\id ACT \h Acts \toc1 ACTS Lat Thonangan Inan Luke.angan Ump \toc2 Acts \mt1 ACTS \mt2 Lat Thonangan Inan Luke.angan Ump \c 1 \p \v 1 Ayyang, ngurp ngatharam Theophilus-ang, ngay lat kaꞌathaman umpangan-a, aniya Jesus.an waaꞌ-waaꞌangana nil pam wanttakan iiy-iiy aak ingana aꞌ thaaꞌ-aath-aath pam wanch anangan thampa, aakiy-a, an-aniyangana nil kan-ngulan work iiy-iiy-a, \v 2 aak-aakanakamana nil God.angan kan-ngulan koyam matathowan keny aak nungantamakana. Nil God.angan keꞌaman yippak kenyan matath nunang Jesus.an koyam aak nungantamakan-a, nil Ngeen-Wiy Min nungantamangan thayanath nunang wikan thawow thant ngurp nungantam al-alantan nilan miꞌ thanang wik nungantaman puy-puyam waaꞌ-waaꞌayn pam wanch wiyantan. \v 3 Nil Jesus koyam kanaman ek mulaman-a, nil wamp-wamp ngurp nungantam al-alantanwey kinchiya forty.akama thanan yipam thathayn nunang aꞌ meeꞌmiy ngul weenayna nil man-yetham ngul iiy-iiyan. Nil maꞌ-yotam wamp-wamp thantan aꞌ may mungk-mungk thanttanganiya puth wik thak thaw-thaw thantaniy, thanan yipam ngangkangam piꞌ-piꞌayn nunangana nil kan-kanam paththam man-yetham ngula. Than thath-thathin nunanga, puth-a, nil thaaꞌ-aath-aath thananga, aꞌ puth-a, nilan waaꞌ-waaꞌ thant anana aakan ngul wampan nil piip God.angan ngul maꞌ nungantangan piꞌ-piꞌow pam wanchaniya. \v 4 Than karpaman yalmathwin ngurp nungantam ananganiy-a, nilan-a, wik inan thaw thantana, “Niiy keꞌ wantān aak Jerusalem.ana, aꞌ kuup-kuupān thonakam, niiyiya aak thonamang angman. Ngay kan waaꞌang niiyant kaꞌathangamana nungantam Ngeen-Wiy God.antam alantaman nilan wampowa, piip ngatharamangan kuchow nunang niiyantan yaam keꞌanam, nilaman kaaꞌngak. Niiy kuupān nungant. \v 5 Nil John.angan ngakangan kuungk niiyang, puth yaam keꞌanaman-a, nil God.angan ngula kuungkow niiyang, ngakangan yaꞌa, puth Ngeen-Wiy Min nungantam anana ngul ukow niiyant, ngangkangan ngul wun-wunow niiyantang,” nil Jesus.an wik yimanangan thaw thantaniya. \s1 Nil God.angan Jesus Keny Matath Nunang \p \v 6 Than yippak Jesus.antang karpaman iiy-iiyinan-a, than ngurp min nungantam anangan engkin nungant, “Lord-ang, nint aak yim-yimanangan aak ngamparaman palam keꞌ piiyin thanang ey? ngampan yipam aak ngamparam inan piꞌ-piꞌāmp, pam wiyangan aak ngamparam keꞌ yipam maayayna!” \v 7 Nil Jesus.an thaw ngul thant, “Wik in niiyant yaꞌa! In piip God.anta, wik nung-nunganta. Nilaman ngul ngaantam-ngeeyow aak anan aak ngeenan wampow. Aniy-a, maꞌ nungantang aakaniy waaꞌow. \v 8 Puth inan ngeeyāna, nil Ngeen-Wiy Min God.antaman ngul wampow niiyant ngangk thayanathow niiyang paththama, aꞌ niiy ngulan ngayangan waaꞌān pam wanchantana thant al-alantan aak Jerusalem.angan wuntan, puth Judea.angan wuntan, puth Samaria.angan wuntan, aꞌ puy-puyan wuntan aak umyompanaman, niiy ngulan ngayangan waaꞌ-waaꞌān thant, maꞌmangkamant, puth Ngeen-Wiy God.antamang ngul ngangk thayanathow niiyang.” \p \v 9 Nil Jesus.an wik yimanangan kanan thaw-a, nil God.angan aakaman keny ngul matathan. Thananiya thath-thathin nunang keny mat-mat ngul, aꞌ yuwangan kan-ngul ngath-ngathan aꞌ ngurpam ngul yaꞌam thanttamana. \v 10 Than um kenyan yaam yippak thath-thathin-a, yaam keꞌanaman-a, pam kucham wamppul thant, kulich pachangama, thintham than-thanpul, \v 11 aꞌ thawpul thant, “Niiyalang, niiy pam Galilee.aman wampan-a, niiy ngeenak inan than-thananiy, um kenyan yaam thath-thathaniy e? Puth wik in ngeeyiy a! nil Jesus anman nyiingkan mat kenyan-a, nil ngul palaman wampow keꞌ niiy nyiingkan thathan nunang kenyan yuwangan mat, nilana yimanangan palaman ngul wampow, yuwanganiya.” \s1 Than Matthias.an Miꞌin Aak Judas.antaman Iiyow \p \v 12 Anpalaniya, than ngurp min nungantam anangana koyam iiyin ngul aak Jerusalem.akana; than um kuuw ngul iiyin yoyk Olives anpalan iiyin Jerusalem.akan, aak kech keꞌanama, aak thinthwey, keꞌ kilometre thonam anman. \v 13 Than aak Jerusalem.angan ngoonchin aꞌ aawuch thanttamakan wampin aꞌ thanan keny ngul matin; than pam inangana, Peter-a, puth John, James-a, puth Andrew, Philip-a, puth Thomas, Bartholomew-a, puth Matthew, aꞌ James nhengk Alpheus.antaman, aꞌ Simon the Zealot.ana (yimanangan waaꞌantan nunang puth nilan kaangk keꞌ wiyangan aak nungantaman piꞌayn) aꞌ Judas nhengk James.antaman. \v 14 Than monkan thonamang iiyin, maꞌ-yotam yal-yalmathwin meeꞌ-wuthanamanakan, putha Marya kaath-kunch Jesus.antamana aꞌ kuunch nungantam anangan thampa yalmathwin. Puth wanch koꞌalam thama thanttanganiy iiy-iiyin. \p \v 15 Kinch koꞌalam ngulan want-a, than Christians yot anangan yalmathwin wik thawanakan, pam wanch one hundred and twenty anangana. Aꞌ nil Peter.an ek ngul, wik inangan thaw thant, \v 16-20 “Niiyalang, kampan ngatharam-ang, niiy wik God.antam meeꞌmiy aa! wik anman nil David.angan keenkanaman waaꞌ pam way alantam Judas.antaman. Nil Ngeen-Wiy Min God.antamangan waaꞌ nungant, puth nil David.angan wik inanganiy lat Psalms.angan ump: \q1 ‘Aawuch nungantamana yaꞌ-yaꞌam mak wunow, \q1 pam wanch wiy anangan angman keꞌ wuniythan yaꞌa.’ \m In thampan ump, Judas.an waaꞌ nunang, \q1 ‘Pam thonangan work nungantaman iiyow ngula.’ \m Wik inangan-a, nil piip God.an thaw ngeenan wampowa, puth wik ananganiy-a, an kan-kanam paththam ngul wampina. Pam nil ilangan Judas.anganiya meeꞌ-wich thanang pam wiy anangan, than yipam mamayn nunang, Jesus.an. Nil keenkan ep ngamparangan iiy-iiy, nil puth God.angan miꞌ nunang pam nungantakan, yipam work nungantan iiyow. Nilwey Judas.anganiy aak many pungkalangan piiy nungantakamanweya; wukal nilan theetath Jesus.ana, yaa, wukal alangaman piiy. Puth nil Judas.ana aak angman um pekangk keeka aak nilaman piiy, aꞌ kemp nungantaman yaꞌ pich, aꞌ thip puk thampang pentin nungantam anpal pekan. Yaa, than pam wanch aak Jerusalem.angan wuntan-a, than wik way Judas.antaman ngeeyin, than aak many namp inana waaꞌin, ‘Akeldama’, aak many pungkalangan nilaman wukalangan piiy, puth wik ngamparamaniy waaꞌanamp ‘Aak Chaaparthiya.’ \p \v 21-22 “Yaa, ngamp pam thonangan ngul uwāmp work nungantaman yipam iiyow; aꞌ wik min Lord Jesus.antam yipam waaꞌow mulaman ek. Puth nil pam ananiy-a, ngurp ngamparam miꞌāmpana nil ngamparang nathpalman iiy-iiy Jesus.antangan, aak nathpalman nil Jesus ngamparangan iiy-iiy-a, aꞌ puth nil John.angan kootra thakan kuungk-kuungk thanang pam wanch anangan, aak-aakanakaman nil Jesus mul ngulan wun, aꞌ koyam ngulan keny mat aak nungantamakana.” Nil Peter.ana yimanangan thaw thant. \p \v 23 Yaa, than pam yot al-alangan pam kucham inangan namp wichin pulang, Josepha aꞌ putha Matthias. Nil Joseph.ana namp inan waaꞌin nunang Barsabbas puth namp thonan Justus waaꞌin nunang. \v 24 Amanamaniya, than yot anangan meeꞌ-wuthanamin, aꞌ wik inangan thawin, “Lord-ang, nintan meeꞌmiy nganang yot inangan ngan want-wanttakan ngaantam-ngeeyanana, ngangkangan piꞌ-piꞌanan. Nint meenathān ngant pam kucham inangan pula \v 25 nil pam want-wanttin nintan miꞌan nganttangan iiyow, wikan waaꞌ-waaꞌow pam wanch wiyantan. Puth nil Judas.angan work inan wanta, aꞌ aak way aakanakan kan-ngul iiy.” \v 26 Than kanan meeꞌ-wuthanamin-a, than namp kucham anangan latang umpin, aꞌ thonam anman maayin ngul — than yimanang miꞌin nil pam weeꞌan iiyow thanttangan. Than namp Matthias.an maayina, aꞌ nil thanttang pam eleven al-alantangan ngul iiy-iiy. \c 2 \s1 Nil Ngeen-Wiy Min God.antaman Uk Thant \p \v 1 Aak an-aniyangan-a, than aak Pentecost.an waaꞌantan, aak anan kanan wamp-a, than Christians yotam anangan yalmathwin thanttakam aak thonamanga. \v 2 Than angman nyiin-nyiinin, aꞌ ngul yaam keꞌanaman-a, than muut piꞌanan ngeeyin, anpal kenyan uk-uk, muut keꞌ wunt piꞌanan wunp. Than maꞌmangkamana angman aawuchang nyiin-nyiinin-a, than muut piꞌanan ngeeyin, \v 3 aꞌ anpalaniy-a, than keꞌ thum nganth yimanangan thathin — thum nganthan erkam paththam weꞌarama, pam wanch thon-thonantan wamp, kuchekan mam thanang. \v 4 Aꞌ nil God.angan aak an-aniyangan Ngeen-Wiy Min nungantaman kuch thant pam wanch Christians al-alantan ngangk thanttamangan wun-wunow aꞌ anpalaniya, than pam wanch anangan-a, wik thaaꞌnganth thon-thon kan-ngul thaw-thawinweya, puth Ngeen-Wiy Min God.antamangan work wuut piꞌan paththam inaniy yumpa, nil maꞌ-aath thanang wik thaaꞌnganth thon-thonan thawayna. \p \v 5 Than Jews puungk wiy anangana aak kaꞌathamana aak thon-thonangan wun-wunin, thananiy-a, palam kan-ngul wampin aak Jerusalem.akana, aꞌ angman ngul wun-wunin. Than inanganiywey-a, kan-ngul paath-paathin