\id GAL \h Galatians \toc1 GALATIANS Lat Inan Paul.angan Ump Pam Wanch Aak Galatia Punchan Al-Alantan \toc2 Galatians \mt1 GALATIANS \mt2 Lat Inan Paul.angan Ump Pam Wanch Aak Galatia Punchan Al-Alantan \c 1 \p \v 1-2 Ngay Paul lat inan umpang niiyant maꞌmangkam al-alantan pam wanch piip God.an ngangkangaman piꞌ-piꞌaniy nunang aak Galatia.angana. Than pam wanchangan keꞌaman kuchin ngayang wik waaꞌāng niiyant God.antamana, yaꞌa, puth piip God.angana pul Jesus Christ.angan ep kuchpul ngayang wik waaꞌanakan God.antamana. Nil God.angan kaꞌathamana Jesus.an mulaman ekath nunang. Than Christians maꞌmangkamang ngurp ngamparam aak inman wuntan-a, wik kuchantan niiyantweya than ngaantam-ngeey-ngeeyantan niiyang. \p \v 3 Ngay kaangk piip ngamparam God.ang pul moom ngamparam Jesus Christ.ang ngangk minangam iiy-iiyowpul niiyanta aꞌ putha ngangk niiyantam enyanam piꞌ-piꞌowpul. \p \v 4 Nil Christ.angan theetath nungamang yipam uthamow way ngamparamakana nil puth piip God.an thawanta nil uthamowana. Ngamp way anman kuyam yump-yumpampa, puth yimanang ngulana nil Christ.angana thayanathan ngampang minan iiyāmpa ngamp yipam keꞌ iiyāmp wayana keꞌ anangana thana way paththam iiy-iiyantan than puth keꞌaman yippak meeꞌmiy nunang God.ana. \v 5 Ngampiya thankyou thawāmp nungant God.antan aꞌ thaaꞌ-kuumpāmp nunang aak umpuyama nil puth min anman iiy-iiyan ngampar! Yey, kan-kanama. \s1 Wik Min God.antam Thonakam Ep-Paththam Ngeeyāmpa, Wiyantamana Yaꞌa \p \v 6 Ngayiya ngangk way-wayam paththam wunar niiyantamana. Niiy yaam keꞌanam weentan piip God.antamana. Nil ump niiyang monkan-wakān nunang puth Christ.an ngangk minangam iiy-iiyan niiyant puth yimanang ngulana wik thon ngul ngeeyaniy. \v 7 Puth wik God.antam thonakam mina, thon yaꞌa. Pam wanch puungk wiyangana ngangk way yumpantan niiyang, aꞌ kuchek way tham yumpantan niiyang. Than wik thon waaꞌ-waaꞌantana, thananiy-a, wik min Christ.antamana epankathantan. \v 8 Nil weeꞌangweya aak ingman earthangan-a, nath ngaantiyongkang inpal keny heavenaman-a, — nil weeꞌangan wik min Christ.antaman epankathowa wik ngan kanaman waaꞌan niiyantan-a, nil anman aak way aakanakan iiyowa! \v 9 Ngan kaꞌathaman kan waaꞌan niiyant wik inaniya puth inana ngay putham ngul waaꞌāng niiyanta: nil weeꞌangan waaꞌow niiyant wik thonan-a, wik min Christ.antam yaꞌana niiy kaꞌathaman ngangkangan piꞌ-piꞌan-a, nil ananiya aak way aakanakan iiyow. \p \v 10 Niiy nath ngaantam-ngeeyaniy ngayang keꞌ pam wanch al-alangan ngayang min waaꞌiythan ey? An yaꞌa! Ngay kaangk nil piip God.ang thonak min waaꞌowanya. Ngay nath wik waaꞌing than pam wanchangan yipam kaangk wuniythan ngathar-a, ngay nathweya work keꞌ iiyingweya God.antweya, yaꞌa. \s1 Ngay Inan Waaꞌang Niiyanta Ngayang God.ang Kuchany Wikan Waaꞌāng \p \v 11 Niiyalang ngurp ngatharam-ang, ngay inan waaꞌāng niiyanta: wik min ngayan thaaꞌ-aath-aathang-a, kuchek pamantam yimanang yaꞌa. \v 12 Wik min inana pamang keꞌaman waaꞌin ngathara yaꞌa. An puth nilam Jesus Christ.angan waaꞌ ngathar wik min inaniya. \p \v 13 Ngay kaꞌathaman kan waaꞌang niiyant ngay want-wanttakan aak keenkan iiy-iiyangweya. Ngayiya wik thayan Jews.antaman wak-wakang aꞌ pam wanch Christians anangan pam wanch God.antamana thaamp-thaampang thanang. Ngay ngangk minang keꞌam kuyam iiy-iiyang thant yaꞌa. Man kul kuyam wamp-wamp ngathar pam wanch God.antamakan keꞌ mulathanak thanang yimanangan. \v 14 Pam komp thaaꞌ-wantanamang wik thayan Jews.antaman thath-thathina, ngayiya work piꞌan ep-paththam iiy-iiyangana, thananiya keꞌ yaꞌ work manyam iiy-iiyinwey. Ngay ngangk punch-aakaman aak woyan nganttaman wak-wakangana, aak wuut mangk nganttamangan wak-wakina. \p \v 15 Puth nil piip God.an min iiy-iiy ngathar. Nil puth meeꞌmiy ngatharamana aꞌ nil miꞌ ngul ngayanganiy nathpalman ngay keꞌaman yippak meeꞌ-penchanga aꞌ nilan kaangk ngayan work iiyāng nungantan. \v 16 Aꞌ ngul-ngulana, nil piip God.angana meenath ngathar nhengk nungantamana ngay yipam wik min waaꞌ-waaꞌāng thant pam wanch yot thaaꞌ-wantanam al-alantan, Jews yaꞌ al-alantan. Ngay keꞌam pam wanch wiyantan thawang thaaꞌ-aathayn ngayangana yaꞌa. \v 17 Puth ngayaniya keꞌam iiyang aak Jerusalem.akan ngayan yipam thawing thant ngurp min Jesus.antam al-alantan than nungantangan iiy-iiyina. Ngayaniya keꞌam iiyang thantan yaꞌa, ngay kaawam iiyang aak Arabia.aka aꞌ amanamaniya koyam iiyang ngul kuuwam aak Damascus.aka. \v 18 Kaap koꞌalamangan kanan want-a, ngayaniya yiipam ngul iiyang aak Jerusalem.aka Peter.an yipam thathāng nunanga. Aꞌ ngayana weeks kucham angman wunang nungantangana. \v 19 Aꞌ ngayaniya James thathang nunang, kuunch Lord.antamana, ngay puth wiy anangan ngurp Lord.antaman keꞌ thathang thanang yaꞌa. \p \v 20 Wik inangana ngayan waaꞌang niiyant-a, kan-kanam paththam. Piip God.an meeꞌmiy ngayang ngay keꞌa wik uuy-uuyamang, yaꞌa. \p \v 21 Anpalan-a, ngay kungkam iiyang aak Syria.ak aꞌ aak Cilicia.ak. \v 22 Aak an-aniyangan-a, pam wanch al-alangan church amanamana aak Judea angan-a, ngayang keꞌ thiichinweya. \v 23 Than wik thooꞌ ngeeyin ngayang thonakama. Than pam wanch al-alanganiya waaꞌin, “Pam nil wayim yump ngampar, ngul kan-ngul wik min ngul waaꞌan, wik kaꞌathaman thaampa!” \v 24 Pam wanch al-alangaman thaaꞌ-kuumpin nunang God.an ngatharam anpalan. Thanan puth ngangk kuupamin puth God.ang kan weentathanya woyan nungantamakana. \c 2 \s1 Nil Paul.an Koyam Ngul Iiy Aak Jerusalem.akan \p \v 1 Kaap fourteenang want ngayang ngulan-a, ngay koyam ngul iiyang yiipam aak Jerusalem.aka. Pul Barnabas-a, putha Titus.ana pul ngatharang iiypul. \v 2 Ngayan iiyangana nil puth piip God.an thawar iiyanakan. Aak angan