\id JHN \h John \toc1 JOHN Lat Inan John.angan Ump \toc2 John \mt1 JOHN \mt2 Lat Inan John.angan Ump \c 1 \s1 Nil Jesus-a, Keꞌ WIK Anman Ngampar \p \v 1 Keenkanaman-a, aak keꞌan yippakan wun-a, nil WIKan aak nathpalman wun-wun, murkanim anman, nilam Jesus.an. (Than Jesus.an waaꞌin nunang keꞌ WIK anman ngampar, puth nil wik God.antaman waaꞌ-waaꞌ ngampar, aꞌ nilan waaꞌ-waaꞌ ngampar nil God.an want-wanttakan nila.) Niliy-a, keꞌ God anman. \v 2 Nil angman wun-wun God.antangan. Aak nathpalmana, nil God.antang wun-wun, pul karp. \v 3 Nil WIK alangan-a, yuk way min maꞌmangkam yump, puth nil God.an thaw nungant yimanangan yumpow. Nilwey keꞌan yumpiy-a, aakan-a, yaꞌ-yaꞌam wuniy. An nil yuk way min maꞌmangkam yump. \v 4 Nil WIK alangan ngangk theeꞌ ngampar man-yetham iiyanakan, aꞌ puth-a, nilaman keꞌ nganth yimanangan iiy-iiyan pam wanchantan ngampar, nil puth keꞌ woyan engkan yumpan ngampar. \v 5 Nil nganthaniy-a, aak ngaaꞌangan-a, yaam park-parkan. Nungkway aak ngaaꞌ nyiman wunan-a, nil nganthan yaam anman pench-penchan, keꞌaman uthaman, yaꞌ anman. \p \v 6 Anpalan-a, nil God.anganiy-a, pam kuchan, paman namp-a, John. \v 7 Nil wamp yipam waaꞌow thant pam wanchantan Jesus.an wampowa keꞌ nganth yimanangan thanta, than yotamang yipam wik ngeeyayn nunang aꞌ ngangk punch-aakam theeꞌayn nungant Jesus.ant. \v 8-9 Nil puth Jesus.an-a, keꞌ nganth piꞌan paththam ngampara, nilan aak iikanakan uk, woyan minan engkan yump ngampar pam wanch yotamant. Puth nil John.an-a, keꞌ nganth many anman, nilan wampa yipam Jesus.an keꞌ nganth piꞌan waaꞌowan thant, pam wanchantan. \p \v 10 Nilaniy-a, WIKaniy-a, aak ingan wun-wun. Nil yuk way min maꞌmangkam yump, puth nil God.an thaw nungant yimanangan yumpow. Puth nungkway nil maꞌmangkam yump-a, than pam wanch al-alangan ngoongk-ngoongkam nilan maꞌmangkam yump, thanan keꞌam ngaantam-ngeeyin nunang nilan wik God.antaman kal-kal, keꞌam thiichin nunang, yaꞌa. \v 11 Nil aak nungantamak uk, puth pam wanch kampan nungantaman thaaꞌnganth thanaman, than keꞌam ngangk min iiyin nungant. \v 12 Puth puungk wiy ep-paththam, ngangk min iiyin nungant, ngangk punch-aakam theeꞌin nungant. Thantaniy-a, pam wanch al-alantan-a, nil Jesus.an thaw thant than puk nhengk God.antam ngul weenina. \v 13 Nil God.an keꞌ piip wunpanam ngamparam inangan yaꞌa. Aꞌ puth keꞌ pam wanch ngamparam inangan maꞌ pam wanchang puk manyan uwowpul, yaꞌa! An nil-nil, puth nil God.angan waaꞌ thanang keꞌ puk nhengk nungantam yimanangan. \p \v 14 Nil WIK anan-a, ngurp keꞌ ngamp yimanangan wamp, aꞌ ngamparang aak ingan wun-wun. Ngan thathan nunang pam piꞌana aꞌ min-minam paththam, nil keꞌ pam wiy yimanangan yaꞌa; nil puth ngangk minangam iiy-iiy thant pam wanchantan, wik kan-kanam anman thaw-thaw thant. Nil yimanangan iiy-iiy nilan puth nhengk God.antam, nhengk kaaꞌ-thonam anman nungantam. \p \v 15 Nil John.angan-a, Jesus.an waaꞌ-waaꞌ thant. Nil thaaꞌ-ay thaw-thaw thant, “Pam nil inmana, ngay kaꞌathaman waaꞌ-waaꞌangan niiyant, ‘Nil mangk ngatharangan wampow, nil pam piꞌana, ngay yaꞌa, ngay pam many; nil puth aak nathpalman man-yetham wun-wun, ngay keꞌaman yippak aak-ngeeyangan.’” \p \v 16 Nil Jesus.aniy-a, ngangk minangam paththam kaangk wunan ngampar, nil ngangk min-minangam iiy-iiyan ngamparak, nil maꞌ-yotam maꞌ-aath-aathan ngampang, aꞌ yuk way min yot theeꞌ-theeꞌan ngampar. \v 17 Aak keenkanaman-a, nil God.angan wik thayan nungantaman Moses.ant waaꞌ, aꞌ Moses.anganiy-a, pam wanchant waaꞌ-waaꞌ thant. Puth nil Jesus.anganiy-a, meenath ngampar nil God.an want-wanttakana, puth nil ngangk minangam iiy-iiy ngampar aꞌ wik God.antaman waaꞌ-waaꞌ ngampar, wik kan-kanam anangan. \v 18 Ngamp puth God.an keꞌ thathanam. Nil nhengk nungantamangan puk nungantam kaaꞌ-thonamangan ep meenath ngampar nil God.an want-wanttakan, nilan puth God.antang nathpalman wun-wun Jesus.aniya. \s1 Nil John.angan Wik Kuch Pam Piꞌan Al-Alantan \p \v 19 Anpalaniy-a, than pam piꞌan Jews.antam al-alangan-a, aak Jerusalem anpalan-a, pam priests-a, puth Levites anangan kuchin thanang pam John alantan, than yipam wikakan engkayn nungant. Aꞌ than thawin nungant, “Nint in weeꞌa?” \v 20 Nil John.an wik engkanangam thaw thant, nil wik keꞌam thenchanaman piꞌ-piꞌ, nil thaw, “Ngay pam anan yaꞌa God.angan keenkanaman kaaꞌngak kuchowan ngampara!” \v 21 Aꞌ than putham thawin nungant, “In nint weeꞌ ee? Nint Elijah ey?” Nil John.an thaw thant, “Yaꞌam a! Ngay pam Elijah anan yaꞌa!” Aꞌ than putham ngul engkin nungant, “Nint in pam prophetan ey? Pam God.antaman nganan kuup-kuupanan nungant ey?” Nil John.an thaw thant, “Yaꞌam a!” \v 22 Than thawin nungant, “Puth nint waaꞌān ngant nint pam in weeꞌ ee? ngan yipam wik koyaman kalān thant, nganangan kuchin. Puth nint ngantan waaꞌān nungkamang pam in nint weeꞌ-nathan a?” \v 23 Puth nil John.an thaw, “Ngay pam anman nil pam prophet Isaiah alangan keenkanaman waaꞌ ngayang, wik yimanangan thaw, \q1 ‘Nil paman iiy-iiyow, pech-pechow aak pintalangan wik inangan thaw-thawow, \q1 “Niiy aak woyan min-minam paththam yumpān nungant, Lord.antana! \q1 Aꞌ puth minam ngaantam-ngeey-ngeeyāna, nil Lord wampow ngulan-a, niiyan yipam wik ngeeyān nunang.” ’” \p \v 24 Pam wiy anangan-a, pam piꞌan Pharisees anangan angman than-thanin thanttang. \v 25 Aꞌ than thawin nungant, John.antan, “Puth nint pam anan God.angan kaaꞌngak kuchowan-a, yaꞌ thawangan, aꞌ nint puth Elijah anan yaꞌ thawangan, aꞌ puth nint pam God.antam prophet anan-a, yaꞌ thawangan. Nint puth wanttak ngakangan kuchek kuungk-kuungkangan thanang a?” \v 26 Nil John.an puth thaw thant, “Ngay ngakang thonakam kuchek kuungk-kuungkang thanang, puth pam thonam aak yamamana, niiyantangan than-thanan, niiy puth keꞌ meeꞌmiy nunang, yaꞌa. \v 27 Nil pam anmana, mangk ngatharangan wampan, puth nilaniy ep-paththam pam wuut piꞌan, ngay yaꞌa, ngay pam many. Ngayan thaꞌ murrukan nungantam thaꞌaman keꞌ thapathing, yaꞌa, puth ngay pam piꞌan yaꞌa.” \v 28 Than pam anangan John.antan engk-engkin-a, aak namp Bethany.ang angan. Aak Bethany.aniy-a, wonk pal kaawangk Jordan River.aman, aak angan nil John.angan kuchekan kuungk-kuungk thanang. \s1 Nil John.angan Waaꞌ Nunang Jesus.an Keꞌ Minh Sheep Manya \p \v 29 Ngaaꞌ thon ngulan-a, nil John.angan thath nunang Jesus.an anpal um nungant wampant, aꞌ nil thaw pam wanch al-alantan, “Ayyang, niiyalang, paman nanan thathāna! God.angan kuch nunanga. Ngamp minh sheep manyiyan mul-mulathanamp nil God.angan yipam keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyow way ngampan keenkan yump-yumpampa. Nil pam inana keꞌ sheep many ngul uthamow ngamparaka. \v 30 Pam nil inana, ngay kaꞌathaman waaꞌ-waaꞌangan niiyant, ‘Nil mangk ngatharangan wampow, nil pam piꞌan, ngay yaꞌa, ngay pam manya; nil puth aak nathpalman man-yetham wun-wun, ngay keꞌaman yippak aak-ngeeyangan.’ \v 31 Ngay kaꞌathaman keꞌ meeꞌmiy nunang pam nil weeꞌ-nathana, yaꞌa, puth ngay wampang niiyant, ngakang kuungk-kuungkang niiyang, niiy pam wanch inangan aak Israel punchan, niiy yipam meeꞌmiy nunang puth nil puk nhengk God.antaman.” \p \v 32 Anpalaniy-a, nil John.an thaw thant, “Ngay Ngeen-Wiy Min God.antaman thathang uk-uk keꞌ minh kolat yimanangan, anpal kenyan uk nungant Jesus.ant, aꞌ angman nungantang nyiin-nyiin. \v 33 Ngay kaꞌathaman meeꞌmiy nunang yaꞌa, nil Jesus.an weeꞌ-nathana, puth nil God.an-a, nilan kuch ngayang ngakangan kuungk-kuungkāng niiyang-a, thaw ngathar, ‘Nint Ngeen-Wiy Min ngatharaman ngul thathān ukowa, aꞌ pam thonam alantangan nyiin-nyiinow ngul. Pam alangamana, nilan Ngeen-Wiy Min ngatharaman ngul wunpow thant, ngangkangan yipam ngoonchow thanttang.’ \v 34 Wik anangan God.angan waaꞌ ngathar-a, nungantam Jesus.antaman-a, ngay puth kanam meeꞌ ngayam thathang, aꞌ puth-a, ngay inan tham waaꞌāng niiyant, niliy-a, puk nhengk God.antama.” \s1 Pam Koꞌalamang Jesus.an Monkan-Wakin Nunang \p \v 35 Ngaaꞌ thon ngulan-a, John-a, puth-a, ngurp nungantam kucham, than angman than-thanin, \v 36 aꞌ nil John.angan Jesus.an thath nunang woyanangan iiy-iiy. Nilan thaw pulant, ngurp nungantamakan, “An thathow a! Pam anan kan thathanip nunang ey? Nil God.angan kuch nunang. Nil keꞌ minh sheep many yimanangan ngul uthamow ngampara.” \v 37 Pam kucham anangan-a, ngurp John.antaman pul-a, wik inangan ngeeypul-a, aꞌ pulan-a, Jesus.an monkan-wakpul nunang. \v 38 Nil Jesus.an weent-a, thath pulang monkan-wak-wakpul nunangan, aꞌ engk pulant, “Nip ngeenak a?” Pul thawpul nungant, “Ayyang, Teacher-ang, nint aak wanttin wunangan a?” (Wik teacher inan-a, wik thanttamangan waaꞌantan Rabbi.) \v 39 Nil Jesus.an thaw pulant, “Nip pal iiyow a! Thathow a!” Pam pul ananganiy-a, iiypul ngul nungantang, aꞌ aak nungantaman thathpul, nil wanttingan wun-wun. Aak anganiya kinch-way-wayang four oꞌclockan wampin aak Jesus.antamangan. Pam pul al-alangaman-a, angman kinch ukath pul Jesus.antang nyiin-nyiinpul. \p \v 40 Nil-nungant pam thonaniy-a, wik kaꞌathaman John.antaman ngeey-a, aꞌ puth Jesus.antangan iiy-iiy ngul-a, an nil Andrew.anga, Simon Peter alantaman kuuncha. \v 41 Nil erkam paththam iiy, wenk-wenk kuunch nungantamak, Simon Peter alantan, aꞌ uw nunang, aꞌ waaꞌant, “Ayyang! Nganan pam Messiah.an kanam uwan nunanga! pam anan nil God.angan kaaꞌngak kuchowana.” (Messiah.aniy-a, namp thonangan nungant Christ.) \v 42 Aꞌ nil Andrew.angan-a, Simon Peter.an-a, wampath nunang, Jesus.antan. Nil puth Jesus.angan-a, thath nunang, aꞌ thawant, “Nint in Simon, nhengk nungantam John.antaman. Namp nungkar-a, inan ngul wunow, Cephas.” (In keꞌ namp anman, Peter yimanangan waaꞌ-waaꞌanamp. Wik ngamparamanganiy-a, kunttow waaꞌanamp.) \s1 Nil Jesus.angan Pam Kucham Ump Pulang \p \v 43 Ngaaꞌ thon ngulan-a, nil Jesus.angan ngaantam-ngeey aak Galilee.akan iiyow. Nil iiy-a, aꞌ Philip ngul uwan, aꞌ thawant, “Nint ngayang monkan-wakāna!” \v 44 (Nil Philip.an-a, aak Bethsaida anpalan wamp, aak town anman pul Andrew.ang-a, Peter.angan wun-wunpul.) \v 45 Nil Philip.an-a, iiy, pam namp Nathanael alantan wenk-wenkant. Aꞌ nil uw nunang, aꞌ thawant, “Ngan kanam uwan nunang, pam anman Moses.angan keenkanaman waaꞌ ngampar lat ngench thayanangan, aꞌ puth-a, pam prophets al-alangan waaꞌ-waaꞌin nunang thampan. Nil pam alantan namp-a, Jesusa, nhengk Joseph.antamana aak Nazareth punchanantam.” \v 46 Nil Nathanael.an thawant, “Ngul nil pam min wampiy aak Nazareth anpalan ey? An yaꞌa!” Nil puth Philip.an thawant, “Yaa, pal iiy a! Nint meeꞌ nungkaramangam thathān nunang a!” Aꞌ pul iiypul. \p \v 47 Nil Jesus.angan thath nunang Nathanael.an um nungantan iiy-iiy-a, aꞌ nil Jesus.an thaw thant wiy al-alantan, “Pam nanan thathiy nunanga! Pam nil Jew min-minam paththama; nil man-thonama, man-uuy yaꞌa!” \v 48 Nil Nathanael.an engkant, “Nint ngul want-wanttak meeꞌmiy ngayangan a?” Aꞌ nil Jesus.an puth thawant, “Ngay kaꞌatham anman thathangan nintang, yuk kom pek-pekaman nyiin-nyiinan, nil Philip keꞌaman yippak thaw nungkar.” \v 49 Nil Nathanael.an thawant, “Ayyang, Teacher-ang, nint in nhengk God.antam a! Nint in pam piꞌan a! King pam wanch aak Israel punchan al-alantamana!” \v 50 Nil Jesus.an puth thawant, “Nint kan-ngul ngaantam-ngeeyangan ngayang ey? ngay nhengk God.antaman ey? ngay puth waaꞌangan nungkara ngay nintang yuk kom pek-pekaman thathangan ey? Inan work many yippak thathan, ngulan-a, an nint work piꞌ-piꞌanam ngul thathāna.” \v 51 Aꞌ nil Jesus.angan-a, wik thonangan ngul waaꞌ thant, “Ngay wik kan-kanam thawang niiyant. Niiy aak in kenyan aak God.antaman ngul thathān, puth-a, niiy ngaantiyongk God.antam anangan ngul thathān thanang kenyaman matayn-a, aꞌ puth pekaman ukayn ngatharangana, ngay pam inan nil God.angan kuch ngayang.” \c 2 \s1 Pam Komp-a, Wanch Komanangan Ngentuwpul \p \v 1 Ngaaꞌ thonang ngulan-a, pam komp-a, wanch koman pul aak Galilee.angan ngentuwpul, aak namp Cana angan. Thanan may piꞌan yumpin wedding aakanakan. Nil kaath Jesus.antamana iiy thamp aakanakan may piꞌanakan. \v 2 Aꞌ than thawin thant, Jesus-a, aꞌ puth ngurp nungantam al-alantan, aakanakan iiyayn, may piꞌanakan, aꞌ than angman wampin thant. \p \v 3 Ngulaniy-a, may wine.an-a, yaꞌ-ngul minch thanttam. Aꞌ kaath Jesus.antaman iiy nungant, Jesus.ant, aꞌ thawant, “Ayyang, may wine.an yaꞌ-ngul, kan minchathin a!” \v 4 Aꞌ nil Jesus.an thawant, “Ayyang, wik nintan ngaantam-ngeeyangan-a, an nint-nint; wik ngayan ngaantam-ngeeyang-a, an ngath-ngath. Aak ngatharan keꞌam yippak wampar, work iiyanakan.” \v 5 Aꞌ nil kaath Jesus.antaman thaw pam al-alantan workan iiy-iiyin, “Nil Jesus wanttakanwey thawow niiyant-a, niiy wik ngeeyān nunang a!” \p \v 6 Six jars piꞌ-piꞌanam angman than-thanin, than puth kunttowam yumpin thanang, ngakan piꞌ-piꞌin. Jars anangan-a, piꞌ-piꞌanam keꞌ drums yimanangan. Than Jews al-alangan ngak jars anpalan maꞌ kaaw-kaawin thanttakam, puth aak thantan yimanangan wun. \v 7 Aꞌ nil Jesus.aniy-a, pam al-alantan thaw thant, workan iiy-iiyin, “Niiy ngak uwān a! jugs manyiy il-ilangan, aꞌ pal kalān, jars piꞌanang ingan yeech-yeechān, thaaꞌ piimpanakaman.” Aꞌ than ngakan uwin, yeech-yeechin jars piꞌ-piꞌanang angan, aꞌ thaaꞌ mul ngul maay. \v 8 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant ngul, “Manyam empāna jar amanaman, aꞌ niiy kalān moom alantan, mayan piꞌ-piꞌan.” Aꞌ than puth kalin nungant, moom alantan. \v 9 Nil moomangan paath-a, puth ngak yaꞌ, an wine paththama, puth nil Jesus.angan ngakam anpalan wine.ak yump. Nil mooman puth ngoongk-ngoongkama, keꞌam thiich Jesus.angan ngakaman yump wine.akan. Than wiy al-alangan ep, pam workan iiy-iiyin, than ep meeꞌmiy. Aꞌ nil moomangan ump nunang, pam nil nyiingkan wanch ngenta, \v 10 aꞌ thawant, “Than wiyangan may piꞌan yumpantan-a, may wine man-pathan kaꞌathaman theeꞌantan thant. Wine piꞌan kanan mungkantan-a, wine chil way ngul theeꞌantan thant. Puth nintan-a, wine minaniy-a, piꞌan ngampar, koy-koyyuwak.” \p \v 11 Nil Jesus.anganiy-a, work piꞌ-piꞌanam yot yump thanang, min-miniya. Work min nil kaꞌathaman yump thant-a, inan, ngakaman yump wine.ak, aak Galilee.angan, aak Cana angan. Work piꞌan inan yump-a, an meenath thant nil Jesus.an pam piꞌan, nil-nil, keꞌ pam wiy yimanangan yaꞌa. Anpalana, ngurp nungantam al-alangan-a, kan-kanam ngaantam-ngeeyin nunang, God.angan kuch nunang. \p \v 12 May piꞌan kanaman minch-a, nil Jesus.an-a, kaath-kunch-a, aꞌ kuunch nungantam-a, aꞌ puth ngurp nungantam anangan aak Capernaum.ak ngul iiyin, maꞌ-koꞌalam angan wunin. \s1 Nil Jesus.an Iiy Ngul Aawuch Ngench Thayanakan \p \v 13 Aakan thinth-thinth ngul wampan thant, may piꞌanan yumpayn aak Jerusalem angan. May piꞌan inan-a, Passover.an waaꞌantan. Nil puth Jesus.an aak Jerusalem aakanakan iiy. \v 14 Nil wamp-a, nil aawuch ngench thayan aakanakan iiy. Nil pek ngoonch aꞌ pam anangan thath thanang, minh bullocks thakan sellimpung-pungin thant, pam wanch wiy al-alantan, minh bullocks-a, minh sheep-a, aꞌ putha minh panch munkiyang thakan sellimpung-pungin thant. Aꞌ nil Jesus.anganiy-a, pam wiy anangan thath thanang, table.angan nyiin-nyiinin wukal thampan, yipam wukal wiyantaman epankathayn thant. \v 15 Nil Jesus.ang inangan thath thanang-a, aꞌ whip yump, kuuyam, keꞌ stockwhip yimanangan. Aꞌ nil whipan maaya, kenth thanang. Yotan-a, paa pankin, yoon kamp moꞌ-moꞌin, pam anangan-a, aꞌ minh anangan, sheep-a, bullocks thakan. Aꞌ nil tablesaniy-a, wukal thampaniy-a, wonk thon wew theeꞌ thanttam. Wukal thakan-a, yaꞌ yaarkath thanttam, aakang keek-keekin. \v 16 Aꞌ nil thaw thant, pam al-alantan minh munkiyang anangan sellimpung-pungin, “Minhan puy kalān a! Niiy aawuch piip ngatharamantaman keꞌ wayathān a! In aak store yaꞌa!” \v 17 Ngurp nungantam al-alangana wik ngeeyin nunang Jesus.an thawa, aꞌ wik David.antam anangan kuchekangam wamp thant, nil keenkanaman thaw piip God alantan lat ngench thayanangan umpin, “Ayyang, Piip-ang, ngay aawuch nungkaramakan kaangk wunang paththama, aꞌ ngay ngangk wayamang aawuch nungkaram anpalana.” \p \v 18 Aꞌ than Jews wiy al-alangan kanan thathin-a, pam anangana puth minh thakan pent-pentinan-a, aawuch ngench thayanaman-a, than thawin nungant, Jesus.ant, “Nil weeꞌ thaw nungkar pam wanch ananganiy kenthān thanang a? Nint work piꞌan yumpān ngant puth nganan yipam ngaantam-ngeeyān God.an thaw nungk kenthān thanang.” \v 19 Aꞌ nil Jesus.an puth thaw thant, “Niiy aawuch God.antam inan thuthinwey-a, ngay maꞌ-koꞌalamangan-a, koyam ngul kaachinga.” \v 20 Puth than Jews anangan-a, thawin nungant, Jesus.ant, “Ayyang, in nint wanttak thaw-thawangan e? Maꞌ-koꞌalamangan wunow-a, nint aawuch ngench thayanan koyam erkam paththam ngul kaachin ey? Puth aawuch inan-a, kaap thon-thonang kaach-kaachin, kaap forty-sixang wantan, inaniy yump-yumpin.” \v 21 Puth nil Jesus.angan-a, aawuch paththaman keꞌam waaꞌ, yaꞌa; nil nungantakaman waaꞌ, keꞌ aawuch God.antam yimanangan. \p \v 22 Ngul-ngulan-a, nil Jesus.an kanan mulaman ek-a, wik inangan nungantaman-a, kuchekangam wamp thant, ngurp nungantamak. Aꞌ than wik inangan nil Jesus.an thaw-a, aꞌ puth wik lat ngench thayanaman ngaantam-ngeeyin an wik kan-kanamana. \p \v 23 Nil Jesus.an angman yippakan wun-a, may piꞌan Passover.an yumpin-a, pam wanch yot al-alangan ngaantam-ngeeyin nunangan pam piꞌan God.antam, than puth work piꞌan thathin nilan yump-yump. \v 24 Puth nil Jesus.anganiy-a, kan ngaantam-ngeey thanang erkam ngul kon-ngathow thanang, nunangan keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyayn, puth nil yotaman kan thiich thanang. \v 25 Nilan puth ep ngangk pal pekkuwam thath thanang, pam wanch yot anangan, an puth pam wiy al-alangan keꞌ waaꞌiythan nungant pam wanch want-wanttakan iiy-iiyantan, puth nil kanam thiich thanang. \c 3 \s1 Inan Wik Kath Nicodemus.antam \p \v 1 Nil pam Nicodemus.an-a, nil pam piꞌan iiy-iiy thant, Jews al-alantan, pam nil keꞌ councillor yimanangan. Nilan-a, pam Pharisee thamp iiy-iiy. \p \v 2 Nil aak ngutang wamp Jesus.ant, aꞌ thawant, “Ayyang, Teacher-ang, ngan kan meeꞌmiy God.angan kuch nintang, yipmam thaaꞌ-aath-aathān nganang. Nil God.angan keꞌwey maꞌ-aathiw nintang-a, an nint work piꞌ-piꞌanam min-miniy keꞌ yumpin yaꞌa.” \v 3 Nil Jesus.an thawant, Nicodemus.antan, “Ngay nungk in kan-kanam thaw-thawanga; niiywey putham keꞌan meeꞌ-penchin-a, niiy maꞌ God.antang keꞌ iiyin, yaꞌa.” \v 4 Nil puth Nicodemus.an thawant, “Ngan puth pam wanch inangan want-wanttak meeꞌ-penchāna kaath nganttamantamana? Ngan koyaman keꞌ thipang ngoonchin kaath nganttamantangana, puthaman keꞌ aak-ngeeyin, yaꞌa!” \v 5 Nil Jesus.an thaw nungant, “Ngay wik kan-kanam thawang nungk. Nil paman keꞌwey puthaman meeꞌ-penchiy-a, ngak alantamana aꞌ puth Ngeen-Wiy Min God.antam alantaman-a, nil maꞌ God.antang keꞌ wuniy yaꞌa. \v 6 Piipiy niiyantamangan wunpin niiyang, an nil-nil. Puth inan-a, niiy puthaman aak ngeeyin-a, an nil Ngeen-Wiy Min God.antaman ngangkangan ngoonchow niiyantang, aꞌ angman wun-wunow. \v 7 Nint keꞌ meeꞌ ikāna, puth ngay nungkar wik inan waaꞌang, ‘Niiy puthaman aak-ngeeyān a!’ \v 8 Nil wuntan wanttinakan wunpan-a, an nil wunpan. Niiy wuntan ngeeyaniy-a, puth niiy keꞌ thathaniy wanttinpalan kaꞌathaman wunpan, aꞌ puth wanttinak ngulan wunpow. Pam wanch weeꞌ-weeꞌanangan puthaman aak-ngeeyantan Ngeen-Wiy Min God.antam alantaman-a, inan keꞌ yimanangana niiy nunangan keꞌ thathin, yaꞌa. Niiy puth anangan ep thathin thanang woyan min God.antaman wak-wakantan ngul!” \p \v 9 Nil Nicodemus.an thaw, “In-ngul want-wanttak aa?” \v 10 Nil puth Jesus.an thawant, “Nint puth pam piꞌana, teachera, Jews.antama! Nint puth wik inangan keꞌ thiichangan ey? \v 11 Ngay nungkar kan-kanaman wik thawanga. Wik nganan waaꞌ-waaꞌanan-a, an ngay meeꞌmiyang waaꞌ-waaꞌanan; ngan puth meeꞌ nganaman thathan. Puth pam yam weeꞌ ngangk minangaman wik ngeey-ngeeyiw nganttamana? Yaꞌa. \v 12 Ngay puth wik kanam waaꞌang niiyant yuk way min aak imanam thakan, niiy puth wik keꞌ ngeeyaniy ngayang, yaꞌa. Ngay wik inpal kenyan waaꞌing niiyantwey-a, niiy puth want-wanttak wik ngeeyin ngayanga? \v 13 Pam wanch puth aak heavenakan keꞌam yippak matina, yaꞌa; nil pam thonam thonak epa, nil God.angan kuch nunang pam wanchantan, nil ep ang kenyan wun-wun God.antang, puth nilam uk ngula aak iikanakan.” \p \v 14 Keenkanaman-a, nil Moses.angan-a, yuk thuuk brassaman yump, aꞌ yuk thapangan wunpan, aꞌ kenyam ngulan waanchan aak pintalangan. Inan-a, keꞌ yimanangan ngul wunow: pam nil God.angan kuch nunang-a, than ngul yimanangan waanchayn nunang, \v 15 yipam than pam wanch weeꞌ-weeꞌanangan ngangk punch-aakaman theeꞌayn nungant-a, than ngangk aak umpuyaman ngul wunayn nungantang. \v 16 Puth nil God.an kan-kanam kaangk wunan ngampar pam wanchant, an ngangk pal pekkuwam kaangk wunan ngampar, keꞌ-paal nilan nhengk nungantam kaaꞌ-thonaman kuch nunang, than yipam weeꞌ-weeꞌanangan ngangk punch-aakamaniy theeꞌayn nungant-a, an than ngangk aak umpuyaman wun-wunayn nungantang, God.antang, nil keꞌ kuchiy thanang nungantam anpalan. \v 17 Puth nil God.angan nhengk nungantam aak iikanakan kuchan yipam pam wanch kaaꞌ-piichanathow way thanttam anpalan, nil keꞌam kuch nunang yipam way waaꞌ-waaꞌow ngampangan, yaꞌa. \p \v 18 Than pam wanch wiyangan kaangk keꞌ ngangk thanttaman punch-aakam theeꞌayn Jesus.antan. Nil puth God.an kaꞌathaman kan thaw thananiy keꞌ-ngul wunayn nungantanganiya, than puth ngangk punch-aakam keꞌam theeꞌin nhengk kaaꞌ-thonam nungantamakan. Puth thant wiy al-alantan ep yimanangan keꞌ thawow thant than puth ngangk punch-aakam theeꞌin nungant, Jesus.antan. \v 19 Nil Jesus.an-a, keꞌ nganth piꞌan aak iikanakan wamp, puth pam wanch wiy anangan kaangk keꞌ nungantam, than kaangk keꞌ woyan nungantaman wakayn, yaꞌa, than kaangk woyan way thanttam anman wak-wakayn. Than ananganiy-a, keꞌ nganth keꞌanang iiy-iiyantan, keꞌ-paal nil God.angan pam wanch wayanang waaꞌan thanang. \v 20 Than weeꞌ-weeꞌanangan way anman yump-yumpantan-a, than Jesus.an ngangk-wayangam kal-kalantan nunang, than kaangk keꞌ thinthaman wampayn nungant, yaꞌa, puth than God.antam winynyang moꞌ-moꞌantan, than ngaantam-ngeeyantan puth God.ang ngul wak thanang. \v 21 Puth than weeꞌ-weeꞌanangan woyan minan wak-wakantan-a, an ep nganth piꞌan Jesus.antam aakanakan wampantan, pam wanch wiy al-alangan yipam thathayn thanang, God.angan maꞌ-aath-aathan thanang minam iiyanakan. \s1 Nil John.ang Jesus.an Pam Piꞌanan Waaꞌ Nunang \p \v 22 Anpalan-a, nil Jesus-a, ngurp nungantam anangana than karpam iiyin aak namp Judea aakanakan, aꞌ angman wunin thanttang. Nil Jesus.angan angman kuchek ngakang kuungk-kuungk thanang, pam wanch wiy anangan. \v 23 Aꞌ nil John.angan-a, aak namp Aenon angan kuchek ngakang kuungk-kuungk thanang, aak Salim thinth, an puth ngak piꞌan aak anganiya. Pam wanch anangan wamp-wampin nungant John.ant, aꞌ nil kuchek ngakang kuungk-kuungk thanang. \v 24 (Than puth John.an yippak keꞌam thenchin nunang, aak jailanganiy.) \p \v 25 Aꞌ than pam puungk wiy ngurp John.antam anangan, puth-a, pam Jew thonam, than wik thaw-thawin thanttakam, than nath weeꞌantan iiyayn kuchek kuungkanakana, nath John.antana, nath yaꞌa, nath Jesus.antana. \v 26 Aꞌ than ngurp John.antam anangan John.ant ngul iiyin, thawin nungant, “Ayyang, Teacher-ang! Nint pam anan kan ngaantam-ngeeyangan nunang ey? Pam anman kaꞌathaman nungkarangan iiy woꞌuwayn Jordan River angana, pam anman nintan waaꞌ-waaꞌan ngant — nil an-ngula, kuchek ngakang kuungk-kuungkan thanang, than pam wanch yot ngul wamp-wampantan nunganta!” \v 27 Puth John.an thaw thant, “Nil God.angwey keꞌan maꞌ-aathiy nunang-a, pam wanch anangan keꞌ wampiythan nungant, yaꞌa. \v 28 Niiy puth ngayang meeꞌmiy ngay kaꞌathaman wik waaꞌang niiyant, ‘Ngay pam anan yaꞌa God.angan keenkanaman kaaꞌngak kuchowan ngampara. Nil God.angan keenk kuch ngayang niiyant, ngay yipam waaꞌāng nunang niiyantana.’ \v 29 Wik kath kan inan ngeeyāna pam kompantam-a, wanch komanantaman pulan ngentuwpul. Nil pam alangan wanchan maayan-a, an wanch nungantakam ngul piꞌan. Puth kampan pam alantaman-a, thananiy-a, ngangk min paththam ngul wunin puth nil pam alangan wanchan maayan. In keꞌ yimanangan wunan ngathar. Ngay ngangk min paththam weemang nungantam Jesus.antaman puth pam wanch yot wamp-wampantan nungant. Mak monkan-wak-wakayn nunang, ngayangan yaꞌa, \v 30 puth nil Jesus.an ep pam piꞌana, ngay puth pam piꞌan yaꞌa.” \s1 Nil Jesus.an Pam Piꞌan Paththama \p \v 31 Nil aak inpal kenyan uk-a, an nil pam moom wuut piꞌan paththam, keꞌ pam wiy yimanangan yaꞌ. Ngamp aak inpalman-a, ep aak ngampar inmana, puth ngamp wik thakan thawanamp aak imanaman. Nil anpal kenyan uk-a, an ep pam piꞌan paththam, keꞌ pam wiy yimanangan yaꞌa. \v 32 Nil wikan waaꞌan, puth nilam meeꞌ nungantamangan thath, aꞌ puth kon nungantamangan ngeey. Puth pam wanch in yaꞌ-yaꞌam kaangk ngangk minangaman wik ngeeyayn nungantaman. \v 33 Than weeꞌ-weeꞌanangan kaangk ngangk minangaman wik ngeeyayn nungantaman-a, than ep meenathantan ngampar nil God.an wik kan-kanaman thaw-thawan. \v 34 Nil pam anan God.angan kuch nunang-a, Jesus.an-a, nil wik God.antaman waaꞌ-waaꞌan thant, nil puth God.angan Ngeen-Wiy Min nungantaman kuch nungant, yipam ngangkang angman wun-wunow nungantang. \v 35 Nil piip nungantaman-a, kaangk wunan nhengk nungantamak Jesus.antan, aꞌ nil thaw nungant moom piꞌanan iiyow aak umyompanamakan. \v 36 Than weeꞌ-weeꞌanangan nhengk God.antamak ngangk punch-aakaman theeꞌayn nungant-a, than ep ngangk aak umpuyam wunayn nungantang. Puth than weeꞌ-weeꞌanangan kaangk keꞌan wik ngeeeyayn nungantaman-a, than ngangk aak umpuyam keꞌ wunayn aak nungantangan, puth God.angan ngangk kul piꞌ-piꞌow thant ngulakaman. \c 4 \s1 Nil Jesus.angan Wanch Samaria Punchan Uw Nunang \p \v 1 Than pam Pharisees al-alangan-a, wik thooꞌ ngeeyin pulantam, Jesus-a, John pulantamana, than pam wanch yotang ngul monkan-wakin nunang, Jesus.an, aꞌ nil ngakang kuchek kuungk-kuungk thanang, puth John.an-a, koꞌalamang thonakam monkan-wakin nunang, aꞌ nil koꞌalam anangaman kuchek ngakangan kuungk-kuungk thanang. \v 2 Puth nil Jesus.angan yaꞌa, keꞌam ngakangan kuchek kuungk-kuungk thanang. Ngurp nungantam al-alangan ep kuungk-kuungkin thananga. \v 3 Aꞌ nil Jesus.angan wik ngeey thanang nunangan waaꞌ-waaꞌin-a, aak Judea.an want ngul aꞌ aak Galilee.ak ngul iiy, \v 4 Samaria wakanang iiy-iiy. \p \v 5 Nil aak Samaria.ang ngulan wamp-a, nil town manyang wamp, aak namp Sychar, aak paddock thinth. Paddock inan-a, nil Jacob.angan keenkanaman want, nhengk nungantamak, Joseph.antan. \v 6 Aak paddockangan-a, ngak pantam angman, nil Jacob.angan keenkanaman ngak pantam theeꞌ. Ngak pantam pek-pekaman ngak meeꞌ pich-pich. Nil Jesus.an-a, kinch keny ngak pantam aakanakan iiy. Nil kan-ngul kemp wir peey, puth aak kecham iiy-iiy. Aꞌ angman nyiin, ngak pantam thintha. \v 7-8 Nil-nilam nyiin, puth ngurp nungantam anangan townak kan iiyin, may yipam piiyayn thanttakam. \p Anpalana, wanch thonam ngul wamp ngakak, nil aak Samaria punchana. Aꞌ nil Jesus.an thaw ngul nungant, “Ayyang, nint ngak ngath theeꞌāna!” \v 9 Nil puth wanch ngulan thawant, “In nint pam Jew inan ngakak thaw-thawangan ngath ey? Ngay puth aak Samaria punchana!” (Puth than Jews al-alangan-a, yuk way min cups thakan thanttakam anman piꞌ-piꞌin, ngakak thakaniy; than Samaria punchan ananganiya than-than, way min thanttakam piꞌ-piꞌin. Than puth thaaꞌ karp keꞌ mungk-mungkin yaꞌa.) \p \v 10 Nil Jesus.an thawant wanch alantan, “Nint keꞌam thiichangan yuk way minan nil ngeen nathan God.angan kaangk theeꞌow nungk, yaꞌa! Aꞌ nint ngayang keꞌam thiichangan nil God.angan kuch ngayang, yaꞌa. Nint meeꞌmiywey-a, nint ngathar ngakakwey thawina, aꞌ ngayan nungk ngak anan theeꞌing, ngak murkanim anmanan meeꞌ pich-pichan.” \v 11 Nil wanchan ngul thawant, “Ayyang, nint puth bucket keꞌanang a! Ngak pantam inana, pek kech a! Nint ngak wanttinpal uwān a? ngak murkanim anman meeꞌ pich-pichana? \v 12 Keenkanaman-a, nil wuut mangk ngamparam alangan-a, Jacob.angan-a, ngak inman mungk-mungk, ngak pantam inpalman, nil-a, nhengk nungantam al-alangan aꞌ minh bullocks nungantam al-alangan. Ngul-a, nil ngak pantam inaniy ngant ngul want, Jacob.angan. Nint ngaantam-ngeeyangan nungkarakam keꞌ pam piꞌan iiy-iiyangan ey? Nil Jacob.an yaꞌa, pam many ey?” \p \v 13 Nil Jesus.an thawant, “Than weeꞌ-weeꞌanangan ngak inan mungkayn-a, ngak pantam inpalman-a, ngul-ngulan-a, than putham ngul ngakam uthamayn. \v 14 Puth than weeꞌ-weeꞌanangan ngak ngatharaman mungkayn ngayan theeꞌāng thant-a, than puth ngakam keꞌ uthamayn yaꞌa. Ngak ngayan theeꞌāng thant-a, keꞌ ngak bul-bul yimanangan pich-pichan, ngak meeꞌ murkanim anman, than yipam ngangk aak umpuyam wunayn God.antang.” \v 15 Nil wanchan thawant, Jesus.antan, “Ayyang, nint puth ngak nanan theeꞌānar, ngay yipam ngakaman keꞌ-ngul uthamāng, aꞌ keꞌ-ngul yipmam wampāng iikanakan ngakakaniya.” \p \v 16 Nil Jesus.an thaw ngul wanch alantan, “Nint kan iiyān pam thum nungkaramant thawān pal wampowa. Aꞌ nip ingan wampow ngathara.” \v 17 Nil wanchan thawant, “Ngay pam thum keꞌanang a!” Nil Jesus.an puth thaw wanch alantan, “Eeꞌ, kan-kanama. \v 18 Nint puth kaꞌathaman pam koꞌalam maayana, anpalan-a, nint pam thonantang wun-wunangan, nint puth keꞌam maayan nunang, nil pam nungk yaꞌ, nint yaan wun-wunangan nungantang. Nint puth kan-kanam thaw-thawangan ngath nint pam thum keꞌanangana.” \v 19 Nil wanchan thawant, Jesus.antan, “Ngay kan ngaantam-ngeeyang nintang pam piꞌan God.antama, propheta, nint puth kan thiichan ngayang. \v 20 Than wuut mangk ngatharaman aak in punchana, Samaria.aman aak yoyk ingman matin, yipam God.antan meeꞌ-wuthanamayn. Puth niiy Jews il-ilangana aak Jerusalem.an waaꞌaniy aak min paththaman meeꞌ-wuthanamanak God.antana.” \p \v 21 Nil Jesus.an thawant, wanch alantan, “Ayyang, kan in ngeeya! Ngay kan-kanam thawāng nungka. Aakan kan-kanang ngul wampana, pam wanch anangan aak yoyk ingman keꞌ-ngul meeꞌ-wuth-wuthanamayn, piip God.antan, yaꞌ-ngula, aꞌ puth than keꞌ-ngul meeꞌ-wuth-wuthanamayn nungant, aak angan Jerusalem.angan, an yaꞌ-ngul. \v 22 Niiy pam wanch aak Samaria.aman-a, niiy ep meeꞌ-wuth-wuthanamaniy God.ant, puth niiy keꞌam thiichan nunang, God.an, yaꞌa; puth ngan Jews il-ilangan ep thiichan nunang, nganan meeꞌ-wuth-wuthanamanan nungant. Puth pam nilan wamp pam wanch kaaꞌ-piichanathanakan thanang-a, nil aak Jews.am anpalan wamp. \v 23 Aak inan kan-kanang wampana, than weeꞌ-weeꞌanangan kaangk minam meeꞌ-wuthanamayn nungant piip God.antan-a, than ngangkam meeꞌ-wuthanamayn nungant, thaaꞌaman yaꞌa. Nil piip God.angan kaangk thanang pam wanch anangan yimanangan meeꞌ-wuthanamayn nungant. Than in-inanganiy-a, nil piip God.angan kaangk thanang. \v 24 Nil God.an nil-nil; nil puth man-yetham anman iiy-iiyan, nil puth kemp keꞌ pam wanchang yimanangan keꞌam kal-kalan, yaꞌa. Than weeꞌ-weeꞌanangan kaangk minam meeꞌ-wuthanamayn nungant piip God.antan-a, than ngangkam meeꞌ-wuthanamayn nungant, thaaꞌaman yaꞌa.” \v 25 Nil wanchan thawant, Jesus.antan, “Ngay kan thiichang nil God.angan keenkanaman kaaꞌngak ngampang pam piꞌanan kuchow ngampar, than Christ.an waaꞌantan nunang. Nil wampowan ngampar-a, wik yot-yotam waaꞌow ngampar, maꞌmangkamana!” \v 26 Nil Jesus.an puth thawant, wanch alantan, “Ngay pam inman nintan waaꞌ-waaꞌangana, ngay inman wik thaw-thawang nungkar.” \p \v 27 Aꞌ than ngurp nungantam anangana kan-ngul wampin. Than thathin pulang-a, thaniy-a, thaaꞌam ikin, puth Jesus.an wanch alantan thaw-thaw. Than keꞌam thawin nungant wanch alantan, “Nint ngeenak wampan a?” Aꞌ Jesus.antan keꞌam thawin nungant, “Nint ngeenak thaw-thawangan wanch ilantana?” \p \v 28 Aꞌ nil wanch alanganiy-a, jaran angam want, aꞌ kan-ngul iiy townak aꞌ pam wanch al-alantan pech thant, \v 29 “Niiyalang! Niiy kan ngatharang pal iiyān a! Niiy kan pam anan thathān nunang a! Nil nyiingk ngath waaꞌa yot ngayan way yump-yumpangan. Nil nath pam anan nil God.angan kaaꞌngakan kuchowan ngampara!” \v 30 Aꞌ yotaniy pam wanch townaman-a, tul-thuth-thuthwin, aak-aakanakaman iiyin nungant, Jesus.ant. \p \v 31 Than pam wanch anangan kan-kanangan wamp-wampin Jesus.ant-a, ngurp nungantam anangan thawin nungant Jesus.ant, “Ayyang, Teacher-ang, nint kan may mungk ee!” \v 32 Puth nil Jesus.an thaw thant, “Ngay may thampa, may niiy keꞌan meeꞌmiy ngatharam.” \v 33 Ngurp nungantam al-alangan wik inangan ngeeyin-a, than thanttakam thaw-thawin, “May nungant yam weeꞌang wampath ee?” \v 34 Nil puth Jesus.an thaw thant, ngurp nungantam al-alantan, “Ngay mak wik ngeeyāng nunang piip God.an, nilam puth kuchanya. Ngay mak minchathāng work nilan waaꞌar. Work inan-a, keꞌ ngay mayan mungk-mungkang yimanangan. Wik inan waaꞌ-waaꞌang thant-a, an ngay othamanga, keꞌ mayan mungk-mungkang. \p \v 35-38 “Niiy thathān a! Pam wanch anangan nanpalan iiyantan a! Niiy nath ngaantam-ngeeyin thanang than wik God.antaman kaangk keꞌ ngeeyayn. Puth yaꞌa! Than wik God.antaman kaangk ngeeyayn, than puth ngul ngangk theeꞌayn God.ant. \p “Niiyalang, kan niiy in ngeeyiy a! Ngay puth kan niiyant wik kath inan waaꞌāng may cornama. Niiy may cornan kan thathāna! May cornan kan-ngulan menchan weeman thuthanakana. Kaꞌathaman-a, pam wampin, may corn kaampanakan. Puth yimanang ngulan-a, pam wiy wampayn may corn thuthanakan. Than may corn kanan yal-yalmathayn-a, than al-alangan wukalan uw-uwayn, wagesan, aꞌ ngangk min ngul iiyayn. Wik kath inan may cornaman yimanangan wun. Pam wanch wiyang wik God.antam kanam waaꞌin thant, pam wanch al-alantan, puth thanan many-manyim ngaantam-ngeeyin nunang God.an. Ngul yimanangan-a, than kaangk putham wik minan ngeeyayn. Ngay puth niiyang kuchāng, niiy yipam waaꞌān thant wik God.antaman. Than wik ngeeyaynan-a, than ngul ngangk theeꞌayn God.ant. Anpalan-a, than ngangk aak umpuyam ngul wunayn, God.antang. Niiyan puth ngangk min ngul iiyān, pam wanch al-alantaman. Niiyan puth karpam ngul ngangk min iiy-iiyān, niiy-a, puth pam wanch anangan kaꞌathaman wik God.antaman waaꞌin thant. Niiy karpam ngangk min ngul iiy-iiyān. Niiy puth kaꞌathaman keꞌam waaꞌan thant, yaꞌa; than wiyang waaꞌin thant. Niiy work thanttaman minchathāna.” Nil Jesus.an yimanangan thaw thant. \p \v 39 Nil wanchan kaꞌathaman koyam iiy townakan-a, than pam wanch wiyangan kan-kanam ngul ngaantam-ngeeyin nunang Jesus.aniy wik nunangan wanchan ngeeyina, “Nil ngath waaꞌar way yot ngayan yump-yumpang.” \v 40 Aꞌ than kanan wampin nungant Jesus.antan-a, than thawin nungant, “Ayyang, nint nganttang ingam keꞌ wunin ey?” Puth nil Jesus.an-a, “Eeꞌ” thaw thant, aꞌ nil maꞌ-kucham angman wun thanttang. \p \v 41 Aꞌ pam wanch yotangan kan-kanam ngul ngangk theeꞌin Jesus.ant, puth wik anpalan nilan thaaꞌ-aath-aath thanang, wik min God.antam anangan. \v 42 Aꞌ than wanch alantan thawin ngul nungant, “Ngan ngangk kan theeꞌan nungant ngula, wik nungkaram anpalan thonakam yaꞌa, puth nganam ngulan wik nungantaman ngeeyan. Ngan kan ngaantam-ngeeyanan nunang nilan wamp ngampar yipam kaaꞌ-piichanathowan ngampang yotaman, aak umyompanaman.” \s1 Nil Jesus.ang Puk Wuutan Miyalath Nunang \p \v 43 Nil Jesus.an maꞌ-kucham kanan wun thanttang-a, aak Samaria angan-a, nil want thanang ngul, kan-ngul iiy, aak Galilee.ak. \v 44 Puth nilam Jesus.an kaꞌathaman thaw, “Nil pam prophet aak nungantamangan wuniywey-a, pam wanch al-alangan aakan punchanang keꞌ ngaantam-ngeeyiythan nunangan keꞌ pam piꞌan yimanangana, yaꞌa.” \v 45 Nil Jesus.an kanan wamp aak angan Galilee.angan-a, pam wanch yot anangan umang iiyin nungant, ngangk min wunin nungant. Puth than kaꞌathaman iiyin aak Jerusalem.akan, may piꞌanakan, Passover.an waaꞌantan, aꞌ angan kan thathin nunang work piꞌanan yump meeꞌ thanttangan. \p \v 46 Aꞌ nil Jesus.an iiy aak many aakanakan, Cana.akan. Aak Cana.an aak angman Galilee.angan, aak nil angman yump ngakaman wine.akan thant. Nil pam piꞌan thonamana, angman wun, aak Cana thinth, aak namp Capernaum angan, nil kingantan work iiy-iiy. Puk wuut many nungantamaniy-a, way-wayam wun. \v 47 Nil pam piꞌan alangan wik thooꞌan ngeey-a, Jesus.an nyiingk-nyiingkan wamp Galilee.akan aak Judea.aman-a, aꞌ nil umang iiy nungant ngul, Jesus.ant, aꞌ thawant, “Ayyang, nint keꞌ iiyin ey? Aak Capernaum.ak ey? Puth puk nhengk ngatharam way-wayam wunana, mul yip-yipam wunow. Nint keꞌ iiyin nungant ey? miyalathin nunang ey?” \v 48 Nil puth Jesus.an thawant, “Niiywey work piꞌan min-miniy keꞌ thathinwey-a, meeꞌ niiyantanganwey-a, niiy puth keꞌ ngaantam-ngeeyin ngayang God.angan kuch nganyang, yaꞌa.” \v 49 Nil puth pam piꞌanan thawant, Jesus alantan, “Ayyang, nint pal iiy ngatharanga! Puk nhengk ngatharaman ngul uthama, way-wayam puth wunan.” \v 50 Nil Jesus.an thawant, “Yaa, nint kan iiy a! Puk nhengk nungkaram ngul miyalamow a!” Aꞌ nil pam alangan kan-kanam wik Jesus.antaman ngaantam-ngeeya, aꞌ iiy ngul. \p \v 51 Nil iiy-iiy-aa, aꞌ pam workan iiy-iiyin nungant-a, umang wampin nunganta. Aꞌ than thawin nungant, pam piꞌan alantan, “Puk nhengk nungkaraman-a, kan miyalam ngul a!” \v 52 Nil thaw thant, “Aak ngeenwey miyalam a?” Than puth thawin nungant, “Peetanamana, kinch kenyan-a, kemp karkanan wun-a, an yaꞌ-ngul want nunang, kan miyalam a!” \v 53 Nil piip-kunchangan ngaantam-ngeey nungantakaman, “Yaa! Puth an-aniyangan peetanaman-a, kinch kenyana, nil Jesus.an thawar, ‘Puk nhengk nungkaraman ngul miyalamow a!’” Aꞌ nanpalan-a, pam piꞌan anman-a, nhengk nungantam-a, wanch thum nungantam-a, aꞌ puth kampan nungantam maꞌmangkam al-alangan ngangk ngul theeꞌin God.ant, min-minam ngaantam-ngeeyin nunangan. \p \v 54 Nil Jesus.an kaꞌathaman wamp aak Galilee angan-a, nil work piꞌan yump thant. Nil putham ngulan wamp aak Judea anpalan-a, nil thonangan ngul yump, work piꞌan inana, puk manyan miyalath nunang. \c 5 \s1 Nil Jesus.ang Pam Anan Miyalathan Nathpalman Way Wun-Wun \p \v 1 Anpalaniy-a, than Jews al-alangan may piꞌan yumpin, aak Jerusalem angana, aꞌ nil Jesus.an aak-aakanakan iiy. \v 2 Aak angman, Jerusalem.angan-a, thaaꞌ gate wun, minh sheep anangan yipam ngoonchayn. Thaaꞌ gate thinthan-a, ngak many keꞌ pool yimanangan, angman wun tham, aꞌ verandahs five weentanam yumpin. Ngak inan-a, Jews al-alangan namp Bethzatha waaꞌin wik thanttamangan. \v 3 Pam wanch yot thaaꞌ-wantanam wun-wunin, verandahs angman, pam wanch way anangan weech-weechan thanang. Wiy anangan-a, meeꞌ koꞌanch wunin; wiy anangan-a, kunp wunin; wiy anangan-a, makar yal-yalamin thant. \v 4 (Ngak kookam anmaniy-a, popam anman wun-wun; wiyiy-a, ep bul-bul-bul anman weentan. Ngeenama? Puth wiyaniy-a, ngaantiyongk God.antam ngakang ukan, aꞌ ngak weentathan. Ngakan bul-bulan weent-weentan-a, weeꞌ-nathan kaꞌathaman ngakangan ukow-a, an erkam miyal weenowa, keꞌ-ngul weechow nunang. Than pam wanch angman wun-wunin, than ngakakan kuup-kuupin, ngakan weent-weentowan-a, than yipam erkam ukayn aꞌ miyal ngul weemayn.) \p \v 5 Pam thonam angmana, nathpalman weech-weech nunang, kaap thirty-eightang want nunang. \v 6 Aꞌ nil Jesus.angan thath nunang, angman wun-wun. Nil kan ngaantam-ngeey nunang pam alpanan nathpalman wun-wun, aꞌ nil thawant, “Ayyang! Nint kaangk kemp miyal ngul iiyān ey?” \v 7 Aꞌ nil pam alpanan thawant, Jesus alantan, “Ayyang, ngak bul-bulan weent-weentan-a, an weeꞌangam ukathiy ngayang a? Ngay puth aak inan-a, pam wanch kampan keꞌanangweya. Ngay puth keꞌ ukanakan-a, ngakangan-a, ana yaꞌangam, than puth wiy ananganiy kaꞌatham ukantan.” \v 8 Nil puth Jesus.an thaw nungant, “Ek a! Swag kan-ngul maayān a! Iiyān ngula!” \v 9 An erkam paththam ek, pamaniy, swag nungantaman maay, aꞌ kan-ngul iiy. \p Aak ananiy-a, Saturday.angan minam yump nunang, Jesus.anganiy, \v 10 Aꞌ anpalana than moom Jews.antam al-alangan wakin nunang, pam nil Jesus.angan miyalath, aꞌ thawin nungant, “Ayyang, aak inan-a, aak ngench thayan Saturday.an. Aak ngampar yimanangan keꞌ wun, swag keꞌam kal-kalanamp Saturday.angan.” \v 11 Nil puth paman thaw thant, “Pam anan nilan miyalath ngayang-a, nil yimanangan thawar, ‘Nint ek a! Swagan kan-ngul maayāna! Iiyān ngula!’” \v 12 Aꞌ than pam piꞌan anangan engkin nungant, “Pam nil weeꞌa, yimanangan thaw nungkar a?” \v 13 Puth nil pam alangan nampan keꞌam thiich nunang, Jesus.an, nilan puth minaman yumpan-a, than pam wanch yot thaaꞌ-wantanaman angman than-thanin, nil puth Jesus.an-a, erkam appench thanttam aak amanamana. \p \v 14 Anpalan-a, nil Jesus.angan aawuch ngench thayanangan uw nunang, pam nilan minam yumpan, aꞌ thawant, “Ayyang, in ngeey a! Nint kan-ngul miyal ngula! Way nintan keenkan yump-yumpan-a, too ngul wantān a! Way keꞌ-ngul yumpān a! Nint keꞌwey wayan wantin-a, an puy-puyam ngul weechow nintang, way-wayam ngul wunan.” \v 15 Aꞌ nil pam anman-a, aawuch ngench thayanan want ngul, aꞌ Jews al-alantan waaꞌ, “An nilama, Jesus.ang ngayang miyalatha.” \v 16 Anpalan-a, than Jews al-alangan ngangk kul piꞌ-piꞌin nungant, Jesus.ant, puth nil aak ngench thayanangan paman miyalath nunang. \p \v 17 Nil Jesus.an puth thaw thant, “Piip ngatharaman nil puth work anman iiy-iiyan, murkanim, aꞌ ngay yimanangan work anman iiy-iiyāng.” \v 18 Than pam al-alangan wik inan ngeeyin-a, thanan ngangk kul puy-puyam wampin nungant Jesus.ant, keꞌ mulathiythan nunang. Ngeenama? Than puth thawin nil wik thayanan keꞌam piꞌ-piꞌ aak Saturday anpalmana. Thon inana, nil Jesus.angan puth God.an piip nungantaman waaꞌ nunang, nanpalan than ngaantam-ngeeyin nil waaꞌan nungamang keꞌ God.ang pul karp anman. \s1 Nil Jesus.an Nhengk God.antamana, Pam Piꞌana \p \v 19 Nil Jesus puth thaw thant, “Ngay kan-kanam thawang niiyant: ngay piip ngatharaman thathangan nunang work nilan yump-yumpan, keꞌ-paal ngay yimanangan work yump-yumpang keꞌ nil anman yump-yumpan. Work ngayan yump-yumpangan-a, nil angman ngatharang, ngay-ngayaman keꞌ yumping, ngay moom ngatharakam yaꞌa. Nil piip ngatharamangan yump-yumpan-a, ngay nhengk nungantamangan-a, yimanang thamp yump-yumpang. \v 20 Nil piip ngatharaman-a, kaangk wun ngathara, nilan meenathan ngathar work yot anangan nilan yump-yumpan. Ngul-ngulan-a, nil work wuut piꞌ-piꞌanam anangan ngul meenathow ngathar, ngay ngulan yipam yumpāng. Niiy puth ngul meeꞌ ikān a! work piꞌ-piꞌanam anangan thathāna. \p \v 21 “Wiyiy-a, nil Piip ngatharamangan pam wanch koyam mulaman ekathan, ngangkan koyam theeꞌan thant, yipam man-yethaman iiyayn. Ngayan yim-yimanangan pam wanch anangan man-yetham yumpāng thanang, wiy anangan ngayan kaangk man-yethaman yumpāng thanang. \v 22 Piip ngatharamangan work inangan theeꞌar: ngay pam wanch umang thanathāng thanang, nil piip God.angan yaꞌa, nil work inangan ngathar waaꞌ ngay yipam work iiyāng. \v 23 Nil piip God.angan puth ngeenak work inangan waaꞌara? Nil puth kaangk pam wanchangan pam piꞌanan ngaantam-ngeeyayn ngayang, keꞌ than nunang God yimanangan ngaantam-ngeeyantan pam piꞌanan. Than weeꞌ-weeꞌanangan keꞌan ngaantam-ngeeyantan ngayang ngay pam piꞌanan-a, yaa, than puth piip ngatharam thampan pam piꞌan keꞌam ngaantam-ngeeyantan nunang, nilan kuch ngayang. \p \v 24 “Ngay wik inangan kan-kanam thawang niiyant: than weeꞌ-weeꞌanangan wik ngatharaman ngeey-ngeeyantan-a, aꞌ ngangkangan piꞌ-piꞌantan nunang nilan kuch ngayang-a, ngayiya thanttang iiy-iiyānga, thanan puth-a, ngulakam wun-wunayn ngatharang, ngay keꞌ kuching thanang aak wayak. Puth than woyan anman wak-wakantan ngangk aak umpuyam wunanakan God.antang, woyan thon anan-a, mul wunanakan-a, an too ngul wantin. \v 25 Ngay in kan-kanam puth thawang niiyant: aak inan kan-kanang ngul wampan thant, pam wanch al-alantan woyan God.antaman keꞌaman wak-wakantan, than man awal ngatharaman nhengk God.antaman ngul ngeeyayn. Than wiyangan-a, min-minam ngul ngeeyayn, aꞌ piip ngatharamantangan God.antangan ngul wunayn ngulakaman. \v 26 Nil piip ngatharam God.ana, aꞌ puth ngaya nhengk nungantamana ngan man-yetham iiy-iiyan aak nathpalman aꞌ ngan man-yetham ngulakam wun-wunān, pamang keꞌam yumpin nganang, yaꞌa. Aꞌ ngan ngangk theeꞌanan pam wanchak thanan yipam aak umpuyam wunayn ang kenyan. \v 27 Piip ngatharamangan work inangan thamp theeꞌar iiyāng: ngay pam wanch umang ngul thanathāng thanang, aꞌ mep-mepāng thananga, ngay puth pam inman nil God.angan kuch ngayang. \v 28 Niiy keꞌ meeꞌ ikāna, wik inpalan ngay nyiingkan thawangan niiyant, puth aakan ngul wampowa, than pam wanch mul anangan aak awarangan wuntan-a, than ngul man awal ngatharaman ngeeyayna. \v 29 Aꞌ than ngul ekayn, aꞌ pentayn ngul, awar anpalan. Than wiy anangana than minaman iiy-iiyin-a, than ep ngangk aak umpuyangam wun-wunayn, God.antangan. Than wiy anangan wayan iiy-iiyin-a, pam wanch ananganiy-a, nil God.angan ngul kuchow thanang aak wayakan, kech yipam wunayn nungantaman. \s1 Ngay Wik Piip Ngatharamantam Ngeey-Ngeeyang \p \v 30 “Ngay-ngayaman keꞌ work iiy-iiying aak ingana, yaꞌa, piip ngatharaman God.ana angman ngatharang. Ngay puth wik piip ngatharamantaman ngeey-ngeeyang aꞌ ngay anman yump-yumpang keꞌ nilaman wik thaw-thawan. Ngay pam wanch umangan thanathāng thanangan-a, an ngay minam thaw-thawang thant ngay puth ngay-ngayam keꞌam wik thaw-thawang, yaꞌa, ngay wik piip ngatharamantam ngeey-ngeeyanga. \v 31-32 Ngay meeꞌmiy ngay wanttinpalan wampang niiyant, puth ngay ngatharakaman waaꞌ-waaꞌingwey-a, an puth niiy keꞌ ngeeyin ngayang, yaꞌa; wik wiyangan waaꞌiythan ngayangan-a, niiy wik thanttaman-a, ep ngeeyin. Yaa, nil piip God.angan kan waaꞌan ngayang, ngay wanttinpalan wampangana, aꞌ ngay kan ngaantam-ngeeyangan nilan wik kan-kanaman waaꞌan ngayangan. \v 33-34 Niiy puth John.antan pam kan kuchan ngatharaman mepayn nunanga! Aꞌ nil John.angan-a, wik kan-kanaman waaꞌ-waaꞌ ngayangan niiyantana. Pam wiy al-alangan keꞌ waaꞌiythan ngayanga! Ngay puth meeꞌmiy ep ngay wanttinpalan wampangana. Ngay puth wik John.antaman mak kon-aathāng niiyang niiyan yipam wampān piip God.antan, nil yipam kaaꞌ-piichanathow niiyang, way niiyantam anpalan. \p \v 35 “Nil John.an-a, keꞌ nganth pench-penchana, park-parkan thampang. Niiyan-a, kaꞌathaman ngangk minangam monkan-wakan nunang wik ngeeyanakan, puth yaan manyama. \v 36 Puth work nil John.an iiy-iiy-a, wik thakan waaꞌ-waaꞌ niiyant-a, an manyama, work ngayan iiy-iiyang-a, an thaꞌiy paththam. Puth ngayan work iiy-iiyang piip ngatharamantan nilan waaꞌar. Niiy work ngatharaman thath-thathaniy-a, an niiy ngul ngaantam-ngeeyān nil piip God.angan kuch ngayang aak iikanakan. \v 37 Nil ngayang thampan waaꞌ-waaꞌan niiyant. Niiy man awal keꞌam ngeeyan nunanga, aꞌ kaaꞌwal keꞌaman thathan nunanga, \v 38 puth niiy wik nungantaman-a, ngangkangan keꞌam piꞌ-piꞌaniy yaꞌa! niiy nanpalan keꞌam ngaantam-ngeeyaniy pam ngay inman nilan kuch niiyantan. \v 39 Niiy lat ngench thayanangan maꞌ-yotam thath-thathaniy a! Niiy ngaantam-ngeey-ngeeyaniy keꞌ lat ngench thayanangan thath-thathaniy-a, niiyan keꞌ man-yetham ngulakam iiyān ey? God.antangan ey? Puth yaꞌa! Niiyan keꞌ ngaantam-ngeeyaniy ey? Than ngayangan keenkanaman waaꞌ-waaꞌin lat ngench thayanangan a! \v 40 Puth niiyan kaangk keꞌ wampān ngathara, niiy yipam ngulakaman wunān piip God.antangan. \p \v 41 “Ngay keꞌam ngaantam-ngeey-ngeeyangan work inangan iiy-iiyanga pam wanchangan yipam thaaꞌ-kuump-kuumpayn ngayang, yaꞌa. \v 42 Ngay kaniy ngaantam-ngeeyang niiyang, niiy puth keꞌan kaangk wunaniy nungant God.antan, yaꞌa. \v 43 Nil piip ngatharamangan kuch ngayang aak iikanakan, nilam thawar ngay iikanakan ukāng, niiy puth ngayang keꞌam ngangk minangaman uwaniy yaꞌa. Nil pam weeꞌ-nathan nil-nilaman wampiy-a, an niiy ep ey? erkam paththam umang wakin nunang ey? keꞌ kampan niiyantam yimanangana. Niiy puth nganyangan ep umang wakina, nil God.angan ngayang ep kuch. \v 44 Niiy puth niiyantakaman ep thaaꞌ-kuumpwuniya. Niiy puth kaangk keꞌ nil God.angan thaaꞌ-kuumpow niiyang ey? nilan God thonam anman thonakama! Niiy wanttak thayanathwuniya niiy kaangk keꞌ God.an ngangkangan piꞌ-piꞌāna? \p \v 45 “Niiy keꞌ ngaantam-ngeeyāna yimanangan keꞌ ngay ngulan waaꞌāng niiyang piip ngatharamantana, an yaꞌa! Nil ep Moses.anganiy-a, ngul way waaꞌow niiyangan piip ngatharamantan. Nil Moses.an-a, pam anman niiyan ngaantam-ngeeyaniy nunang keꞌ nil ngulan kaaꞌ-piichanathow niiyang, puth yaꞌa. \v 46 Niiy puth wik nungantam Moses.antaman kan-kanaman ngaantam-ngeeyinwey-a, niiyan puth ngayangan yimanangan min-minam ngaantam-ngeeyin a! puth yaꞌa! Nil puth Moses.angan-a, keenkan-a, nganyangan ump, lat ngench thayanangan waaꞌ-waaꞌ ngayangana. \v 47 Puth niiyaniy-a, wik nungantaman-a, keꞌam wik minam ngaantam-ngeeyaniy, yaꞌa, keꞌ-paal niiy wik ngatharam yimanaman keꞌam min-minam ngaantam-ngeeyaniya, yaꞌ paththam.” \c 6 \s1 Nil Jesus.angan Pam Wanch Thaaꞌ-Wantanam May Aath Thanang, Five Thousand Anangan \p \v 1-2 Anpalaniya, nil Jesus.angan aak anan want ngul. Aꞌ nil koyam ngul iiy, woꞌuwaynak, chukkunangan moꞌa, Lake Galilee.angan. Kookam ananiy-a, piꞌan weꞌar thamp. Kookam alantaniy-a, namp kuchama, wiyangiy-a, Tiberias waaꞌin. Than pam wanch thaaꞌ-wantanamang monkan-wakin nunang, Jesus.an, than puth kan thathin nunanganiy work piꞌanan yump-yump, pam wanch wiy anangan miyalath thanangana. \v 3-4 Aak may piꞌan mungkanakan thanttam Jews.antaman kan-kanang wamp-wampa, Passover.an waaꞌantan. \p Anpalan-a, nil Jesus-a, ngurp nungantam anangan yoykang matin, aꞌ than angman karpam nyiin-nyiinin. \v 5 Nil Jesus.angan meeꞌ pal-puy thath, aꞌ pam wanch yot thaaꞌ-wantanaman thath thanang wamp-wampin nungant. Aꞌ nil Philip.ant engk, “Ayyang! Ngamp may wanttinpal piiyāmp a? ngamp yipam may aathāmp thanang, pam wanch yot inangan a?” \v 6 Nil Jesus.an wik inangan thaw Philip.antan, nil yaan paath nunang, nil yipam ngeeyow Philip.an wanttakan thawow, nil puth Jesus.an ep meeꞌmiy nungantakam nil wanttakan yumpowa. \v 7 Nil Philip.an thaw Jesus.ant, “Ayyang, nungkway ngamp wukal piꞌan theeꞌimp may aakanakan thant-a, keꞌ two hundred dollars yimanangan-a, an yaꞌangam, than may many anman mungkiythan a!” \v 8-9 Aꞌ nil ngurp Jesus.antam thonanganana Andrew-a, kuunch Simon Peter.antaman, nil thawant Jesus.ant, “Ayyang, nil puk wuut inan than-than, may buns manyiy five piꞌ-piꞌan aꞌ puth minh ngaꞌ kucham thamp. Puth an yaꞌ, may many thant, an yotantakam puth yaꞌa. Puth wanttak mayan yaarkathimp thant a? maꞌmangkam al-alantan a?” \v 10 Puth nil Jesus.an thaw thant, ngurp nungantam al-alantan, “Niiy thawān thant aakang nyiinayn.” Aak anana wakathiya. Aꞌ than pam wanch yot anangan aakang nyiinin ngul, an puth pam wanch thaaꞌ-wantanam, five thousand anangan. \v 11 Nil Jesus.angan-a, mayaniy-a, maꞌang maay, aꞌ meeꞌ-wuthanam God.ant, thankyou thaw nungant may-a, minh aakanakan, aꞌ mayan kan-ngul theeꞌ-theeꞌ thant, pam wanch al-alantan aakangan nyiin-nyiinin. Aꞌ nil minh ngaꞌan thamp theeꞌ-theeꞌ thant, an than kan-kanam may-a, minhan mungk-mungkin ngul. \v 12 Than yot anangan thip oth kanan weemin-a, nil Jesus.an thaw thant, ngurp nungantam al-alantan, “May nhanth anangan yalmathān a! Keꞌ wantāmp aakanganiya!” \v 13 Aꞌ than ngurp nungantam al-alangan-a, may nhanth anangan yal-yalmathin, aꞌ yuk basketang wunp-wunpina. May buns nhanth al-alangan baskets twelve thaaꞌ mul maay, than pam wanchangan wantin, keꞌaman mungkin. \p \v 14 Than pam wanch al-alangan thathin-a, work wuut piꞌanan nil Jesus.angan yump-a, than thawin thanttakam, “Eeꞌa, in kan-kanama, nil pam piꞌan God.antam, nil pam prophet anana thanan waaꞌin nunang nil palan wampow aak iikanakan.” \v 15 Nil Jesus.angan kanam thiich thanang thanan keꞌ angman mamiythan nunang, thaachiythan nunang kingan iiyiy thant. Keꞌ-paal nil-nilam ngulan iiy aak yoykakan. \s1 Nil Jesus.an Ngak Pal Kenyuwan Iiy-Iiy \p \v 16-17 Aak ngaaꞌ kan-ngulan weem-a, ngurp nungantam anangan pek ukin, kookamak, chukkun thanttamang ngul peyin, aꞌ woꞌuwayn ngul ench-enchin, aak