woyan min God.antam anan wak-wakaynweya. \v 6 Than wik wolmpan ngeey-ngeeyin thanangan-a, thananiy-a, wunthar ngul wich-wichwin thantana, ngurp Jesus.antam al-alantan aꞌ than yotam ananganiy-a, meeꞌam ikin thant, puth wik thaaꞌnganth thanttaman thaw-thawina. \v 7 Yaa, than pam wanch meeꞌam ikin, thaaꞌam ikin, aꞌ thawin thanttakaman, “In wanttak aa? Than pam inanganiya, wik thaaꞌnganth ngamparam yotamantam thamp thaw-thawantan ngul aa? Than puth pam inangan aak Galilee.am anpalman wampin, aak nath-nathpalman keꞌam wampin ey! Yaꞌa, than puth wik ngamparaman keenk keꞌam ngeeyin. Than wanttak wik ngamparaman mamin e? \v 8 Ngamp puth ngeey-ngeeyanamp thanang wik thaaꞌnganth ngamparaman thaw-thawantan, puth wik thaaꞌnganth thon-thonang thaw-thawantan, in wanttak aa? \v 9 Ngamp puth aak nath-nathpalan wampamp, kuuw, kaaw, kungk, yiip — aak namp Parthia, aꞌ Media, aꞌ putha Elam anpalan, aꞌ Mesopotamia, aꞌ Judea, aꞌ Cappadocia anpalan; aꞌ Pontus aꞌ Asia, \v 10 aꞌ Phrygia, aꞌ Pamphylia anpalan; aꞌ Egypt aꞌ Lybia anpalan — puth Cyrene thinth; wiy Rome anpalan wampamp. Ngamp pam wanch wiy anangan Jews, ngamp wiy anangan Jews yaꞌa, puth ngampaniya God Jews.antaman monkan-wak-wakanampa. \v 11 Ngamp wiy anangana aak namp Crete anpalan aꞌ Arabia anpalan wampamp. Nungkway aak nath-nathpalan wampamp-a, wik thaaꞌnganth thon-thonangan thawanamp-a, ngamp puth ngeeyanamp thanang wik ngamparamangan wik waaꞌ-waaꞌantan nil God.an piꞌan paththama, min-minam anman yump-yumpana.” Than yot anangan wik yimanangan thaw-thawin. \v 12 Than puth meeꞌam ikin, thaw-thawin thanttakamana, “In wanttak aa?” \v 13 Puth wiyangiy-a, ngurp Jesus.antam anangan thaaꞌ-thengkathin thanang, aꞌ thawin, “Than pam il-ilangana ngak way yaakaꞌ mungkina, ngak way mungkan ngul iiy-iiyantana, kuchek wayaman thant.” \s1 Nil Peter.an Thaw Thant Pam Wanch Thaaꞌ-Wantanamant \p \v 14 Anpalaniy ngul-a, nil Peter.ana ek ngul aꞌ angman than thanttang ngurp nungantam wiy eleven al-alantangan aꞌ nilan wik thaw thant pam wanch thaaꞌ-wantanam al-alantan, wik achantang thawa, “Ayyang, niiy pam wanch Jews aꞌ puth niiy pam wanch aak Jerusalem.angan wunaniya, ngay kaangk wik min inan waaꞌāng niiyant. Wik ngatharam inangan niiy min-min ngeeyāna. \v 15 Niiy thanang pam inangan ngaantam-ngeeyaniy thanang keꞌ than ngak way mungkan ey? An yaꞌa, thanwey ngak way mungkan yaꞌa. In aak nine oꞌclock ngulana aak ngaaꞌthiyangam yippaka. \v 16 Pam Joel anana, nil pam God.antam thampa, nilan aak keenkanam wik kath inan waaꞌ-waaꞌ ngampar. \v 17 Nil wik inan thawa: \q1 ‘Nil God.an thawa, “Ngay wik inangan waaꞌang niiyant, ngay ngeen ngulan yumpāngana aakiy-a, an-aniyangan aakan kan-ngulan minchow. \q1 Ngay Ngeen-Wiy Min ngatharaman kuchāng pam wanch yotamant, \q1 keꞌ ngak yimanangan yeechāng thanttang pam wanchantangan. \q1 Aꞌ than puk pam aꞌ puk wanch niiyantamangan wik ngatharaman waaꞌ-waaꞌayn thant pam wanchantan. \q1 Pam komp-kompiy niiyantam al-alangana aꞌ puth than pam wuut manth-thayan al-alangana pithang ngulan pithayn. \q1 \v 18 Aak an-aniyangana, ngayaniya Ngeen-Wiy Min ngatharamana kuchāng niiyant, \q1 keꞌ ngak yimanangana thon-thonantangan yeechāng pam wanch yotamantangan than ngatharan workan iiy-iiyantan, \q1 aꞌ thanan wik ngatharaman ngul waaꞌayn thant pam wanchant. \q1 \v 19 Ngay work piꞌanaman ing kenyan yuwang ngul meenathāng \q1 aꞌ puth aak earth ing pekan meenathāng. \q1 Niiy ngul thathān chaaparana, aꞌ puth thuma thathān aꞌ puth-a, thok piꞌan ek-ekow. \q1 \v 20 Nil kinchan ngaaꞌ weenow aꞌ kepana wewm weenow keꞌ chaapar yimanangan. \q1 Aak way inanganiy kaꞌatham wamp-wampayn. \q1 Aꞌ ngul anpalaniya, aak ngench thayan piꞌan paththaman wampow, nil puth Lord.an palaman wampow. \q1 \v 21 Nil weeꞌan nungant Lord.antan thawow maꞌ-aathanakan-a, \q1 yaa, an nil Lord.angan ngul maꞌ-aathowana, kaaꞌ-piichanathowan.” ’ \p \v 22 “Niiy pam aak Israel punchanan-a, wik ngatharam inangan ngeeyān. Nil Jesus inan aak Nazareth.angan em-ema, nil pam anman nil God.angan ngamparan kuchana. Nil God.angan maꞌ-kunch yumpan aꞌ thayanathan nil yipam work piꞌ-piꞌanam yump-yumpowan, nilan puth work piꞌ-piꞌanam kan yump-yump meenath niiyant. Niiy puth inangan kan thathan aꞌ puth meenath niiyant nil God.ang kan-kanaman kuch nunang. \v 23 Nil God.angan nathpalman kaꞌathamana ngaantam-ngeey nil Jesus.an kuchow nunang maꞌ Jews.antang ngulan iiyow. Anpalaniy-a, niiy Jews il-ilangan Jesus.an mulathan nunang ngula niiy puth thawan thant pam way al-alantan thant mulathayn nunang Jesus.an, maꞌa, thaꞌ thampan pungayn nunang yuk wuuyanangan. \v 24 Nil puth God.angan koyam mulaman ekath nunang Jesus.an. Puth nil God.ana thayan paththama, nil Jesus.an minam pentathan aak way thaaꞌ-ngathanam anpalan, nil Jesus.an keꞌ pam way yumpan yimanangan aak thaaꞌ-ngathanam angan thenchin nunangan. Nil yaaman mul keꞌ wuniy awarangana, yaꞌa, an nil thayan paththama! \p \v 25 “Nil pam David.an wik inangan thaw Jesus.an waaꞌ-waaꞌ nunang. Nilan thawa: \q1 ‘Ngay Lord.an thathangan nil ngatharangan maꞌ-yotaman iiy-iiy. \q1 Nil ngatharang inmana, puth ngayan keꞌ winynyang moꞌinga, yaꞌa. \q1 \v 26-27 Nil ngatharang inman, puth ngangk ngatharaman min wunana. \q1 Ngay aak pathāng ngangk minangama. \q1 Nungkway ngay pam aak imanaman-a, ngay kan meeꞌmiy ngay man-yethaman ngul wun-wunāng, \q1 nint ngayangan aak awarang angman yaam keꞌ wantina. \q1 Aꞌ putha nint pam ngench thayan nungkaram alantaman kempa keꞌ yaaman wantin angman awarangan kathamiy yaꞌa. \q1 \v 28 Nint puth woyanan meenathan ngathara ngay anman wak-wakāng \q1 ngay kan-kanam paththam yipam man-yetham anman wun-wunānga. \q1 Nint ngangk min paththam ngul yumpān ngayang, \q1 puth ngayaniya kan-kanam nungkarang ngul wunāng.’ \m Wik inangan nil David.an thawa. \p \v 29 “Kuunch ngatharam niiyalang, ngay kaangk wik David.antam inangan engk-engkanang waaꞌāng niiyantana, wuut mangk ngamparam alantamana. Nil puth kan utham. Than kaampin nunangwey awar nungantam inman ngamparangweya. \v 30 Puth nilan pam prophet iiy-iiy aꞌ nil meeꞌmiy nil God.angan kaaꞌngak nunang, nil thaw nungant, ‘Aak ngul-ngulana pam kampan nungkaram thonam alantamana nil anpalan wampow pam piꞌan paththaman iiyow king keꞌ nint yimanangana.’ \v 31 Nil pam David alangan thiichwey nil God.angan work ngeen ngulan yumpowa. Nil keꞌ-paal wik inangan thaw lat ngench thayanangana: \q1 ‘Nil God.angan kemp nungantaman awarangan keꞌ wantiy, \q1 puth keꞌ kathamiy, yaꞌa.’ \m Nil pam David anan wik inangan thaw-thaw-a, nil Jesus.an waaꞌ-waaꞌan nil God.angan koyam ngulan mulaman ekathowan, pam anman nilan miꞌa kuchowan ngamparaniya. \v 32 Nil God.angana Jesus.an mulam ekathan-a, aꞌ nil man-yetham ngula. Puth ngan yotamangan thathan nunang. \v 33 Nil God.angan Jesus.an keny koyam maay nunang aak nungantamakana aꞌ aak min paththamana nungant waaꞌ nil yipam maꞌ malang angan nyiinowa, piip nungantamantang. Nil God.angan Ngeen-Wiy Min nungantaman ngangk Jesus.antang ngoonchath, keꞌ nilaman kaaꞌngak nunangan. Aꞌ nil yimanang ngulana, nilan Ngeen-Wiy Min nungantaman ngangk nganttang kuchan thampa, aꞌ niiy nganang thathaniy aꞌ nganangan wik ngeeyaniy, nganan thaw-thawanan niiyant. \v 34 Nil David.an keꞌam yippak kenyan mata keꞌ nil Jesus.an mata, puth nilan wik inangan thawa: \q1 ‘Nil Lord God.ana moom ngatharamant thawa, “Mal ngatharang nyiināna. Nintaniya moom piꞌan ngatharang iiy-iiyāna; \q1 \v 35 aꞌ ngay ngul maalathāng thanang than nintangan ngangk-wayangaman kal-kalayn. \q1 Nintaniya moom karangk paththam iiy-iiyān thantana.” ’ \p \v 36 “Than pam wanch maꞌmangkam aak Israel anpalan-a, mak thiichayn nil Jesus anana, niiyan mulathan nunang-a, nil pam anman nil God.angan waaꞌan, nil moom piꞌan pam wanch maꞌmangkamantana nil pam anman nil God.angan kaaꞌngak kuchowan.” Nil Peter.an wik inangan thaw thantaniya. \p \v 37 Than pam wanchang wik inangan ngeeyin-a, thanan ngul-nyaaꞌ paththam wunin aꞌ than puth Peter.antan thawin aꞌ ngurp nungantam Jesus.antam wiy al-alantan thamp thawin, “Ngurp nganttam-ang, ngan puth wanttak e?” \p \v 38 Aꞌ nil puth Peter.an thaw thanta, “Niiy maꞌmangkam nanangan woyan wayan wantāna, aꞌ ngan kootra ngakang mak kuungkān niiyang, an meenathāna niiy Christ.an ngangkangam piꞌ-piꞌaniy nunang ngula. Nil God.angan way niiyantaman ngul kon-ngathowan aꞌ Ngeen-Wiy Min nungantaman ngangk niiyantamak kuchowan. \v 39 Nil puth God.angan inan kaaꞌngak niiyang aꞌ putha puk niiyantamak thama