\id LUK \h Luke \toc1 LUKE Lat Inan Luke.angan Ump \toc2 Luke \mt1 LUKE \mt2 Lat Inan Luke.angan Ump \c 1 \p \v 1-2 Dear Theophilus, \p Ngay lat inan ump-umpang nungk Jesus.an waaꞌāng nungk nil aak inganan wun-wun aak ngamparamangana. Pam wanch wiyangan kan thathin nunang meeꞌ thanttamang aak anpalman kaꞌathaman work iiy-iiy, aꞌ than kaꞌathangaman wik waaꞌ-waaꞌin nungantaman aꞌ puth wik min God.antaman thamp waaꞌ-waaꞌin. Puth nanpalana, than yotangan latang ngul ump-umpin nil Jesus.an want-wanttakan iiy-iiy. \v 3 Ngurp min ngatharama, puth ngay thamp latang ump-umpang waaꞌ-waaꞌang nunang nil aak inganan wun-wuna. Ngay kaangk minam umpāng nungkar. Ngay min-min ngeey-ngeeyangan wik wiy al-alangan waaꞌ-waaꞌin nunang Jesus.an. \v 4 Ngay puth wik inan kuchang nungka nint yipam meeꞌmiy iiyān nil want-wanttakan iiy-iiy aak ingan, aꞌ nintan yipam ngaantam-ngeeyān than wiyangan wik kan-kanaman nungkar waaꞌin. \s1 Nil Ngaantiyongkan Zechariah.antan Wamp \p \v 5 Aak an-aniyangan-a, nil King Herod.angan aak namp Judea.an piꞌ-piꞌ-a, than priests yot iiy-iiyin. Than namp wuut mangk thanttamantang waaꞌwin. Puungk wiyiya Abijah waaꞌwin. Nil pam thonama Abijah.antaman priest thamp iiy-iiy, namp nungantiya Zechariah. Wanch thum nungantam namp Elizabeth, nil piip Elizabeth.antamana priest thamp iiy-iiy. \v 6 Pul minam iiy-iiypul meeꞌ God.antang, aꞌ putha wik God.antamana ngeey-ngeeypul, keꞌam wik pip-pippul, yaꞌa. \v 7 Puth pulana puk keꞌanang wun-wunpul. Nil Elizabeth.angana puk keꞌam uw, yaꞌ paththam. Puth pulana wuut wanchinth ngul weenpul. \p \v 8-9 Aꞌ aakan kanam wamp thant priests al-alantan Abijah alantaman work ngul iiyayn aawuch ngench thayanangan. Nil Zechariah.ana work iiy-iiy thanttang. Aꞌ than nunang miꞌin aak ngenchakan ngoonchow yuk awal min yipam altarangan kiingkow nungant God.antan. Aak thanttaman puth keꞌ yimanangan wun: than yuk dice.ang keeꞌin yipam miꞌayn nil weeꞌan nath pek ngoonchow aak altarakan. \v 10 Nil Zechariah.angana yuk awal minan kiingk-kiingk-a, than pam wanch anangan yoon than-thanin, God.antan meeꞌ-wuth-wuthanamin. \p \v 11 Aꞌ ngaantiyongk inpal kenyan uk nungant Zechariah.antan, aꞌ angman than-than maꞌ malang yuk altar thinth, angan yuk awal minan pench-pench. \v 12 Nil Zechariah.angan thath nunang-a, nilana ngangk ik aꞌ putha winynyang moꞌ nungantam. \v 13 Puth nil ngaantiyongkan thaw nungant, “Ayyang, Zechariah-ang, nint keꞌ winynyang moꞌāna. In ngeeya: nil piip God.angan prayer nungkaram kanam ngeey. Nil Elizabeth.angana, puk wuut many nungkaram kalowa. Aꞌ puth nintiya namp nungant John theeꞌāna. \v 14 Nil puk many ngulan aak-ngeeyow-a, nip ngangk min ngul wunow aꞌ pam wanch wiy anangan thamp ngangk min wunayn. \v 15 Niliy putha pam piꞌan ngul iiyow meeꞌ God.antangana. Aꞌ putha ngak way karkan, wine thakana keꞌ mungkow yaꞌ paththam. Aak amanamana, nil yippak thipangan wun-wunow kaath-kunchantangan-a, puk inana maꞌ nungantang Ngeen-Wiy Min God.antamang ngul iiyow. \v 16 Anpalana, nil pam ngulan iiyow-a, nil pam wanch Jews yot anangan woyan way anpalan weentathow thanang, than yipam God moom thanttaman monkan-wak-wakayn nunang. \v 17 Nilaniya wik God.antamana waaꞌ-waaꞌow thama keꞌ nil Elijah.angan waaꞌ-waaꞌ aꞌ putha nilana pam piꞌan aꞌ thayan paththam iiy-iiyow keꞌ Elijah anman. Aꞌ putha nil waaꞌow thant piipiy al-alantan than yipam keꞌ-ngul kul uwayn thant puk thanttamakan. Aꞌ nil woyan minak weentathow thanang pam wanch anangan wik min God.antam kaangk keꞌan ngeeyayn. Nil John.ana keenk iiyow, nil Lord.ana koy-koyyuw wampow. Nil John.angan-a, pam wanch maꞌ-aath-aathow thanang. Nil woyan yumpow nungant, Lord.antan, yipam wik ngeeyayn nunang, pam wanch nungantam al-alangan.” \p \v 18 Aꞌ nil Zechariah.an thaw nungant, “Ngay puth want-wanttak thiiching wik inan kan-kanaman e? Puth ngay in pam wuut ngula, aꞌ putha wanch ngatharamana wanchinth ngul.” \v 19 Aꞌ puth nil ngaantiyongkan thaw nungant, “Ngay in Gabriela, ngay work God.antan iiy-iiyanga; nil kuch ngayang wik min inan waaꞌāng nungk. \v 20 Puth nintiya man-ngeeyan ngayang. Aakan kan-ngulan wampow-a, nil God.angan miꞌ-a, an-aniyangan nint engkanang ngul thathān wik ngatharam anangan kan-kanam a! Puth nint man-ngeeyan ngayang, yaa, inpalmana nintiya keꞌ-ngul wik thaw-thawān yaꞌa, wik keꞌanang iiyāna, aak-aakanakaman puk manyan aak-ngeeyow.” \p \v 21 Pam wanch anangan yoonan than-thanin-a, an yaam kuup-kuupin Zechariah.antan. Thanan ngaantam-ngeeyin thanttakaman, “Nil ngeenam yaam an pek aawuch ngench thayanangan e?” \v 22 Aꞌ amanamaniya, nilam paththam pent puth nilana keꞌ-ngul wik thaw thant yaꞌa. Yaa, than pam wanch yotamana meeꞌmiy ngul nil ngaantiyongk piip God.antaman angan wamp nungant. Nil Zechariah.angan mal wooꞌ yump thant puth nilan keꞌ-ngul wik thaw, yaꞌa. \p \v 23 Anpal ngulana, nil Zechariah.angan work nungantaman kanan minchath aawuch ngench thayanangan-a, nilaniya koyam ngul iiy aak nungantamak. \v 24-25 Anpalan ngula, nil wanch nungantam Elizabeth.ana iimpanang ngul iiy. Aꞌ nil thaw nungantakaman, “Nil Piip God.ana minam iiyanara. Puth imanam ngulana pam wanchangan keꞌ-ngul thaaꞌ-thengkathayn ngayanga, ngay puth puk tham ngula.” Aꞌ nil aawuch pulantamang angman nyiin-nyiin kep five.akama. \s1 Nil Ngaantiyongk Gabriel.ana Mary.ant Wamp \p \v 26 Aꞌ kep thonang ngulan wantan-a, nil God.angana ngaantiyongk Gabriel anana putham ngul kuch nunang. Nil aak thonak ngul kuch nunang aak namp Nazareth.ak, Galilee.angan. \v 27 Nil Gabriel alangana wik wampath wanch komananta, namp nungantiya Mary, nilana pamantang keꞌaman wun. Nil Mary.ana than kaaꞌngakin nunang pam Joseph.anta ngentow nunangan. Wuut mangk Joseph.antamiya, King David.ana. \v 28 Nil ngaantiyongkan wamp nungant Mary.antan aꞌ thawant, “Ayyang, Mary-ang, nil Lord.ana ngangk min paththam wun nungkara; nil ngangk nungkarangan kan ngoonchow.” \v 29 Nil puth Mary.antan kuchek way wunant aꞌ nil ngaantam-ngeey nungantakamana, “An wik nil wanttak ngul thawar e?” \v 30 Aꞌ nil puth ngaantiyongkan thaw, “Marya, nintiya keꞌ winynyang moꞌāna. Nil piip God.ana min paththam iiy-iiyan nungkara. \v 31 Nint iimpanang ngul iiyāna, aꞌ puk many wuut kalān. Puth nintiy namp Jesus theeꞌān nungant. \v 32 Nilan puth nhengk God.antam, moom piꞌan paththam ngamparamana. Nil tham piꞌan paththam iiyowa. Nil piip God.angan-a, pam piꞌan King ngul yumpow nunang keꞌ wuut mangk nungantam David.ana, \v 33 aꞌ nil moom piꞌan ngul iiyow thant pam wanch Jews al-alantan, aꞌ puth nil pam wanch anangan maꞌ nungantamang piꞌ-piꞌow thanang aak umpuyam.” Nil ngaantiyongkan yimanangan wik thaw nungant, wanch koman Mary.antan. \p \v 34 Amanamaniya, nil Mary.an thaw nungant ngaantiyongk alantan, “Ngay ngul want-wanttak puk manyan uwāng a? Ngay pamantang keꞌam wunangan, yaꞌ yippaka.” \v 35 Aꞌ ngaantiyongkan thawant, “Nil Ngeen Wiy God.antaman wampow nungkara, aꞌ ngangkang ngoonchow nungkarang. Nil God piꞌan paththamana, ngul wampow nungk, aꞌ puth anpalana nintana puk kalāna, an puth puk many God.antama. Than pam wanchangan ngul waaꞌayn nunang, ‘nhengk God.antama.’ \v 36 Aꞌ putha inan thampa, nil kampan nungkaram Elizabeth.ana iimpanang thamp iiy-iiyana. Nil puth kaꞌathaman puk keꞌam kal, puth nungkway nil wanchinth ngul iiy-iiyan-a, nil God.angan puk kuch Elizabeth pulant Zechariah.angana. In kep six ngul nungant iimpanangan iiy-iiyan. \v 37 Nil God.an piꞌana, maꞌ-kuncha, nil maꞌmangkamana nilam thonamang yump-yumpan.” \v 38 Aꞌ nil Mary.an puth thawant, “Ngay puth maꞌ God.antang ngul iiy-iiyanga. Yaa, wik anangan nintan thawan ngathar-a, an mak wampow ngatha.” Aꞌ amanamaniya, nil ngaantiyongk alangan kan-ngul wantan. \s1 Nil Mary.an Elizabeth.antan Iiy \p \v 39 Anpalana, nil Mary alangan way min nungantam anangan kan-ngul yalmath thanang aꞌ kan erkam iiy Elizabeth.ant. Nil yiip iiy aak town many thonak Judea.angan aak yoykathiyaniya. \v 40 Nil kanan wamp-a, nil aawuch Zechariah.antamak iiy, aꞌ pek ngoonch aꞌ Elizabeth.ant thaw, “Ayyang, ngay in wampang nungk.” \v 41 Nil Elizabeth.angan man awal Mary.antaman ngeey-a, puk many nungantaman thipangan yuupamant. Aꞌ anpalaniya nil Ngeen-Wiy God.antam ngangkang ngoonch nungantang Elizabeth.antang, \v 42 aꞌ nil paththam othamayan thaw, “Nil God.an min paththam iiy-iiyan nungkara, puth wanch wiyantan yaꞌa. Aꞌ nil minam tham iiy-iiyan puk many nungkaramakan nanan thipangan kal-kalangan. \v 43 Nil kaath Lord ngatharamantaman in wamp ngathar. An wanttak a! Nil God.an min ngathara tham iiy ey! \v 44 Ngay man awal nintangan ngeeyangan-a, puk many ngatharaman ngangk min wun aꞌ yuup-yuupam ngul. \v 45 Nintaniya ngangk minangam iiyāna puth nint wik Lord.antaman minam ngaantam-ngeeyan kan-kanam ngulan wampow nungkara.” \s1 Nil Mary.ang God.an Thaaꞌ-Kuump-Kuump Nunang \p \v 46 Aꞌ nil Mary ngul thaw: \q1 “Ngay Lord.an thaaꞌ-kuumpāng nunang. \q1 \v 47 Nil God.ang ngangk min yumpan ngayang, nil minam piꞌan ngayang. \q1 \v 48 Nil kan thath-thathan ngayanga, \q1 ngay maꞌ nungantangan iiy-iiyang ngul, \q1 ngay wanch piꞌan yaꞌa, ngay wanch many thonakam. \q1 Puth aak imanam ngulana, pam wanch yotang waaꞌ-waaꞌayn nil God.an min-minam paththam iiy-iiyan ngathara, \q1 \v 49 nil puth work piꞌan paththam yump ngatha. \q1 Nil God.aniya min-minam paththama! \q1 \v 50 Niliya min iiy-iiyan thant pam wanch al-alantan than wik nungantam minaman ngeey-ngeeyantan \q1 aꞌ thant al-alantan thamp ngul-ngulan aak-ngeeyayn, than wik nungantaman minaman piꞌ-piꞌayn. \q1 \v 51 Puth than wiy anangan ulp-ulpanangan iiy-iiyantana keꞌ pam piꞌan yumpwuntan-a, \q1 nil meenathan thant nilan thayan, aꞌ pal-puy yaarkathan thanang. \q1 \v 52 Wiyiya, nil moom piꞌan anangan kuchan thanang than yipam pam piꞌan keꞌ-ngul iiyayn \q1 aꞌ work piꞌan ngul theeꞌan pam wanch al-alantan than pam piꞌanan keꞌaman yumpwuntan. \q1 \v 53 Nil may minh min paththamana pam wanch al-alantan theeꞌ-theeꞌan thant meechan wun-wuntan may keꞌanangan, \q1 aꞌ putha nil pam wanch maꞌmangkiy anangan maꞌlip kuchan thanang. \q1 \v 54-55 Aꞌ nilan puth maꞌ-aath-aathan thanang pam wanch nungantam anangan, Jews anangan. \q1 Puth nil keenkanaman thaw thant Abraham.ant aꞌ wuut mangk ngamparam wiy al-alantan, \q1 nil minam piꞌow thanang aꞌ puth kaaꞌ-piichanathow thanang \q1 aꞌ puth puk thanttam anangan ngulan aak-ngeey-ngeeyayn. \q1 Nunangan puth keꞌam kon-ngathan wik anangan nilan thaw thant, yaꞌa.” \m Nil wik yimanangan Mary.an thaw. \p \v 56 Amanamaniy-a, nil Mary.ana angman ngul wun nungantang Elizabeth.antang kep koꞌalamakama aꞌ kan-ngul koyam iiy aak nungantamakan. \s1 Nil John.an Aak-Ngeey \p \v 57 Anpalana, aakan kan-ngul thinth wampant Elizabeth.antan puk manyan kalow aꞌ nil puk wuut many paththam kal. \v 58 Wik thooꞌan yaꞌ weꞌaram nil puk manyan kal. Than kampan nungantam al-alangan, aꞌ puth pam wanch wiy anangan aak thinthan wunin, than thampa wik thooꞌan ngeeyin nil God.an minan iiy-iiy Elizabeth.ant. Thanana puth ngangk min-minam paththam iiy-iiyin aꞌ putha aak nungantamakan wamp-wampin thama. \p \v 59 Kinch eightang kanan want nunang puk manyan-a, than ngeen-wiy nungantam peꞌanan umpina. Aꞌ pam wanch wiyangana keꞌ namp Zechariah waaꞌiythan nunang piip-kunchantanga, \v 60 puth nil Elizabeth kaath-kunchan thaw, “Yaꞌa, ngamp nunang John waaꞌāmp.” \v 61 Thanan puth thawin nunganta, “Wanttak a? Ngul kampan nungkaram namp John wuntan ey? Yaꞌa!” \v 62 Aꞌ thanan mal theeꞌin nungant Zechariah.antan, aꞌ engkin nungant namp wanttakan wunow nungant puk nhengk nungantam alantan. Puth Zechariah.ana wik keꞌanang yippak iiy-iiy. \v 63 Aꞌ nil mal anman theeꞌ thant latakan aꞌ nil ump, “Namp nungantiya Johna.” Than puth thaaꞌam ikin. \v 64 Aꞌ nil Zechariah.ana kan-ngul paththam wikan thaw aꞌ nil thaaꞌ-kuumpan nunang God.an. \p \v 65 Puth than yotana winynyang ngul moꞌin aꞌ popam anman nyiinin. \v 66 Than pam wanch al-alangamana wik thooꞌan puy-puyam ngul weꞌ-weꞌarathin pam wanch yotantan, aak yoykathiy Judea angan. Aꞌ thanan puth thanttakaman ngaantam-ngeeyin, “Puk many inan nil wanttak nath emowa? Nil emowan-a, nil pam piꞌan nath iiyowa.” Than puth kan meeꞌmiy nil God.an nungantang angman iiy-iiy, thayanaman piꞌ-piꞌan. \s1 Nil Zechariah Alangan Wik God.antaman Waaꞌ-Waaꞌ Thant \p \v 67 Amanamaniya nil Ngeen-Wiy God.antamana ngangkang ngoonch piip-kunchantang Zechariah.antang, aꞌ nil wik God.antaman waaꞌ-waaꞌ thant: \q1 \v 68 “Ngamp yotamangana thaaꞌ-kuumpāmp nunang God ngamparamana. \q1 Nilaniya ngul wampow yipam pam wanch nungantam anangan kaaꞌ-piichanathow thanang way thanttam anpalan, \q1 aꞌ anpalaniya ngangk min wunow thant. \q1 \v 69 Nil pam ngul kuchow ngampangan kaaꞌ-piichanathow, nil pam thayan paththam. \q1 Wuut mangk pam ilantamana, David, nil thamp pam God.antaman. \q1 \v 70-71 Than prophets al-alangan keenkanaman wik God.antaman wantin ngampar. \q1 Thanan thawin nil God.angan kan-kanam kaaꞌ-piichanathow ngampang pam wanch al-alantaman thanan kaangk keꞌ ngampangan, aꞌ putha way thakan yumpantan ngampar. \q1 \v 72 Nil God.an kan-kanam thaw wuut mangk ngamparam al-alantan nil minan iiyow thant aꞌ ngampar tham. \q1 Wik anangan keꞌam kon-ngath nunang nilan thaw thant. \q1 \v 73-74 Nilan kaaꞌngak nunang Abraham.an, nil kaaꞌ-piichanathowan ngampang \q1 ngamp yipam keꞌ-ngul winynyang moꞌāmp nungantam God.antaman, \q1 aꞌ putha work ngangk minangam iiy-iiyāmp nungant, \q1 \v 75 puth min anman iiy-iiyāmp meeꞌ nungantang ngulakam ngamp man-yetham yippakan iiy-iiyanamp.” \p \v 76 Aꞌ nil Zechariah.an thaw ngul puk many nungantam alantan John.ant, wik God.antaman waaꞌ nungant: \q1 “Nintiya, nhengk ngatharama, nil God wuut piꞌan alangan work piꞌan theeꞌow nungk wik nungantaman yipam waaꞌān pam wanchantan. \q1 Nintiy putha keenk ngul iiyān, aꞌ wik waaꞌān thant nil Lord.an ngulan wampow, \q1 \v 77 aꞌ puth waaꞌān thant pam wanch nungantam al-alantan nil ngulan kaaꞌ-piichanathow thanang \q1 aꞌ puth way thanttaman ngul kon-ngathow nunangan. \q1 \v 78-79 Puth ngampaniya keꞌ aak ngaaꞌang yimanangan wunanamp, winynyang moꞌanamp, mulan kaangk keꞌ wunāmp. \q1 Puth nil God ngamparaman min iiy-iiyan ngampar, nil ngangk mam-maman ngampang, \q1 nil puth pamana anpal keny ngul kuchow ngampar. \q1 Niliy keꞌ thum nganth yimanangan iiyow ngampara, \q1 nil woyan God.antaman meenathow ngampar \q1 aꞌ nil maꞌ-aath-aathow ngampang ngamp yipam woyan nungantaman ngangk minangam wak-wakāmp.” \m Nil Zechariah.an yimanangan thaw. \p \v 80 Puk wuut many John.ana, piꞌan ngul em aꞌ ngangk minangam God.an monkan-wak-wak nunang. Nil pam ngulan iiy-a, nil kaꞌathaman aak pintalang wun-wun. Anpalana, nil wamp thant pam wanch aak Israel punchan al-alantan yipam wikan waaꞌow thant. \c 2 \s1 Wik Kath Inan Nil Jesus.an Aak-Ngeeya \p \v 1 Aak an-aniyangana, nil moom piꞌan paththam Augustus.an pam Romana, nil thanang pam wanch yotan maꞌ nungantang piꞌ-piꞌ thanang aak nath-nathan wun-wunin. Nilaniya wik kuch thant pam wanch maꞌmangkamantan than yipam iiyayn koyam aak wuut mangk thanttamangan wantina than yipam aak angana namp thanttaman lat piꞌanangan ump-umpayn. Nilan puth kaangk meeꞌmiy iiyow than pam wanch ngeen-ngeenan wunin aak anganiya. \v 2 Aak an-aniyangan thama, nil pam namp Quirinius.an nil moom iiy-iiy aak Syria.akan. \v 3 Puth thanan tham pam wanch maꞌmangkaman iiyayn aak wuut mangk thanttamakan, yipam namp thanttaman latangan umpayn. \p \v 4 Pul Joseph.angan iiypul aak town Nazareth anpalan, aak inaniya aak Galilee.ang angman aꞌ pul town Bethlehem aakanakan iiypul, aak iniy-a, aak angman Judea.anga. Nil King David.an aak keenkan Bethlehem.ang aak-ngeey. Aꞌ nil puth Joseph.an aakanakan iiy, puth nil King David.an wuut mangk nungantama. \v 5 Nil Joseph.angan wanch thum nungantaman Mary.an tham nungantang kalanwey, pul yipam namp pulantaman umpowpul. Nil puth Mary.an iimpanang iiy-iiy, an-aniyanganwey. \p \v 6 Pul aak Bethlehem.angan wamppul-a, aakan kanam wampant Mary.antan puk manyan aak-ngeeyowant. \v 7 Puk many kaaꞌ-ngeecham nunganta. Mary.ang pul Joseph.ang keꞌ motel minang wuniypul-a, puth yaꞌa, pam wanchangan aak ngathin, pulaniy iiypul aak-aakanakan minh bullocks thakan wuntan. Anpalaniya, puk manyan meeꞌ-pench, aꞌ kaath-kunchangan Mary.angan ngook ongkang kath nunang aꞌ wunp nunang yuk box wak thampang angan, wak minh bullocksangan mungkantan. \s1 Than Ngaantiyongk Thaaꞌ-Wantanam Anangan Wampin Shepherds Al-Alantan \p \v 8 Aak ngutang angmaniya pam shepherds puungk wiy al-alangan minh sheep anangan piꞌ-piꞌin thanang aak engkanang. \v 9 Aꞌ ngaantiyongk God.antam inpal kenyan uk thant, aak nath-nathana nganthan park-park. Puth than pam shepherds anangan winynyang moꞌin. \v 10 Nil ngaantiyongkana thaw thant, “Niiy keꞌ winynyang moꞌāna! Ngay inan wampang niiyant, wik min thamp waaꞌāng niiyant, amanamana, pam wanch yotamanta ngangk min wunow thant. \v 11 Ngutang inmana, aak town David.antamangan, puk many kanam meeꞌ-pench — nil ngulan kaaꞌ-piichanathow niiyang. Niliya Christ, moom piꞌan paththama, pam anman nil God.an thaw nil ngulan kuchow niiyant. \v 12 Niiy inpalan iiyāna, puk manyan uwān nunang ngook ongkang kath nunang, kaath-kunchangan, aꞌ putha yuk box wak thamp minh bullocksantamang angan wun-wunan. Niiy kanan thathān nunang-a, niiy ngul ngaantam-ngeeyān ngay wik kan-kanaman waaꞌang niiyant.” \p \v 13 Aꞌ yaam keꞌanama, ngaantiyongk yot thaaꞌ-wantanam inpal kenyan ukin ngaantiyongk thonamantang angman, thananiya aak path-pathin thaaꞌ-kuump-kuumpin nunang God.an, aak inan path-pathin: \q1 \v 14 “Ngamp thaaꞌ-kuumpāmp nunang God in kenyan, nil puth piꞌan, min paththam. \q1 Than weeꞌ-weeꞌanang min-minam iiy-iiyantan meeꞌ nungantamangan-a, yaa, an than ngangk min wunayna.” \p \v 15 Anpalana, than ngaantiyongk anangan koyam kanan matin-a, pam shepherds anangan thawin thanttakam, “Ngamp a! Ngamp kan iiyāmp aak Bethlehem.akan. Ngamp kan thathāmp ngeen nathaniya wampa nil Lord God.angan wik waaꞌ ngampar.” \v 16 Than minh sheep anangan too wantin thanang, aꞌ erkam ngeetin aak Bethlehem.akan. Aꞌ than uwin thanang, Marya pul Joseph.anga, aꞌ puth puk many Jesus.an angman wun-wun yuk boxang. \v 17 Than shepherds al-alangan puk manyan kanan thathin nunang-a, thanan puth pam wanch yotantan wikan waaꞌ-waaꞌin nil ngaantiyongkangan wik waaꞌ thant puk many alantaman. \v 18 Than yotangan wik inangan ngeeyinan-a, than thaaꞌam ikin. \v 19 Nil kaath-kunch Mary alangan wik min inangan ngaantam-ngeey-ngeey ngul aꞌ ngangk nungantamang piꞌ-piꞌ. \p \v 20 Anpalana, than shepherds anangan koyam kan-ngul iiyin, than God.an thaaꞌ-kuump-kuumpin nunang, puth min waaꞌ-waaꞌin nunang, than puth puk manyan meeꞌ thanttamang thathin nunang keꞌ nil ngaantiyongkangan waaꞌ thant. \p \v 21 Week thonamang kan-ngulan want-a, than ngeen-wiy peꞌan puk many alantaman umpin, nil yipam kompan thamp iiy-iiyow, puth aak thant yimanangan wunana. Aak an-aniyangana thananiya namp theeꞌin nungant, namp Jesus. Namp inman nil ngaantiyongkangan waaꞌ Mary.antan nil iimpanang keꞌan yippak iiy, anan namp waaꞌayn nunang. \s1 Mary.ang Pul Joseph.ang Puk Many Jesus.an Kalpul Nunang Aawuch Ngench Thayan Aakanakan \p \v 22 Anpalana, kep thonamang kanan want-a, Mary.ang pul Joseph.ang kan-ngul aak Jerusalem.akan iiypul yipam minh kalowpul aawuch ngench thayanakan, nil kaath-kunch Mary.an yipam ngench keꞌ-ngul wunow. Aꞌ pul puk many Jesus.an kalpul nunang aak ngench thayan aakanakan yipam meenathowpul nunang piip God.antan. Pul puth kaangk wik thayan Moses.antaman piꞌowpul. \v 23 Puth nil Moses.an keenkanaman thaw Jews al-alantan, “Niiy puk wuut kaaꞌ-ngeecham anangan theeꞌān thanang God.antan than yipam work iiyayn nungant.” \v 24 Aꞌ pul minh thak kalpul priest alantan theeꞌowpul nil yipam kiingkow altar angana aawuch ngench thayanangan. Aak thanttam yimanangan wun puth nil Moses.an thaw thant, “Niiy minh kolat kucham nath kalāna, nath minh munkiyang manyiy kucham kalān aawuch ngench thayanakan, yipam kaath puk many alantaman aak ngenchan keꞌ-ngul wunow nungant, kemp min ngul iiy-iiyow.” \p \v 25 Aak angman Jerusalem.angan, pam wuut manth-thayan iiy-iiy namp nungantiy Simeon. Nil pam min aꞌ nil nathpalman ngaantam-ngeey-ngeey wik God.antam anman. Nil Simeon.ana ngangk minangam kuup-kuup God.ant nil yipam pam wanch Jews anangan kaaꞌ-piichanathow thanang. \v 26 Ngeen-Wiy God.antaman ngangk Simeon.antamang angman wun-wun, aꞌ nil keenk thaw Simeon.ant, “Nint yippak keꞌ uthamāna. Nint pam kanan thathān nunang nil God.angan ngulan kuchow niiyantan-a, nint ep ngul uthamāna.” \v 27 Aꞌ ngulan nil putham thaw Simeon.ant, “Yaa, nint kan-ngul iiyān aawuch ngench thayan aakanakan.” \p Pul Mary aꞌ Joseph.ang kanan wamppul aawuch ngench thayanangan-a, pulaniya angman uwpul nunang Simeon.an aꞌ pul wik inan thawpul nungant God.ant, “Piip Goda, puk nganttam inan. Ngan kaangk nil min-minam em-emow nungkar aꞌ work iiyow nungkar anman.” \v 28 Nil puth Simeon.angan Jesus.an maay nunang, aꞌ thankyou thaw piip God.antan. \v 29-30 Nilan thaw: \q1 “Lord-ang, nintan nganyangan kaaꞌngakan-a, puk manyana, an kan-kanama, \q1 ngay puth meeꞌ ngatharang kan thathang puk wuut inan nintan kuchan pam wanch anangan kaaꞌ-piichanathow. \q1 Yaa, ngayan ngangk minangam ngul uthamānga. \q1 \v 31 Nint kuchan nunang yipam than yotamangan thathayn puk many inana. \q1 \v 32 Nil keꞌ nganth yimanangan iiyow woyan nungkaraman meenathow pam wanch Jews yaꞌ al-alantan, \q1 aꞌ thananiya thaaꞌ-kuumpayn thanang Jews anangan, pam wanch nungkaram anangan.” \p \v 33 Mary.ang pul Joseph.ang wik inangan ngeeypul-a, pulana thaaꞌam ikpul. \v 34 Aꞌ nil Simeon.aniya God.ant thaw minam iiy-iiyow pulant aꞌ anpalaniya nil thaw nungant kaath-kunchak Mary.ant, “God.angan puk many inan miꞌan, nil yipam kaaꞌ-piichanathow thanang Jews wiy anangan, puth wiy anangan-a, than keꞌan ngeeyayn nunang Jesus.an-a, nil God.angan wayathow thanang. God.angan kuch nunang nil yipam meenathow ngampar nil God.an wanttakana. \v 35 Than puth yotanganiya aak-yaꞌangan ngul waaꞌayn nunang Jesus.ana, anpalana, ngampan puth thiichāmp ngula than wanttakan wik thenchanaman ngaantam-ngeeyantan nunang Jesus.ana. Nint inan thathān-a, nint ngangk way wunān keꞌ kekangan chintin nintanga, ngangk nungkaniy-a, wench paththam wunow, puth puk nhengk nungkaramantam.” \p \v 36-37 An-aniyanganiya wanchinth thonam angman aawuch ngench thayanangan iiy-iiy, namp nungantaniya Anna. Piipiy nungantamaniy-a, Phanuel, wuut mangk Asher.antam wamp. Nil Anna alangana wik God.antaman waaꞌ-waaꞌ thant. Nil Anna.ang pul pam-kunchang karp wunpul kaap sevenakaman. Amanamaniya, pam-kunchan utham ngul. Nil wanch-kunch Anna.ana wukalongk ngulakam wuna. Nilaniya aawuch ngench thayanang angman nyiin-nyiin, kinchangan aꞌ ngutangan, meeꞌ-wuth-wuthanam God.anta, aꞌ nil mayan maꞌ-yotam want, nil yipam minam ngaantam-ngeeyow nunang God.an. \v 38 Nil Simeon.an wikan thaw-thaw pulant-a, Mary-a, Joseph pulantan-a, nil Anna.ana wamp thantweya. Nil thath nunang puk manyan Jesus.an-a, nilan thaaꞌ-kuump piip God.aniya. Aꞌ nilana, wik Jesus.antaman waaꞌ thant pam wanch yotantan aak Jerusalem.angan, thananiy-a, kuup-kuupin God.antan paman kuchow nunang kaaꞌ-piichanathow thananganweya. \s1 Joseph.ang Pul Mary.angan Koyam Iiypul Aak Nazareth.akan \p \v 39 Aꞌ Joseph.ang pul Mary.angan wik thayan God.antam piꞌ-piꞌpul maꞌmangkam nilan thaw lat ngench thayanangan piꞌ-piꞌowpul puk many alantana, aꞌ pulaniya koyam ngul iiypul aak pulantamak Nazareth.aka aak Galilee.ak. \v 40 Nil puk Jesus.ana angman em-em, aꞌ kemp thayan ween. Aꞌ putha kuchek min-minam em, putha nil God.angan min-minam piꞌ-piꞌ nunang. \s1 Nil Puk Ngechwiy Jesus.ana, Aawuch Ngench Thayanang Iiy \p \v 41-42 Nil puk ngechwiy Jesus.an kaap twelve.angan want nunang-a, nil aak Jerusalem.akan iiy, puth kaap thon-thonangana, pul kaath piip Jesus.antamana aꞌ puk pulantam anangan aak Jerusalem.ak yim-yimanangan iiy-iiyin. Than puth Jews.angan may piꞌan yump-yumpin — Passover.an waaꞌantan — aakanakan iiyin aak Jerusalem.akan. \v 43 Anpalaniya, may piꞌan kanan minchathin-a, thanan koyam kan-ngul iiyin aak thanttamak, nil puth Jesus.ana angman Jerusalem.angan wun. Puth kaath piip nungantaman ngoongk-ngoongkam nil angman wun. \v 44 Pulan puth ngaantam-ngeeypul nil nath wiyantang iiya, Jesus.ana. Pul kanaman ongkampul, kech ngulana, aꞌ pulan nungant ngul wenk-wenkpul. Kampan pulantamakan engkpul aꞌ ngurp pulantamakan engkpul thamp. \v 45 Puth yaꞌa, keꞌam uwpul nunang, Jesus.ana. Ngaaꞌ thonangana, pul koyam iiypul aak Jerusalem.akan yipam wenkowpul nungant Jesus.antan. \v 46 Aꞌ ngaaꞌ thon ngulan wuna, pul uwpul nunang aawuch ngench thayanang angman nyiin-nyiin thanttang, pam manth-thayanantang, ngeey-ngeey thanang, aꞌ engk-engk thant pam manth-thayan al-alantan, aꞌ wik koyam thaw-thaw thant. \v 47 Than yotangan ngeeyin nunangan-a, thaaꞌam ikin, puth kuchek waap mina, nil puthangkaniya wik min-minam paththam thaw-thaw thant koyamaniya. \v 48 Kaath piip nungantamangan thathpul nunanga, ngangk ikpul. Nil kaath nungantaman thaw nunganta, “Ayyang, thuwa, nint ngeenak wayaman ngant e? Ngan piip nungkaramang pal-puy wenk-wenkan nungkarak, ngan kootra way wunan nungkaram.” \v 49 Nil puk Jesus.an thaw pulantan, “Nip ngul ngeenak pal-puy wenkanip ngathar e? Nip ngul keꞌ ngaantam-ngeeyanip ey? Ngay mak iiyāng aawuch piip ngatharamantamakan.” \v 50 Puth pulan min-minana keꞌam ngaantam-ngeeypul nunangan, wik nilan thaw pulant. \p \v 51 Anpalaniya, nil Jesus.ana koyam iiy pulantangan aak thanttamak aak namp Nazareth.akan. Nil puth Jesus.an puk min ema, wik pulantaman thak erkam ngeey. Puth nil kaath-kunchangana, wik Jesus.antam anangan ngangkangam piꞌ-piꞌ thanang. \v 52 Nil Jesus.ana, kuchek waap min anman em-em, aꞌ kemp min anman em-em. Nil God.ana ngangk min paththam ngul wun nungant, puth pam wanch anangan thampan ngangk min ngul wunin nungant, Jesus.antan. \c 3 \s1 Nil John.angan Wik God.antaman Waaꞌ-Waaꞌ Thant Pam Wanchant \p \v 1 Aak an-aniyangana Tiberius.an pam piꞌan paththam iiy-iiy pam wanchant umyompananant. Nil nathpalman moom piꞌan iiy-iiy kaapana fifteenang want nunang. Pontius Pilate pam piꞌan iiy-iiy aak Judea.aka, aꞌ Herod pam piꞌan iiy-iiy aak Galilee.ak, aꞌ puth kuunch-kunch Philip pam piꞌan iiy-iiy aak Iturea.ak putha Trachonitis.ak, nil Lysanias.ana pam piꞌan iiy-iiy aak Abilene.ak, \v 2 aꞌ Annas aꞌ Caiaphas moom piꞌan iiy-iiypul pam priests al-alantaman. Aak an-aniyangan-a, John.iya nhengk Zechariah.antamana aak pintalang iiy-iiy. Aak an-aniyangana God.an thawant wik min nungantaman waaꞌ-waaꞌow. \v 3 Aꞌ anpalana nil John.an pal-puy iiy-iiy aak angman River Jordan thinth, aꞌ wik thaw thant pam wanchanta, “Way niiyan yumpaniya niiy kan-ngul wantāna! Niiy palaman weentān God.antan! Aꞌ ngay anpalana kuchek ngakang kuungk-kuungkāng niiyang, aꞌ nil God.angan keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyow way yot niiyan yump-yumpan.” \v 4 Aak keenkanamana nil pam prophet Isaiah alangan pam John inman waaꞌ-waaꞌ nunang, lat ngench thayanangan ump. Nil wik inangan thaw: \q1 “Nil pam thonam iiy-iiyow aak pintalangana, aꞌ wik inangan pech-pechow, \q1 ‘Niiy woyan min-minam kan yumpān nungant Lord.antana, \q1 koochanam yumpān nungant nil yipam iiy-iiyowa! \q1 \v 5 Aak um wukar angana, chil theeꞌān, achantang yumpān, \q1 aꞌ yoyk many aꞌ puth yoyk piꞌ-piꞌanama manchathāna, \q1 aꞌ woyan kul-kulak anangana koochanathāna, \q1 aꞌ woyan waya thal-thala pintanathān, \q1 \v 6 than puth pam wanch aak umyompanaman wuntan yipam thathayn \q1 nil God.angan pam wanch wanttakan kaaꞌ-piichanathow.’” \p \v 7 Aꞌ anpalaniy-a, pam wanch thaaꞌ-wantanaman wampin nungant John alantan nil yipam kuchek ngakang kuungkow thanang. Nil thaw thant, “Niiy thuuk inangana pal ngathar ngul wampaniy ey? Niiyang weeꞌang kon thayanath appenchān nungantam God.antaman e? Nil puth man kul paththam wamp nungant niiyantakana! Puth aakan kan-ngul wampan nilan um nungantangan thanathow ngampangana puth mepow ngampanga. \v 8 Niiy kan min yumpāna! Niiyaniya meenathān niiyantakamana niiyan kan-ngul wantan way niiyan yump-yumpana. Niiy ngaantam-ngeeyaniy nil Abraham.an wuut mangk ngamparam putha, nil keꞌ-paal piip God.ana man kulan keꞌ wampiy nungant ngamparakan ey? An yimanangan keꞌ ngaantam-ngeeyāmpa! Puth inan ngeeyāna: kaangk nilwey-a, piip God.angan kunttow inangan epankathiy puk Abraham.antakanweya. \v 9 Nil God.angan pam wanch thanathow ngampang-a, nil keꞌ pam yuk thayan maꞌang kal-kalow yimanangan, keꞌ yukan ump-umpiy thananga. Yuk anangan may min keꞌaman kalin-a, ananganiya, nil thayanang thalokang umpow, aꞌ keekathow thanang, aꞌ amanamaniy-a, piw theeꞌow thanang thumang ngula.” \p \v 10 Than pam wanch anangan thawin nungant, “Ayyang, ngul ngan wanttak yumpān e?” \v 11 Nil thaw thant, “Nil weeꞌ-nathan shirt kucham thampwey-a, nil thonaman theeꞌow pam weeꞌ-nath alantan shirt keꞌanangan wunan. Aꞌ nil weeꞌ-nathan may thamp-a, nil maꞌ-aath-aathow wiy anangan.” \p \v 12 Aꞌ anpalaniy-a, than pam wiy anangan wampin nungant John alantan nil yipam kootra kuungkow thanang. Pam inangan-a, work thant wukalan taxakan yal-yalmathin Government.akan. Than thawin nungant, “Ayyang, moom-ang, ngan wanttak ngul yumpāna?” \v 13 Nil John.an thaw thant, “Niiy wukal tax amanamana yot-yotam keꞌ yalmathān pam wanchantamana, wukal wiy yipam piꞌān niiyantakamana. Niiy wukal anman thonakam maayān thanttam nil pam piꞌanan thawow niiyant ngeen-ngeenan uw-uwān pam wanchantamana.” \p \v 14 Aꞌ than soldiers wiy anangan wampin nungant, aꞌ thawin nungant, “Ayyang, ngan wanttaka? Ngan wanttak yumpāna?” Nil thaw thant, “Niiy pam wanch keꞌ thaachān thanang wukal yipam theeꞌayn niiyant. Aꞌ aak-yaꞌangan keꞌ waaꞌān thanang wukal yipam theeꞌayn niiyant. Niiy wukal niiyantaman uwaniy-a, an kan mina, puthamakan keꞌ thaw-thawāna.” \p \v 15 Than pam wanch al-alangan wik inangan ngeeyin-a, than ngaantam-ngeey-ngeeyin thanttakam nil John.an nath pam anman nil God.angan keenkanam kaaꞌngak kuchowan nunang. \v 16 Nil puth John.an thaw thant, “Ngayana niiyang kootra ngakangan kuungk-kuungkanga, puth pam thonangan ngul wampowa, mangk ngatharangana, puth nilaniya ep-paththama pam wuut piꞌan paththama, ngay yaꞌa, ngay pam manyweya. Ngayana pekam keꞌ thuchinga, thaꞌ murrukan thapathing thaꞌ nungantam amanamana yaꞌa puth ngay pam piꞌan yaꞌa. Ngay ngakang thonakam kuchek kuungk-kuungkang niiyang, puth nilaniya Ngeen-Wiy Min God.antaman ngul kuchow niiyant, nil keꞌ thum yimanangan niiyant, ngangkangan ngoonchow. \v 17 Nil pam inmana keꞌ pam gardener yimanangan wampow nil yuk nungantaman maꞌang kal-kalow yipmam wookan yaarkathow may min amanaman, aꞌ nil yipam may min anangan yalmathow aak nungantamakana, wook way anangana, nil thumang kiingkow thanang, thum keꞌaman uthaman, angan pench-penchow,” nil John.an wik yimanangan thaw. \p \v 18 Aꞌ nil John.angan keꞌ-ngoongkam anman wik min God.antam waaꞌ-waaꞌ pam wanch al-alantan aꞌ nil wik thaaꞌ-thayanam thaw-thaw thant woyan way anpalan weentayn. \v 19 Aꞌ nil wak-wak nunang moom piꞌanan Herod.an, nil puth wanch pont-kunch maꞌam piiyana nil wanch nungantakam ngul maayana, aꞌ way wiy-wiy anangan keꞌ-ngoongkam yump-yump. \v 20 Aꞌ ngul-ngulana nil Herod alangan-a, way putham puy-puyam yump, nil puth John.an mam nunang, aꞌ jailang thench nunang. \s1 Nil John.angan Jesus.an Kootra Kuungk Nunang \p \v 21 Nil keꞌan yippak jailangan wun-a, John.angana pam wanch yot anangan kootra ngakang kuungk-kuungk thananga. Aꞌ amanam ngulana an nunang ngul kootra ngakangan kuungkan Jesus.ana. Nil Jesus.an meeꞌ-wuthanam ngula. Nil meeꞌan wuth-wuthanam yippak-a, aak yuw in kenyana yaꞌ ika, \v 22 aꞌ nil Ngeen-Wiy Min God.antaman inpal kenyan uk-uk keꞌ minh kolat yimanangan wamp nungantana. Aꞌ wik inpal kenyan thaw, “Nint nhengk ngatharama! Ngay kaangk paththam wunang nungkar. Ngay ngangk min-minam paththam wunang nungkaramaniya.” \s1 Wuut Mangk Jesus.antamana Inanganiya \p \v 23 Anpalaniy-a, nil Jesus.an kan-ngul work iiy-iiy. Aak an-aniyangan-a, kaap thirty.ang want nunang. Thanan Jesus keꞌ nhengk Joseph.antam waaꞌin nunang. Thanan ngaantam-ngeeyin keꞌ piipiy nungantam Joseph.ana, nil yaꞌa, nil piipiy-emathanam. \v 24 Nil Joseph.antaman piip inan Heli; nil Heli.antamana piip inan Matthat; nil Matthat.antaman piipa inan Levi; nil Levi.antaman piipa inan Melchi; nil Melchi.antaman piipa inan Jannai; nil Jannai.antaman piipa inan Joseph; \v 25 nil Joseph.antaman piipa inan Mattathias; nil Mattathias.antaman piipa inan Amos; nil Amos.antaman piipa inan Nahum; nil Nahum.antaman piipa inan Esli; nil Esli.antaman piipa inan Naggai; \v 26 Nil Naggai.antaman piipa inan Maath; nil Maath.antaman piipa inan Mattathias; nil Mattathias.antaman piipa inan Semein; nil Semein.antaman piipa inan Josech; nil Josech.antaman piipa inan Joda; \v 27 Nil Joda.antaman piipa inan Joanan; nil Joanan.antaman piipa inan Rhesa; nil Rhesa.antaman piipa inan Zerubbabel; nil Zerubbabel.antaman piipa inan Shealtiel; nil Shealtiel.antaman piipa inan Neri; \v 28 Nil Neri.antaman piipa inan Melchi; nil Melchi.antaman piipa inan Addi; nil Addi.antaman piipa inan Cosam; nil Cosam.antaman piipa inan Elmadam; nil Elmadam.antaman piipa inan Er; \v 29 nil Er.antaman piipa inan Joshua; nil Joshua.antaman piipa inan Eliezer; nil Eliezer.antaman piipa inan Jorim; nil Jorim.antaman piipa inan Matthat; nil Matthat.antaman piipa inan Levi; \v 30 nil Levi.antaman piipa inan Simeon; nil Simeon.antaman piipa inan Judah; nil Judah.antaman piipa inan Joseph; nil Joseph.antaman piipa inan Jonam; nil Jonam.antaman piipa inan Eliakim; \v 31 nil Eliakim.antaman piipa inan Melea; nil Melea.antaman piipa inan Menna; nil Menna.antaman piipa inan Mattatha; nil Mattatha.antaman piipa inan Nathan; nil Nathan.antaman piipa inan David; \v 32 nil David.antaman piipa inan Jesse; nil Jesse.antaman piipa inan Obed; nil Obed.antaman piipa inan Boaz; nil Boaz.antaman piipa inan Salmon; nil Salmon.antaman piipa inan Nahshon; \v 33 nil Nahshon.antaman piipa inan Amminadab; nil Amminadab.antaman piipa inan Admin; nil Admin.antaman piipa inan Arni; nil Arni.antaman piipa inan Hezron; nil Hezron.antaman piipa inan Perez; nil Perez.antaman piipa inan Judah; \v 34 nil Judah.antaman piipa inan Jacob; nil Jacob.antaman piipa inan Isaac; nil Isaac.antaman piipa inan Abraham; nil Abraham.antaman piipa inan Terah; nil Terah.antaman piipa inan Nahor; \v 35 nil Nahor.antaman piipa inan Serug; nil Serug.antaman piipa inan Reu; nil Reu.antaman piipa inan Peleg; nil Peleg.antaman piipa inan Eber; nil Eber.antaman piipa inan Shelah; \v 36 nil Shelah.antaman piipa inan Cainan; nil Cainan.antaman piipa inan Arphaxad; nil Arphaxad.antaman piipa inan Shem; nil Shem.antaman piipa inan Noah; nil Noah.antaman piipa inan Lamech; \v 37 nil Lamech.antaman piipa inan Methuselah; nil Methuselah.antaman piipa inan Enoch; nil Enoch.antaman piipa inan Jared; nil Jared.antaman piipa inan Mahalaleel; nil Mahalaleel.antaman piipa inan Kenan; \v 38 nil Kenan.antaman piipa inan Enosh; nil Enosh.antaman piipa inan Seth; nil Seth.antaman piipa inan Adam; nil Adam.antaman piipa inan God. \c 4 \s1 Nil Oony Way Piꞌan Alangan Thaach Nunang Jesus.an \p \v 1 Anpalan-a, nil Jesus.an aak kikkiy Jordan anpalan wamp. Nil Ngeen-Wiy Min God.antaman ngangkang wun-wun nungantang, aꞌ ngangk thay-thayanath nunang. Aꞌ nil Ngeen-Wiy Min God.antam alangana kal nunang aak pintalakan. \v 2 Nilana yaam wun-wuna, kinchiya forty.akam, aꞌ nil oony wayan wamp-wampant yipam thaachow nunang wayan yumpow. Nil an-aniyangan may keꞌam mungk-mungk, aꞌ nil meech paththam wun. \p \v 3 Nil oony wayan wamp nungant Jesus.antan aꞌ thawant, “Nint nath kan-kanamwey nhengk God.antaman-a, yaa, nint kunttow inangan epankathān thanang may breadakana.” \v 4 Puth nil Jesus.an thaw nungant, “Ngay keꞌa! Kan in ngeeyāna! Puth wik inangan lat ngench thayanangan thawana, ‘Pam wanch al-alangan mak wik ngeeyayn God.antamana. Than mayam thonakamana keꞌ mungk-mungkiythana, an than minam keꞌ wuniythan, yaꞌa. Than wik God.antamana mak ngeey-ngeeyayna!’” \p \v 5 Amanamaniya, nil oony way alangan kal nunang Jesus.an, aꞌ aak nath-nathan yotaman erkam meenath nungant, pam wanch thaaꞌ-wantanaman thaaꞌ-nganth thon-thonan wun-wunin. \v 6 Aꞌ nil thawant, “Ngay moom piꞌan ngul yumpāng nintang aak ingan aak umyompanamak, aꞌ aak yot-yotam nath-nathan wun-wuntan-a, theeꞌāng nungkar thamp. Nil God.angan puth ngathar theeꞌ, maꞌ ngatharang ngul, aꞌ puth ngay ngul theeꞌāng weeꞌantan ngayan kaangk theeꞌāng. \v 7 Puth nint kaꞌathamana thaaꞌ-kuumpān ngayang, aꞌ anpalaniy-a, ngay yotam inangan theeꞌāng nungk, aꞌ moom piꞌan paththam yumpāng nintanga.” \v 8 Nil Jesus.an thawant, “Lat ngench thayanangan waaꞌana, ‘Niiy God anman thonakam thaaꞌ-kuump-kuumpān nunanga, aꞌ monkan-wak-wakān nunanga, wiy yaꞌa!’” \p \v 9 Amanamaniya, nil oony way alangan Jesus.an aak Jerusalem.ak kal nunang, aawuch ngench thayan aakanakan, aꞌ keny kech kal nunang, aꞌ oony way piꞌanan thaw nungant Jesus.antan, “Nint nathwey kan-kanam puk nhengk God.antaman-a, yaa, nint inpalan chang peyāna aakanakam pek aakaka! \v 10 Puth wik inangan lat ngench thayanangan thawana, ‘God.angan ngaantiyongk nungantam anangan ngul kuchow thanang yipam minam piꞌ-piꞌayn nintanga.’ \v 11 Wik inangan thamp thawana, ‘Than ngaantiyongk al-alangan maꞌang mamayn nintang yipmam nint keꞌ keekān yaꞌa, thaꞌ nungkaraman keꞌ thuthin kunttowangan yaꞌa.’” \v 12 Puth Jesus.an thaw nungant, “Ngay keꞌa! Puth wik inangan lat ngench thayanangan thawan thampa, ‘Niiy keꞌ paathān piip God niiyantamana!’” \p \v 13 Nil oony way alangan kanan yaꞌangaman paath-paath nunang Jesus.an-a, way wiy-wiyam thakan yipam yumpow-a, oony way alangan yaan manyam want nunang. \s1 Nil Jesus.an Kan-Ngul Work Iiy-Iiy Aak Galilee Angman \p \v 14 Anpalan-a, nil Jesus.an koyam iiy aak Galilee.akan, aꞌ nil Ngeen-Wiy Min God.antam alangan ngangk thay-thayanath nunang, ngangk nungantangan wun-wun. Wik thooꞌ weꞌaram nungantam Jesus.antaman aak angman Galilee wakan. \v 15 Nil churches Jews.antamakan iiy-iiy, aꞌ pam wanch thaaꞌ-aath-aath thanang, aꞌ than yotamangana min waaꞌin nunang. \s1 Nil Jesus.an Koyam Iiy Aak Nungantamakan \p \v 16 Anpalana, nil Jesus.an aak Nazareth aakanakan iiy, aak nilan em-em puk manyaman. Saturday ngulana, nil church thanttamakan iiy, nil puth Saturday thon-thon aakanakan iiy-iiy. Aꞌ nil Jesus.an churchang than nil yipam lat ngench thayan anpalan readimpungow pam wanchantan, \v 17 aꞌ nil pam thonamangana lat theeꞌ nungant Jesus.ant lat pam prophet Isaiah alangan keenkanaman ump. Aꞌ nil Jesus.angan wik inangan uw latangan aꞌ kan-ngul readimpung: \q1 \v 18 “Ngeen-Wiy Min God.antaman kanam wamp ngathar \q1 aꞌ work theeꞌar wik min waaꞌ-waaꞌāng thant pam wanch ngangk wayan iiy-iiyantan, wukal keꞌanang thakan wun-wuntan. \q1 Nil kuch ngayang tham ngay yipam thawāng thant pam wanch al-alantan jailangan wuntan, \q1 ‘Nil God.angan ngul pentathow niiyang,’ \q1 aꞌ ngay yipam meeꞌ koꞌanch al-alantan thamp thawāng thanta, \q1 ‘Nil God.angan ngul meeꞌ min yumpow niiyang,’ \q1 aꞌ putha pam wanch al-alantan thawāng than moom wayantangan maꞌ iiy-iiyantana, \q1 ‘Nil God.angan maꞌam piiyow thanang moom wayanang anangana.’ \q1 \v 19 Aꞌ ngay tham inan thawāng, \q1 ‘Aakan kan-kanang wampana nil God.ang kaaꞌ-piichanathowan niiyanga.’” \p \v 20 Nil Jesus.angan wik inangan kanan readimpung-a, nil latana kan-ngul akul-pip aꞌ koyam ngul theeꞌ pam alantan nil kaꞌathaman theeꞌ nungant aꞌ nil Jesus.ana nyiin ngul. Pam wanch maꞌmangkam anangan aak churchang angman-a, oth thath-thathin nunang Jesus.an, \v 21 aꞌ nilan thaw thant, “Kinch inman-a, wik inan kan-kanam wamp, ngay pam inmana lat ngench thayanangan waaꞌ-waaꞌina.” \v 22 Ngul amanamaniya than thaaꞌam ikin aꞌ ngaantam-ngeeyin, “Wik nungantam anangana min-minam paththama,” aꞌ thawin thanttakaman, “Ayyang, nil nhengk Joseph.antam aa! Piip-kunch pam piꞌan yaꞌ aa!” \p \v 23 Nil puth Jesus.an thaw thant, “Niiy ngul nath wik inangan thawān ngathar, ‘Ayyang, nooyan-ang, nint nungkarakam miyalathāna,’ aꞌ niiy ngul thawān ngathar thamp ngay work piꞌ-piꞌanam mak meenathāng niiyant, aak ngatharamang ingana, niiy tham yipam thathān, niiy puth wik thooꞌ ngatharam ngeeyan ngay work piꞌ-piꞌanaman yump-yumpang aak Capernaum.ang angana. Puth ngay inan thawāng niiyant: \v 24 nil weeꞌangan nathwey wik min God.antaman waaꞌ-waaꞌiy thant kampan nungantam al-alantan-a, than aak thonamaman wampin-a, puth thanan kaangk keꞌ wik nungantaman ngeeyayn. \v 25 Ngay in kan-kanam waaꞌang niiyant Elijah.antama, nil pam inman wik min God.antaman waaꞌ-waaꞌ. Aak keenkanama, ngak keꞌam wamp kaap koꞌalamaka aꞌ putha kep sixakam may thakan keꞌam em-emin yaꞌ anman. Pam wanch puk aak thon-thonangan kan-ngul mayaman meechamin. Wanch wukalongk yotwey aak angan wun-wunin. \v 26 Puth nil God.angan Elijah keꞌam kuch nunang wukalongk yot al-alantan, aak Jews.an wun-wunin, angan yaꞌa, nil aak thonak kuch nunang, aak Sidon.ak, nilan yipam maꞌ-aathow wukalongk thonamanwey aak town Zarephath.angan wun. \v 27 Aꞌ putha inan tham ngeeyāna: aak keenkanama pam wanch yot weech-weech thanang leprosy.an uwin. Elisha, pam nilan wik God.antaman waaꞌ-waaꞌ, nil keꞌam miyalath thanang pam wanch Jews anangan, aak nungantam anpalmana, yaꞌa. Niliya thonakam Naaman.an miyalath nunang, puth nil pam thaaꞌnganth thona, aak Syria punchan, nil pam Jew yaꞌa.” \p \v 28 Than pam wanchangana wik Jesus.antaman ngeeyin-a, man kul wamp thant \v 29 aꞌ thanan wur ekin, poo-poo thaꞌin nunang Jesus.an aak church anpalan aꞌ wich-wichin nunang yoon aak achantangaka, aak town thanttam angan. Thanan keꞌ maayiythan nunang aꞌ pek theeꞌiythan nunang-a, \v 30 puth nilaniya koyam ngul weent menh-menhang anman pent thanttang aꞌ too want thanang. \s1 Nil Oony Wayana Pent Pam Thonam Alantamana \p \v 31 Anpalana, nil Jesus.ana aak town Capernaum.ak wamp, aak Galilee angman. Aak Saturday ngulan wun-a, nil Jesus.ana church thanttam Jews al-alantaman angan ngoonch aꞌ kan-ngul wik God.antaman thaaꞌ-aath-aath thanang pam wanch anangan. \v 32 Than pam wanchang wik nungantaman ngeeyin-a, than yotaman thaaꞌam ikin, puth nil Jesus.ana wik min thaw-thawa keꞌ pam God.angan kuch nunang, wik min anman waaꞌ-waaꞌ thant. \v 33 Aak church angman-a, nil pam thonamana oony way ngangkang piꞌ-piꞌ. Nil othamayan paththam pech, \v 34 “Ayyang, Jesus-ang, aak Nazareth anpalan wampan ey! Nint pal ngeenak wampan ngant e? Nint yipam nganang pam wanch yotaman mulathān ey? Puth ngay nintang meeꞌmiya — nint in pam ngench thayana, nil God.angan kuch nintanga!” \p \v 35 Nil puth Jesus.angan oony way anan thaaꞌ-thayanam wak nunang, pam alantangan ngangkangan wun-wun, “Nint appapa! Aꞌ pentān nungantam ngula pam nalantamana!” Amanaman-a, nil oony way alangan paman yaꞌ unch nunang meeꞌ yotantang, aꞌ anpalaniya, oony wayan-a, pent ngul pam alantaman, nil paman-a, min ngul wun. \v 36 Than pam wanch churchang angan nyiin-nyiinin-a, an than thaaꞌam ikina, aꞌ thanan kan-ngul thaw-thawin thanttakamana, “Ayyang, inan wik wanttaka? Nil pam inana wiy-wiyama! thayan paththama! Nil oony way anangan kenthan thanang, thanan puth pentin ngul ngangk pam wanch al-alantamana!” \v 37 Aꞌ anpalaniya than pam wanchangan wik thooꞌ Jesus.antaman puy-puyam weꞌ-weꞌarathin, aak nath-nathangan. \s1 Nil Jesus.angan Pam Wanch Yot Miyalath Thanang \p \v 38 Amanamaniya, nil churchaman pent aꞌ nil aawuch Simon.antamak iiy ngul. Piny-kench Simon alantamana ngunthamang uwan, kemp nungantamana karkan peya, nil anman way-wayam paththam wun-wun. Thanana Jesus.ant thawin miyalathow nunang. \v 39 Yaa, nil Jesus.ana wanch alpan alantan iiya aꞌ angman nungantang than aꞌ ngunthaman pentath ngangk nungantam anpalana, an nil min paththam ngul ween. Aꞌ nil ek-a, aꞌ may ngul aath-aath thanang. \p \v 40 Anpalan-a, kinch-way-wayangana-a, pam wanchangan kampan thanttam anangan weech-weechan thanang wamp-wampathin nungant Jesus.antan nil yipam miyalathow thanang, than wiyan meeꞌ koꞌanch, wiy kunp, nguntham wiy-wiyam thakan uw-uwina. Aꞌ nil Jesus.angan maꞌan wunp thanttang thon-thonamantangana, an paththam yot anangana miyal ngul ween-weenin, keꞌam ngul weech thanang yaꞌa. \v 41 Wiyiya oony way anangan kenth thanang ngangk pam wanchantam anpalan. Kanan pentin-a, thanan othamayan pech-pechin, “Nint in pam nhengk God.antam a!” Puth nil Jesus.an thaw thant oony way al-alantan, “Niiy appap iiyāna.” Puth thanan kan meeꞌmiy an nil Christ.ana, pam anan nil God.angan kaaꞌngak aak iikanakan kuchowana. \s1 Nil Jesus.angan Wik Min God.antaman Waaꞌ-Waaꞌ Thant \p \v 42 Ngaaꞌ thonangan-a, aak ngaaꞌ-ngaaꞌthiyangaman-a, nil Jesus.angan aak town anan want aꞌ aak enyanak iiy aak pam wanch keꞌanangan. Puth than pam wanch yot anangan wenk-wenkin nungant. Aꞌ thanan uwin nunang aꞌ thawin nungant, “Nint aak nganttam keꞌ yippak wantāna! Ingman yippak wunāna!” \v 43 Nil puth thaw thant, “Ngay mak iiy-iiyāng villages thon-thonakana, aꞌ pam wanch wiy anangan thamp thaaꞌ-aath-aathāng thanang, waaꞌ-waaꞌāng thant nil God.angan pam wanch yot anangan maꞌ nungantangan piꞌow thanang. Nil puth God.angan aakanakan kuch ngayang, ngay wik min yipam waaꞌāng.” \p \v 44 Anpalana, nil Jesus.ana village thon-thonakan iiy-iiy aak angmana. Nil church thon-thonangan wik min God.antaman waaꞌ-waaꞌ thant. \c 5 \s1 Simon Weeꞌanangan Jesus.an Monkan-Wakin \p \v 1 Anpalana, nil Jesus.an thompang than-than aak namp Gennesaret. Pam wanch yot wampin nungant Jesus.antan, than wik God.antaman ngeeyayn nilan Jesus.angan waaꞌow thant. Than thaꞌ-thaꞌwin thanttakaman puth than kaangk thintham wampayn. \v 2-3 Aꞌ puth nil Jesus.anganiya, chukkun kucham thath thompangan than-thanpul, than pam minh ngaꞌakan iiyin-a, al-alangan wichin. Pam inanganiy-a, Simona, puth-a, puk nhengk Zebedee.antam James aꞌ John, aꞌ wiy anangan thamp. Than puth punththaman thanttaman ngakangan pachathin. Nil Jesus.ana, chukkun Simon.antamangan chang pey, aꞌ Simon.ant thaw, “Kan pek manyam thaꞌān ngayanga aak thomp amanama!” Amanamaniya, nil Jesus.an nyiin ngul chukkunang angan, kan-ngul wik God.antaman waaꞌ-waaꞌ thant pam wanch yot al-alantan. \p \v 4 Nil Jesus.angan wik kanan minchath-a, nilan Simon.antan thaw ngul, “Kan pek-pek thaꞌāna! ngak thangkaka! Punththaman niiyantaman pek ukathāna! niiy yipam minh ngaꞌ mamān a!” \v 5 Aꞌ Simon.an thaw nungant, “Ayyang, Mooma! Ngan puth ngut ongk yaꞌangam punththamanan theeꞌ-theeꞌan minh ngaꞌakweya, puth minh yaꞌa, keꞌam maman. Nint puth thawan ngant — yaa, ngan mak theeꞌān yaana minh ngaꞌakana.” \v 6 Yaa, Simon weeꞌanang al-alangana punththaman thanttam koꞌalaman ngakang pek ukathin minh ngaꞌakan. Aꞌ minh ngaꞌ thaaꞌ-wantanam wip-wipin punththamanangan. Than keꞌ punththaman wichiythan-a, yaꞌ, warꞌam ik-ik thant, puth than minh ngaꞌ thaaꞌ-wantanaman wip-wipin a! puth anhan uth a! \v 7 Than puth maꞌ wooꞌ theeꞌin pam wiy al-alantan chukkun thon anpalan maꞌ-aathayn thanang. Anpalana, than wampin aꞌ minh ngaꞌ anangan chukkun kuchamangan wunpin, puth minh yot-yotam a! Chukkun kuchamaniy-a, yaꞌ ngath minh ngaꞌangan, warꞌam thuchathin. \v 8-10 Than Simon weeꞌanangan minh ngaꞌ thaaꞌ-wantanam thathin-a, meeꞌam ikin, puth yot a! Aꞌ James.ang pul John.ang, nhengk Zebedee.antaman pul thampang meeꞌam ikpul. Nil Simon.aniya, pungkang nyiin um Jesus.antan, aꞌ thawant, “Ayyang, Lord-ang, nint puyam iiyān, puth ngayan pam way a!” Aꞌ Jesus.an thaw Simon.antan, “Keꞌ winynyang moꞌān ngatharam a! Nint keenkan iiy-iiyan minh ngaꞌaka, puth nint imanamana, kan-ngul pam wanch al-alantan iiy-iiyān aꞌ pal kal-kalān thanang ngathar.” \p \v 11 Amanamaniya, than koyam iiyin thompak, chukkun anangan keny ngul wichin punththaman thakan. Aꞌ than Jesus.an kan-ngul monkan-wakin nunang ngula, work thanttaman wantin ngul, nungantangan ngul iiyin. \s1 Nil Jesus.angan Pam Thonaman Miyalath Nunang \p \v 12 Nil Jesus.an aak town thonak iiy. Nil pam thonam aak angman wun-wuna, pam inaniy-a, wenchangam makan iiy-iiy kemp wakanangana. Aꞌ nil Jesus.ant wamp, aꞌ aakakam kuchek pekakam thuch Jesus.antan, aꞌ thaaꞌ-mamanang thaw nungant, “Ayyang, Moom-ang! Nint kaangk nathweya min yumpin ngayangan-a, ngay puth kan meeꞌmiy nintangana nint minam ngul yumpin ngayangana.” \v 13 Aꞌ nil Jesus.angan maꞌ ongkarama, aꞌ paman mam nunang, aꞌ thaw nungant, “Ngay kaangk inman miyalathāng nintangweya, nint kemp min ngul iiy-iiyāna!” Aꞌ wenchan erkam yaꞌamin nungant. \v 14 Anpalaniya, nil Jesus.an wik thaaꞌ-thayanam thawant, “In ngeeya! Nint keꞌ waaꞌān thant wiy al-alantan ngayan nintangan miyalathanga. Nint kan erkam iiyān pam priest alantan, nil yipam thathow nintang kemp min ngula, wenchan-a, yaꞌ-ngulan weenana. Anpalan-a, nint minh thakan kalān aawuch ngench thayanakana, aꞌ angan thaaꞌ-kuumpān nunang, piip God.an. Puth wik Moses.angan anman waaꞌ. Anpalan-a, pam wanch yotang ngul thathayn, aꞌ thiichayn nintang kemp min, wench keꞌanang ngulana.” \p \v 15 Wik inan Jesus.antaman-a, wik thooꞌan-a, erkam weꞌaram puy-puyam, aꞌ pam wanch thaaꞌ-wantanaman wampin, yipam ngeeyayn nunang wikan waaꞌ-waaꞌow thant, aꞌ nil yipam miyalathow thanang anangan weechanan thanang. \v 16 Nil puth Jesus.ana maꞌ-yotam aak enyanakan iiy-iiy, aak pam wanch keꞌanangan, aꞌ angman meeꞌ-wuth-wuthanama. \s1 Nil Jesus.angan Pam Alpanan Miyalathan \p \v 17 Anpalaniy-a, nil Jesus.angan wikan waaꞌ-waaꞌ thant pam wanchantan. Pam piꞌan wiy anangan angman nyiin-nyiinin, pam Pharisees anangan-a, aꞌ puth pam piꞌan wik thayanan thaaꞌ-aath-aathinan. Pam inangan-a, aak town nath-nathpalan wampin, Galilee.amana, aꞌ puth Judea.amana, aꞌ puth Jerusalem anpalan. Nil God.angan-a, thayan paththam yump nunang Jesus.ana aꞌ nilana miyalath thanang pam wanch weechanan thanang. \v 18 Anpalan-a, pam koꞌalamang pam kunpwey wampathin nunang, nil pam alpanan pengkarang wun-wunwey, makar yaꞌ yalamantwey. Thanan keꞌ aawuch pekakan kaliythan nunang-a, keꞌ wunpiythan nunang um Jesus.ant-a, \v 19 puth yaꞌa, puth aak thaaꞌ thupam ngath, pam wanch yot a! Thanan wanttak ngoonchathiythan nungant Jesus.antana? Aꞌ puth than aawuch keny matathin nunang roofak, aꞌ roof wiyan thapathin aꞌ than pam alpanan pengkarangan ukathin nunang, pam wanch yotantang thinth, than Jesus.antang thinthan than-thanin. \v 20 Nil Jesus.angan thath nunang-a, nil kan meeꞌmiy thanang pam koꞌalam ananganiya kan-kanam ngaantam-ngeeyin nunang nil ngul miyalathow nunang pam alpanan aꞌ nil thaw pam alpan alantan, “Ayyang, ngurp ngatharam-ang, way nintan yump-yumpan-a, an yaꞌ-ngul, ngay keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyāng thanang, yaꞌa!” \v 21 Aꞌ anpalana than pam piꞌan Pharisees anangan-a, aꞌ than pam anangan wik thayanan thaaꞌ-aath-aathinan-a, than kan-ngul ngaantam-ngeeyin thanttakaman, “Nil inan Jesus.an wanttaka? Nil keꞌ God.an waaꞌ-waaꞌan nungantakama! Nil God thonakaman ep thawiy ngampar nil keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyow way ngampan yump-yumpanampa, pam wiyan keꞌ thawiythana, nilan epa!” \p \v 22 Nil puth Jesus.angan kanam thiich thanang than want-wanttakan ngaantam-ngeeyina thanttakaman. Nil puth thaw thant, “Niiy ngul ngeenak ngaantam-ngeeyaniy yimanangana? \v 23 Ayyang, in ngeeyāna! Ngay nyiingkan yimanangan thawang pam alpan alantan, ‘Ngay keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyāng way nintan yump-yumpana.’ Yaa, niiy wanttak ngaantam-ngeeyaniya? An work piꞌan paththam ey? Nath yaꞌa, nath work many way-wayang, engkanang ey? Ngay nath wik yimanangan thawing alpan alantana, ‘Kan eka! Pengkar nungkaraman maayāna! aꞌ iiyān ngul aak nungkaramakan.’ An work piꞌan paththam ey? Nath yaꞌa, nath work many way-wayang engkanang ey? \v 24 Yaa, ngay in kan meenathāng niiyant nil God.angan kuch ngayang, yipam ngay thawāng thant pam wanchant, ‘Ngay keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyāng way niiyan yump-yumpan.’ Ngay puth pam inman nil God.angan kuch.” Anpalana, nil Jesus.an thaw pam alpan alantan, “Ngay inan thawāng nungka, kan ekāna aꞌ yuk pengkar nungkaram nanan maayāna, aꞌ kan-ngul iiyān aak nungkaramaka!” \p \v 25 Aꞌ nil pamana erkam paththam ek, meeꞌ yotantangan, aꞌ pengkara nungantaman nilan wun-wun-a, wow maay, aꞌ thaꞌang iiy-iiy ngul aak nungantamakan. Nil iiy-iiy-a, nil God.an tham thaaꞌ-kuump-kuump nunang. \v 26 Than pam wanch yot anangan ngangk ikin thathinan nunang, than winynyang paththam moꞌin. Aꞌ than God.an thaaꞌ-kuump-kuumpin nunang, aꞌ thawin, “Ngamp nyiingk inan work min paththam thathampa nunang nilan yump.” \s1 Nil Jesus.an Levi.ant Thaw Monkan-Wakow Nunang \p \v 27 Amanamaniya, nil Jesus.ang want thanang, aꞌ nil kan-ngul iiy. Aꞌ nil pam namp Levi anan thath nunang, pam nilaniy wukalan yal-yalmath Government.antan, nilaniya, office.ang nyiin-nyiin. Nil Jesus.ana ang wamp nungant aꞌ thawant, “Awey, nint ngayang monkan-wakāna.” \v 28 Aꞌ nil Levi.ana erkam paththam ek, aꞌ aakan too want, aꞌ monkan-wak nunang ngul Jesus.an. \p \v 29 Ngul-ngulana, nil Levi.angana may piꞌan yump nungant Jesus.antan angman aawuch nungantamang. Nil pam wanch wiy anangan thamp ump thanang may piꞌanakan. Ngurp nungantam Jesus.antam-a, aꞌ putha pam wiy anangan keꞌ Levi yimanangana wukalan yal-yalmathina Government.anta, puth wiy anangan thamp yot wampin. \v 30 Aꞌ than pam churchakan Pharisees al-alangan thathin nunang Jesus.an nyiin-nyiin thanttangan, pam al-alantangan. Aꞌ than Pharisees aꞌ pam piꞌan wiy anangan than wik thayanan thaaꞌ-aath-aathin-a, thanan mepin thanang ngurp Jesus.antam anangan, “Niiy ngul ngeenak may mungkaniy pam al-alantangan wukal taxesan yal-yalmathantan-a, aꞌ putha pam wanch way al-alantangan e?” \v 31 Nil Jesus.angan ngeey thanangan-a, nilan thaw thant, “Than pam wanch keꞌaman weechan thanang-a, an keꞌam iiyantan nooyanantana yaꞌa. Pam wanch weechanan-a, an ep iiyantan nooyanantan. \v 32 An ngayan yimanangana. Ngay keꞌam wampanga yipam pam wanch anangan umpāng thanang than minan waaꞌwuntan, yaꞌa. Ngayan ep wampanga yipam pam wanch way anangan umpāng thanang thanan yipam ngayang monkan-wakayn.” \s1 Nil Jesus.angan Wik Kath Waaꞌ Thant \p \v 33 Aꞌ than pam wanch wiy anangan thawin nungant Jesus.antan, “Than ngurp John.antamana aꞌ ngurp nganttam anangan than maꞌ-yotam may keꞌ mungkantan aꞌ than maꞌ-yotaman meeꞌ-muth-wuthanamantan. Puth ngurp nungkaram nanangan-a, an than kaangk may anman mungk-mungkayna.” \v 34 Nil puth Jesus.an thaw thant, “Niiy kan wik kath in ngeeyāna! Pul pam wanch nath ngentwiypul-a, thanan nath may piꞌan yumpayn wedding party aakanakan. Niiy ngul thawin thant ey? pam wanch kampan pulantam anangan keꞌan may mungkayn ey? an yaꞌa, nil pam kompan wanchan ngentow-a, nil angman thintham iiy-iiyow thanttang, aꞌ thananiya may karpam mungkayn. \v 35 Puth aakan ngul wampowa than pam wiyangan pam kompan nath kalayn nunang aak thonaka, kampan nungantam al-alangan keꞌ-ngul thathayn nunang. Puth aak an-aniyangan-a, than may thanttaman too ngul wantayn.” Nil Jesus.an wik inangan thaw-a, nil nungantakaman waaꞌ aꞌ putha ngurp nungantam anangan ngaantam-ngeey. \p \v 36 Nil inan ngul wik kath waaꞌ thant, “Nil wanchang kulich kath ikanam piꞌ-piꞌiywey-a, an ngul nilan kulich nyiingkanam manyama ikathiy ey? Puth kulich kathang ikanam angan wakiywey ey? An yaꞌa. Nil ngook min manyaman ikathiywey-a, aꞌ angan wakiy ngula kulich wayang pechang anganiy-a, ngook nyiingkanamana yalamiya kenyama.” \p \v 37 Anpalaniya nil Jesus.angan wik kath thon ngul waaꞌ thant, wik kath minh peꞌan sheepantaman puth aak thant yimanangan wunana than wine yeech-yeechin minh peꞌan sheepantamang, keꞌ ngaꞌalangk wun yimanangan. Aꞌ nil Jesus.an thaw ngul, “Than pamangan wine nyiingkanaman peꞌan kath al-alantangan keꞌam yeechantan. Nil peꞌan kathang angman yeechiywey-a, puth peꞌanan ikiy aꞌ wine.an yaꞌ-ngul wuniy, peꞌanan way paththam ngul wuniy. \v 38 Nil pamangan wine nyiingkanaman peꞌan nyiingkanamang yeechow, yipam minam wunow wine.aniy.” \p \v 39 Amanamaniya nil Jesus.ana thaw thant, “Nil pamang wine keenkanamwey mungkan-a, yaa, nilana wine nyiingkan yumpin kaangk keꞌ-ngul mungkow an puth min yaꞌa. Nil pam anman thawana, ‘Wine keenkanamana an ep min paththama. Wine nyiingkanamana ngay kaangk keꞌ mungkānga!’” Nil Jesus.angan wik kath inangan waaꞌ-waaꞌ-a, nil nungantakaman waaꞌ keꞌ ngook nyiingkanam aꞌ puth wine nyiingkanaman. \c 6 \s1 Than Ngurp Jesus.antamang May Thuthin Aak Saturday.angan \p \v 1 Anpalaniy-a, nil Jesus.an-a, puth ngurp nungantam anangan than woyan wakin, aak may wheatan kaampin. Aak ananiy Saturday wun, aak ngench thayan thant Jews.antama. Aak thanttam yimanangan wuna, than aak Saturday.ana, work keꞌam iiy-iiyin, yaꞌa. Puth than ngurp nungantam Jesus.antam al-alangana may wheat thuthin, aꞌ maꞌang namp-nampin mungkanakan. \v 2 Than pam Pharisees al-alangan thathinan thanang aꞌ thawin thant, “Ayyang, niiy may wheatan ngeenak thuth-thuthaniy e? Aak in Saturdaya! Aak ngamparan ngench thayan wunana! Niiy wik ngench thayanan pip-pipaniy ey?” \p \v 3 Nil Jesus.an thaw thant, “Niiy ngul wik inan keꞌam ngeeyan ey? Nil David.an aꞌ pam nungantam anangan meechan wun-wunin ey? \v 4 Nil David.an aawuch ngench thayanak iiy, aawuch God.antamak, aꞌ angan ngoonch aꞌ may bread ngench thayanan maay, thanana mungkin ngul. In wik thayan ngamparamana yimanangan wunan thanam thonakama priests al-alangan may bread ngench thayanan mungkayna. Puth nungkway than wik ngench thayanan pipin-a, an than David weeꞌanang al-alangan ep mungkin.” \p \v 5 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant ngul, “Puth ngayana, pam inmana nil God.angan kuch ngayang niiyantana, ngayam thonakam ep thawānga than pam wanch want-wanttakan iiyayn aak Saturday.ana, puth ngay inana moom piꞌan niiyantama, Saturday.akan thampa.” \s1 Nil Jesus.angan Pam Alpanan Miyalath Nunang \p \v 6 Saturday thon ngulan-a, nil Jesus.an aak church Jews.antamakan iiy, aꞌ thaaꞌ-aath-aath thanang pam wanch anangan. Nil aak angmana nil pam inan maꞌ mal nungantaman-a, makar yaꞌ yalam nungant, nil angman nyiin-nyiin. \v 7 Pam piꞌan wiy anangan angman nyiin-nyiinin, pam Pharisees anangan aꞌ puth pam anangan wik thayanan thaaꞌ-aath-aathinan. Than thath-thathin nunang Jesus.an nil nath paman maꞌ min yumpowa, nath yaꞌa, puth aak anan Saturday.an, aak ngench thayan wun thanta. Thanana meeꞌangam kalin nunang, than puth kaangk wik aak-yaꞌangan waaꞌ-waaꞌayn nunang wiyantan. \v 8 Nil puth Jesus.angan kan meeꞌmiy thanang than wanttakan ngaantam-ngeeyin kuchek thanttamangan, nil puth thaw pam alantan, “Nint meeꞌ yotantangan ingan thanāna.” Nil paman wur eka, aꞌ angman than. \v 9 Anpalan-a, nil thaw thant pam wanch al-alantan than churchangan nyiin-nyiinin, “Ayyang, niiyalang, kan niiy in ngeeyāna, nil wik thayan ngamparaman wanttak thawan e? An ngul kan ey? Ngamp ngul min anman kaangk iiyāmp thant pam wanchantan aak Saturday.angan ey? Ngamp nath kaangk pam wanch anangan kaaꞌ-piichanathāmp thanangwey ey? Yaꞌ nathwey-a, ngamp kaangk nath wayathāmp thanang ey?” Puth thanan angman ngul nyiin-nyiinin popam. \v 10 Nil Jesus.angan pal-puy thath-thath thanang. Anpalana, nil pam alantan thaw ngul, “Ayyang, nint maꞌan ongkarathāna!” Nil puth pam alangana maꞌan ongkarath, aꞌ maꞌan minam ngul wun nungantweya. \p \v 11 Man kul paththam wamp thant pam piꞌan al-alantan, aꞌ than kan-ngul wik thaw-thawin thanttakaman than wanttak nathan yumpayn nungant Jesus.antan. \s1 Nil Jesus.ang Ngurp Nungantaman Miꞌ Thanang \p \v 12 Amanamaniya nil Jesus.angan want thanang aꞌ nil iiy ngul pokkapang aꞌ yoykang mat nil yipam meeꞌ-wuthanamow nungant God.antan. Nil Jesus.an meeꞌ-wuth-wuthanam ngut ongk, aakam paanth nungant. \p \v 13 Ngaaꞌ thon ngulana kinch kanan mat-a, nil ump thanang pam ngurp nungantam yot anangan wampayn nungant. Than kanan wampin nungant-a, nil Jesus.angan pam al-alantamana pam twelve thonakam miꞌ thanang nungantangan iiy-iiyayn. Aꞌ nilana apostles waaꞌ thanang nil puth ngulan kuchow thanang work nungantan iiy-iiyayn ngula aꞌ wik min nungantaman waaꞌ-waaꞌayn thant pam wanchantan. Pamiya namp inangan miꞌ thananga: \v 14 Simona (ngul-ngulana Jesus.angan namp thon ngulan theeꞌ nunganta, Peter), putha kuunch nungantam Andrew, putha James-a, John-a, aꞌ putha Philip-a, aꞌ Bartholomew, \v 15 putha Matthew-a, thoniya Thomasa, aꞌ putha James-a, nhengk nungantam Alphaeus.antama, aꞌ putha Simona thanan waaꞌ-waaꞌin nunang Patriota, nil puth aak nungantamakana kaangk wun paththama, \v 16 putha Judas-a, nhengk nungantam James.antama, aꞌ putha Judas Iscariota. Nil pam ilangaman ngulan maꞌaman theeꞌow nunangan Jesus.an pam soldiers al-alantan mulathaynan nunangana. \s1 Nil Jesus.angan Pam Wanch Thaaꞌ-Aath-Aath Thanang Aꞌ Miyalath Thanang \p \v 17 Than Jesus weeꞌanangan yoykaman kanan ukin-a, nil aak pampang than-than ngurp nungantam yot-yotam al-alantangan. Pam wanch thaaꞌ-wantanam angman thamp — than pam wanch aak Judea.amana, aꞌ aak Jerusalem anpalana aꞌ puth aak towns Tyre aꞌ Sidon anpalan, aak kucham inangan thomp thinth. \v 18 Than wampin yipam ngeeyayn nunang wikan waaꞌ-waaꞌow aꞌ nil yipam miyalathow thanang pam wanch anangan weechanan thanang. Than wiy anangan wampinan-a, oony way piꞌ-piꞌin ngangkangan, aꞌ nil Jesus.angan miyalath thanang thamp. \v 19 Than yotamangan keꞌ mamiythan nunang than yipam miyal wunayn. Nil Jesus.an kan-kanam thayan paththam, nil keꞌ-paal maꞌmangkam anangan miyalath thanang. \s1 Nil Jesus.angan Wik Min Waaꞌ-Waaꞌ Thant Ngurp Nungantam Al-Alantan \p \v 20 Nil Jesus.angan thath-thath thanang ngurp nungantam anangan, aꞌ thaw thant, “Niiy wiy inanganiya wukal keꞌanangan iiy-iiyaniya. Yaa, an puth niiyaniya ngangk minangam ngul iiy-iiyānweya, nil puth God.angan ngul min-minam piꞌ-piꞌow niiyang, maꞌ nungantangana. \v 21 Niiy wiyiya meech wun-wunaniya, may keꞌanangan. Yaa, an puth niiyaniya ngangk minangam ngul iiy-iiyāna, nil puth God.angan may ngul theeꞌ-theeꞌow niiyant. Niiy wiyiya ngangk way anman iiy-iiyaniya, peey-peeyaniya. Yaa, niiy ngulan ngangk minangam iiy-iiyāna, thaaꞌ-thengkanang iiy-iiyāna. \p \v 22 “Wiyiya, pam wanch wiyangan ngangk-way-wayangam kalantan niiyang, man-mangkam theeꞌantan niiyant, thaaꞌ-thengkathantan niiyang, aꞌ aak-yaꞌang waaꞌantan niiyang, ngeenama? puth ngatharam peyanang, ngay puth wuny niiyantaman niiy ngayangan monkan-wak-wakaniy. Yaa, niiyana ngangk minangam ngul iiy-iiyāna. \v 23 Puth nungkway than way-way yumpiythan niiyant-a, niiy ngangk minangam iiy-iiyāna, aꞌ thengkanam keeꞌ-keeꞌāna. Aꞌ ngulana, nil God.angan aak nungantamak kalow niiyang, aꞌ way min min-miniy an kenyan nilan piꞌ-piꞌana, an niiy ngul uwān nungantamana. Aak keenkana kampan thanttamangan yimanang kuyam wayim yumpin thant, pam prophets al-alantan. \p \v 24 “Niiy wiy inanganiya maꞌmangkiy iiy-iiyaniya, wukal aꞌ way min yotam thamp piꞌ-piꞌaniya, niiy work keꞌanang nyiin-nyiinaniya. Kan in ngeeyāna! Way paththam ngul wampow niiyanta! \v 25 Niiy wiyiya may yot tham piꞌ-piꞌaniya, niiy thip oth anman iiy-iiyaniya. Kan in ngeeyāna! Way paththam ngul wampow niiyanta! Niiy meech ngul iiyana! Niiy wiyiya, thengkan anman keeꞌ-keeꞌaniya! Kan in ngeeyāna! Way paththam ngul wampow niiyanta! Niiy ngangk way ngul iiyan, aꞌ puth peey-peeyan. \v 26 Niiy wiyiy-a, pam wanch yotangan thaaꞌ-kuump-kuumpantan niiyang; puth in min yaꞌa, way paththam ngul wampow niiyanta. Aak keenkanamana than pam wanch yotangan thaaꞌ-kuump-kuumpin thanang pam way anangan thanan waaꞌwin keꞌ wik God.antaman thaaꞌ-aath-aathin, puth yaꞌa, an than yaan muuk-muukamin. \s1 Niiy Ngangk Minangam Iiyān Thant Ngangk-Wayangaman Kalantan Niiyang \p \v 27 “Niiy weeꞌ-weeꞌanangan kaangk ngeeyān ngayang-a, wik inangan ngeeyāna: than weeꞌ-weeꞌananga ngangk-wayangaman kalantan niiyang-a, niiyaniya ngangk minangam iiyān thant, anmana. Than nath kul uwiythan niiyant-a, niiy min iiyān thant, \v 28 than weeꞌ-weeꞌanang nathwey konchayn niiyang-a, niiyaniya koyam keꞌ konchān thanang, wik min anman thawān thant; than weeꞌ-weeꞌanangan nath way yumpiythan niiyant-a, an niiy meeꞌ-wuthanamān thant. \v 29 Nil weeꞌang nathwey piikow niiyang-a, niiy puthangkan keꞌ piikān nunang, nil puthaman mak piikow niiyang. Nil weeꞌangan nath coat niiyantaman maayiywey-a, niiy kul keꞌ thawān nungant, puth shirt thamp theeꞌān nungant paththama. \v 30 Nil pamwey nath thawiy niiyant mayak thakwey-a, yuk way minakwey-a, niiyiya keꞌ weekāna, theeꞌān nungant. Aꞌ puth nil pamang nath yuk way min niiyantaman nath maayiywey-a, yaa, kana, keꞌ thawān nungant palaman kalow niiyant. \v 31 Keꞌ niiyan kaangk pam wanch wiyangan min iiyayn niiyant-a, niiy yimanangan min iiyān thant. \p \v 32 “Niiy nathwey kaangk wunaniy thonakamana pam wanch al-alantan kaangkan wuntan niiyantana. Ngul nil piip God.an ngangk min wunow niiyantam anpalan ey? An yaꞌa! Pam wanch way al-alangan ngurp thanttamakan aꞌ kampan thanttamakan kaangk wuntan thant. Puth niiyiya pam wanch yotaman kaangk wunān thanta! \v 33 Niiy nathwey min iiyaniy thonakamana pam wanch al-alantan niiyantan min iiyantana. Ngul nil piip God.an ngangk min wunow niiyantam anpalan ey? An yaꞌa! Puth pam wanch wayanang anangan ep min iiy-iiyantan wiy al-alantan thanta than minan iiy-iiyantan thantana. Niiyiy-a, yotamant min iiyāna! \v 34 Niiy nathwey wukal thakan theeꞌin thonakama pam wanch al-alantan niiy meeꞌmiy thanang thampana thanana koyam ngul theeꞌayn niiyant. Ngul nil piip God.an ngangk min wunow niiyantam anpalan ey? An yaꞌa! Puth pam wanch way al-alangan maꞌ-aathwuntana! Niiyiy-a, yotamant theeꞌāna! \v 35 Niiy in ngeeyāna! Niiy ngangk minangam iiyān thant than weeꞌ-weeꞌanangan ngangk-wayangaman kalantan niiyang, aꞌ minam iiyān thant; than nath wukalakwey aꞌ mayak thakanweya thawiythan niiyantan-a, niiy ngangk minangam theeꞌān thanta, aꞌ keꞌ ngaantam-ngeeyān niiyantakaman than nathwey koyaman theeꞌiythan niiyant, nath yaꞌa. Niiy nath min yimanangan iiyin-a, nil piip God.angan puthangkan min-minam paththam iiyow niiyant, aꞌ nil puk nhengk nungantaman ngul waaꞌow niiyang, nil God ngamparam piꞌan paththam alangaman. Nilaniy-a, minam iiy-iiyan thant pam wanch way al-alantan, aꞌ pam wanch than keꞌan thankyou.an thaw-thawantan nungant. \v 36 Niiyiya pam wanch ngangk mamān thanang keꞌ nil piip God.angan ngangk maman niiyang. \s1 Niiy Keꞌ Waaꞌ-Waaꞌān Thanang Pam Wanch Anangan \p \v 37 “Niiy keꞌ waaꞌ-waaꞌān thanang pam wanch anangan, aꞌ anpalana nil God.angan keꞌ yipam niiyangan waaꞌ-waaꞌow. Niiy keꞌ maꞌ weechān thanang, aꞌ anpalana, nil God.angan keꞌ yipam niiyangan maꞌ weechow. Than wiyangan nath way yumpiythan niiyantwey-a, niiy keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyān way thanttam anpalan; aꞌ anpalana nil God.angan keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyow way niiyan yump-yumpan. \v 38 Niiy yuk way min thakan theeꞌ-theeꞌān thant pam wanchantan, aꞌ anpalana, nil God.angan puthangkan niiyant ngul murkanim anman theeꞌ-theeꞌow niiyant. Niiy nath ngangk minangam theeꞌ-theeꞌān thant wiyantan-a, an nil God.angan ngangk minangam paththam theeꞌ-theeꞌow niiyant. Niiy nath manya pattakam theeꞌ-theeꞌin thantwey-a, an nil God.angan manya pattakam theeꞌ-theeꞌow niiyant thama.” \p \v 39 Aꞌ anpalana nil Jesus.angan wik kath inan waaꞌ thant, “Pam pulwey kucham koꞌanchwey-a, nil thonamang maꞌ punth mamanang keꞌ wich-wichiy nunang pam koꞌanch thonaniy, puth pulaniy karpam awarang keekiypula. \v 40 Aꞌ ngay in thampan waaꞌāng niiyant; pam teacherana pam piꞌan iiy-iiyana; puth pam nungantam anangana nilan piꞌ-piꞌan maꞌ nungantangana, pam anangan thananiy-a, piꞌan yaꞌa; puth than course.an minchathaynan-a, an than ep ngul keꞌ teacher thanttam yimanangan ngul iiyayn, than meeꞌmiy ngul weenayn. \p \v 41 “Niiy pam wanch ngeenak waaꞌaniy thananga? puth niiy keꞌam ngaantam-ngeeyaniy niiyantakam way niiyan iiy-iiyaniy ey? Niiy ngeenak kampan niiyantaman thathaniy nunang keꞌ meeꞌ wooka manyan piꞌ-piꞌan meeꞌ nungantamangana? Puth niiyaniya epa keꞌ yuk piꞌan paththam piꞌ-piꞌaniy meeꞌ niiyantamangan, niiy puth keꞌam thathan. \v 42 Niiy puth want-wanttak thawin kampan niiyantamant, ‘Nint nan meeꞌ wook thamp iiy-iiyangana, kan nint pal iiya! Ngay wookan wichāng meeꞌ nungkaram nanpalan.’ In ngeeyāna: an waya! Niiy kaꞌathamana yuk piꞌan wichān meeꞌ niiyantam nanpalan. Yaa, niiy minam ngul thathān yipam wookan wichān meeꞌ nungantam nanpalan.” \s1 May Min-Miniyan Thathanamp-a, An Yuk Minangan Kal-Kalan \p \v 43 Nil Jesus.angan wik inan thaw thant thamp, “Nil yuk minwey thanan-a, an may way keꞌ kaliy, yaꞌa, an may min anman kalan. Puth yuk thoniya kan-ngul nathwey kathaman-a, may min keꞌ-ngul emiy yukang angan yaꞌa, an may way thonakam ep kalan. \v 44 Ngamp may menchan yukangwey thathimp-a, yaa, ngampaniya puth meeꞌmiy yukan nath mina, nath yaꞌa. Ngamp may kom keꞌ thuthimp yuk waakam anpalana; aꞌ puth ngamp may kaangk anangan keꞌ thuthimp yuk keekachthiy anpalana. \v 45 Pam minan iiy-iiyan-a, nilaniy wik min ngangkangan piꞌ-piꞌan, puth nilaniya wik minan thaw-thawan putha min yump-yumpan. Pam wayan iiy-iiyan-a, nilaniya wik way ngangkangan piꞌ-piꞌan, puth nilaniya wik way thak thaw-thawan, putha way yump-yumpan thampa. Ngamp wik ngeen nathan piꞌ-piꞌanamp ngangkanganiy-a, wik ananganiya thaaꞌaman ngul pentow ngampar. \s1 Wik Kath Inaniya Pam Kuchamang Aawuch Kuchaman Kaachpul \p \v 46 “Niiy ngeenak thawaniy ngathar, ‘Lord-ang! Lord-ang!’ puth niiy kaangk keꞌ wik ngeeyān ngayang! \v 47 Nil weeꞌ-nath wampow ngathar-a, aꞌ wik ngatharaman ngeey-ngeeyow-a, an ngay ngul meenathāng niiyant nil pam wanttakan iiyana. \v 48 Niliya keꞌ pamangan aawuchan kaachan. Nil kaꞌathamana pek kech weꞌ-weꞌan aꞌ aak minang thayanang aawuchan kaach. Aꞌ anpalana ngak kaap wuut piꞌan ngulan wampana, aꞌ ngak yeeꞌ piꞌanan uk-ukana, aawuchan ngakangan maayan, puth aawuchana keꞌam keek yaꞌa, anman thayanam than-than nil puth pam alangan aawuch nungantaman aak minang thayanang kaach. \v 49 Puth nil weeꞌangan wik min ngatharaman keꞌan ngeey-ngeeyow-a, an niliya keꞌ pam thon alangan aawuch aak wayangan kaacha, chil michang, aak thayanang yaꞌa. Ngul-ngulana, ngak kaap wuut piꞌan ngulan wamp-wamp, aꞌ ngak yeeꞌ piꞌan ngulan uk-uk, aakan ngakang yaꞌ maay, an puth aawuch nungantamana yaam keꞌam than, yaꞌa, erkam keek, muutathiy keek, pum!!! — nhanth thuthanakam keek.” \c 7 \s1 Nil Jesus.angan Pam Thonaman Miyalath Nunang \p \v 1 Nil Jesus.ang kanan waaꞌ-waaꞌ thant pam wanchantan-a, nilan iiy ngul aak namp Capernaum.aka. \v 2-3 Nil pam aak angman wun, nil moom iiy-iiy thant Roman soldiers al-alantan, aꞌ nil pam piꞌ-piꞌ thanang work maꞌ nungantangan iiy-iiyin. Pam thonaman-a, nilwey weechan, pam anmana nilan kaangk paththam wunantwey. Nilaniya ngangk way-wayam wun-wun ngula mulaka. Nil pam moom alangan wik thooꞌ ngeey Jesus.antama anpalan iiy-iiy woyan wakanangan aꞌ nilan pam wuut manth-thayan Jews.antam kuch thanang thanan yipam Jesus.ant thawayn nil pam nungantaman miyalathowanweya. \p \v 4 Than kanan wampin Jesus.antan-a, thanana thaaꞌ-mamanang thawin nungant, “Nint nath ep-paththam maꞌ-aathin nunangwey pam alpan anana. Moom nungantam pam mina. \v 5 Nil kaangk ngampar Jews.antama, aꞌ putha nil wukal theeꞌ pam wiy al-alantan churchan yipam yumpayn ngampar.” \v 6 Nil puth Jesus.an iiy ngul thanttangan. Nil aak thinth ngulan wamp-a, nil moom alangan wik kuch nungant Jesus.ant, thanttang ngurp nungantam al-alantangan. Thanan thawin nungant, “Ayyang, moom-ang, nil moom pam soldiers al-alantaman thaw ngant wik inangan waaꞌān nungk, ‘Nint thinth pal keꞌ wampāna, aawuch ngatharamangana pal keꞌ ngoonchān, \v 7 ngay puth pam min keꞌ nint yimanangan yaꞌa, ngay ngul-nyaaꞌ ngatharakaman wunangweya puth namanamana ngay keꞌ penting nungkara. Nint puth wik thonakaman thawāna, aꞌ nil pamana koyam ngul miyal weenow. \v 8 Ngay yimananga moom piꞌanant work iiy-iiyangan. Work ngeenan theeꞌan ngathara yumpāngan-a, aniy-a, ngay yumpanga. Aꞌ ngay moom yimanangana keꞌ nint yimanangan iiy-iiyangan, ngay puth soldiers piꞌ-piꞌang thanang. Ngaywey thawing pam thonamanta, “Nint iiyāna,” an nilan iiyan paththam. Ngaywey thawing pam thon alantan, “Nint pal iiyāna,” nil putha pal erkam iiyan ngathar. Ngaywey thawing pam thonamant, “Nint in yumpāna,” aꞌ nil yumpan.’” \p \v 9 Ngul nil Jesus.angan wik inangan ngeeyan-a, nilana thaaꞌam ik aꞌ weent ngul thant pam wanch yotantan nunangan monkan-wak-wakin, aꞌ thaw thant, “Ngay inan waaꞌang niiyanta, pam ngay yimanangan keꞌam ngeeyanga keꞌ pam inana. Nil ngayang kan-kanam ngangkang piꞌ-piꞌ ngayanga. Aak umyompanam aak Israel.ang ngay yimanang keꞌam ngeeyang keꞌ pam inana.” \v 10 Anpalana, than ngurp nungantam moom soldiers al-alantaman koyam iiyin aꞌ pek aawuchang ngoonchin. Aꞌ than pamana workan iiy-iiy moom alantan-a, thathin nunang minam ngul ween. \s1 Pam Komp Kaaꞌ-Thonam Wukalongkantaman Mulaman Ekath \p \v 11 Amanamaniya nil Jesus.ana kan-ngul iiy aak namp Nain aakanakan. Pam ngurp nungantam twelve anangana putha pam wanch yot tham nungantang iiy-iiyin. \v 12 Nil Jesus.an kanan wamp thaaꞌ gate piꞌan thinth ngulan-a, nil pam wiy thath thanang pam mul pengkarang kal-kalin. Pam wanch yot koy-koyyuw iiy-iiyin thanttangan, monkan-wakin thanang. Thananiya keꞌ ngul kaampiythan nunang, pam mulan. Niliya pam komp puk kaaꞌ-thonam wukalongk alantaman. Nil kaath nungantamana peey-peey anman. \v 13 Nil Jesus.angan thath nunangan-a, nil paththam ngangk maman aꞌ thaw nungant, “Nint keꞌ peeyāna!” \v 14 Aꞌ nil Jesus.ana iiy, aꞌ yuk pengkaran maꞌang mam. Than pam anangan yuk pengkaran kal-kalin-a, thanan popam thanin. Nil Jesus.an thaw pam mul alantan, “Pam komp-ang, ngay inan thawang nungk, ‘Ek a!’” \v 15 Aꞌ amanamaniya pam mulan-a, wur paththam ek, man-yetham koyam ngul nyiin. Aꞌ wik ngul thaw-thaw thant. Nil Jesus.an kaath-kunchantan thaw, “Puk nungkaram in koyam kan eka.” \p \v 16 Than pam wanch yotangan inan thathin-a, thananiya ngangk ikin, aꞌ kan-ngul paththam thaaꞌ-kuump-kuumpin nunang God.an, thanan thawina, “Nil Jesus inaniy pam piꞌan wamp ngampar God.antama, nil inaniy wampa pam wanch nungantam kaaꞌ-piichanathow thanang.” \v 17 Aꞌ wik thooꞌ weꞌarathin Jesus.antamana aak nath-nathan wunin, aak piꞌan Judea.ang thakan. \s1 Nil John.angan Pam Kucham Kuch Pulang Jesus.antan \p \v 18 Anpalana, nil pam John.ana, nilana pam wanch kootra kuungk-kuungk thanang ngakangan-a, nilaniya wik thooꞌ ngeey work wuut piꞌan Jesus Christ.angan yump-yump. Ngurp nungantam al-alangan waaꞌ-waaꞌin nungant. Aꞌ nil pam ngurp kucham nungantam anangan ump pulang, \v 19 aꞌ kuch pulang Jesus.antan yipam engkowpul nungant, “Ayyang, nint kan waaꞌān nganta! Nint pam anan ey? Nil John.angan waaꞌ-waaꞌ ngant ey? nint wampānan ey? Nint nath yaꞌa! Ngan nath pam thon alantan kuup-kuupanan nungant ey?” \p \v 20 Pul wamppul-a, pul engkpul nungant, “Ayyang, nil John.angan kuch nganang yipam engkān nungka, nint pam anan ey? nilan waaꞌ-waaꞌ ngant ey? nint wampānan ey? Nint nath yaꞌa! Ngan nath pam thon alantan kuup-kuupanan nungant ey?” \p \v 21 Aak an-aniyangan-a, nil Jesus.angan pam wanch yot anangan miyalath thanang weechanan thanang, aꞌ nil oony way anangan kenth thanang pam wanch wiy al-alantaman; aꞌ nil meeꞌ min yump thanang pam wanch yot anangan kaꞌathaman meeꞌ koꞌanchan iiy-iiyin. \v 22 Puth nil Jesus.an thaw thant, “Niiy koyam iiyāna, aꞌ waaꞌān nungant John.antana niiy puth meeꞌ niiyantamang thath-thathana, putha kon niiyantamang ngeey-ngeeyana: pam wanch meeꞌ koꞌanch anangana koyam meeꞌ min iiy-iiyantan; pam wanch kunpan wunin-a, minam ngul iiy-iiyantan; pam wanch peꞌan wenchathiyan-a, kempana min ngul ween thant; pam wanch kon wal weenthan iiy-iiyin-a, an yaꞌ-ngul, puth kon minangam ngul ngeey-ngeeyantan; pam wanch uth-uthaminan-a, an koyam ngul man-yetham weenin, ngay mulaman ekathang thanang; aꞌ puth ngayana wik min piip God.antam anangan waaꞌ-waaꞌang thant al-alantan, pam wanch wukal keꞌanangan-a, pam wanch kaangk-keꞌanangan-a, puth pam wanch ngangk way thampan iiy-iiyantanweya. \v 23 Aꞌ niiy inan thamp waaꞌān nungant John.antan, ‘Than weeꞌ-weeꞌananganweya kan-kanamana ngaantam-ngeeyantan ngayang nil piip God.angan kuch ngayangan-a, putha keꞌan muukamantan-a, an thananiy-a, ngangk minangam anman iiy-iiyantan.’” \p \v 24 Aꞌ than ngurp John.antam anangana koyam kan-ngul iiyin. Than aak anana kanan want-wantin-a, nil Jesus.an kan-ngul thaw thant pam wanch yotam al-alantan, John.an waaꞌ nunang, “Niiy kaꞌathaman John.antan iiy-iiyana aak pintalangan-a, ngul niiy keꞌ wanttak thathin nunang pam nananiya? Niiyan ngaantam-ngeeyan nil keꞌ wak wuth yimanangan ey? wuntangan penyan thanang palam-puyaman ey? Yaꞌ ey! Nil pam mich yaꞌa! \v 25 Niiy nath ngaantam-ngeeyaniy nil keꞌ ngook min paththam ngoonch-ngoonchan keꞌ pam maꞌmangkiyang yimanangan ey? — an yaꞌa, ngook min thak keꞌam ngoonch-ngoonchana! Puth than pam wanch ngook min paththaman ngoonchantan-a, aꞌ maꞌmangkiyan iiy-iiyantan-a, an thananiya aawuch minang aꞌ wuut piꞌanang wun-wuntana. Puth nil John.an yimanang yaꞌa. \v 26-27 Yaa, puth niiyan ngeenak iiyan e? thathan nunanganiy e? Niiyan ngaantam-ngeeyana thathin nunangana keꞌ pam prophet yimanangan ey? wik min God.antaman waaꞌ-waaꞌ ey? Eeꞌa, an nil kan-kanama pam prophet paththama, puth nilaniya pam wiy-wiyama, nil puth piip God.angan work piꞌan anan theeꞌ nungant. Nil piip God.ana wik inangan thaw lat ngench thayanangan, pam inman waaꞌ-waaꞌ nunang, John.an, ‘Ngay pam thonam ngul kuchāng wik thamp, umputhan iiy-iiyow, pam wanchantan wik waaꞌ-waaꞌow pam thon alantaman puy-palan wampowa, thanan yipam minam iiyayn, way thanttamana kan-ngul yipam wantayn.’ Wik God.antaman yimanangan waaꞌ, lat ngench thayanangan. \v 28 Ngay niiyant wik inan kan-kanam waaꞌ-waaꞌang; pam John inmana an nil kan-kanam paththam pam wuut piꞌan iiy-iiyan, nil keꞌ pam wanch wiy yimanangan yaꞌa pam wanch nathpalman-a, in-inman keꞌam pam piꞌanan iiy-iiyantan keꞌ nilan pam piꞌan iiy-iiyan. Puth than weeꞌ-weeꞌanangana maꞌ ngatharang anman iiy-iiyayn-a, aꞌ putha wik ngatharaman ngeey-ngeeyaynan-a, nungkway than nath pam many iiy-iiyiythan-a, than pam piꞌan iiy-iiyiythan meeꞌ God.antanga, nil John.aniy-a, an manya.” \p \v 29 Than pam wanch yotangan ngeeyin nunang; than al-alangan kaꞌathaman woyan way thanttaman wantin aꞌ wik min God.antaman ngeey-ngeeyin ngul, aꞌ nil John.angan kaꞌathaman kootr kuungk-kuungk thanang. Puungk wiy anangan thaniy-a, wukalan yal-yalmathin Government aakanakan, work thanta. \v 30 Puth than pam piꞌan Pharisees anangana aꞌ than pam piꞌan wiy anangan than wik thayanan thaaꞌ-aath-aathinan-a, than kaangk keꞌ woyan min God.antaman wakayn, aꞌ keꞌam thawin John.antan kootra kuungkow thanang. \p \v 31 Aꞌ nil Jesus.an putham wik thaw thant, “Than ngul pam wanch inangan want-wanttak iiy-iiyantana? Than keꞌ weeꞌ yimanangana? \v 32 Than keꞌ puk manyiya yimanangan keeꞌ-keeꞌantan aak yoon angana store wakananga. Puk manyiy puungk wiyiya wik pechantan thant puk manyiy wiy al-alantan, ‘Ngan keeꞌ-keeꞌanan keꞌ maꞌ wanch thuma, aak path-pathanan pulant, music keeꞌ-keeꞌathanan, puth an yaꞌa, niiy puth nganttangan keꞌ keeꞌin, yaꞌa. Aꞌ puth ngananiya pam keꞌ mul wun keeꞌ-keeꞌanan puth niiyana pal keꞌam iiyan ngant, aꞌ keꞌam peeyan nganttangan, yaꞌa.’ \v 33 Puth inan aak yimanangan wunana: nil pam John ngulan wamp-a, nil puth maꞌ-yotama mayan keꞌam mungk-mungk, aꞌ putha nil ngak wine.ana keꞌam mungk-mungka, yaꞌ anman, puth pam wanch yot anangan thawin, ‘Nilan weenthamana, nil yaakaꞌ oony way ngangkang piꞌ-piꞌana.’ \v 34 Puth ngay ngulan wampang-a, pam inman nil God.angan kuch ngayangan-a, ngayaniya may min anangan mungk-mungkang putha may wine.ana mungkang. Puth than pam wanch yot anangan thawina, ‘Pam inana thathāna! Nilan may-weentha, may yot mungk-mungkana, puth wine thak yot mungk-mungkana. Puth nilaniya ngurp pam wanch way al-alantamana, than wukalana yal-yalmathantan aꞌ putha pam kaangk-keꞌanang iiy-iiyantan.’ \v 35 Thanan yimanangan waaꞌ-waaꞌin ngayangana, puth ngulaniya niiy weeꞌ-weeꞌanangan wik ngatharamana ngangkangan piꞌ-piꞌaniy-a, niiy ngul thathān nil piip God.ana kan-kanam paththam kuchek waap mina.” \s1 Nil Jesus.an Wanchant Thaw, “Ngay Keꞌ-Ngul Ngaantam-Ngeeyānga Way Nintan Yump-Yumpan” \p \v 36 Pam nil Pharisee-a, namp nungantaniya Simon, nilan thaw nungant Jesus.antan, “Nint pal iiyāna may ngatharang mungkāna.” Aꞌ nil Jesus.ana iiy aak nungantamakan aꞌ nyiin ngul mayan mungkow, pam wanch wiy than angman thamp. \p \v 37 Nil wanch aak town angman wuna, nil wanch way-wayam paththam iiy-iiy. Nil wik ngeey nil Jesus.an aawuch Simon.antangan wampa, aꞌ nilan iiy nungant. Nil ngaꞌalangk maꞌang kal-kal perfume awal min-minam paththam unch-unchan, \v 38 aꞌ nilan Jesus.antangan thintham than-than, aꞌ nil peey-peey, aꞌ meeꞌ kam nungantamana uk-uk thaꞌ Jesus.antang. Amanamana nil wanchana pungkang thuch aꞌ nil yangan ongk nungantamang thaꞌan eꞌath aꞌ putha thaꞌan piint-piint ngul aꞌ yuk perfume.an thaꞌang yeech nungantang. \v 39 Nil pam Pharisee.angan inan thath-a, nilan ngaantam-ngeey nungantakaman, “Nil pam inan God.antam yaꞌ yaaka. Nilwey kan-kanam God.antaman wampiy-a, nil puth meeꞌmiy wuniy wanch inman way-wayam paththam, aꞌ nilan koyam kuchiy nunang.” \p \v 40 Aꞌ nil Jesus.an thaw nungant Simon.antan, “Ngay kan in waaꞌāng nungkar.” Nil puth Simon.an thaw nungant, “Eeꞌa, mooma, nint kan waaꞌān ngathara.” \v 41 Aꞌ nil Jesus.angana wik kath kan-ngul waaꞌant, “Pam thonamangan kaangk wukal theeꞌ-theeꞌow pam thon-thonant loanakan. Nil pam thonamanta wukal piꞌan theeꞌ, one hundred dollars, puth pam thon alantana wukal chil many theeꞌant ten dollars thonakama. \v 42 Ngul-ngulaniya, pam kucham anangaman pula wukal keꞌanang ngul, pulan puth want-wanttak koyaman wukal theeꞌiypul nungant. Yaa, puth pam alangana ngangk mam pulang aꞌ thaw pulant, ‘Ayyang, nipalang, an kanweya. Ngay keꞌ-ngul thawāng nipar wukal aakanakana yaꞌa.’” Aꞌ Jesus.an thaw, “Ayyang, Simon-ang, nint wanttak ngaantam-ngeeyangan wik kath inaniya? Nil weeꞌ min-minam paththam kaangk wun pam alantan e?” \v 43 Nil Simon.an thaw nungant Jesus.antana, “Ngayan puth ngaantam-ngeeyanga pam anana wukal piꞌan paththaman uw nungantam nil pam thon anan yaꞌa chil-chil kaangk wun pam alantan, puth wukal many uw nungantaman, piꞌan yaꞌa.” Nil puth Jesus.an thaw nungant, “Eeꞌa, nint kan-kanam ngaantam-ngeeyana.” \p \v 44 Amanamana nil Jesus.ana weent ngul, wanchan thathan, aꞌ Simon.antan thaw, “Nint wanch inan kan thathan nunang ey? Ngay aawuch nungkaramakan wampangan-a, nintan ngak ngathar keꞌam theeꞌana ngayan yipam thaꞌ ngatharakaman punging, puth nilan ep thaꞌ ngatharaman meeꞌ kam nungantamang pung aꞌ yangan ongk nungantam alangaman eꞌatha. \v 45-46 Nint ngayang keꞌam wal-mant piintan aꞌ putha oil keꞌam yeechan kuchek ngatharamangan nint yipam meenathin nint ngangk minan wunan ngathar, yaꞌa. Puth nil ep wanch ilangan thaꞌ ngatharaman thaaꞌ-thaaꞌ piint-piinta, putha perfume minan yeech thaꞌ ngatharamanga. \v 47 Nilan puth kan-ngul thiich nungantakama nil wayan iiy-iiy, aꞌ puth nil God.ana kan kon-ngath nunang way yot nungantam anangan, keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyow, yaꞌa, nanpalana nil kaangk paththam wunan ngathar. Puth nil weeꞌangam ngaantam-ngeeyiy nungantakaman keꞌ nil mina, puth way yot keꞌam yump-yumpa, an nil chil-chil kaangk wunan ngathar.” \p \v 48 Amanamaniya nil Jesus.an thaw wanch alantan, “Way nungkaram anangan kanam kon-ngath ngayang, keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyāng yaꞌa.” \v 49 Than yotam anganan may mungk-mungkin-a, thanana thaw-thawin thanttakaman, “Nil God thonakam ep thawiy ngampar wik yimanangana. Nil pam inan keꞌ thawiy wik yimanangana, yaꞌa.” \v 50 Aꞌ nil Jesus.an thaw wanch alantan, “Nint puth ep ngayangan ngaantam-ngeeyan, ngay nanpalan way nungkaram keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyāng, yaꞌ-ngul. Yaa, nint kan iiyānweya, ngangk minangam ngul iiyāna.” \c 8 \s1 Than Wanch Al-Alangan Monkan-Wakin Nunang Jesus.an \p \v 1 Amanamana, nil Jesus.an kan-ngul iiy-iiy pal-puy aak thon-thonak, aꞌ wik inan waaꞌ-waaꞌ pam wanchantan, “Nil God.angan kan-ngul meen-meenath nungamang nil moom wuut piꞌan paththaman. Niiy wik ngeeyān nunang aꞌ putha maꞌ nungantang anman iiy-iiyān thamp,” nil Jesus.an wik yimanangan thaw thant. Pam ngurp nungantam twelve anangan nungantang angman iiyin, \v 2 aꞌ putha wanch wiy thamp iiyin thanttangan. Nil Jesus.ang kaꞌathaman miyalath thanang aꞌ puth oony way anangan thanttam kenth-kenth ngangkangan piꞌ-piꞌin. Nil oony way anangan kanan kenth-kenth thanttam wanch al-alantaman-a, thanan minam ngul iiy-iiyin. Nil thonaniya, Mary Magdalene, nil Jesus.angan oony way seven anangan kenth thanang ngangk nungantam anpalan. \v 3 Aꞌ puth thoniya, wanch namp Joanna, wanch thum nungantam Chuza.antam, pam nil Herod.antan work iiy-iiy. Thoniya, wanch namp Susana. Than wanch il-ilangan thanang Jesus weeꞌanangan min-minakaman piꞌ-piꞌin, may thakan wukal thanttamang piiy-piiyin thant. \s1 Wik Kath Inan May Kaanchantam \p \v 4 Than pam wanchana pal-palam wamp-wampin nungant Jesus.antan aak nath-nathpalan. Than thaaꞌ-wantanam yal-yalmathwin thanttakaman, aꞌ nil Jesus.angan kan-ngul wik kath inan waaꞌ thant, \v 5 “Nil pam thonam iiy-iiy aꞌ may kaanch manyiy aakangan theeꞌ-theeꞌ thanang pal-puya, yipam may anangan emayn. Nil may kaanch anangana maꞌang theeꞌ-theeꞌ thanangan-a, wiy anangan-a, woyanang angan keek-keekin. Anpalana, pam wanch wampin thaꞌang maak-maakin may kaanch anangan, aꞌ putha, minh panch anangana aakang uk-ukin ngul aꞌ mungk-mungkin thanang. \v 6 Puth may kaanch wiy ananganiy-a, aak kunttowthiyang angan keek-keekin. Yiikan kanan pentin-a, than erkam uthamin, puth aak eꞌa, puth kunttowthiya. \v 7 May kaanch wiy ananganiya, aak waakamthiy angan keekin, yiikan anangan aꞌ putha wak wayanang ananganiya yiikan karpam pentin, emin ngul. Kaꞌathamaniy-a, yuk minam emin, amanamaniya, wak way al-alangan mulathin thanang may min anangana. \v 8 Puth may kaanch wiy ananganiy-a, aak ngaanh minang keekin. Than ep minam em-emin, aꞌ ngulana, may yot kalin thanang, one hundred kalina, thaaꞌ-wantanam. Anman kan.” \p Aꞌ nil Jesus.an thaw thant ngul, “Yaa, niiy wik ngatharam kanam ngeeyan ey? Yaa, niiyiya konangam piꞌ-piꞌān thanang.” \s1 Thanan Thawin Nungant Wik Kathan Engk-Engkanang Koochanathowa \p \v 9 Aꞌ ngurp nungantam anangan Jesus.antan thawin wik kathan koochanathow thanang. \v 10 Aꞌ nil Jesus.an puth thaw thant, “Nil God.anganiya kaangk wik nungantaman engkanang wunow niiyant, niiy yipam meeꞌmiy iiyāna wik ngench nungantam anangana, wik inanganiya: nil pam wanch yot anangan ngul piꞌ-piꞌow ngampang maꞌ nungantanga. Puth ngay pam wanch wiyantan wik engkanang keꞌam thant waaꞌ-waaꞌang, ngay wik kath wuthanang anman waaꞌ-waaꞌang thant, yipam thanan thath-thathayn ngayang, aꞌ puth ngeey-ngeeyayn ngayang thonakama, puth yaꞌangam, wik kathaniya, wik wuthanang wunow thant, wik God.antaman keꞌ yipam thiichayn, yaꞌ anmana.” \p \v 11 Anpalana, nil Jesus.an thaw thant, “Yaa, in ngeeyān a! Ngay wik kathan koochanathāng niiyant. May kaanchan keꞌ wik piip God.antam yimanangan. \v 12 Than pam wanch wiy al-alangan wik God.antaman kan ngeeyin, ngul nil oony wayan wampan thant, thawan thant, ‘Keꞌ ngeeyān a!’ Ngul thananiya, oony wayan ngeeyantan nunang, keꞌ-ngul God.an ngangkangan piꞌ-piꞌantan nunang. Anpalan-a, nil God.angan keꞌ-ngul kaaꞌ-piichanathow thanang. Inaniy-a, keꞌ may kaanch anangan woyan wakanangan keekin. \v 13 Than pam wanch wiy ananganiya, keꞌ may kaanch anangan aak kunttowthiyangan keekinwey. Than il-ilangan wik God.antaman ep ngeeyantan, aꞌ erkam ngangk minan wun thant, puth yaan manyama, than puth yaam keꞌ ngangkangan piꞌ-piꞌantan wik anangan, yaꞌa. Puth wiy al-alangan thaachantan thanang wayan yumpayn-a, than woyan God.antaman wantantan, wik nungantaman kon-ngathan thanang. \v 14 Pam wanch wiy ananganiya, keꞌ may kaanch anangan aak waakamthiy angan keek-keekin. Than il-ilangan wik God.antaman kan ngeeyantan. Puth amanamaniya, than ngaantam-ngeeyantan thanttakam, than want-wanttakan maꞌmangkiy iiyiythan aꞌ puth want-wanttakan may thakan piiy-piiyayn aꞌ kuchek way wunan thant. Aꞌ than thanttakaman ngaantam-ngeeyantan than ngangk min yipam wunayn maꞌmangkiyan yumpwuntan, puth woyan God.antaman kon-ngathan thanang ngula. Amanamana, than wayamantan, min keꞌ-ngul yump-yumpantan yaꞌa. \v 15 Puth pam wanch wiy ananganiy-a, keꞌ may kaanch anangan aak ngaanh minangan keek-keekin. Than il-ilangan wik God.antam anangan ep-paththam minaman ngeeyantan aꞌ ngangkang piꞌ-piꞌantan thanang. Than woyan wayan keꞌ wakantan, yaꞌa, than woyan God.antam anman wak-wakantan, aꞌ min paththam yumpantan.” \s1 Nil Jesus.angan Wik Kath Thonangan Ngul Waaꞌ, Lanternaman Waaꞌ \p \v 16 Amanamaniya nil Jesus.angan wik inan waaꞌ thant ngul, “Nil pamang nath lantern pathathiywey-a, an nil yuk paathangan keꞌ kangiy nganthan yaꞌa, puth nil wurp pek-pekaman keꞌ wunpiy yaꞌa, an nil keny achantang waanchan yipam pam wanchangan nganthang aakan thathayn. \v 17 Than pam wanchang kaꞌathaman wik mup thanttakaman piꞌ-piꞌiythan-a, ngul-ngulana thanan wik engkanang ngul pentathayn. An yimanangan — wik ngatharam anangan thenchanam wun-wunan yippak wiyantam, ngul-ngulana an ep-paththam than ngul thiichayn. \v 18 Niiyan wik min-minaman ngeey-ngeeyān ngayan waaꞌ-waaꞌang niiyant. Than weeꞌ-weeꞌanangan wik min-minan ngeeyayn ngayang-a, yaa, ngayan ngul maꞌ-aath-aathāng thanang than yipam minam anman ngaantam-ngeeyayn, aꞌ yot-yotam thiichayn. Aꞌ puth thon iniya, than weeꞌ-weeꞌanangan ngaantam-ngeeyiythan thanttakaman thanan keꞌ wik kanam thiichin-a, puth than keꞌaman wik ngeeyiythan ngayang-a, yaa, ngayan puth keꞌ maꞌ-aathing thanang, aꞌ wik anangan-a, kon-ngathow thanang ngul.” \s1 Kaath-Kunch-a, Aꞌ Puth Kuunch-Kunch Wampin Nungantan \p \v 19 Anpalaniy-a, kaath Jesus.antama puth kuunch nungantam anangan wampin yipam thathayn nunang, puth thanan thintham keꞌ wampiythan nungant, puth pam wanch yot al-alangan aak ngathin. \v 20 Yaa, nil puth pam thonam anan thaw Jesus.antan, “Ayyang, kaath nungkarama putha kuunch nungkaram nan yoon than-thantan nungkara, than kaangk wik thawayn nungkara.” \v 21 Nil Jesus.an thaw thant, “Than weeꞌ-weeꞌananganweya nath piip ngatharam in kenyana wik ngeey-ngeeyiythan nunangan-a, an than keꞌ kampan ngatharam yimanangana, kaath aꞌ kuunch ngatharam yimanangan iiy-iiyiythan.” \s1 Inan Wik Kath Yeelal Piꞌanan Ek Aꞌ Wunt Piꞌanan Wunp \p \v 22 Aꞌ amanaman-a, nil Jesus aꞌ ngurp nungantam anangan chukkunang chang peyin, aꞌ Jesus.an thaw thant, “Ayyang, ngamp woꞌuwaynak moꞌāmpa!” Aꞌ than karpam kan-ngul moꞌin. \v 23 Than kanan moꞌ-moꞌin-a, nil Jesus.an weep thayan wun-wun. Anpalaniya, wunt piꞌan wunp aꞌ yeelal piꞌ-piꞌanam ek-ekin ngul, aꞌ ngakan kan thaaꞌ maay-maay chukkunanganiy. Puth thanan warꞌam thuchin. \v 24 Than ngurp nungantam anangan iiyin nungant Jesus.ant, aꞌ weepaman ekathin nunang, aꞌ thawin nungant, “Ayyang, moom-ang, nint kan ekān a! Ngamp ngul thuchamp a!” \p Aꞌ nil Jesus.an ek, aꞌ wik piꞌan thaw wunt alantan, aꞌ yeelalantan, “Kana! Appap ngula! Enyan ngul wunāna!” Ananiya, wunt piꞌan yaꞌ-ngul weem, aꞌ yeelal piꞌanaman-a, ngakan enyan ngul ump, yaꞌ-ngul. \v 25 Amanamaniy-a, nil Jesus.an thaw ngurp nungantamant, “Niiy ngul ngeenam winynyang moꞌaniy a? Niiy God.an keꞌam ngangkang piꞌ-piꞌaniy ey?” Thanan puth ngurp nungantam al-alangan thaaꞌ ikanang thathin ngak enyan ngulan wun, thana ngangk ikin, winynyang moꞌin, aꞌ thanan thawin thanttakaman, “Apey, nil ngul in wanttak e? In nil pam wiy-wiyam ey? Wunt-a, puth yeelal alantan wik piꞌanan thaw-a, pulan-a, appap paththam wunpul, ana aak yaꞌ-ngul enyan paththam ween.” \s1 Nil Jesus.angan Paman Miyalath Nunang Oony Way Ngangkangan Piꞌ-Piꞌ \p \v 26 Nil Jesus-a, puth ngurp nungantam anangana, woꞌuwayn peyin chukkun thanttamang aak Galilee.am anpalan, aak pam wanch Gerasenes al-alantamakan. \v 27 Nil Jesus.an thaaꞌ pey thompang-a, nil pam thonamang aak town thanttam anpalana uw nunang. Nil pam ilangan oony way ngangkangan piꞌ-piꞌ thanang. Nathpalmana, pam inana maꞌlip anman iiy-iiy, ngook keꞌanangana, aꞌ nil aawuch nungantamang kaangk keꞌ wunow, nil aak kunttowthiyang wun-wun aak than pam mul anangan kaamp-kaampin thanang. \v 28-29 Nil Jesus.an thath nunang-a, nil paman othamayan pech, aꞌ aakang theeꞌ nungamang. Aꞌ nil Jesus.an thaw oony way alantan, “Nint kan pentān pam ilantamana.” Aꞌ nil pam weenthana wik othamayan pech, “Jesus ey! puk nhengk pam ngench thayan alantaman ey! puk nhengk God.antam nintiya! Nint ngul ngeenak wampan ngathar e? Ngay thaaꞌ-mamanang thawang nungk nint keꞌ wayathān ngayanga!” Nathpalmana, nil oony way inan maꞌ-yotam ngangkangan ngoonch nungantang, pam alantangan, aꞌ weenth paththam yump-yump nunang. Than pam wiyangan maꞌ-yotam mamin nunang, aꞌ maꞌ-yotam chainsangan maꞌ kathin nunang, puth yaꞌangam, nil chains anangan thuth-thuth, aꞌ than yuk chainsangan thaꞌangan kathin nungantang puth yaꞌangam, nil yaꞌ nhanthath chains anangan, aꞌ anpalana nil oony way alangan kuyam kal-kal nunang aak pintalakan. \p \v 30 Nil Jesus.an thaw nungant pam alantan, “Namp nungkar wanttaka?” Nil paman thaw nungant, “Namp ngath inaniya, ‘Yota.’” Nil inan thaw puth oony way yot anangan ngangkangan ngoonch nungantang. \v 31 Than oony way yot anangan thaaꞌ-mamanang thaw-thawin nungant Jesus.antan keꞌ kenthow nganang aak nath pek kech aakanakana, aak anan oony way wiy anangan wun-wuntan. \p \v 32 Aꞌ minh nhinthan yot anangan kech keꞌan iiy-iiyin may mungk-mungkin, aak achantang kaaꞌ um pek kech kookam piꞌanwakan. Aꞌ than oony way yot anangan thaaꞌ-mamanang thawin nungant Jesus.antan, “Nint nganang ang kenthān minh nhinthan al-alantang ngoonchān thanttanga.” Aꞌ nil Jesus.an thaw thant, “Niiy kan iiyāna!” \v 33 Amanamaniya, oony way yot anangan pol-pol pent-pentin pam alantaman, aꞌ minh nhinthanantangana wupam ngoonch-ngoonchin ngul maꞌmangkamantang minh nhinthan yot thaaꞌ-wantanama! Minh nhinthan anangan kamp othamayan moꞌ-moꞌin aꞌ kaaꞌ um pek keekin ngakangana aꞌ puth thuchin ngul aak umpuyama. \p \v 34 Than pam anangan minh nhinthan anangan piꞌ-piꞌin-a, thathin thanang minh nhinthan anangan pek keekin ngakangan, aꞌ thanan kamp moꞌ-moꞌin wikan pal-puy waaꞌ-waaꞌin pam wanch wiy al-alantan, aak townsang angan wun-wunin aꞌ puth thant aak farmsangan wun-wunin thamp. \v 35 Than pam wanchangan aak thanttaman too wantin, aꞌ aak-aakanakaman iiyin Jesus.antan yipam thathayn wanttakan nath yump. Aꞌ than Jesus.antan wampin aꞌ than thathin pam oony way yotan kan-kanam pentin ngangk nungantam anpalan. Nil angman nyiin-nyiin, minam ngul, thaꞌ Jesus.antang nyiin, ngook thampa, aꞌ kuchek min ngul, keꞌam ngul weenth-weentham yaꞌ-ngul. Than pam wanch yot anangana winynyang ngul moꞌin. \v 36 Than pam wanch meeꞌmiy al-alangan waaꞌ-waaꞌin thant wiy al-alantan than keꞌaman thathin Jesus.angan paman miyalath. \v 37 Aꞌ than yotana kan-ngul thaw-thawin nungant Jesus.antan, “Nint kan-ngul aak inan wantāna,” than puth yotam winynyang paththam moꞌ-moꞌin. Yaa, anpalana, nil Jesus.an chukkunang ngul pey, yipam aakan wantow. \v 38 Puth nil pam anman oony way anangan kanaman pentin ngangk nungantam anpalana, thaaꞌ-mamanang thaw nungant Jesus.ant, “Ngayang keꞌ wantāna, ngay puy nungkarang iiyānga!” Puth nil Jesus.an thaw nungant, \v 39 “Yaꞌa, nint pal ngatharang keꞌ iiyān. Nint paththam koyam iiyān aak nungkaramakan aꞌ waaꞌān thant nil piip God.angan miyalath nintang, kuchek wayamana min ngul yump nintang.” \p Aꞌ nil pamana town wakan iiy-iiy, aawuch thon-thonak iiy-iiy, aꞌ waaꞌ-waaꞌ thant nil Jesus.angan miyalath nunang. \s1 Nil Jesus.angan Puk Many Mulaman Ekath Nunang, Aꞌ Putha Nil Wanch Thaman Miyalath Nunang \p \v 40 Anpalan-a, than Jesus weeꞌanangan koyam woꞌuwaynak kan-ngul moꞌin, aꞌ than pam wanch yot anangan umang moꞌin nungant, ngangk minangam, puth than kuup-kuupin nungant. \v 41 Anpalaniya nil pam namp Jairus.an wamp nungant Jesus.antan, nil pam inman pam piꞌan churchakana. Nil pungkang thuchant um Jesus.anta, aꞌ thaaꞌ-mamanang thawant nil iiyowantang aak nungantamakan, \v 42 puth puk wanch nungantaman kan-kanang uthamow. Puk wanch kaaꞌ-thonam nungantam, kaap twelve.ang uwana. (Nil piip-kunchanganiya kaangk Jesus.angan miyalathow nunang.) \p Nil Jesus.an kan-ngul iiy nungantang Jairus.antangan, puth pam wanch yotangana angman wuthanathin nunang Jesus.an. \v 43 Nil wanch thonam angmana, nil wewmangan want-want nunang kaap twelve.akam. Nilaniya wukal keꞌanang ngul puth nil wukal maꞌmangkam theeꞌ nooyan al-alantan. Puth thananiy wanchana keꞌam miyalathin nunang yaꞌa. \v 44 Nilana puth koy-koyyuw iiyant Jesus.antan aꞌ ngook nungantaman mamantam. Anpalaniya, wewmangan keꞌ-ngul want-wantan. \v 45 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant, “Ayyang, ngayang weeꞌang mamany a?” Yotan thawin, “Nil weeꞌang nath mam nintanga? Ngana yaꞌa.” Ngurp Jesus.antam Peter.an thawant, “Lorda, inan puth pam wanch yota thaꞌ-thaꞌwuntan nungkarang wakana!” \v 46 Nil Jesus.an thawanta, “Eeꞌa, kan-kanama, puth nil thonamangan ngayang mamanya. Ngay puth kemp ngeechanang ngayan weeꞌ-nathan miyalathangan.” \v 47 Nil wanch alangan ngaantam-ngeey nungantakaman, “Nil Jesus.an puth meeꞌmiy ngayan mamangan.” Aꞌ nilaniya winy-winynyang iiy Jesus.antan, aꞌ pungkang thuchant um nunganta. Aꞌ meeꞌ yotantang thaw nungant, “Ngay mamangan nintanga, puth ngayan yipam miyalamānga, puth anpalana, ngay nintangan mamanga, ngayan miyalamang ngul.” \v 48 Nil Jesus.an thaw nungant, “Ayyang, nhengk ngatharam-ang, nint kan-kanam ngaantam-ngeeyan ngayangan puth ngay ngul miyalathāng nintang. Puth amanamaniy-a, ngay kan-kanam puth miyalathang nintang. Nint kan-ngul ngangk minangam iiyān aak nungkaramakana.” \p \v 49 Nil Jesus wik inangan thaw-thaw yippak-a, nil pam wamp aawuch Jairus.antaman anpalana. Nil thaw nungant Jairus.antan, “Puk nhengk nungkaram kanam uthama. Keꞌ thawān Jesus.antan aawuch nungkaramakan iiyow. Nil aak-yaꞌangan ngul iiya, pukan mul ngula.” \v 50 Aꞌ nil Jesus.angan ngeey paman thaw, aꞌ nil thaw Jairus.antan, “Nint keꞌ kuchek wayan wunāna, nintiya nganyangam ngaantam-ngeeyāna, ngay ngul ekathāngan wanch manyana.” \p \v 51 Aꞌ than iiyin ngul aak Jairus.antamakan. Than kanan wampin-a, nil Jesus.angan pam koꞌalam anangan ump thanang keny matayn nungantang puk many wanchan mul wun-wuna, kaath-kunch-a, piip-kunch-a, aꞌ putha ngurp nungantam anangan thanang Petera, Jamesa, aꞌ putha John. \v 52 Than wiy anangan angman yoon kuup-kuupin, than othamayan peey-peeyin. Nil Jesus.an thaw thant, “Keꞌ peeyāna! Nil wanch manyan keꞌam uthama, yaꞌa, nil weep thonakama wun-wunan.” \p \v 53 Puth pam wanchangan thaaꞌ-thengkathin nunang Jesus.an, than puth ngaantam-ngeeyin puk manyan kan-kanam mul wuna. \v 54 Aꞌ nil Jesus.an puk many alantan iiy, aꞌ maꞌ mam nunang aꞌ thawant ngul, “Ayyang, ekān a!” \v 55 Anpalana, puk many wanch Jairus.antaman mulaman koyam kan-ngul ek. Aꞌ Jesus.an thaw thant, “Ayyang, niiy may aathān nunangweya.” \v 56 Anpalana, pul kaath piip puk alantamana meeꞌam ikpula. Aꞌ nil puth Jesus.an thaw pulant, “Nipaniya niparakam wik inan piꞌowa, nip pal-puy keꞌ waaꞌ-waaꞌow thon-thonantaniya.” \c 9 \s1 Jesus.angan Ngurp Nungantam Twelve Anangan Kuch Thanang Nath-Nathakan Iiyayn \p \v 1 Anpalaniy-a, nil Jesus.angan pam ngurp nungantam twelve anangan karpam yalmath thanang aꞌ nil thaw thant aꞌ puth thayanam yump thanang yipam oony way anangan kenth-kenthayn pam wanch al-alantaman ngangkangan piꞌ-piꞌinwey, aꞌ yipam miyalathayn thanang weechanan thanang. \v 2 Aꞌ nil kuch thanang thanan yipam wikan waaꞌayn thant wiyantan puth aakana thinth ngul kan wamp-wampana nil piip God.angana pam wanch yota maꞌ nungantangan piꞌ-piꞌow thananga, aꞌ putha than yipam pam wanch alpan anangan miyalathayn thanang. \v 3 Nil kaꞌathaman wik thayan anman thaw thant, “Niiy maꞌlip iiyāna, yuk pil thook keꞌ kalāna, aꞌ niiy bag keꞌ kalān may thenchanakana. Aꞌ niiy may keꞌ kalāna, aꞌ puth wukal keꞌ kalāna, aꞌ putha niiy keꞌ ngook kuchaman kalāna, thonam anman ep kalāna. \v 4 Niiy nathwey aak townang kanan ngoonchān-a, aꞌ than wiy anangan umang iiy-iiyiythan niiyantwey, aꞌ ngangk minangam ngoonchathiythan niiyangwey aawuch thanttamakan-a, yaa, niiyaniy-a, aak angman wunān aawuch thanttamangan, aꞌ anpalman ngul iiyān aak thonak ngulana. \v 5 Niiy nathwey aak town thonak ngulan wampān-a, aꞌ than umang keꞌwey iiyiythan niiyantaniy-a, yaa, niiyaniya aak anana too wantāna, aꞌ thaꞌ wookana wunyathān thantana, puth anpalana than kaangk keꞌan wik niiyantaman ngeeyayn. Than thathayn niiyang yimanangan yumpān-a, thanan nath ngul ngaantam-ngeeyayn thanttakaman than way-wayam paththaman iiy-iiyantan.” Nil Jesus.an wik yimanangan thaw thant ngurp nungantam al-alantan. \p \v 6 Amanaman-a, than kan-ngul iiyin, aꞌ village thon-thonakan wamp-wampin aꞌ wik minan kan-ngul thaaꞌ-aath-aathin pam wanchana, aꞌ pam wanch way alpan anangan miyalathin thanang. \s1 Kuchek Way Wun Nungant King Herod Alantan \p \v 7 Anpalana, nil King Herod.ana, pam anman aak Galilee.an wak-waka, kuchek way wunant. Nil puth wik thooꞌ ngeey Jesus.antamana work piꞌ-piꞌanaman yump-yumpan. Pam wanch wiy anangan thaw-thawin, “Nil pam nanman John.an ey? kuchekan kuungk-kuungk thanang ey? nil mulaman kan ek ey?” Nil Herod.antana kuchek way nanpalan wunant. \v 8 Puth wiy anangan thawin, “Nilan Elijah paththama!” Than wiy anangan thawin, “Nilana pam prophet ey? keenkanaman wun ey? Nil mulaman kan-ngul ek ey?” \v 9 Nil Herod.an thaw, “Ngay kaꞌathangaman thawangan thant kuchek John.antaman thalokang umpayn, puth pam inan weeꞌa ngay wik thooꞌ ngeeyangan nungantam work piꞌ-piꞌanaman yump-yumpana?” Nil kaangk thathow nunang Jesus.an yipam wik thawow nungant. \s1 Nil Jesus.angan Pam Wanch Thaaꞌ-Wantanam May Aath Thanang \p \v 10 Anpalana, than ngurp nungantam ananganiya palam ngul wampin nungant Jesus.antan, nilaman kuch thanang wik nungantaman weꞌarathayn. Than waaꞌin nungant ngul than ngeen thakan yumpina, aꞌ thaaꞌ-aath-aathinan thanang thampa. Aꞌ nil Jesus.angan karpam kal thanang, aꞌ than-thanam ngul iiyin aak town namp Bethsaida.akan. \v 11 Than pam wanch yotangan wik thooꞌ ngeeyin than aak thonakan iiy-iiyin, puth thanana monkan-wakin thanang. Nil Jesus.an ngangk minangam uw thanangweya aꞌ waaꞌ thant aakana thinth ngul kan wamp-wampana nil piip God.angana pam wanch yota maꞌ nungantangan piꞌ-piꞌow thanang, aꞌ nil miyalath thanang pam wanch way alpan anangan. \p \v 12 Kinch kanan uk-uk-a, than ngurp nungantam twelve anangan wampin nungant, thawin nunganta, “Ayyang, nint pam wanch anangan kuchān thanang than iiyayn aak farms aakanakan, aꞌ puth villages aakanakan thinth-thinthan than-thantana, aꞌ may piiyayn thanttakaman, aꞌ angan paanthayn, puth aak inan chil kecha!” \v 13 Nil Jesus.an thaw thant, “Niiyam may aathān thanangweya!” Thanan puth thawin nungant, “Ngan may many thamp, may bread five, aꞌ puth-a, minh ngaꞌ kucham piꞌ-piꞌanan, anman thonakama. In wanttak e? Nint kaangk ngan may piiyān thant ey? pam wanch thaaꞌ-wantanam il-ilantan ey?” \v 14 (Puth pam yot-yotam iniya, five thousand). Aꞌ nil Jesus.an thaw thant ngurp nungantam al-alantan, “Niiy thawān thant pungk-pungkalang nyiin-nyiinayn, fifty-fifty nyiin-nyiinayn.” \p \v 15 Than ngurp nungantam anangan kanan thawin thant-a, thanan nyiin-nyiinin, \v 16 aꞌ nil Jesus.angan-a, may bread aꞌ minh ngaꞌ anangan maꞌang maay ngul, aꞌ meeꞌ keny thath, aꞌ meeꞌ-wuthanam ngul piip God.ant, thankyou thaw nungant may minh aakanakan. Nil may minh anangan pip-pip thanang, aꞌ theeꞌ ngurp nungantam al-alantan ngul, than yipam kalayn pam wanch yot al-alantan. \v 17 Than pam wanch maꞌmangkam al-alangan mungk-mungkin ngul, aꞌ thip oth ngul wunin. Aꞌ than ngurp nungantam al-alangana may nhanth anangan yalmathin aꞌ yuk basketang wunpin. May nhanth aꞌ minh ngaꞌ nhanth al-alangan baskets twelve thaaꞌ mul maay. \s1 Nil Jesus.angan Mep Thanang Ngurp Nungantam Anangan \p \v 18 Aꞌ amanaman-a, nil Jesus.an pokkap nyiin, meeꞌ-wuth-wuthanam piip God alantan. Aꞌ than ngurp nungantam anangan wampin nungant. Nil thaw thant, “Niiyalang, kan niiy waaꞌiy ngathara. Than ngul pam wanch yotangan ngayangan keꞌ weeꞌ yimanangan ngaantam-ngeeyantan ngayanganiya?” \v 19 Thanan thawin nungant, “Than pam wanch puungk wiyangan keꞌ John waaꞌantan nintang, pam anan nil kootra ngakangan kuungk-kuungk thanang pam wanchana, puth puungk wiyangiy keꞌ pam Elijah waaꞌantan nintang, aꞌ wiyangiy keꞌ pam prophet waaꞌantan nintang keenkanaman wun, keꞌ mulam koyam ekan ey!” \v 20 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant ngul ngurp nungantam al-alantan, “Puth niiya ngayangan wanttak ngaantam-ngeeyaniya ngay keꞌ pam weeꞌ iniy e?” Aꞌ nil puth Peter.an thaw nungant Jesus.antan, “Ayyang, nint inan ngeeya! Nintiya Christa, pam God.antaman nilan kaaꞌngak ngulan kuchow nintangan ngantakana.” \s1 Nil Jesus.angan Waaꞌ Thant Aak Way Paththam Ngul Wampow Nungant \p \v 21 Anpalana, nil Jesus.an thaaꞌ-thayanam thaw thant ngurp nungantam al-alantan, “Niiy wik inana keꞌ waaꞌān thant wiyantana, keꞌ waaꞌān paththama.” \v 22 Nil wik inangan thamp waaꞌ thant, “Pam wanch wiyanganiya way-wayam anangan yumpayn ngathara, pam ngay inmana nil God.angan kuch ngayang. Than pam piꞌan Jews.antam al-alangana man-mangkam ngul theeꞌayn ngatharweya, than pam manth-thayan al-alangana aꞌ puth than moom priestsantam al-alangana aꞌ pam piꞌan wiy al-alangana, than wik thayanan thaaꞌ-aath-aathantan thanang. Anpalaniy-a, than mulathayn ngayangweya, puth kinch koꞌalam ngulan wantow ngayangan-a, ngaya mulaman koyam ekāng ngula.” \p \v 23 Aꞌ nil thaw thant yotantan, “Nil weeꞌ-nathweya kaangk ngatharanganiy iiyowwey-a, nilaniya keꞌ ngaantam-ngeeyow nungantakamana, yaꞌa. Pam wanch al-alangan nath mulathayn nunanga, keꞌ ngayangan mulathayn, yuk wuuyanangan waanchayn ngayang. Nungkway than wiyangana nath mulathayn nunang-a, nilana ngayang anman monkan-wak-wakow. \v 24 Nil weeꞌangwey wantow ngayangana pam wanch wiyangan keꞌ yipam mulathayn nunang-a, yaa, nilaniya keꞌ wuniy aak ngatharamangan yaꞌa; puth nil weeꞌanganwey anman ngangk thayanangama monkan-wak-wakow ngayangan-a, nungkway pam wanch wiyangana thaaꞌ-thengkathiythan nunang-a, nath mulathiythan nunang-a, yaa, an nil ngangk aak umpuyam puth wunow aak ngatharamangana. \v 25 Pam wanch wiy anangan maꞌmangkiy iiy-iiyantan, way min yot-yotam piꞌ-piꞌantan aak inganiya. Puth than nath wantayn ngayang-a, an way min yot anangan min thant ey? Yaꞌa! Way min yot-yotam al-alangan ngangk min keꞌ yumpiy thanang yaꞌa. Puth ngay nathwey keꞌ kaling thanang aak ngatharamakanwey-a, an way min yot anangan min thantaniy ey? Yaꞌa! \v 26 Pam wanch puungk wiy anangana ngul-nyaaꞌ wuniythan ngatharam, aꞌ putha wik ngatharam anpalan, ngay pam inman nil God.angan kuchanya. Ngul-ngulana, ngay palaman ngul wampāng thanttang ngaantiyongk min al-alantangan aak iikanakaman. Ngayana parkānga, keꞌ thum nganth yimanangan. Ngay pam piꞌan paththam wampānga, keꞌ piip ngatharam anman God.an. Aak an-aniyangana ngay ngul-nyaaꞌ wunāng thanttam pam wanch al-alantaman thanan ngul-nyaaꞌ wunin ngatharaman aak inganiya. \v 27 Ngay inan waaꞌāng niiyanta: aakan ngul wampowa nil piip ngatharamangan pam wanch yot anangana ngul piꞌ-piꞌow thananga. Puth pam wanch wiy aak inman yippak wunaniy-a, man-yetham iiy-iiyān aak ngulan wampowa, niiy meeꞌ niiyamana ngul thathānweya.” \s1 Than Thathin Nunang Jesus.ana Yaꞌ Park Keꞌ Kinch Yimanangan \p \v 28 Ngul-ngulana, week thonamangan kanan want thanang-a, nil Jesus.angan ngurp nungantam koꞌalam kal thanang yoyk achantangak, Peter-a, aꞌ James-a, aꞌ puth John. Than keny matin yipam meeꞌ-wuthanamayn piip God.antan. \v 29 Nil Jesus.an yippak meeꞌan-wuth-wuthanam-a, kaaꞌwal nungantaman wiy-wiyaman weem, aꞌ ngook nungantaman pach paththam weemant. \v 30 Aꞌ yaam keꞌan-a, pam kucham wamppul nungant aꞌ wik thaw-thawpul nungant. Pam kucham inangan-a, Moses aꞌ Elijah. \v 31 Pul thampang yaꞌ parkpul, nganth minangam, aꞌ pul thawpul nungant Jesus.antan, “Pam wanch wiyanganiya way-wayam anangan yumpayn nungkara, aꞌ anpalana than mulathayn nintang aak Jerusalem.ang angan. Nil God.angan kuch nintang yipam yimanangan uthamān.” \v 32 Peter weeꞌanangana weep thayan wunin, puth thanan weepaman ekin aꞌ thathin Jesus aꞌ pam kucham anangan thanpul nungantang, thanan yaꞌ parkin, nganth minangam. \v 33 Pul Moses.anga kan-kanangan wantowpul nunang Jesus.an-a, aꞌ nil Peter.an thaw nungant, “Lord-ang, an ngampar min ngamp aak inganiy wunāmpa! Ngay ngorkal koꞌalam keꞌ yumping niiyant ey? aak ingman ey? thonam nungkara, aꞌ thonaniya nungant Moses.anta, puth thonaniya nungant Elijah.anta!” (Nil Peter.an keꞌ ngaantam-ngeey wik want-wanttakan thaw). \p \v 34 Nil Peter.an wikan yippak thaw-thaw-a, yuwan thanttang wakan thuuch, aꞌ ngoyngk alangan thanang yaꞌ kang, aꞌ than ngurp nungantam anangan winynyang moꞌin puth anpalana yuwan thanttang wakanan thuuch. \v 35 Aꞌ thanan wik inan ngeeyina, yuw anpalan thaw-thaw, “In puk nhengk ngatharama, ngay nunang kan miꞌangan. Niiyan puth