Capernaum aakanakan. Ngaaꞌ kanam ngulan chint-a, puth nil Jesus.an keꞌam yippak wamp thant, \v 18-19 aꞌ wunt piꞌan ngul wunp-wunp, an puth ngak yeelalan ek-ek. Than ngurp nungantam anangan yaam ench-enchin chukkun thanttamangan, aꞌ than Jesus.an thathin nunang, ngak kenyangkan iiy-iiy um thant, chukkun thanttam aakanakan. Than thathin nunangan-a, than ngangk ikin, aꞌ winynyang moꞌin nungantam. \v 20 Puth nil Jesus.an thaw thant, “Niiy keꞌ winynyang moꞌān a! In ngayam wampang niiyant a!” \v 21 Than wikan ngeeyin nunang-a, than keꞌ-ngul winynyang moꞌin, puth ngangk minang thawin nungant nil chukkunangan thaaꞌ peyow. Nil puth Jesus.an-a, chukkunang peya, aꞌ kan-ngul nyiin. Aꞌ yaam keꞌanam-a, than aakan erkam uwin, aak Capernaum.an. \s1 Than Pam Wanch Anangan Jesus.ant Wenk-Wenkin \p \v 22 Than pam wanch yotam anangan keꞌ iiyin woꞌuwaynakan, than aak angman paanthin, nil Jesus.an thankyou thaw God.ant may aakanakan, aꞌ puth mayan mungkin. Than pam wanch al-alangan kan ngaantam-ngeeyin than ngurp nungantam anangan kanan iiyin chukkun thanttamangan, puth nil Jesus.an keꞌam iiy thanttang. \p Ngaaꞌ thonaniy-a, than pam wanch al-alangan chukkun thonam thonakam thathin thompanganiy. \v 23 Anpalan-a, than chukkun wiy anangan aak Tiberias amanaman wampin aak thomp thanttang thinthan. \v 24 Than puth Jesus-a, ngurp nungantam weeꞌanang keꞌam thathin thanang, than pam wanch anangan puth chukkun al-alangan peyin, aꞌ Capernaum.ak iiyin, Jesus.ant wenk-wenkin. \s1 Nil Jesus.an Thaw Thant, “Ngay Keꞌ May Bread Min Yimanangana” \p \v 25 Anpalan-a, than uwin nunang ngul, wonk woꞌuwayna, aꞌ than thawin nungant, “Ayyang, Teacher-ang! Nint aak iikanakan aak ngeen wampana?” \v 26 Nil Jesus.an thaw thant, “Ngay wik inan kan-kanam thaw-thawang niiyant: niiy ngathar wenkaniy, puth niiy may breadan mungkan thip oth ngulan iiyana, nanpalan. Niiy keꞌam ngaantam-ngeeyaniy ngayang puth nil God.angan thayanan yump ngayang work piꞌan anan yumpānga! \v 27 Niiy mayakan work thonakam keꞌ iiy-iiyāna, may ngampan mungkanamp puth erkam kathaman, yaaman keꞌ min wunow, yaꞌa. Niiy puth work ep iiyāna, mayan yipam uwān ngangk niiyantamakan. May anan-a, ngay ngul theeꞌāng niiyant, ngay puth pam anman nil God.angan kuch, may ananiy theeꞌāng niiyant niiy yipam ngangk aak umpuyangaman wunāna God.antangan. Ngay may bread anan ep theeꞌing niiyant puth nil God.angan work inan theeꞌar.” \p \v 28 Aꞌ thanan engkin nungant, Jesus.antan, “Ngan puth wanttak yumpān ee? ngan yipam work nungant God.antan iiyān a?” \v 29 Nil Jesus.an thaw thant, “Nil God.angan kaangk thathow niiyang niiy work inan iiyāna: niiy ngangkang piꞌ-piꞌān nunang, pam anman nil God.angan kuch nunang.” \v 30 Than thawin nungant, “Nint work piꞌan ngeen yumpāna? ngan yipam thathāna, aꞌ ngaantam-ngeeyān nintangan nint kan-kanama puk nhengk God.antaman. Nint ngeen ngul yumpān ngant a? \v 31 Wuut mangk nganttam al-alangan keenkanaman-a, may manna anangan mungkin aak pintalang angan keꞌ anman lat ngench thayanangan waaꞌan, ‘Nil may breadan aak inpal kenyan theeꞌ thant mungkanakan.’” \p \v 32 Nil Jesus.an thaw thant, “Ngay wik inan kan-kanam thawang niiyant: may nil Moses.angan theeꞌ niiyant-a, an may manna anmana: puth nil piip ngatharamangan-a, may bread thonangan theeꞌow niiyanta, inpal kenya, may inaniy-a, nil-nil, may min-minam paththam, may an min niiyant ngangk niiyantamakana. \v 33 Nil God.angan puth pam inpal keny kuch nunang, pam inman keꞌ may bread min-minam paththam niiyanta; ngamp yipam ngangk minangam wunāmp ngulakama, God.antanga.” \v 34 Thanan thawin nungant, “Ayyang, moom-ang, may bread anan-a, ngaaꞌ thon-thonangan theeꞌ-theeꞌān ngant a!” \p \v 35 Nil Jesus.an thaw thant, “Pam ngay inmana keꞌ may bread min anmana, ngay nyiingkan waaꞌ-waaꞌang niiyant: ngayana keꞌ may bread niiyantan, ngangk aak umpuyangam wun-wunanakana, piip God.antangan. Nil weeꞌan wampow ngathar-a, ngangkangan piꞌ-piꞌow ngayang murkanim aak umpuyangaman-a, an nil ngangk min ngulakam iiy-iiyowa, ngangkam nyiinow ngul. \v 36 Ngay kaꞌathangaman kan puth waaꞌangan niiyant, wik inangan: nungkway niiy ngayangan kanam thathan-a, niiy puth wik ngatharaman keꞌ ngeey-ngeeyaniya, yaꞌ paththama. \v 37 Nil piip ngatharamangan weeꞌ-weeꞌanangan maꞌ ngatharangan want thanang-a, than ngul wampayn ngathar. Nil weeꞌan wampow ngathar-a, ngay keꞌ kenthāng nunang, yaꞌa. \v 38 Ngay puth inpal keny ukang aak iikanakana, yipam work iiyāng keꞌ nilaman piip ngatharamangan waaꞌar, nilan naakanakan kuchanya, ngay puth ngatharakaman keꞌ ngaantam-ngeeyānga, yaꞌa, ngay puth kaangk piip ngatharaman ngangk min yumpāng nunanga. \v 39 Nil thawar ngay minam piꞌāng thanang, keꞌ maꞌaman wayathāng thanang pam wanch nilan maꞌ ngatharangan want thanang, puth ngul-ngulaniy-a, aakan minchowan-a, ngay mulaman ngul ekathāng thanang. \v 40 Puth nil piip ngatharamangan kaangk yimanangan thathow: than weeꞌ-weeꞌanangan nhengk God.antaman thathantan nunangan-a, putha ngangkangan piꞌ-piꞌantan nunangan-a, an than ngulakam wunayn nungantang, God.antangan; aꞌ ngulaniy-a, ngayaniya, mulaman ngul ekathāng thanang aak inan kan-ngulan minchow.” \p \v 41 Anpalaniy-a, than Jews ananganiy-a, wik manya thuuchin nunangan waaꞌ-waaꞌin, puth nilan wik yimanangan thaw, “Ngay keꞌ may bread yimanangan inpal kenyan ukang niiyant.” \v 42 Than yotan puth thawin, “Nil pam inan Jesus a! puk nhengk Joseph.antama! Ngamp yotam puth meeꞌmiy kaath piip nungantam anangan pula! Nil puth wanttak thawan ee! nil inpal kenyan uk a!” \p \v 43 Nil Jesus.an thaw thant, “Niiy ngul ngeenak wik many thuuchaniy niiyantakamana? \v 44 Nil piip ngatharamangan keꞌwey thaaꞌ-palathiy thanang pam wanch anangan-a, an than keꞌ wampiythan ngathar, yaꞌa. Than weeꞌ-weeꞌanangan wampiythan ngathar-a, an ep, ngay mulaman ngul ekathāng thanang, aak inan kanan minchowa. \v 45 Pam prophetsangan lat ngench thayanangan wik inangan keenkanaman umpina, ‘God.angan ngul thaaꞌ-aathow thanang pam wanch maꞌmangkaman.’ Than weeꞌ-weeꞌanangan wik ngeeyantan nunang piip God.an-a, aꞌ wik nungantam kuchekangan piꞌ-piꞌantan-a, anangan ep wampantan ngathar. \v 46 Ngay keꞌ thawang niiyant keꞌ niiy God.an thathan nunang, yimanangan yaꞌa, niiy puth piip God.an keꞌ thathanam nunang yaꞌa. Nil pam thonam alangan ep thath nunang God.an, nil puth God.angan kuch nunang, aak inpal kenyan ukow niiyanta, aak iikanakan. \p \v 47 “Yaa, ngay in wik kan-kanam paththam waaꞌāng niiyant: than weeꞌ-weeꞌanangan ngangkangan piꞌ-piꞌantan ngayang-a, than aak umpuyangam wunayn God.antangan. \v 48 Ngay keꞌ may bread yimanangan niiyant, niiy yipam piip God.antangan ngulakam wunān. \v 49 Wuut mangk niiyantam al-alangan-a, keenkanaman may manna.an mungk-mungkin, aak pintalangan. May manna alangan man-yetham piꞌ-piꞌ thanang, puth ngulakaman yaꞌa, puth than uth-uthamin ngula. \v 50 Ngay puth may bread thonanganan ep waaꞌ-waaꞌang niiyanta, may bread inpal kenyan uka, an nil-nil. May breadanwey mungkiythan-a, an than keꞌ uthamiythan, yaꞌa. \v 51 Ngay keꞌ may bread min yimanangan, inpal kenyan ukang niiyant, may min anman wun-wuna, keꞌ may nyiingkanam anman wun. Than weeꞌ-weeꞌanangan may inan mungkayn-a, murkanim anman man-yetham iiy-iiyayn. May bread inan-a, keꞌ kemp ngatharam ngay ngulan theeꞌāng niiyant; niiyantakam thonakam yaꞌa, puth pam wanch al-alantan thamp ngulan wunayn, than weeꞌ-weeꞌanangan ngangkang piꞌ-piꞌayn ngayang.” \p \v 52 Anpalan-a, than Jews anangan-a, man kul wampin nungant than thaaꞌ ngul thay-thayanamin wik nungantaman ngeeyin Jesus.an thaw. Than thawin thanttakaman, “In puth want-wanttak e? nil kemp nungantaman theeꞌiy ngampar mungkanakan ey?” \v 53 Nil Jesus.an thaw thant, “Ngay kan-kanam thawang niiyant: niiy keꞌan kemp nungantaman mungkinwey-a, pam alantaman God.angan kuch nunang-a, aꞌ niiy chaapar nungantam thamp keꞌan mungkinwey-a, an nil piip God.an ngangk niiyantamangan keꞌ wuniya, yaꞌa. \v 54 Than weeꞌ-weeꞌanangan kemp ngatharaman mungkayn-a, aꞌ putha chaapar ngatharaman mungkayn-a, an than epa aak umpuyam wunayn nungantang, God.antangan, aꞌ ngul-ngulan-a, aak inan kan-ngulan minchow-a, ngay ngul ekathāng thanang, koyaman mulaman man-yetham ngul iiy-iiyayn. \v 55 In puth kan-kanama, kemp ngatharamaniy-a, keꞌ may bread yimanangan niiyant; puth chaapar ngatharamaniy-a, keꞌ ngak min yimanangan niiyant. \v 56 Than weeꞌ-weeꞌanangan kemp ngatharamana puth chaapar ngatharaman mungkayn-a, than anangan ngatharangan wunayn, puth ngayiy-a, thanttang wunāng. \v 57 Nil piip ngatharaman-a, man-yetham anman murkanim wun-wunan, nilan kuch ngayanga. Ngayiy puth-a, yim-yimanaman murkanim man-yetham anman wun-wunang nungantang, ngay puth pam inaniya nhengk nungantam, God.antam. Puth than weeꞌ-weeꞌanangan kemp aꞌ chaapar ngatharaman mungkayn-a, an ngay ngulakam man-yetham ngul piꞌ-piꞌāng thanang. \v 58 Ngay nyiingkan waaꞌang niiyant-a, may bread inaniy-a, inpal kenyan uk. An may bread nil-nila, keꞌ may manna yimanangan yaꞌa, than wuut mangk al-alangan keenkan mungk-mungkin. An puth ngangk aak umpuyangam keꞌam piꞌ-piꞌ thanang, yaꞌa, puth ngul-ngulan-a, uth-uthamin ngul. Than weeꞌ-weeꞌanangan may bread minan mungkayn ngatharaman-a, an than ep man-yetham aak umpuyangam wunayn.” \v 59 Nil Jesus.angan wik inangan thaaꞌ-aath-aath thanangan-a, aakiy-a, ang churchang, aak angana, Capernaum.ang. \s1 Nil Jesus.angan Wik Min Paththam Waaꞌ Thant \p \v 60 Than ngurp nungantam yot al-alangan wik anangan ngeeyin-a, thanan-a, thawin thanttakaman, “Wik inangan thayan paththam ngampar, an ngamp keꞌ thiichimp wik anangan nil ngeenan waaꞌ-waaꞌan ngampara. Ngamp ngul ngeenak ngeeyāmp nunang a?” \v 61 Nil puth Jesus.angan kanam thiich thanang ngurp nungantam anangan, than wik manyan thuuch-thuuchina, wik nungantam anpalana nilan thaw. Aꞌ nil puth thaw thant, “Wik inangan ngayan thawangan niiyant-a, niiy nanpalan ey? kaangk keꞌ-ngul monkan-wakān ngayang ey? \v 62 Niiywey nath thathin nunang-a, pam anman nil God.angan kuch nunang-a, nilwey koyaman matiywey aak-aakanakaman aak nilan kaꞌathangaman wun-wun-a, niiy an-aniyangan ep ey? ngaantam-ngeeyin nunang min-min ngul ey? \v 63 Wik inan thamp ngeeyāna: nil pam weeꞌ-nath woyan God.antaman wak-wakiywey-a, nil woyanangan nungantakam wunpiy ey? An yaꞌa! Nil Ngeen-Wiy Min God.antamangan ngangkangan ngoonchow nungantangan-a, an ep nil woyan God.antaman ngul wak-wakow. Ngay wik inangan waaꞌang niiyant nil Ngeen-Wiy Min God.antaman yipam ngangkang ngoonchow niiyantanga, aꞌ niiy yipam God.antangan ngulakam wun-wunān, \v 64 puth niiy puungk wiyangiy-a, keꞌam yippak ngaantam-ngeeyaniy ngayang a! yaꞌ paththam.” (Nil puth Jesus.angan-a, nathpalman thiich thanang, than weeꞌ-weeꞌanangan keꞌaman monkan-wak-wakantan nunang, aꞌ puth weeꞌangan theetathow nunangan pam way al-alantana.) \v 65 Aꞌ nil puth Jesus.an thaw thant ngul, “Ngay nanpalan nyiingkaniy thawangan niiyant: pam nil-nilaman puth keꞌ wampiy ngathar. Nil piip ngatharamangan maꞌ-aath-aathiy nunangan wampow ngatharan-a, an nil ep wampow ngathar.” \p \v 66 Anpalan-a, than wik inangan Jesus.an kanan ngeeyin nunang-a, than ngurp wiy al-alangan man-mangkam ngul theeꞌin nungant, keꞌ-ngul monkan-wakin nunang, yaꞌ-ngul. \v 67 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant, ngurp nungantamakan, pam twelve al-alantan. “Niiy il-ilangan thamp kaangk ngayang wantān yimanangan ey?” \v 68 Nil Simon Peter.an thaw nungant, “Ayyang, Lord-ang, ngan puth weeꞌant ngul iiyān a? Nint puth wik min paththam thaaꞌ-aath-aathangan nganang, aak umpuyangam wun-wunanak nungantang God.antangan a! \v 69 Ngan puth kan-ngul thiichanan, ngaantam-ngeeyanan nintangan, nint pam anmana, pam min-minam inpal kenyan ukan God.antamana, nint way thak keꞌ yumpanam.” \v 70 Nil Jesus.an thaw thant, “Ngay puth miꞌang niiyang ey! Niiy pam twelve inangan ey! Puth nil-niiyantiy-a, pam thonamaniy-a, oony way alantaman woyan wak-wakan a!” \v 71 Nil Jesus.anganiy-a, pam Judas anman waaꞌ-waaꞌ nunang, pam nhengk Simon Iscariot.antaman. Ngulaniy-a, pam ilangaman-a, ngurp nungantam Judas.angana, Jesus.ana theetathowan ngul thant pam way al-alantan. \c 7 \s1 Nil Jesus.ana Kuunch Nungantam Al-Alantan Wik Thaw \p \v 1 Anpalaniy-a, nil Jesus.an aak Galilee wakanang iiy-iiy; puth nilan kaangk keꞌ iiy-iiyow aak Judea wakanangan puth than moom Jews.antam anangan-a, woyan thath-thathina, kuup-kuupin nungant, than yipam mulathayn nunanga. \v 2 Aak may piꞌan mungkanakan thanttam Jews.antaman kan-kanang wamp-wampa, Tabernacles.an waaꞌantan. \p \v 3 Kuunch nungantam Jesus.antam anangan-a, thawin nungant, “Ayyang, nint aak inan kan wantāna! Nint kan iiyāna aak Judea.aka ngurp nungkaram yotam al-alantan, than yipam thathayn work piꞌ-piꞌanam anangan nintan yump-yumpangan. \v 4 Nil weeꞌ-nathan kaangk pam piꞌanan iiyow-a, nil work keꞌ maꞌ-mupam iiy-iiyow, yaꞌa. Nint nath kan-kanaman work piꞌ-piꞌanam yump-yumpangan-a, yaa, nint puth meeꞌ yotantangan work iiyāna, than yipam thathayn nintang, aꞌ wik thooꞌ weꞌ-weꞌarathayn nungkaramana.” \v 5 (Than puth kuunch nungantam anangan-a, wik inangan thawin nungant, than puth keꞌam kan-kanaman ngaantam-ngeeyin nunangan nil-thantan puth nhengk God.antaman.) \p \v 6 Nil Jesus.an thaw thant, “Aak ngatharan keꞌam yippak wamp aak Judea.akan iiyāng. Kaangk niiywey iiyanakan-a, yaa, niiy iiyāna. \v 7 Than puth pam wanchangan-a, niiyangan-a, keꞌ ngangk-wayangam kal-kalantana, yaꞌa, than ngayangan ep ngangk-wayangam kal-kalantan, ngeenam putha, inpalan, ngay meeꞌangam maꞌ-yotaman thaw-thawang thant thanan woyan way anman wak-wakantan. \v 8 Niiy may piꞌanakan puy kan iiyān niiyama! Ngaywey keꞌ yippak iiying may piꞌanakana, puth aak ngatharan keꞌam yippak wampa.” \v 9 Nil Jesus.an-a, wik inangan thaw thant, kuunch nungantamakan, aꞌ angman yippak wun, aak Galilee.angan. \s1 Nil Jesus.an Koy-Koyyuw Ngul Iiy May Piꞌanakana \p \v 10 Than kuunch nungantam anangan kanan iiyin may piꞌanakan-a, nil Jesus.an-a, koy-koyyuw ngul iiy; nil meeꞌ engkanangan keꞌam iiy, yaꞌa, nil wuthanang anman iiy-iiy. \v 11 Aak angman-a, may piꞌanan mungk-mungkin-a, than moom Jews.antam anangan-a, wenk-wenkin nungant, Jesus.antan. Than thawin thanttakaman, “Nil Jesus.an wanttin e?” \v 12 Than yotam anangan thaaꞌ yaakangan engk-engkin thanttakaman nil Jesus.an wanttinana. Pam wiy anangan thawin, “An nil pam min a!” Puth wiy anangan thawina, “Appang! An yaꞌa! An nil pam waya! Nil woyan wayakan meeꞌ wich-wichan thananga!” \v 13 Puth than kon yotantangan-a, keꞌam waaꞌin nunang, Jesus.an, puth than winynyang moꞌ-moꞌin thanttam, moom piꞌan Jews.antam al-alantaman. \p \v 14 Ngaaꞌ thonang ngulan-a, may piꞌan kanan mungk-mungkin-a, nil Jesus.ana wamp ngul, aawuch ngench thayan aakanakan, aꞌ kan-ngul thaaꞌ-aath-aath thanang. \v 15 Aꞌ than moom Jews.antam anangan meeꞌam ikin, thawin thanttakaman, “Pam inan wanttak kuchek waap min-minam paththam a! Nil puth school piꞌanakan keꞌam iiy ey!” \v 16 Nil Jesus.an thaw thant, “Wik anangan ngayan thaaꞌ-aath-aathangan niiyang-a, an wik ngatharam yaꞌa, ngay-ngayam keꞌam wik maay-maayang thanang, puth wik inangan-a, wik nungantam piip God.antaman nilan kuch ngayang. \v 17 Than weeꞌ-weeꞌanangan kaangk kan-kanaman wik God.antaman ngeeyayn-a, an than ngul ngaantam-ngeeyayn wik inangan ngayan thaaꞌ-aath-aathang niiyanga, wik ngatharam puth yaꞌa, wik inangan-a, piip God.antaman waaꞌ-waaꞌang niiyant. \v 18 Nil pam weeꞌangan wik nungantam anangan thaaꞌ-aath-aathow thanang-a, an nilana kaangk than yipam wiyangan thaaꞌ-kuumpayn nunang. Puth nil weeꞌangweya kaangka pam wanch wiyangana pam thonanganana thaaꞌ-kuumpayn-a, nilan kuch nunang ukow aak iikanakan-a, an nil pam koyꞌa aꞌ man-thonam iiyow, keꞌ wik uuyamow thakan, yaꞌa! \v 19 Keenkanaman-a, nil wuut Moses.angan-a, wik thayan anangan nilan want niiyanta! Puth niiyan kaangk keꞌ ngeeyān wik thayan anangan a! Puth niiy ngeenam kaangk ngayangan mulathān e?” \v 20 Than pam wanch yot anangan-a, man keeꞌanang thawin nungant, “An oony wayan ngangkang ngoonch nungkar a! An puth weeꞌang mulathow nintang e?” \p \v 21 Nil Jesus.an thaw thant, “Ngay work piꞌan thonam yumpangan niiyanta, aak ngench thayan Saturday.angana, ngay puth pam alpan thonaman miyalathangana, aꞌ niiy yotam inangaman meeꞌam ikana. \v 22 Puth niiy wik inangan ngaantam-ngeeyān a! Nil Moses.an keenkanaman thaw niiyant puk wuut many niiyantam anangan ngeen-wiy peꞌanan ump-umpān thanang. (Nil Moses.an kaꞌathangaman keꞌam thaw, yaꞌa, than wuut mangk ngamparamangan aak woyan inan wantin ngampara ngamp yipam yimanangan yumpāmpa.) Nungkway aak Saturday.an wunan-a, niiy ngeen-wiy peꞌan puk wuut manyiy anangan ump-umpaniy thananga. \v 23 Niiy puth aak Saturday.angan ngeenak umpaniy thanang yimanangana? Yaa, wik Moses.antam anpalan ey? niiyan puth kaangk keꞌ wik nungantaman pipān ey? nilan ump lat ngench thayanangan, ‘Kinch eightangan wantow thanang wuut many anangan-a, an ep niiy ngeen-wiy peꞌanana umpān thanang.’ Niiy puth ngeenam man kulan wampaniy ngathar a? puth ngay pam alpanan miyalathangan nunang aak Saturday.angan ey? \v 24 Niiy aak-yaꞌangana keꞌ waaꞌān thananga, pam wanch wiy anangan, kan niiy thathān thananga, ngaantam-ngeeyān tham than yaakaꞌ kan-kanam way yump-yumpantan, nath yaꞌ yaakaꞌ, min nath yump-yumpantan.” Nil Jesus.an-a, wik yimanangan thaw thant. \s1 Than Pam Wanch Anangan Engk-Engkin Thanttakam Nil Jesus Weeꞌana \p \v 25 Pam wanch wiy anangan-a, aak Jerusalem.angan wuntan-a, thawin, “Nil paman inan ey? thanan kaangk mulathayn nunang ey? \v 26 In thathān nunang a! Nil kon yotantangan wik thaw-thawan a! puth than keꞌ waaꞌantan nunang, yaꞌa! Than pam moom al-alangan-a, kan-ngul ngaantam-ngeeyantan nunang pam nil God.angan kaaꞌngak ngampara? \v 27 An yaꞌ yaakaꞌ, ngamp puth keꞌ thiichimpa nil pam anan aak want-wanttinpalan wampow. Puth pam inana, ngamp yotamang meeꞌmiy nunanga aak nilan wanttinpalan wamp.” \p \v 28 Nil Jesus.angan wikan thaaꞌ-aath-aath thanang aawuch ngench thayanangan-a, nil wik othamayan thaw-thaw thant, “Niiy ngayangan kan-kanam thiichaniy ey? aꞌ puth niiy kan thamp thiichaniy ngay aak wanttinpalan wampangan ey? Puth ngay-ngayaman keꞌam wampangan aak iikanakan, yaꞌa. Nil ngayangan kuch-a, nil in-inman man-yetham iiy-iiyana, puth niiy pam wanch il-ilanganiya keꞌ meeꞌmiy nunang yaꞌ paththam. \v 29 Ngayiy-a, ep meeꞌmiy nunang, ngay puth nungantam anpalan wampangan, aꞌ puth nilaman kuch ngayang aak iikanakan.” \v 30 Anpalan-a, than wiy al-alangan keꞌ mamiythan nunang-a, puth yaꞌa, ngeenam putha, nungantan aak keꞌam yippak wamp than pam way al-alangan mamaynan nunanga Jesus.an. \v 31 Puth pam wanch wiy anangan-a, angmanan than-thanin-a, an ep min-minam ngaantam-ngeeyin nunang, Jesus.an, aꞌ thawin, “Pam nil anan wampowan God.angan kaaꞌngak-a, an nil ep work piꞌ-piꞌanam yump-yumpowa, puth nil pam ilangan yimanang thamp work piꞌ-piꞌanam yump-yumpana!” \s1 Than Pam Piꞌan Al-Alangan Pam Kuchin Thanang Yipam Jesus.an Mamayn Nunang \p \v 32 Than pam Pharisees al-alangan-a, pam wanch anangan ngeeyin thanang wik thaaꞌ yaakangan thaw-thawin, Jesus.an waaꞌ-waaꞌin nunanga, aꞌ than il-ilanganiya aꞌ pam piꞌan priests al-alangan thapangumpan anangan kuchin thanang Jesus.an yipam mamayn nunang. \v 33 Nil Jesus.an thaw pam wanch yotamant, “Ngay inana manyam ngul wunāng niiyantanga, aꞌ ngay kan-ngul koyam iiyāng nungant, nilan kuch ngayanga. \v 34 Niiy ngathar ngul wenk-wenkān, yaꞌangamana, niiy ngayangan keꞌ uwāna. Niiyan keꞌ iiyin aak-aakanakan ngayan iiyānga.” \p \v 35 Than moom Jews al-alantaman thawin thanttakaman, “Nil pam inana, aak wanttinak ngul iiyow e? ngamp yipam keꞌ-ngul uwāmp nunangana? Aawuch piꞌan Greeks.antam aakanakaman iiyow ey? than Jews wiy anangan wun-wuntan ey? Puth nil pam wanch Greeks anangan thaaꞌ-aath-aathow thanang ngul ey? \v 36 Nil puth yimanangan thawa, ‘Niiy ngathar ngul wenk-wenkān, yaꞌangamana, niiy ngayangan keꞌ uwāna, yaꞌa,’ aꞌ puth wik inangan tham thaw, ‘Niiyan keꞌ iiyin aak-aakanakan ngayan iiyānga.’ Puth nil wik inanganiy-a, wanttak thaw-thawan e?” \s1 Nil Jesus.angana Ngak Min Paththaman Waaꞌ Thant \p \v 37 May piꞌanan kan-ngul minch-minch-a, aak aniy-a, piꞌan wun thanta. Aak an-aniyangan-a, nil Jesus.an-a, ek, aꞌ othamayan thaw thant, “Nil weeꞌ-nathan ngakam uthamow-a, nil pal wampow ngathar aꞌ ngay ngakan theeꞌāng nungant mungkanakan. \v 38 Lat ngenchangan yimanangan waaꞌan, ‘Nil weeꞌangan nath ngangkangan piꞌ-piꞌow ngayangan-a, an keꞌ ngak anmana, ngak meeꞌan pich-pichan anpal pekan ngangk nungantam anpalman, ngakaniy aak umpuyam anman pich-pichow.’” \v 39 (Nil Jesus.an wik inangan thaw-a, nil Ngeen-Wiy Min God.antaman waaꞌ-waaꞌ, keꞌ ngak meeꞌ anman pich-pichan. An puth than weeꞌ-weeꞌanangan Jesus.an ngangkangan piꞌ-piꞌantan nunang-a, ngul-ngulana nil Ngeen-Wiy Min God.antaman ngangkang ngul ngoonchow thanttangan. Nil puth yimanangan keꞌam yippak ngangk thanttangan wun-wun, puth nil Jesus.an aak God.antamak keꞌam yippak koyam mat, meeꞌ yotantangan.) \s1 Than Pam Wanch Anangan Wik Thaw-Thawin Jesus.antaman \p \v 40 Than wik inangan kanan ngeeyin-a, than pam wanch wiy anangan thawin, “Nil pam inan prophet kan-kanam ey?” \v 41 Puth than puungk wiy anangan thawin, “Nil pam inan God.angan kaaꞌngak kuchowanan ngampara!” Puth than puungk wiy anangan thawin, “Nil pam anan God.angan kaaꞌngak aak Galilee amanaman keꞌ wampiya, yaꞌa! \v 42 Puth than lat ngench thayanangan keenkanaman umpin wik yimanangan, ‘Pam anan nil God.angan kaaꞌngak kuchowanan ngampar-a, wuut mangk nungantamaniya David a! Aꞌ aak Bethlehem.ang angman aak-ngeeyow, aak angman David.an wuut mangk nungantaman wun-wun.’” \p \v 43 Anpalan-a, wik amanaman nil Jesus.an thaw-thaw-a, pam wanch puungk wiy ananganiy-a, kaangk paththam wunin nungant, than puungk wiy ananganiy-a, keꞌ kaangk wunin nungant, yaꞌa. \v 44 Than wiy al-alangan-a, kaangk mamayn nunang, courtak kalayn nunang, puth yaꞌ anman, than keꞌam mamin nunang. \s1 Than Pam Piꞌan Jews.antam Al-Alangan Keꞌam Ngaantam-Ngeeyin Nunang \p \v 45 Pam thapangumpan anangan-a, koyam iiyin pam piꞌan priests al-alantan, aꞌ putha pam Pharisees al-alantan. Thanan wikakan engkin thant, “Niiy puth ngeenam pam anan pal keꞌam kalan nunang ngant a?” \v 46 Than pam thapangumpan anangan thawin, “Than pam wiyangana wik yimanangan keꞌam waaꞌ-waaꞌantan, nil pam ilangan ep wik min paththam waaꞌ-waaꞌan!” \v 47 Than pam Pharisees anangan thawin thant, “An nil niiyang thamp muukamath ey? \v 48 Ngul pam piꞌ-piꞌanam ngamparam al-alangan wik nungantaman ngeey-ngeeyantan ey? Ngul ngan Pharisees il-ilangan ngeeyān nunang ey? An yaꞌa! Ngan keꞌ wik ngeeyin nungantaman a! \v 49 Than puth pam wanch yot al-alangan wik thayan Moses.antamana keꞌam yippak thiichina anpalana nil God.angan ngul wayathow thananga!” \p \v 50 Anpalan-a, nil Nicodemus.an wik thaw thant, nil Nicodemus inana, nil Pharisee thamp, nil Pharisees wiy al-alantangan iiy-iiy. Nil pam inman-a, keenkan ngutangan wamp nungant Jesus.antana. \v 51 Nilan wik inangan thaw thant, “Wik thayan ngamparaman-a, yimanangan wunana. Ngamp pam aak-yaꞌangan keꞌ kuchāmp mulathanakana, ngamp kan kaꞌathangaman wik ngeeyāmp nunanga, aꞌ thathāmpa nil ngeen nathan way yump, Nil kan-kanam nathan way paththam yumpiy-a, an ep kuchāmp nunang mul wunanakana!” \v 52 Aꞌ thanan puth thawin nungant, “Nip ngul Jesus.angan aak thonam amanaman wampuw ey? aak Galilee anpalan ey? Yaa, nint min-min thathāna, lat ngench thayanangana, aꞌ nint ngul ngaantam-ngeeyān pam thonam prophet aak Galilee.am keꞌaman wampa, yaꞌa.” \c 8 \s1 Than Wanchan Thintham Uwin Nunang, Maarichangan \p \v 1 Anpalaniy-a, pam wanch yot anangan koyam iiyin, aak thanttamak. Puth nil Jesus.aniy yoyk Olives aakanakan iiy. \v 2 Ngaaꞌ thonan-a, aak kanan pach-pacham-a, nil koyam ngul iiy aawuch ngench thayan aakanakan. Pam wanch thaaꞌ-wantanam woonch-woonchin nungant, aꞌ nil nyiin ngul, kan-ngul thaaꞌ-aath-aath thanang. \p \v 3 Anpalaniy-a, than pam piꞌan wik thayanan thaaꞌ-aath-aathin-a, aꞌ puth Pharisees al-alangana wanch wampathin nunang Jesus.ant, wiyang puth kan thintham uwin nunang, maarichan keeꞌ-keeꞌ. Aꞌ than umang thanathin nunang, meeꞌ yotantangana. \v 4 Aꞌ than pam piꞌan anangan thawin nungant, Jesus.ant, “Ayyang, Teacher-ang, wanch inana, wiyang thintham uwin nunang, maarichan keeꞌ-keeꞌa! \v 5 Puth wik thayan ngampar yimanangana, Moses.angan want ngampar, ‘Nil wanch weeꞌan maarichan keeꞌow-a, ngamp mulakam piikāmp nunang, kunttowangan.’ Puth nint wanttak ngaantam-ngeeyangan a?” \v 6 Than wik inangan yaan thawin nungant, Jesus.ant, nil yipam wanttakan thawow thant, than yipam way waaꞌayn nunang courtangana. Puth nil Jesus.an-a, thuch, aꞌ maꞌ pukangan aakang ump-ump. \v 7 Puth thananiy-a, angman than-thanin, mep-mepin nunang anman, Jesus.an. Aꞌ nil Jesus.an ek ngul, aꞌ thaw thant, “Ayyang, niiy weeꞌ-weeꞌanangan way keꞌaman iiy-iiyan-a, niiy al-alangan kaꞌatham piikān nunang, kunttowangan.” \v 8 Aꞌ nil Jesus.an putham thuch, aꞌ putham ngul ump aakangan. \v 9 Than wik nungantaman ngeeyin-a, than kan-ngul thon-thonaman iiy-iiyin koyam aak thanttamakan. Kaꞌathamaniy-a, pam wuut manth-thayan anangan iiyin, aꞌ wiy anangan kul-kulam iiyin ngul. Than pokkapang wantin pulang Jesus-a, puth wanch anan nil ep angman than-than. \v 10 Nil Jesus.an ek ngul, aꞌ nil thawant wanch alantan, “Ayyang, than pam anangan wanttinak ngul iiyin a? Than kaangk keꞌ-ngul nintang mulathayn ey? way nungkaram anpalan ey?” \v 11 Nil puth wanchan thaw Jesus.antan, “Yaꞌa! Than nath ngul kanam iiyina!” Nil Jesus.an thawant, “In ngeey a! Ngay tham kaangk keꞌ thathāng nintang mulan wunān way nungkaram anpalan. Nint kan-ngul iiyān a! Aꞌ puthaman way keꞌ-ngul yump-yumpāna!” \s1 Nil Jesus.angan Waaꞌ Nungamang Keꞌ Nganth Piꞌan Yimanangan Thant \p \v 12 Anpalaniy-a, nil Jesus.an wik putham thaw thant, pam wanch yotam al-alantan, angman aawuch ngench thayanangan. Nilan yimanang thaw thant, “Ngay keꞌ nganth piꞌan yimanangan, pam wanch yotamak niiyantana. Than weeꞌ-weeꞌanangan monkan-wak-wakayn ngayang-a, an than aak ngaaꞌangan-a, keꞌ-ngul iiyayna, yaꞌa, puth ngayan keꞌ nganth piꞌanang yimanang woyan God.antaman meen-meenathang niiyant yotamanta.” \v 13 Than Pharisees anangan-a, thawin nungant, “Ngan nungkaram wik keꞌ ngeeyina, nint puth nungkarakam thaaꞌ-kuump-kuumpangan keꞌ pam piꞌan yimanangana! Puth yaꞌa! Nint pam piꞌan yaꞌa!” \p \v 14 Nil Jesus.aniy thaw thant, “Nungkway ngay ngatharakaman wik waaꞌing-a, an kan-kanam waaꞌ-waaꞌing ngathamangan, ngay puth ep meeꞌmiy, ngay wanttinpalan aak wampangana, puth-a, ngay aak wanttinak ngulan iiyānga. Niiy meeꞌmiy yaꞌa ngay aak wanttinpalan wampangan, putha, ngay aak wanttinak ngulan iiyānga. \v 15 Niiy pam wanchantaman ngangk keꞌ thathina, yaꞌa; niiy puth aak-yaꞌangan waaꞌ-waaꞌaniy thanang. Ngayaniy-a, pam wanch keꞌ waaꞌ-waaꞌang thanang, yaꞌa! \v 16 Ngaywey pam wanchan waaꞌing thanang than want-wanttakan iiy-iiyantan-a, an ngay wik kan-kanam waaꞌing thanang puth ngay-ngayaman keꞌ waaꞌing thanang, yaꞌa; nil piip ngatharaman nilan kuch ngayanga inman ngatharang iiy-iiyan, ngay-ngayam keꞌam iiy-iiyang yaꞌa, ngan karpam anman iiy-iiyanan. \v 17 In ngeeyān a! Than keenkanaman-a, wik inangan umpin lat ngench thayan niiyantamangan: pam kuchamangana nath wik karpaman waaꞌiypul-a, pam thon alantaman wayan yump-a, an puth pul thathpula, niiy pulangana ngeeyān pulang wik kan-kanaman waaꞌpul. \v 18 Ngay puth ngatharakaman-a, waaꞌang ngay wanttinpalan wampangan, puth piip ngatharamangan-a, nilan kuchany-a, nil thampangan yimanangan waaꞌan ngayang, ngan kuchamangan karpam waaꞌ-waaꞌan.” \v 19 Than thawin nungant, “Piip nungkaraman wanttin a?” Nil Jesus.an thaw thant, “Niiy puth ngayang keꞌ thiichaniya, yaꞌ anman, aꞌ puth piip ngatharaman yim-yimanangan niiy keꞌ thiichaniy nunang. Niiy ngayangwey thiichinan-a, yaa, niiy puth piip ngatharaman-a, yim-yimanang thamp thiichin nunanga.” \p \v 20 Wik inanganiy-a, nil Jesus.angan aawuch ngench thayanangan thaaꞌ-aath-aath thanang, aak angana ik anangan wun-wunin, wukalana wunp-wunpina. Puth pam al-alangan keꞌam mamin nunang, yaꞌa, puth aak nungant keꞌam yippak wampant thanan mamayn nunangan. \s1 Nil Jesus.an Thaw Thant, “Niiy Ngul Wenk-Wenkān Ngathar Yaꞌangama” \p \v 21 Anpalan-a, nil Jesus.an-a, putham ngul thaw thant, “Ngayan-a, aak inan kan-ngul wantānga; niiyaniy-a, puth ngul wenk-wenkān ngath, yaꞌangamana, niiy puth ngul uthamān way yump-yumpanang anman. Niiy puth keꞌ iiyin aak-aakanakan ngayan iiyāng, yaꞌa.” \v 22 Than moom Jews.antam anangan thawin thanttakaman, “Nil ngeenak ngampar yimanangan thawa ngamp keꞌan iiyāmpa aak-aakanakan nilan iiyowa? Nilan wanttak ngaantam-ngeeyan nungamang, nil nath mulathow nungamang ey?” \v 23 Nil Jesus.an thaw thant, “Niiyaniy-a, aak imanam wampan, ngayaniy-a, aak inpal kenyan ukang niiyant aak iikanakan: aak inaniy-a, aak niiyantam epa, puth aak ngatharam yaꞌa! \v 24 Ngayan keꞌ-paal thawang niiyant niiy ngul uthamāna way yump-yumpanangan, niiy God.antangan aak keꞌ wunin, yaꞌa. Ngay ngatharakam wik kanam waaꞌang niiyant, ngay inman nathpalman ngay man-yetham wunang. Niiy puth wik keꞌ ngeeyin ngayangwey-a, yaa, niiy ngul uthamān way yump-yumpanangan, niiy God.antangan keꞌ wunin yaꞌa.” \v 25 Thanan puth thawin nungant, “Nint pam weeꞌe?” Nil Jesus.an thaw thant, “Ngay wik nathpalman kan waaꞌ-waaꞌang niiyant ngay ngeenakan wampangana. \v 26 Ina, wik yot yippak ngay kaangk waaꞌāng niiyanta, aꞌ puth wik meeꞌangam thawāng niiyant; puth yaꞌa, ngay puth wik God.antam anman waaꞌ-waaꞌang niiyant nilan kuch ngayanga, inpal kenyan aak iikanakan ukanga. Nil wik kan-kanam anman thaw-thawana. Ngay wik kon ngatharamangan ngeey-ngeeyang nunanga, aꞌ ngay wik anangaman waaꞌ-waaꞌang nungantam niiyantaniya, aak inganiya.” \p \v 27 Thanan puth-a, kuchek thinhan, keꞌam yippak min-minana ngaantam-ngeeyin nunangan wik nilan thaw-thaw thant, piip-kunchantaman waaꞌ-waaꞌ. \v 28 Nil puth Jesus.an thaw thant, “Niiy kan-ngulan kenyan waanchān nunang-a, pam anan nil God.angan kuchan-a, niiy ngul thiichān ngayang puth ngay-ngayaman keꞌ work yumping yaꞌa, puth ngayan wik thaw-thawang-a, an nilaman piip God.angan wik thaaꞌ-aath ngayanga. \v 29 Nil in-inman iiy-iiyan ngatharangan, nil pokkapangan keꞌ wantan ngayang, yaꞌa, ngay puth murkanim min iiy-iiyang meeꞌ nungantanga.” \v 30 Pam wanch yotangan wik inangan ngeeyin nunangan-a, ana min-minam ngul ngaantam-ngeeyin nunang, Jesus.an. \s1 Nil Jesus.an Thaw Thant, “Niiy Keꞌ-Ngul Moom Way Alantangan Iiy-Iiyāna” \p \v 31 Nil Jesus.an-a, thaw thant Jews puungk wiy al-alantan than nunangan monkan-wak-wakin ngula, “Niiy wik ngatharaman ngeey-ngeeyinwey-a, yaa, niiyaniy puth-a, ngurp ngatharam paththam iiy-iiyān, \v 32 aꞌ niiy ngul ngaantam-ngeeyān wik inan kan-kanama God.antamana aꞌ wik ilangan way niiyantaman ngul ngangk pachathowa, niiy yipam ngangk minam iiy-iiyāna, keꞌ yipam moom way alantangan iiy-iiyāna.” \v 33 Than thawin nungant, “Wuut mangk nganttamaniya, Abraham a! Ngan puth pam moom alantan work keꞌam iiy-iiyana. Nint puth wanttak thawana wik yimanangana, ‘Niiy keꞌ-ngul moom way alantangan iiy-iiyāna?’” \v 34 Nil Jesus.an thaw thant, “Ngay niiyant wik inangan kan-kanam thaw-thawang: than weeꞌ-weeꞌanangan way anman yump-yumpayn-a, yaa, an keꞌ than work iiy-iiyantan yimanangan moom way alantana, puth way al-alangan-a, ngangk mungk-mungkan thanang, thanan puth keꞌ wantiythan, kaangk way anman yump-yumpayn. \v 35 In thamp ngeeyān a! Nil puk kaath piipantamana, an nil puk pulantam iiy-iiyan ngulakam. Puth nil pam workan iiy-iiyan pulant-a, an nil keꞌ nath work ngulakaman iiyiy pulanta, nil kaangkwey work wantowwey-a, nil wantow. \v 36 Nil nhengk God.antaman-a, anman murkaniman wunan piip-kunchantangan. Nilaniy-a, nhengk God.antamangan nath ngangk pachathiy niiyangwey-a, way niiyan yump-yumpana, yaa, niiy ngangk minam ngul iiy-iiyān, niiyan puth way keꞌ-ngul iiy-iiyān. \v 37 Ngay puth meeꞌmiy nil Abraham.an wuut mangk niiyantaman, niiyan puth keꞌ mulathanak ngayang ngaantam-ngeeyaniy puth niiy kaangk keꞌ wik ngatharaman ngeeyāna! \v 38 Ngay wikan waaꞌ-waaꞌang niiyant-a, an nil piip ngatharamangan waaꞌ ngathar ngayan yipam waaꞌāng niiyant puth niiyana anman iiy-iiyaniy keꞌ piip niiyantamangan waaꞌ-waaꞌan niiyant.” \p \v 39 Thanan puth-a, thawin nungant, “Wuut mangk nganttamaniy-a, Abraham.” Nil puth Jesus.an thaw thant, “An yaꞌa! Puth wuut mangk niiyantaman Abraham.wey iiyiy-a, niiy puth min iiyin keꞌ nil anman min iiy-iiya. \v 40 Puth ngay iniy-a, nathpalman wik kan-kanam anman waaꞌ-waaꞌang niiyant, wik anman ngayan ngeey-ngeeyang piip ngatharamantaman. Puth niiyan ngaantam-ngeeyaniy keꞌ mulathanak ngayang a! Nil Abraham.aniy-a, puth yimanangan keꞌam iiy a! \v 41 Niiy inanganiy way yump-yumpaniya, keꞌ piip niiyantamangan yump-yumpan a!” Thanan thawin nungant, “Ngan inangan puk meekantam yaꞌa! Piip nganttamiy-a, piip God, nilam thonam anman a!” \p \v 42 Nil puth Jesus.an thaw thant, “Nil puth God.an piipiy niiyantamwey-a, niiy puth kaangk wunin ngathar, puth ngay ina God.antam anpalan wampanga, aak iikanakan ukang niiyant. Ngay puth ngay-ngayam keꞌ wampang, yaꞌa, nilam kuch ngayang aak iikanakan. \v 43 Niiy puth wik ngatharaman min-min keꞌam ngaantam-ngeeyaniy ngayan waaꞌ-waaꞌang niiyanta niiy puth kaangk keꞌ wik ngatharaman ngeey-ngeeyāna! \v 44 Niiy inanganiy-a, puk nhengk piip niiyantam alantaman, oony way piꞌan alantaman. Nilaniy-a, kaangk woyan way anman wak-wakow, niiyan-a, kaangk yimanangan thamp iiy-iiyān woyan nungantam anman wak-wakāna. Puth nil keenkanam nathpalman pam way anman iiy-iiya, pam wanch yotam mul-mulath thanang. Nilan kaangk keꞌ wik kan-kanaman thawow, aꞌ kaangk keꞌ tham wik minan ngeeyowa, nilan kaangk wik uuy-uuyamow anman, nil pam wik-uuy paththam a! Nil puth maꞌ-yotam yimanang wik uuy-uuyamana. Nil nathpalman wik-uuya iiy-iiy, pam wanch wiy anangana keꞌ-paal wik-uuy anman iiy-iiyantan, woyan nungantaman wak-wakantana, nil keꞌ piipiy thanttam yimanangan iiy-iiyan. \v 45 Ngayaniy-a, wik keꞌ uuyaming, yaꞌa, ngay wik kan-kanam anman thaw-thawang, niiy nanpalan kaangk keꞌ ngayangan ngangkangan piꞌ-piꞌāna! \v 46 Niiyalang! Nil thonam yam yaꞌ ey? nil ngayangan waaꞌow ey? ngay nathwey kan-kanaman way yump-yumpangan a? Puth yaꞌa! Ngay wik kan-kanam anman ep thaw-thawanga, niiy puth min-minan keꞌam ngaantam-ngeeyaniy ngayang a! Niiy man-ngeeyaniy ngayang anman a! \v 47 Than puk God.antam al-alangan-a, wik ep ngeeyantan nungantam. Niiyiy puth-a, puk God.antam yaꞌa, keꞌ-paal niiy kaangk keꞌ wik ngatharaman ngeeyān, yaꞌa.” \s1 Nil Jesus.angan Abraham.an Waaꞌ-Waaꞌ \p \v 48 Than Jews anangan-a, thawin nungant, Jesus.antan, “Nganan kan-kanam thaw-thawanana nintan-a, pam aak Samaria punchan puth oony ngangkangan piꞌ-piꞌangan a!” \v 49 Nil Jesus.an thaw thant, “Ngay oony keꞌam ngangkangan piꞌ-piꞌanga yaꞌa. Ngayaniy-a, piip ngatharaman pam piꞌanan ngaantam-ngeey-ngeeyang nunang; puth niiyaniy-a, ngayangan pam piꞌan keꞌam ngaantam-ngeeyaniya, yaꞌa, niiy kaangk keꞌ ngatharam, thaaꞌ-thengkathaniy thak ngayanga. \v 50 Ngay puth keꞌam iiy-iiyang yipam pam wanchangan thaaꞌ-kuumpayn ngayangan, yaꞌa. Nil thonamangan piip God alangan ep thaaꞌ-kuump-kuumpan ngayang. Aꞌ puth nil thath-thathan ngayang, aꞌ niiyang thamp, aꞌ nil ngul waaꞌow ngayang ngay minan iiy-iiyang. \v 51 Ngay wik inangan kan-kanam thaw-thawang niiyanta: than weeꞌ-weeꞌanangan wik ngatharaman ngeeyayn-a, than keꞌ uthamiythan, yaꞌa.” \v 52 Puth than Jews anangan thawin nungant, “Yaa! Ngan puth nintang kan thiichana, nint oony way ngangkangan piꞌ-piꞌangana. Nil Abraham.an ep uthama, puth-a, than prophets anangan uthamin tham. Nintiy puth thawangana than weeꞌ-weeꞌanangan wik nungkaraman ngeeyayn-a, than keꞌ uthamiythan yaꞌa. \v 53 Puth wuut mangk ngamparam Abraham.an-a, kan utham. Nint ngaantam-ngeeyangan nungkarakam ey? keꞌ pam wuut piꞌan yimanangan iiy-iiyangan ey? Nil wuut mangk Abraham.an-a, keꞌ pam many yimanangan ey? Puth-a, pam wiy piꞌ-piꞌanam prophets anangan uthamin a! Puth nint in weeꞌ ngaantam-ngeeyangan nungkamang a?” \p \v 54 Nil puth Jesus.an thaw thant, “Ngaywey thaaꞌ-kuumping ngathamangwey-a, aꞌ pam piꞌanan thamp waaꞌing ngathamang-a, an puth wik ngatharaman kan-kanam yaꞌa. Nil puth thonam alangan ep thaaꞌ-kuumpan ngayanga, an piip ngatharam alangamana, pam nil anman niiyan God niiyantaman waaꞌ-waaꞌaniy nunang. \v 55 Niiy keꞌ meeꞌmiy nunang, yaꞌa, ngay ep meeꞌmiy nunang. Ngaywey thawing yimanangana, ‘Ngay God.an keꞌ meeꞌmiy nunanga, yaꞌa,’ ngayan puth wik uuy-uuyaminga keꞌ niiyan wik uuy-uuyamaniy. Ngay puth ep meeꞌmiy nunang, aꞌ wik nungantam ngay ngeey-ngeeyang paththam. \v 56 Wuut mangk niiyantaman Abraham.an-a, ngangk kuupam, nil puth meeꞌmiy ngayang ngay aak iikanakan ukāng. Aꞌ nil kan-ngul thath ngayang aak iikanakan ukang, aꞌ nilan ngangk min paththam ngul weema.” \v 57 Puth than Jews anangan thawin nungant, “Ayyang, nintangana kaap fiftyangan keꞌam yippak uw a! Nint keꞌ komp nyiingkanamant e! Abraham.an aak keenkanam wun a! Nint ngul kan thathan nunang ey?” \v 58 Nil Jesus.an thaw thant, “Ngay in kan-kanam paththam waaꞌ-waaꞌang niiyanta. Abraham.ana keꞌaman yippak aak-ngeey-a, ngay man-yetham iiy-iiyangan a!” \v 59 Than Jews al-alangan wik inangan ngeeyin nunang Jesus.an thaw thant-a, amanamaniy-a, than kunttow maayin, aꞌ keꞌ piikiythan nunang, mulathiythan nunang, puth yaꞌa, nil putha thench nungamang, aꞌ aawuch ngench thayanan-a, want ngul. \c 9 \s1 Nil Jesus.angan Meeꞌ Min Yump Nunang, Pam Meeꞌ Koꞌanchan \p \v 1 Anpalaniy-a, nil Jesus.an iiy-iiy-aa, aꞌ nil paman thath nunang meeꞌ koꞌanchan aak-ngeey. \v 2 Than ngurp Jesus.antam anangan engkin nungant, “Ayyang, Teacher-ang, nil weeꞌ wayan iiy-iiya keꞌ-paal pam inan meeꞌ koꞌanchan aak-ngeey a? Nilam way iiy-iiy ey? Nath kaath piip nungantaman way iiy-iiypula!” \v 3 Nil Jesus.an thaw thant, “Way nungantam anpalan yaꞌa; aꞌ puth way kaath piip-kunchantaman, yaꞌa. Nil koꞌanch aak-ngeey than pam wanchangan yipam work piꞌanan thathayn God.angan miyalathow nunang. \v 4 Ngamp kinchangan ep workak iiy-iiyanamp. Puth aak ngaaꞌangan-a, ngamp keꞌ workakan iiy-iiyanamp, yaꞌa. An keꞌ aak yimanangan wunana: ngamp in-inman mak work iiy-iiyāmp God.antan, puth ngulan-a, ngamp keꞌ-ngul work iiyāmpa, yaꞌa! \v 5 Ngay yippak aak ingman wun-wunang-a, ngay keꞌ nganth piꞌan yimanangan iiy-iiyang niiyanta, pam wanch yotamant.” \p \v 6 Nil Jesus.an wik inangan thaw-a, nil aakangan thaaꞌ theek theeꞌ, aꞌ thaaꞌ theekan nenchanath ngaanh alantangan. Aꞌ meeꞌ ngul nampan pam koꞌanchan, ngaanh mich alangan. \v 7 Aꞌ thawant pam meeꞌ koꞌanch alantan, “Yaa, nint kan iiyān a! Kaaꞌwal pungān nungkarakam a! ngak kookam Siloam angana.” (Aak namp Siloam inan wunana, wik ngamparamang yimanangan waaꞌanamp, “Kanam kuch.”) Pam koꞌanchan-a, kan-ngul iiya, kaaꞌwal nungamangan ngakang pung. Aꞌ nil koyam ngulan iiy-a, nil kan-ngul aak thath-thath, pal-puyana, puth nil meeꞌ min ngul weem. \p \v 8 Than pam wanch wiy al-alangan townam anpalan-a, kaꞌathaman thath-thathin nunanga, woyanangan nyiin-nyiin mayak thakan thaw-thaw thanta. Than thathin nunang meeꞌ min ngulan iiy-iiy-a, than thawin thanttakam, “Pam nil inman ey? nilan woyanangan nyiin-nyiin ey? mayak thakan thaw-thaw thant ey?” \v 9 Than pam wanch wiy anangan thawin, “Eeꞌa, nil pam nanman a!” puth wiy anangan thawina, “An nil yaꞌa! Puth kaaꞌwal keꞌ nilama!” Puth nil pam alangan-a, nungantakaman waaꞌ, “Eeꞌa, in ngayama! pam anmana.” \v 10 Than engkin nungant, “Puth nint aak want-wanttak ngul thathangan iniy e? Want-wanttak meeꞌ min ngul iiyangan e?” \v 11 Nil thaw thant, “Nil pam namp Jesus alangan ngaanh mich yump, aꞌ meeꞌ ngul namp ngayang, thaw ngul ngathar, ‘Nint ngak kookam Siloam aakanakan iiyāna, aꞌ kaaꞌwal ngul pungān nungkarakama.’ Aꞌ ngay puth iiyang, kaaꞌwal pungang ngatharakam. Ngaya kaaꞌwal kanan pungang ngathamang-a, aꞌ meeꞌ min ngul paththam weemanga, aak kan-ngul thath-thathang.” \v 12 Than puth thawin nungant, “Nil puth Jesus.an wanttin e?” Nil puth paman thaw thant, “Ngee! Nil wanttin natha? Ngay ngoongk-ngoongkama.” \s1 Than Paman Kalin Nunang Ngul Thant Pam Pharisees Al-Alantan \p \v 13 Anpalaniy-a, than pam anana, nil kaꞌathaman meeꞌ koꞌanchan iiy-iiy-a, kalin nunang, Pharisees al-alantan. \v 14 Nil puth Jesus.anganiy-a, aak ngench thayanangan Saturday.angan ngaanh mich yump, pam meeꞌ koꞌanch alantan, aꞌ meeꞌ min ngulan yump nunang. \v 15 Aꞌ than Pharisees anangan putham ngul engkin nungant pam alantan, “Nint puth want-wanttak meeꞌ min ngulan iiy-iiyangan e?” Aꞌ nil waaꞌ thant, “Nil Jesus.angan ngaanh michangan meeꞌ namp ngayanga, aꞌ ngayana meeꞌ ngakang ngulan pungang ngathamangana, ana ngay aak paththam ngul thathang, meeꞌ min ngul weemang.” \v 16 Aꞌ than Pharisees wiy al-alangan Jesus.an waaꞌ-waaꞌin nunang, “Pam anana God.angan keꞌam kuch nunang, yaꞌa, puth nil aak Saturday.an-a, aak ngench thayanan keꞌam piꞌ-piꞌan, yaꞌa.” Puth wiyiy-a, thaw-thawin, “Nil puth pam way yaꞌa! An nil way nath iiyiywey-a, nil puth work piꞌ-piꞌanan keꞌ yumpiya, keꞌ nyiingkan yumpa, yaꞌa.” Aꞌ than Jesus.an wiyangana min waaꞌ-waaꞌin nunang, than wiyanganiya, ep way waaꞌ-waaꞌin nunang. \p \v 17 Aꞌ amanam ngulan-a, than putham ngul thawin pam alantan, “Puth nilan meeꞌ minam yump nintang aa? Yaa, puth nintaman wanttak ngaantam-ngeeyangan nunanganiy a?” Puth nilan thaw thant, “Nil pam piꞌan God.antam, propheta.” \v 18 Puth than Jews al-alangan-a, paman kaangk keꞌ ngeeyayn nunang, than man-ngeeyin nunang puth kaꞌathaman koꞌanch iiy-iiy aꞌ amanaman-a, meeꞌ min ngulan iiy-iiy. Than puth kaath piip pam alantamak wik kuchin pulant wampowpul, \v 19 aꞌ engkin pulant, “In puk niparam ey? An kan-kanam ey? nil meeꞌ koꞌanchan aak-ngeey ey? Nil puth want-wanttak ngula aak thathan a?” \v 20 Aꞌ kaath piip nungantaman thawpul, “Ngan meeꞌmiy in puk nganttamana, aꞌ ngan meeꞌmiy nil anman meeꞌ koꞌanchan aak-ngeeya. \v 21 Ngan puth meeꞌmiy yaꞌa, nil want-wanttak ngulan aak thathana? want-wanttak yaakaꞌ meeꞌ min ngulan weema? puth nil weeꞌang nath meeꞌ min ngulan yump nunang a? Niiy nungant engkān a! Nil puk many yaꞌa, nil pam ngula, puth nilam waaꞌow nungantakam niiyantaniya.” \v 22 Kaath piip nungantam wik inangan thawpul, pul puth winynyang moꞌpul thanttam, Jews.antam. Puth than Jews anangan-a, kaꞌatham thawin thanttakaman, wik yimanangan, “Than weeꞌ-weeꞌanangan Jesus.an waaꞌayn nunang nil pam anman nil God.angan keenkanaman kaaꞌngak kuchowan-a, ngamp aak churchaman kenthāmp thanang, keꞌ-ngul ngoonchayn, yaꞌa.” \v 23 Nanpalan kaath piip nungantaman thawpul, “Nil puk many yaꞌa, nil pam ngul a! Niiy nungant engkāna!” \p \v 24 Anpalaniy-a, than Pharisees ananganiy putham ngul thawin nungant, pam alantan koꞌanch kaꞌathaman iiy-iiy, “Awey, nint pal iiyān a!” Nilana wamp thant, aꞌ than thawin nungant, “Nint meeꞌ God.antang wik kan-kanam waaꞌān ngant a! Ngan puth kan meeꞌmiy nil Jesus.an pam way iiy-iiyana.” \v 25 Nil paman thaw thant, “Ngay ngoongk-ngoongkam nil nath way iiy-iiyana, nath yaꞌ, min nath iiy-iiyana. Puth ngay inan ep meeꞌmiy; ngay kaꞌathaman-a, meeꞌ koꞌanch iiy-iiyangan, puth ngay inan ep ngula, aak minam thath-thathanga.” \v 26 Aꞌ than engkin nungant, “Nil puth wanttak meeꞌan yump nungk a? Nil want-wanttakan puth meeꞌ minan yump nintang a?” \v 27 Nilan puth thaw thant, “Ngay kaꞌathaman niiyant kan waaꞌangan, puth niiy wik kaangk keꞌ ngeeyān ngayanga! Niiy ngeenak ngath puthaman engkaniy e? Niiy nath kaangk ngurp Jesus.antaman iiyān ey?” \v 28 Than Pharisees al-alangan paman ngangk kulangam waaꞌ-waaꞌin nunang, aꞌ thawin, “Nint ep ngurp nungantam, pam alantaman, ngan ep yaꞌ a! Ngan inangan ngurp Moses.antam ep iiy-iiyanan a! \v 29 Ngan puth meeꞌmiy God.an wikan thaw-thawant, Moses.antan. Puth pam ananiy-a, Jesus.aniya, ngan keꞌ meeꞌmiy nunang yaꞌa, ngan ngoongk-ngoongkam nil weeꞌangan nath kuchana.” \v 30 Nil paman thaw thant, “In puth wanttak aa? Niiy keꞌ meeꞌmiy yaꞌ ey? Niiy ngoongk-ngoongkam nil weeꞌangan kuchan ey? Puth nil meeꞌ min yump ngayang a! \v 31 Ngamp puth meeꞌmiy God.angan wik keꞌam ngeeyan thanang, pam wanch wayan iiy-iiyantan. Puth pam wanch wiy anangan-a, than ep God.an ngaantam-ngeeyantan nunang pam piꞌan, aꞌ than minam iiy-iiyantan keꞌ nilam God.angan kaangk than wanttakan iiyayna. Than inangamana nil God.angan wik ep ngeeyow thanttam. \v 32 Ngamp keenkam yimanangan wik kath pam koꞌanchantam keꞌam ngeeyampa pam thonam meeꞌ koꞌanch minan yumpin nunang, yaꞌa! \v 33 Nil puth God.angan pam inan Jesus.an keꞌan kuchiy nunang-a, nil work piꞌ-piꞌan yimanangan keꞌ yump-yumpiy, yaꞌa.” \v 34 Aꞌ than thawin nungant pam alantan, “Nint puk way aak-ngeeyana, aꞌ way anman em-eman, anpalman way anman iiy-iiyan, puth nint nganang thaaꞌ-aath-aathangan ey?” Aꞌ than kenthin nunang, aak churchaman. \s1 Nil Pamangan Ngangk Ngul Theeꞌ Nungant Jesus.antan \p \v 35 Anpalaniy-a, nil Jesus.angan wik thooꞌ kanam ngeey thanan pam anan kenthin nunang, aak churchaman. Nil Jesus.angan uw nunang, pamaniy, aꞌ thawant, “Nint kan-kanam ngangkangan piꞌ-piꞌangan nunang ey? pam nil God.angan kuchan ey?” \v 36 Nil paman thawant, “Ayyang, Teacher-ang, nint waaꞌān ngathar nil weeꞌ-nathana, pamaniya, God.angan kuch nunang, ngay yipam ngangk punch-aakam theeꞌāng nungant a!” \v 37 Nil Jesus.an thawant, “Nint puth kanam thathan nunang aa! Ina, ngay pam inman thaw-thawang nungkar.” \v 38 Nil pam ngulan thawant Jesus.ant, “Ayyang, Lord-ang, ngay kan-ngul ngangk punch-aakam theeꞌāng nungk a!” Aꞌ nil pungkang ngul nyiin nungant Jesus.antan, thaaꞌ-kuump-kuump nunang. \p \v 39 Nil Jesus.an thawant, “Ngay aak iikanakan ukangan ngay yipam thathāng thanang God.an weeꞌ-weeꞌanangan monkan-wak-wakantan nunang, aꞌ puth than wiy al-alangan keꞌaman monkan-wak-wakantan nunang, yaꞌana. Than puth pam wanch wiy al-alangan keꞌaman thiichantan nunang, God.an, than puth kan ngaantam-ngeeyantan thanttakam than keꞌan meeꞌmiy nunang, yaꞌ anman, ngul-ngulan-a, an epa, than kaangk ngul wik ngeeyayn God.antaman, than yipam thiichayn nunang. Ngay al-alantan ngul waaꞌāng thant God.an nil want-wanttakan, than yipam thiichayn nunang. \p “Than wiyanganiy-a, wik God.antam kan ngeeyin, than puth puthaman kaangk keꞌ ngeeyayn, yaꞌa, than puth thawantan, ‘Ngay ep God.an kanam thiichang nunang.’ Puth yaꞌa, thanan yaan ulp-ulpanang thaw-thawantan. Than God.ana ngul kumayn nunang, an puth than keꞌ meeꞌ koꞌanch yimanangan iiyayn.” \v 40 Than Pharisees wiy anangan thinth angman than-thanin nungantang. Than ngeeyin nunang wik inangan thaw, aꞌ engkin nungant, “Ayyang, Jesus-ang, nint nath ngaantam-ngeeyangan nganangan keꞌ meeꞌ koꞌanch yimanangan ey?” \v 41 Nil Jesus.an thaw thant, “Niiy God.an nunang ngoongk-ngoongkamwey-a, wik nungantam thakan keꞌ ngeeyinwey-a, puth ngay keꞌ niiyang pam wayan waaꞌing niiyang, yaꞌa. Puth niiyan thawaniya, ‘Ngan epa, ngan God.an kan-kanam thiichanan nunang,’ niiyan ngaantam-ngeeyaniy niiyantakam niiy keꞌ pam min iiy-iiyaniy yimanangan ey? Puth yaꞌa, niiy pam wayanang paththam iiy-iiyaniy a!” \c 10 \s1 Nil jesus.angan Wik Kath Waaꞌ Pam Alantaman Minh Sheepan Piꞌ-Piꞌ \p \v 1-5 Nil Jesus.angan wik kath waaꞌ thant. Nil yimanangan thaw thant, “Kan inan ngeeyāna! Ngay wik kath inan waaꞌang niiyant. Nil pam shepherdanganiy-a, minh sheep nungantaman piꞌ-piꞌan thanang. Nil ngutangan-a, aak paddockangan ngoonchathan thanang, paanthathan thanang. Nil pam thonamangan-a, thaaꞌ gate.an piꞌ-piꞌana aak paddockana. Nil pam shepherdana aak paddockangan ngoonchan-a, niliy-a, thaaꞌ gate wakanangan ngoonchan, nil puth pamangan thaaꞌ gate.an piꞌ-piꞌana, erkam paththam thapathan nungant, pam mooman yipam ngoonchow. Minh sheep nungantam al-alangan-a, man awal thiichantan nunang, moom thanttaman. Nilan namp-nampaman wichan thanang, aꞌ yoon pentathan thanang, minh anangan. Nil kanan pentathan thanang yoonan-a, niliy-a, umputh iiy-iiyan thanttang, minh al-alangana koy-koyyuw monkan-wakantan nunang, puth than man awal nunangan kan thiichantan. Pam waywey wampiy-a, aak paddock aakanakana, nil thaaꞌ gate.aman-a, keꞌ ngoonchiy. Niliy-a, fence wakanang matiy, anpalan ngoonchiy, minh sheep anangan yipam maꞌ-kuchathow. Puth than minh sheep al-alangan-a, keꞌ monkan-wakiythan nunang, yaꞌa, than winynyang moꞌiythan nungantam, than puth man awal keꞌ thiichiythan nunang, pam thon anan nil moom thanttam yaꞌa.” \v 6 Jesus.angan wik kath inan waaꞌ thant, puth than pam wanchangan keꞌam min-min ngaantam-ngeeyin wik kath inangan want-wanttakan waaꞌ-waaꞌ thant. \s1 Nil Jesus.angan Waaꞌ Nungamang Nil Moom Min Ngamparaman \p \v 7 Nil puth Jesus.an-a, putham thaw thant, “Ngay inan kan-kanam thawang niiyant: ngay keꞌ thaaꞌ gate yimanangan pam wanch ngatharam anangan yipam ngoonchayn aak piip ngatharamakan. \v 8 Keenkanaman-a, than pam piꞌ-piꞌanam wiy anangan wampin, than keꞌ pam maꞌ-kuchan yimanangan wampin. Than puth pam wanchant waaꞌ-waaꞌin thanttakam nil keꞌ God.angan kuch thanang, puth yaꞌa, yaan wik uuy-uuyamin. Pam wanch God.antam al-alangan-a, than wik keꞌam ngeeyin thanang pam wayanang anangan, yaꞌa, keꞌ minh sheep al-alangana pam thonana moom thanttam yaꞌana, than man awal keꞌam thiichin nunang, yaꞌa. \v 9 Ngay keꞌ thaaꞌ gate yimanangan. Than weeꞌ-weeꞌanangan thaaꞌ gate ngatharam wakanang anpalan ngoonchayn aak piip God.antamakan-a, yaa, ngayan ngul kaaꞌ-piichanathāng thanang way thanttam anpalan, aꞌ minam piꞌ-piꞌāng thanang. Than ngangk min ngul iiy-iiyayn, keꞌ minh sheep anangan ngangk minan iiy-iiyantan moom thanttam al-alantangan, wak thak yot uw-uwantan mungkanakan. \v 10 Puth nil pam wayan wampowa, yipam minh sheep anangan maꞌ-kuchathow, aꞌ mul-mulathow thanang. Puth ngayaniya keꞌ pam way anan yaꞌa, ngay aak iikanakan wampangana than pam wanchangan yipam piip God.an ngangk minangam paththam monkan-wak-wakayn nunang. \p \v 11 “Ngayiya moom min paththaman niiyantama, ngay keꞌ pam moom min anan nil minh sheep anangan min-minakaman piꞌ-piꞌan thanang. Nil yimanangan ngaantam-ngeeyan nungantakam, ‘Kuꞌ kulliy al-alangan mak mulathayn ngayang, than minh sheep ngatharam anangan yipmam man-yetham iiy-iiyayn.’ \v 12 Puth nil pam thon alangan nathwey minh sheep anangan yaanan nath piꞌ-piꞌiy thanangan-a, nil moom yaꞌana, nil yaan thonakaman workan iiy-iiy pam alantana. Nil kuꞌ kulliy nathan wampiy-a, minh sheep anangan yipam mulathowan-a, an nil minh sheep anangan thaaꞌ nung-nung too wantiy thanang, nil kamp moꞌiy thanttamana. Nil kuꞌ kulliyangan-a, minh sheep wiy anangan pathiy thanang, aꞌ nath ngul wichiy thanang, aꞌ wiy anangan nath-nath ngul yaarkamiythan. \v 13 Nil puth paman winynyang moꞌan, aꞌ too wantan thanang minh sheep anangan. Nil puth moom thanttam yaꞌa, nil minh sheep anangan meekantam yaan piꞌ-piꞌ thanang, keꞌ-paal nil min-miniyakam keꞌam piꞌ-piꞌ thanang. \p \v 14-15 “Ngay keꞌ pam anan yimanangan yaꞌa. Ngay keꞌ moom thanttam min-minam paththam sheepantamana. Pam wanch ngatharam anangan-a, keꞌ minh sheep ngatharam yimanangan iiy-iiyantan. Ngay meeꞌmiy thanang, aꞌ than ngayangan-a, meeꞌmiy thampa, keꞌ piip ngatharamangan yimanangan meeꞌmiy ngayang, ngay puth yimanang thamp meeꞌmiy nunang piip ngatharaman. Aꞌ putha, ngay ngul theetathāng ngatharakama, uthamāng niiyant, pam wanch ngatharamakana. \v 16 Pam wanch puungk wiy anangan-a, an keꞌ sheep ngatharam thamp, puth than ngatharangan yippak keꞌam iiy-iiyantan yaꞌa. Ngay puth thanang thamp mak wampathāng, than wik ngatharaman ngul ngeeyayn. Anpalaniy-a, than yotam karpam ngul iiy-iiyayn ngatharangan, keꞌ minh sheep anangan moom thonamantangan iiy-iiyantan. \p \v 17 “Puth piip ngatharaman-a, kaangk wunan ngathar, puth anpalan ngayan kaangk theetathāng ngathamang, yipam mulan wunāng niiyantak. Puth anpalaniya, ngay koyaman ngul man-yetham weemāng. \v 18 Pam wanch wiyangan keꞌam thaach-thaachin ngayang pal aak iikanakan wampāng, yipam uthamāngan niiyant, yaꞌa! Ngay iniya ngay-ngayam kaangk wunanga ngathamangan theetathāng yipam uthamāng niiyantak. Kaangk ngaywey theetathāng ngathamang-a, yaa, an ngath-ngath. Kaangk ngaywey koyaman man-yetham iiy-iiyāng-a, yaa, an yimananga ngath-ngatha. Puth inaniy-a, wik piip ngatharamantaman nilan thaw ngathar yimanangan iiyāng.” \p \v 19 Than wik nungantaman ngeeyin-a, than Jews anangan putham ngul wik thaw-thawin thanttakaman. Puungk wiy al-alangan-a, min waaꞌ-waaꞌin nunang puth than wiy al-alanganiy-a, ep way waaꞌ-waaꞌin nunang. \v 20 Than pam wanch yot anangan thaw-thawin, “Nil oony ngangkangan piꞌ-piꞌan a! Nanpalan nil kuchek way wun-wunana! Niiy ngul ngeenak wik nungantaman ngeeyān a?” \v 21 Puth than pam wanch puungk wiy anangan thaw-thawin, “Pamang oonywey ngangkangan piꞌ-piꞌiywey-a, wik min yimanangan keꞌ thaw-thawiy, yaꞌa! Puth nil oony wayangan meeꞌ min keꞌ yumpiya! pam meeꞌ koꞌanchaniya! Yaꞌ ey!” \s1 Than Jesus.antan Man-Mangkam Theeꞌin \p \v 22 Anpalaniy-a, aak kan wamp may piꞌanan mungkayn, aak Jerusalem angan, Dedication.an waaꞌantan. Aakaniy-a, onchan min, aakan kuchar ngul wun. \v 23-24 Nil Jesus.aniy-a, aawuch ngench thayanakan iiy, aꞌ aak verandah.angan iiy-iiy, nil Solomon.angan keenkanaman yump. Than Jews anangan-a, angman weentanam thanin nungant, Jesus.antan, aꞌ thawin nungant, “Ayyang, nint yaam wik wuthanang thaw-thawangan ngant ey? Nint wik engkanang waaꞌān ngant a! nint ngul in pam anan ey? nil God.angan keenkanaman kaaꞌngak kuchowan ey?” \p \v 25 Nil puth Jesus.an thaw thant, “Ngay puth kan waaꞌangan niiyanta, puth niiyan kaangk keꞌ ngeeyān, wik ngatharaman, niiy wanttak man-ngeeyaniy ngayang a! Puth work piꞌ-piꞌanam ngayan yump-yumpang niiyantan-a, an piip ngatharaman thaw ngath yimanangan yumpāng. Work piꞌ-piꞌanam il-ilangan-a, meen-meenathan niiyant, nil God.angan miꞌ ngayang aak iikanakan ukāng niiyant. \v 26 Puth niiyiy-a, pam wanch ngatharam yaꞌa, niiy keꞌ-paal kaangk keꞌ wik ngatharaman ngeeyān, niiy man-ngeeyaniy ngayang anman. \v 27 Pam wanch ngatharam al-alangan-a, wik ngatharaman-a, ngeeyantan, keꞌ minh sheep al-alangan man awal moom thanttaman ngeeyantan nunang, yimanangan. Puth ngayaniy-a, meeꞌmiy thanang, aꞌ than monkan-wak-wakantan ngayang. \v 28 Thananiy-a, ngangk aak umpuyangaman ngul wun-wunayn, an than keꞌ-ngul uthamiythan, yaꞌa; an puth weeꞌangam maꞌam piiyiy ngayangana pam wanch ngatharam anangan a? Yaꞌa! An than ngath ngula! \v 29 Nil piip ngatharamangan-a, nilan theeꞌ thanang ngathara, niliya wuut piꞌan paththam, nil keꞌ pam wiy yimanangan yaꞌa! an puth weeꞌangam maꞌam piiyiy piip ngatharamaniya thananga pam wanch ngatharam ananganiya? An yaꞌa! An thana maꞌ nungantang ngul wunayna! \v 30 Ngan piip ngatharamangan karpam iiy-iiyanan, keꞌ thonam anman.” \p \v 31 Than puth Jews al-alanganiy-a, putham ngul kunttow maayin nungant, keꞌ kunttowangan piikiythan nunang, Jesus.an. \v 32 Puth Jesus.an thaw thant, pam wanch al-alantan, “Ngay puth work piꞌan yot meeꞌ niiyantangan yump-yumpangana, nil piip ngatharaman thawar yumpānga. Work piꞌan want-wanttinpala niiy ngayangan kaangk kunttowangan piikāna?” \v 33 Puth than Jews anangan thawin nungant, “Ngan kaangk kunttowang piikān nintang, ngeenama, putha work piꞌan nintan yump-yumpangan anpalan yaꞌa, puth inpalana: nint ina keꞌ God.an waaꞌ-waaꞌangan nungkamanga aꞌ namp nungantaman way-wayathangan, God.antaman. Puth nintaniy-a, God yaꞌ paththam, nint keꞌ pam ngan inmana yimanangan iiy-iiyangan a!” \p \v 34 Nil Jesus.an thaw thant, “Than wik inangan keenkanaman umpin lat ngench thayanangan, wik God.antaman nilan thaw, ‘Niiyiy-a, keꞌ moom wuut piꞌan keꞌ God yimanangan.’ \v 35 Ngamp meeꞌmiy wik lat ngench thayanangan-a, kan-kanam paththam ngulakam wunow. Yaa, puth God.angan moom wuut piꞌan waaꞌ thanang pam anangan nil wik nungantaman waaꞌ thant. \v 36 Puth ngayangana nilam miꞌ, aak iikanakan kuchanya. Niiy puth ngeenak waaꞌ-waaꞌaniy ngayangan keꞌ ngay namp God.antaman way-wayathing puth anpalan ngay nhengk God.antaman waaꞌang ngathamanga? \v 37-38 Niiy nath wik ngatharaman kaangk keꞌ ngeeyāna. Yaa, niiy puth work piꞌ-piꞌanam ngatharam anangan ngayan meen-meenathang niiyanta, niiy ngaantam-ngeeyān a! Ngay puth work piip ngatharamantam keꞌwey iiying-a, an epa niiy man-ngeeyin ngayanga. Puth ngay work nungantam anangan iiy-iiyingwey-a, yaa, niiy ngaantam-ngeeyāna, work il-ilangan puth meenathan niiyanta nil piip ngatharamana, inman ngatharangan, aꞌ ngayiy putha, piip ngatharamantang anman.” \p \v 39 Than putham ngul keꞌ mamiythan nunanga, puth yaꞌa, nil Jesus.aniy-a, maꞌam pent thanttam. \v 40 Aꞌ nil koyam ngul iiy wonk woꞌuwayn aak Jordan River aakanakaman, aak anana nil John.angan kootran kuungk-kuungk thanang ngakangan, aꞌ angman ngul wun. \v 41 Pam wanch yot wampin nungant, aꞌ thawin thanttakam, “Pam John alanganiy-a, nil work piꞌ-piꞌanam keꞌam yump-yumpa, yaꞌa, puth wik yot anangan nilan waaꞌ-waaꞌ Jesus.antaman-a, an kan-kanam anman waaꞌ-waaꞌ nunang.” \v 42 Anpalan-a, pam wanch yotangan-a, ngaantam-ngeeyin nunang Jesus.an ngula, aꞌ ngangkangam piꞌ-piꞌin nunang ngul. \c 11 \s1 Nil Lazarus.an Utham Ngula \p \v 1 Nil pam namp Lazarus.an weech-weechan nunang, niliy-a, kuunch Martha-a, Mary pulantam. Than maꞌ-kuunchaman-a, aak Bethany angan wun-wunin. \v 2 (Mary inan-a, nil wanch ilangaman Jesus.an keenkan thaꞌ kuungk nunang opar awal minangan, aꞌ thaꞌana yangan nungantamangan eꞌath nunang. Nil kuunch nungantamana, Lazarus.an, weech-weechan nunang.) \v 3 Anpalan-a, wanch pul kuuncham al-alangana wik inangan kuchpul nungant Jesus.antaniy, “Lord-ang, ngurp nungkaraman weechan nunang, nil way-wayam ngul wun-wunana.” \v 4 Nil Jesus.angan wik inan ngeey-a, aꞌ thaw, “Nil nanan weech-weechan nunang mulak yaꞌa, puth than pam wanchangan yipam thathayn nil God.an wuut piꞌan paththaman, aꞌ than puth yipam thathayn nil nhengk God.antaman pam wuut piꞌan thamp!” \p \v 5 Nil puth Jesus.angan kaangk thanang maꞌ-kuuncham anangan, Martha-a, Mary-a, puth Lazarus weeꞌanangan. \v 6 Nil wikan ngeey-a, Lazarus way-wayaman wun-wun-a, nil puth aak angman wun maꞌ-kucham, nil keꞌam iiy thant yippak. \v 7 Anpalan-a, nil thaw ngurp nungantam al-alantan, “Ngamp a! Ngamp koyam kan iiyāmp aak Judea.ak a!” \v 8 Than puth ngurp nungantam anangan thawin nungant. “Teacher-ang, aak peetanaman than puth Jews al-alangan keꞌ kunttowang piikiythan nintang mulakam a! Nint puth koyam ngul iiyān ey? aak-aakanakaman ey?” \v 9 Nil puth Jesus.an thaw thant, “In keꞌ aak kinch ongkant e? Nil pamwey kinchangan iiy-iiyiy-a, kinchan yippak angam kenyan wunan-a, an nil keꞌ keekiya, yaꞌa. \v 10 Puth nilwey aak ngaaꞌangan iiyiy-a, an nil ep keekiy, an puth nil nganth keꞌanangan iiy-iiyan. In keꞌ aak yimanangan wunan: ngay mak work inman iiy-iiyāng God.antan. An ngay wik God.antaman keꞌan ngeeying-a, an ngay keꞌ aak ngaaꞌang iiy-iiying, aakangan keek-keeking yimanangan. Puth yaꞌa, ngay mak murkanim work iiy-iiyāng piip God.ant.” \p \v 11 Anpalan-a, nil Jesus.an thaw thant ngul, “Nil Lazarus ngurp ngamparaman weep thayan wun-wunana, ngay puth inan iiyānga, weep thayanamana ekathāng nunanga.” \v 12 Than puth ngurp nungantam anangan thawin nungant, “Lord-ang, nint puth thawan ngant nil weep wun-wunan ey! An puth nil weepaman kemp minam ngul ekiya.” \v 13 Nil puth Jesus.angan weep thayanan keꞌam waaꞌ thanta, nil anan waaꞌ thant Lazarus.an kanaman mul wun. Puth than ngurp nungantamangan ngaantam-ngeeyin nil Jesus.angan waaꞌ thant keꞌ Lazarus.an weep thayanan wun-wunan e! \v 14 Puth nil Jesus.angan wik engkanang ngul waaꞌ thant, “Nil Lazarus.an yaꞌ-ngula, kanaman uthama. \v 15 Ngay makalam aak angan yaꞌa nil way-wayaman wun-wuna. Ngay puth ngangk mina, ngay angan yaꞌana, niiyan yipam ngayangan min-min ngaantam-ngeeyān. Ngamp puth inman kan iiyāmp nungant a!” \v 16 Anpalan-a, pam Thomas (Twin Puk Um Kuchaman waaꞌantan nunanga) nil thaw thant wiy al-alantan, “Ngamp yotam iiyāmp nungantanga, than ngampang yotam yipam angman mulathayn.” \s1 Nil Jesus.an Kan-Ngul Iiy Lazarus.anta \p \v 17 Anpalaniy-a, nil Jesus-a, than ngurp nungantam weeꞌanangan karpam iiyin aak Bethany.akan. Than kan-ngulan wampin aak Bethany anganiy-a, than pam wanchangan wik umangam waaꞌin thant, “Yaꞌa! Lazarus.an kanam utham peetan anmana, inaniy kinch four ngul awaranganiy wun-wun a!” \v 18 Aak Bethany.an thinth wun Jerusalem.akaniy, kilometres koꞌalam thonakam, an puth kech keꞌanam. \v 19 Than puth pam wanch Jews yot anangan wampin aak Jerusalem anpalan Martha pulant Mary.ang, yipam ngangk min yumpayn pulang, anpalan kuunch pulantaman mulan wuna. \v 20 Nil Martha.angan wik thooꞌan ngeey-a, nil Jesus.an wamp-wamp-a, nil aawuchaman pent, umang iiyant, chip-chipam uwan, puth nil Mary.an ep aawuchang angman nyiin-nyiin. \v 21 Nil Martha.ang Jesus.an kanan uwan-a, aꞌ nil thawant Jesus.antaniy, “Ayyang, Lord-ang, nint anmanwey wampin-a, kuunch ngatharaman keꞌ mul wuniya, yaꞌa! \v 22 Puth ngay meeꞌmiy nintwey inman God.antwey ngeenakan thawin nungantan-a, an nil ngul yumpow nungkara.” \p \v 23 Nil puth Jesus.an thaw nungant Martha.antan, “Kuunch nungkaraman mulaman ngul ekowa.” \v 24 Nil puth Martha.an thaw Jesus.antan, “Eeꞌa, ngay kan ngaantam-ngeeyang nil mulaman ngul ekowa aak an-aniyangana aak inan kan-ngulan minchowa, than pam wanch mulan wuntana, anangan ek-ekayn ngulan mulamana.” \v 25 Nil puth Jesus.an thaw Martha.antana, “Ngay ilangan pam wanch mulaman ek-ekathang thananga, yipam than ngangk aak umpuyangam wun-wunayn God.antangan. Than pam wanch weeꞌ-weeꞌanangan ngangk punch-aakaman theeꞌayn ngathar-a, nungkway than mulan wuniythan-a, an than ngangk aak umpuyangam ngul wunayn God.antangana. \v 26 Aꞌ puth than pam wanch weeꞌ-weeꞌanangan ngangkangan piꞌ-piꞌayn ngayangan-a, aꞌ nenchanayn ngatharang ngulan-a, an than ngangk aak umpuyangam wunayn nungantang, God.antang, nil keꞌ kuchiy thanang nungantam anpalan.” Aꞌ nil Jesus.an thaw nungant, “Ayyang, Martha-ang, nint ngul wik inangan kan-kanam ngaantam-ngeeyangan ey?” \v 27 Aꞌ nil Martha.an puth thawant, “Eeꞌa, Lorda, ngay kan ngaantam-ngeeyang nintang nint pam anman God.angan kaaꞌngak kuchowan ngant, nint nhengk God.antamana, puth God.angan nintang miꞌ aak iikanakan wampān, nganang yipam kaaꞌ-piichanathān.” \s1 Jesus.an Peey Ngula \p \v 28 Nil Martha.an wik inangan kanan thaw-a, nil koyam iiy kuunch nungantamant, Mary.ant, malang ump nunang, aꞌ pokkapang kal nunang, aꞌ wik itangam thawant, “Ayyang, nil Jesus.an in wampa. Nilan wik kuch nungkara nint iiyān nunganta.” \v 29 Nil Mary.angan wik anan ngeey-a, nil wur ek, aꞌ yoonan erkam pent, umang uwan, Jesus.an. \v 30 (Nil Jesus.an aak townangan keꞌaman yippak wampa, nil puth aak angman yippak nil Martha.angan kaꞌathaman uw nunang.) Martha pul Mary.angana, angman wamppul nungant. \v 31 Than Jews ananganiy-a, angman nyiin-nyiininwey Mary.antangana, yipam ngangk minan yumpayn nunangana. Than thathin nunang Mary.an erkaman yoonan pent-a, thanan putha wur ek-ekin, aꞌ monkan-wakin nunang, puth thanan ngaantam-ngeeyin nil keꞌ aak grave aakanakan iiyowa, keꞌ peeyanakan iiyow, puth yaꞌa. \p \v 32 Nil Mary.an kanan wamp Jesus.antan-a, nil pungkang nyiin thaꞌ Jesus.antang angman, aꞌ thaw nungant, “Ayyang, Lord-ang, nint anmanwey wampin-a, kuunch ngatharaman keꞌ mul wuniy, yaꞌa!” \v 33 Nil Jesus.angan Mary-a, Martha puth Jews wiy anangan thath thanang-a, othamayanan peey-peeyin-a, nil ngangk way-wayam paththam wun, man ulp keꞌ peeyanak. \v 34 Nil puth Jesus.an engk thant ngul, “Niiy wanttin wunpan nunang a?” Thanan puth thawin nungant, “Awey! Pal iiyān, Lorda! Nint ngul thathān a!” \v 35 Aꞌ nil Jesus.ang aakan thatha, aꞌ peey ngul. \v 36 Than Jews al-alangan thathin nunang peey-peeyan-a, thanan puth thawin thanttakaman, “Ayyang! An thathiy nunang a! Nilan kan-kanam paththam kaangk wun nungant Lazarus.ant aa?” \v 37 Puth than wiy anangan thawin, “Nil puth pam koꞌanchan meeꞌ min paththam yumpan aa? Nil puth Lazarus.an anman miyalathiy nunang nil yipam keꞌ mul wuniy aa!” \s1 Nil Jesus.angan Lazarus.an Mulaman Ekath Nunang \p \v 38 Nil puth Jesus.an putham ngul ngangk way-wayam paththam wun nungantam, keꞌ peey-peeyanaka. Anpalan-a, nil aak awarakan iiy, pam mul Lazarus.an thenchin nunangana. Than puth aak kunttow awarang thenchin nunang, aꞌ kunttow piꞌan thaaꞌangan wunpin. \v 39 Nil Jesus.an thaw ngul thant, “Kunttow thaaꞌaman thaꞌān a!” Nil Martha kuunch pam mul alantaman thawant, “Ayyang, Lord-ang, an yimanangan nil kemp kath ngul unchana; an puth nil kinch fourakam mul wuna.” \v 40 Nil puth Jesus.an thawant, “Ngay puth nungk keꞌ kanan thawangan e? Nint ngatharang kon uthwey iiyin-a, nintan ngul thathina, nil God.an wuut piꞌan paththamana.” \v 41 Aꞌ anpalana than pam wanchangan kunttow piꞌanan thaaꞌaman thechathin. Anpalan-a, nil Jesus.angan keny thath, aꞌ thaw, “Piip-ang, ngay nungk thankyou thawanga, puth nint wik ngatharaman kan ngeeyan. \v 42 Ngay puth meeꞌmiy nint puth wik ngatharaman maꞌ-yotam ngeey-ngeeyangan, ngayan nungkar thaw-thawang; puth wik ngay nyiingkan thawang nungkara, than pam wanch il-ilangan yipam kan-ngul ngaantam-ngeeyayn ngayang, nintan kuchan ngayang aak iikanakan.” \v 43 Nil Jesus.an wik inangan kanan thaw-a, nil othamayan pech ngul, “Ay-ey! Lazarus-ang! Pal pent a!” \v 44 Nil Lazarus mulan wun-a, nil ek ngul, awaraman yoon pent, thaꞌ-a, maꞌ bandage kathanam anman pent, aꞌ putha kaaꞌwal nungantamaniya kathanam anman pent. Nil Jesus.an thaw ngul thant bandage.an thapathayn nungantaman aꞌ kuchayn nunanga! \s1 Than Wik Yumpin Jesus.an Mulathayn Nunanga \p \v 45 Than pam wanch Jews anangan kaꞌathaman wampin pulant Mary.angan-a, an than Jesus.an thathin nunanga, Lazarus.an mulaman ekath nunang. Puungk wiyangiy-a, ep ngangk theeꞌin nungant, Jesus.antan. \v 46 Puth wiy anangan-a, Pharisees.ant iiyin, wikan waaꞌin thant, nil Jesus.angan Lazarus.an mulaman ekath nunang. \v 47 Aꞌ than Pharisees-a, puth pam piꞌan priests anangana pam councillors al-alantangan wik yumpin, aꞌ than thawin thanttakaman, “Ngamp want-wanttak a? Nil pam ilangan work piꞌ-piꞌanam min anangan yump-yumpan a! \v 48 Ngampwey kuchimp nunang yinangan anman yump-yumpiyan-a, than pam wanch yotangam monkan-wak-wakiythan nunang ngul a! aꞌ than Roman soldiers anangan pal ngul wampayn, aꞌ aawuch ngench thayan ngamparaman thuthayn, aꞌ kenthayn ngampang ngul aak ngamparam inpalan.” \p \v 49 Nil pam piꞌan Caiaphas.an angman, nilaniy kaap an-aniyangan pam moom piꞌan priestsantam iiy-iiy. Niliya thaw thant, “Niiy ngoongk-ngoongkam a! Niiy puth kuchek waap keꞌanang a! \v 50 Niiy ngul keꞌam ngaantam-ngeeyaniy ey? An mina, pam thonaman uthamowa, pam wanch yotantakamana, an puth ngamp Jews yotaman keꞌ yipam mul wunimp a!” \v 51 Puth nil Caiaphas.angan wik anangan nilaman keꞌam ngaantam-ngeey, yaꞌa; nilan puth pam moom piꞌan priests al-alantam iiy-iiy kaap an-aniyangan, nanpalan nil God.ang wikan kuchekang wunpant, nil wik inanganiy thawow: nil Jesus.aniy mul wunow thant pam wanch yot Jews al-alantan, \v 52 puth pam wanch Jews al-alantakaman thonakam yaꞌa, pam wanch yotantakaman aak nath-nathan wun-wuntan, than yipam pam wanch weeꞌ-weeꞌanangan God.antan ngangk thanttaman theeꞌayn-a, an than keꞌ maꞌ-kuuncham ngul iiy-iiyayn. \v 53 Aak anpalman ngulan-a, than pam moom Jews al-alangan wik yump-yumpin thanttakaman than Jesus.an mulathayn nunang. \v 54 Nil puth Jesus.an pam wanch Jews yot al-alantangan thinthaman keꞌ-ngul iiy-iiy, yaꞌa, aak anan Judea.an want ngula. Aꞌ nil Jesus-a, aꞌ puth ngurp nungantam anangan aak town Ephraim aakanakan iiyin, aak pintal thinth, angman than karpam ngul wunin. \p \v 55 Aak anan may piꞌan mungkanakan Jews.antam kan-kanang thinth ngul wamp, Passover.an waaꞌantan, than puth pam wanch yot aak nath-nathpalan wampin Jerusalem.ak, than yipam pach-pachathwayn thanttakaman, kinch thon-thonanganiy-a, aak-aakanakamana, may piꞌan mungkanakan aak wampow. \v 56 Than pam wanch yotam anangan Jesus.ant aak thath-thathin. Than aawuch ngench thayanangan yal-yalmathwin, aꞌ thanan-a, engk-engkin thanttakaman, “Niiy wanttak ngaantam-ngeeyaniy e? An yaꞌ yaakaꞌa! Jesus.an nath keꞌ wampiy may piꞌanakana!” \v 57 Than puth pam piꞌan priests al-alangan aꞌ Pharisees al-alangan wik kaꞌathaman yumpin, aꞌ thawin ngul than weeꞌ-weeꞌanangan Jesus.an thathayn nunangan-a, an thananiya wik waaꞌayn thant, than yipam mamayn nunang. \c 12 \s1 Nil Mary.angan Jesus.an Thaꞌ Kuungkan Opar Awal Minangan \p \v 1 Nil aakan kan-kanang wamp-wamp, thanan may piꞌanan mungkayn. Aak maꞌ sixangan wantow-a, an-aniyangan may piꞌanan mungkayn, Passover.an waaꞌantan. Than pam wanch yot anangan aak Jerusalem.akan iiy-iiyin, puth-a, than Jesus-a, ngurp nungantam anangan-a, iiyin thamp, aak Jerusalem.akan. Than Jesus weeꞌanangan-a, chip-chipam aak Bethany.ang angan paanthin, aak anan Lazarus.an wun-wun, pam anman Jesus.angan mulaman ekath nunang. \v 2 Than pam wanch wiyangan may kiingkin Jesus.ant, aꞌ Lazarus.an umpin nunang, puth pam wanch wiy tham umpin thanang mayakaniy. Nil Martha.angan mayan-a, theeꞌ-theeꞌ thant, pam wanchantan. \p \v 3 Anpalan-a, nil Mary.angan opar ngaꞌalangk piꞌanang kal, opar awal min paththam anangan kal nungant, aꞌ thaꞌ Jesus.antangan yeech, piꞌanam yeech. Nil kanan thaꞌan kuungkan Jesus.aniy-a, nil thaꞌan eꞌathan, yangan ongk nungantam alangaman. Ngul than pam wanch yotam al-alangan awal minan nguuthin. \v 4 Ngul-a, ngurp thonam Jesus.antamana, Judas Iscariot.ana, pam nilan ngaantam-ngeey wik yumpow pam Pharisees al-alantangana Jesus.an mulathayn nunang-a, nilan thaw Mary.ant, \v 5 “Apey! Nint opar inan sellimpungin thant wiyanta, wukal anan-a, ngan yipam pam wanch wukal keꞌanang al-alantan theeꞌin thanta. An puth wukal piꞌan, kaap thonamak wukal ananiy wun-wuniy a!” \v 6 Puth nilan kan-kanam keꞌam ngaantam-ngeey thanang pam wanch wukal keꞌanang anangan, yaꞌa, an nilan yaan thawa, pam nil anman puth maꞌ-kuchanana. Nil Judas Iscariot alangaman wukal thanttam Jesus-a, ngurp nungantam al-alantaman boxang piꞌ-piꞌ thanttam, aꞌ nil maꞌ-kuchanang wich-wichim thanttam. \v 7 Nil puth Jesus.an thawant, “Keꞌ wakān nunang a! Nil opar awal min inan ngathar piꞌ-piꞌ, aak yimanangakan. Nil oparan thaꞌangan yeechar-a, an nil ngaantam-ngeeya, ngayan mul ngulan wunāng-a, than kaꞌathangaman-a, kemp nampayn ngayang, aꞌ kan-ngul thenchayn ngayang awarangan. \v 8 Than pam wanch wukal keꞌanangan-a, murkanim aak ingan wun-wuntan niiyantang, ngay puth ep yaam ingan keꞌ wuning aak inganiy niiyantangana.” \s1 Than Wik Yumpin Lazarus.an Mulathayn Thamp \p \v 9 Aꞌ yaam keꞌanam-a, than pam wanch yot anangan-a, aak Jerusalem.angan wun-wunin-a, wik thooꞌan ngeeyin nil Jesus.an aak Bethany angan wamp, aꞌ than pam wanch yotaman-a, iiyin nungant aak Bethany.ak. Thanan iiyin, Jesus.an thathayn nunang, puth nunangam thonakam yaꞌa, puth Lazarus tham thathayn nunang, nil Jesus.angan mulaman ekath nunang. \v 10-11 Than pam wanch yot al-alangaman-a, aak woyan Jews manth-thayan al-alantaman too ngul wantin. Thanan Jesus ngul monkan-wak-wakin nunang, puth nanpalan nil Lazarus.an-a, mulaman ekath nunang. Thanan puth pam piꞌan priests al-alangan-a, than wik yumpin thanttakam, Lazarus.an thampang mulathayn nunang. \s1 Nil Jesus.ana Ngangk Thayanam Iiy Jerusalem.akan \p \v 12 Ngaaꞌ thonang ngulan-a, than pam wanch yot anangan may piꞌan Passover.akan wampinan-a, than wikan ngeeyin thanttam Jesus-a, puth ngurp nungantam weeꞌanangan wamp-wampin aak Jerusalem.akan. \v 13 Than pam wanch yot al-alangan yuk punth yuk koyngkanantam anpalan thuthin, maꞌang kal-kalin, aꞌ iiyin ngul umang nungant Jesus.antan, than pech-pechin, “Yeeey! Yeeey! Ngampan thaaꞌ-kuumpāmp God a! Nil puth pam inan kuchana, nil pam piꞌanan yumpow nunanga! Pam inan king nganttam Jews.antamana! Nil God.angan pam piꞌan yumpowan a!” \p \v 14 Anpalan-a, nil Jesus.angan donkey uw, aꞌ man-mangkang mat nungantang. Keenkanaman-a, nil pam prophet thonamang lat ngench thayananganiy-a, waaꞌ-waaꞌan nunang nil Jesus.an donkey man-mangkangan matow. \v 15 Pam prophet anmananiy-a, wik yimanangan thaw, \q1 “Ayyang, niiyalang! Pam wanch aak Jerusalem.angan wunaniy a! \q1 Niiy ngangk minangam iiy-iiyān a! Niiy keꞌ winynyangan moꞌān a! \q1 Thathiy a! King niiyantaman nanpal wamp-wampan, \q1 nil donkey manyang man-mangkang iiy-iiyana.” \m \v 16 Nil Jesus.an aak Jerusalem.ak donkeyangan wamp-a, than ngurp nungantam al-alangan wik anangan keꞌam ngaantam-ngeeyin yaꞌa, puth ngul-ngulan-a, nil Jesus.an mulaman kanan ek-a, aꞌ koyam ngulan mat keny-a, puth thantan-a, kuchekangan kan-ngul wamp wik nungantam Jesus.antaman, keenkanaman waaꞌ, pam prophet alangan. Aꞌ than kan-ngul ngaantam-ngeeyin than pam wanch anangan ngangk kuupamanang wampin nungant, Jesus.antan. \p \v 17-18 Than pam wanch yotam anangan umangan iiyin nungantana, puth anpalan thanan wik thooꞌan ngeeyin nungantam work piꞌanan yump, wik othamayanan pech Lazarus.antan nil pentowan aak kunttow awar anpalan, aꞌ nil mulaman ekath nunang ngula. Than puth pam wanch meeꞌmiy al-alangan-a, meeꞌ thanaman thathin nunang Jesus.an work piꞌanan yump-a, than al-alangan wikan waaꞌin thant pam wanch wiy al-alantan. \p \v 19 Than pam Pharisees.angan thathin thanang pam wanch anangan umangan iiy-iiyin nungant-a, thanan thawin thanttakamana, “Apey, ngamp keꞌam pam wanch anangan Jesus.antaman wayathamp thanang, ngampan wik yaꞌangam yump-yumpamp. Pam wanch yot anangan thathiy thanang a! Than maꞌmangkamangan kan wantin ngampang, than an-ngul kan yalmathwuntan nunganta, Jesus.antan a!” \s1 Than Pam Wanch Aak Greece Punchan Anangan Wenkin Nungant Ngul \p \v 20 Aak an-aniyangan-a, may piꞌan Passover.an mungkin-a, Jews thonakam keꞌam wampin aak anganiy, than pam wanch Greeks tham angman wampin aak Jerusalem.angan. Than tham wampin than yipam ngaantam-ngeeyayn nunang God.an, aꞌ thaaꞌ-kuumpayn nunang tham. \v 21 Than pam wanch aak Greece punchan wiy anangan iiyin nungant, Philip.ant, ngurp nungantam Jesus.antam alantan. Nil Philip.an aak town Bethsaida anpalan wamp aak angan Galilee.angan. Thanan thawin nungant, “Ayyang, ngan kaangk wik thawān nungant, Jesus.antan a!” \v 22 Anpalan-a, Philip.an iiy ngul, aꞌ wikan-a, Andrew.ant waaꞌ nungant, wik thanan thawin nungant, aꞌ Philip-a, pul Andrew.angan karpam ngul iiypul, aꞌ wikan waaꞌpul nungant, Jesus.antan. \v 23 Nil puth Jesus.an thaw pulant, “Aak anan kaniy wamp ngula, yipam pam wanch anangan kan-ngul meeꞌmiy iiyayn nil pam anman God.angan kuch nunangana, an nil pam min aꞌ piꞌan paththam. \v 24 Ngay puth niiyant wik inan kan-kanam waaꞌāng: nil pamangwey may kaanch keꞌwey kaampiy aakangan-a, an may kaanchan keꞌ emiy yaꞌ anman, an nil anman may keꞌanang wun-wuniy. Puth nil pamangan may kaanch aakanganwey kaampiy-a, anpalana, may kaanch peꞌanan kathaman ngul, aꞌ yiikanan pentan aꞌ minam ngul emana, aꞌ may yot ngul kal-kalan. \v 25 Inan wik yimanangan wunana: nil pamang nungantakamanwey kaangk-a, an nil wayathan nungamang. Nil puth pamang kaangk keꞌan nungantakaman-a, puth aak ingman maꞌ God.antangan wantiy nungantakaman-a, an nil God.angan ngul kaaꞌ-piichanathowan ngangk aak umpuyamakan. \v 26 Nil pamwey kaangkan work iiy-iiyow ngathar-a, nil puth ngayangan monkan-wak-wakow, aꞌ wik ngatharaman ngeey-ngeeyow, nil yipam ngatharang angman iiy-iiyow, aak-aakanakan ngayan iiyāng. Nil ngathar yimanangan weeꞌan work iiy-iiyowar-a, piip ngatharamangan pam min paththam ngul ngaantam-ngeeyow nunang.” \s1 Nil Jesus.angan Nungamang Waaꞌ Mulan Wunow \p \v 27 Nil Jesus.an wik inangan thaw ngul, “Ngangk way-wayam ngul wunara. Ngay wanttak nath thawāng nungant piip ngatharamantan a? Ngay nath thawingan nunganta nil ngayang kaaꞌ-piichanathowa yipam than keꞌ mulathayn ngayang, puth yaꞌa, ngay puth wampangan aak iikanakaniy than yipam way inangan yumpayn ngathara. \v 28 Piip-ang, than nintang yotamangan mak thathayn nint puth min-minam paththama, aꞌ wuut piꞌan thamp!” \p Anpalan-a, than wik ngeeyin, inpal kenyan thaw, “Than pam wanchangan kanam thathina, ngay min-minama, aꞌ ngay wuut piꞌan paththaman, an than puthaman ngul thathayn.” \v 29 Than pam wanch al-alangan, than Jesus.antangan thinth than-thanin-a, than thamp wik aniy ngeeyina. Than wiy anangan thawin, “An ngak peey-peeyana,” puth than wiy anangan thawin, “Yaꞌa, an ngaantiyongk thaw nunganta.” \v 30 Nil puth Jesus.an thaw thant, “Wik man awal niiy inaniy ngeeyan-a, wik yampal kenyan thaw-a, an puth ngatharakam thonak yaꞌa, an niiyant tham, niiy yipam ngeeyāna. \v 31 Niiy kan wik inan ngeeyāna; aakan kan wamp thanta, nil God.angan pam wanch yot anangan thath-thathow thanang than weeꞌ-weeꞌanangan ngangkangan piꞌ-piꞌantan nunang, nath yaꞌ yaakaꞌa. Aak yimanang ngulana nil God.angan oony way piꞌanan ngul maalathowan, moom piꞌan aak imanaman, nil puth pam many ngul iiy-iiyow.” \p \v 32 Amanaman-a, nil Jesus.an thaw ngul, “Than ngayang kanan yukangan waanchayn-a, ngay ngangkang ngul thawāng thant pam wanch yotantan than yipam ngayangan ngaantam-ngeeyayn, than nath monkan-wakayn ngayanga, nath yaꞌa.” \v 33 Nil Jesus wik inangan thaw-a, nil nungantakaman ngaantam-ngeey nil want-wanttakan uthamow, yuk wuuyanangan waanchayn nunang. \v 34 Than pam wanch al-alangan wik inangan ngeeyin nunang-a, thanan thawin, “Ngan puth wik kan ngeeyan lat ngench thayanamana, nil pam anman nil God.angan keenkanaman kaaꞌngak kuchowan ngamparan-a, nilan aak umpuyaman ngul wunow! Nint puth ngeenak thawangan pam nil God.angan kuch nunang-a, yukang kenyan waanchayn nunang e? Nil ngul pam inan weeꞌa, God.angan kuchan a?” \v 35 Puth nil Jesus.an thaw thant ngul, “Ngay keꞌ nganth ngangk niiyantamakana. Ngay puth ingan yaam keꞌ wuning ngula, ngay manyam thonakam wunāng niiyantanga. Niiy ngayang anman monkan-wak-wakān ngay yippak inman niiyantangana, niiy yipam nganth keꞌanangan keꞌ iiyāna, niiy yipam woyan God.antaman keꞌ kumān keꞌ pam wanch anangan aak ngaaꞌangan yimanangan iiy-iiyantan. \v 36 Ngayan yippak niiyantangan iiy-iiyang-a, niiy kan-kanam ngangkangan piꞌ-piꞌān ngayanga, niiy yipam keꞌ ngay anman ngul iiy-iiyāna!” \s1 Than Pam Wanchangan Keꞌam Ngaantam-Ngeeyin Nunang \p Nil Jesus.an wik inangan kanan thaw thantan-a, nil kan-ngul iiy, kaaꞌwal thench nungamang thanttaman, pam wanchantam. \v 37 Nungkway nil work piꞌ-piꞌan min-miniy meeꞌ thanttangan yump-yump-a, than puth pam wanch yotangan keꞌam ngangkangan piꞌ-piꞌin nunanga, yaꞌa. \v 38 Puth wik nil pam prophet Isaiah.angan keenkanaman ump-a, an kan-kanam waaꞌ. Wik yimanangan umpa, \q1 “Lord-ang, ngul than weeꞌ-weeꞌanang ngaantam-ngeeyin wik ngalan waaꞌ-waaꞌal thant a? \q1 Nint puth nungkamangan kan meenathan thant nint wuut piꞌanana! \q1 Puth yaꞌa, pam wanch thinhan, keꞌ ngeeyiythan, yaꞌa.” \m \v 39 Than pam wanchang nanpalan ngangkangan keꞌam piꞌ-piꞌin nunang, \v 40 nil puth Isaiah.angan wik thon thamp ngul waaꞌ, \q1 “An keꞌ God.ang meeꞌ koꞌanch yump thanang \q1 thanan yipam keꞌ thathayn nil God wanttakan. \q1 An keꞌ nil kuchek-thayan yump thanang, than kaangk keꞌ-ngulan minan iiy-iiyayn, \q1 than yipam keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyayn nunangan, \q1 aꞌ puth woyan way anman wak-wakayn, keꞌ-ngul wantiythan. \q1 Nil God.angan puth kaangk min yumpow thanang, puth yaꞌa, \q1 thananiy-a, kaangk keꞌ wampayn nungant.” \m \v 41 Nil Isaiah.angan wik inangan waaꞌ puth nilan nathpalman kan ngaantam-ngeey nunang Jesus.an nil puk nhengk God.antaman, pam wuut piꞌanan. Aꞌ nil wikan waaꞌ-waaꞌ nungantam Jesus.antaman. \p \v 42 Puth than pam piꞌan Jews.antam wiy anangan epa, ngangk theeꞌin nungant, Jesus.antan, puth thanan wik pam wanch yotantang keꞌam waaꞌ-waaꞌin thanttakaman, yaꞌa, than puth winynyang moꞌin thanttam, than puth ngul kenthin thanang church thanttam amanaman. \v 43 Than pam piꞌ-piꞌanam Jews.antam al-alangan puth kaangk than pam wanch wiyangan min waaꞌayn thanang, than puth keꞌam ngaantam-ngeeyin nil God.angan nath min waaꞌow thanang, nath yaꞌa. \s1 Nil Jesus.angan Wik Thayanam Thaw Thant \p \v 44 Anpalaniy-a, nil Jesus.an thaaꞌ-ay thaw, wik inangan, “Than weeꞌ-weeꞌanangan ngayang ngangkangaman piꞌ-piꞌantan-a, an than ngayang thonakam keꞌam ngangkang piꞌ-piꞌantan, yaꞌa, puth than nunang tham ngangkang piꞌ-piꞌantan nilan kuch ngayang aak iikanakan. \v 45 Aꞌ than weeꞌ-weeꞌanangan ngayangan thiichantan-a, an than nunang tham thiichantan nilan kuch ngayang aak iikanakan. \v 46 Ngay aak iikanakan wampangan, keꞌ nganth yimanangan, ngay yipam umputh iiy-iiyāng woyan wakanan, than pam wanchangan yipam thathayn, woyan min piip God.antamakan wun. Puth than weeꞌ-weeꞌanangan ngangkangan piꞌ-piꞌantan ngayang-a, an than aak ngaaꞌangan keꞌ wuniythan, nganth keꞌanangan, an yaꞌa. \v 47 Than weeꞌ-weeꞌanang wik ngatharam kanaman ngeeyin-a, puth than monkanam ngul iiyantan ngatharam-a, ngayana puth thawing thant, ‘Niiy pam way iiy-iiyaniya.’ Puth yaꞌa, ngay wik yimanangan keꞌ thawing, yaꞌa, puth ngay pal aak iikanakan wampangan pam wanch anangan kaaꞌ-piichanathanakan thanang way thanttam anpalan. \v 48 Nil puth weeꞌan monkanamwey iiyiy ngatharam-a, aꞌ puth wik ngatharaman kaangk keꞌan ngeeyow-a, an nil pam way-wayam paththam iiy-iiyan. Aak inan kanan minchow-a, than pam wanch yotangan ngul thathayn, nil pam anman keꞌaman wik ngatharaman ngaantam-ngeeya, an puth nil pam way-wayama, an nil aak God.antangan keꞌ wunow, yaꞌa. \v 49 Nil piip ngatharamang, nilan kuch ngayang-a, nil thawar ngay wik anangan waaꞌāng pam wanch yotamantan, wik inangan ngay-ngayam keꞌam ngaantam-ngeeyang thanang, yaꞌa. \v 50 Ngay puth meeꞌmiy than weeꞌ-weeꞌanangan wik piip ngatharamantaman ngeey-ngeeyantan-a, an than ngangk aak umpuyangam ngul wunayn God.antang, ngay puth wik anman waaꞌangan nilaman thawar waaꞌanakan niiyanta.” \c 13 \s1 Nil Jesus.ang Thaꞌan Pung Thanang, Ngurp Nungantam Anangan \p \v 1 Aak anan kan wamp may piꞌan Passover.akan. Nil Jesus.angan kan ngaantam-ngeey aakan thinth kan wamp-wamp nungant, nil aak inan kan-ngulan wantowa, koyam ngulan iiyow piip nungantamakan. Nil puth Jesus.an nathpalman kaangk wun thant pam ngurp nungantam al-alantan aak ingana, nil kan-kanam paththam keꞌ-ngoongkam anman kaangk wun-wun thant. \p \v 2 Anpalaniy-a, Jesus-a, aꞌ than ngurp nungantam anangan kan-ngul nyiinin may mungkanakan. Nil oony way alangan kanam kuchek Judas.antangan wik wunp, nil yipam wik yumpow thanttang, pam way al-alantangan, Jesus.an mulathayn nunang. Nil Judas anan-a, nhengk Simon Iscariot.antam. \v 3 Nil puth Jesus.angan-a, kanam thiich nil God.angan work piꞌanan maꞌ nungantangan want, pam wanch maꞌmangkaman piꞌ-piꞌow thanang aak ingana. Nil kan meeꞌmiy nil inpal keny piip God.antaman uk, aꞌ puth keny koyam ngulan matow piip God.antan. \p \v 4 Anpalaniy-a, nil Jesus.an kan-ngul ek table.aman, aꞌ coatan thapath, aꞌ towelangan ompam kath nungamang. \v 5 Aꞌ nil ngakan basinang yeech, aꞌ thaꞌan kan-ngul pung-pung thanang ngurp nungantam anangan. Anpalaniy-a, nil Jesus.angan thaꞌan eꞌ-eꞌath thanang ngul towel alangaman, nilan ompam kath nungamangan. \v 6 Nil Jesus.an Peter.ant ngulan wamp-a, keꞌ thaꞌ nunangan pungiy-a, nil paththaman thaw, “Ayyang, Lord-ang, in-ngul nint thaꞌ ngatharam inangan pungān ey?” \v 7 Nil puth Jesus.an thaw nungant Peter.antana, “Nint keꞌam ngaantam-ngeeyangan ngay ngeenakan inan yumpanga, puth ngul-ngulan-a, an ep nintan ngaantam-ngeeyān ngul.” \v 8 Puth nil Peter.an thawant, “Nint ngayang thaꞌan keꞌ pungin a!” Nil ngul Jesus.an thawant, “Ngaywey thaꞌ kucham nungkaram inangan keꞌan punging-a, yaa, an nint puth ngurp ngatharam keꞌ-ngul iiy-iiyāna, yaꞌa.” \v 9 Simon Peter.an puth thaw Jesus.antan, “Lord-ang, nint puth ngayang thaꞌ thonakaman keꞌ pungān a! Nint maꞌ-a, kuchek thampang pungān ngayang a!” \v 10 Nil puth Jesus.an thawant, “Nil pam may piꞌanakan wampiywey-a, aawuch thonangan-a, an nil kaꞌathamaniy-a, muunchowa aak nungantamangan, an puth nil kemp pach ngul wampan, puth-puthaman nil keꞌ-ngul muunchiya, an yaꞌ-ngul. An nil thaꞌ thonakaman ngul pungow nungamang. Nil God.angan yotam ngangk pach kan yump niiyang, way niiyantam anpalana. Nil thonam thonakam ep yaꞌa, nil pam way iiy-iiyan.” \v 11 (Nil puth Jesus.angan kanam thiich nil pam weeꞌangan theetathowan; nil nanpalan thaw thant, “Niiy yotam inangan ngangk pach ngul iiy-iiyaniya, way niiyantam amanaman. Nil thonam thonakam ep yaꞌa, nil pam way iiy-iiyan.”) \p \v 12 Nil Jesus.ang kanan thaꞌ pung-pung thanang ngurp nungantam anangan-a, nil coatan koyam ngoonch ngul, aꞌ kan-ngul nyiin table.angan. Anpalan-a, nil thaw thant, “Niiy kan ngaantam-ngeeyaniy ey? ngay nyiingkan yumpangan niiyantangan ey? \v 13 Niiy puth ngayangan waaꞌaniya teacher aꞌ puth Lord. An min ngathar niiy yimanangan waaꞌ-waaꞌaniy ngayanga, an puth kan-kanam ngay teacher aꞌ puth Lord niiyantam thamp. \v 14 Puth nungkway ngay Lord-a, puth teacher niiyantaman-a, ngay puth nyiingkan thaꞌ yotam pung-pungang niiyangan. Niiyan puth yimanangan thaꞌan pung-pungwin niiyantakaman. \v 15 An ngay thaꞌ nyiingkan pung-pungangan niiyang-a, ngay aak woyan min meenathangan niiyanta, niiy yipam minam iiy-iiyān niiyantakaman aꞌ niiy yipam maꞌ-aath-aathwun niiyantakaman keꞌ ngay nyiingkan niiyangan maꞌ-aathangan. \v 16 Ngay wik inan kan-kanam waaꞌ-waaꞌāng niiyant: pam nil workan iiy-iiyan-a, an nil pam piꞌan yaꞌa, nil keꞌ moom nungantam yimanangan yaꞌa; aꞌ puth nil pam wikan kal-kalan alangan-a, an nil pam piꞌan tham yaꞌa, nil moom nungantam alangan nilan kuch nunangan-a, an ep nil pam piꞌan. \v 17 Niiy puth kan meeꞌmiy ngul, wik ngay nyiingkan niiyang thaaꞌ-aath-aathangan; niiywey wik ngatharaman min-minam ngeey-ngeeyin-a, niiy puth ngangk min ngul iiy-iiyin. \p \v 18 “Ngay niiyang yotam inangan keꞌam waaꞌ-waaꞌang yaꞌa; ngay thanang meeꞌmiy ngay weeꞌ-weeꞌanangan miꞌangan thanang. Puth wikan kan-kanam paththam yipam wampow, than keenkanaman umpin lat ngench thayanangan, ‘Nil pam thonam alangan may ngatharangan mungkow-a, pam nil anman wayamow ngatharana.’ \v 19 Ngay wik inaniy umputh kan waaꞌangan niiyant. Way inangan wampayn ngathar ngulan-a, niiyan yipam kan-kanam ngul ngaantam-ngeeyān ngayang ngay pam inman nil God.angan kuch yipam pam wanch kaaꞌ-piichanathāng niiyang. \v 20 Ngay niiyant wik kan-kanam thaw-thawang; than weeꞌ-weeꞌanangan ngangk minangam iiy-iiyayn thant pam anangan ngayan kuchang thanang-a, an than keꞌ ngathar thamp ngangk minangam iiy-iiyantan; aꞌ putha than weeꞌ-weeꞌanangan ngangk minangaman iiy-iiyayn ngatharan-a, an keꞌ than nungant thamp ngangk minangam iiy-iiyantan, nilan kuch ngayang.” \s1 Nil Jesus.angan Waaꞌ Thant Nil Pam Thonamangan Theetathow Nunang Pam Way Al-Alantan \p \v 21 Nil Jesus.an wik inangan kanan thaw-a, nilan ngangk way-wayam paththam weem, aꞌ nilan thaw ngul thant, wik engkanangam thaw thant, “Ngay niiyant kan-kanam thaw-thawang: nil pam thonamang, nil yamam nyiin-nyiinan niiyantanga, nil ngayangan theetathow pam way al-alantan.” \v 22 Than ngurp nungantam Jesus.antam anangan-a, than meeꞌam thathwin, than aak-way uwin, than ngaantam-ngeeyin thanttakam, “Nilana weeꞌ waaꞌ-waaꞌan nunang?” \v 23 Nil ngurp Jesus.antam thonaman-a, nil Jesus.an kaangk wun nungant-a, angman thinth Jesus.antang nyiin-nyiin. \v 24 Nil Simon Peter.ang maꞌ wunyathant, aꞌ thaw pam alantan, “Kan nint engkān nungant, nil paman weeꞌ waaꞌ-waaꞌan nunang e?” \v 25 Nil puth pam anana, thinth-thinth ngul thuuch, Jesus.ant, aꞌ thawant, “Lord-ang, an nil pam weeꞌang a? theetathow nintang a?” \v 26 Nil puth Jesus.an thawant, “Ngay may breadan punchathāng may kam sauce.angan-a, aꞌ ngay theeꞌāng nungant ngul pam alantan. Nil pam anmana.” Nil Jesus.angan may bread manyam thuth, aꞌ punchath may kam sauce.angan aꞌ Judas.ant theeꞌ nungant, nhengk Simon Iscariot alantaman. \v 27 Nil Judas.ang mayan maman-a, Satan.an ngangkang ngoonch nungantang, oony way piꞌanan. Nil puth Jesus.an thaw nungant, “Nint erkam paththam iiyān a! work nanan kan yumpān a!” \v 28 Than ngurp Jesus.antam wiy anangan table.angan nyiin-nyiinin-a, an than keꞌam ngaantam-ngeeyin, nil Jesus.an ngeenakan yimanangan thaw nungant Judas.antan. \v 29 Nil puth Judas.ang bagan wukal thampan piꞌ-piꞌ thant, nanpalan than ngurp Jesus.antam wiy al-alanganiy-a, ngaantam-ngeeyin nil keꞌ Jesus.an thaw nungant may piiyanakan may piꞌan Passover aakanakan. Than puungk wiy al-alanganiy-a, ngaantam-ngeeyin nil keꞌ Jesus.an yaakaꞌ thaw nungant wukal wiy kalow thanta, pam wanch wukal keꞌanang al-alantan, puth yaꞌa. \v 30 Nil puth Judas.ang may breadan kanan mam Jesus.antaman-a, nil yoon ngul pent. An puth aak ngaaꞌ ngul wun. \s1 Nil Jesus.angan Wik Thayanath Thanang \p \v 31-32 Nil Judas kanan pent-a, nil Jesus.an thaw ngul, “Nil God.ang kan-ngul meenathow nil pam anman God.angan kuchan, an nil pam piꞌan paththama; aꞌ than pam wanchangan thathayn nunang ngulan-a, than kan-ngul ngaantam-ngeeyayn nil God.an want-wanttakan. Aꞌ than kan-ngul ngaantam-ngeeyayn nil pam anan God.angan kuch nunang-a, pul God.angan karp anman, aꞌ pula, min aꞌ piꞌan paththam thamp. Ngul-ngulan-a, nil God.angan kan-ngul meenathow thant pam wanchant nil pam anan God.angan kuchan-a, an nil pam piꞌan paththam. \v 33 Ayyang, niiyalang! puk ngatharam-ang, kan in ngeeyān a! Ngay niiyantang yaam keꞌ-ngul wunānga. Niiy ngath ngul wenk-wenkāna, puth ngay niiyant wik inan waaꞌānga, ngay wik inman kaꞌathaman kan waaꞌangan thant Jews.antan, ‘Niiy puth keꞌ iiyin ngatharang, ngay aak-aakanakan iiyāng, yaꞌa.’ \v 34 Puth ngay niiyangan ep wik thayanathānga! Niiy kaangk wunān niiy-niiyantakama. Keꞌ ngayan kaangk wunangan niiyant-a, an puth niiy yimanangan kaangk wunān niiy-niiyantakam. \v 35 Aꞌ niiywey kan-kanam paththaman kaangk wunān niiyantakaman-a, anpalana, than pam wanch wiyangan kan-ngul thiichayn, niiyan ngurp ngatharaman iiy-iiyaniy.” \s1 Nil Jesus.an Thaw Nungant Peter Alantan, “Nint Maꞌ-Koꞌalaman Ngul Wik Uuyaman” \p \v 36 Anpalan-a, nil Simon Peter.an Jesus.ant engk, “Lord-ang, nint wanttinak iiyangan ee?” Nil puth Jesus.an thawant, “Nint ngayang inan yippak keꞌ monkan-wakina, ngay wanttinakan iiyānga, yaꞌa, puth ngul-ngulan-a, an ep monkan-wakān ngayang.” \v 37 Nil Peter.an putham ngul thaw nungant Jesus.antan, “Lord-ang, ngay puth nintang inman keꞌ monkan-waking ey? Ngay puth nungkarang anman uthamāng a!” \v 38 Nil puth Jesus.an thaw nungant, “Nint ngul kan-kanam uthamān ngatharang ey? Ngay nungk inan kan-kanam thaw-thawang, an minh roosteran keꞌan yippak pechow-a, nint maꞌ-koꞌalaman ngul wik uuyamana, aꞌ thawān thant, pam wanch wiyantan, nint ngayang meeꞌmiy yaꞌana.” \c 14 \s1 Nil Jesus.angan Wik Inan Waaꞌ Thant Than Want-Wanttakan God.an Uwayn Nunanga \p \v 1 Nil Jesus.an wik inangan thaw thant, “Niiy ngangk wayan keꞌ wunān a! Niiy God.an ngangkangam piꞌ-piꞌān nunang a! Puth-a, niiy ngayang thamp ngangkangam piꞌ-piꞌān a! Puth ngay wik min inangan kan-kanam waaꞌāng niiyant. \v 2 Aak piip ngatharamantangan-a, aawuch yot than-thantan. An kan-kanama. An yimanangan keꞌan than-thaniythan aawuch yotan-a, an ngay wik yimanangan keꞌ waaꞌing niiyant, yaꞌa. An kan-kanam putha, aawuch yot anman than-thantan. Ngay puth keenk iiyāng aak yumpāng niiyant. \v 3 Ngay ngulan matāng-a, keny piip ngatharamantan-a, aꞌ ngay aak thamp kanan yumpāng niiyantan-a, ngayan-a, palam ngul wampāng niiyant, aꞌ yal-yalmathāng niiyang ngul ngatharakam, yipam aak ngayan wunāng-a, niiy angman wun-wunān ngatharang. \v 4 Niiy puth woyan meeꞌmiy aak-aakanakan ngayan iiyānga.” \p \v 5 Aꞌ nil Thomas ngul thawant, “Ayyang, Lord-ang, ngan puth meeꞌmiy yaꞌa aak-aakanakan nintan iiyāna. Ngan puth woyan want-wanttak thiichān a?” \v 6 Nil Jesus.an thawant, “In ngeey a! An puth ngayam keꞌ woyan niiyantaniya, niiy yipam kan-kanam God.an uwān nunang, aꞌ kan-kanam thiichān nunang niiy yipam ngangk aak umpuyangam wunān God.antan. Than weeꞌ-weeꞌanangana ngathar wampiythan-a, woyan ngatharaman wak-wakiythan-a, than ep woyan uwiythan, aꞌ piip God.ant wampiythan. Than weeꞌ-weeꞌanangana woyan thonan wak-wakiythan-a, than piip God.ant keꞌ wampiythan, yaꞌa. \v 7 Niiy ngayang min-min paththaman thiichinwey-a, niiy piip ngatharaman thiichin nunang thamp a! Aak inpalman-a, niiy kan-ngul thiichān nunang piip ngatharaman, puth niiy kan thathan nunang.” \p \v 8 Nil Philip.an thaw nungant, Jesus.antan, “Lord-ang, nint piip God.an-a, meenathān nunang ngant a! Ngan wik aakanakaman thonakam engkanan nungk a!” \v 9 Nil puth Jesus.an thawant, “Ngay niiyantang aak ingan nathpalman wun-wunangan; puth nint ngayang ngoongk-ngoongkam yippak, Philip ey? Than weeꞌ-weeꞌanangan ngayangan thathin-a, an than piip ngatharaman kan thathin nunang tham. Nint puth wanttak ngul engkangan ngathar piip God.an meenathāng niiyant a? \v 10 Philip-ang, nint ngul keꞌam ngaantam-ngeeyangan ey? ngay-a, puth piip ngatharamang ngan thonaman ey? Ngayaniy-a, ngangk piip ngatharamantang wun-wunang; puth piip ngatharamaniy-a, ngangk ngatharamang wun-wunan. Wik inangan ngayan thawangan nungk-a, an wik ngatharam yaꞌa, ngay-ngayam keꞌam wik ngunchanga, puth wik inangan piip God.antama. Nilan-a, piip God.an ngangk ngatharangan inman wun-wunan-a, nilam work nungantam anangan yump-yumpan. \v 11 Niiy wik ngatharaman kan-kanam ngaantam-ngeeyāna! Ngay-a, puth piip ngatharamang ngan thonamana. Ngayaniy-a, ngangk piip ngatharamantang wun-wunang; puth piip ngatharamaniy-a, ngangk ngatharamang wun-wunan. Niiy puth wik inangan kan-kanam ngaantam-ngeey-ngeeyān, ngay puth kan waaꞌangan niiyant. Yaꞌwey-a, niiy work piꞌ-piꞌanam anangan ngaantam-ngeey-ngeeyān ngayan yump-yumpang, aꞌ wik anangan niiy kan-kanam ngul ngaantam-ngeey-ngeeyān. \v 12 Ngay puth kan-kanam niiyant thaw-thawāng wik inanganiya; than weeꞌ-weeꞌanangan ngangk theeꞌayn ngathar-a, an than work min anangan ngul yump-yumpayn, keꞌ ngay anman yump-yumpang. Than work min piꞌ-piꞌanam paththam ngul yump-yumpayn, ngay puth kan-ngul iiyāng koyam piip ngatharamant. \v 13 Niiy ngeenak nathan thawin ngath-a, ngayan-a, wik niiyantam ngul ngeeyāng, niiyan puth ngathar wik minakan thawān keꞌ ngayan wik min thaaꞌ-aath-aathangan niiyang. Ngay nhengk God.antamangan-a, ngul maꞌ-aathāng niiyang niiy yipam thathān piip God.an nil min-minam paththam, wuut piꞌan, keꞌ wiy yimanangan yaꞌa. \v 14 Niiy ngeenak nathan thawin ngath-a, ngayan-a, wik niiyantaman ngul ngeeyāng, niiyan puth ngathar wik minakan thawān keꞌ ngayan wik min thaaꞌ-aath-aathangan niiyang. \s1 Nil God.angan Ngeen-Wiy Min Nungantaman Ngul Kuchow Niiyant \p \v 15 “Niiywey kan-kanaman kaangk wunin ngathar-a, niiy puth wik ngatharaman-a, ngeey-ngeeyān, wik ngayan thaw-thawang niiyant. \v 16 Ngay piip ngatharamant ngul engkāng nungant, nil yipam thonangan kuchow niiyant maꞌ-aathow niiyang yipam, ngangk niiyantang angman wun-wunow aak umpuyangam. An puth nil piip God.angan Ngeen-Wiy Min nungantaman ngul kuchow niiyant, nil yipam wik kan-kanaman waaꞌ-waaꞌow niiyant, wik God.antaman. \v 17 Than pam wanch wiy al-alangan keꞌaman monkan-wak-wakantan nunang God.an-a, than keꞌ uwiythan nunang, Ngeen-Wiy Min nungantaman, yaꞌa, than puth kaangk keꞌ min-minan thiichayn nunang. Puth niiy ep meeꞌmiy nunang, nil puth ngangk niiyantang inman wun-wunana. \v 18 Ngay keꞌ too wanting niiyangan, ngay palaman ngul wampāng niiyant. \v 19 Ngul-ngulan-a, than pam wanchangan keꞌaman monkanan-wakantan ngayangan-a, an than keꞌ-ngul thathayn ngayang. Puth niiyan ep ngul thathān ngayang, aꞌ ngangkangan piꞌ-piꞌān ngayang. Ngay puth nungantang God.antangan wun-wunang, puth nanpalan-a, niiy thamp ngangk aak umpuyangam ngul wun-wunān nungantang. \v 20 Aakan ngulan wampow-a, niiy ngul thiichān ngayan ngangk piip ngatharamantangan wun-wunang, puth niiyaniy-a, ngangk ngatharamang ngul wun-wunān; ngay tham yimanang ngangk niiyantang ngul wun-wunāng. \p \v 21 “Than weeꞌ-weeꞌanangan wik ngatharaman ngeey-ngeeyayn-a, than anangaman kaangk wuntan ngathar. Nil piip ngatharaman ngul kaangk wunow thant than ngatharan kaangk wuntan; ngay thamp yimanangan ngul kaangk wunāng thant, aꞌ ngay ngul meenathāng ngathamang thant.” \v 22 Aꞌ nil Judas.an thawant, — pam Judas Iscariot.an yaꞌa, in Judas thonangan — nilan thawant, “Ayyang, Lord-ang, in nint ngul ngeenak wik nyiingkan thawan e? nintan nungkamang ngulan meenathān ngant ey? puth pam wanch wiy al-alantan yaꞌ ey? than keꞌaman monkan-wak-wakantan nintang ey?” \v 23 Nil Jesus.an thawant, “Than weeꞌ-weeꞌanangan kan-kanaman kaangk wuntan ngathar-a, than puth wik ngatharamana ngeey-ngeeyayn. Nil piip ngatharaman-a, ngul kaangk wunow thant, aꞌ ngan piip ngatharamang ngul wampān thant, ngangk thanttang angman wun-wunān. \v 24 Than anangan kaangk keꞌ ngatharaman-a, than puth wik ngatharam keꞌ ngeeyantan, yaꞌa. Wik anangan ngayan waaꞌang niiyant-a, an wik ngatharam yaꞌa, ngay-ngayam keꞌam wik maayangan thanang, wik anangan, puth wik piip God.antama, nilan kuch ngayang. \p \v 25 “Ngay niiyant wik inangan kan waaꞌangan ngay yippak inman niiyantangan wun-wunang. \v 26 Puth ngul-ngulana nil piip God.angan-a, Ngeen-Wiy Min nungantaman ngul kuchow niiyant, yipam work ngatharamana nil ngul iiy-iiyow. Nil Ngeen-Wiy Min God.antam alangan ngul maꞌ-aath-aathow niiyang, aꞌ wik maꞌmangkam ngul thaaꞌ-aath-aathow niiyanga, puth-a, kuchekang wunp-wunpow niiyantang, wik yot ngayan waaꞌ-waaꞌangan niiyant. \p \v 27 “Ngay wantāng niiyangan-a, niiyan ngangk minangam iiy-iiyāna, ngayan putha ngangk min yumpāng niiyangana. Ngangk min ngayan yumpāng niiyang-a, an nil-nila, an keꞌ than pam wanch wiy al-alangan ngangk min yumpwuntan yaꞌa. Niiy ngangk wayan keꞌ wunān a! aꞌ niiy keꞌ winynyangan moꞌān a! \v 28 Niiy puth kan ngeeyan ngayang, wik ngay nyiingkan thawangan niiyant, ‘Ngay kan wantāng niiyang, puth ngay palaman ngul wampāng niiyant.’ Niiywey kan-kanaman kaangk wunin ngath-a, niiyan puth ngangk min wunin ngay koyaman iiyāng piip ngatharamantana. Puth piip God.aniy epa, nil wuut piꞌan paththam, keꞌ ngay yimanangan yaꞌa. \v 29 Ngay puth wik inangan kanam waaꞌangan niiyant nyiingkan, ngay keꞌaman yippak piip ngatharamantan iiyang. Ngay kan-ngulan iiyāng nungant-a, niiy anman murkanim ngul yipam ngangkangan piꞌ-piꞌān ngayang. \v 30 Ngay yaaman-a, keꞌ wik thawing niiyant, an puth nil moom piꞌan aak in wakanana, kan-ngul wampan. Nil puth moom piꞌan ngatharam yaꞌa, ngay maꞌ nungantang keꞌam iiy-iiyang, yaꞌa. \v 31 Ngayan piip God anman wik ngeey-ngeeyang nunang, than pam wanch wiy al-alangan yipam thathayn ngayang ngayan piip ngatharamak kaangk wun-wunang nungant, ngangk ngatharaman nung-nungantakam kaangka! Ngamp a! Ngamp kan-ngul iiyāmp a!” \c 15 \s1 Nil Jesus.angan Nungamangan Waaꞌ Keꞌ Nil Yuk Think May Kaangkantam Yimanangan \p \v 1 “Ngay keꞌ yuk think may kaangkantam yimanangan, keꞌ yuk think min-minam paththam. Nil piip ngatharaman-a, nilan keꞌ may kaangk anangan em-emathan. Than pam wanch al-alangan monkanan-wak-wakantan ngayangan-a, an than keꞌ yuk punth may kaangkangan kuchan. \v 2 Yuk punth ngatharamangan may keꞌan piꞌiythan-a, an nil piip ngatharamangan punthan thalokang umpow thanang, aꞌ piw theeꞌow thanang. Puth punth wiy anangan may kanan piꞌ-piꞌin-a, yuk punth manyiy kath anangan-a, an nil ump-umpan ngul thanang, yipam ngulan-a, yiikan nyiingkanaman pentayna, aꞌ may yot-yotam ngulan kalowa. \v 3 Niiy wayan iiy-iiyan-a, nil God.angan keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyow, puth ngangk niiyantaman nil kanam pachath, niiy puth kan ngeeyan wik ngatharaman, wik God.antaman kan waaꞌangan niiyant. \v 4 Niiy puth ngangk ngatharang wun-wunān a! Aꞌ ngayiy-a, ngangk niiyantamang wun-wunāng. Niiywey ngangk ngatharang keꞌan wuninwey-a, niiy puth pam wanch min keꞌ iiyin, yaꞌa. An puth aak keꞌ yimanangan wunan: yuk punthan thuthiywey-a, an nil may keꞌ-ngul kaliy, yaꞌ anman. Puth yuk punthan angman nath yuk piꞌanang wun-wuniy-a, anpalan-a, nil yuk alanganiy may yot-yotam ngul kalow. \p \v 5 “Ngayaniy-a, keꞌ yuk think may kaangkantam yimanangan. Niiy puth-a, keꞌ yuk punth may kaangkangan yimanangan kuchan. Niiy weeꞌ-weeꞌanangan ngangk ngatharang ingman wunin-a, aꞌ puth ngayan ngangk niiyantamang wun-wuning-a, niiy minam anman ngul wun-wunin, keꞌ yuk punthangan may yotan kal-kalan. Niiy ngangk ngatharang keꞌwey wun-wunin-a, niiy puth minan keꞌ iiy-iiyin, meeꞌ God.antangan yaꞌa. \v 6 Than weeꞌ-weeꞌanangan ngangk ngatharang keꞌan wuniythan-a, nil God.angan ngul kenthow thanang, keꞌ pam al-alangan yuk punthan umpantan yuk anpalana, aꞌ piw ngulan theeꞌantan thanang. Yuk punth kanan kathaman-a, than thumang ngul theeꞌantan, kiingkantan ngul. Puth nil God.angan kenthow thanang, pam wanch anangan ngangk ngatharang keꞌaman wun-wuntan. \p \v 7 “Niiywey ngangk ngatharangan wun-wunin-a, aꞌ wik ngatharam kuchekangaman piꞌ-piꞌin-a, ngay wik ngul ngeeyāng niiyang niiy ngeenak nathan thawin ngath. \v 8 Niiy minam anmanwey iiy-iiyin-a, pam wanch wiyangan-a, piip ngatharaman ngul thathayn nunang nilan min aꞌ wuut piꞌan paththaman, keꞌ wiy yimanangan yaꞌa. Niiy minam anman iiy-iiyāna, anpalana than pam wanch wiyangan ngul thiichayn niiyang niiy ngurp ngatharaman iiy-iiyaniy. \v 9 Ngay kaangk wunang niiyant, keꞌ nil piip ngatharaman kaangk wunan ngathar. Niiy ngangk ngatharang wun-wunāna! ngay anman yipam kaangk wunāng niiyant. \v 10 Niiy ngayangan wik ngeey-ngeeyānwey-a, ngayan puth anman kaangk wun-wunāng niiyant, keꞌ ngay yimanangan piip ngatharaman wik ngeey-ngeeyang nunangan, an puth nilan anman kaangk wunan ngathara. \p \v 11 “Ngay wik anangan kan waaꞌangan niiyant niiy yipam ngangk min iiy-iiyāna keꞌ ngay yimanangan ngangk min iiy-iiyang, niiyan yipam ngangk min-minam paththam iiy-iiyān. \v 12 Ngay kan wik inan thawāng niiyant: niiy kaangk wunān niiy-niiyantakama, keꞌ ngay yimanangan kaangk wun-wunang niiyant. \v 13 Nil pam thonamwey ngurp nungantam al-alantan mul wuniy-a, an puth nil kaangk paththam thanang keꞌ pam wanch wiy yimanangan kaangk wuntan thanttakaman yaꞌa. \p \v 14 “Niiywey wik ngatharamwey ngeey-ngeeyin-a, an niiy ngurp ngatharam iiyin. \v 15 Ngay puth working men keꞌ-ngul waaꞌing niiyang, puth than pam workan iiy-iiyantan than ngoongk-ngoongkam nil moom thanttamang ngeen nathan yump-yumpan. Ngay puth ngurp ngatharam waaꞌ-waaꞌang niiyang ngula, an puth ngay niiyant wik maꞌmangkam kan waaꞌangan piip ngatharamangan kaꞌathaman waaꞌar. \v 16 Niiy puth ngayangan keꞌam miꞌana, yaꞌa, ngay ep miꞌang niiyang. Ngay niiyant kan thawangan, niiy work min God.antan iiy-iiyān, aꞌ niiy wik God.antaman pam wanch wiyantan waaꞌ-waaꞌān. Nil God.angan work inan theeꞌ ngampar than pam wanchangan yipam wik nungantaman ngulakam ngangkang piꞌ-piꞌayn ngul. Niiy ngeenak nathan thawin piip ngatharamantan-a, nilan-a, wik niiyantam ngul ngeeyow, niiy puth wik minakan thawān nungant, keꞌ ngayan wik min thaaꞌ-aath-aathangan niiyang. \v 17 Ngay inan thawang niiyant: niiy kaangk wunān niiy-niiyantakam. \s1 Pam Wanchangan Ngangk-Wayangam Kal-Kalayn Niiyanga \p \v 18 “Than pam wanch wiyang nath ngangk-wayangam kaliythan niiyangwey-a, niiy ngaantam-ngeeyān an than ngayangan yimanangan ngangk-wayangam kal-kalantan. \v 19 Than puth pam wanch il-ilangan keꞌam monkan-wak-wakantan ngayang. Niiywey woyan thanttaman wakin-a, than niiyant kaangk wuniythan, keꞌ than thanttakaman kaangk wuntan. Puth ngay niiyang miꞌangan niiy yipam woyan thanttaman keꞌ wakāna, niiyan puth yipam woyan God.antaman wak-wakāna. Than nanpalan ngangk-wayangam kalantan niiyang. \v 20 Niiy wik anan ngaantam-ngeeyān ngayan wik kaꞌathangaman waaꞌangan niiyant. Than pam workan iiy-iiyantan-a, an than pam piꞌan yaꞌa. Nil moom thanttaman ep pam piꞌan paththam iiy-iiyan. Ngayan puth moom niiyantaman. Thananiy-a, way thakan yump-yumpin ngathara, aꞌ ngangk kulangaman kalin ngayang, an yimanangan than ngangk kul ngul piꞌ-piꞌayn niiyant, way thak yump-yumpayn niiyant. Than puth ngayangan wik keꞌam ngeeyin, an yimanangan than niiyangan wik keꞌ ngeeyiythan, yaꞌa. \v 21 Niiy puth ngurp ngatharama, keꞌ-paal than ngulan way inangan yump-yumpayn niiyant, puth thanan God.an keꞌam thiichantan nilan kuch ngayang. \v 22 Ngaywey keꞌan wamping thant-a, wik God.antaman wik keꞌan waaꞌing thant-a, an puth ngayan pam wayanang keꞌ waaꞌing thanang. Ngay puth kan wampangan thant, aꞌ wik God.antaman kan waaꞌ-waaꞌangan thant, puth nanpalan thanan keꞌ thawiythan keꞌ than ngoongk-ngoongkam than wayan iiy-iiyina. \v 23 Than weeꞌ-weeꞌanangan ngayangan meeꞌ kulangam kal-kalantan-a, than puth piip ngatharaman yimanang thamp meeꞌ kulangam kal-kalantan nunang. \v 24 Ngaywey keꞌan work piꞌanan yumping meeꞌ thanttangan-a, keꞌ keenkan work piꞌanan keꞌaman yump-yumpin-a, ngay thanangan keꞌ waaꞌing than wayan iiy-iiyina. Puth than kan thath-thathin work piꞌan ngayan yump-yumpang, than puth anman yippak meeꞌ kulangam kal-kalantan ngayang, puth-a, piip ngatharaman. \v 25 Puth thanan mak ngangk-wayangam kalayn nganang, wik yipam kan-kanam ngul wampow, than pam prophets al-alangan keenkanaman umpin, lat ngench thayanangan, wik inangan, ‘Thanan ngayang aak-yaꞌangan ngangk-wayangam kal-kalin.’ \p \v 26 “Nil Ngeen-Wiy Min God.antaman ngulan wampow niiyant aꞌ maꞌ-aath-aathow niiyang, aꞌ wik kan-kanaman waaꞌ-waaꞌow niiyant, wik God.antaman, nil puth piip God.antam anpal keny wampow. Ngay puth ngul kuchāng nunang niiyant piip God.antam anpal keny, aꞌ nil ngayangam anman waaꞌ-waaꞌow niiyant, Ngeen-Wiy Min God.antam alangan. \v 27 Aꞌ puth niiy thampang ngayangan ngul waaꞌān thant, niiy puth nathpalman ngatharang iiy-iiyan. \c 16 \p \v 1 “Ngay wik inangan kanam waaꞌangan niiyant niiy yipam woyan God.antaman-a, keꞌ-ngul wantān. \v 2 Than puth ngul kenth-kenthayn niiyang aak church thanttam anpalan. Aꞌ puth-a, aakan ngul wampowa, than weeꞌ-weeꞌanangan nath mulathiythan niiyangan-a, an than ngaantam-ngeeyayn thanttakam ngul keꞌ work min iiy-iiyantan God.ant, puth yaꞌa. \v 3 Thanan ngul way inangan yumpayn niiyant — ngeenam putha? — than puth kaangk keꞌ thiichayn nganang piip ngatharamanganiy. \v 4 Ngay niiyant wik inangan kanam waaꞌangan, puth aak anan kan-ngulan wampow niiyant-a, niiy yipam ngaantam-ngeeyān ngul wik inangan ngayan waaꞌ-waaꞌangan niiyant. \s1 Nil Ngeen-Wiy Min God.antamana Work Min Iiyowa, Maꞌ-Aath-Aathow Niiyang \p “Ngay kaꞌathaman wik inangan keꞌam waaꞌangan niiyant, ngay puth niiyantang inman yippak wun-wunangan. \v 5 Ngay inan puth kan-ngulan iiyāng nungant nilan kuch ngayang; niiy puth yot inangan keꞌam thawaniy ngath, ‘Nint wanttinak iiyangana?’, yaꞌ anman. \v 6 Niiy puth ngangk way paththam wunaniy ngatharam, wik anpalan ngayan waaꞌangan niiyant. \v 7 Puth ngay wik kan-kanam thawāng niiyant: an min niiyant ngayan iiyāng koyam piip ngatharamantan. Puth ngay koyaman keꞌan iiying-a, Ngeen-Wiy Min God.antaman puth keꞌ wampiy niiyant, maꞌ-aathanakan niiyang. Ngay iiyingan-a, an epa, Ngeen-Wiy Min God.antaman ngul kuchāng niiyant, yipam maꞌ-aathow niiyangan. \v 8 Nil wampowan-a, nil ngangkangan ngul thaw-thawow pam wanch al-alantangan kaangk keꞌan monkan-wakayn nunang. Nil ngul meenathow thant than pam wanch wayan iiy-iiyantan, aꞌ nil woyan min God.antaman ngul meen-meenathow thant; puth inan thampa, nil ngangkangan ngul waaꞌow thant nil God.angan umangan thanathow thanang ngula. \v 9 Nil ngul meenathow than wayan iiy-iiyantan, than puth ngayangan keꞌam monkan-wak-wakin, yaꞌa, \v 10 aꞌ nil woyan min God.antaman ngul meen-meenathow thant, ngay puth in kan-ngul piip ngatharamant koyam iiyāng, niiyan puth kaaꞌwal ngayangan keꞌ-ngul thathān. \v 11 Aꞌ nil ngangkangan ngul waaꞌow thant nil God.angan umangan thanathow thanang ngula, nil puth piip God.angan-a, oony wayan kanam umang thanath nunang, nil moom piꞌan aak imanamana, aꞌ aak way kul piꞌan paththam ngul wampowant, oony way alantan. \p \v 12 “Ngay keꞌ wik yot-yotam waaꞌing niiyant, niiy puth wik anangan keꞌ yippak min-minan ngaantam-ngeeyina, yaꞌa, an puth wik thayana, wik engkanang yaꞌ yippak niiyant. \v 13 Nil puth Ngeen-Wiy Min God.antaman wampowan-a, nil wik kan-kanam anman waaꞌ-waaꞌow niiyant, wik min God.antaman thaaꞌ-aath-aathow niiyang. Nil wik kuchek nungantam anpalan keꞌ waaꞌow niiyant, nil puth wik nganttam piip God.ang anman waaꞌ-waaꞌow niiyant. Aꞌ nil wik anangan ngul waaꞌow niiyant puy-pal ngeen maꞌ wampow ngatharan-a, puth niiyant thama. \v 14 Nil wik ngatharam anman ngul waaꞌ-waaꞌow niiyantana, nanpalan niiy ngul thathān ngayangan wuut piꞌan paththaman. \v 15 Yot piip ngatharamangan piꞌ-piꞌan-a, aak umyompanaman-a, ngay thampang anman piꞌ-piꞌang. Wik piip ngatharaman thaw-thawan-a, an wik anman ngayiy thaw-thawanga; ngay nanpalan thawang niiyant Ngeen-Wiy Min God.antam alangan wik ngatharam anman ngul waaꞌ-waaꞌow niiyantana. \s1 Ngul-Ngulan-a, Niiy Ngangk Wayan Keꞌ-Ngul Iiy-Iiyāna \p \v 16 “Aakan thinth kan-kanang wampanara, niiy ngayangan kaaꞌwal keꞌ-ngulan thathāna; aꞌ ngul-ngulan-a, niiy kaaꞌwal ep ngul thathān ngayang.” \v 17 Aꞌ ngurp nungantam wiy anangan thaw-thawin thanttakam, “An-ngul nil yimanangan wik ngeenak thawan ngampar a? Ngamp nunangan kaaꞌwal keꞌ-ngulan thathāmpa; aꞌ ngul-ngulan-a, an ep, ngamp kaaꞌwal ngul thathāmpan ey? Aꞌ puth-a, nil wik inangan thaw, ‘Ngay puth kan iiyāng piip ngatharamaka.’” \v 18 Than puth thawin thanttakaman, “An ngeenak wik thaw e? aak thinth kan-ngulan wampan nungant e? Ngamp puth keꞌam wik thiichanamp nilan thaw-thawan ngampar a!” \v 19 Nil Jesus.angan kanam thiich thanang thanan keꞌ engkiythan nungant, aꞌ nil puth thaw thant, “Ngay puth kaꞌathaman thawangan niiyant, ‘Aakan thinth kan-kanang wampanara, niiy kaaꞌwal ngayangan keꞌ-ngulan thathāna; aꞌ ngul-ngulan-a, niiy kaaꞌwal ngul ep thathān ngayang.’ Niiy wik inangan kan-ngul ngaantam-ngeeyaniy ey? wik anpalan thaw-thawaniy niiyantakaman ey? \v 20 Ngay niiyant inan kan-kanam thaw-thawanga: niiy puth ngul othamayanan peey-peeyān ngatharamana, aꞌ thaaꞌ yuk thuth-thuthān. Than puth pam wanch wiyang keꞌaman monkan-wak-wakantan ngayang-a, than ep ngangkam ngul nyiinayn ngatharam. Kaꞌathaman-a, niiy ngangk way-wayam ngul wunān, amanam ngulan-a, niiy ngangk wayan keꞌ-ngul iiyān, yaꞌ-ngul, an niiy ngangk min-minam ngul iiy-iiyān. \v 21 Inan keꞌ aak yimanangan wun: an nil keꞌ wanch iimpan pekan nunang, puk manyan kalow. Nil iimpanan pek-pekan nunang-a, puk manyakan-a, nilan kaaꞌwal wiy-wiyam ween, an kaaꞌwal minangaman keꞌam nyiin-nyiinan, yaꞌa, nil thaaꞌ-eenchanang nyiin-nyiinan, an puth aakan kan wamp nungant, puk manyan aak-ngeeyowant. Puth puk many nungantaman kanan aak-ngeeyan ngul-a, nil kaaꞌwal wiy-wiyaman keꞌ-ngul nyiinan, yaꞌ-ngul, an puth nil ngangk min-minam paththam ngul wun-wun; an puth puk many nungantaman-a, kanam aak-ngeey, aak iikanakan. \v 22 Aakan yimanang ngulan wunow niiyant. Puth inman niiy yippak ngangk way-wayam iiy-iiyaniy, puth ngay puthaman ngul thathāng niiyang. Aak an-aniyangan-a, niiy ngangk min-minam paththam ngul iiy-iiyān, wiyangan puth keꞌ wayathiythan niiyang yaꞌa, niiy puth ngangk min ngul anman wun-wunān. \p \v 23 “Aakan wampowan-a, ngay koyaman iiyāng piip ngatharamantan-a, niiyan keꞌ-ngul wikakan engk-engkān ngath. Ngay niiyant inan kan-kanam thaw-thawanga: niiy ngeenak nathan thawin piip ngatharamant-a, nilan-a, wik niiyantam ngul ngeeyow, niiy puth wik minakan thawān nungant keꞌ ngayan wik min thaaꞌ-aath-aathangan niiyang. \v 24 Nathpalman niiy wik minakan keꞌam engkan nunganta, piip God.antan, wik min keꞌ ngayan thaaꞌ-aath-aathangan niiyang, yaꞌam inman; puth niiy nath wik minakan engkin nungant-a, an nilan wik ngul ngeeyow niiyang niiy yipam ngangk min paththam ngul iiy-iiyān. \s1 Niiyana Ngangk Thayanam Iiy-Iiyāna \p \v 25 “Ngay puth wik inangan kanam waaꞌangan niiyant, an wik kath aak imanaman waaꞌ-waaꞌangan niiyant. Puth aak anan ngulan wampowa, ngayan wik kath keꞌ-ngulan waaꞌ-waaꞌāng niiyant, puth ngayaniya wik engk-engkanang ngul waaꞌ-waaꞌāng niiyanta, piip God.antaman. \v 26 Aak anan wampowan-a, niiy wik minakan ngul engkān nungant, wik min keꞌ ngayan thaaꞌ-aath-aathangan niiyang. Ngay puth keꞌ thawing niiyant yimanangan, ‘Ngay ngul engkāng nungant piip God.antan wik niiyantakan,’ an yaꞌa, an niiyam engk-engkān nungant, \v 27 nil puth piip God.an-a, nil kaangk wunan niiyant. Niiy puth kaangk wunaniy ngathar, puth niiyan kan-kanam ngaantam-ngeeyaniy ngayang nil piip God.ang inpal kenyan kuch ngayang aak iikanakan, puth amanaman, nil piip ngatharam God.an-a, kaangk wunan niiyant. \v 28 Nil puth kuch ngayang, aak inpal kenyan aak iikanakan ukangan; puth ngay aak inan kan-ngul wantāng, aꞌ ngay koyam ngul iiyāng piip ngatharamant.” \p \v 29 Aꞌ ngurp nungantam anangan thawin nungant, “Ayyang, nint wik engk-engkanang ngul kan thawangan ngant, nint puth wik kath aak inpalan thampang keꞌam ngul waaꞌ-waaꞌangan ngant a! \v 30 Ngan puth kan-ngul thiichanan nintang nintan puth yot maꞌmangkaman meeꞌmiy. An puth nint kan thiichangan nganang ngeenak nathan engkin nungkar. Nganan puth wikakan puth-puthaman keꞌ engk-engkin nungkar a! Puth namanaman-a, ngan kan-kanam ngaantam-ngeeyanan nintang God.angan kuch nintang.” \v 31 Nil Jesus.an thaw thant, “Niiy inan ngayang yippak monkan-wak-wakaniy, \v 32 puth aakan kan-kanang thinth ngul wampanar, niiy yotaman ngul paa weꞌaraman ngatharam, aak niiyantamakan iiyān, puth-a, ngayangaman ngul too wantān pokkapang. An puth ngayan pokkapang yaꞌa, nil piip ngatharaman inman ngatharang, ngan karpam iiy-iiyanan. \v 33 Ngay wik inangan kan waaꞌangan niiyant, niiy yipam ngangk min paththam iiy-iiyān, ngay puth ngangk niiyantang wun-wunang. Than pam wanch wiy al-alangan-a, ngangk kulangam ngulan kal-kalayn niiyang, aꞌ way-wayam ngul iiy-iiyayn niiyant. Puth niiyan-a, ngangk thayanam iiy-iiyān a! Ngay puth kan yaꞌ maalathang thanang a! Than keꞌ pam manyiy ngul iiy-iiyantan a!” \c 17 \s1 Nil Jesus.an Meeꞌ-Wuthanam Thant, Ngurp Nungantamakan \p \v 1 Nil Jesus.an wik inangan kanan thaw-a, nil um keny thath, aꞌ thaw, “Ayyang, Piip-ang, aakan kan-ngul wampan ngathar mul wunanakana. Than mak kan-kanam thathayn ngayang nhengk nungkaraman min paththam iiy-iiyang, than yipam thiichayn ngul nintan-a, wuut piꞌana, minam paththam. \v 2 Nint puth thawan ngathar moom piꞌan iiyāng thant pam wanch maꞌmangkamant, aak umyompanam inana, ngay yipam ngangk aak umpuyam wunanakan theeꞌāng thant, wiy al-alantan, nintan miꞌan thanang ngathara. Than puth ngangk aak umpuyam ngul wunayn nungkaranga, \v 3 than yipam kan-kanam thiichayn nintang ngul, nint puth piip God kan-kanama, nintam anman thonam, than puth yipam ngayang tham thiichayn, nhengk nungkaram inan, ngay Jesus Christ.an, nintan ngayang kuchan aak iikanakan. Keꞌ than kampan thanttaman thiichantan-a, than ngalangan yimanangan thiichayn. \v 4 Ngay aak ingan-a, work kanam minchathangan nintan waaꞌanar, aꞌ than puth yotang kan ngaantam-ngeeyantan nintan wuut piꞌan aꞌ min paththam, keꞌ wiy yimanangan yaꞌa. \v 5 Piip-ang, keenkanaman-a, aak keꞌan yippakan wun-a, ngay nungkarang nangman wun-wunangan, ngal puth-a, thonam anman, ngangk min anman. Nint ngayang minam ngaantam-ngeeyāna, keꞌ ngal keenkanaman wunala, yimanangan nganyang minam ngaantam-ngeeyān. \p \v 6 “Pam inangan nintan miꞌan thanang ngathara, than yipam ngurp ngatharaman iiyayn. Than nungkar thampa, an puth nint miꞌan thanang ngathar. Ngay puth aak ingan meeꞌ thanttamang kanam wunangan, an puth thanan kan thathin, aꞌ puth wik ngeeyin nint want-wanttakan. Than puth wik nungkaraman min-minakam ngeey-ngeeyantan. \v 7 Than puth kan-ngul ngaantam-ngeeyin ngayangan, yot ngayan yumpangan-a, thawangan thakan-a, an puth nintaman maꞌ-aath-aathan ngayang, puth thaaꞌ-aath-aathan ngayang thamp. \v 8 Nint wik tham kuchan ngayang thant, ngay puth wikan kan waaꞌangan thant aꞌ than ngangk minangam ngeey-ngeeyin, wik nungkaraman. Than kan-ngul thiichin ngayan puth nungkaram nanpalan wampang, puth nintam kuchan ngayang. \p \v 9 “Ngay pam il-ilantakaman meeꞌ-wuthanamang. Ngay inman keꞌ meeꞌ-wuthanamang pam wanch wiy al-alantana, ngay puth meeꞌ-wuthanamang thant il-ilantakaman nintan miꞌan thanang ngurp ngatharaman iiyayn. An puth pam inangan-a, nungkar thamp. \v 10 Ngal puth karp piꞌ-piꞌanal thanang, than puth pam ngalantakam iiy-iiyantan. Than pam wanch wiy al-alangan thathayn thanang-a, ngurp ngatharam inangana, thanan ngul thaaꞌ-kuumpayn ngayang. \v 11 Ngay puth inan kan-ngul puy iiyāng nungk, ngay aak inan kan-ngul wantāng. Puth thananiy-a, pam ngalantam inangan-a, an ep than aak ingman wunayn. Ayyang, Piip-ang, nintan-a, wuut piꞌan aꞌ min paththam, keꞌ wiy yimanangan yaꞌa, nint pam inangan thath-thathān thanang, maꞌ thayanangam piꞌ-piꞌān thanang, pam inangan nintan waaꞌan thanang ngurp ngatharaman iiyayn. Nint thath-thathān thanang, than yipam karpam keꞌ kuchek thonamang ngaantam-ngeeyayn nintangan, keꞌ ngal yimanang thonam anman. \v 12 Ngay ingman thanttang yippakan iiy-iiyangan-a, an ngay maꞌ thayanangam piꞌ-piꞌangan thanang, nintan puth maꞌ ngatharang thanang wantan. Ngay thanang maꞌmangkam minam piꞌ-piꞌangan, ngay puth keꞌam maꞌ wayathangan thananga, yotam minam anman piꞌ-piꞌangan thanang. Nil pam thonamangan ep want ngayang. Nil uthamowan-a, ngangk nungantaman maꞌ nungkarang keꞌ wunow, yaꞌa. Kan-ngulan-a, wik thanan keenkanaman waaꞌin nunang-a, lat ngench thayanangan-a, kan-kanam ngul wampow nungant. \p \v 13 “Ngay inan kan-ngul puy iiyāng nungk, puth wik inangan kon ngurp ngatharamantang thaw-thawang aak ingana, than yipam ngangk minam paththam iiyayn, ngangk kuupamayn ngatharaman. \v 14 Ngay puth kanam wik nungkaraman waaꞌangan thant. An puth nanpalan than pam wiyangan ngangk-wayangam kal-kalin thanang ngurp ngatharam inangan. Than puth woyan pam wiyantaman keꞌam wak-wakantan, yaꞌa, keꞌ ngay yimanangan woyan thanttaman keꞌam wak-wakang, yaꞌ anman. \v 15 Piip-ang, ngay nungk keꞌam thawangan puy thechathān thanang pam wanch wiy way al-alantaman, yaꞌa, ngay inan nungk ep thawāng nint min-minam piꞌ-piꞌān thanang oony way piꞌan alantaman, nil keꞌ yipam wayathow thanang. \v 16 Than puth woyan pam wanch wiyantam keꞌam wak-wakantan, yaꞌa, keꞌ ngay yimanangan woyan thanttaman keꞌam wak-wakang, yaꞌ anman. \v 17 Nint puth piꞌ-piꞌān thanang nungkarakam, yipam woyan min nungkaram anman wak-wakayn, than puth wik nungkaraman kan ngeeyin, wik min anangan kan-kanam paththam. \v 18 Ngay kanam kuchang thanang work nungkaram yipam iiyayn thanttang, pam wanch wiy al-alantangan aak ingan wuntan, keꞌ nintan kuchan ngayang aak iikanakan. \v 19 Ngay inaniya maꞌ nungkarang wantang ngatharakamana, puth wiyantangan yaꞌa. In puth min thant ngurp ngatharam il-ilantana, than ngulan yipam ngangk punch-aakam theeꞌwayn nungkarana, nintangam anman monkan-wak-wakayn, wiyan yaꞌa. \p \v 20 “Piip-ang, ngay puth ngurp ngatharam il-ilantan thonakam keꞌ meeꞌ-wuthanamāng, yaꞌa, puth thant wiy al-alantan thampang meeꞌ-wuthanamāng, than wikan ngeeyayn thanttam, aꞌ monkanan-wakayn ngayang ngulan. \v 21 Ngay inaniy thawang nungk piipa, thanan yipam karpam keꞌ kuchek thonamang ngaantam-ngeeyayn nintang. Thanan ngangk ngalantamangan mak wun-wunayn, keꞌ ngay ngangk nungkarangan wun-wunang, aꞌ nintiy-a, ngangk ngatharamang wun-wunangan. Than mak thonamang ngul iiy-iiyayn, than pam wanch wiyangan yipam kan-ngul ngaantam-ngeeyayn nintan kuchan ngayang. \v 22 Nintan-a, pam min paththam waaꞌangan ngayang, aꞌ ngay yimanangan pam wanch min paththam waaꞌangan thanang, nintangan yipam ngaantam-ngeeyayn keꞌ kuchek thonamang yimanangan, keꞌ ngal thonam anman. \v 23 Ngay puth ngangk thanttamangan kan wun-wunang, nintan puth yimanang ngangk ngatharang wun-wunangan, thanan puth yipam thonamang anman iiy-iiyayn, than yipam pam wanch wiyangan thiichayn ngul nintan kuchan ngayang, aꞌ puth nintan kaangk wunangan thant keꞌ nint ngatharan kaangk wunangan. \p \v 24 “Piip-ang! Nint pam wanch inangan kanam miꞌan thanang than ngayang yipam monkan-wakayn. Thanan mak ngatharang wunayn aak-aakanakan ngayan iiyāng, thanan yipam min-min thathayn ngayang angman nungkarang, nhengk nungkaraman, keꞌ nint yimanangan, wuut piꞌan aꞌ min paththam, puth nint ngathar kaangk wunangan aak nathpalmana, aak inan keꞌaman yippak yumpala. \v 25 Piip-ang, nint min-minam paththama, minam anman iiy-iiyangan, way thonam keꞌ yumpanam. Than pam wanch al-alangan kaangk keꞌan monkan-wakayn nintang-a, al-alangan keꞌam thiichantan nintang, yaꞌa. Ngay ep piip nintang thiichangan, aꞌ ngurp ngatharam il-ilangan kan thiichin nintang nint ngayangan kuchan aak iikanakan. \v 26 Than kan thathin ngayang aak ingan wun-wunangan, aꞌ puth ngayan thaaꞌ-aath-aathangan thanangan, puth than nintangan kan-ngul thiichin. Aꞌ ngay putham wik nungkaraman ngul thaaꞌ-aath-aathāng thanang, nint yipam kaangk wunān thant, ngangkang ngoonchān thanttang, keꞌ nint ngatharan kaangk wunangan, aꞌ ngay thampang yipam ngangkang ngoonchāng thanttangana.” \c 18 \s1 Than Jesus.an Mamin Nunang Ngul \p \v 1 Nil Jesus.an kanan meeꞌ-wuthanam-a, nil-a, ngurp nungantaman kan iiyin, punth Kidron wakan woꞌuwaynak. Aak woꞌuwaynanganiy-a, yuk than-thanin, keꞌ orchard yimanangan. Aꞌ than Jesus weeꞌanang aak-aakanakan iiyin. \v 2 Than kaꞌathaman-a, maꞌ-yotam iiy-iiyin aak-aakanakaniy, nanpalan nil Judas.angan-a, aak anan meeꞌmiy — pam nilan wik yump pam way al-alantangan than yipam Jesus.an mulathayn nunang. \v 3 Aꞌ nil Judas.angan-a, pam yot anangan yalmath thanang, aꞌ karpam kal thanang, orchard aakanakan. Than wiyaniy-a, soldiers; than wiyaniy-a, thapangumpan than puth aawuch ngench thayanan piꞌ-piꞌin. Than pam inangan-a, pam piꞌan priests al-alangan aꞌ puth Pharisees al-alangan kuchin thanang. Than soldiers aꞌ thapangumpan al-alangan kich nonham aꞌ yuk muurkan aꞌ nhengk-peempan thak kalin. \v 4 Nil Jesus.an kan meeꞌmiy than ngeenan yumpayn nungant, nilan puth umang kal thanang, aꞌ thaw ngul thant, “Niiy weeꞌant wenk-wenkaniy a?” \v 5 Thanan thawin nungant, “Ngan nungant Jesus.ant wenk-wenkanan a!” Nil Jesus.an thaw thant, “Ngay ina!” \p Niliy-a, Judas.an-a, angman than-than thanttang, pam way al-alantangan, nil Jesus.an yipam maꞌam theeꞌow thant. \v 6 Nil Jesus.an wik yimanangan thaw-a, than mangkam kuunyin, aꞌ aakang keekin. \v 7 Aꞌ nil Jesus.an-a, putham thaw thant, “Niiy weeꞌant wenkaniy a?” Aꞌ than thawin, “Ngan nungant Jesus.ant wenk-wenkanan a!” \v 8 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant, “Ngay puth kaꞌathaman kan waaꞌangan niiyant, ‘Ngay ina!’ Niiy ngathar wampan ey? Yaa, niiy ngurp ngatharam inangan-a, kuchān thanang, mak iiyayn!” \v 9 (Nil Jesus.an wik yimanangan thaw, yipam meenathow thant wik nil kaꞌathaman thaw piip nungantamant, an kan-kanam paththaman thaw, wik yimanangan, “Piip-ang, ngay minam kan piꞌ-piꞌang thanang, pam anangan nintan thawan than ngurp ngatharaman iiy-iiyayn. Ngay thanang maꞌmangkam minam piꞌ-piꞌangan thanang, ngay puth keꞌam maꞌ wayathangan thananga, yotam minam anman piꞌ-piꞌang thananga.”) \p \v 10 Aꞌ nil Simon Peter.aniy-a, angman than-than, nhengk-peempan ongk kal-kal. Nil nhengk-peempanan-a, erkam wich, aꞌ kon mal thalokang ump nunang, pam thonaman. Pam ananiy-a, namp nungant Malchus, nil workan iiy-iiy pam piꞌan alantan, moom priestsantamak. \v 11 Aꞌ nil Jesus.an thaw Peter.ant, “Nint nhengk-peempanan koyam wunpān a! Nil God.ang puth ngayang kuch iikanakan, thanan mak kalayn ngayang. An way paththam ngathar, puth kana, than mak kalayn ngayanga.” \s1 Than Jesus.an Kalin Nunang Pam Piꞌan Alantan \p \v 12 Aꞌ nil Jesus.an wik inangan kanan thaw-a, thananiy-a, soldiers-a, aꞌ pam thapangumpan al-alangan mamin nunang, aꞌ maꞌ kathin nunang. \v 13 Aꞌ than pam piꞌan alantan Annas.ant kalin nunang, Jesus.an. Nil Annas.an-a, kaal-aamp Caiaphas.antam. Nil puth Caiaphas.an-a, moom piꞌan priestsantam. \v 14 Nil Caiaphas.an-a, kaꞌathaman anman thaw thant, councillors Jews.antam al-alantan, wik inaniya, “An min niiyant, than pam thonam mak mulathayn nunang niiy yotam yipam man-yetham iiy-iiyāna!” \s1 Nil Peter.an Thaw Thant Nil Keꞌan Meeꞌmiy Nunang Jesus.an Yaꞌa \p \v 15-16 Anpalana Simon Peter.ang pul ngurp Jesus.antam thon alangan monkan-wakpul nunang Jesus.an aak-aakanakan aawuch pam piꞌanantamak, pam moom priestsantam alantamakan. Nil Peter.an yoon than-than, thaaꞌ gate thinth. Puth nil pam thonan-a, ep aakanak pek ngoonch, Jesus.antang, aak engkan um-menhang aakanakan, courtyardan waaꞌantan. Nil pam moom piꞌanangan meeꞌmiy nunang, nanpalan nil angan ngoonch. Aꞌ ngul-a, nil koyam ngul iiy, thaaꞌ gate aakanakan, aꞌ wanch komanant thaw, thaaꞌ gate.an piꞌ-piꞌ, “Nil Peter.an mak ngoonchowa.” Aꞌ nil Peter.an pek ngul ngoonch. \v 17 Aꞌ nil wanch komanan thaw ngul, Peter.ant, “Nint tham ngurp nungantam yaꞌ ey? pam alantamaniy ey?” Nil Peter.an wik uuyam, aꞌ thawant, “Yaꞌa!” \p \v 18 Aak angman-a, than pam wiy anangan than-thanin, thapangumpan aꞌ pam workan iiy-iiyin. Than kaꞌathaman thum karkan kiingkin, puth aak kuchara. Aꞌ than pam ananganiy-a, thum thinth than-thanin, thumangan park-parkin. Aꞌ nil Peter.an iiy thant, nil thanttang angman than-than, thumangan park-park ngul. \s1 Nil Pam Piꞌan Alangana Mep-Mep Nunang Jesus.an \p \v 19 Anpalaniy-a, nil moom piꞌan priest Annas.ana engk nungant, Jesus.antan, ngurp nungantam al-alantaman, aꞌ puth wik anpalan engk nungant nilan thaaꞌ-aath-aath thanang. \v 20 Nil Jesus.an thawant, “Ngay pam wanch yotaman kan thaaꞌ-aath-aathang thanang meeꞌ yotantangana, wiyiya, aawuch ngench thayanangan puth wiyiy-a, churches ngamparamang angan, aak angman ngamp Jews karpam yal-yalmathwump. Ngay wik mupam keꞌam piꞌ-piꞌang, yaꞌa. \v 21 Nint ngeenak ngath engk-engkangan a? Nint thant engkāna, thanan wik ngayangan ngeeyin — than ep thiichin wik ngayan thaaꞌ-aath-aathang thanang.” \v 22 Nil Jesus.an wik inangan thaw-a, aꞌ nil pam thapangumpan alangan wal-mant piik nunang, aꞌ thawant, “Nint wik yimanangan keꞌ thawān a! pam moom piꞌan nalantan a!” \v 23 Nil Jesus.an thawant, “Ngul wanttak iniy e? Wik ananiy ngul ngay way-wayak thawangan nungant ey? Nint waaꞌān thant ngay wik way wanttakan thawangan. Puth yaꞌa, ngay wik min anman thawangan niiyant, puth nint ngayang ngeenam piikana?” \v 24 Aꞌ nil Annas.an thaw thant kalayn nunang, Caiaphas alantan, pam moom priests alantan. Than nunang Jesus.an yaam yippak maꞌ kathanang kalin nunang. \s1 Nil Peter.an Putham Thaw Thant Nil Keꞌan Meeꞌmiy Nunang Jesus.an Yaꞌa \p \v 25 Than Caiaphas.antan kalin nunang Jesus.an-a, nil Peter.aniy-a, angman thum thinth than-than, aꞌ park-park. Aꞌ than wiy anangan thawin nungant, “Nint ngurp nungantam yaꞌ ey? pam alantamaniy ey?” Nil Peter.an wik uuyam thant, “Yaꞌa!” thaw. \v 26 Aꞌ pam thonam angman than, nilan work iiy-iiy pam moom priest alantan. Nil pam kampan Malchus.antam, Malchus pam anana, Peter.angan kon umpan. Nil thaw nungant, Peter.ant, “Ngay keꞌ nintangan thathangan ee! nungantang angan than-thanan, orchardang angan.” \v 27 Nil Peter.an-a, putham wik uuyam thant, “An ngay yaꞌam a!” thaw. Nil wik inangan thaw-a, minh roosteran pech-pech. \s1 Than Jesus.an Umang Thanathin Pam Piꞌan Pilate.antangan \p \v 28 Anpalaniy-a, meeꞌ-ngutangaman-a, than Jesus.an kalin nunang aawuch Caiaphas.antam anpalan; amanaman-a, aak thonak ngul kalin nunang aak aawuch Pilate.antamakan. Pam inan Pilate aak Rome punchan, pam nil moom piꞌan iiy-iiya, nil puth aak Jews.antam piꞌ-piꞌ. Than aawuch nungantamak Jesus.an kalin nunang. Than puth Jews anangan keꞌam ngoonchin, aak anganiy, than yoon than-thanin, puth aak thinth ngul wamp may piꞌan Passover.an mungkayn, an puth aak thant yimanangan wun; than nath ngoonchiythan aawuch pam wiyantamangan Jew yaꞌan-a, than may piꞌan keꞌ mungkiythan. \v 29 Nanpalan nil Pilate.an yoon pent thant, aꞌ thaw thant, “Niiyalang, pam nil alangan way ngeen yump niiyanta? Niiy ngeenam kalan nunang courtakana?” \v 30 Thanan puth thawin nungant, “Nil way keꞌwey iiy-iiyiywey-a, nganan keꞌ kalin nunang nungkar.” \v 31 Nil Pilate.an thaw thant, “Niiyam kalān nunang court niiyantamakana! pam piꞌan niiyantam thawayn nungant yipmam.” Than puth Jews anangan thawin nungant, “An yaꞌa, puth niiy Romans.an kan thawan pam piꞌan nganttam al-alangan pam keꞌ kuchayn mulakan.” \v 32 (Ngul-ngulana, nil Pilate.angan ep kuch nunang Jesus.an mulakanweya, aꞌ than yuk wuuyanangan waanchin nunang. Kaꞌathamana nil Jesus.angan nungantakam waaꞌ nil want-wanttakan uthamow. Nil Pilate.an wik inangan thaw-a, an wik nungantamana kan-kanam ngul wamp.) \p \v 33 Aꞌ nil Pilate.an-a, koyam ngul ngoonch, aawuch nungantamang angan, aꞌ thaw thant Jesus.an kalayn nunang. Aꞌ nil engkant, “Nint in king Jews al-alantaman ey?” \v 34 Nil Jesus.an thawant, “Wik inangan nintan engkanar-a, nint-nintaman ngaantam-ngeeyangan ngayang ey? nath yaꞌa, wiyangan waaꞌin ngayang nungkar ey?” \v 35 Aꞌ nil Pilate.an thawant, “Ngul ngay in Jew ey? Ngay Jew yaꞌa! An puth than pam wanch kampan nungkaramang aꞌ pam piꞌan priests al-alangan kalin nintang ngathar. Nint kan waaꞌān ngathara, nint way ngeen yumpan a?” \v 36 Nil Jesus.an thaw, “Ngay keꞌ kings niiyantam yimanangan yaꞌa, ngay