mamin Nunang Jesus.an \p \v 43 Nil Jesus.an wikan yippak thaw-thaw-a, nil ngurp nungantam Judas.an wamp. Nilan pam yot anangan karpam kal thanang, than puth pam piꞌan al-alangan kuchin thanang, pam piꞌan priests al-alangan-a, aꞌ puth pam piꞌan wiy al-alangan wik thayanan thaaꞌ-aath-aathin-a, aꞌ puth pam wuut manth-thayan al-alangan. Than pam anangan Judas.antang wampin-a, than nhengk-peempan aꞌ yuk muurkan thak kal-kalin. \v 44 Nil Judas.an pam anman nil Jesus.an theetathowana nil puth keenkaman kan thaw thant, “Ngay pam thonaman wal piintāng nunanga, an nilamana! Niiy mamān nunang, aꞌ puy kalān nunang, pam thapangumpan al-alangan yipam maꞌangam piꞌ-piꞌayn nunang.” \p \v 45 Nil Judas.an wamp-a, nil thintham iiy nungant Jesus.ant, aꞌ thawant, “Ayyang, Moom-ang!” Aꞌ wal piint nunang. \v 46 Puth anpalan-a, than pam yotangan mamin nunang Jesus.an aꞌ thayanam piꞌ-piꞌin nunang. \v 47 Puth nil pam thonaman angman than-than, nil nhengk-peempan nungantaman erkam paththam wich, aꞌ pam thonaman kon thalokang umpan. Pam ananiy-a, kon munth ngul iiy-iiy, nilwey pam work iiy-iiy pam piꞌan alantan, moom priestsantam alantan. \v 48 Ngul nil Jesus.an thaw thant, “Niiy nhengk-peempan aꞌ yuk muurkan thakan kalaniy ngayang yipam mamān ey? Ngay keꞌ pam way yimanangan ey? \v 49 Ngay puth aak ingam wunanam ey! Aꞌ ngaaꞌ thon-thonangana aawuch ngench thayanang thaaꞌ-aath-aathangan niiyang ey! puth niiy keꞌam maman ngayang yaꞌa. Puth kana, niiy mak mamān ngayanga, inan yipam meenathow niiyant pam wanchantan than keenkanaman lat ngench thayanangan umpin ngatharamana an kan-kanam paththamwey umpin latangana.” \p \v 50 Anpalan-a, than ngurp nungantam yotam al-alangan-a, wantin nunang, aꞌ yaꞌ moꞌin nungantam. \p \v 51 Pam komp thonamana koy-koyyuw iiy-iiy thanttang pam wanch yotantang. Nil ngook thonamang kath nungamang. Than keꞌ nunang thampang mamiythan-a, \v 52 puth nilanweya kamp moꞌ-moꞌ thanttamana, aꞌ maꞌlip moꞌa, puth ngook nungantam lopam thuuchantamwey, aꞌ angman wanta. \s1 Than Jesus.an Umang Thanathin Nunang Pam Piꞌanantang \p \v 53 Than pam al-alangan Jesus.an kalin nunang aawuch pam piꞌan alantamakan, moom priestsantam al-alantamakan. Than pam piꞌan priests anangan-a, aꞌ puth pam wuut manth-thayan anangan-a, aꞌ puth than pam piꞌ-piꞌanaman wik thayanan thaaꞌ-aath-aathin-a, aak angman yalmathwin thanttakaman. \v 54 Nil Peter.aniy-a, kecham koy-koyyuw iiy-iiy thanttang, aꞌ nilan aak angan wamp, aak pam piꞌanantam angman, puth keꞌam ngoonch, yoon angman than-than. Nilana soldiersantang nyiin-nyiin, thumang park-park. \v 55 Than pam piꞌan priests anangana puth pam councillors anangana wenk-wenkin pal-puy pam wanchakan than yipam waaꞌayn nunang Jesus.ana, nil keꞌ kan-kanam pam waya, way yot yump-yump meeꞌ thanttangan. Than puth pam piꞌ-piꞌanam al-alangan kaangkweya than pam wanchangan waaꞌayn nunang aak courtang angan, than yipam kuchayn nunang mulan wunow. \v 56 