\id MAT \h Matthew \toc1 MATTHEW Lat Inan Matthew.angan Ump \toc2 Matthew \mt1 MATTHEW \mt2 Lat Inan Matthew.angan Ump \c 1 \s1 Namp Inangan Wuut Mangk Nungantam Jesus Christ.antamana \p \v 1 Namp inangan wuut mangk nungantam Jesus Christ.antamana. Nil Jesus.ana wuut mangk David alantaman wampa. Nil David.ana wuut mangk Abraham alantaman wampa. \v 2 Nil Abraham.an piip nungantam Isaac.antama; nil Isaac.an piip nungantam Jacob.antama; nil Jacob.an piip nungantam Judah alantaman aꞌ putha kuunch nungantam yot al-alantamana, piip niliya. \v 3 Nil Judah.an piip pulantam Perez aꞌ Zerah. Kaath pulantaman Tamar. Nil Perez.ana piip nungantam Hezron.antam; nil Hezron.ana piip nungantam Ram alantama; \v 4 nil Ram.ana piip nungantam Amminadab alantamana; nil Amminadab.ana piip nungantam Nahshon alantaman; nil Nahshon.ana piip nungantam Salmon alantaman; \v 5 nil Salmon.ana piip nungantam Boaz alantamana, kaath nungantamana nampa, Rahab. Nil Boaz.ana piip nungantam Obed alantaman; aꞌ puth kaath nungantamana Ruth. Nil Obed.ana piip nungantam Jesse.antama; \v 6 nil Jesse.ana piip nungantam King David.antama. \p Nil David.ana piip nungantam Solomon.antama; kaath nungantamana, Bathsheba, nil kaꞌathaman wanch thum nungantam Uriah alantamana. \v 7 Nil Solomon.ana piip nungantam Rehoboam alantamana; nil Rehoboam.ana piip nungantam Abijah alantamana; nil Abihaj.ana piip nungantam Asa alantaman. \v 8 Nil Asa.aniya piip nungantam Jehoshaphat alantamana; nil Jehoshaphat.ana piip nungantam Jehoram alantamana; nil Jehoram.ana piip nungantam Uzziah alantamana; \v 9 nil Uzziah.ana piip nungantam Jotham alantamana; nil Jotham.ana piip nungantam Ahaz.antam; nil Ahaz.ana piip Hezekiah.antam; \v 10 nil Hezekiah.ana piip nungantam Manasseh.antama; nil Manasseh.ana piip nungantam Amon alantamana; nil Amon.ana piip nungantam Josiah alantamana; \v 11 nil Josiah.ana piip nungantam Jehoiachin alantamana aꞌ puth kuunch nungantam al-alantaman. Aak an-aniyangan than pam wayanang soldiers al-alangan Israelites anangan kenthin thanang aak thanttam anpalana, aꞌ aak Babylon aakanakan kalin thanang ngula. \p \v 12 Than kanan kalin thanang aak Babylon.akan-a, nil Jehoiachin.ana piip nungantam anan wun Shealtiel alantaman; nil Shealtiel.ana piip nungantama Zerubbabel alantaman. \v 13 Nil Zerubbabel.ana piip nungantam Abiud.antama, nil Abiud.ana piip nungantam Eliakim alantam; nil Eliakim.ana piip nungantam, Azor.antama; \v 14 nil Azor.ana piip nungantam Zadok alantamana; nil Zadok.ana piip nungantam Achim alantamana; nil Achim.ana piip nungantam Eliud.antam; \v 15 nil Eliud.ana piip nungantam Eleazar.antam; nil Eleazar.ana piip nungantam Matthan alantaman; \v 16 nil Matthan.ana piip nungantam Jacob.antama; nil Jacob.ana piip nungantam Joseph.antama; nil Joseph.ana, pam anan Mary.an ngentan, kaath Jesus.antaman — nil Jesus inana Messiah.an waaꞌ-waaꞌin nunang, puth nil God.angan kaaꞌngak ngampangan kuchow nunangan aak iikanakan. \p \v 17 Namp inanganiy wuut mangk Jesus.antamana. Aak anpalmana nil Abraham.an wun-a, aak-aakanakaman nil David ngulan wuna, wuut mangk fourteen anangaman iiyin. Aꞌ aak anpalmana nil David ngulan wuna, aak-aakanakaman than pam wanch Israelites.an kalin thanang aak Babylon.akana, aniy-a, wuut mangk fourteen puungk wiy ngul wun-wunin nungantamana aꞌ aak an-aniyangan-a, aak-aakanakaman nil Jesus Christ.an aak-ngeey ngula, wuut mangk fourteen puungk wiy anangan ngul wunin nungantamana. Aꞌ niliya thaaꞌ-koyyuw ngul wamp-wamp wuut mangk yot al-alantamanweya. \s1 Wik Kath Inan Nil Jesus.an Aak-Ngeeya \p \v 18 Wik kath inan nil Jesus.an aak-ngeeya. Nil kaath nungantaman Mary.an-a, pam kaaꞌngakin nunang Joseph.ana, puth pulana karpam keꞌam yippak wun-wunpul yaꞌa. Aak an-aniyangan nil Mary.an iimpanang ngul iiy-iiy. Aꞌ nil Joseph.angan thiichan nil iimpanangan iiy-iiy, nilan ngaantam-ngeeya keꞌ pam thonantang wuna, puth yaꞌa, nil Ngeen-Wiy Min God.antamangan kuchant puk manyana — nil nanpalan iimpanang ngul iiy-iiya. \v 19 Puth nil Joseph.ana keꞌam yippak ngaantam-ngeey nil Ngeen-Wiy Min God.antamangan kuchant. Nil pam inman Joseph.ana nil pam min-minam paththam iiy-iiy, pam way yaꞌa, nilan ngaantam-ngeey nungantakaman, “Ngay wiyantan kaangk keꞌ waaꞌāng, ngay keꞌ pench-wayathing nunang meeꞌ yotantangan. Ngay maꞌ-mupam anman too wantāng nunanga,” nilan yimanang ngaantam-ngeey nungantakaman. \v 20 Amanamaniya nil Joseph.ana weep thayan ngul wun-wun, aꞌ pith-pith ngul. Nilana yimanang pitha nil ngaantiyongk God.antam inpal kenyan uk nungant aꞌ thaw nungant, “Ayyang Joseph-ang, kampan David.antam-ang, nint winynyang keꞌ moꞌān a! Nint Mary.ana ngentān nunang aꞌ kalān nunang aak nungkaramaka. Nil Ngeen-Wiy Min God.antaman wamp nunganta keꞌ-paal nil iimpanangan iiy-iiyana. Pam wiyantam yaꞌa, puk many Ngeen-Wiy God.antama, nil kucha. \v 21 Yaa, nint kan in ngeey a! Nil wanch ilangaman Mary.angana puk wuut many kalow. Nintaniya namp inan theeꞌān nungant Jesusa, puth nil thonamang ilangaman pam wanch nungantam anangan ngul kaaꞌ-piichanathow thanang way thanttam amanamana.” \p \v 22-23 Aak keenkanamana nil God.an thaw nungant Isaiah.antan, “Wanch koman thonam pik keꞌananga ngul iimpanang iiyow aꞌ puk wuut many ngul kalow. Thananiya namp inan theeꞌayn nungant Immanuel. Namp inaniya wik ngamparamangan thawanamp yimananga, ‘Nil God inman ngamparanga.’ Nil pam prophet Isaiah alangan keenkanaman wik inangan lat ngench thayanangan umpa, wik inanganiy-a, kan-kanam ngul wampin.” \p \v 24 Aꞌ nil Joseph.ana kan-ngul ek weepamana, aꞌ Mary.ana kal nunang aawuch nungantamakan, keꞌ wik anman nil ngaantiyongkan thaw nungant. \v 25 Mary.ang pul Joseph.angana karp keꞌam yippak wunpul yaꞌa. Puk many kanan aak-ngeey-a, pulana karp ngul wunpul. Nil Joseph.angan-a, namp inan theeꞌ nungant puk wuut many alantana Jesusa. \c 2 \s1 Pam Koꞌalam Kuchek Waap Min-Minama, Than Pal Kaaw Wampina \p \v 1 Nil Jesus.ana aak Bethlehem.angan aak-ngeey, aak angman Judea.angan. Nil Herod.ana pam wuut piꞌan King aak wak-wak, nil an-aniyangan meeꞌ-pench puk many Jesus.ana. Ngul yaam keꞌanama, pam koꞌalam pal kaaw ukin um kuuw aak Jerusalem.akan, pam inanganiya work thantweya thunp anangan thath-thathin. \v 2 Aꞌ than pam anangamana engkin pam wanchantana, “Puk manyan wanttin meeꞌ-pench e? Nil ngulan pam wuut piꞌan King iiyow Jews.antana? Puth ngananiya thunp wuut piꞌan thathan nungantamana anpal kaaw mata. Nganan keꞌ-paal pal wampan thaaꞌ-kuumpān nunang puk manyana.” \p \v 3 Nil King Herod.angan wik inan ngeey-a, aniy-a, ngangk way-wayam paththam wunant, aꞌ putha pam wanch aak Jerusalem.angan wun-wunina, than yimanangwey ngangk way wun thanta. \v 4 Nil puth King Herod.angan pam priests anangan churchan piꞌ-piꞌinana, yalmath thanang aꞌ puth pam piꞌan anangan wik thayan anangan thaaꞌ-aath-aathin thanangana, niliya thanang thamp yalmath aꞌ engk thantwey, “Nil Christ.ana aak wantting meeꞌ-penchow e?” \v 5 Thanan thawin nunganta, “Aak town angman Bethlehem.ang meeꞌ-penchow aak ingman Judea.angana puth nil Micah alangan wik God.antam inangan keenkanamana ump lat ngench thayan angan: \q1 \v 6 ‘Aak Bethlehem.ang aak angman Judea.anga aak manya, \q1 puth aak ananiy-a, wuut piꞌan paththam ngul wunow, \q1 puth aak anpalaniya moom piꞌan paththam ngul wampowa, \q1 aꞌ nilan min-minam piꞌow pam wanch ngatharam Jews anangan.’” \p \v 7 Aꞌ nil King Herod alangan pam koꞌalam anangan pokkapang ump thanang nil yipam engkow thant aak ngeenan thathin thunp piꞌanan mata. Aꞌ thanan waaꞌin nungant. \v 8 Amanamaniya, nil kan kuch thanang aak Bethlehem.akan. Aꞌ nil thaw thant, “Niiy kan iiyāna, aꞌ min-minam wenkān puk many alantan. Niiy kanan uwān puk manyan-a, palam iiyān ngathar, aꞌ waaꞌān, ngay yipam iiyāng thamp, thaaꞌ-kuumpāng nunang puk manyaniya.” \p \v 9-10 Aꞌ than kan-ngul iiyin, than thunp wuut piꞌanan thathin, thunp thonam anman than kaꞌathaman thathin mal kaaw angman wun. Anpalaniya thunp wuut piꞌanan umputh moꞌ woyan meenathow thant, aꞌ popam ngul wun aak angman puk manyan wun. Than pam koꞌalam anangana ngangk min wun thant, thunpan thathin nunang popam ngulan wuna. \p \v 11 Than kanan wampin-a, than pek ngoonchin aꞌ puk manyan thathin nunang aꞌ putha kaath-kunchan thathin nunang thamp Mary.an. Thanana pungkang thuchin um nungant puk many alantan, aꞌ thaaꞌ-kuumpin nunang. Amanamaniya, than yuk bags thanttamana thapathin, yuk way min yipam theeꞌayn puk many alantan — yuk golda, putha opar awal min anangan theeꞌin nungant, frankincense aꞌ puth-a, myrrh. \p \v 12 Anpalaniya, nil God.angan pithangan wik thayanath thanang koyam keꞌ iiyayn King Herod alantan. Aꞌ than koyam ngul iiyin aak thanttamakan woyan thonangan ngul wakin aakakana. \s1 Than Joseph Weeꞌanangana Appenchin King Herod Alantaman, Aak Egypt.ak Iiyin \p \v 13 Than pam koꞌalam al-alangan aak kanan wantin-a, ngaantiyongk piip God.antaman inpal kenyan uk, aꞌ Joseph.antan pithang thawant, “Nint erkam ekāna, aꞌ maꞌ-kaath-pukana kalān pulang aak Egypt aakanakan. Puth nil King Herod.ana kan-ngul thawow thant soldiers al-alantan puk many nalantana wenk-wenkayn ngula thanan yipam mulathayn nunanga. Aꞌ niiyiya aak Egypt angman wun-wunāna, ngay palaman ngul wampāng nungk wik thampana waaꞌāng yipam aak Egypt.an wantān ngula.” \v 14 Nil Joseph.ana erkam wur ek, aꞌ puk many putha kaath-kunchana kal pulang. Than aak ngutang anman wantin, aꞌ kan-ngul iiyin aak Egypt.akana. \v 15 Angman ngul wun-wunin, ngul-ngulaniya King Herod.an utham ngul. Nil Joseph.angan kal nunang Jesus.an aak Egypt.akan-a, inan yipam meenathow ngampar nil prophet Hosea.angan lat ngench thayanangan ump nungantaman aak keenkanaman-a, an kan-kanam paththam nilan waaꞌ-waaꞌ, wik God.antam inangan, “Ngay nhengk ngatharaman palam umpang nunang aak Egypt anpalana.” \s1 Nil King Herod.an Thaw Thant Soldiers Al-Alantan Puk Wuut Manyiy Anangan Mulathayn Thananga \p \v 16 Aꞌ pam piꞌan Herod alangan kan ngaantam-ngeey than pam koꞌalam anangan wampin aak Bethlehem.akan-a, thananiya woyan thon ngul wakin koyaman iiyin aak thanttamakana. Nil ngaantam-ngeey nungantakamana, “An ngayang yaan muukamathinweya,” aꞌ nilana man kul paththam wamp-wampant pam piꞌan Herod alantan. Nilana ngaantam-ngeey ngul than pam koꞌalam al-alangana aak kaꞌatham anpalana wik anan waaꞌ-waaꞌin nunganta thunp alantamana. Nilaniya meeꞌmiy ngul weena kaap kuchamang kanan want-a, than thunpan an-aniyangan thath-thathin ngula, keꞌ-paal nilan thaw thant pam soldiers al-alantana, “Ayyang, puk wuut manyiy maꞌmangkam ananganiy-a, niiy mul-mulathān thanang, puk many chil piꞌan kaap kuchamangan want thananganwey-a, aꞌ putha puk wuut manyiy thaaꞌ-paapiy anangan mul-mulathān thanang thampa aak Bethlehem anpalmana puth-a, aak thinthan than-thantana.” \p \v 17 Aak way inan wamp-a, inan meenath ngampar nil prophet Jeremiah.angan keenkanaman lat ngench thayanangan ump-a, aniya kan-kanam paththamwey ump, wik inangan: \q1 \v 18 “Pam wanch yotam anangana othamayan peey-peeyantan nath-nathaniya wuut manyiy thanttam al-alantamana aak Ramah.ang angan. \q1 Than puth kan-kanam ngangkan way-wayam paththam wunan thant kaath piipantaniy. \q1 Aꞌ wanch aak Israel punchananiya peey-peeyantan puk wuut thanttamantamana. \q1 Ngangk minan weeꞌangam yump-yumpiy thanang wanch yotam ananganweya? \q1 An yaꞌangam, ngangk min keꞌ wuniy thant, yaꞌa, \q1 puth puk wuut manyiy yotaman thanttamana mul wun-wunin ngula.” \s1 Than Aak Egypt.an Wantin Ngula, Aꞌ Koyam Ngul Iiyin Aak Israel.aka \p \v 19 Ngul-ngulana nil pam wuut piꞌan Herod.an kan-ngul utham. Aꞌ nil ngaantiyongkan inpal kenyan uk ngul piip God.angan kuchan. Nil wamp nungant Joseph.antan, \v 20 aꞌ pithang thawant, “Ayyang, eka! Nint kan kalān pulang maꞌ-kaath-pukana aꞌ koyam iiyān aak Israel.akana. Than Herod weeꞌanangan keꞌ mulathiythan nunang puk manyan-a, an puth yaꞌ, an nil kanam uthama, Herod.ana.” \v 21 Aꞌ Joseph.ana ek ngul, aꞌ kal pulang maꞌ-kaath-pukana, koyam iiyin aak Israel.akana. \p \v 22 Aꞌ nil Joseph.angan wik many ngeey puk nhengk nungantam Herod.antamana, namp nungantaniya Archelaus puth nil ngul pam wuut piꞌanan iiy-iiy thant aak Judea.akan. Nil puth Joseph.an winynyang moꞌ aꞌ kaangk keꞌ aak Judea.akan iiyowwey. Aꞌ nil ngaantiyongkan inpal keny uk, aꞌ putham ngul wampant, aꞌ pithang thawant Joseph.antan, “Niiy mal kungkam iiyāna aak Galilee aakanakana.” \v 23 Aꞌ than kan-ngul iiyin aak Galilee aakanakan, aꞌ wampin ngul aak town Nazareth.angan, yaa, puth angman ngul wun-wuninwey. Nil Joseph.ana aak angman ngul wun-wun aak Nazareth.ang-a, inaniy meenathan ngamparaniy pam prophetsangan lat ngench thayanangan umpin keenkanaman-a, an kan-kanam waaꞌin nunang puk many Jesus.ana. Than wik inangan umpina, “Thanan waaꞌayn nunang pam aak Nazareth punchana.” \c 3 \s1 Kaꞌathamana, nil John.angan Wik God.antam Thooꞌath Pam Wanchantan \p \v 1 Anpal ngulana, nil pam John.an aak pintalangan iiy-iiy aak Judea.angan, kan-ngul waaꞌ-waaꞌ wik God.antaman, pam John anman nilan pam wanch yotan kootra ngakangan kuungk-kuungk thanang. \v 2 Nil thaw-thaw thant, “Way niiyan yumpaniya niiy kan-ngul wantān a! Niiy palaman God.antan weentānwey a! Aak thinth kan-ngul wampan nil God.angan maꞌ nungantangan piꞌ-piꞌow thanang pam wanch anangan.” \p \v 3 Aak keenkanama, nil pam prophet Isaiah.angan pam John.an inman waaꞌ-waaꞌ nunang, lat ngench thayanangan. Nil wik inangan waaꞌ: \q1 “Nil pam thonam iiy-iiyow aak pintalangana \q1 aꞌ wik inangan pech-pechow, \q1 ‘Niiy woyan min-minam kan yumpān nungant Lord.antana, \q1 koochanam yumpān nunganta nil yipam iiy-iiyowa.’” \p \v 4 Ngook nil John.angan ngooncha, minh camel thuuꞌam, aꞌ ompaman kath nungantakamana minh peꞌanangweya. Nilaniya may at mungk, aꞌ puth-a, minh pongkok mungk. \v 5 Pam wanch yot wampin nungant John.antan, aak Judea.am nath-nathpalan wampin, aak Jerusalem anpalan thak wampina, aꞌ putha pam wanch aak thinth punth Jordan.am anpalan wampin woꞌuwaynam anpalan wampin aꞌ wonk palam anpalan wampin. \v 6 Than waaꞌin thanttakaman John.antan way thanan yump-yumpin, aꞌ putha nil kootra ngakang kuungk-kuungk thanang ngul punth Jordan.ang angmana. \p \v 7 Aꞌ pam piꞌ-piꞌanam yot wampin nungant John.antan kootra kuungkow thanang thamp, pam Pharisees aꞌ Sadducees waaꞌantan thanang. Nil John.an thaw thant, “Niiy thuuk inangana pal ngathar ngul wampaniy ey? Niiyang weeꞌang wik thayanath appenchān nungantam God.antaman e? nil puth man kul paththam wamp nungant niiyantakana! Puth aakan kan-ngul wampan nilan um nungantangan thanathow ngampangana puth mepow ngampanga. \v 8 Niiy kan min yumpān a! Niiyaniya meenathān niiyantakamana niiyan kan-ngul wantan way niiyan yump-yumpana. \v 9 Niiy ngaantam-ngeeyaniy nil Abraham.an wuut mangk ngamparam putha, nil keꞌ-paal piip God.ana man kulan keꞌ wampiy nungant ngamparakan ey? An yimanangan keꞌ ngaantam-ngeeyāmpa! Puth inan ngeeyāna: kaangk nilwey-a, piip God.angan kunttow inangan epankathiy puk Abraham.antakanweya. \v 10 Nil God.angan pam wanch thanathow ngampang-a, nil keꞌ pam yuk thayan maꞌang kal-kalow yimanangan, keꞌ yukan ump-umpiy thananga. Yuk anangan may min keꞌaman kalan-a, ananganiya, nil thayanang thalokang umpow, aꞌ keekathow thanang, aꞌ amanamaniy-a, piw theeꞌow thanang thumang ngula. In ngeeyān a! Than weeꞌ-weeꞌanangan wayan yump-yumpantan-a, than keꞌ yuk way anangan may keꞌaman kal-kalana. \v 11 Ngayana niiyang kootra ngakang thonakam kuungk-kuungkanga, yipmam meenathāng thant wiyantan niiy koyam kanam weentan God.antan, aꞌ wayan kanam wantan. Puth pam thonangan ngul wampow mangk ngatharangana, puth nilaniya Ngeen-Wiy Min God.antaman ngul kuchow niiyant nil keꞌ thum yimanangan niiyant, ngangkangan ngoonchow. Puth nilaniy ep-paththam pam wuut piꞌan paththama, ngay yaꞌa, ngay pam manyweya. Ngay thaꞌ murruk nungantaman maꞌang kaling ey? yaꞌa, ngay puth pam many. \v 12 Nil pam inmana an keꞌ pam gardener yimanangan wampow nil yuk nungantaman maꞌang kal-kalow yipmam wookan yaarkathow may min amanaman, aꞌ nil yipmam may min anangan yalmathow aak nungantamakana, wook way anangana, nil thumang kiingkow thanang, thum keꞌaman uthaman, angan pench-penchow,” nil John.an wik yimanangan thaw thant. \s1 John.angan Kootra Ngakang Kuungk Nunang Jesus.ana \p \v 13 Aak an-aniyangan, nil Jesus.ana aak Galilee amanam iiy aak punth Jordan.akan, nil John.angan kootra ngakang kuungkowan. \v 14 Puth nil John.an thaw nungant, “Appang, ngay keꞌa! Nint ngayang paththam kootra kuungkāna, puth yaꞌ ey? Nint pal ngathar wampan ey? ngay kootra kuungkāng nintang ey?” \v 15 Puth nil Jesus.an thaw nungant, “Nint kuungkān ngayang, mak yimanangan wunow, puth nil God.angan kaangka ngal yimanangan yumpāla.” \p \v 16 Yaa, puth nilana kootra ngakang kuungk nunang, Jesus.an. Aꞌ nil kanan kootra ngakangan kuungk nunang-a, nil Jesus.aniya ngakam pent, aꞌ in kenya yuwan yaꞌ ik, aꞌ nil Jesus.angan Ngeen-Wiy Min God.antaman thath nunang pal kenya uk-uk nungant keꞌ minh kolat yimanangan wamp nungant. \v 17 Aꞌ wik inpal kenyan thaw, “Nint nhengk ngatharam a! Ngay kaangk paththam wunang nungkar. Ngay ngangk min-minam paththam wunang nungkaramana.” \c 4 \s1 Nil Oony Way Piꞌan Alangan Thaach Nunang Jesus.an \p \v 1 Nil John.angan kanan kootra kuungk nunang Jesus.an-a, nil Ngeen-Wiy God.antam alangana kal nunang Jesus.an aak pintalaka, nil yipmam oony way piꞌan alangan thaachow nunang, wayan yumpow. \v 2 Nil Jesus.an aak pintalang angman wun-wun kinchang aꞌ ngutang kinch forty aakanakamwey puth nil may keꞌanam thamp wun-wun yaam, meech ngul wun-wun. \v 3 Amanamaniya, nil oony way piꞌanan wamp nungant Jesus.antan, aꞌ thawant, “Nint nath kan-kanamwey nhengk God.antaman-a, yaa, nint kunttow inangan epankathān thanang may breadakana.” \v 4 Puth nil Jesus.an thaw nungant, “Ngay keꞌa! Kan in ngeeyāna! Puth wik inangan lat ngench thayanangan thawana, ‘Pam wanch al-alangan mak wik ngeeyayn God.antamana, wik yot anangan nilan thaw. Than mayam thonakamana keꞌ mungk-mungkiythana, an than minam keꞌ wuniythan, yaꞌa. Than wik God.antamana mak ngeey-ngeeyayna!’” \p \v 5 Amanamaniya, nil oony way alangan Jesus.an aak Jerusalem.ak kal nunang aawuch ngench thayan aakanakan, aꞌ keny kech kal nunang. \v 6 Aꞌ oony way piꞌanan thaw nungant Jesus.antan, “Nint nathwey kan-kanam puk nhengk God.antaman-a, yaa, nint inpalman chang peyān a! aakanakam pek aakaka! puth wik inangan lat ngench thayanangan thawana: \q1 ‘God.angan ngaantiyongk nungantam anangan ngul kuchow thanang \q1 yipmam maꞌang mamayn nintang nint keꞌ yipam mulakaman keekān yaꞌa, \q1 thaꞌ nungkaraman thaka keꞌ thuthin kunttowangan yaꞌa.’” \m \v 7 Puth Jesus.an thaw nungant, “Ngay keꞌa! Puth wik inangan lat ngench thayanangan thawan thampa, ‘Niiy keꞌ paathān piip God niiyantamana, yaꞌa!’” \p \v 8 Anpalaniya, oony way alangana keny yoyk piꞌan achantangak matath nunang Jesus.an, aꞌ maanyan aak umyompanaman meenathan nungant. Aak pal-puy min-miniy a! \v 9 Aꞌ nil oony wayan thaw nungant Jesus.antan, “Nintwey pungkangan thuchin ngatharan-a, aꞌ thaaꞌ-kuumpin ngayanganwey-a, ngay nungk kan-kanam theeꞌāng aak maꞌmangkam umyompanamana.” \v 10 Puth nil Jesus.an thaw nungant, oony way piꞌan alantan, “Ngay keꞌa! In ngeeyāna! Puth wik inangan lat ngench thayanangan thawana, ‘Niiy piip God anman thonakam thaaꞌ-kuumpān nunang, wiyan yaꞌa, aꞌ woyan God.antam wakān ngangk min yumpān nunang.’ Nint puy kan iiyāna! Satana!” Jesus.an thaw. \p \v 11 Amanamaniya, nil oony way piꞌananiya, kan-ngul iiy, Jesus.ana want nunang, aꞌ ngaantiyongk yot ngul wampin nungant, aꞌ maꞌ-aathin nunang ngul. \s1 Nil Jesus.an Kan-Ngul Workan Iiy-Iiy Aak Galilee Angman \p \v 12 Nil Jesus.angan wik thooꞌ ngeey John.antam than aak jailang thenchin nunang, aꞌ anpalan-a, nil Jesus.ana aak Galilee aakanakan iiy. \v 13 Nil aak Nazareth.angan keꞌam wuna, nil puth aak Capernaum aakanakan iiy, aꞌ angan wun, aak town ngak kookam piꞌan thinth, Galilee.anga, aak angmana Zebulona aꞌ puth Naphtali.antang thinth. \v 14 Nil Jesus.an aak angman iiy-iiy-a, an nil meenath ngampar nil Isaiah.angan keenkanaman lat ngench thayanangan ump-a, aniya kan-kanam paththamwey ump, wik inangan: \q1 \v 15 “Aak Zebulon.ana aꞌ puth-a, aak Naphtali.ana ngak kookam Galilee thintha, \q1 aak woyanang ngak kookamakan wunana, \q1 aꞌ puth aak wonk kaawangk punth Jordan.aman-a, \q1 aꞌ putha wonk kungkangk aak Galilee.aman-a, \q1 aak thanttam than pam wanch yot Jews yaꞌ al-alantamana than angan wun-wuntana — \q1 \v 16 aak angan-a, than pam wanch keꞌ aak ngaaꞌ nyimangan wun-wuntana, keꞌ pam wanch mulan wun-wuntana, \q1 than puth ngoongk-ngoongkam nunang piip God.ana. \q1 Yimanang ngulan-a, than nganth piꞌan paththam thath-thathayn ngul, park-parkow ngul thanttangan, \q1 puth nil God.angan-a, woyan nungantam kan-ngul meenathow thant.” \p \v 17 Aak an-aniyangan ngulan-a, nil Jesus.angan kan-ngul thaaꞌ-aath-aath thananga, wik min nungantam anangan waaꞌ-waaꞌ thant pam wanchantana, “Niiy wayan yaam keꞌ iiy-iiyāna, niiyana woyan min God.antam anman iiy-iiyān ngula. Puth aak anan ngul wampow nil God.angan maꞌ nungantangan pam wanch yot ngulan piꞌ-piꞌow.” \s1 Simon Weeꞌanangana Jesus.an Monkan-Wakin Nunang \p \v 18 Anpalan-a, nil Jesus.ana iiy-iiy thomp wonk wak-waka kookam piꞌan Galilee angan. Aꞌ nil pam kucham thath pulang pul kuunchama, minh ngaꞌan mam-mamanpul yuk punththamanangana, namp pulantiya Simona namp thoniy nunganta Peter, putha kuunch nungantam anan namp-a, Andrewa. Pulaniya minh ngaꞌ mam-mampul aꞌ punththaman theeꞌ-theeꞌpul ngak kookamanga. \v 19 Jesus.an thaw pulant, “Nip pal iiyow ngatharanga! Nipaniya iiy-iiyowa minh ngaꞌ wiy-wiyam ananganiya mam-mamow ngula ngatharweya, puth inpalman ngula ngay maꞌ-aathāng nipang pam wanchantan iiy-iiyowa aꞌ pal ngathar wampathow thanangweya.” \v 20 Pulaniya erkam paththam wantpul punththaman pulantamana aꞌ iiypul ngul Jesus.antangana. \p \v 21 Aꞌ nilana puyamam iiy-iiy thomp wonk wak-wak aꞌ pul kuuncham ngul thath pulang, namp pulantiya James-a, putha Johna, puk nhengk nungantam pam Zebedee alantamana. Pulaniya chukkun pulantamang angana putha piip pulantaman angman thampwey, thanana min-min yumpin yuk punththamanan thanan yipam minh ngaꞌak ngul iiyayn. Aꞌ nil Jesus.angana ump pulanga, \v 22 aꞌ yaam keꞌanamana pulana chukkun thanttaman too wantpul ngul putha piip pulantaman thampwey wantpula, aꞌ iiypul ngul Jesus.antanga. \s1 Nil Jesus.an Aak Pal-Puy Galilee Wakan Iiy-Iiy \p \v 23 Nil puth Jesus.an aak pal-puy Galilee wakan iiy-iiy, nil aak church thon-thonangan thaaꞌ-aath-aath thanang, aꞌ wik min God.antaman waaꞌ-waaꞌ thant nil God.angan kan-ngul maꞌ nungantangan piꞌ-piꞌow thanang pam wanchana. Than pam wanch kemp weech-weech thanangan-a, aꞌ wench thampan-a, nil miyalath thanangwey. \v 24 Wik thooꞌ pent Jesus.antaman, aak pal-puy aak umyompanam Syria.angana — amanamana than pam wanchangan ngul pam wanch way alpan anangan wampathin nungant — than wiy anangana, oony way piꞌ-piꞌin ngangkangan; puth than wiy anangana thay-thayanamin, than puth wiy ananganiy-a, kunp wun-wunin, makaran yal-yalamina — aꞌ nil Jesus.angana maꞌmangkaman miyalath thanang. \v 25 Nil Jesus.an aak wanttinakan iiy-a, than pam wanch yotangan-a, anman monkan-wak-wakin nunang — than pam wanch aak Galilee.aman-a, aak piꞌ-piꞌanam ten anpalan-a, aꞌ Jerusalem anpalan-a, puth aak umyompanam Judea.am anpalan, aꞌ puth-a, punth Jordan woꞌuwayn anpalan thampa iiy-iiyin nungant, palam-puyam monkan-wak-wakin nunang. \c 5 \s1 Nil Jesus.an Aak Achantang Angan Mat, Aꞌ Wik Waaꞌ-Waaꞌ Thant \p \v 1 Nil Jesus.angan pam wanch yot anangan thath thanang-a, nil aak achantang angan mat, aꞌ angman nyiin ngul. Pam wanch wiy anangan thintham wampin nungant, than puth kaangk wik nungantaman ngeeyayn, \v 2 aꞌ nil Jesus.angana kan-ngul thaaꞌ-aath-aath thanang, \p \v 3 “Niiy wiyiya niiyantakaman meeꞌmiy niiy min yaꞌa, niiy puth niiyamana min keꞌ iiyina. Yaa, an puth niiyaniya ngangk minangam ngul iiy-iiyānweya. Nil puth God.angan ngul kalow niiyang aak nungantamakan, angman wunān nungantanga. \p \v 4 “Niiy wiyiya ngangk way iiy-iiyaniya. Yaa, an puth niiyaniya ngangk minangam ngul iiy-iiyān; nil puth piip God.angan ngul ngangk thayanathow niiyang. \p \v 5 “Niiy wiyiya thaaꞌ mochan iiy-iiyaniya, ulp-ulpanang keꞌ iiy-iiyaniywey. Yaa, an puth niiyaniya ngangk minangam ngul iiy-iiyān niiy putha ngul uwān anana ngeenana kaaꞌngak niiyang piip God.angana. \p \v 6 “Niiy wiyiya kaangk paththam min-minam iiyān meeꞌ piip God.antangan. Yaa, an puth niiyaniya ngangk minangam ngul iiy-iiyāna, nil puth God.angan ngul maꞌ-aath-aathow niiyang, niiy yipam nunang anman wik ngeey-ngeeyāna. \p \v 7 “Niiy wiy il-ilangan ngangk mamaniy thanang, pam wanch anangan aak wayan wampan thant. Yaa, an puth niiyan ngangk minangam ngul iiy-iiyāna, nil puth piip God.angana niiyang ngangk mamow thampa. \p \v 8 “Niiy wiyiya ep-paththam ngangk min paththam iiy-iiyaniya, way keꞌam piꞌ-piꞌaniy ngangkang yaꞌa, yaa, an puth niiyaniya ngangk minangam paththam ngul iiy-iiyāna, aꞌ puth niiyan in kenyan piip God.an ngul thathān nunang. \p \v 9 “Niiy wiyiya kaangk nochathān thanang pam wanch wiy anangan yipmam ngangk minangam iiyaynweya. Yaa, an puth niiyiya ngangk minangam ngul iiy-iiyāna, nil puth piip God.angana waaꞌow niiyang puk nungantamweya. \p \v 10-11 “Niiy wiyiya woyan piip God.antaman wak-wakaniya. Niiyiy putha min anman iiy-iiyaniy meeꞌ God.antangan. Pam wanch wiyangan keꞌ-paal thaaꞌ-thengkathantan niiyang, way yumpantan niiyant, aak-yaꞌang kulak wenkantan niiyant. Nungkway than wiyangan wik aak-yaꞌangan waaꞌ-waaꞌayn niiyangan-a, aꞌ way thakan aak-yaꞌangan yumpayn niiyantan-a, aꞌ piikayn thak niiyangan aak-yaꞌangan-a, niiyan ngangk minangam anman iiy-iiyāna! Aꞌ ngulana, nil God.angan aak nungantamak kalow niiyang, an kan-kanama. \v 12 Pam wanch keenkana, yimanang kuyam wayan yump-yumpin thant, pam prophets al-alantan. Nil puth piip God.angan aak nungantamak kal thanang, pam prophets ananganiya. Yaa, ngangk way keꞌ wunow niiyant, niiy ngangk minangam iiy-iiyāna! Puth nil piip God.angan-a, ngangk min ngul yumpow niiyang aak nungantang angman wunāna. \s1 Nil Wik Kath Waaꞌ Thant Nganthama Putha Nguntham Anpalana \p \v 13 “In ngeeyāna! Niiyaniya, keꞌ nguntham yimanangan thant pam wanchantan. Ngunthamaniy-a, mina minhakana. Puth nguntham nath way ngulan wunow-a, niiy ngul ngunthaman wanttak koyaman minan yumpāna? An yaꞌa! An yaꞌ-ngul, min puthaman keꞌ yumpinweya, yaꞌa. Ngunthamana an way theeꞌin ngul, than pam wanchangana thaꞌang maakiythan ngula, puth waya. \p \v 14 “Thon inan waaꞌāng niiyanta: niiyaniya keꞌ nganth yimanangan iiy-iiyān thant pam wanchantan. Aak piꞌanwey kaachiythan aak achantang angan-a, an keꞌ wuthanangan wuniy, yaꞌa, an yotanganiy-a, nganthaniy-a, thath-thathiythan. \v 15 Aꞌ nil pamang nath lamp pathathiywey-a, an nganthan yuk paathangan keꞌ kangiy nganthana, yaꞌa. An nil pam alangan keny achantang waanchan thanan yipam nganthangan aakan thathayn. \v 16 Yaa, in aak yimanangan wunana: niiy min-minam anman iiy-iiyān meeꞌ thanttang pam wanchantangana. Than niiyangan thathaynwey-a, minan iiy-iiyān-a, yaa, niiyaniya keꞌ nganth yimanangan thant aꞌ thanana ngaantam-ngeeyayn nil God.an piꞌan min-minam paththam. \s1 Nil Jesus.an Wik Thaw Thant Wik Thayan Keenkanam Anpalman \p \v 17 “Ngay kan wik inan waaꞌāng niiyant wik thayan God.antam Moses.angan umpa, puth pam prophets al-alangan umpin thampa. Niiyan nath ngaantam-ngeeyaniy ngay puth inpal keny ukanga ngay keꞌ wik thanttaman ngay wayathing ey? an yaꞌa. Ngayiy wampang ngay yipam wik thanttaman maꞌmangkaman piꞌānga. \v 18 Puth wik thayan God.antam anangan nathpalman kaꞌathaman wun-wun, aꞌ ngulakam wun-wunow thampa. Ngayan keꞌ puth epankathing wik thonamana yaꞌa, wik maꞌmangkaman ngulakam wun-wunayn aak-aakanakaman aak inan minchowana. \v 19 Than weeꞌ-weeꞌanangan wik thayan God.antaman keꞌ ngeeyayn-a, aꞌ thawayn wiy al-alantan wik inangan keꞌ ngeeyān-a, than pam piꞌan keꞌ iiyiythan God.antang yaꞌa. Nungkway than wik thonam anman pipayn-a, pam piꞌan keꞌ iiyiythan nungantangana. Puth weeꞌ-weeꞌanangan wik thayan God.antaman ngeeyayn-a, aꞌ thawayn wiy al-alantan wik inangan ngeeyān-a, thananiya, ep pam piꞌan iiyayn God.antang. \v 20 Kan in ngeeyiya ngula: than Pharisees-a, puth pam teachers wik thayan inangan thaaꞌ-aath-aathantana, ngul than wik inangan minam ngeeyantan ey? yaꞌa! Thanan wiy-wiy ngeey-ngeeyantan, maꞌ-yotamana, yaꞌa. Puth niiy kaangk aak God.antamang wunān ngulakaman-a, niiyiya wik God.antam kan-kanam ngeey-ngeeyān anmana. \s1 Nil Jesus.angana Inan Thaaꞌ-Aath-Aath Thanang Man Kul Anpalana \p \v 21 “Niiyiya min-minam paththam iiyāna. Aak keenkanama, wuut mangk ngamparamangan wik thayan inan wantin ngampar, ‘Niiy keꞌ mulathān pam wanchana. Nil pam thonamangwey mulathiy pam thonan-a, nil puth pam ananiya courtak iiyow, than pam piꞌ-piꞌanam al-alangan um thanttang thanathayn nunanga.’ \v 22 Puth ngay wik inan waaꞌāng niiyant: pamwey nath man kul wampiy nungant pam thon alantan-a, nilan putha courtak iiyow. Nil pamangwey nath wik wayanang thak thaw-thawiy waaꞌ-waaꞌiy pam thonan-a, nilan putha courtak iiyow thampa, aꞌ pam piꞌan alangan um nungantang thanathow nunang. Pamwey nath thawiy pam thon alantan, ‘Nint ina kuchek waap keꞌ kuꞌantam yimanangan kal-kalangan ey?’, nil piip God.angan nath aak way aakanakan kuchow nunang, aꞌ thum karkanangan pench-penchow nunanga. \p \v 23 “In ngeeyiya: niiy kaangk nath minh maꞌangan wampathin aawuch ngench thayan aakanakan nil God.an yipam ngangk min wunowanta. Niiy nathwey iiyān aawuch ngench thayanakan-a, aꞌ amanamaniya, niiyan nath ngaantam-ngeeyin ngul niiyan wayan yumpan pam thon alantan. \v 24 Yaa, niiyaniya minh angman too wantān aawuch ngench thayanang angman, aꞌ niiyaniya koyam yuurpam ngul iiyān pam alantan aꞌ thawān nungant, ‘Ayyang, ngay way yumpang nungkara. Nintang keꞌ kon-ngathiy ey? ngayan way yumpang nungkar anpalan ey?’ Pam anman nath thawiy nungkara, ‘Eeꞌa, kan kon-ngathow ngalangweya,’ yaa, niiyaniya koyam iiyān aawuch ngench thayanakan, aꞌ God.antan kan-ngul theeꞌān minh niiyan wampathan nungant. \p \v 25 “Pam thonam nathwey thawiy niiyanta, ‘Ngay nintang kalāng courtaka, puth nint wukal ngatharam keꞌam koyaman theeꞌan ngath.’ Yaa, niiy puth yaamana keꞌ kuupān, niiy koyaman erkamwey theeꞌān nungant, yipam nilana ngangk min wunowantwey. Niiyaniya putha courtakan keꞌ-ngul iiyin yaꞌa. Niiy courtakwey iiyin-a, nil maꞌam theeꞌiy niiyang magistrate alantan, aꞌ nil magistrate alangan maꞌam theeꞌiy niiyang policemen al-alantan, thanan putha jailang thenchiythan niiyangweya. \v 26 Niiyana angman wun-wunin jailangan. An puth niiyangan keꞌ yippak kuchiythan aak jailam anpalana. Niiy wukal piꞌanan theeꞌinan-a, an ep jailaman pentin ngul. \s1 Nil Jesus.angan Thaaꞌ-Aath-Aath Thanang Maarich Anpalana \p \v 27 “Thon in ngeeyāna: aak keenkanama, wuut mangk ngamparamang wik thayan inan wantin ngampara, ‘Niiy maarich keꞌ keeꞌāna.’ \v 28 Puth ngay wik inan waaꞌāng niiyanta, nil nathwey pamang wanch meeꞌ yenchang thath-thathiy-a, aꞌ ngaantam-ngeeyiy nungantakam, ‘Ngay kaangk wunāng wanch alantan-a,’ an nil way yumpan, an nil keꞌ maarich keeꞌ-keeꞌan wanch alantan, ngangkang angman piꞌ-piꞌan nunanga. \v 29 Nip nathwey meeꞌ thathwiwwey-a, kaangk maarich keeꞌow-a, aꞌ amanamaniya nip wayan yumpiw ngula, yaa, niiy meeꞌ thiith niiyantamana thapathāna, niiy yipam way anangan keꞌ-ngul yumpāna. Nungkway niiy aak God.antamakan meeꞌ keꞌanangan iiyinwey-a, yaa, an kana! Puth in ngeeyāna: nil God.ang aak way angan theeꞌiy niiyang kemp yotaman-a, an way niiyanta. \v 30 Aꞌ niiy wayan yumpin-a, maꞌ malang niiyantamangan-a, yaa, niiy maꞌ mal niiyantamana thalokang umpāna, niiy keꞌ yipam way anangan yump-yumpāna. Nungkway niiy aak God.antamakan maꞌ keꞌanang iiyinwey-a, yaa, an kana! Puth in ngeeyāna: niiy nath aak wayakan iiyin-a, an puth way-wayam paththam niiyanta. \s1 Nil Jesus.angan Wik Inan Thaaꞌ-Aath-Aath Thanang Pam Wanch Pul Wantuwpulana \p \v 31 “Thon ina: keenkanama wuut mangk ngamparamang thamp wik thayan inan wantin ngampara, ‘Nil nath pam thum nungantamangan wanch-kunchan wantiy nunang aak umpuyangaman-a, nil lat many theeꞌow nungant wanch alantan wantowanana.’ \v 32 Puth ngay wik inan waaꞌāng niiyant: pul maꞌ pam wanch ngangk minangaman piꞌwiwpula, keꞌan wantwiwpula. Nathwey wanch maarich keꞌ keeꞌanam-a, nil pam thum nungantam alangan too wantiy nunang aak yaꞌanganwey-a, an way yimanangana. An keꞌ nil thaachan nunang wanch nungantaman pam thon ngul nath ngentiya. Nil nath thonangan ngentiy-a, pulana way yumpanpul, maarich keeꞌanpul karpamaniya. \s1 Nil Jesus.angan Thaaꞌ-Aath-Aath Thanang Wik Thayan Yumpanpul Pam Kuchamangan Pula \p \v 33 “Thon ina: keenkanama wuut mangk ngamparamang wik thayan inan tham wantin ngampara, ‘Niiy kan-kanam thawān, keꞌ wik uuyamān yaꞌa. Niiy nath thawinwey pam thon alantan, “Ngay kan-kanam thawanga, ngay keꞌ muukamathing nintang, puth piip God.angan thathan ngayanga.” Yaa, niiy wik keꞌ pipāna, anman yumpān keꞌ niiyan wik thawana.’ \v 34 Puth ngay wik inman waaꞌāng niiyant: niiy kan-kanamwey thawin-a, wik engkanang thawāna: ‘Eeꞌa’ or ‘Yaꞌa’ thawān yimanangana, niiy namp keꞌ wich-wichān ‘Piip in kenyana.’ An waya! \v 35-36 Namp wiy anangan keꞌ wichāna: aak in kenya, or aak in pek, or aak Jerusalem, or kuchek niiyantam thakan. Puth piip God.an aak in kenyan wunan, puth aak ingan thamp wunan, aꞌ nil maꞌmangkam yump. Puth niiy piꞌan yaꞌa. Niiy yangan wuut aꞌ yangan ngotanan keꞌ yumpin thant pam wanchantan, yaꞌ paththam. \v 37 Yaa, niiy anman thawān, ‘Eeꞌa’ or ‘Yaꞌa,’ anman kan. Wik wiy anangan puth oony way piꞌan alantaman. Too wantān thanang. \s1 Nil Jesus.angan Thaaꞌ-Aath-Aath Thanang Anpalan Way Puthangkan Keꞌ Yumpayn Thant \p \v 38 “Aak keenkanama wuut mangk ngamparamang wik inan thamp wantin ngampara, ‘Pamang nathwey meeꞌ-ath pichathiy pam thon alantaman-a, yaa, niiyaniya puth-puthangkan meeꞌ-ath pichathān nunang. Nil pam thonamang nathwey koonh pam thon alantam pipiywey-a, yaa, niiyaniya koonh pipān nunang puthangkana.’ \v 39 Puth ngay wik inan waaꞌāng niiyanta: nil thonam nath wayamiy niiyant-a, kul uwiy niiyant aak-yaꞌangan-a, yaa, niiyana ngangk keꞌ peeyān nungant keꞌ maꞌ piikanakaman moꞌān nunganta. Nil weeꞌang nathwey piikow niiyang-a, niiy puthangkan keꞌ piikān nunang, nil puthaman mak piikow niiyang. \v 40 Thon inana: nil weeꞌang nathwey kaliy niiyang courtakan-a, aꞌ thaachiy niiyang shirt niiyantaman theeꞌin nungant-a, yaa, niiy theeꞌān nungant, aꞌ nil coatakwey thamp thawow niiyant-a, keꞌ wayathān nunang, niiy paththam theeꞌān nungant. \v 41 Thon inana: nathwey pam soldier thonamang thaachiy niiyang way min nungantaman kalān nungantana mile thonamakan-a, niiy kalān, puth chip-chipam keꞌ wantān way min anangan, niiyiya puy-puyam kalān nungant miles kuchamak ngula. \v 42 Thon inana: nil pamwey nath thawiy niiyant mayak thakwey-a, niiyiya keꞌ weekāna, theeꞌān nungant. Pamwey nath thawiy niiyant, ‘Niiy way min niiyantam nanangan pal theeꞌān ngathara ngay kan yaan piꞌāng niiyantam, ngay koyam ngul theeꞌāng niiyant.’ Yaa, niiyana theeꞌān nungant yaan piꞌow niiyantamanweya. \s1 Niiyiy Ngangk Minangam Iiyān Pam Wanch Yotamant \p \v 43 “Aak keenkanamana, wuut mangk ngamparamang wik inangan wantin ngampar, ‘Niiyiya ngangk minangam iiyān thant kampan niiyantam al-alantana, puth than weeꞌ-weeꞌanangan niiyangan thaampantan-a, ngangk kulangam ep kalān thanang.’ \v 44 Puth ngay wik inan waaꞌāng niiyant: than weeꞌ-weeꞌananganweya meeꞌ kulangam kaliythan niiyang-a, niiyaniya ep ngangk minangam anman iiy-iiyān thantana. Than weeꞌ-weeꞌananganweya way anman yump-yumpiythan niiyantan-a, an niiyaniya min iiyān thant puth meeꞌ-wuthanamān piip God.ant nil yipam minam piꞌow thanang. \v 45 Niiy yimanaman wun-wunin minam anmanwey-a, yaa, niiyiy putha piip God.an monkan-wak-wakaniy nunanga. Nil puth God.an minam anman murkanim iiy-iiyan ngampar yotantakama. Nil ngak kuch-kuchan inpal kenyan ngampar putha nil kinchan yumpan minam parkow ngampar yotantakam, pam wanch min-miniyan wuntana, aꞌ putha, pam wanch way-wayanangan wuntan aak world inganiy. \p \v 46 “Niiy nathwey kaangk wunaniy thonakamana pam wanch al-alantan kaangkan wuntan niiyantana. Ngul nil piip God.an ngangk min wunow niiyantam anpalan ey? An yaꞌ ey! Puth pam wanch maꞌ-kuchan al-alangan ngurp thanttamakan aꞌ kampan thanttamakan kaangk wuntan thant. \v 47 Niiyiya nath kampan niiyantam al-alantan thonakam thawin thant, pam wanch wiyantan keꞌ thawin thant ey? Ngul in min ey? An yaꞌa. Puth pam wanch al-alangan piip God.an keꞌaman yippak thiichin nunanga, thananiya kampan thanttamakan aꞌ putha ngurp thanttamakan wik thawantan thant. \v 48 Niiyiya putha, ngangk minangam iiy-iiyān pam wanch yotantan, keꞌ piip God.an min-minam paththam iiy-iiyan aak in kenyan heavenangan. \c 6 \s1 Niiy Min Keꞌ Yumpān Meeꞌ Yotantangan Than Yipam Thaaꞌ-Kuumpayn Niiyang \p \v 1 “In ngeeyāna: niiy minan yumpān-a, niiyana meeꞌ yotantangan keꞌ yumpān minana yipam pam wanchangan thathayn niiyanga, aꞌ thaaꞌ-kuumpayn niiyang, an yimanangan yaꞌa. Niiy nath yaan muuk-muukamaniywey-a, an nil piip niiyantaman in kenyan wunan-a, ngangk min keꞌ wuniy niiyantamana yaꞌa, aꞌ min keꞌ iiyiy niiyant, yaꞌa. \p \v 2 “Pam wanch wiyanganiya wukal theeꞌantan thant pam wanch al-alantan than meechana, wukal keꞌanangan wun-wuntanweya, than yipam pam wanch wiyangan thathayn thanang, aꞌ thaaꞌ-kuumpayn thanang. An puth min yimanangan yaꞌa, than yaan theeꞌantan, yipam pam wanchangan ulpathayn thanang. Yaa, pam wanchangan ngul thaaꞌ-kuumpayn thanang, puth thanam thonakama, nil puth piip God.angan yaꞌa, keꞌ thaaꞌ-kuumpiy thanang, yaꞌa. \v 3 Puth niiyiya, niiy wukalan theeꞌān thant pam wanch al-alantan wukal keꞌanangan wuntanwey-a, niiy ulp-ulpanangan keꞌ theeꞌān yipam kampan niiyantamang thathayn aꞌ thaaꞌ-kuumpayn niiyang. \v 4 Nungkway pam wanchangan keꞌ thathiythan niiyang-a, nil piip God.angan ep thathan niiyang, aꞌ nilan thawan nil anana min-minam paththama, aꞌ ngangk min thamp wunan nunganta. \s1 Nil Jesus.angana Thaaꞌ-Aath Thanang Wanttakan Meeꞌ-Wuthanamayn God.antan \p \v 5 “Pam wanch wiyiy kaangk aak churchangan thanayn meeꞌ yotantang, wiyiya aak yoon engkanang thanayn, aꞌ meeꞌ-wuthanamayn God.antan yipam pam wanch yotangan thathayn thanang. In ngeeyiya: pam wanchangan ngul thaaꞌ-kuumpayn thanang, puth thanam thonakama, nil puth piip God.angan keꞌ thaaꞌ-kuumpiy thanang, yaꞌa pam yim-yimananganiya. \v 6 Puth niiyiya, niiy piip God.antan thawān-a, niiy puy iiyān pokkapang aak enyanang thawān nungant. Niiy puth keꞌ thathin nunang God.an yaꞌa, niiy meeꞌ-wuthanamān nungantana, an epa. Nil piip God.angan ngul thathow niiyang aak angana, aꞌ nil putha thaaꞌ-kuumpow niiyang aꞌ ngangk min wunow nungant niiyantamana. \p \v 7-8 “Pam wanch wiyangan keꞌam thiichantan nunang God.an. Than kaangk yaam thaw-thawayn oony piꞌan thanttam al-alantan, aꞌ than kaangk wik wolmp anman piꞌ-piꞌayn yipam oony piꞌan thanttam al-alangana wik ngeeyayn thananga. Puth niiyiya, niiy piip God.antan wik thawān-a, niiy yimanangan keꞌ iiyān yaꞌa. Piip niiyantam God.ana, nil kana meeꞌmiy niiyang. Niiy keꞌaman yippak thawaniy nungantan-a, nil kanam thiich niiyang niiy ngeen nathan ngaantam-ngeeyaniy putha niiy ngeenakan thamp kaangk thawān nungantan. \p \v 9 “Niiy kaangkwey thawān God.antan-a, niiyiy wik yimanangan thawān nungant: \q1 ‘Piip nganttam in kenyana, ngan kaangk pam wanch maꞌmangkaman thawayn nungk nint wuut piꞌan, minam paththam a! \q1 \v 10 Ngan kaangk nint moom wuut piꞌan iiyān ngant pam wanch yotamantana, \q1 ngan yipam maꞌ nungkarang wunāna, maꞌ wiyantang yaꞌa. \q1 Ngan kaangk pam wanch maꞌmangkamangan wik nungkaraman ngeeyayn, \q1 aꞌ woyan min koochanam nungkaram anman wak-wakayn, keꞌ than ngaantiyongk al-alangan wik nungkaraman ngeeyantan aak in kenyan. \q1 \v 11 Piip-ang, kinch inana nganangan maꞌangam piꞌān ngan yipam may minh thakan uwāna. \q1 \v 12 Nint nganang ngangk mamān aꞌ putha kon-ngathow nintang way yot anangan nganan yump-yumpan, \q1 puth ngan ngangk maman thanang, kan kon-ngathan nganang way thanan yumpin ngant. \q1 \v 13 Nint weekān nganang oony way alantaman, \q1 aꞌ kalān nganang woyan way anpalan ngan yipam way keꞌ yumpān. \q1 Yey, piipa, anman kan.’” \p \v 14 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant ngul, “Niiyang way anangan kon-ngathow niiyang than wiyangan yump-yumpin niiyant-a, yaa, nil puth piip ngamparam God.angan-a, keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyow way niiyan yump-yumpana. \v 15 Niiyang keꞌwey kon-ngathow than niiyantan way yump-yumpin-a, yaa, piip ngatharam ilang kenyana keꞌ kon-ngathow nunang way niiyan yump-yumpan yaꞌa. \s1 Nil Jesus.angan Thaaꞌ-Aath Thanang Than May Keꞌaman Mungkantan \p \v 16 “Kan in ngeeyiya: wiyiya may wantaniy, keꞌ mungkaniy yaꞌa, putha keꞌam ngaantam-ngeeyaniy may mungkanakan niiy yipam piip God anman ngaantam-ngeeyān nunanga. Pam wanch wiyangan may keꞌ mungkantanan-a, ngangk way iiy-iiyantan, kaaꞌwaliya wiy-wiyam iiy-iiyantan. Than kaangk yimanaman iiy-iiyayn than pam wanch wiyangan yipam thathayn thanang than mayan keꞌam ngaantam-ngeeyantan, keꞌam mungkantan. Than pam wanchangan nath thaaꞌ-kuumpiythan thanang, nil puth God.angan yaꞌa keꞌ thaaꞌ-kuumpiy thananga. \v 17 Puth niiy mayan wantaniy-a, niiy muunchāna, kaaꞌwal pungwuna, aꞌ putha yangan umpwun combang, \v 18 than wiyangan keꞌ yipam meeꞌmiy wunayn niiy mayan want-wantaniya. Niiy puth keꞌ thathin nunang piip God.an yaꞌa, puth nil God.angan ep thathan niiyang, aꞌ putha nilan thaaꞌ-kuumpow niiyang aꞌ thawow niiyant nan mina. \s1 Niiy Way Min Yot-Yotam Keꞌ Piꞌān Aak Inganiya \p \v 19 “Niiy wukal-weenth keꞌ iiyāna, way min min-miniy al-alangan keꞌ ngangk mungkow niiyang, niiy way min yot keꞌ yalmathān aak imanaman. Way min nanangan yaam keꞌ wunayn yaꞌa; an wayamayn ngul. Wiyiya yuk way cockroaches al-alangan mungkantan, ngoꞌarang thak wayathan yuk way min anangan. Wiyiya, pam maꞌ-kuchanang maayantan niiyantam. \v 20-21 Niiy nath kaangkwey wukala putha way min yotan yalmathān niiyantakaman aak inganiy-a, an puth niiy yuk way min anman ngaantam-ngeeyaniy thonakama. Puth inan waya paththama! Niiy nath kaangk God.an-a, an niiy ngaantam-ngeeyaniy nunang, ngangkang piꞌ-piꞌaniy nunang. Anpalaniy-a, nil ngul kalow niiyang aak min nungantamakan. Aak in kenyan nungantamana an ep keꞌ wayamiy yaꞌa, an min-minam anman wun-wunow aak umpuyam. Pamangan keꞌ maayiythan way min aak God.antam anpalan, an yaꞌ, puth yuk cockroachesang thakan keꞌ wayathiythana yaꞌa, minam anman wun-wunayn ngulakama. \s1 Nil Piip God.ana Keꞌ Nganth Yimanangan Wampan Niiyant \p \v 22-23 “Meeꞌ niiyantam anangan-a, keꞌ nganth yimanangan kemp niiyantamakan. Niiywey meeꞌ minangaman iiy-iiyinwey-a, an keꞌ niiy nganth piꞌanang yimanangan iiy-iiyaniy. Niiy nath meeꞌ way thampangan-a, an keꞌ niiy aak ngaaꞌang yimanangan iiy-iiyaniy. Nil piip God.ana keꞌ nganthan yimanangan wampan niiyant, niiy yipam woyan nungantam thiichān. Yaa, niiy kan-kanam woyan min paththam wak-wakāna, niiy keꞌ yipam keꞌ aak ngaaꞌangan iiy-iiyāna.” \s1 Niiy Keꞌa Kuchek Wayan Wunow Niiyant \p \v 24 Nil Jesus.ana wik inangan thaw thant ngul, “Niiy woyan kuchaman karpam keꞌ wak-wakin pulang, yaꞌa; aꞌ niiya moom kuchamanta keꞌ work iiy-iiyin yaꞌa, moom thonamantan ep work iiyān. Niiyan puth nath moom kuchamantan work iiy-iiyin-a, yaa, niiyan puth thonaman-a, ngangk-wayangam kalin nunang, aꞌ way waaꞌin nunang, puth niiy moom thon an ep min waaꞌin nunang aꞌ kaangk wunin nungant thamp. In aak yimanangan wunana: niiy nathwey kaangk wunin God.antan-a, niiy wukal-weenth keꞌ iiyina. \p \v 25 “Ngay inan waaꞌāng niiyantan: niiy yaam keꞌ ngaantam-ngeeyān may-a, putha way min anangan thakan, aꞌ yaam keꞌ ngaantam-ngeeyān niiy ngul want-wanttakan minam piꞌ-piꞌān niiyantakaman. Niiy ngul aak ingan wunaniy may mungkanakan thonakam ey? aꞌ putha ngook min-miniy ngoonchanakan ey? Yaꞌa! \v 26 Niiy minh panch anangan thathāna. Ngul than may kaanch anangan kaampantan thanam ey? Yaꞌa! Aꞌ than may kaanch anangan yal-yalmathantan aꞌ aawuchang ngul piꞌ-piꞌantan ey? An yaꞌa! Nil piip niiyantamang God.angan min-minam piꞌ-piꞌan thanang. Nil niiyantan ep-paththam kaangk wunan, puth minh panch al-alantan yaꞌa, chil-chila! Nil niiyang pam-a, wanch-a, puk manyiy tham minam paththam piꞌ-piꞌan niiyanga. \v 27 Kuchek way nath wunowan niiyant mayam thakan-a, ngul niiy yaam man-yethamanan wun-wunān ey? Yaꞌa. \p \v 28 “Inan thamp ngeeyāna: niiy kulich thakan yaam keꞌ ngaantam-ngeeyāna. Niiy thathāna, may kooth aꞌ putha pach yot em-emantana. Ngul than pach yot al-alangana kulich thanttakam wak-wakantan ey? yaꞌa, than keꞌam wakantan. \v 29 Thon in ngaantam-ngeeyān pam King Solomon.ana, nilaniya maꞌmangkiya ngook min-minam anangan ngoonch-ngoonch. Than pach anangan ach-umpanam min paththam aa, puth ngook King Solomon.antamana, an chil min a! \v 30 Aꞌ putha wak thakan emantan-a, an ach-umpan thama. An yaan thonakam wunan wak erpan, kan-ngulana, kathaman ngul aꞌ ngamp thumang ngul kiingkanamp. Nungkway wakan yaam keꞌam wunan-a, nil God.angan min ach-umpanam yumpan, aꞌ minam piꞌ-piꞌan. Ngul nil niiyangan thamp minam keꞌ piꞌ-piꞌow niiyang ey? In ngeeyiya: nil niiyang min-minam paththam piꞌ-piꞌana, pach-a, puth wak anangan chil-chil piꞌ-piꞌan thanang. Niiyiy puth min-minam keꞌam ngaantam-ngeeyaniy nunang God.an nil minaman piꞌ-piꞌan niiyang. Niiyana min-minam ngaantam-ngeeyān piip God.an nil maꞌ-kaaꞌ-minangaman piꞌ-piꞌan niiyang. \p \v 31 “Kuchek way keꞌ wunow niiyant puth keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyān may wanttinpalan uwāna, aꞌ putha ngak-a, way min thakan wanttinpalan uwāna. \v 32 Puth pam wanch anangan than keꞌaman thiichin nunang God.ana than ngaantam-ngeey-ngeeyantan may thakan wanttinpalan uwayna. Nil puth piip nungkaram God.angan ilang kenyan kan meeꞌmiy niiyang may-a, putha ngakan kaangk mungkānweya, aꞌ puth way min thakan kaangk piꞌān niiyantakamweya. \v 33 Yaa, niiyiy putha punch-aakam theeꞌwun maꞌ God.antang, niiy min anman yump-yumpān wiyantan nil piip God.an yipam ngangk min wunowanta, aꞌ nilaniya maꞌ-aath-aathow niiyang mayan uwān, ngakan putha way min kulich thakan uwāna. \v 34 Niiy yimanangan keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyāna, ‘Ngaaꞌthamana, aak way nath ngul wampow ngampar.’ Kuchek way puth keꞌ wunow niiyant amanaman a! An yaꞌa. Aak way nath kinch inman nath wampiy niiyant. Niiy inan ep ngaantam-ngeeyān niiy want-wanttakan kinch inmana aak wayan thaampāna, anman thonakam, an anman kana! \c 7 \s1 Niiy Keꞌ Waaꞌ-Waaꞌān Thanang Pam Wanch Anangan \p \v 1 “Niiy keꞌ waaꞌ-waaꞌān thanang pam wanch anangan, aꞌ anpalana nil God.angan keꞌ yipam niiyangan waaꞌ-waaꞌow. \v 2 Niiy nathwey waaꞌān wiy anangan-a, yaa, an nil God.angan ep waaꞌow niiyang keꞌ niiyan waaꞌaniy thanang. \v 3 Niiy pam wanch ngeenak waaꞌaniy thanang e? puth niiy keꞌam ngaantam-ngeeyaniy niiyantakaman way niiyan iiyaniy e? Niiy kampan niiyantaman ngeenak thathaniy nunang keꞌ meeꞌ wook many piꞌ-piꞌan meeꞌ nungantamangan e? puth niiyaniya epa keꞌ yuk piꞌan paththam piꞌ-piꞌaniy meeꞌ niiyantamangweya, puth niiy keꞌam thathana. \v 4 Niiy puth want-wanttakan thawin kampan niiyantamantana, ‘Nint nan meeꞌ wook thamp iiy-iiyangana, kan nint pal iiya! Ngay wookan wichāng meeꞌ nungkaram nanpalana.’ \v 5 In ngeeyāna: an waya! Niiy kaꞌathamana yuk piꞌan wichān meeꞌ niiyantam nanpalana, yaa, niiy minam ngul yipam thathān wookan wichān meeꞌ niiyantam nanpalana. \p \v 6 “Niiy keꞌ theeꞌāna ngeen nathan yuk way min ngench thayan God.antamana kuꞌ al-alantana, puth thananiy-a, weentiythan ngula aꞌ wakiythana, puth-a, pathiythan niiyang. Aꞌ putha niiyaniya yuk pearls niiyantamana keꞌ theeꞌān minh nhinthan al-alantan, an than thaꞌangam maak-maakiythana. \s1 Nil Piip God.angan Ngul Theeꞌow Niiyant Niiy Engkān Nungantana \p \v 7-8 “Nil weeꞌ-nathan engkiy nungant God.antan maꞌ-aathow nunang-a, an nil God.angan maꞌ-aathow nunang. Nil weeꞌ-nathan woyan God.antamak wenk-wenkiy-a, an nil God.angan ngul meenathow nungant. Nil weeꞌ-nathan meeꞌ-wuthanamiy nungantan-a, nil God.angan ngul ngeeyow nunang. Yaa, niiy engk-engkān nungant maꞌ-aath-aathow niiyang, aꞌ woyan nungantamak wenk-wenkān, aꞌ putha meeꞌ-wuth-wuthanamān nungant. \v 9 Than puk niiyantamwey thawiythan niiyanta may palowakan-a, ngul niiy kunttow theeꞌin thant ey? puk niiyantamakan ey? yaꞌa, an may min theeꞌin thantweya. \v 10 Aꞌ thon inana, than puk niiyantamwey thawiythan niiyant minh ngaꞌakan-a, ngul niiy thuuk ngotan theeꞌin thant ey? yaꞌa. \v 11 Nungkway niiy way iiy-iiyaniy-a, niiy min-minam piꞌ-piꞌaniy thanang puk niiyantam anangan. Puth niiy kan ngaantam-ngeeyān nunang piip God.ana. Nil ep min-minam paththam iiy-iiyan. Niiy weeꞌ-weeꞌanangan thawin nungant God.antan-a, nilana min-minam paththam piꞌ-piꞌow niiyang. \p \v 12 “Nil pam Moses alangan putha pam prophets al-alangan wik min yot wantin ngampar wik min God.antam anangan. Ngay puth wik thanttam koochanathāng niiyant — in ngeeyāna: keꞌ niiyan kaangk pam wanch wiyangan min iiyayn niiyantan-a, niiy yimanangan min iiyān thant. \p \v 13-14 “Aꞌ puth ngay inan thamp waaꞌāng niiyant. Niiy thaaꞌ gate.an uwāna woyan aakanakan wunan aak God.antamakana. Thaaꞌ gate inan aꞌ puth woyan God.antamakan wunana, an piꞌan weꞌar yaꞌa, an many ulathana. Puth thaaꞌ gate thonana, woyan thon aakanakan wunana aak wayakana, an ep piꞌan weꞌar, aꞌ puth woyanan weꞌar thamp. Pam wanch yot-yotam al-alangan thaaꞌ gate weꞌaran uwantan, aꞌ woyan weꞌaran wakantan. Puth pam wanch koꞌalamang thaaꞌ gate manyan uwantan aꞌ woyan manyan ngul wakantan, aak God.antamakan. \s1 May Min-Miniyan Thathanamp-a, An Yuk Minang Kalan \p \v 15 “Pam wiy anangan thaw-thawantan niiyant keꞌ wik God.antam waaꞌantan, an yaꞌ paththam, wik uuy-uuyamantan. Niiy wik thanttamana erkam keꞌ ngeeyāna. Thanana pam way paththam keꞌ kuꞌ kulliy yimanangan puth than yaan muuk-muukamathantan niiyanga, than keꞌ kuꞌ maal yimanangan wampantan niiyant yipam wayathayn niiyang, meeꞌ wichayn niiyang woyan God.antam anpalan woyan way aakanakan. \v 16 An puth niiy want-wanttak thiichin thanang wayanang anangana? Niiy puth ngul thathān thanang wayan yump-yumpantan. Aꞌ inan thamp ngeeyāna: ngamp may menchan yukangwey thathimp-a, yaa, ngampaniya puth meeꞌmiy yukan nath mina, nath yaꞌa. Ngamp may kom keꞌ thuthimp yuk waakam anpalana; aꞌ puth ngamp may kaangk anangan keꞌ thuthimp yuk keekachthiy anpalana. \v 17-18 Yuk minwey thanan-a, an may way keꞌ kaliya, yaꞌa, an may min anman kal-kalan. Puth yuk thoniya kan-ngul nathwey kathaman-a, may min keꞌ-ngul emiy yukang angan yaꞌa, an may way thonakam ep kalana. \v 19 Yukang may min keꞌwey kaliy-a, pamangan yukan thalokang umpantan, aꞌ thumang ngul kiingkantan. \v 20 Yaa, niiy puth pam anangan thathān thanang. Ngul an than min yumpantan ey? An yaꞌa, an way yumpantan. Niiy meeꞌmiy ngul iiyān than weeꞌ-weeꞌanangan wayan iiy-iiyantan-a, than al-alangan wik God.antam minam keꞌ waaꞌantan niiyant, yaꞌa, an thanama wik uuy-uuyamantan thonakama.” \p \v 21 Aꞌ Jesus inan thaw thant, “Than pam wanch yotan yaan thaw-thawantan ngathara, ‘Nintiya moom ngatharama!’ Puth thananiy-a, maꞌ God.antang keꞌ iiyiythan keꞌ puk nungantam anangan, yaꞌa. Puth pam wanch al-alangan than wik God.antaman minaman ngeey-ngeeyantan-a, an epa maꞌ nungantangan iiyayn ngulakam. \v 22 Ngul-ngulaniya, nil piip God.angan pam wanch maꞌmangkam ngul thanathow thanang um nungantang, aꞌ pam wanch yotan ngul thawayn ngathar, ‘Ayyang, moom ngatharam-ang, ngay namp nungkaraman wichanganan-a, aꞌ amanama, wik nungkaram minam ngayan waaꞌ-waaꞌangan thant pam wanchantan, aꞌ puth-a, ngay namp nungkaraman wichanganan-a, aꞌ amanama, ngay oony way anangan pentathangan thanttam pam wanchantaman, aꞌ ngay work piꞌan thamp yump-yumpangan.’ \v 23 Aꞌ puth-a, ngay inan ngul thawāng thant pam wanchantan, ‘Niiyiya pam wanch ngatharam yaꞌa, ngay keꞌ meeꞌmiy niiyang, yaꞌa. Niiyiya pam wanch waya! puy kech iiyān aak ngatharam inpalan.’ \s1 Wik Kath Inan Aawuch Kuchamantama \p \v 24 “Ngay wik kath inan waaꞌāng aawuch kuchamantama. Than pam wanch weeꞌ-weeꞌanangana wik ngatharaman ngeeyayn-a, aꞌ puth-a, ngangkangan piꞌ-piꞌayn ngul-a, an keꞌ than pam anan kuchek waap min yimanangana, nil aawuch aak minang thayanangan kaach nungantakamana. \v 25 Ngul-ngulaniya, ngak kaap wuut piꞌan ngulan wamp-wamp, aꞌ ngak yeeꞌ piꞌan uk-uk, aakan ngakangan yaꞌ maay, aꞌ putha wunt wuut piꞌan wunp-wunp. Puth aawuchana keꞌam keek yaꞌa. Anman thayanam than-than, nil puth pam alangan aawuch nungantaman aak minang thayanang kaach. \v 26 Puth than pam wanch weeꞌ-weeꞌanangan wik ngatharaman ngeeyayn-a, puth kaangk keꞌ ngangkangan piꞌ-piꞌayn-a, an keꞌ than pam anan kuchek wayan yimanangan, nil aawuch aak wayangan kaach, chil michanganwey. \v 27 Ngul-ngulaniya, ngak kaap wuut piꞌan ngulan wamp-wamp, aꞌ ngak yeeꞌ piꞌan ngulan uk-uk, aakan ngakangan yaꞌ maay, aꞌ putha wunt wuut piꞌan thamp wunp-wunp. An puth aawuch nungantamana yaam keꞌam than, yaꞌa, erkam muutathiy keek, pum!!! — nhanth thuthanakam keek.” \p \v 28 Nil Jesus.an kanan wik inangan thaw-a, than pam wanch yot anangan thaaꞌam ikin, \v 29 nilan puth wik keꞌ pam wiy al-alangan wik Moses.antaman waaꞌ-waaꞌin, an yimanangan nil keꞌam waaꞌa, yaꞌa. Puth nil Jesus.angana wik waaꞌ-waaꞌ keꞌ pam God.angan kuch nunang, wik min anman waaꞌ-waaꞌ thant. \c 8 \s1 Nil Jesus.angan Pam Thonaman Miyalath Nunang \p \v 1 Aꞌ nil Jesus.ana uk ngul aak yoykam anpal kenyana. Than pam wanch yotang monkan-wakin nunang. \v 2 Nil pam thonam angman wun-wuna, pam inmaniy-a, wenchangam makin nunangwey iiy-iiywey, kemp wakanangan. Nil Jesus alantan wampweya, pamaniya aꞌ pungkang thuchant aꞌ thawant, “Ayyang, Moom-ang! Nint kaangk nathweya min yumpin ngayangan-a, ngay puth kan meeꞌmiy nintangana nint minam ngul yumpin ngayanga.” \v 3 Aꞌ nil Jesus.angana maꞌ ongkarama, aꞌ paman mam nunang aꞌ thaw nungant, “Ngay kaangka inman miyalathāng nintangweya, nint kemp min ngul iiy-iiyāna!” Aꞌ wenchan erkam wuthanam nungant, yaꞌ-ngul ween. \v 4 Anpalaniy-a, nil Jesus.an wik thaaꞌ-thayanam thawant, “In ngeeya! Nint keꞌ waaꞌān thant wiy al-alantan ngayan nintangan miyalathanga. Nint kan erkam iiyān pam priest alantan, nil yipam thathow nintang kemp min ngulweya, wenchana yaꞌ-ngul utham. Anpalan-a, nint minh thakan kalān aawuch ngench thayanakana, aꞌ angan thaaꞌ-kuumpān nunang, piip God.an. Puth wik Moses.angan anman waaꞌ. Anpalan-a, pam wanch yotang ngul thathayn, aꞌ thiichayn nintang kemp min wench keꞌanang ngulana.” \s1 Wik Kath Inan Jesus.angan Pam Thonangan Ngul Minam Yumpana \p \v 5 Aꞌ nil Jesus.an iiy-iiy aak-aakanakan aak nampa Capernaum.ak. Nil pam inan moom thanttama Roman soldiers al-alantaman umang wampant aꞌ thaaꞌ-mamanang thaw nungant maꞌ-aathow nunanganweya. \v 6 Aꞌ nilan thaw nungant, “Ayyang, nil pam anana work ngatharang iiy-iiyan-a, nil weech-weechan nunang wurpang anman wun-wunan aak nungantamang anman, way-wayama. Nilana keꞌ yuupamiya, yaꞌa, way-wayam paththam wun-wunana, thaaꞌ-eench-eenchanweya.” \p \v 7 Nil Jesus.an thaw nungant, “Ngay puy iiyānga aꞌ miyalathāng nunang.” \v 8 Nil pam anan moom soldiersantamana thaw nungant Jesus.antan, “Yaꞌa! Nintan puth keꞌ iiyin aꞌ keꞌ ngoonchin pek aawuch ngatharamanga. Ngay ngul-nyaaꞌ wunanga, puth ngay pam min yaꞌa, nintan epa pam min-minam paththama. Nint puth wik thonakaman thawāna, aꞌ nil pamana koyam ngul miyal weenow. \v 9 Ngay yimananga moom piꞌanant work iiy-iiyangan. Work ngeenan theeꞌan ngathara yumpāngan-a, aniy-a, ngay yumpanga. Aꞌ ngay moom yimanangana keꞌ nint yimanangan iiy-iiyangan, ngay puth soldiers piꞌ-piꞌang thanang. Ngaywey thawing pam thonamant, ‘Nint iiyāna,’ an nilana iiyan paththam. Ngaywey thawing pam thon alantan, ‘Nint pal iiyāna,’ nil putha pal erkam iiyan ngathar. Ngaywey thawing pam thonamant, ‘Nint in yumpāna,’ aꞌ nil yumpan.” \p \v 10 Ngul nil Jesus.angan wik inangan ngeeyan-a, nilana thaaꞌam ik aꞌ nil thaw thant, pam wanch yotamantana nunangan monkan-wak-wakin, “Ngay inan waaꞌang niiyanta, pam ngay yimanangan keꞌam ngeeyanga keꞌ pam inana. Nil ngayang kan-kanam ngangkang piꞌ-piꞌ ngayanga. Aak umyompanam aak Israel.ang ngay yimanang keꞌam ngeeyang keꞌ pam inana. \v 11 Ngay in waaꞌang niiyanta, aak min-minam paththam ngul wampowa nil piip God.angan pam wanch puk maꞌ nungantangan piꞌ-piꞌow thanang. Aak an-aniyangan-a, than pam wanch puk thaaꞌ-wantanam ngul wamp-wampayn, aak kungk anpalan-a, puth aak yiip anpalan-a, puth aak kaaw anpalana, aꞌ puth aak kuuw anpalan wamp-wampayn aꞌ nyiin-nyiinayn thanttang angman Abrahama aꞌ Isaaca putha Jacob weeꞌanang thanttang. \v 12 Nil piip God.angan kaangk thamp pam wanch wiy ananganiya pam wanch nungantam iiyayna, thanana puth kaangk keꞌ ngaantam-ngeeyayn nunangana. Nil God.ang kaangk maꞌangam piꞌow thanang, puth yaꞌa, nil puth kuchow thanang aak wayakan iiyayna aak ngaaꞌ aakanakana. Yaa, thananiy putha peey-peeyayna aꞌ koonh thanttakaman karr-karr path-pathwaynweya.” \v 13 Aꞌ anpalana nil Jesus.an thaw pam moom soldier alantan, “Nint koyam kan-ngul iiyānweya aak nungkaramaka aꞌ pam work nungkarangan iiy-iiyan-a, an ngul miyalamowweya. Nint kan-kanam ngayangan ngaantam-ngeeyana ngayan miyalathāng nunangana, aꞌ putha ngay ngul miyalathāng nunang nungkarweya.” Aꞌ yaam keꞌanaman-a, nil pam workan iiy-iiy nungant-a, kanam miyal ngul weena. \s1 Nil Jesus.angan Pam Wanch Yot Miyalath Thanang \p \v 14 Amanamaniy-a, nil Jesus.an aawuch Peter.antamak iiy ngula, aꞌ nil thath nunang piny-kench nungantam Peter alantamana aak angman wurpang wun-wun weech-weechanweya nguntham piꞌanang uwan, kemp nungantamana karkan paththam weena. \v 15 Aꞌ nil Jesus.angan maꞌ mam nunangweya, aꞌ an paththama nil erkam miyal ngul weena, kemp karkanamana an yaꞌ-ngul, kanam minchant. Aꞌ nilana ek-a, may ngul aath nunang Jesus.ana. \p \v 16 Kinch-wayang ngulana, than pam wanchangana alpan yot anangan wamp-wampathin nungant, puth-a, than ananganweya oony way ngangkangan piꞌ-piꞌinana. Nil Jesus.ana wik thaw thanta, oony way al-alantana aꞌ kenth ngul thanang oony way anangan ngangk pam wanchantam anpalan. Than puth wiy anangan weech-weech thanangan-a, nil miyalath thanang. \v 17 Nil Jesus.angan oony way thakan kenth thanttaman-a, puth-a, aniy-a, alpan anangan miyalath thanangan-a, nil meenath ngampar wik nil Isaiah.angan keenkanaman waaꞌ-waaꞌ ngampar, lat ngench thayanangana an kan-kanam waaꞌ nunanga wik inana, “Nilam thonakam maꞌ-aath-aathan ngampang, miyalathan ngampang weechan ngampangan yot umyompanamana!” \s1 Inan Wik Katha Than Jesus.antan Thawin, “Ngan Monkan-Wakān Nintanga” \p \v 18 Nil Jesus.angan pam wanch yotan thath thanang weentanaman than-thanin nungantangan-a, nil thaw thant ngurp nungantam al-alantan aak anan kan-ngul wantayn aak woꞌuwayn aakanakan moꞌaynweya. \v 19 Aꞌ nil pam piꞌan thonam wamp nungant Jesus.antan, aꞌ thaw nungant, “Ayyang Moom-ang, ngay nintang monkan-wakāng, nint wanttinakan iiyān-a, ngay angman iiy-iiyāng nungkarangweya.” \v 20 Nil puth Jesus.an thaw nungant, “Than kuꞌngekanam anangana yuk olotang pek-pekam wuntan, aꞌ putha minh panch yotam anangan than wurp thanttamang weep wuntan, puth nil pam anan nil God.angan kuch nunang-a, an nil aak aawuch keꞌanang weepan wunowweya.” \v 21 Inana pam thonangan ngul, ngurp Jesus.antam thonamana, thaw nungant, “Moom-ang, nint kuchān ngayanga ngay kan piip ngatharaman awarang kaampāng nunangwey.” \v 22 Aꞌ nil Jesus.an thaw nungant, “Nint ngayang monkan-wakāna, nint pam mulana too wantān, than-nungk kampan wiy al-alangan-a, ngul kaampaynweya, than wiy al-alangan wik God.antamana keꞌam ngaantam-ngeeyantan.” \s1 Wik Kath Inaniya Wunt Piꞌan-a, Puth-a, Yeelal Alantamana \p \v 23 Aꞌ amanamaniya nil Jesus.ana chukkunang pey puth ngurp nungantam anangan thamp peyin wonk woꞌuwayn aakanakan moꞌin ngul. \v 24 Aꞌ than ngak um-menhang ngulan-a, wunt wuut piꞌan paththam ngul wunp-wunp aꞌ yeelal piꞌan ek-ekin, ngakana chukkunang angan pey-pey aꞌ thananiya warꞌam thuchin. Puth nil Jesus.an-a, weep thayan wun-wun. \v 25 Aꞌ thanan iiyin nungant aꞌ weepaman ekathin nunang Jesus.an aꞌ thawin nungant, “Ayyang Lord-ang, nint kaaꞌ-piichanathān ngamparakamana, ngamp ngul thuchampa!” \v 26 Puth nilan thaw thant, “Niiy ngul ngeenam winynyang moꞌaniy e? niiy pam inanganiya ngangkangan keꞌam piꞌ-piꞌaniy ngayanganiy ey?” Aꞌ kanan wik thaw-a, nil ek ngul, aꞌ wik thayanam thaw pulant wuntantana putha yeelalantana; wuntana keꞌam ngul wunp, aak enyan ngul wun-wun, aꞌ puth yeelalana pekam thuch aꞌ popam ngul wun-wunwey. \v 27 Than pam anangana thaaꞌam ikin aꞌ thawin thanttakaman, “Apey, nil ngul in wanttake? In nil pam wiy-wiyam ey? Pul wuntang aꞌ yeelalangan wik thonam anman ngeeypul nunang. Wuntana yaꞌ-ngul enyanam wun aꞌ yeelalana yaꞌ-ngul pekam thucha.” \s1 Wik Inaniya Nil Jesus.angana Pam Kucham Uw Awarangan Wunpul \p \v 28 Aꞌ nil Jesus.an iiy aak Gadara aakanakana puth ananiy aak-a, wonk woꞌuwayna. Puth pul pam kucham anganiy wun-wunpul aak awar kunttowangana puth aak anganiya than pam wanch mul anangan kaamp-kaampin thananga. Aꞌ pulana oony way ngangkangan piꞌ-piꞌpul aꞌ kulliy thamp weenpulweya aꞌ pam wanch anangan keꞌam iiy-iiyin woyan aakanak wakana, yaꞌa, an than ngangk winynyang paththam moꞌ-moꞌin pulantaman. Aꞌ pam kucham anangana kan-ngul pentpul yoon awaramana. \v 29 Aꞌ yaam keꞌanamana pulaniya Jesus thathpul nunang aꞌ wik othamayan pechpul nungant, “Ayyang! Puk nhengk God.antam-ang! Nint pal ngeenak wampan ngant e? Nint nganang wayathān ey? Aak inan yippaka keꞌam wampa, nint keꞌ wayathin ngananga erkamana.” \p \v 30 Aak kech keꞌanamana, minh nhinthan yota may mungk-mungkin. \v 31 Aꞌ than oony yot anangana thaaꞌ-mamanang thawin nungant Jesus.antan, “Kaangk nintwey kenthān ngananganiy-a, nintaniya kenthān nganang minh nhinthan al-alantang ngoonchānweya.” \v 32 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant, “Niiy kan iiyāna!” Amanamaniy-a, oony way yot anangana pol-pol pentin pam kucham al-alantaman aꞌ minh nhinthanantangan wupam ngoonch-ngoonchin ngul. Aꞌ than yotam anangan minh nhinthanana kamp othamayan moꞌ-moꞌin kaaꞌ um pek keekin ngakangana aꞌ mul wunin ngul, aꞌ puth thuchin ngul aak umpuyama. \p \v 33 Aꞌ than pam anangan minh nhinthanan piꞌ-piꞌin-a, than kamp pek moꞌin aak town aakanakan. Aꞌ waaꞌin thant yotamantan nil Jesus.angan want-wanttakan yumpa, kenth thanang oony way yot anangan pam kucham al-alantaman pulantam amanamana oony way anangana ngoonchin ngul minh nhinthanantangana. \v 34 Puth anpalana, than pam wanch yotam anangan aak townam anpalana umang iiy-iiyin nungant Jesus.antan; aꞌ thanan thathin nunang Jesus.an-a, than puth thaaꞌ-mamanang thawin nungant aak thanttaman kan-ngul wantow. \c 9 \s1 Nil Jesus.angan Pam Alpanan Miyalath Nunang \p \v 1 Anpalana, nil Jesus.an kan-ngul chukkunangan chang pey aꞌ koyam moꞌ woꞌuwaynaka aꞌ wamp aak town nungantamakan. \v 2 Aꞌ pam koꞌalamang pam kunpwey wampathin nungant Jesus.antan, nil pam alpanan pengkarang wun-wunwey, makar yaꞌ yalamant keꞌ-paal nilan keꞌam iiy-iiy. Nil puth Jesus.ang anan thathan-a, nilan kan meeꞌmiy thanang pam koꞌalam ananganiya than kan-kanam paththam minam ngaantam-ngeeyin nunang nil ngul miyalathow nunang pam alpananweya, aꞌ nil Jesus.an thaw ngul pam kunp alantanwey, “Ayyang, nhengk ngatharam-ang! Nint keꞌ winynyang moꞌāna! Way nintan yump-yumpan-a, an yaꞌ-ngula, ngay keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyāng yaꞌa!” \v 3 Aꞌ anpalana, than pam piꞌ-piꞌanam wiy anangan wik thayan thaaꞌan-aath-aathin thanangan-a, thanan thawin thanttakaman, “Nil pam ilangan-a, keꞌ God.an waaꞌ-waaꞌan nungantakamana!” \p \v 4 Nil puth Jesus.angan kanam thiich thanang than want-wanttakan ngaantam-ngeeyin putha thaw-thawinana, aꞌ nil thaw thant, “Niiy ngul wanttake? kuchek wayam niiyant ey? way anman ngaantam-ngeeyaniy ey? \v 5 Ayyang, in ngeeyāna! Ngay nyiingkan yimanangan thawang pam alpan alantan, ‘Ngay keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyāng way nintan yump-yumpana.’ Yaa, niiy wanttak ngaantam-ngeeyaniya? An work piꞌan paththam ey? Nath yaꞌa, nath work many way-wayang, engkanang ey? Ngay nath wik yimanangan thawing alpan alantana, ‘Kan eka! aꞌ iiyān ngula!’ An work piꞌan paththam ey? Nath yaꞌa, nath work many way-wayang engkanang ey? \v 6 Yaa, ngay in kan meenathāng niiyant nil God.angan kuch ngayang, yipmam ngay thawāng thant pam wanchant, ‘Ngay keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyāng way niiyan yump-yumpan.’ Ngay puth pam inman nil God.angan kuch.” Anpalana, nil Jesus.an thaw pam alpan alantan, “Ngay inan thawāng nungka, kan ekāna aꞌ yuk pengkar nungkaram nanan-a, maayān, aꞌ kan-ngul iiyān aak nungkaramaka!” \p \v 7 Aꞌ nil paththam alpanana erkam ek, aꞌ than ngul, aꞌ kan-ngul iiy aak nungantamakanwey. \v 8 Than pam wanchangan thathinan-a, than winynyang ngul moꞌin. Aꞌ thananiya thaaꞌ-kuumpin nunang piip God.an nil puth work piꞌan inan want maꞌ nungantang Jesus.antangana. \s1 Nil Jesus.an Matthew.ant Thaw Monkan-Wakow Nunang \p \v 9 Aꞌ nil Jesus.angan-a, aak anan kan-ngul want, aꞌ iiy-iiy ngul, aꞌ nil pam inan thath nunang nilaniya wukal tax anangan yal-yalmath pam piꞌan alantan. Nilana office angman nyiin-nyiin. Namp nungantiy-a, Matthew. Aꞌ nil Jesus.an thaw nungant, “Ayyang, nint ngayang monkan-wakāna.” Aꞌ nil Matthew.ana erkam paththam ek-a, aꞌ monkan-wakan Jesus.ana. \p \v 10 Anpalaniy-a, nil Jesus.angan may mungk nungantang, Matthew.antang aawucha. Pam wanch yot wampin, wiy anangan-a, keꞌ Matthew yimanangana wukal tax anangan yal-yalmathin pam piꞌan alantana, wiy anangan-a, pam wanch kaangk-keꞌanang ananganweya. Than thampa karpam nyiinina, aꞌ may mungkin thanttang, Jesus.antang, aꞌ ngurp nungantam al-alantangan. \v 11 Than puungk wiy Pharisees al-alangan thathinan-a, than thawin ngurp Jesus.antam al-alantan, “Nil moom niiyantam alangan ngeenak mungkan thanttang pam way il-ilantangan e?” \v 12 Nil Jesus.angan ngeey thanangan-a, nilan thaw thant, “Than pam wanch keꞌaman weechan thanang-a, an keꞌam iiyantan nooyananta, yaꞌa. Pam wanch weechanan-a, an ep iiyantan nooyananta. \v 13 Niiy iiyāna aꞌ wik God.antam inangan ngaantam-ngeey-ngeeyāna wanttakan waaꞌan lat ngench thayanangana, wik inangan, ‘Ngay keꞌ kaangk minhan mulathantan thumang ngulan kiingkantan ngathara yaꞌa, ngay inan ep-paththam kaangka, niiy ngangk minangam iiy-iiyān niiyantakamana aꞌ ngangk mam-mamwunweya niiyantakamana.’ Ngay keꞌam wampanga yipmam pam wanch anangan umpāng thanang than minan waaꞌwuntan, yaꞌa. Ngayan ep wampanga yipam pam wanch way anangan umpāng thanang thanan yipam ngayang monkan-wakayn.” \s1 Ngurp John.antam Al-Alangan Mepin Nunang Jesus.an \p \v 14 Anpalan-a, than ngurp John.antam anangan wampin nungant Jesus.antan aꞌ thawin, “Ayyang, nint kan waaꞌān nganta! An wanttake? Ngan-a, puth Pharisees anangana maꞌ-yotam may keꞌam mungk-mungkanana, puth ngurp nungkaram anangana yaꞌa than ep-paththam may mungkantan, than kaangk may anman mungk-mungkayn. An ngul wanttake?” \v 15 Nil puth Jesus.an thaw thant, “Niiy kan wik kath inan ngeeyāna! Pul pam wanch nath ngentwiwpul-a, thanan nath may piꞌan yumpayn wedding party aakanakan. Ngul than pam wanch kampan pulantam anangana ngangk way wunow thant ey? mayan keꞌ mungkayn ey? An yaꞌa, nil pam kompan wanchan ngentow-a, nil angman thintham iiy-iiyow thanttang, aꞌ thananiya ngangk min wunayn, aꞌ may karpam mungkayn. Puth aakan ngul wampowa, than pam wiyangan pam kompan nath kalayn nunang aak thonaka, kampan nungantam al-alangan keꞌ-ngul thathayn nunang. Puth aak an-aniyangan-a, than may thanttaman too ngul wantayn.” \p \v 16 Nil wik kath inan ngul waaꞌ thant, “Nil wanchang kulich kath ikanam piꞌ-piꞌiywey-a, an ngul nilan ngook nyiingkanam manyan ikathiy ey? aꞌ ngook ikanam kathangan-a, angan wakiy ey? An yaꞌa, puth ngook nyiingkanamana an manyam kenyam yalamiy, aꞌ puth-putham ngul ikiy yuutamp piꞌan ngul wuniya.” \p \v 17 Anpalaniya nil Jesus.angan wik kath thon ngul waaꞌ thant, wik kath minh peꞌan sheepantaman puth aak thant yimanangan wunana than wine yeech-yeechin minh peꞌan sheepantamang, keꞌ ngaꞌalangk yimanangan. Aꞌ nil Jesus.an thaw ngul, “Than pamangan wine nyiingkanaman peꞌan kath al-alantangan keꞌam yeechantan. Than peꞌan kathang angman yeechiythanwey-a, puth peꞌanan ikiy aꞌ wine.an yaꞌ-ngul wuniy, peꞌanan way paththam ngul wuniy. Than pamangan wine nyiingkanaman peꞌan nyiingkanamang yeechayn, yipam minam wunow wine.aniy aꞌ puth peꞌan thampa minam wunow.” \s1 Jesus.ang Puk Many Mulaman Ekath Nunang Aꞌ Putha Nil Wanch Thaman Miyalath Nunang \p \v 18 Aꞌ nil Jesus wikan yippak thaw-thaw thantan-a, nil pam piꞌan Jews.antam angman wamp nungant, aꞌ pungkang thuchant um nungantang aꞌ thawant, “Ayyang, puk wanch ngatharamana nyiingk uthama. Nint pal erkam iiyāna aꞌ maꞌ wunpān nungant nil yipam koyam man-yethamowa!” \v 19 Aꞌ anpalan-a, nil Jesus.an ek ngul, aꞌ karpam iiypul ngula. Puth-a, ngurp nungantam anangana iiyin thamp nungantang. \p \v 20-21 Nil wanch thonam angmana, nil wewmangan want-want nunang kaap twelve.akamana. Nilan puth koy-koyyuw iiy Jesus.antang, aꞌ thaw nungantakaman, “Ngay ngook nungantam inan maꞌang mamānga, ngay yipam miyal ngul weenānga.” Aꞌ nil ngook nungantaman mam ngul. \v 22 Nil Jesus.an weent aꞌ thath nunang. Aꞌ nilan thawant, “Ayyang, puk ngatharam-ang, nint ngangk thayanam iiyāna! Keꞌ winynyang moꞌāna! Nint kan-kanam ngaantam-ngeeyan ngayanga puth ngay ngul miyalathāng nintang. Puth amanaman-a, ngay kan-kanam miyalathāng nintang.” Aꞌ nil wanchan miyal paththam ngul weena, keꞌ-ngulan wewmangan want nunang, yaꞌ-ngul. \p \v 23 Anpalana, nil Jesus.an aawuch pam piꞌan alantaman ngul wampa aꞌ pek ngul ngoonch. Aꞌ nil thath thanang pam wiy anangan angman than-thanin yukan keeꞌ-keeꞌathin puk mulantamana, aꞌ nil pam wanch yot anangan thath thanang peey-peeyin, \v 24 aꞌ nil thaw thant, “Ayyang, niiyalang, niiy yotam kan yoon pentāna! Nil puk wanch many inan keꞌam uthama, yaꞌa, nil weep thayan thonakam wun-wunana.” Puth than pam wanchangan thaaꞌ-thengkathin nunang Jesus.an. \v 25 Nil kanan kenth thanang pam wanch anangan-a, nil aak pek ngoonch puk wanch many alantan puk wanch mulan wun-wun ang pekana, aꞌ maꞌ mam nunang. Nil puk wanchana, ek ngula. \v 26 Aꞌ thanan aak angman aꞌ aak thon-thonangan wik thooꞌ weꞌarathin nungantam palam-puyam puth nilan puk wanch manyan ekath nunang mulamana. \s1 Nil Jesus.angan Pam Koꞌanch Kucham Meeꞌ Min Yump Pulang \p \v 27 Nil Jesus.angana aak anana want ngul. Nil kanan iiy-iiy woyan wakanan-a, pam kuchamwey meeꞌ koꞌanchwey monkan-wak-wakpul nunang. Pulana pech-pechpulweya, “Ayey! kampan David.antam ey! Nint nganangan keꞌ ngangk mamin ey?” \v 28 Nil Jesus.ana aawuchangan ngoonch, puth pulaniya angman wamppul nungant. Aꞌ nil Jesus.ana thaw pulant, “Nip ngul kan-kanam ngayanganiy ngaantam-ngeeyanip ey? ngay meeꞌ min yumpāng nipang ey?” Pulaniy thawpul, “Eeꞌa, mooma.” \v 29 Nil puth Jesus.angan-a, meeꞌ pulantamana maꞌang mam, aꞌ thaw ngul pulant, “Ngay nipang inman meeꞌ min yumpānga, nip puth ngayangana kan-kanam ngaantam-ngeeyanipa.” \v 30 Aꞌ nil Jesus.angana meeꞌ min yump pulang, aꞌ wik thayan thaw pulant, “Nip keꞌ waaꞌow ngayanga ngay meeꞌ minan yumpang nipanga.” \v 31 Puth pulaniya aak anan wantpul, aꞌ aak anman weent-weentpula aak thon-thonangana, wikana pal-puy waaꞌ-waaꞌpul aak anganiy Jesus.antamana. \s1 Nil Jesus.angan Pam Miyalath Nunang \p \v 32 Than pam al-alangan aak kanan want-wantin-a, pam wanch wiyangan-a, pam thonam wampathin nunang Jesus.antan, nil puth wik keꞌam thaw-thawa, nil oony way ngangkang piꞌ-piꞌ. \v 33 Nil puth Jesus.angan-a, oony wayan-a, kenth nunang pam alantamana. Amanamaniya, nil pamana wik ngul thaw. Than pam wanch anangan-a, meeꞌam ikin, aꞌ thawin ngul, “Ngan keenkana yimanangan keꞌam thathan aak Israel.angana, yaꞌa! In-ngulan thathana!” \v 34 Puth than pam Pharisees anangan thawin, “Nil oony piꞌan paththam alangan maꞌ-aath-aathan nunang, keꞌ-paal nil oony way anangan kenthan thanang pam wanchantamana.” \s1 Nil Jesus.angan Ngangk Mam Thanang, Pam Wanch Anangan \p \v 35 Nil Jesus.ana aak pal-puyamim iiy-iiy, aak thon-thonan towns-a, villages thampan uw-uw. Aꞌ kan-ngul pam wanch thaaꞌ-aath-aath thanang aak churches Jews.antamang angana. Aꞌ wik min anangan waaꞌ-waaꞌ thant aakan wampow nil God.angana maꞌ nungantangan pam wanch yotan piꞌ-piꞌow thananga. Aꞌ nil pam wanch yota miyal-miyalath thanang weechan thanangana, puth keꞌan ngeeyina, putha maꞌan yalamin, puth koꞌanch anangan-a, puth kuchek wayangan uw-uw thananga, wench thak keꞌ penchiy wun yimanangana, puth maꞌ punth makaran yalamin thakan. \v 36 Than pam wanch yot anangana angman wamp-wampin nungant Jesus.antan, nil puth ngangk mam thanang, thanan puthwey kemp waya, wiy ananganiya kuchek way iiy-iiyin, ngangk way thakan iiy-iiyina, keꞌ minh sheep than-thanam yimanangan iiy-iiyantan, thaaꞌ-weep-weepantan keꞌ moom keꞌanang yimanangana. \v 37 Aꞌ nilan puth thaw thant, ngurp nungantam al-alantan, “Pam wanch yotamang wik min ngatharamaniya kaangk ngeeyaynweya, puth niiyiya koꞌalamangweya il-ilangaman wik minaniya waaꞌ-waaꞌān thant. Than pam wanch yotam anangana keꞌ may menchan yukaman uk-ukantana, puth than pam koꞌalam anangaman work iiy-iiyantan, may menchan anangan yipam yalmathayn. \v 38 Yaa, niiy meeꞌ-wuthanamāna piip God.antana, aꞌ engkān nungant pam wanch yot kuchow thananga than yipam wik ngatharamana waaꞌ-waaꞌayn thant.” \c 10 \s1 Jesus.angan Ngurp Nungantam Twelve Anangan Kuch Thanang Aak Nath-Nathan Iiy-Iiyayna \p \v 1 Aꞌ nil Jesus.angana pam ngurp nungantam twelve anangan karpam yalmath thanang. Nilan thaw thant, “Ngay inan thawāng niiyant — ngay maꞌkunch yumpāng niiyanga, aꞌ maꞌ-aathāng niiyang niiyaniya yipam oony way anangan pam wanchantaman kenthān thanang; aꞌ putha pam wancha weechan thanangan-a, niiyaniya miyalathān thanang.” \v 2 Pam ngurp twelve nungantam ananganiya, nil apostles waaꞌ thanang nil ngulan kuchow thanang wik min nungantaman waaꞌ-waaꞌayn pam wanchantan. Pamiya namp inangan nilan miꞌ thanang: Simona (ngul-ngulana Jesus.angana namp thon ngul theeꞌ nungant, namp inan theeꞌanta, Peter); aꞌ putha kuunch nungantam Andrewa, putha pul kuuncham James-a, aꞌ Johna, nhengk nungantam, Zebedee alantamana; \v 3 aꞌ putha Philip-a, aꞌ Bartholomew; putha Thomas, aꞌ putha Matthew, pam nilan wukalan yal-yalmath pam piꞌan alantana; aꞌ putha James-a, nhengk nungantam Alphaeus.antama, putha Thaddeusa; \v 4 aꞌ putha Simona thanan waaꞌ-waaꞌin nunang Patriot, nil puth aak nungantamakana kaangk wun paththama, aꞌ putha Judas Iscariot. Nil pam ilangaman ngulaniya maꞌaman theeꞌow nunang Jesus.an pam soldiers al-alantan mulathayn nunangana. \p \v 5-6 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant pam ngurp nungantam twelve al-alantan, “Niiy paththam aakanakan iiyāna pam wanch Jews al-alantan aꞌ wik min God.antamana waaꞌ-waaꞌān thant. Niiyiya aak thanttam Jews yaꞌ al-alantamakan keꞌ iiyāna aꞌ putha aak Samaria.akana niiy keꞌ iiyān, yaꞌa. Niiy pam wanch Jews anman uwān thanang, puth thanan keꞌ minh sheep yimanangan yaarkamin nungantam piip God.antamana, thaaꞌ-weep-weepantan nungantam. \v 7 Niiy iiyān thant paththama aꞌ wikan waaꞌān thant, aakana thinth ngul kan wamp-wampana nil piip God.angana pam wanch yota maꞌ nungantangan piꞌ-piꞌow thananga. \v 8 Pam wanch way alpan anangana miyalathān thanang; aꞌ pam wanch mulamana, niiy ekathān thanang; puth pam wanch anangan wenchangaman mak thanangwey-a, niiyiya minam yumpān thananga, aꞌ putha oony way ngangkanganwey piꞌ-piꞌantan-a, niiy kenthān thanttamana. Nil puth piip God.angana ngangk minangam maꞌ-aath-aathan niiyang, yipam work piꞌanan iiy-iiyān nunganta, nil wukalakana keꞌam thawan niiyanta theeꞌān nungantan, yaꞌa. Niiyiy putha yimanaman pam wanch anangan maꞌ-aath-aathān thanang, wukalakan niiy keꞌ thawān thantana. \v 9 Aꞌ niiyaniya wukal keꞌ kalān pocketangan, \v 10 aꞌ niiy bag manyana keꞌ kalān may kalanakana. Aꞌ putha niiy keꞌ kalān shirt kuchamana, thonam anman ep-paththamweya. Aꞌ putha thaꞌ murrukana kucham anman thaꞌangaman ngoonchāna, anman thonakama, wiy thampana keꞌ kalān, yaꞌa, aꞌ putha yuk pil thookana thonam anman maꞌangan kalāna. Puth pam wanch anangan niiyan maꞌan-aathan thanang-a, an thaniya may thakan ngul aathayn niiyanga, niiyan puth work inan nungant iiy-iiyaniy piip God.antana. \p \v 11 “In ngeeyiy a! Niiy aak townak kanan ngoonchān-a, niiy aak pal-puy thathāna nil weeꞌang nathwey ngangk minangam umang wakow niiyangana. Niiyana aak angman wunān aawuch nungantamanga, aawuch anpalman niiyaniy iiyāna aak thonakana. \v 12 Niiy aawuch thon-thonangan wampān thant-a, niiy wik inangan thawān thanta, ‘Ngay kaangk God.ana min-minam paththam iiy-iiyow niiyant.’ \v 13 Than pam wanch anangan aawuch angan wuntana nath ngangk minangaman iiyayn niiyantan-a, yaa, nil God.ana min iiyow thant keꞌ niiyaman thawan thant. Than keꞌwey ngangk minangaman iiyayn niiyantan-a, yaa, nil puth piip God.ana min keꞌ iiyiy thant, yaꞌa. \p \v 14 “Niiy nathwey aak town thonak ngulan wampān-a, aꞌ than umang keꞌwey wakayn niiyangan-a, aꞌ putha than kaangk keꞌan wik ngeeyayn niiyangan-a, yaa, niiyaniya aak anana too wantāna, aꞌ thaꞌ wookana wunyathān thantana anpalana than kaangk keꞌan wik niiyantaman ngeeyayn. \v 15 Puth in ngeeyāna: aak keenkanamana aak Sodom amanamana puth aak Gomorrah amanamana pam wanch anangana way-wayam paththam iiy-iiyin. Puth ngay inan kan-kanam waaꞌāng niiyant: ngul-ngulana, aak anan wampow nil God.angana umangam thanathow ngampang-a, nilan pam wanch aak Sodom aꞌ Gomorrah anpalmana wayanang waaꞌow thanang aꞌ aak wayak kuchow thanang, puth pam wanch anangaman than kaangk keꞌan niiyang-a, nilana waaꞌow thanang pam wanch anangan way-wayam paththama, aꞌ putha kuchow thanang aak wayakana. \s1 Pam Wanch Way Al-Alangan Wayan Yump-Yumpayn Niiyantana \p \v 16 “Thon in kan waaꞌāng niiyant: ngay inana kuchāng niiyang pam wanch way-wayam paththam al-alantan. Puth niiyaniya maal anman iiy-iiyān thanttangana, keꞌ minh sheep anman, kulliy yaꞌa; than pam wanch ananganiy-a, kulliy weenayn niiyant, keꞌ kuꞌ kulliy yimanangana. Niiyiya kuchek waap min-minam paththam iiy-iiyāna, aꞌ putha kulwey iiy-iiyān keꞌ minh panch kolat yimananganweya. \v 17 Yaa, niiyaniya meeꞌ yanth-yanth iiyāna pam wanch way al-alantaman than puth ngul mamin niiyang, aꞌ courtak kaliythan niiyang, aꞌ puth piikiythan niiyang aak churches Jews.antamang angana. \v 18 Niiy puth ngayangweya monkan-wak-wakaniy thanan puth nanpalan mamayn niiyang aꞌ umang thanathayn niiyang pam moom piꞌ-piꞌanam al-alantang. Niiyan paththama wik min God.antaman waaꞌān thant aꞌ putha pam wanch Jews yaꞌana al-alantan thamp waaꞌān thant. \v 19 Than umangan thanathayn niiyang pam moom piꞌ-piꞌanam al-alantangan-a, niiyaniy kuchek keꞌ wayamāna, puth niiyana keꞌ ngaantam-ngeeyān niiyantakama, ‘Ngay wik ngeen thawāng e? ngay want-wanttaka wik min thawāng e?’ Yaꞌa, niiy keꞌ ngaantam-ngeeyān yimananganiya, nil piip God.angana ngul waaꞌow niiyant niiy wik ngeenan thawān thant. \v 20 Niiy puth wik niiy-niiyaman keꞌ thawina kuchek waap niiyantam anpalan, yaꞌa; nil Ngeen-Wiy Min piip God.antam alangana ngul waaꞌow niiyant niiy wik want-wanttakan thawān thantana. \p \v 21 “Aak an-aniyangan-a, pam wiy al-alangan-a, pam kuunch thanttam anangan maꞌam theeꞌayn thananga pam wiyangan mulathayn thanang; putha piipiy wiyanganiya maꞌam theeꞌayn puk thanttam anangan wiyangan mulathayn thanang; aꞌ puk nhengk wiy al-alangana kaath piip thanttam ngangk-wayangam kalayn thanang aꞌ maꞌam theeꞌayn thanang wiyangan yipam mulathayn thanang. \v 22 Pam wanch yotangan ngangk-wayangam kal-kalayn niiyang, puth anpalan niiy ngayangan monkan-wak-wakaniya. Nil weeꞌanganweya keꞌ-ngoongkam anman monkanan-wak-wakow ngayanga, keꞌan eenchow-a, nilaniya ngangk aak umpuyam wunow piip God.antangan. \v 23 Thanwey aak thonamang ngangk-wayangam kaliythan niiyangwey-a, nathwey yukang thak piikiythan niiyang-a, yaa, niiyana aak thonak erkam iiyāna ngula. Kan in ngeeyāna; niiyaniya wik min God.antamana pal-puy waaꞌ-waaꞌān aak town thon-thonangana aak Israel.angana. Work niiyantam keꞌan yippak minchow-a, ngay inman pam nil God.angan kaꞌathaman kuchany-a, ngay palam ngul wampānga. \p \v 24 “Aꞌ ngay in thampan waaꞌāng niiyant: pam teacherana pam piꞌan iiy-iiyana; puth pam nungantam anangana nilan piꞌ-piꞌan maꞌ nungantangana, than pam piꞌan yaꞌa. An aak yimanangana, nil pam moomana pam piꞌan iiy-iiyan; pam workan iiy-iiyantan nungantan-a, an than pam piꞌan yaꞌa. \v 25 Than pam wanchangan nath ngangk-wayangam kal-kaliythan nunang teacheranwey-a, aꞌ puth way yumpiythan nungant-a, an thanana pam wanch nungantam al-alantan thamp way yumpiythan. Than nathweya pam mooman ngangk-wayangam kal-kaliythan nunang-a, putha way yumpiythan nungant-a, thananiya pam workan iiy-iiyantan nungantana thanang thamp ngangk-wayangam kal-kaliythana putha way thamp yumpiythan thanta. Aakan yimanangan wunow niiyant pam wanch ngurp ngatharam il-ilantan way thamp yump-yumpayn niiyantweya. Than nath way inangan yumpayn niiyantan-a, yaa, an puth kanweya, niiyan ngangk wayaniya keꞌ iiyāna, niiywey ngangk thayanam anman iiy-iiyāna, an puth waya kaꞌathamana ngathar yumpin — niiyantan-a, yimanangan yump-yumpayn. Pam wanch wiyanganiya Beelzebula waaꞌ-waaꞌantan ngayang, ngay keꞌ moom piꞌan oony way al-alantamana — yaa, thananiya wik way-wayam paththam waaꞌ-waaꞌayn niiyanga akayn niiyang nenchayn niiyang thaka. \s1 Niiy Pam Wanchantamana Keꞌ Winynyang Moꞌān Thanttamana, Piip God.antaman Ep Winynyang Paththam Moꞌān Nungantamana \p \v 26 “Yaa, niiy puth keꞌ winynyang moꞌān pam wanch al-alantamana. Than pam wanchangan wik thaaꞌ-mupaman piꞌ-piꞌayn thanttakamanwey-a, ngul-ngulana, maꞌmangkamangan ngul thiichayn wik thanttamana. Than wik ngeenan yump-yumpayn thaaꞌ-mupaman-a, ngul-ngulaniya than maꞌmangkamangana ngul ngeeyayna wik ananganiya than keꞌ thenchwiythan, yaꞌa. Than wiyiya, ep wik min thaw-thawantan thaaꞌ-mupaman, ngul-ngulaniy-a, an than maꞌmangkamangana ngeeyayn ngula. \v 27 Yaa, ngurp ngatharam-ang, ngay puth kanam wik waaꞌ-waaꞌang niiyant ngamp aak pok-pokkapangan iiy-iiyanampa, ngampaniy putha wik anangana maꞌ-mupam piꞌ-piꞌanamp ngamparakama, puth ngul-ngulaniya niiyana meeꞌ yotantang aak engkanang thaaꞌ-aath-aathān thanang, pam wanch anangan, wik min ngatharaman koochanathān thant. \v 28 Niiy keꞌ winynyang moꞌāna pam wanch al-alantaman mulathayn niiyangana; than kemp thonakam mulathiythan, ngangk niiyantamana, an yaꞌa, keꞌ mulathiythan. Niiy nungantam piip God.antaman ep winynyang moꞌāna, nil aak wayakan nath kuchiy niiyang aak umpuyamana, kemp maꞌmangkamana putha ngangk niiyantam thampana theeꞌiy niiyang aak wayang angana thumang pench-penchinweya. \v 29 Puth niiy kan wik inan ngeeyāna: niiy minh panch kucham sparrows nath piiyina wukal manyanga, keꞌ two centsang yimanangana. Nil puth piip God.angana maꞌangam piꞌ-piꞌan thanang minh panch many pattakam anangana. Nil minh panch many sparrowa thonamweya aakangan keekiya aꞌ mul ngulan wuniy aakang-a, an nil thathan piip God.angana, puth nilan kan aak miꞌant minh panch manyan uthamowana. \v 30 Aꞌ putha nil niiyang thamp thathana, nil meeꞌmiya yangan ngeen-ngeenan piꞌ-piꞌaniy kuchek niiyantamangan. \v 31 Yaa, niiyana keꞌ ngangk winynyangan moꞌān, nil God.an ngangk niiyantakam anmana, nil niiyantan ep-paththam kaangk wunan, puth minh panch yot al-alantan yaꞌa, chil-chil!” \p \v 32 Aꞌ nil Jesus.an thaw ngul, “Ngay thon inan thawāng niiyant. Nil pamwey nath thawiy meeꞌ yotantangana, ‘Nil Jesus.an moom ngathara, ngay pam nungantam inan iiy-iiyanga.’ Aak anan wampow nil piip God.angana pam wanch umangan thanathow thanangan-a, ngayan puth thawāngant piip ngatharamant God in kenyan wunan, ‘Nil pam ilangan keꞌ-ngoongkam ngayangaman monkan-wak-wak, nil pam ngatharamweya.’ \v 33 Puth nil pamwey thawiya meeꞌ yotantangan-a, ‘Nil Jesus.an moom ngatharam yaꞌa, ngayan puth keꞌam iiy-iiyang nungantangana’ — yaa, aak anan wampow nil God.angan pam wanch umangan thanathow thanang-a, ngayan puth thawāng piip God.antan, ‘Nil ngayang keꞌam monkan-wak-wakanya, yaꞌa, nil pam ngatharam yaꞌa.’ \s1 Niiy Kaangk Wunān Paththam Ngatharana \p \v 34 “Niiyan nath yimanang ngaantam-ngeeyaniy niiyantakam, keꞌ ngay aak iikanakan ukangana yipam niiy yotaman ngangk minangam iiy-iiyān niiyantakamana, kul keꞌanang wun-wunānweya, karpam anman ngaantam-ngeey-ngeeyān. Puth yaꞌa, an aak yimanangan keꞌ wunow niiyanta. Than pam wanchangan ngul thaampwayn thanttakam aꞌ thaaꞌ-thayanamayn ngatharam peeyanang. Than puungk wiyangana ngayang ngul monkan-wakayna, putha wiyangana, yaꞌa, than thaampayn ngayanga aꞌ kulak wenkayn thant pam wanch al-alantan than ngayangan monkan-wak-wakantan, wiyiya mulathayn thanang thaka. \v 35 Aawuch thonamangan wuntan-a, an ngatharam peeyanang wakwiythana, pul nath maꞌ-piip-nhengkwey thaampwiypul pulantakaman ngatharam peeyananga, aꞌ maꞌ-kaath-puk nath thaampwiypul pulantakaman, nath maꞌ-piny-nhengk yimanangan thaampwiypul pulantakaman ngatharam peeyanang. \v 36 Kampan thanttam al-alangan puy-puyam thaamp-thaampayn thanang ngangk-wayangaman kal-kalayn thanang pam wanch monkanan-wak-wakantan ngayangana. \p \v 37 “Ngay thon inan waaꞌāng niiyant: nil weeꞌ-nathwey kaath piip nungantamak kaangk wunan paththamwey-a, aꞌ ngatharana chil-chilwey kaangk wunow-a, an puth nilana ngurp ngatharam keꞌ iiyow yaꞌa. Aꞌ nil weeꞌ-nathwey puk nungantamakan kaangk wunan paththamwey-a, aꞌ ngatharan chil-chilwey kaangk wunow-a, an nilana ngurp ngatharam keꞌ iiyow, yaꞌa. \v 38 Nil weeꞌanganweya kaangk monkan-wak-wakow ngayangan-a, nilaniya keꞌ ngaantam-ngeeyow nungantakamana, yaꞌa, nil nungantakaman kon-ngathowana. Pam wanch al-alangan nath mulathayn nunanga, keꞌ ngayangan mulathayn, yuk wuuyanangan waanchayn ngayang. Nungkway than wiyangana nath mulathayn nunang-a, nilana ngayang anman monkan-wak-wakow. \v 39 Nil weeꞌangwey wantow ngayangana pam wanch wiyangan keꞌ yipam mulathayn nunang-a, an nilaniya keꞌ wuniy aak ngatharamangan, yaꞌa, an aak wayang wunowa, puth nil weeꞌangwey anman ngangk-thayanangama monkan-wak-wakow ngayangan-a, nungkway pam wanch wiyangana thaaꞌ-thengkathiythan nunang-a, nath mulathiythan nunang-a, an nil ngangk aak umpuyam ngul wunow aak ngatharamanganweya. \p \v 40 “Ngay wik inan thamp thawāng niiyant. Nil weeꞌ-nathweya ngangk minangam iiyow niiyant-a, an nil keꞌ ngathar yimanangan ngangk minangam iiy-iiyan, aꞌ putha nil weeꞌ-nathweya ngangk minangam iiyow ngathar-a, an nil keꞌ piip ngatharam God.antan ngangk minangam iiy-iiyan nungant thampa, nil puth piip ngatharamangana kuch ngayang aak iikanakan. \v 41 Nil paman nathweya wampiy nil yipam wik min God.antaman waaꞌow. Than weeꞌ-weeꞌanangan ngangk minangam iiy-iiyayn nungantan-a, than puth kaangk wik min God.antaman ngeeyayn-a, nil piip God.angana thaaꞌ-kuumpow thanang pam wanch anangan aꞌ putha min iiy-iiyow thanta. Thon ina, than weeꞌ-weeꞌanangan nathweya pam min alantan ngangk minangaman iiy-iiyayn nungantan-a, nil puth pam mina, nil piip God.angana thaaꞌ-kuumpow thanang pam wanch anangan aꞌ nilana min iiy-iiyow thamp thantaniya. \v 42 Ngay puth wik inana kan-kanam thawāng niiyant: pam ngurp ngatharam wiy anangana pam piꞌan yaꞌa, thanwey pam manyiya, kaangk-keꞌanang maꞌmangkiy yaꞌweya. Nil weeꞌang nathweya ngak thaaꞌ kucharan theeꞌiy thant-a, puth anpalan than ngayangan monkan-wak-wakantan-a, ngay thaaꞌ-kuumpāng nunang, putha minam piꞌ-piꞌāng nunang.” \c 11 \s1 Nil John.angan Ngurp Nungantam Anangan Kuch Thanang Jesus.antan \p \v 1 Nil Jesus.angana wik inangan kanan waaꞌ-waaꞌ thant-a, nil aak anana want ngul, aꞌ iiy ngul aak thonak town wakan iiy-iiy wik min God.antaman waaꞌ-waaꞌ thant ngul. \v 2 Aak an-aniyangan-a, nil pam namp Johna, nilana pam wanch kootra ngakangan kuungk-kuungk thanangana, nil aak jailang wun-wun. Nilaniya wik thooꞌ ngeey work wuut piꞌan Jesus Christ.angan yump-yumpa. Nilana pam ngurp nungantam wiy anangan kuch thanang Jesus.antan yipam engkayn nungant. \v 3 Than wampin-a, engkin nungant Jesus.antan, “Ayyang, nint kan waaꞌ nganta! Nint pam anan ey? Nil John.angan waaꞌ-waaꞌ ngant ey? nint wampānan ey? Nint nath yaꞌa! Ngan nath pam thon alantan kuup-kuupān nungant ey?” \p \v 4 Puth nil Jesus.an thaw thanta, “Niiy koyam iiyāna, aꞌ waaꞌān nungant John.antana niiy puth meeꞌ niiyantamang thath-thathana, putha kon niiyantamang ngeey-ngeeyana: \v 5 pam wanch meeꞌ koꞌanch anangana koyam meeꞌ min iiy-iiyantan; pam wanch kunpan wunin-a, minam ngul iiy-iiyantan; pam wanch peꞌan wenchathiyana, kempana min ngul ween thant, pam wanch kon wal weenthan iiy-iiyin-a, an yaꞌ-ngul, puth kon minang ngul ngeey-ngeeyantan; pam wanch uthaminan-a, an man-yetham ngul iiy-iiyantan, ngay mulaman ekathang thanang, aꞌ putha ngayana wik min piip God.antam anangan waaꞌ-waaꞌang thant al-alantan, pam wanch wukal keꞌanangan-a, pam wanch kaangk-keꞌanangan-a, puth pam wanch ngangk way thampan iiy-iiyantanweya. \v 6 Aꞌ niiy inan thamp waaꞌān nungant John.antana, ‘Than weeꞌ-weeꞌananganweya kan-kanamana ngaantam-ngeeyantan ngayang nil piip God.angan kuch ngayangan-a, putha keꞌan muukamantan-a, an thananiy-a, ngangk minangam anman iiy-iiyantan.’” \p \v 7 Aꞌ than ngurp John.antam anangana koyam kan-ngul iiyin. Than aak anana kanan want-wantin-a, nil Jesus.an thaw thant pam wanch yotam al-alantan, John.an waaꞌ nunang, “Niiy ngul aak pintalakan iiy-iiyan John alantan-a, nil keꞌ pam want-wanttaka thathin nunanganiy e? Niiyan ngaantam-ngeeyan nil keꞌ wak wuth yimanangan wuntangan penyan thanang palam-puyaman ey? Yaꞌ ey! An nil pam thayan paththam iiy-iiyana! \v 8 Niiy nath ngaantam-ngeeyana nil nath ngook min paththam ngoonch-ngoonch keꞌ pam maꞌmangkiyang yimanangan ey? — an yaꞌa, ngook min thak keꞌam ngooncha! Puth than pam wanch ngook min paththaman ngoonchantan-a, an thananiya aawuch minang aꞌ wuut piꞌanang wun-wuntana. Puth nil John.an yimanang yaꞌa. \v 9-10 Yaa, puth niiyan ngeenak iiyan e? thathan nunanganiy e? Niiyan ngaantam-ngeeyana thathin nunangana keꞌ pam prophet yimanangan ey? wik min God.antaman waaꞌ-waaꞌ ey? Eeꞌa, an nil kan-kanama pam prophet paththama, puth nilaniya pam wiy-wiyama, nil puth piip God.angan work piꞌan anan theeꞌ nungant. Nil piip God.ana wik inangan thaw lat ngench thayanangan, pam inman waaꞌ-waaꞌ nunang, John.an, ‘Ngay pam thonam ngul kuchāng wik thamp, umputh iiy-iiyow, pam wanchantan waaꞌ-waaꞌow pam thon alantaman puy-palan wampowa thanan yipam minam iiyayn, way thanttamana kan-ngul yipam wantayn.’ Wik God.antam yimanangan waaꞌ, lat ngench thayanangan. \v 11 Ngay niiyant wik inan kan-kanam waaꞌ-waaꞌang: pam John inmana an nil kan-kanam paththam pam wuut piꞌan iiy-iiyan, nil keꞌ pam wanch wiy yimanangan yaꞌa pam wanch nathpalman-a, in-inman keꞌam pam piꞌan iiy-iiyantan keꞌ nilan pam piꞌan iiy-iiyan. Puth than weeꞌ-weeꞌanangan maꞌ ngatharang anman iiy-iiyayn-a, aꞌ putha wik ngatharaman ngeey-ngeeyayn-a, nungkway than nath pam many iiy-iiyiythan-a, an nil piip God.angana puy-puyam ngul min-minam piꞌ-piꞌow thanang, aꞌ maꞌ-aath-aathow thanang, keꞌ John.an yimanangan yaꞌa, an chil-chil maꞌ-aath nunangana. \v 12 Aak anpalmana nil John.angan wik min God.antaman waaꞌ-waaꞌ thant pam wanchantan-a, in-inmana than pam wanch yot anangan kaangk paththam maꞌ God.antangan iiyayn — an keꞌ aak yimanangan wunana, — than yot anangan nath-nathpalan yal-yalmathwuntan aawuch God.antamakan, thanan thaꞌ-thaꞌwuntan, than yipam pek aawuchangan ngoonch-ngoonchayn. \v 13 Aak keenkanama nathpalmana nil Moses anan wun-a, nil wik thayan anan waaꞌ thant pam wanchantana, aak-aakanakaman nil John ngulan wun, pam prophets yot al-alangan wik waaꞌ-waaꞌin yimanangana aakan ngul wampowa nil piip God.angan pam wanch yot piꞌ-piꞌow thanang maꞌ nungantangan. \p \v 14 “Aꞌ putha thanan thamp waaꞌ-waaꞌin nil pam thonamana keꞌ Elijah yimanangan ngul wampowa. Thanana pam John anan waaꞌ-waaꞌin nunang. Niiyan putha wik inangana kan-kanam ngaantam-ngeeyān, \v 15 aꞌ konangam piꞌ-piꞌāna!” \p \v 16 Nil puth Jesus.ana putham ngul thaw thant pam wanchantan, “Than ngul pam wanch inangan want-wanttak iiy-iiyantan e? Than keꞌ puk manyiya yimanangan keeꞌ-keeꞌantan aak yoon angana. \v 17 Puk manyiy puungk wiyiya wik pechantan thant puk manyiy wiy al-alantan, ‘Ngan keeꞌ-keeꞌanan keꞌ maꞌ wanch thuma, aak path-pathan pulant, music keeꞌ-keeꞌathan, puth an yaꞌa, niiy puth nganttang keꞌ keeꞌin, yaꞌa. Aꞌ puth ngananiya pam keꞌ mul wun keeꞌ-keeꞌanan puth niiyana pal keꞌam iiyan ngant, aꞌ keꞌam peeyan nganttangan, yaꞌa.’ \v 18 Puth inan aak yimanangan wunana. Nil pam John ngulan wamp-a, nil puth maꞌ-yotama mayan keꞌam mungk-mungk, aꞌ putha nil ngak wine.ana keꞌam mungk-mungka, yaꞌ anman, puth pam wanch yot anangan thawin, ‘Nilan weenthamana, nil yaakaꞌ oony way ngangkang piꞌ-piꞌana.’ \v 19 Puth ngay ngulan wampang-a, pam inman nil God.angan kuch ngayanga, ngayaniya may min anangan mungk-mungkang putha may wine.ana mungkang. Puth than pam wanch yot anangan thawina, ‘Pam inana thathin a! Nilan may-weentha, may yot mungk-mungkana, putha wine thak yot mungk-mungkana. Puth nilaniya ngurp pam wanch way al-alantamana, than wukalana yal-yalmathantan pam piꞌan alantana aꞌ putha ngurp thanttamang than way yotan yump-yumpantana.’ Thanan yimanangan waaꞌ-waaꞌin ngayangana, puth ngul-ngulamaniya niiy thathāna nil piip God.ana kan-kanam paththam kuchek waap mina.” \s1 Nil Jesus.angan Pam Wanch Way Waaꞌ Thanang Than Keꞌaman Ngangkangan Piꞌ-Piꞌin Nunangana \p \v 20 Nil Jesus.angana work piꞌ-piꞌanam yot anman yump-yump meeꞌ thanttang, pam wanchantang aak town thon-thonangan wun-wunin, Chorazin-a, Bethsaida-a, Capernaum-a, town wiy anangan thampana, puth thananiy wayana keꞌam wantin, than anman keꞌ-ngoongkam wayan yump-yumpin. Nil puth Jesus.angan-a, wak thanang, aꞌ thaw thant, \v 21 “Niiyalang, pam wanch aak Chorazin punchan aꞌ putha aak Bethsaida punchanan-a, niiy kan in ngeeyān ngayang a! Niiyan kaangk keꞌ ey? wik min God.antaman ngeey-ngeeyān ey? Aak wayan ngul wampow niiyanta. Pam wanch keenkan wun-wunin aak Tyre angan-a, aꞌ aak Sidon.angan-a, thanana way yump-yumpin. Puth thanan nath work wuut piꞌan yimanangan thath-thathiythan keꞌ niiyan thath-thathaniy-a, an thanan puth ngangk way-wayam wuniythan, way thanttaman ngaantam-ngeeyiythana aꞌ woyan way thanttamana wantiythan ngula. \p \v 22 “Ngay inan kan-kanam thawang niiyant: ngul-ngulana, nil piip God.angan pam wanch um nungantangan than-thanathow thanang-a, nilana pam wanch aak Tyre aꞌ Sidon punchanana way waaꞌ-waaꞌow thanang, aꞌ aak wayak ngul kuchow thanang. Puth God.angana pam wanch way-wayam paththam waaꞌow niiyang aꞌ kuchow niiyang ngul aak way aakanakan. \v 23 Aꞌ niiy pam wanch aak Capernaum punchanana niiy kan in ngeeyān a! Ngul nil God.angan aak nungantamakan keny kalow niiyang ey? thaaꞌ-kuumpow niiyang ey? An yaꞌa, nil kuchow niiyang aak wayakana, puth niiy thampana kaangk keꞌ wik God.antaman ngeey-ngeeyāna, yaꞌa. Pam wanch keenkan wunin aak Sodom.angan-a, thanana way yump-yumpin. Puth thanan nath work wuut piꞌ-piꞌanaman yimanangan thath-thathiythanwey-a, keꞌ niiyan thath-thathaniy-a, yaa, an puth aak town thanttamana angman yippak wun-wuniya, puth yaꞌa, nil God.ang wayatha. \v 24 Ngay in kan-kanam thawang niiyant: ngul-ngulana, nil piip God.angana pam wanch um nungantang than-thanathow thanang-a, nil pam wanch aak Sodom punchanana umpow thanang, aꞌ pam wanch way waaꞌ-waaꞌow thanang, aꞌ aak wayak ngul kuchow thanang. Puth nilana way-wayam paththam waaꞌ-waaꞌow niiyanga, aꞌ kuchow niiyang ngul aak way aakanakan.” Nil Jesus.ana wik yimanangan thaw thant. \s1 Nil Jesus.an Thaw-Thaw Thant, “Niiy Pal Iiyān Ngathara.” \p \v 25 Anpalan-a, nil Jesus.ana God.antan thaw, “Piip-ang, nintiya moom wuut piꞌan paththam aak nang kenyana aꞌ putha aak ing pekana. Ngay thankyou thawang nungkara nintan puth wik engkanang ngul yumpan thantana pam wanch al-alantan than kaꞌatham keꞌaman yippak thiichin nintangana. Puth pam wanch wiy al-alantan-a, nintaniya wik engkanang keꞌam yumpan thantweya thanan puth ngaantam-ngeeywuntana thanttakamana than keꞌ kuchek waap min yimanangan iiy-iiyantan, than keꞌ minaman ngaantam-ngeeyantan nintanganiya, puth yaꞌa. \v 26 Yey, Piip-ang, puth nintan kaangk yimanangan iiy-iiyān pam wanchantan.” \v 27 Aꞌ nil Jesus.an thaw ngul pam wanch al-alantan, “Piip ngatharam God.angan way min maꞌmangkam maꞌ ngatharang want-want thanang. Nil weeꞌang kan-kanam paththam thiichiy ngayang puk nhengk God.antamaniy e? An nilam thonamang anman piip God.angana thiich ngayanga. An puth weeꞌangam kan-kanam thiichiy nunang piip God.ana? puth ngay nhengk nungantam ilangaman ep-paththam thiichang nunang, aꞌ puth pam wanch anangan thana, than ep thiichantan nunangan, ngayaman uwang thanang, wikan waaꞌ-waaꞌang thantana. \p \v 28 “Niiy wiyaniya, kemp way paththam iiyaniy, anhan iiy-iiyaniy, keꞌ yuk anhan pikpungkang yimanangan kathin niiyantang, nath ngangk way paththam iiy-iiyaniy. Niiy pal iiyān ngatha, ngay yipam yuk anhanan maayāng niiyantamana, ngay niiyang yipam ey-a, ngangk min yumpāng niiyanga. \v 29 Ngay puth ngangk minangam iiy-iiyang niiyant, keꞌ meek keꞌam iiy-iiyang niiyant, yaꞌa — yaa, puth niiyana wik ngatharaman min-min ngeeyāna aꞌ kuchekangam piꞌ-piꞌāna, anpalana ngay ngangk min ngul yumpāng niiyang. \v 30 Puth niiya ngayangwey wik ngeeyinan-a, ngay min anman iiy-iiyāng niiyanta, putha ngangk thayanathāng niiyang thampa.” \c 12 \s1 Than Ngurp Jesus.antamang May Thuthin Aak Saturday.angana \p \v 1 Anpalaniy-a, yaam keꞌanaman-a, Jesus.an-a, puth ngurp nungantam anangana than woyan wakin, aak may wheatan kaampina. Aak ananiy wuna Saturdaya, aak ngench thayan thant Jews.antama. Aak thanttam yimanangan wuna, than aak Saturday.ana, work keꞌam iiy-iiyin, yaꞌa. Ngurp nungantam Jesus.antam anangan-a, meech iiy-iiyin, than may wheat thuthin mungkaynweya. \v 2 Than pam Pharisees al-alangan thathin thanang aꞌ thanan thawin nungant Jesus.antan, “Ayyang, than pam nal-nalangan may wheatan ngeenak thuth-thuthantan e? Aak in Saturdaya! Aak ngampara wunana ana ngench thayan a! Than wik ngench thayanan pip-pipantan ey?” \p \v 3 Nil Jesus.ana thaw thant, “Niiy ngul wik inan keꞌam ngeeyan ey? Nil David aꞌ pam nungantam anangan meechan wun-wunin ey? \v 4 Nil David.ana aawuch ngench thayanak iiy, aawuch God.antamak, aꞌ angan ngoonch aꞌ may bread ngench thayanan maay, thanana mungkin ngul. In wik thayan ngamparamana yimanangan wunan thanam thonakama priests al-alangan may bread ngench thayanan mungkayna. Puth nungkway than wik ngench thayanan pipin-a, an than David weeꞌanang al-alangan ep-paththam mungkinweya. \v 5 Ngul niiy lat ngenchangan keꞌam thathan ey? Moses.angan ump ey? Saturday thon-thonanganiy-a, than priests al-alangan wik thayanan pip-pipin, than puth aawuch ngench thayanangan work iiy-iiyin. Puth nil piip God keꞌ thaw than wayan iiy-iiyina, yaꞌa. \v 6 Than workan iiy-iiyin aak ngench thayan angan-a, an work piꞌan paththam iiy-iiyin, puth ngayaniya wuut piꞌan paththama, aawuch ngench thayaniya chil-chila. \v 7 Than wik God.antam inangan umpin lat ngench thayanangan, ‘Ngay keꞌ kaangk minhan mulathantan thumang ngulan kiingkantan ngathar, an yaꞌa, ngay inan ep-paththam kaangk: niiy ngangk minangam iiy-iiyān niiyantakaman.’ Niiy kan-kanam wik inangan ngaantam-ngeeyin-a, niiyiya pam wanch maꞌmalam anangan keꞌ waaꞌān thanang than way keꞌaman yumpin. \v 8 Puth ngayana, pam inmana nil God.angan kuch ngayang niiyantana, ngayam thonakam ep thawanga than pam wanch want-wanttakan iiyayn aak Saturday.ana, puth ngay inana moom piꞌan niiyantama, Saturday.akan thampa.” \s1 Nil Jesus.angan Pam Alpanan Miyalath Nunang \p \v 9 Anpalaniy-a, nil Jesus.angan aak anan want ngul, aꞌ aak church Jews.antamakan iiy. \v 10 Aak angana nil pam inan maꞌ makaran yaꞌ yalam nungant, nilan angman nyiin-nyiin. Than pam wanch wiy anangan angman thamp, thanan kaangk wik aak-yaꞌangan waaꞌ-waaꞌayn nunang wiyantan, than puth engkin nungant, “Ayyang, kan in ngeeyāna, nil wik thayan ngamparaman wanttak thawan e? An ngul min ey? Ngamp pam wanch miyalathāmp thanang aak Saturday.angan ey?” \p \v 11 Nil Jesus.an thaw thant, “Pam thonamangweya sheepwey piꞌiy-a, minh sheepana keekiy ngul pek awarangana, aak ngenchangana, Saturday.angana. Ngul niiy wanttak yumpin e? An niiy iiyina, aꞌ wichin nunangweya awar anpalana. \v 12 Pam wanchwey kaangkiy iiyanamp meeꞌ God.antangana, minh sheepana yaꞌa! An kana mina pam wanch maꞌ-aathāmp thanang aak Saturday.angana, puth wik lat ngench thayanangana waaꞌan ngampar.” \v 13 Anpalana, nil Jesus.an pam alantan thaw maꞌ makaran yalam nunganta, “Ayyang, nint maꞌan ongkarathāna!” Nil puth pam alangana maꞌan ongkarath, aꞌ maꞌan min ngul wun nungantweya keꞌ maꞌ thonangan anana. \v 14 Anpalana than Pharisees al-alangan churchan wantin aꞌ thanan wik yumpin thanttakaman Jesus.an yipam mulathayn nunang. \s1 Nil Isaiah.angan Keenkanaman Waaꞌ Nunang Jesus.an \p \v 15 Nil Jesus.angan wik ngeey thanttam thanan wik yumpin thanttakamana than mulathayn nunang, aꞌ anpalana nil aak anan want ngul. Pam wanch thaaꞌ-wantanam al-alangan monkan-wak-wakin nunang. Nil miyalath thanang pam wanch anangan weech-weechan thananga, \v 16 aꞌ thaaꞌ-thayanam thaw thant keꞌ waaꞌayn nunang wiy al-alantana. \v 17 Nil yimanangan thaw thant nil yipam meenathow ngampar wik Isaiah.antamana an kan-kanam waaꞌ-waaꞌ ngampara, wik inangana aak keenkan ump lat ngench thayanangan, \q1 \v 18 “Pam inman thonam workan iiy-iiyan ngathar, ngayan miꞌangana. \q1 Ngay kaangk paththam wunang nungant, ngangk min paththam wunang nungantamana. \q1 Ngay Ngeen-Wiy Min ngatharam kuchāng ngangk nungantangan wunowa. \q1 Aꞌ nilana waaꞌow thant ngay kaangk pam wanch kaaꞌ-piichanathāng thanang aak umyompanamana. \q1 \v 19 Nil kul keꞌ thawow pam wanchantana, puth-a, wik keꞌ pechow thanta. \q1 Nil wik othamayanan woyan wakanana keꞌ thaw-thawow, yaꞌa. \q1 \v 20 Nil minam iiyow thant pam wanch michan iiy-iiyantan, than keꞌaman aak thaamp-thaampantan, nil keꞌ wayathow thanang, yaꞌa. \q1 Pam wanch yotangan thathayn nunang nil min-minam paththamana. \q1 Nil min anman iiy-iiyow aak-aakanakamana pam wanchangan wik thayan God.antam anangan ngeey-ngeeyaynana. \q1 \v 21 Aꞌ pam wanch yot al-alangan aak umyompanamana ngaantam-ngeey-ngeeyayn nunang.” \s1 Than Waaꞌin Nunang Jesus.an Oony Way Alangan Keꞌ Maꞌ-Kunch Yumpiy Nunang, An Yaꞌa \p \v 22 Anpalana, pam wanch wiyangan pam meeꞌ koꞌanch wampathin nunang Jesus.antana. Nil pam koꞌanch inana, wik keꞌam thaw-thawa, nil puth oony way ngangkangan piꞌ-piꞌ, oony alangan wik keꞌanang yump nunang. Aꞌ nil Jesus.angan-a, miyalath nunang aꞌ nil paman-a, wik paththam ngul thawa aꞌ meeꞌan ik-a, aak ngul thathweya. \v 23 Than pam wanch yot thaaꞌ-wantanaman-a, meeꞌam ikin nil puth Jesus.angan pamana minam yump nunang. Than puth thawin thanttakaman, “Nil inan nath kampan David.antaman ey? nil God.angan kaaꞌngak ey? kuchowan ey?” \p \v 24 Than pam Pharisees al-alangan wik anangan ngeeyin thanttaman-a, thanan thawin thantana, “Nil oony way anangan kenthan thanang pam wanch al-alantamana nil puth oony way moom piꞌan alangan, Beelzebul alangan-a, maꞌ-kunch yump-yumpan nunang nil yipam oony wayan kenthow thanang pam wanch al-alantamana.” \p \v 25 Nil puth Jesus.angan kanam thiich thanang than want-wanttakan ngaantam-ngeeyin nunangana aꞌ nilan thaw thant, “Than kampanam nathwey pek-pekwiythan-a, aꞌ thaamp-thaampwiythan thanttakamwey-a, yaa, thanan aak wayathiythan, minam keꞌ piꞌwiythan thanttakamanwey, yaꞌa, aak thanttamana thayanam keꞌ piꞌiythan, yaꞌa. Than pam wanch aak town thonamangan nath thaamp-thaampwiythan thanttakamanwey-a, an than thampang aak town thanttaman minam keꞌ piꞌiythan, an yaꞌa. \v 26 Nil oony way alangan nathwey oony way wiy anangan piik-piikiy thanang-a, pek-pekwiythan thanttakaman-a, thanan thampang aak thanttaman wayathiythan, thanan puth-a, thaampwuntan ngula, than aak thayanaman keꞌ piꞌiythan, yaꞌa, karangk keꞌ-ngul iiyayn, yaꞌa. \v 27 Niiyan ngayangan waaꞌaniy keꞌ nil Beelzebul alangan maꞌ-kunch yumpan ngayang yipam oony way anangan kenth-kenthāng thanang pam wanchantamana, an yaꞌa. Puth nil weeꞌanga ngurp niiyantam anangan maꞌ-kunch yumpan thanang oony way anangan yipam kenthayn pam wanchantaman e? Nil oony way piꞌan alangan ey? An yaꞌa, puth than ngurp niiyantam thawayn ngul nil oony way alangan yaꞌa keꞌ maꞌ-kunch yumpan thanang, yaꞌa. \v 28 Puth ngay inan thawang niiyant: nil Ngeen-Wiy Min God.antam alangan ngayang ep-paththam maꞌ-kunch yumpan ngayang ngay yipam oony way anangan kenth-kenthāng thanang pam wanchantamana. Yaa, puth amanamana, niiy meeꞌmiy ngul aakan kan wamp nungant God.antan meenathow nungamang nil moom piꞌan paththaman. \p \v 29 “Aꞌ puth niiy in thampan ngeeyāna: nath weeꞌangweya aawuchang pek wupam ngoonchiy aawuch pam karangk alantamangan-a, aꞌ maꞌ-kuchathiy way min min-miniy nungantaman-a, yaa, puth nil kaꞌathaman-a, pam karangkana kuuyang kathow nunang, aꞌ nilana kan-ngul ngoonchow aawuch nungantamangana. Nil keꞌwey kuuyangan kathiy nunangan-a, yaa, nil puth pam karangkan kul thawiy nungant aawuchangan keꞌ ngoonchow.” \p \v 30 Anpalana, nil Jesus.an thaw thant, “Than pam wanch weeꞌ-weeꞌanangan keꞌan iiyiythan ngatharangan-a, an than thaampantan ngayang, kaangk keꞌ ngatharam. Aꞌ than weeꞌ-weeꞌanangan keꞌan maꞌ-aathiythan ngayang pam wanch wiy anangan yipam wampayn nungant piip God.antan-a, an than keꞌ puy-puyam yaark-yaarkathantan thanang piip God.antamana. \v 31 Yaa, ngay puth keꞌ-paal waaꞌang niiyant: way ngeen nathan pam wanchangan yumpiythan-a, thawiythan thakan-a, nil God.an ngul nathwey kon-ngathow nunang, keꞌ-ngulan ngaantam-ngeeyow. Than puth weeꞌ-weeꞌananganweya wik way thakan waaꞌ-waaꞌiythan nunang Ngeen-Wiy Min God.antaman-a, nil piip God.ana keꞌ kon-ngathow nunang than wayan waaꞌ-waaꞌin nunanganiya, an keꞌ kon-ngathiy nunang, yaꞌa. \v 32 Than wiy al-alangana nath wik way thakan waaꞌiythan ngayangan-a, ngay pam inman nil God.angan kuch ngayang-a, an ep nil nath piip God.angana keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyow wik thanan waaꞌ-waaꞌin ngayangana. Than puth weeꞌ-weeꞌanangweya wik way thakan waaꞌ-waaꞌiythan nunanga Ngeen-Wiy Min God.antaman-a, nil puth God.aniya keꞌ kon-ngathiy nunang thanan way waaꞌ-waaꞌin, yaꞌa, anman konangam piꞌ-piꞌow aak umpuyam. \s1 May Min-Miniyan Thathanamp-a, An Yuk Minangan Kal-Kalan \p \v 33 “Niiy may menchan yukangwey thathin-a, yaa, niiyaniya puth meeꞌmiy yukan nath mina, nath yaꞌa. May min-miniyan thathanamp-a, aniya yuk minang kalan. May way anangan thathanamp thanang-a, an yuk wayang kalan. \v 34 Puth niiyaniya way-wayam paththam iiy-iiyaniy keꞌ thuuk yimanangana! Niiy puth wik min ananganiy wanttak thawina, yaꞌa! Ngamp wik ngeen nathan piꞌ-piꞌanamp ngangkanganiy-a, wik ananganiya thaaꞌaman ngul pentow ngampar. \v 35 Pam minan iiy-iiyan-a, nilaniy wik min ngangkangan piꞌ-piꞌan, puth nilaniya wik minan thaw-thawan putha min yump-yumpan. Pam wayan iiy-iiyan-a, nilaniya wik way ngangkangan piꞌ-piꞌan, puth nilaniya wik way thak thaw-thawan, putha way yump-yumpan thampa. \p \v 36 “Ngay inan wik kan-kanam waaꞌ-waaꞌang niiyanta: aak an-aniyangan nil God.angan umangan than-thanathow ngampangan-a, nil mep-mepow ngampang yotaman — anpalmana ngamp wik ulpanangan thaw-thawampa putha wik way thakan thaw-thawamp. \v 37 Puth wik ngamparam anangan thaw-thawanamp-a, an meenathana ngangk yam pekan ngampar want-wanttakan wunan — min natha, nath yaꞌa, way-wayama. Aꞌ puth amanamaniya nil piip God.angana yaarkathow ngampang ngul, puungk wiy ananganiya nil kalow aak nungantamakana, angan wun-wunayn nungantang aak umpuyama, puth puungk wiy ananganiy-a, kuchow thanang.” \s1 Than Thawin Nungant Work Piꞌanan Meenathow Thant \p \v 38 Anpalana, than pam piꞌan anangan wik thayanan thaaꞌ-aath-aathinan-a, aꞌ putha pam piꞌan Pharisees wiy anangan thawin nungant Jesus alantan, “Ayyang, moom-ang, nint work piꞌan meenathān nganta!” \v 39 Nil Jesus.an thaw thant, “Niiy inangan wunaniy-a, way-wayam paththam iiy-iiyaniya, niiy God.an keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyaniy nunangana! Niiy kaangk ngay work piꞌan anman meen-meenathāng niiyantan ey? Niiy work piꞌan thonam thonakam ngul thathāna. Niiy ngul thathāna ngay keꞌ pam Jonah anman. \v 40 Niiy kan ngaantam-ngeeyaniy Jonah.an minh ngaꞌ wuut piꞌanangan lokang thuꞌ nunang, thipang ngulan piꞌ-piꞌ nunanganiya, kinch maꞌ-koꞌalama aꞌ puth-a, aak ngutanganiya maꞌ-koꞌalam thamp piꞌ-piꞌan, minh ngaꞌ alangan. Ngayangiy-a, pam inman nil God.angan kuch ngayang. Ngayan keꞌ yimanangan kinch maꞌ-koꞌalam wunāng aak pek-pekangkana aꞌ aak ngutanganiy-a, yimanang maꞌ-koꞌalam wunānga. \v 41 Aꞌ than pam wanch anangan aak Ninevah.angan wun-wunina, than way waaꞌ-waaꞌayn niiyang, aak an-aniyangan nil God.angan um nungantangan than-thanathow ngampang, puth aak keenkanamana than wik min God.antaman ngeeyin nil pam Jonah alangan waaꞌ-waaꞌ thant aꞌ thanana woyan wayan keꞌ-ngul wakin, yaꞌa. Nil Jonah.angan wik min waaꞌ-waaꞌ thant, puth niiy inangana ep-paththam wik ngatharaman ngeey-ngeeyāna, wik min paththama anangan, puth niiy yaam anman wayan yump-yumpaniy aꞌ keꞌam yippak wayan wantana, yaꞌa. \v 42 Aꞌ niiy wik kath Queen aak Sheba punchan alantaman kan ngeeyan ey? Yaa, nil Queen inana aak kechak moꞌ aak King Solomon.antamaka, nil yipam wik ngeeyow nunang, puth nil pam piꞌan Solomon.ana kuchek waap min-minam paththam iiy-iiya. Wik nungantaman mina, puth wik inangan ngayan thaw-thawang niiyantana an ep-paththam min-minam paththama. Ngul-ngulaniya, nil piip God.angan umang than-thanathow niiyangan-a, nil Queen aak Sheba punchanana ekow aꞌ way waaꞌow niiyang, puth niiyan wik min-minam ngangkangan keꞌam piꞌ-piꞌaniy, yaꞌa.” \s1 Jesus.ana Meeꞌangam Thaw Thant \p \v 43 Aꞌ nil Jesus.angan putham ngul wik kath waaꞌ thant, “Nil oony way alangan paman wantan ngulan-a, an nilaniya aak pal-puy aak way wakan iiy-iiyan, aak min yaꞌa, nilaniy puth aakak wenk-wenkan nil wanttingan wunow. Nil oony way alangan aak keꞌan uwiy nungantakaman-a, \v 44 nil puth nungantakaman thawiya, ‘Ngay kan koyam iiyāng aak ngatharamaka pam alantangan ngangkang koyam ngoonchāng.’ Nil oony way koyam ngulan wamp nungant-a, nil aak yaꞌ-yaꞌam thathana, nil puth pam alangan Ngeen-Wiy Min God.antaman thaampan nunang yippak, ngangkangan keꞌam yippak ngoonchant. \v 45 Anpalana, nil oony wayan koyam ngul iiyan aꞌ oony seven way-wayam paththaman umpan thanang, aꞌ wampathan thanang yipam wunayn nungantangan thampa. Than oony way yotam ngangkang ngulan ngoonchantan nungantangan-a, nil paman way-wayam paththam ngul iiy-iiyana, keꞌ nil keenkan iiy-iiy, an yaꞌa. Yaa, ngay inan thawang niiyant: pam wanch anangan way-wayaman iiy-iiyantan-a, than thampang way-wayam paththam ngul weemayn keꞌ pam anman ngay nyiingkan waaꞌ-waaꞌang niiyanta.” \s1 Kaath Aꞌ Kuunch Jesus.antam Anangan Wampin Nungant Thathayn Nunang \p \v 46 Nil Jesus.ana wikan yippakan thaw-thaw thant pam wanchantan-a, kaath nungantama putha kuunch nungantam anangan wampin aꞌ yoon angman than-thanin aꞌ thawin thanan kaangk wik thawayn nungant Jesus.antan. \v 47 Yaa, nil puth pam thonam anan thaw Jesus.antan, “Ayyang, kaath nungkarama putha kuunch nungkaram nan yoon than-thantan nungkara, than kaangk wik thawayn nungkara.” \v 48 Aꞌ nil puth Jesus.an thaw thant, “Kaath ngatharaman puy weeꞌ e? Puth kuunch ngatharam thamp puy weeꞌ e?” \v 49 Aꞌ nil malang waaꞌ thanang ngurp nungantam anangaman aꞌ thaw ngul, “Ayyang, in ngeeyiy a! aꞌ thathān thampa! Than inangana keꞌ kaath ngatharama putha than keꞌ kuunch ngatharam thampa! \v 50 Nil weeꞌ-weeꞌananganwey natha piip ngatharam in kenyana wik ngeey-ngeeyiythan nunangan-a, an than keꞌ kampan ngatharam yimanangana, kaath-a, kuunch ngatharam yimanangan iiy-iiyantana.” \c 13 \s1 Wik Kath Inan May Kaanchantam \p \v 1 Kinch thonamang anman-a, nil Jesus.ang aawuchan want ngul aꞌ kookam piꞌan aakanakan iiy. Nil aakang nyiin ngul yipam pam wanch thaaꞌ-aath-aathow thanang. \v 2 Pam wanch thaaꞌ-wantanaman yalmathwin nungant, wuth-wuthanathin nunang. Nil Jesus.angan-a, chukkun thath, ngak wonkang angman than-than aꞌ nilan aakanakan iiy, aꞌ chukkunangana chang pey, aꞌ ang-ngulan nyiin. Than pam wanch yot anangan-a, thomp wonkang angman than-thanin, aꞌ ngeey-ngeeyin nunang. \v 3 Nil wik kath waaꞌ-waaꞌ thant, nil koochanam keꞌam waaꞌ-waaꞌ thanta, yaꞌa, keꞌ wik kath yimanaman waaꞌ-waaꞌ thant. Nil wik inan waaꞌ thant, “Niiy kan yotamang in ngeeyāna! Nil pam thonam iiy-iiy aꞌ may kaanch manyiy aakangan theeꞌ-theeꞌ thanang pal-puya yipam may anangan emayna. \v 4 Nil may kaanch anangana maꞌang theeꞌ-theeꞌ thanangan-a, wiy anangan-a, woyanang angan keek-keekin. Anpalan-a, minh panch anangana aakang ukin ngul aꞌ mungk-mungkin thanang. \v 5 Puth may kaanch wiy ananganiy-a, aak kunttowthiyang angan keekin, aak ngaanhan manya. Yiikan may kaanch anpalana, erkam pentin, puth aak ngaanhan chil many kenyangkaniya. \v 6 Kinch keny ngulan wun-a, pung karkanang wuk-wuk thanang aꞌ than erkam uthamina, ngeenam putha, yuk thinkan pek kech keꞌam kucha, yaꞌa, aak ngaanhan chil manya, puth-a, aak pekangkaniya kunttowthiya. \v 7 May kaanch wiy ananganiy-a, aak waakamthiy angan keekin, yiikan anangana aꞌ putha wak wayananganiya than karpam pentin, emin ngul. Kaꞌathamaniy-a, yuk minam emin, amanamaniya, wak way al-alangan mulathin thanang may min anangana. \v 8 Puth may kaanch wiy ananganiy-a, aak ngaanh minang keekin. Than ep minam em-emin, aꞌ ngul-ngulan-a, may yot kalin thanang. Wiyang may kootra chil yot kalina, thirty, wiyangan-a, sixty kalina, wiyangana, may yot kal-kalin thanang, one hundred, thaaꞌ-wantanama. Anman kan.” \p \v 9 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant ngul, “Niiy wik ngatharam kanam ngeeyan ey? Yaa, niiyiya konangam piꞌ-piꞌān thanang.” \s1 Thanan Thawin Nungant Wik Kathan Engk-Engkanang Koochanathowa \p \v 10 Anpalan-a, than ngurp nungantam anangan wampin nungant Jesus.antan, aꞌ thawin nungant, “Ayyang, nint ngeenam wik kath wuthanang anman waaꞌ-waaꞌangan thant pam wanchantaniya?” \v 11 Nil Jesus.an thaw thant, “Nil God.anganiy-a, kaangk wik nungantaman engkanang wunow niiyant, niiyan yipam meeꞌmiy iiyāna wik ngench nungantam anangana, wik inanganiya: nil pam wanch yot anangan ngul piꞌ-piꞌow ngampang maꞌ nungantanga. Puth ngay pam wanch wiyantan wik engkanang keꞌam thant waaꞌ-waaꞌanga. \v 12 Yaa, niiy inan ngeeyāna: than weeꞌ-weeꞌanangan wik min-minan ngeeyayn ngayang-a, yaa, ngayan ngul maꞌ-aath-aathāng thanang than yipam minam anman ngaantam-ngeeyayn, aꞌ yot-yotam thiichayn. Aꞌ puth thon iniya, than weeꞌ-weeꞌanangan ngaantam-ngeeyiythan thanttakaman thanan keꞌ wik kanam thiichin-a, puth than keꞌaman wik ngeeyiythan ngayang-a, yaa, ngayan puth keꞌ maꞌ-aathing thanang, aꞌ wik anangan-a, kon-ngathow thanang ngula. \v 13 Puth ngay pam wanch wiyantan wik engkanang keꞌam waaꞌang, ngay wik kath wuthanang anman waaꞌ-waaꞌang thanta, yipam thanan thath-thathayn ngayang, aꞌ puth ngeey-ngeeyayn ngayang thonakama, puth yaꞌangam, wik kathaniy-a, wik wuthanang wunow thant, wik God.antaman keꞌ yipam thiichayn, yaꞌ anmana. \v 14 Nil Isaiah.angan thanang waaꞌ-waaꞌa keenkanamana nil puth wik inangan ump lat ngench thayanangana: \q1 ‘Pam wanch il-ilangan wikan ngeey-ngeeyayna, puth yaꞌangam, \q1 wikaniy-a, wuthanang wun-wunow thant; \q1 thananiya thath-thathayn ngayanganiya, puth yaꞌangama, \q1 puth than keꞌ thathiythan ngayang, yaꞌ anman, \q1 \v 15 than puth kuchek way thinhan anman iiy-iiyantana, \q1 than kon maꞌang ngathwuntana keꞌ yipam wikan ngeeyayn, \q1 aꞌ than meeꞌ maꞌang ngathwuntan than keꞌ yipam aak thathayna. \q1 Than nath meeꞌan ikiythan-a, an ep-paththam thathiythana. \q1 Than kon makan pachathwaynan-a, an epa wik ngeeyiythana \q1 aꞌ thiichiythan ngula aꞌ minam ngaantam-ngeeyiythan ngul. \q1 Than woyan way anpalan nath weentiythana, aꞌ ngathar ngul wampiythana, \q1 aꞌ ngay minam paththam ngul yumpāng thananga.’” \p \v 16-17 Aꞌ nil Jesus.an wik inangan ngul thaw thant, “Aak keenkanama, pam prophets yota putha pam wanch God.antam anangan yota thanan kaangk paththam thathayna keꞌ niiy il-ilangan wanttakan thath-thathaniya aꞌ putha thanan kaangk wik ngeeyayn thampanga keꞌ niiy il-ilangan wik wanttakan ngeey-ngeeyaniya, puth yaꞌa, an than keꞌam thathina, puth-a, wik keꞌam ngeey-ngeeyina, yaꞌ anman. Niiyan puth kanam thathana, aꞌ wik kanam ngeeyana, niiyana nanpalan ngangk minangam iiy-iiyaniya.” \s1 Nil Jesus.angan Wik Kathan Koochanath Thant \p \v 18 Anpalan-a, nil Jesus.an thaw thant, “Yaa, niiy kan in ngeeyāna! Ngay wik kath inan may kaanch alantaman kan koochanathāng niiyantweya. \v 19 Than pam wanch wiy al-alangan kanaman wik God.antaman ngeeyantan nil pam wanch yot anangan ngul piꞌ-piꞌow ngampang maꞌ nungantang. Puth than wikan min-min keꞌam ngaantam-ngeeyantan. Pam wanch anangan-a, keꞌ may kaanch yimanangan woyanangan keek-keekin. Thananiy-a, oony wayan erkam ngeeyantan nunang, kaangk keꞌ-ngul God.an monkan-wakayn nunang. \v 20 Than pam wanch wiy ananganiy-a, keꞌ may kaanch anangan aak kunttowthiyangan keekinwey. Than il-ilangana wik God.antaman ep ngeeyantana aꞌ ngangk min paththam ngul wun thant. \v 21 Than wiy al-alangan keꞌ-paal way yumpantan thant, aꞌ thaaꞌ-thengkathantan thanang than puth wik God.antaman ngangkangam piꞌ-piꞌantan. Aꞌ thananiy-a, woyan God.antamana erkam ngul wantantan, wik nungantaman kon-ngathan thanang ngula, puth kaꞌathamana thananiy-a, ngangk pal-pekkuwaman thanttamana min-minana keꞌam yippak theeꞌin nungant yaꞌa. \v 22 Pam wanch wiy ananganiy-a, keꞌ may kaanch anangan aak waakamthiy angan keek-keekina. Than il-ilangana wik God.antaman kan ngeeyantan. Puth amanamaniya, than ngaantam-ngeeyantan thanttakaman, than want-wanttakan maꞌmangkiy iiyiythan aꞌ puth want-wanttakan may thakan piiy-piiyayna aꞌ kuchek way wunan thant, puth woyan God.antaman kon-ngathan thanang ngula, anpalan-a, than wayamantana, min keꞌ-ngul yump-yumpantan, yaꞌa. \v 23 Puth pam wanch wiy ananganiy-a, keꞌ may kaanch anangan aak ngaanh minangan keek-keekina. Than il-ilangan-a, wik God.antaman minam paththam ngeey-ngeeyantan aꞌ ngangkang piꞌ-piꞌantan. Than woyan God.antaman wak-wakantan, aꞌ min yump-yumpantan. Wiyanganiy-a, chil min yump-yumpantan, wiyanganiy-a, min paththam yump-yumpantan, keꞌ may kaanch anangan aak minangan keekin yimanangana, wiyang may kootra chil yot kalin, thirty, wiyangan-a, yot-yotam kalin, sixty, aꞌ puth wiyangan-a, thaaꞌ-wantanam kal-kalin thananga, one hundred!” \s1 Wik Kath Inan Wak Way Al-Alantam \p \v 24 Aꞌ anpalana nil Jesus.angana wik kath thonangan ngul waaꞌ pam wanchantan, “Aakan kan-kanang wampana nil God.angan pam wanch yotam maꞌ nungantangan piꞌ-piꞌowa. Inan wik kath yimanangana. Nil pam thonamangan-a, may kaanch min anangan theeꞌ-theeꞌ garden nungantamang angana. \v 25 Aꞌ amanamaniy-a, aak ngutang ngulan-a, than yotaman weep kan-ngulan wunin-a, nil pam thon anan wampa, ngangk kulangaman kal-kal nunang, pam moomana, aꞌ angan ngoonch aak garden nungantamangana aꞌ kaanch wak way al-alantamana angman theeꞌ-theeꞌ may kaanch min al-alantangan thintha. Amanamaniya nil kan-ngul iiy. \v 26 Ngul-ngulana may kaanch min anangana kan-ngul yiikan pent-pentin, aꞌ kan-ngulan emin mayan piꞌayn-a, puth wak wayanang anangana karpam anman pent-pentin, piꞌan ngul em-emina. \v 27 Amanamaniya than pam workan iiy-iiyin nungantan-a, iiyin nungant moom alantan, aꞌ thawin nungant, ‘Ayyang, moom-ang, nint puth may kaanch min-miniy theeꞌan thanang ey! aak garden nungkaram angan ey! Nil ngul wak wayanang anangan wanttinpal wampin e?’ \v 28 Aꞌ pam mooman thaw thant, ‘Pam alangan nath theeꞌa, ngayangan ngangk kulangaman kal-kalan a!’ Thanan puth thawin nungant, ‘Nint kaangk ngana wak way anangan thuthān ey?’ \v 29 Aꞌ nil mooman thaw thant, ‘Yaꞌa, niiy wak way anangan keꞌ thuthān thananga, niiy puth may thamp anangan ngul thuth-thuthan thananga. \v 30 Than mak karpam em-emayna, puth-a, may thampan mak polpeyayna. Aak anan wampow-a, may an-aniyangan thuthān-a, ngayan ngul thawāng thant wak wayanang anangana thuthayn thanang, aꞌ ompam kathayn thananga kuuyang aꞌ thumang kiingkayn ngul. Anpalaniya than may wheat min anangana thuthayn aꞌ kalayn thanang aak store ngatharamakana.’” \s1 Wik Kath Iniya May Kaanch Many Pattakam Alantaman \p \v 31 Aꞌ nil Jesus.angan wik kath thon ngul waaꞌ thant, “Aak yimanangan ngulan wunow nil Piip God.angana pam wanch yotaman maꞌ nungantangan piꞌ-piꞌowa. In ngeeyiy a! Nil pam thonamang may kaanch thonam many pattakam kala, aꞌ aak garden nungantamang angan theeꞌa. \v 32 An kaanch many pattakama, puth amanamaniya puy-puyam ngul em-em piꞌan ngula, anman em-em yuk piꞌanakama, yuk piꞌan ongk ngul thana, aꞌ minh panch nathpalan moꞌ-moꞌin, yuk aakanakana, aꞌ wurp ngul yumpin thanttakamanweya yuk punthang angana.” \s1 Wik Kath Iniya May Yeast Alantaman \p \v 33 Aꞌ nil Jesus.angan wik kath thon ngul waaꞌ thant, “Aakan kan-kanang wampana nil God.angan pam wanch yotam maꞌ nungantangan piꞌ-piꞌowa. Inan wik kath yimanangana. Nil wanchangana yeast manyam yeecha may flourangana aꞌ mayana piꞌan ngul ulpan.” \p \v 34 Nil Jesus.angana wik kath yot yimanangan waaꞌ-waaꞌ thant, yipam engkanathow thant, aak God.antamaniya wanttakan wunowa. Aakana yimanangan nil Jesus.angan thaaꞌ-aath-aath pam wanch anangana, wik engkanangana keꞌim waaꞌ thant, yaꞌa, keꞌ wik kath anman waaꞌ-waaꞌ thant. \v 35 An nil meenath ngampar wik nil prophetangan keenkanam waaꞌ-waaꞌ ngampara, lat ngench thayanangana, an kan-kanam waaꞌ, wik inangan: \q1 “Ngay wikan waaꞌang pam wanchantan-a, engkanang keꞌim waaꞌāng thant, \q1 ngay keꞌ wik kath anman waaꞌ-waaꞌāng thant. \q1 Ngay wik waaꞌāng thanta pam wanchant nil piip God.angan wik maꞌ mupaman piꞌ-piꞌ aak nathpalman aak inan keꞌam yippakan wuna.” \s1 Nil Jesus.angan Kan-Ngul Wikan Koochanath Thant Wak Way Al-Alantaman \p \v 36 Nil Jesus.angan kanan want thanang pam wanch yot anangan-a, nil aawuchang pek ngul ngooncha, aꞌ ngurp nungantam anangana wampin nungant aꞌ thawin nungant, “Wik kath nintan waaꞌ-waaꞌan ngant-a, nint min-min engk-engkanang ngul waaꞌān ngantweya wik anangana want-wanttakan wunana, wak wayanangan aak gardenangan em-emina.” \v 37 Nil puth Jesus.an thaw thanta, “Wik kath inana yimanangan wunana: pam thonam alangana gardenangan may kaanch min anangan theeꞌ-theeꞌ-a, an keꞌ ngaya, pam ngay inman nil God.angan kuch ngayangana. \v 38 Garden nungantamaniy-a, an keꞌ aak inman eartha; nil may kaanch min ananganiy-a, an keꞌ pam wanch maꞌ piip God.antangan iiy-iiyantan; nil wak wayanang ananganiya an keꞌ pam wanch anangan maꞌ oony way alantangan iiy-iiyantan. \v 39 Nil pam anana pam mooman ngangk-wayangaman kal-kalan-a, aꞌ puth wak wayanang anangana theeꞌ-theeꞌan thanang-a, pam nilaniya keꞌ oony way piꞌan anman. Than may menchanan yalmathin-a, an keꞌ aak inan kan-ngulan minchowa. Pam workan iiy-iiyin-a, may menchan anangan yalmathinan-a, an keꞌ than ngaantiyongk God.antam anangana. \v 40 Than wak wayanang anangan-a, yalmathin, aꞌ thumang ngul kiingkin thananga. An keꞌ yimanangan wunow aak inan minchowana, \v 41 puth ngay pam inman nil God.angan kuch ngayang-a, ngaantiyongk ngatharam anangan kuchāng thananga. Than ngulana pam wanch anangan yalmathayn thanang, than wayan yump-yumpina, putha pam wanch wiy anangan meeꞌan wichin thanang wayan yumpanakana. Ngaantiyongk ngatharamangana, kenthayn thanang pam wanch anangan aak God.antam anpalana. \v 42 Aꞌ amanamaniya than ngaantiyongk al-alangana thum karkanang angan theeꞌ-theeꞌayn thanang pench-penchaynweya, thananiya peey-peeyaynweya, koonh thakan path-pathwayna. \v 43 Puth pam wanch God.antam anangana an ep-paththam than aak piip God.antamangana maꞌ nungantang angman wun-wunayn. An thanana park-parkayn keꞌ kinch yimanangan park-parkayna. Yaa, niiyaniya kan min-minam kon wunāna, wik inangan min-minam ngeeyān a!” \s1 Nil Jesus.angan Wik Kath Wiy-Wiy Thamp Ngul Waaꞌ Thanta \p \v 44 Aꞌ nil Jesus.angana wik kath thonangan ngul waaꞌ thant, “Aakan kan-kanang wampana nil God.angan pam wanch yotam maꞌ nungantangan piꞌ-piꞌow. Inan wik kath yimanangan wunowa. Nil pamangan way min min-miniy uwa, aak paddock meekantamang, aak awarang wun-wun, maꞌ mupama. Nilana ngangk min paththam wun-wuna, aꞌ nilana koyam ngul kaamp way min anangan. Aꞌ koyam ngul iiy aak nungantamakan, way min maꞌmangkam nungantamaniya sellimpung pam wanch wiyantan, aꞌ nilan koyam ngul iiy aak paddock aakanakan, aꞌ wukal theeꞌ aak-kunch alantana, anan yipam piiyow paddock anana nungantakamana, way min min-miniy yipam nungantakaman piꞌ-piꞌow. \p \v 45 “Wik kath thon inana, aakan kan-kanang ngul wampana nil God.angan pam wanch yotam maꞌ nungantangan piꞌ-piꞌow. Inan wik kath yimanangana. Nil pam thonama yuk pearl min aakanakan wenk-wenk. \v 46 Anpalana, nil yuk pearl thonam min-minam paththam thath store.angan wun-wuna aꞌ nilaniya koyam iiy aak nungantamaka, aꞌ way min maꞌmangkam nungantam anangan-a, sellimpung pam wanch wiyantan, nilan koyam yipam yuk pearl min paththamana, nil piiyow nungantakama. \p \v 47 “Aꞌ putha, aakan kan-kanang wampana nil God.angan pam wanch yotam maꞌ nungantangan piꞌ-piꞌow-a, inaniya wik yimanangana wun-wun. Pam wiyangana, yuk punththaman theeꞌin kookam piꞌanang than yipam minh ngaꞌ mamayn aꞌ thananiya minh yot mamin, minh wiy-wiyam thakan mamina. \v 48 Punththamanan anhan ngulan ween-a, minh ngaꞌ yotan puth wipin anpalan-a, thananiya aak uthak ngul kenyam wichinweya. Aꞌ than nyiinin ngul than yipama minh ngaꞌ anangana meen-umpayna — minh ngaꞌ min anangana, yuk bucketangan wunpayn thanang; minh ngaꞌ way anangana, theeꞌayn thanang. \v 49 Aakan putha yimanangan wunow ngampar aak inan kanan minchowa: than ngaantiyongk al-alangana pam wanch way anangana meen-umpayn thanang, aꞌ pokkap wunpayn thanang, aꞌ yaarkathayn thanang pam wanch min al-alantamana, \v 50 aꞌ thum karkanang ngul theeꞌayn thanang pench-penchayn pam wanch wayanang anangana aꞌ koonh thanttakaman path-pathayn.” \p \v 51 Aꞌ nilan thaw thant, “Niiy ngul kan ngeeyan ey? wik inangan kan-ngul thiichaniy ey?” Thanan puth thawin nungant, “Eeꞌa, ngan kan-ngul thiichana.” \v 52 Nil puth Jesus.an thaw thant, “Wik inana yimanangan wunanweya: than pam wiy al-alangan wik thayan Moses.antaman thaaꞌ-aath-aathantan niiyang. Than puungk wiy al-alanganiya God.an monkan-wak-wakantan nunang, maꞌ nungantangan iiy-iiyantan. Thananiya keꞌ pam anan aawuch-kunchana, nil pam aawuch-kunch alanganiya way min keenkanaman anangan-a, aꞌ putha way min nyiingkanam anangan piꞌ-piꞌan thanang. Thananiya yimanangana, than putha wik keenkanaman-a, aꞌ puth wik nyiingkanam anangan thaaꞌ-aath-aathantan niiyang — wik keenkanaman nil piip God.angan kaꞌathaman thaaꞌ-aath-aath ngampanga — puth wik nyiingkanam inangana thaaꞌ-aath-aathantan niiyang, an ngayang anman wik waaꞌantan,” wik yimanangan nil Jesus.an thaw thantaniya. \s1 Nil Jesus.an Koyam Iiy Aak Nungantamakan \p \v 53 Anpalaniy-a, nil Jesus.angan wik kath anangan kanan waaꞌ thant-a, nil aak anana kan-ngul wanta, \v 54 aꞌ nil iiy ngul koyam aak nungantamakan. Aꞌ nil thaaꞌ-aath-aath thanang pam wanch anangan aak church thanttam angan ngul. Than wikan ngeeyin nunang Jesus.an-a, than yot anangana meeꞌam ikin, aꞌ thawin thanttakaman, “Nil pam inana nil wik inangan want-wanttak thiicha? Nil inan wanttinpal kuchek waap minaniy uw a? Aꞌ puth nil work piꞌ-piꞌanam inangan want-wanttak yumpan e? \v 55 Pam nil aawuchan kaach-kaachan yaꞌ ey? Kaath nungantam Mary anana! Nil puth anman ey! Pam kuunch nungantam inangana — James-a, Joseph-a, Judas-a, aꞌ Simona, \v 56 aꞌ puth wanch kuunch nungantam inangan wuntana! Nil inan wanttinpal kuchek waap minaniy uwa?” \v 57 Than wik yimanangan thawin thanttakaman, than puth kaangk keꞌ wik ngeeyayn nunang Jesus.ana. \p Aꞌ nil Jesus.an thaw thant, “Nil weeꞌangan nathweya wik God.antaman waaꞌ-waaꞌiy kampan nungantamakaniy-a, than keꞌ kaangkiyathantan nunang aak nungantamangan puth keꞌ wik ngeeyiythan nunang. Nil pam thon aak nathpalan wampiy-a, thanan ep-paththam kaangkiyathantan nunang aꞌ wik nungantaman ngeeyantan.” \v 58 Than pam wanch aak anganan wun-wunin-a, keꞌam ngangk theeꞌin nungant Jesus.antan yaꞌa, nil anpalana work piꞌ-piꞌanam koꞌalam anman meenath thant aak angana, yot yaꞌa. \c 14 \s1 Nil John.an Mul Wun, Pam Nilan Kuchekan Kuungk-Kuungk Thananga \p \v 1 Aak an-aniyangana, nil King Herod.ana pam piꞌan iiy-iiy aak Galilee.akan. Aꞌ nil wik thooꞌ ngeey Jesus.antamana putha work piꞌ-piꞌanam nilan yump-yump, \v 2 aꞌ nil ngaantam-ngeey keꞌ John.an mulaman eka aꞌ nilan thaw thant pam nungantam al-alantan, “Nil pam nanman John.an ey? kuchekan kuungk-kuungk thanang ey? nil mulaman kan ek ey? Nan nilama, nil keꞌ-paal work piꞌan nanangan yump-yumpana! Ngayaniy keꞌ nunang thath-thathanga.” \p \v 3-4 Nil puth King Herod alangana kaꞌathangamana wanch pont-kunch maꞌam piiyan Philip.anweya, nil ngul wanch nungantakam maayana, wanchaniy nampa Herodiasa. Nil Johna, nilan pam wanch kootra.an kuungk-kuungk thanang, nil nathpalman thaw-thaw nunganta pam Herod alantan, “In min yaꞌa, nint wanch nalantangan wun-wunangana. An wanch nungkar yaꞌa! Nint wik thayan God.antam pip-pipangana.” Pam Herod alantan-a, man kul paththam wampanta, aꞌ nil pam al-alantan thawa workan iiy-iiyin nungant, “Ayyang, niiy pam nanan John.an mamān nunanga!” Aꞌ thananiya mamin nunang, aꞌ maꞌana kuuyang kathin nunang ngul, aꞌ kalin nunang aak jailak. \v 5 Nil Herod.angana puth kaangk mulathow nunang, puth yaꞌa, nilanwey winynyang moꞌ pam wanch Jews al-alantamana, than puth ngaantam-ngeeyin nil pam anan prophet, wik min God.antaman waaꞌ-waaꞌ. \p \v 6 Anpalan-a, aakan kan-ngulwey wampant nilanwey aak-ngeey, pam piꞌan Herod.ana, birthday nungantamanwey. Aꞌ thananiya may piꞌan paththam yumpin. Nil puk otham Herodias alantamana, an nil-nilam keeꞌ-keeꞌ meeꞌ yotantangana. Nil Herod.ana ngangk min paththam wun nunganta, \v 7 aꞌ nilan thaw nungant, “Ngay inan kan-kanam thawang nungkara. Nint ngeenak nathan thawān ngath-a, an ngay theeꞌāng nungka.” \v 8 Aꞌ nil kaath nungantaman thaw nungant puk-kunchantan, “Ayyang, thuw-ang, nint yimanangan thawān nungant Herod.antana, ‘Nint ngatha kuchek John.antaman inman theeꞌān ngathara! aꞌ ikang pal kalayn ngathara!’” \v 9 King Herod.antan-a, ngangk way wunanta, puth nilan kaangk keꞌ mulathow nunang pam John.ana. Nil putha keꞌ wik pipiw nungantamana wanch koman alantan nilan thaw nungantan kon yotantangana kuchek John.antamakana, yaa, nil Herod.ana thaw thant pam nungantamakan pam John.an mulathayn nunang. \v 10 Than pam anangana iiyin ngul aak jailakan, aꞌ John.ana mulathin nunang, kuchek nungantamana thalokang umpin, \v 11 aꞌ pal ngul kal-kalin yuk ikang puk wanch koman alantan. Aꞌ wanch koman alanganiya kaath-kunchant ngul kal, kuchekana. \p \v 12 John.an kanan mulathin nunang-a, ngurp nungantam anangan ang wampin aak jailakan yipam pam mulana awarang kaampayn nunang; amanamaniya thananiya iiyin ngul aꞌ waaꞌin nungant Jesus.antan. \s1 Nil Jesus.angana Pam Wanch Thaaꞌ-Wantanaman May Aath Thanang \p \v 13 Nil Jesus.angan kanan wik thooꞌ ngeey John kanaman mul wun-a, nil aak anan want ngul, aꞌ kan-ngul moꞌ-moꞌ chukkunangana aak thonaka, nil yipam aak enyanang nyiinow nil-nilama. Than puth pam wanch yotangan wik ngeeyin nil aak thonak ngulan iiyowa, yaa, thananiya kan-ngul aak towns thon-thonana want-wantin ngul aꞌ monkanam kuchin nunang, than thaꞌang ngul iiy-iiyin. \v 14 Nil Jesus.ana chang ngul pey chukkunamana aꞌ nil pam wanch yot anangan thath thanang. Nil puth ngangk mam thanang, aꞌ nil miyalath thanang pam wanch weech-weechanan thanangana. \p \v 15 Kinch-way-wayang ngul-a, ngurp nungantam Jesus.antaman wampin nungant, thawin nunganta, “Ayyang, in kinch-way-wayang ngula, aꞌ aak inan kechweya! Nint pam wanch anangan kuchān thanang than iiyayn aak towns aakanakana, than may yipam piiyayn thanttakamana.” \v 16 Nil Jesus.an thaw thant, “Yaꞌa, ngay kaangk keꞌ kuchāng thanangweya. Niiyama may aathān thanangweya!” \v 17 Thanan puth thawin nungant, “Ngan may many thamp, may bread five.a, aꞌ puth-a, minh ngaꞌ kucham piꞌ-piꞌanan, anman thonakama.” \v 18 Nil Jesus.an thaw thant, “May anangan pal kalān ngathara.” \v 19 Anpalan-a, nil thaw thant pam wanch yot al-alantan aakang nyiinayn, wakang angmana. Aꞌ anpalaniy-a, nil may bread aꞌ minh ngaꞌ anangan maꞌang maay, aꞌ meeꞌ keny thath, aꞌ meeꞌ-wuthanam ngul piip God.anta, thankyou thaw nungant may minh aakanakan. Nil may bread anangan pip-pip thanang aꞌ theeꞌ ngurp nungantam al-alantan ngul than yipam kalayn pam wanch yot al-alantana. \v 20 Than pam wanch maꞌmangkam al-alangan mungk-mungkin ngul, aꞌ thip oth ngul wunin. Aꞌ than ngurp nungantam al-alangana may nhanth anangan yalmathin aꞌ yuk basketang wunpin. May nhanth aꞌ minh ngaꞌ nhanth al-alangan baskets twelve thaaꞌ mul maay. \v 21 Pam anangan than mayan mungkin-a, an yota, thaaꞌ-wantanam, five thousand, aꞌ wanch yot al-alangan aꞌ puk yot al-alangan may minh mungkin thamp. \s1 Nil Jesus.an Ngak Kenyangk Iiy-Iiy \p \v 22 Anpalaniy-a, nil Jesus.an thaw thant ngurp nungantam al-alantan chukkunangan chang peyayn aꞌ woꞌuwayn keenk moꞌayn. Than kanan moꞌin-a, nil Jesus.an pam wanch thaaꞌ-wantanam al-alantan thaw thant aak thanttamak kan iiyayn. \v 23 Nil kanan thaw thant-a, nil-nilam ngul iiy pokkapang aak yoykaka nil yipam meeꞌ-wuthanamow piip nungantamakan. Ngaaꞌ kanan ench-a, nilam Jesus.an yoykang angman yippak pokkapang nyiin-nyiin. \v 24 Chukkunana kech ngula ngak kookamangana aꞌ yeelalangana chukkun palam-puyam theeꞌ-theeꞌanweya, aꞌ wuntangan thampa thaamp-thaampana. \p \v 25 Aak kanan pach-pachaman-a, nil Jesus.an umang iiy thant ngak kenyangka iiy-iiy. \v 26 Than thathin nunangan-a, ngak kenyangkan umang iiy-iiy thantan-a, than ngangk ikin, aꞌ than thawin thanttakaman, “Nanpal oony iiy-iiyan ngampar ey?” aꞌ than othamayan pech-pechin, than puth winynyang moꞌ-moꞌin. \v 27 Nil Jesus.an thaw thant, “Niiy keꞌ winynyang moꞌāna! In ngayam wamp-wampang niiyanta! Niiy ngangk thayanam wunāna!” \p \v 28 Aꞌ nil Peter.an thaw, “Ayyang, moom-ang, nan nintam kan-kanamwey-a, yaa, nint thawān ngatha umang iiyāng nungkar a! ngak kenyangk angmana iiyāng keꞌ nint nanman iiy-iiyangana.” \v 29 Nil Jesus.an thaw Peter.antan, “Pal iiya!” Yaa, nil Peter.ana chukkunamana uk ngakangan aꞌ iiy-iiy ngak kenyangka um Jesus.ant keꞌ aak eꞌang anman iiy-iiy, keꞌam thucha, yaꞌa. \v 30 Amanamaniya, nil wunt piꞌanan ngaantam-ngeey, nilana ngangk winynyangwey ngul wunanta, kan-ngul thuch-thuch pekam ngakanganiya, aꞌ nilana erkam pech Jesus.antan, “Ayey! Moom ey! Ngayang kaaꞌ-piichanathāna!” \v 31 Aꞌ nil Jesus.ana erkam maꞌ ongkaramanta, aꞌ mam nunang, Peter.ana. Nilana thaw nunganta Peter.antana, “Nint ngul wanttaka keꞌaman ngaantam-ngeeyan ngayanganiy e? ngay nintangan minaman piꞌing e? Nint wunt wanttak ngaantam-ngeeyan e? nint ngayang keꞌam ngaantam-ngeeyana, yaꞌa.” \v 32 Pul Jesusa puth Peter.ana chukkunang karpam chang peypul, anpalaniya wunt piꞌanana kan-ngul thuch-thuch, yaꞌ-ngul, enyan ngul wuna. \v 33 Ngurp nungantam al-alangana thaaꞌ-kuumpin nunang Jesus.ana, aꞌ thanan thawin nungant ngul, “Ayyang, moom-ang, nint in kan-kanam paththama puk nhengk God.antam a!” \s1 Jesus.angan Miyalath Pam Wanch Aak Gennesaret Angana \p \v 34 Anpalana, than woꞌuwayn peyin chukkunangana aꞌ aak Gennesaret.akana wampin ngul. \v 35 Than pam wanch than aakan punchanangana thiichin nunangan pam ngurp nilam Jesus.ana, than puth wik kuchin thant pam wanch weechanan thananga aak villages nath-nathan wunin, aꞌ than pam wanch alpan anangan wampathin nungant. \v 36 Than pam wanch anangan thaaꞌ-mamanang thawin nungant, “Ayyang, than alpan al-alangan kulich thaaꞌan nungkaraman keꞌ mamiythan ey? miyal yipam wunayn ey?” Aꞌ than alpan al-alangana kulich thaaꞌan mamin nungantama, an miyal paththam ngul wun-wunina. \c 15 \s1 Than Pam Pharisees Al-Alangan Wik Min God.antaman Thaamp-Thaampin \p \v 1 Anpalaniya, than pam puungk wiy Pharisees anangana puth pam teachersa wik thayan paththam Moses.antaman thaaꞌ-aath-aathinan-a, than aak Jerusalem anpalan wampin nungant Jesus.antan, aꞌ mep-mepin nungant, \v 2 “Ayyang Jesus-ang, an than ngurp nungkaram al-alangan aak ngamparam wuut mangkangan wantin-a, than kan kumin ey? Than may mungkanakan-a, thanana maꞌ min-min keꞌam pung-pungwuntan, yaꞌa!” \p \v 3 Nil puth Jesus.an thaw thant, “Niiyaniya, wik thayan God.antaman pip-pipaniy a! Puth niiyan wik thayan wuut mangk niiyantam al-alantaman ep piꞌ-piꞌaniya, piip God.antamana an yaꞌa! \v 4 Nil puth piip God.an thawa, ‘Niiy ngangk minangam iiyān kaath piip niiyantamakana. Niiy wik min thanttaman erkam ngeeyān, aꞌ maꞌ-aathān thanang.’ Aꞌ putha nil wik inangan thamp thawa, ‘Than weeꞌ-weeꞌanangweya kaath piip thanttamakana thaaꞌ poch-pochaman thawayn thant-a, koonhang akayn thanang thakan-a, niiy mulathān thananga.’ \v 5-6 Niiy kaath piip niiyantaman min-minam piꞌ-piꞌān thananga, may thak aathān thananga, puth yaꞌa, niiyana wik niiyantakaman thaaꞌ-aath-aathwuniya, ‘An min ngampar ngamp wik yimanangan thawimp thantanwey kaath piip ngamparamakana, “Nipala, in ngeeyowa, ngay keꞌ-ngul piꞌing nipanganiya, wukal inangana piꞌ-piꞌāng nungantwey piip God.antan theeꞌāng, work nungantamakana, niparana yaꞌa!” ’ An yaꞌa! Niiy yimanangan keꞌ thawān kaath piip niiyantamakana. Putha niiyiya wik min God.antamana kaangk keꞌ ngeeyāna, niiy nanpalana keꞌ-ngoongkam aak woyan niiyantam anman iiy-iiyaniya! \v 7 Niiy yaan muuk-muukamaniy a! Aak keenkanaman-a, pam Isaiah alangana wik kan-kanam waaꞌ-waaꞌ niiyanganiya. Nil putha piip God.angana wik inangan waaꞌ nungant pam Isaiah alantan: \q1 \v 8 ‘Pam wanch than il-ilangan thaaꞌ-kuumpantan ngayangana, \q1 puth ngangkaman keꞌ thaaꞌ-kuumpantan ngayang, yaꞌ ey! \q1 Than yaan muukamantan meeꞌ yotantangana, than kecham iiy-iiyantan ngatharamaniya.’ \q1 \v 9 Than yaan thaaꞌ-kuump-kuumpantan ngayang, puth ngangk pal pekkuwamana, yaꞌa, \q1 than puth wik thayan wuut mangk thanttam al-alantaman thaaꞌ-aath-aathantan thanang, puth inangan wik ngatharamana yaꞌa, \q1 than thawantan keꞌ wik minan waaꞌantan, nil yaꞌa! Than yaan wik uuy-uuyamantan.” \s1 Nil Jesus.angan Waaꞌ May Ngench Thayan Alangan Way Keꞌ Yumpiy Ngampang \p \v 10 Aꞌ nil Jesus.angana pam wanch yot anangana ump thanang nungantang thinth wampayn, aꞌ nil thaw thant ngul, “Niiy wik inangana ngeeyāna! kuchekangan piꞌ-piꞌān a! \v 11 Nil pamang nathweya may ngench thayanan mungkiya nil puth God.angana pam wayana keꞌ waaꞌowana may anpalmaniy. Puth nilwey pamang wik way anman ngangkangaman piꞌ-piꞌiy-a, nilaniya wik wayan ngul thawiy, an puth nilana way-wayam paththam ngul weeniya.” \p \v 12 Amanamaniya than ngurp nungantam anangana wampin nungant aꞌ thawin nungant, “Nint kan meeꞌmiy ey? wik anangan nintan thaw-thawan-a, pam Pharisees anangana nyaaꞌ thawin.” \v 13 Nil puth Jesus.an thaw thanta, “Than pam Pharisees anangan keꞌ yuk yimanangan piip ngatharamang keꞌaman kaampa — nil wayathow thanang ngula, keꞌ yuk aakam yimanangan wichow. \v 14 Niiy kuchek keꞌ wayamān thanttamana. Than keꞌ pam wanch meeꞌ koꞌanch yimanangan, maꞌ punth maman wich-wichwuntan. Pul nathwey pam meeꞌ koꞌanch kuchama, nil thon alangan maꞌ-punth mamanang nath wich-wichiy nunang-a, pulaniy karpam awarang keekiypula.” \p \v 15 Nil puth Peter.an thaw nungant Jesus.antan, “Nint wik anangan koochanathān nganta.” \v 16 Nil Jesus.an thaw thant, “Niiy ngul kuchek thinhan yippak ey? keꞌ pam wiy anangan ey? \v 17 Niiy keꞌam ey? min-minan ngaantam-ngeeyaniy ey? Wik ngay nyiingkan waaꞌ-waaꞌang niiyant-a, an yimanang wunana. Nil pamangweya mayan mungkan-a, an mayaniy-a, thip nungantamang wunan, amanamaniya may ananganiya pentan ngul nungantam. \v 18 Puth nilwey pamang way anman ngaantam-ngeeyiy-a, nil wik way thakan thawiya, aꞌ puth nilana way-wayam paththam ngul weeniy. \v 19 Puth than pam wanchangana nath way anman ngaantam-ngeeyiythan-a, than puth way ngul yump-yumpantan, thananiy-a, pam wanch mul-mulathantan, putha maarich thak keeꞌ-keeꞌantan, aꞌ pam wanch wiyantamana way min maꞌ-kuch-kuchathantan thanttam ngula, aꞌ putha wik uuy-uuyamantan, aꞌ pam wiy anangan aak-yaꞌang waaꞌ-waaꞌantan thanangweya. \v 20 Nil pam nathweya way yimanangan iiy-iiyiy-a, an nil piip God.angan thath-thathan nunang nil way-wayam ngul iiy-iiyana. Puth nil pamangweya maꞌ keꞌan min-min pungiy nungantakamana may mungkanakan-a, amanamana nil piip God.angan-a, way keꞌ waaꞌiy nunang, yaꞌa,” nil Jesus.an wik yimanangan thaw thant. \s1 Nil Jesus.angan Puk Wanch Miyalath Nunang \p \v 21 Anpalan-a, nil Jesus.angana aak anana want ngul, aꞌ kan-ngul iiy aak thonak, aak Tyre aꞌ Sidon thinth angana. \v 22 Aꞌ wanch anganwey wun-wuna, aak Canaan anpalan wamp. Nilanweya wamp nungant Jesus.ant aꞌ thawanta, “Ayyang, Lord-ang, nint kampan nungantam wuut mangk David alantamana! Nint ngayang keꞌwey ngangk mamin ey? Puk wanch koman ngatharam ilangana oony way ngangkang piꞌ-piꞌanweya. Oony way alangana kan-kanam way-wayathan nunangwey a!” \v 23 Nil puth Jesus.ana wik keꞌam thaw nungant wanch alantana. Aꞌ ngurp nungantam anangan wampin ngul aꞌ thawin Jesus.antana, “Ayyang, moom-ang, nint wanch nanana puy kan kuchān nunanga! Nil monkan-wak-wakan ngampanga, puth-a, wik wolmp piꞌ-piꞌan thampa!” \v 24 Aꞌ nil Jesus thaw thant, “Nil piip God.angana ngayang kucha thant thonakama pam wanch aak Israel punchan al-alantana. Than keꞌ minh sheepa nathan weꞌaramin piip God.antamana.” \p \v 25 Nil wanch alangana wik inangan ngeeyan-a, aꞌ nilana wamp Jesus.anta, aꞌ pungkang thuch nungant, aꞌ thaw nungant ngula, “Ayyang, moom-ang, nint ngayang maꞌ-aathāna!” \v 26 Nil puth Jesus.ana thaw nungant, “Ngaywey may puk manyiy anangan maꞌam piiying thanang ey? Kuꞌant theeꞌ-theeꞌing ey? An yaꞌa! An min ngath yaꞌa!” \v 27 Nil puth wanchana thaw nungant Jesus.antana, “An kan-kanama, mooma, wik nintan thawana, puth kuꞌ al-alangana may nhanth anangan mungkantana, table.aman keekantana.” \v 28 Nil puth Jesus.an thaw wanch alantan, “Nint puth kan-kanam minam ngaantam-ngeeyangan ngayang. Yaa, ngay puth puk wanch nungkaramana miyalathāng nunang keꞌ nint anman ngath wik thawana.” Nil Jesus wik thonakaman thaw nungant kaath-kunchantan-a, an-aniyangan-a, puk wanchana miyal ngul ween, kuchek minam ngul, oony wayana kanam pent ngangk nungantam anpalana. \s1 Nil Jesus.angan Pam Wanch Yot Miyalath Thanang \p \v 29 Anpalan-a, nil Jesus.angana aak anan want ngul aꞌ nil thomp anman wak-waka iiy-iiya kookam Galilee wakanana. \v 30 Pam wanch thaaꞌ-wantanam anangan wampin nungant, than karpam kalin thanang pam wanch weech-weech thanangana, than kunp anangan, aꞌ meeꞌ koꞌanch anangan, aꞌ than makar yalamin anangan aꞌ pam wanch keꞌan thawantan ananganweya, aꞌ pam wanch alpan wiy anangana. Than thaꞌ Jesus.antangan thinth nyiinathin thanang, aꞌ nil miyalath thanang yotam anangan. \v 31 Than pam wanchangan meeꞌam ikin, than puth ngeeyin thanang pam wik keꞌ thawanama wik ngul thaw-thawina, aꞌ puth kunp anangan-a, iiy-iiyin ngul, aꞌ makar yalamin anangan-a, miyal ngul iiy-iiyina, aꞌ koꞌanch anangan-a, aak ngul thath-thathinweya. Thanan-a, thaaꞌ kuump-kuumpin nunang God thanttam pam wanch Israel punchan al-alantaman. \s1 Nil Jesus.angan Pam Wanch Thaaꞌ-Wantanam Anangan May Aath, Four Thousandana \p \v 32 Nil Jesus.an thaw thant ngurp nungantam al-alantan pal wampayn nungant, aꞌ nil thaw thant, “Ngay ngangk mam-mamang thanang pam wanch inanganiya, puth thananiya maꞌ-koꞌalam ngul aak ingman ngatharangan iiyina, puth thananiya may keꞌanangwey wun-wunin. Ngayan kaangk keꞌ kuchāng thanangwey koyam aakakan iiyayn may keꞌ mungkanamana, thanan nath chip-chipamana ngul thaꞌ-thayan keekina.” \v 33 Ngurp nungantam anangan thawin nungant, “Ngamp may yot wanttinpal uwāmp thanta aak ingan pintalangana? ngamp yipama pam wanch yot thaaꞌ-wantanam inangan aathāmp thanangwey e?” \v 34 Nil Jesus.an thaw thant, “Niiy puy may bread ngeen-ngeen piꞌ-piꞌaniy e?” Thanan thawin nungant, “May bread sevena aꞌ puth minh ngaꞌ koꞌalama!” \p \v 35 Nil puth Jesus.an thaw thant, pam wanch yot al-alantan aakang nyiinayn. \v 36 Nilaniya, may bread seven anangan-a, aꞌ minh ngaꞌ koꞌalam anangan-a, maꞌang maay thanang aꞌ thankyou ngul thaw God.antan. Amanamaniy-a, may minh anangan-a, many-manya nhanthath thananga, aꞌ ngurp nungantamak ngul theeꞌ-theeꞌ pam wanchantan yipam theeꞌ-theeꞌayna. \v 37 Than pam wanch-a, puth-a, puk manyiy yotam al-alangana mungkin aꞌ thip oth ngul wunin. May aꞌ minh kanan minchathin-a, than ngurp nungantam al-alanganiya maya aꞌ minh nhanth ananganiy-a, maay-maayin ngul aꞌ baskets seven ananganiya thaaꞌ mul wunina. \v 38 Pam ananganiy-a, four thousand nil Jesus.angan may aath thanang, aꞌ nil may aath thanang thamp wanch yot anangan aꞌ puk yot anangana. \p \v 39 Amanamaniya nil Jesus.an thaw thant kan-ngul iiyayn aak thanttamakan, aꞌ nil Jesus.an-a, puth ngurp nungantam anangan chukkunang ngul peyin, aꞌ kan-ngul moꞌ-moꞌin aak namp Magadan aakanakana. \c 16 \s1 Than Thawin Nungant Jesus.antan Work Piꞌanak Meenathow Thanta \p \v 1 Anpalaniya, puungk wiya Pharisees anangan-a, puth-a, Sadducees anangan wampin nungant Jesus.antan. Aꞌ thanan thawin nungant work piꞌan yumpow meeꞌ thanttangana nil yipam meenathow thantana nil God.angan maꞌ-kunch yump nunang. Thanan yaan thawin Jesus.antan wik yimanangana, thanan thathayn nil nath work piꞌanan nath yumpowa, nath yaꞌa, keꞌ yumpiy. \v 2 Puth nil Jesus.an thaw thant, “Kinch kanan uk-ukan-a, niiyaniy thawaniya, ‘In epa yuw mina ngotan yaꞌa, ngak keꞌ wampiya, puth yuwan wewm wunana.’ \v 3 Aꞌ ngaaꞌ-ngaaꞌthiyangamana, niiyan thawaniya, ‘In aak ngak ukowa an puth yuwana wiy-wiyam ngul ench, ngotan encha, wuꞌ-wuꞌiy thampa.’ Niiy yuw anman thathaniy thonakama, nath ngak wampowa, nath yaꞌa, puth niiyaniya keꞌ thiichinweya nil piip God.angana yip-yipaman want-wanttakan nil ngulan yumpow, niiyan keꞌ meeꞌmiya, yaꞌa! \v 4 Niiy pam wanch man-yethaman wun-wunaniy puy-puyamana, niiy min yaꞌ paththama, niiy pam wanch way-wayam paththam iiy-iiyaniy, niiy piip God.ana too wantan nunang ey! Niiy ngul ngeenak thaachaniy ngayang ngay work piꞌan yumpāng meeꞌ niiyantamangana? An yaꞌa! Ngay work piꞌan keꞌ yumpāng niiyant, yaꞌa. Niiy inan ep-paththam thathān, ngay keꞌ pam anan Jonaha.” \p Wik kanan thaw-a, nil Jesus.ana kan-ngul iiy, pam anangana want ngul thanang. \s1 Nil Jesus.angan Thaaꞌ-Aath-Aath Thanang May Yeast Anpalan \p \v 5 Than woꞌuwaynakan wampin-a, than ngurp Jesus.antam al-alangan ngaantam-ngeeyin ngula may breadan kan kon-ngath thanang, keꞌaman kalin. \v 6 Nil puth Jesus.an wik thayan thaw thant, “Niiy meeꞌ yanth-yanth iiyān thanttam pam Pharisees al-alantamana aꞌ putha Saducees al-alantamana. Niiy wik way thanttamana keꞌ ngeeyāna, puth wik thanttam ananganiya keꞌ may yeast anangana may breadan ulpathan.” \v 7 Than ngurp nungantam anangan kan-ngul wik thaw-thawin thanttakaman anpalan nil Jesus.an wik thawa, aꞌ thanan thawin, “Ngamp may bread keꞌananga, keꞌ-paal nil wik anangan thawa.” \p \v 8 Nil Jesus.angan kanam thiich thanang wik thanan thaw-thawin, aꞌ nil thaw thant ngul, “Niiy ngeenak thaw-thawaniy niiyantakamana ngamp may bread keꞌanangan iiyampa? Niiy ngul wanttak ngayangan ngangkangan minam keꞌ piꞌ-piꞌaniy e? \v 9 Niiy ngul keꞌ meeꞌmiy yippak ey? Yaꞌ ey? keꞌ yippak ngaantam-ngeeyaniy ey? Niiy keꞌ konangam piꞌ-piꞌaniy ey? ngay kaꞌathamana may bread five.an many-manyan pip-pipangana aꞌ pam wanch yot five thousand anangan aath-aathang thanang may five manyiy al-alantamana. Niiy yuk baskets ngeen-ngeenang may nhanth ananganiy yal-yalmathana? \v 10 Ngul amanamana, ngayan may seven pip-pipangan, aꞌ pam wanch yot four thousand anangan aath-aathang thanang may seven manyiy al-alantamana. Niiy yuk baskets ngeen-ngeenang yal-yalmathan may nhanth ananganiy e? \v 11 Niiy want-wanttak keꞌam ngaantam-ngeeyaniy ngay may bread paththaman keꞌam waaꞌ-waaꞌang niiyanta! Ngay inan ep waaꞌ-waaꞌang niiyant: niiy meeꞌ yanth-yanth iiyān thanttam pam Pharisees al-alantamana aꞌ putha Saducees al-alantamana. Niiy wik way thanttamana keꞌ ngeeyāna, puth wik thanttam ananganiya keꞌ may yeast anangana may breadan ulpathana.” \p \v 12 Aꞌ than ngurp nungantam al-alangan kan-ngul ngaantam-ngeeyin nil wik thayan keꞌam thaw thantana may yeast anpalana, yaꞌa, puth wik wayanang al-alantaman than Pharisees al-alangana aꞌ puth-a, Saducees al-alangan ngul thaaꞌ-aath-aathin thanang wik way-wayana. \s1 Nil Peter.angan Minam Ngaantam-Ngeey Nunang Jesus.an \p \v 13 Anpalan-a, Jesus-a, putha ngurp nungantam anangan kan-ngul aak thonak iiyin, aak town thinth, town alantaniy nampa, Caesarea Philippi. Aꞌ nil Jesus.ana kan-ngul thaw thant ngurp nungantam al-alantan, “Ngay pam inmana nil God.angan kuchanya. Than ngul pam wanchangan keꞌ weeꞌ yimanangan ngaantam-ngeeyantan ngayanganiy e?” \v 14 Than ngurp nungantam anangan thawin nunganta, “Than pam wanch puungk wiyangan waaꞌantan nintang keꞌ John pam anana ngakangan kootra kuungk-kuungkan thanang pam wanchana, puth puungk wiyangiya waaꞌantan nintang nint pam Elijaha, aꞌ wiyangiya keꞌ pam anan Jeremiah waaꞌantan nintang puth wiyiy thawantana nint keꞌ prophet wiy anangana.” \p \v 15 Aꞌ nil Jesus.ana thant ngul thaw ngurp nungantam al-alantan, “Puth niiyana wanttak ngaantam-ngeeyaniy ngayanganiye? Ngay pam weeꞌ iniye?” \v 16 Aꞌ nil Simon Peter paththam thaw Jesus.antana, “Ayyang, nint in ngeey a! Nintiya Christa, pam ananiya nil God.angan kaaꞌngaka ngulan kuchow ngantana. Nint pam nhengk God.antama, man-yethaman wun-wunan alantamana.” \v 17 Aꞌ nil puth Jesus.an thaw nungant Peter alantan, “Ayyang, Simon-ang! puk nhengk John.antam-ang! nan wik kan-kanam thawan nintaniy ngathara — wik nungkaramana keꞌ kunttow thayan yimanangana. Nil piip God.an ngangk min wunowa. Piip ngatharam ilang kenyana wik anangan kuchekang wunp nungkarang, pam wiyangan keꞌ waaꞌin nungkar yaꞌa. \v 18 Ayyang, Peter, kan in ngeeya, ngay kan in waaꞌāng nungkar. Namp nungkaram Peter nanana an keꞌ kunttow thayan paththam anangan yimanangan — wik anangan nintan nyiingkan thawana an keꞌ kunttow thayana. Niiy weeꞌ-weeꞌanangweya ngayangan ngaantam-ngeeyaniy ngay puk nhengk God.antaman-a, an keꞌ niiy kunttow thayanang angan than-thananiya. Niiyana karpam ngul iiy-iiyān pam wanch ngatharamaniya. Pam wanch wayanang al-alangana puth oony way al-alangan keꞌ wayathiythan niiyanga yaꞌa. Nungkway niiy uthamānwey-a, niiyaniya aak angman ngatharang ngul wun-wunān aak umpuyama. \v 19 Nintiya Peter-a, pam wanch ngatharam anangan minam piꞌ-piꞌān thananga. An keꞌ ngaya yuk key theeꞌāng nungkar inana aawuch ngatharamakan, nint yipam piꞌ-piꞌān thanang. Nint wik ngeen nathan thawin thant-a, yaa, an min meeꞌ God.antangana. Nint nathweya thawin thant woyan way keꞌan wakayn-a, yaa, nil God.an wik anman thawow. Nint nathwey thawin thant woyan minan wakayn-a, yaa nil God.an wik anman thawow.” \p \v 20 Aꞌ nil Jesus.an thaw ngurp nungantam al-alantan ngula, “Niiy pam wanch wiyantana wik inaniy keꞌ waaꞌāna, wik thooꞌ keꞌ weꞌarathān ngay pam inmana Messiah.ana, pam anman nil God.angan keenkanamana kaaꞌngak kuchow ngayangan niiyantanweya.” \s1 Nil Jesus.angan Waaꞌ Thant Nungamang Nil Uthamowana \p \v 21 Amanaman-a, nil Jesus.angana kan-ngul wik engkanang waaꞌ-waaꞌ thant, ngurp nungantam al-alantan, “Ngay mak Jerusalem.akan iiyāng, aꞌ pam wanch wiyanganiya way-wayam anangan yump-yumpayn ngathara. Than pam piꞌan Jews.antam al-alangan way yumpayn ngathar, than pam manth-thayan al-alangan aꞌ puth than moom priestsantam al-alangana, aꞌ pam piꞌ-piꞌanam wiy al-alangan thampa. Amanamaniy-a, than mulathayn ngayang ngula, puth kinch koꞌalamang ngulan wantow-a, ngaya mulaman koyam ekāng ngula.” \v 22 Aꞌ anpalana nil Peter.angan pokkap kal nunang aꞌ wak-wak nunang Jesus.anweya wik al-alantaman nilan waaꞌ-waaꞌ thant nungamangana. Nil thawant, “An yaꞌa, nil God.angan mak weekow nintanga than keꞌ yipam nintangan mulathayna. Aak way anangan nintan waaꞌan nungkamangan-a, ananganiya keꞌ wampow nungkarana, yaꞌa.” \v 23 Puth nil Jesus.ana weent ngul aꞌ Peter.antan thaw ngul, “Nint puy iiyāna! Petera! Nint wik nanangan thaw-thawangan keꞌ oony way piꞌan Satan anana! Nint keꞌ ngayangan um thaamp-thaampangan keꞌan yumpānga. Nan nint-nint kuchekangan ngaantam-ngeey-ngeeyangana, puth nila piip God.angana yimanangana keꞌam ngaantam-ngeey-ngeeyana, yaꞌa!” \p \v 24 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant ngurp nungantam al-alantan, “Nil weeꞌ-nathweya kaangk ngatharanganiy iiyowwey-a, nilaniya keꞌ ngaantam-ngeeyow nungantakamana, yaꞌa. Pam wanch al-alangan nath mulathayn nunanga, keꞌ ngayangan mulathayn, yuk wuuyanangan waanchayn ngayang. Nungkway than wiyangana nath mulathayn nunang-a, nilana ngayang anman monkan-wak-wakow. \v 25 Nil weeꞌangwey wantow ngayangana pam wanch wiyangan keꞌ yipam mulathayn nunang-a, yaa, nilaniya keꞌ wuniy aak ngatharangana, yaꞌa; puth nil weeꞌanganwey anman ngangk thayanangam monkan-wak-wakow ngayangan-a, nungkway pam wanch wiyangana thaaꞌ-thengkathiythan nunang-a, nath mulathiythan nunang-a, yaa, an nil ngangk aak umpuyam wunow aak ngatharangana. \v 26 Pam wanch wiy anangan maꞌmangkiy iiy-iiyantan, way min yot-yotam piꞌ-piꞌantan aak inganiya. Puth ngay nathwey keꞌ kaling thanang aak ngatharamakanwey-a, an way min yot al-alangan ngangk min yumpiy thanang ey? An yaꞌa! Puth pam wanchanganiya yuk way min thanttam anangan theeꞌiythan nungant piip God.antan ey? nil yipam puthangkan kaliy thananga aak min nungantamakan ey? an yaꞌa! \v 27 Ngay pam inman nil God.angan kuchanya. Ngay palaman yaam keꞌanam wampāng thanttang ngaantiyongk ngatharam al-alantangan aak iikanakana. Ngay pam piꞌan paththam wampānga, keꞌ piip ngatharam anman Goda. Aak an-aniyangan-a, piip ngatharamana min iiy-iiyow thant than minaman iiy-iiyantan; aꞌ way iiy-iiyow thant than wayan iiy-iiyantana. \v 28 Ngay inan kan-kanam waaꞌāng niiyanta: ngaya wunya niiyantamana pam piꞌan paththam wampānga, moom piꞌan king yimanangan wampāng niiyantana. Puth pam wanch wiy aak inman yippak wunaniy-a, man-yethaman iiy-iiyān aak ngulan wampowa, niiy meeꞌ niiyamana ngul thathānwey ngayanganiya.” \c 17 \s1 Nil Jesus.ana Kaaꞌwal Wiy-Wiyam Thathin Nunang, Ngurp Nungantam Al-Alangana \p \v 1 Aak kinch sixangan want-a, nil Jesus.angan ngurp nungantam koꞌalam kal thanang yoyk achantangaka, than inangana Peter-a, aꞌ pul maꞌ-kuuncham anangan James-a, puth Johna. Thanam anangaman keny matin nungantanga. \v 2 Aꞌ than thathin nunang Jesus.ana, kaaꞌwal-a, aꞌ ngook nungantaman wiy-wiyam ngul weena. Kaaꞌwal nungantamana parka keꞌ kinch yimanangan park-parka, meeꞌan mungk-mungk thananga, aꞌ ngook nungantamana pach-pacham paththam weenanta. \v 3 Anpalaniya, than ngurp nungantam koꞌalam al-alanganiy-a, thathin pulang Moses-a, puth Elijah anana pul angman Jesus.antang, wik thaw-thawpul nungant Jesus.antan. \v 4 Anpalana, nil Peter.an thaw nungant Jesus.antana, “Lord-ang, an ngampar min paththam ngamp ingman wunāmpana! Ngay ngorkal koꞌalam keꞌ yumping niiyant ey? aak ingman ey? thonama nungkara, thonaniya nungant Moses.anta, aꞌ thonaniya nungant Elijah.ant a!” \p \v 5 Nil Peter.an yippak wikan thaw-thaw-a, yuwana thanttang keny angman parka, aꞌ thanana wik inan ngeeyina, yuw anpalan thaw-thaw, “In puk nhengk ngatharama, ngay kaangk paththam nunanga. Nil ngayang ngangk min yumpana. Niiyana wik ngeey-ngeeyān nunangana!” \v 6 Than ngurp nungantamangana wik ngeeyin-a, thanana winynyangwey moꞌ-moꞌin aꞌ pekam thuchin kaaꞌwal thanttamana pek aakang wunpina. \v 7 Anpalana, nil Jesus.ana wamp thant aꞌ maꞌang mam thanang. Aꞌ nil thaw thant, “Ekāna! Niiy keꞌ winynyang moꞌāna! In ngayama!” \v 8 Puth than ekinan-a, an than Jesus thathin nunang, angman than-thana nilam, pam wiy keꞌam thathin, yaꞌa. \p \v 9 Anpalan-a, thanan yoyk achantang anpalan kan-ngul pekam ukin ngul. Aꞌ nil Jesus.an thaw ngul thant, “Niiy wik puy-puyamana keꞌ waaꞌān niiy inan thathanana. Ngul-ngulan-a, ngay mulaman ekāng-a, an ep-paththam niiyana waaꞌān thanta. Ngaya pam inman nil God.angan kuchanya.” \p \v 10 Anpalmana, than ngurp nungantam al-alangana mepin nunang Jesus.ana, “Ayyang, Lord-ang, than puth pam piꞌan anangan wik thayan anangan thaaꞌ-aath-aathantana, than ngeenak thaw-thawantan e? nil Elijah.ana palam wampowa putha nil pam anan nil God.angan kaaꞌngaka mangk nungantang wampowa?” \v 11 Nil puth Jesus.an thaw, “Pam keꞌ Elijah yimanangana wampowa, pam wanch woyan wayaman koyam epankathow thanang woyan min God.antamakana. \v 12 Ngay kan inan waaꞌang niiyant: pam keꞌ Elijah yimanangana in kanam wampa, puth pam wanchangan keꞌam thiichin nunang yaꞌa nil God.angan kuch nunang. Thananiya way yump-yumpin nungant puth thanan kaangk way anangan yumpayn nungantana. Aꞌ puth ngatharana way paththam anangan yump-yumpayn thampa, ngay pam inmana nil God.angan kuchanya.” \v 13 Anpalana, than ngurp nungantam al-alangan kan-ngul min-minam ngul ngaantam-ngeeyin nunangan nil Jesus.angan waaꞌ-waaꞌ thant pam John anana kootra.an ngakangan kuungk-kuungk thanangan. \s1 Nil Jesus.angana Puk Nhengk Pam Alantaman Miyalath Nunang \p \v 14 Anpalaniya, Jesus.ana aꞌ ngurp nungantam koꞌalam anangana koyam ngul iiyin pam wanch yot al-alantan. Aꞌ nil paman wamp nungant Jesus.antan, aꞌ pungkang nyiin um nunganta, \v 15 aꞌ thaw nungant, “Ayyang, moom-ang, nintwey keꞌ ngangk mamin puk nhengk ngatharamanwey ey? Nil maꞌ-yotam way-wayam wun-wunan, thay-thayanamana, aꞌ nil maꞌ-yotam ngakang keek-keekan, aꞌ thumang keek-keekan thaka. \v 16 Ngay kaꞌathamana kan wampathang nunang ngurp nungkaram al-alantana. Thanan keꞌ miyalathiythan nunang-a, puth yaꞌa.” \p \v 17 Aꞌ Jesus.an thaw thant ngurp nungantam al-alantan, “Ngay aak nathpalman wun-wunangan niiyantanga, puth yaꞌangam, niiyana ngangkang keꞌam piꞌ-piꞌaniy ngayanga. Niiy nath ngul-ngulan ngangkangan piꞌ-piꞌān ngayangana! Ngay yaam kuup-kuupāng niiyant ey? niiyan yipam min-min ngangkangan piꞌ-piꞌān ngayang ey? Ayyang, puk ngechwiyan pal kalān ngathara!” \v 18 Than puk ngechwiyan wampathin nungant Jesus.antan, aꞌ nil Jesus.an oony way alantan thaw ngangk nungantam anpalan pentowa. Nilan puk ngechwiy alantamana pent ngula aꞌ nil erkam miyal wun. \p \v 19 Anpalana, than ngurp nungantam anangan wampin nungant Jesus.antan, than-thanam aꞌ aak pokkapangan kan-ngul thawin nungant, “Ngan ngul wanttak e? oony way anangan yaꞌangam kenthan puk ngechwiy alantaman e?” \v 20 Nil puth Jesus.an thaw thant, “Niiy puth ngangkangan keꞌam yippak piꞌ-piꞌaniy ngayanga. \v 21 Niiy nath ngangkang manyam piꞌ-piꞌaniy ngayang-a, keꞌ kaanch manya, niiy nath yoyk alantan thawina, ‘Puyam thuuchāna aak thonaka,’ aꞌ nilana kan-kanam kuunyow aak thonaka. Niiy nath yotam work piꞌ-piꞌanam anangan yumpina.” \s1 Nil Putham Ngul Waaꞌ Thant Than Mulathayn Nunangana \p \v 22-23 Than ngurp nungantam al-alangan karpam yalmathwin aak Galilee angan, aꞌ nil Jesus.an thaw thant, “Pam way al-alangan kan-ngul maꞌam theeꞌayn ngayang pam wiy al-alantan, thananiya mulathayn ngayang, pam ngay inman nil God.angan kuchanya. Kinch koꞌalamang ngulana wantow ngayang-a, ngayana mulaman ekāng ngula.” Than ngurp nungantam anangana ngangk way paththam ngul weemina. \s1 Nil Jesus.angan Wik Waaꞌ Thant Wukal Tax Anpalana \p \v 24 Anpalaniy-a, nil Jesus aꞌ than ngurp nungantaman aak Capernaum.ak wampin. Aꞌ anpalana, than pam wiy anangan wampin nungant Peter.ant — than pam inangana wukalan yal-yalmathin thanttam pam wanchantaman aak church Jews.antam aakanakana keꞌ wukal income tax yimanangana. Thanan Peter.ant ngul thawin, “Ayyang, nil moom niiyantamangan wukal taxan theeꞌ-theeꞌan ey? churchakaniy ey?” \v 25 Nil puth Peter.an thaw thant, “Eeꞌa.” Anpalaniya nil Peter.ana pek ngoonch aawuchangana, aꞌ Jesus.an thaw nungant, “Simon-ang, nintan wanttak ngaantam-ngeeyangan e? Nil weeꞌ-weeꞌanangan wukal taxamana payimpungantan thant moom piꞌ-piꞌanam ngamparam al-alantan e? Than pam wanch aak in punchanangan ey? yaꞌ nath, than pam wanchang nath-nathpalan wampantan ey?” \v 26 Nil puth Peter.an thawa, “Than pam wanchang aak nath-nathpalan wampina.” Aꞌ nil puth Jesus.an thaw nunganta, “Yaa, ngul than pam wanch God.antam al-alangan wukal tax payimpungiythan ey? moom al-alantan churchan piꞌ-piꞌantan ey? \v 27 An yaꞌ yaakaꞌa! Puth an kana, ngamp pam inangan keꞌ man kul yumpāmp thananga. Nint iiyāna, thomp aakanakan, aꞌ kuuy theeꞌāna. Nil minh ngaꞌangan pathow nungk-a, wichāna, aꞌ thaaꞌ nungantamangana nint wukal uwāna, nint yipam wukal taxakan theeꞌān ngalant — moom al-alantan churchan piꞌ-piꞌantan. Kalāna aꞌ tax ngalantamana theeꞌān thantweya.” \c 18 \s1 Niiy Mochanam Iiy-Iiyāna Keꞌ Puk Manyiy Inangana \p \v 1 Anpalan-a, than ngurp nungantam Jesus.antam anangana wampin nungant, aꞌ thawin nungant, “Aak ngul-ngulan-a, nil piip God.angan nganang yotaman maꞌ nungantangan ngulan piꞌ-piꞌowa. Aak an-aniyangan-a, nil pam weeꞌ-nath pam piꞌan paththaman iiy-iiyow e?” \v 2 Nil Jesus.angana puk many thonam ump nunang, aꞌ aak um-menhang angman thanath nunang, \v 3 aꞌ nil thaw thant, “Ayyang, in ngeeyāna: niiy piꞌan keꞌ yumpwuna, yaꞌa, niiy keꞌ puk many inan weenāna, mochanam iiy-iiyāna. Niiy keꞌ nath thaaꞌ mochanan iiy-iiyinwey-a, nil God.angan maꞌ nungantangan keꞌ piꞌiy niiyang yaꞌa. \v 4 Niiy mochanwey nath iiy-iiyina keꞌ puk many inman than-than-a, yaa, niiy ngul-ngulana pam piꞌan iiy-iiyān ngula aak an-aniyangana nil piip God.angan pam wanch yot anangan piꞌ-piꞌow thanang maꞌ nungantangana. \v 5 Aꞌ in ngeeyiya! Nil weeꞌ-weeꞌananganweya puk manya keꞌ inana ngangk minangam piꞌ-piꞌow nunang-a, puth nil ngayangan monkan-wak-wakana, an puth nil alangaman keꞌ ngayang thamp ngangk minangam piꞌ-piꞌana. \s1 Pam Wanch Keꞌ Thaachāmp Thanang Way Yumpanakana \p \v 6 “Nil weeꞌang nathwey thaach-thaachiy thanang puk manyiy anangana way yumpanakan-a, an than puk manyiy al-alangan kon-ngathan thanang ngula ngayanganwey-a, an way-wayam wampow nungant pam alantan nilan thaach-thaachan thanangana. Pam wiy al-alangan nathwey kunttow wuut piꞌan manang kathiythan nungant aꞌ anpalaniya woꞌuw um-menhang aakanakan kaliythan nunang-a, aꞌ poo thaꞌiythan nunang ngak thangk aakanak peka, nil yipam aak umpuyam thuchow mulakam-a, an way nungant. Puth nil pam alangan nathwey puk manyiy anangan thaach-thaachiy thanang ngayangan keꞌ-ngulan monkan-wak-wakayn-a, an way-wayam paththam wampow nungantaniya. \v 7 Pam wanch way al-alangan kaangk thaachayn niiyang way yumpanakana, niiy keꞌ-ngul yipam monkan-wakān ngayangana — puth inan way-wayam paththama! Than yotangan keꞌ-ngoongkam anman thaach-thaachayn niiyang way yumpanakana, puth God.angan way-wayam paththam yumpow thant ngulana. \p \v 8 “Niiywey wayan yumpin-a, maꞌ niiyantam nalangan-a, nath thaꞌ niiyantam nalangan-a, niiy maꞌa, nath thaꞌan-a, thalokang umpāna, aꞌ piw theeꞌān, niiy keꞌ yipam way anangan yump-yumpāna. Nungkway niiy aak God.antamakan maꞌ keꞌananga, nath thaꞌ keꞌanang iiy-iiyinwey-a, an kana! Puth in ngeeyāna: niiy nath maꞌ kucham thamp aꞌ thaꞌ kucham thamp aak wayakan iiyin-a, an puth way niiyant, puth aak anana thum pam-wiy-keꞌ uthamanana, anman pench-penchana. \v 9 Niiywey nath way thathin meeꞌ niiyantamangan-a, aꞌ amanamaniya niiy wayan yumpin ngulana, an way-wayam paththam niiyant. Niiy meeꞌ thiith niiyantaman thapathān aꞌ piw theeꞌān niiy yipam way anangan keꞌ-ngul thathān. Nungkway niiy aak God.antamakan meeꞌ keꞌanang iiyinwey-a, yaa, an kana! Puth in ngeeyāna: nil nath piip God.angana thum karkanang angan aak way angan theeꞌiy niiyang meeꞌ kucham thampan-a, an way-wayam paththam ngul niiyantana.” \s1 Wik Kath Inan Minh Sheepan Yaꞌan Appencha \p \v 10 Nil Jesus.an wik inangan thamp thaw thant, “Niiy wik inangan ngeeyāna: niiy keꞌ wik way-way thakan thawān thant puk manyiy al-alantan, ngay puth inan waaꞌāng niiyant: ngaantiyongk thanttam in kenyan wun-wuntan, piip ngatharamantanga. \v 11 Pam ngay inman nil piip God.angan kuchanya, aak iikanakan ukang ngay yipam kaaꞌ-piichanathāng thanang pam wanch anangan wayan iiy-iiyantan.” \p \v 12 Aꞌ nil Jesus.angan wik kath waaꞌ thant, “Niiy kan in ngeeyāna, nil pam thonamang minh sheep yot piꞌ-piꞌiy one hundred. Aꞌ nil sheep thonaman puy-puyam iiy-iiyiya, aꞌ nath ngul appenchiywey nungantam anpalana. Puth nil paman wanttak ngula? sheep thonam alantamana kon-ngathin nunanganwey ey? Ninety-nine sheep thonakam piꞌ-piꞌiy thanangwey ey? An yaꞌa. Nil angman wantiy thanang, sheep ninety-nine anangana, wak mungk-mungkiythana, aꞌ erkam ngul iiyiy wenk-wenkiy sheep thonam alantana. \v 13 Nil kanan uwiywey-a, ngangk min-minam paththam wuniywey nunganta sheep thonam alantamana yaꞌan appench. Ngangk min wun nungant minh sheep ninety-nine al-alantaman thamp than keꞌaman appenchin nungantaman puth ngangk min-minam paththam wun nungant sheep thonam alantaman nilan uw ngulana. \v 14 Iniya aakan yimanangan wunan piip God.antana: nil kaangk keꞌa puk manyiy anangan appenchayn nungantamana, keꞌ kech iiy-iiyayn thamp nungantamana aak way aakanakaniya.” \s1 Nil Jesus.angan Wik Min Thaaꞌ-Aath-Aath Thanang \p \v 15 Aꞌ nilaniya wik inangan thaw ngula, “Nil weeꞌ-nathweya wayan yumpiy nungk-a, nath wik wayanang thak thawiy nungk-a, an nint iiyān nungant aꞌ thawān nungantweya, ‘Nint way yumpan ngathara,’ nipam anman kucham nanangamanwey thawow niparakamana. Nil nintang ep wik ngeeyiywey-a, yaa, nip ngurp min koyam ngul iiyow nipaniya, aꞌ kulana yaꞌ-ngulwey niparana. \v 16 Puth in ngeey a! Nil keꞌwey wik ngeeyow nintangan-a, nintiya pam thon ngul uwān nunang, nathwey kucham uwān pulanga, pul yipam ngeeyowpul nipangana wik nipan thaw-thawow niparakamana. \v 17 Nil pam alangan keꞌwey wik ngeeyow pulang pam kucham anangan-a, aꞌ nintiya pam wanch churchakan-a, nint thant waaꞌān way nilan yump nungkara. Aꞌ nil pam alangan keꞌwey wik ngeeyow thanang pam wanch churchak anangan-a, yaa, nintana puth kan wantānweya, aꞌ nintan ngaantam-ngeeyān nunang nil keꞌ pam anangan piip God.an keꞌaman ngangkangan piꞌ-piꞌantan nunang, nil yaakaꞌ keꞌ pam anangana wukal anangan yal-yalmathantan thanttakamana. \p \v 18 “Ngay puth inan thawāng niiyant: niiy pam wanch God.antam inangan wikan thawin thantan-a, nil piip God.ana wik anman thawow thantaniya. Niiy nathwey thawin thant pam wanch al-alantan woyan way keꞌan wakayn-a, nil puth God.an wik anman thawow thantweya. Niiy nathwey thawin thant woyan minan wakayn-a, nil puth God.an wik anman thawowa thantana. \p \v 19 “Aꞌ ngay in thamp waaꞌāng niiyant: nath pam kuchamwey karpaman meeꞌ-wuthanamiypul aak ingan-a, engk-engkiypul God.antan-a, ngeenak nathanwey engk-engkanpul nungantan-a, aniy-a, nil piip ngatharamang ilang kenyana ngul theeꞌow pulanta. \v 20 Than weeꞌ-weeꞌananganwey-a, nath kuchamwey-a, pam nath koꞌalamweya yalmathwayn thanttakaman-a, than puth ngayangan ngangkangan piꞌ-piꞌantan-a, yaa, ngayiya angman thanttangwey thampa.” \s1 Wik Kath Inan Pam Thonam Alangan Keꞌaman Ngangk Mam Nunang Pam Thonana \p \v 21 Nil ngurp Jesus.antam Peter anana wamp nungant aꞌ thawant, “Lord-ang, nil pamangan nath way yump-yumpow ngathar-a, ngay maꞌ ngeen-ngeen ngangk mam-mamāng nunang a? ngay maꞌ sevenakam yaakaꞌ thaw-thawāng nungant ey? ngay keꞌ-ngulan ngaantam-ngeey-ngeeyāng ey? nil ngathar wayan yump-yump ey?” \v 22 Puth Jesus.an thaw nungant, “In ngeeyāna! Maꞌ sevenakam thonakam yaꞌa! An chil-chila! Niiy maꞌ-yotam ngangk minangam iiy-iiyān nungant, maꞌ-yotam keꞌ five hundredakama thawān nungantweya niiy keꞌ-ngulan ngaantam-ngeeyān way nilan yump-yumpa \v 23 puth aakan yimanang wunan piip God.antamana. Ngay inan waaꞌāng niiyant wik kath pam wuut piꞌan king alantaman. Nil kingan ngaantam-ngeey nungantakaman, ‘Pam wiy al-alangan workan iiy-iiyantan ngatharana thaniya wukal owe.impungantan ngayangana. Ngay kan kuchāng pam piꞌan ngatharaman uwow thanang, aꞌ pal kalow thanang ngathara.’ \v 24 Anpalana, nil pam piꞌana yoon pent, aꞌ pam thonam ngoonchath nunang king alantan puth nil wukal thaꞌiy owe.impungan, keꞌam koyaman theeꞌ nungant king alantan. \v 25 Puth nil pamanwey-a, wukal keꞌanang koyaman erkaman theeꞌowant, an yaꞌ yippaka! Nil puth kingan thaw pam piꞌan alantan, ‘Yaa, kan kuchān nunang, aꞌ sellimpungān nunang, aꞌ wanch nungantam aꞌ puk nungantam anangan thamp, aꞌ way min maꞌmangkam nungantam tham sellimpungān ngay yipam wukal ngatharam koyam uwāng.’ \v 26 Ngul nil paman-a, pungkang nyiinant, aꞌ thaaꞌ-mamanang thawant, ‘Nint keꞌ yippak kuupin ngatharwey ey? Ngay wukal maꞌmangkam anangan koyam ngul theeꞌāng nungkara.’ \v 27 Yaa, pam king alangana ngangk mamanwey aꞌ thaw nungant, ‘Yaa, kan a! Ngal keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyāl ngula, wukal thaꞌiy ngayan theeꞌang nungkara. Ngay wukal aakanakan keꞌ-ngul thawing nungka, yaꞌa!’ Aꞌ king alangan yoon kan-ngul kuch nunanga. \p \v 28 “Nil paman yoon pent-a, aꞌ pam thonan thath nunang ngul. Nil pam thon ilangan wukal many owe.impungan nunang, pam nil anman king alangan ngangkan mam nunang. Nil pam alangan man mam nunang pam thonan, aꞌ man inth-inth nunangwey, aꞌ thawant, ‘Nint paththam wukal ngathan erkam theeꞌāna wukal ngayan theeꞌang nungkar anpalanweya.’ \v 29 Puth pam thonan pungkang nyiinant aꞌ thaaꞌ-mamanang thaw nungant, ‘Nint keꞌ yippak kuupin ngathar ey? ngay wukal nungk koyam ngul theeꞌāngwey a!’ \v 30 Puth nil paman-a, kaangk keꞌ wik nungantaman ngeeyow. Anpalaniya, nil paman thaw thant, pam thapangumpan al-alantan, ‘Niiyalang, niiy jailang wunpān nunang, angman piꞌ-piꞌān nunang. Nil wukalan koyaman theeꞌow ngatharan-a, an ep pentathān nunang.’ \p \v 31 “Than pam wiy al-alangan anan thathinan-a, ngangk way wunina aꞌ man kul paththam wamp thant pam alantaman, aꞌ than pek ngoonchin king alantan wikan waaꞌin nungant. \v 32 Aꞌ nil king alangan wik kuch pam alantan pekan ngoonchow nungant, pam anman nil nyiingkan ngangkan mam nunanga, aꞌ thawant ngul, ‘In nint pam way paththam a! Ngay nyiingkan ngangk mamang nintang aa? aꞌ puth-a, ngay thawang nungka, “An yaꞌ-ngul. Kan mincha. Ngal keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyāl wukal anana, puth nintaniya thaaꞌ-mamanang thaw-thawan ngathana keꞌan wayan yumpāng nungka.” \v 33 Puth nint thampan keꞌ ngangk mamin nunangan ey? pam thon anan ey? In nint pam way paththam a!’ \v 34 Nil kingan man kul wampant aꞌ pamana jailak kuch nunang ngul. Nil kingan thaw thant thapangumpan al-alantana, ‘Nangman piꞌ-piꞌān nunang. Nil wukal punch-aakaman koyam theeꞌow ngathar-a, an ep pentathān nunang aak jailamana.’” \p \v 35 Nil Jesus.angan wik kath inan kanan minchath-a, nil wik inan ngul thaw, “Than pam wiy al-alangan wayan yumpayn niiyantan-a, niiy ngangk mamān thananga, ngangk minangam thawān thantweya, ‘Ngay keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyāng way niiyan yumpan ngathara!’ Niiy keꞌwey thawin-a, yaa, nil piip ngatharam ilang kenyan keꞌ pam king anana yimanangan iiy-iiyow niiyant, kuchow niiyang aak nungantam anpalan aak wayakana.” \c 19 \s1 Nil Jesus.an Wik Thaw Thant Divorce.aman \p \v 1 Nil Jesus.an wik anangan kanan thaw-thaw thant-a, nilaniya aak Galilee.ana want ngul, aꞌ chukkunang woꞌuwayn ngul moꞌ punth Jordan.ana aakanak aak Judea.akan. \v 2 Pam wanch yotang monkan-wakin nunang, Jesus.an aꞌ nil puth pam wanch yot alpan anangan miyalath thanang. \p \v 3 Ngul amanamaniy-a, pam Pharisees puungk wiy anangana wampin nungant. Than yaan thawin nungant, nil wik want-wanttakan thawow thanta, “Ayyang, ngul wik thayan ngamparamangan wanttak waaꞌan e? An ngul min ey? pamang wanch thum nungantaman aak-yaꞌangan aak umpuyangaman wantowan ey?” \v 4 Nil puth Jesus.an thaw ngul thant, “Niiy ngul wik anangan keꞌam wichan thanang ey? lat ngench thayan anpalaniy ey? Keenkanama, nil God.angana kucham yump pulanga, pama, aꞌ puth wancha. \v 5 Aꞌ puth nil piip God.aniy thawa, ‘Nil pam alangana kaath piip nungantamana too ngul wantow pulanga, aꞌ pulan wanch-kunchang yipam karpam ngul wun-wunowpula. Pul kucham ananganiya keꞌ thonam ngul weenowpula’ — \v 6 pulana pok-pokkapang keꞌ wun-wunowpul, yaꞌa, pul keꞌ thonam anman ngul weenowpul. Nil piip God.ana yimanangan thaw, ‘Pam wanch ngentwaynan-a, karpam anman iiy-iiyayna — wiy al-alangan keꞌ wayathayn pulang pam wanch ananganiy, pul thampaniya keꞌ wantwuwpul pulantakaman, pulan ngangk minam piꞌwuwpul pulantakamana.’” \p \v 7 Anpalaniya than pam Pharisees anangan thawin nungant, “Nil Moses.an wik inangan thaw, ‘Nil nath pam thum nungantamangan wanch-kunchan wantiy nunang aak umpuyangaman-a, nil lat manyan theeꞌow nungant wanch alantanweya nil pam-kunchangan wantow nunangana aꞌ kan-ngul kuchow nunang.’ An puth nil Moses.ana ngeenama wik yimananganiy thaw a?” \v 8 Aꞌ nil Jesus.an thaw ngul, “Nil Moses.ana wik yimanangan thaw, puth niiy pam wayananga, kuchek thayan paththama, yaꞌangam nganiy maꞌ-aath-aathin niiyangana. Aak keenkanaman nil God.ang aak inan yump-a, an aak yimanangan keꞌam yippak wuna. \v 9 Kan in ngeeyiy a! Pul maꞌ wanch pam ngangk minangaman piꞌwiwpula, keꞌ wantwiwpula. Nil pam weeꞌang wanch thum nungantaman nath too wantiy nunang aak-yaꞌanganwey-a, nungkway wanch nil maarich keꞌaman keeꞌ-keeꞌana pam thonantan-a, an way paththam pam alantaniya. Nil pam alangan nath wanch thon ngulan maayiywey-a, yaa, an nilana maarich keeꞌ-keeꞌana, wanch thon ngulan piꞌ-piꞌana, aakan yimanangan wunana.” \p \v 10 Aꞌ than ngurp nungantam anangan thawin nunganta, “Nint wik thayan paththam thawan thant pam wanch al-alantan. Puth than pam wanchangan keꞌ ngentwayna, than puth ngul want-wantwin thanttakamana.” \v 11 Aꞌ nil Jesus.an thaw ngul, “Yaꞌ ey! An min thant ey! pam wanchangan ngentwaynana! Puth puungk wiy al-alantan-a, an ep, an min thant keꞌaniy ngentwayn, nil puth piip God.ang maꞌ-aath-aathan thanang minaman iiy-iiyayn. \v 12 Than pam puungk wiyangiya than wanch keꞌam maayantana than puth puk keꞌ wunpiythana, puth yeep way thant, anman aak-ngeeyantan. Wiy anangana pam wiy al-alangan wayathin thanang, kemp umpin thanang, than keꞌ yipam pukaniy wunp-wunpayn wanchantan. Puth than puungk wiyiya kan ngaantam-ngeeyantan thanttakam than kaangk keꞌ wanch maayayna than puth work yipam iiyayn God.antan, wik min anangan waaꞌ-waaꞌayn nungantamana pam wanch wiyantan. Nil pamangwey yimananganiy ngaantam-ngeeyan-a, an kana, an min nunganta.” \s1 Wik Kath Inan Nil Jesus.an Kaangk Puk Manyiyan Wampayn Nungant \p \v 13 Anpalaniy-a, than pam wanch wiyangan-a, puk manyiy thanttaman wampathin Jesus.ant nil yipam maꞌ wunpow thant aꞌ meeꞌ-wuthanamow thant, puth than ngurp nungantamanganiy-a, kenthin thanang kaath piip puk manyiyantam anangana. \v 14 Puth nil Jesus.angan ngeey thanang aꞌ thaw thant ngurp nungantam al-alantan, “Keꞌa! Niiy keꞌ kenthān thanangweya, puk manyiy inanganiy-a, mak wampayn ngathara, puth nil God.angan kaangk maꞌ nungantang piꞌ-piꞌow thanang. Than weeꞌ-weeꞌanangan keꞌ puk manyiy yimanangan ngangk minangaman wampayn nungant God.antan-a, an nil min-minam ngul piꞌow thanang, than maꞌ nungantang ngul wunayn.”. \v 15 Aꞌ nil maꞌ wunp thant, aꞌ kan-ngul iiy. \s1 Pam Maꞌmangkiyan Wamp Nungant Jesus.antan \p \v 16 Aꞌ anpalana nil pam umang iiy-iiy nungant, aꞌ thawant, “Moom-ang, nint kan inan waaꞌara: ngay want-wanttak min iiyānga, ngay yipam God.antangana aak umpuyangam wunānga?” \v 17 Nil Jesus.an thawant, “Nint ngeenak thawan ngathar nintan want-wanttakan minan iiyāna? An pam thonam thonakam minaniya, nil God anman, wiyiya yaꞌa. Nint nath kaangk God.antang aak umpuyam wunān-a, nint wik thayan God.antaman kan-kanam ngeeyāna!” \v 18 Nil paman thawant Jesus.antan, “Ngay wik thayan want-wanttin ngeey-ngeeyāngana?” Nil Jesus.an thawant, “Niiy paman keꞌ mulathāna; niiy wanch pam thon alantamana keꞌ maarich keeꞌathāna; niiy yuk way min meekantamana keꞌ maꞌ-kuchathāna; niiy pam wanch wiyana wik aak-yaꞌangan keꞌ waaꞌ-waaꞌān thanang; \v 19 aꞌ puth-a, niiy kaath piip niiyantaman wik ngeeyān thanang; aꞌ puth niiy paththam kaangk wunān pam wanch puk wiyantana. Keꞌ niiyan min-minam piꞌ-piꞌwuniy niiyantakaman-a, yaa, niiyiya yimanangan pam wanch wiy al-alantan ngangk minangam iiy-iiyān thantwey.” \v 20 Nil pam kompan thawant, “Ayyang, aak anpalmana ngay wik ngench thayan inangan ngeey-ngeeyang thanang. Ngay wanttak ngul yumpāng e?” \v 21 Nil puth Jesus.an thawant, “Nint nath kaangk paththam minam iiyānwey-a, nintiy thonakama iiyāna, aꞌ yuk way min nungkaram maꞌmangkaman sellimpungāna, aꞌ wukal thakan theeꞌān thant pam wanch wukal keꞌanang al-alantana. Anpalana, nint ngayang ngul monkan-wak-wakāna. Ngulana, nil God.an min-minam paththam ngul iiyow nungkar aak ing kenyana.” \v 22 Nil pam alangan wik inangan ngeey-a, nil kan-ngul iiy ngangk way-wayam paththam wunanta puth nilan pam maꞌmangkiya. \p \v 23 Aꞌ anpalana, nil Jesus.an thaw thant ngurp nungantam al-alantan, “Than pam wanch maꞌmangkiy anangan puth want-wanttaka iiy-iiyiythan maꞌ God.antangan e? An yaꞌ yaakaꞌa! Puth wukal aꞌ way min anangan keeꞌ-enchin thanta. \v 24 Ngay putham thawang niiyant: nil camelan puth needle yuutampang wanttak ngoonchow e? An yaꞌa! Inan puth yimanangana. Pam wanch maꞌmangkiy anangan puth want-wanttak maꞌ God.antangan iiy-iiyayn e? An yaꞌa, an thayan paththam wunow thantana, than woyan min God.antaman keꞌ nath uwiythan yaꞌa.” \v 25 Than ngurp nungantam anangan-a, thaaꞌam ikin wik Jesus.antam ngeeyin, aꞌ thawin nungant, “Nil God.angan weeꞌ kaaꞌ-piichanathow e? Nath pam wanch yaꞌ yaakaꞌa!” \p \v 26 Anpalana, nil Jesus.angan oth thath-thath thanang, aꞌ thaw thant, “Pam wanchangan keꞌ kaaꞌ-piichanathwiythan thanttakamana, an yaꞌa. God.ang thonakam epa pam wanchaniy kaaꞌ-piichanathiya, nil piꞌan aꞌ thayanam paththama, nilan ep maꞌ-min-yumpiy way min thon-thon anangana.” \v 27 Anpalana, nil Peter.an thaw Jesus.antana, “In ngeeya, ngan kampan nganttam aꞌ aak nganttam wantan aꞌ nintang ngul monkan-wak-wakanana. Ngan ngeen nath uwāna?” \v 28 Nil Jesus.an thaw thant, “Ngay kan-kanam waaꞌang niiyant. Ngulan-a, nil God.angana aak umyompanamana nyiingkanam yumpow. Aak an-aniyangan-a, ngaya wuny niiyantamana moom piꞌan paththam iiyāng, ngay yipam pam wanch um ngatharang than-thanathāng thanang. Niiy thamana pam moom iiyāna, aꞌ niiyiya um niiyantamang thanathān thanang pam wanch Israel punchan, wuut mangk ngamparam twelve anpalan wampin, keenkan wun-wunina. \v 29 Aꞌ puth wik inan ngeeyān thampa: than pam wanch wiyangan aak thanttam aꞌ kaath piipa, aꞌ kuunch thanttam thakan wantantan aꞌ puk thanttam aꞌ farm thakan wantantan, than yipam work ngatharamakan iiyayn, than puth kaangk paththam wuntan ngathar. Nil God.ana ngangk min paththam ngul iiyow thant pam wanch al-alantan. Thanan pam wanch yot thaaꞌ-wantanam ngurp yumpayn thanang keꞌ kampan thanttam yimanangan, aꞌ nil God.angan aawuch-a, yuk way min yot-yotam theeꞌow thant. Puth ngul-ngulana, than pam wanch anangan nungantangan God.antangan ngul wunayn aak umpuyama.” \p \v 30 Aꞌ nil Jesus.angan wik thonangan inan thamp waaꞌ thant, “Than pam wanch wiyangan ngaantam-ngeeyantan than keꞌ pam wanch piꞌ-piꞌanam yimanangan iiy-iiyantana, an puth ngulana than pam wanch many ngul iiyayn. Than wiyangan piꞌan keꞌaman ngaantam-ngeeyantan thanttakamana — ngulana, nil God.angan moom piꞌ-piꞌanam yumpow thanang.” \c 20 \s1 Nil Jesus.angan Wik Kath Waaꞌ Thant Pam Workan Iiy-Iiyin \p \v 1 Nil Jesus.an wik inangan thaw, “Ngul-ngulaniya nil God.angan ngul meenathow nungamang nilan moom wuut piꞌan paththam ngul iiyow aꞌ pam wanch yotaman maꞌ nungantang ngul piꞌ-piꞌow thanang. Aak anan wampowan-a, aniya keꞌ wik kath inman yimanangan wunowa. Nil pam moomang may kaangk yot em-emath. Yaa, nilana ngaaꞌthiyangamana nguch, nilan yipam pam wiy uwow thanang thanan yipam work iiy-iiyayn nungant, may kaangk anangan yipam thuth-thuthayn nungant. \v 2 Nilan thaw thant nil wukal piꞌan ngul theeꞌow thant, forty dollars kinch thonamang anmana, aꞌ nil kan-ngul kuch thanang work iiyayn aak nungantamangan, may kaangk anangan thuth-thuthayn. \p \v 3 “Ngul-ngulaniya, nine oꞌclockana, aak ngaaꞌ-ngaaꞌthiyangamana, nil pam moomana putham ngul iiy aak store.aka, aꞌ pam puungk wiy thath thanang than-thanin work keꞌananga. \v 4 Nilan puth thaw thant, ‘Niiy thamp iiyāna aꞌ work aak ngatharamang angan iiyāna, may kaangk anangan thuth-thuthāna, ngay wukal piꞌan ngul theeꞌāng niiyanta.’ \v 5 Puth than pam anangana iiyin ngul, aꞌ kinch keny ngulan-a, twelve oꞌclockangana, nil mooman putham ngul iiy aꞌ pam puungk wiy ngul uw thanang aꞌ kuch thanang work aakanakan, aꞌ putham ngul iiy kinch-wayangana three oꞌclockangan aꞌ pam wiy ngul uw thanang. \v 6 Kinch-way-wayang ngulana, five oꞌclock thinth ngulana, nil store.akana putham ngul iiy aꞌ pam puungk wiy ngul thath thanang than-thanin angman. Nil pam mooman thaw thant, ‘Niiy kinch ongk ingman ngeenak ngul than-thananiya work keꞌanangan e?’ \v 7 Than pam anangan puth thawin nungant, ‘Puth work weeꞌangam theeꞌiy nganta, yaꞌ ey!’ Nil puth pam mooman thaw thant, ‘Yaa, niiy thamp angan iiyān aak ngatharamaka aꞌ may kaangk anangan thuth-thuthāna.’ Than puth pam anangan iiyin ngul workakan. \p \v 8 “Aak ngaaꞌ ngulan ween-a, nil pam moom anana pam nungantam alantan thaw, ‘Nint pal kan umpān thanang pam wiy anangan workan iiy-iiyin, aꞌ nintaniya wukal kan theeꞌ-theeꞌān thant. Kaꞌathamana thant pam al-alantan theeꞌān than koy-koyyuwan wampin workakana.’ \v 9 Ngul anpalaniya nil pam alangan forty dollars theeꞌ-theeꞌ thant pam thon-thonantan than work kinch-way-wayang ngulan iiy-iiyin, five oꞌclockana. \v 10 Than pam anangan work ngaaꞌthiyangaman iiy-iiyin-a, aꞌ putha kinch ongkana work iiy-iiyin-a, thanan ngaantam-ngeeyin thanttakam than keꞌ wukal piꞌan uwayna; puth yaꞌa, nil pam alangan forty dollars anman theeꞌ-theeꞌ thant pam thon-thonantana. \v 11 Than pam al-alangan wukal kanan uwin-a, aꞌ kul thaw-thawin pam moom alantan. \v 12 Thanan thaw-thawin, ‘Than pam inangan workakan kinch-way-wayang ngulan iiy-iiyin ey! Thanan puth work manyam iiyinweya! — puth ngan inangana kinch ongk work ep iiy-iiyan kinch karkanangana — puth nintana wukal many anman theeꞌan ngantana!’ \v 13 Nil puth mooman thaw thant ngul, ‘Niiyalang, ngurp ngatharam-ang, niiy kan in ngeeyāna! Ngay niiyang keꞌam monkan-thench-thenchang niiyanga, yaꞌa. Niiy puth niiyam thawan ngathara workan iiyān ngathar kinch thonamangana forty dollars aakanakana. \v 14 Puth wukal niiyantaman kan kalāna aꞌ kan-ngul iiyān aak niiyantamakana. An ngay ngangk minangam theeꞌ-theeꞌang, wukala, an ngay-ngay wukalan theeꞌang thantana pam al-alantan koy-koyyuwan work iiy-iiyina, keꞌ niiyantan wukal theeꞌang yimanangan. \v 15 Ngay wukal ngeen-ngeenan kaangk theeꞌāng pamantan-a, yaa, an ngay-ngay theeꞌang, an puth wukal ngatharama. Niiy ngul meeꞌ-wunaniy ey? ngay minan iiy-iiyang thant ey?’” \p \v 16 Aꞌ nil Jesus.an thaw ngul, “Wik inanganiya, keꞌ ngay kaꞌathaman thaw-thawangana. Than pam puungk wiyangana ngaantam-ngeeyantan thanttakaman than keꞌ pam piꞌana, puth ngulana nil God.angana pam many ngul yump-yumpow thanang, pam piꞌanana keꞌ-ngul yumpwiythan thanttakaman, an yaꞌ-ngul. Than pam wanch wiyangan keꞌaman ngaantam-ngeeyantan thanttakamana than keꞌ pam wanch piꞌ-piꞌanam-a, yaa, an puth ngul-ngulana nil God.angan-a, keꞌ moom piꞌ-piꞌanam ngul yump-yumpow thananga.” \s1 Nil Jesus.angan Putham Waaꞌ Thant Nungamang Nil Uthamowana \p \v 17 Anpalaniy-a, Jesusa aꞌ than ngurp nungantam weeꞌanangana woyan wakan iiy-iiyin aak Jerico.aka. Aꞌ nil Jesus.angan pokkap kal thanang ngurp nungantam twelve anangan, than-thanam yipam wik thawayn woyan wakanan iiy-iiyayna. \v 18 Nilan thaw thant, “In ngeeyiya, ngamp inan yiip ngul iiyāmp aak Jerusalem.aka. Than pam wiy al-alangan mamayn ngayanga, ngay pam inmana nil God.angan kuchanya, aꞌ maꞌam theeꞌayn ngayanga ngula pam piꞌan priests al-alantan aꞌ putha pam al-alantan thampa wik thayanan thaaꞌ-aath-aathantana. Thananiya, karpam yalmathwayn aꞌ thawayn ngayan uthamāngana, \v 19 aꞌ amanamana, thanan-a, maꞌam theeꞌayn ngayang Jews yaꞌ al-alantan ngula. Than Jews yaꞌ al-alangan thaaꞌ-thengkathayn ngayanga, aꞌ whipang thak piik-piikayn ngayanga, aꞌ amanamana yuk wuuyanangan waanchayn ngayang aꞌ mulathayn ngayangweya, puth aak maꞌ-koꞌalamang ngulan wantow-a, ngay mulamana koyam ngul ekānga, aꞌ man-yetham ngul iiy-iiyānga.” Wik inangan nil Jesus.an thaw thant. \s1 Kaath Pulantam James Aꞌ John.antam Wik Thaw Jesus.antan \p \v 20 Anpalaniy-a, nil wanch thum Zebedee.antamana wamp nungant Jesus.antan. Nil nhengk nungantaman karpam kal pulang. Nil pungkang nyiin nungantan, aꞌ thaw nungant, “Ayyang, moom-ang, nint nath eeꞌ thawāna, nath yaꞌa.” \v 21 Nil Jesus.an thawant, “Nint kaangk ngeenak e?” Nil wanchan thawant, “Aak an-aniyangan nint moom piꞌan ngulan iiyān aak ing kenyan-a, nintan nhengk ngatharam keꞌ wunpin pulang nungkarangan nyiiniypul ey? Nil thoniya, maꞌ malang nyiiniya, aꞌ thoniya, maꞌ thakang keꞌ nyiiniy nungkarangan ey?” \v 22 Ngul nil Jesus.an thaw nungant, “Nint keꞌ meeꞌmiy nint ngeenakan engk-engkangan e! Ayey, nipalang, than wiyangan way yumpayn ngathara, aꞌ mulathayn ngayanga. Nip ngul kaangk ey? than way nipar thampan yumpayn ey?” Pulan puth thawpul nunganta, “Eeꞌa, ngan kaangk than ngant thamp wayan yumpayna.” \v 23 Aꞌ nil Jesus.an thaw pulant, “Thanan kan-kanam way yumpayn nipara; aꞌ piikayn nipanga aꞌ kul thak thawayn nipar. Puth ngayan keꞌ miꞌing nil weeꞌan nyiinow ngatharang keꞌ moom piꞌan yimanangana. Nilam God.an ngul thawow, nil keenkanaman kanam miꞌa nil weeꞌan nyiinow ngatharangana.” \p \v 24 Than ngurp nungantam ten al-alangan wik anangan ngeeyin pulantamana pul-kuunchantamana wik Jesus.antan thawpul-a, thanan-a, man kul wampin pulantana. \v 25 Nil puth Jesus.anganiy-a, thanang yotaman karpam ump thanang aꞌ thaw thant, “Niiy meeꞌmiy thanang moom aak thon-thonangan wuntan ey? Than pam wanch anangan maꞌ thayanang piꞌ-piꞌantan thananga, than thawantan thant work thantan iiy-iiyayna. Than keꞌ pam meek piꞌan anman iiy-iiyantan. \v 26 Puth niiyiya, yimanangan keꞌ iiy-iiyān niiy-niiyantakamana. Niiywey nath kaangk pam piꞌ-piꞌanaman iiyānwey-a, yaa, niiyan putha pam wanch wiyan maꞌ-aath-aathān thanang aꞌ minam piꞌ-piꞌān thanang. \v 27 Niiywey nath kaangk pam piꞌ-piꞌanaman iiy-iiyānwey-a, niiyiya puth pam wanch wiy anangan minam paththam piꞌ-piꞌān thanang. \v 28 Ngay puth pam inan nil God.angan kuchanya, ngayan puth aak iikanakan ukangana ngayan yipam pam wanch anangan minakam piꞌ-piꞌāng thanang. Niiy woyan ngatharam wak-wakāna. Ngay aak iikanakan keꞌam ukangan than pam wanchangan yipam minam piꞌ-piꞌayn ngayang keꞌ moom yimanangana, yaꞌa. Ngay aak iikanakaniy ukanga yipam chaapar ngatharaman theetathāng pam wanch yotamantana aꞌ kaaꞌ-piichanathāng thanang thamp way thanttam anpalan.” \s1 Nil Jesus.angan Pam Kucham Meeꞌ Min Yump Pulang \p \v 29 Nil Jesus-a, aꞌ ngurp nungantam anangan aak Jericho.ak kan-ngul wantayna. Pam wanch thaaꞌ-wantanam al-alangan monkan-wak-wakin thanangana. \v 30 Aꞌ pul pam koꞌanch kucham anangan woyan wonkang nyiin-nyiinpul. Aꞌ pul wik ngeeypul Jesus.an woyan wakanan iiy-iiy, aꞌ pul kan-ngul pech-pechpul nungant, “Ayyang, Jesus ey! Kampan David.antam ey! Nint nganang keꞌ ngangk mamin ey?” \v 31 Pam wanch yot al-alangan wakin pulang, “Ayyang, nipaley, nip appap nyiinowa!” Aꞌ pul pam anangan puy-puyam othamayan ngul pech-pechpulweya, “Ayyang, kampan David.antam-ang! Nint nganang keꞌ ngangk mamin ey?” \v 32 Nil Jesus.an than aꞌ malang ump pulang aꞌ thaw pulant, “Nip ngeenakwey pechanipa?” \v 33 Pul pam koꞌanch anangan thawpul Jesus.antan, “Ayyang, Moom-ang, ngan kaangk aak thathān ngula meeꞌ nganttamangana!” \v 34 Aꞌ nil Jesus.angan ngangk mam pulang aꞌ meeꞌang maꞌ wunp pulantang, aꞌ yaam keꞌanaman-a, pul meeꞌ min ngul weenpul, aak ngul thathpul, aꞌ Jesus.an monkan-wak-wakpul nunang ngula. \c 21 \s1 Nil Jesus.ana Ngangk Thayanam Iiy Jerusalem.akan \p \v 1 Than Jesus-a, ngurp nungantam weeꞌanangan kan-ngul iiy-iiyin. Thananiy-a, aak Jerusalem thinth ngul wampin. Aꞌ thanan aak yoyk namp Olives angan wampin ngul. Aꞌ aak yoyk wonkang anganiya, village than, aak namp alantaniya Bethpage. Nil Jesus.angan ngurp nungantam kucham anangana keenk kuch pulang aak village aakanakana. \v 2 Nilan thaw pulanta, “Nip village aakanakan iiyow. Nip angan wampowan-a, nip donkey thathow kuuyang kathin nunang, aꞌ donkey puk many nungantamana anman thamp, than-thanan nungantang. Nip kuuyan thapathowa, aꞌ nip pal kalow pulang ngathara. \v 3 Nil weeꞌan thawow nipar wik yimanangana, ‘Nip donkey nanan ngeenak kalanip nunang e?’ nipan thawow nunganta, ‘Nil moom nganttamangan yaan matowana.’ Anpalan-a, nil pamaniya ngul thawow nipar, ‘Eeꞌwey, nip kalowana!’” \p \v 4 Nil Jesus.an wik yimanangan thaw-a, an nil meenath ngampar wik than prophetsangan waaꞌ-waaꞌin nunang keenkanam-a, an kan-kanam wampin ngula, wik inangana lat ngench thayanangan umpin: \q1 \v 5 “Waaꞌān thant pam wanch al-alantan aak Zion.angan wuntana — thathān a! \q1 King niiyantaman nanpalan wampan niiyant, donkeyangana! \q1 Nil keꞌ pam meek keꞌam wampana, yaꞌa, \q1 nil pam mochan wampana, donkey manyang moꞌ-moꞌana.” \p \v 6-7 Anpalana, pul ngurp nungantaman kan-ngul iiypul, aꞌ donkey kucham anangan wampathpul nungant Jesus.antan keꞌ wik anman nilan thaw pulant. Anpalana, pulan ngook pulantaman kenyangk wunppul donkeyantanga aꞌ nil Jesus.an kan-ngul pey man-mangk donkey alantangan. \v 8 Aꞌ than pam wanch yotamangana ngook thanttaman woyanang angan wunp-wunpin. Than wiyanganiya yuk punth pip-pipin aꞌ woyanang wunp-wunpin thanang. \v 9 Nil Jesus kan-ngulan nyiin-nyiin man-mangk donkey alantangan-a, than pam wanch yot thaaꞌ-wantanaman umputh iiy-iiyin nunganta, aꞌ than pam wanch wiy ananganiya, kul-kulam iiy-iiyin nungant. Thanan wik pech-pechin, “Yeey! Yeey! Ngamp kampan David.antam inman thaaꞌ-kuump-kuumpāmpan a! Nil God.angan pam inan kuchana, nil mak piꞌanan yumpow nunang a! Ngamp nunang God anman thaaꞌ-kuump-kuumpāmpan a!” \p \v 10 Than anman yippak iiy-iiyin-a, anpalaniya, nil Jesus.an aak piꞌan Jerusalem.ang kan-ngul ngooncha. Than pam wanch aak anpalmana, thaw-thawin thanttakamana, “Nil ina weeꞌ e?” \v 11 Than wiy anangan thawin thant, “In nil pam propheta, namp Jesus, nil aak Nazareth punchana, aak ananiya aak anman Galilee.angana.” \s1 Nil Jesus.an Aawuch Ngench Thayanakan Iiy \p \v 12 Anpalaniy-a, nil Jesus.an aawuch ngench thayanak iiy ngul, aꞌ nil thath thanang pam wanch anangan than minh bullock thak piiy-piiyina aꞌ sellimpung-pungin aawuch ngench thayanang angana. Aꞌ nilan kenth thanang. Nil table thakan wew theeꞌ thanttam pam al-alantaman wukalan piꞌ-piꞌin, aꞌ putha yuk chairs anangana, um pekang theeꞌ ngul pam al-alantamana minh munkiyang anangana sellimpung-punginana. \v 13 Aꞌ puth nilan thaw thant pam wanch al-alantana, “Than keenkanamana wik inangan God.antaman lat ngench thayanangan umpin, ‘Than pam wanch al-alangana aawuch ngench thayan ngatharaman ngulan waaꞌayn aawuchana meeꞌ-wuthanamakana pam wanchantana,’ puth niiy pam wanch il-ilangan aawuch iikanakan yalmathwuniy yipam wukal way min wiyantaman maꞌ-kuchathāna.” \p \v 14 Aꞌ anpalaniy-a, pam wanch alpan anangana wampin nungant Jesus.antan, aawuch ngench thayanangana, meeꞌ koꞌanch anangan-a, putha pam wanch kunp anangan thamp. Aꞌ nil Jesus.angan miyalath thanang. \v 15 Aꞌ nil work piꞌ-piꞌanam anangan yot yump-yump, aꞌ putha puk manyiy yot anangan aawuch ngench thayanang angan-a, wik othamayan pech-pechina, “Ngamp yotamang pam inan thaaꞌ-kuumpāmp nunang kampan David.antaman a! Nil pam min paththam a!” Than pam piꞌ-piꞌanam priests aꞌ puth pam teachers al-alangan wik thayanan thaaꞌ-aath-aathin-a, oth thath-thathin nunang Jesus.an pam wanchan miyal-miyalath thanangana, aꞌ puk manyiy anangan ngeeyin thanang pech-pechin thakana, aꞌ anpalaniy-a, thantaniy-a, man kul ngul wamp, \v 16 aꞌ Jesus.ant ngul thawin, “Ayyang, nint kan wik ngeey-ngeeyangan ey? puk manyiy anangan thaw-thawantan ey?” Jesus.an puth thaw thanta, “Eeꞌa, ngay kanam ngeeyang thananga. Niiy ngul keꞌam readimpungan thanang ey? wik anangan God.antaman ey? than lat ngench thayanangan umpin, — wik yimanangan umpin God.antan, ‘Nintiya puk manyiy anangan-a, puth puk manyiy thaaꞌ-paapiy anangan-a, kanam thaaꞌ-aathan thanang minaman thaaꞌ-kuumpayn nintangana.’” \p \v 17 Aꞌ nil Jesus.angan-a, kan-ngul want thanang, aꞌ nil aak town anpalman iiy, aak Bethany.ak, aꞌ angman paanth. \s1 Nil Jesus.angan Yuk Kom Anan Konchana \p \v 18 Aak ngaaꞌ thonang ngulan-a, than aak Bethany anpalan koyam ngul iiy-iiyin aak Jerusalem.akan-a, aꞌ nil Jesus.ana meech ngul weena. \v 19 Nil yuk koman kecham thath woyan wonkang angan than-than aꞌ nilaniy puth iiy yukan thathow nath may thamp natha, puth yaꞌa, may keꞌam piꞌa, nil yuk anan kangkangam thonakam kang. Aꞌ anpalana, nil Jesus.an yuk kom alantan thaw, “Nint may keꞌ-ngul piꞌāna!” Aꞌ yaam keꞌanam-a, yuk komana akaram ngula. \v 20 Than ngurp nungantam al-alangan inan thathin-a, thanan meeꞌ ikin. Than thawin, “Nil yuk komana wanttakan erkaman akaramweya?” \v 21 Nil Jesus.an thaw thant, “Ngay inan kan-kanam thawang niiyant: niiy nath kan-kanam ngangkang piꞌ-piꞌin ngayangan-a, aꞌ puth keꞌ man-ngeeyin ngayangan-a, yaa, niiy thamp work piꞌ-piꞌanam yump-yumpin keꞌ ngay yimanangan work piꞌan yump-yumpang, yuk kom wayathang thakana. Niiy nath kan-kanam ngangkang piꞌ-piꞌin ngayang-a, yaa, niiy yoyk ilantan thawinweya, ‘Eka! Puy ngakang theeꞌān nungkamanga,’ an nil piip God.angan paththam yumpiya wik niiyan thawana. \v 22 Yaa, ngay inan waaꞌang niiyant: niiywey ngeenak nathanwey thawin God.antan-a, niiy kan-kanam ngaantam-ngeeyān nil theeꞌow niiyant, aꞌ anpalana, nil paththam theeꞌow niiyant.” \s1 Than Mepin Nunang Jesus.an \p \v 23 Aꞌ nil Jesus.an koyam wamp thant aawuch ngench thayanakan aꞌ nil thaaꞌ-aath thanang wik min God.antam anangan waaꞌ-waaꞌa. Nil wikan thaw-thaw-a, than moom priestsantam anangan-a, puth than pam wuut manth-thayan anangan wampin nungant, aꞌ thawin nungant, “Nungkar ngul weeꞌ thawa pam wanch inangan thaaꞌ-aath-aathān thanang e? putha alpan anangan miyalathān thanang e? Nintang weeꞌang kuch e?” \p \v 24-25 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant, “Ngay kan in engkāng niiyanta, aꞌ niiyan ngatha waaꞌān, nil weeꞌ thawant pam John alantan pam wanch kootra ngakangan kuungk-kuungkow thanang e? Nil God thawant ey? Nath yaꞌa, pam wanch thawin nungant ey? Niiy nath waaꞌin ngatharan-a, ngay puthangkan ngul waaꞌāng niiyant nil weeꞌangan kuch ngayangan.” Thananiya kan-ngul thaw-thawin thanttakamana, “Ngamp ngul wanttak thawāmp e? Ngampwey yimanangan thawimp nungantana, ‘Nil God thaw nungant John.antan-a,’ nil puth Jesus.an thawow ngampar, ‘Ngul niiy John.an wanttak keꞌam min-minan ngaantam-ngeeyan nunang wik min God.antaman waaꞌ-waaꞌ niiyantan a?’ \v 26 Puth ngampwey thawimp yimanangana, ‘Pam wanch thawin nungant John.antan-a,’ than pam wanch anangan man kul wampiythan ngampara, puth than pam wanch maꞌmangkamangan kan-kanam ngaantam-ngeeyantan nunang John.an nil prophet wik God.antaman kal-kala.” \v 27 Aꞌ thanan thawin nungant Jesus.antan, “Ngan meeꞌmiy yaꞌa.” Aꞌ nil Jesus.an thaw thant, “Yaa, ngay puthangkana keꞌ waaꞌing niiyant nil weeꞌangan kuch ngayang aak iikanakana yaꞌa.” \p \v 28 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant, “Niiy wik kath inan ngeeyāna. Nil pam thonam puk wuut kucham thamp. Nilan iiy puk kaaꞌ-ngeecham alantana, aꞌ thaw nungant, ‘Ngayantang-ang, nint angan work iiyān garden ngatharamanga, may kaangk anangan minam piꞌ-piꞌān thananga.’ \v 29 Aꞌ nil pam nhengk-kunchan thaw nungant, ‘Yaꞌa, ngay keꞌ kaangk work iiyānga,’ puth ngul-ngulana an ep-paththama nil ngaantam-ngeey workan iiyowa aꞌ nil work ngul iiy-iiy garden angana. \p \v 30 “Aꞌ nil piip nungantamana iiy ngul puk nhengk nungantam thon kuyam alantan aꞌ thaw nungant work iiyow garden angana. Nil puth nhengk-kunch kuyaman thaw piip-kunchantana, ‘Eeꞌ, piip, ngay iiyānga,’ puth nil keꞌam iiy, yaꞌa. \v 31 Yaa, niiy ngul wanttaka ngaantam-ngeeyaniy e? Nil weeꞌang wik piip-kunchantaman ngeey e?” Thananiy thawina, “Puk kaaꞌ-ngeecham alangana.” Nil puth Jesus.an thaw thant, “Ngay in thawāng niiyanta: pam wanch puungk wiyiya way iiy-iiyin kaꞌathamana — thaniya wukal tax anpalan yal-yalmathinana pam piꞌan alantan, aꞌ thananiy-a, wukal wiy anangan maꞌ-kuchathin thanttakam piꞌ-piꞌina, putha puungk wiyiya maarich keeꞌ-keeꞌinweya. Aꞌ amanamaniya than wik min anangan God.antaman ngeeyina, thananiya maꞌ God.antang ngul iiy-iiyantan, woyan min nungantaman ngul wak-wakantana! Puth niiyaniya yaꞌ paththama, woyan min keꞌam wak-wakaniy yaꞌ anman! \v 32 Pam nil John alangan kootra ngakangan kuungk-kuungk pam wanchan-a, nil wamp niiyant aꞌ waaꞌ-waaꞌ niiyant wik piip God.antamana, putha woyan minan meen-meenath niiyant puth niiyana kaangk keꞌa, niiy man-ngeey-ngeeyan nunang! Than pam wanch anangaman kaꞌathaman wayan iiy-iiyin-a, an than epa wik ngeeyin nunang! Niiy kan thathan thananganiya meeꞌ niiyantamangana, puth yaꞌangama, niiyiya man-ngeey-ngeeyaniy anmana, woyan way anana niiy kaangk keꞌ wantāna!” \s1 Nil Jesus.angan Wik Kath Waaꞌ Thant Nil Pam Thonamangan Nhengk-Kunchan Kuch \p \v 33 Aꞌ nil Jesus.an thaw ngul, “Ayyang, niiy wik kath thon in ngeeyāna. Nil pam thonam alangana aak piꞌan weꞌar piꞌ-piꞌ aak nungantakamana, aak may kaampanakaniya aꞌ nil may kaangkantam kaanch yot kaamp-kaamp thanang garden nungantamang angana. Aꞌ nilana fence ngul yump, aꞌ anpalaniya nil awar piꞌan weꞌ, may kaangk menchan ngulan weenayn-a, than yipam angan wunpayn thanang aꞌ thaꞌang ngulan maak-maakayn, may kaman yipam pich-pichathayn. Aꞌ amanamaniya nil aawuch achantang ngul kaach than yipam aak thath-thathayn anpal kenyan, than wiyangan keꞌ yipam may kaangk anangan maꞌ-kuchathayn. Anpalaniya, nilan thaw pam wiyantan aak gardenan thath-thathayn, minam piꞌ-piꞌayn nungantwey. Aꞌ nilan thaw thant, ‘May kaangk nanangan kanan menchan weenayn-a, niiyaniya yaarkathān thanang niiyantakamana, aꞌ aathwun, puth puungk wiyiya ngathar piꞌāna.’ Aꞌ nil moom anan-a, kan-ngul iiy aak thonaka. \p \v 34 “Ngul-ngulana, aakan kan-ngul wamp thant may kaangk menchan anangan yalmathayna. Nil moom alangan pam nungantam anangan kuch thanang, aak nungantamakan, may kaangk anangan uwayn nungant. \v 35 Than aak angan kanan wampin-a, than pam al-alangan garden nungantaman piꞌ-piꞌin-a, than kaaꞌ-umangam pam anangan mamin thanangwey, pam thonaman-a, piik-piikin nunangwey, nil pam thonaniya mulathin nunangweya, nil pam thon ananweya kunttowang piik-piikin nunang mulakamweya. \p \v 36 “Ngul-ngulana nil moom alangan pam nungantam wiy anangan chil yot ngul kuch thananga. Aꞌ putham ngul way anman yump-yumpin thantweya, thanang thamp pam puungk wiy anangan piik-piikin thanangweya, puth puungk wiy anangan mul-mulathin thananga. \v 37 Nil moomang anan ngeey-a, nil pam nhengk nungantam ngul kuch, nil puth thaw, ‘Than pam al-alangan ngul ngaantam-ngeeyayna puk nhengk ngatharamana, nil puth pam piꞌan thama, keꞌ piikiythan nunanga.’ \v 38 Puth than pam al-alangan thathin nunangan wamp-wamp thantan-a, thanan thawin thanttakamana, ‘Ayyang, nanpalan weeꞌ wampanwey ngampara? puk nhengk moomantam ey? Ngamp mulathāmp nunang, aꞌ ngampan aak garden inan ngamparakam ngul piꞌāmp a!’ \v 39 Aꞌ thanana purpam mamin nunang, aꞌ aak gardenam anpalan-a, yoon piw theeꞌin nunang aꞌ mulathin nunang.” \p \v 40 Aꞌ nil Jesus.an thaw ngul thant, “Niiy ngul wanttak ngaantam-ngeeyaniy wik kath inaniy e? Nil mooman wampowan-a, an ngul nil want-wanttak yumpow thant pam al-alantan garden nungantaman piꞌ-piꞌin e?” \v 41 Thanan puth thawin nungant, “An nil mulathow thanang paththam pam way anangana, aꞌ nilana pam wiyant ngul thawow aak garden nungantaman piꞌ-piꞌayna. Nilaniya pam min-miniy anangan miꞌow thanang than yipam may kaangk menchan wiy anangan theeꞌayn nungant.” \v 42 Aꞌ nil Jesus.an thaw ngul thant, “Niiy ngul lat ngench thayan anpalan keꞌam wichan ey? wik inangan ey? \q1 ‘Than pamang aawuchan kaachantan-a, wiyiya than nath yuk pal pekkuwan aawuchantangan wunpantan-a, an piw theeꞌantan, \q1 puth thana ngaantam-ngeeyantan keꞌ yuk way yimananga. \q1 Puth yaꞌa, yuk pal pekkuwan aawuchantangana an min paththama, aawuchan thayanam yipam thanow. \q1 An puth keꞌ yimanangan pam wanch wiy al-alangan kaangk keꞌ ngayang, monkanam iiyantan ngatharamana. \q1 Puth ngayan keꞌ yuk pal pekkuwan wunan aawuchantangana anana thanan piw theeꞌina. \q1 Puth ngul-ngulana nil piip God.angan pam wuut piꞌan paththam yumpow ngayanga — ina min paththam wunowa!’” \p \v 43 Aꞌ nil Jesus.an thaw ngul, “Yaa, ngay inan thawang niiyanta — niiy nath ngaantam-ngeeyaniy niiyantakam niiy keꞌ pam wanch God.antam ey? niiy ngul maꞌ nungantang wun-wunaniy ey? An yaꞌa, nil God.angan too wantow niiyang. Nil God.angan wiy anangan maꞌ yalmathow thanang maꞌ nungantangan yipam iiy-iiyayn, aꞌ woyan min yipam nungantaman wak-wakayn, nil anangan maꞌ nungantangan piꞌ-piꞌow thananga.” \p \v 45 Than pam piꞌan priests al-alangan putha Pharisees al-alangan wik kath inan kan ngeeyin nil Jesus.angan waaꞌ-waaꞌ thant pam wanchantan, than puth kanwey thiichin nil thanangan waaꞌ-waaꞌ thant yotantan, \v 46 puth thanana thawin thanttakamana thanan mamayn nunangweya. Puth yaꞌa, thanan winynyang moꞌin, an puth pam wanch yotangana ngaantam-ngeeyin nil Jesus.ana pam prophet paththam iiy-iiya. \c 22 \s1 Nil Jesus.angan Wik Kathan Waaꞌ May Piꞌanan Mungkayn \p \v 1 Aꞌ nil Jesus.anganiya putham ngul wik kath waaꞌ-waaꞌ thant, pam wanchantan, nil wik engk-engkanang keꞌam waaꞌ thant, yaꞌa, nil keꞌ wik kath anman waaꞌ-waaꞌ thant. \v 2 Nil thaw thant, “Aak ngulan wampowa nil God.angan pam wanch yotaman piꞌ-piꞌow thanang maꞌ nungantanga. Wik inangan waaꞌ-waaꞌānga, aakana yimanangan wunow. Aak keenkanama, pam nil piꞌan, kinga, — yaa, niliya may piꞌan yump puk nhengk nungantamangana wanch ngentowa. \v 3 Aꞌ nil pam piꞌan alangana pam workan iiy-iiyin nungantana kuch thanang pam wanch wiy anangan pal umpayn thanang may piꞌanakana. Than puth yaꞌangam thaw-thawin thant, thanan kaangk keꞌ iiyayn thanttang mayakana. \p \v 4 “Yaa, pam piꞌan alanganiya pam wiy ngul kuch thanang, mayakan pal umpayn thanang. Wikana yimanangan kuch, ‘May piꞌan ngatharamana an kanam yumpina. Minh bullocks min-miniy anangana kanam ump-umpin thananga — may-a, minh-a, an anman wun-wuntan ngamp mungkāmp ngula. Niiy pal erkam yotam wampān a!’ \v 5 Puth pam anangan thampanga yaꞌangam thaw-thawin thant, puth pam wanch anangana kaangk keꞌ may piꞌanakan wampayn, than keꞌ-ngoongkam work iiy-iiyin; pam thonamiya koyam iiy farm nungantamakan; nil pam thonaniya, koyam iiy store nungantamakan, \v 6 puth puungk wiyangiya, pam workan iiy-iiyin pam piꞌan alantana, maꞌ mamin thanang, aꞌ thep-thepin thanang, aꞌ mulathin thanang. \v 7 Nil pam moom piꞌanana man kul paththam wamp nunganta, aꞌ nil pam soldiers nungantam anangan kuch thanang, aꞌ thanana mul-mulathin thanang puthangkana, aꞌ town umyompanam thanttamana thumang kiingkin ngul. \p \v 8 “Aꞌ nil king alangana pam workan iiy-iiyin nungant puungk wiy anangan ump thanang, aꞌ thaw thant, ‘May piꞌan ngatharamana an kanam may minh menchan anman wun-wunana, puth pam wanch anangana ngay kaꞌathaman wik kuchang thantan-a, than pal keꞌam wampin mayakana, yaꞌa. \v 9 Yaa, niiyiya, woyan piꞌan wakan iiy-iiyāna, pam wanch yot-yotam pal umpān thanang mayakan wampayna, niiy puyan thathān thanang pam wanch-a, pal umpān thanang may piꞌan ngatharamakana.’ \v 10 Aꞌ pam work nungantan iiy-iiyinwey-a, thananiya woyan aakanakan pentin ngul aꞌ pam wanch yot-yotam ngul yal-yalmathin thanang, puungk wiyaniyweya pam wanch wayanang; puungk wiyaniyweya ep pam wanch mina. Aawuch pam piꞌan alantamaniya, pam wanchangama thaaꞌ-thupam ngathina. \p \v 11 “Nil pam piꞌanana pek aawuchang ngooncha pam wanch anangan thathow thananga. Aꞌ nil pam thonam thathana nil ngook min keꞌam ngooncha. \v 12 Aꞌ nilan thaw nungant, ‘Ayyang, ngurp ngatharam-ang, nint ngul in wanttak ngoonchan e? Ngook min-minam keꞌam ngoonchan ey?’ Puth nil pam ananweya wik keꞌam thawa yaꞌa, popam anman nyiin-nyiin. \v 13 Aꞌ pam piꞌan anan thaw pam al-alantan workan iiy-iiyin nungantana, ‘Ayyang! Niiy thaꞌana puth maꞌana kuuyang kathān nunanga pam inan a! aꞌ puy yoon aakang theeꞌān nunang, aak ngaaꞌanga, nil angan peey-peeyowa, koonh thakan path-pathow nungamanganweya.’” \p \v 14 Aꞌ nil Jesus ngulan thawa, “Wik kath anana yimanangan wunana, nil God.angana pam wanch yot-yotam umpow thanang, puth pam wanch koꞌalam thonakam miꞌow thanang.” \s1 Thananiya Jesus.an Putham Ngul Mepin Nunang \p \v 15 Anpalan-a, than pam Pharisees anangan kan-ngul iiyin, aꞌ karpam wik yump-yumpin. Aꞌ thawin, “Ngamp mepāmp nunang, yaan paathāmp nunang nil nath Jesus.ana wik want-wanttakan thawow ngampar.” \v 16 Thananiya, pam thanttam wiy anangana kuchin thanang, putha pam Herod.antam wiy anangana kuchin aꞌ than karpam iiyin nungant Jesus.antana, aꞌ thawin nungant, “Ayyang, moom-ang, ngan kan meeꞌmiy nint wik kan-kanam anangan thaw-thawangana, puth woyan min God.antaman kan-kanam thaaꞌ-aath-aathangan nganang. Nungkway than pam wanch wiyangan ngangk-wayangaman kal-kaliythan nintangan-a, puth nintana keꞌam yaaman ngaantam-ngeeyangana, yaꞌa nint kon uth anman iiy-iiyangana. Puth nint pam piꞌan al-alantaman keꞌam winynyang moꞌangan yaꞌa, nint keꞌ-ngoongkam wik kan-kanam anman waaꞌ-waaꞌangan pam wanchantan. \v 17 Yaa, nint kan wik inan waaꞌān nganta nint wanttakan ngaantam-ngeeyangana. An ngul kan-kanam ey? ngan wukal theeꞌin ey? keꞌ income tax yimanangan ey? pam moom piꞌan alantan ey? aak Rome.angan wun-wunan ey? nath yaꞌa, keꞌ theeꞌān nungant ey?” \p \v 18 Aꞌ nil puth Jesus.angana kanam thiich thanang pam anangan than pam min yaꞌa, than pam ngangk way-wayam paththam, than yaan paath-paathin nunang, nil puth thaw thant, “Niiy pam inanganiya way-wayam paththam a! Niiy yaan muuk-muukamaniya niiy keꞌ pam min iiy-iiyaniya, an yaꞌa! Niiy ngul ngeenak thaachaniy ngayang a? ngay yipam wik way-way thamp thawāng niiyantan ey? an yaꞌa! \v 19 Niiy wukal niiyantam puyan piꞌaniya niiy meenathān ngathar a! Wukal taxakana!” Thanana wukal anana wampathin nungant Jesus.antan, \v 20 aꞌ nil puth Jesus.an thaw thant, “Wukal ilangan kaaꞌwal weeꞌantam piꞌan a? puth namp thampana weeꞌantam wukal ilantangan wunan a?” \v 21 Than pam anangan thawin nungant Jesus.antan, “Pam moom piꞌan alantaman aak Rome.angan wun-wunana.” Nil Jesus.an thaw thanta, “Yaa, wukal inana pam piꞌan alantana niiy koyaman theeꞌān nunganta. Nil piip God.angana ngampangan yumpa, ngampaniy-a, ngangk ngamparamana koyam theeꞌāmp nunganta.” \v 22 Than pam Pharisees al-alangan wik inangan ngeeyinan-a, thanan thaaꞌam ikina aꞌ thananiya wantin nunang ngul Jesus.an aꞌ kan-ngul iiyin. \p \v 23 Aak an-aniyangan-a, pam puungk wiy Sadducees anangana wampin nungant Jesus.antan. Than Sadducees il-ilangana, than ngaantam-ngeeyin pam wanch mulan wuntana, than koyaman keꞌ ekiythana. \v 24 Than thawin nungant, “Pam Moses keenkanamana yimanangan thawa, ‘Nil pamweya puk keꞌanangan uthamiy-a, yaa, nil pont nungantam alangan wanch wukalongkana nil ngul maayow nunanga, pul yipam puk uwowpula, thanan yipam ngaantam-ngeeyayna puk anangana keꞌ pam mul alantamana.’ \v 25 Puth nint kan wik kath inan ngeeyān a! Aak keenkanamana, than maꞌ-kuuncham pam seven wun-wunin aak inganiy. Wuny thanttamangan kaꞌatham wanch maay — ngul-ngulaniy-a, nil puk keꞌananga anman uthama. Yaa, pont nungantamang ngul wanch wukalongkan maayana. \v 26 Aꞌ nil thampana puk keꞌanang uthamweya. Pam kuunch nungantam thon alangan ngul maay nunanga wanch wukalongkana, aꞌ nil yimanang puk keꞌanang thamp uthama. Pam kuunch nungantam maꞌmangkam al-alangan maay-maayin nunang, wanch wukalongkana, aꞌ than maꞌmangkamana puk keꞌanang anman uth-uthamina. \v 27 Ngul-ngulaniya, wanch wukalongkan utham ngula. \v 28 Yaa, kan in ngeeyiy a! Aak ngulan wampowan-a, than pam wanch mulaman koyaman ngulan ekayn-a, man-yetham ngulan iiyayn-a, nil wanch wukalongkana wanch thum weeꞌantam ngul iiyow e? Puth nil wanch alangana pam maꞌ-kuuncham seven anangaman maay thanang a!” \p \v 29 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant ngul, “Niiy wik way-way thawaniy a! An puth niiy keꞌam wik min God.antam anangana min-minaman ngaantam-ngeeyaniya, wik lat ngench thayanangana aꞌ putha niiy min-minam keꞌam thiichaniy nil piip God.ana pam wuut piꞌan paththamana! \v 30 Than pam wanch yotamana mulaman ekayn-a, aꞌ man-yetham koyam ngulan iiy-iiyayn-a, an thananiya keꞌ ngaantiyongk anman iiy-iiyayn ing kenyana, keꞌ-ngul ngentwayn yaꞌa. \v 31 Niiyiy wik anman thaw-thawaniy than pam wanch mulaman keꞌ yaakaꞌ ekayna. Niiy ngul wik God.antaman kanam thathan ey? lat ngench thayanangan ey? \v 32 Nilaniya wik inangan thaw, ‘Ngayiya God inman thanttam pam Abraham-a, puth Isaaca, aꞌ Jacob weeꞌanang al-alantamana.’ Nil God.ana God thanttam pam wanch man-yethaman iiy-iiyantan, pam wanch mul al-alantaman yaꞌa.” \p \v 33 Than pam wanch yotamangan wik inan ngeeyin-a, thananiya thaaꞌam ikin. \s1 Wik Thayan Kucham Inangan Min Paththam \p \v 34 Anpalan-a, than Pharisees al-alangan ngeeyin nil Jesus.ana meeꞌangam thaw thantana Saducees al-alantana aꞌ thananiya popam ngul nyiin-nyiinin, koyaman keꞌam ngul thawin nungantana. Aꞌ than Pharisees anangan yalmathwin thanttakam, \v 35 aꞌ nil pam thonam thanttam Jesus.ant iiy yipam paathow nunang nil wik wanttakan thawow. Nil pam inmana, wik thayanan thaaꞌan-aath-aatha. \v 36 Nilan puth thaw nungant Jesus.ant, “Ayyang, Moom-ang, lat ngench thayanangan-a, wik thayan God.antaman yot ngampar ngeeyanakana! Nint keꞌ miꞌin wik thayan thonam min paththaman ey?” \v 37 Nil Jesus.an thawant, “‘Niiy kaangk paththam piip God ngamparamantan wunāna, nil puth moom piꞌan niiyantaman, niiy pam wanch min koochanam iiyān nungant, man-kuchaman yaꞌa, aꞌ wik nungantaman ngangkangam piꞌ-piꞌān, wik maꞌmangkam anangan ngeeyāna.’ \v 38 Wik inangan kan-kanam min paththaman niiyantan ngeeyanakana. \v 39 Aꞌ thon inan ngeeyāna, ‘Niiy paththam kaangk wunān pam wanch puk wiyantana. Keꞌ niiyan min-minam piꞌ-piꞌwuniy niiyantakaman-a, yaa, niiyiya yimanangan pam wanch wiy al-alantan ngangk minangam iiy-iiyān thant.’ Wik thayan kucham inangan karp wunanpul, an min-minam paththama! \v 40 Wik thayan kucham pul inangan ngayan waaꞌ-waaꞌangan-a, keꞌ wik anman Moses.angan puth prophets al-alangan keenkan umpin lat ngench thayanangan. Wik anangan-a, karp anman, keꞌ wik thonam ngampar, yipam ngamp min-min ngul iiyāmp God.ant, aꞌ woyan nungantaman min-min wakāmp a!” \s1 Nil Jesus.anganiya Wik David.antaman Waaꞌ \p \v 41 Ngul-ngulaniya, than pam Pharisees puungk wiy anangana karpam yalmathwin thanttakam aꞌ Jesus.ant wampin ngul. Nilan thaw thant, \v 42 “Ngul niiy wanttak ngaantam-ngeeyaniy a? Nil wuut mangk Messiah.antaman weeꞌ e? Pam alantaman nil God.angan kaaꞌngak kuchowan ngamparana?” Thanan puth thawin nungant, “Pam David.ana wuut mangk nungantamaniya.” \v 43 Nil puth Jesus.an thaw thant, “Yaa, nil puth Ngeen-Wiy Min God.antamana ngeenak thaw nungant David.antan nil Christ.an moom nungantaman waaꞌowan a? \v 44 Nil puth David.angan wik inangana lat ngench thayanangan umpa, ‘Nil Lord God.ana moom ngatharamant thawa, \q1 “Nintaniya moom piꞌan ngatharang iiy-iiyāna; \q1 aꞌ ngay ngul maalathāng thanang than nintangan ngangk-wayangaman kal-kalayn. \q1 Nintaniya moom karangk paththam iiy-iiyān thantana.” ’ \m \v 45 Wik iniya wuut mangk David.angan waaꞌ. Niliya Christ.ana moom nungantam waaꞌ nunang. An-ngul nil wanttak David.ana wuut mangk nungantaman ween e?” \p \v 46 Puth than Pharisees anangan popam anman than-thanin, keꞌam wik thawin Jesus.antana, yaꞌa, puth thanan wik want-wanttak thawiythan nungant koyamaniy e? Aak anpalman ngulan-a, thananiya winynyang ngul moꞌ-moꞌin Jesus.antamana, thananiya keꞌ-ngul wikak thakan engkin nungant, yaꞌ anman. \c 23 \s1 Nil Jesus.angan Wuut Manth-Thayan Anangan Aꞌ Pharisees Anangan Waaꞌ Thanang Than Min Yaꞌa \p \v 1 Aꞌ nil Jesus.an thaw pam wanchantan putha ngurp nungantam al-alantan, \v 2 “Than pam Pharisees anangana putha pam teachers wik thayan anangan thaaꞌ-aath-aathantanan-a, — work thantaniy-a, wik engkanangan waaꞌ-waaꞌayn, wik thayan Moses.antam anangana. \v 3 Wik ngeen nathanwey thawayn niiyantan-a, niiyaniya ngeeyān thanang puth niiyaniya keꞌ yumpān keꞌ thanan woyan wayan wak-wakantan, way thakan yump-yumpantan, puth thananiya keꞌam wik thayan thanttamaniya ngeey-ngeeyantan, yaꞌa, an than wik thayanan pip-pipantan. \v 4 An keꞌ than yuk anhan kath-kathantana pam wanch wiyantangan, pikpungkangan wunp-wunpantan thanta, thananiy puth purꞌ-purꞌ iiy-iiyantan ngula, aꞌ than pam Pharisees weeꞌanangana kaangk keꞌ maꞌ-aathayn thananganweya, thanan kaangk keꞌ way min wiy anangan maayayn thanttaman. \v 5 Puth thananiya kaangk pam wanch wiyangana thanang anman thath-thathayna, aꞌ ngaantam-ngeeyayn thanang than keꞌ pam min yimanangana, puth yaꞌa, than min yaꞌa. Thananiya wik God.antaman lat piꞌanang umpantan aꞌ yuk box manyang thenchantan ngul, aꞌ kuuyang kathantan, box manyana, aꞌ ngul-ngangkang thanttamangan kathantan ngul, puth maꞌ punthang thakan, than yipam pam wanch wiyangan thath-thathayn thananga. Aꞌ putha ngook min ongk thamp ngoonchantan, fringe thampweya, yipam pam wanch yotangana thathayn thanang. \p \v 6 “Than may piꞌanakan iiyayn-a, thanan kaangk aak min-minangam nyiinayna. Aꞌ putha, than churchakan iiyayn-a, thanan kaangk umputh anman nyiin-nyiinayna, than yipam pam wanchangan thathayn thananga. \v 7 Putha thanan kaangka pam wanch anangan umang iiyayn thant aak town wakanana, keꞌ pam wuut piꞌ-piꞌanam yimanangan umang iiyayn thant, aꞌ putha thana kaangka pam wanchangan teacher waaꞌayn thananga. \v 8 Puth niiya wiyantan keꞌ thawān thant teacheran waaꞌayn niiyanga, niiy puth maꞌmangkamana karpama iiy-iiyaniy pich-pichama keꞌ niiy kuunch yimanangana; niiyaniya teacher thonam anman niiyant. \v 9 Puth niiyiya pam wiy anangana piip keꞌ waaꞌān thananga, niiyantaniya piip thonam anman, in kenyan wun-wunana. \v 10 Aꞌ putha pam wanch wiyangana keꞌ waaꞌayn niiyang moomana, puth niiyantaniya moom thonam anman thonakama, ngay Christa. \v 11 Nil weeꞌ-nathweya kaangk keꞌ pam piꞌan yimanangan iiyow-a, yaa, nilaniy putha pam wanch wiy anangan maꞌ-aath-aathow thanangwey, minam piꞌ-piꞌow thananganiya. \v 12 Nil weeꞌangweya pam piꞌan yumpiy nungamangan-a, ngul-ngulaniya nil pam many ngul weenowa. Nil weeꞌ-nathweya ulp-ulpanangan keꞌaman iiy-iiyan-a, pam nil mochanana, ngul-ngulaniya nil pam piꞌan paththam ngul iiy-iiyowa.” \p \v 13 Anpalana, nil Jesus.an thaw thant ngul pam Pharisees al-alantana, puth-a, pam teachers al-alantan thanan wik thayanan thaaꞌ-aath-aathinana, “Niiy kan in ngeeyān a! way ngulan wampow niiyant a! Puth niiya muukamathaniy thanang pam wanch anangan a! Aꞌ niiya pam wanch anangana way-wayathaniy thanang than anangana kaangk maꞌ God.antangan iiyayna, puth niiy wik piip God.antamana way-way thaaꞌ-aath-aathaniy thananga. Aꞌ putha niiy thampaniya woyan min God.antaman keꞌam miꞌana, yaꞌa — an keꞌ niiya thaaꞌ door aawuchan ngathana, than yipam pam wanch wiy anangana keꞌ ngoonchayn aawuchangan, putha niiy thampaniya yoon angman than-thananiy a! \p \v 15 “An kan-kanam paththam way ngul wampow niiyanta! Niiy puth pam wanch anangan muukamathaniy thananga. Aꞌ putha niiy aak palam-puyam iiy-iiyaniya, wiyiya thaꞌanga, putha wiyiya ngak wakana, niiy yipama wik min God.antaman waaꞌ-waaꞌān wiyantana, puth niiyiya way-way thaaꞌ-aath-aathaniy thanang niiy yipama woyan way aakanakana meeꞌ-wichān thanang keꞌ niiy anman wak-wakaniya. Nil pamang nathweya monkan-wakiy niiyang-a, yaa, an niiy way paththam yump-yumpaniy nunanga, keꞌ niiy yimanangan yaꞌa, niiyiya way chil-chil yump-yumpaniya, puth nil-niiyantan-a, an ep-paththama way-wayam paththam weenow ngula. Aak ngul-ngulan-a, niiy maꞌmangkam ngulan-a, aak way aakanakan iiy-iiyāna. \p \v 16-17 “Eeꞌa, an kan-kanam paththam way ngul wampow niiyanta! Niiyaniya way-way thaaꞌ-aath-aathaniy pam wanch anangan, niiy keꞌ pam koꞌanch yimanangana meeꞌ-wich-wichaniy thananga. Pam wanch wiy anangan wik thayanam thawantan, ‘Ngay kan-kanam thawāng nungka, piip in kenya, ngay ngul yumpānga, ngay keꞌ wik uuyaminga, yaꞌa.’ Wiyanganiya ‘piip in keny’ wichantan; wiyanganiya aawuch ngench thayan anan wichantan; puth wiyangan-a, yuk gold anangan wichantan aawuch ngench thayanangan wun-wuntana. Puth wiyanganiy-a, yuk altar anan wichantan aawuch ngench thayanangan than-thanan ana; puth wiyanganiya yuk way min aak yuk altarangan wun-wuntan-a, anangan wichantan. Yaa, niiyaniy thaw-thawaniy thanta, ‘Niiy nath namp aawuch ngenchan wichaniy-a, an kana, niiy mak wikan pipāna. Puth niiy namp yuk gold anangan wichaniy-a, niiy keꞌa wik niiyantaman pipāna, yaꞌa.’ Niiy kuchek waap wayanang iiy-iiyaniya! An keꞌ niiy pam meeꞌ koꞌanch yimanangan iiy-iiyaniya! Yuk gold anangan min paththam meeꞌ niiyantangan ey? ngul aawuch ngench thayana an wanttaka? Min yaꞌ ey? meeꞌ niiyantangan ey? Niiy in ngeeyāna: yuk gold anangan anman wun-wuntan aawuch ngench thayanangana nanpalan yuk gold ananganiy-a, an ngench ngula. \p \v 18 “Aꞌ niiy wik inangan thamp thawaniy, ‘Namp yuk altaran wichaniy-a, an kana, niiy mak wikan pipāna. Puth niiya namp yuk way min anangan wich-wichaniy yuk altarangan wun-wuntan-a, niiyana wik niiyantaman keꞌ pipān, yaꞌa.’ \v 19 Niiy kuchek waap wayanang iiy-iiyaniya! An keꞌ niiy pam meeꞌ koꞌanch yimanangan iiy-iiyaniya! Yuk way min anangan aak altarangan wun-wuntan-a, an min paththam meeꞌ niiyantangan ey? yuk altaran ngul wanttaka? Min yaꞌ ey? meeꞌ niiyantangan ey? Niiy in ngeeyāna: yuk way min anman wun-wuntan, yuk altarang angmana nanpalan yuk way min ananganiy-a, an ngench ngula. \v 20 Nil pamangweya namp yuk altaran wichiyan-a, aꞌ putha wik thayanan yumpiy-a, pam thonamantanwey-a, an keꞌ nil way min anangan namp wich-wichan thanang thampa, an puth aak angman wun-wuntan, yuk altarangan. \v 21 Aꞌ puth-a, thon in thampa, nil pamangweya namp aawuch ngench thayanan wichiywey-a, aawuch piip God.antaman-a, an keꞌ nila namp piip God.antaman wichan thampa, nil puth piip God.ana aawuch angman wun-wunan. \v 22 Aꞌ putha nil pamang nathweya namp aak in kenyan wichiywey-a, an keꞌ nil aak God.antaman wich-wichan thamp, aꞌ putha keꞌ nil namp God.antaman wich-wichan thamp, nil puth piip God.ana aak in kenyan wun-wunan. \p \v 23 “An kan-kanam paththam way wampow niiyanta! Niiy puth pam wanch anangan muukamathaniy thananga. Niiy keꞌ-ngoongkam iiy-iiyaniy wik thayan God.antamakaniya wik min nungantam aakanakan, niiy puth minam keꞌ iiy-iiyaniy pam wanchantan, aꞌ puth niiy keꞌam ngangk mam-mamaniy thanangweya, aꞌ wiyiya niiy wukal thakan maꞌ-kuchathaniy thanttam. Niiy ep yuk way min theeꞌ-theeꞌaniy nungant piip God.antana, wukal wiy niiyantaman churchak kal-kalaniy aꞌ yuk awal min thakan theeꞌ-theeꞌaniy nungant. Niiy kanaka wukal thakan kal-kalaniy churchakana, puth niiyangana keꞌ kon-ngathow ngangk minangam iiy-iiyān pam wanchantaniya aꞌ piip God.ant thampa. \v 24 Niiy keꞌ pam wanch meeꞌ koꞌanch yimanangan iiy-iiyaniya, pam wanch wiy anangan meeꞌ-wich-wichaniy thanang woyan wayakan. An keꞌ aak yimanangana: nil nyeeny nath may ngakangan keekiywey cup niiyantangan-a, an niiy nyeenyan maayaniy, niiy puth kaangk keꞌ may ngak nyeeny thampan mungkāna; puth niiyaniya camelana ep lokang thuꞌin ey? \p \v 25 “An kan-kanam way paththam wampow niiyanta! Aak niiyant yimanangan wunana: niiyaniya yuk cups-a, plates anangan maꞌ-yotam pung-punganiy ey? aꞌ pach-pachathaniy ey? puth niiy ngangk niiyantaman pach keꞌam piꞌ-piꞌaniy yaꞌa, niiy puth pam yangk moꞌ-moꞌaniy, aꞌ pam wanch wiy anangana way-wayathaniy thanang, piik-piikaniy thanang thaka. \v 26 In ngeeyiya, an niiy yotamana an keꞌ niiy meeꞌ koꞌanch yimanangan iiy-iiyaniya. Niiy kaꞌathamana ngangk niiyantakaman pach-pachathāna puth anpalana niiyaniya minam ngul iiy-iiyāna. \p \v 27 “An kan-kanam way paththam wampow niiyanta! Niiy puth pam wanch anangan muukamathaniy thananga! Niiyan keꞌ kunttow gravestone yimanangan iiy-iiyaniya, puth kunttowana ach-umpanang wunan grave kenyangkana, yipam yotangan thathayna, puth pek-pekamana pam mulantaman kaanch wun-wunana, puth kempana way ngul kanan kathama. \v 28 Than wiyangan nath ngaantam-ngeeyantana niiy keꞌ pam wanch min iiy-iiyaniya, puth yaꞌa, ngangk niiyantamana way anman piꞌ-piꞌaniy, puth-a, wik uuy-uuyamaniy thampa.” \s1 Nil Jesus.an Wik Yimanangan Thaw, “Nil Piip God.angan Ngul Kuchow Niiyang Aak Way Aakanakana” \p \v 29 Aꞌ nilana putham ngul thaw thant, “An kan-kanam way paththam wampow niiyanta! Aak keenkanama, wuut mangk niiyantam al-alangan kaangk keꞌ thanang pam prophets anangan, than mulathin thanang. Niiyaniya headstones yumpaniy thant pam prophets al-alantan, pam min al-alantan, aꞌ headstonesana ach-umpanak yumpaniy thant — an niiy yaan yumpaniy thant, yaan muukamaniy keꞌ niiy ngaantam-ngeeyaniy thanangweya, puth yaꞌa. \v 30 Niiyaniy wik yimanangan thawaniya, ‘Ngamp nathwey wuut mangkantang keenkaman an-aniyangan wun-wunimpan thanttangan-a, ngampaniya pam prophets anangana keꞌ mulathimp thanangweya keꞌ thanan mulathin thanangweya.’ \v 31 Yaa, niiyan puth wuut mangk anpalan wampana, pam al-alangana pam prophets anangan mulathin thanang, niiy kampan waaꞌaniy thanang! \v 32 Yaa, niiy way anman yump-yumpaniy keꞌ wuut mangka kampan niiyantam al-alangan ey? Niiy ngulana work thanttaman minch-minchathān ngul ey? \v 33 Niiy pam inanganiy yota, way-wayam paththam iiy-iiyaniy, keꞌ thuuk yimanangana thipangan thuuch-thuuchaniya. Ngul niiy ngaantam-ngeeyaniy ey? keꞌ nil piip God.angan keꞌ kuchiy niiyang ey? aak way aakanakan ey? Puth an yaꞌa! nil kuchow niiyang aak way aakanakan a! \v 34 Puth ngay anpalan niiyant inan waaꞌānga; ngayiya pam prophets anangan ngul kuchāng niiyanta, aꞌ putha pam anangana kuchek waap min anangan iiy-iiyantana; putha pam teachers anangan wik min ngatharaman thaaꞌ-aath-aathayn niiyanga. Puungk wiyaniya, niiy ngul mulathān thanang; aꞌ puungk wiy anangan-a, yuk wuuyanangan waanchān thanangweya mul wunaynweya, aꞌ putha pam puungk wiy anangan-a, niiy piik-piikān thanang aak church niiyantamangana, aꞌ kenth-kenthān thanang ngula aak town amanamana aak thonak ngul iiyayn, nil yimanamanweya kenth-kenthān thanang, palam-puyam iiy-iiyayn aak thon-thonakana. \p \v 35 “Aak keenkanamana, wuut mangk niiyantamang pam min anangan mulathin thanang. Kaꞌathamana than pam min Abel anan mulathin nunang. Anpalana than pam God.antam yot anangan mul-mulathin thanang aak-aakanakaman nil Zechariah.an ngul wuna, pam inman nhengk Berechiah.antam. Aꞌ than nunang thamp mulathin, aawuch ngench thayanang angman mulathin nunang, yuk altar thinth minhan kiingk-kiingkin, piip God.antana. \v 36 Puth nil God.anganiya ngul wayathow niiyang pam wanch niiy inangan man-yethaman iiy-iiyaniya, puth wuut mangk niiyantamanga pam God.antam anangan mul-mulathin thanangweya.” \s1 Nil Jesus.angan Kaangk Paththam Wun-Wun Thant Pam Wanch Aak Jerusalem.ang Wun-Wuntana \p \v 37 Amanamana, nil Jesus.angan ngaantam-ngeey thanang pam wanch yot anangan aak Jerusalem.angan wun-wunina, aꞌ nil ngangk way-wayam paththam wun thanttamana aꞌ thaw ngul, “Niiy pam yotam anangan kanam mul-mulathan thanang nil God.angan kuch-kuch niiyanta. Niiyiya kunttowang thak piik-piikan thanang mulakama. Ngay maꞌ-yotam keꞌ maꞌ-yalmathing niiyang ngatharakama, keꞌ minh chookie kaath-kunch alangan maꞌ-yalmathan puk manyiy nungantam anangan aꞌ pek-pekam punth-paamang ngul kang-kangan thanang ngula. Puth niiyiya kaangk keꞌ ngatharama. \v 38 Niiy in ngeeyiya, nil God.angan aak ngench thayan niiyantaman keꞌ-ngul minam piꞌ-piꞌow, an too wantow ngul, keꞌ aak mook yimanangan wunow pam wanch keꞌ-ngul ngoonch-ngoonchayna. \v 39 Puth ngay thampaniya wantāng niiyang ngula, niiy keꞌ-ngul thathān ngayang aak ingana yaꞌa. Ngul-ngulana an ep niiy thathān ngayangweya, amanamana niiy meeꞌmiy ngul weenān pam ngay inmana nil God.angan kuchanya, an puth niiyan thawān ngul, ‘Yaa, ngamp thaaꞌ-kuumpāmp nunang pam inana nil God.angan kuch nunanga.’” \c 24 \s1 Nil Jesus.angan Waaꞌ Thant Aak Way-Wayam Paththaman Wampowa \p \v 1 Anpalana, nil Jesus.angan aawuch ngench thayanan want ngul. Nil kan-ngul iiy-iiy-a, aꞌ ngurp nungantam anangan wampin ngul nungantana aꞌ thawin nungant aawuch ngench thayanan thath-thathow puth aak anan ach-umpan. \v 2 Nil Jesus.an thaw thant, “Eeꞌa, niiy aawuch inanganiya minam thath-thathānweya. Aak ngul-ngulana than pamangan aawuch min-minam anangana ngul wayathayn, aꞌ puth kunttow wuut piꞌ-piꞌanam anangana aakang ngul keek-keekathayna.” \p \v 3 Aꞌ amanamana, nil Jesus.an aak achantangak ngul iiy, aak namp alantaniya yoyk Olives, aꞌ angman ngul nyiin-nyiin. Aꞌ than ngurp nungantam anangan wampin nungant, thananiya pokkapang ngul thaw-thawin nungantana, “Ayyang, than ngul aawuch ngench thayanan aak ngeen ngul keekathayn e? Nil puth God.angan ngeen meenathow nganta aakaniy-a, thinth ngul wampan nint putham palaman ngul wampānan aꞌ puth aak inan minchowana?” \v 4 Nil puth Jesus.an thaw thant, “Niiy meeꞌ yanth-yanth ngul iiyāna! Than pam wanch wiyangan keꞌ yipam muukamathayn niiyanga! \v 5 Than yot thon-thonam ngul wamp-wampayna, thananiya yaan wik uuy-uuyamayn, muukamayn waaꞌ-waaꞌayn thanttakama, than keꞌ ngay yimanangana, yimanangan thawayn, ‘Ngay pam inan God.angan keenkanam kaaꞌngak kuchowana.’ An yaꞌa. Pam wanchang yotanganiya ep wik ngeeyayn thananga. Puth puungk wiyanganiya ep-paththam, an yaꞌa, keꞌ ngeeyiythan thananganiya, yaꞌa. \v 6 Niiy wik wolmp ngul ngeeyān kul karkanan pekwayn niiyantang thinth, aꞌ niiyiya wik thooꞌ ngul ngeeyān aak nath-nathan pekwayna. Puth niiyana keꞌ winynyang moꞌāna. Nungkway than nath kul piꞌanan pek-pekwiythan-a, aakan keꞌ yippak minchowa. \v 7 Than moom piꞌan aꞌ pam thanttam aak thon-thonaman anman pek-pekwayna; than pam wiy anangana thaaꞌnganth thon al-alantan ngul iiyayn, aꞌ thananiy pek-pekwayn. Aꞌ yuk earthquake al-alangan aak thonang nath-nathan wuny-wunyathowa. Aꞌ putha aak umyompanamana may keꞌanang thak wun-wunayna. \v 8 An puth wayan chil-chil yippaka, puth ngul-ngulana anan epa way piꞌan paththam wampow. Aak inana aak yimanangan wunow keꞌ wanchang pukan uwow yimanangana. Kaꞌathamana nila many-many uwana iimpan pek-pekan nunang, amanamana aniya wuut piꞌanang ngul uwan nunang pukan kalowa. Aakana yimanangan wunow.” \p \v 9 Nil puth Jesus.angan wik thayanath thanang, nilan thaw ngurp nungantam al-alantan, “Anpalaniya, thanan mamayn niiyang aꞌ maꞌam theeꞌayn niiyang pam piꞌ-piꞌanam al-alantan than yipam piik-piikayn niiyang aꞌ mulathayn niiyang. Pam wanch yotangan ngangk-wayangam kal-kalayn niiyang thampa, anpalmana niiya ngayangan monkan-wak-wakaniya. \v 10 Aak an-aniyangan-a, pam wanch yotangan wantayn ngayanga; thananiy-a, theetathwayn than-thanttakamaniya pam wayanang al-alantan aꞌ ngangk-wayangam kal-kalwayn thanttakamana. \v 11 Aꞌ pam yot anangan wampayn ngul, aꞌ muukamathwayn ngul keꞌ than pam God.antama, puth yaꞌa, than puth wik wiy-wiyam waaꞌ-waaꞌayn niiyantana, wik God.antamana an yaꞌa, aꞌ pam wanch yotangan-a, wik way thanttaman ngul ngeeyayn. \v 12 Aak an-aniyangan-a, pam wanch yot anangana an puy-puyam way-wayam paththam ngul iiy-iiyayna, aꞌ puth nanpalana pam wanch ngatharam yot ananganiy-a, keꞌ-ngul ngangk minangaman iiy-iiyayn thanttakamana, yaꞌa. \v 13 Nil weeꞌanganweya keꞌ-ngoongkam anman monkanan wak-wakow ngayang anman-a, keꞌan eenchow ngatharaman-a, nilaniya ngangk aak umpuyangam wun-wunow piip God.antanga. \v 14 Aꞌ anpalana, pam wanchangan wik min God.antaman waaꞌ-waaꞌayn thant pam wanch al-alantan aak umyompanaman, nath-nathan wun-wuntan, than waaꞌayn thant nil God.an moom piꞌan paththam iiy-iiyan, aꞌ anpalaniya aak inan minchow ngul, yaꞌ-ngul wunow.” \s1 Pam Thonamana, Way-Wayam Paththam Wampowa \p \v 15 Nil Jesus.an wik inangan thamp thaw thant, “In ngeeyiya! Ngulana, pam thonamana, way-wayam paththam wampow, aakan wakowa, keꞌ nil pam piꞌan prophet Daniel.angan keenkanaman waaꞌa. Nil pam way alangan-a, yuk way thanathow aak ngenchangana. Niiy min-minam ngaantam-ngeey-ngeeyān wik anangan ngayan waaꞌ-waaꞌangan niiyant. \v 16 Aak inan wampowan-a, niiy aak Judea punchan nanangan-a, nath moꞌān aak yoykaka. \v 17 Niiywey aawuch yoonan nyiin-nyiininwey-a, niiyan putha koyamana pek keꞌ ngoonchān aawuch niiyantamangan, way minan keꞌ maayān thanang — puth niiyana puy-puy ngeetān paththam yoykakana. \v 18 Niiy nathwey aak kangkangan wuninwey-a, niiy aawuchangana koyam keꞌ ngoonchān way min niiyantamakan maayānana, an yaꞌa, too wantān. \v 19 Aak inan ngulan wampow-a, an aak way paththam wun-wunow thant wanch iimpanang al-alantana aꞌ putha wanch pul-many al-alantan maꞌ puk manyangana. \v 20 Niiy meeꞌ-wuthanamān piip God.anta aak inana aak kucharan keꞌ yipam wampowa, puth an min niiyant yaꞌa niiy puy aak thonak moꞌ-moꞌān aak kucharamana. Aꞌ meeꞌ-wuthanamān nungant piip ilant kenyana aak inana aak Saturday.an keꞌ yipam wampowa, \v 21 an puth aak way-wayam paththam ngul wampowa. Aak keenkanam nathpalman nil God.angan aak inan yump-a, aꞌ aak in-inman ngula, aak kaꞌathaman yimanang keꞌam wamp way-wayam paththamana. Ngul-ngulaniy-a, aak wayan kan-ngulan minchow-a, aak wayan chil-chil ngul wampow. \v 22 Aak wayan wampow-a, an yaamana keꞌ wunow, an erkam ngul minchow aꞌ amanamana nil piip God.angan keꞌ-ngul wayaniy kuch-kuchow, aakan minam ngul wunow. Puth aak yaamwey wayan than-thaniy-a, an puth pam wanch maꞌmangkaman uthamiythan. Nil God.angan ngaantam-ngeey pam wanch nungantam anangan nilan miꞌ thanang, puth anpalana nilan ngaantam-ngeey aak wayan yaam keꞌ wuniy. \p \v 23 “Than pam wanch nath thawiythan niiyant, ‘Niiyalang, pam nilan nanana God.angan kaaꞌngakan ngamparan kuchowana!’ Nath thawiythana, ‘Ayyang, nil anana!’ — puth niiyana keꞌ wik ngeeyān thanttaman. \v 24 Puth pam wiy anangana wampayn aꞌ waaꞌayn thanttakaman than keꞌ pam anan nil God.angan kuchan, wiyangiya keꞌ pam prophets anangan waaꞌwayn thanttakam, puth yaꞌa, than yaan muukamathayn niiyang. Thanan work piꞌ-piꞌanaman ngul yumpayn thanan yipam yaan muukamathayn pam wanch God.antam anangan. \v 25 Niiy wik ngatharaman ngeeyāna! Ngay wik inangan ump-umputh waaꞌ-waaꞌang niiyant, niiyan yipam meeꞌmiy iiy-iiyān ngula. \p \v 26 “Than pam wanch nath thawiythan niiyanta, ‘Niiy kan an thathān nunangweya! Nil puya! aak pintalangan iiy-iiyana!’ puth niiyana aak pintalakana keꞌ iiyānweya. Than nath thawiythan niiyant, ‘Niiy kan in thathiya! Nil aak inan wuthanang ngoonch-ngoonchana.’ Puth niiyana keꞌ wik ngeeyān thanttamana, yaꞌa. \v 27 Ngaya, pam inan nil God.angan kuch ngayang-a, ngay palam erkam ngul wampāng. Ngay erkam keꞌ ngaay yimanangan palaman wampāng aꞌ yuw aak umyompanaman parkow, aak kaaw anpalan-aa, aak kuuw aakanakamana. Pam wanch yotamangan aak umyompanamangan meeꞌ thanttamangan thathayna.” \p \v 28 Nil puth Jesus.an thaw thant, “Niiy waath anangan thathaniy thanang aak thonamangan yal-yalmathwuntan-a, yaa, niiyan kan meeꞌmiya minh uthama, aakanakan yal-yalmathwuntan. Yaa, niiy yimanangana ngul thiichāna ngay aak ngeen nathan wampāngana pam wanch ngulan than-thanathāng thanang um ngatharangana.” \s1 Ngay Palam Ngul Wampāng Niiyant \p \v 29 Nil Jesus.an wik inangan thamp thaw thant, “Ngul-ngulana aak wayan keꞌ-ngul wun-wunow, yaꞌ-ngul, anpalana, kinchan ngotan ngul wunow, aꞌ putha kepana keꞌ-ngul park-parkow aak ngutangana, an yaꞌ-ngul, thunp anangana keekayn ngul aak anpal kenyan, aꞌ kinch-a, kep-a, aꞌ puth-a, thunp anangan pal-puyan wunayna. \v 30 Than pam wanchangan ngeen nath yaakaꞌ thathayn yuwangan wunow ang kenyana, aꞌ thanana ngul ngaantam-ngeeyayna ngay keꞌ kan-kanang ngul wampānga aꞌ anpalana than ngul thathayn ngayang pal uk-ukāng yuwangana, ngay pam inman God.angan kuchanya. Ngay pam piꞌan thayan paththam ukānga, pam min-minam paththama! Than pam wanch aak umyompanamana thaniya thath-thathayn ngayangan-a, an than peey-peeyayna. \v 31 Nil ngaantiyongk ngatharam alangana trumpet piꞌan ngul wuuꞌ-wuuꞌowa pal-puyana, aꞌ anpalana ngayana kuchāng thanang nath-nathan iiy-iiyayn, kungkam-a, yiipam-a, kaawam-a, aꞌ kuuwam iiyayn, aꞌ thananiya pam wanch God.antam anangan yal-yalmathayn thanang nilan miꞌ thanang, aak thon-thon nath-nathpalan yal-yalmathayn thanang pam wanch anangan.” \s1 Nil Jesus.angan Wik Kath Waaꞌ Thant Yuk Kom Alantaman \p \v 32 Aꞌ nil Jesus.angan wik kath ngul waaꞌ thant, “Niiy ngaantam-ngeeyāna yuk kom anangan. Yiikanan pentantan kangk nyiingkanaman-a, aniya, niiy meeꞌmiy aak kayamanana kan-kanang wampan. \v 33 Aꞌ niiyana kinch ngulan thath-thathānana ngaaꞌan wunow-a, putha thunp anangan keekayn thakan-a, yaa, niiyana meeꞌmiy weenān aakan thinth ngul kan wampan ngathar ngay palaman wampānga. \v 34 Aꞌ niiy inan thamp ngaantam-ngeeyāna: aak anan wampowan-a, puungk wiy inangan niiya man-yetham yippak iiy-iiyānweya. \v 35 Ngul-ngulana aak earth inana putha yuw in kenyan thathanamp an ngul minchowa. Puth wik ngatharamana an keꞌ minchiya, yaꞌa, an anman wun-wunow aak umpuyangama. \s1 Ngay Wampāngan-a, Aniy-a, Ngay Maꞌ-Pil-Wayathāng Niiyangana \p \v 36 “Pam wanch maꞌmangkamana an than keꞌ meeꞌmiy yaꞌa, aak ngeen nathan ngay palaman wampāngana. Ngaantiyongk aak in kenyan wun-wuntan-a, than thamp keꞌ meeꞌmiyweya yaꞌa, aak ngeen nathana, ngay thampana keꞌ meeꞌmiya yaꞌa. Nilam anman thonakam epa piip God.an meeꞌmiya. \v 37 Ngay ngulan puthaman palaman wampāngan-a, pam ngay inman nil God.angan kuch ngayang-a, aniy-a, keꞌ keenkanamana aak an-aniyangan nil Noah.an wun-wun-a, aakan yimanangan wunow. Than pam wanch anangan keꞌ-ngoongkam anman iiy-iiyin, keꞌam wik ngeey-ngeeyin yaꞌa, aakan-a, yimanangan wunowana. \v 38 Than yotamangan may yot mungk-mungkin, than ngent-ngentwin thakan, nil yimanaman, aak-aakanakaman Noah weeꞌanangan pek ngulan ngoonchin chukkun wuut piꞌanangana. \v 39 Than keꞌ-ngoongkam anman iiy-iiyin, keꞌam ngaantam-ngeeyin ngeenan wamp-wamp thantana, aꞌ ngak kaap wuut piꞌan paththam wamp thant, aakan luuꞌ pip, ngakanganiya aak umyompanamana. Aꞌ pam-a, wanch-a, puk manyiy maꞌmangkaman keꞌ wook thechath thanang ngak wuut piꞌan alangan, thananiya uthamin ngul ngakang angmanwey. Ngay puthaman palaman wampāngan-a, ngaya pam inman God.angan kuchany-a, aakan yimanangan wunowa. \v 40 Aak an-aniyangan-a, pul pam kucham nath workan karpam iiy-iiyiypul aak paddockanganweya. Nil piip God.angana pam thonam kaliy nunanga, aꞌ nil pam thonaniya angman wantiy nunang. \v 41 Aꞌ wanch kuchamwey nath work karpam iiy-iiyiypul may kaanch anangan nhanth-nhanthathiypul. Nil piip God.angana wanch thonam kaliy nunang, aꞌ an nil wanch thonaniya angman wantiy nunang. \p \v 42 “Yaa, niiyaniya minam anman woyan God.antaman wak-wakāna, niiy keꞌa melan enchāna woyan min anpalana, yaꞌa. Puth niiyaniya keꞌ meeꞌmiyweya yaꞌa aak ngeen nathan ngay Lord niiyantaman palaman wampānga. \v 43 Niiy inan ngaantam-ngeeyāna, niiy nath meeꞌmiyweya aak ngeen nathan paman aawuch niiyantamangan ngoonchiyan-a, way min niiyantaman maꞌ-kuchathiya aawuch niiyantam nanpalan-a, yaa, niiyaniya keꞌ weep wunina, yaꞌa, an meeꞌ pench-penchin anmana aakam paanthiy niiyantana, aꞌ min-min piꞌ-piꞌin way min niiyantamana. \v 44 Puth niiyiya keꞌ meeꞌmiya yaꞌa aak ngeen nathana ngay putham palaman wampāng aak iikanakana, ngay pam inman nil God.angan kuchanya. Niiyiya keꞌ-ngoongkam anman murkanam kuup-kuupān ngathara, maꞌ-min-yumpwuna, ngay ngul maꞌ-pil-wayathing niiyanga.” \s1 Nil Jesus.angan Wik Kath Waaꞌ Thant Pam Workan Iiy-Iiy Moom Nungantamakan \p \v 45 Anpalana, nil Jesus.angana wik kath inan ngul waaꞌ thant, “Ngay wik katha waaꞌāng niiyant pam thonam alantaman workan iiy-iiya moom nungantamakan. Nil pam min paththama, work min iiy-iiy, keꞌam nyiin-nyiin thak. Anpalana, nil moom alangana aak nungantamana kan-ngul wantow, aꞌ nil pam thonam alantan thaw workan iiy-iiy nungantanweya, ‘Ngay kan iiyānga, nintana keꞌ moom piꞌan thanttam yimanangan iiy-iiyān koy-koyyuw ngulana pam wiy al-alantan workan iiy-iiyantana. Ngay iiyāng ngulan-a, nint may aath-aathān thananga, puth minam piꞌ-piꞌān thanangweya.’ \v 46-47 Aꞌ nil moom piꞌan palam ngul wampiyan-a, nil nathwey paman thathiy nunang work minam anman iiy-iiyan-a, yaa, nil thawiy pam alantan nil aakan piꞌ-piꞌ nungantana, ‘Yaa, nint work minam anman iiy-iiyana ngay nathan iiy-iiyangana. Aak imanam ngulan-a, nintaniya moom piꞌan ngul iiy-iiyāna way min yotam ngatharam inangana maꞌ nungkarang ngul piꞌ-piꞌān thanang.’ Nil pam anan workan iiy-iiy nungantan-a, an nil ngangk min paththam ngul wuniyant. \p \v 48 “Nil paman nath min yaꞌ-a, nil nath eenchiy ngulan-a, nil work minan keꞌ-ngulan iiy-iiyiy, yaꞌa, puth nil yaaman keꞌ kuup-kuupiy moom nungantam alantana, nil nath thawiy nungantakamana, ‘Nil moom ngatharamana nath yaam nathaman wun-wunowa.’ \v 49 Yaa, pam alangaman natha pam wanch wiy anangan workan iiy-iiyantan-a, piik-piikiy thanang ngula, aꞌ puth nilan natha kan-ngul may yotam anangan nilam ngul mungk-mungkiya, puth ngak way wine anangan thamp mungk-mungkiy, ngul pam wiy al-alantangan than ngak-mungkanang al-alantanganweya. \v 50 Anpalana, moom piꞌan nungantaman nath palaman wampiyan-a, maꞌ-pil-wayathiy nunang-a, \v 51 an nil whipangam piik-piikiy nunangana, pamana, aꞌ kuchow nunang ngul aak nungantam anpalana, aak way aakanakan kuchow nunang. Nil pam wanch way paththam al-alantangan ngul wun-wunow than wikan uuy-uuyamantan thakana. Aak angman-a, nil wik peey-peeyow aꞌ koonhan path-pathow nungantakamanweya.” \c 25 \s1 Wik Kath Inaniya Kom-Koman Ten Al-Alantamana \p \v 1 Aꞌ anpalan-a, nil Jesus.angan wik kath thon inan waaꞌ thant. Nilaniy thaw thanta, “Niiyalang! Niiy kan in ngeeyiya: aakan kan-kanang wamp-wampana, nil God.angan pam wanch yotamana maꞌ nungantang ngulan piꞌ-piꞌow thananga. Aniy keꞌ wik kathana yimanangana. Nil pamangan wanch thum keꞌ ngul ngentiya. Than pam wanch wiyangan may thakan kanam kiingkin pulanta. Than puk kom-koman ten ananganiya iiyin may piꞌanakana, aꞌ thanan yoon angman kuup-kuupin nungant pam alantan wanchan maayow. \v 2 Than kom-koman five anangana kuchek waap minangam keꞌam iiy-iiyin, yaꞌa. Than kom-koman five wiy anangan ep-paththam kon-enchiy iiy-iiyin. \v 3 Than kom-koman wayanang al-alangan lanterns thanttaman kalin puth than kerosine.ana wiy thamana keꞌam kalin, yaꞌa. \v 4 Than kom-koman min-miniy al-alangan ep-paththam kerosine kalin lanterns thanttamakana. \v 5 Nil pam komp wanchan ngentowan-a, yaam yippak nath-nathama, puth than kom-koman anangana meeꞌ weep ngul nyiin-nyiinina, aꞌ weep paththam ngul wunin. \p \v 6 “Ngul-ngulana, aak ngaaꞌ-menhangan-a, than pam wanchana kan-ngul paththam wik wolmp ngul piꞌ-piꞌin, pech-pechina, ‘Nil inam a! Nil pam kompana inam wampana! Ngamp umang uwāmp nunanga!’ \v 7 Than kom-koman ten anangana, kan-ngul weepaman ek-ekin, aꞌ lanterns thanttamana min-min pachathin ngul. \v 8 Anpalaniya than kom-koman kuchek waap keꞌanangana thawin ngul thant kom-koman min kon-enchiy al-alantana, ‘Ayyang, niiyalang! Niiy ngant kerosine manyam yaan theeꞌāna, an puth ngul-ngulana lanterns nganttamana uthamayna!’ \v 9 Than kom-koman min anangan thawin thanta, ‘Yaꞌa, ngan kerosine many nganttakam thonakam kalana. Puth lanterns nganttam inangan yaam keꞌanam eꞌa ngul wunina. Niiy store.ak iiyāna aꞌ anpalan wukalang piiyān niiyantakama.’ \v 10 Aꞌ than kom-koman kuchek waap keꞌanang anangana iiyin ngul kerosine.an yipam piiyayn; than kan-ngulan iiyin-a, nil pam anan wanchan ngentowan-a, kul-kulam wamp thant. Than kom-koman kuchek min anangan five kuup-kuupin pam alantakamana, thananiy-a, pek ngoonchin nungantang ngul may piꞌanakana. Aꞌ anpalana, nil pam wanchan ngentow alangana, thaaꞌan kan-ngul ngatha. \p \v 11 “Ngul-ngulaniya, than kom-koman wiy anangan palam kan-ngul wampin. Thanan puth yaꞌangam pech-pechina, ‘Moom-ang! Moom-ang! Nganang puy kan ngoonchath ee!’ \v 12 Puth nil paman thaw thant, ‘Yaꞌa, ngay keꞌ thaaꞌ thaꞌinga, ngay keꞌ meeꞌmiy niiyanga, yaꞌa.’” \v 13 Ngul anpalana, nil Jesus.an thaw thant, “Niiyan aak thath-thathān ngathar yimananga, puth niiyana keꞌ meeꞌmiya yaꞌa ngay palaman aak ngeen nathan wampānga.” \s1 Wik Kath Inaniya Pam Koꞌalam Al-Alantaman Workan Iiy-Iiyina \p \v 14 Anpalana, nil Jesus.angan wik kath thonangan ngul waaꞌ thant, “Aakan ngul wampow nil God.angan pam wanch yotam maꞌ nungantang ngulan piꞌ-piꞌow thananga, inaniy wik katha keꞌ yimanangan aakan wunow. Aak keenkanamana, nil pam piꞌanan yaan iiyowweya aak thonakana. Nil kan-ngul iiyowan-a, nil pam workan iiy-iiyin nungant-a, ump thanang aꞌ aak nungantamana aꞌ puth-a, yuk way min nungantam anangana maꞌ thanttang pam al-alantangan wantow. \v 15 Nil pam al-alantan wukal theeꞌ-theeꞌ thant thanan yipam yuk way min anangan piiyayn, aꞌ sellimpungayn ngul, aꞌ thanana wukal piꞌan yipam yumpayn nungant moom alantan. Puth nilana pam workan iiy-iiyin nunganta wiy anangan thanang meeꞌmiy kuchek waap min iiy-iiyina, than wiy anangan yaꞌa. Nil pam moom alangan pam thonamantana five thousand dollars theeꞌa — nil pam thon alantana, kuchek waap chil piꞌan alantana, two thousand dollars theeꞌa, aꞌ pam thon alantan kuchek waap many alantana one thousand dollars theeꞌa. Anpalana nil pamana kan-ngul moꞌ. \p \v 16 “Nil pam anan five thousand dollars thampana, nilan erkam paththam iiy aꞌ way min min-miniy piiy-piiy aꞌ sellimpung-pung thant wiyantan. Aꞌ nilan yuk way min anangan sellimpung-pung-a, an nilaniya ten thousand dollars ngul yump. \v 17 Nil pam anan yimanangweya two thousand dollars thampana, nil erkam iiy aꞌ yuk way min piiy-piiy aꞌ sellimpung-pung thant pam wiyantan, aꞌ nil pam ilanganiy-a, wukal four thousand dollars ngul yumpa. \v 18 Puth nil pam anan wukal one thousand dollars uw-a, nil iiy aꞌ awar weꞌ aakangan, aꞌ wukal moom nungantam alantamana awarang kaampa. \p \v 19 “Anpalana, nil moom thanttaman kan-ngul wamp. Aꞌ nil pam anangan workan iiy-iiyin nungantana ump thanang, nilan yipam wik ngeeyow thanttam, than wukal ngeen-ngeenan yumpin nungantana. \v 20 Nil pam anana wukal five thousand dollarsan uw-a, kan-ngul wamp aꞌ wukal ten thousand dollarsan theeꞌant pam moom alantan. Nilan thaw moom alantan, ‘Ayyang! moom-ang! Nintan wukal theeꞌan ngathara, five thousand dollarsana. Aꞌ inan thath a! Five thousand dollars thonangan ngul inan uwangan nungkar.’ \v 21 Nil puth mooman thaw nungant, ‘Nint ep pam mina, nint work minam paththam iiy-iiyana. Ngayan puth wukal many theeꞌang nungkweya. Nint puth minam workan iiy-iiyana, aꞌ puth wukal piꞌan yumpana. Puth nanpalana, ngayaniya, work piꞌan ngul theeꞌāng nungkara. Nint pal iiya, aꞌ ingan nyiinān ngatharang, keꞌ ngurp ngatharam yimanangana.’ \p \v 22 “Anpalana nil pam anan two thousand dollarsan uw-a, nil ngul wamp aꞌ thawant, ‘Ayyang, moom-ang, nintan theeꞌan ngath two thousand dollarsana. Aꞌ inan thath a! Two thousand dollars thonangan ngula inan uwangan nungkara.’ \v 23 Nil puth mooman thaw nungant, ‘Yaa.wey, an min paththama, nint puth work minam iiy-iiyana. Ngayan puth wukal many theeꞌang nungkweya, nint puth work minam iiy-iiyana, aꞌ putha wukal piꞌan yumpan thampa. Puth anpalana, ngay work piꞌan theeꞌāng nungkara. Nint pal iiya, aꞌ ngatharang ing nyiināna keꞌ ngurp ngatharam yimanangana.’ \p \v 24 “Anpalana, nil pam anan one thousand dollarsan uw-a, nil ngul ngoonch aꞌ thaw, ‘Ayyang, moom-ang, ngay meeꞌmiy nintang pam way thayaniy paththam iiy-iiyangana, aꞌ putha nintaniya wukal piꞌan ep nungkarakaman uwangan pam wiyantaman thanan work iiy-iiyantana. \v 25 Ngayan puth nungkaram winynyang moꞌangana, aꞌ puth wukalan kalangan aꞌ awarang kaampangana. Inan thatha! Wukal nungkaram inana ngayan kaampang awarangan.’ \v 26 Nil puth pam mooman thawant, ‘Nint pam ngangk way paththam iiy-iiyangana! Nintan puth kan thiichana ngayan wukal piꞌanan uw-uwang thanttamana ngatharakamana than pam wiy al-alantaman workan iiy-iiyantana. Nint puth ngeenam wukal ngatharaman awarangan thenchan e? \v 27 Nint wukal bankang wunpina. Nint bankang yaanwey wantin-a, yaam yipam wun-wuniya, nil pam alangana bankan piꞌ-piꞌan-a, wukal one thousand dollarsana aꞌ putha wukal wiy thampan theeꞌiy nungkar ngulweya.’ \v 28 Yaa, pam moom anan thaw pam wiy al-alantan workan iiy-iiyin nungantana, ‘Niiy wukalan maayān nungantamana aꞌ pam alantan theeꞌān ten thousand dollarsan piꞌ-piꞌana. \v 29 Nil pamwey work minam iiy-iiyiywey-a, yaa, ngayan work piꞌan paththam theeꞌāng nunganta. Nil pamweya work minam keꞌan iiy-iiyiywey-a, ngayan puth work keꞌ-ngul theeꞌinganta, yaꞌa. Work nungantaman-a, ngay pam thonant ngul theeꞌānga. \v 30 Niiy puth pam way paththam inana puy yoon kalān nunang aꞌ aak ngaaꞌang puy theeꞌān nunanga, nil yipam angan peey-peeyowa aꞌ putha koonh path-pathow nungantakamana.’” \s1 Ngay Pam Wanch Thaaꞌ-Wantanamana Um Ngatharang Thanathāng Thanang \p \v 31 Aꞌ anpalana, nil Jesus.an thaw, “Aak ngul-ngulana, ngaya, pam inana nil God.angan kuchanya, ngay palam ngul wampānga, aꞌ ngaantiyongk tham anangan wampathāng thanang. Ngayan moom piꞌan paththam palaman wampāng \v 32 aꞌ ngay pam wanch thaaꞌ-wantanam anangana um ngatharang thanathāng thanang. Than pam wanch aak nath-nathpalana um ngatharang angman yal-yalmathwayn. Anpalana, ngay meen-umpāng thanang aꞌ aak pok-pokkapang ngul wunp-wunpāng thananga keꞌ shepherdang yimanangan minh sheep anangan meen-umpan thanang minh goats al-alantamana, \v 33 keꞌ sheep anangana nil maꞌ malangan wunpan thanang, aꞌ goats anangan maꞌ thakangan wunpan thanang. \p \v 34 “Ngul anpalana, ngay pam wanch maꞌ malangan than-thantana thawāng thant, ‘Awey! Niiy pal iiyāna! Nil piip ngatharamanga ngangk min yumpan niiyanga. Aak keenkanamana, nil aak inan yump-a, nil God.angana wik yump nilaman maꞌ nungantangan piꞌ-piꞌow niiyanga aꞌ puth-a, aak nungantamak kalow niiyangana. Puth inpal ngulana, niiyan maꞌ nungantang ngul wun-wunāna. \v 35 Ngay meechan wun-wunangan-a, niiy may theeꞌ-theeꞌan ngathara: ngay ngakaman uth-uthamang-a, niiyana ngak uw-uwan ngathar; ngay aak kechaman wamp-wampangan-a, niiy aak niiyantamak kal-kalan ngayang. \v 36 Ngay ngook keꞌanangan wun-wunang-a, niiyaniya ngook theeꞌ-theeꞌan ngathara; ngayang weech-weechan-a, niiyana minam piꞌ-piꞌan ngayangana; ngay aak jailangan wun-wunangan-a, niiy uw-uwan ngayangana.’ \v 37 Ngul anpalana, than pam wanch min anangan thawayn ngathara, ‘Lord-ang, ngan nintang meechan aak want-wantting thath-thathan e? aꞌ may ngulan theeꞌ-theeꞌan nungkar e? Nganan puth aak want-wantting thath-thathan nintang ngakaman uth-uthaman e? aꞌ ngak ngulan theeꞌ-theeꞌan nungkar e? \v 38 Ngan ngul aak want-wantting thath-thathan nintang pam aak kechaman wamp-wampana aꞌ kal-kalan nintang ngul aak nganttamakan e? Ngan nintang aak want-wantting thath-thathan ngook keꞌanangan wun-wunana aꞌ ngananiya ngook nganttam ngulan theeꞌ-theeꞌan nungkar e? \v 39 Nganan puth aak want-wantting thath-thathan nintang weech-weechaniya nintang puth jailangan wun-wunan e? aꞌ nganana uw-uwan nintangwey a?’ \v 40 Aꞌ anpalan ngay ngulan thawāng thanta, ‘Nungkway pam wanch ngatharam wiy anangan kaangk-keꞌananganwey iiy-iiyin-a, niiyiya maꞌ-aath-aathan thanangweya anangan weech-weech thanang thakana. Aniy keꞌa niiy min ngathar iiy-iiyanweya.’ \p \v 41 “Ngul anpalana, pam wanch al-alantan thawāng maꞌ thakangan than-thantan, ‘Niiy puyam iiyān a! Piip ngatharamangan aak wayak kuchow niiyanga. Niiy thum pam-wiy-keꞌ uthamana aakanakan iiyāna, angan pench-penchāna. Nil thum anana, keenk wun-wunan oony way piꞌan alantan, aꞌ ngaantiyongk nungantam al-alantan thamp, thanana thumang ngul pench-penchaynweya. \v 42 Ngay puth meechan iiy-iiyanganwey-a, niiyana may keꞌam theeꞌ-theeꞌan ngatharweya, yaꞌa; ngay ngakaman uth-uthamang-a, niiy ngak ngathar keꞌam theeꞌ-theeꞌana, yaꞌa; \v 43 ngay aak kechaman wamp-wampang-a, puth niiyiya keꞌam kal-kalan ngayang aak niiyantamakana, yaꞌa. Ngay ngook keꞌanangan iiy-iiyanganwey-a, niiy ngook ngathar keꞌam theeꞌ-theeꞌan, yaꞌa, ngayang weech-weechan-a, aꞌ putha ngay aak jailangan wun-wunanganan-a, puth niiyana keꞌam uw-uwan ngayang, yaꞌa.’ \v 44 Ngul anpalana, thanan thawayn ngathar, ‘Lord-ang, ngan nintang aak want-wantting keꞌaman maꞌ-aath-aathan e? Ngan puth nintang aak want-wantting meechan thath-thathan e? aꞌ aak want-wantting thath-thathan nintang ngakaman uth-uthaman a? Aꞌ ngan puth aak want-wantting thath-thathan nintang aak kechaman wamp-wampan a? Aꞌ puth-a, ngan aak want-wantting thath-thathan nintangweya ngook keꞌanangan iiy-iiyan aꞌ nganana ngook keꞌaman theeꞌ-theeꞌan nungk a? Aꞌ nganan puth aak want-wantting thath-thathan nintang weech-weechana, nath aak jailangan wun-wunanan-a, putha nganana keꞌam maꞌ-aath-aathan nintang e?’ \v 45 Ngul anpalan-a, ngay ngulan thawāng thanta, ‘Ngay niiyant inan thawāng, niiyaniy-a, keꞌam maꞌ-aath-aathan thanang pam wanch kaangk-keꞌanangan thanweya weech-weechan thanang thakan. Aniya keꞌ ngayanga niiy keꞌaman maꞌ-aath-aathana.’ \v 46 Nil God.angan pam wanch inangan aak wayak aak umpuyam kuchow thanang, puth nil pam wanch min anangan ep kalow thanang nungantangan wun-wunayn aak umpuyaman.” \c 26 \s1 Than Wik Yumpin Jesus.an Mulathayn Nunang \p \v 1 Nil Jesus.angan kanan thaaꞌ-aath-aath thanang wik yot anangan-a, nilan thaw ngurp nungantam al-alantan, \v 2 “Niiy kan meeꞌmiya, aak maꞌ-kuchamangan-a, anana aak may piꞌanan yumpayn Passover.an waaꞌantana. Aak an-aniyangan-a, pam way al-alangan maꞌam theeꞌayn ngayang pam moom al-alantan thanan yipam nailimpungayn ngayang yuk wuuyanangana, ngaya pam inmana nil God.angan kuchanya.” \p \v 3 Aꞌ than pam piꞌ-piꞌanam priests anangana aꞌ puth-a, pam wuut manth-thayan Jews.antam anangana than yalmathwin aawuch wuut piꞌanang Caiaphas.antamanga, nilaniya moom piꞌanan priests al-alantaman. \v 4 Aꞌ than wik yumpin thanttakaman Jesus.an meeꞌ thenchanamana mamayn nunang, aꞌ mulathayn nunang thampa. \v 5 Puth thanan thawina, “Ngamp keꞌ yippak mamimp nunanga may piꞌanan mungk-mungkāmpana, an-aniyangan yaꞌa, puth than pam wanch yot anangan ngul kul yumpin ngampar nungantam peeyananga, aꞌ puth wik thaaꞌ pech-pechiythana ngampar kul thampana.” \s1 Nil Wanchang Opar Awal Min Yeech Kuchek Jesus.antamanga \p \v 6 Anpalaniy-a, nil Jesus.ana aak Bethany angan wamp, aakiya pam Simon alantangana, nil pam Simon inmana nil kaꞌathamana weech-weech nunang, penchiyangan mak nunang kemp nungantamana. \v 7 Aꞌ nil Jesus.an nyiin ngul may mungkow. Nil mayan yippak mungk-mungk-a, nil wanch thonam wamp nungant, ngaꞌalangk maꞌang kal-kal opar awal min thampa, puth than pam wanchanganiya oparana wukal piꞌanang piiy-piiyin. Nil wanch alangan opar awal min anana kuchek Jesus.antang piꞌanam yeecha. \v 8 Than ngurp nungantam al-alangan wanchan thathin nunangan-a, than man kul paththam wampin nungant, aꞌ thawin ngul, “Nil ngul oparan ngeenak yeech nungantangan e? \v 9 Ngampan sellimpungimp oparana, wukal piꞌan yipam uwimpa, aꞌ ngampaniya wukal thant pam wanch wiy al-alantan theeꞌimp thanta than wukal keꞌananga al-alantana.” \p \v 10 Wik thanan thaw-thawin thanttakaman-a, nil Jesus.angana kanam thiich thanang, aꞌ nilan thaw thant, “Niiy wantān nunangweya! Keꞌ wakān nunanga! Nil wanch ilangana min-minam paththam yump ngathara. \v 11 Than pam wanch wukal keꞌanang anangan-a, than aak ingman wun-wuntan niiyantangweya, puth ngay ep-paththam yaam ingan keꞌ wuning niiyantang aak inganiya, yaꞌa. \v 12 Wanch ilangana opar awal min-minam paththaman yeech kemp ngatharangan-a, an keꞌ pam mulantang oparan yeechantan yimanangana. An aakan yimanangan wunana, nilaniya oparan ump-umputh yeechan kemp ngatharangana, aꞌ ngul-ngulana ngayaniya uthamāng ngula, aꞌ awarang kaampayn ngayanga. \v 13 Aꞌ ngay inan waaꞌāng niiyant thamp: aak want-wantting nath-nathan pam wanchangan wik min God.antaman waaꞌ-waaꞌaynan-a, thananiya wanch inana waaꞌ-waaꞌayn nunanga nil ilangan min paththaman yump ngathara, than yipam pam wanch wiyangan ngaant-ngaantam-ngeeyayn nunanga.” \s1 Nil Judas.an Thaw Jesus.an Ngul Theetathowana \p \v 14 Aꞌ ngurp nungantam thonamana, pam namp nungantiya Judas Iscariota, nil iiya pam moom piꞌ-piꞌanam al-alantan, priests al-alantan, \v 15 aꞌ thaw thant, “Ayyang, kan in ngeeyiya! Ngaywey maꞌaman theeꞌāng niiyant Jesus.an-a, niiy ngul ngathara ngeen theeꞌān e?” Thananiy kan-ngul wukal thirty.an yal-yalmathin, wukal silver anangan, aꞌ theeꞌin nungant Judas.antan. \v 16 Aꞌ aak amanam ngulana nil Judas.angana ngaantam-ngeey-ngeey, “Ngay Jesus.an want-wanttak theetathāng nunang thantan e?” \s1 Nil Jesus.ang May Mungk Ngurp Nungantam Al-Alantangana, May Piꞌan Passover.ana \p \v 17 Aak anan may piꞌan mungkanakan kan wamp thant Jews al-alantan, Passover waaꞌantan, than puth may bread morp keꞌanangan mungk-mungkayn. Aak kaꞌathangamaniy-a, than ngurp Jesus.antam anangan thawin nungant, “Ngan aak wanttinak iiyān may minh keenkan yumpān ngamparan e?” \v 18 Nil Jesus.an thaw thant, “Niiy pam thonam alantan iiyān aak town angman, aꞌ thawān nungant, ‘Pam moom nganttaman thawa, “Aakan thinth kan-ngul wampan ngathara ngay uthamāngana. Ngan may piꞌanana aawuch nungkaramang nangman mungkāna.” ’” \v 19 Than ngurp nungantam al-alangan wik Jesus.antaman ngeeyin, aꞌ iiyin ngul, aꞌ may minhan keenk ngul piꞌ-piꞌin thantana. \p \v 20 Kinch-wayang ngulan-a, nil Jesus aꞌ ngurp nungantam anangan nyiinin ngul mayakana aꞌ mayana kan-ngul mungkin. \v 21 Than mayan yippak mungk-mungkin-a, nil Jesus.an thaw thant, “Ngay niiyant kan-kanam thaw-thawanga: nil pam thonam-a, nil yamam nyiin-nyiinan niiyantangan-a, nil ngayangan theetathow pam way al-alantan.” \v 22 Ngurp nungantam al-alantan-a, ngangk way wun thant, aꞌ than thon-thonaman kan-ngul thaw-thawin nungant, “Ayyang, Moom-ang, nint weeꞌ waaꞌ-waaꞌangan e? ngay yaꞌ ey?” \v 23 Nil puth Jesus.an thaw thant, “Nil weeꞌangan may breadan punchathow may kam sauce.ang angman ngatharangan-a, pam nil alangaman theetathow ngayangana. \v 24 Ngayaniy-a, pam inman nil God.angan kuch. Ngay ngul uthamāng, lat ngench thayanang waaꞌan. Puth nil pam weeꞌang theetathow ngayanga pam way al-alantan-a, an aak way-wayam paththam wampow nungant! An aak min wuniyanta nil keꞌanwey aak-ngeeyiy aak inganiya.” \v 25 Aꞌ nil Judas.ana, pam nil ngulan theetathow nunang Jesus.ana, nil ngul thaw nungant Jesus.anta, “Ayyang, moom-ang, nint ngayangan waaꞌ-waaꞌangan ey?” Nil Jesus.an thawant, “Nint wik nanman kaniy thawangana.” \s1 Nil Jesus.angan May Bread Aꞌ May Wine Theeꞌ-Theeꞌ Thant \p \v 26 Than mayan yippak mungk-mungkin-a, nil Jesus.angana may bread many maay, aꞌ thankyou thaw God.antana, aꞌ pip-pip ngul breadan aꞌ ngurp nungantam al-alantan kan-ngul theeꞌ-theeꞌ thanta. Nilan thaw thant, “Niiy may bread inan mamāna aꞌ mungkān ngul, may bread inana keꞌ kemp ngatharam yimanangan.” \v 27 Aꞌ anpalaniya nil Jesus.angan cup ngul maay wine thampa, aꞌ nil thankyou thaw God.antan, aꞌ kan-ngul theeꞌ-theeꞌ thant ngurp nungantam al-alantan, aꞌ thaw thant ngul, “Niiy yot il-ilangana may wine inan mungkāna, \v 28 inana keꞌ chaapar ngatharama yimanangan uk-ukow kemp ngatharam inpalan niiyantana, nil God.angan yipam kaaꞌ-piichanathow niiyang keꞌ nilan keenkanaman kaaꞌngak niiyanga. Wik nilan thaw-a, an kan-kanama. Nil keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyow way thanttam pam wanch yotantamana puth ngaya chaapar ngatharam ngulan theetathāng niiyant. \v 29 Ngay wik inan waaꞌāng niiyanta: ngay wine inana keꞌ-ngul mungkāng, yaꞌa. Ngul-ngulaniya ngampaniya karpam ngul wunāmp aak piip ngatharamantang God.antang — aꞌ ngayaniya wine nyiingkanam ngulan mungkāng niiyantangana aak ing kenyana.” \p \v 30 Anpalaniy-a, than aak-pathin ngul piip God.antana, aꞌ yoykak ngul iiyina, yoyk Olives aakanakana. \s1 Nil Jesus.ana Peter.ant Thawa Nil Wik Uuyamowan Thanta Nilan Keꞌ Meeꞌmiy Nunangana, Yaꞌa \p \v 31 Nil Jesus.an thaw thant, “Ngay inan thawang niiyanta. Ngutang inmana, niiy yotamana ngul winynyang moꞌāna aꞌ ngay-ngayam ngul wantānweya, puth lat ngench thayanangana wik inangan waaꞌana, ‘Nil piip God.angan-a, pam moom anana minh sheepan piꞌ-piꞌana, an mulathowan ngula, aꞌ minh sheep yotam nungantam anangan-a, paa weꞌaramayn ngula.’ \v 32 Puth anpalan-a, ngay mulaman kanan ekāng-a, ngay aak Galilee.ak keenk iiyāng. Niiyiya pal ngul iiyāna.” \v 33 Nil Peter.an thawant, “Ayyang, moom-ang, ngay keꞌ wanting nintanga! Than wiy al-alangan nath wantiythan nintangwey-a, puth ngayaniya keꞌ wanting nintanga, yaꞌa!” \v 34 Nil Jesus.an thaw Peter alantan, “Ngay inan kan-kanam thawang nungk, ngutang inman-a, nil minh roosteran keꞌan yippak pechow-a, nint maꞌ-koꞌalamweya an wik uuyamān thanta, nint keꞌ ngayang keꞌan meeꞌmiya.” \v 35 Nil Peter.an wik thayanam thawant, “Yaꞌa! Ngay kan-kanam thaw-thawanga! Nungkway than nath mulathiythan ngayang nungkarang angman-a, ngay keꞌ wik uuyaming thant, yaꞌa.” Than ngurp nungantam wiy anangan wik anman thawin Jesus alantan keꞌ Peter anman thaw. \s1 Nil Jesus.an Piip God.ant Meeꞌ-Wuthanama Aak Gethsemane Angman \p \v 36 Nil Jesus-a, aꞌ puth ngurp nungantam anangan than aak-aakanakan iiyin Gethsemane.aka, aꞌ nil Jesus.an thaw thant, “Niiy ing nyiināna aꞌ kuupān ngathara, ngay puy iiyāng aꞌ meeꞌ-wuthanamānga.” \v 37 Aꞌ nil Peter-a, aꞌ pam kucham anangan nhengk Zebedee alantamana karpam kal thanang, wal kecham iiyin. Aꞌ Jesus.antan-a, ngangk way-wayam paththam ngul wunanta, \v 38 aꞌ nilan thaw thant, “Ngay ngangk way-wayam paththam ngeechananga keꞌ uth-uthamanak yimanangana. Niiy ingman nyiināna aꞌ aak thath-thathāna.” \p \v 39 Aꞌ manyam ngul kech keꞌanam iiya, aꞌ aakang ngul wun-wun, meeꞌ-wuth-wuthanama piip nungantamaka, nilana wik inangan thaw God.antana, “Piip-ang, piip ngatharam-ang, nint keꞌ wayathin thanang ey? Keꞌ thawin thant ey? Wayan keꞌ yumpayn ngatharana! Puth ngayan keꞌ thawinga, yaꞌa, nint kaangk natha kuchān ngayangwey-a, yaa, an kana, wayan mak yumpayn ngathara, ngay keꞌ weeking ngatharakamana, yaꞌa.” \p \v 40 Aꞌ nilana kan-ngul ek, aꞌ koyam ngul iiy ngurp nungantam koꞌalam al-alantan nil karpaman kal thananga, aꞌ thath thanang weepan wun-wunin. Aꞌ nil Peter alantan thaw, “Ayyang, nint keꞌ meeꞌ-thayanamin ey? Meeꞌ weepang pip-pipan nintang ey? Nint aak keꞌ manyam thathin ey? hour thonamakan ey?” \v 41 Aꞌ nil Jesus.an thaw ngul thant, “Niiy aak thath-thathāna. Meeꞌ-wuthanamān God.anta, niiy keꞌ yipam ngeeyān oony wayana, way keꞌ yipam yumpān. Puth niiyan kaangk min iiy-iiyāna, puth thaaꞌ-puyan kan-ngul eenchaniy aꞌ way ngul iiy-iiyaniyweya.” \p \v 42 Aꞌ nil Jesus.ana putham ngul iiy meeꞌ-wuthanamanak, piip-kunchant God.antan aꞌ nilan thaw, “Nint kaangk natha kuchān ngayanga, than yipam wayan yumpayn ngathara, yaa, an kana, ngay keꞌ weeking ngatharakamana, ngay wik ngeeyāng nintangana.” \v 43 Aꞌ nil palam ngul wamp thant ngurp nungantam al-alantan aꞌ thath thanang weep thayan wun-wunina; thanan yaꞌangam meeꞌan thayanamina, puth yaꞌa, meeꞌ weepang pip-pip thanang. \p \v 44 Aꞌ nil Jesus.ana putham ngul iiy meeꞌ-wuthanamanak, wik anman thaw God.antan, wik nil kaꞌathaman thaw-thaw nunganta. \v 45 Aꞌ nil koyam ngul wamp thant ngurp nungantam al-alantan aꞌ thaw thant, “Niiy inman ey? weep-weenth ey? Niiy in ngeeyāna! Aak in kanam wamp ngathar thanan kan-ngul maꞌam theeꞌayn ngayangana pam way al-alantana, ngay pam inmana nil God.angan kuchanya! \v 46 Erkam ekiya! Ngamp kan-ngul iiyāmpa! Aꞌ thathiy ee! paman nanpal iiyana nilan maꞌaman theeꞌowanya pam way al-alantana.” \s1 Than Mamin Nunang Jesus.an \p \v 47 Nil Jesus.an wikan yippak thaw-thaw-a, nil ngurp nungantam Judas.an wamp. Nilan pam yot anangan karpam kal thanang, than puth pam piꞌan al-alangan kuchin thanang pam piꞌan priests al-alangan-a, aꞌ puth pam wuut manth-thayan al-alangan. Than pam anangan Judas.antang wampin-a, than nhengk-peempan pepana aꞌ yuk muurkan anangan kal-kalin. \v 48 Nil Judas.ana pam anman nil Jesus.an theetathowana, nilan puth keenk-keenk thaw thant, “Ngay pam thonam anan walan piintāng nunangan-a, nil pam anana! Niiy mamān nunanga!” \p \v 49 Nil Judas.an wamp-a, nil thintham iiy nungant Jesus.ant, aꞌ thawant, “Ayyang, Moom-ang, nint in ey?” Aꞌ wal piint nunang. \v 50 Nil Jesus.an thawant, “Ngurp ngatharam-ang, nint pal ngeenak wampan e?” Aꞌ anpalan-a, than pam yot anangan wampin nungant, aꞌ mamin nunang Jesus.an aꞌ thayanam piꞌ-piꞌin nunang. \v 51 Puth nil pam thonam angman nungantang thinth than-than-a, nilana nhengk-peempan nungantaman erkam paththam wich, aꞌ pam thonam anan kon thonaman-a, thalokang umpan. Pam ananiy-a, kon munth ngul iiy-iiy, nilwey pam work iiy-iiy pam piꞌan alantan, moom priestsantam alantanweya. \v 52 Ngul nil Jesus.an thawant, “Nhengk-peempan nungkaraman koyam wunpa! Nil weeꞌangan pam wanch wiy anangan mulathiy thanang nhengk-peempan alangan-a, than wiyangan-a, puthangkana mulathayn nunangan nhengk-peempan alangana. \v 53 Niiy keꞌ meeꞌmiy ey? yaꞌ ey? Ngay nath piip ngatharamantan thawinga maꞌan-aathow ngayangan-a, an nil ngaantiyongk thaaꞌ-wantanam anangan kuchow thanang kaaꞌ-piichanathayn ngayanga! \v 54 Puth yaꞌa, ngay keꞌ thawing nungant. Puth than keenkanaman lat ngench thayanangan umpin ngatharamana ngay uthamāngana. Yaa, an kana, ngay mak uthamānga, inan meenathow niiyant than keenkanamana an kan-kanam paththamwey umpin latangana.” \p \v 55 Ngul nil Jesus.an thaw thant, “Niiy nhengk-peempan pepan aꞌ yuk muurkan thakan kal-kalaniy ngayangan yipam mamān ey? Ngay keꞌ pam way yimanangan ey? Ngay puth aak ingam wunanam ey! Aꞌ ngaaꞌ thon-thonangana aawuch ngench thayanang thaaꞌ-aath-aathangan ey! Puth niiy keꞌam maman ngayang, yaꞌa. \v 56 Puth niiy way inangan yumpan ngathar-a, inan yipam meenathow niiyant pam wanchantan than keenkamana lat ngench thayanangan umpin ngatharamana an kan-kanam paththamwey umpin latangana.” \p Anpalan-a, than ngurp nungantam yotam al-alangan-a, wantin nunang, aꞌ yaꞌ-ngul moꞌin nungantam. \s1 Than Jesus.an Umang Thanathin Nunang Pam Piꞌanantanga \p \v 57 Than pam al-alangan Jesus.an mamin nunangan-a, than kalin nunang ngul aak Caiaphas.antamaka, pam moom piꞌan priests al-alantamana. Than pam piꞌ-piꞌanam anangan wik thayanan thaaꞌ-aath-aathin-a, puth wuut manth-thayan anangana aak angman yalmathwin thanttakamaniya. \v 58 Nil Peter.aniy-a, kecham koy-koyyuw iiy-iiy thanttang, aꞌ nilana aak angman wamp, aak Caiaphas.antam angmana, puth keꞌam ngoonch, yoon angman than-than. Nilan soldiersantang nyiin-nyiin wik ngeeyow thanang than wanttakan wik yumpayn nungant Jesus.antana. \p \v 59 Than pam moom priests anangana putha pam councillors anangana wenk-wenkin pal-puy pam wanchakan yipam thaachayn thanang wik uuyamanakana, yaan waaꞌayn nunang Jesus.ana. Than kaangk aak-yaꞌangan waaꞌayn nunang aak courtang angana, keꞌ pam way yimanangan waaꞌayn nunang, than yipam kuchayn nunang mul wunowa. \v 60 Than pam wanch yotangan aak-yaꞌangan waaꞌ-waaꞌin nunang, puth thananiya wik thon-thon kuyam waaꞌ-waaꞌin nunang. \v 61 Ngul anpalaniya, pam kucham ngul iiypul aꞌ aak umang angan thanpul Jesus.an waaꞌ-waaꞌpul nunang thant pam piꞌ-piꞌanam al-alantan, wik uuy-uuyampul yaan waaꞌpul nunang Jesus.an, pulan thawpula, “Nil pam inman thaw, ‘Kaangk ngaya aawuch ngench thayan God.antaman wayathing-a, an ngay wayathing, aꞌ kinch maꞌ-koꞌalamang kanan wantowan-a, ngay koyam ngul yumpānga.’” \p \v 62 Aꞌ nil pam moom priestana wur ek aꞌ thaw ngul Jesus.antan, “Ayyang, nint ngul wanttak thawān e? Ngul nint wik yimanang thawan ey?” \v 63 Puth nil Jesus.ana wik koyaman keꞌam thaw thant, yaꞌa, popam anman than-than. Aꞌ pam moom piꞌan priestana putham ngul thawant Jesus.antan, “Nil God.an man-yethama, nilan ngeey-ngeeyan nintang. Nint kan waaꞌān nganta! Nint kan-kanam thawan ey? Nint ngul pam inan God.angan keenkaman kaaꞌngak ey? kuchowan nintangan ey? nhengk God.antaman ey?” \p \v 64 Nil Jesus.an thaw nungant, “Nint wik nanan thawan-a, an kan-kanama. Puth ngay niiyant yotamant thawanga: niiy ngul thathān ngayang wuny niiyantam inan, moom piꞌan God.antangan nyiin-nyiināng, ngananiya moom wuut piꞌan paththam nyiin-nyiinān. Aꞌ niiy thamp ngul thathān ngayang palaman uk-ukāng yuwangan aak inpal kenyan.” \v 65 Aꞌ nil moom piꞌan priestsantamana thaaꞌam ik, aꞌ ngook nungantaman ikath, aꞌ nil thaw, “An waya! An kana, ngan wik nungantaman kan ngeeyan. Wiyangan keꞌ waaꞌiythan nunang ngamparaniya, yaꞌa! Niiy nyiingk inan wik kan ngeeyan ey? nil God.an waaꞌan nungamang ey! \v 66 Niiy wanttak ngaantam-ngeeyaniy e?” Thanan puth thawin nungant, “Nilan wik way-wayam paththam thaw, an mak mulathayn nunanga.” \v 67 Aꞌ than thaaꞌ theekang makin nunang kaaꞌwalangan aꞌ piikin nunang. Puungk wiyangan-a, maꞌang piikin nunang, \v 68 aꞌ thawin nungant, “Ayyang, Christ-ang, nint kan min-minam waaꞌān nganta weeꞌangan piik nintang e?” \s1 Nil Peter.an Thaw Thant Nil Keꞌ Meeꞌmiy Jesus.ana Yaꞌa \p \v 69 Nil Peter.an aawuch yoon angman nyiin-nyiin, thaaꞌ thinth. Aꞌ nil wanchan wamp, nil workan iiy-iiyan pam piꞌan alantan, moom priestsantamana. Nil wamp nungant Peter.ant aꞌ thaw nungant, “Nint ngurp nungantam, Jesus.antam ey? pam aak Nazareth anpalan ey?” \v 70 Puth nil Peter.an wik uuyam, aꞌ thawant kon yotantangana, “Ngay ngoongk-ngoongkam wik nintan thaw-thawangana.” \v 71 Aꞌ nilan pent ngul, thaaꞌ thinth angman than-thana. Aꞌ wanch thon ngul wamp, nil thampan workan iiy-iiyan pam piꞌan alantan. Nil wanch an-ngulan thaw thant pam al-alantan angman than-thaninana, “Nil pam inaniya ngurp nungantam Jesus.antama, pam aak Nazareth anpalana.” \v 72 Puth nil Peter.an putham wik uuyama, nil thaw thant, “Ngay kan-kanam inaniy thaw-thawang, ngay wik keꞌ uuyaminga, ngay pam anan keꞌ meeꞌmiy nunang yaꞌa.” \p \v 73 Anpalana, than pam wanch anangan angman than-thaninan-a, wampin nungant Peter alantan, aꞌ thawin nungant, “Nint kan-kanama ngurp nungantama, nint puth thaaꞌnganth nipamweya.” \v 74 Nil puth Peter.an thaw, “Ngay kan-kanam inaniy thaw-thawang niiyant, ngay keꞌ wik uuyaminga, yaꞌa. Ngay nath wik uuyamingan-a, nil God.angan mak wayathow ngayang. Ngay pam anan keꞌ meeꞌmiy yaꞌa!” \p Anpalan-a, minh roosteran pech-pech ngula, \v 75 aꞌ konang wamp nungant Peter alantan wik nil Jesus.an thawant, “Ngay inan kan-kanam thawang nungk, ngutang inman-a, nil minh roosteran keꞌan yippak pechow-a, nint maꞌ-koꞌalamana ngul wik uuyamān thantweya pam wanch wiyantan, nint ngayangan keꞌan meeꞌmiy yaꞌa.” Aꞌ Peter.an yoon pent aꞌ nil peey-peey, ngangk way-wayam paththam wunanta. \c 27 \s1 Than Jesus.ana Kalin Nunang Pilate Alantana \p \v 1 Anpalan-a, ngaaꞌ thonan wamp-a, than pam piꞌan anangan ngaaꞌ-ngaaꞌthiyangam yalmathwin, than pam piꞌan priests anangana, aꞌ puth-a, than pam wuut manth-thayan anangana, than wik yumpin thanttakaman Jesus.an mulathayn nunanga. \v 2 Aꞌ than Jesus.an chol many kung-makanang kathin nunang, aꞌ nath puyamam kalin nunang, aꞌ maꞌam theeꞌin nunang pam moom piꞌan alantan Romans al-alantamana, namp nungantiya Pilate. \s1 Nil Pam Judas.ana Utham Ngul \p \v 3 Anpalan-a, nil Judas.ana pam nilaman theetath nunang Jesus.ana, nilana wik ngul ngeey thanang than kanan kalin nunang Jesus.an yipam mulathayn nunanga. Aꞌ nilaniya ngul-nyaaꞌ ngul wun aꞌ putha ngangk way thamp wunant, puth nil ngaantam-ngeeya nil way iiy Jesus.antana. Nilana wukal yot koyam kal thant pam piꞌan priests al-alantana aꞌ putha pam wuut manth-thayan al-alantana, \v 4 aꞌ nil thaw thant, “Ngayana way-wayam paththam yumpanga. Ngayan maꞌam theeꞌang Jesus.an pam way al-alantan mulathayn nunangana, nilana pam min-minam paththama, pam way yaꞌa, way keꞌ yumpanama, yaꞌ anman.” Thanan thawin nunganta, “An kaniy e! An ngul ngant ey! An nungk-nungka!” \p \v 5 Judas.angana wukal yot anangan aakang theeꞌ aawuch ngench thayanang angmana aꞌ kan-ngul iiy; nil koyam iiy-a, aꞌ man kath nungantakaman kuuyangana aꞌ yukang angman waanch nungantakam aꞌ mul ngul wun. \p \v 6 Than pam piꞌan priests al-alangana wukalan maayin ngul aꞌ thawin ngul, “Wukal inan Judas.antan theeꞌina, nil yipam pam Jesus.an mul wunow. An puth min ngampara yaꞌa, wukal ingan keꞌ wuniya aawuch ngench thayan God.antamangana, wik thayan ngamparamana yimanangan keꞌam waaꞌana, yaꞌa.” \v 7 Thanana wik karpam ngul thaw-thawina aꞌ wik inan yumpin ngul than aak piiyayn pam thonam alantaman ngaꞌalangkan yump-yumpan, aak ananiy-a, nungantamweya, thanan namp inan waaꞌin nunanga “potter”. Puth thanan ngaantam-ngeeyin ngula than yipam pam wanch thaaꞌnganth thon anangan mulan wun-wunayn-a, aak angan kaamp-kaampayn thananga. \v 8 Puth anpalana, thanan aak anan waaꞌ-waaꞌantana “aak chaapara”, in-inman waaꞌ-waaꞌantan aak ananiya. \p \v 9 An puth aak keenkanam anpalan meenath ngampara wik pam thonam anan thaw Jeremiah.ana, nil Jesus.an waaꞌana, an puth kan-kanam ngul wamp. Nil aak keenkanaman umpa lat ngench thayanangana wika inangan umpa, “Than pam wanch yotaman aak Israel.amana thawin thananiya wukal thirty ngul theeꞌayn pam thonaman yipam mul wunow. \v 10 Aꞌ than wiyanganiya wukal thirty.ana palam piiyin thanang aꞌ aak piiyin thanttakamana, aak pam thonam alantamana nil ngaꞌalangkan yump-yumpana, pam potterana. Nil God.ana wik yimanangan thaw ngathar.” Nil Jeremiah.an wik yimanangan keenkanaman thaw. \s1 Nil Pilate.ang Mep-Mep Nunang Jesus.an \p \v 11 Anpalana, than Jesus.an thanathin nunang um pam piꞌantang, nil pam anan Rome punchana, aꞌ nil pam piꞌan alangana mep-mep nunang, “Nint ina moom king Jews al-alantaman ey?” Nil Jesus.an thawant, “Nint wik nanan kan thawan-a, an kan-kanama.” \v 12 Aꞌ than pam piꞌan priests al-alangan aꞌ puth-a, than wuut manth-thayan al-alangan waaꞌ-waaꞌin nunang Jesus.an nil way yot yump-yumpa, puth nil popam anman than-than, keꞌam wik thaw, yaꞌa. \v 13 Aꞌ nil Pilate.an thawant ngul, “Nint keꞌam ngeeyan thanang ey? waaꞌ-waaꞌantan nintangan ey?” \v 14 Nil puth Jesus.ana wik koyaman keꞌam thawa, yaꞌa, thaaꞌ popam anman piꞌ-piꞌ, nil pam piꞌanan-a, meeꞌam paththam ik. \s1 Than Kuchin Nunang Jesus.an Mulan Wunowa \p \v 15 Kaap thon-thonangan-a, may piꞌanan yumpantan Passover.an-a, nil pam piꞌan Pilate.angan pam thon-thonam kuch-kuchan thant Jews al-alantan aak jailam anpalan — than weeꞌantan kaangk-a, nil anan kuchow thantana. \v 16 Aak an-aniyangan-a, pam namp Jesus Barabbas aak jailang wun, pam inana, than yotangan meeꞌmiy nunang. \v 17 Aꞌ than pam wanch Jews thaaꞌ-wantanaman yalmathwin aak Pilate.antamakan-a, nilan-a, thaw thant, “Niiy pam want-wanttinan miꞌāna, ngay yipam kuchāng nunang niiyantana? Ngay pam inana Jesus Barabbas kuchāng ey? Nath yaꞌa, ngay pam thon inana Jesus kuchāng niiyantan ey? pam inana than wiyangan waaꞌantan nunang God.angan keenkanaman kaaꞌngak kuchowan nunanga!” \v 18 Nil Pilate.angan meeꞌmiy thanang paththam pam piꞌan Jews al-alantaman puth than meeꞌ-wunin nungantam Jesus.antam thanan keꞌ-paal maꞌam theeꞌin nunang. \p \v 19 Nil Pilate.angan yippak aak courtakan angman nyiin-nyiina, puth nil wanch thum nungantamangan wik kuch nungant, wik inangan thawa, “Ayyang, nint pam min nanana keꞌ kuchin nunang mulathanakana, yaꞌa, nil pam min paththama, way keꞌ yumpanama! Ngay ngutangan pith-pithangan nunangana, aꞌ ngangk way paththam wunar nungantam anpalana.” \p \v 20 Puth than pam piꞌan priests al-alangana aꞌ puth-a, wuut manth-thayan al-alangana thaachin thanang pam wanch yot anangan than yipam thawayn nungant Pilate alantana Barabbas.an kuchow thantana, aꞌ Jesus.aniy-a, kuchow nunang mulathanaka. \v 21 Nil Pilate.an putham ngul thaw thant pam wanchantana, “Ngay pam weeꞌ kuchāng niiyanta?” Thanan thawin nungant, “Barabbasa!” \v 22 Nil Pilate.an thaw thant, “Ngul pam inan niiy wiyangan Christ.an waaꞌaniy nunanga, ngay wanttak yumpāng nungantana?” Thanana pech-pechin nungant, “Yuk wuuyanang waanchān nunanga aꞌ mulathān nunanga!” \v 23 Nil puth Pilate.an thaw thant, “Nil way ngeen yump e?” Puth thanan othamayan pech-pechin nungant, “Yuk wuuyanang waanchān nunanga aꞌ mulathān nunanga!” \p \v 24 Nil Pilate.ang kan-ngul ngaantam-ngeey nil puth yaaman keꞌ thawiy thant pam wanchantana, than ngula kul piꞌan yumpiythana. Yaa, nilana ngak uw, aꞌ maꞌ nungantaman pung ngula meeꞌ yotantangan, aꞌ thaw thant, “Ngay maꞌ punganga, anan meenathāng niiyant ngayana keꞌam kuchang nunang mulathanakana, niiyam ep kuchan nunanga!” \v 25 Than pam wanch thaaꞌ-wantanam anangan thawin nungant, “An kana! Man kul nath wampow nungant God.antan-a, nil mak wayathow nganang aꞌ puk manyiy nganttam inangan thampa, aꞌ kampan nganttam anangan ngulan aak ngeey-ngeey-ngeeyayna.” \v 26 Aꞌ anpalana, nil Pilate.angan Barabbas.an kuch thant aak jailam anpalan. Aꞌ nilan thaw thant soldiers al-alantan puy ngul kalayn nunang Jesus.ana, aꞌ piik-piikayn nunang kuuy alangan, aꞌ nil thaw thant ngul, “Yaa, niiy kalān nunang yuk wuuyanakana, nailang mak pungān nunangweya.” \s1 Than Soldiers Al-Alangan Thaaꞌ-Thengkathin Nunang Jesus.an \p \v 27 Anpalan-a, than soldiers Pilate.antam al-alangana Jesus.an matathin nunang ngul aak aawuch pam piꞌan alantamakana aꞌ pek ngoonchathin nunang, aꞌ than soldiers yotaman angman yalmathwin Jesus.antanga. \v 28 Thanan ngook nungantaman yaꞌ thapathin aꞌ ngook wewm ngoonchathin nunang. \v 29 Anpalana, than yuk olk yumpin yuk waakamama keꞌ crown yimanangan, aꞌ kuchekang ngul wunpin nungantanga, aꞌ than yuk maꞌ malang wunpin nungantang maꞌangan piꞌow, anpalana, thanan pungkang ngul thuchin um nungantang aꞌ thaaꞌ-thengk-thengkathin nunang, thaw-thawin nungant, “Ayyang, nint inan moom piꞌan ey? Jews al-alantaman ey? Nint yaam man-yetham anman wun-wunān ey?” \v 30 Aꞌ thanana thaaꞌ theekang makin nunang, aꞌ yukan-a, maꞌam piiyin nunang aꞌ yuk alangaman kuchek piikin nunang. \v 31 Than kanan thaaꞌ-thengk-thengkathin nunanganwey-a, than ngook keꞌ chaapar yimanangan kemp nungantam anpalan thapathin ngul aꞌ ngook nungantam anman koyam ngoonchathin nunang. Aꞌ anpalana, than yoon kan-ngul kalin nunang, yuk wuuyanangan waanchayn nunang aꞌ mulathayn nunang. \s1 Than Jesus.an Waanchin Nunang Yuk Wuuyanangan \p \v 32 Than kanan iiy-iiyinan-a, than pam aak Cyrene punchan anana umang uwin nunang, namp nungantiya Simona, aꞌ than thaachin nunang yuk wuuyan Jesus.antaman kalow. \v 33 Aꞌ aak namp Golgotha.ang wampina, wik ngamparamangan waaꞌanampa, “Aak Kuchek Kaancha.” \v 34 Aak ang-ngulaniya, thanan wine opar karangk thamp nenchanathin aꞌ theeꞌin nungant Jesus alantana. Nilan yaan manyam paatha, aꞌ want, keꞌam ngul mungka. \p \v 35 Anpalan-a, than nailang pung-pungin nunang yuk wuuyanangan, aꞌ waanchin nunang ngul, mul yipam wunow. Aꞌ than pam soldiers al-alangan ngook nungantaman thakan thon-thonam aath-aathwin thanttakamana, than puth yuk dice.ang keeꞌ-keeꞌathin nil yipam weeꞌangan nath uwowana. \v 36 Amanaman-a, thanana angman nyiinin ngul aꞌ thath-thathin nunang. \v 37 Yuk wuuyanang Jesus.antang kenyangkana than wik inangan umpin, waaꞌ-waaꞌin nunang, “Nil pam Jesus inana moom piꞌan king Jews al-alantamana.” \v 38 Than pam soldiers al-alangana pam kucham thamp waanchin pulang Jesus.antang karpam angmana, pulana pam maꞌ-kuchan iiy-iiypul. Nil Jesus.aniy-a, menhang pulantang waanchin nunang, nil pam thonamaniya maꞌ malanga aꞌ nil pam thonaniya maꞌ thakanga. \p \v 39 Pam wanch wiy anangan woyan wakanan iiy-iiyin-a, kuchek wuny-wunyathin nungant Jesus.antan, aꞌ wik wayanang thak thaw-thawin nungant, \v 40 “Ayyang, nint keꞌ aawuch ngench thayan God.antaman wayathin ey? Aꞌ kinch maꞌ-koꞌalamang kanan wantowan-a, keꞌ nint koyam ngul kaachin ey? An yaꞌa! Nint nath kan-kanamweya nhengk God.antaman-a, nint kan nungkarakam kaaꞌ-piichanathāna aꞌ yuk wuuyan nanpalan ukāna!” \p \v 41 Than pam piꞌan priests al-alangana aꞌ puth than pam piꞌan anangan wik thayanan thaaꞌan-aath-aathina aꞌ puth than wuut manth-thayan anangana, than thampang thaaꞌ-thengkathin nunang Jesus.ana. \v 42 Than thawin thanttakaman, “Nil thanang wiy anangan ep kaaꞌ-piichanathan ey? Nil puth nungamang thamp kaaꞌ-piichanathow ee! Nil kan-kanam moom piꞌan king ey? aak Israel aakanakan ey? Nil nath yuk wuuyanam anpalan ukowa, ngampaniya ngul ngaantam-ngeeyāmp nunangana nil kan-kanam God.angan kuchana. \v 43 Nil God.an ngangkang piꞌ-piꞌan nunang, aꞌ waaꞌan nungamang keꞌ nil nhengk nungantama. Yaa, kan thathāmpa, nil God.angan nath kaaꞌ-piichanathow nunanga, nath yaꞌa.” \v 44 Aꞌ pam kucham anangan-a, yuk wuuyanang angan waanchin pulangan-a, pul thamp thaaꞌ-thengk-thengkathpul nunang Jesus.ana. \s1 Nil Jesus.an Utham Ngul, Yaꞌ-Ngul \p \v 45 Anpalana kinch keny ngulana, aak pal-puyan ngaaꞌ nyim paththam anman wun-wun three oꞌclockakam. \v 46 Three oꞌclockan wamp-a, nil Jesus.an wik othamayan ngul pecha, wik thaaꞌnganth nungantamang thaw, “Eloi, Eloi, lema sabachthani?” Wik ngamparamang yimanangan thawanamp, “God ngatharam-ang! God ngatharam-ang! Nint ngeenak too wantangan ngayanga?” \p \v 47 Pam wanch wiy anangan angman than-thaninan-a, ngeeyin nunang, aꞌ thawin thanttakamana, “Ayyang, nilan Elijah alantan pech-pechana!” \v 48 Nil pam thonaman moꞌ aꞌ nil ngook manyana uw, aꞌ may wine pochang angan punchath aꞌ ngook manyan-a, yuk ongkang kath, aꞌ yukana keny ngul maay nunganta, aꞌ thaw nungant Jesus.antan mungkowa. \v 49 Puth than pam wanch wiy anangan thawina, “Ngamp kan kuupāmpa! Nil Elijah.an ngul nath wampowa nil yipam yuk wuuyanam anpalana ukathow nunanga. Ngamp ngul nath thathāmpa!” \v 50 Anpalan-a, nil Jesus.ana wik othamayan pech, aꞌ nil utham ngul, yaꞌ-ngul. \p \v 51 Aak an-aniyangan-a, ngook keeꞌan kaachin aawuch ngench thayanangan uk-uk-a, ananiya keny anpalana pekakam um-menhang yaꞌ ika. Aakana yaꞌ wunyath, aꞌ kunttow piꞌan anangana ikin thampa. \v 52 Aꞌ awar pam mulantam anangan-a, an thampana yaꞌ ikina, aꞌ pam wanch yot God.antamana kaꞌathaman uthaminan-a, nil ekath thanang, man-yetham koyam ngul weenina. \v 53 Than pam wanch il-ilangan-a, graves thanttaman wantin, aꞌ anpalana nil Jesus.an mulaman kanan ek-a, than pek ngoonchin aak piꞌan ngench thayan Jerusalem.anga. Pam wanch yotangan thathin thanang. \p \v 54 Pam moom soldiers al-alantamana aꞌ puth-a, soldiers nungantam anangana angman than-thanina, min-min thath-thathin nunang Jesus.ana aꞌ than thathina want-wanttakan wampa nungantaniya, than thathina aakan wunyath earthquake.angana aꞌ thananiy-a, winynyang paththam moꞌina, aꞌ thanan thawin thanttakaman, “Nil pam inana kan-kanam paththam nhengk God.antama!” \p \v 55 Wanch wiy anangan angman than-thanin, than kecham thath-thathin. Thanan monkan-wak-wakin nunang Jesus.ana aak Galilee anpalan-a, aak Jerusalem aakanakaman aꞌ maꞌ-aath-aathin nunang. \v 56 Wanch than inanganiya; Mary Magdalene, aꞌ puth Mary thonana nila kaath pulantamweya James-a, puth-a, Joseph pulantama, aꞌ puth wanch thona wanch nungantam Zebedee alantamana, aꞌ putha wanch wiy anangan thampa. \s1 Than Pam Mul Jesus.an Kaampin Nunang \p \v 57 Aak ngutang ngulan-a, nil pam namp Joseph.an wamp, nil pam inana, pam maꞌmangkiy aak Arimathea anpalana. Nil thampana monkan-wak-wak nunang Jesus.ana. \v 58 Nil puth Joseph.ana Pilate alantan wamp, aꞌ thawant, “Ngay pam mulan keꞌ kaling ey?” Aꞌ nil Pilate.an thaw thant pam al-alantan workan iiy-iiyin nungantana pam mulan theeꞌayn nungant Joseph alantana. \v 59 Yaa, nil Joseph.angan maay nunang, aꞌ kath nunang ngook ongk nyiingkanamang alangana, \v 60 aꞌ nil aak awarangan pek ngoonchath nunang — aak awar inaniya keꞌ nungantakama, Joseph alantana, puth niliya pam mul inana Jesus.an thenchana. Than nyiingkwey weꞌ-weꞌin kunttow thayanama. Aꞌ nil kunttow wuut piꞌanana poo thaꞌ thaaꞌang angman yipam wunow. \v 61 Aꞌ Mary Magdalene-a, aꞌ Mary thon anana nyiin-nyiinpul, um grave.akana. \s1 Than Pam Wunpina Aak Awaran Yipam Thath-Thathayna \p \v 62 Ngaaꞌ thonang ngulana, aak Saturday.an-a, than pam piꞌ-piꞌanam priests anangana aꞌ putha pam Pharisees anangana Pilate.antang wik thaw-thawin. \v 63 Aꞌ than thawin nungant, “Moom-ang, ngan kan ngaantam-ngeeyanana nil pam anan man-yethaman yippak iiy-iiy-a, nilaniy thawa, ‘Ngay aak awarangan maꞌ-koꞌalam thonakam wunānga, aꞌ anpalana ngayana koyam ngul mulaman ekāng.’ Nil puth Jesus.an yaan wik uuyama. \v 64 Yaa, nintan puth pam soldiers nungkaram al-alantan thawān thanta aak grave.an min-min thath-thathayna aak maꞌ-koꞌalamakana — than ngurp nungantam al-alangan keꞌ yipam pam mulan maayayn nunang, aꞌ waaꞌiythan ngul pam wanch wiyantan, nil mulaman kanam eka. Than wik yimanangan thaw-thawiythanan-a, thananiya puy-puyam wik uuy-uuyamiythana.” \v 65 Nil puth Pilate.an thaw thant, “Niiy soldiers puungk wiy kalān thanang, aꞌ thaaꞌ grave.angana min-min thayanathāna, aꞌ aak grave.an min-minam ngul piꞌāna.” \p \v 66 Aꞌ than Pilate.ana wantin nunang ngul, aꞌ kan-ngul grave.akan iiyin. Thanan grave thaaꞌan kuuyang kathin aꞌ kuuy anangana nguchamanang mak-makin yipam wiy al-alangan thaaꞌan keꞌ thapathayna — aꞌ thanana soldiers wiy anangan wunpin thanang yipmam grave anan minam piꞌ-piꞌayna. \c 28 \s1 Nil Jesus Mulam Kanaman Eka \p \v 1 Aak Saturday.an kanan minch-a, aak Sunday.akan kan-ngul man than-than aakan paanthowa, pul wanch kuchama Mary Magdalene-a, aꞌ putha wanch thon anana Mary-a, pul iiypul aak awarakan thathowpul. \v 2 Yaam keꞌanamana, aakan yaꞌ wunyatha, aꞌ nil ngaantiyongk God.antam inpal keny uk, aꞌ kunttow piꞌan anan thechath thaaꞌamana, aꞌ kunttow angman nyiin-nyiin ngul. \v 3 Nil ngaantiyongkana keꞌ ngaay yimanangan nyiin-nyiin, ngook nungantaman thampa pach-pachama. \v 4 Puth than pam soldiers anangana ngangk akangam than-thanin aꞌ ngangk winynyang paththam moꞌin, aakangam angman keekin, popam anman wun-wunin keꞌ pam mula. \p \v 5 Nil ngaantiyongkan thaw wanch kucham al-alantan, “Nip keꞌ winynyang moꞌowa! Ngay kan meeꞌmiy nipanga nip Jesus.anta wenkanipa, pam anman yuk wuuyanangan waanchin nunanga aꞌ mulathin nunangana. \v 6 Nil in yaꞌa; nil kanam mulaman eka keꞌ wik anman nilaman thaw. Nip pal iiyowa aak awar in pekan thathow nilan wun-wuna. \v 7 Yaa, nip erkam koyaman iiyowa aꞌ ngurp nungantam al-alantan waaꞌow thantana, ‘Nil mulaman koyam kanam eka, aꞌ nil inman aak Galilee.akana umputh iiyowa aꞌ niiyana aak angan thathān nunangana. Wik ngayan waaꞌang niiyantan-a, niiyana konangam piꞌ-piꞌāna.’” \p \v 8 Aꞌ pulana koyam erkam iiypul, winy-winynyang ngeet-ngeetpul aak awar amanamana, aꞌ ngangk minangam kamp moꞌ-moꞌpul pulan yipam wik waaꞌowpul ngurp Jesus.antam al-alantana, nil kanaman ek mulamana. \v 9 Aꞌ yaam keꞌanamana nilam paththam Jesus.ana wamp pulant, aꞌ thaw pulant, “Nip in ey?” Pulana wamppul nungant, aꞌ thaꞌana maꞌang mampul nunang, aꞌ thaaꞌ-kuump-kuumppul nunang. \v 10 Aꞌ nil Jesus.an thaw pulant, “Nip keꞌ winynyang moꞌowa, nip iiyow aꞌ waaꞌow thant kuunch ngatharam al-alantan, aak Galilee.ak iiyayn aꞌ aak angan kaaꞌwalan thathayn ngayanga.” \s1 Than Pam Soldiers Al-Alangan Wikana Waaꞌin Ngul Aak Awarana Yaꞌ-Yaꞌam Ngulana \p \v 11 Pul wanch anangana kanan iiy-iiypul woyan wakanangan-a, than pam soldiers puungk wiyangana aak awaran piꞌ-piꞌinan-a, koyam ngul iiyin aak townakan, aꞌ wikan waaꞌin thant pam piꞌan priests al-alantan wik maꞌmangkamana than meeꞌ thanaman thath-thathinana. \v 12 Yaa, than pam piꞌan priests anangana aꞌ wuut manth-thayan anangana than yalmathwin aꞌ wik yumpin ngul aꞌ thananiya wukal piꞌan ngul theeꞌin thant pam soldiers al-alantana, \v 13 aꞌ thawin ngul thanta, “Niiy pam wanchantan waaꞌāna than ngurp nungantam anangan aak awarakan iiyin aak ngutangana, aꞌ pam mul anana maꞌ-kuchathin nunang niiy weep thayanan wun-wunana. \v 14 Nilwey moom piꞌan paththam alangana pam Governor alangana wik imanaman nath ngeeyowan-a, ngan ngul thawān nunganta niiy way keꞌam yumpanweya. Yaa, niiyaniya keꞌa ngangk wayan wunow niiyanta nil wanttakan thawow niiyant pam piꞌan Governor.ana.” \p \v 15 Yaa, than pam soldiers al-alangan wukalana maꞌang mamin, aꞌ kan-ngul wikan waaꞌ-waaꞌin pam wanch thon-thonantan. Aꞌ aak in-inman Jews wiy al-alangan wik kath inan waaꞌ-waaꞌantan than ngurp nungantam al-alangan pam mul Jesus.ana maꞌ-kuchathin nunanga. \s1 Nil Jesus.ana Wamp Ngul Thant Ngurp Nungantam Al-Alantana \p \v 16 Aꞌ ngurp Jesus.antam pam eleven anangana aak achantangak iiyin aak Galilee.ang angman, nil Jesus.an kaꞌathaman thaw thant aak-aakanakan iiyayna. \v 17 Aꞌ nilaniya aak angman wamp thantana. Than thathin nunangan-a, thananiy-a, keꞌam min-minan ngaantam-ngeeyin nunangana, yaꞌa, nil keꞌ pam thona aak anganiy than-thana, puth yaꞌa, nilam Jesus a! \v 18 Aꞌ nil Jesus.ana thintham ngul wamp thant aꞌ thaw thant, “Piip ngatharaman thaw ngathara ngay pam moom wuut piꞌan iiyānga pam wanch maꞌmangkamantana aꞌ putha way min maꞌmangkamantana ngay moom thampa, aak inan earthangana wuntana puth aak in kenyan wuntana. \v 19 Ngay keꞌ-paal inan thawang niiyanta: niiya aak nath-nathan iiy-iiyān pam wanchantana aꞌ waaꞌ-waaꞌān ngayang thanta, aꞌ thawān thant than ngayang thampan monkan-wak-wakayna. Than kanan ngangk theeꞌ-theeꞌayn ngatharan-a, niiy kootra ngakangan kuungk-kuungkān thanang, puth than pam wanch anangana maꞌ piip God.antang ngul wun-wunayn puth-a, maꞌ ngatharang nhengk-kunchantanga, aꞌ puth-a, maꞌ Ngeen-Wiy Min alantangan ngula. \v 20 Thaaꞌ-aath-aathān thanang wik min anangan ngeey-ngeeyayna aꞌ ngangkangam piꞌ-piꞌayn ngul wik anangan ngayan waaꞌ-waaꞌang niiyantana. Aꞌ ngay niiyantang angman ngul iiy-iiyānga, aak imanaman ngula, aꞌ aak-aakanakaman aak inan minchowana.”