Jerusalem.angan-a, ngay wikak iiyang pam manth-thayan al-alantangan than churchan piꞌ-piꞌantan, than anangaman. Ngay waaꞌang thant wik anangan ngayaman thaaꞌ-aath-aathang pam wanch anangan than Jews yaꞌ anangana. Ngay puth kaangkwey than manth-thayan al-alangan wik ngatharam ngayan waaꞌangan-a, minam ngaantam-ngeeyayn, puth ngay kaangk keꞌ work aak-yaꞌang iiyānga! Ngay kaangk work minam anman iiy-iiyānga! \v 3 Nil ngurp ngatharamana Titus.ana, Jew yaꞌa, nil pam aak Greece punchana, puth than pam manth-thayan Jews al-alangana keꞌam thaachin nunang aak woyan Jews.antaman wak-wakowana ngeenan waaꞌantan ngeen-wiy peꞌanan umpanakana. \v 4 Puth pam puungk wiy anangan epa than kaangk ngeen-wiy peꞌanan umpayn nunang. Than waaꞌwin than keꞌ kuunch ngamparam yimanangan, keꞌ ngangk thanttaman kanaman theeꞌin God.antan yimanang, puth thana yaan muuk-muukamin, than puth ngurp min ngamparam yaꞌa. Thananiy wampin wikakana yipam ngeeyayn ngan wik want-wanttakan waaꞌān woyan Christ.antamana. Ngan waaꞌana ngan monkanan-wakanan nunangan-a, aak woyan kath keenkanamana an keꞌ moom ngamparam yaꞌ-ngul kanam minch aniya. An puth thananiya kaangk keꞌ wik nganttaman ngeeyayn yaꞌa. Than kaangk thaachayn ngampang aak woyan Jews.antam anman wak-wakāmpa. \v 5 Thananiya wik wayanang waaꞌ-waaꞌin, aꞌ ngan wik thanttaman keꞌ ngeeyan, yaꞌa. Than wik Christ.antam keꞌ wayathayn, wik nungantam min kan-kanam paththam. Ngan kaangk wik nungantamana min engkanang wunow niiyanta. \p \v 6 Than pam manth-thayan anangana keꞌam thawin ngathar wik thon ngulan waaꞌānga, yaꞌa, than wik ngatharaman minam ngeeyin. Ngay keꞌ ngaantam-ngeeyanga yaꞌa than nath pam piꞌan, nath yaꞌa, nil puth God.angan keꞌ thathan kemp yoon ngamparamana an yaꞌa, nil ep-paththam ngangk ngamparam an pekan thathan min natha, natha yaꞌ, waya. Than pam piꞌan il-ilangana keꞌam thawin ngathar wik thon ngulan waaꞌāngana, yaꞌa. \v 7 Than ep kan-kanam ngaantam-ngeeyin nil God.ang work anan theeꞌar wik minan waaꞌ-waaꞌāng pam wanch Jews yaꞌ al-alantan keꞌ nil Peter alantan work theeꞌa wik minan waaꞌ-waaꞌow pam wanch Jews al-alantana. \v 8 Nil piip God.angan nilam thonakaman ngangk thayanathan ngayangan yipmam wik minan waaꞌ-waaꞌāng Jews yaꞌ al-alantanweya. Aakan yimanangweya, nil God.ang anman thonakam ngangk thayanathan nunang Peter.ana wik minan waaꞌ-waaꞌow pam wanch Jews al-alantan. \v 9 Nil James-a, Peter-a, putha John thaniya keꞌ pam moom iiy-iiyantan. Thanan ngaantam-ngeeyin nil God.angan work ngath inan piꞌan theeꞌar wik minan waaꞌ-waaꞌāng pam wanch Jews yaꞌ al-alantan. Puth thananiya maꞌ thuth-thuthin nganang Barnabas.angan, an meenathan ngan maꞌmangkamana karpam workan iiy-iiyanan nungant piip God.antana. Ngan yot anman puth karp thawan ngan Barnabas.angan workan iiy-iiyān thanttangwey Jews yaꞌ al-alantanganweya, thananiy-a, work Jews al-alantangan iiy-iiyayna. \v 10 Aꞌ thananiya thawin ngant ngan maꞌ-aathān thanang pam wanch Christians ananganwey aak Jerusalem.angan wun-wuntanwey, than maꞌmangkiy yaꞌana. Ngay kaangk paththam maꞌ-aathāng thanang. \s1 Nil Paul.ang Wak Nunang Peter.an Aak Antioch Angman \p \v 11-12 Ngul-ngulana nil Peter.ana um kungk iiy aak Antioch aakanakan. Nil puth Peter alangan-a, may mungk-mungk thanttang Jews yaꞌ al-alantanganwey aak angmaniya, ngul than pam puungk wiy anangan Jews wampin nil James.angan kuch thananga. Than pam al-alangana ngaantam-ngeeyin than nath mayan mungkiythan Jews yaꞌ al-alantanganwey-a, than kaaꞌ wayathayn thanttakamana puth than Jews yaꞌ al-alangana keꞌam monkan-wakin aak woyan Jews.antam anana. Nil puth Peter.ana winynyang moꞌa pam al-alantamanwey aꞌ puth nilana keꞌ-ngul mayaniy mungk thanttang Jews yaꞌ al-alantanganwey. Ngay wakang nunang Peter.an meeꞌ yotantangan nil puth winynyang moꞌ aꞌ mayan keꞌ-ngul mungk pam al-alantangan than Jews yaꞌaniya. \v 13 Than pam Jews wiy anangana winynyang moꞌin tham, than michim iiy-iiyin keꞌ Peter yimanangan mich iiy-iiy. Puth nil Barnabas thampan mich ween, man-kuchaman weena. \v 14 Ngay thathang thanangana than keꞌam ngula wik kan-kanam God.antam anangan ngeey-ngeeyina, an yaꞌ-ngula. Ngay thawang nungant Peter alantana meeꞌ yotantangana, “Nint pam Jew, puth nint aak thanttaman wak-wakan, Jews yaꞌ al-alantamana. Puth yimanang ngulana, nintaniya kaangk thaachān anangan thanang than Jews yaꞌana, than yipam aak Jews.antaman wak-wakaynweya! Ngul an ngeenake? Yimanangan iiyangan e? An waya!” \s1 Than Jews Anangana Putha Than Jews Yaꞌ Thampana Nil God.angan Kaaꞌ-Piichanathow Thanang Than Ngangkangaman Piꞌantan Nunangana \p \v 15 Kaath piip nganttamana than Jews puth ngan Jews thampwey. Ngan keꞌ than Jews yaꞌ anangan yaꞌa, ngan wayanang yaꞌa. Than God.an ngoongk-ngoongkam nunang. \v 16 Ngamp kan meeꞌmiy nil God.angan way ngamparaman kan kon-ngath nunang puth ngampan nunang Jesus Christ.an ngangkang piꞌ-piꞌanamp nunang, amanaman thonakama. Puth pam wanch wiyangan ngaantam-ngeeyantan than wik thayan nathwey minam piꞌiythan-a, yaa, nil puthangkan way thanttam anpalan ngul kon-ngathow nunang God.an. Puth aak God.antan yimanangan keꞌam wun yaꞌa. Nil kaaꞌ-piichanathow thanang weeꞌ-weeꞌanangan Jesus Christ.an ngangkangan piꞌ-piꞌantan nunang, Jews aꞌ Jews yaꞌ anangan. Ngamp puth nanpalan Jesus Christ.an ngangkang piꞌ-piꞌanamp nunang nil yipam piip God.angan keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyow way ngampan iiy-iiyamp. Ngampan puth keꞌ ngaantam-ngeeyimp nil God.angan min waaꞌiy ngampang puth anpalan ngampaniy paathanampwey wik thayanan ngeeyāmpa. An yaꞌa. Ngamp keꞌ ngaantam-ngeeyimp yimananganiya, puth ngamp keꞌam wik thayan ngeey-ngeeyanamp, yaꞌ anman. \v 17 