Than pam wanch yotangan aak-yaꞌangan waaꞌ-waaꞌin nunang, an puth than-thanam wik ngunchina, puth thananiya wik thon-thon kuyam waaꞌ-waaꞌin nunangana. \p \v 57 Anpalaniya, pam wiy anangan thanin, aꞌ wik uuyamin, wik inangan thawin, \v 58 “Ngan ngeeyan nunang wik inangan thaw, ‘Aawuch ngench thayan God.antaman-a, pamangan kaachin. Ngayaniy-a, ngul wayathāng, aꞌ kinch koꞌalamangan kanan wantow-a, ngay aawuch ngench thayan thonangan ngul kaachāng, pamang keꞌaman kaachin, yaꞌan.’” \v 59 Puth than pam inangan thampang karpam keꞌam thawin, than wik thon-thon waaꞌ-waaꞌin nunang. \p \v 60 Aꞌ nil pam moom priest al-alantam thanttam-a, wur ek aꞌ thaw ngul Jesus.antan, “Ayyang, than waaꞌ-waaꞌantan nintang, nint wanttak wikaniy ngul thawān e?” \v 61 Puth nil Jesus.ana popam anman than-than, nil wik koyaman keꞌam thaw thant, yaꞌa. Aꞌ pam moom alangan putham ngul mep nunang, “Nint kan waaꞌān nganta! Nint ngul pam inan God.angan keenkaman kaaꞌngak ey? kuchowan nintang ey? Pam nhengk nungantaman God min paththam alantaman ey?” \v 62 Nil Jesus.an thaw nungant, “Eeꞌa, ngay pam inmana. Puth ngay yotamant niiyant thawānga; niiy ngul thathān ngayang, wuny niiyantam inan moom piꞌan God.antangan nyiin-nyiināng. Aꞌ niiy tham ngul thathān ngayang palaman uk-ukāng yuwangan aak inpal kenyana.” \v 63 Aꞌ nil moom priestsantam alangan ngook nungantaman war ikath, aꞌ nil thaw, “Ngan wik way nungantaman kan ngeeyana. Wiyangan keꞌ waaꞌiythan nunang ngamparaniya yaꞌa! \v 64 Niiy nyiingk inan wik kan ngeeyan ey? nil God.an waaꞌan nungamang ey? Niiy wanttak ngaantam-ngeeyaniya?” Than yotaman karpam thawin, “Nilan wik way-wayam paththam thaw, mak mulathayn nunanga.” \p \v 65 Anpalan-a, than wiy al-alangana thaaꞌ theekang makin nunang, aꞌ than meeꞌan ngook manyang kathin nunang keꞌ yipam aak thathow aꞌ piikin nunang. Than thawin nungant, “Ayyang, nint kan waaꞌān nganta weeꞌangan piik nintanga.” Aꞌ than pam thapangumpan al-alangan kalin nunang aꞌ piik-piikin nunang. \s1 Nil Peter.an Thaw Thant Nil Keꞌ Meeꞌmiy Nunang Jesus.an Yaꞌa \p \v 66 Nil Peter.an aawuch yoon angman nyiin-nyiin, thaaꞌ thinth. Aꞌ nil wanchan wamp, nil workan iiy-iiy pam piꞌan alantan, moom priests al-alantamakan. \v 67 Nil thath nunang Peter.an thumangan park-park, aꞌ meeꞌ paththam thath nunang aꞌ thaw nungant, “Nint ngurp nungantam, Jesus.antam ey? pam aak Nazareth anpalan ey?” \v 68 Puth nil Peter.an wik uuyam, aꞌ thawant, “Pam weeꞌa? Ngay ngoongk-ngoongkam nunang.” Aꞌ nilan pent ngul, thaaꞌ thinth angman than-thana, aꞌ yaam keꞌanama minh roosteran pech-pech. \v 69 Aꞌ wanch thon ngulan wamp, workan iiy-iiy pam piꞌan alantana, nilana thath nunang angman than-than aꞌ nilan pam wanch wiyantan thaw, “Ayyang, nil pam inman ngurp Jesus.antamana.” \v 70 Puth nil Peter.an putham wik uuyam, “Appang, ngay ngurp nungantam, yaꞌa,” thaw. \p Aꞌ than pam wanch anangan putham ngul thawin nungant, Peter.antan, “Nint keꞌ wik