aꞌ pam wanch thaaꞌ-wantanam al-alantan aak nath-nathan wuntan. Nil Lord God ngamparamangan inan kaaꞌngak pam wanch maꞌmangkamant nilan umpan thanang wampayn nungantan.” \p \v 40 Nil Peter.angan wik yot waaꞌ-waaꞌ thant pam wanchantan wik thaaꞌ-thayanam thaw-thaw aꞌ puth thaaꞌ-mamanang thaw thant, than God.antan kan-kanang weentayna. Nilan wik inangan thaw-thaw thanta, “Niiy niiyantakaman kaaꞌ-piichanathāna, nil puth God.angan kan-kanam ngul wayathow thanang pam wanch anangan wayan yump-yumpantan, aak wayak kuchow thanang.” \v 41 Than puth pam wanch yot thaaꞌ-wantanamangan-a, wik Peter alantaman ngangkangam piꞌ-piꞌin ngul aꞌ puth thananiya, kuchek ngakang ngul kuungk-kuungkin thanang. Than pam wanch three thousand al-alangana, piip God ngul monkan-wak-wakin nunang aak an-aniyangan aꞌ thanttang wiyantang ngul iiy-iiyin than anangan piip God.an ngangkangan piꞌ-piꞌin nunangana. \v 42 Aꞌ puth than pam wanch al-alangan wik anman ngeey-ngeeyin pam ngurp min Jesus.antam al-alantaman, thanan wik min God.antaman thaaꞌ-aath-aathin thanang. Than pam wanch maꞌmangkam il-ilangan kan-ngul Piip God.an ngangkang ngul piꞌ-piꞌin nunangan-a, thanan-a, may karpam ngul mungkin aꞌ karpam ngul meeꞌ-wuthanaminwey. \s1 Than Pam Wanch Anangan Piip God Ngangkangaman Piꞌ-Piꞌin Nunangan-a, Aniya Ngangk Minangam Ngul Wunin Karpamwey \p \v 43 Than pam twelve ngurp-than al-alangan work piꞌ-piꞌanam yump-yumpin aꞌ than maꞌmangkam anangan winynyang ngul moꞌ-moꞌin thanttaman. \v 44 Than pam wanch anangan piip God.an ngangkangan piꞌ-piꞌin nunangan-a, an than karpam ngangk minangam iiy-iiyin aꞌ may thakan karpam mungk-mungkin, thanan-a, way min thak aath-aathwin. \v 45 Thanan kaangk aak thanttamana aꞌ puth yuk way min thanttam thakan theeꞌ-theeꞌin thant wiyantan than yipam wukalan theeꞌayn thant way min anpalana than ngulan yipam wukal thakan thant wiyantan theeꞌ-theeꞌayn, wukal keꞌanang, may keꞌanang al-alantanwey. \v 46 Ngaaꞌ thon-thonana than aawuch ngench thayan Jews.antam angan um-wuthin thanttakaman piip God.an thaaꞌ-kuumpin nunang. Ngaaꞌ thon-thonana than aawuch thon-thonantangan may mungkin. Thanan keꞌam ngaantam-ngeeywin keꞌ than pam wanch piꞌ-piꞌanama, yaꞌa, than yotaman ngangk minangam iiy-iiyin thanttakamanwey. \v 47 Than God.an karpam thaaꞌ-kuumpin nunang aꞌ than pam wanch maꞌmangkam al-alangan pam wanch min waaꞌ-waaꞌin thanang pam wanch God.antam anangana. Ngaaꞌ thon-thonanganiya, nil God.angan thanang yot kaaꞌ-piichanath aꞌ thanan puth thant al-alantangan ngul iiy-iiyin, than God.an ngangkangaman piꞌ-piꞌin nunang. \c 3 \s1 Pam Kunp Miyalathpul, Peter.ang Pul John.anga \p \v 1 Aꞌ anpalaniy-a, Peter pul John.ang aawuch ngench thayan aakanakan iiypul. Aak ananiya, three oꞌclock kinch-wayangan, aak an-aniyangana, than meeꞌ-wuthanamanakan yalmathwin. \v 2 Nil thaaꞌ door thonam inan namp waaꞌina “Ach-umpana.” Aꞌ thaaꞌ door thinth angan-a, pam kunp nyiin-nyiinwey. Nilan puk manyam nathpalman keꞌamwey iiy-iiy yaꞌa. Ngaaꞌ thon-thonaniy-a, kampan-kunch al-alangan kal-kalin nunang thaaꞌ aakanakan. Nil angman nyiin-nyiin. Pam wanch anangan ngoonch-ngoonchin aawuch ngench thayanakan-a, nil wukalakana thaw-thaw thantweya. \v 3 Nil pulangan thath Peter-a, puth John.ana pekan ngoonchpul aawuch ngench thayanangan-a, nilanweya wukalak thaw pulantan. \v 4 Aꞌ Peter aꞌ John.angan pula thathpul nunangana aꞌ nil Peter.an thaw nungant, “Ayyang, nint nganang thathāna.” \v 5 Aꞌ nil pam kunp alanganweya, thath pulang puth nilan ngaantam-ngeey keꞌ pul wukalan theeꞌowpul nunganta puth yaꞌa. \v 6 Nil puth Peter.an thaw nungant, “Ngay wukal keꞌanangweya, nungkan theeꞌing, ngay inan ep-paththam inman piꞌ-piꞌang ngangkanga, Ngeen-Wiy Min God.antamana, nil maꞌ-kuncha aꞌ thayan paththam, ngay keꞌ-paal inan thawang nungk namp Jesus.antanga, eka aꞌ iiyān ngula.” \v 7 Anpalana, nil Peter.angan pam kunp anana maꞌ mamanang ekathanweya. An yaam keꞌanang paththama, thaꞌ-a, puth-a, thaꞌ kont kucham nungantamana thayan paththam ngul weenina. \v 8 Aꞌ nilan paththam chang pey aꞌ thaꞌ nungantamangan-a, than ngul aꞌ kan-ngul pal-puy iiy-iiy. Ngul anpalana, nil pamana puth Peter aꞌ John than karpam ngul pekan ngoonchin aawuch ngench thayanangana. Nilan iiy-iiy ngul aꞌ chang pey, chang pey thakwey aꞌ piip God.an thaaꞌ-kuump-kuumpana. \v 9 Than pam wanchangan thathin nunang iiy-iiyan-a, chang pey-peyan-a, puth thaaꞌ-kuump-kuumpan piip God.ana. \v 10 Than puth pam wanch maꞌmangkam al-alangan thath-thathin nunangan nil puth pam anana, kunp anan thaaꞌ thinth angan nyiin-nyiina, namp “Ach-umpanangana.” Thanan puth ngangk ikina, aꞌ thaaꞌam ikina than nunangan thathin miyal ngulan iiy-iiya. \s1 Peter Wik Min Thaw-Thaw Aawuch Ngench Thayan Angan \p \v 11 Than Petera, Johna, aꞌ puth pam anman-a, than aak namp Solomon.antam verandah angman than-thanin, aawuch ngench thayan angman. Nil pam alanganwey Peter aꞌ John pulangan maꞌ mam-mam pulanga, puth than pam wanch yotaman kamp moꞌ-moꞌin thanttang thintha, puth thanan meeꞌ ikina pam anan thathin nunang miyal ngulan iiy-iiya. \v 12 Nil Peter.ang thath thanangan-a, nilan thaw thanta, “Niiyalang, pam wanch aak Israel punchan-ang, niiy ngeenam meeꞌ ikaniy e? Ngan ngul pam kucham inangan mina maꞌ-kunch ey? nganan yipam miyalathin nunang pam inan ey? Yaꞌa! Nil Jesus.angan ep-paththam nganang mina maꞌ-kunch yumpa, ngan yipam pam inan miyalathān nunangweya! \v 13 Nil God Abraham.antama, puth Isaac.antama, aꞌ puth Jacob.antama, aꞌ puth wuut mangk ngamparam al-alantaman thampa, meenath ngant nil Jesus.an wuut piꞌan aꞌ min-minam paththam niliya. Puth nil Jesus.angan piip-kunch God.an wik ngeeyan. Aꞌ putha niiy Jesus.an maꞌam theeꞌan nunang thant pam piꞌ-piꞌanam al-alantan than yipam mulathayn nunangana. Nungkway nil Pilate anan thaw keꞌ kuchiy nunang Jesus.anwey-a, puth niiyana way-wayak thawan Jesus.antamana. \v 14 Puth niiyan kaangk keꞌ nunang pam anan nil way thakan keꞌaman yump-yumpa. Niiy kaangk keꞌ thawan nungantakana, yaꞌa! Niiy kaangk keꞌ pam min alantaman nil God.antaman wik ngeey-ngeeya yaꞌa! Puth niiy Pilate alantan thawan pam way kulliy alantan kuchow niiyantana, paman mul-mulath thananga. \v 15 Niiyana Jesus mulathan nunang, nilaman aak keenkanaman yump ngampang. Puth nil God.angan koyam man-yetham yump nunang ngul. Nganan puth thathan nunang nil koyam ngulan ek mulamana. \v 16 Nil pam inana, kaꞌathaman-a, kunp nyiin-nyiinweya, pam anan niiyan thathan nunang aꞌ niiy meeꞌmiy nunang nil pam kunpana, puth nil yimanang ngulana miyal ngul iiy-iiyana nilan kan-kanam ngul ngangkangam piꞌ-piꞌan nunang Jesus.ana nil thayan paththama. Nilan puth kan-kanam kaangk nungantakam ween-a, aꞌ ngangkangam piꞌ-piꞌan ngul Jesus.an nil puth thayan paththama, puth nanpalana nil miyal ngul paththam weena. Niiy yotamangan kan thath-thathaniy nunang nilan min ngul weena. \p \v 17 “Kampan ngatharam niiyalang, niiyiya aꞌ puth pam manth-thayan niiyantam al-alangan keꞌ meeꞌmiy yaꞌa niiy ngeenan yumpanweya niiy Jesus.an mulathan nunanga. \v 18 Nil puth God.angan aak keenkan kan waaꞌ thant pam prophets al-alantana nil mul ngul wunowa. Nil Jesus utham ngulan-a, ngampan puth kan-ngul thathampa nil God.an kan-kanaman thaw aak keenkanamana. \v 19-20 Niiyant ngangk way paththam wunowa way niiyantam anpalana niiyan yumpana. Weentānwey wayan yumpana anpalan aꞌ God ngul monkan-wakāna, puth nilan yipam way niiyantaman kon-ngathowana. Anpalana nilan yipam Christ nungantaman kuchow ngul niiyantana. Nilaniya keꞌ ngoyngk thaaꞌ kuchar aꞌ min paththam yimanangan nil God.angan ngul kuchowan aak nungantam inpal kenyan. Aak keenkan nil God.angan Christ nungantam anan miꞌana, nil Jesus inana, nunang anman kuchan niiyantana. \v 21 Nilan puth angam kenyan wunow aak nungantanga aak-aakanakaman nil God.angana yuk way min maꞌmangkamana nyiingkanam ngulan yumpowa, keꞌ than pam prophets al-alangan keenkanaman waaꞌ-waaꞌin, wik God.antamana. \v 22 Nil Moses.an wik inangan thawa, ‘Nil Lord God niiyantam alangana, ngula nil pam kampan niiyantaman kuchowana, nilan yipam prophet iiyow keꞌ ngayam yimanangana. Niiyan puth wik ngeey-ngeeyān nunang nilan wik thawow niiyantana. \v 23 Nil pam weeꞌangwey wik keꞌan ngeeyow nunanganiy-a, yaa, nilan puth pam God.antaman keꞌ-ngul iiyow yaꞌa nil piip God.angan-a, wayathow nunang.’ \v 24 Nil Samuela aꞌ putha than pam prophets yot wiy anangan mangk nungantangan wampin-a, than wik inangan waaꞌ-waaꞌin nil Jesus Christ.an wampow aꞌ woyan nyiingkanaman meenathow ngampar. \v 25 Than pam prophets al-alangan wik inangan waaꞌ-waaꞌin-a, an niiyanta! aꞌ puth nil wik wuut mangk niiyantam Abraham.antan waaꞌ-a, an wik niiyant thampa. Nil God.an thaw nunganta, ‘Ngay minam ngul iiy-iiyāng thant pam wanch maꞌmangkamantan aak nanman earthangan wun-wuntana, puth inpalana, pam thonam kampan nungkaramana, alantamana nil ngul-ngulan aak-ngeeyowa.’ \v 26 Aꞌ puth nanpalana, nil God.angana, Jesus ngul kuchan aak iikanakana, ingan yipam work iiy-iiyow. Nil kaꞌathamana niiyant kuchan. Nil wampa nil yipam niiyangan maꞌ-aathow, weentathow niiyang woyan way anpalana woyan min aakanakana, niiy yipam way anangan-a, keꞌ-ngul yump-yumpāna.” \c 4 \s1 Than Umang Thanathin Pulang Pam Piꞌ-Piꞌanam Al-Alantangana \p \v 1 Pul Peter.ang aꞌ John.ang pul yippak wikan thaw-thawpul thant pam wanchantan aawuch ngench thayanangan-a, than pam wanch yot wampin pulantana, than pam priests anangan-a, aꞌ puth-a, thapangumpanantam moom piꞌan anan thamp wamp thaaꞌan piꞌ-piꞌ aawuch ngench thayan anana, aꞌ puth pam piꞌan anangan Sadducees wampin pulant aawuch ngench thayanang angan. \v 2 Puth thantan man kul wamp puth Peter.ang pul John.ang wik minan waaꞌ-waaꞌpul thant pam wanchantan nil Jesus.an mulaman koyaman eka. Nil Jesus mulam koyaman man-yetham-a, nil anan meenath ngampar piip God.angan pam wanch mulaman koyaman ekathowa. Than pam piꞌ-piꞌanam Sadducees al-alangan keꞌam min-minan ngaantam-ngeeyin yaꞌa wik anangan pulan waaꞌ-waaꞌpul an kan-kanam ananiya, keꞌ-paal thantaniy puth man kul wamp-wampa. \v 3 Than maꞌ punth purpam mamin pulang Peter.angan aꞌ John.angan aꞌ kalin pulang, anpalaniya jailang thenchin pulanga. Kinchan puth kan-ngul uka keꞌ-paal pulan angman paanthpul aak jailanganwey. \v 4 Puth pam wanch yotanganiya kan ngaantam-ngeeyin, wik minan ngangkangam piꞌ-piꞌin ngul pulan waaꞌ-waaꞌpul thantana. Ananiy ngul-a, pam five thousand al-alangana than kan minam ngaantam-ngeeyin aꞌ ngangkangam piꞌ-piꞌin nunang ngul Christ.ana. \p \v 5 Puth ngaaꞌ thonang ngulana than pam piꞌ-piꞌanam Jews al-alantaman, than wuut manth-thayan anangan-a, aꞌ pam piꞌan anangan wik thayanan thaaꞌ-aath-aathin, than yotamana aak angman Jerusalem.ang yalmathwin. \v 6 Aꞌ Annas inana nil puth moom thanttam priests al-alantamana, nil angmana aꞌ puth Caiaphas, aꞌ John, putha Alexander-a, puth wiy-wiy thamana, kampan nungantam Annas.antamana. \v 7 Yaa, than pam piꞌ-piꞌanam al-alangana Peter-a, putha Johna um thant thanathin pulang, aꞌ engkin pulant, “Nip want-wanttak miyalathuwan pamwey alpanana? Nipang weeꞌang maꞌ-kunch yump nipang e? Aꞌ namp weeꞌantam nipiy wichuw e?” \p \v 8 Nil puth Peter alangana ngangkang angman piꞌ-piꞌ nunang, Ngeen-Wiy Min God.antamana, aꞌ nilan keꞌ-paal thaaꞌ-thayanaman thaw thant, “Niiyiya pam moom piꞌ-piꞌanam inanganiy-a, putha wuut manth-thayan inangan niiy nyiin-nyiinaniy-a, \v 9 niiy puth nganang mep-mepaniy pam way kunp ilantaman, nganan puth min iiyan nungantweya, miyalathan nunang. \v 10 Ngay puth inan thawāng niiyant yotamantana, niiy yipam meeꞌmiy wunāna, niiyiy-a, putha pam wanch Jews yotamana aak Israel amanaman. Ngan putha nampa Jesus Christ.an wichan nunang aꞌ nilan ngananga maꞌ-kunch yump, keꞌ-paal nganan miyalathan nunang. Inan thathān nunang ee! Nilan minam paththam ngul than-thanan um niiyantweya. Niiyan Jesusa aak Nazareth.aman-a, yuk wuuyanangan waanchan nunang, aꞌ mulathan nunang, puth nila piip-kunch God.angana mulamana koyam ekath nunang. \v 11 Aak keenkanamana, than wik inangan lat ngench thayanangan waaꞌin nunang: \q1 ‘Than pamang aawuchan kaachantan-a, wiyiya than nath yuk pal-pekkuwan aawuchantangan wunpantan-a, an piw theeꞌantan, \q1 puth thanan ngaantam-ngeeyantana keꞌ yuk way yimananga. \q1 Puth yaꞌa, yuk pal-pekkuwan aawuchantangana an min paththama, \q1 aawuchan thayanam yipam thanow.’ \m An yimanangana niiy Christ.an piw theeꞌan nunang keꞌ nil pam way yimanangana, an nil way yaꞌa. \v 12 Puth nilaman Christ.angan thonakam ep kaaꞌ-piichanathiy ngampang way ngamparam anpalan, wiy-wiyangan-a, an yaꞌ aak ingman ngampan wunanamp, an yaꞌ paththam, nilam thonakam Christ.ang ep-paththam kaaꞌ-piichanathan ngampang.” \p \v 13 Than pam piꞌan Jews.antam al-alangan thathin pulang John.ang aꞌ Peter.ang puth pul ngangk thayanam thawpul, keꞌam winynyang moꞌpul wikan thawpul thanta. Aꞌ pam piꞌ-piꞌanam anangana meeꞌ ikin puth than kan ngaantam-ngeeyin pulangan Peter.ang aꞌ John.angan puth pul keꞌam schoolak iiy-iiypula. Aꞌ kuchekang wamp thant puth pulana monkan-wakpul nunang Jesus.ana. \v 14 Than pam piꞌ-piꞌanam al-alangan thathin nunang pam alpanan pulan kaꞌathaman miyalathpul nunanga. Nil pulantang thinth than-than angman, than puth wik ngeen ngul thawiythan pulant, an yaꞌa, popam than-thanin. \v 15 Aꞌ than pam piꞌ-piꞌanam anangan thawin pulant puth kan iiyowpul aak court anpalana than yipmam than-thanam wik thawayn ngula. \v 16 Than wik thanttakam ngul thaw-thawin, “Ngamp want-wanttak thawāmp e? Than yot anangan Jerusalem.angan wuntan-a, than meeꞌmiy pulang pam inangan work inan yumppul, paman miyalathpul. Ngamp nath waaꞌimp pul keꞌan pam alpanan miyalathpul-a, than pam wanch al-alangan ngampang puth keꞌ ngeeyiythana! \v 17 Puth ngamp kaangk keꞌ than pam wanch yotangan ngeeyayn, than ngul wik weꞌarathin pam wanch wiyanta. Ngamp kan-kanam wakāmp pulang pam kucham inangana, ngamp thawāmp pulant keꞌ-ngul wik Jesus.antaman waaꞌ-waaꞌowpula.” \p \v 18 Than koyam kalin pulang Peter aꞌ John.angan aak kung-ench courtakana aꞌ thawin pulantan. “Ngan inan thawanan nipara, nip keꞌ-ngula wik Jesus.antamana waaꞌ-waaꞌow thantaniya.” \v 19 Peter.ang pul John.angan thawpul thant, “Niiy wanttak ngaantam-ngeeyaniya? An meeꞌ God.antangan min ey? Ngan niiyang wik ngul ngeeyān ey? Ngan wik God.antam ngeeyāna! \v 20 In ngeeyāna: ngan mak waaꞌān pam wanch wiyantana ngan kan-kanam paththam thathan nunang Jesus.an aꞌ wik min nungantam anangan ngeey-ngeeyana.” \v 21 Than pam piꞌan anangan thawin pulant, “Nip wik anman Jesus.antaman waaꞌ-waaꞌiwan-a, ngan puth way iiy-iiyin nipar.” Than puth way keꞌam iiyin pulant, than puth pam wanch yot thathin thanang thaaꞌ-kuump-kuumpin God.an, thanan thawin, “Nil God.an min paththam puth nil pam alpan miyalathana.” Aꞌ pam piꞌ-piꞌanam al-alangana minam kuchin pulang. \v 22 Nil pam anan miyal ngulan ween-a, aniy nil keꞌa keꞌ wuut manth-thayan ngula ween. \s1 Than Christians Yot Anangan Meeꞌ-Wuthanamin Piip God.ant \p \v 23 Pul Peter aꞌ John.ang kan koyam iiypul thant pam wanch al-alantan than monkanan-wakantan nunang Jesus Christ.ana aꞌ wikan waaꞌpul thanta than pam piꞌ-piꞌanam wanttakan thawina. \v 24 Aꞌ than wikan ngeeyin-a, than yotaman meeꞌ-wuthanamin piip God.antan. Than wik inangan thawin nungant, “Nint ep-paththam moom wuut piꞌana, piipa. Aꞌ nint yuw in kenyan yumpana, aꞌ aak, putha woꞌuwa. Aꞌ puth pach inangan nath-nathan yumpan mina aꞌ minh wiy-wiy anangan yuwangan ing kenyan moꞌantan aꞌ aakang ingan wuntan putha minh woꞌuwangan wuntana. \v 25 Wuut mangk ngamparam David.ana, pam nungkara. Aꞌ puth Ngeen-Wiy Min God.antam alangana wik minana theeꞌ nungant. Aꞌ David.an ngulan thaw: \q1 ‘Puth than pam wanch anangan aak ingan wuntana an puth ngeenama man kul thaaꞌangam wamp-wampan thanta? \q1 keꞌ thum yimanangan pench-penchan e? An ngeenama? \q1 Than keꞌ wayan yumpiythan nungant piip God.antan-a, puth yaꞌangam keꞌ wayan yumpiythan nungantan, yaꞌa. \q1 \v 26 Than pam piꞌ-piꞌanam maꞌmangkamana aak inpalan earthaman-a, \q1 thanan umputh yalmathwin yipam God.an thaampayn nunang, aꞌ Christ thaman.’ \m \v 27 Inan David.angan wik waaꞌ thanta, an putha kan-kanam wamp. Herod.anga pul Pontius Pilate.ang uw-uwpul thanang pam wanch yot aak piꞌanang ingman, pam wanch Jews anangan, aꞌ puth pam wanch Jews yaꞌ anangan uwpul thanang aꞌ pul wik yumppul thanttang keꞌ way yumpiythan nungant Jesus.anta, nhengk ngench thayan nungkaram alantana. Piip nganttama, aak keenkanaman-a, nint kaaꞌngakan Jesus Christ.an kuchān ngantaniya. \v 28 Nintiya thayan paththam, nint keenkanamana maꞌ mupaman ngaantam-ngeeyana than pam wanch wiyangan way thakan yumpayn nungant aꞌ mulathayn nunang. Aꞌ wik amanamaniy-a, than kan-kanam wayan yump-yumpin nungant aꞌ mulathin nunangana. \v 29 Kan thathāna! Than pam way il-ilangan kaangk way yumpayn ngant thampanga. Puth nint kan thayanam piꞌ-piꞌān ngananga ngan yipmam wik minan waaꞌān pam wanch wiy-wiyantan, aꞌ puth keꞌ winynyang moꞌān thanttama. \v 30 Nint meenathān thant pam wanchantan nint thayan paththamana. Nil Jesus.an kan-kanam thayan aꞌ piꞌan paththama, puth nanpalan ngan thawanan nungkar nint miyalathān pam wanch inangan weech-weechan thanangana aꞌ nint work piꞌan paththam yump-yumpāna. Nil puth Jesus.an nhengk ngench thayan nungkarama putha nil wik erkam ngeeyan nintanga. Yaa, piip, anman kan.” \p \v 31 Aꞌ than kanaman meeꞌ-wuthanamin-a, nil aawuchan yaꞌ wunyath. Nil Ngeen-Wiy Min God.antaman wamp aꞌ ngangk yotamantang thanttang ngoonch aꞌ than kan-ngul waaꞌ-waaꞌin pam wanchantan wik min God.antaman aꞌ puth than keꞌam winynyang moꞌin ngula. \s1 Than Christians Al-Alangan Maꞌ-Aathwin \p \v 32 Than pam wanch yot anangana than monkan-wakantan nunang Jesus Christ.an-a, than karpam anman ngaantam-ngeeyin nunangana, putha keꞌ thonamang anman minaman iiy-iiyin. Than may thakan aathwin. Thanan keꞌam thawin, “May inangan aꞌ wukal thakan ngatharakama.” Yaꞌa, an keꞌam thawin. Than may aꞌ wukal anangan yaarkathwin thanttakaman. \v 33 Nil God.angan kan-kanam paththam thayanam yump thanang pam ngurp min Jesus.antam anangan nilan kuch thanang wik minan waaꞌayn thant pam wanch wiy al-alantana puth nil Jesus.an koyam mulaman eka, aꞌ man-yetham iiy-iiyan ngul. Than wik min God.antaman kan-kanam waaꞌin pam wanchantan aꞌ nil God.an min kan-kanam iiy-iiy maꞌmangkamantan. \v 34-35 Aꞌ than pam wanch weeꞌ-weeꞌanangan aawuch thampang puth aak thanttakam thampangan-a, an than theeꞌin wiyantana wukal yipam uwayna, aꞌ than wukal yotam anangan theeꞌin thant pam ngurp min Jesus.antam al-alantan than yipmam theeꞌayn pam wanch Christians wiyantan than wukal keꞌanang al-alantan aꞌ may keꞌanangan wunin than may yipmam piiyayn thanttakamanwey. Aꞌ than puth yotam al-alangan yipmam wukal aꞌ mayan piꞌayn thanttakaman. \p \v 36 Nil pam inman namp nungantiya Josepha, nil aak pik-otang Cyprus anpalan wamp. Nil putha pam Jew wuut mangk nungantam Levi.antam. Than pam ngurp min Jesus.antam al-alangana namp nyiingkanam theeꞌin nungant Barnabas ngula, puth aniy namp waaꞌantan wik thanttamanganiya, “Nil pam wanch wiy anangan thaaꞌ-aathan thanang aꞌ maꞌ-aathan thanang puth than ngangk wayan wuntana.” \v 37 Nil puth pam alangan aak nungantaman theeꞌ wukal yipam uwowa aꞌ wukal anangana theeꞌ thant pam ngurp-than twelve al-alantan than yipam theeꞌayn pam wanch wiyantan wukal keꞌanang al-alantanwey. \c 5 \s1 Wik Kath Pulantam Ananias aꞌ Sapphira.antam \p \v 1 Pam thonangan ngula namp nungantiya Ananiasa aꞌ wanch nungantaman nampa Sapphira, pul aak pulantamana theeꞌpul thant wiyantan pulantan yipam wukal theeꞌayn aak anpalan. \v 2 Nil pam Ananias alangan wukal wiy anangan piꞌ-piꞌ thanang nungantakama aꞌ puth wukal wiy anangan theeꞌ thant ngurp min Jesus.antam twelve al-alantana. Nil wanch nungantamangan kan meeꞌmiy pam nungantamangan wukal wiy ananganiya nungantakam piꞌ-piꞌ thananga. \v 3 Nil Peter.an thaw nungant Ananias.antan, “Nint ngeenak wik erkam ngeeyan nunang oony wayaniy e? Nil ngul thaach nintang ey? keꞌ-paal nintan wik uuyaman ey? Ngeen-Wiy Min God.antam alantan ey? Nint wukal wiy anangan nungkarakam piꞌ-piꞌan thanang than nungkaran theeꞌin aak anpalana! \v 4 Kaꞌathaman-a, nint keꞌaman aak nungkaraman theeꞌan thant wiyantanwey-a, aniy-a, aak nungkarakam. Nint aak nungkaraman kan-ngul theeꞌan thant wiyantan-a, wukal ananganiy-a, an nungkarakama. Puth nint ngeenaka wik uuyaman Ngeen-Wiy Min alantan e? Nint in ngeeya! Nint keꞌam wik uuyaman thant pam wanchantana yaꞌa. Nintan piip God.anta wik uuyaman.” \v 5 Nil Ananias.angan wik anangan ngeey-a, nil aakangan keek mulakama. Than maꞌmangkamangan wik ngeeyin nungantam nil pam mul ngulan wun-a, than winynyang paththam moꞌina. \v 6 Than pam komp al-alangan kathin nunang pam mulana aꞌ kalin nunang ngul yoona aꞌ awarang kaampin nunang ngul. \p \v 7 Aꞌ ngul-ngulana, hours koꞌalamang kanan want-a, nil wanch nungantam Sapphira.ana pek ngul ngooncha. Nil ngoongk-ngoongkam pam nungantaman uthama. \v 8 Nil Peter.an thaw wanch alantan, “Nint waaꞌān ngathara, wukal inangaman ey? piꞌ-piꞌuw ey? aakan theeꞌuw ey? wukalakan ey?” Nil wanchan puth thaw nungant, “Eeꞌa puth wukal yotaman inangamana.” \v 9 Peter.antan ngangk way wun aꞌ thaw nungant ngul wanch alantan, “Ninta aꞌ pam nungkaramana nip ngaantam-ngeeyuw keꞌ nil Ngeen-Wiy Min God.antam alangan keꞌ thath-thathan nipang ey? ngangk niparaman thamp ey? Nil kan thath nipanga. Nip ngaantam-ngeeyuw keꞌ nil ngoongk-ngoongkam ey? Yaꞌa, nil kan meeꞌmiy. Kan nint wik inan ngeeyāna! Pam komp al-alangan than thaaꞌ thinthan than-thantan-a, than nyiingkan pam thum nungkaraman kaampinweya. Than puth palam nyiingk inan wampina anpalaniya than nintang ngul kaampayn thampanga.” \v 10 Aꞌ erkam paththam nil wanchan aakang keek mulakam thaꞌ Peter.antang angmana. Anpalaniya than pam komp anangana than keꞌ pek ngoonchiythan-a, aꞌ thathin nunang wanchan mul ngul wun thampa. Aꞌ than puth yoon pentathin nunang aꞌ kaampin nunang pam nungantamantang thinth angmana. \v 11 Than Christians yotam anangana puth pam wanch wiy anangan than wik thooꞌan ngeeyin pulantam karpam mul ngulan-a, than winynyang paththam moꞌina. \s1 Than Work Piꞌ-Piꞌanam Yump-Yumpin Maꞌ-Kunch Weenina \p \v 12 Than pam twelve al-alangan ngurp min Jesus.antamana than work piꞌ-piꞌanam yump-yumpina aꞌ than pam wanch yot al-alangana kan thath-thathin thanangana. Than pam wanch yot anangan piip God ngangkangaman piꞌ-piꞌin nunangana aak thonamang angman karpam yalmathwin angan thaaꞌ yoon aak Solomon.angan yump verandah. \v 13 Than pam wanch ngangk keꞌaman theeꞌin nungant piip God.antana an than kan meeꞌmiy pam wanch Christians anangana than pam wanch min-miniya, puth thana winynyang moꞌin kaangk keꞌ yalmathayn thanttangana. \v 14 Puth amanam ngulan-a, pam wanch thon-thonaniya wamp-wampin thantana ngangk ngul theeꞌ-theeꞌin nungant Jesus Christ.antana, puth Christians yot-yotam ngul weenin pam wanchaniya. \v 15 Than pam wanch al-alangan pam kampan thanttam alpan ananganwey than kal-kalin thanang yoon woyanaka puth than kan thath-thathin work piꞌ-piꞌanam anangan than ngurp min Jesus.antam twelve al-alangan yump-yumpina. Than pam alpan anangan wurpang wunpin thanang aak yoon woyanang anganwey nil yipmam Peter.antaman ngoyngk kenyangk alpan wiy al-alantangan wunow nil pal-puyan iiy-iiyowana. \v 16 Aꞌ pam wanch yotam wampin aak towns pungk-pungkalangan anpalan Jerusalem thinthan wun-wunin. Thananiya keꞌ-ngoongkam anman alpan anangan kal-kalin thantaniya puth-a, pam wanch anangan oony wayan ngangkangan piꞌ-piꞌin thaka, puth thanana pam ngurp min Jesus.antam twelve al-alangana miyalathin thanang yotam anangana. \s1 Than Ngangk Kulangam Kal-Kalin Thanang Ngurp Min Jesus.antam Twelve Anangan \p \v 17 Nil pam piꞌan moom priestsantamana aꞌ puth wiy anangan ngurp nungantam Sadducees.an waaꞌantan thananga thana meeꞌ-wunin thant pam ngurp min Jesus.antam twelve al-alantamana. Than wik yumpin wayan iiyayn thantana, \v 18 aꞌ than mamin thanang aꞌ kalin thanang ngul jailaka. \v 19 Aꞌ puth ngaaꞌ-menhang ngulana nil piip God.angan ngaantiyongk kuch inpal kenya thaaꞌan thapathow jailamana. Nil yoon pentath thanang aꞌ nilana thaw thant, \v 20 “Niiy aakanak iiyān aak aawuch ngench thayan aakanakana aꞌ niiy angman thanān wik waaꞌ-waaꞌān thant pam wanchantan wik mina God.antamana puth Christ.antam nil koyaman ek mulamana aꞌ puth nil Christ.angan kaangka kaaꞌ-piichanathow thanang way thanttam anpalana.” \v 21 Aꞌ thanan iiyin ngul wik ngaantiyongkan thaw thanta, thanan iiyin aawuch ngench thayan aakanakan aꞌ ngaaꞌ-ngaaꞌthiyangama kinch kanan mat-a, than putham ngul thaaꞌ-aath-aathin thanang pam wanch anangan wik min God.antamana. \p Nil moom priestsantamana aꞌ puth than councillors anangan karpam yalmathwin than yipam wik thawayn thanttakama. Aꞌ than thapangumpan kuchin thanang jailak iiyayn, than yipmam palam kalayn thanang pam twelve anangan. \v 22 Than thapangumpana erkam iiyin jailakan than puth al-alangan keꞌam uwin thanang ngurp min Jesus.antam twelve anangana yaꞌa. Aꞌ thanan koyam iiyin aꞌ waaꞌin thant pam moom piꞌ-piꞌanam al-alantana, \v 23 “Ngan jailakan iiyana an puth thaaꞌan thay-thayanam ngathina. Than thapangumpan wiy al-alangana thaaꞌ gate.angam angman than-thanin kuup-kuupin. Aꞌ ngan pek ngoonchana, puth an yaꞌ-yaꞌam thathana!” \v 24 Nil moom thapangumpan al-alantamana workan iiy-iiyantan aawuch ngench