Ngamp angman karpam nenchanamp Christ.antanga puth ngampaniya kaangk nil God.an kon-ngathow nunang way ngamparam anpalana keꞌ-ngul yipam ngaantam-ngeeyow way ngamparam anangan. Ngampiya ngaantam-ngeeyanamp ngul an ngamp thamp Jews way iiyanamp, way thak yumpanampwey keꞌ than anman Jews yaꞌ al-alangan way yumpantan ngamp yimananga. Ngul nil Jesus Christ.angan way yump ngampang ey? puth anpalan ngamp wik thayan keenkanam anangan too wantamp ngul aꞌ anpalana ngamp Christ.ana ngangkangam piꞌanamp nunang ngulan ey? yaꞌa! Aꞌ puth ngamp nath way yumpimp-a, nil Christ.angan min waaꞌiy ngampang ey? Yaꞌa! Ngamp yimanangana keꞌ ngaantam-ngeeyāmpweya. \v 18 Puth yimanang ngulan-a, ngay meeꞌmiy ngay kaꞌathaman way-way ngaantam-ngeeyangana. Ngay meeꞌmiy ngula nil God.angan kaaꞌ-piichanathan ngampang puth ngamp ngangkang piꞌ-piꞌanamp nunang, anpalan thonakama. Puth ngay koyaman weenting-a, woyan aakanakan ngay kaꞌathaman wak-wakang-a, an puth ngay wayan yump-yumping God.ant. \v 19-21 Ngay puth way keꞌ yumping aꞌ putha man-mangkaman keꞌ theeꞌing nungant God.antan nilan puth min maꞌ-yotam iiy-iiyan ngatharaniya. Nil keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyan way ngatharam anpalan aꞌ nil pachathan ngayang aꞌ min ngul yumpan ngayang. Ngay nath min ngulan iiy-iiying meeꞌ God.antangwey anpalana ngay puth wik thayanan ngeey-ngeeyangwey-a, yaa, nil Christ.an puth aak-yaꞌang utham. Puth wik thayan alangan ngangk ngatharaman pachan keꞌ yumpiy yaꞌa. Ngayiya wik thayan keenkanamana wantangan keꞌ pamangan way min nungantam maꞌmangkamanwey wantan nil mul ngulan wunana. Ngay keꞌ-ngul monkan-wakang wik thayan keenkanaman, an yaꞌ-ngul, an ngay monkan-wakang nunang God.ana. Ngayan nunganta, aꞌ ngay kaangk ngangk min anman yumpāng nunang. Ngayan anman karpam nenchanang nungantang Christ.antanga. An keꞌ ngay angman karpam nungantang nil utham ngulan yuk wuuyanangana, yaa, puth an keꞌ ngay angman thamp mul wunang aꞌ keꞌ-ngulan monkan-waking wik thayanan yaaman an yaꞌ-ngul. Puth nil Jesus.ana man-yetham anman iiy-iiyan, niliy-a, ngangk ngatharang wun-wunana, thay-thayanathan ngayang, puth ngay inman ngangkangam piꞌ-piꞌang nunang, Christ.an nhengk God.antaman nilan kaangk wun ngathar aꞌ theetath nungamang uthamowan ngatharakana. \c 3 \s1 Ngampiy Paththama God.an Ngangkangam Piꞌ-Piꞌāmp Nunang \p \v 1 Niiy pam wanch aak Galatia.angan wun-wunaniya kuchek wayamaniy ey? Ngul nil weeꞌang meeꞌ-wichan niiyanganiya? Niiy ngul ngeenak wik thanttaman erkam ngeeyaniya pam wanch al-alantaman thanan thawantan niiyant wik an-anman piꞌ-piꞌān wik thayananiya? Puth niiyaniya engkanangam kan ngeeyana nil Jesus Christ.an yuk wuuyanangan uthama. \v 2 Kan niiy waaꞌān ngatha! Nil ngul Ngeen-Wiy Min God.antaman wamp niiyantana puth niiyan wik thayanan ngeey-ngeeyan, anpalanwey ey? An yaꞌa! Nil wamp niiyanta niiyan puth wik minana ngangkangam piꞌ-piꞌan ngul Christ.antamana. \v 3 Nil Ngeen-Wiy Min God.antam alangana thayanath niiyang kaꞌatham anpalman niiy ngangk niiyantaman theeꞌan Christ.antana. Yaa, yimanang ngulana, niiyaniy ngaantam-ngeeyaniy niiyan keꞌ thayan niiyam iiy-iiyaniy putha niiy ngaantam-ngeeyaniy niiyaniya kaangk keꞌ-ngul nunang Ngeen-Wiy God.antaman ngangk niiyantangan wunow. Niiyant keꞌ kuchek way-wayaman wunow, yaꞌa. \v 4 Niiy kan meeꞌmiy nil Ngeen-Wiy Min God.antaman wamp niiyantan, nil maꞌ-aath-aath niiyang, pam wanch nyiingkanam yump niiyang. Ngul aak-yaꞌang wamp niiyant ey? \v 5 Nil God.angan Ngeen-Wiy Min nungantaman kuch niiyantan putha work piꞌ-piꞌanam anangan meen-meenathan niiyantan niiy puth wik thayanan ngeey-ngeeyaniy anpalan ey? An yaꞌa. Nil piip God.angan kuchan Ngeen-Wiyana aꞌ nil work piꞌ-piꞌanam meen-meenathan niiyant niiyan puth wik minan ngeeyan aꞌ ngangkangam ngul piꞌ-piꞌan wik minana. \p \v 6 Niiy kan anan ngaantam-ngeeyān Abraham.ana. Lat ngench thayanangan waaꞌan, “Nil God.an thawa nil pam Abraham.ana min nil puth piip God.an ngangkangam piꞌ-piꞌana.” \v 7 Niiy ngaantam-ngeeyāna: thana pam wanch anangana piip God.an ngangkangan piꞌ-piꞌantan nunangan-a, ananiy-a, keꞌ than kampan Abraham.antaman. \v 8 Aak keenkanamana nil God.an thaw lat ngench thayanangan than Jews yaꞌ al-alangan ngangkangwey piꞌ-piꞌiythan nunang-a, nilaniya kon-ngathowana way thanan yump-yumpin amanamana keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyow yaꞌa. Lat ngench thayan keenkanam alangana waaꞌan nil piip God.angan wik minana waaꞌ Abraham.ant nilan thaw, “Nintana ngayangan-a, wik ngeeyangan, yaa, puth amanamana, ngay ngul min iiy-iiyāng pam wanch maꞌmangkamantan aak thon-thonang nath-nathan wuntan.” \v 9 Nil Abraham.angana God.an ngangkang anman piꞌ-piꞌ nunang, aꞌ nil piip God.ana min anman iiy-iiy nungantan. An yimanangan-a, nil min iiy-iiyan thant pam wanch al-alantan than ngangkangan piꞌ-piꞌantan nunang God.ana. \p \v 10 Than puth pam wanch wiyangan ngaantam-ngeeyantan keꞌ than-thanamaniya ngul piꞌ-piꞌayn wik thayan maꞌmangkaman Jews.antamana aꞌ anpalana, nil God.angan ngul yalmathow thanang nungantakama. An puth than pam wanch min yaꞌa. Than wik thayan maꞌmangkamana minaman keꞌ piꞌ-piꞌiythan maꞌ-yotamanwey yaꞌa, puth anpalana nil God.angana wayathow thanang pam wanch ananganiya, nil puth Moses alangan lat ngench thayanangan keenkanaman wik inangan ump, “Nil God.angan wayathow pam wanch anangan thanang keꞌan wik thayan maꞌmangkaman ngeey-ngeeyayna.” \v 11 Nil pam God.antam thon alangan keenkanaman ump thamp lat ngench thayan angana, “Than pam wanch weeꞌ-weeꞌanangan ngangkangan piꞌ-piꞌantan nunang God.an-a, nil thathan thanang keꞌ mina an than aak nungantamang angman wunayn aak umpuyama.” Wik