uuyamāna. Nint kan-kanam ngurp nungantama, puth nint thamp aak Galilee anpalan wampana.” \v 71 Nil puth Peter.an thaw, “Ngay kan-kanam thaw-thawang niiyant, ngay keꞌ wik uuyaminga, yaꞌa. Ngay nath wik uuyamingan-a, nil God.angan mak wayathow ngayang. Ngay pam anan keꞌ meeꞌmiy nunang yaꞌa niiy anan waaꞌ-waaꞌaniy nunang.” \p \v 72 Anpalan-a, minh roosteran putham pech-pech, aꞌ konang wamp nungant Peter alantan wik nil Jesus.an thawant, “Ngay inan kan-kanam thawang nungk, inman ngutangan-a, nil minh roosteran keꞌan yippak maꞌ-kuchaman pechow-a, nint maꞌ-koꞌalamana, ngul wik uuyamān thantweya pam wanch wiyantana, nint ngayangan keꞌ meeꞌmiy yaꞌa.” Aꞌ Peter.antan ngangk way paththam wun nungant aꞌ nil peey-peey ngul. \c 15 \s1 Than Jesus.an Kalin Nunang Pilate.ant \p \v 1 Anpalan-a, ngaaꞌ thonan wamp-a, than pam piꞌan anangan ngaaꞌthiyangam yalmathwin, than pam piꞌan priests anangan, aꞌ puth than pam wuut manth-thayan anangan, aꞌ puth than pam piꞌan anangan wik thayan anangan thaaꞌ-aath-aathin, aꞌ puth than councillors yot anangan. Than wik yumpin thanttakaman. Aꞌ than Jesus.an chol many kung-makanang kathin nunang, aꞌ puy kalin nunang, aꞌ maꞌam theeꞌin nunang pam moom piꞌan Pilate alantan. \v 2 Nil Pilate.an thaw nungant, “Nint ina moom king Jews al-alantaman ey?” Nil Jesus.an thawant, “Nint wik nanan thawangan-a, an kan-kanama.” \p \v 3 Than pam piꞌan priests al-alangana waaꞌ-waaꞌin nunang Jesus.an keꞌ nil way yot-yotaman yump-yump. \v 4 Aꞌ nil Pilate.an thawant, “Nint koyaman keꞌ wik thawin thant ey? Nint kan ngeey-ngeeyangan thanang waaꞌ-waaꞌantanan nintang aa?” \v 5 Puth nil Jesus.an popam than, koyaman keꞌ wik thaw thant yaꞌa. Nil Pilate.aniy-a, meeꞌam ik. \s1 Than Kuchin Nunang Jesus.an Mul Yipam Wunow \p \v 6 Kaap thon-thonangan-a, may piꞌanan kiingkantan Passover.an-a, nil Pilate.angan pam thon-thonam kuch-kuch thant Jews al-alantan aak jailam anpalan — than pam weeꞌantan kaangk nil kuchowan-a, yaa, nil Pilate.angan pam ananim kuch thant. \v 7 Aak an-aniyangan-a, pam namp Barabbas aꞌ pam wiy thampan aak jailang wunin, than puth pam piꞌan Government.an thaampin, kul yumpin thant, aꞌ pam wanch wiy anangan mulathin thanang. \v 8 Aꞌ than pam wanch Jews thaaꞌ-wantanaman yalmathwin aak Pilate.antamakan. Thanan thawin Pilate.antan pam thonam kuchow thant jail anpalan. \v 9 Nil puth Pilate.an thaw thant, “Ngay pam inana moom wuut piꞌan niiyantam Jews al-alantaman kuchāng ey?” \v 10 Nil Pilate.angan meeꞌmiy thanang paththam pam piꞌan priests anangan puth than meeꞌ-wunin nungantam Jesus.antam thanan keꞌ-paal maꞌam theeꞌin nunang. \p \v 11 Puth than pam piꞌan priests al-alangan kul yumpin thant pam wanch yot al-alantan than yipmam thawayn nungant Pilate.ant Barabbas.an kuchow thant. \v 12 Nil Pilate.an thaw thant pam wanchant, “Ngul pam inan wanttake? Niiy puth moom piꞌan niiyantaman waaꞌaniy nunanga!” \v 13 Than pech-pechin nungant, “Yuk wuuyanang waanchān