\id JAS \h James \toc1 JAMES Lat Inan Nil Ump James.anga \toc2 James \mt1 JAMES \mt2 Lat Inan Nil Ump James.anga \c 1 \p \v 1 Ngay James.ang lat inan umpang niiyanta, ngay puth piip God.ant aꞌ Jesus Christ pulant moom ngamparamant. Ngay work pulant iiy-iiyanga. Aꞌ ngay lat inan niiyant umpang pam wanch Jews.antan niiy puth monkanan-wak-wakaniy nunang Christ.ana, aak umyompanaman wun-wunaniya. \s1 Ngamp God.an Kan-Kanam Ngangkangan Piꞌ-Piꞌāmp Nunang \p \v 2 Ayyang, ngurp ngatharam niiyalang, aak wayan wampow ngampar-a, ngamp ngangk minangam anman iiy-iiyāmpwey. \v 3 Ngeenama? Inana: ngampwey nath kan-kanaman ngangkangam piꞌ-piꞌimp nunang piip God.an-a, nil ngul maꞌ-aathow ngampang aꞌ ngangk thayanathow ngampang way anangan thaampāmpa, aꞌ puth thayanam yipam iiyāmp. Ngampwey ngeechanimp ngamparakam way yumpanakan-a, nil ngul maꞌ-aathow ngampang way anpalan ngampana keꞌ yipmam way anangan yump-yumpāmp. \v 4 Aak way nath wampiy ngampar-a, ngamp puth aak thaampāmpa aꞌ thayanam iiyāmp aꞌ monkan-wakāmpan Christ.ana, aꞌ puth thayanam paththam ngul yipam iiyāmpa, aꞌ ngampaniy kan-kanam paththam pam wanch min ngul iiyāmpa. \v 5 Wiyiya ngamp want-wanttak yumpimpa, ngamp wiyiya woyan min wanttin wakimpa. Ngamp puth meeꞌ-wuthanamāmp nungant piip God.antana nil yipam woyan min anan meenathow ngampar. Aꞌ nil kan-kanam ngul maꞌ-aathow ngampanganiya, puth piip God.angan nathpalman maꞌ-aath-aathan ngampanganiya min anman yump-yumpāmpa, aꞌ nil puth ngampangan kuchek min paththam yumpowa. Nil puth yaꞌan keꞌ thawiy ngampara, yaꞌa, putha nil keꞌ wakiy ngampanganiya. \v 6 Ngamp puth thawimp nungant nil maꞌan-aathow ngampanganiy-a, ngampan kan-kanam ngaantam-ngeeyāmp nunangan puth nilan kan-kanam maꞌ-aathow ngampanganiya. Aꞌ ngampana keꞌ man-ngeeyāmp nunang God.ana. Nil weeꞌangweya God.an man-ngeeyiy nunang-a, an nil keꞌ ngak yeelal koyaman thuthana aꞌ palaman enchanwey, wuntangan palam puyaman theeꞌan. \v 7-8 Nil yimanangan keꞌ puth ngaantam-ngeeyow nil keꞌ piip God.angan maꞌ-aathiy nunangana, puth nil pamangan keꞌam min-minam God.an ngangkangan piꞌ-piꞌan nunanga, nil pal-puy ngaantam-ngeeyana, wiyiya nil God.an monkan-wakan nunang puth wiyiya, wantan nunang, keꞌam monkan-wakan nunangana. Anpalan-a, nil God.angan keꞌ maꞌ-aathiy nunang. \s1 Than Pam Wanch Maꞌmangkiy Anangana Keꞌ Ngulakam Wunayn Yaꞌa \p \v 9 Ngamp wiyiy pam wanch God.an ngangkangan piꞌ-piꞌanamp nunang-a, maꞌmangkiy yaꞌa, puth wukal keꞌanangwey, puth kana, ngampiya ngangk minangam iiy-iiyāmp, puth nungkway ngamp wukal keꞌanangwey-a, nil God.angan ep ngampanga piꞌan thath-thathan. \v 10 Ngamp pam wanch God.antamana wiy anangana maꞌmangkiy. Ngamp tham ngangk kuupamāmpa puth nil piip God.angan kan thathan ngampang ngamp pam wanch piꞌ-piꞌanam yaꞌa, ngamp work thonakaman nungant iiy-iiyanamp. Pam nil maꞌmangkiyweya uthamow keꞌ pach anangan kangkangan emantanwey aꞌ uthamantan ngulana. \v 11 Kinch ngulan matana puth aakan wukan aꞌ pach anangan wayamantan, aꞌ puth pach anangan aakang enchantan ngula, an min yaaman keꞌ wuniythan. Aak yimanangan wunan nil pam maꞌmangkiyan work iiy-iiyiy-a, wukal yump-yumpiy nungantakaman-a, kemp wayaman ngul aꞌ michaman ngul aꞌ puth uthaman ngula. \s1 Nil Aak Wayan Wampow Ngampar-a, Ngamp Anman Ngangkangan Piꞌ-Piꞌāmp Nunang God.an \p \v 12 Aak wayan wampow ngampar-a, ngamp anman monkan-wak-wakāmp nunang piip God.ana, puth anpalaniya ngampaniya ngangk minangam ngul iiy-iiyāmp aꞌ anpalaniy-a, ngangk aak umpuyam wunāmp God.antangana. Nil God.angan wik inan kaaꞌngak pam wanch thant al-alantan than kaangkan wuntan nungant. \v 13 Ngampwey nath ngaantam-ngeeyimp way yumpanakan-a, an ngamp yimanangan keꞌ thawāmpa, “Nil God.ang thaach ngayang wayan yumpānga.” An yaꞌa. Nilam thonakama wayan keꞌam yumpa, an nil keꞌ ngaantam-ngeeyiy way yumpanakana, yaꞌa, aꞌ putha nil keꞌam thaachan pam wanch way yumpanakana, yaꞌa, yaꞌ-yaꞌama. \v 14 Ngamp way yaaman ngangk ngamparangan piꞌ-piꞌimp-a, aꞌ puth anmanan ngaantam-ngeey-ngeeyimpan-a, anpalan ngamp wayan paththam yump-yumpimp. \v 15 Aꞌ ngamp nathwey kaangk anman ngaantam-ngeeyāmp way yumpanakan-a, yaa, ngampana way paththam yumpanamp. Aꞌ ngamp nathwey puy-puyaman wayan yump-yumpimp-a, nil piip God.angan kuchow ngampangan aak wayakan, nil keꞌ kaliy ngampangan