puth aak inpalman keꞌam wampangan yaꞌa. Ngay nath aak inpalman wampingwey-a, an than ngurp ngatharam anangan-a, kul yumpiythan niiyant, ngatharam peeyanang, than moom Jews.antam al-alangan keꞌ yipam mamayn ngayang, than keꞌ yipam kuchayn ngayangan thant, Jews al-alantan. Puth yaꞌa, ngay aak inpalman keꞌam wampangan, yaꞌa.” \v 37 Aꞌ nil Pilate.an engkant ngul, Jesus.antan, “Puth nint king kan-kanam ey?” Nil Jesus.an thawant, “Nint nan kan waaꞌangan ngayang, kingana. Ngay ukangan aak iikanakan ngay yipam wik kan-kanaman waaꞌāng niiyant. Puth weeꞌ-weeꞌanangan kaangk wik anangan ngeeyayn-a, than al-alangaman wik ngeeyantan ngayang.” \v 38 Nil Pilate.an thawant, “Puth wik ngeen waaꞌangan wik kan-kanamaniy e?” \s1 Than Kuchin Nunang Jesus.an Mul Yipam Wunow \p Anpalaniy-a, nil Pilate.an koyam pent Jews al-alantan, thaw thant, “Ngay puth ep ngeeying nunang pam inaniy nil wayan keꞌam iiy-iiy, yaꞌa. \v 39 Puth in ngeeyān a! Aak puth niiyantan yimanangan wun; kaap thon-thonangan-a, may piꞌanan kiingkaniy Passover.an-a, ngay pam thon-thonam kuch-kuchang niiyant aak jail anpalan. Ngay pam inan-a, king niiyantaman kuchāngan ey?” \v 40 Aꞌ than pam anangan pechin nungant, “Yaꞌa! pam nanan yaꞌa! Nint pam Barabbas.an kuchān nunang a!” Pam nilan Barabbas.an puth kulliy, aꞌ maꞌ-kuchan. \c 19 \p \v 1 Anpalaniy-a, nil Pilate.an thaw thant kalayn nunang Jesus.an, piikayn nunang, whip alangan. Aꞌ than piik-piikin nunang. \v 2 Aꞌ than soldiers al-alangan yaan yumpin nunang keꞌ king yimanangan, than yipam thaaꞌ-thengk-thengkathayn nunang. Than yuk waakamam yumpin nungant keꞌ crown yimanangan, aꞌ kuchekang wunpin nungantang. Aꞌ than ngook ongk purple-one ngoonchathin nunang, \v 3 aꞌ than thon-thonam wampin nungant, man-aath-aathin nunang, aꞌ thaw-thawin nungant, “Ayyang! Nint inan moom piꞌan ey! Jews al-alantaman ey? Nint yaam man-yetham anman wun-wunān ey?” Aꞌ than wal-mant maꞌang piik-piikin nunang. \p \v 4 Anpalan-a, nil Pilate.aniy-a, putham yoon pent, aꞌ thaw thant, pam wanch Jews al-alantan, “Niiyalang, in ngeeyāna! Ngay Jesus.an kan palam pentathangan niiyant, niiy yipam thathān ngayan ep ngeeying nunang pam inaniy wayan keꞌam iiy-iiy.” Aꞌ than soldiers al-alangan Jesus.an yoon ngul pentathin nunanga. \v 5 Nil yuk waakaman crownan-a, aꞌ ngook purple-one.an thamp kal-kal yippak. Nil Pilate.an thaw thant, “In thathān a! Pam nilan inwey a!” \v 6 Than Jesus.an thathin nunangan-a, than pam piꞌan priests anangan-a, puth thapangumpan anangan pech-pechin, “Yuk nailang pungān nunang yuk wuuyanangana! Yuk nailang pungān nunang yuk wuuyanangana!” Aꞌ nil Pilate.an thaw thant, “Niiyam puy kalān nunang a! Puth niiyam yuk nailang pungān nunang yuk wuuyanangana! Puth ngayan ep ngeeying nunang pam inaniy wayan keꞌam iiy-iiy.” \v 7 Than pam wanch yotam anangan puth koyam pechin nunganta, “Wik thayan nganttaman yimanangan wunana, nilan mak mul wuniya, nil puth keꞌ pam nhengk God.antam yimanangan waaꞌ-waaꞌan nungamanga.” \p \v 8 Nil Pilate.ang wik inangan ngeey thanangan-a, nil ngangk akangam than, winynyang moꞌ. \v 9 Pul Jesus.anga aꞌ Pilate.angan koyam ngoonchpul, aawuch piꞌanangan, aꞌ nil Pilate.an thaw Jesus.ant, “Nint wanttinpal wampana?” Nil puth Jesus.an-a, popam than. \v 10 Nil Pilate.an thaw nungant, “Ngul nint ngathar wik keꞌ thawinar ey? In ngeey a! In work ngatha, puth ngay pam piꞌan a! Ngaywey thawing thant minam kuchayn nintangan-a, an than kuchiythan nintang. Ngaywey thawing thant waanchayn nintang yuk wuuyanangan-a, an than waanchiythan nintang, ngay puth pam piꞌana.” \v 11 Nil Jesus.an thawant, “Nint kanak keꞌ pam piꞌan iiy-iiyangan ngathar, puth God.an thaw nint yaan keꞌ pam piꞌanan mak iiyān. Nil God.an keꞌwey yimanang thawiy-a, an work nungkara yaꞌa. Nanpalana, nintaniy-a, way iiyangan puth nil pam anan nil ngayangan maꞌam theeꞌ nungkar, nilan way-wayam paththam iiy-iiyan.” \p \v 12 Nil Pilate.angan wik inangan ngeey-a, nil kaangk kan-kanam Jesus.an kuchowan, minam ngula. Puth than Jews anangan othamayan pech-pechin, “Nintwey minaman kuchān nunangan-a, an puth nint ngurp moom piꞌan Caesar.antaman yaꞌa! Nil weeꞌangan waaꞌow nungantakam nil moom piꞌan kingan-a, an nil moom piꞌan Caesar.an thaampan nunanga!” \v 13 Nil Pilate.angan wik inangan ngeey-a, nil puth Jesus.an yoon pentath nunang, aꞌ yuk seat pam piꞌan alantamangan nyiin aak namp “Kunttow Pamp” wik ngamparamangan waaꞌanamp. Puth than wik Hebrew.angan “Gabbatha” waaꞌantan. \v 14 Aak ananiy-a, Friday, kinch keny wun, ngaaꞌ thonan puth may piꞌan ngulan mungkayn Passover.an. \p Aꞌ nil Pilate.an thaw ngul thant pam wanchantan, “In thathiy a! Nil king niiyantamwey a!” \v 15 Thanan puth othamayan pech-pechin, “Mulathān nunanga! Mulathān nunanga! Yuk nailang pungān nunanga! yuk wuuyanangana!” Aꞌ nil Pilate.an engk thant, “Ngul niiy kaangk ey? Ngay king niiyantaman kuchāng nunang than yipam nailang pungayn nunang yuk wuuyanangan ey?” Than pam piꞌan priests anangan thawin, “King nganttam thonam thonakama, Caesar.ana!” \v 16 Aꞌ nil Pilate.an thaw thant, pam piꞌan priests al-alantan, “Yaa, niiyam puth kalān nunang yuk wuuyanakana, nailangan niiyam pungān nunang.” \s1 Than Yuk Wuuyanangan Jesus.an Pungin Nunang \p Amanaman-a, than puth kalin nunang Jesus.an, maꞌ thanttang ngul iiy. \v 17 Than yoon pentathin nunang, aꞌ yuk wuuyan nungantan nilam Jesus.ang wich-wich, aak namp Golgotha aakanakana, puth kech keꞌanam. Than wik Hebrew.angan Golgatha.an waaꞌantan; ngamp wik ngamparamangan-a, “Kuchek Kaanch” waaꞌanamp. \v 18 Aak angan-a, than nailang pungin nunang, Jesus.an, yuk wuuyanangan. Pam kucham thampangan-a, than angman nailang pungin pulang, yuk wuuyanangan waanchin pulang malang aꞌ thakang. Nil Jesus.aniy-a, menhang pulantang waanchin nunang. \v 19 Aꞌ nil Pilate.angan-a, notice ump, aꞌ thaw thant notice.an yuk wuuyanangan wunpayn. Nil wik inangan ump, “In Jesus, aak Nazareth punchana king Jews.antam.” \v 20 Nil wik koꞌalamang ump, Hebrew.ang-a, Latin.ang-a, aꞌ puth Greek.ang. Aak thanan nailangan pungin nunang yuk wuuyanangan-a, aakan kech keꞌanam wun town anpalana, nanpalan than pam wanch Jews yotam al-alangan wikan readimpungin. \v 21 Aꞌ than pam piꞌan priests Jews.antam anangan thawin nungant, Pilate.ant, “Nint wik yimanangan keꞌ umpān king Jews.antaman yaꞌa! Nint wik inan umpāna, ‘Pam ilangan keꞌ king Jews.antam waaꞌ-waaꞌan nungantakama.’” \v 22 Aꞌ nil Pilate.an thaw thant, “Wik ngayan umpangan-a, an mak wunow, anman.” \p \v 23 Than soldiersang kanan nailang pungin nunang Jesus.an yuk wuuyanangan-a, than ngook nungantam thakan maayin, aꞌ thon-thonam aath-aathwin thanttakam, than soldiers four al-alangan. Aꞌ than kulich maayin nungantam — kulich inan-a, keꞌ umpanam, yimanangman yumpin. \v 24 Than soldiers anangan thawin thanttakam, “Ngamp keꞌ ikathāmp a! puth ngamp dice keeꞌāmp a! kulich nungantam yipam weeꞌang nathan uwow.” Thana pam soldiers anangan dice ngul keeꞌ-keeꞌin kulich Jesus.antamak, aꞌ wik inan puth kan-kanam ngul wamp than keenkan lat ngench thayanangan umpin, \q1 “Than ngook ngatharam thakan thon-thonam aath-aathwin thanttakam, \q1 aꞌ than gamble keeꞌ-keeꞌin kulich ngatharamak yipmam weeꞌang nathan uwowa.” \p \v 25 Than wanch anangan-a, Jesus.antang thinth than-thanin, yuk wuuyan thinth angana, than wanch inangan: kaath-kunch-a, kaath many-kunch-a, Mary wanch thum Clopas.antaman-a, aꞌ puth Mary thonangan, aak Magdalene punchan. \v 26 Nil Jesus.angan thath pulang, kaath nungantaman aꞌ pam ngurp nungantaman pul angman than-thanpul. Pam anman nil Jesus.an kaangkan wunant. Aꞌ nil kaath-kunchant thaw, “Ayyang! pam nanman-a, nungkarang thinthan than-thanan-a, nil keꞌ puk otham nungkar ngul iiyow.” \v 27 Aꞌ nil Jesus.an pam alantan ngul thaw, “Ayyang, wanch nanan-a, nint min-minakam piꞌ-piꞌān nunang keꞌ kaath nungkaram anman piꞌ-piꞌān nunangweya.” Anpalan-a, nil ngurp Jesus.antamangan kal nunang, Mary.an, aawuch nungantamak, ang-ngul piꞌ-piꞌ nunang. \s1 Nil Jesus.an Utham Ngul \p \v 28 Anpalan-a, nil Jesus.an yuk wuuyanang wun-wun-a, aꞌ nil ngaantam-ngeey nungantakam, “Yaa, work ngayan iiy-iiyang aak ingan-a, piip ngatharamangan waaꞌar-a, an yaꞌ-ngul, ngay kanam minchathang.” Aꞌ nil thaw thant, “Niiyalang! ngay ngakam uthamang a!” Nil wik inangan kanan thaw-a, an puth wik God.antaman kan-kanam ngul wamp than keenkan lat ngench thayanangan umpin. \v 29 Than jar many wine poch thampangan angman piꞌ-piꞌin, aꞌ than ragan punchathin may wine pochangan aꞌ ragan-a, yuk ongkang wunpin, keꞌ yuk wunthang. Aꞌ than yuk ongkan keny maayin nungant, aꞌ thaaꞌang wunpin Jesus.antang, aꞌ manyam mungk. \v 30 Anan nil mungkan-a, may wine pochan-a, aꞌ thaw, “Ngay inman work ngatharaman kan minchathang, aak ingana.” Aꞌ nil kaakthuch aꞌ utham ngul. \s1 Nil Soldierangan Jesus.an Engk-Thaaꞌ Kekangan Pung Nunang \p \v 31 Anpalaniy-a, than Jews anangan thawin nungant, Pilate.ant, keꞌ than yangk pip-pipiythan thanang pam yuk wuuyanang anangan, yipam than erkam mul wunayn, aꞌ kan-ngul yipmam pam mul anangan ukathayn thanang yuk wuuyanaman, aꞌ kaampayn thanang ngul, puth aak Saturday.an aak ngench thayan thantana ngaaꞌ thonan wampowa. Aak thantan puth yimanangan wun: than puth kaangk keꞌ thathayn thanang pam mul anangan yuk wuuyanangan yaamaniy wunayn aak ngench thayanangana Saturday.angana. Puth may piꞌan Passover.an kan-kanang wampan, keꞌ-paal Saturday inan wampow-a, an aak ngench thayan paththam thant. \v 32 Aꞌ than soldiers anangan iiyin thant, aꞌ pam kucham anangan yangk pipin pulang, pam anangan Jesus.antangan waanchin yuk wuuyanangan, pul erkam yipam mul wunowpul. \v 33 Aꞌ than Jesus.ant ngulan wampin-a, thathin nunang nil kanam utham, than puth nanpalan yangk keꞌam pipin nunang. \v 34 Aꞌ nil soldier thonamangan kek chawar maay, aꞌ Jesus.an engk-thaaꞌ pung nunang. Kek wich ngulan-a, chaaparan-a, ngak thampang pent nungantam. \v 35-37 Kan-ngulan-a, wik puth kan-kanam ngul wamp than keenkan lat ngench thayanangan umpin, “Than keꞌ kaanch pipiythan nunanga, puth yaꞌ.” Aꞌ puth wik thonangan inan, “Than pam wanch al-alangan ngul thathayn nunang pam thanan pungin nunang kekangan.” (Pam nil alangan Jesus.an thath nunang mulan wun-a, nil wik kath inangan Jesus.antaman waaꞌ ngul, niiy yipam ngangk punch-aakam theeꞌān nungant. Nilan puth kan-kanam waaꞌan, puth nil meeꞌmiyang wik inangan kan-kanam paththam waaꞌan.) \s1 Than Jesus.an Awarangan Thenchin Nunang Ngul \p \v 38 Anpalaniy-a, pam namp Joseph aak Arimathea punchana Pilate.ant wamp nungant. Nil Joseph.angan-a, nathpalman monkan-wak-wak nunang Jesus.ana, nilan puth keꞌam waaꞌ thant, wiy al-alantan, puth nil winynyang moꞌ-moꞌ Jews al-alantaman. Aꞌ nil Pilate.ant thaw, “Ngay pam mulan keꞌ kaling nunang ey?” Aꞌ nil Pilate.an thawant, “Eeꞌ, kalān nunanga!” Aꞌ nil Joseph.an iiy, pam mulan kal nunang grave.akan. \v 39 Aꞌ pam nil Nicodemus.an wamp nungant, Joseph.ant, pam nil Nicodemus.an kaꞌathaman ngutangan wamp nungant, Jesus.antan. Nilan opar awal min wampath, yipam Jesus.an kemp nampowan. Opar piꞌanam wampatha. Nil opar kucham anangan kaꞌathaman karpath pulang, myrrh-a, aloesan waaꞌantan. \v 40 Aꞌ pul pam mul Jesus.aniy kathpul nunang ngul, bandage piꞌanang, opar thamp alangan, aꞌ montanpekpul nunang. Puth aak thanttam Jews.antaman yimanangan wun, pam wanch mulan wunin. \v 41 Aak angan-a, Jesus.an yuk wuuyanangan waanchin nunang-a, yuk yot than-thanin, keꞌ garden yimanangan. Aak anganiy-a, kunttow awar nyiingkanaman wun, than pam mul keenk keꞌaman thenchin. \p \v 42 Anpalaniy-a, pul Jesus.an aak angman thenchpul nunang aak kunttow awarangan puth aakan thinth wun, aꞌ puth aak Saturday.an ngaaꞌ thonan wampowa, aak ngench thayan Jews al-alantaman. \c 20 \s1 Than Kunttow Thaaꞌan Yaꞌ-Yaꞌam Thathin \p \v 1 Aak Sunday ngulan wun-a, aakan kan-kanang pach-pacham-a, nil Mary Magdalene.an aak kunttow awar aakanak nguch, aꞌ kunttow thaaꞌan yaꞌ-yaꞌam thath, kunttow awaran thaaꞌ paꞌant wun. \v 2 Aꞌ nil Mary.an kamp ngul moꞌ, Simon Peter.ant, aꞌ ngurp Jesus.antam thon alantan, pam nil Jesus.an kaangk wun nungant, aꞌ nil waaꞌ pulant, “Than moom ngamparam nath kalin nunang a! kunttow awar anpalan. Than wanttinak yaakaꞌ kalin nunang a?” \v 3 Aꞌ pul Peter-a, ngurp thonangan Jesus.antaman kamp moꞌ-moꞌpul kunttow awar aakanakan. \v 4 Pul karp kanan moꞌ-moꞌpul-a, puth ngulan-a, Peter.an koy-koyyuw moꞌ, nil-nungantan-a, umputh pent, kaꞌatham wamp kunttow awar aakanakan. \v 5 Nil thuch-a, iim, aꞌ ngook nunangan kathin thath thanang angman wun-wunin, puth nil keꞌam ngoonch. \v 6 Aꞌ nil Simon Peter.an ngul wamp, koy-koyyuw, aꞌ nil pek wupam ngoonch, kunttow awar angan. Aꞌ nil thath-thath ngook anangan angman wun-wunin, \v 7 aꞌ puth ngook kuchekan kathin nunang angman pokkapang montanpekan wun. \v 8 Aꞌ nil pam thonan-a, kaꞌathaman wamp kunttow awar aakanakan-a, nil ngul ngoonch. Nil ngook anangan thath-thath thanang, aꞌ nil kan-ngul thiich Jesus.an kan-kanam mulaman ek. \v 9 Than puth kaꞌathaman wik Jesus.antaman min-min keꞌam ngeeyin, wuthanang wun thant, wik lat ngench thayan anpalan, keenkanaman umpin, wik yimanangan: nil kan-kanam ngul ekow mulaman. \v 10 Aꞌ pul koyam iiypul aakak. \s1 Nil Jesus.an Wamp Nungant Mary Magdalene Alantan \p \v 11 Pul kanan iiypul-a, nil Mary ngul wamp. Nil yoon than-than, kunttow awar thinth peey-peey. Nil thuch-a, peey-peey, pek thath-thath, kunttow awarang, \v 12 aꞌ ngaantiyongk kucham God.antam thath pulang, ngook pachang nyiin-nyiinpul angman, aak mookang. Ngaantiyongk thonaniy-a, Jesus.an kuchek wun-a, aak angman nyiin; aꞌ thonanganan-a, Jesus.an thaꞌ wun-a, aak angman nyiin-nyiin. \v 13 Pul ngaantiyongk anangan thawpul nungant, Mary.ant, “Ayyang, nint ngeenam peey-peeyangan ee?” Nil Mary.an thaw, “Than moom ngatharaman maayin nunang a! Wanttin yaakaꞌ kalin nunang a? ngay puth ngoongk-ngoongkam a!” \p \v 14 Nil wik inangan kanan thaw pulant-a, nil manyam weent, aꞌ paman meeꞌ kiirkang thathan nunang, kul-kulam than-than. Nil Mary.angan keꞌ pam thonangan yimanangan ngaantam-ngeey nunang, puth yaꞌ, nil Jesus anman kum-kuman. \v 15 Aꞌ nil Jesus.an thawant, “Ayyang, nint ngeenam peey-peeyangan ee? Nint weeꞌantak wenk-wenkangan ee?” Puth nil Mary.angan ngaantam-ngeey keꞌ pam gardenan piꞌ-piꞌan, keꞌ-paal nilan thawant, Jesus.ant, “Ayyang, aak inpalan nint kalan nunang ey? Nintwey nath kalan nunang-a, nint waaꞌānar aak wanttinakan kalan nunang, ngay yipam uwāng nunang.” \v 16 Aꞌ nil Jesus.an thawant, “Mary-ang!” Aꞌ nil weent um nungant Jesus.ant, aꞌ wik Hebrew.ang thaw nungant, wik nungantamang, “Ayyang, Rabboni! In nintam ey!” Wik Rabboni.an-a, wik ngamparamangan-a, teacher waaꞌanamp. \v 17 Aꞌ nil Jesus.an thawant, “Keꞌ mamān ngayanga! puth ngay keꞌam yippak kenya matangan piip ngatharamantan. Puth nint iiyān ngurp ngatharam al-alantan, than puth keꞌ kuunch ngatharam yimanangan, aꞌ wik yimanangan thawān thant, ‘Ngay keny matāng God.ant, nilan puth piip ngatharama, puth piip niiyantam thampang, God ngatharama, aꞌ puth God niiyantam thampang.’” \v 18 Aꞌ nil Mary Magdalene.an iiy ngul aꞌ thaw thant, ngurp Jesus.antam al-alantan, “Ngay moom ngamparam kan uwangan nunang a!” Aꞌ wik nil Jesus.angan kuch thant-a, nil Mary.angan-a, waaꞌ-waaꞌ ngul thant. \s1 Nil Ngurp Nungantamak Wamp Ngul \p \v 19 Sunday ngutang ngulan-a, ngurp Jesus.antam anangan thonamang yalmathwin, aawuch thaaꞌ ngathanang nyiin-nyiinin. Than thaaꞌan-a, ngathin, yuk key.ang, than puth winynyang moꞌin Jews al-alantaman. Aꞌ nungkway than aawuch thaaꞌ ngathanangan nyiin-nyiinin-a, nil Jesus.an angman wamp thant, angman than, aꞌ thaw thant, “Niiyalang! Niiy in ey?” \v 20 Wik inangan kanan thaw-a, nil maꞌ wench meenath thant, aꞌ engk-thaaꞌ wenchan meenath thant. Than Lord Jesus.an thathin nunangan-a, ngangk min paththam ngul wun thant. \v 21 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant, “Ngangk min wunow niiyant a! Keꞌ piip ngatharamangan kuchany-a, ngay yimanang niiyangan kuchānga.” \v 22 Wik inangan kanan thaw-a, nil Jesus.an thaaꞌ manyam ik, aꞌ ngangkang theeꞌ thant, Ngeen-Wiy Min God.antaman yipam ngangkang ngoonchow thanttang, aꞌ nil thaw thant, “Ngeen-Wiy Min God.antaman ngangkang ngoonchow niiyantang a! \v 23 Anpalan-a, niiy nath thawin thant pam wanch al-alantan-a, ‘Kana, ngan keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyān way niiyan iiy-iiyan, yaꞌa,’ an puth God.angan yimanang keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyow way thanan iiy-iiyin. Puth niiy nath thawin thant-a, ‘Yaꞌa, nganang keꞌ kon-ngathow niiyan way iiy-iiyan,’ an puth God.angan yimanang keꞌ kon-ngathow thanan way iiy-iiyin.” Aꞌ nil Jesus.angan kan-ngul want thanang. \s1 Nil Jesus.an Thomas.ant Ngul Thawa \p \v 24 Nil Jesus.an kaꞌathaman wamp thant ngurp nungantam al-alantan-a, nil Thomas.an ang yaꞌa. (Namp thon nungant-a, Puk Um Kucham, “Twinan” waaꞌantan.) \v 25 Aꞌ than ngurp wiy al-alangan waaꞌin nungant, Thomas.ant, “Ngan Lord kan thathan a!” Aꞌ nil Thomas.an thaw thant, “An ngay meeꞌ ngatharamangan thathing maꞌ wench nailangan pungin nunang-a, aꞌ maꞌ wunping wench thaaꞌanganwey-a, aꞌ puth maꞌ engk-thaaꞌangan wunping nungantangwey-a, an ngay ep kan-kanam ngaantam-ngeeying nil mulaman kan ek. Nath yaꞌwey-a, ngay keꞌ ngaantam-ngeeying nil mulaman ek, yaꞌa.” \p \v 26 Week thonang ngulan-a, ngurp Jesus.antaman karpam nyiin-nyiinin aawuchangan. Nil Thomas.an-a, thanttang angman nyiin-nyiin. Aꞌ nungkway than aawuch thaaꞌ ngathanangan nyiin-nyiinin-a, nil Jesus.an angman wamp thant, aꞌ angman than, aꞌ thaw thant, “Niiy in ey? Yaa, ngangk min wunow niiyanta.” \v 27 Aꞌ nil Jesus.an-a, Thomas.ant thaw ngul, “Maꞌ inangan thath a! Aꞌ maꞌ puk nungkaraman maꞌ wench thaaꞌang ingan wunpān a! Aꞌ nint maꞌ pal ongkaratha, engk-thaaꞌ ingan wunpān a! Nint keꞌ-ngul man-ngeeyān ngayang, yaꞌa! Nint kan-kanam ngul ngaantam-ngeeyān ngay mulaman ekangan a!” \v 28 Aꞌ nil Thomas.an thawant, “Nint in Lord ngatharama, God ngatharama!” \v 29 Aꞌ nil Jesus.an-a, Thomas.ant thaw, “Nint ngayang ngurp thathan, aꞌ nanpalan nint ngaantam-ngeeyangan ngay mulaman ekangan. Nungkway than wiy al-alangan ngurp keꞌ thathayn ngayang-a, an than ngul ngaantam-ngeeyayn ngay mulaman ekangan. Than anangan-a, ngangk min paththam ngul wunayn.” \p \v 30 Nil Jesus.angan-a, work piꞌan min-miniy anangan yump-yump yot anangan, meeꞌ ngurp nungantam al-alantangan, puth wik kath wiy keꞌ umpanam lat ingan. \v 31 Wik kath inangan Jesus.antaman umpangan, niiy yipam kan-kanam ngaantam-ngeeyān nunang nilan puk nhengk God.antam, God.angan kuch nunang, aꞌ puth-a, niiy yipam ngangk punch-aakam theeꞌān nungant. Puth nil Jesus.an wamp aak iikanakan, yipam kaaꞌ-piichanathow niiyang, niiy yipam maꞌ God.antang inpalman iiy-iiyān, aꞌ puth ngul-ngulakam. \c 21 \s1 Nil Jesus.an Wamp Thant Ngurp Nungantam Seven Al-Alantan \p \v 1 Anpalaniy-a, nil Jesus.an putham wamp thant, ngurp nungantam al-alantan, meenath nungantakam thant, aak kookam angan, Lake Tiberias angan. \v 2 Nilan wamp thant-a, than wiy anangan karpam nyiin-nyiinin: Simon Peter-a, Thomas (namp thoniy nungant-a, Puk Um Kucham), aꞌ Nathanael (nil aak Cana.am anpalan wamp, Cana.ana aak Galilee angman); aꞌ nhengk Zebedee.antam anangan aꞌ putha pul ngurp Jesus.antam kucham anangan thamp. Than pam seven inangan angman karpam nyiin-nyiinin. \v 3 Aꞌ nil Simon Peter.an thaw thant, wiy al-alantan, “Ngay minh ngaꞌak iiyāng a!” Than puth thawin nungant, “Eeꞌa, ngamp yotam iiyāmp a!” Aꞌ than yotam anangan iiyin, aꞌ than peyin chukkunangan. Than ngut ongkan minh ngaꞌ keꞌanang, anman theeꞌ-theeꞌin. Puth minh keꞌam wipin netanganiy, yaꞌ paththam. \p \v 4 Anpalaniya, aak kanan pacham-a, nil Jesus.an thompang angman than-than. Thanan thathin nunang-a, thanan puth ngoongk-ngoongkam nilam Jesus.an than-than angman. Than ngaantam-ngeeyin nunang keꞌ pam thonan wamp thant a! \v 5 Aꞌ nil Jesus.an pech thant, “Niiyaleey! Niiy minh keꞌam wichan ey?” “Yaꞌ ow! Ngan ngut ongk yaꞌangam theeꞌ-theeꞌan, puth minh ngaꞌ keꞌam wichan, yaꞌa!” thanan thawin nungant. \v 6 Nil Jesus.an thaw thant, “Net niiyantamana wonk thon angan theeꞌān a! Maꞌ mal niiyantang a! An niiy minh ngul wichān a!” Than netaniy-a, theeꞌin. Aꞌ ngul-a, minh thaaꞌ-wantanam netang angan wipin. Thanan keꞌ keny wichiythan-a, aꞌ chukkunangan wunpiythan-a, puth yaꞌangama, minh ngaꞌ thaaꞌ-wantanam puth wipin. \v 7 Aꞌ nil pam anan-a, ngurp nungantaman nil Jesus.an kaangk wunant-a, thaw nungant, Peter.antan, “Ayyang, in nilam Lord a!” Nil Simon Peter.angan wikan ngeey-a, nilan shirtan ngoonch (nil puth shirt keꞌanang iiy-iiy, kemp yoon), aꞌ chang pey, ngakang angan. \p \v 8 Than ngurp wiy Jesus.antaman-a, chukkunang moꞌin thomp aakanakan. Than net wich-wichin koy-koyyuw angan, minh yot thaman wichin, than puth kech keꞌanam, thomp amanaman. \v 9 Kanan wampin thompang angan-a, than thum thathin, anman pench-pench, minh ngaꞌ thamp, angman wunin thum munthang, aꞌ may damper tham. \v 10 Aꞌ nil Jesus.an thaw thant, “Minh ngaꞌ wiy pal kalān niiy nyiingkan wichana.” \v 11 Aꞌ puth-a, nil Simon Peter.an chukkunak iiy, aꞌ netan pal wich-wich thompak, minh ngaꞌ piꞌ-piꞌanam anangan tham, yota, thaaꞌ-wantanaman, one hundred and fifty three. Nungkway minh yot thaaꞌ-wantanaman wipin netang angan-a, netaniy-a, keꞌam ik, yaꞌa. \v 12 Nil Jesus.an thaw thant, “Niiy pal iiyāna! may mungkāna!” Than ngurp nungantam al-alangan kan thiichin nunang Lord.ana, nanpalan thanan keꞌam engkin nungant nil weeꞌana. \v 13 Nil Jesus.an-a, thumak iiy, minh aꞌ may damper maay, aꞌ kan-ngul yaark-yaarkath thant. \p \v 14 Inaniy-a, nil Jesus.an maꞌ-koꞌalam ngulan wamp thant ngurp nungantam al-alantan, nil mulaman ek. \s1 Nil Jesus.an Peter.ant Ngul Thaw \p \v 15 May kanan minchathin-a, nil Jesus.an thaw nungant Simon Peter.ant, “Ayyang, Simon-ang! Puk nhengk John.antam-ang! Nint kan-kanam kaangk wunangan ngathar ey? Nint kan-kanam ngayangan ngangkangam piꞌ-piꞌangan ey? Yaꞌ nath, minh ngaꞌ anman konang wamp-wampow nungkar ey?” Nil Peter.an thawant, “Eeꞌ, Lord. Nint kan meeꞌmiy ngay kaangk wunang nungkarana.” Aꞌ nil Jesus.an thaw nungant, “Nint minam piꞌ-piꞌān thanang pam wanch anangan ngayangan monkan-wak-wakantan.” \v 16 Ngul nil Jesus.an puthaman thawant, Simon Peter alantan, “Ayyang, Simon-ang! Puk nhengk John.antam-ang! Nint kan-kanam kaangk wunangan ngathar ey?” Nil Peter.an thawant, “Eeꞌ Lord, nint kan meeꞌmiy ngay kaangk wunang nungkara.” Nil Jesus.an thaw nungant, “Nint minam piꞌ-piꞌān thanang pam wanch anangan ngayangan monkan-wak-wakantan.” \v 17 Aꞌ nil Jesus.an-a, puth-putham thaw nungant Peter.ant, “Ayyang, Simon-ang! Puk nhengk John.antam-ang! Nint kan-kanam kaangk wunangan ngathara ey?” \p Nil Peter.angan wik inangan ngeey-a, nil ngangk waya, ngangk wiy-wiyam wun, puth nil Jesus.an maꞌ-koꞌalaman ngul thaw nungant, “Nint kan-kanam kaangk wunangan ngathar ey?” Nil Peter.an thawant, “Nint puth yotam kan thiichangan, nint kan-kanam meeꞌmiy ngathar ngay kan-kanaman kaangk wunang nungkara.” Aꞌ nil Jesus.an thawant, “Nint minam piꞌ-piꞌān thanang pam wanch anangan ngayangan monkan-wak-wakantan. \v 18 Ngay nungk inan kan-kanam thawāng, nint kan ngeeyān a! Nint pam kompaman iiy-iiyan-a, nint ngook ngoonchan, aꞌ beltang nintam kathan nungkarakam, aꞌ nint kaangk aak wanttinakan iiyān-a, an nint iiyan nathan. Ngul-ngulan-a, nint wuut ngulan weenān-a, nint maꞌ ngul weꞌaramān aꞌ than maꞌ ngul kathayn nintang, aꞌ aak-aakanakan kalayn nintang, aakan nint keꞌan kaangk iiyān a!” \v 19 (Nil Jesus.an wik inangan thaw yipam waaꞌow nil Peter.an want-wanttakan mul wunow. Aꞌ thon inan yipam waaꞌow; than ngulan mulathayn nunang, Peter.an, nil puth Jesus.an monkan-wak-wakan nunang. Ngul-ngulan-a, than kanan mulathayn nunang Peter.an-a, than pam wanchangana God.an thaaꞌ-kuump-kuumpayn nunang puth nil Peter.angan mulakam monkan-wak-wak nunang, Jesus.an.) Aꞌ nil Jesus.an thaw nungant, Peter.ant, “Nint monkan-wak-wakān ngayang a!” \s1 Nil Jesus.an Thaw Ngul Pam Thon Alantan Nilan Kaangk Wunant \p \v 20 Anpalan-a, than kan iiy-iiyin, aꞌ nil Peter.an keꞌ weentiy-a, aꞌ ngurp thonangan Jesus.antam anan thathan, koy-koyyuw iiy-iiy nungantang. Pam alantan-a, nil Jesus.an kaangk wun nungant. Kaꞌathangaman-a, than mayan mungkin-a, pul karp nyiinpul Jesus.ang. Aꞌ nilan thawant Jesus.ant, “Ayyang, Lord-ang, nintang weeꞌang maꞌam theeꞌow pam way al-alantan a?” Wik yimanangan kaꞌathaman thawant pam anan. \v 21 Nil Peter.angan thath nunang, pam anan, aꞌ thaw nungant, Jesus.ant, “Ayyang, pam nil inan want-wanttak mul wunow a?” \v 22 Nil Jesus.an thawant, Peter.ant, “Ngay kaangkwey-a, nil man-yethaman iiy-iiyow-a, aak-aakanakaman ngay palam ngulan wampāng-a, in wik nungkar yaꞌa, in wik ngath-ngathar a! Nintiya, ngayang anman monkan-wak-wakān a!” \p \v 23 Nil Jesus.an wik inangan kanan thaw-a, than ngurp nungantam anangan-a, thanttakaman thaw-thawin, “Nil pam anan keꞌ uthamow ey? Nil puth man-yetham anman iiy-iiyow ey?” Than wik inanganiya, thon-thonant waaꞌ-waaꞌin, thant al-alantan monkanan-wak-wakin nunang, Jesus.an. Nil puth Jesus.an yimanangan keꞌam thaw. Nilan wik yimanangan ep thaw, “Ngay kaangkwey-a, nil man-yethaman iiy-iiyow-a, aak-aakanakaman ngay palam ngulan wampāng-a, in wik nungkar yaꞌa, an wik ngath-ngathara!” \p \v 24 Pam alangaman-a, thanan waaꞌ-waaꞌin nunang nil keꞌan uthamow-a, nilan waaꞌ-waaꞌ thant Jesus.antaman, aꞌ latang thamp ump-ump. Ngampaniy-a, meeꞌmiy wik nilan waaꞌ, aꞌ ump thampang latanganiy, an wik kan-kanama. \p \v 25 Aꞌ puth nil Jesus.angan work wiy anangan yot yump-yump, puth than latangan-a, keꞌam anangan umpin. Puth thanwey umpiythan-a, wik kath maꞌmangkam Jesus.antaman-a, an puth wanttak a? An puth lat yot-yotam, keꞌ wuniythan aak ingana, aak umyompanamangana, puth aak many a! \p Anman kan.