nunanga! Aꞌ mulathān nunanga!” \v 14 Nil puth Pilate.an thaw thant, “Nil way ngeen yumpe?” Puth thanan othamayan pechin nungant, “Yuk wuuyanang waanchān nunanga! Aꞌ mulathān nunanga!” \p \v 15 Nil Pilate.angan kaangk pam wanch ngangk min yumpow thanang, keꞌ-paal nil Barabbas.an kuch thant aak jail anpalan. Aꞌ nilan thaw thant soldiers al-alantan puy kalayn nunang Jesus.ana, aꞌ piikayn nunang kuuy alangan, aꞌ nil thaw thant ngul, “Yaa, niiy kalān nunang yuk wuuyanakana, nailang mak pungān nunangweya.” \s1 Than Soldiers Al-Alangan Thaaꞌ-Thengkathin Nunang Jesus.an \p \v 16 Anpalana, than soldiers al-alangan Jesus.an matathin nunang aak aawuch pam piꞌan alantamakana aꞌ pek ngoonchathin nunang. Aꞌ than soldiers al-alangan soldiers wiy anangan palam umpin thanang. \v 17 Anpalan-a, than soldiers al-alangan yaan yumpin nunang keꞌ moom king yimanangan, than yipam thaaꞌ-thengkathayn nunang. Than yuk waakamam yumpin nungant keꞌ yuk crown yimanangan kuchekangan ngoonchow aꞌ kuchekangan wunpin nungantang. Aꞌ than ngook ongk keꞌ chaapar yimanang ngoonchathin nunang. \v 18 Aꞌ thanana man-aath-aathin nunang, aꞌ puth salute.impungin nunang. Aꞌ than man-keeꞌanang thaw-thawin nungant, “Ayyang, nint moom piꞌan ey? King Jews al-alantaman ey? Nint king min paththam aa! Nint man-yetham ngul-ngulakam iiy-iiyān ey?” \v 19 Aꞌ than kuchekan piik-piikin nunang yukangan aꞌ thaaꞌ theekang makin nunang, aꞌ yaan pungkang thuchin um nungantang. \v 20 Than kanan thaaꞌ-thengk-thengkathin nunang-a, than ngook keꞌ chaapar yimanangan thapathin nungantam, aꞌ ngook nungantaman koyaman ngoonchathin nunang ngul. Aꞌ anpalana, than yoon kan-ngul kalin nunang yipam nailang pungayn nunang yuk wuuyanangan, mulakaman. \s1 Than Jesus.an Waanchin Nunang Yuk Wuuyanangan \p \v 21 Than kanan iiy-iiyin-a, than pam namp Simon uwin nunang. Nil aak kangkam wamp aak piꞌanakan, aꞌ than soldiers al-alangana thaachin nunang yuk wuuyan Jesus.antaman kalow. (Nil Simon.ana aak Cyrene punchan, nilana piip pulantam Alexander aꞌ puth Rufus pulantam.) \v 22 Than Jesus.ana kan-ngul kalin nunang aak Golgotha aakanakan, wik ngamparamangan waaꞌanampa, “Aak kuchek kaancha.” \v 23 Ang-ngulaniya, thanan wine opar myrrh thamp nenchanathin aꞌ theeꞌin nungant, puth nil Jesus.angan keꞌam mungk yaꞌa. \v 24-25 Anpalan-a, than nailang pungin nunang yuk wuuyanangan, aꞌ waanchin nunang ngul, mul yipam wunow. Aak an-aniyangan-a, nine oꞌclock ngaaꞌthiyangam wun. Aꞌ than pam soldiers al-alangan ngook nungantam thakan thon-thonam aath-aathwin thanttakam, than puth yuk dice keeꞌ-keeꞌin yipmam weeꞌangan nath uwowa. \v 26 Than lat thampan wunpin yuk wuuyanangana, wik inangan umpin, waaꞌinan nunang: “Nil pam inan moom King Jews.antama.” \v 27 Than pam soldiers al-alangana pam kucham thamp waanchin pulang Jesus.antang mulathayn pulanga, pulan way-wayam iiy-iiypul. Nil Jesus.aniy-a, menhang pulantang waanchin nunang. \p \v 29 Pam wanch wiy anangan woyan wakanan iiy-iiyin. Thananiy-a, um keny thath-thathin aꞌ kuchek wuny-wunyathin man-aath-aathin nunang Jesus.ana aꞌ wik way-wayak thawin nungant, “Ayyang! Nint keꞌ aawuch ngench thayan God.antaman wayathin ey? Aꞌ kinch koꞌalamang kanan wantow-a, keꞌ koyam ngulan kaachin ey? Puth yaꞌ ey! \v 30 Nint kan yuk wuuyan nanpalan ukāna, aꞌ nungkarakaman kaaꞌ-piichanathāna!” \p \v 31 Than pam piꞌan priests al-alangana aꞌ puth than pam piꞌan anangan wik thayanan thaaꞌan-aath-aathina, than thampang thaaꞌ-thengkathin nunang Jesus.ana. Than thawin thanttakaman, “Nil thanang wiy ep kaaꞌ-piichanathan ey? nil puth nungamang thamp kaaꞌ-piichanathow ee! \v 32 Nil nath pam inman aak keenkan nil God.angan miꞌana, aak iikanakaniy ukow kaaꞌ-piichanathow ngampanga. Nath nilamwey-a, yaa, puth nila yuk wuuyanam anpalan ukowa! Aꞌ anpalan ngamp yipam kan-kanam ngaantam-ngeeyāmp nunanga!” \p Aꞌ pul pam kucham anangan-a, karpaman waanchin pulang Jesus.antangan-a, pul thampa wik wayanang thak thaw-thawpul Jesus.antana. \s1 Nil Jesus.an Utham Ngul, Yaꞌ-Ngul \p \v 33 Anpalana, kinch keny ngulana, aak pal-puyam ngaaꞌ paththam wun, ngaaꞌ anman wun three oꞌclockakam. \v 34 Three oꞌclockan wamp-a, nil Jesus.an wik othamayan pech, wik thaaꞌnganth nungantamang thaw, “Eloi, Eloi, lema sabachthani?” Wik ngamparamang yimanangan thawanamp, “God ngatharam-ang! God ngatharam-ang! Nint ngeenak too wantangan ngayanga?” \p \v 35 Pam wanch wiy anangan angman than-thanin-a, ngeeyin nunang, aꞌ thawin, “Ayyang! Niiy kan ngeeyān nunanga, nil Elijah alantan pech-pechana!” \v 36 Nil pam thonaman moꞌa aꞌ nil ngook manyan may wine pochangan punchath, aꞌ ngook manyan-a, yuk ongkang kath, aꞌ yuk ongkan keny maay nungant, aꞌ thaaꞌang wunp Jesus.antang. Nil paman thaw, “Kuupāmpa! Nil Elijah.an ngul nath wampow yipam yuk wuuyan anpalan ukathow nunang. Ngamp ngul nath thathāmpa!” \p \v 37 Anpalan-a, nil Jesus.an wik othamayan pech, aꞌ nil utham ngul, yaꞌ-ngul. \p \v 38 Aak an-aniyangan-a, ngook keeꞌan kaachin aawuch ngench thayanangan uk-uk-a, keny anpalan-a, pekakam um-menhang yaꞌ ik. \v 39 Pam moom soldiers al-alantamana angman than-than, um nungant Jesus.ant, aꞌ nil thath nunang nil want-wanttak uthaman. Nilan thaw, “Nil pam inana nhengk God.antama, an kan-kanama!” \p \v 40 Wanch wiy anangan angman than-thanin thamp, kecham thathin, Mary Magdalene, aꞌ putha Mary thonan, nilan kaath-kunch James.antama (James komp alantaman), aꞌ Joseph.antama, aꞌ puth Salome, aꞌ wiy anangan thamp. \v 41 Nil Jesus.an aak Galilee.angan wun-wun-a, thanan monkan-wak-wakin nunang aꞌ maꞌ-aath-aathin nunang. Wanch wiy anangan aak Jerusalem.akan wampin nungantangan, than thampang angman than-thanin, thath-thathin nunang. \s1 Than Pam Mul Jesus.an Kaampin Nunang \p \v 42 Aak ngutang ngulan-a, nil pam namp Joseph.an wamp, pam aak Arimathea anpalana. \v 43 Nilan pam councillor, aꞌ than yotangan min waaꞌin