anan ump. Nil puth weeꞌangam wik thayan maꞌmangkam anangan ngeey-ngeeyiya? an yaꞌa. Wik inan engkanang wunan ngampar. \v 12 Pam wanch wiyangana kan-kanam paththam ngaantam-ngeeyantan thanttakamana than keꞌ ep-paththam wik thayan maꞌmangkam anangan ngeey-ngeeyantana, an yaꞌa, than keꞌama thawantan piip God.antan maꞌ-aath-aathow thanangana. Lat ngench thayanangana keenkanamana nil God.angan waaꞌ, “Nil weeꞌangan wik thayan maꞌmangkaman ngeey-ngeeyow-a, nil anan-a, man-yetham aak umpuyam ngul wun-wunow.” An puth ngampa wik thayan maꞌmangkamana keꞌam ngeey-ngeeyanamp, yaꞌa, ngampiya ngangkangan piꞌ-piꞌāmp nunang Jesus Christ.ana ngampan yipam aak umpuyam wun-wunāmp nungantangana. \p \v 13 Aak an-aniyangan nil Jesus.an utham-a, nil God.angan way yump nungant. Lat ngench thayanangan keenkanaman thawa, “Than weeꞌ-nath waanchiythan nunang yuk wuuyanangan-a, nil God.angan way yumpan alantaniya yuk wuuyanangan pungin nunangana.” Yaa, nil God.angana way yump Jesus.antan, keꞌ ngampan uthamimp-a, puth yaꞌa, nil utham ngamparamana. Puth imanaman-a, nil piip God.angana keꞌ-ngul wayan yump-yumpow ngamparana an yaꞌ-ngul puth nilaniya way kanam yump nungant Jesus.antan keꞌ nil ngamparan wayan yumpiy piip God.angana. \v 14 Nil God.angana way yumpant Christ.ant nilan puth kaaꞌngak keenkanam Abraham.ana, nilan thaw nungant, “Ngay min iiy-iiyāng pam wanch maꞌmangkamant puth ngangk min wun ngathar nungkaram anpalana.” Keꞌ ngampangan wayathiy God.angana, puth yaꞌa. Nil Jesus Christ anan wayath nunangan-a, nil min anman iiy-iiy pam wanch maꞌmangkamantan aak nath-nathan wuntan. Than pam wanchang nathweya God.an ngangkangaman piꞌ-piꞌiythan nunangan-a, nilana min iiy-iiyow thant putha Ngeen-Wiy nungantaman kuchow thanta keꞌ nilaman kaaꞌngak ngampanga. \s1 Nil God.angan Keenkanaman Wikan Kaaꞌngak Nunang, Abraham.an \p \v 15 Niiyalang, ngurp ngatharam-ang, ngay kan wik inan engk-engkanang waaꞌāng niiyantweya, than pam wanchangan ngeen thakan yumpantan anpalana. An keꞌ pul kuchamangan wik yumpanpul pulantakamana. Aꞌ pulaniya latangan umpanpul putha namp pulantam thamp umpanpul latang angman yipam meenathowpul wik anangan piꞌowpul. Amanamaniya pulan wik keꞌ epankathiypul wik thonak ngulana, yaꞌa. Wik thonam anman wunow pulantana. Pul wik anman piꞌowpul, wik thonangan ngulana keꞌ mut thuꞌiypul, an-anman wik pulaman yumppul-a, an-anman wun-wunowana. \v 16 In aak yimanangan wunana: nil piip God.angana wik kaaꞌngakana Abraham.ana aꞌ putha kampan nungantam thonam anan thamp nil ngul-ngulan wampowa — nil anan Christ.ana. Lat ngench thayanangan keenkanaman keꞌ waaꞌ yaꞌa nil God.angan wik anan kaaꞌngakana kampan yotam nungantam Abraham.antamana thantaniy-a, yaꞌ. Wik ananiy kaaꞌngakan thonam anan thonakama ngul-ngulan wampow Christ anana. \v 17 Wik ngayan thaw-thawang-a, wik inana: nil God.angan kaaꞌngak nunang Abraham.ana puth God.angan wik anan keꞌ pipiy, yaꞌa. Nil anan ngul yumpow nilaman kaaꞌngakan. Ngul-ngulaniy-a, an-aniyangan-a, kaap four hundred and thirty.ang want-a, nil God.angan wik thayan anangana theeꞌ Moses alantan. Wik nilan kaaꞌngak Abraham.an-a, nil keꞌ pip, ngul-ngulan-a, ep ngul yump, min iiy-iiy pam wanch maꞌmangkamantan aak nath-nathan wuntan. \v 18 Nil piip God.angan nath kaaꞌ-piichanathiy pam wanchana puth than wik thayan anangan ngeey-ngeeyin anpalan-a, nil aak-yaꞌang kaaꞌngakan Abraham.an, puth yaꞌa, nil kan-kanama wik min kaaꞌngakana Abraham.ana nil puth God.an mina. \p \v 19 Nil ngul God.angan wik thayan anangan aak-yaꞌang theeꞌ ngamparaniy ey? Yaꞌa. God.angan theeꞌ ngampar wik thayan anangan yipam thaaꞌ-aath-aathow ngampang ngamp wayan yump-yumpampa. Nil kaangk ngampan yaan paathāmp wik thayan anangan piꞌ-piꞌāmp aak-aakanakaman nil Christ ngul wampan. Nil pam anman nil God.angan kuchow nunang, nilaniya wuut mangk Abraham alantaman wampan. Than ngaantiyongk al-alangan wik thayan theeꞌin nungant pam thonam alantan Moses.antan. Niliya wik thayan anangana theeꞌow ngul pam wanchantan. \v 20 Puth nil piip God.ana keꞌam thaw pam thonan waaꞌow nungant Abraham.antan wik anan nilam God.angan kaaꞌngakan nunang Abraham.ana, yaꞌa. An nilam God.ang thonakam waaꞌanta. \s1 Nil God.angan Wik Thayanan Ngeenak Theeꞌ Moses.antana? \p \v 21 Nil God.angan wik thayan anangan Moses.antan theeꞌ-a, an nil meenath ngampar nil Abraham.an aak-yaꞌang kaaꞌngakan ey? An yaꞌa! Ngamp pam wanch nyiingkanam keꞌ iiyimp anpalman wik thayanan ngeey-ngeeyampa. Puth weeꞌangam kan-kanaman wik thayan maꞌmangkaman ngeeyimpa? Pam wanch yaꞌ-yaꞌama. Ngamp nath wik thayan maꞌmangkaman ngeeyimpwey-a, ngampaniya pam wanch nyiingkanam iiy-iiyimpwey wik thayan anpalana. Puth yaꞌa, ngamp min yaꞌ. \v 22 Nil God.an thawana ngamp pam wanch maꞌmangkamana aak inman wunanamp-a, worldang-a, way yump-yumpanamp puth anpalana ngamp minan keꞌ yumpimp yaꞌa. An keꞌ ngampangan oony way alangan maꞌang mam thaach-thaachan ngampang way anman yump-yumpāmpana. Nil piip God.angan kaaꞌngaka an nil kaaꞌ-piichanathow ngampang ngamp anangan Jesus Christ.an ngangkangaman piꞌ-piꞌanamp nunanga. \p \v 23 Aak kaꞌathaman-a, nil Jesus keꞌaman yippak wamp-a, nganwey yaan paath-paathan wik thayan nganttam Jews.antam anangan piꞌ-piꞌin. Wik thayan anangana an keꞌ than thaaꞌ-aath-aathin nganang meenathin nganta nil God.angan wanttakan kaangk ngananiy iiy-iiyānweya, puth wik thayan al-alangan keꞌam minan yumpin nganang yaꞌa. Ngananiya ngeechanan ngan keꞌ puk manyiy yimanangan, keꞌ wik thayan al-alangana meeꞌ-path-pathathin nganang, maꞌ-thayanam piꞌ-piꞌin nganang aak-aakanakaman nil Christ ngulan wampa. Nil wamp-a, nil meenath ngant ngan min ngulan kaangk