aak min nungantamakana. \p \v 16 Ayyang, ngurp ngatharam niiyalang, niiy way-wayan keꞌ ngaantam-ngeeyān, nil piip God.angana keꞌam thaachan ngampangan way yumpanakana, an yaꞌa! \v 17 Aꞌ way min min-miniy yot anangana inpal kenyan kuchan piip God.angana. Nilam theeꞌan ngampar. Nil ngampang minam maꞌ-aathan. Nilan keꞌ ngantha anman ling-ling parkan. Nil kinch-a, aꞌ kep-a, aꞌ thunp, an nilam yump thananga. Than nganthan parkantan ngamparweya puth maꞌ-yotaman yaꞌa. Nil God.an yimanangan aak keꞌ wunan, nil murkanam min anman wun-wunan ngaaꞌ thon-thonan, keꞌam weentan, pikpungk keꞌam theeꞌan ngampar, yaꞌa. \v 18 Nil ngaantam-ngeey ngampangan puk nungantaman waaꞌow ngamp puth wik nungantam kan-kanam anangan ngeeyanamp, yaa, ngampaniya keꞌ puk nungantam yimanangan iiyanamp. Than wiyang ngulana ngaantam-ngeeyayn nunang God.an-a, yaa, thanang thampa puk nungantaman waaꞌow thanang. \s1 Ngampiy Paththama Wik Piip God.antaman Ngeeyāmp \p \v 19 Ngurp ngatharam niiyalang, niiy kan wik inan ngeeyāna: ngampiya, wik God.antaman erkam paththam ngeeyāmp. Ngamp keꞌan nath ngeeyimp-a, an ngamp wiyan keꞌ thaaꞌ-aathimp thanang. Ngampaman wik ngeeyimp-a, an ep ngamp wik waaꞌimp thant wiyantan. Aꞌ ngamparaniy-a, man kul erkaman keꞌ wampow. \v 20 Man kulan wampan ngampar-a, an min meeꞌ God.antangan yaꞌa. \v 21 Way yot ngampan ngaantam-ngeey-ngeeyanamp-a, aꞌ yump-yumpanamp-a, an ngampaniya too ngul wantāmpa! Kan-kanam paththam wantāmpa! Ngampiya nunang wik ngeeyāmpan God.an. Nilana wik min nungantamana kan waaꞌ ngampar, puth ngampaniya wik nungantaman ngangkangam piꞌ-piꞌāmp ngul. Ngamp wik min nungantam anangan ngeeyāmpa, yaa, nil ngul kaaꞌ-piichanathow ngampang ngampan way anangan yump-yumpampa, anpalan. \p \v 22 Ngampiya kan-kanam paththam wik min nungantaman wik ngeeyāmp aꞌ minam ngul iiy-iiyāmp keꞌ nilan thaw ngampara. Ngamp nath wik ngeeyimp-a, puth min keꞌ nathan iiy-iiyimpwey-a, an min yaꞌa, ngamp yaan muukamanampa. \v 23 Nil weeꞌ-nathan yimanangan iiy-iiyowwey-a, an nil keꞌ pamang yuk glassangan kaaꞌwal nungamang thath-thathana. \v 24 Nil yaam keꞌam thathan nungamanga aꞌ kan-ngul iiyana, aꞌ yaam keꞌanamana an kanam kon-ngath nunang kaaꞌwal nilan want-wanttakanwey. \v 25 Puth ngamp yimanangan keꞌ iiyāmpwey yaꞌa. Ngampiya puth-putham lat ngench thayan God.antaman thath-thathāmp aꞌ putha readimpungāmpa wik min anangana, keꞌ wantāmpa aꞌ keꞌ kon-ngathow ngampang, ngamp kan-kanam paththam lat ngench thayanan thath-thathāmp, aꞌ putha ngeeyāmp thampa aꞌ min yumpāmp thampa, puth anpalaniya nil oony wayan moom ngamparaman keꞌ-ngul iiyowa, ngampan puth ngangk minangam iiyāmp. \p \v 26 Ngamp nath ngaantam-ngeeyimpa ngamp keꞌ kan-kanam monkan-wakanamp nunang piip God.ana, puth yaꞌa, ngamp nath yaan muuk-muukamanamp. Ngamp natha maꞌ-yotaman wik wayanang anangan thaw-thawimp-a, pam wanch wiy anangan wik way thakan waaꞌ-waaꞌimp thanang-a, ngampan puth kan-kanam keꞌam monkan-wakanamp nunang piip God.ana, ngangkang keꞌam piꞌ-piꞌanamp nunang yaꞌ paththam. \v 27 Nil weeꞌangweya natha kan-kanaman monkan-wak-wakan nunang piip God.an-a, niliya minam iiyowa. Nil anangan paththam maꞌ-aathow thanangweya than ngangk wayan nyiin-nyiintana, puk kaath piip keꞌanangana aꞌ wukalongk ananganwey nil uw-uwow thanang aꞌ nyiin-nyiinow thanttang. Aꞌ putha nil keꞌa ngotan ngoonchow pam wanch wayanang al-alantangana, keꞌ way thakan yumpow keꞌ thanaman yumpantana, nilaniya maꞌ-yotamana wik nunang God anman ngeey-ngeeyowan. \c 2 \s1 Ngamp Ngamparakaman Kaangk Wunāmpweya \p \v 1 Ngurp ngatharam niiyalang, ngampiya moom ngamparaman ngangkangam piꞌ-piꞌanamp nunang Jesus Christ.ana, wuut piꞌan niliya putha min-minam paththama. Yaa, puth ngampaniya kaangk wunāmp thant pam wanch puk maꞌmangkamantan, kampan ngamparamant thonakam yaꞌa, thant maꞌmangkiy al-alantan thonakam yaꞌa, puth ngamp yotamantan kaangk wunāmp thanta. \v 2 Nil nath pam maꞌmangkiy church niiyantamakan ngoonchiya, ngook min ngoonchiy aꞌ putha maꞌ ring thamp goldaman yumpin maꞌang kal-kaliya. Aꞌ anpalaniya pam thon anan wampiy nil maꞌmangkiy yaꞌanweya, ngook way ikanamangweya. \v 3 Niiy natha pam anana ngook minangan thathin nunanga, aꞌ umangam iiyin nung, aꞌ puth thawin ngul nunganta, “Ayyang, nint yuk chair minang ingan nyiināna.” Aꞌ anpalana niiy