nunang. Nilana aak min aakanakan kuup-kuup, nil God.angan pam wanch yot anangan maꞌ nungantang ngulan piꞌow thanang. Aak an-aniyangan-a, Friday.an wun puth aak ngench thayan Jews al-alantamana ngaaꞌ thonang ngulan wampow. (Than Fridays.an ep work iiyin, yipam Saturday.ana work keꞌanang nyiinayn.) Nil puth Joseph.ana Pilate.ant wamp nungant, ngangk thayanam, winynyang keꞌam moꞌ, aꞌ thawant, “Ngay pam mulan keꞌ kaling ey?” \v 44 Nil Pilate.angan wik inan ngeey-a, nilana thaaꞌ ik, nil puth Jesus.an kanam utham, erkaman. Nil Pilate.angan pam soldieran ump nunang, aꞌ engk nungant, “Nil Jesus kan-ngul utham ey?” \v 45 Nil pam soldierangan waaꞌant nil Jesus kanaman utham, aꞌ anpalana nil Pilate.an thawant Joseph.ang pam mulan kalowana. \v 46 Nil Joseph.angan ngook ongk min piiy, aꞌ pam mulan ukath nunang yuk wuuyan anpalan, aꞌ kath nunang ngul ngook min ongk alangan, aꞌ nil aak awarangan pek ngoonchath nunang — aak awar inana, than kunttow thayan anpalan yumpin. Aꞌ nil kunttow wuut piꞌanan poo thaꞌ thaaꞌang angman yipam wunow, ananiy-a, thaaꞌ kanam ngath pam mul alantan. \v 47 Pul Mary Magdalene putha, Mary thonana nil kaath nungantam Joseph.antamana, pulan thathpul aak wanttingan wunpin nunang pam mulana. \c 16 \s1 Nil Jesus Mulam Kanaman Ek \p \v 1 Aak Saturday.an kanan minch-a, than wanch koꞌalam anangana, Mary Magdalene-a, putha Mary-a, nilan kaath James.antamana, aꞌ putha Salome, than wanch al-alangan opar awal min anangan kalin, than kempan yipam mamayn nunang Jesus.an opar awal min alangan. \v 2 Aak Sunday ngaaꞌ-ngaaꞌthiyangaman-a, kinchan kan-ngulan mat-mat-a, than wanch koꞌalam anangana kan-ngul iiyin aak awarakan. \v 3 Than woyan wakan kanan iiy-iiyin-a, thanan thaw-thawin thanttakaman, “Nil weeꞌanga kunttow piꞌanan thaaꞌaman thaꞌow ngampara?” \v 4 (An puth kunttow wuut piꞌan anhan thampa.) Aꞌ than wampin ngulan-a, aꞌ meeꞌ keny thathin aak awar aakanakan, puth awaran thaaꞌ paꞌant thathin. \v 5 Aꞌ thanana aak awarangana pek ngoonchin, aꞌ thathin pam komp nyiin-nyiin malanga. Ngook pach-pacham ngooncha. Puth thananiya ngangk akangam than-thanina, winynyang moꞌin. \p \v 6 Aꞌ nil pam kompan thaw thant, “Niiy keꞌ winynyang moꞌāna. Ngay kan meeꞌmiya niiy Jesus.antan wenk-wenkaniya, pam aak Nazareth anpalana, than nailangan pungin nunang yuk wuuyanangana. Nil in yaꞌa, nil kanam ek mulamana! In thathiya! Aakan inana pam mul Jesus.an wunpin nunang, in aak yaꞌ-yaꞌam ngula, — \v 7 yaa, niiy iiyāna aꞌ wik inan waaꞌān ngurp nungantam al-alantana, puth Peter.ant, ‘Nil Jesus.ana keenk iiyowa aak Galilee.akana, niiyaniya aak angan thathān nunanga, keꞌ nilaman thaw niiyanta.’” \p \v 8 Aꞌ thanana aak awar anpalana pol pentin ngul aꞌ koyam kamp ngul moꞌ-moꞌin, puth thanana ngangk akangam than-thanin, winynyang moꞌ-moꞌin. Thananiya keꞌam wik waaꞌin wiyantan yaꞌa, puth than winynyang moꞌina. \s1 Nil Jesus.an Mary Magdalene Alantan Wamp \p \v 9 Anpalan-a, nil Jesus.an