thayanangan-a, aꞌ puth pam piꞌan priests anangana than meeꞌam ikina. Than thawin thanttakamana, “Than pam anangan wanttin e? Thaaꞌ puy ngeen ngul nath wampowa?” \v 25 Aꞌ nil pam thonam pek ngoonch thanta aꞌ thaw thant, “Wik inan ngeeyāna! Than pam anangan niiyan thenchan thanang jailangan-a, puth thana anana thaaꞌ-aath-aathantan thanang pam wanch anangan aawuch ngench thayanang anmana!” \v 26 Aꞌ nil moom thapangumpan al-alantaman aꞌ puth pam nungantam workan iiy-iiyantan nungantangana, than iiyin thant aꞌ uwin thanang pam ngurp min Jesus.antam twelve anangan aꞌ koyam kalin thanang pam piꞌ-piꞌanam al-alantana. Puth thanan othamayan keꞌam mamin thanang puth than winynyang moꞌin thanttam pam wanchantamana. Than ngaantam-ngeeyin thanang pam wanch al-alangan ngul piik-piikin thanang kunttowangweya. \p \v 27 Than thapangumpan al-alangan kalin thanang ngurp min Jesus.antam tvelve anangan aꞌ umang thanathin thanang um pam piꞌ-piꞌanam al-alantangana. Nil pam piꞌan moom priestsantam alangana mep-mep thananga, wik thon-thon ngul mep thanang. \v 28 Aꞌ nil thaw ngul thant, “Ngan kan thaaꞌ-thay-thayanam wik thawan niiyanta niiy keꞌ-ngul wik nungantaman thaaꞌ-aath-aathān thanang pam wanchaniya. Niiy puth keꞌ ngeeyan ngananga, niiy puy-puyaman wik thaaꞌ-aath-aathaniy thananga. Than pam wanch yotam nath-nathan wuntan aak Jerusalem.angan-a, an puth than wik kanam ngeeyina niiyantamana. Putha niiyiy-a, nganang ngul waaꞌan aak-yaꞌangan ey? keꞌ ngan mulathan nunang ey?” \v 29 Nil Peter aꞌ puth than ngurp nungantam wiy anangan thawin, “Ngan paththam nunang wik ngeeyān piip God.ana, pam inanganiy thana, an yaꞌa. \v 30 Niiyam pam il-ilangaman yuk wuuyanangan waanchan nunang Jesus.ana aꞌ mulathan nunang ngul. Puth nil piip God alangana, God thanttam wuut mangk ngamparam al-alantaman-a, nilam thonamang ekath nunang mulamana, \v 31 aꞌ thaw ngul, ‘Nil thonakam pam piꞌanan iiyow ngatharangana, aꞌ puth nil thonam ilangaman kaaꞌ-piichanathow thanang pam wanch nungantam anangana. Nil ngul thawow thant pam wanch aak Israel punchan al-alantana woyan way anpalan weentayn woyan minak ngula aꞌ puth nil ngul kon-ngathow nunang way thanttam anpalana.’ \v 32 Ngan puth meeꞌmiy wik inangana kan-kanam paththama. Aꞌ ngan thamp thathan nil Jesus.an utham aꞌ puth nganana thathan nunang nil koyaman mulaman eka. Aꞌ putha nil Ngeen-Wiy Minan wunan ngangk nganttangan aꞌ nil thawan wik inangan kan-kanam paththama. Nil God.angana Ngeen-Wiy Minan kuch nunang pam wanch nungantam al-alantangana ngangk thanttamangan wunowa.” \p \v 33 Than moom piꞌan al-alangan wik inangan ngeeyinan-a, thant man kul paththam wamp. Thanan keꞌ mulathiythan thanang ngurp min Jesus.antam twelve anangan. \v 34 Puth pam thonaman ek, aꞌ wik thaw thant, pam inman moom piꞌan iiy-iiya, niliya pam Pharisee thampa, namp nungantiya Gamaliel, nil puth thanang thaaꞌ-aath-aathan wik thayan anangana. Than pam wanch al-alangan meeꞌmiy nunang nil pam mina. Aꞌ nilana than aꞌ thaw ngul thant thapangumpan al-alantan, “Niiy yoon pentathān thanang ngurp Jesus.antam twelve inangana ngay yippak wik thawāng il-ilantang pam moom piꞌ-piꞌanantanga.” \v 35 Aꞌ nilan thaw thant pam piꞌan al-alantan, “Niiy Israel punchana, niiy keꞌ yippak wik yumpān thant mulathanakan thanang pam inanganiya, niiyiya kan minam ngaantam-ngeeyāna. \v 36 Niiy pam thon inan ngaantam-ngeeyān nunang namp nungantiya Theudas.ana. Kaap koꞌalamang kanan want-a, nil wamp thant aꞌ waaꞌ nungamang nil keꞌ pam piꞌan yimananga. Aꞌ pam four hundred al-alangan monkan-wak-wakin nunanga. Puth than pam wiy al-alangan yaꞌ mulathin nunang aꞌ than ngurp nungantam anangan yaꞌ weꞌaramin aak puy-puyana. Yimanang ngulan-a, pam wanchangan keꞌ-ngul waaꞌantan nunang pam piꞌana than keꞌam ngul monkan-wakantan nunang an yaꞌ-ngula. \v 37 Aꞌ puth niiy ngaantam-ngeeyān pam thon inan namp nungantiya Judasa, nil aak Galilee punchan. Nil wampa aꞌ kul yump thant aak an-aniyangan than countimpung-pungin thanangana pam wanch maꞌmangkam anangana. Than pam wanch yotang kuyam monkan-wak-wakin nunanga, puth than pam wanch wiy al-alangan mulathin nunanga, aꞌ ngurp nungantam anangan yaꞌ weꞌaramin, aak puy-puyana. \v 38 Thon inan ngaantam-ngeeyān thanang pam inangan ngurp nungantam Jesus.antam anangan twelve. Ngay kan in waaꞌang niiyanta, niiy keꞌ wik yumpān thantan mulathanakan thananganiya. Niiy wantān thanangweya. Yimanaman kuchān thanangwey mak iiyaynweya. Thanwey wikan waaꞌiythan kuchek thanttam anpalman-a, than pam wanchangan yaamana keꞌ monkan-wakiythan thananganiya. Ngulana, than pam wanchangan keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyiythan thananganweya. \v 39 Puth than natha kan-kanam wik God.antaman waaꞌantana. Nil nath God.angan maꞌ-aathan thananga. An puth niiyaniya keꞌ-ngul wayathin thananga yaꞌa. Niiy ngul piip God.an thaampān nunang ey?” \p Than pam moom al-alangan wik ngeeyin nunang Gamaliel.ana. \v 40 Thana palam umpin thanang ngurp nungantam twelve anangan pek ngoonchayn aꞌ an paththam piik-piikin thanang yukangama. Than thawin thant “Niiy keꞌ-ngul waaꞌān wik Jesus.antamana,” aꞌ puth thanan yimanaman kuchin thanang ngula. \v 41 Aꞌ than ngurp min Jesus.antam twelve anangana kan iiyin ngul, pam piꞌ-piꞌanam anangan wantin ngula. Thanan puth wayan yumpin thant, piik-piikin thananga, puth than ngurp Jesus.antam twelve anangana ngangk minangam iiy-iiyina. Thanan thawin, “Ngamp keꞌ-ngoongkam puth monkan-wak-wakanamp nunang Christ.ana, keꞌ-paal thanan piik-piikantan ngampanganiya, aꞌ kuchek nyaaꞌ yumpantan ngampangwey. An puth kana, nungkway than wayan yumpin ngampar-a, ngamp puth kaangk woyan nungantam anman wak-wakāmpa. Nil puth pam min thath-thathan ngampanga.” \v 42 Puth ngaaꞌ thon-thonanganiya than ngurp twelve al-alangana keꞌ-ngoongkam pam wanchantan wik minan waaꞌ-waaꞌin Jesus Christ.antamana, aꞌ thaaꞌ-aath-aathin thanang aawuch ngench thayanangana putha aak aawuch thanttamangan thampanga. \c 6 \s1 Than Pam Seven Miꞌin Thanang \p \v 1 Aꞌ ngul-ngulan-a, than pam wanch ngangkangan piꞌ-piꞌin nunang Jesus.an-a, yot ngul weemin. Puth than Jews wiy anangan aak Greece.aman wamp-wampin-a, than kul thaw-thawin thant Jews wiy al-alantan aak Israel punchanant al-alantanwey. Thanana thawin thant, “Thaniya ngaaꞌ thon-thonana may theeꞌ-theeꞌantan thant pam wanch wiyantan mungkanakana, puth thaniya wukalongk nganttam al-alantan keꞌam theeꞌ-theeꞌantan thant, yaꞌweya.” \v 2 Aꞌ than ngurp min Jesus.antam twelve al-alangana yalmathin thanang Christians yotam anangan aꞌ thawin thant, “Ngan nath work iiy-iiyin may thakan theeꞌ-theeꞌin niiyantan-a, ngan puth wik min want-wanttakan waaꞌ-waaꞌān thanta! An min ngant yaꞌa! Ngan wik God.antamana keꞌ wantina! \v 3 Ngurp nganttam niiyalang, niiy pam seven miꞌān thanang than yipmam work iiy-iiyayn mayan theeꞌ-theeꞌayn niiyant, aꞌ wukal thamp theeꞌ-theeꞌayn niiyant. Pam kuchek waap min anangan miꞌān thanang, pam than wikan ngeey-ngeeyantan Ngeen-Wiy Min God.antamana. Than pam anangan work ngul iiy-iiyayn, may aꞌ wukal ngul theeꞌ-theeꞌayn niiyant, \v 4 aꞌ ngananiya ngul meeꞌ-wuth-wuthanamān aꞌ thaaꞌ-aath-aathān wik min God.antamana, work ngantaniy-a, anman thonakama.” \p \v 5 Than pam wanch yotam anangana eeꞌ thawin paththam pam twelve al-alantan, wik minan ngeeyin thananga. Aꞌ than miꞌin nunang Stephen.ana. Nil puth pam min kan-kanam paththam ngangkangam wik min Jesus.antamana piꞌ-piꞌ aꞌ nil wik ngeey-ngeey Ngeen-Wiy Min God.antaman. Aꞌ than wiy thamp miꞌin thanang, Philipa, aꞌ Prochorus, putha Nicanor aꞌ puth Timona, aꞌ Parmenas aꞌ Nicholaus, nilan wamp aak anpalan town Antioch.ama. Nil puth pam Jew yaꞌa, puth nil kaꞌatham anman weent woyan thanttaman nil wakowa Jews al-alantamana. \v 6 Than pam wanchangan wampathin thanang pam seven anangan pam twelve al-alantana. Aꞌ than pam twelve anangana meeꞌ-wuthanamin thant aꞌ maꞌ wunpin thant kootranga. \p \v 7 Aꞌ pam wanch yotamang ngeeyin wik min God.antamana aꞌ pam wanch yot aak piꞌan Jerusalem.angan wunin-a, than ngangkang ngul paththam piꞌ-piꞌin wik min God.antamana. Than keꞌ-ngoongkam wamp-wampin, than ngangk theeꞌ-theeꞌin nungant Jesus.antana, thanan Christians yot ngul iiy-iiyina. Than pam priests yot al-alangan ngangkangam piꞌ-piꞌin wik minan thampa. \s1 Than Stephen.an Mamin Nunang \p \v 8 Nil God.an min anman iiy-iiy Stephen.antan aꞌ thayanath nunang nil puth work piꞌan iiyowa, pam wanch yot alpan anangan miyalathow thanang. Aꞌ than pam wanch