nath thawin pam alantanwey nil maꞌmangkiy yaꞌana, “Ayyang, nint nangman thanāna, yaꞌamiya, aakang nyiināna! Thaꞌ ngatharang thintha!” \v 4 Niiy nathwey wik yimanangan thawin pam wanch puk thon alantan-a, yaa, niiy way anman yump-yumpaniya. Niiyaniy ngook thonakam thathaniy putha kemp yoon anman thathwuniy pam wanch pukana, ngangk an pekan yaꞌa. An yimanangan yaꞌa niiy way-way ngaantam-ngeeyaniya. \p \v 5 Ngurp ngatharam niiyalang, niiy wik ngatharam inan ngeeyāna: pam wanch yotangana piip God.antan ngangk theeꞌin-a, than anangan-a, maꞌmangkiy yaꞌa. Kanaka than maꞌmangkiy yaꞌwey aak in pekan-a, puth nil piip God.ang miꞌ thanang puk nungantakam iiy-iiyayn aꞌ putha than ngangkangam piꞌ-piꞌayn nunang. Nil wik inan kaaꞌngak thant pam wanch than weeꞌ-weeꞌanangan kaangk wuntan nungant. Nil ngul minam piꞌow thananga aꞌ puth than ngangk aak umpuyam wun-wunayn nungantang aak ing kenyana. \v 6 Puth niiyana min keꞌam iiy-iiyaniy thant pam wanch maꞌmangkiy yaꞌ al-alantana, aꞌ puth thananiya ngul-nyaaꞌ wuniythana. Puth than pam wanch maꞌmangkiy anangan-a, thananiy keꞌam ngangk minangam iiy-iiyantan niiyant, yaꞌa. Than way anman yumpantan niiyantaniya, puth-a, courtak kalantan niiyang. \v 7 Nil Jesus.aniy-a, pam min paththama, puth than yaan waaꞌ-waaꞌantan nunang, wik way-way thampan. Ngamp puth pam wanch nungantam iiy-iiyanamp. \p \v 8 Nil piip God.an wik thayan paththaman thaw, lat ngench thayananga, “Niiy paththam kaangk wunān pam wanch puk wiyantana. Keꞌ niiyan min-minam piꞌ-piꞌwuniy niiyantakaman-a, yaa, niiyiya yimanangan pam wanch wiy al-alantan ngangk minangam iiy-iiyān thant.” Ngamp nathwey wik inangan ngeeyimpan-a, puth ngampiya min iiy-iiyimp anman, putha min yumpimp thanta. \v 9 Niiy kaangk wiyantan thonakam wunaniywey-a, niiy wiyana kaangk-keꞌanang waaꞌaniy thanangwey-a, niiyaniya way anman paththam iiyaniy, puth niiyan wik anangana ngench thayan God.antamana pipaniya. \v 10 Nil weeꞌangweya wik ngench thayan thonamwey pipow piip God.antaman-a, an nil way-wayam yumpana, an keꞌ nil wik thayan maꞌmangkam pip-pipan thanang. \v 11 Nil God.an wik thayan inan thaw, “Niiy maarichan keꞌ keeꞌāna.” Nil wik thon inan thaw, “Niiy keꞌ mulathān pam wanch thonaniya.” Niiy nath maarich keꞌ keeꞌanaman-a, puth niiywey nath pam thonan ep mulathinwey-a, an puth niiyana keꞌ wik ngench thayan God.antaman maꞌmangkaman pipaniy. \v 12 Aak ngul-ngulana nil God.angan ngul um nungantangan thanathow ngampang aꞌ mep-mepow ngampangan ngamp nath minaman iiy-iiyamp keꞌ nilam Christ.angan kaangk ngamp wanttakan iiyāmp. Anan niiy ngaantam-ngeeyān aꞌ puth minam iiy-iiyān keꞌ nilam Christ.angan kaangk niiy wanttakan iiyān. \v 13 Puth ngampwey keꞌan ngangk mamimp thanang wiy anangan-a, yaa, nil piip God.angan keꞌ ngangk mamiy ngampangan thampanga, yaꞌa, nil mep-mepow ngampang aꞌ way waaꞌow ngampangan. Puth ngampweya ngangkan mam-mamimp thanang wiy anangan-a, yaa, nil puth piip God.angana puthangkana ngangk mamow ngampang thampa, aꞌ putha wayan keꞌ waaꞌiy ngampang yaꞌ paththam. \s1 Ngamp Ngangkangaman Piꞌāmp Nunang God.an, Puth Ngampaniya Min Yumpāmp Pam Wanch Wiyantan Thampanga \p \v 14 Ngurp ngatharam niiyalang, niiy yotamang kan in ngeeyāna: nil thonam weeꞌ-nathwey thawiya nil piip God.an ngangkangaman piꞌ-piꞌan nunanga, puth nil keꞌam nath min iiy-iiyana. An ngul min nungant ey? An yaꞌa! An nil yaan wik uuyamana, nil wik thonakam thawana, nil piip God.angan keꞌ kaaꞌ-piichanathiy nunang way nungantam anpalana. \v 15 Aꞌ putha niiy in kan wik ngeeyāna: nil nath Christian thonamang ngook wayang iiy-iiyiya putha may manya piꞌ-piꞌiy nungantakama. \v 16 Nil thonam puy weeꞌ-nathan thawiw nunganta, “Appow, minamwey wunāna, ngay kaangk nil pam thonamang piꞌow nintangana, may aꞌ ngook thakan theeꞌow nungkara.” Niiy puth wik yimanangan thawin nungant-a, aꞌ niiy puth may aꞌ ngook thakan keꞌ theeꞌin nungantweya, an min yaꞌa! \v 17 Puth wik in thamana: niiywey ngaantam-ngeeyān niiyantakaman keꞌ piip God.an ngangkangaman piꞌ-piꞌaniy nunang-a, puth min keꞌam iiy-iiyaniy yaꞌa, an puth niiy kan-kanaman keꞌam ngangkangan piꞌ-piꞌaniy nunang yaꞌa, an niiy yaan thaw-thawaniya, wik uuyamaniya. \p \v 18 Niiy wiy nanangaman thaw-thawaniya, “Ngan God.an thonakam ngangkang piꞌ-piꞌanan, anmana.” Than wiyiy