wik anman ngeey-ngeeyān nunanga!” \p \v 36 Nil kanan thaw yuw anpalan-a, than ngurp Jesus.antam al-alangan Jesus anman thonakam thathin. Than wiyantan keꞌam waaꞌin, putha thanan wik mupam piꞌ-piꞌin thanttakaman thanan wanttakan thathin yoykangan. \s1 Nil Jesus.angan Puk Ngechwiy Minam Yump Oony Wayan Ngangkangan Piꞌ-Piꞌ \p \v 37 Ngaaꞌ thonangan-a, Jesus aꞌ ngurp nungantam koꞌalam anangana yoyk amanaman ukin, aꞌ pam wanch yot umang uwin nunang Jesus.an. \v 38 Pam thonam thanttangan than-than-a, pech nungant Jesus.ant, “Ayyang, Moom-ang, ngay thaaꞌ-mamanang thawang nungka. Nint puk nhengk ngatharam thathān nunanga! puk nhengk kaaꞌ-thonam ngatharama! \v 39 Nil oony wayan maꞌ-yotam wamp-wampan nungant, aꞌ othamayan pech-pechan, aꞌ aakang unch-unchan nunang yaꞌ thay-thayanamana. Thaaꞌ theek piꞌan uk-ukan nungant. Nil oony way alangan yaam way-wayathan nunang aꞌ kaangk keꞌ kuchow nunanga. \v 40 Ngayan puth ngurp nungkaram il-ilantan thawang thant than oony wayan pentathayn nungantam, puth yaꞌangam, keꞌ pentathiythan nunanga.” \v 41 Aꞌ puth Jesus.an thaw thant ngurp nungantam al-alantan, “Ngay niiyantang nathpalman iiy-iiyangweya! puth yaꞌangam ey? niiyan ngangkangan keꞌam piꞌ-piꞌaniy ngayangana! Ngay kaap ngeen-ngeen kuupāng niiyant e? niiy yipam min-min ngangkangam piꞌ-piꞌān ngayangan e?” Aꞌ nil thaw ngul pam alantan, “Ayyang, puk nhengk nungkaram pal kalān ngathara!” \p \v 42 Nil puk ngechwiyan wamp-wamp Jesus.antan-a, nil oony way alangan aakang keekath nunang, aꞌ nil yaꞌ thay-thayanama. Nil Jesus.an wik thayan thaw oony way alantan, aꞌ kenth nunang ngangk puk ngechwiy alantaman, aꞌ nil puk ngechwiyan koyam kal nunang piip-kunchantan, minam ngul yumpan. \v 43 Than pam wanch maꞌmangkam anangan meeꞌam ikin, puth nil piip God.angan thayan paththam yump nunang Jesus.an yipam pukan miyalathowan. \s1 Nil Jesus.angan Putham Waaꞌ Thant Nil Uthamowan \p Than pam wanch anangan yaamim meeꞌam ikin puth nil Jesus.angan work piꞌan yotam yump-yump, aꞌ nil Jesus.an thaw thant ngurp nungantam al-alantan, \v 44 “Niiyalang, ngay wik inangan waaꞌāng niiyant, niiyang keꞌ kon-ngathow. Pam way al-alangana maꞌam theeꞌayn ngayang pam wayanang wiy al-alantan, thananiya way paththam yumpayn ngathar, pam ngay inman nil God.angan kuchanya.” \v 45 Puth ngurp nungantam al-alanganiya wik kumin nunang wik nilan thaw-thaw thant, an than keꞌam thiichin yaꞌa. Nil Jesus.ang keꞌam wikan koochanath thant, puth than winynyang moꞌin, kaangk keꞌ engkayn nungant wik want-wanttakan nilan thaw-thaw. \s1 Than Ngurp Nungantam Wik Thaw-Thawin Thanttakaman \p \v 46 Anpalana, than ngurp nungantam Jesus.antam anangan wik thaw-thawin thanttakamana nil weeꞌ-nathana thanttang pam meek piꞌan iiyow. \v 47 Nil Jesus.angan meeꞌmiy thanang thanan want-wanttakan ngaantam-ngeey-ngeeyin, nilan puth puk thonam ump nunang, aꞌ um nungantang thanath nunang, \v 48 aꞌ nilan thaw thant, “In ngeeyiya! Nil weeꞌanganweya puk many keꞌ inana minaman piꞌow nunang-a, puth anpalana nil ngayangan monkan-wak-wakana, an keꞌ nil ngayang ngangk minangam umang wakana, aꞌ minaman piꞌ-piꞌan ngayang. Aꞌ putha nil weeꞌangweya ngangk minangam iiy-iiyow ngathar-a, an keꞌ nil pam anana piip ngatharam God.anta ngangk minangam iiy-iiyan nungant thampa, nil puth piip ngatharamangana kuch ngayangan aak iikanakan. Niiy nath mochan iiy-iiyin keꞌ puk many inan-a, yaa, niiy ngul-ngulana pam moom piꞌan paththam ngul iiy-iiyān.” \p \v 49 Aꞌ nil John.an thaw Jesus.antan, “Ayyang, Moom-ang, ngan pam thonam thathan nunang namp nungkaraman wich, aꞌ anpalana nil oony way anangan kenth thanttam pam wanchantam. Ngan puth thawan nungant, ‘Keꞌ yimanangan thawāna,’ nil puth pam anman keꞌam iiy-iiyan ngamparangana, yaꞌa.” \v 50 Nil Jesus.an thaw nungant John.ant, aꞌ ngurp wiy al-alantan, “Niiy keꞌ wayathān nunang pam anana. Than weeꞌ-weeꞌananganweya keꞌamana thaamp-thaampantan niiyangan-a, an keꞌ than niiyantang iiy-iiyantan yimanangan, ngurp niiyantam thaniya.” \s1 Than Pam Wanch Aak Samaria Punchana Than Kaangk Keꞌ Nunang Jesus.an Wunow Thanttangan \p \v 51 Anpalan-a, aakan thinth ngul wamp-wamp piip-kunchangan kan-ngul koyaman kenyan matathowan Jesus.an, aak nungantamakana. Puth Jesus.angan kuchek thayanam ngaantam-ngeeya nil aak Jerusalem.akan iiyowa, yaa, puth nilana iiy ngul. \v 52 Nilaniya pam koꞌalam anangan keenk kuch thanang wik thampan iiyin waaꞌayn thant pam wanchantan nil Jesus.an puy-palan wampana. Amanamaniya thananiya iiyin ngul aawuch wal-ngaarpan than-thanin aak Samaria.angana than yipam aakan keenkan uwayn nungant aawuchana. \v 53 Than pam wanch aak an punchanan thawina than kaangk keꞌa nil Jesus.an wunow aak angan thanttangan, nil puth aak woyan aakanakaman iiyan aak Jerusalem.akana. \v 54 Pul ngurp nungantam al-alangan James-a, puth John.ang wik inan ngeeypulan-a, pulan thawpul nungant Jesus.antanweya, “Ayyang, Lord-ang, ngan keꞌ thawin God.antan ey? thum inpal kenyan kuchiy aak Samaria.akan ey? than pam wanch maꞌmangkaman-a, yipam mulakam penchayna?” \v 55 Nil puth Jesus.ana weent pulant aꞌ nil wak-wak pulang ngurp nungantam anangana. \v 56 Nil Jesusa puth ngurp nungantam anangana thana kan-ngul iiyin aak many thonak ngula. \s1 Inan Wik Katha Than Jesus.antan Thawin, “Ngan Monkan-Wakān Nintanga.” \p \v 57 Than Jesus-a, putha ngurp nungantam weeꞌanang kan-ngulan iiyin-a, nil pam thonam wamp Jesus.antan aꞌ thaw nungant, “Nint aak want-wanttinakan iiyān-a, ngayiya nintang monkan-wak-wakāng.” \v 58 Nil puth Jesus.an thaw nungant pam alantan, “Than minh thech aꞌ minh kek-wayang ep aak awarang weep wuntan, aꞌ puth minh panch anangan wurp many thanttamangan weep wuntan, puth ngay pam inman piip God.angan kuch ngayangan-a, an ngaya aawuch keꞌananga, weepan wun-wunanakanweya, yaꞌa.” \p \v 59 Yaa, anpalana nil Jesus.an pam thon alantan thaw ngul, “Nint puth ngayang monkan-wakāna!” Puth nil pamana thaw nungant Jesus.antan, “Ngay kan kaꞌathaman koyam iiyāng aak ngatharamakan, aꞌ piip ngatharaman kaampāngan, nil puth mul wun. Anpalana ngay nintang ngul monkan-wakānga.” \v 60 Nil puth Jesus.an thawa, “Than pam wanch al-alangan God keꞌaman monkan-wakantan nunang-a, thanan mak pam mulan kaamp-kaampwayn, puth thananiya keꞌ pam mul anman iiy-iiyantan thampa. Nint iiyāna aꞌ waaꞌān pam wanchantan wik ngeeyayn nunang God.ana, putha maꞌ nungantang anman iiy-iiyayn.” \v 61 Aꞌ pam thon ngul thaw nungant Jesus.antan, “Moom-ang, ngay nintang monkan-wakānga. Puth kaꞌathamiya ngay kan koyam iiyāng aak ngatharamaka kampan ngatharam anangan maꞌ-thuthāng thanang putha appow thawāng thant.” \v 62 Nil Jesus.an thaw nungant, “Nil pam kanan thawana ngayangan monkanan-wak-wakowanyan-a, nilaniya koy-koyamana keꞌ-ngul weentiy, yaꞌa puth nilana keꞌ work minan iiy-iiyiy God.antan, yaꞌa.” An keꞌ aak yimanangan wunan: nil pamang wakwey koochanaman ump-umpiy hoe.angan-a, nilan koy-koyamana keꞌ-ngul weentiy. Nil aak thonwey thathiy-a, an nil wakana thaaꞌ kach-waar ngul ump-umpiya. \c 10 \s1 Nil Jesus.angan Pam Yot Seventy-Two Anangan Kuch Thanang Nath-Nathangan Iiyayn \p \v 1 Amanamana nil Lord Jesus alangana pam yot miꞌ thanang seventy-two, than yipam umputh iiyayn aak thon-thonakan. Puth nil Jesus aꞌ ngurp nungantam wiy anangan than koy-koyyuw ngul iiyayn. Nil Jesus.angana pam kuch-kucham kuch thanang. \v 2 Nilan thaw thant, “Pam wanch yotamangana wik min ngatharamaniya kaangk yipam ngeey-ngeeyayna. Niiy pam koꞌ-koꞌalama il-ilangan wikan waaꞌ-waaꞌaniy thant a! Than pam wanch yotam anangan keꞌ may menchan yukangan wun-wuntana, niiya pam koꞌalam thonakam work iiy-iiyaniy may menchan anangan yipam yal-yalmathān thanang. Aꞌ niiy meeꞌ-wuthanamān piip God.antan, thawān nungant pam wanch yot kuch-kuchow thananga than yipam wik min ngatharaman waaꞌ-waaꞌayn thant wiyantan. \v 3 Niiy kan-kanangk iiyāna, ngay inan kuchang niiyang pam wanch way-wayanang al-alantana. Puth niiyaniya maal anman iiy-iiyān thanttangana, keꞌ minh sheep anman, puth kulliy yaꞌa; than pam wanch ananganiy-a, kulliy weenayn niiyant, keꞌ kuꞌ kulliy yimanangana. \v 4 Niiy wukal tham karpam keꞌ kalān, bag thampana keꞌ kalān may thenchanakana, putha thaꞌ murruk keꞌ kalān thamp, yimanaman iiy-iiyān. Niiy yaaman keꞌ than-thanān woyan omp-ompamangan aꞌ keꞌ wik thawān thant pam wanchantan woyan wakanan yaꞌa. \v 5 Niiy aak town ang-ngulan wampān-a, aꞌ putha aawuchang ngulan pek ngoonchān-a, niiy kaꞌathamana wik inangan thawān thanta, ‘Ngan kaangk nil God.ana ngangk minangam iiy-iiyow niiyanta.’ \v 6 Than pam wanchang wik minamwey ngeeyiythan niiyantaman-a, yaa, nil God.ana ngangk minangam anman iiy-iiyow thant keꞌ niiyaman waaꞌan thanta. Puth than nath kaangk keꞌwey ngeeyayn wik min God.antaman-a, nil piip God.ana ngangk minangam keꞌ iiy-iiyow thanta, yaꞌa. \v 7-8 Thanwey nath thawayn niiyant angman paanthanak thanttangan-a, yaa, niiy puth angman thanttang paanthāna, niiy aawuch thon-thonangan keꞌ iiyān yaꞌa. May minh ngeen nathan theeꞌayn niiyantanwey-a, yaa, niiy may thanttamana mungkāna. An mina than may minhan theeꞌayn niiyanta, an niiyaniya puth wik min God.antam anangan waaꞌ-waaꞌaniy thanta. Niiy may puth-puthamakan keꞌ thawān thanta. \v 9 Pam wanch aakan punchanan weeꞌ-nathan weech-weechowan-a, niiy miyalathān thanang, aꞌ niiy wik inangan waaꞌān thant, ‘Aakan thinth-thinth kan-ngul wampana niiy God.an thathān nunanga nil moom piꞌan paththaman, nil pam wanch yotam maꞌ nungantang ngulan piꞌ-piꞌow thananga.’ \p \v 10 “Niiy nathwey wampin aak town thon-thonangan-a, puth than kaangk keꞌ nath niiyangan paanthathayn aak thanttang angman-a, niiyaniya aak town wakan iiy-iiyāna aꞌ niiy wik inangan thaw-thawān thant, \v 11 ‘Ngan thaꞌ wookan wunyathān aak inpalana, aꞌ ngan kan-ngul wantān niiyang niiy puth kaangk keꞌ wik nganttaman ngeey-ngeeyāna. Niiy wik inangan konangam piꞌ-piꞌāna: aakan thinth kan-ngul wamp-wampan niiyant, niiy yipam thathān nunang God.an moom piꞌan paththaman.’” \p \v 12 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant pam seventy-two al-alantan, “Aak keenkanamana pam wanch aak Sodom punchan anangana way-wayam paththam iiy-iiyina. Puth ngay inan kan-kanam waaꞌ-waaꞌāng niiyant, ngul-ngulana aak anan wampowana nil God.angan umang than-thanathow ngampangan-a, nil pam wanch aak Sodom punchan anangan wayanang ngul waaꞌow thananga aꞌ aak wayak kuchow thananga, puth pam wanch al-alangan kaangk keꞌan wik ngeeyayn niiyangan-a, nilan ngul waaꞌow thanang pam wanch anangan way-wayam paththam aꞌ puth nil kuchow thanang aak way aakanakana.” \s1 Nil Jesus.angan Pam Wanch Way-Wayam Waaꞌ Thanang Than Keꞌaman Ngangkangan Piꞌ-Piꞌin Nunangana \p \v 13 Anpalan-a, nil Jesus.an thaw thant ngul, “Niiyalang, pam wanch aak Chorazin punchan aꞌ putha aak Bethsaida punchanan-a, niiy kan in ngeeyān ngayang! Niiy kaangk keꞌ ey? wik min God.antaman ngeey-ngeeyān ey? Aꞌ aak wayan ngul wampow niiyant. Pam wanch keenkan wun-wunin aak Tyre angana, aꞌ aak Sidon.angan-a, than way anman yump-yumpina. Puth thanan nath work wuut piꞌan yimanangan thath-thathiythan keꞌ niiyan thath-thathaniy-a, an thanan puth ngangk way-wayam wun-wuniythana way thanttam anpalan aꞌ woyan way anpalan weentiythan ngula. \v 14 Ngul-ngulana, nil piip God.angan pam wanch um nungantangan than-thanathow ngampangan-a, nilan pam wanch aak Tyre aꞌ Sidon punchan anangana wayanang ngul waaꞌow thanang, aak way aakanakan ngul kuchow thananga. Puth God.angana pam wanch way-wayam paththam waaꞌow niiyang aꞌ kuchow niiyang ngul aak way aakanakan. \v 15 Aꞌ niiy pam wanch aak Capernaum punchan anangana niiy in ngeeyāna: nil God.angan aak min nungantamakan ngul kalow niiyang ey? thaaꞌ-kuumpow niiyang ey? An yaꞌa, nil kuch-kuchow niiyang aak way aakanakana, puth niiyan wik God.antamana kaangk keꞌ ngeey-ngeeyān, yaꞌ anmana.” \p \v 16 Amanamana nil Jesus.an kan-ngul thaw thant pam seventy-two al-alantan, “Than pam wanch weeꞌ-weeꞌanangan wik niiyantaman ngeey-ngeeyantan-a, an than keꞌ ngayang thama wik ngeey-ngeeyantana. Than pam wanch weeꞌ-weeꞌanangan keꞌaman wik ngeey-ngeeyantan niiyangan-a, an than um thaamp-thaampantan ngayanga, kaangk keꞌ wik min ngatharaman ngeey-ngeeyayna. Than pam wanch weeꞌ-weeꞌanangan um thaamp-thaampantan ngayangan-a, an than piip God.an um thaamp-thaampantan nunang thampa, pam anman nilan kuch ngayanga.” Nil Jesus.ana wik yimanangan thaw thant. Aꞌ than pam seventy-two anangana kan-ngul iiyin aak nath-nathakana. \s1 Ngul-Ngulan-a, Than Pam Seventy-Two Anangan Palam Wampin Nungant \p \v 17 Ngul-ngulana than pam seventy-two anangan ngangk minangam paththam ngul palaman wampin nungant Jesus.antan aꞌ thawin nungant, “Ayyang, moom-ang, ngan namp nungkaraman wich-wichana aꞌ anpalana nil God.angan maꞌ-aath-aath nganang work piꞌ-piꞌanam anangan yump-yumpān. Aꞌ ngan oony way anangan kenth-kenthan thanttam pam wanchantaman. Ngan namp nungkaraman wich-wichan-a, an paththam oony way anangan erkam pent-pentin thanttamana.” \v 18 Puth nil Jesus.an thaw thant, “Eeꞌ, ngay kan thathang oony way piꞌan Satan anana karangk keꞌam ngul iiy-iiyan yaꞌa, ngay kan thathang nunang pal kenyuw keek keꞌ yuk ngaay yimanangan. \v 19 In ngeeyāna: ngay niiyang kan maꞌ-aath-aathang niiy yipam thayanam paththam iiy-iiyān ngula. Niiy nath thuuk aꞌ thalwey thaꞌang maak-maakin thanang-a, an than keꞌ mulathiythan niiyang yaꞌa. Nil nath oony way alangan thaachow niiyang way yumpanakan-a, niiyana um thaampān nunang. Nil keꞌ wayathow niiyanga, niiy ngangk thayanam ngul iiy-iiyān, nil oony wayana, chil-chil. An puth weeꞌangam wayathiy niiyang a? Yaꞌ anmana! \v 20 Than oony way al-alangana kanam wik ngeey-ngeeyin niiyang puth niiy kenth-kenthan thanangana. Niiy nanpalan ngangk min keꞌ iiy-iiyāna, yaꞌa. Niiy wik inangan ep ngaantam-ngeey-ngeeyāna aꞌ ngangk min wun-wunow niiyanta: nil piip God.angan namp niiyantaman kanam ump lat nungantamangana niiy puth pam wanch nungantama.” \s1 Jesus.antan Ngangk Min Paththam Wun Nungant \p \v 21 Aak an-aniyangana nil Ngeen-Wiy Min God.antam alangan ngangk min paththam yump nunang Jesus.an aꞌ nilan thaw God.antan, “Piip-ang, nintiya moom wuut piꞌan paththama, aak naakanak kenyana aꞌ putha aak iikanak pekana. Ngay thankyou thaw-thawang nungkara nintan puth wik engkanang waaꞌ-waaꞌangan nungkarakaman pam wanch al-alantan than keꞌaman kuchek waap minakan waaꞌ-waaꞌwuntan. Puth nintaniya wik mupam piꞌ-piꞌangan nungkarakaman pam wanch al-alantaman thanan kuchek waap minakan waaꞌ-waaꞌwuntan. Eeꞌa, Piipa, puth nint kaangk yimanangan iiy-iiyān pam wanchantan.” \v 22 Aꞌ nil Jesus.an thaw ngul thant pam wanch al-alantan, “Piip ngatharam God.angan maꞌmangkama maꞌ ngatharang want thanang. Nil weeꞌangam paththam thiichiy ngayang puk nhengk God.antamaniy e? Nil thonamang thonak piip God.angama. An weeꞌangam paththam thiichiy nunang piip God.ana? Ngay nhengk nungantamang ep thiichang nunang aꞌ putha than pam wanch wiy al-alangan ngayan waaꞌ-waaꞌang thant nil want-wanttakan wun-wunan than thamp ep thiichin nunang.” \v 23-24 Aꞌ nil Jesus.ana koy-koyyuw weent ngula ngurp nungantam al-alantan aꞌ wik itangam thaw thant, “Aak keenkanamana, pam prophets yota puth pam piꞌan kings anangan thanan kaangk paththam thathayna keꞌ niiy il-ilangan wanttakan thath-thathaniy, aꞌ puth thanan kaangk wik ngeeyayn thampanga keꞌ niiy il-ilangan wik wanttakan ngeey-ngeeyaniya, puth yaꞌa, an puth than keꞌam thathina, putha wik keꞌaman ngeeyina, yaꞌ anman. Niiyan puth kan thathana, aꞌ wik kanam ngeeyana, niiyana nanpalan ngangk minangam ngul iiy-iiyaniya.” \s1 Inan Wik Kath Pam Min Alantaman Aak Samaria Punchan Anpalana \p \v 25 Anpalan-a, nil paman wamp nungant Jesus.ant, nil pam inana, wik thayan God.antaman thaaꞌ-aath-aath thanang pam wanch anangana. Nil keꞌ Jesus.an paathiy nunang wik want-wanttakan thawow, nil puth thawant Jesus.antan, “Ayyang, Moom-ang, ngay ngeen yumpānga yipam ngay ngulakaman wun-wunāng God.antangan a?” \v 26 Nil puth Jesus.an thawanta, “Nint lat ngench thayanan kan meeꞌmiy ey? want-wanttakan waaꞌan ey? nint wanttak ngaantam-ngeeyangan e?” \v 27 Nil paman thaw Jesus.antan, “Yaa, lat ngench thayanangan wik inangan waaꞌana, ‘Niiy ngangk minangam anman iiy-iiyān God.antana, koochanam iiy-iiyān, man-kuchaman yaꞌa, aꞌ wik nungantam anangan ngangkangam piꞌ-piꞌān, wik maꞌmangkam anangan ngeey-ngeeyāna.’ Aꞌ putha latangan inan thamp waaꞌana, ‘Niiy paththam kaangk wunān pam wanch puk wiy al-alantana. Keꞌ niiyan min-minaman piꞌ-piꞌwuniy niiyantakaman-a, yaa, niiyiya yimanangan pam wanch wiy al-alantan ngangk minangam iiy-iiyān thant.’” \v 28 Aꞌ Jesus.an thawant, “Eeꞌa, kan-kanama, nint min yimanangan iiy-iiyinweya aak inganiy-a, an nintaniya kan-kanam God.antang wun-wunān ngulakamana.” \v 29 Nil pam alangan ngaantam-ngeey nungantakaman nil keꞌ pam min yimanang, nil puth thaw Jesus.antan, “Ngan pam wanch weeꞌ-weeꞌanta min iiy-iiyān thant e?” \p \v 30 Aꞌ nil Jesus.angan wik kath inan waaꞌ, “Pam thonama aak Jerusalem anpalan woyan wak-wak um kungk aak Jerico.aka. Aꞌ than pam wayanang al-alangan woyan ompamang uwin nunang, aꞌ yuk way min nungantam anangana maꞌam piiy-piiyin nunang aꞌ piik-piikin nunang, warꞌam mulathin nunang, aꞌ angman puth too wantin nunang, chaapar ukanang wun-wun. \v 31 Amanaman-a, nil pam thonangan woyan anman waka, puth nilaniya pam priest. Nil pam priest alangan thath nunang chaapar thaman wun-wun, puth thintham keꞌam iiy nungant, yaꞌa, woyan thonangan ngul wak. \v 32 Anpalan-a, pam thonangan ngul woyan anman waka, puth nilaniya aawuch ngench thayanangan work iiy-iiyan. Nil iiy nungant, pam alantan, thintham thathan, puth yaꞌ, too want nunang, aꞌ puyamam ngul iiy, woyan thonangan ngul waka. \p \v 33 “Yaam keꞌanam-a, pam thonangan ngul woyan anman wak. Nil pam inana thaaꞌnganth thonangana, aak anpal wamp Samaria.ama. Aꞌ angman wamp nungant nil pamana wun-wuna, chaapar thamangana, aꞌ ngangk mamana. \v 34 Aꞌ nilana iiyant ngula, wine aꞌ oilan wench thaaꞌ nungantamangan wunp aꞌ bandage ongkang kathan ngula. Anpalana, paman maayan, aꞌ donkey nungantamang wunpan, aꞌ kalanwey aawuchak keꞌ motel yimanang aakanakan, puth nilam paanthathan angmana, min-minam piꞌ-piꞌana. \p \v 35 “Ngaaꞌ thon ngulana, nil wukal theeꞌ aawuch motel-kunch alantan, aꞌ thawant, ‘Nint min-minam piꞌ-piꞌān nunanga. Nint kaangk wukal puthamakanwey-a, ngay wukal puthaman ngul theeꞌāng nungkar ngay palaman wampānga.’” \p \v 36 Aꞌ Jesus.an puth thaw nungant pam alantan, “Ayyang, nint wanttak ngaantam-ngeeyangana? Nil weeꞌang pam inan minam piꞌ-piꞌan e? Nil pam priest alangan ey? nath yaꞌa, nil pam alangan aawuch ngench thayanan piꞌ-piꞌ ey? nath yaꞌa, pam alangan thaaꞌnganth thon aak Samaria punchanangan ey?” \v 37 Aꞌ paman thaw nungant Jesus.antana, “Pam anmana nilan ngangk mam nunang aꞌ maꞌ-aath nunang ngulana.” Nil Jesus.an thaw, “Yaa, puth nintaniya yimanangan ngangk mam-mamān thanang aꞌ maꞌ-aath-aathān thanang pam wanch wiy anangana.” \s1 Nil Jesus.an Wamp Pulant Mary.ang Aꞌ Martha.angan \p \v 38-40 Amanamaniya, Jesus aꞌ ngurp nungantam anangan putham ngul iiyin aꞌ aak town angan wampin. Aak anganiya, pul-kuuncham wun-wunpula namp pulantiy-a, Martha aꞌ Mary. Than aawuch pulantamakan wampin-a, nil Martha.an ngangk minangam thaw thant ang ngoonchayn aawuch pulantamangana. Nil Martha.aniya work piꞌanang keꞌ-ngoongkam maꞌ ump-umpana. Nil Mary.an ep angman thaꞌ thinth nyiin-nyiin Jesus.antangan wik min anangan yipam ngeey-ngeeyow nungantama. Aꞌ Martha.antan-a, kuchek way wun nungant puth work piꞌan nungantam anangan ngaantam-ngeey-ngeeya. Aꞌ nil iiy ngul Jesus.antan, aꞌ thawant, “Ayyang, Moom-ang, nint want-wanttak ngaantam-ngeeyangan e? Kuunch ngatharamangan work yota ngatharakam wanta! Nint thawān nunganta nil kan ngayang mak maꞌ-aathow a!” \v 41 Puth nil Jesus.an thaw nunganta, “Ayyang, Martha-ang, work nanan keꞌ ngaantam-ngeeyāna, kuchek wayan keꞌ wunow nungkar workamaniya. \v 42 Puth an min nungkara wik ngatharam anman ngeey-ngeeyāna. Puth nil Mary ilangana kaangk paththam wik ngatharaman ngeey-ngeeyowa; ngayan puth keꞌ kenthing nunanga, yaꞌa.” \c 11 \s1 Nil Jesus.angana Thaaꞌ-Aath Thanang Wanttakan Meeꞌ-Wuthanamayn God.antan \p \v 1 Anpalan-a, Jesus-a, putha ngurp nungantam al-alangan kan wantin pulang Mary-a, putha Martha.anganiy aꞌ than aak thonak ngul iiyin. Nil Jesus.ana meeꞌ-wuth-wuthanam. Nil kanan thaw piip God.antan-a, ngurp nungantam thonaman thaw nungant, “Ayyang, moom-ang, nint maꞌ-aathān nganang ngan want-wanttakan meeꞌ-wuthanamān nungant God.antana, keꞌ nil John.angan maꞌ-aath thanang ngurp nungantam anangan than wanttakan meeꞌ-wuthanamayn God.antan.” \v 2 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant, “Niiy kaangkwey thawān God.antan-a, niiyiya wik yimanangan thawān nungant: \q1 ‘Piip nganttam in kenyana, ngan kaangk pam wanch maꞌmangkamangana waaꞌayn nintang wuut piꞌan, aꞌ minam paththaman a! \q1 Ngan kaangk nint moom wuut piꞌan iiyān ngant, pam wanch yotamantana, \q1 ngan yipam maꞌ nungkarang wunāna, maꞌ wiyantangan yaꞌa. \q1 Ngan kaangk pam wanch maꞌmangkamangan wik nungkaraman ngeeyayn, \q1 aꞌ woyan min koochanam nungkaram anman wak-wakayn. \q1 \v 3 Piip-ang, kinch inana nganangan maꞌangam piꞌān ngan yipam may minh thakan uwāna. \q1 \v 4 Nint nganang ngangk mamān aꞌ putha kon-ngathow nintang way yot anangan nganan yump-yumpan, \q1 puth ngan ngangk maman thanang, kan kon-ngathan nganang way thanan yump-yumpin ngant. \q1 Nint weekān nganang oony way alantaman, \q1 aꞌ kalān nganang woyan way anpalan ngan yipam way keꞌ yumpān. Yey, piipa, anman kana.’” \p \v 5 Aꞌ nil Jesus.angana wik kath inan waaꞌ thant, “Niiy nathwey kampan niiyantamak iiyin aak ngaaꞌ-menhanga aꞌ thawin nungant, ‘Nint may bread koꞌalam theeꞌān ngatha \v 6 nil puth kampan ngatharam anan wamp aak kechama, ngay puth ngeen theeꞌinganta, ngaya may keꞌananga.’ \v 7 An nilan nath thawiy niiyant aawuch amanam pekan, ‘Nint puy kan iiyāna, ngayang keꞌ weepaman ekathāna, ngay thaaꞌan kanam ngathang. Ngan yot weep ngula. Ngay keꞌ ekinga aꞌ putha may keꞌ theeꞌing nungk yaꞌa. Nint koyam kan iiyāna.’” \v 8 Aꞌ puth nil Jesus.an thaw thant, “Nilan puth kampan nungkaram aa! Nilana keꞌ theeꞌiy nungk. Puth nintwey yaamakam thaaꞌan piik-piikin-a, aꞌ putha yaaman thaw-thawin nungant-a, an nilaniya ekiy nungkar aꞌ mayan theeꞌiy nungkar. \v 9-10 Yaa, ngay puth inan waaꞌāng niiyant. Nil weeꞌ-nathan thawiy nungant God.antan maꞌ-aathow nunang-a, an nil God.angan maꞌ-aathow nunang. Nil weeꞌ-nathan woyan God.antamakan wenk-wenkiy-a, an nil God.angan ngul meenathow nungant. Nil weeꞌ-nathan meeꞌ-wuthanamiy nungantan-a, nil God.angan ngul ngeeyow nunang. Yaa, niiy woyan min nungantamakan wenk-wenkān, aꞌ puth God.antan thawān nungant maꞌ-aathanakan. \v 11 Than puk niiyantamwey thawiythan niiyanta minh ngaꞌakan-a, ngul niiy thuuk theeꞌin thant puk niiyantamakan ey? Yaꞌa, an minh min theeꞌin thantweya. \v 12 Aꞌ thon ina, than puk niiyantamwey thawiythan niiyant minh nhepanakan-a, ngul niiy thal theeꞌin thant ey? Yaꞌa. \v 13 Nungkway niiy way iiy-iiyaniy-a, niiy min-minam piꞌ-piꞌaniy thanang puk niiyantam anangan. Puth niiy kan ngaantam-ngeeyān nunang piip God.ana. Nil ep min-minam paththam iiy-iiyan. Niiy weeꞌ-weeꞌanangan thawin nungant God.antan-a, nilana Ngeen-Wiy Min nungantaman kuchow niiyant, ngangk niiyantamangan yipam wun-wunow.” \s1 Than Waaꞌin Nunang Jesus.an Keꞌ Oony Way Alangan Maꞌ-Kunch Yump Nunang \p \v 14 Amanamana nil Jesus.angana paman thath nunang oony way ngangkangan piꞌ-piꞌ, nanpalan nil pam anmana keꞌam wik thaw-thawa, yaꞌa. Nil Jesus.angan oony way anana yaꞌ kenth nunang pam alantaman aꞌ oony way alangan too paththam want nunang. Anpalaniya, nil pamana kan-ngul wikan thaw-thaw, puth pam wanch yotamana thaaꞌam ikin. \v 15 Than wiyaniy thawina, “Nil Beelzebul, oony way piꞌan alangana, pam Jesus inan maꞌ nungantang piꞌ-piꞌan nunanga, aꞌ maꞌ-kunch yump-yumpan nunang keꞌ-paal nil Jesus.angan oony way anangan kenth-kenthan thanang pam wanch al-alantamana.” \p \v 16 Puth pam wanch wiyaniya thawin Jesus.ant work piꞌan yumpow thant than yipam thathayn nil pam God.antam kan-kanamana. Than yaan thawin nungant nil nath yumpiy, nath yaꞌ, keꞌ yumpiy. \v 17 Nil puth Jesus.angana kanam thiich thanang than want-wanttakan ngaantam-ngeeyin nunangana, aꞌ nilan thaw thant, “Than kampanam nathwey pek-pekwiythan-a, aꞌ thaamp-thaampwiythan thanttakamwey-a, yaa, thanan aak wayathiythan, minam keꞌ piꞌwiythan thanttakamana, yaꞌa, aak thanttamana thayanam keꞌ piꞌiythan, yaꞌa. \v 18 Nil oony way alangan nathwey oony way wiy anangan piik-piikiy thanang-a, pek-pekwiythan thanttakaman-a, thanan thampang aak thanttaman wayathiythan, aak thayanaman keꞌ piꞌiythan, yaꞌa, karangk keꞌ-ngul iiyayn, yaꞌa. Niiyan ngayangan waaꞌaniy keꞌ nil Beelzebul alangan maꞌ-kunch yumpan ngayang yipam oony way anangan kenth-kenthāng thanang pam wanch al-alantamana, puth yaꞌa. \v 19 Nilwey oony way piꞌan alangan nath maꞌ-kunch yumpiyan ngayang-a, puth nil weeꞌanga ngurp niiyantam anangan maꞌ-kunch yumpan thanang oony way anangan yipam kenthayn pam wanchantaman e? Nil oony way piꞌan alangan ey? An yaꞌa, puth than ngurp niiyantam thawayn ngul nil oony way alangan keꞌ maꞌ-kunch yumpan thanang, yaꞌa. \v 20 Puth ngay inan thawang niiyant: nil God.angan ngayang ep-paththam maꞌ-kunch yumpana, ngay yipam oony way anangan kenth-kenthāng thanang pam wanchantamana. Yaa, puth amanamana, niiy meeꞌmiy ngul aakan kan wamp nungant God.antan meenathow nungamangan nil moom piꞌan paththamana.” \p \v 21-22 Amanamaniya nil Jesus.angan wik kath waaꞌ thant, “Nil pam nathwey karangk iiy-iiyiy aꞌ nhengk-peempan-a, putha kek yotwey piꞌ-piꞌiya, aawuch nungantam angman. Nil aawuch nungantamana min-min thath-thathiy aꞌ yuk way min nungantam min-minakam piꞌ-piꞌiya. Nil meeꞌmiy nil nhengk-peempan thampana, kek thampa, nilan keꞌ-paal ngangk thayanam iiy-iiyan. Puth nil pam thonan karangk paththaman nath wampiy nungant-a, aꞌ maꞌang nath thanpiy nunang-a, tal nath unchiy nunang-a, yaa, nilana nhengk-peempan, kek thakan pam alantaman maꞌam piiyiy nunang, aꞌ theeꞌiy thant pam wiy al-alantan.” \p \v 23 Anpalana, nil Jesus.an thaw thant, “Than pam wanch weeꞌ-weeꞌanangan keꞌan iiyiythan ngatharangan-a, an than thaampantan ngayang, kaangk keꞌ ngatharam. Aꞌ than weeꞌ-weeꞌanangan keꞌan maꞌ-aathiythan ngayang pam wanch wiy anangan yipam wampayn nungant piip God.antan-a, an than keꞌ puy-puyam yaark-yaarkathantan thanang piip God.antaman.” \s1 Jesus.ana Meeꞌangam Thaw Thant \p \v 24 Aꞌ nil Jesus.angan putham ngul wik kathan waaꞌ thant, “Nil oony way alangan paman wantan ngulan-a, an nilaniya aak pal-puy aak way wakan iiy-iiy, aak min yaꞌa, nilaniy puth aakak wenk-wenk nil wanttingan wunow. Nil oony way alangan aak keꞌan uwiy nungantakaman-a, nil puth nungantakaman thawiya, ‘Ngay kan koyam iiyāng aak ngatharamaka pam alantangan ngangkang koyam ngoonchāng.’ \v 25 Nil oony way koyam ngulan wamp nungant-a, nil aak yaꞌ-yaꞌam thathana, nil puth pam alangan Ngeen-Wiy Min God.antaman thaampan nunang yippak, ngangkangan keꞌam yippak ngoonchant. \v 26 Anpalana, nil oony wayan koyam ngul iiyan aꞌ oony seven way-wayam paththaman wampathan thanang yipam than ngangk nungantangan wunayna. Than oony way yotam ngangkang ngulan ngoonchantan nungantangan-a, nil paman way-wayam paththam ngul iiy-iiyana, keꞌ nil keenkan iiy-iiy, yaꞌa.” \p \v 27 Nil Jesus.angan wik inangan kanan waaꞌ-a, nil wanch thonam thaaꞌ-ay thaw nungant, “Kaath nungkaramana ngangk min iiy-iiyana! Nil puth thipang kal nintang aꞌ putha thuut nungantam aath-aath nintang tham.” \v 28 Aꞌ nil Jesus.an thaw nungant, “Than pam wanch weeꞌ-weeꞌanangan wik piip God.antaman ngeey-ngeeyantana aꞌ ngangkangan piꞌ-piꞌantan-a, thanan ngangk minangam iiy-iiyantan.” \p \v 29 Amanamana pam wanch yot ngul wamp-wampin nungant Jesus.antan, aꞌ nilan thaw-thaw thant, “Niiy inangan wunaniy-a, way-wayam paththam iiy-iiyaniya, niiy God.an keꞌ ngaantam-ngeeyaniy nunang, yaꞌa! Niiy kaangk ngay work piꞌan anman meen-meenathāng niiyantan ey? Niiy work piꞌan thonam thonakam ngul thathāna. Niiy ngul thathāna ngay keꞌ Jonah anman. \v 30 Niiy kan ngaantam-ngeeyaniy nunang Jonah.an ey? Minh ngaꞌ wuut piꞌanangan lokang thuꞌ nunang, thipang ngulan piꞌ-piꞌan, kinch maꞌ-koꞌalamakana. Anpalana, nil ngul oyngk yeechan, aꞌ pam Jonah.ana thaaꞌaman pol pent man-yetham anmana. Anpalana than pam wanch aak Ninevah.angan thiichin nunang ngul, nil puth pam God.antaman. Niiy thamp ngul meeꞌmiy iiyān nil God.angan kuch ngayang. \v 31 Aꞌ niiy wik kath Queen aak Sheba punchan alantaman kan ngeeyan ey? Yaa, nil Queen inana aak kechak moꞌ aak King Solomon.antamaka, nil yipam wik ngeeyow nunang, puth nil pam piꞌan Solomon.ana kuchek waap min-minam paththam iiy-iiy. Wik nungantaman mina, puth wik inangan ngayan thaw-thawang niiyantana an ep-paththam min-minam paththam. Ngul-ngulaniya, nil piip God.angan umang than-thanathow niiyangan-a, nil Queen aak Sheba punchanana ekow, aꞌ way waaꞌow niiyang, puth niiyan wik min-minam ngangkangan keꞌam piꞌ-piꞌaniya, yaꞌa. \v 32 Aꞌ than pam wanch anangan aak Ninevah.angan wun-wunin, than way waaꞌ-waaꞌayn niiyang, aak an-aniyangan nil God.angan um nungantangan than-thanathow ngampang, puth aak keenkanamana than wik min God.antaman ngeeyin nil pam Jonah alangan waaꞌ-waaꞌ thant aꞌ thanana woyan wayan keꞌ-ngul wakin, yaꞌa. Nil Jonah.angan wik min waaꞌ-waaꞌ thant, puth niiy inangana ep-paththam wik ngatharaman ngeey-ngeeyāna, wik min paththam anangan, puth niiy yaam anman wayan yump-yumpaniy aꞌ keꞌam yippak wayan wantana, yaꞌa.” \s1 Niiy Keꞌ Nganth Yimanangan Iiy-Iiyān Thant Pam Wanchantan \p \v 33 Nil Jesus.an putham thaw thant, “Thon inan waaꞌāng niiyant. Nil pamangweya nath lantern pathathiywey-a, an nil wuthanangan keꞌ thenchiy nganthaniya, yaꞌa, nil yuk paathangan keꞌ kangiy, yaꞌa. An nil pam alangan keny achantang waanchow pam wanchangan yipam nganthan thathayn than aawuchangan ngoonchaynana. \v 34 Meeꞌ niiyantam anangan-a, keꞌ nganth yimanangan kemp niiyantamakan. Niiywey meeꞌ minangaman iiy-iiyinwey-a, an keꞌ niiy nganth piꞌanang yimanangan iiy-iiyaniy. Niiy nath meeꞌ way thampangan-a, an keꞌ niiy aak ngaaꞌang yimanangan iiy-iiyaniy. \v 35 Yaa, niiy kan-kanam woyan min paththam wak-wakāna, niiy keꞌ yipam keꞌ aak ngaaꞌangan iiy-iiyāna. \v 36 Niiy nath ngangk punch-aakam theeꞌān piip God alantan-a, aꞌ kan-kanam monkan-wak-wakān nunangan-a, yaa, niiyan keꞌ nganth piꞌan paththam park-parkān, keꞌ ngaaꞌ keꞌanang yimanangana. An keꞌ nganth piꞌanam park-parkow niiyantang.” \s1 Nil Jesus.angan Waaꞌ Thanang Pam Piꞌan Anangan Than Ngangk Min Yaꞌa \p \v 37 Nil Jesus.angan wik inangan kanan waaꞌ-waaꞌ-a, nil pam thonam Pharisee.ana thaw ngul nungant Jesus.antan, “Nint may mungkān aawuch ngatharamanga.” Aꞌ nil Jesus.ana iiy ngul nungantang, aꞌ pul nyiinpul ngul mayakan. \v 38 Nil pam Pharisee alangana Jesus.an oth thath-thath nunang maꞌ keꞌ punganaman mayan mungka, aꞌ nilaniya thaaꞌam ika. \v 39 Nil puth Jesus.angan kanam thiich nunang nil want-wanttakan ngaantam-ngeey aꞌ nil thaw ngul nungant, “Niiyant Pharisees il-ilantana aak niiy-niiyant yimanangan wunana; niiyaniy-a, yuk cups-a, plates anangan maꞌ-yotam pung-punganiya aꞌ pach-pachathaniya! puth niiy ngangk niiyantaman keꞌam pach piꞌ-piꞌaniy yaꞌa, niiy puth pam yangk moꞌ-moꞌaniy, way-wayam paththam iiy-iiyaniya. \v 40 Niiy way-wayak ngaantam-ngeeyaniy niiyantakamana. Nil puth piip God.angan yump ngampang, kemp inangan kal-kalanamp-a, aꞌ nil ngangk ngamparam yam pekan yump thampa. \v 41 Niiy may aꞌ wukal thakan nath theeꞌ-theeꞌin thant pam wanch wiy al-alantan-a, than may wukal keꞌanangan wun-wuntan-a, yaa, puth niiyana pam wanch min-minam paththam iiy-iiyin ngula. \p \v 42 “Aak wayan ngul wampow niiyant, Pharisees il-ilantana, puth niiy ngangk minangam keꞌam iiy-iiyaniy pam wanch wiyantan, niiy keꞌ-ngoongkam ngangk-wayangam kal-kalaniy thanang, aꞌ God.an thama, niiy keꞌam kaangk wun-wunaniy nungant, yaꞌa. Niiy ep yuk way min theeꞌ-theeꞌaniy nungant piip God.antan, wukal wiy niiyantaman churchak kal-kalaniy aꞌ yuk awal min thakan theeꞌ-theeꞌaniy nunganta. Niiy kanaka wukal thakan kal-kalaniy churchakana, niiy puth wiyantan yimanang thamp ngangk minangam iiy-iiyān aꞌ piip God.ant thampa. \p \v 43 “Aak wayan ngul wampow niiyant Pharisees il-ilantana, puth niiyan kaangk aak umang anman nyiin-nyiinān aak churchangan keꞌ pam piꞌ-piꞌanam yimanangan aꞌ niiy kaangk pam wanch anangan thaaꞌ-mich-micham thawayn niiyant aak town wakanana, keꞌ niiy pam piꞌ-piꞌanam min paththam yimanangan. \v 44 Pam wanch wiy il-ilangana nath ngaantam-ngeeyiythan niiyang keꞌ pam min-miniy yimanang iiy-iiyaniya, an yaꞌa, puth than keꞌam thiichantan niiyang pam wayanangan iiy-iiyaniya.” \p \v 45 Amanamana, nil pam thonangan ngul thaw nungant Jesus.antan, nil pam inana teachera, wik thayan Moses.antam anangan thaaꞌ-aath-aath thanang pam wanch anangana. Nilan thaw nungant Jesus.antan, “Ayyang, teacher-ang, nint yimanangan wanttak thaw-thawangan nganta? An nint wak-wakangan nganang thampa!” \v 46 Nil puth Jesus.an thaw nungant, “Aak way ngul wampow niiyant thamp pam teachers il-ilantana. Niiy wik thayan Moses.antaman waaꞌ-waaꞌaniy pam wanchantan putha wik thayan niiyantam anangan thama. Than puth want-wanttak ngeeyayna wik thayan niiyantam yot anangana, an yaꞌa, puth an keꞌ yuk anhan yimanangan kal-kalantan pikpungkangana. Aꞌ niiy thamp wik thayan niiyantamana pip-pipaniya, keꞌam ngeey-ngeeyaniy yaꞌ anmana. Aak wayan ngul wampow niiyanta. \v 47-48 Aak keenkanamana, wuut mangk niiyantam al-alangan kaangk keꞌ thanang pam prophets anangana, puth thananiya prophets al-alangan wik min God.antaman waaꞌ-waaꞌin thanta. Than wuut mangk yotam niiyantam al-alangan prophets anangan mul-mulathin thanang aꞌ kaamp-kaampin thanang ngula. Niiyana puth yaan graves thanttam anangan ach-umpanam yump-yumpaniya kunttow thakan pal kenyuw wunp-wunpaniya. Puth ngangk min wunan niiyant pam prophets anangan kanaman mulathin thanang keenkanamana. \v 49 Nil God kuchek waap min-minam paththamana. Nila wik inangan keenkanaman thawa, ‘Ngay puth pam wanchantan pam prophets anangan kuch-kuchānga aꞌ putha pam wiy thampang kuch-kuchāng wik min ngatharaman waaꞌ-waaꞌayn thant. Puth pam wiy anangana, keꞌ-ngoongkam mul-mulathayn thananga aꞌ puth wiyantan way thakan yump-yumpayn.’” \p \v 50-51 Aꞌ Jesus.angan kan-ngul waaꞌ thanta, “Aak keenkanamana, wuut mangk niiyantamang pam anangan mul-mulathin thananga wik min ngatharaman waaꞌ-waaꞌina. Kaꞌathamaniya than pam min Abel anan mulathin nunanga, puk pulantama Adam-a, Eve.angana. Anpalana, than pam God.antam yot mul-mulathin thanang aak-aakanakaman nil Zechariah.an ngul wun. Aꞌ than nunang thamp mulathina, aawuch ngench thayanang angman, yuk altar thinth minhan kiingk-kiingkantan, piip God.antana. Puth nil God.angana ngul wayathow niiyang yotam pam wanch inangan man-yethaman iiy-iiyaniya, puth wuut mangk niiyantamangana pam God.antam anangan mul-mulathin thananga.” \p \v 52 Anpalana, nil Jesus.an kan-ngul thaw thant pam teachers al-alantan than wik thayanan thaaꞌ-aath-aathinan, “Niiy kan wik in ngeeyāna! Aak wayan ngul wampow niiyanta! Puth niiy muuk-muukamathaniy thanang pam wanch wiy anangana! Puth niiyana pam wanch anangana way-wayathaniy thanang than kaangkan meeꞌmiy weenayn wik min God.antamakan, aꞌ niiyaniya wik God.antamana way-way thaaꞌ-aath-aathaniy thananga. Puth niiyaniya woyan min God.antaman keꞌam wak-wakaniya, yaꞌa. An keꞌ yimanang wunana: niiy thaaꞌ aawuchan key.angan ngath-ngathaniya thanttam wiyantamana, aꞌ niiyaniya key maꞌangam piꞌ-piꞌaniya than yipam pam wanch wiy anangana keꞌ yipam ngoonchayn aawuchangan. Aꞌ niiy thamana yoon angman than-thananiya, thaaꞌan week-weekaniy pam wanchantamana.” \p \v 53 Nil Jesus.angan aak anan kanan want-a, than pam teachers al-alangana putha Pharisees wiy al-alangan way waaꞌ-waaꞌin nunang. Aꞌ than puth-puthaman mep-mepin nunanga. \v 54 Thanan yaana mep-mepin nunanga, nil yipam want-wanttakan nath thawow thanta, wik way nath thawow thant, than yipam way waaꞌayn nunanga. \c 12 \s1 Niiy Woyan Min Anman Wak-Wakāna \p \v 1 Amanamana pam wanch yot thinth-thinth wamp-wampin nungant Jesus.antan, thananiya thaꞌ thak maak-maakwin. Aꞌ nil Jesus.an ngurp nungantam al-alantan thaw thant, “Niiy woyan min anman wak-wakāna. Niiyiya woyan Pharisees.antaman keꞌ wakāna. Than puth muukamantan keꞌ than pam min-miniy yimanangan iiy-iiyantan, puth yaꞌa. Niiy meeꞌ yanth-yanth iiy-iiyān thanttamana. \v 2 Niiy nath meeꞌ thenchanam way iiy-iiyaniya, puth ngul-ngulana, pam wanch yotamang thiichayn niiyang. \v 3 Niiy ngeen nathan waaꞌ-waaꞌan aak ngaaꞌangan-a, pam wanch yotangan ngul ngeeyayn aak kinchangana. Niiy ngeen nathan wik thaaꞌ-yaakangan waaꞌ-waaꞌan aawuch ang pekan-a, ngul-ngulana wik othamayan pech-pechayn meeꞌ yotantangana.” \s1 Niiy Pam Wanchantamana Keꞌ Winynyang Moꞌān Thanttamana, Piip God.antaman Ep Winynyang Paththam Moꞌān Nungantamana \p \v 4 Aꞌ nil Jesus.an thaw ngul, “Niiyala, ngurp ngatharam-ang, ngay inan waaꞌāng niiyant, niiy keꞌ winynyang moꞌān pam wanch al-alantaman mulathaynan niiyangana; than kemp thonakam mulathiythan niiyanga, ngangk niiyantaman yaꞌa, keꞌ mulathiythan, aꞌ keꞌ kuchiythan niiyang aak wayakana, yaꞌa. \v 5 Niiy thonamantaman ep winynyang moꞌān, piip God.antamana nil epa mulathiy niiyang, aꞌ putha ngangk niiyantamana ep kuchiy aak wayakan. Yaa, puth niiyangan keꞌ kon-ngathow wik inpalana: niiy God.antaman winynyang moꞌāna! \p \v 6 “Puth niiy kan wik inan ngeeyāna: niiy minh panch five sparrows nath piiyina wukal manyanga, keꞌ five centsang yimanangana. Nil puth piip God.angana maꞌangam piꞌ-piꞌan thanang, nil konangam piꞌ-piꞌan thanang yotaman, nilan keꞌ kon-ngathiy thanang minh panch anangan, yaꞌa. \v 7 Aꞌ putha nil niiyang thamp thath-thathana. Puth yangan niiyantam nanangan nil God.angan ep meeꞌmiy ngeen-ngeenan piꞌ-piꞌaniy kuchek niiyantamangan. Yaa, niiyan keꞌ ngangk winynyang moꞌān God.antamana, nil kaangk paththam wunan niiyant, niiyaniya pam ngurp paththam min iiy-iiyaniy meeꞌ nungantang, minh panch anangan yaꞌ chil-chil.” \p \v 8 Aꞌ nil Jesus.an thaw ngul, “Ngay thon inan waaꞌāng niiyant. Nil pamwey nath thawiy meeꞌ yotantangana, ‘Nil Jesus.an moom ngatharama, ngay pam nungantam inan iiy-iiyanga,’ yaa, ngayiya, pam inman nil God.angan kuchanya, ngayan puth ngulan thawāng thant ngaantiyongk God.antam al-alantan, ‘Nil ngayang anman monkan-wak-wakan, nil puth pam ngatharamweya.’ \v 9 Puth nil pamwey thawiya meeꞌ yotantangan-a, ‘Nil Jesus.an moom ngatharam yaꞌa, ngayan puth keꞌam iiy-iiyang nungantangana,’ yaa, ngayan puth ngul thawāng ngaantiyongk God.antam al-alantana, ‘Nil ngayang keꞌam monkan-wak-wakanya, yaꞌa, nil pam ngatharam yaꞌa.’ \p \v 10 “Than wiy al-alangan nath wik way thakan waaꞌiythan ngayangan-a, ngay pam inman nil God.angan kuch ngayang-a, an ep nil nath piip God.angana keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyow wik thanan waaꞌ-waaꞌin ngayangana. Than puth weeꞌ-weeꞌanangweya wik way thakan waaꞌ-waaꞌiythan nunanga Ngeen-Wiy Min God.antaman-a, nil puth God.aniya keꞌ kon-ngathiy nunang thanan wayan waaꞌ-waaꞌin nunang, yaꞌa, anman konangam piꞌ-piꞌow aak umpuyam. \p \v 11 “Aꞌ in thamp ngeeyāna: pam wanchangan ngul nath kalayn niiyang courtakan aꞌ umang thanathayn niiyang wuut manth-thayan al-alantang aak church angman, aꞌ puth court thonangan pam piꞌ-piꞌanam Government al-alantangan. Aꞌ thananiya waaꞌayn niiyang aak-yaꞌang thakan niiy puth pam ngatharam. Niiyantaniy kuchek keꞌ wayamowa, puth keꞌ ngaantam-ngeeyān niiyantakaman, ‘Ngay wik ngeen thawāng e? Ngay want-wanttaka wik min thawāng e?’ \v 12 Yaꞌa, niiy keꞌ ngaantam-ngeeyān yimananganiya, nil Ngeen-Wiy Min God.antam alangan ngul waaꞌow niiyant niiy wik wanttakan thawān thant.” \s1 Wik Kath Pam Wayama, Maꞌmangkiyantamana! \p \v 13 Anpalan-a, nil Jesus wik thaw thant pam wanch yotamant. An-aniyangan-a, pam thonam thawant, Jesus.ant, “Ayyang, Moom-ang, nint keꞌ thawin kuunch ngatharamant ey? wukal wiy ngathar theeꞌowa, piip nganttamangan want nganta, nil puth kanam uthama.” \v 14 Nil puth Jesus.an thaw pam alantan, “Appang, ngay moom niparam yaꞌa! Than keꞌam thawin ngathar ngay wukal thakan yaarkathāng nipara!” \p \v 15 Aꞌ Jesus.an thaw thant pam wanch yotamantan, “Niiyalang, keꞌ yangk moꞌāna! Yuk way min-weenth keꞌ iiyāna! Niiy nungkway yuk way min yot-yotam piꞌ-piꞌin-a, an puth niiyan keꞌ ngangk min iiy-iiyin yaꞌa! \v 16 Niiyalang, ngay wik kath inan waaꞌāng niiyant, wik kath pam maꞌmangkiyantama pam nilan farm piꞌanan piꞌ-piꞌ. Nil may thakan thaaꞌ-wantanam em-emath. \v 17 Nil ngaantam-ngeey, ‘May inangan wanttak aa! aak wantting yaakaꞌ wunpāng thanang may inangan a! Puth shed ngatharaman many a! Mayangam puth kan thaaꞌ ngatha!’ \v 18 Nilan ngangkaman thaw, ‘Ngay pam ngatharam al-alantan ngul thawāng sheds ngatharaman thuthayn aꞌ than sheds yot piꞌ-piꞌanam kaachayn ngathara, than may yot anangan yipam angan wunpayn ngathar sheds piꞌanang. \v 19 Aꞌ ngay ngul ngaantam-ngeeyāng ngatharakamana, “Ngay paththam maꞌmangkiy a! Ngay puth ngathar may thakan yot-yotam piꞌ-piꞌanga, an yaam wunayn, keꞌ minchiy ngathar. Ngay puth work keꞌanang ngul nyiinānga, ngay may minh thak mungk-mungkāng anman, ngangk minangam wun-wunānga.” ’ \v 20 Anpalana, nil God.an thaw pam alantan, ‘Nint weenth a! yuk way min aꞌ may thakan nungkarakam yal-yalmathan, puth nint ngutang inman uthamān a! Ngul may thak nungkaram inangan weeꞌang maayow ee? nintan piꞌ-piꞌangan nungkarakamana?’” \p \v 21 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant, “Wik kath inaniy yimanangan wunan a! Niiy weeꞌ-weeꞌanangan yuk way min yot yal-yalmathaniy niiyantakaman-a, an niiy keꞌ pam maꞌmangkiy yimanangan iiy-iiyaniy, puth niiy wiyant yuk way min keꞌam theeꞌ-theeꞌaniy, yaꞌa, aꞌ niiy God.an kon-ngath-ngathaniy nunang. An puth meeꞌ God.antangan min yaꞌa.” \s1 Niiy Ngaantam-Ngeey-Ngeeyān Nunang God.an Nil Minaman Piꞌ-Piꞌan Niiyang \p \v 22 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant ngurp nungantam al-alantan, “Ngay inan waaꞌāng niiyantana: niiy yaam keꞌ ngaantam-ngeeyān may-a, puth-a, ngook thakan, aꞌ yaam keꞌ ngaantam-ngeeyān niiy ngul want-wanttakan minam piꞌ-piꞌān niiyantakaman. \v 23 Niiy ngul aak ingan wunaniy may mungkanak thonakam ey? aꞌ putha ngook min-miniy ngoonchanak ey? Yaꞌa! \v 24 Niiy waath anangan thathāna! Ngul than may kaanch anangan kaampantan thanam ey? Yaꞌa! Aꞌ than may kaanch anangan yal-yalmathantan aꞌ aawuchang ngul piꞌ-piꞌantan ey? An yaꞌa! Nil piip niiyantamang God.angan min-minam piꞌ-piꞌan thanang. Nil niiyantan ep-paththam kaangk wunan, puth minh panch al-alantan yaꞌa, chil-chila! Nil niiyang pam-a, wanch-a, puk manyiy tham minam paththam piꞌ-piꞌan niiyanga. \v 25 Kuchek way nath wunowan niiyant mayam thakan-a, ngul niiy yaam man-yethaman wun-wunān ey? Yaꞌa. \v 26 Yaa, kuchek way keꞌ wunow niiyant mayam thakan, niiy kon uth anman iiy-iiyān nungantang, piip God.antangan, nil puth minam piꞌ-piꞌan niiyang. \v 27 Niiy thathāna, may kooth aꞌ putha pach yot em-emantana. Than pach yot al-alangan kulich thanttakam keꞌam wak-wakantan, yaꞌa. Thon in ngaantam-ngeeyān pam King Solomon.ana, nilaniya pam maꞌmangkiya ngook min-minam anangan ngoonch-ngoonch. Than pach anangan ach-umpanam min paththam aa, puth ngook King Solomon.antamana, an chil mina! \v 28 Aꞌ putha wak thakan emantan-a, an ach-umpan thama. An yaan thonakam wunan wak erpan, kan-ngulana, kathaman ngul aꞌ ngamp thumang ngul kiingkanamp. Nungkway wakan yaam keꞌam wunan-a, nil God.angan min ach-umpanam yumpan, aꞌ minam piꞌ-piꞌan. Ngul nil niiyangan thamp minam keꞌ piꞌ-piꞌow ey? In ngeeyiya: nil niiyang min-minam paththam piꞌ-piꞌana, pach-a, puth wak anangan chil-chil piꞌ-piꞌan thananga. Niiyiy puth min-minam keꞌam ngaantam-ngeeyaniy nunang God.an nil minaman piꞌ-piꞌan niiyang. Niiyana min-minam ngaantam-ngeeyān piip God.an nil maꞌ-kaaꞌ-minangaman piꞌ-piꞌan niiyang. \v 29 Kuchek way keꞌ wunow niiyant puth keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyān may wanttinpalan uwāna, aꞌ putha ngook thakan wanttinpalan uwāna. \v 30 (Puth pam wanch anangan than keꞌaman thiichin nunang God.ana than ngaantam-ngeey-ngeeyantan may thakan wanttinpalan uwayna.) Nil puth piip niiyantam God.angan kan meeꞌmiy niiyang may-a, puth ngakan kaangk mungkānweya, aꞌ puth ngook thakan kaangk piꞌān niiyantakamweya. \v 31 Yaa, niiyiy putha ngangk punch-aakam theeꞌwun maꞌ God.antang, aꞌ puth ngeey-ngeeyān nunang, aꞌ nilaniya ngul maꞌ-aath-aathow niiyang may uwanakan, putha way min kulich thakan uwanakan. \s1 Niiy Way Min Yot-Yotam Keꞌ Piꞌ-Piꞌān Aak Inganiya \p \v 32 “Niiyiya pam koꞌalam thonakama, yotwey yaꞌa. Niiy puth keꞌ winynyang moꞌāna, puth ngul-ngulana God.angan ngul miꞌow niiyang yipam moom iiy-iiyān nungantang. \v 33-34 Yuk way min maꞌmangkam niiyantam anangan sellimpungān. Aꞌ niiyiy wukal niiyantam anangan thant pam wanch wukal keꞌanang al-alantan theeꞌ-theeꞌān. Niiy nath kaangkwey wukala putha way min yotan yal-yalmathān niiyantakaman aak inganiy-a, an puth niiy yuk way min anman ngaantam-ngeey-ngeeyaniy thonakama. Inan way paththama! Niiywey nath kaangk wunin nungant God.antan-a, an niiy ngaantam-ngeey-ngeeyaniy nunang, ngangkangam piꞌ-piꞌaniy nunang. Anpalaniy-a, nil ngul kalow niiyang aak min nungantamakan. Aak in kenyan nungantamana an ep keꞌ wayamiy yaꞌa, an min-minam anman wun-wunow aak umpuyam. Pamangan way min keꞌ maꞌ-kuchathiythan aak God.antam anpalan, yaꞌa, puth yuk cockroachesang thakan keꞌ wayathiythana yaꞌa, minam anman wun-wunayn ngulakama.” \s1 Niiy Aak Thath-Thathāna, Aꞌ Maꞌ-Min-Yumpwuna \p \v 35 Aꞌ nil Jesus.angan wik kath inan waaꞌ thant, “Nil pam thonaman iiy may piꞌan aakanakan, weddingakan. Anpalana than pam workan iiy-iiyin nungant kuup-kuupin nungant nil palaman wampowa. \v 36 Thanan nganth piꞌ-piꞌin kuup-kuupinan nungant nil palaman wampow. Weepan keꞌam yippak wunin, yaꞌa, than meeꞌ anman piꞌ-piꞌin nungant. Thanan ngeeyin nunang nil palam ngulan wamp-a, thanan thaaꞌan erkam thaꞌin nungant. \v 37 An puth min thant meeꞌan piꞌ-piꞌin. Moom piꞌan thanttaman thawow thant nyiinayn ngul table.angan aꞌ nilana may ngul theeꞌow thant. \v 38 Nil moom thanttam nathwey ngaaꞌ-menhang wampow, nath yaꞌa, aak-paanthanang nath wampow, nilan nath uwiy thanang pam anangan kuup-kuupiythan nungantan-a, an nilan minam paththam iiyow thantana.” \p \v 39 Amanam ngulana, nil Jesus.ana wik inan thamp thaw, “Niiy nath meeꞌmiyweya aak ngeen nathan paman aawuch niiyantamangan ngoonchiyan-a, way min niiyantaman yipam maꞌ-kuchathow-a, yaa, niiyaniya keꞌ weep wunina, yaꞌa, an meeꞌ pench-penchin anmana aakam paanthiy niiyantana, aꞌ min-min piꞌ-piꞌin way min niiyantamana. \v 40 Puth niiyiya keꞌ meeꞌmiy yaꞌa aak ngeen nathana ngay putham palaman wampāng aak iikanakan, ngay pam inman nil God.angan kuchanya. Niiyiya keꞌ-ngoongkam anman murkanam kuup-kuupān ngathara, maꞌ-min-yumpwuna, ngay puth maꞌ-pil-wayathing niiyang.” \s1 Nil Jesus.angan Wik Kath Waaꞌ Thant Pam Workan Iiy Moom Nungantamakan \p \v 41 Aꞌ amanamana, nil Peter.an thaw Jesus.antan, “Wik kath inan ngul nganttakam ey? Pam twelve il-ilantakaman ngant ey? Yaꞌ nath, pam wanch yotantakam ey?” \p \v 42 Anpalana, nil Jesus.angana wik kath inan ngul waaꞌ thant, “Ngay wik katha waaꞌāng niiyant pam thonam alantaman workan iiy-iiya moom nungantamakan. Nil pam min paththama, work min iiy-iiy, keꞌam nyiin-nyiin thak. Anpalana, nil moom alangana aak nungantamana kan-ngul wantow, aꞌ nil pam thonam alantan thaw workan iiy-iiy nungantanweya, ‘Ngay kan iiyānga, nintana keꞌ moom piꞌan thanttam yimanangan iiy-iiyān koy-koyyuw ngulana pam wiy al-alantan workan iiy-iiyantana. Ngay iiyāng ngulan-a, nint may aath-aathān thananga, puth minam piꞌ-piꞌān thanangweya.’ \v 43-44 Aꞌ nil moom piꞌan palam ngul wampiyan-a, nil nathwey paman thathiy nunang work minam anman iiy-iiyan-a, yaa, nil thawiy pam alantan nil aakan piꞌ-piꞌ nungantana, ‘Yaa, nint work minam anman iiy-iiyana ngay nathan iiyangana. Aak imanam ngulan-a, nintaniya moom piꞌan ngul iiy-iiyāna way min yotam ngatharam inangana maꞌ nungkarang ngul piꞌ-piꞌān thanang.’ Nil pam anan workan iiy-iiy nungantan-a, an nil ngangk min paththam ngul wuniyanta. \p \v 45 “Nil paman nath min yaꞌ-a, nil nath eenchiy ngulan-a, nil work minan keꞌ-ngulan iiy-iiyiy, yaꞌa, puth nil yaaman keꞌ kuup-kuupiy moom nungantam alantana, nil nath thawiy nungantakamana, ‘Nil moom ngatharamana nath yaam nathaman wun-wunowa.’ Yaa, pam alangaman natha pam wanch wiy anangan workan iiy-iiyantan-a, piik-piikiy thanang ngula, aꞌ puth nilan natha kan-ngul may yotam anangan nilam ngul mungk-mungkiya, puth ngak way wine anangan thamp mungk-mungkiy ngul pam wiy al-alantangan ngak-mungkanang al-alantangana. \v 46 Anpalana, moom piꞌan nungantaman nath palaman wampiyan-a, maꞌ-pil-wayathiy nunang-a, an nil whipangam piik-piikiy nunangana, pamana, aꞌ kuchow nunang ngul aak nungantam anpalana, aak way aakanakan kuchow nunang. \p \v 47 “Nil pam nath meeꞌmiyweya moom nungantamang work ngeen nathan piꞌ-piꞌan nungant-a, puth nil nath workan keꞌ iiyiy-a, yaa, moom nungantamangan puth mul-mulakam piik-piikow nunang; aꞌ pamana, way-wayam wun-wunow thaaꞌ eench-eenchowa. \v 48 Puth nil pam thonan keꞌan meeꞌmiy moom nungantamangan wanttakan kaangk nilan iiyow-a, aꞌ puth nil wayan yumpiy-a, yaa, moom nungantamangana manyam anman piikowan, aꞌ nil paman manyam anman thaaꞌ-eenchow. Yaa, nil God.angan nathwey work piꞌan theeꞌiy ngampar-a, ngamp erkam ngeeyimp wik nungantaman, aꞌ putha work minam iiy-iiyāmp, nil puth thaw ngampar. Nil nathwey God.angan work wuut piꞌan nath theeꞌiy ngampar-a, ngampaniya wik nungantaman ngeeyāmp, work minam paththam ngul iiy-iiyāmp.” \s1 Than Pam Wanchangan Ngul Thaampwayn Thanttakam Ngatharam Peeyanang \p \v 49-50 Nil puth Jesus.an thawa, “Ngayan puth aak iikanakan ukangan aak anpal kenyana, ngay yipam way niiyantam anpalana min yumpāng niiyanga. An keꞌ thum yimanangan ngay kiingkang ngangk niiyantamangan way niiyantam anangan yipam thumang penchayn. Ngay pal ey! thuman kan-kanang kiingkinga! Puth ngay meeꞌmiya way anangan kaꞌathaman wampow ngathara. Ngay ngangk way-wayam paththam aak-aakanakaman ngulan wampow ngathara. \v 51 Niiyan nath yimanangan ngaantam-ngeeyaniy niiyantakam keꞌ ngay aak iikanakana ukangana yipam niiy yotaman ngangk minangam iiy-iiyān niiyantakamana, kul keꞌanang wun-wunānweya, karpam anman ngaantam-ngeey-ngeeyān. Puth yaꞌa, an aak yimanangan keꞌ wunow niiyant, yaꞌa. Than pam wanchangan ngul thaampwayn thanttakam, aꞌ thaaꞌ-thay-thayanamayn ngatharam peeyanang. Than puungk wiyangana ngayang ngul monkan-wakayna, puth wiyangana, yaꞌa, than thaampayn ngayanga. \v 52 Aak aawuch thonamangan natha pam wanch five wuntan, than nath koꞌalamanga wak-wakiythan pulang kucham anangana, than thaaꞌ-thayanamayn ngatharam peeyanang, \v 53 pul nath maꞌ-piip-nhengk thaampwiypul pulantakaman ngatharam peeyanangan, aꞌ maꞌ-kaath-puk wanch alangan nath thaampwiypula, nath maꞌ-piny-nhengk thaampwiypula. Than kampanam anangan ngatharam peeyanang thaamp-thaampwiythana, pam wanch wiyangana ngayang ep monkan-wak-wakantan, puth pam wanch wiyangan-a, ngayang keꞌam monkan-wak-wakantan, yaꞌa.” \s1 Than Ngoongk-Ngoongkam Nil Jesus.ang Ngeenan Waaꞌ-Waaꞌ Thant \p \v 54 Aꞌ amanamaniya, nil Jesus.an thaw thant pam wanch yotam al-alantan, “Niiy yuwan thathaniy anpal kaawan matan-a, yaa, niiyaniya meeꞌmiy ngakan wampowa. Aꞌ an ngak paththam wampan ngul. \v 55 Aꞌ wunt pal yiipan wampan-a, an niiy meeꞌmiy wunt keꞌam ngulan wampow, an aak karkan ngul wunow. \v 56 Niiyan puth keꞌ kuchek waap minak waaꞌ-waaꞌwuniya, puth yaꞌa. Niiy yuw aꞌ puth wunt anan ep thathaniy, niiy puth ngoongk-ngoongkam ngay ngeenan waaꞌ-waaꞌang niiyant aak ngeen nath ngulan wampowa.” \s1 Nil Jesus.ang Wik Thayanath Thanang \p \v 57 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant, “Niiy wanttak keꞌam ngaantam-ngeey-ngeeyaniy minam iiyanakana? \v 58 Ngay wik kath inan waaꞌang niiyant: nil nath pam thonamang kaliy nintang courtaka. Nint keꞌaman yippak wampan aak-aakanakan-a, nint puth thawān nungant nil yipam keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyowa way nintan yumpan nungantana. Nipana wik yumpow niparakam, nil yipam ngangk minangam iiy-iiyow ngul, way nungkaraman keꞌ-ngul ngaantam-ngeey-ngeeyow. Aꞌ amanamana, nil keꞌ-ngul kaliy nintang courtakana. Nint keꞌwey ngangk minan yumpin nunangan-a, yaa, nilaniya kaliy nintang court piꞌanakan. Aꞌ anpalana than pam magistrates anangan thawiythan nungk nint wukal piꞌan theeꞌāna, nint puth way yumpan, amanaman. Nint keꞌwey wukalan theeꞌin-a, yaa, nil pam magistrate alangan-a, aak jailak kuchiy nintang. \v 59 An puth nintangan keꞌ yippak kuchiy aak jailam anpalana. Nint wukal piꞌanan theeꞌinan-a, an ep jailaman pentin ngula.” \c 13 \s1 Way Niiyan Yump-Yumpan-a, Kan-Ngul Too Wantāna \p \v 1 Aak an-aniyangan-a, than pam wanch wiyangan waaꞌ-waaꞌin nungant Jesus.antan than pam wiy aak Galilee punchan anangan iiyin aak Jerusalem.akan than yipam minh kiingk-kiingkayn aawuch ngench thayan angana, aꞌ yipam piip God.antan theeꞌayn. Than yippak minhan kiingk-kiingkin-a, nil pam piꞌan Pilate.ana thaw thant pam soldiers nungantam al-alantan mulathayn thanang, aꞌ than mul-mulathin thanang, aꞌ putha chaapar thanttamana angman nenchanathin chaapar minh alantangana. \v 2 Aꞌ amanamana nil Jesus.an kan-ngul thaw thant, “Niiy ngaantam-ngeeyaniy thanang pam Galilee punchan anangan keꞌ way-wayam paththam iiy-iiyin ey? nanpalan than mul-mulathin thanangan ey? Niiy want-wanttak ngaantam-ngeeyaniya? Pam wanch aak Galilee punchan man-yethaman yippak iiy-iiyantan than way-wayam paththam keꞌ yaꞌ ey? \v 3 An yaꞌa. Niiy nath way niiyantaman keꞌ wantinwey-a, yaa, an niiy thamp uthamāna. \v 4 Puth niiy want-wanttak ngaantam-ngeeyaniy thanang pam wanch aak Siloam punchan anangan aak piꞌan Jerusalem angman wuntana? Aak angmana than pam wanch eighteen uth-uthamina. Aawuch achantangan pal kenyuw keek thanttang aꞌ yotam anangan mulakam maak thananga. Niiy ngul ngaantam-ngeey-ngeeyaniy thanang pam wanch eighteen anangan keꞌ way-wayam paththam iiy-iiyin ey? nanpalan mul wunin ey? Niiy want-wanttak ngaantam-ngeeyaniy thanang pam wanch Jerusalem punchan anangan man-yethaman yippak iiy-iiyantana, than pam wanch way-wayam paththam keꞌ yaꞌ ey? \v 5 An yaꞌa. Ngay inan thawang niiyanta: niiy nath way niiyantam keꞌan wantinwey-a, yaa, niiy thamana uthamān.” \s1 In Wik Kath Yuk Komangan May Keꞌaman Kal \p \v 6 Aꞌ nil Jesus.angana wik kath inan thonangan ngul waaꞌ thanta, “Nil pam thonamanga yuk kom kaamp aak garden nungantam angmana. Yuk koman ongk ngulan em-em-a, nil paman may komak ngul wenk-wenk, aꞌ yaꞌ thath-thatha. \v 7 Anpalana nil thaw pam alantan workan iiy-iiy nunganta, ‘Ayyang, wik kath in kan ngeeyāna, ngay kaap koꞌalamakam yuk ilantan yaꞌangam wamp-wampangana keꞌ may thampang ngul uwingane, puth yaꞌa, may keꞌam kal-kalana. Nint yuk inana thalokang umpāna, aꞌ puy theeꞌān. Aak ngaanh minang ngulan ngeenak than-thaniy yuk inaniy e?’ \v 8 Aꞌ nil paman thawant moom alantan, ‘Ayyang, ngay kan aak ngaanhan mich-michathānga, aꞌ manure minh bullockantam anangan ngul wunp-wunpānga, aꞌ weentathānga yuk think wakananga, minam yipam emowa. Aꞌ nintan kuupāna, kaap thonamangan mak wantowana. \v 9 Anpalaniy-a, yuk ilangan may yot nath kal-kaliywey-a, an mak wunowa, keꞌ umpāna. May keꞌan nath kaliywey-a, yaa, an ep-paththama nint thawān ngathar ngay yipam yukan umpāngana.’” \s1 Nil Jesus.angan Wanch Alpanana Miyalath Nunang Aak Saturday.angan \p \v 10 Aak Saturday ngulan wun-a, nil Jesus.an aak church thanttam Jews.antamang ngoonch aꞌ kan-ngul thaaꞌ-aath-aath thanang pam wanch anangan wik min God.antaman waaꞌ-waaꞌa. \v 11 Nil wanch thonam angman churchangan ngoonch oony way ngangkangan piꞌ-piꞌa, oony way ilangan man-mangk eep yump nunang. Nil wanchanweya eep-eep anman iiy-iiy, koochanaman keꞌam iiy-iiya, yaꞌweya. Aak nathpalman weech-weech nunang kaap eighteenangaman want nunanga. \v 12 Nil Jesus.angan thath nunangan-a, nil thaw nungant, “Ayyang, nintang keꞌ-ngul weech-weechow, yaꞌa, keꞌ-ngul eep-eepan iiy-iiyān, yaꞌ-ngula.” \v 13 Aꞌ nil Jesus.angan maꞌ nungantamangan mam nunanga, aꞌ yaam keꞌanam paththama miyal ngul ween. Wanchana koochanam ngul paththam thana. Nil wanchana ngangk min paththam ngul ween, aꞌ nilana piip God.an thaaꞌ-kuump-kuumpa nunanga. \p \v 14 Amanaman-a, pam thonam inan nil moom piꞌan aak churchan piꞌ-piꞌan-a, man kul wamp nungant Jesus.antan puth anpalan wanchan miyalath nunang aak Saturday.angan aak ngench thayanangan. Aꞌ nil pam mooman thaw pam wanchantan, “Ngamp yotaman-a, kinch sixangan thonakam work iiy-iiyanamp, aak Saturday.angan yaꞌa, an ngench thayan ngampara. Niiywey kaangk Jesus.angan miyalathow niiyangan-a, yaa, aak Saturday.an keꞌ wampān nungant, aak kinch wiy al-alangana ep-paththam wampān nunganta.” \v 15 Aꞌ nil Lord Jesus.an thaw nungant, “Niiy inangan yaan muuk-muukamaniya, man-kucham iiy-iiyaniya. Niiy kan in ngeeyāna: niiy nath yaraman thampa, nath minh bullock thamiy-a, yukang nath kath-kathin-a, yaa, niiyan thapathin thanang, aꞌ ngak mungkanak kalin thanang. Nungkway aak Saturday.angan-a, niiy kalin thanang than ngak yipam mungkayn. \v 16 Puth nil oony way alangana wanch inaniy kaap eighteenakam way-wayathan nunanga, puth nilwey kampan nungantam Abraham.antama. An ngul min ngath yaꞌ ey? ngayan nunang maꞌ-aathāngan ey? aak Saturday.angan ey? aꞌ miyal puthan yumpāngan ey?” \v 17 Nil Jesus wik inan thaw thant-a, nil moom churchakana putha pam wiy anangan than puth ngangk-wayangaman kal-kalin nunangan-a, than ngul-nyaaꞌ ngul weemin. Than pam wanch wiy anangana an ep ngangk kuup-kuupamin, nil puth Jesus.angan work piꞌan yump-yump, alpan anangan miyal-miyalath thanang. \s1 Nil Jesus.angan Wik Kath Ngul Waaꞌ Thant, May Kaanchantamana Aꞌ May Kurkantamana \p \v 18 Nil Jesus.an thaw ngul thant, “Nil God.angan pam wanch yotam ngul yal-yalmathow thananga, maꞌ nungantangan yipam piꞌ-piꞌow thananga. Aak want-wanttak yaakaꞌ wunowa? Aak inan nath keꞌ ngeen wunowa? \v 19 Yaa, ngay kan in wik kath waaꞌāng niiyanta aakan want-wanttakan wunowa. Nil pam thonamang may kaanch many pattakam thonam kala aꞌ garden nungantamang angan kaampan. Amanamaniya yiikanan kan-ngul pent aꞌ em-em ngul yuk piꞌanakama. Minh panch thaaꞌ-wantanam nath-nathpalan wamp-wampin yuk aakanakamana aꞌ wurp ngul yump-yumpin thanttakaman yuk punth yotamang angana. \p \v 20 “Thon ngaya kan in waaꞌāng niiyant aakan want-wanttakan wunow. \v 21 An keꞌ wanchang yimanangan may kurk may aachichangan nenchanathantan, may palowan yipam ulpow piꞌanakama. Ngamp puth keꞌ thiichimp nil may kurk anana pek-pekam workan iiy-iiyan, puth anpalaniya may palowana ulp-ulpan ngula.” \s1 Nil Jesus.angan Waaꞌ Thant Thaaꞌ Many Ulathan Anpalana \p \v 22 Anpalana nil Jesus.angana want thanang aꞌ nilana woyan wak-wak aakanak um Jerusalem.ak. Nil Jesus.an woyan omp-ompamang wamp thant villages thon-thonangan, aꞌ towns thon-thonangan aꞌ thaaꞌ-aath-aath thanang. \v 23 Aꞌ nil pam thonam inan thaw nungant, “Ayyang, moom-ang, nil ngul piip God.angan pam wanch koꞌalam inangaman thonakam kaaꞌ-piichanathow thanang ey? ngamp yotam wiy inangan yaꞌ ey?” \v 24 Nil puth Jesus.an thaw nungant, “Niiy kan paath-paathāna thaaꞌ door many ulathan wakanan ngoonch-ngoonchāna aak nil God.an wun-wunana, niiyan yipam maꞌ nungantang wun-wunāna. Ngay inan thawang niiyanta: ngul-ngulana than pam wanch yotam keꞌ ngoonchanakan thaaꞌ door ulathan wakanana, puth yaꞌangama, thaaꞌ dooraniya ngathanam anman wun-wunow thanta. Niiy wik inangan min-min ngeeyāna: \v 25 nil thonamang thonak aawuch-kunch anan ekow aꞌ thaaꞌan ngathow. Aak an-aniyangana niiy nath keꞌan yippak pek ngoonchina puth nath yoon angman than-thanina, niiy nath thaaꞌan othamayanan piik-piikin aꞌ thawin ngul, ‘Lord-ang, nint thaaꞌan ngant keꞌ thaꞌin ey? ngan puy ngoonchān nungkara!’ Nilan puth thawow ngul niiyanta, ‘In niiy weeꞌ-weeꞌanangan e? Ngay keꞌ meeꞌmiy niiyanga, yaꞌa.’ \v 26 Aꞌ niiyan nath wik inangan thawān nunganta, ‘Ngan puth nungkarang may minh mungk-mungkan aꞌ nint nganang thaaꞌ-aath-aathan aak towns nganttang angana!’ \v 27 Aꞌ nil ngulan thawow niiyanta, ‘Ngay inan thawang niiyant: ngay keꞌ meeꞌmiy niiyang yaꞌa. Niiy puyam paththam kan iiyān aak ngatharam inpalana, niiy puth way anman yump-yumpaniya.’ Nil Lord.an wik yimanangan thawow niiyanta. \v 28 Aꞌ niiy ngul thath-thathān thanang Abraham-a, Isaac-a, puth Jacob-a, aꞌ puth prophets wiy anangan thanan wik min God.antaman waaꞌ-waaꞌin, than keenk an-ngul wun-wuntan aak piip God.antangana. Puth niiyangan aak yoon angman too wantow niiyang, niiyan kan-kanam wik peey-peeyān ngula, aꞌ puth koonh path-pathwun niiy-niiyantakamana aꞌ man kul paththam wamp-wampow niiyanta. \v 29 Pam wanch piip God.antam anangana, Jews anangan aꞌ putha Jews yaꞌ anangana ngul wamp-wampayn kungk-a, yiip-a, kaaw-a, kuuw anpalan aꞌ than ngangk minangam nyiin-nyiinayn piip God.antang angman, puth niiyangana yoon angman too wantowa. \v 30 Aak inan ngulan wampow-a, than pam wanch wiy al-alangan ngaantam-ngeeywuntan than keꞌ pam wanch piꞌ-piꞌanam yimanangan iiy-iiyantan-a, an than pam wanch many ngul iiy-iiyayna. Than wiy al-alangan piꞌan keꞌaman ngaantam-ngeeywuntan thanttakaman-a, nil God.angan moom piꞌ-piꞌanam yumpow thananga.” \p \v 31 Aꞌ amanamaniya Pharisees wiy anangan wampin nungant aꞌ thawin nungant Jesus.antana, “Nint paththam puyam kan iiyān aak thonak ngula. Nil Herod alangan kaangk mulathow nintanga.” \v 32 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant, “Nil Herod.an kan-kanam paththam pam way-wayama, nil keꞌ kuꞌngekanam yimanangan iiy-iiyana. Yaa, niiy koyam iiyāna aꞌ waaꞌān nunganta, ‘Kinch inmana aꞌ ngaaꞌ thon ngulan-a, ngay pam wanch way alpan anangan miyal-miyalathāng thananga, putha oony way anangan kenth-kenthāng thanttam pam wanch al-alantaman. Aꞌ kinch koꞌalamang ngulan ngayang wantow-a, work ngatharam anangana kan-ngul minchowa.’ \v 33 Puth kinch inman aꞌ puth ngaaꞌthamana, aꞌ putha ngaaꞌ thon ngulana, ngay woyan anman wak-wakāng um Jerusalem.akan, work ngatharamana minchathāng ngula. Ngay Herod.antangan aaka keꞌ uthaming, yaꞌa, puth an min ngathar yaꞌa, than pam prophets inangan aak thon-thonanganiy keꞌ mulathiythan thanang, angman ep aak Jerusalem.angana mulathayn thanang.” \s1 Nil Jesus.antan Ngangk Way-Wayam Wun Aak Jerusalem Anpalana \p \v 34 Amanamana, nil Jesus.ang ngaantam-ngeey thanang pam wanch yotam anangan aak Jerusalem.angan wun-wunina, aꞌ ngangk way-wayam paththam wun nungant thanttam anpalana, aꞌ thaw ngul thant, “Niiy pam yot-yotam anangan kanam mul-mulathan thananga nil God.angan kuch-kuch niiyanta. Niiyiya kunttowang piik-piikan thanang mul-mulakama. Ngay keꞌ nathpalman maꞌ-yalmathing niiyang ngatharakama, keꞌ minh chookie kaath-kunch alangan maꞌ-yal-yalmathan thanang puk nungantam anangan aꞌ pek-pekam punth-paamang kang-kangan thanang ngula. Niiyaniya kaangk keꞌ paththam ngatharamana. \v 35 Niiy in ngeeyāna, nil God.angan aawuch ngench thayan niiyantaman keꞌ-ngul min-minam piꞌ-piꞌow, an puth too ngul wantowa. Aꞌ niiy keꞌ-ngul thathān ngayanga aak inganiya, yaꞌa. Ngul-ngulana an epa niiy kaaꞌwal ngurp thathān ngayanga, amanamana niiy meeꞌmiy ngul weemāna pam ngay inman nil God.angan kuchanya, aꞌ niiy thawān ngula, ‘Yaa, ngamp thaaꞌ-kuump-kuumpāmp nunanga pam inman nil God.angan kuch nunanga.’” \c 14 \s1 Nil Jesus.angan Pam Alpanan Miyalath Nunanga \p \v 1 Ngul-ngulana, aak Saturday.an wuna, nil Jesus.an aakanak iiy may yipam mungkow moom piꞌanantanga moom thanttam Pharisees al-alantamana. Aak Saturday.ana ngench thayan paththam wunan thant Jews.antana, puth work keꞌam iiy-iiyantana. Yaa, than pam yotam al-alangana Jesus.an thath-thathin nunang nil want-wanttak nath yumpowa. \v 2 Nil pam thonam aak angman wun-wun yangk-a, aꞌ putha maꞌ punth puulk-puulkiy weem. Nilaniy-a, Jesus.ant wamp. \v 3 Aꞌ nil Jesus.an thaw pam Pharisees al-alantan putha pam wiy al-alantan tham wik thayan Moses.antaman thaaꞌ-aath-aathin, “Ayyang, ngul an min ey? ngamp alpan anangan miyal-miyalathāmp thanang aak Saturday.angan ey? nath yaꞌ yaakaꞌa. Wik thayan want-wanttak thawan e?” \v 4 Pam yotam anangana puth popam anman nyiin-nyiinin, aꞌ keꞌam anman wik thaw-thawin nungant Jesus.antan, yaꞌa. Amanamana nil iiy ngul pam alpan alantan aꞌ miyalath nunang. Aꞌ thaw ngul nungant, “Nint kan iiyānwey aak nungkaramaka.” \v 5 Aꞌ nil thaw thant yotam al-alantan, “Niiy kan in ngeeyān a! Puk nhengk niiyantamwey-a, nath minh bullock niiyantam anangana ngak pantamang keekiythan aak Saturday.angan-a, ngul niiy wanttak yumpin e? An niiy erkam iiyina aak anman Saturday.ana aꞌ wich-wichin thananga ngak pantam anpalana.” \v 6 Puth than koyaman keꞌam thawin nungant, yaꞌ paththam, than puth wik want-wanttak thawiythan nungantana? \s1 Niiy Piꞌan Keꞌ Yumpwun, Mochan Anman Iiy-Iiyāna \p \v 7 Amanamana than kan-ngul nyiinin may ngul mungkayna. Nil Jesus.angan kan-ngul thath-thath thanang pam anangan aak umputhan nyiin-nyiinin than yipam may keenk-keenk mungkayna, keꞌ pam piꞌan yimanangan. \v 8 Aꞌ anpalana nil Jesus.angan wik kath inan ngul waaꞌ-waaꞌ thant, “Pulweya pam kompa puth wanch komanangan ngentwiypul-a, pulana nath umpiypul niiyanga may piꞌan pulantangan mungkāna. Niiy iiyin ngulan-a, niiyana aak thinth pulantangan keꞌ nyiinin yaꞌa. Ngul-ngulana, nil pam piꞌan paththam nath wampiya may piꞌanakan, \v 9 aꞌ anpalana nil moom may piꞌanan piꞌ-piꞌana, nath wampiy niiyant aꞌ thawiy, ‘Ayyang, nint ekāna! Pam nil piꞌan nangan mak nyiinowa.’ Aꞌ niiyaniya ngul-nyaaꞌ ngul weenin aꞌ kecham ngul nyiin-nyiinin pulantamana. \v 10 Yaa, niiywey may piꞌanakan iiyānan-a, niiyana keꞌ nyiinān aak pulantangan thintha, yaꞌa, chil kech-kech nyiinān. Anpalana, nil moom may piꞌanakana nath wampiy niiyant aꞌ thawiy niiyant, ‘Nint kan thinth-thinth nyiinān pulantanga.’ Aꞌ than yotamangan thath-thathayn niiyang niiy thinthaman nyiin-nyiinaniy pulantangan-a, yaa, thanan meeꞌmiy ngul niiy pam piꞌan paththama. \v 11 Ngay in kan waaꞌang niiyant: nil nath pamangwey ulp-ulpathiy nungantakaman-a, nil piip God.angan ngul meenathow nungant nil pam piꞌan paththam yaꞌa, anpalana nil pamana ngul-nyaaꞌ ngul weenow. Pam weeꞌangwey keꞌ nath ulpathiy nungantakaman-a, nil piip God.angan thaaꞌ-kuump-kuumpow nunanga yipam pam piꞌan paththama waaꞌowan nunanga.” \p \v 12 Anpalana nil Jesus.an kan-ngul thaw pam Pharisee alantan, pam alantakaman nil Jesus.antan kaꞌathangaman thaw nil may nungantangan mungkowa, “Niiy may piꞌanan yumpān-a, niiyan kampan niiyantam aꞌ puth ngurp niiyantam anangan aꞌ puth pam maꞌmangkiy anangan kaangk umpān thanang, thanan yipam puthangkan niiyang ngul may piꞌan thanttamakan umpayn may thanttangan yipam mungkān. Niiyan puth yimanangan keꞌ ngaantam-ngeeyāna. \v 13 Niiywey may piꞌan yumpān-a, yaa, niiyana thaaꞌ-palathān thanang than wukal keꞌanangan iiy-iiyantan, aꞌ putha pam wanch kunp anangana, putha koꞌanch anangan aꞌ alpan wiy anangan thama. Niiy ngangk minangam aath-aathān thanangweya. Thanan may minh keꞌ aathiythan niiyang puthangkana, yaꞌa, puth kana, niiyaniya ngangk min paththam ngul iiy-iiyāna. \v 14 Ngul-ngulana nil God.angan pam wanch min anangan mulaman ekathow ngulan-a, nil min paththam ngul iiyow niiyant.” \s1 Nil Jesus.angan Wik Kathan Waaꞌ Thant May Piꞌanan Mungkayna \p \v 15 Pam thonam nyiin-nyiin thanttangan-a, nil wik inangan ngeeya, aꞌ thaw nungant Jesus.antan, “Than pam wanch anangan may piꞌan God.antangan mungkayn aak ing kenyan-a, an ngangk min-minam paththam wun-wunow thanta.” \v 16 Aꞌ nil Jesus.angan wik kath inan waaꞌ thant, “Nil pam thonamang may piꞌan kiingkowa. Aꞌ nilana thaw pam wanch yotantan puth aakanak iiyayn aawuch nungantamakan may piꞌanan yipam mungkayna. \v 17 Ngul-ngulana, may minh yotam kanaman penchin-a, nil pam thonam workan iiy-iiy nungant-a, kuch nunang pam wanch al-alantan yipam thawow thant, ‘Ayyang, niiyalang, may minh menchan ngula. Niiy pal kan iiyāna.’ \v 18 Puth than pam wanch anangan kaangk keꞌ iiyayna. Nil pam thonam inan thaw nungant, ‘Ayyang, nyiingkana ngay farm piiyangan, ngay puth naakanakan keꞌ iiying may piꞌanakana, ngay yipam koyam iiyānga aꞌ farman thathāng.’ \v 19 Nil pam thonangan ngul thaw nunganta, ‘Nyiingkana ngay minh bullocks ten anangan piiyangan thanang, ngay puth koyam iiyāng aꞌ thathāng thananga nath minam yaakaꞌa, nath yaꞌa. Ngay naakanakan keꞌ iiying may piꞌanakana.’ \v 20 Aꞌ pam thonangan inan thawant, ‘Nyiingk inana ngay wanch ngentangana, ngay naakanakan puth keꞌ iiying may piꞌanakana.’ \v 21 Amanamaniy-a, nil pamana koyam ngul iiy moom nungantamakan aꞌ waaꞌ nunganta, than kaangk keꞌ iiyayn may piꞌanakana. Nil moom alangana wik inangan ngeeyan-a, an paththam man kul wamp nungant, aꞌ thaw ngul, ‘Puth kan wantān thananga. Nint erkam iiyān aak town wakanana, aꞌ pam wanch wukal keꞌan anangan pal wamp-wampathān thanang may piꞌanakana, puth pam wanch kunp anangan, aꞌ putha pam wanch koꞌanch anangan, puth wiy anangan thamp thaaꞌ-palathān thanang mayakana.’ \v 22 Nil pam alangana wik erkam paththam ngeey nunang moom nungantaman aꞌ pam wanch yotam wampath thanang may piꞌanakan. Amanamaniya paman thaw moom nungantam alantana, ‘Ngay kanam wampathang thanang in-ngula puth aak inan yippak pech weꞌar wunan pam wanch wiy anangan thamp pal wampayn mayakana!’ \v 23 Aꞌ nil moom nungantaman thaw nungant, ‘Nint putham iiyāna, pam wanch wiy al-alantan aak pungk-pungkalang aak thaaꞌ yoonan wuntan aꞌ thawān thant pal erkam paththam wampayn may piꞌanakana. Nint pal wampathān thanang aawuch ngatharam iikanakana yipam pam wanchangam aakan ngathowa. \v 24 Ngay in thampan waaꞌang nungkar: pam wanch yotam anangan ngay kaꞌathangaman thaaꞌ-palathang thanang keꞌaman wampin ngathara, than al-alangan keꞌ-ngul may mungkayn ngatharangana, yaꞌa!’” \s1 Niiy Keꞌ-Ngoongkam Anman Monkan-Wak-Wakān Ngayangana \p \v 25 Anpalana, than pam wanch thaaꞌ-wantanam angman iiy-iiyin nungantang Jesus.antangan. Aꞌ nil koyam ngul weent thant aꞌ thaw thant, \v 26 “Nil pam weeꞌang nath monkanan-wak-wakow ngayangan-a, yaa, nilaniya min-minam paththam kaangk wunow ngathara, kampan nungantam al-alantan chil-chil kaangk wunow thant, kaath-a, piip-a, puth kuunch nungantamantan, wanch thum aꞌ putha puk nungantam al-alantan thama. Nil keꞌwey min-minaman kaangk wunow ngathar-a, yaa, nilana puth ngurp ngatharam keꞌ-ngul iiyow yaꞌa. \v 27 Nil weeꞌangweya kaangk monkanan-wak-wakow ngayangan-a, yaa, puth nilaniya keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyow nungantakamana, yaꞌa, nil kon-ngathow nungantakamana. Pam wanch wiy al-alangan nath mulathayn nunanga, keꞌ ngayang ngulan mulathayn, yuk wuuyanangan waanchayn ngayanga. Nungkway than wiyangana nath mulathayn nunang-a, nilana ngayang anman monkan-wak-wakowa. \v 28 Niiy nganyang nath monkan-wak-wakān-a, yaa, niiy kan kaꞌathaman min-min ngaantam-ngeeyāna, niiy nath kan-kanam monkan-wak-wakin ngayanga, nath yaꞌa. Wik kath inan keꞌ yimanangan wunana. Nil pamang nath aawuch piꞌan kaach-kaachiy-a, nil kaꞌathamana ngaantam-ngeeyow wukal ngeen-ngeen nath theeꞌow aawuchakana aꞌ nil wukal nungantam anangana countimpungow yipam ngeen-ngeen nathan theeꞌow aawuch aakanakan. Nil wukal piꞌanan piꞌowwey-a, an ep-paththam thawow thant aawuchan kaachayn nungant. \v 29 Nil nath wukal manyanwey piꞌ-piꞌiy-a, nath aawuchan keꞌ-keꞌ minchathiythan nungant, yaꞌa, chip-chipam nath wantiythan ngula. \v 30 Anpalana ngurp nungantam al-alangan thaaꞌ-thengk-thengkathiythan nunang. \p \v 31 “Aꞌ inan wik kath thonangan ngul waaꞌāng niiyanta. Nil pam piꞌan alangan nath soldiers yot anangan piꞌ-piꞌiy thanang, ten thousand anangan. Aꞌ nil nath kecham thath-thathiy pam piꞌan thonan aꞌ puth soldiers nungantam thaaꞌ-wantanam twenty thousand anangan pal iiy-iiyiythan aꞌ kulak wenk-wenkiythan thanta. Puth nil pam piꞌanan erkam keꞌ thawiy soldiers nungantam al-alantana umang kalayn thanang, yaꞌa. Nil kan ngaantam-ngeeyiy than pam soldiers nungantam al-alangan ngul nath maꞌ theeꞌayn thant, yaꞌ natha. \v 32 Nil nath ngul ngaantam-ngeeyow nungantakaman, ‘An than ngampang piikayn paththama, ngamp thant inangana puth pam koꞌalamweya.’ Yaa, anpalana, nilan pam work nungantan iiy-iiyana anan kuchiy nunang wik thaman pam piꞌan thon alantan, ‘Ngamp keꞌ-ngul pekwumpa! Ngan yuk way min ngul theeꞌān niiyanta, niiy yipam ngangk min iiy-iiyān nganta!’” \v 33 Aꞌ nil Jesus.an kan-ngul thaw, “Niiy nath monkanan-wak-wakān ngayangan-a, yaa, niiy kaꞌathamana kan min-minam ngaantam-ngeey-ngeeyāna, niiy nath kan-kanam paththam monkan-wak-wakān ngayanga, nath yaꞌa. Niiy nath way min niiyantamakan kaangk wun-wunaniya puth ngangk ench keꞌ nath want-wantin thanang aꞌ kampan niiyantam anangan-a, yaa, niiy puth pam wanch ngatharam keꞌ-ngul iiy-iiyin, yaꞌa. \s1 Nil Wik Waaꞌ Thant Nguntham Anpalana \p \v 34 “Niiy kan in ngeeyāna. Ngunthamana min minhakana, puth nguntham nath way ngulan wunow-a, niiy keꞌ-ngul koyaman min yumpin yaꞌa, niiyan putha kan-ngul theeꞌina. \v 35 Nungkway niiy ngunthaman aakangan kaampin thanang-a, anpalaniy-a, nath nenchanathin manure bullockantangana yuk plants thakan yipam minam emayn-a, puth yaꞌangam kaamp-kaampin, ana nguntham way ilangan keꞌ maꞌ-aathiy thanang emanakan yaꞌa. An yaꞌ way paththama, yaa, niiy puth wik ngatharam kanam ngeeyan aa? Yaa, niiy kan min-minam ngaantam-ngeey-ngeeyān thananga, keꞌ iiy-iiyān keꞌ nguntham wayanang yimanangan yaꞌa.” \c 15 \s1 Wik Kath Inan Minh Sheep Thonaman Yaꞌan Appencha \p \v 1 Anpalan-a, than pam wanch wiy anangan wampin nungant Jesus.antan wik nungantaman yipam ngeey-ngeeyayn — than wiy al-alanganiya wukal tax anpalan maay-maayin pam wanchantaman, aꞌ than wiy anangan kaangk-keꞌanangwey iiy-iiyina. \v 2 Puth than pam piꞌan Pharisees anangana aꞌ than pam piꞌan wiy anangan thanan wik thayanan thaaꞌ-aath-aathinan-a, than kaangk keꞌ thath-thathayn thanang wamp-wampayn nungant Jesus.antana. Than waaꞌ-waaꞌin nunang Jesus.an aꞌ thanan thaw-thawin thanttakamana, “Nil puth ngangk minangam ep iiy-iiyan thant ey? aꞌ puth may aawuch thanttamang mungk-mungkan ey? An min nungant yaꞌa, an waya!” \p \v 3 Aꞌ nil Jesus.angan wik kath ngul waaꞌ-waaꞌ thant, \v 4 “Ayyang, nil pam thonamang minh sheep yot one hundred piꞌ-piꞌ thananga. Aꞌ minh sheep thonaman puth puy-puyam iiy-iiya, aꞌ wanttin-maꞌ nath appench nungantama. Puth nil pam alangan want-wanttak ngul ngaantam-ngeeyow e? Nil minh sheep thonaman kon-ngathow nunang ey? sheep ninety-nine thonakam piꞌ-piꞌow thanang ey? An min nungant yaꞌa. Aꞌ puth nilan keenk angam want thanang, minh sheep ninety-nine anangan, than keꞌ-ngoongkam wak mungk-mungkina, aꞌ paman erkam iiy, aꞌ wenk-wenk sheep thonam alantan. Nil pal-puy wenk-wenk-aa, aꞌ puth kan-ngul uw nunanga. \v 5 Nil uw nunangan-a, nilana ngangk min paththam ngul weem, aꞌ nil man thapang wunpan, aꞌ kal nunang aak nungantamaka. \v 6 Nil aak nungantamang kanan wamp-a, nil kampan nungantam aꞌ putha ngurp nungantam anangan thaaꞌ-palath thanang aꞌ than yalmathwin aꞌ nil thaw ngul thant, ‘Ayyang, ngay ngangk min paththam ngula. Ngay kanam uwangan minh sheep ngatharam yaꞌan appencha. Ngamp may piꞌan mungkāmpa, ngay puth ngangk min ngul wunanga!’” \p \v 7 Anpalan-a, nil Jesus.an kan-ngul thaw, “Yaa, niiy kan in ngeeyāna, in keꞌ yimanangan wunana. Pam thonamangwey wantiya way nilan yump-yump-a, piip God in kenyana aꞌ ngaantiyongk nungantam anangan thama ngangk min-minam paththam ngul wunayn nungantama pam thonam alantaman. Puth than pam wanch wiyangan thanttakam nath ngaantam-ngeeywuntana keꞌ than way keꞌam yump-yumpantan, nil God.aniya ngangk min keꞌam wunan thanttaman yaꞌa.” \s1 Wik Kath Inan Nil Wanchangan Wukal Wayatha \p \v 8 Anpalana, nil Jesus.an kan-ngul thaw thant, “Ngay wik kath thonangan ngul waaꞌāng niiyanta. Nil wanch thonamang wukal silver manyiy ten nath piꞌ-piꞌiya, aꞌ nil thonam nath wayathiy. An puth nil want-wanttak ngul ngaantam-ngeeyow e? Nil wanchan keꞌ thawiya, ‘An kana! Wukalan puth mak wunowa,’ yaꞌa. Nilaniya maꞌ kerkan, nganthan paththam erkam pathathana, aꞌ aawuch nungantaman pal-puy thak-thakan, aꞌ pal-puy itangam wenk-wenkana. \v 9 Nil wukal kanam ngulan uwan-a, nil thaaꞌ-palathan thanang ngurp nungantam aꞌ putha kampan nungantam anangan, aꞌ than aak nungantamang yalmathwuntan aꞌ nilana kan-ngul thawan thanta, ‘Ngay ngangk min paththam ngul weemanga, ngay puth wukalan kanam uwangana, ngayan wayathangan. Ngamp may piꞌan mungkāmpa!’” \v 10 Aꞌ nil Jesus.an thaw, “Niiy kan in ngeeyāna! In aak yimanangan wunana. Pam thonamangwey way wantiya nilan yump-yump-a, piip God in kenyana aꞌ puth ngaantiyongk nungantam anangan thama ngangk min-minam paththam ngul wunayna nungantaman.” \s1 Wik Kath Inan Pam Nhengk Alangan Piip-Kunchan Wantana \p \v 11 Anpalana, nil Jesus.an kan-ngul thaw thant, “Niiyala, ngay wik kath thon inan waaꞌāng niiyanta. Pam thonamang puk nhengk wuut kucham piꞌ-piꞌa. \v 12 Nil nhengk kuyam nungantaman thawanta, ‘Piip-ang, nint ngulan uthamān-a, way min nungkaram anangan yaarkathayn wuny ngatharamang nganta. Puth ngay yaaman keꞌ kuup-kuupinga. Nint inman theeꞌān ngathara.’ Yaa, piip-kunchangana yuk way min thakan yaarkath pulant puk nhengk nungantamantan. \v 13 Anpalana, nil nhengk kuyam alangan yuk way min nungantam anangan sellimpung thanang wiyantan thanta, aꞌ wukal maay, aꞌ aak thanttaman kan-ngul want, aꞌ iiy ngul aak kechaka. Aꞌ ang-ngulan-a, nil wukalan min-minam keꞌam piꞌ-piꞌ nungantakamana. \v 14 Nil wukal ananganiy-a, yaꞌ yaark-yaarkath thant wiyantan aꞌ wukal keꞌanang ngul wun-wun. Anpalaniya, may thakan keꞌam emin thant puth ngak keꞌam uk-uk thant aak anganiya. Anpalaniya nil may keꞌanang ngul wun-wuna. \v 15 Yaa, nilwey work uw farmanga. Nil minh nhinthan anangan piꞌ-piꞌ thanang. \v 16 Nil meech wun-wuna, aꞌ nil ngaantam-ngeey keꞌ may beans minh nhinthan al-alantaman mungk-mungkiy thanang, puth yaꞌa, puth than pam wanch al-alangana may keꞌam theeꞌ-theeꞌin nungant, yaꞌ anman. \p \v 17 “Yaa, anpalaniya kuchek min ngul koyam wun nungant. Nil ngaantam-ngeey-ngeey nungantakaman, ‘Pam workan iiy-iiyantan piip ngatharamantan-a, than meech keꞌam iiy-iiyantana, than ep-paththam may yot mungk-mungkantana. Ngay puth in meech-meecham wun-wunanga. \v 18 Yaa, ngay puth koyam iiyāng piip ngatharamanta, aꞌ thawāng nungant, “Piip-ang, ngay way-wayam paththam yumpangan meeꞌ God.antangan, aꞌ puth nungkar thamana. \v 19 Nintan puth ngayang nhengk keꞌ-ngul waaꞌ-waaꞌāna, ngay puth wayan yump-yumpangana. Ngay work mak iiy-iiyāng nungkar keꞌ pam wiy yimanangana. Nint yimanangan ngaantam-ngeeyān ngayang ngula.” ’ \v 20 Anpalana, nil kan ek, aꞌ kan-ngul iiy koyam piip-kunchantana. Nil yippak chil kechan iiy-iiya um aawuchakan-a, nil piip-kunchangana kecham thath nunanga. Nil ngangk mam nunang aꞌ kamp moꞌ nungant, aꞌ man kathan nhengk-kunchan, aꞌ wal piintan. \v 21 Nil nhengk-kunchan thawant, ‘Piip-ang, ngay way yumpangan God.ant aꞌ nungkar thamana. Nintan puth ngayang nhengk keꞌ-ngul waaꞌ-waaꞌān. Ngay puth way yump-yumpangana.’ \v 22 Puth nil piip-kunchan pech thant pam al-alantan workan iiy-iiyin nunganta, ‘Erkam paththam ngook min pal kalān nungant, ngoonchathān nunanga, puth ring maꞌang thenchān nunganta, aꞌ thaꞌ murruk thaꞌang wunpān nungantanga. \v 23 Aꞌ minh calf min-minam paththam mulathān aꞌ ngampaniya may piꞌan ngul mungkāmpa! Ngay puth ngangk min paththam ngul wunanga. \v 24 Puk nhengk ngatharam keꞌ mul yimanang wun, puth yaꞌa minam palam wamp ngathara. Nil kaꞌathangaman want ngayangan puth palam kan wamp ngathar.’ Yaa, anpalaniy-a, thanana kan-ngul may piꞌanan mungk-mungkina. \p \v 25 “Aꞌ wuny-kunchana natham yippak work iiy-iiy paddockangana. Nil work kan-ngulan minchath-a, aawuchak koyam ngul iiy. Nil thinth-thinth ngulan wamp aawuchakan-a, nil wik wolmp ngeey-ngeeya, wikan piꞌ-piꞌin aꞌ keeꞌ-keeꞌin thakana. \v 26 Aꞌ nil pech pam thonam alantan workan iiy-iiy, ‘Than ngeenam wik wolmp nananiy piꞌ-piꞌantan a?’ \v 27 Puth paman thaw nungant, ‘Kuunch nungkaramana kanam palam wampa, puth piip niparaman thaw ngant minh calf min paththam mulathāna puth kuunch nungkaraman minam palam kanaman wampa.’ \v 28 Nil wuny nungantaman man kul paththam wamp nungant aꞌ nil pekan keꞌam ngoonch thant aawuchakana. Nil puth piip-kunchan yoon pentant, aꞌ thaaꞌ-mamanang thaw nungant, ‘Nint pal kan ngoonchān a!’ \v 29 Nilana kan-ngul thaw piip-kunchantan, ‘Ayyang, Piip-ang, ngay nathpalman work iiy-iiyangan nungkara, kaap thon-thonangana, keꞌ pam wiy anangan workan iiy-iiyantan nungkara yimananga. Ngay nathpalman wik nungkaraman ngeey-ngeeyangana. Nint ngath ngeen theeꞌan e? Nint minh goat theeꞌan ngathar ey? Nint puth thawan thant pam al-alantan may piꞌan yumpayn ngathar ey? Yaꞌ paththama. Nint keꞌam theeꞌan ngath. \v 30 Puth ilangan puk nhengk nungkaramangana wukal nungkaram way min thakan yaark-yaarkath thant wanch wayanang al-alantana. Nil palam ngulan wamp ngalant-a, nint puth ep may piꞌan yumpan nungant ey? aꞌ puth minh calf min paththam mulathan nungant ey?’ \v 31 Aꞌ nil piip-kunchan thaw nungant, ‘Ayyang, nhengk ngatharam-ang! Nint puth ngatharang ingman ep wun-wunan, wukal aꞌ puth way min yotam ngatharam anangana ngalantakam karpwey piꞌ-piꞌal nint puth ingam wunanama. \v 32 Puth ngamp ngangk min wunāmpa, may piꞌan mungkāmpa puth kuunch nungkaram keenkam want ngampang keꞌ mul yimanangan wun ngampara, puth yaꞌa, nil palam miniyakam puth wamp ngampara.’” \c 16 \s1 Wik Kath Inan Pam Maꞌmangkiy Alantaman \p \v 1 Aꞌ nil Jesus.angana wik kath inan waaꞌ-waaꞌ thant ngurp nungantam al-alantan, “Niiyalang, ngay kan wik kath inan waaꞌāng niiyanta pam maꞌmangkiy alantamana aꞌ putha pam workan iiy-iiy nungantan. Nil pam alangana aak moom nungantam alantaman piꞌ-piꞌa aꞌ nilaniya may-a, puth wukal thakan yal-yalmath thanang thanttam pam wanch al-alantaman than aak moom alantamana rentimpung-punginana. Ngul anpalaniya, than pam puungk wiy anangan wampin nungant pam maꞌmangkiy alantana aꞌ thawin nungant, ‘Nil pam workan iiy-iiy nungkarana nil wukal aꞌ way min nungkaram anangana yaꞌ way-wayatha.’ \v 2 Puth anpalaniya, nil pam moom alangan wik kuch ngul pam alantan nil nungantan workan iiy-iiya, nil aakanak wampow nungant. Nil kan-ngulan wamp nungant-a, nil pam maꞌmangkiyan thaw ngul nungant, ‘Ngay wik way ngeeyangan nungkaramana. Lat nungkaram anangan pal kalāna, ngay yipam thathāng nint wukal ngatharaman want-wanttakan piꞌ-piꞌana. Nint puth ngatharan keꞌ-ngul work iiy-iiyāna, yaꞌa.’ \v 3 Aꞌ anpalaniya, nil paman thaw ngul nungantakamana, ‘Ngay wanttak ngul yumpāng e? Puth moom ngatharaman kaangk keꞌ ngay koyaman work iiyāng nungantana. Ngay puth maꞌ punth thayan yaꞌa awar weꞌanakana. Aꞌ ngay puth ngul-nyaaꞌ wun-wunanga, mayak thakan kaangk keꞌ thaaꞌ pent-pentāng pam wanch wiyantana. \v 4 Ngay puth kan ngaantam-ngeey-ngeeyang ngay want-wanttakan ngul yumpānga, than pam wanchangan yipam maꞌ-aath-aathayn ngayang ngay work keꞌ-ngulan iiy-iiyānga.’ \p \v 5 “Anpalana, nil pam alangan wik kuch pam wiy al-alantan wampayn nungant than yuk way minan owe.impungantan nunang pam maꞌmangkiyana. Than wampinan-a, nil kan-ngul thaw-thaw thant thon-thonantana. Nil pam thonamantan thaw, ‘Nint way min ngeen-ngeen owe.impungān nunang moom ngamparamana?’ \v 6 Nil puth paman thaw nungant, ‘One hundred drums oil thampa.’ Puth nil pam kaꞌathaman workan iiy-iiy-a, thaw nungant, ‘Nint nyiināna aꞌ nint one hundred wayathān lat nungkaram anpalan aꞌ fifty thonakam latangan umpāna!’ Aꞌ pam thon alantan ngul thaw, ‘Nint way min ngeen-ngeen owe.impungān nunang moom ngamparamana?’ \v 7 Aꞌ paman thaw nungant, ‘One hundred bags may wheat thampa.’ Yaa, nilan thaw nungant, ‘Nint one hundred wayathān lat nungkaram anpalan, nint eighty thonakam latangan umpāna.’ (Nilan yimanangan thaw thant yotamantana thanan yipam ngurp nungantamwey iiy-iiyayna.) \p \v 8 “Nil pam maꞌmangkiy alangan wikan ngeey-a, nilan putha wik kuch pam way alantan, nil nungant kaꞌathaman work iiy-iiy, nil wampow nunganta. Nil pam anan kanan wamp moom alantan-a, nil puth pam moom alangana ngangk mam nunang, aꞌ thaw nungant, ‘Nintan puth kan-ngul min-minam ngaantam-ngeey-ngeeyana nint want-wanttakan ngurp min yumpān thanang pam wanch wiy anangana. Niiya pam wanch il-ilangan pam wanch God.antam yaꞌana, niiy ep-paththam meeꞌmiy ngurp min yumpanakan thanang wiy anangana, than puthangkan yipam min iiy-iiyayn niiyantana. Puth than pam wanch God.antamangan min-minan keꞌam ngaantam-ngeey-ngeeyantan than want-wanttakan ngurp minan yumpayn pam wanch wiy anangana.’” \p \v 9 Aꞌ anpalaniya, nil Jesus.an putham ngul thaw thant, “Ayyang, niiyalang, ngay niiyant inan thawānga: niiy keꞌ yangkan moꞌ-moꞌāna, aꞌ wukala puth-a, yuk way min niiyantakaman keꞌ piꞌ-piꞌāna, niiy pam wanch wiyantan theeꞌ-theeꞌān thanta aꞌ puth thananiy-a, ngurp niiyantam ngul iiy-iiyayna. Niiy wiyant yuk way min puth wukal thakan theeꞌ-theeꞌin thantan-a, an nil God.angan ngangk minangam umang wakow niiyang aak ing keny heavenangana. Aak an-aniyangana, niiyaniy-a, wukal keꞌanang ngul iiy-iiyāna. \v 10 Nil pam wanch weeꞌanganweya wukal manyan pam thon alantaman maꞌ-thayanaman piꞌ-piꞌiy-a, yaa, an nil wukal piꞌan thamp minam piꞌ-piꞌiy nungant. Puth nil weeꞌang nath wukal manyan minaman keꞌan piꞌ-piꞌiy-a, yaa, nil puth wukal piꞌan thampana minam keꞌ piꞌ-piꞌiya, yaꞌa. \v 11 Niiy keꞌwey nath way min wukal thakan minaman piꞌ-piꞌin-a, nil puth God.angan want-wanttak work minan theeꞌow niiyantana niiy nungantan yipam iiy-iiyāna? Nil keꞌ theeꞌiy niiyant, yaꞌa. \v 12 Wukal aꞌ puth yuk way min thakan an niiyantakam yaꞌa, nil God.angan yaan thonakam theeꞌ-theeꞌan niiyant. Yaa, niiyan puth min-minan keꞌan piꞌ-piꞌin thanang-a, niiyan puth keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyān keꞌ niiy God.antangan wun-wunān aak ing keny heavenangana, yaꞌa. \p \v 13 “Niiy woyan kucham anangan karpam keꞌ wak-wakin pulang, yaꞌa; aꞌ niiyana moom kuchamantana keꞌ work iiy-iiyina, yaꞌa, moom thonamantan ep-paththam workan iiy-iiyāna. Niiy nath moom kuchamantan work iiy-iiyinan-a, yaa, niiy thonamana ngangk-wayangam kal-kalin nunang, aꞌ way waaꞌ-waaꞌin nunanga, puth niiy moom thonan ep-paththam min waaꞌ-waaꞌin nunang aꞌ kaangk wun-wunin nungantana. In aak yimanangan wunana: niiy nathwey kaangk wun-wunin nungant God.antan-a, yaa, niiyana wukal-weenthan keꞌ iiy-iiyina.” \s1 Nil Jesus.angan Wik Inangan Ngul Waaꞌ-Waaꞌ Pharisees Al-Alantan \p \v 14 Than Pharisees.ang wik inangan ngeey-ngeeyin nunang Jesus.an thaw-thaw-a, thananiya thengk-thengkathin nunanga, thanan puth wukal-weentha. \v 15 Nil puth Jesus.an thaw ngul thant, “Niiy thaw-thawaniy thant pam wiy al-alantan niiy keꞌ pam min paththam iiy-iiyaniya, an yaꞌa, nil puth piip God.angan ngangk niiyantaman kan thath-thathana. Than pam wanchangan nath thaaꞌ-kuump-kuumpiythan niiyangan-a, puth niiy meeꞌ God.antangan min keꞌam iiy-iiyaniya, yaꞌa. \p \v 16 “Aak keenkanamana, than pamangan wik thayan Moses.antamana putha wik pam prophets al-alantaman waaꞌ-waaꞌin thant pam wanchantan aak-aakanakaman nil pam John.an ngul wamp niiyanta, nil kootra ngakangan kuungk-kuungk niiyangana. Amanamaniya, an ngay ngul wik min paththam anangan waaꞌ-waaꞌang niiyantana nil God.angan kan-ngul meen-meenathow nungamang nil moom wuut piꞌan ngamparamana, pam wanch yot anangana maꞌ nungantangan ngul piꞌ-piꞌow thanang. Puth than pam wanch yot anangan thaꞌ-thaꞌwuntan thanan yipam ngoonch-ngoonchayn aak God.antamakana aꞌ maꞌ nungantangan yipam wun-wunayna. \v 17 Wik thayan Moses.antam anangan keꞌ wayamiythana yaꞌa, an ngulakam minam anman wun-wunayna. Yuw an kenyan aꞌ putha aak inana an ep-paththam minchow ngul, puth wik thayan Moses.antaman yotam anangan minam anman wun-wunayn ngulakama. \p \v 18 “Nil pam weeꞌang wanch thum nungantaman too wantiyan-a, aꞌ wanch thon ngulan maayiy-a, an nil pamana maarich keeꞌ-keeꞌana. Nil pamang nathwey wanch anan maayiy nunang, nil pam nungantamang kaꞌathaman want nunang-a, an keꞌ nil maarich keeꞌ-keeꞌan nungant pamaniya.” \s1 Wik Kath Inan Pam Maꞌmangkiyantam Aꞌ Lazarus.antaman \p \v 19 Aꞌ nil Jesus.angan wik kath thonangan ngul waaꞌ thant, “Niiyalang, niiy kan wik kath inan ngeeyāna. Nil pam maꞌmangkiy alangana ngook min-miniy anangan ngoonch-ngooncha, aꞌ puth may minh yot piꞌ-piꞌ aawuch nungantamangan yipam mungk-mungkowa. \v 20 Aꞌ nil pam namp Lazarus inaniya wukal keꞌanangwey wun-wuna, nil way-wayam paththam wun-wuna, wenchang kempan pakang makin nunanga. Ngaaꞌ thon-thonangana than kampan nungantam al-alangan aawuch pam maꞌmangkiyantamakan kal-kalin nunang aꞌ thaaꞌ door thinth angman nyiin-nyiinathin nunanga. \v 21 Nil pam maꞌmangkiy alangan may kan-ngulan minch-minchath-a, nil pam Lazarus alangan may nhanth anangan mungk-mungk, aakangan keek-keekin. Aꞌ than kuꞌ anangan wamp-wampin nungant aꞌ wench nungantam anangan piint-piintina. \p \v 22 “Anpalana, nil pam Lazarus.an utham ngul aꞌ than ngaantiyongk al-alangana kalin nunang Abraham.antang yipam wun-wunow aak ing kenyan. Amanamaniya nil pam maꞌmangkiyan ngul utham aꞌ than kaampin nunang ngul. \v 23 Aꞌ nil aak-aakanakan iiy pam wanch mul wiy anangan wun-wuntan aꞌ aak way angana nil thaaꞌ-eench-eenchanang wun-wun ngul. Anpalana nil um keny ngul thath aꞌ nil Abraham.an thath nunang aꞌ putha Lazarus.an Abraham.antangan nyiin-nyiina. \v 24 Aꞌ nilan pech-pech nungant Abraham.antan, ‘Ayyang, Abraham-ang, wuut mangk ngatharam-ang, nint ngayang keꞌ ngangk mamin ey? Nint Lazarus.an pal kuchān ngathara, nil yipam maꞌ puk thonam nungantamana ngakang punchathowa aꞌ thaaꞌnganth ngatharamangan wunpow aꞌ kuchar yipam weemowa. Ngay puth thaaꞌ-eench-eenchang, thumang ingan pench-penchang.’ \v 25 Nil puth Abraham.an kan-ngul thaw nungant, ‘Nint inan ngaantam-ngeeyāna: nint earthangan yippak wun-wunan-a, nint way min min-miniy yot piꞌ-piꞌana. Puth nil Lazarus.antana aak way thak wamp-wamp nunganta, nil may minh keꞌananga, aꞌ way min keꞌananga wun-wunweya. Yaa, nil inan ngangk min-minangam ngul wun-wunana, puth nintaniya ep thaaꞌ-eench-eenchangan ngula. \v 26 Aꞌ puth aak menh-menhang inan ngamparangan-a, an keꞌ awar pek kech wun-wunana. Ngan wonk naakanakan keꞌ iiyin, yaꞌa, aꞌ niiy pal wonk iikanakan thamp keꞌ iiyina.’ \v 27 Aꞌ nil pam maꞌmangkiyan thaw Abraham.antan, ‘Ayyang, wuut mangk ngatharam-anga, ngay kan inan thawāng nungkara, nint Lazarus.an keꞌ kuchin nunang aak piip ngatharamantamakan ey? \v 28 Nil yipam wik waaꞌow thant pam kuunch ngatharam five al-alantan than wayan keꞌ iiy-iiyayn keꞌ ngay yimanangan way iiy-iiyangana, than thampang pal keꞌ yipam iiyayn aak way iikanakana, than puth ngul thaaꞌ eench-eenchina.’ \v 29 Aꞌ Abraham.an thaw nungant pam alantan, ‘Yaꞌa, than kuunch nungkaram al-alangan wik kanam ngeey-ngeeyin wik thayan Moses.antamana putha wik pam prophets al-alantamana. Thanana wik thayan anangan puth min-minam ngeey-ngeeyiythana.’ \v 30 Puth nil paman thaw nungant, ‘Yaꞌa, wuut mangk ngatharam Abraham-ang, an than wik keꞌ ngeey-ngeeyiythana, puth nil pam nathwey mulaman koyam ekiy-a, aꞌ pek ukiy thant-a, aꞌ thawiy thanta wayan keꞌ-ngul yump-yumpayn-a, yaa, than wayan puth too ngul wantayna.’ \v 31 Nil puth Abraham.an wik inangan thawa, ‘Than nathwey wik thayan Moses.antamana putha pam prophets al-alantaman keꞌan ngeey-ngeeyayn-a, yaa, an puth than wik pam mul al-alantaman keꞌ ngeey-ngeeyiythan, yaꞌa.’” \c 17 \s1 Ngamp Pam Wanch Keꞌ Thaachāmp Thanang Way Yumpanakana \p \v 1 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant ngurp nungantam al-alantan aꞌ wiy al-alantan tham than nunangan monkan-wak-wakin, “Pam wanch wiy al-alangan ngul thaach-thaachayn niiyang way yumpanakana. \v 2 Yaa, niiy wik kath in ngeeyāna: pam wiy al-alangan nathwey kunttow wuut piꞌan pam alantan manang kathiythan nungant-a, aꞌ anpalaniya woꞌuw um-menhang aakanakan kaliythan nunang-a, aꞌ poo thaꞌiythan nunang ngak thangk aakanak pekan-a, in puth way nungant. Puth nil pam alangaman nathwey pam wanch ngatharam anangan thaach-thaachiy thanang way yumpanakan-a, an aak way-wayam paththam wampow nungant, pam alantan nilan thaach-thaachan thananga. \v 3 Niiyaniya minam anman iiy-iiyāna, wayan keꞌ iiy-iiyān, yaꞌa. Niiy putha kan in ngeeyāna: nil kampan niiyantam alangan nath way yumpiy niiyant-a, niiywey wik waaꞌān nungant nilan way yump niiyanta. Nil nathwey wik ngeeyiy niiyang aꞌ wayan wantiy-a, aꞌ sorry thawiy niiyant-a, yaa, puth niiyanganiya kon-ngul ngathiwa. \v 4 Nil way kanan yumpiy niiyant-a, nil nath wampiy niiyant aꞌ thawiy niiyant ngul, ‘Ayyang, ngay in wampang nungk, ngay sorry yipam thawāng, way anpalan ngayan yumpang nungkara.’ Yaa, niiyaniya keꞌ-ngul ngaantam-ngeey-ngeeyān way nilan yump niiyanta. Nil nathwey engk-engkiy niiyanta maꞌ sevenakam kinch thonamangan-a, yaa, niiyaniya kan-ngul kon-ngath-ngathow niiyang way nilan yump-yump niiyanta.” \p \v 5 Aꞌ anpalana than ngurp nungantam anangan thawin nungant Jesus.antan, “Nint maꞌ-aath-aathān ngananga, ngan yipam keꞌ-ngoongkam anman ngangk nganttamangan piꞌ-piꞌān nintanga.” \v 6 Nil puth Jesus.an kan-ngul thaw thant, “Niiy minam keꞌ yippak ngayang ngangkangan piꞌ-piꞌaniy yaꞌa. Niiy nath ngangkang manyam piꞌ-piꞌin ngayangan-a, keꞌ kaanch many yimanangana, niiyan yuk ilantan puth thawina, ‘Ayyang, yuk-ang, nint aak imanaman pentāna aꞌ woꞌuw um-menhang angan kaampān nungkarakama.’ Aꞌ anpalana, yukan erkam pentow aꞌ kaampow nungantakaman woꞌuw um-menhang angan.” \s1 Ngamp Wik Ngeey-Ngeeyāmp Nunang God.ana \p \v 7 Aꞌ nil Jesus.an in-ngul thaw thanta, “Niiy nathwey pam thonam piꞌ-piꞌin nunang workan iiy-iiyiy niiyanta puth aak ngaanhan weꞌ-weꞌiy may kaampanakana, aꞌ minh sheep niiyantam anangan piꞌ-piꞌiy thananga. Yaa, nil paman nath wampiy workam ngulan-a, niiyan puth wik inangan keꞌ thawin nungant, ‘Ayyang, nint pal erkam wampāna, aꞌ nyiinān, aꞌ puth may mungkān ngatharanga!’ Yaꞌa, niiy wik yimanangan keꞌ thawin nunganta. \v 8 Puth niiyana wik inangan ep thawin nungant, ‘Nint kan may kiingkān ngathara, aꞌ amanamana nint ngook min-minam ngul ngoonchāna, aꞌ may ngulan pal paththam kalān ngathara. Ngay may kanan minchathāng-a, amanamaniya nint ngul may mungkāna.’ \v 9 Nil pam alangan wik inangan ngeeyiy niiyangwey-a, niiyan puth thaaꞌ-kuump-kuumpin nunang ey? An yaꞌa, puth niiyam thawan nungant nil work anman iiy-iiyow niiyanta. \v 10 Puth niiyantan yimanang thamp wunana: niiy nathwey wik yotam God.antaman ngeey-ngeeyinan-a, niiy ulp-ulpanangan keꞌ iiy-iiyān yaꞌa. Niiy thawān nungant God.antan, ‘Ngan min paththam yaꞌa, ngan work anman thonakam iiy-iiyanan nungkar work nintan theeꞌan nganta.’” \s1 Nil Jesus.angan Pam Ten Anangan Miyalath Thanang \p \v 11 Aꞌ anpalaniya, nil Jesus.an kan-ngul iiy-iiy aak Jerusalem.akan, nil woyan anman wak-wak menh-menhangan iiy-iiy aak Samaria-a, putha aak Galilee wakanana. \v 12 Anpalan-a, nil Jesus.an aak village thonamang ngoonch. Than pam ten al-alangan thathin nunang Jesus.an-a, than kecham pech-pechin nungant. Thananiya penchiyang mak thanang, nanpalan weech-weech thanang. \v 13 Than othamayan pechin nungant Jesus.antaniya, “Ayey! Jesus ey! Pam piꞌan ey! Nint nganang keꞌ ngangk mamin ey?” \v 14 Nil Jesus.angan ngeey thanangan-a, nilan thaw thant, “Niiy koyam iiyān thant pam priests al-alantana, meenathwun thanta than yipam thathayn niiyanga.” \p Puth thanana kan-ngul iiyin, aꞌ than thath-thathwin thanttakaman woyan ompamangan, than kemp min ngulan iiy-iiyin, wench keꞌanang ngul weenin. \v 15 Nil pam thonam ilangan thath nungantakaman-a, koyam ngul epank Jesus alantan. Nil othamayan thaaꞌ-kuump-kuump nunang God.aniya, \v 16 aꞌ pungkang ngul nyiin, kuchek pekam thuch Jesus.antan, aꞌ thaw nungant, “Nint ngayang minam paththam ngul yumpana, ngay puth palam iiyang nungka, thankyou thawāng nungkara!” Nil pamaniy-a, aak Samaria punchana. \v 17 Aꞌ nil Jesus.an thaw ngul ngurp nungantam al-alantan, “Ngay pam ten anangan miyalathangan thananga, puth pam wiy anangan wanttin e? \v 18 Nil pam thonam inan aak Samaria punchana ep palam wamp ey? thaaꞌ-kuump-kuumpow nunang God.aniy ey?” \v 19 Aꞌ Jesus.an puth thaw nungant pam alantan, “Nint wik ngatharam ngangkangan piꞌ-piꞌangana, nanpalan nil God.angan miyalath nintang, aꞌ ngangk min yump nintang. Aꞌ kan ekāna aꞌ nint kan iiyān aak nungkaramaka.” \s1 Nil Jesus.an Palam Ngul Wampowa \p \v 20 Aꞌ than pam Pharisees anangan engkin nungant Jesus.antan, “Nil God.angan aak ngeen nathan meenathow nungamang nil moom piꞌan paththaman iiyow a?” Nil puth Jesus.ana thaw thant, “Nil engk-engkanangan keꞌ meenathiw nungamang nil moom piꞌan want-wanttakan iiy-iiyan. \v 21 Niiy wik yimanangan keꞌ thaw-thawāna, ‘Eeꞌa, nil inman paththama!’ or ‘Nil nanman wampa!’, an yaꞌa. Puth niiy kan thathan meeꞌ niiyantamangan ngay want-wanttakan iiy-iiyanga, niiy nanpalan kan-ngul meeꞌmiy weenan nil God.an moom wuut piꞌan paththamana.” \p \v 22 Aꞌ amanamaniya nil Jesus.an thaw thant ngurp nungantam al-alantan, “Aakan ngul wampowa, niiyan puth thaw-thawān, ‘Ngan pal ey! maꞌ-thonaman thathin nunang pam anan nil God.angan kuchana.’ Puth yaꞌa, niiyan keꞌ-ngul thathān ngayanga! \v 23 Than pam wanch wiy anangan thaw-thawiythan niiyanta, ‘Ayyang, niiy kan nan thathāna, nil nanmana,’ or ‘Niiy kan an thathāna, nil anmana!’ Puth yaꞌa. Niiy keꞌ iiyān thanttang thathanakana. \v 24 Ngay palam erkam keꞌ ngaay yimanangan palaman wampānga aꞌ yuw in kenyan park-parkathāng. Pam wanch yot yompanamangan meeꞌ thanttamangan thathayn. \v 25 Puth kaꞌathamaniya, than pam wanch way paththam ngul iiy-iiyayn ngathara. Than pam wanch inangan man-yethaman iiy-iiyantan-a, than man-mangkam ngul theeꞌayn ngathara. \v 26 Ngay putham ngulan palaman wampāng-a, pam ngay inman nil God.angan kuch ngayang-a, aniy-a, keꞌ keenkanamana aak an-aniyangan nil Noah.an wun-wuna, aakan yimanangan wun-wunowa. Than pam wanch anangan keꞌ-ngoongkam anman iiy-iiyin, keꞌam wik ngeey-ngeeyin, yaꞌa. Aakan-a, yimanangan wunowana. \v 27 Than pam wanchangana may yot-yotam mungk-mungkin, than ngent-ngentwin thakan, nil yimanaman, aak-aakanakaman Noah weeꞌanangan pek ngulan ngoonchin chukkun wuut piꞌanangana. Aꞌ kaap wuut piꞌan paththam wamp thant, aak umyompanamana luuꞌ pip, ngakanganiy. Aꞌ pam-a, wanch-a, puk manyiy maꞌmangkaman ngakang thuch-thuchin aak umpuyam. \v 28 Aak anan yimanangan wun nil pam Lot.an iiy-iiy keenkanamana. Pam wanch maꞌmangkamangan may-a, minh thakan mungk-mungkin, way min thakan piiy-piiyin, putha way min thakan sellimpung-pungin. Aꞌ than may kaanch anangan kaamp-kaampin mayakan aꞌ putha aawuch yot kaach-kaachina, nil yimanaman. \v 29 Aꞌ nil pam Lot.angan aak Sodom.an kan-ngulan want-a, nil piip God.angan thum nganth piꞌan inpal keny kuch aꞌ yuk keꞌ kerosine yimanangan kuch thama, erkam pench-penchin, kuchek thanttang thinth angman keek-keekin, aꞌ pam wanch puk yotam anangan uthamin ngula. \v 30 Ngay putham ngulan wampāng-a, aakana yimanangan wunowa. Aak an-aniyangana, ngay ngul meenathāng ngathamang pam wanch puk manyiy maꞌmangkamantan ngay pam inman God.angan kuch ngayanga. \p \v 31 “Aak an-aniyangana, nil nath pam yoon nyiin-nyiiniy angman aawuch nungantamang thinthan-a, yaa, nilan putha koyaman pek keꞌ ngoonchiy yuk way min anangan yipam maayow thananga, yaꞌa. Nil pam nathwey work iiy-iiyiy aak garden angan-a, yaa, nilaniya puth koyamana pek keꞌ ngoonchiy aawuchangan way min nungantam anangan yipam maayow thanang yaꞌa. \v 32 Niiy puth anan thamp ngaantam-ngeey-ngeeyān wanch Lot.antamana. Nil koyaman weent thathanakan aꞌ nilan utham ngul. \v 33 Nil weeꞌang nungantakaman min-minakam piꞌ-piꞌow-a, nilan puth ngangk minangam keꞌ iiy-iiyowa. Nil weeꞌang pam wanch wiy anangan minaman piꞌ-piꞌiy thanang-a, yaa, puth nilana ngangk min-minangam paththam iiy-iiyowa. \v 34 Aak an-aniyangana ngay palam ngulan wampāng-a, pul pam kucham nath bedang karpam weep thayan wun-wuniypula. Nil piip God.angana pam thonam nath ep kaliya, nil pam thonangananiya angman nath wantiy nunang bedang angman wun-wuniya. \v 35 Aꞌ wanch kuchamwey natha work karpam iiy-iiyiypula may kaanch anangan nhanth-nhanthathiypul. Nil piip God.angana wanch thonam ep nath kaliy nunanga, nil wanch thonaniya angman wantiy nunanga workan iiy-iiyiya.” \p \v 37 Aꞌ thanan puth thaw-thawin nunganta, “Ayyang, moom-ang, aak wantting aak yimanangan wampow e?” Nil puth Jesus.an thaw ngul thant, “Niiy waath anangan thathaniy thanang aak thonamangan yal-yalmathwuntan-a, yaa, niiyan puth meeꞌmiy minh mul aakanakan yal-yalmathwuntana. Yaa, niiy yimanangana ngul thiichāna ngay aak ngeen nathan wampānga pam wanch anangan ngulan than-thanathāng thanang um ngatharangana.” \c 18 \s1 Nil Jesus.angan Wik Kath Waaꞌ Wanch Wukalongkantam \p \v 1 Anpalana, nil Jesus.angan wik kath inan waaꞌ thant pam wanchantan nil yipam thaaꞌ-aath-aathow thanang meeꞌ anman wuth-wuthanamayn nungant piip God.antana, keꞌ eench-eenchayna. \v 2 Yaa, nil wik kath inan waaꞌ thant, “Aak town thonamangan-a, pam piꞌan wun-wun, nilan pam wanch mep-mep thanang courtangan. Nilan minam keꞌam ngaantam-ngeey-ngeey piip God.an puth pam wanch wiy anangan thamp keꞌam ngaantam-ngeey-ngeey thanang, yaꞌ anmana. \v 3 Nil wanch wukalongk aak town angan wun-wun aꞌ nilana maꞌ-yotam wamp-wamp pam piꞌan alantan aꞌ puth-puthamim thaw-thaw nungant thaaꞌ-mamananga, ‘Nint ngayang keꞌ weekin ey? pam alantaman nil wayan yump-yumpan ngathara.’ \v 4 Kaꞌathamaniya nil pam piꞌan alangan kaangk keꞌ weekow nunangana pam way alantaman, yaꞌa. Puth anpalaniya, nilana ngaantam-ngeey ngul nungantakaman, ‘Ngay puth kaangk keꞌ God.antamana puth pam wanchantamana. \v 5 Puth nil wanch inman maꞌ-yotam wamp-wampan ngathara, aꞌ wik anman thaw-thawan ngathara. Yaa, ngay puth weekāng nunangweya pam way alantamana. Ngay keꞌan weeking nunangwey-a, puth nilan pal-palam ngul wamp-wamp ngathara, nil ngul eench-eenchath ngayanga.’” \p \v 6 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant, “Niiy kan ngaantam-ngeeyāna nil pam piꞌanan wik thaw. Nil pam waya! \v 7-8 Nil piip God.angan thamp maꞌ-minangam ngul piꞌ-piꞌow thanang pam wanch nungantam anangana than thaaꞌ-thaaꞌan thaw-thawantan nungant maꞌan-aathow thanang. Nil yaaman puth keꞌ kuupiya, nil erkam paththam maꞌ-aathow thananga.” Aꞌ nil Jesus inan tham thaw, “Ngay pam inman nil God.angan kuch ngayanga. Ngay palaman aak iikanakan wampāng-a, ngay ngul pam wanch anangan uwāng thanang ey? than ngayangan ngangkang piꞌ-piꞌantan ey?” \s1 Nil Jesus.angan Wik Kath Waaꞌ Pam Kuchamantam \p \v 9 Aꞌ nil Jesus.angana wik kath thonangan ngul waaꞌ thant pam wanch wiy al-alantan thanan ngaantam-ngeeywin thanttakaman than keꞌ minan iiy-iiyin puth than pam wanch wiy anangana than way waaꞌin thanang. \v 10 Nilan wik kath inan waaꞌ thanta, “Pul pam kucham aawuch ngench thayanakan iiypul meeꞌ-wuthanamanakan piip God.antan. Nil pam thonamaniya pam Pharisee, nil pam thon alanganiya, wukalan yal-yalmath Government al-alantana. \v 11 Nil pam Pharisee.ana wur ek aꞌ wik inangan thaw God.antan, ‘Ayyang, God-ang, ngay thankyou thawang nungkara, ngay pam way yaꞌa keꞌ wiy anangana. Aꞌ putha ngay pam yangk thamp yaꞌa. Ngay way min pam wanch wiyantaman keꞌ maꞌ-kuch-kuchathang yaꞌa, putha ngay maarichan keꞌam keeꞌ-keeꞌanga, yaꞌa. Ngay keꞌ pam thon inan way yaꞌa wukalan yal-yalmathan thanttam wiyantam puth wiy nungantakaman piꞌ-piꞌan, ngay in ep pam min paththama. \v 12 Week thon-thonangana, ngay may keꞌam mungk-mungkanga kinch kuchamakan, ngay yipam nintangan ngaantam-ngeeyāng. Aꞌ putha ngay wukal yotam ngatharaman theeꞌ-theeꞌang nungkara. Ngay one hundred dollars nath piꞌ-piꞌingwey-a, ngay ten dollars theeꞌing nungkar, ngay two hundred dollars nath piꞌ-piꞌingwey-a, ngay twenty dollars theeꞌing nungkar, nil yimanamana.’ Nil pam Pharisee.ana yimanangan meeꞌ-wuthanam piip God.antan. \v 13 Puth nil pam thonaniya wur ek aꞌ kecham than pam Pharisee alantaman aꞌ puth wiy al-alantaman aawuch ngench thayanangan. Nil pam inman ulp-ulpanang keꞌam um kenyan thath, yaꞌa. Nilan kaaꞌ-um-pek than, meeꞌ-wuthanamanang thaw, ngangk way-wayam paththam wun nungant. Aꞌ nil wik inangan thaw piip God.antan, ‘Ayyang, God-ang, nint ngangk mamān ngayanga, aꞌ putha min iiyānara. Ngay way anman yump-yumpang meeꞌ nungkaranga.’” \v 14 Anpalana nil Jesus.an thaw thant ngul, “Niiy wik inan ngeeyāna! Nil piip God.angan ngangk mam nunang ngul pam nilan wukalan yal-yalmath aꞌ kon kan ngath nunang way nilan yump-yump. Puth pam thon Pharisee anan yaꞌa, God.angan keꞌ kon-ngathiy nunang way nilan yump-yumpa, yaꞌa. Nil weeꞌangweya pam piꞌan nath yumpiy nungamangan-a, ngul-ngulaniya nil pam many ngul weenowa. Nil weeꞌ-nathweya ulp-ulpanang keꞌaman iiy-iiyan-a, puth pam mochanana, ngul-ngulaniya nil pam piꞌan paththam ngul iiy-iiyowa.” \s1 Wik Kath Inan Nil Jesus.an Kaangk Puk Manyiyan Wampayn Nungant \p \v 15 Ngul anpalaniy-a, pam wanch wiyangan-a, puk manyiy thanttaman wampathin nungant Jesus.antan nil yipam maꞌ wunpow thanttang, puth than ngurp nungantam al-alangana thathinan thanang-a, aꞌ yaꞌ kenthin thananga, \v 16 puth nil Jesus.an thaw thant puk manyiy al-alantan, “Pal iiyān ngathar,” aꞌ nil thaw thant ngurp nungantam al-alantan, “Niiy keꞌ kenthān thanangweya, puk manyiy inanganiya mak wampayn ngathara! puth nil God.angan kaangk maꞌ nungantangan piꞌ-piꞌow thananga. Than weeꞌ-weeꞌanangan keꞌ puk manyiy yimanangan ngangk minangaman wampayn nungant God.antan-a, an nil min-minakam ngul piꞌ-piꞌow thananga, aꞌ than maꞌ nungantang ngul wun-wunayn. \v 17 Wik inangan keꞌ kon-ngathow niiyanga! Than puth weeꞌ-weeꞌanangan keꞌ puk manyiy ngangk minangam keꞌan wampiythan nungant-a, an nil God.angan min-minakam keꞌ piꞌ-piꞌow thanang maꞌ nungantangan, yaꞌa.” \s1 Pam Maꞌmangkiy Wamp Nungant Jesus.antan \p \v 18 Anpalana, nil pam piꞌan Jew wamp nungant Jesus.antan aꞌ engk nungant, “Moom-ang, nint kan-kanam paththam mina. Nint kan inan waaꞌānara ngay want-wanttakan iiyānga, ngayan yipam God.antang aak umpuyaman wunānga.” \v 19 Nil puth Jesus.ana thaw nungant, “Nint puth pam min ngeenak waaꞌangan ngayang e? An nilam thonakam God.ana minaniya, wiy anangan yaꞌa. \v 20 Nint puth wik ngench thayan God.antaman meeꞌmiya: niiy wanch pam thon alantamana keꞌ maarich keeꞌathāna; niiy pamana keꞌ mulathāna; niiy yuk way min meekantamana keꞌ maꞌ-kuchathāna; niiy pam wanch wiyana wik aak-yaꞌangan keꞌ waaꞌ-waaꞌān thananga; putha niiy kaath piip niiyantamana wik ngeey-ngeeyān thananga.” \v 21 Nil puth paman thaw nungant Jesus.antan, “Moom-ang, aak anpalman ngay yippak puk manyan iiy-iiyangan-a, ngay wik ngench thayan inangan piꞌ-piꞌangan thanang.” \v 22 Nil Jesus.angan wik nungantaman ngeey-a, nil thawant, “Nint inan thamp yumpāna. Nint koyam iiyāna, aꞌ yuk way min nungkaram maꞌmangkaman sellimpungāna, aꞌ wukal thakan theeꞌān thant pam wanch wiy wukal keꞌanang al-alantana. Anpalana, nint ngayang ngul monkan-wak-wakāna. Ngulana, nil God.an min-minam paththam ngul iiy-iiyow nungkar aak ing kenyana.” \v 23 Nil pam alangan wik inangan ngeey-a, ngangk way-wayam paththam wun nungant, nilan puth pam maꞌmangkiy iiy-iiya. \p \v 24 Nil Jesus.ang paman thath nunang ngangk wayan wun-a, nilan puth thaw thant, “Than pam wanch maꞌmangkiy anangan puth want-wanttak iiyayn maꞌ God.antangan e? Nath yaꞌ yaakaꞌa! Puth wukal aꞌ way min anangan keeꞌ nath enchayn thanta! \v 25 Nil camelan puth needle yuutamp manyangan wanttak ngoonchow e? An yaꞌ aa! Inan puth yimanangana. Pam maꞌmangkiyan puth want-wanttak maꞌ God.antangan iiyow e? An yaꞌa, thayan paththam wunow nunganta, woyan min God.antaman keꞌ nath uwiy, yaꞌa.” \v 26 Than pam wanchangan ngeeyin nunang, aꞌ thawin nungant, “Nil God.angan weeꞌ kaaꞌ-piichanathow e? Nath yaꞌ yaakaꞌa!” \v 27 Nil Jesus.an thaw thant, “Pam wanchangan keꞌ kaaꞌ-piichanathwiythan thanttakamana, an yaꞌa. Nil God.ang thonakam ep pam wanch kaaꞌ-piichanathiya, nilan ep piꞌan aꞌ thayan paththama.” \p \v 28 Anpalana, nil Peter.an thaw nungant Jesus.antan, “In ngeeya, ngan aak nganttam wantan aꞌ nintang puth monkan-wak-wakanan ngul.” \v 29 Nil puth Jesus.an thawa, “Eeꞌa, ngay nungkar in waaꞌānga: than pam wanch wiyangan aak thanttam aꞌ wanch thanttam, nath kuunch thanttam aꞌ kaath piipa aꞌ puk thanttam wantantan, thanan yipam workan iiy-iiyayn piip God.antan, aꞌ wik waaꞌ-waaꞌayn thant nil God.angan pam wanch yotam anangan ngul piꞌ-piꞌow thanang maꞌ nungantangana. \v 30 Nil God.an yimanang ngulana ngangk min paththam ngul iiyow thant pam wanch al-alantana, aꞌ ngul-ngulana than nungantang ngul wunayn aak umpuyangam.” \s1 Nil Jesus.angan Putham Ngul Waaꞌ Nungamang Thant Nil Uthamowana \p \v 31 Anpalana, nil Jesus.angan pokkapang ngul kal thanang ngurp nungantam twelve anangan aꞌ thaw thant, “Niiy in ngeeyāna, ngamp inan yiip ngul iiyāmp aak Jerusalem.aka. Than way paththam ngul yump-yumpayn ngathar keꞌ than prophets al-alangan keenkanaman umpin lat ngench thayanangan, waaꞌin ngayang, ngay pam inman nil God.angan kuch ngayang. Niiyaniy ngul ngaantam-ngeeyāna than wik kan-kanaman umpina. \v 32 Than pam wiy al-alangan ngayang ngul mamayn, aꞌ pam Jews yaꞌ al-alantan maꞌam theeꞌayn ngayanga. Thananiya ngul thaaꞌ-thengkathayn ngayanga, wik way paththam waaꞌayn ngayang, aꞌ thaaꞌ theekang thak mak-makayn ngayanga. \v 33 Aꞌ than whipang thak piik-piikayn ngayanga, aꞌ amanamaniya mulathayn ngayang ngul, puth aak maꞌ-koꞌalamang ngulan wantow-a, ngay mulamana koyam ngul ekānga, aꞌ anman man-yetham ngul iiy-iiyānga aak umpuyangam.” \p \v 34 Puth ngurp nungantam al-alanganiya than wik kumin nunang wik keꞌam thiichin nunang, yaꞌa. Than keꞌam min-min ngaantam-ngeeyin nunang Jesus.an nil wik want-wanttakan thaw-thaw thantana. \s1 Nil Jesus.angan Pam Koꞌanchan Meeꞌ Min Yump Nunang \p \v 35 Ngul-ngulana nil Jesusa, putha pam wanch wiy anangan nungantangan iiy-iiyin-a, than thinth-thinth ngul wampin aak Jericho.akana. Aꞌ nil pam koꞌanchwey woyan wonkang angman nyiin-nyiin aꞌ nil may-a, wukalak thak thaaꞌ-pent-pent thant. \v 36 Aꞌ nil wik wolmpan ngeey thanang pam wanch thaaꞌ-wantanam anangan woyan wakanan iiy-iiyin-a, puth nil pam koꞌanchan thaw thant, “An wanttak wik piꞌ-piꞌantan e?” \v 37 Thanan puth thawin nungant, “Nil Jesus pam aak Nazareth punchanana inpal iiy-iiyan woyan wakana.” \v 38 Aꞌ pam koꞌanchana othamayan pech paththam Jesus.antan, “Jesus ey! Kampan David.antam ey! Nint ngayang keꞌ ngangk mamin ey?” \v 39 Than pam wanch anangan umputhan iiy-iiyin Jesus.antangan-a, thanana wakin nunang, “Ayyang, nint appap nyiināna.” Puth nil pamana puy-puyam othamayan ngul pech-pechwey, “Ayyang! Kampan David.antam-ang! Nint ngayang keꞌ ngangk mamin ey?” \p \v 40 Aꞌ nil Jesus.an puth than aꞌ thaw thant, “Niiy pal kalān nunang ngathara.” Than thintham kan-ngulan wampathin nunang-a, nil Jesus.an thaw pam alantan. \v 41 “Nint ngeenaka?” Aꞌ nil pam koꞌanchan thaw nungant, “Ayyang, Moom-ang, ngay kaangk aak koyam thathāng ngula!” \v 42 Aꞌ nil Jesus.an thaw nungant, “Aak inpalmana nint kan-ngul aak thath-thathāna, nint puth kan-kanam ngaantam-ngeeyangan ngayang ngay nintang koyam ngulan meeꞌ minan yumpānga.” \v 43 Anpalaniya, pam alangan kan-ngul aak thath-thath. Aꞌ nilana Jesus.antang ngul iiy-iiyweya. Nil anman thaaꞌ-kuump-kuump nunang piip God.an. Than pam wanch yotam al-alangan thathin nunangan-a, than thampang piip God.an thaaꞌ-kuumpin nunang ngula. \c 19 \s1 Wik Kath Zaccheus.antama \p \v 1 Anpalaniya nil Jesus.ana kan-ngul wamp aak Jericho.angan aꞌ anpalana puyamam ngul iiy aak Jericho wakanana. \v 2 Nil pam thonam aak angan wun-wun, namp nungantiya Zaccheus. Nil pam inmana moom thanttam al-alantaman than wukal anangan yal-yalmathin Government.anta. Nil-thant pam inan Zaccheus.ana maꞌmangkiya. \v 3 Puth nilan kaangk Jesus.an thathow nunang, puth yaꞌa, nil puth pam many otanga, puth than pam wanch yotangan ngath-ngathin nunang Jesus.ana. \v 4 Yaa, nilaniy putha kamp umputh moꞌ aꞌ yukang mat nil yipam Jesus.an thathow nunang, puth nil Jesus.an woyan anpalan iiyow. \v 5 Nil Jesus.an kanan wamp yuk thinthan-a, nil than aꞌ meeꞌ keny thath yukakan, aꞌ thaw nungant Zaccheus.antan, “Ayyang, Zaccheus-ang, nint pal erkam ukān a! Ngay puth aak nungkarang ang paanthāng a!” \p \v 6 Aꞌ anpalana nil pam Zaccheus.ana erkam paththam uk yuk anpalan, aꞌ ngangk minangam kal nunang Jesus.an aak nungantamakan. \v 7 Than pam wanch wiyangan thathin Jesus.an aawuch Zaccheus.antamakan iiy-a, thanan wik many thuuch-thuuchin Jesus.antamana. Thanan thawin, “Nil Jesus.ana pam way alantangan aawuch wunow ey!” \p \v 8 Aꞌ amanamaniya Zaccheus.ana wur ek meeꞌ pam wanch yotantangan aꞌ thaw nungant Jesus.antan, “Moom-ang, nint in ngeeya: way min wiy ngatharam anangana ngay theeꞌāng thant pam wanch al-alantan than wukal-a, putha way min keꞌanangana. Aꞌ putha ngay wukal koyam ngul theeꞌāng thant pam wanch al-alantan ngayan wukal maꞌ-kuch-kuchathang thanttamana. Ngaywey nath one hundred dollars maꞌ-kuchathangan thanttam-a, ngay four hundred dollars ngul koyam theeꞌāng thant.” \v 9 Nil puth Jesus.an thaw nungant, “Nil piip God.angan keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyow nintan way yot yump-yumpan, aꞌ putha kampan nungkaram al-alantaman thamp kan-ngul kon-ngathowan way thanan yump-yumpin. Niiy kan-kanam ngul kampan nungantam Abraham.antaman weemana, niiy puth kan-ngul God.an monkan-wak-wakaniy nunanga. \v 10 Ngay pam inman nil piip God.angan kuchanya, ngay aak iikanakan ukangan ngay yipam wenk-wenkāng thant pam wanch al-alantan, than ngangk keꞌaman theeꞌin nungant piip God.antana, ngay yipam kaaꞌ-piichanathāng thanang way thanttam anpalan.” \s1 Nil Jesus.angan Wik Kath Waaꞌ Thant Wukal Alantamana \p \v 11 Anpalaniya nil Jesus-a, putha pam wanch anangan nungantangan iiy-iiyin-a, than kan-ngul iiy-iiyin aak um Jerusalem.akan. Than aak thinth ngulan wamp-wampin-a, pam wanch al-alangan kan-ngul ngaantam-ngeey-ngeeyin thanttakaman, “Aak Jerusalem.angan-a, nil piip God.angan yip-yipam meeꞌ-engkanang meenathow nungamang nil moom piꞌan paththamana, aꞌ pam wanch yotam anangana yal-yalmathow thanang maꞌ nungantangan ngul iiy-iiyayna.” Aꞌ nil Jesus.angan wik kath inan ngul waaꞌ-waaꞌ thant, \v 12 “Pam wuut piꞌana aak nungantam anpalan kech iiy aak thonaka, than yipam aak anganiya moom wuut piꞌan paththam king yumpayn nunang. Amanamaniya, nilana ngaantam-ngeey ngul koyaman kan-ngul iiyow aakakan. \v 13 Aak kaꞌathamana keꞌaman yippak want aak nungantaman-a, than pam ten anangan workan iiy-iiyin nungant-a, nil ump thanang angan wampayn nungant, aꞌ nil wukal twenty dollars thon-thonantan theeꞌ-theeꞌ thant pam al-alantan. Aꞌ thaw ngul thant, ‘Ngay wukal inangan theeꞌang niiyant niiy yipam way min piiy-piiyāna aꞌ putha amanamaniy niiyaniya way min anangana sellimpungān thanang wukal piꞌan yipam yumpān ngathara.’ \v 14 Puth than pam wanch aak-kunch anangana kaangk keꞌ nungantam pam alantaman, yaꞌa. Thananiya pam wiy anangan wik thampang kuchin thanang aak-aakanakan nilan wun-wun. Than kan-ngulan wampin-a, thanan thawin thant, ‘Ngan kaangk keꞌ nunang pam inan moom piꞌanan iiyow nganta.’ \p \v 15 “Puth than pam wanch aakan punchanangana ep moom piꞌan king yumpin nunanga. Nil koyam ngulan iiy aak nungantamakan-a, aꞌ nil wik kuch thant pam ten al-alantan wampayn nungant nil yipam meeꞌmiy wunowa than wukal ngeen-ngeen nathan yumpin nungant. \v 16 Pam thonam workan iiy-iiy nungantan-a, wamp nungant, aꞌ thaw nungant, ‘Ayyang moom-ang, two hundred dollars in nungkara. Nintan theeꞌan ngathar, twenty dollarsaman-a, ngay wukal piꞌan ngul yumpangana.’ \v 17 Nil puth mooman thaw nungant, ‘Yaa, an mina, nint pam min paththama! Ngay workan theeꞌangan nungkara, nint work minam iiy-iiyan ngathara. Yaa, ngay work wuut piꞌan ep ngul theeꞌāng nungkar. Aak imanaman ngula nintaniya moom piꞌan paththam iiy-iiyāna aak town ten anangan piꞌ-piꞌān thanang.’ \v 18 Aꞌ nil pam thon ngulan wamp nungant aꞌ thawant, ‘Ayyang, wukal nungkar ina one hundred dollarsana. Nintan theeꞌan ngathar, twenty dollarsaman-a, ngay wukal piꞌan ngul yumpangana.’ Nil puth moom nungantaman thawa, \v 19 ‘An mina, aak imanam ngulana nintaniya moom piꞌan paththam iiy-iiyān aak town five anangan piꞌ-piꞌān thananga.’ \p \v 20 “Aꞌ amanamaniya pam thon ngulan wamp nungant moom-kunchantan aꞌ thaw nungant, ‘Moom-ang, wukal nungkaram in twenty dollarsa, nintan theeꞌan ngatha. Ngay puth work keꞌam iiy-iiyangan, ngay ingman piꞌ-piꞌang yuk hankyang kathangan nungka. \v 21 Ngayan puth meeꞌmiy nintan kaangk wak-wakān nganang, nanpalan ngay winynyang moꞌangan nungkarama, wukalan piꞌ-piꞌangan nungkara. Nintan thampa wukal piꞌan maay-maayangan pam wiy al-alantaman workan iiy-iiyantan nungkara, nungkarakaman piꞌ-piꞌangan ngula.’ Nil puth moom nungantaman thaw nunganta, ‘Nint in pam way-wayam paththam a! \v 22 Wik nanangan nintan thawan ngathar-a, an ngay kan meeꞌmiy nint pam way paththaman aꞌ puth work keꞌaman iiy-iiyangana. Nint puth kan meeꞌmiy ngay pam ilangan kaangk wak-wakāng niiyang aꞌ puth ngay wukal piꞌanan maay-maayāng thanttam pam wiy al-alantaman workan iiy-iiyantana. \v 23 Nint puth wukal ngatharaman ngeenak thenchan e? Nint bankang wunpin wukalaniya! Nintwey wukalan bankang yaaman wantin-a, yaa, nil pam alangan bankan piꞌ-piꞌan-a, wukal twenty dollarsan aꞌ puth wukal wiy thampan ngul theeꞌiy ngathara.’ \v 24 Aꞌ nil pam mooman thant wiy al-alantan thaw angmanan than-thanin, ‘Twenty dollarsan maꞌam piiyān nunanga aꞌ niiy pam alantan theeꞌān nungant two hundred dollarsan piꞌ-piꞌana.’ \v 25 Thanan puth thawin nungant, ‘An nil wukal piꞌan kan piꞌ-piꞌana.’ \v 26 Aꞌ nil pam mooman wik inangan thaw thant, ‘Ngay inan thawāng niiyanta. Nil pamangweya work many minam anman iiy-iiyiywey-a, yaa, ngayaniya work piꞌan ngul theeꞌing nunganta. Nil nathwey work minam keꞌan iiy-iiyiy-a, yaa, ngayaniya thawing nungant work anpalan pentowa, aꞌ pam thon alantan theeꞌing work nungantamana.’ \v 27 Aꞌ pam moomana putham ngul thaw thanta, ‘Than pam al-alangan ngayangan ngangk-wayangaman kal-kalin wanttin ngul iiyin e? thanan kaangk keꞌ pam piꞌan kingan yumpayn ngayanga. Niiy pal kalān thanang ngathara aꞌ niiy mulathān thanang ingman meeꞌ ngatharanga.’” \s1 Nil Jesus.an Ngangk Thayanam Iiy Jerusalem.akan \p \v 28 Nil Jesus.an wik kanan thaw-a, nil keenk iiy kuuw aak Jerusalem.ak. \v 29 Nil kanan ongkam-a, nil thinth-thinth ngul wamp aak village kuchamakan, aak namp al-alantaniya Bethphage-a, aꞌ Bethanya. Aꞌ Jesus.angan ngurp nungantam kucham anangana keenk kuch pulang. \v 30 Nilan thaw pulanta, “Nip village aakanakan iiyow. Nip angan wampowan-a, nip donkey many thathow kuuyang kathin nunang, than pam wiyangan keꞌam yippakan matin nunang. Nip kuuyan thapathow, aꞌ nip pal kalow nunang ngathara. \v 31 Nil weeꞌ-nathan thawow nipar, ‘Nip donkey many nanan ngeenak kalanip nunang e?’ nipan thawow nunganta, ‘Nil moom nganttamangan yaan matowana.’” \p \v 32 Anpalaniya, pul kan-ngul iiypul, aꞌ donkey manyan angman uwpul nunang keꞌ nil Jesus anman thaw pulant. \v 33 Pul kuuyan yippak thap-thapathpulan-a, than moom donkey many alantamana thathin pulangan, aꞌ thanan thawin pulant, “Nip donkey many nalantaman ngeenak kuuyan thapathanip e?” \v 34 Pulaniy thawpul thant, “Nil moom nganttamangan yaan matowana.” \v 35 Yaa, anpalaniya, pulan koyam iiypul donkey manyan kalpul nunang Jesus.antan. Amanamaniya, ngook pulantaman kenyangk wunppul donkey manyantangan, aꞌ ngula, pul maꞌ-aathpul nunang Jesus.ana peyow donkey many alantangan. \v 36 Nil iiy-iiy ngulan-a, than pam wanch yotamang ngul ngook thanttaman woyanangan wunp-wunpin, weꞌ-weꞌarathin nungant Jesus.antan. Aak thant yimanangan wunana, puth nil pam piꞌan. \p \v 37 Than kan-ngulan thinth wamp-wampin Jerusalem.akan-a, than yoyk amanaman namp Olives.an woyan pekam kan-ngul uk-ukin. Woyan anganiya pam wanch yot anangan yal-yalmathwin thanttakaman, aꞌ thaaꞌ-kuump-kuumpin nunang piip God in kenyana. Wik itangam yaꞌa, wik othamayan thankyou thaw-thawin God.antana, puth nil Jesus.angan work piꞌan min-miniy anangan yump-yump meeꞌ thanttangana. \v 38 Than wik inangan pech-pechin, “Pam inan King ngampar! Nil God.angan kuchana, nil mak yumpow nunang piꞌananiya! Ngamp thaaꞌ-kuump-kuumpāmp nunanga! Than ngaantiyongk anangan in kenyan wuntana, ngangk min wun-wunayn nungantam Jesus.antamana. Ngamp yotamang God.an thaaꞌ-kuump-kuumpāmp nunanga, nil min aꞌ piꞌan paththama!” \p \v 39 Anpalaniya, pam piꞌan Pharisees anangan, angman than-thanina, aꞌ than thawin nungant Jesus.antan, “Moom-ang, nint thawān thant ngurp nungkaram al-alantan, ‘Appapa! wik keꞌanang iiyayna!’” \v 40 Nil puth Jesus.an thaw thant, “Ngay kaangk keꞌ thanan wik keꞌanangan iiyayna. Ngay kan-kanam thawāng niiyanta: ngurp ngatharam inangan appapwey iiy-iiyiythan-a, kunttow inangan wik othamayan pech-pechayna!” \s1 Nil Jesus.an Peey-Peey Aak Jerusalem.an Thath \p \v 41 Nil Jesus.an aak Jerusalem thinth kanan wamp-wamp-a, nilana aak townan thatha aꞌ peey paththam pam wanch puk al-alantaman anganan wun-wunina. \v 42 Aꞌ nil thaw ngul, “Ngay kaangk paththam niiy meeꞌmiy wunān niiy want-wanttakan ngangk minangam iiy-iiyān maꞌ nungantang piip God.antangana, an puth niiy meeꞌmiya yaꞌa, an keꞌ niiy woyan minan keꞌ thathin yaꞌa. \v 43-44 Aak way paththaman ngul wampow niiyant. Pam way kulliyangan ngul weentathayn aak niiyantamana aꞌ thanan walls yumpayn niiyant niiy yipam yoon keꞌ pentāna aꞌ keꞌ appenchān nathaniya. Aꞌ than pam wanch puk manyiy tham maꞌmangkam mulathayn niiyanga aꞌ puth aawuch niiyantam anangana, puth way min maꞌmangkam anangan wayathayn thanang. Aakana way-wayam paththam ngul wunow, than yuk way min pal-puy theeꞌ-theeꞌayn, kunttow thakan than aawuchan kaach-kaachin. Niiy puth pam inan keꞌam ngaantam-ngeey-ngeeyan ngayang nil piip God.angan kuchanya ngay yipam kaaꞌ-piichanathāng niiyanga way niiyantam anpalana.” \s1 Nil Jesus.an Aawuch Ngench Thayanakan Iiy \p \v 45 Anpalaniy-a, nil Jesus.an aawuch ngench thayanak iiy, aꞌ nil kenth thanang pam anangan than minh thakan sellimpung-pungin aawuch ngench thayanangana. \v 46 Aꞌ nil thaw thant, “Than keenkanamana wik inangan God.antaman lat ngench thayanangan umpin, ‘Than aawuch ngench thayan ngatharaman aak pam wanchantan meeꞌ-wuthanamanakan waaꞌayn, puth niiy pam wanch il-ilangan aawuch iikanakan yalmathwuniy yipam wukal way min wiyantaman maꞌ-kuch-kuchathāna.’” \p \v 47 Ngaaꞌ thon-thonangana nil Jesus.angan pam wanch thaaꞌ-aath-aath thanang aawuch ngench thayanangana. Than moom priests al-alantamana, aꞌ puth than pam piꞌan than wik thayan anangan thaaꞌ-aath-aathinan-a, aꞌ pam piꞌan wiy anangana, thanana kan-ngul ngaantam-ngeeyin thanttakaman than Jesus.an mulathayn nunanga, \v 48 puth yaꞌangam, than want-wanttakan mulathayn nunanga, puth than pam wanch yotamangan kaangk wik nungantaman ngeey-ngeeyayna, than kaangk wik maꞌmangkam anangan ngeey-ngeeyayn nungantamana. \c 20 \s1 Than Mepin Nunang Jesus.an \p \v 1 Ngaaꞌ thonang ngulan-a, nil Jesus.angan pam wanch anangan thaaꞌ-aath-aath thanang aawuch ngench thayanang angan, nil wik minan waaꞌ-waaꞌ thant. Aꞌ than pam piꞌan priests anangan aꞌ than pam piꞌan wiy anangan wik thayanan thaaꞌ-aath-aathinan-a, aꞌ than wuut manth-thayan anangana karpam wampin nungant, \v 2 aꞌ thawin nungant, “Nungkar ngul weeꞌ thaw pam wanch inangan thaaꞌ-aath-aathān thanang e? putha work piꞌan anangan yump-yumpān thananga? Nintang weeꞌang kuch e?” \v 3 Puth nil Jesus.an thaw thant, “Ngay kan in engkāng niiyanta, aꞌ niiyan ngath waaꞌān. \v 4 Nil weeꞌ thawant pam John alantan pam wanch kootra ngakangan kuungk-kuungkow thanang e? Nil God.an thawant ey? Nath pam wanch thawin nungant ey?” \p \v 5 Thananiya kan-ngul thaw-thawin thanttakamana, “Ngamp ngul wanttak thawāmp e? Ngampwey yimanangan thawimp nunganta, ‘Nil God.an thaw nungant John.antan-a,’ nil puth Jesus.an thawow ngampara, ‘Ngul niiy John.an wanttak keꞌam ngaantam-ngeeyan nunang wik min God.antaman waaꞌ-waaꞌ niiyantan a?’ \v 6 Puth ngampwey thawimp yimanangana, ‘Pam wanch thawin nungant John.antan,’ than pam wanch maꞌmangkamangan kunttowang ngul piik-piikin ngampanga, puth than kan-kanam paththam ngaantam-ngeeyantan nunang John.an nil prophet wik min God.antaman waaꞌ-waaꞌa.” \v 7 Aꞌ thanan thawin nungant Jesus.antan, “Ngan meeꞌmiy yaꞌa nil weeꞌ-nathan thaw nungant John alantana.” \v 8 Aꞌ nil Jesus.an thaw ngul thant, “Yaa, ngay puth-puthangkana keꞌ waaꞌing niiyant nil weeꞌangan kuch ngayang ngay yipam pam wanchan thaaꞌ-aath-aathāng thananga.” \s1 Nil Jesus.angan Wik Kath Waaꞌ Thant Pam Thonamang Nhengk-Kunchan Kuch \p \v 9 Anpalana, nil Jesus.angan wik kath waaꞌ thant, nil koochanam keꞌam waaꞌ thant nungamanganiy, nil wik kath anman waaꞌ thant. Aꞌ nil thaw ngul, “Ayyang, niiy wik kath inan ngeeyāna. Nil pam thonam alangana aak piꞌan weꞌar piꞌ-piꞌ nungantakaman, aak may kaampanakan, aꞌ nil may kaangkantam kaanch yot kaamp-kaamp thanang garden nungantamang angan. Anpalaniya, nil thaw pam wiyantan aak gardenan thath-thathayn, min-minakam piꞌ-piꞌayn nungantwey, aꞌ nil kan-ngul iiy aak thonaka nilan puth yaam wunowa. \v 10 Ngul-ngulana, aakan kan-ngul wamp thant may kaangk menchan anangan yal-yalmathayna. Nil moom alangan pam thonam nungantaman kuch nunang, aak garden nungantamakan iiyow, aꞌ may kaangk menchan anangan uwow nungant. Nil aak angan kanan wamp-a, than pam al-alangan gardenan piꞌ-piꞌinan-a, than piik-piikin nunang, aꞌ maꞌ-thaanch koyaman kuchin nunang. \v 11 Ngul-ngulana nil moom alangan pam nungantam thonangan ngul kuch nunang, puth than pam al-alanganiy-a, nunang thamp piik-piikina, aꞌ way paththam yump-yumpin nungant, aꞌ maꞌ-thaanch koyaman kuchin nunang. \v 12 Aꞌ nil moom alangan pam thonangan ngul kuch nunang, puth than pam al-alanganiy-a, piik-piikin nunang, aꞌ yoon kenthin nunang. \v 13 Aꞌ anpalana, nil mooman thaw nungantakaman, ‘Ngay wanttak ngula? Ngay nhengk ngatharam inman paththam mak kuchāng nunang. Than ngul ngaantam-ngeeyayn nil puk nhengk ngatharamana, nil puth pam piꞌan tham, keꞌ piikiythan nunang yaꞌa,’ aꞌ anpalana nil kuch nunanga. \v 14 Puth than pam al-alangan thathin nunangana thinth ngulan wamp-wamp thantan-a, thanan thawin thanttakamana, ‘Ayyang, nil puk nhengk moomantaman inmana! Ngamp mulathāmp nunang, aꞌ ngampan aak garden inan ngamparakam ngul yipam piꞌāmpa!’ \v 15 Aꞌ than pam al-alangan piw theeꞌin nunang yoon aak gardenam anpalan aꞌ mulathin nunanga.” \p Nil Jesus.an thaw thant, “Niiy ngul wanttak ngaantam-ngeeyaniy e? Nil moom-kunchan wanttak nath thawow thant pam al-alantana? \v 16 Nil angan wampow thant, aꞌ mulathow thanang pam way anangana, aꞌ nil pam wiyant ngul thawow thant aak garden nungantaman piꞌ-piꞌayna.” Than pam wanchangan wik inangan ngeeyin nungantam Jesus.antaman-a, than thawin, “An yaꞌa!” \p \v 17 Nil Jesus.angan thath thanang aꞌ engk thant ngul, “Wik inangan lat ngench thayan anpalana want-wanttak waaꞌina? \q1 ‘Than pamang aawuchan kaachantan-a, wiyiya than nath yuk pal pekkuwan aawuchantangan wunpantan-a, an piw theeꞌantan, \q1 puth thanan ngaantam-ngeeyantan keꞌ yuk way yimanangan. \q1 Puth yaꞌa, yuk pal pekkuwan aawuchantangana an min-minam paththama, \q1 aawuchan thayanam yipam thanowa.’ \m An puth keꞌ yimanangan pam wanch wiy al-alangan kaangk keꞌ ngayanga, than monkanam iiyantan ngatharamana. Puth ngayan keꞌ yuk pal pekkuwan aawuchantangan anman thanan piwan theeꞌina. \v 18 Aꞌ puth ngayan keꞌ kunttow piꞌan yimananga. Than pam wanch weeꞌ-weeꞌanangan ngangkang keꞌan piꞌ-piꞌantan ngayang-a, aak way-wayam paththam wunow thant, than kunttowangwey thaꞌ thuthiythan, anpalaniy-a, keek-keekiythana. Puth than weeꞌ-weeꞌanang nathwey man-mangkam theeꞌiythan ngath-a, ngul-ngulaniya nil God.angan wayathow thananga, kan-kanam paththam wayathow thanang, keꞌ kunttow piꞌanang manchathow nhanth-nhanthakaman.” \s1 Thananiya Jesus.an Putham Mepin Nunang \p \v 19 Than pam piꞌan anangan than wik thayanan thaaꞌ-aath-aathin-a, aꞌ than pam piꞌan priests anangan-a, thanan thawin thanttakaman thanan Jesus.an mamayn nunanga, puth than kan meeꞌmiya nil thanangan waaꞌ-waaꞌ, puth than keꞌam mamin nunanga, than winynyang moꞌin pam wanch yot al-alantamana. \v 20 Yaa, thanana kuup-kuupin yippak, aꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyin than want-wanttakan mamayn nunang. Aꞌ than pam wayanang anangan kuchin thanang nungant Jesus.antan, than yipam muukamayn keꞌ than pam min yimanangan, aꞌ than yaan paathayn nunang nil nath wik want-wanttakan thawowa, nath way waaꞌow thanang pam piꞌan anangan. Than kaangk maꞌam theeꞌayn nunang moom piꞌan alantan, nil yipam wayathow nunanga. \v 21 Than pam wayanang anangan iiyin ngul nungant Jesus.antan, aꞌ thawin nungant, “Ayyang, moom-ang, ngan kan meeꞌmiy nint wik kan-kanam anangan thaw-thawangana, puth woyan min God.antaman kan-kanam thaaꞌ-aath-aathangan nganang. Puth nint pam piꞌan al-alantaman keꞌam winynyang moꞌ-moꞌangan yaꞌa, nint keꞌ-ngoongkam wik kan-kanam anman waaꞌ-waaꞌangan pam wanchantana. \v 22 Yaa, nint puth wik kan-kanam waaꞌān nganta. An-ngul kan-kanam ey? ngan ngul wukal theeꞌin ey? keꞌ income tax yimanangan ey? pam moom piꞌan alantan ey? aak Rome.angan wunan ey? Nath yaꞌa, keꞌ theeꞌin nunganta.” \v 23 Aꞌ nil puth Jesus.angan kanam thiich thanang pam wayanang anangan than pam min yaꞌa, than yaan paath-paathin nunanga, aꞌ nil puth thaw ngul thanta, \v 24 “Niiy wukal thonam pal kalānara, ngay kan thathānga! Wukal ilangan kaaꞌwal weeꞌantam piꞌ-piꞌan e? puth namp weeꞌantam wukal ilantangan wun a?” Puth than pam anangan thawin nungant Jesus.antan, “Pam moom piꞌan alantaman aak Rome.angan wunana.” \v 25 Aꞌ nil Jesus.an thaw ngul thant, “Than wukal tax aakanakan thawayn niiyantan-a, pam piꞌ-piꞌanam anangan-a, niiy wukal wiyana theeꞌān thantweya. Puth nil God.angan ngampangan yumpa, ngampaniya ngangk ngamparamana koyam theeꞌāmp nungant God.antan.” \p \v 26 Than wik inangan ngeeyinan-a, thanan thaaꞌam ikin ngul. Than puth kanam mep-mepin nunang, puth yaꞌangama nil puth wik way thakan keꞌam koyaman thaw thantana. Anpalaniy-a, than popam ngul thanin, wik keꞌanangan. \p \v 27 Anpalan-a, pam puungk wiy Sadducees anangan wampin nungant, than Sadducees il-ilangana, than ngaantam-ngeeyin pam wanch mulan wuntan-a, keꞌ koyam mulaman keꞌ-ngul ekiythana. Than thawin nungant Jesus.antan, \v 28 “Ayyang, Moom-ang, pam Moses.ang keenkanamana wik yimanangan umpa, ‘Nil pamwey puk keꞌanangan uthamiwwey-a, yaa, nil pont nungantam alangan wanch wukalongkan maayow nunang, pul yipam puk uwowpula, thanan yipam ngaantam-ngeeyayna puk anangana keꞌ pam mul alantamana.’ \v 29 Puth nint kan wik kath inan ngeeyāna: aak keenkanamana, than maꞌ-kuuncham pam seven wun-wunina. Wuny thanttamangan kaꞌatham wanchan maayan — ngul-ngulaniya, nil puk keꞌanang utham ngula. \v 30 Pam kuunch nungantam thon alangan ngul maay nunang wanch wukalongkana, aꞌ nil tham ngul puk keꞌanang utham. \v 31 Aꞌ pam kuunch nungantam thon alangan ngul maay nunang wanch wukalongkana, aꞌ nil tham puk keꞌanang uthama. Pam kuunch nungantam maꞌmangkam al-alangan maay-maayin nunang, wanch wukalongkan, aꞌ than maꞌmangkamana puk keꞌanang anman uth-uthamina. \v 32 Ngul-ngulaniya, wanch wukalongkan utham. \v 33 Kan in ngeeyāna! Aak ngulan wampowan-a, than pam wanch mulaman koyaman ngulan ek-ekayn-a, man-yetham koyaman iiy-iiyayn-a, nil wanch wukalongkana wanch thum pam weeꞌantam ngul iiyowa? Puth nil wanch alangana pam maꞌ-kuuncham seven anangaman maay thanang a!” \p \v 34 Aꞌ nil Jesus.an thaw ngul thant, “Pam wanch than man-yethaman iiy-iiyantan-a, than ngent-ngentwuntana, \v 35 puth than pam wanch anangan nil God.angan mulam ngulan ekathow thanang-a, than yipam aak umpuyam wun-wunayn-a, an than keꞌ-ngul ngent-ngentwayn, yaꞌa. \v 36 Thananiy-a, keꞌ ngaantiyongk anman iiy-iiyayn, keꞌ-ngul uthamiythan, yaꞌa. Thananiya puk nhengk God.antam ngul iiy-iiyayna, puth than mulaman ngulan ekayna. \v 37 Nil Moses.angan wik engkanang waaꞌ ngampar nil God.angan mulaman ngul ekathow thanang pam wanch mulan wuntan. Ngamp meeꞌmiy wik nungantaman kan-kanamana. Nil wik kath inan ump, lat ngench thayanangan nilan thum nganthan thath yuk many kangkathiyangan, puth yukana keꞌam pench-pencha. Nil puth God.an wik inangan Moses.antan thaw, ‘Ngayiya God inman, thanttam Abraham-a, puth Isaac-a, aꞌ puth Jacob weeꞌanang al-alantamana.’ \v 38 Nil God.ana God thanttam pam wanch man-yethaman iiy-iiyantana, pam wanch mul al-alantaman yaꞌa. Pam wanch God.antaman uthamantanan aak ingan earthangan-a, an keꞌ than mul kan-kanam wuntan ey? An yaꞌa, an than man-yetham yippak iiy-iiyantan aak in kenyana piip God.antangan.” \p \v 39 Than pam piꞌan wiy anangan than wik thayanan thaaꞌ-aath-aathinan-a, than thawin nungant Jesus.antan, “Ayyang, Moom-ang, nint wik min waaꞌana.” \v 40 Than puth winynyang ngul moꞌ-moꞌin nungantam Jesus.antamana, thananiya keꞌ-ngul wikak thakan engkin nungant, yaꞌa. \p \v 41 Anpalaniya, nil Jesus.an engk thant, “Puth than thawantana nil David.ana wuut mangk nungantamaniya, pam alantaman nil God.angan kaaꞌngak kuchowan ngampara. Than ngeenam yimanangan thawantana? \v 42 Nil puth David.angana wik inangan ump lat Psalms.angana, \q1 ‘Nil Lord God.ana moom ngatharamant thawa, \q1 “Nintaniya moom piꞌan ngatharang iiy-iiyāna; \q1 \v 43 aꞌ ngay ngul maalathāng thanang than nintangan ngangk-wayangaman kal-kalayn. \q1 Nintaniya moom piꞌan karangk paththam iiy-iiyān thantana.” ’ \m \v 44 Wik iniya David.angan waaꞌ. Niliya Christ.ana moom nungantam waaꞌ nunanga. Puth nil David.ana wanttak Christ.antaman wuut mangk ween a?” Nil Jesus.angan yimanangan mep thananga. \s1 Nil Jesus.angan Pam Piꞌan Anangan Min Yaꞌ Waaꞌ Thanang \p \v 45 Than pam wanch yotangan ngeey-ngeeyin nunang Jesus.an, aꞌ nil thaw thant ngurp nungantam al-alantan, \v 46 “Niiy kan thathān thanang, pam piꞌan anangan than wik thayanan thaaꞌ-aath-aathantan thananga, than min yaꞌa! Thanan keꞌ meek yimanangan kaangk iiy-iiyayna. Than kaangk ngook ongk anangan ngoonch-ngoonchayna, than wiyangan yipam thath-thathayn thananga, aꞌ thanan kaangka pam wanch wiy anangan umang iiy-iiyayn thant aak town wakanangana. Aꞌ putha, than aak churchakan iiy-iiyantan-a, thanan kaangk umputh anman nyiin-nyiinayna, than yipam pam wanch wiyangan thath-thathayn thanang, aꞌ putha than may partyakan iiy-iiyantan-a, thanan kaangk aak min-minangam nyiin-nyiinayna. \v 47 Than yuk way min wukalongk al-alantaman maay-maayantan aꞌ kenth-kenthantan thanang aawuch thanttam anpalan, yipam than ngul wunayn. Aꞌ putha thanana yaam anman meeꞌ-wuth-wuthanamantan pam wanchangan yipam ngeey-ngeeyayn thananga. Nil God.angan kan-kanam paththam ngul wayathow thananga.” \c 21 \s1 Inan Wik Kath Wanch Wukalongkantam Nilan Wukal Maꞌmangkaman Theeꞌ God.antan \p \v 1 Anpalana, nil Jesus.angan aak pal-puy thath-thath aak ngench thayan angan, aꞌ nil thath-thath thanang pam wanch maꞌmangkiy anangan wukal God.antan wunp-wunpin, yuk ikang angana. \v 2 Aꞌ anpalana, nil wanch wukalongkan thath nunang wamp-wamp, wanch inaniya, nil wukal keꞌanangwey, aꞌ nilan wukal manyiy kucham keꞌ two cents yimanangan ikangan wunp. \v 3 Aꞌ nil Jesus.an kan-ngul thaw thant, “Niiy kan thathan thanang ey? Than wiyangan ep-paththam wukal piꞌ-piꞌanam ikangan wunp-wunpin a! Nungkway nil wanch wukalongk ilangan wukal many wunp ikangan-a, an min meeꞌ God.antangana, an nil God.angan keꞌ wukal piꞌan thath-thathan meeꞌ nungantangana. \v 4 Than puth wiy ananganiya min yaꞌa, puth nungkway than wukal piꞌanan wunp-wunpin-a, an min yaꞌ meeꞌ God.antangan, puth thanan keꞌ wukal many theeꞌ-theeꞌin, thanan puth wukal thaꞌiy thanttakaman piꞌ-piꞌantan, maꞌmangkiy iiy-iiyantana. Puth nil wanch wukalongk alanganiy-a, wukal nungantam anangan maꞌmangkam wunp ikangan, wukal anan nil keꞌ may piiyanakan piꞌ-piꞌwey-a, anan wunp.” \s1 Nil Jesus.angan Waaꞌ Thant Aak Way-Wayam Paththam Ngulan Wampowa \p \v 5 Anpalana, than ngurp Jesus.antam anangan thaw-thawin thanttakaman, “An thathāna! Aawuch ngench thayanana min-minam paththama! Puth kunttow piꞌan anangana min-minam paththam thampa! Aꞌ pam wanchangan yuk way min min-miniy wamp-wampathantan nungant piip God.antan a!” \v 6 Nil Jesus.an thaw thant, “Eeꞌa, niiy aawuch piꞌ-piꞌanam inangan thath-thathaniy ey? Puth ngay inan thawang niiyanta, aak ngul-ngulana than pamangan aawuch min-minam anangana ngul wayathayn — aꞌ puth kunttow wuut piꞌ-piꞌanam anangana aakang ngul keek-keekathayn.” \p \v 7 Aꞌ than ngurp nungantam anangan engkin nungant, “Ayyang, moom-ang, nint wik nyiingkan thawan aak ngeen wampowa? Nil puth God.angan ngeen meenathow ngant aakan kan-kanangan wampana? aawuch ngench thayanan keekathayn a?” \v 8 Nil puth Jesus.an thaw thant, “Niiy meeꞌ yanth-yanth ngul iiy-iiyāna! Than pam wanch wiyangan keꞌ muuk-muukamathayn niiyanga! Than yot anangan thon-thonam ngul wamp-wampayna, thananiya yaan wik uuy-uuyamayn, thaw-thawayn, ‘Ngay in Jesus Christa, God.angan kuchanya,’ puth yaꞌa. Aꞌ wik yimanangan thamp thaw-thawayn, ‘Aak inan kan-ngulan minchowa,’ puth yaꞌa. Niiyan keꞌ monkan-wak-wakān thananga! \p \v 9 “Niiy wik thooꞌ ngul ngeey-ngeeyān kul karkanan pek-pekwayna, puth niiyana winynyang keꞌ moꞌāna. Than mak kaꞌathamana kul karkan pek-pekwayna, puth aakan keꞌ yippak minchowa.” \v 10 Anpalana, nil wik inangan thaw thant, “Than moom piꞌan aꞌ pam thanttam aak thon-thonaman anman pek-pekwayna, than pam wiy anangan thaaꞌnganth thon al-alantan ngul iiy-iiyayn aꞌ than pek-pekwayn. \v 11 Aꞌ earthquake al-alangan aak nath-nathan wuny-wunyathowa. Aꞌ putha aak umyompanamana may keꞌanang thak wun-wunayn, aꞌ aak way paththam wamp-wampow thant yotamantana, weech-weechow thanang thaka aak umyompanamana. Aꞌ ngeen yaakaꞌ natha yuk wuut piꞌ-piꞌanam nil-nila uk-ukayn nathpal kenyana, aꞌ winy-winyathow pam wanch ananganiya. \v 12 Puth yaꞌ yippaka. Than kaꞌathaman mam-mamayn niiyang aꞌ way paththam yump-yumpayn niiyant, piik-piikayn niiyang thaka. Than maꞌam theeꞌ-theeꞌayn niiyang pam piꞌan al-alantan than yipam umang than-thanathayn niiyang churches Jews.antamang angana aꞌ yipam jailangan thench-thenchayn niiyanga. Than wamp-wampathayn niiyang pam piꞌan al-alantan puth niiy ngayangan monkan-wak-wakaniya, anpalana. \v 13 Puth niiyan wik min God.antaman waaꞌ-waaꞌān thanta. \v 14 Than mam-mamayn niiyang-a, aꞌ umang than-thanathayn niiyang courtangan-a, niiyaniya kuchek keꞌ way-wayamāna niiy wanttakan thawāna. Yaꞌa, puth niiyan keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyān yimanangana, \v 15 puth ngayana kuchek waap min yump-yumpāng niiyang, aꞌ puth wik minan waaꞌ-waaꞌāng niiyanta niiy yipam wik anangan thant ngul waaꞌ-waaꞌāna. Aꞌ than pam wayanang anangan puthangkan wik keꞌ thaw-thawiythan niiyant, yaꞌa. \v 16 Aak an-aniyangan-a, kampan niiyantam al-alangan aꞌ ngurp niiyantam al-alangan maꞌam theeꞌ-theeꞌayn niiyang pam piꞌan al-alantan, nath kaath piip niiyantam al-alangan, nath kuunch niiyantam al-alangan. Aꞌ wiy inangana, mul-mulathayn niiyanga. \v 17 Than pam wanch yotangan ngangk-wayangam kal-kalayn niiyang, puth anpalan niiy ngayangan monkan-wak-wakaniya. \v 18 Puth nil piip God.anganiy-a, min-minam piꞌ-piꞌow niiyanga. \v 19 Niiy ngangk thayanam anman monkan-wak-wakān nunang, aꞌ amanamaniy-a, niiy man-yetham aak umpuyam wun-wunān piip God.antangana.” \s1 Nil Jesus.angan Waaꞌ Aak Jerusalem.an Keekow Ngula \p \v 20 Nil Jesus.an putham thaw thant, “Niiy pam soldiers yot anangan ngul thath-thathān thanang thintham wampayn aak Jerusalem.akan. Than kuchwayn kaaw kuuw kungk yiip aꞌ menh-menhang wakan aꞌ umang paththam kal-kalayn thanang pam wanch anangan aak Jerusalem.angana. Aak an-aniyangan-a, niiy meeꞌmiy ngul weenān aakan yaam keꞌanam paththam keekow. \v 21 Aak inan wampowan-a, than aak Judea punchan anangan-a, moꞌ-moꞌayn aak yoykaka. Than weeꞌ-weeꞌanangan aak piꞌanangan wuntan-a, aakan want-wantayn, aꞌ than weeꞌ-weeꞌanangan aak kangkangan wun-wuntan-a, than aak pi ꞌanakan ket iiyayna. \v 22 Puth aak an-aniyangan-a, nil piip God.angan pam wanch yot anangan way-wayathow thanang aak Jerusalem.angana, nil yipam meenathow ngampar than keenkanamana lat ngench thayanangan umpin-a, an kan-kanam paththam waaꞌin. \v 23 Aak inan ngulan wampow-a, an aak way-wayam wunow thant wanch iimpanang al-alantana aꞌ putha wanch pul-many al-alantan maꞌ puk manyangana. Puth aak way-wayam paththam ngul wampow aak iikanakana, nil puth piip God.angan kan-kanam paththam wayathow thanang pam wanch anangana. \v 24 Pam wanch wiy anangana, than nhengk-peempanang ngul mul-mulathayn thananga; pam wanch wiy anangana, than aak jailang wunp-wunpayn thanang aak thon-thonang angana, pam wanch al-alantangan thaaꞌnganth thonan wuntana; aꞌ pam wanch Jews yaꞌ al-alangan aak Jerusalem way-wayathayn aꞌ thanam ngul aak wakayn aak-aakanakaman nil God.angan kenth-kenthow thanang ngulana. \s1 Nil Jesus.angan Waaꞌ Nung amang Nil Palam Ngulan Wampowa \p \v 25 “Aak an-aniyangan-a, kirch aꞌ kep aꞌ puth thunp anangan wiy-wiyam ngul weenayna. Pam wanch yot aak nath-nathangan wun-wuntan ngangk way paththam wunwunayna, than puth winynyang moꞌ-moꞌayn puth yeelal piꞌanan muutathiy ek-ekow aꞌ ngakan mat-matowa thompan piil-piikow. \v 26 Than pam wanch anangan kuup-kuupayn aak way ngulan wampow aak umyompanaman-a, than winynyang paththam moꞌ-moꞌayn aꞌ wiy anangan-a, thaꞌ thayan keek-keekayn, puth kinch-a, kep-a, aꞌ putha thunp anangan pal-puy wun-wunayn ngula. \v 27 Aꞌ than pam wanchangana ngul thathayn ngayang puth palaman uk-ukāng yuwangana, ngay pam inman nil God.angan kuchanya. Ngay pam piꞌan aꞌ karangk ukānga, aꞌ pam min-minam paththam ukānga! \v 28 Aak inan wampowan-a, niiy thanāna aꞌ kaaꞌ um keny thath-thathāna, puth aakan thinth yaam keꞌanaman wampow nil piip God-angana ngul kaaꞌ-piich-piichanathow niiyanga.” \s1 Nil Jesus.angan Wik Kath Waaꞌ Thant Yuk Kom Alantaman \p \v 29 Aꞌ nil Jesus-angan wik kath ngul waaꞌ-waaꞌ thant, nilan thaw, “Niiy ngaantam-ngeeyān yuk kom anana aꞌ yuk wiy anangana. \v 30 Yiikanan pentantan kangk nyiingkanaman-a, yaa, niiy meeꞌmiy ngul weenaniya aak kayamanana kan-kanang wamp-wampan. \v 31 Aꞌ niiy kinch ngulan thath-thathān ngaaꞌ ngulan wunow-a, putha thunp anangan keek-keekayn thakan-a, yaa, niiyana meeꞌmiy weenān aakan thinth ngul wamp-wampan nil piip God.angana pam wanch yot anangan maꞌ nungantanga ngulan piꞌ-piꞌow thananga. \v 32 “Aꞌ niiy inan thamp ngaantam-ngeeyāna; aak anan wampowan-a, puungk wiy inangan niiya man-yetham yippak iiy-iiyān. \v 33 Ngul-ngulana aak earth inana putha yuw in kenyan thathanamp an ngul minchowa. Puth wik ngatharamana an keꞌ minchiya, yaꞌa, an anman wun-wunow aak umpuyangama.” \v 34-35 Nil Jesus.an putham ngul thaw thant, “Niiy meeꞌ yanth-yanth iiy-iiyāna! Niiy paththam min-min ngaantam-ngeey-ngeeyāna, aꞌ keꞌ kon-ngathow niiyang aak inan ngul minchowa. Niiy may-weenthan keꞌ iiy-iiyāna, aꞌ ngak way-weenthan keꞌ iiy-iiyāna, aꞌ kuchek keꞌ wayamow niiyant yuk way min anpalana, puth nil God.angan ngul maꞌ-pil-wayath niiyang, aak way ngulan wampowa. Puth aak way inana pam wanch maꞌmangkam al-alantan wampow aak umyompanaman wun-wuntana. \v 36 Niiy meeꞌ yanth-yanth iiy-iiyāna aꞌ meeꞌ-wuth-wuthanamān anman piip God.antan nil yipam ngangk thay-thayanathow niiyang niiy yipam aak wayan thaamp-thaampān aꞌ anpalana niiy um ngatharang ngul than-thanāna ngay pam inman nil God.angan kuchanya.” \v 37 Ngaaꞌ thon-thonangana, nil Jesus.angan pam wanch thaaꞌ-aath-aath thanang aawuch ngench thayanang angan, aꞌ aak ngutang ngulana, nil Yoon pent-pent yoyk Olives aakanakan, aꞌ angman paanth-paanth. \v 38 Ngaaꞌ thon-thonangana, than pam wanch yot anangan ngaaꞌthiyangam iiy-iiyin aawuch ngench thayanakan than yipam wik nungantaman ngeey-ngeeyayn. \c 22 \s1 Than Wik Yumpin Jesus.an Mulathayn Nunang \p \v 1 Aak thinth kan-kanangan wamp-wamp may piꞌan yumpanakan. Aak anan-a, may piꞌanan mungkayn Passover.an waaꞌantan, thanan may bread pamp anman mungk-mungkantan soda keꞌananga. \v 2 Than pam piꞌan priests anangan aꞌ puth-a, pam wiy anangan wik thayanan thaaꞌ-aath-aathinan-a, than winynyang moꞌin thanttam pam wanch yot al-alantaman, yaa, than nanpalana wik thaw-thawin thanttakaman than want-wanttakan Jesus.an meeꞌ thenchanam mamayn nunang, aꞌ puth mulathayn nunangan. \s1 Nil Judas.an Thaw Nil Jesus.an Theetathowana \p \v 3 Aꞌ anpalana, oony way piꞌan anana ngangkang ngoonch nungantang, Judas Iscariot.antangan, ngurp nungantam Jesus.antam thon alantangan. \v 4 Nil iiy thant pam piꞌan priests al-alantan, aꞌ moom thapangumpan al-alantaman than aak ngench thayanan piꞌ-piꞌinan, nil yipam wik thawow thanttang nil want-wanttakan Jesus.an theetathow nunang thanta. \v 5 Than pam piꞌ-piꞌan anangan ngangk min paththam ngul wunin aꞌ thanan puth thawin nungant Judas.antan than wukal ngul theeꞌayn nunganta. \v 6 Nil Judas.an puth eeꞌ thaw thant, aꞌ amanam ngulana nil ngaantam-ngeey-ngeey nil Jesus.an want-wanttakan theetathowan thantana. Nil kaangk meeꞌ thenchanam theetathow nunang thanta, than pam wanch yot al-alangan keꞌ yipam thiichayna. \s1 Nil Jesus.angan Pam Kucham Keenk Kuch Pulang Mayan Yipam Yumpowpul \p \v 7 Aak ananiya kan wamp thant Jews al-alantan minh lambs anangan yipam mul-mulathayn thanang, may piꞌan Passover.akan. Anpalana, than yipam minh lamb anangan aꞌ may bread pamp soda keꞌanangan mungk-mungkayn ngula. \v 8 Aꞌ nil Jesus.an thaw pulant Peter-a, puth John.angan, “Nip iiyowa may-a, minh-a, keenk piꞌow ngampara.” \v 9 Pulan puth thawpul nunganta, “Ngan aak wantting mayan yumpān ngampara?” \v 10 Nil Jesus.an thaw pulant, “Ayyang, nip in ngeeyowa. Nip aak Jerusalem.angan ngoonchowa aꞌ anpalana nipiya pam uwow nunang ngak kal-kalan juganga. Nipaniya monkan-wakow nunanga. Nil aawuch wanttingan ngoonchow-a, nipaniya karpam ngoonchow nungantangana. \v 11 Aꞌ nipana thawow nungant aawuch-kunch alantan, ‘Ayyang, moom nganttamang wik inan kuch nganttang nint aakan meenathān ngant aak wanttingan ngan yipam Jesus weeꞌanangan minh lamban aꞌ may bread pampan mungkān.’ \v 12 Amanamaniya nil pam alangan keny ngul matathow nipang aꞌ nilan ngul meenathow nipar, aakan piꞌan aꞌ weꞌara, table thampanga putha chairs thama. Nipaniya minh-a, may thakan keenk wunpow thanang table.angana ngampan yipam may mungkāmpa.” \p \v 13 Aꞌ pam kuchamana iiypul ngul aꞌ aakana kan-ngul uwpul keꞌ Jesus anman wik thaw pulant. Yaa, pulana may minh keenk ngul piꞌ-piꞌpul thanta. \s1 Nil Jesus.angan May Bread Aꞌ May Wine Theeꞌ-theeꞌ Thant \p \v 14 Anpalana nil Jesus-a, puth ngurp nungantam wiy anangan kan-ngul wampin pulant. Aꞌ thananiya nyiinin ngul may mungkanakan. \v 15 Aꞌ nil Jesus.an kan-ngul thaw thanta, “Ngay kaangk paththam may breada putha minh inangan mungkānga, may piꞌanana Passover.ana. Ngamp may inan minchathāmpan-a, than pam wayanang al-alangan way thakan yumpayn ngathara. \v 16 Ngay inan kan-kanam thaw-thawanga. Ngay may piꞌan Passover.ana puthaman aak ingan keꞌ-ngul mungkāng, yaꞌa. Ngamp aak ing keny ngulan wunāmp nungantang piip God.antangan-a, an ep ngay mungkāng aꞌ aak an-aniyangana niiyana ngul thiichāna may Passover.ana want-wanttakan wunow.” \p \v 17 Amanamaniya nilana cup maay, may wine thampan aꞌ thankyou thaw nungant God.antan. Anpalana nil kan-ngul thaw thant ngurp nungantam al-alantan, “Niiy inan mamāna, aꞌ ngamp yotamangan mungkāmp ngul cup thonam ilangaman. \v 18 Ngay inan waaꞌāng niiyanta: ngay wine inana keꞌ-ngul mungkāng, yaꞌa. Ngul-ngulaniya, nil piip God.angan pam wanch yot anangan maꞌ nungantangan piꞌ-piꞌow thanang-a, ngay aak an-aniyangan ep ngul mungkānga.” \p \v 19 Aꞌ amanamaniya nil Jesus.angana may breadana maay aꞌ thankyou thaw piip God.antan. Aꞌ anpalaniya nil may breadana kan-ngul many-many pip-pip aꞌ ngurp nungantam al-alantan theeꞌ-theeꞌ ngul thant aꞌ thaw ngul thant, “May bread inana keꞌ kemp ngatharam yimanangan ngay ngulan theetathāng niiyanta. Niiy may inan mungkāna, aꞌ niiy ngayang thampan ngaantam-ngeey-ngeeyāna.” \v 20 Aꞌ may kanan minchathin-a, nilana cup ngulan maay aꞌ nil kan-ngul thaw thant, “Ayyang, wine inana keꞌ chaapar ngatharam yimanangan ngay ngulana theetathāng niiyant yotamanta niiy yipam ngangk minangam karpam ngul iiy-iiyān nungantang God.antangana. \p \v 21 “Puth niiy in ngeeyāna! Nil pam thonamanga ngayangan ngul theetathow pam way al-alantan; pam anman-a, nil inman nyiin-nyiinan niiyantangana, may mungk-mungkan ngatharanga. \v 22 Ngayaniy-a, pam inman nil God.angan kuchanya. Ngay ngul uthamānga, nil God.an kaꞌathaman thaw. Puth nil pam weeꞌang theetathow ngayanga pam way al-alantan-a, an aak way-wayam paththam wampow nunganta!” \p \v 23 Anpalana, than kan-ngul thaw-thawin thanttakaman, “Ngamp inangan nyiinanamp-a, nil thonam weeꞌang theetathow nunanga?” \s1 Nil Jesus.angan Waaꞌ Thant Nil Weeꞌ-Nathan Pam Piꞌanan Iiyowa \p \v 24 Anpalana, than ngurp Jesus.antam anangan wik thaw-thawin thanttakamana nil weeꞌ ngula thanttang pam meek piꞌanan iiyowa. \v 25 Aꞌ nil Jesus.an kan-ngul thaw thant, “Than moom aak thon-thonangan wuntana, moom thanttam Jews yaꞌ al-alantaman, than puth God.an meeꞌmiy nunang yaꞌa. Than pam wanch anangan maꞌ thay-thayanang anman piꞌ-piꞌantan thananga, aꞌ thanan kaangk pam wanchangan min waaꞌayn thanang. \v 26 Puth niiyaniya, yimanangan keꞌ iiy-iiyān niiy-niiyantakamana. Niiywey nath kaangk pam piꞌ-piꞌanam iiy-iiyānwey-a, yaa, niiyan ulp-ulpanang keꞌ iiy-iiyān, niiy pam wanch wiy anangan maꞌ-aath-aathān thanang aꞌ min-minam piꞌ-piꞌān thananga. \v 27 Yaa, niiy waaꞌān ngathara. Nil weeꞌa pam piꞌanan iiyowa? Nil pam anman keꞌ meekan nyiin-nyiin ey? yipam may mungk-mungkow ey? Yaꞌ natha, pam nil mayan kal-kalan wiyantan ey? Yaꞌa, nil paman nyiin-nyiinan-a, an nil ep pam piꞌan iiy-iiyana. Puth ngayaniy-a, wampang niiyant ngayan yipam maꞌ-aath-aathāng niiyang, minam piꞌ-piꞌāng niiyang. \p \v 28 “Niiyaniya ngatharang anman iiy-iiyan; nungkway wiyangan way paththam yump-yumpin ngathar-a, niiyaniya keꞌam wantan ngayanga. \v 29 Piip ngatharamangana moom piꞌan yumpanya, an yimanangana ngay moom piꞌan yump-yumpāng niiyang thampa. \v 30 Aak an-aniyangana ngay pam wanch yotam maꞌ ngatharang ngul piꞌ-piꞌāng thanang-a, niiyana ngatharang anman nyiin-nyiināna aꞌ may mungk-mungkān ngatharang, aꞌ niiy moom piꞌan ngul iiy-iiyān thant Jews al-alantan wuut mangk twelve al-alantaman wamp-wampin.” \s1 Nil Jesus.an Peter.ant Thaw Nil Ngulan Wik Uuyamow Thant \p \v 31 Anpalana, nil Jesus.an Simon Peter alantan thaw, “Ayyang, Simon-ang, Simon-ang, nint ngeeyāna! Nil oony way anan kan engk nungant piip God.antan nil yipam thaach-thaachow niiyang way yumpanakana, aꞌ nil God.an eeꞌ thawant, nil mak thaach-thaachow niiyanga. Nil oony way alangan puth kaangk yaark-yaarkathow niiyang ngatharam anpalana, keꞌ wuntangana yaarkathana kaanch anangan wookam anpalana. \v 32 Puth ngay kan meeꞌ-wuthanamang nungkara, Simona, nint yipam ngangk thayanam anman ngangkang piꞌ-piꞌān ngayanga. Puth ngul-ngulana, nint ngayang kan-ngul wantāna. Puth nint palam ngul weentān ngathara, aꞌ aak an-aniyangana nint ngangk thay-thayanathān thanang ngurp nungkaram anangana, puth pam wanch ngatharam anangana.” \v 33 Nil Peter.an thaw nungant Jesus.antan, “Moom-ang, nungkway than nath jailangan thench-thenchayn ngayang-a, nath mulathayn ngayang nungkarangan-a, ngay keꞌ wanting nintanga, ngay nintang anman monkan-wak-wakānga!” \v 34 Nil Jesus.an thaw nungant, “Ayyang, Peter-ang, ngay inan kan-kanam paththam thaw-thawang nungkar, inman ngutangan-a, nil minh rooster keꞌan yippakan pechow-a, nint maꞌ-koꞌalaman-a, wik uuy-uuyamān thant keꞌ nint ngayang keꞌ meeꞌmiya.” \s1 Nil Jesus.angan Putham Wik Waaꞌ Thant \p \v 35 Anpalana, nil Jesus.an kan-ngul thaw thant ngurp nungantam al-alantan, “Aak keenkan-a, ngay kuchang niiyang wik minan waaꞌ-waaꞌān. Niiy purse niiyantaman keꞌam kalan, aꞌ bag aꞌ thaꞌ murruk keꞌam kalana. Niiy meech iiy-iiyan ey? Nath pam wanchangan min-minakam piꞌ-piꞌin niiyang ey? may minh thakan aath-aathin niiyangwey ey?” Than puth thawin nungant, “Ngan meech keꞌam iiy-iiyan, yaꞌa. Than minam anman piꞌ-piꞌin ngananga.” \v 36 Aꞌ nil Jesus.an thaw ngul thant, “Puth niiy in ngeeyāna: aak in yimanangana, niiy weeꞌ-weeꞌanangan purse aꞌ bag thampan-a, niiy kalāna; aꞌ puth niiy weeꞌ-weeꞌanangan nhengk-peempan keꞌanangan-a, coat niiyantaman sellimpungān, wukal yipam uwān, nhengk-peempan yipam piiyān. \v 37 Puth ngay wik inangan waaꞌ-waaꞌāng niiyanta than lat ngench thayanangan keenkanaman umpin ngayangan waaꞌ-waaꞌina, ‘Than way paththam ngul yump-yumpayn nungant keꞌ nil pam way paththam yimanangana.’ Puth niiyan ngul thiichān than wik anangan kan-kanam waaꞌ-waaꞌin ngayangana, puth than kan-kanam way paththam ngul yump-yumpayn ngathar.” \v 38 Than ngurp nungantam anangan thawin ngul nungant, “Ayyang, Moom-ang, nhengk-peempan kucham ina!” Nil thaw thant, “An kana! Ngay wik kath thonakam yaan waaꞌ-waaꞌang niiyanta.” \s1 Nil Jesus.an Meeꞌ-Wuthanam Yoyk Olives Angan \p \v 39 Anpalana, nil Jesus.an aawuch piꞌanan kan want, aꞌ iiy ngul yoyk Olives aakanakan, puth aak nungantaman yimanangan wun; aꞌ ngurp nungantam anangana karpam iiy-iiyin nungantangan. \v 40 Than wampin-a, nil thaw ngul thant, “Niiy meeꞌ-wuthanamān God.anta, niiy keꞌ yipam wik ngeeyān nunang oony wayana, way keꞌ yipam yumpān ngula.” \p \v 41 Aꞌ anpalana, nil chil kech iiya, aꞌ pungkang ngul nyiin aakangan aꞌ meeꞌ-wuthanam piip God.ant, \v 42 “Piip-ang, nint keꞌ paththam wayathin thanang ey? Nint keꞌ thawin thant ey? Wayan keꞌ yumpayn ngatharan ey? Puth ngayan keꞌ thawing, yaꞌa, nint kaangk yaakaꞌ kuchān ngayangwey-a, yaa, puth wayan mak yump-yumpayn ngathara, ngayan puth keꞌ weeking ngatharakamana.” \v 43 Anpalana, ngaantiyongk wamp nungant inpal keny uk aꞌ ngangk thayanath nunanga. \v 44 Nil puth-putham meeꞌ-wuth-wuthanam, ngangk-wayangam ngangk thuth-thuthanakama, nil kan-kanam paththam meeꞌ-wuth-wuthanam, aꞌ kiimp uk-ukant keꞌ chaapar yimanangan aakangan uk-ukana. \p \v 45 Aꞌ nilana kan-ngul ek, aꞌ koyam ngul iiy thant ngurp nungantam al-alantan, aꞌ thath thanang weep thayanan wun-wunina, than puth ngangk way paththam wun-wunin, puth anpalan kemp way ngul weep wunina. \v 46 Nil Jesus.an thaw ngul thant, “Niiy ngeenak weep wun-wunaniya? Niiy kan ekāna aꞌ meeꞌ-wuthanamān nungant God.antana niiy keꞌ yipam wik ngeeyān nunang oony way anana, way keꞌ yipam yumpān ngula.” \s1 Than Mamin Nunang Jesus.ana \p \v 47 Nil Jesus.an wikan yippak thaw-thaw-a, than pam yot anangan kan-ngul wampin nungant. Nil ngurp nungantam Judas alangan-a, karpam kal-kal thananga. Nil Judas.an thintham iiy nungant Jesus.antan, yipam wal piintow nunanga. \v 48 Puth nil Jesus.an thaw nungant, “Ayyang, Judas-ang, nint wal piintangan ngayanga yipam nint theetathān ngayang ey? ngay puth pam inman nil God.angan kuchanya.” \p \v 49 Than ngurp Jesus.antam al-alangan thathin than ngeenan yumpayn nungant thanan puth thawin nungant, “Moom-ang, ngan piikān thanang ey? nhengk-peempan nganttam il-ilangan ey?” \v 50 Ngurp nungantam thonam alangana nhengk-peempan nungantaman erkam paththam wich, aꞌ pam thonaman kon thalokang umpan. Pam ananiy-a, kon munth ngul iiy-iiy, nilwey pam work iiy-iiy pam piꞌan alantana moom priestsantamana. \v 51 Puth nil Jesus.ana thaw, “Kana! Niiy keꞌa!” Aꞌ nil paman kon mam nunang puth konan min ngul ween. \v 52 Aꞌ nil Jesus.an kan-ngul thaw thant pam piꞌ-piꞌanam priests al-alantan aꞌ thant moom thapangumpanantaman than aawuch ngench thayanan piꞌ-piꞌantan, aꞌ wuut manth-thayan al-alantan thanan wamp-wampin yipam mamayn nunangana, “Niiy nhengk-peempan, aꞌ yuk muurkan nanangan thakan kal-kalaniy ngayangan yipam mamān ey? ngay keꞌ pam way yimanangan ey? \v 53 Ngay puth aak ingam wunanam a! Aꞌ ngaaꞌ thon-thonangana ngay aawuch ngench thayananga thaaꞌ-aath-aathangan niiyang ey! Puth niiy keꞌam maman ngayanga, yaꞌa. Aakan kan-ngul wamp niiyantana niiy kan-ngul mamān ngayangana, keꞌ nil oony way piꞌanan thaw niiyantana. Nil way-wayam paththam anmana, keꞌ aak ngaaꞌ nyiman wunana.” \s1 Nil Peter.an Thaw Thant Nil Keꞌ Meeꞌmiy Nunang Jesus Yaꞌana \p \v 54 Anpalana, than mamin nunang Jesus.an aꞌ kalin nunang aawuch pam piꞌan alantamakan, moom priestsantam al-alantamakana. Nil Peter.aniy-a, kecham koy-koyyuw iiy-iiy thanttanga. \v 55 Thum aak angman pench-pench aak yoonan, aawuch thinthana, aꞌ nil Peter.ana thum thinth nyiin-nyiin thanttang pam wanch wiy al-alantangana. \v 56 Anpalana, nil wanchan wamp nil workan iiy-iiy pam piꞌan alantan. Nil Peter.an oth piꞌ-piꞌ nunang thum thinthan nyiin-nyiin, aꞌ nil thaw thant wiyant, “Nil pam inan tham Jesus.antangan iiy-iiy!” \v 57 Puth nil Peter.an wik uuyam, aꞌ thawant, “Ayyang, ngay keꞌ meeꞌmiy nunang yaꞌa!” \p \v 58 Anpalana pam ngulan wamp aꞌ thath nunang Peter.an aꞌ thawant, “Nint ngurp nungantam tham ey?” Nil puth Peter.an thawant, “Ayyang, ngay ngurp nungantam yaꞌa.” \p \v 59 Hour thonamanga kanan want-a, pam thonangan wik thay-thayanam thaw nungant Peter.antan, “Nint kan-kanam paththam ngurp nungantam Jesus.antama, puth nint thamp aak Galilee anpalan wampana.” \v 60 Nil Peter.an thawant, “Ayyang, ngay keꞌ meeꞌmiy nint wik want-wanttakan wik thaw-thawangana.” Puth nil Peter.an wikan yippak thaw-thaw thant-a, minh roosteran pech-pech. \v 61 Nil Jesus.an puth weent aꞌ koochanam thath nunang Peter.an aꞌ wikan konang wamp nungant Peter.ant nil Jesus.an thawant, “Ngay inan kan-kanam thawang nungka, inman ngutangan-a, nil minh roosteran keꞌan yippak pechowan-a, nint maꞌ-koꞌalamana ngul wik uuyamān thanta pam wanch wiyantana, nint keꞌ ngayang meeꞌmiy yaꞌ yimanangana.” \v 62 Aꞌ nil Peter.an yoon pent aꞌ ngangk thuthanakam anman peey-peey ngula. \s1 Than Jesus.an Thaaꞌ-Yumpin Nunang Aꞌ Piik-Piikin Nunang \p \v 63 Than pam al-alangan Jesus.an piꞌ-piꞌin nunang-a, than thaaꞌ-yump-yumpin nunang aꞌ piik-piikin nunanga. \v 64 Than meeꞌ nungantaman ngook manyang kathin nunanga keꞌ yipam aakan thathow aꞌ piikin nunanga. Than thawin nungant, “Ayyang, nint kan waaꞌān nganta, nintang weeꞌangan piika?” \v 65 Aꞌ than wik way yot-yotam thaw-thawin nunganta. \s1 Than Jesus.an Umang Thanathin Nunang Pam Piꞌanantanga \p \v 66 Kinch kanan mat-a, than pam piꞌ-piꞌanam anangan karpam nyiinin than yipam wik thawayn — than manth-thayan anangan, aꞌ than pam piꞌan priests anangan, aꞌ puth pam piꞌ-piꞌan wiy anangan than wik thayanan thaaꞌ-aath-aathin thanang. Anpalana, than soldiers al-alangan Jesus.an kalin nunang thanta. \v 67 Aꞌ thanan thaw-thawin nungant Jesus.antana, “Nint kan waaꞌān nganta! Nint ngul pam inan God.angan keenkaman kaaꞌngak ey? kuchowan nintang ey?” Nil puth Jesus.an thaw thant, “Ngay nath waaꞌing niiyantwey-a, niiy keꞌ ngeeyina yaꞌa, niiyan ngayang man-ngeey-ngeeyin anmana. \v 68 Ngay nath wik ngeenak nathan engking niiyant-a, an niiyana thaaꞌ popam anman piꞌ-piꞌina. \v 69 Puth aak inpalan-a, ngay pam inman God.angan kuchany-a, ngay aak umpuyangam wun-wunāng God.antangana aꞌ moom piꞌan nyiin-nyiināng nungantang. Nil piip God.an kan-kanam paththam wuut piꞌana, min-minam-a, thayan-a, aꞌ maꞌ-kuncha.” \p \v 70 Aꞌ thanan kan-ngul thawin nungant Jesus.antan, “Nint ngul puk nhengk God.antam ey?” Nil puth Jesus.an thaw thant, “Niiy wik nanman kan thawan ngay puk nhengk God.antama.” \v 71 Thanan puth thawin thanttakaman, “An kana, ngampan kan ngeeyamp nunang nil-nilaman thawa nil puk nhengk God.antamana. Ngamp wiyant ngulana keꞌ-ngul engkimpa nungantamana yaꞌa.” \c 23 \s1 Than Jesus.an Kalin Nunang Pilate.ant \p \v 1 Anpalaniya, than yotam anangan kan-ngul ekin aꞌ Jesus.an kalin nunang, aꞌ um pam piꞌan Pilate.antangan thanathin nunang. \v 2 Than waaꞌin nunang Pilate alantana. Thanan thawin, “Ngan pam inman ngeey-ngeeyan nunang way-wayak thaaꞌ-aath-aath thanang pam wanch kampan nganttam anangana. Nil puth thaw thant wukal income tax keꞌ theeꞌ-theeꞌayn pam piꞌan Government alantan. Aꞌ nil puth pam piꞌan king waaꞌan nungamang, pam anman nil God.angan keenkanaman kaaꞌngak kuchow nganta.” \p \v 3 Nil Pilate.an thaw nungant, “Nint ina moom king Jews al-alantaman ey?” Nil Jesus.an thawant, “Nint wik nanan thawangan-a, an kan-kanama.” \v 4 Aꞌ nil Pilate.an thaw thant pam piꞌan priests al-alantan aꞌ pam wanch thaaꞌ-wantanam al-alantana, “Ngay puth ep ngeeying nunang pam inaniy way keꞌam iiy-iiya.” \v 5 Puth thanan puth-putham wik thaaꞌ-thayanam thaw-thawin, “Nil wik way-wayak thaaꞌ-aath-aath thananga! Anpalana nil kulliy ngul yump thanang pam wanch yot anangan aak Judea umyompanaman, thanana kul piꞌan thak yump-yumpin thanttakam ngula. Nil kaꞌathaman thaaꞌ-aath-aath thanang aak Galilee angman, aꞌ nilana aak iikanakan wamp ngula.” \s1 Than Jesus.an Kan-Ngul Kuchin Nunang Herod Alantan \p \v 6 Nil Pilate.angan wik inangan ngeey-a, nilan thaw thant, “Nil pam inman ey? aak Galilee.aman wamp ey?” \v 7 Thanan puth thawin nungant, “Eeꞌa.” Yaa, nil Pilate.angan kuch nunang Jesus.ana Herod alantan, nil pam moom piꞌan aak Galilee.aman. Puth nil Herod.ana aak Jerusalem.ang yaan wun-wuna. \v 8 Nil Herod.angan pam anangan thath thanang Jesus.an wampathin nungantan-a, nilan ngangk min wun, puth nilan nathpalman wik thooꞌ thonakam ngeey-ngeey Jesus.antamana, aꞌ nilan kaangk paththam thathow nunang. Aꞌ putha nil kaangk thathow Jesus.angan work piꞌanan yumpow meeꞌ nungantangana. \v 9 Aꞌ Herod.angan kan-ngul mep-mep nunang, Jesus.ana. Nil puth Jesus.ana koyam keꞌam thaw nunganta. \v 10 Aꞌ than pam piꞌ-piꞌan priests anangan aꞌ than pam piꞌ-piꞌan anangan than wik thayanan thaaꞌ-aath-aathin-a, thanan puth thintham than-thanin, aꞌ othamayan wik thaaꞌ pech-pechin, way waaꞌ-waaꞌin nunang Jesus.ana. \v 11 Amanamaniya, Herod-a, putha pam soldiers nungantam al-alangan kan-ngul thaaꞌ-thengkathin nunang Jesus.ana, wik wayanang thakan thawin nunganta. Putha than soldiers al-alanganiya ngook min-minam ngoonchathin nunang Jesus.an, keꞌ ngook pam kings al-alangan ngoonch-ngoonchantana thanan yipam thaaꞌ-thengkathayn nunangweya. Aꞌ anpalana nil Herod.angan koyam ngul kuch nunang Pilate.antana. \v 12 An kaꞌathamana pul Herod-a, Pilate.angana kaangk keꞌ pul-pulantakam, ngul amanamaniya pul ngurp ngul yumpuwpula. \s1 Than Kuchin Nunang Jesus.an Mul Yipam Wunow \p \v 13 Nil Pilate.angan yalmath thanang pam piꞌan priests anangan aꞌ pam piꞌan wiy anangan aꞌ putha pam wanch yot anangan. \v 14 Aꞌ nilan thaw thant, “Niiyalang, in ngeeyāna, niiy pam inman kaꞌathaman wampathan nunang ngathara, aꞌ waaꞌan nunang nil wik way thaaꞌ-aath-aath thanang pam wanch anangan. Ngay kan puth mepangan nunang meeꞌ niiyantang, aꞌ ngay keꞌam ngaantam-ngeeyang nunang nil wayan iiy-iiy keꞌ niiyan waaꞌ-waaꞌan nunang. Niiy wik aak-yaꞌang waaꞌ-waaꞌaniy nunangweya. \v 15 Nil Herod.ang yimanangan ngaantam-ngeey nunang nil way keꞌaman iiy-iiy, nil puth palam kuch nunang nganta. Nil pam inan way paththam keꞌam iiy-iiy. Ngamp aak-yaꞌangan keꞌ kuchimp nunang mulaniy wuniya. \v 16 Ngay puth nanpalan thawang thant soldiers ngatharam al-alantan piik-piikayn nunang whipangan, aꞌ kuchayn nunang ngula.” \v 17 (Puth kaap thon-thonangana, may piꞌanan kiingk-kiingkantan Passover.an-a, nil Pilate.angan pam thon-thonam kuch-kuch thant Jews al-alantan aak jail anpalana.) \p \v 18 Than pam wanch thaaꞌ-wantanam anangan pech-pechin, “Mulathān nunanga! Nint Barabbas.an ep kuchān nunang nganta!” \v 19 (Nil Barabbas.an aak jailang wun-wun, nil puth pam wanch yot anangan kulliy yump thanang thanan yipam Government.an thaamp-thaampayn aꞌ nilana thamp pam wanch wiy anangan mul-mulath thananga.) \p \v 20 Nil puth Pilate.angana kaangk minam kuchow nunang Jesus.an, nil putham ngul thaw thanta, “Ngay Jesus.an kuchāng nunang ngula.” \v 21 Puth thanan othamayan pech-pechin nunganta, “Yuk wuuyanang waanchān nunang aꞌ mulathān nunanga!” \v 22 Nil Pilate.an putham thaw thant, “Nil way ngeen yump niiyanta? Ngay thath-thathang nunang nil pam min iiy-iiy, way keꞌam yump-yumpa, yaꞌa. Ngamp keꞌ kuchimp nunang mulaniy wunowa. Ngay ngul thawāng thant soldiers ngatharam al-alantan whipangan piik-piikayn nunang aꞌ ngayan-a, kuchāng nunang ngula.” \p \v 23 Puth than pam wanch yot anangan othamayan anman pech-pechin, “Yuk wuuyanang waanchān nunanga! aꞌ mulathān nunanga!” Than keꞌ-ngoongkam othamayan anman pech-pechin aꞌ thaach-thaachin nunang Pilate.an wik ngeeyow thanang. \v 24 Aꞌ anpalana, nil Pilate.angan kuch nunang Jesus.an mul yipam wunow keꞌ than pam wanch anangan thawin. \v 25 Aꞌ puth nil Barabbas.an aak jail anpalan kuch nunang, keꞌ than pam wanch anangan thawin nungant. Pam inman Barabbas.ana pam way paththama, nil kulliy yump thanang pam wanch yot anangan, aꞌ pam wanch wiy anangan mul-mulath thananga. Aꞌ nil Pilate.angana kuch nunang thant Jesus.ana than yipam mulathayn nunanga. \s1 Than Jesus.an Waanchin Nunang Yuk Wuuyanangan \p \v 26 Anpalana, than soldiers al-alangana Jesus.an yoon kalin nunanga. Than kanan iiy-iiyin-a, than pam namp Simon uwin nunang. Nil Simon.ana aak Cyrene punchan, aꞌ nil aak kangkam wamp aak piꞌanakan. Than mamin nunang, aꞌ yuk wuuyan Jesus.antaman picham nungantamang wunpin aꞌ thaachin nunang yuk wuuyanan kalow, koy-koyyuw iiy-iiyow Jesus.antang. \v 27 Than pam wanch thaaꞌ-wantanam al-alangan monkan-wak-wakin nunang Jesus.an. Wanch wiy anangana othamayan peey-peeyin nungantama. \v 28 Puth nil Jesus.an weent thant, aꞌ thaw thant, “Niiy wanch aak Jerusalem punchana, in ngeeyāna! Niiy ngatharaman keꞌ peeyāna, niiy niiyantakam peeyin aꞌ puk manyiy niiyantam al-alantaman. \v 29 Puth aakan kan-ngul wampan pam wanch anangan ngul thawayn, ‘Wanch puk keꞌ uwanam anangan ngangk min wunayn aꞌ putha wanch puk thuut keꞌ aathanamana ngangk min wunayna.’ \v 30 Aak an-aniyangan-a, than pam wanch anangan ngul thaw-thawayn yoyk al-alantan, maakayn thananga, aꞌ kangayn thananga! \v 31 Than ngul waanchayn ngayang yuk wuuyanangana, aꞌ mulathayn ngayang. Puth ngayana way keꞌ yumpanam, than aak-yaꞌangan mulathayn ngayanga. Nil God.angan ep-paththam way paththam waaꞌow thanangana than mulathayn ngayangana aꞌ anpalan-a, way paththam yumpow thantana.” \p \v 32 Than pam soldiers al-alangan pam kucham thampang kalin pulang Jesus.antangan mulathayn pulanga. Pul pam kucham inanganiy way-wayam iiy-iiypula. \v 33 Than aak-aakanakan iiyin aak namp “Kuchek kaanchak.” Than kanan wampin-a, thanana nailang ngul pungin nunang Jesus.an yuk wuuyanangana, aꞌ waanchin nunang ngula, nil yipam mul wunow. Aꞌ putha pam kucham anangan nailang thampang pungin pulang yuk wuuyanangan waanchin pulang. Pam thonamana malang waanchin nunang Jesus.antang, thonaniya thakang waanchin nunang. \v 34 Aꞌ nil Jesus.an kan-ngul God.antan thaw, “Piip ngatharam-ang, way inangan thanan yump-yumpantan ngathara nint keꞌ ngaantam-ngeeyān, kon ngul ngathow nintang, puth thanan min-min keꞌam thiichantan thanttakam than ngeenan yump-yumpantan.” Aꞌ than pam soldiers anangan yuk dice keeꞌ-keeꞌin, yipam weeꞌang nath ngook nungantaman uwowa. \v 35 Pam wanch yot angam thinth than-thanin, thath-thathina. Aꞌ pam moom Jews.antam al-alangana thaaꞌ-thengk-thengkathin nunang Jesus.an aꞌ than thawin ngul, “Nil thanang wiy anangan ep kaaꞌ-piichanath ey? nil puth nungamang thamp kaaꞌ-piichanathow ee! Nil nath pam inman aak keenkan nil God.angan kaaꞌngak, aak iikanakaniy ukowa, kaaꞌ-piichanathowan ngampanga. Nath nilamwey-a, yaa, puth nilana mulaman kaaꞌ-piichanathiy nungamangana.” \p \v 36-38 Yuk wuuyanang Jesus.antang kenyangkana than wik inangan umpin, “Nil pam inana King Jews.antama.” Than pam soldiers al-alangan thampa thaaꞌ-thengk-thengkathin nunang Jesus.ana. Aꞌ than wampin nungant wine pochan yipam theeꞌayn nungant mungkowa. Aꞌ than thawin nungant, “Nint pam piꞌan Jews il-ilantaman ey? Yaa, nint puth kaaꞌ-piichanathān nungkamanga!” \v 39 Nil pam way thonam angman yuk wuuyanangan waanchin nunanga othamayan thaaꞌ poch-pocham pech nunganta, “Nint keꞌ pam anante? Nil God.angan kaaꞌngakan kuchowan e? Nint puth nungkamang kaaꞌ-piichanatha! aꞌ puth nganang tham kaaꞌ-piichanathāna!” \p \v 40-41 Puth nil pam way thon alangan wak nunang paman, “Ayyang, nint appapa. Than yuk wuuyanangan waanchin ngampang ngamp mul yipam wunāmp. Nint ngul keꞌ winynyang moꞌangan God.antaman yaꞌ ey? Ngal ep-paththam pam waya! way yot yump-yumpala keꞌ-paal ngalangan yuk wuuyanangan waanchina. Nil pam inan yaꞌa, pam min paththama, nil way keꞌ yumpanama.” \v 42 Aꞌ nil thaw ngul Jesus.antan, “Nint moom piꞌan ngulan iiy-iiyān-a, nint ngayangan ngaantam-ngeey-ngeeyāna, aꞌ min iiy-iiyān ngathara.” \v 43 Aꞌ nil Jesus.an puth thaw nungant, “Ngay in kan-kanam thaw-thawang nungka. Kinch inmana, nintiya aak angman ngatharang wun-wunān aak minang angan.” \s1 Nil Jesus.an Mul Ngul Wun \p \v 44-45 Anpalana kinch keny ngulaniya, twelve oꞌclockangana, aak pal-puyan ngaaꞌ paththam wun, ngaaꞌ anman wun-wun three oꞌclockakam. Kinch keꞌam park-park, yaꞌa. Aak an-aniyangan-a, ngook keeꞌan aawuch ngench thayanangan waanchin-a, anpal kenyan um-menhang pekakam ika. \v 46 Aꞌ nil Jesus.ana wik othamayan pech ngul, “Piip-ang, ngay ngangk ngatharamana maꞌ nungkarang wantang ngula.” Nil Jesus.an wik inangan kanan thaw-a, nil utham ngul. \v 47 Nil pam moom soldiers al-alantamana angman than-than, thath-thatha. Aꞌ nilan thaw ngul, “Nil pam ilangana way keꞌ yumpanam, yaꞌa, nil pam min-minam paththama, an kan-kanama!” Aꞌ nil thaaꞌ-kuump-kuump nunang God.ana. \p \v 48 Than pam wanch yot angman woonchin yipam thathayna way anangan yumpayn nungant, puth thantan ngangk way-wayam wun aꞌ kuchek thak piik-piikwin thanttakamana, aꞌ anpalaniya thananiya koyam kan-ngul iiy-iiyin aak thanttamakana. \v 49 Puth ngurp nungantam anangana, aꞌ than wanch wiy anangana nunangan monkan-wak-wakin aak Galilee.aman-a, aꞌ putha pam wanch wiy anangan ngurp nungantaman-a, wal kecham than-thanin aꞌ thath-thathin. \s1 Than Pam Mul Jesus.an Kaampin Nunang \p \v 50-51 Pam namp Joseph, aak Arimathea anpalana, aak Judea angman wun-wun. Nil pam min paththam. Nilana aak min aakanakan kuup-kuup, nil God.angan pam wanch yot anangan maꞌ nungantangan ngulan piꞌ-piꞌow thananga. Nil puth pam councillor thamp iiy-iiya. Than councillors wiy al-alangan kaangk keꞌ nunang Jesus.ana, puth nil Joseph.angana ep kaangk nunang. Nil nanpalan eeꞌ keꞌam thaw than wikan yump-yumpin Jesus.an mulathayn nunang. \v 52 Nil puth Joseph.ana Pilate.ant wamp nungant, aꞌ thawant, “Ngay pam mulan keꞌ kaling nunang ey?” \v 53 Aꞌ nil pam mulan ukath nunang yuk wuuyan anpalan, aꞌ kath nunang ngul ngook min ongk alangan, aꞌ nil aak awarangan pek ngoonchath nunang — aak awar inana, than kunttow thayan anpalan yumpin, puth awar nyiingkanama, than pam mul keenk keꞌaman thenchin. \v 54 Aak kinch anman Fridaya, puth ngaaꞌ thonangan Saturday wunowa aak ngench thayanana. \p \v 55-56 Anpalaniya than wanch anangana Jesus.antangan iiy-iiyin aak Galilee.aman-a, thananiya Joseph.antang iiyin than yipam awar kunttowan thathayn aꞌ yipam thathayn than want-wanttakan wunpin nunang Jesus.ana. Aꞌ thanana kan-ngul iiy-iiyin koyam aak thanttamakan, aꞌ opar awal min-minam anangan karpam nenchanathin yipam kemp Jesus.antamang nampayn. Puth thanan keꞌam yippak kalina, yaꞌa, puth aak Saturday.ana than nyiin-nyiinin, work keꞌam iiy-iiyin yaꞌa, puth than wik thayan Moses.antaman piꞌ-piꞌina. \c 24 \s1 Nil Jesus.an Mulaman Ek Ngul \p \v 1 Aak Sunday ngaaꞌ-ngaaꞌthiyangaman-a, kinch keꞌaman yippak pent-a, than wanch koꞌalamana kan-ngul iiyin aak awarakan. Than opar awal min anangan kalin, than kempan yipam mamayn nunang Jesus.ana. \v 2 Than wampinan-a, than thathin ngul kunttow piꞌanana thaaꞌaman-a, kanam thaꞌin. \v 3 Thanan aak awarangan pek ngoonchin, puth than pam mul Lord Jesus.ana keꞌam uwin nunang, yaꞌa. \v 4 Than angman than-thanina kon-wal akangam than-thanin, aꞌ yaam keꞌanamana pam kucham wamppul, aꞌ thanpul thanttangan. Ngookan pach-pacham ngoonchpula. \v 5 Than wanch anangan winynyang paththam weenin, aꞌ pungkang ngul thuchin aakangan, ngul-ngangk thamana. Pul pam anangan thawpul thant, “Niiy ngeenak wenk-wenkaniy nungant aak inan pam mulan wun-wuntana! Nil man-yetham ngul iiy-iiyana. \v 6 Nil in yaꞌa, nil kanam ek mulamana! Niiy ngaantam-ngeeyān wik nilan thaw niiyanta aak Galilee.angan wun, \v 7 ‘Pam way al-alangan maꞌam theeꞌayn ngayanga pam way wiy al-alantana, thananiya yuk wuuyanang waanchayn ngayang aꞌ mulathayn ngayanga, pam ngay inman nil God.angan kuchanya. Kinch koꞌalamang ngulan wantow ngayang-a, ngayaniya mulaman koyam ngul ekānga.’” \p \v 8 Aꞌ wik nungantam anangan kuchekangan ngul wamp thant. \v 9 Aꞌ thanan koyam iiyin aak awar anpalan aꞌ wik yotam waaꞌin thant ngurp nungantam eleven al-alantan aꞌ pam wanch wiy al-alantan thamp. \v 10 Than wanch inangana, Mary Magdalene-a, aꞌ puth-a, Joanna-a, aꞌ Mary thonan nil kaath nungantam James.antamana aꞌ puth-a, than wanch wiy anangana. Thananiya wik yotaman waaꞌin thant ngurp Jesus.antam al-alantana. \v 11 Puth than ngurp nungantam al-alangan man-ngeeyin thanang, thanan ngaantam-ngeeyin keꞌ than wanch al-alangan keꞌ wik yaan waaꞌ-waaꞌin thant. \v 12 Puth nil Peter.an erkam ek aꞌ kamp moꞌ-moꞌ aak awar aakanakan. Nil thuch aꞌ ngook ongkan thath than kathin nunang Jesus.an puth nil pam mul Jesus.an keꞌam thath nunang, yaꞌa. Nil ngangk ikanang anman koyam iiy-iiy aakak. \s1 Nil Jesus.an Ngurp Nungantam Kucham Al-Alantan Wamp \p \v 13 Kinch an-aniyangana, pam ngurp kucham Jesus.antam anangan aak Jerusalem anpalan iiy-iiypul aak pulantamak namp Emmaus, aak kech keꞌanam eleven kilometres thonakama. \v 14 Pul Jesus.an waaꞌ-waaꞌpul nunang, nil yuk wuuyanangan utham thakan. \v 15 Pul wikan yippakan thaw-thawpul-a, nil Jesus.ana angman paththam wamp pulantang aꞌ iiy-iiy angman pulantang ngul. \v 16 Pulana thathpul nunang Jesus.ana, pulan keꞌam thiichpul nunang, nil puth piip God.angan keꞌ kuchek thinhan yump pulang keꞌ yipam thiichowpul nunang Jesus.ana. \v 17 Aꞌ nilan thaw pulant, “Nip wanttak thaw-thawanip e?” Pulana popam angman thanpul. Kaaꞌwal pulantamana wiy-wiyam wuna puth ngangk way wun pulant. \v 18 Pam thonam namp Cleopas, nilan thaw nungant Jesus.ant, “Nint ngul keꞌ meeꞌmiy yaꞌ ey? Nint ngul thonam ilangaman aak Jerusalem.angan wik keꞌam ngeeyan ey? way ngeenan than nyiingk-nyiingkan yump-yumpin ey?” \v 19 Aꞌ nil Jesus.an thaw pulant, “Ngeen e?” Aꞌ pulan thawpul nungant, “Keꞌ pam anan aak Nazareth punchanan mulathin nunang ee! Jesus Christ.ana. Nint ngul ngoongk-ngoongkam ey? Nil pam anman God.angan kuch nunanga. An nil pam maꞌ-kunch, thayan paththam iiy-iiy meeꞌ piip God.antangan, aꞌ putha meeꞌ ngamparang yotamantang thamp. Nilaniya work piꞌ-piꞌanaman yump-yump aꞌ putha wik God.antam anangan ngangk thayanangam waaꞌ-waaꞌ pam wanchantana. \v 20 Aꞌ anpalana pam piꞌan priests al-alangan putha pam councillors nganttam al-alangan maꞌam theeꞌin nunang pam wayanang al-alantan than yipam mulathayn nunang. Anpalaniya, thananiya yuk wuuyanang ngul waanchin nunang mul yipam wunow. \v 21 Puth nganan ngaantam-ngeeyan nil God.angan kuchan keꞌ ngampang Jews inangan kaaꞌ-piichanathow, puth yaꞌ ey? Nilan puth mul kanam kinch maꞌ-koꞌalamang ngul wun awaranganiya. \v 22 Aꞌ putha in ngeeya: ngurp nganttam wanch wiy al-alangan waaꞌin ngant than ngaaꞌ-ngaaꞌthiyangaman iiyin aak awar kunttow aakanakana. \v 23 Puth than keꞌam uwin nunang awarang, aak yaꞌ-yaꞌam thathin nunganta. Than ngaantiyongk kucham angman thathin pulang aꞌ pul ngaantiyongk al-alangan waaꞌpul thant nil Jesus.ana man-yetham ngul iiy-iiyan. Than wik inan waaꞌin ngantan-a, nganana thaaꞌam ikana. \v 24 Anpalana, than ngurp nganttam wiy anangan ngul iiyin aak awar kunttow aakanakana. Than aak anganiy wampin-a, Jesus.ana keꞌam uwin nunang yaꞌa, keꞌ wanch al-alangan yimanang aak yaꞌ-yaꞌam uwin.” \p \v 25 Aꞌ nil Jesus.an thaw pulant ngul, “Nip kuchek thinhan ey? Nip min-minan keꞌam ngaantam-ngeeyanip ey? Wik than pam prophets al-alangan waaꞌ-waaꞌin niiyant ey? \v 26 An mina than pam wanch al-alangan wayan yump-yumpin nungant Christ.antan, aꞌ mulathin nunangan puth amanam ngulana nil moom wuut piꞌan paththam ngul iiy-iiyow karpam piip God.antangan.” \v 27 Aꞌ nil Jesus.angana wik God.antam keenkanam anangan engk-engkanang waaꞌ-waaꞌ pulant ngula. Kaꞌathamiya wik Moses.antam waaꞌ-waaꞌ pulant. Anpalaniya wik pam prophets al-alantaman nil kooch-koochanath pulant than keenkanaman waaꞌin nunang Jesus.an. \p \v 28 Anpalana, than thinth ngul wamp-wampin aak pulantamak Emmaus.akana, aꞌ nil Jesus.an keꞌ aak thaaꞌ puy iiyiya aak thonak-a, \v 29 puth pam kucham anangan thaaꞌ-thayanam thawpul nungant Jesus.antan, “Nint keꞌ iiyāna, ingam paanthān nganttanga! Kinchan puth kanam uka, aak ngaaꞌ ngula.” Yaa, nil Jesus.ana iiy pulantang aak pulantamakan. \v 30 Aꞌ anpalana, than karpam nyiin-nyiinin, mayakana. Aꞌ nil Jesus.angana may breadan maay aꞌ thankyou thaw piip God.antana aꞌ mayana kan-ngul pip-pip aꞌ pulant theeꞌ mungkanakana. \v 31 Aꞌ aak an-aniyangana, pul thiichpul nunang Jesusa, puth nil God.angan kuchek min yump pulang yipam pul thiichowpul nunang Jesus.ana. Amanamaniya nil Jesus.ana lam-lam yaꞌam pulantamana, pulana keꞌam ngul thathpul nunang yaꞌa. \v 32 Pulan thawpul pulantakamana, “Nilan wik thaw-thaw ngalant-a, aꞌ putha wik lat ngench thayanaman kooch-koochanath ngalant-a, wik nungantaman ngangkang ngoonch ngalantanga, puth ngangk ngalantamana min-min paththam wunana, ngal woyan wakanan iiy-iiyala.” \p \v 33 Aꞌ anpalaniya, pul wur ekpul ngul aꞌ koyam iiypul aak Jerusalem.akana aꞌ pulana koochanam iiypul thant ngurp Jesus.antam al-alantan than puth aawuch thonamang yalmathwin pam wanch wiy anangan tham. \v 34 Aꞌ thanan thawin pulant pam kucham al-alantana, “Moom ngamparam Jesus.ana kan-kanam mulaman koyaman eka, nil puth angman meenath nungamang Simon.antana.” \v 35 Amanamana pul waaꞌpul thant nil Jesus.an woyan wakanangan wamp pulant, puth pul kaꞌathamana keꞌam thiichpul nunang, yaꞌa. Puth anpalaniya pul thathpul nunang ngul may breadan pip-pip-a, pulan paththam thiichpul nunang Jesus.ana. \s1 Nil Jesus.an Wamp Ngul Thant Ngurp Nungantam Al-Alantan \p \v 36 Pulan yippak wikan waaꞌ-waaꞌpul nunang Jesus.an-a, nil Jesus.an paththam angman menhang wamp thant aꞌ thaw thant ngul, “Ngay kaangk niiyan ngangk minangam ngul iiy-iiyāna.” \v 37 Puth thananiya winynyang moꞌin, thanan ngaantam-ngeeyin keꞌ oony nungantam Jesus.antaman wamp thant, puth yaꞌa, an nilam wamp thanta. \v 38 Aꞌ nil Jesus.an thaw ngul thant, “Niiy ngul ngeenam winynyang moꞌaniy ngatharam e? Niiy ngaantam-ngeeyaniy ngay keꞌ oony yimanangan wampangan niiyant ey? Yaꞌa, in ngayama. \v 39 Thathān ngayang, thaꞌ aꞌ maꞌ ngatharam inangan mamān. In ngayam kan-kanam than-thanang inana. Puth pam uthamanan-a, an oony nungantaman kemp kaanch keꞌam kal-kalan keꞌ ngay yimanangana yaꞌa.” \v 40 Aꞌ nil Jesus wik inangan kanan thaw-a, nil maꞌ-a, aꞌ thaꞌ nungantam anangan meen-meenath thant ngula. \v 41 Than ngangk ikanam puth thaaꞌ weꞌaramang aꞌ ngangk minangam thath-thathin nunang, puth thananiy-a, min-minam keꞌ yippak ngaantam-ngeeyin nunang, aꞌ puth thananiy thawina, “Ayyang, in-ngul Jesus ey? Kan-kanam nilam wamp ngampar ey? nath yaꞌ ow!” Aꞌ nil Jesus.an thaw ngul thant, “Niiy ngul may minh yam piꞌ-piꞌaniy ey? Ngay mungkāng yipam.” \v 42 Aꞌ anpalana thananiya minh ngaꞌ menchan manyam theeꞌin nungant. \v 43 Aꞌ nil minh ngaꞌan mam thanttam aꞌ nil angman meeꞌ thanttang mungk ngul. \p \v 44 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant ngula, “Ngay keꞌaman yippak uthamangan-a, ngay kan waaꞌ-waaꞌangan niiyanta, than Moses-a, puth prophets al-alangan keenkanaman latangan umpin waaꞌin ngayang putha lat Psalms.angan waaꞌ-waaꞌin ngayang thamp. Ngay kaꞌathaman kan waaꞌ-waaꞌangan niiyant aak ngeen nathan wampow ngathara, puth inan kan-ngul wamp ngathara. Than puth keenkanaman kan-kanam umpin lat ngench thayanangan.” \p \v 45 Aꞌ nil Jesus.angana wik kooch-koochanath thant ngul yipam min-minam ngaantam-ngeeyayn wik keenkanam anpalana. \v 46 Aꞌ nil thaw ngul thant, “Aak keenkanaman than latangan umpin nil God.angan kuchow Christ.an. Than latangan wik inangan umpin way piꞌan wampow nungant Christ.antan aꞌ uthamow ngulan. Aꞌ anpalaniya kinch koꞌalamangan-a, nil koyam ngul ekow mulaman. \v 47 Yaa, than pam wanch nungantam al-alangan wik min inangan waaꞌ-waaꞌayn ngul thant pam wanch yotam al-alantan aak Jerusalem.angan wun-wuntan, aꞌ aak nath-nathan wun-wuntana wik thaaꞌnganth thon-thonan thaw-thawantan. Than wik min inangan waaꞌayn thanta, ‘Niiy woyan wayan kan-ngul wantān a! Aꞌ nil piip God.angan keꞌ-ngul yipam ngaantam-ngeeyow way niiyan yump-yumpan nil puth Jesus.an utham niiyant thaaꞌ-pant yipam thawow niiyantam piip God.antan.’” \v 48 Aꞌ nil Jesus.an thaw ngul thant, “Yaa, niiy puth kan thathan ngayanga, niiyaniy-a, waaꞌ-waaꞌān ngayang thant pam wanch wiyantana. \v 49 Aꞌ niiy in thampan ngeeyāna: piip ngatharaman kan-kanam thawa, nil Ngeen-Wiy Min nungantaman kuchow niiyant ngangk niiyantangan wun-wunow, nilan thay-thayanam paththam, mich yaꞌa. Niiy yippak aak ingman kuup-kuupān Jerusalem.anga, aak-aakanakaman nil piip God.angan kuchow niiyant Ngeen-Wiy Min nungantamana.” \s1 Nil Jesus.an Keny Koyam Ngulan Mat Heavenakan \p \v 50 Aꞌ amanamana nil Jesus.ana kaawam iiy aꞌ karpam kal thanang aak Bethany thinth aakanakana. Nil maꞌ kucham nungantamana kenyam maay kootra thanttang angman aꞌ thaw God.antan, “Ngay kaangk nint ngangk min yumpān thanang.” \v 51 Puth nil wikan yippak thaw-thaw thantan-a, nilana kan-ngul want thanang, aꞌ nil keny ngul mat piip God.anta. \v 52 An than ngurp nungantam al-alangana ngangk min-minangam thaaꞌ-kuump-kuumpin nunang. Aꞌ thananiya koyam ngul iiy-iiyin aak Jerusalem.akan. An than ngangk min-minangam paththam iiy-iiyin ngul. \v 53 Thananiy-a, ngaaꞌ thon-thonan-a, kinch ongkan-a, aawuch ngench thayanang angan than-thanin, thankyou thaw-thawin nungant God.antan.