weeninwey-a, ngan ngangkangam piꞌ-piꞌān nunanga. \v 24 An keꞌ wik thayan al-alangan maꞌangam piꞌ-piꞌin nganang. Puth Christ ngulan wamp-a, nil meenath ngant ngul nilan ep-paththam min yumpiy nganang ngan weeꞌ-weeꞌanangan ngangkangaman piꞌ-piꞌin nunangana. \v 25 Yaa, nil puth kan wamp Christ.ana, ngan ngangkangam piꞌ-piꞌanan nunang. An puth ngan keꞌ-ngul weenanan wik thayan al-alantan piꞌayn nganangana an yaꞌ-ngul. \p \v 26 Niiyiya maꞌmangkamana puk God.antam ngul, putha Christ Jesus.anta niiy puth ngangkangam piꞌ-piꞌaniy nunang ngul. \v 27 Niiy ngangkangaman piꞌ-piꞌan nunang Christ.an-a, niiyangana kootra ngakang kuungkin ngul. An keꞌ niiyana kanam eman ngula aꞌ nilan Christ ngangk niiyantangan wun-wunan yipmam maꞌ-aath-aathow niiyang niiyan yipam minam iiy-iiyān keꞌ nilan minam anman iiy-iiyana. \v 28 Ngamp anangan Christ ngangkangaman piꞌ-piꞌanamp nunangan-a, an keꞌ ngamp thonam ngul weenampa. Niiy nath Jews-a, nath Jews yaꞌa, niiy nath work iiy-iiyaniy thant wiyant-a, nath yaꞌa, niiy nath pam-a, yaꞌ natha wanchweya, puth kana, nil piip God.angan thath-thathana ngampang maꞌmangkamana keꞌ thonama, ngamp karpam iiy-iiyanamp nungantang. \v 29 Niiy nath kan-kanam Christ.an ngangkangaman piꞌ-piꞌin nunangan-a, an keꞌ niiyaniya wuut mangk Abraham.antam wampan aꞌ God.angana min ngul iiy-iiyow niiyant an puth nilaman kaaꞌngak Abraham.ana min iiy-iiyow ngampar. \c 4 \p \v 1 Ngay wik inan waaꞌānga: aak ngamparamiy wunana nil piip-kunchangana way min nungantaman maꞌmangkaman theeꞌow nungant puk nungantamakana — puth yippaka nil puk manya, nil emowan-a, an ep-paththama theeꞌow nungant. Nil puk manyana yippakan iiy-iiyan-a, pam wanch piꞌ-piꞌanamangana maꞌ thanttang piꞌ-piꞌayn nunang, puk manyana. Thananiya maꞌ thanttangan piꞌ-piꞌayn nunang puth nil puk many iiy-iiyan. Ngul-ngulan ep moom ngul iiyow, aꞌ way min maꞌmangkaman piip-kunchantaman piꞌ-piꞌow. \v 2 Pam wanchang piꞌ-piꞌantan nunang puk manyana aꞌ puth-a, yuk way min nungantam anangana aak-aakanakaman nil pam piꞌanan weenow. \v 3 Ananiya keꞌ ngamp yimananganwey. An kaꞌathaman nil Christ.ana keꞌan yippak wamp-a, ngampiya keꞌ puk manyiy yimanangan iiy-iiyamp. Wik ngench thayan keenkanam anangana an keꞌ moom ngamparam iiy-iiyin. \v 4 Aꞌ aakan kan-ngul wamp nil God.angan nhengk nungantaman kuchow ngamparana. Nil aak iikanakan wampa puk many kaath-kunchantaman aak-ngeeya. Aꞌ nil wik thayan Jews.antam anangana ngeey-ngeeya. \v 5 Nilan wampa nil yipam uthamow ngampara aꞌ putha nil yipam kaaꞌ-piichanathow pam wanch than yipam puk God.antam weenayna — than pam wanch anangana kaangk wik thayanan ngeeyaynana. \p \v 6 Nil God.angana Ngeen-Wiy nhengk nungantam alantaman kuch ngampar ngangk ngamparangan wunowa anan yipam meenathow ngampar ngamp puk nungantaman. Nil Ngeen-Wiyana pechan God.antana, “Piip-ang, piip ngatharam-ang, piip-ang.” \v 7 Wik ngench thayan keenkanam anangana keꞌ-ngul iiyayn keꞌ moom niiyantamana, an yaꞌ-ngul, an puth niiyana puk nungantam ngul God.antaman. Aꞌ nil God.angan ngul theeꞌow niiyant maꞌmangkam nilaman piꞌ-piꞌan puk nungantamakana. \s1 Kuchek Ngatharamana Way Wunar Niiyantamana \p \v 8 Aak kaꞌathamana, aak an-aniyangan niiy God.an yippak keꞌan meeꞌmiy nunangan-a, niiyiya maꞌ oony way yot al-alantangan iiy-iiyana, maꞌ God.antangan-a, keꞌam iiy-iiyana, yaꞌa. \v 9 Puth niiy kan-ngul meeꞌmiy nunang God.ana, aꞌ putha nil God.angan kan-ngul waaꞌan niiyang puk nungantamana. Niiy ngul koyam ngeenak weentana oony way al-alantan e? Than thayan yaꞌa, than mich pongama! An niiy ngul ngeenak oony mich al-alantaman wik puthaman ngeeyana? \v 10 Niiy church Jews.antamakan Saturday thon-thon ngoonchaniy aꞌ puth kep thon-thonangan, aꞌ puth kaap thon-thonanganiy-a, may piꞌanakan yumpaniy. Ngul niiy ngaantam-ngeeyaniy min yumpow niiyang ey? Yaꞌa! \v 11 Kuchek way wunar niiyantamana. Ngay niiyangan aak-yaꞌang thaaꞌ-aath-aathang ey? \p \v 12 Niiyalang ngurp ngatharam-ang, ngay thaaꞌ-mamanang thawang niiyant, niiy woyan ngatharam keꞌ wakin ey? puth ngampiya keꞌ ngurp ngampama. Niiyana way keꞌam yumpan ngatharan yaꞌa. \v 13 Niiy kan konangam piꞌ-piꞌaniy ey? ngay kaꞌathaman wik waaꞌang niiyant ey? ngay aak angman wunang Galatia.anga puth ngayang weech-weechanya, puth ngay nanpalan wik minan waaꞌ-waaꞌang niiyantan ngay aak anganiy wun-wunanga. \v 14 Ngayangan weech-weechanya, kemp way-wayamim wunanga, niiyaniy kaangk keꞌa yaakaꞌ thathān ngayanga. Ngul niiy ngayang way-way piꞌan ey? Yaꞌa. Niiy minam piꞌ-piꞌan ngayangwey, keꞌ ngay ngaantiyongk inpal keny ukanga, minam anman piꞌ-piꞌan ngayang keꞌ niiy Christ Jesus.an yimanang minam piꞌin nunang. \v 15 Aak an-aniyangana niiyiya ngangk minang iiy-iiyana! Ngul niiy ngeenam wik ngatharamana kaangk keꞌ-ngul ngeeyāna? Niiyiya kaꞌathamana kaangk paththam wunan ngathara. Ngaywey thawing niiyant, “Meeꞌ niiyantam ngathar theeꞌān ow!” niiyan theeꞌinar. \v 16 Aꞌ niiy wanttak ngula iiyaniy, niiy keꞌ kul thamp iiy-iiyaniy ngathar minam keꞌ-ngul iiy-iiyaniy ngathar puth ngay meeꞌangam thawang niiyantana. \p \v 17 Than pam wanch wiy anangana, way thaaꞌ-aath-aathin niiyangan-a, than muukamantana keꞌ than kaangk paththam wuntan niiyantana, nil yaꞌa, yaan wik uuyamantan. An than kaangk paththam way yumpayn niiyantanweya. Than kaangk niiyana man-mangkam theeꞌān ngathar aꞌ thanang ngul monkan-wakāna. \v 18 Than nath kan-kanam kaangk wuniythan niiyant-a, an min paththam. Puth thanwey min iiyayn niiyant thonakamana! Ngay nath niiyantangan wuning-a, nath yaꞌa, thanwey min iiyayn niiyant. \v 19 Niiyalang puk ngatharam-ang, ngayan maꞌ-yotam ngaantam-ngeey-ngeeyang niiyang aꞌ putha ngay maꞌ-yotamana maꞌ wak-wakanga