thawantana, “Yaꞌa, ngan min anman iiy-iiyanan, aꞌ wiyant kaangk wunanan, anman.” Puth ngay inan kan-kanam thawang niiyant: nil weeꞌang kan-kanaman God ngangkangan piꞌ-piꞌan nunang-a, anpalan nil ngul min iiyow thant wiyantan aꞌ wiyant kaangk wunow thant. Than weeꞌ-weeꞌanangan nathwey ngangk minangam keꞌan iiy-iiyantan-a, puth keꞌan kaangk wuntan thant wiyantan-a, an puth than keꞌam piip God.an ngangkangan piꞌ-piꞌantan nunanga, yaꞌa. Than weeꞌ-weeꞌanangan ngangk minangaman iiy-iiyantana putha kaangk wuntan pam wanch puk wiyantan-a, yaa, than al-alangan meenathantan than kan-kanaman God.an ngangkangan piꞌ-piꞌantan nunanga. \v 19 Niiy nath God thonam anman ngaantam-ngeey-ngeeyin nunang, thon yaꞌana. Yaa, an mina, puth oony way al-alangan ngaantam-ngeeyantan thampang nil God thonam anmana, puth thananiya winynyang moꞌ-moꞌantan nungantam, akangam than-thantan. \v 20 Niiy keꞌ way-wayan ngaantam-ngeeyāna! Ngay wik inan thaaꞌ-thayanam waaꞌ-waaꞌang niiyanta: than weeꞌ-weeꞌanangan keꞌaman kaangk wuntan pam wanch wiyantan-a, putha min keꞌaman yumpantan thant-a, an than kan-kanaman keꞌam ngangkang piꞌ-piꞌantan nunang Jesus.an yaꞌa. An yaan muukamantan thonakama, wik aak-yaꞌang thawantan. \v 21 Puth niiy inan pam Abraham.an ngaantam-ngeeyāna, wuut mangk ngamparam yotamantaman, nila wik piip God.antamana erkam paththam ngeeyim, aꞌ niliya keꞌam week piip God.antaman puk nungantaman Isaac.an, yaꞌa, puth nilan erkam paththam theeꞌan nungant God.antan yipam altarang keꞌ penchiy thumangan keꞌ minh yimanangana. Puth anpalana, nil piip God.ana kon kan ngathan ngul way yot nil Abraham.angan yump-yump thanang. \v 22 Niiy kan-ngul wik inan meeꞌmiy ey? Nil pam thonam ilangan Abraham.anga ngangkangam piꞌ-piꞌ nunang God.an, aꞌ putha wik nungantaman ngeey-ngeey. Nil wik God.antaman ngeey-a, an nil meenath nil kan-kanaman ngangkangan piꞌ-piꞌ nunang. \v 23 Inangan meenathan ngampar yotamant wik inangan kan-kanam lat ngench thayanangan umpin aak keenkanamana, “Nil Abraham.angan wik God.antaman ngeeya aꞌ ngaantam-ngeey ngula nil God.an kan-kanam thaw nungant. Anpalana nil God.angan kanam kon-ngath way nilan yump-yump.” Aꞌ putha thananiya wik inangan umpin lat ngench thayanangana. Nil God.angan waaꞌ nunang nil puth ngurp nungantama. \v 24 Puth ngampaniya wik inangan ngaantam-ngeey-ngeeyāmpa: ngamp minamwey iiyimp pam wanch wiyantan-a, an puth meenathan ngamp kan-kanaman God.an ngangkang piꞌ-piꞌanamp nunang. Aꞌ puth nanpalan nil God.angan ngul way ngamparam anangan kon-ngathow. \p \v 25 Aꞌ ngamp wanch Rahab inana ngaantam-ngeeyāmp nunanga. Wanch niliya maarich-weentha. Nil pam Joshua.angan kuch pulang pam kucham anangana aakan thathowpul aak nungantangan wakana, nil Rahab.an-a, umang iiy pulant, aꞌ wuthanang thench pulanga, aꞌ anpalaniya nil woyan thon ngul meenath pulant aak koyamakan iiyowpula, than soldiers al-alangan keꞌ yipam thathayn pulang aꞌ mulathayn pulangan. Nil Rahab.angan-a, God anman ngangkang piꞌ-piꞌan, puth nanpalan nil minan meeꞌ nungantangan yump-yump, aꞌ anpalana nil piip God.ana kon-ngath nunang way anangan nilan yump thanang. \p \v 26 Eeꞌa, ngay inan kan-kanam thawang niiyanta: nil thonaman mulan wunan-a, ngangk nungantam alangana too ngul wantan nunang aꞌ kemp nungantaman anman popam wun-wunana, keꞌ ngul yuupamiy yaꞌa. Yaa, aak inan yimanang wunana. Than weeꞌ-weeꞌanangan thawantana than piip God.an kan-kanaman ngaantam-ngeeyantan nunang aꞌ ngangkangam piꞌ-piꞌantan nunang anman-a, than putha kan-kanam min yumpayn thant pam wanch puk wiyantana, aꞌ kaangk wunayn thanta. Than keꞌwey min yumpayn putha kaangk wunayn wiyantan-a, puth an wanttak aa? Than ngul want-wanttak God.an ngangkangan piꞌ-piꞌantan nunangan e? Than keꞌ pam wanch mul yimanangan wuntana. \c 3 \s1 Ngamp Wik Minam Anman Thaw-Thawāmp \p \v 1 Ngurp ngatharam niiyalang, niiy yotamangan wik God.antaman keꞌ waaꞌ-waaꞌāna churchangan, than koꞌalamangan ep-paththama waaꞌayn. Thanwey waaꞌiythan wik God.antaman-a, thananiya wik minam waaꞌayn thant wiyantan. Than keꞌwey min-minan waaꞌayn wik God.antaman-a, nil God.angan kan-kanam paththam wak-wakow thananga, wiy anangana nil keꞌ wakiy thanang, yaꞌa. \v 2 Ngamp yotam inangana ngamp wiyiya wik way-way thawanampa; nil weeꞌ keꞌaman thawan wik way thakan-a, an nil ep-paththam