mulaman kanaman ek-a, Sunday ngaaꞌthiyangaman-a, nilan Mary Magdalene.ant kaꞌathangam wamp. Wanch ilantaman-a, nil Jesus.angan keenkan oony way seven anangan kenth thanang ngangk nungantam anpalan. \v 10 Nil Mary.an-a, iiy aꞌ ngurp nungantam al-alantan waaꞌ nil Jesus.an kanaman ek. Nil Mary wampan thant-a, nil uw thanang ngangk way paththam nyiin-nyiinin aꞌ peey-peeyin. \v 11 Than ngeeyin nunang waaꞌ thant nil Jesus.an mulaman ek, aꞌ puth nil Mary.angan-a, kan thath nunang, puth thanan keꞌ-ngoongkam nyiinin, wik nungantamana keꞌam min-minan ngaantam-ngeeyina! \s1 Anpalana, Nil Jesus.an Pam Kuchamant Wamp \p \v 12 Anpalan-a, nil Jesus.an ngurp nungantam kucham al-alantan wamp pulant. Pul aak kangkakan iiy-iiypulan-a, aꞌ nil Jesus.an wamp pulant, puth kaꞌathangamana pul keꞌam thiichpul nunang, puth ngulan ep thichpul nunang. \v 13 Pul koyaman iiypul ngurp Jesus.antam wiy al-alantan aꞌ waaꞌpul thant puth thanan wik pulantam min-min keꞌam ngaantam-ngeeyina, man-ngeeyin pulanga. \s1 Nil Jesus.ana Ngurp Nungantam Eleven Al-Alantan Wamp Thant \p \v 14 Ngul-ngulana, nil Jesus.an wamp thant ngurp nungantam eleven al-alantan mayan mungk-mungkin. Nil wak-wak thanang, than puth minam keꞌam ngaantam-ngeeyin nunang, aꞌ puth than kuchek thayan iiy-iiyin, kan-kanam keꞌam wik ngeeyin thanttam than wik nunangan waaꞌ-waaꞌin nil koyam kan-ngulan man-yetham ween. \v 15 Nil thaw thant, “Ngay inan thawang niiyanta. Niiy aak nath-nathan iiy-iiyān pam wanchantan, wik min ngatharamana waaꞌ-waaꞌān thant. \v 16 Than weeꞌ-weeꞌanangan ngangkangan piꞌ-piꞌayn ngayangan-a, aꞌ putha than wiy al-alangan kuchekan kuungkayn thanang ngakangan-a, ngay kaaꞌ-piichanathāng thanang way thanttam anpalan. Puth than weeꞌ-weeꞌanangan ngayang ngangkangan keꞌan piꞌ-piꞌayn-a, an ngay wayathāng thanang. \v 17 Than weeꞌ-weeꞌanangan ngangkang piꞌ-piꞌayn ngayangan-a, an ngay maꞌ-kunch ngul yumpāng thanang work piꞌan yipam meenathayn pam wanchanta, aꞌ puth ngay thayan paththam yumpāng thanang than yipam oony way anangan kenthayn thanang ngangk pam wanchantam anpalan, aꞌ puth than thaaꞌnganth wik wiy-wiyam Ngeen-Wiy Min God.antaman thawayn. \v 18 Than nath thuuk maayiythanwey-a, nath yuk opar way mungkiythanwey-a, an than keꞌ uthamiythan yaꞌa, kemp min anman iiyayn; aꞌ puth than maꞌ wunpiythan thanttang pam wanch weechanan thanang-a, an thananiy-a, miyal ngul weeniythan paththama.” \s1 Nil God.angan Jesus.an Keny Matath \p \v 19 Nil Lord Jesus.an wik kanan thaw thant-a, nil God.angan keny matath nunang aꞌ nyiinath nunang maꞌ mal nungantang angan. \v 20 Anpalaniy-a, ngurp nungantam anangan-a, aak nath-nathan iiyin, aꞌ wik Christ.antam waaꞌ-waaꞌin thant pam wanch yot al-alantan. Nil Lord.angan ngangk thayanath thanang aꞌ maꞌ-kunch yump thanang work piꞌan yipam meenathayn thant. Than pam wanchangana thathin work piꞌan thanttaman-a, an than ngaantam-ngeeyin wik thanan waaꞌ-waaꞌin-a, an kan-kanamana.