niiyangan, maꞌ-aath-aathang niiyangwey niiy yipam koyaman weentān nungant Christ.antana niiy yipam keꞌ nil anman weenāna. An keꞌ kaath piꞌan wanch iimpanangana thayanathan nungamang puk manyan yipam aak-ngeeyowanta. \v 20 Ngay pal niiyantang nangan wuning inmanweya, ngayan yipam minangam piꞌing niiyang. Puth kuchek way wun ngathara, niiyang anman ngaantam-ngeey-ngeeyangweya. \s1 Niiy Kan In Ngeeyiya Wik Kath Pulantam Hagar.anga Aꞌ Sarah.anga \p \v 21 Niiy kaangk wik thayanan monkan-wakān ey? Puth niiy wik ngench thayanan niiy meeꞌmiy ey? \v 22 Lat ngench thayanangan keenkanaman umpin-a, Abraham.an waaꞌin nil puk wuut kucham nunganta. Nil puk wuut thonamana wanch Hagar alangan kalana, nil wanch inman workan iiy-iiy pulantan Abraham.anta, aꞌ Sarah.antana. Nil puk wuut thonaniya wanch Sarah alangan kalan, wanch thum nungantam alangan paththam kal. \v 23 Abraham.antan nhengk nampa Ishmael, wanch alantaman workan iiy-iiy pulantan, nil aak-ngeey keꞌ puk ngamparam yimanangan aak-ngeeyantan, puth nhengk nungantam, Isaac.ana, wanch thum nungantam paththam alantamana, nil aak-ngeey thamp puth piip God.angan kaaꞌngak nunang Abraham.an puk nungantaman thampan aak-ngeeyowa. \v 24 Nil Hagar.ana workan iiy-iiy pulant, puk manyana yimanangan thamp, workan iiy-iiy wiyantan. Ngay puth yaan waaꞌang nunang kaath-kunch Hagar.ana, keꞌ wik thayan yimanangan piip God.angan theeꞌ Moses alantana, aak yoyk ang kenyan Sinai angan. Aꞌ puth ngay yaan waaꞌang nunang wanch Sarah.ana, wanch thum paththama an nil keꞌ wik yimanangan piip God.angan kaaꞌngakan Abraham.antan. \v 25 Aꞌ putha nil Hagar.ana keꞌ yoyk Sinai yimanangan aak Arabia angmana, aꞌ puth nil keꞌ pam wanch yimanangan thamp aak piꞌan Jerusalem.angan wuntana, puth thanwey kaangk wik thayan kath anman monkan-wak-wakayna. An keꞌ thana puk nungantam wanch slave alantamanwey. \v 26 Puth ngampaniy-a, keꞌa wanch thum paththam alantam puk inanganwey aꞌ putha piip God.antaman Jerusalem nyiingkanam aak in keny heavenangan-a, an ngampar — aak ananiya slavesant yaꞌa. An puth ngampaniya aak angman wunāmp Jerusalem nyiingkanam in keny heavenangana. \v 27 Nil pam Isaiah alangana wik inangan keenkanam umpa lat ngench thayanangan: \q1 “Nint wanch puk keꞌanangana — ngangk min wunāna. \q1 Nintana ngangk minang wik pechānweya, wanch ninta keꞌaman ngeechanan puk kalanakana. \q1 Nungkway pam nungkaramang yaan wantiy nintanganwey-a, \q1 puth nintaniya puk yot ep uwāna, \q1 nil wanch anana pam nungkaramang yaan wuniypul-a, \q1 an puk yot keꞌ uwiya, yaꞌa.” \m Nil pam prophet Isaiah anana yimanang thawa. \p \v 28 Nil Isaac.an aak-ngeeya an puth nil piip God.ang kaaꞌngak pulang Abraham.ang pul Sarah.ang puk pulantan kuchow. An puth aak yimanang wunana, ngurp ngatharama, niiyiya puk God.antama nil puth kaaꞌngak puk nungantaman waaꞌow niiyang. \v 29 Aak keenkanamana puk kucham inangan wunpula, nil puk slave.an Ishmael.ana, aak-ngeeyan keꞌ puk ngamparam yimanangan aak-ngeeyantana. Nil way yump nungant Isaac.antana, puk alantaman wanch thum paththaman alantaman. Nil thampan aak-ngeey puth Ngeen-Wiy God.antam alangan kemp thayanath pulang Abrahama puth Sarah.ana pul puth wuut wanchinth ngulweya. In aak yimanangan wun. Pam wanch wiy anangana thana keꞌ puk slaves, puth than kaangk anman wik thayan kath monkan-wak-wakayna, aꞌ puth than way yump-yumpantan niiyantan niiy puth ngangkangam piꞌ-piꞌaniy wik God.angan kaaꞌngak niiyangana. \v 30 Nil piip God.an thaw nungant Abraham.antan kuchow pulang maꞌ kaath pukan aak thonak kan iiyowpul wanch slave.ana puth puk nungantaman. Nil puth piip-kunchangana way min keꞌ theeꞌiyant puk alantan wanch slave.angan kalan yaꞌa, puth nilaniya ep theeꞌiy way min maꞌmangkaman puk alantan wanch thum nungantamangan kala. \v 31 Ngurp ngatharam niiyalang, ngamp yimanangan keꞌ puk wanch slave alantaman yaꞌa. An ngampaniy puk keꞌa wanch thum paththam alantamana! \c 5 \s1 Niiy Christ.an Ngangk Minangam Monkan-Wak-Wakān Nunang \p \v 1 Nil Christ.angan waaꞌ niiyang puk God.antamana niiy yipam ngangk minangam monkan-wak-wakān nunang. Aꞌ niiy paththam ngaantam-ngeeyānwey puth keꞌ-ngoongkam monkan-wak-wakān nunang Christ.aniy putha niiyana koyaman keꞌ weentān wik thayan keenkanam anangan monkan-wak-wakān, an yaꞌa, — ananiy keꞌa way min anhan yimanangan paththam putham maay-maayin kal-kalanakanweya, an min yaꞌa. \p \v 2 Niiy wik inan ngatharaman ngeeyāna. Ngay Paula, wik inan thawang niiyant niiy nath kaangkwey puy weeꞌangwey ngeen-wiy peꞌan niiyantaman umpiythan. An ngul min yumpiythan niiyang ey? An yaꞌa! Puth niiyiy natha ngaantam-ngeeyaniy keꞌ nil Christ.aniya aak-yaꞌang utham ngamparaniy ey? Yaꞌa! \v 3 Ngay puth inan wik thayanathāng niiyang. Niiy nath kaangka than ngeen-wiy peꞌanan umpiythan niiyang-a, niiyiya putha wik thayan maꞌmangkam anangan ngeey-ngeeyānweya, manyam thonakam yaꞌa. \v 4 Niiy ngaantam-ngeeyaniy keꞌ piip God.an min anman iiy-iiyow niiyant ey? Niiy puth wik thayan keenkanam anangan ngeey-ngeeyaniy anpalan ey? An yaꞌa. Niiy puth man-mangkam theeꞌaniy Christ.antana. Nilana puth min keꞌ iiyow niiyant, yaꞌa. \v 5 Puth ngananiy-a, meeꞌmiy nil God.angan ep min yumpow nganang. Nil ngangk thayanathow nganang Ngeen-Wiy Min nungantam anan kuchow ngant puth ngan ngangkangam piꞌ-piꞌanan nunang. \v 6 Nungkway ngeen-wiy peꞌan keꞌ umpin nganang-a, nath yaꞌwey-a, kan umpin nganang-a, an kana, ngan nungantakam Christ Jesus.ant. Inana wik piꞌan paththama wun ngampar: ngampiya God.an ngangkangam piꞌ-piꞌāmp nunang aꞌ kaangk wunāmp nungant aꞌ ngamp puth ngangk minangam iiy-iiyāmp pam wanch wiyantan. \p \v 7 Niiyaniya kaꞌathaman minangam iiy-iiyana! Nil