pam min-minam paththama, way keꞌam iiy-iiyan, wik nilan thaw-thawana an minam anmana, nil oony way alangan keꞌ maꞌ mich wakiy nunang, yaꞌa, nil aak thaampan. Aꞌ um thaampan nunanga, oony wayana. \v 3 Thaaꞌnganth inangan ngamparam manyiya, yaa, ngamp wik minam thawimpwey-a, yaa, ngampaniya pam wanch min iiy-iiyimpa. Wik way thakan thawimp-a, pam wanch way iiy-iiyimp. Thaaꞌnganth ngamparam inangan keꞌ bridle bit many yimanangan pamangan wunpantan thaaꞌ yaramanantangan. Ngamp kuuy wanttinakan wichanamp-a, an than yaraman anangan aakanakan iiyantan. \v 4 Ngamp chukkun anangan ngaantam-ngeeyāmp thamp. An puth wuut piꞌ-piꞌanam thampanga, puth pam al-alangan weentathantan thanang yuk manyiy al-alangan yuk pal pekkuwan koy-koyyuw wun-wunan chukkunantangana. Wunt piꞌan nathwey wampiy-a, penyiy nunang chukkunaniy-a, puth nil pam alangana weentathan yuk many thonakam alangan pal-pekkuwan wunan chukkunantangana, alangaman weentathan chukkun piꞌanan. \v 5 Thaaꞌnganth ngamparam inangana an many thampa keꞌ bridle bit many yimanangan yaramanantangan thaaꞌangan wunpantan, aꞌ keꞌ yuka manyiya chukkunantangan wuntana. Ngampaniya minaman thawimp thant wiyantan-a, an ep-paththama, min iiyimpa. Ngamp wik way-wayan thawimpwey-a, puth ngampaniya wayathwimp ngamparakamana. \p Pamangwey thum meeꞌ kaliy-a, thum nganth many theeꞌiy ngul wakangan-a, aniya nhoom piꞌan ngul penchan paththam, aꞌ nganth anan puy-puyam ngul weꞌaraman. \v 6 An keꞌ yimanangan thaaꞌnganth ngamparamaniya, keꞌ thum yimanangana. Kul ngulan thawanamp-a, an keꞌ nhoom ngul weꞌaramana pench-penchan. Ngamp wik way thampangan thawimpan-a, ngamp puth wayathwimp ngamparakamana, an keꞌ thum yimanang puy-puyam aathan kemp ngamparamangana, aꞌ kuchek ngamparamangan putha ngangk ngamparamangan aꞌ ngampan puth pam wanch way kan-kanam ngul iiyanamp, erkam wik ngeeyanamp nungantam oony way alantaman, aꞌ ngamp puth puy-puyam way-wayam paththam ngul iiy-iiyanamp. \v 7 Ngamp maalathanamp thanang minh anangana, minh wiy-wiyam thakana, aꞌ puth minh pancha puth thuuka puth minh ngaꞌ anangana woꞌuwangan wuntana. Aak nathpalman in-inman pam wanchang maalathantan minh anangan. \v 8 Puth ngampwey thaaꞌnganthan popam keꞌan piꞌimpa, yaꞌa, an way-wayam paththama, an maꞌ-yotaman yuup-yuupamana. Nil thaaꞌnganth ngamparam keꞌ thuuk yimanangana thuuchan pal yuup, wik thakan kalan-a, kul thakan thawan, keꞌ opar way thuukantam yinang pam wanch wayathan thanang. \v 9 Ngamp puth thaaꞌ-kuumpanamp piip God.an aꞌ thankyou thawanamp nungant, thon inanweya, thaaꞌnganth ngamparam il-ilangan-a, ngamp akwunamp. Nungkway nil God.angan yump ngampang keꞌ nilam anman-a, puth ngampiya akwunamp, aꞌ thaaꞌ-thengkathwunamp. \v 10 Ngamp thaaꞌ thonam alantaman thawanamp wik mina puth wiyiya wik way thawanampa, ngamp akwunamp thak. Ngurp ngatharam niiyalang, puth an min yaꞌa. \v 11 Nil ngak mina aꞌ putha ngak wulkachan pul karpaman keꞌam pentanpul ngak pantam anpalan, yaꞌa! \v 12 Ngurp ngatharam niiyalang, yuk kom alangana may kuump anangan keꞌ kaliy yaꞌa; aꞌ putha kuuy may kaangkantam alangana may kom anangan keꞌ kaliy thama yaꞌa; puth thon inana ngak mina puth ngak wulkachan pul karpaman keꞌam pentanpul ngak pantam anpalana yaꞌa. In puth yimananga, ngampaniya wik min aꞌ wik way thonamang keꞌ thawimpa, yaꞌa. \s1 Ngamp Thawāmp God.ant Kuchek Min Yumpow Ngampang \p \v 13 Niiy weeꞌ-weeꞌanangana kuchek minan iiy-iiyaniy-a, niiyiya min-minam iiyāna. Keꞌ thamp ulpān pam wanch wiyantamana, puth niiyaniya minam iiyān thant wiyantanwey. Niiy min yimanangan iiyinan-a, wiyangan thiichayn niiyan kan-kanam kuchek min paththam iiy-iiyaniywey. \v 14 Niiyana kul kathan keꞌ ngaantam-ngeeyān aꞌ ngangkangan yaam keꞌ piꞌ-piꞌān putha keꞌ meeꞌ-wunān, aꞌ niiy-niiyantakam thonakamana keꞌ ngaantam-ngeeyān. Niiy way-wayam yimanangan iiy-iiyinwey-a, an puth niiyiya keꞌwey thaaꞌ-kuumpān niiyantakaman putha kuchek minan keꞌ waaꞌwuna, an niiy wik uuy-uuyamaniy thonakama. \v 15 Nil piip God in kenyan keꞌam thaw ngampar meeꞌ-wun-wunāmp ngamparakamana, yaꞌa, aꞌ keꞌam thaw ngampar ulp-ulpanangan iiyāmpa, yaꞌa, aꞌ keꞌam thaw ngampar wayan iiyāmp thant wiyantan, yaꞌ, nil oony way anana an ep-paththam nil thawan ngampar way yot inangan yump-yumpāmpa! \v 16 Than pam wanch meeꞌan wun-wuntan-a, aꞌ puth thanttakam thonakaman ngaantam-ngeey-ngeeyantan-a, man kul wampan thant aꞌ kul yumpwuntan thanttakamana putha wiyant thakan way yumpantan. \v 17 Puth nil piip God.an thaw ngampara ngamp minam iiyāmp, kul keꞌ thawāmp thant wiyantan, puth wik itam thawāmp thant, aꞌ wik ngeeyāmp thanang thamp. Puth nil thaw ngampar thamp ngamp ngangk mamāmp thanangwey pam wanch puk wiy anangan aꞌ min iiyāmp thantwey thamp. Aꞌ puth-a, ngamp kan-kanam woyan nungantaman wak-wakāmp, woyanamana mel keꞌ enchāmpa, yaꞌa. \v 18 Ngamp ngangk minangaman iiyimp-a, aꞌ kul keꞌanangwey wun-wunimp-a, aꞌ puth wiy anangan maꞌ-aathimp thanang ngangk kulaman nochathimp thanangwey-a, anpalan than wiyangan ngul thathayn aꞌ than kaangk minam ngul iiyayn thampweya. \c 4 \s1 Yuk Way Min Aak Inpalmana Niiy Keꞌ Ngangk Peeyāna \p \v 1 Puth niiy ngeenama? yaaman thaaꞌ-thayanamaniy aꞌ pek-pekwuniya? Puth inpalana, niiyiya maꞌ-yotam kuchekangan way anman ngaantam-ngeeyaniywey, ngangk peey-peeyan niiyant way yumpanakana, niiy iingkamaniy thampang woyimpiy keeꞌanakana. \v 2 Wiyiyweya niiy ngaantam-ngeey-ngeeyaniy keꞌ pam wanch wiyang yuk way min thanttaman keꞌ niiyant theeꞌiythan, puth yaꞌa, than keꞌ theeꞌiythan niiyant. Puth ngangk niiyantan way paththam wunan aꞌ niiyan ngaantam-ngeeyaniy keꞌ niiy mulathin thanang aꞌ way min ngulan maayin thanttaman. Niiy kaangk paththam wunaniy way minakan panch-panchamaniya. Niiy nathwey keꞌ uwin way minan-a, puth niiyiya kulak ngul wenkaniy thant aꞌ pekwuniy, thaaꞌ-thayanamaniy thaka. Puth niiywey ngeenam yuk way min keꞌaman uw-uwaniya? Niiyan puth God.antan keꞌam engkaniya! \v 3 Wiyiy niiy nath nungant thawin, puth nilaniya kaangk keꞌ theeꞌow niiyant yaꞌa, puth anpalan nil meeꞌmiy niiyang niiy-niiyantakaman thonakam ngaantam-ngeey-ngeeyaniy keꞌ-paal niiy way minakan thawaniy nungant. \p \v 4 Niiy paththam kan-kanam keꞌam monkan-wakaniy nunang God.ana! An keꞌ wanch wayangan pam nungantaman wantan aꞌ pam thonakan wenkan. Niiy yimanangan iiy-iiyaniya, niiy God.an ngangkangan keꞌam piꞌ-piꞌaniy nunang yaꞌa, puth niiy kaangk wunaniy wukalak aꞌ puth way min aak inpalmakan. Ayyang, in ngeeyāna! Niiy weeꞌ-weeꞌanangan-a, wukal-weenthan iiyaniy-a, puth way min aak inpalmakan kaangk wun-wunaniy-a, an niiyan-a, um thaampaniy nunang God.ana. \v 5 Nil God.an thaw lat ngench thayanangan nil Ngeen-Wiy Min nungantaman kan kuch ngangk ngamparamangan ngoonchowa aꞌ puth nil Ngeen-Wiy Min alangana kan-kanam paththam kaangk ngampan kan-kanam monkan-wakāmpana God.an, ngamp nungantakam anman kaangk paththam wunāmpanta. Niiy nath ngaantam-ngeeyaniy keꞌ nil God.an wik inangan yaan thaw-thaw ey? An yaꞌa! Nil kan-kanam anman thaw-thawan. \v 6 Nil God.an thayan paththam aꞌ ngangk minangam maꞌ-aath-aathan ngampanga ngamp yipam monkan-wakāmp nunangana. Than puth lat ngench thayanangan kan waaꞌin ngampar, “God.an kan-kanam min paththam iiy-iiyan thant pam wanch al-alantan than keꞌan piꞌan yumpwuntan, puth nil pam wanch wiy anangan ep thaampan thanang than ulp-ulpanangan iiy-iiyantana.” \p \v 7 Yaa, niiyan putha maꞌ God.antang wantwuna. Aꞌ niiy thaampān nunang oony wayana yipam nil nath moꞌow niiyantamana. \v 8 Niiy thinth-thinth wampān nungant God.antan-a, aꞌ niliy puth-a, thintham ngul wampow niiyanta. Than weeꞌ-weeꞌanangan way yump-yumpantan-a, than wantiythan ngula, aꞌ putha than weeꞌ-weeꞌanangan yaan-yaanangan monkan-wakantan nunang God.an-a, than kan-kanam paththam monkan-wakiythan nunang God.ana. \v 9 Niiyiya ngangk way-wayam paththam wuninweya, puth-a, peey-peeyin thampwey, an puth ngeenama, niiy way thaaꞌ-thaaꞌan yump-yumpaniya. An niiyiya keꞌ thengk-thengkina, niiyiya peey-peeyin paththam, an niiyiya ngangk minangaman keꞌ iiy-iiyina, niiyiya ngangk way-wayam paththam iiy-iiyina. \v 10 Niiyiya thintham wampān God.antan aꞌ thawān nungant niiy pam wanch min yaꞌana, puth nilana konangaman keꞌ piꞌow way yot niiyan yump-yumpana, yaꞌa, an nil ngula maꞌ umangan piꞌ-piꞌow niiyang purꞌpam. \s1 Christians Wiy Anangan Keꞌ Waaꞌān Thanang \p \v 11 Ngurp ngatharam niiyalang, niiy Christians wiy anangan keꞌ waaꞌ-waaꞌān, wik way thakan keꞌ thawāna. Niiy wiy anangan waaꞌaniy thanang-a, an niiy wik thayan God.antaman pipaniy, aꞌ thaampaniy thamp, aꞌ puth niiy wik thayan nungantaman way waaꞌ-waaꞌaniy