ngul weeꞌ thaw niiyant e? Wik God.antam anangan keꞌ-ngulan ngeey-ngeeyānwey e? \v 8 Nil piip God.an keꞌam thaw niiyantana yaꞌa. Nilam puth piip God.ang ump niiyang wik min nungantam anangan kan-kanam paththaman ngeeyāna. \v 9 Wik way anangan niiyan ngeeyaniya an keꞌ yeasta. Yuk inan manyaman wunpiythana may aachichanganwey-a, an mayana thip ulpan ngul yuk alantamana. Yaa, in yimanang aak wunana. Niiy nath wik way ngeeyān pam thonam alantaman-a, ngul-ngulana niiy yotamaniya way ngul weenan. \v 10 Ngay puth kan meeꞌmiy nil Lord.angan ngul maꞌ-aathow niiyang min-minam ngaantam-ngeeyān wik min kan-kanam paththam ananganiya aꞌ niiyaniya wik way anangana keꞌ ngeeyāna. Nil piip God.angan ngul wayathow nunang pam anan way-wayan thaaꞌ-aath-aathan niiyang. \p \v 11 Ngurp ngatharam niiyalang, than nath pam way al-alangan waaꞌantan ngayang niiyantanwey keꞌ ngay way-way thaaꞌ-aath-aathang niiyanga keꞌ than wiyangan ngeen-wiy peꞌanan ump-umpayn niiyang. An yaꞌa. Niiy keꞌ ngaantam-ngeeyān an keꞌ wik kan-kanama puth yaꞌa. Yaan waaꞌin ngayangweya. Than pam al-alangamana way yumpantan ngatharwey thampa ngay puth waaꞌ-waaꞌang nil Jesus Christ.an utham yuk wuuyanangan pam wanch puk maꞌmangkaman yipam kaaꞌ-piichanathowa. \v 12 Ngay paththam kaangk than pam way al-alangan too wantayn niiyang ngula, keꞌ yipam karpam kal-kalwuna. \p \v 13 Ngurp ngatharam niiyalang, wik thayan keenkanaman-a, yaaman keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyān, an yaꞌ-ngul. Aꞌ niiyiywey-a, woyan niiyantakamana keꞌ wak-wakāna. Nil puth God.angan umpa niiyang niiyan yipam ngangk minangam iiy-iiyān niiyantakamana. Niiy niiyantakam thonakam keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyāna, yaꞌa, niiy ngangk minangam iiy-iiyān niiyantakamana. \v 14 Niiy nath wik thayan thonam inan ngeeyān-a, yaa, an niiyana wik thayan maꞌmangkam anangan monkan-wak-wakān ngula. Niiy wik thayan inan ngeeyāna: niiy paththam kaangk wunān pam wanch puk wiyantana. Keꞌ niiyan min-minam piꞌ-piꞌwuniy niiyantakaman-a, yaa, niiyiya yimanangan pam wanch wiy al-alantan ngangk minangam iiy-iiyān thantwey. \v 15 Ngay puth inan wik thayanathāng niiyanga, niiy yaaman pek-pekwinan-a, aꞌ putha man kulan wamp-wampān niiyantakaman-a, an niiyana kan-kanam wayathwinweya. Niiy wik inan ngaantam-ngeeyāna. \s1 Ngampiya Wik Ngeen-Wiy Min Alantaman Ngeeyāmpa \p \v 16 Wik niiy inan ngatharam ngeeyāna: nil Ngeen-Wiy Min God.antam alangan ngul waaꞌow niiyant niiy want-wanttakan iiyāna. Maꞌ nungantang iiyāna. Niiy nunang anman wik ngeey-ngeeyinan-a, niiyana way ananganiya keꞌ yumpin keꞌ pam wanchangan wayan kaangk yump-yumpayn. \v 17 Than puth pam wanch yotangan ngaantam-ngeey-ngeeyantan way yumpanakan, puth nil Ngeen-Wiy Min God.antam alangan ep kaangk ngamp min iiyāmpa pam wanchant. Puth ngampaniy-a, maꞌ-yotam kaangk way yump-yumpāmpa, ngamp Ngeen-Wiy Min God.antamana thaampanamp. Puth ngampiya wik Ngeen-Wiy Min alantamana ngeeyāmp, keꞌ way yumpāmp keꞌ ngampaman kaangka yumpāmpa. \v 18 Ngamp Ngeen-Wiy Min God.antaman ngeey-ngeeyimpan-a, an ngampana wik thayan keenkanaman keꞌ-ngul ngaantam-ngeey-ngeeyāmp, an yaꞌ-ngul. \p \v 19 An ngamp kan thathanamp meeꞌ engkanangwey pam wanchangan wayan yumpantana. Puth pam wanch thon-thonantangan wuntan pal-puyanwey aꞌ way-wayam paththaman yump-yumpantan thon-thonantangan. \v 20 Thaniy puth thaaꞌ-kuumpantan yuk wayanang anangan yukaman yump-yumpin thananga aꞌ putha maꞌ-wop iiyantan thon-thonan pekayna. Putha pam wanchangan ngangk way-wayangaman kalwuntan thanttakaman, puth pekwuntan, an puth thaniya meeꞌ-wuntan thanttakaman, man kul thamp wampantan aꞌ thanttakam thonakam ngaantam-ngeeyantan, wiy yaꞌa. Aꞌ puth thananiya pungk-pungkalang yaarkathwuntan thanttakaman. \v 21 Thananiya meeꞌ-wuntan thanttakam way minam thakana. Putha than ngak way mungkantana aꞌ than karpamim wichwuntan, weenth-weenthamantan pal-puyam. Aꞌ thana puy-puyam paththam way anangan yump-yumpantan. Ngay kaꞌathamana kan wik thayanathang niiyangwey aꞌ ngayan putham ngul wik thayanathāng niiyangan than pam wanch anangana way anangan yump-yumpantan-a, than uthamaynan-a, an than keꞌ iiyiythan aak min God.antamakan in kenyan an yaꞌa. \p \v 22 An puth nil Ngeen-Wiy Min God.antam alangan ngangk thay-thayanathan ngampanganiy ngamp yipam min yump-yumpāmp thant wiyantana, aꞌ putha ngangk minangam iiy-iiyāmp ngamparakamana. Niliya maꞌ-aath-aathan ngampang ngangk minangaman iiy-iiyāmp God.antan, aꞌ puth-a, niliya ngangk min yumpan ngampang thampa, aꞌ putha nil ngangk ngamparamana enyanam yumpan. Nil maꞌ-aath-aathan ngampang ngampan yipam keꞌ wayamāmp ngamparakamanweya, ngampiya min paththam yump-yumpāmp thant wiyantanwey, min iiy-iiyāmp thantwey. Nil maꞌ-aath-aathan aꞌ thayan paththam yump-yumpan ngampang ngamp yipam maꞌ-yotamana maꞌ-aath-aathāmp ngamparakamana, keꞌwey eenchāmp ngamparakamana yaꞌa. \v 23 Nil Ngeen-Wiy Min piip God.antam alangan thampa maꞌ-aathan ngampang thaaꞌ-mochanan iiy-iiyāmpana ulp-ulpanang yaꞌa keꞌ pam wanch piꞌan paththam yimanangan ulpanang iiyantan. Nil maꞌ-aathan, thayanathan ngampanganiya minan yumpāmpa aꞌ puth wiy thaman ngaantam-ngeeyāmp, ngamparakam thonakam yaꞌa. Ngampwey min iiyimp-a, ngamp wik thayan keꞌ thaampanamp yaꞌa. Ngamp min yumpanamp-a, an puth min ngampara! \v 24 Than pam wanch Christ.antam al-alangana wayan keꞌ-ngul yumpantan, an yaꞌ-ngul, min iiyantana. Ngamp an-aniyangan ngangkan theeꞌamp Christ.antan-a, an keꞌ nungantang angman karpam uthamampa, amanamana wayana kaangk keꞌ-ngul yumpāmpa. \v 25 Ngampaniya ngangk aak umpuyam wun-wunāmpa, nil puth God.angana Ngeen-Wiy Min nungantaman kuch ngampar. Yaa, puth ngampaniya wik erkam ngeeyāmp nungantamana nil ngeenan waaꞌow ngampar yumpāmpana. \v 26 Ngamp keꞌwey ulp-ulpanangan iiy-iiyāmpa keꞌ pam wanch piꞌ-piꞌanam yimanangana yaꞌa, keꞌ man-aathwump ngamparakamana putha ngamp keꞌ meeꞌ-wunāmp ngamparakama. \c 6 \s1 Ngamp Maꞌ-Aath-Aathāmp Thon-Thonana \p \v 1 Ngurp ngatharam niiyalang, niiy weeꞌ-weeꞌanangana wik nungantaman ngeeyaniy Ngeen-Wiy Min God.antam alantaman-a, niiyiya thawān thant pam wanchantan than weeꞌ-weeꞌanangan wayan yumpantan. Maꞌ-aathān thanang than thampan yipam wik ngeeyayn nunang Ngeen-Wiy Min anana, puth niiyiya ngangk minangam wik itangam thaw-thawān thant. Aꞌ putha niiyiya meeꞌ weꞌ-weꞌar iiy-iiyān, aak min-min thathāna, puth niiy thampana way ngul yumpana. \v 2 Nil weeꞌ-nathwey ngangk way-wayam paththam iiy-iiyiy-a, yaꞌamiy-a, natha oony way Satan alangan thaach-thaachiy nunangwey way yumpanakan-a, yaa, niiyiya pam wanch anangan maꞌ-aathān thanang min yumpanakana aꞌ putha ngangk thayanathān thanang ngangk wayan wuntan. Puth aak yimanangan wunan wik thayan Christ.antaman ngeeyāmpa! \v 3 Nil weeꞌwey thawiy puth ngaantam-ngeeyiy thamp nil piꞌana, an yaꞌa nil many iiy-iiyan meeꞌ God.antangan, an nil yaan ulpathan nungamang keꞌ nil piꞌanan, an yaꞌ. \v 4 Ngamp maꞌmangkamangan thathāmp ngamparakamanwey ngamp pok-pokkapang ngeenan yumpanampa. Ngampwey nath min yumpimp-a, anpalaniya ngamp ngangk min ngul iiy-iiyimp. Ngamp keꞌ thath-thathāmp wiy ananganwey aꞌ ulp-ulpanangan keꞌ thawāmp ngul, “Ngay ep mina.” An puth ngamp min yaꞌa. \v 5 Ngamp kaꞌathamana ngamparakam thathāmpweya ngamp nath min anman yumpanampa nath yaꞌ way anman yumpanamp, pam wanch wiy ananganweya keꞌ thathāmp thanang than ngeenan yumpantan, ngamp ngamparakam thonakam thathāmp. \p \v 6 Ngampiya way min anangan theeꞌāmp thanta al-alantan thanan thaaꞌ-aathantan ngampangan wik God.antamana. \p \v 7 Nil weeꞌ-nath thawiya, “Nil God.an keꞌ meeꞌmiy yaꞌa ngatharamana ngay ngeenan yump-yumpanga, ngay muukamathang nunang God.ana,” an nil wik uuy-uuyaman nungantakamweya. An nil keꞌ muukamathiy nunang God.an, yaꞌa. Yaꞌ paththam. Ngamp God.an keꞌ muukamathimpa, aꞌ keꞌ thaaꞌ-thengkathimp nunang, yaꞌa. Nil weeꞌangweya wayan yump-yumpan-a, ngul-ngulana an aak way ngul wampow nungantan. Nil God.angan um nungantang thanathowana aꞌ way yumpow nungant ngul. \v 8 Niiy nath niiyantakam anman ngaantam-ngeey-ngeeyaniy way yaam yump-yumpān-a, an niiy ngul uthamana. Puth niiyiya Ngeen-Wiy Min God.antaman wik ngeeyin nungantamanwey-a, aꞌ min anman yump-yumpin-a, niliya maꞌ-aath-aathow niiyang aꞌ kalow niiyang ngul ngangk aak umpuyam wun-wunān aak nungantang God.antangana. \v 9 Yaa, niiyiya keꞌ eenchāna minan yumpaniya. In ngeeyiya, niiy woyan minana keꞌ wantāna. Niiy kan meeꞌmiya niiy min anman yump-yumpinan-a, ngul-ngulana niiyiya aak umpuyam wunān nungantang piip God.antanga. \v 10 Yaa, niiyana min anman iiy-iiyāna pam wanch thon-thonantanweya aꞌ puth niiy min iiyān paththam thant pam wanch God.antam al-alantanwey. \s1 Wik Inangan Min Paththama Ngeeyāmpa! \p \v 11 Ngay maꞌ ngatharamang wik koꞌalam inangan ump-umpanga, lat inan thathāna piꞌ-piꞌanam umpanga. \v 12 Than pam wanch al-alanganweya than kaangk yaan thaachiythan niiyang yipam wik thayan Jews al-alantamanwey ngeeyān thanan puth ulp-ulpanang iiy-iiyantan, thanan kaangk pam wanch wiy al-alangan keꞌ min waaꞌayn thanang, puth yaꞌa. An puth thananiy waaꞌantan keꞌ than Christ.an kan-kanam ngaantam-ngeeyantan nunang nilan utham yipam thanangan kaaꞌ-piichanathow, puth thananiya wik thon thamp thaaꞌ-aathantan thanang puth thananiya winynyang moꞌantan Jews al-alantamana than keꞌan ngangkangan piꞌ-piꞌantan nunang Christ.ana. Puth thanan winynyang moꞌantan than nath piikiythana thanang. \v 13 Than nathwey thaachiythan niiyang wik thayan Jews al-alantaman erkam yipam ngeeyāna aꞌ eeꞌ thawān yipam wiyangan peꞌan umpayn niiyantaman ngeen-wiyana, aꞌ thananiya wik piꞌan ngul thawayn aꞌ ulpayna, “Thathiya, an ngamp pam piꞌ-piꞌanama! Ngamp puth anangan thaachamp thanang Jews yaꞌ anangan, thana wik thayan ngamparaman ngeeyina!” Puth than thampana keꞌam wik thayan maꞌmangkaman minam ngeeyin yaꞌa. \v 14 Puth ngayiya ep-paththama, ngay wik piꞌanam thawang ulpanang thampa, ngeenam puthe? alantaman thonamantam thonakam Lord Jesus Christ.antam nilan utham yuk wuuyanangan ngayangan kaaꞌ-piichanatha. An keꞌ ngay thamp uthamangan nungantangan yuk wuuyanangan puth anpalana way min aak inana ngay yuk piꞌan min-minam paththam keꞌam ngangkang piꞌ-piꞌang thanang, yaꞌ, an yaꞌ-ngul, Jesus Christ.ana ngay ep ngangkangam piꞌ-piꞌang. \v 15 Nungkway ngeen-wiy peꞌan keꞌ umpin niiyang-a, nath yaꞌwey-a, kan umpin niiyang-a, an kana, an keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyanaka. Inan ep-paththama niiy wik ngeeyān nunang Ngeen-Wiy Min God.antamana. An nilaniya thayan paththam yumpow niiyang niiy yipam pam wanch puk nyiingkanam iiy-iiyāna. \v 16 Niiywey wik ngeeyin Ngeen-Wiy God.antam alantaman-a, puth niiyaniya kan-kanam pam wanch piip God.antam iiy-iiyin. Ngay kaangk God.angan ngangk enyanam piꞌow niiyang aꞌ putha min iiyow thamp pam wanch puk manyiy maꞌmangkamantana than kan-kanaman monkan-wakantan nunang God.ana. \p \v 17 Ngay wik inangan wantang niiyantweya: puth niiyana keꞌ wayamān ngul ngatharaniya. Ngay inaniy iiy-iiyanga pam God.antama, ngayana kemp kompan thamp, il-ilangan meenathananya ngay pam God.antam than puth anpalan piikin ngayang ngay wik God.antaman waaꞌ-waaꞌang. \p \v 18 Ngurp ngatharam niiyalang, ngay kaangk Lord Jesus Christ.angan ngangk minangam iiy-iiyow niiyant yotamant, yey, kan-kanama. \p Anman kan, \p Paul