thamp. Aꞌ nil weeꞌangan wik thayan God.antamana wik way-wayam paththaman waaꞌowwey-a, nilan ngaantam-ngeeyan nungantakaman nilan keꞌ wik meeꞌmiyang yimanangan waaꞌ-waaꞌana, puth yaꞌa, nil keꞌam wik ngeeyan nunang God.ana. \v 12 Nil God.ang thonamang alangaman thonakam nilam wik thayan anman ep kan-kanam yumpan. Aꞌ nil puth thonamangan thanathow ngampang pam wanch um nungantangan thanāmp, mep-mepow ngampangana. Aꞌ nil thonamangan thonakamana kaaꞌ-piichanathan ngampang puth al-alantaman ngamp wayan thaaꞌ-thaaꞌan yumpanampa, aꞌ puth nil thonam alangaman kuchow ngampang aak way aakanakan iiyāmpa. Ngamp ngaantam-ngeeyāmpa, keꞌ waaꞌāmp pam wanch wiy anangan. An nint keꞌ weeꞌ e? pam wanch wuut piꞌan ey? keꞌ God yimanangan ey? Yaꞌa, wiyan keꞌ waaꞌān thanang. \s1 In Way Ngampar Wik Ulp-Ulpanangan Thaw-Thawanampa \p \v 13 Aꞌ ngamp inan thampang ngeeyāmpa. Wiyiya niiy nath yimanangan thawaniy, “Ngay kaangk moꞌāng aak thonaka, nath inman moꞌāng, nath yaꞌweya ngaaꞌ thon ngul moꞌāng, aak thonang ngul wun-wunānga. Ngay kaangk kaap thonamak angman wun-wunāng. Ngay work iiy-iiyāng aꞌ wukal yot yumpānga.” \v 14 Niiy yimanangan keꞌ thawāna! Niiy meeꞌmiy yaꞌa aak want-wanttakan wunow ngaaꞌ thon ngulana! Ngampaniya keꞌ thok ween yimanangan wun paampangana, aꞌ amanamaniya yaꞌam ngulan weeman. Ngampana yimananga yaaman keꞌ wunimp aak ing pekan, ngamp puth ngoongk-ngoongkam aak ngeen nathan ngamp yaꞌamāmp aak imanamanwey. \v 15 Aꞌ ngampan wik inangan ep thawimpa, “Nil Lord.an kaangkan wunow-a, an ep-paththam ngampana man-yetham iiyāmpa aꞌ ngampaniya aak thon-thonak ep moꞌāmpa.” \v 16 Puth niiyiya ulpathwuniy niiyantakamana wik piꞌan thawaniya. In way ngampar wik ulp-ulpanangan thaw-thawanampa. \p \v 17 Ngamp kan meeꞌmiy ngul ngamp min anman iiy-iiyāmpana. Ngamp nathwey min keꞌan iiyimpan-a, an ngamp way-wayam paththam iiyanamp. \c 5 \s1 Niiy Ngul Wukalakan Ngeenak Yangkamaniya? \p \v 1 Ngay kan thawāng niiyant al-alantanweya maꞌmangkiyan iiy-iiyaniya. Ngangk way paththam wunow niiyant, aꞌ niiy peey-peeyāna, puth aak way anan yaam keꞌanam wampow niiyant. \v 2 Way min niiyantamana yaaman keꞌ wun-wunayn aak umpuyamana yaꞌa, an ngul wayamayn, aꞌ way min niiyantam min-miniy anangan-a, ngoꞌarang mamow. \v 3 Niiy ngul wukalakan ngeenak yangkamaniya! An puth wukal niiyantaman kan-ngul wayamin, ngoꞌarang kan mam thanang. Puth nanpalan niiy way paththam ngul weemana! Nil God.angan kan thath wukal niiyantaman ngoꞌarangan mamanwey, nil puth wayathow niiyang niiyan yangkamaniy way minakana. Niiyiya maꞌmangkiy yumpwuniy aꞌ yuk way min min-miniy anangan piꞌ-piꞌaniyweya, ngul an min niiyant ey? Yaꞌ paththam. Aak anan thinth ngulan wampowa nil God.angan um nungantangan thanathow niiyangana, ngul an min niiyant ey? An yaꞌa! Niiy puth yangk moꞌ-moꞌaniya! \v 4 Niiy inan ngeeyāna: niiy meeꞌ thenchan thanang pam anangan workan iiy-iiyantan aak paddock niiyantamanganwey, may niiyantaman yalmathantan. Niiy puth wukal keꞌam theeꞌan thanta, yaꞌweya. Than wik many thuuch-thuuchina! Niiy keꞌ ngeeyan thananga. Thaniya wik pech-pechinweya aꞌ nil God.angan moom wuut piꞌan paththam alanganiy ngeey thananga! \v 5 Niiyiya yuk way min yot piꞌ-piꞌaniy aak ing pekana, niiyiya keꞌ minh bullock kempathiy yimanangan weemaniy, puth yuk way min yotamangan keꞌ kempathiy yumpantan niiyang. Than pamangan maꞌ-yotam minh bullock kempathiyan mul-mulathantan minh mungkanakan. Inan puth yimanang thamp nil God.angan ngul wayathow niiyangan, anpalan niiy yangkan moꞌ-moꞌaniy yuk way minakan. \v 6 Niiyana pam min-miniy anangan aak-yaꞌangan waaꞌ-waaꞌan thanang, putha wiy anangan thamp niiyaman mul-mulathan thananga, puth thananiya keꞌam thaampin niiyang yaꞌa. \s1 Niiy Keꞌ Eenchān Woyan Min God.antam Anpalana \p \v 7 Niiyalang, ngurp ngatharam-ang, niiy keꞌ eenchān woyan min God.antam anpalana, puth murkanam anman minam monkan-wak-wakān nunang aak-aakanakaman nil Jesus Lord ngamparaman palaman wampowa. Nil pam farmer alangan may kaanch anangan kanan kaampan-a, pamana kuup-kuupan ngul may kaanch anangan yiikan ngulan pentayn aꞌ may thamp ngulan piꞌayn. Aꞌ nilan kuup-kuupan ngakan wampow thampa, may anangan yipam piꞌan aꞌ menchan weemayn. Nil paman-a, keꞌam eenchanwey, yaꞌa. \v 8 Aak inana yimanangan wunan, ngamp keꞌ eenchāmp woyan min piip God.antam amanamana! Aꞌ puth ngampaniya ngangk thayanam iiy-iiyāmp, puth ngampan ngaantam-ngeeyāmp nil Christ.an yaam keꞌanam palaman wampow ngampar. \p \v 9 Ngurp ngatharam niiyalang, niiy wik inan thamp ngeeyān ngatharam. Niiy Christians wiy anangan keꞌ waaꞌān thanang, nil puth piip God.angan yipam keꞌ wayathow niiyang. Puth aakan yaam keꞌanam wunowa nil Christ.an palaman wampow aꞌ um nungantangan thanathow ngampang maꞌmangkamana, mep-mepow ngampang way yot ngampan yump-yumpamp. Nil Christ.an yaam keꞌanam puy-palan wampan ngampar! \v 10 Aꞌ ngampan ngaantam-ngeeyāmp thanang pam prophets al-alangan keenkanaman wik min God.antaman waaꞌ-waaꞌin pam wanch wiyantana, aꞌ puth ngampiya woyan thanttam anman wakāmpa. Than pam wanch wiyang wayan yump-yumpin thant-a, than aak thaampina, aꞌ than puth keꞌam thawin, yaꞌa, thanwey-a, keꞌ-ngoongkam anman monkan-wak-wakin nunang God.an. \v 11 Ngamp ngaantam-ngeeyāmp thanangan puth than ngangk minangaman iiy-iiyina, thanan puth aak thaampina aꞌ thanana keꞌ-ngoongkam anman monkan-wak-wakin nunang God.ana aak wayan wamp thant. Niiy puth wik kan ngeeyan pam Job alantamana. Nungkway aak way yotan wampin nungant-a, nilan aak thaampweya, keꞌ-ngoongkam anman ngaantam-ngeey nunang God.ana. Anpalana, nil God.an min iiy nungant, aꞌ ngangk min paththam yump-yumpana. Aꞌ nil God.an min kan-kanam paththam iiy-iiyan ngampara, aꞌ ngangk mam-maman ngampanganiya. \p \v 12 Ngurp ngatharam niiyalang, puth niiy in ngeeyāna, inan wik thayana: nil pam thon nath thawiywey, “Ngay in kan-kanam paththam thawang piip in kenya,” than yipam wiyangan ngaantam-ngeeyayn nunang an keꞌ kan-kanam thaw-thawan. Wiyiya thawantana “piip in keny” yimanangana, wiyiya thawantana “aak in keny,” nath “aak in pek.” Wik inangan way niiyant. Niiy keꞌ thaw-thawān yimanangana. Niiy wik kan-kanam anman thaw-thawān. Niiy nathwey thawin “Eeꞌ-a,” yaa, niiy “Eeꞌ” anman thawān. Niiy nathwey thawin, “Yaꞌ-a,” yaa, niiy “Yaꞌ” anman thawān. Niiy puth yimanangan thawāna, nil God.angan keꞌ yipmam wakow niiyang aꞌ kul keꞌ thamp yipam thawow niiyanta. \p \v 13 Nil puy weeꞌant nathan aak wayan wampantweya? Nil puth meeꞌ-wuthanamow God.antana. Aꞌ nil puy weeꞌ-nathan ngangk min paththaman iiy-iiyana? Nil aak path-pathow God.antan, aꞌ thaaꞌ-kuump-kuumpow nunanga. \v 14 Aꞌ nil puy weeꞌ-nathan weechan nunanga? Nil wik kuchow thant pam wanch churchan piꞌ-piꞌantan al-alantana, thananwey ngul erkam iiyayn nungant alpan alantan aꞌ meeꞌ-wuthanamayn nungant aꞌ than minh kamang nampayn nunang, anpalaniya than thawayn God.antana pam alpanan miyalathow nunanga. \v 15 Than kan-kanaman ngangkangaman piꞌ-piꞌantan nunang God.an-a, nil ngul ngeeyow thanang aꞌ miyalathow nunang, nil alpanana miyal paththam ngul iiyowa. Nil alpan alangan wayan yump-yump-a, nil God.an ngul kon-ngathowana. \v 16 Aꞌ ngay inan thawang niiyanta: niiy waaꞌān niiyantakamana way niiyan yump-yumpana aꞌ meeꞌ-wuthanamān niiy-niiyantakamana aꞌ nil God.angan ngul maꞌ-aathow niiyangwey niiy yipmam wayan wantāna aꞌ monkan-wakān nunangana. Than pam wanch min weeꞌ-weeꞌanang nathan meeꞌ-wuthanamayn God.antan-a, nil God.angan ngul ngeeyow thanang aꞌ kan-kanam paththaman maꞌ-aathow thanang than ngeenakan thawantan nungantwey. \v 17 Nil pam Elijah.ana keꞌ ngurp ngamp yimanangana. Nilana meeꞌ-wuthanama aꞌ thaaꞌ thay-thayanam thaw God.antan nil ngakan keꞌ kuchow thanta, aꞌ anpalaniya nil God.angan puth keꞌam kuch thant ngakanweya, kaap maꞌ-koꞌalamana ngak keꞌam wamp-wamp thant. \v 18 Aꞌ anpalana nil Elijah.an putham ngul meeꞌ-wuthanama God.antan ngakan yipam kuchowa aꞌ yaam keꞌanamana ngak piꞌan paththam uk-uk inpal kenyana, aꞌ anpalana yuk-a, puth may anangana kan-ngul em-emin putham ngulaniy. \p \v 19 Ngurp ngatharam niiyalang, niiy wiyiya koyam yaakaꞌ weentan God.antamana. Nil weeꞌangweya palaman weentathow niiyang woyan min aakanakan God.antamakan-a, an min-minam paththama. \v 20 Puth niiy inan ngaantam-ngeeyāna: nil weeꞌangan maꞌ-aathow pam anana nil wayan yump-yumpan-a, aꞌ koyaman weentathow nunang woyan min God.antamakan-a, an nil kaaꞌ-piichanathan nunang anpalana aak way aakanakan keꞌ yipam iiyow aak umpuyamakana. Aꞌ nil God.angan ngul kon-ngathowan way nilan thaaꞌ-thaaꞌan yump-yumpana, nil pam anman koyaman weentwey God.antan.