yotam al-alangan thathin nunang nilan work piꞌanan yump-yumpa. \v 9 Puth than pam wiy al-alangan thaampin nunang Stephen.ana. Than pam inangan aak church namp “Freedmen” anpalan, than aak anpalan wampin Cyrene amanamana, aꞌ Alexandris.ama, puth Cilicia.ama aꞌ puth Asia.ama. Than kul ngul thaw-thawin nungant Stephen.antana. \v 10 Puth nil Ngeen-Wiy Min God.antam alangana thayanath nunang Stephen.aniya, aꞌ nil wik min-minam thaw-thawa. Thanan keꞌam ngul thawin nungant yaꞌa. \v 11 Aꞌ than wik yump-yumpin thenchanam Stephan.antanwey, aꞌ thanan thaachin thanang pam wiy anangan yipam iiyayn aꞌ yaan waaꞌayn nunanganweya wik uuyamayna pam wiyantana, “Ngan kan ngeeyan Stephen.ana wik wayan thawa, waaꞌ pulangan Moses-a, aꞌ God.angana.” \v 12 Than pam wanch anangan putha pam wuut manth-thayan anangana aꞌ pam piꞌan anangan wik thayanan thaaꞌ-aathin thanangan-a, thant man kul paththam wampa. Aꞌ than mamin nunang Stephen.an aꞌ kalin nunang pam piꞌ-piꞌanam al-alantanweya. \v 13 Aꞌ than pam wiy anangan wampathin thanang thanan yipam wik uuyamayn, yaan waaꞌayn nunangan Stephen.anweya. Than pam anangan thawin pam piꞌ-piꞌanam al-alantan, “Nil pam ilangana anman thaw-thawan, way waaꞌ-waaꞌan wik ngench thayan Moses.antamana aꞌ putha aawuch ngench thayan ngamparamana. \v 14 Ngan kan ngeeyan nunang waaꞌ-waaꞌan nil Jesus aak Nazareth.amana nil aawuch ngench thayan inan keekathow aꞌ nil ngul epankathow wik thayan anangan nil Moses.angan thaaꞌ-aath-aath ngampangana!” \v 15 Than yotam anangan pam piꞌ-piꞌanamana than oth meeꞌ yenchang thath-thathin nunang Stephen.aniya. Than kaaꞌwalan nunangan thathin keꞌ ngaantiyongkantam yimanangan kaaꞌwal nungantamana. \c 7 \s1 Nil Stephen.an Wik Ongk Thaw-Thaw Thanta \p \v 1 Nil pam moom piꞌan paththaman priests al-alantamana thaw nungant Stephen.antan, “Than pam il-ilangan kan-kanam waaꞌantan nintanganiy ey?” \v 2 Aꞌ nil Stephen.an thaw, “Kuunch ngatharama niiyalang aꞌ puth piip ngatharam niiyalang, niiy ngeeyān wik ngatharamana. Nil God.an-a, min paththam aꞌ piꞌan paththam, nilan wamp nungant wuut mangk ngamparam Abraham.antana, aak Mesopotamia.angana nil keꞌan yippak aak Haran.akan iiya. \v 3 Aak an-aniyangana nil God.an thaw nungant, ‘Nint wantān kampan nungkarama aꞌ aak nungkaraman thampa aꞌ iiyān ngul aak-aakanakan ngayan ngul meenathāng nungkara.’ \v 4 Aꞌ nilana aak Chaldea.ana want ngul aꞌ pam wanch kampan nungantamana too want thanang aꞌ nil iiy ngul aak angan ngul wun Haran.anga. Aꞌ aak an-aniyangana piip Abraham.antaman utham ngul, aꞌ anpalana God.angan Abraham.an kuch nunang aak iikanakan niiy ingman aak wunaniy ngula. \v 5 Aak an-aniyangana nil God.angan keꞌam yippak theeꞌ aak ananiy nungant Abraham.antana yaꞌ anman. Puth nil kaaꞌngakan aak ananiya nil ngul-ngulan ep theeꞌow nunganta aꞌ putha puk kampan nungantam maꞌmangkam al-alantan thampa, thananiya aak angman wunayn ngul aak ananiya thanttakam ngulan wun-wunowa. Aak an-aniyangana nil piip God.angan wik inan kaaꞌngak nunang Abraham.an-a, nil puk keꞌanangwey yippak iiy-iiya. \v 6 Nil God.an thaw nungant, ‘Kampan nungkaramana aak ngul-ngulan aak ngeeyaynan-a, than ngul-ngulan wunayn aak thanttam yaꞌaniya than aak-kunch yaꞌa. Aꞌ pam wanch wiyangan thaachayn kampan nungkaram anangan work iiy-iiyayn thanta aꞌ thantaniya way anman yump-yumpayna ngulakamana, kaap four hundredakam. \v 7 Aꞌ ngay ngul wayathāng thanang pam wanch ananganiya thaach-thaachayn thanangan workan iiy-iiyayn thantaniya aꞌ anpalaniya ngay ngul pentathāng thanang kampan nungkaram anangan aak anpalana aꞌ ngay kalāng thanang ngul aak iikanakan ngayan kaaꞌngakang thananga. Puth aak ing-ngulan-a, thananiy-a, ngayangan ngul thaaꞌ-kuump-kuumpayna.’ \v 8 Aꞌ piip God.ana wik inan thaw nungant Abraham.antana ngeen-wiy peꞌan thanttamana ump-umpwayna than yipam kompan thamp iiy-iiyayn, thanan yipmam ngaantam-ngeey-ngeeyayn nil God.angan kaaꞌngak nunang Abraham.ana. Aꞌ nil Abraham.angana puk many nungantam thamp umpan Isaac.ana. Kinch eightangan kanan want-a, an-aniyangan umpan puk many nungantamana nil yipam kompan thamp iiyow. Nil Issac.angan puk nungantam Jacob.an umpan kompan thamp yipam iiyowa, aꞌ nilaniya Jacob.anganiya yimanangan nhengk nungantam twelve anangan thanang ngeen-wiy peꞌan thanttaman ump-umpa, than yipam kompan thamp iiy-iiyayna. Than inanganiy wuut mangk aak Israel.akana. \p \v 9 “Than nhengk Jacob.antamana, meeꞌ-wunin nungant kuunch thanttamaka, Joseph alantana, aꞌ thananiya theeꞌin nunang pam wanch wiyanta than aak-aakanak wakan iiyin aak Egypt.akana, al-alantanweya than yipam wukal uwayn thanttamana. Aꞌ than pam wanch aak Egypt an punchanana than al-alanganiya thaachin nunang Joseph.an work angman iiy-iiyow thanta. Puth nil God.an angman thamp nungantanga, \v 10 aꞌ maꞌ-aath-aath nunang aak wayan wamp-wamp nungant. Nil God.angan min-minam paththam piꞌ-piꞌ nunangana. Ngul-ngulana nil Joseph.an umang than pam piꞌan Pharoah.anta, nil puth moom piꞌan aak Egypt.akana, puth God.angan maꞌ-aath nunang Joseph.an nil kuchek min iiyow puth nil pam piꞌan Pharoah.ana kaangk wun nungant Joseph.antan aꞌ nil thaw nungant ‘Ngay pam piꞌan yumpāng nintang yipmam nint aak Egypt.an piꞌ-piꞌān aꞌ nint yipam pam wanch maꞌmangkam inangana puth aak inan Egypt.ana maꞌ nungkarang piꞌāna puth pam piꞌan wiy anangan thamp aawuch ngatharamakana piꞌān thanang than maꞌ nungkarangweya.’ \p \v 11 “Aꞌ aak wayan kan-ngul wamp thanta pam wanch aak an punchanantana, aꞌ putha pam wanch anangan aak Canaan.amana, may thakana keꞌam ngul em-emina, yaꞌa. An puth aak way-wayam paththam wamp thant pam wanch yotantakamana. Aꞌ wuut mangk ngamparam al-alangana thampa may keꞌ uwiythan may mungkanakana yaꞌ paththama. \v 12 Aꞌ aak an-aniyangana nil Jacob.ang wik many ngeey puth may an epa aak Egypt.angana, aꞌ nil kuch thanang puk wuut nungantam anangan aak-aakanakan iiyayn Egypt.aka. Than an-ngul wampin aak anganiya, kaꞌathaman keꞌam wampin yaꞌ. \v 13 Anpalaniya than putham ngul iiyin aꞌ nil Joseph.angan waaꞌ thant ngul nungantakaman, ‘Ayyang, kan in ngeeyiya, ngay in kuunch niiyantama.’ Aꞌ nil pam piꞌan Pharaoh alangan wik ngeey thanang than kampan nungantam Joseph.antam anangan wampin. \v 14 Aꞌ nil Joseph.angan wik kuch piip-kunch Jacob alantan aꞌ thaw nungant, ‘Nint pal iiyān Egypt.aka aꞌ puth nint karpam kalān kampan ngamparam maꞌmangkam anangana.’ Anpalana than pam wanch seventy-five anangan wampin aak Egypt.akan nungantang Jacob.antangana. \v 15 Aꞌ ngul-ngulana, Jacoba aꞌ puth puk wuut nungantam twelve anangan, wuut mangk ngamparam anangana angman uthamin aak Egypt.angan. \v 16 Pam wanch mul anangan-a, koyam kal-kalin thanang aak-aakanakam Shechem.akana aꞌ aak angman kaamp-kaampin thanang ngul. Nil pam ilangan Abraham.angana wukal kaꞌatham anman theeꞌ thant aak-aakanakan pam mulan yipam kaamp-kaampayn thanang. Nil wukal theeꞌ thant pam wanch al-alantan wuut mangk Hamor.antaman wampina. \p \v 17 “Aꞌ aakan kan-ngul thinth wamp nil God.angan kan-ngul kalow wuut mangk ngamparam aak-aakanakan nilan kaaꞌngak thananga. Aak an-aniyangan-a, than pam wanch kampan ngamparam maꞌmangkam angman wun-wunin aak Egypt.angana, aniy-a, thaaꞌ-wantanam ngul weenin. \v 18 Ngul-ngulaniya, nil pam wuut piꞌan thonangan wun anganiya aak Egypt.angana. Nil puth keꞌ meeꞌmiy nunang Joseph.an yaꞌa. \v 19 Nil puth yaꞌ wik uuyam wuut mangk ngamparam al-alantana aꞌ puth nil way iiy-iiy thanta. Nil pam alangan thaach-thaach thanang pam wanch anangan puk manyiy nyiingkanam thanttam anangan yoona wunp-wunpayn thanang than yipmam mul wunayna. \v 20 Aꞌ an-aniyangana nil puk many Moses.an aak-ngeeya. Nil puth puk many mina aꞌ kaath piip nungantam al-alangana piꞌ-piꞌpul nunang maꞌ thenchanamweya aawuch pulantamang kep maꞌ-koꞌalamakama. \v 21 Aꞌ pul yoon ngul pentathpul nunang aawuch nungantam anpalana, aꞌ wanch koman pam piꞌan alantamangan maayan nungantakam ngula aꞌ em-emathan keꞌ puk nungantam yimananga. \v 22 Nil wanch alangan kuchan schoolangan iiyow aꞌ than thaaꞌ-aathin nunangana wik yotam anangan keꞌ aakan punchana yimananganweya. Nil em ngulana puth nil pam piꞌan iiya puth wik minam thaw-thawa aꞌ minam anman work iiy-iiy. \p \v 23 “Aak an-aniyangana nil Moses.an kaap forty.angan uwan-a, nil ngaantam-ngeey kaangk iiyow kampan nungantam anangan thathow thanang Israelites.ana. \v 24 Nil thath pam thonam aak Egypt punchanang piik-piik pam thonangan aak Israel punchana, mul-mulakam piikana aꞌ nil thintham iiy pulant puth nil maꞌ-aath nunang kampan nungantam Israel punchanana aꞌ nilaniya puthangk ngulan piik-piikan pam anan Egypt punchanana aꞌ mulath nunang. \v 25 Nil Moses.an thaw nungantakaman, ‘Than kampan ngatharam al-alangana kan-kanam paththam ngaantam-ngeeyayn ngul nil God.angan ngul maꞌ-aathow ngayang than yipam Egypt punchan al-alangana kuchayn thanang.’ Puth than Israelites al-alangana wik nungantamana keꞌam min-minan thiichin, yaꞌa. \v 26 Aꞌ ngaaꞌ thonang ngulana nil Moses.angan thath pam kucham than aak-kunch Israelites.am, anangan piik-piikuwpula aꞌ nil kaangk ngangk maalathow pulanganiya. Nil thaw pulant pam kucham al-alantan, ‘Ayyang, nip pam kucham inangan-ang, in nip kampanama, nip chaaparan keꞌ piikuwa!’ \v 27 Puth nil pam anana wayan yump-yump-a, pam thon alantanweya, nil pam thonan piik-piikan-a, nil poo-poo thaꞌan Moses.aniya aꞌ nil thaw nungant, ‘Nint keꞌ moom piꞌan ngant iiyin ey? Nint keꞌ wik anman thaw-thawin ngantan ey? ngan want-wanttakan yumpān ey? \v 28 Aꞌ nint keꞌ ngayang ngul mulathin ey? Keꞌ nint pam thonam aak in punchanan mulathan nunang peetanan ey?’ \v 29 Aꞌ nil Moses.angan wik inan ngeey-a, nil aak Egypt anpalana winynyang ngul moꞌ. Nilana mal kaaw iiya aak-aakanakan thaniy waaꞌantan aakana Midiana than yotam al-alanganiya than keꞌ meeꞌmiy nungantamana yaꞌa, aꞌ nil angman ngul wun-wuna. Aak Midian angana nil puk wuut kucham wunp pulang. \p \v 30 “Nil Moses.an aak Midian.angan wun-wun ngula kaap forty.akama aꞌ nil ngaantiyongk wamp nungant ngul Moses.antan, thum nganth anpalan thaw-thawanta, puth kangkan-a, pench-pench aak pintalangan yoyk thintha, an thananiy waaꞌantan Sinai. \v 31 Aꞌ nil Moses.ana thaaꞌam ik nil anan thath, thuman pench-pencha puth kangk yotaman keꞌam penchina, yaꞌa. Aꞌ nil thinth-thinth ngul iiy nil yipam thathowa. Aꞌ nil ngeey Lord.an wik thaw nungant thum nganth anpalmana, \v 32 ‘Ngay inan Goda wuut mangk niiyantam al-alantamana God Abraham.antama, Isaac.antama, aꞌ puth Jacob.antama.’ Nil Moses.an winynyang moꞌ, nil kemp akangam than-thanwey aꞌ nil paththam kan-kanam winynyang moꞌa nilan kaangk keꞌ thathow kangk thum thampan pench-penchanana. \v 33 Nil piip God.an thaw nungant, ‘Nint thaꞌ murruk nungkaramana thapathāna. Aak puth nintan than-thanangana an ngench thayana, nint ngatharang thinthan than-thanangana. \v 34 Ngay puth thath-thathang thanang pam wanch ngatharam anangan aak Egypt.angana, ngay thathang thanang than aak an punchanangana piik-piikantan thanang chaapara puth wiyiya mulakam piikantan thananga. Ngay kan ngeeyang thananga thaaꞌ eench-eenchantana aꞌ ngay keꞌ-paal ukang thanta ngay yipmam kaaꞌ-piichanathāng thananga. Ngay nintang kuchāng koyam iiyān kuuwa aak Egypt.akana.’ \p \v 35 “Than pam wanch aak Israel punchanan thawin kaꞌathangaman than kaangk keꞌ nunang Moses.aniya. Thanan thawin nungant, ‘Nint yipam moom piꞌan ngant iiyān ey? Aꞌ nint yipam thawān ngant want-wanttakan yumpān thak ey?’ Than wik yimanangan thawin nungantweya, puth nil God.angan anan kuchowan Moses.an puth nilam miꞌan nil moom piꞌanan iiyow thant aꞌ kaaꞌ-piichanathow thanang anpalan aak Egypt.amana. Nil Moses.anganiy-a, God.an wik ngeeyan aak angan thuman pench-pench yoyk thinthana. \v 36 Nil God alangaman maꞌ-aathan pam wanch Israel punchanan pentathow thanang aak Egypt anpalana. Aꞌ nil work piꞌ-piꞌanam anangan thak yump-yumpa aak Egypt.angan putha woꞌuw piꞌan weꞌarang angan thamp namp woꞌuw alantana Red Sea putha aak pintalang angan thamp kaap forty.akamwey. \v 37 Nil pam inan Moses.ana, an nilaman thaw pam wanch aak Israel punchantana, ‘Nil God.angan ngul kuchow pam moom piꞌan thonangan niiyantana nil yipam kaaꞌ-piichanathow niiyang keꞌ nil ngayang kuch niiyant, aꞌ nil puth kampan niiyantamana ngul iiyowa.’ \v 38 Aꞌ nil pam Moses inana an nil angman thanttang pam wanch aak Israel punchan al-alantangan than yotam anangan yalmathwin aak angan pintalangana. Nil puth angman wuut mangk ngamparam al-alantangan aꞌ puth ngaantiyongkantang, nil ngaantiyongk inman thaw nungant angman yoykanga thaniy waaꞌantan yoyk anana Sinai. Nil piip God.angan Moses.antan theeꞌ wik min anangan aak umpuyam wun-wunayn wik ananganiya ngampar ngulan wantayna. Wik ananganiy keꞌ wayamiythana yaꞌa. \p \v 39 “Than puth wuut mangk ngamparam al-alangana wik keꞌam kuyam ngeeyin nungantam Moses.antamana. Thanana keꞌ-ngoongkam anman iiy-iiyin aꞌ kul thawin nungant aꞌ ngul-ngulana than iingk ngul wunin koyamak aak Egypt.akana. \v 40 Aꞌ than thawin nungant Aaron alantana, ‘Nint yuk ngeen-wiy yumpān ngantan nil yipmam umputh iiy-iiyow nganttangana. Ngan puth keꞌ meeꞌmiywey yaꞌa nil Moses.an wanttin natha nil Moses alangaman kal nganang aak Egypt.amana!’ \v 41 Aꞌ than yukam ngeen-wiy yumpin keꞌ bullock yimanangana. Than way min thanttam theeꞌin nungant yuk alantana thanaman maꞌangaman yumpinweya, aꞌ anpalana than may piꞌan yumpin nungantamana aꞌ thaaꞌ-kuumpin nunang. \v 42 Nil God.angan man-mangkam theeꞌ thant pam wanch al-alantan aꞌ thaw ngul, ‘Than maka meeꞌ-wuth-wuthanamayn thunp al-alantan inang kenyan wuntan yuwangana!’ Than pam piꞌ-piꞌanam prophets al-alangana wik inan waaꞌin latangana aꞌ thanan thawin wik inangan God.antam umpina: \q1 ‘Niiyala, niiy inangan Israel punchana, niiy minh keꞌam mulathan niiy yipam ngatharan theeꞌan minh anangana pintalangan wun-wunan yaam kaap forty.akamana, yaꞌa. \q1 \v 43 Puth niiy aawuch tentan kal-kalan nungant god thon alantana namp nungantaniya Molocha. \q1 Puth niiy kal-kalan yuk ngeen-wiy keꞌ thunp yimanangan nungant kal-kalan god thon alantan namp nungantiya Rephana. \q1 Than anangan yuk ngeen-wiy niiyan yump-yumpan maꞌangana aꞌ niiy meeꞌ-wuth-wuthanaman thanta. \q1 Puth anpalana, ngay ngul kenthāng niiyang aak niiyantam anpalana aak thonak ngulana. \q1 Niiy ngul iiyān aak kechaka puth mal kaaw iiyān Babylon wakanana.’ \p \v 44 “Than wuut mangk ngamparam al-alangana aawuch tentamana God.antamana karpam kal-kalin aꞌ wik thayan God.antamana karpam angman kalin aak pintalangana. Nil God.angan meenath nungant Moses.antan nil wanttakan yumpow nungant aawuch tent thampana aꞌ anpalan than yumpin nil keꞌ God.angan meenath nungant Moses.antana. \v 45 Than wuut mangk ngamparam al-alangana God.antaman aawuch tent theeꞌin puk thanttamakan aꞌ thananiya thaaꞌ puyamam theeꞌin puk thanttamakan ngula. Aꞌ ngul-ngulana wuut mangk ngamparam al-alangan karpam ngul kalayn aak an-aniyangan than ang-ngulan iiyayn aak Canaan aakanakan nungantang Joshua.antanga, aaka inan nil God.angan kaaꞌngak thananga. Aꞌ an-aniyangana nil God.angan pam wanch wiy ananganiya thaacha thanang kan-ngul wantayn aak ananiya wuut mangk ngamparam al-alangan ngul maayayn aak ananweya, nil yipmam God.antaman aawuch tent thamana ang-ngulan than-thanowa thanta aak-aakanakaman nil David.an aak angan wuna. \v 46 Nil piip God.ana kaangk paththam wun nungant David.antan aꞌ nil David.ana engk nungant piip God.antana nil aawuch minan kaachow nungant, nil God Jacob.antamana. \v 47 Puth nil pam Solomon alangan ep aawuch wuut piꞌan kaach piip God.antaniya thaniy waaꞌantana temple. \p \v 48 “Nil piip God piꞌan paththamana puth aawuchang keꞌam wun-wunana nil pamang maꞌang yump-yumpana. Nil pam prophet anan thawa: \q1 \v 49 ‘Nil Lord.an thaw, “Ngay aak ing keny heavenang nyiin-nyiinanga thunpan wun-wuntana \q1 aꞌ ngay thaꞌ ngatharamana aak ingan wunpang. \q1 Niiy want-wanttak aawuch ngathiy yumpān e? \q1 Ngay aak wanttin wunāng e? \q1 \v 50 Ngay thonam ilangaman aak yompanaman yumpangana!” ’” \p \v 51 Aꞌ nil Stephen.an puthaman ngul thaw thant pam wanchantan, “Niiy kan-kanam pam wanch wayanang kuchek thayana! Niiyan keꞌ pam wanch iiy-iiyaniy niiy God.an ngangkangan keꞌam piꞌ-piꞌaniy nunanga. Aꞌ niiy keꞌ thamp wik ngeeyaniy nunang God.ana. Aꞌ puth niiy keꞌ wuut mangk niiyantam anangana than thaampin nunang Ngeen-Wiy Min God.antamana. Niiy putha, kan-kanam anman thaampaniy Ngeen-Wiy Minana. \v 52 Wuut mangk niiyantam al-alangan way-wayam paththam yumpin pam prophets al-alantana. Than pam wiy anangan mulathin thanang than wik minam waaꞌ-waaꞌin thant nil Jesus.an wampowa, nil pam Jesus inana an min-minam paththam, nil wik ngeey-ngeey nunang God.aniya. An puth niiyaniya maꞌam theeꞌan nunang pam way al-alantan aꞌ mulathan nunang ngula. \v 53 Niiy wik thayan God.antamana thamp, wik thayana anangan than ngaantiyongkangana theeꞌin ngampar ngula. Puth niiy anman kaangk keꞌ wik min ngeeyāna.” \s1 Than Kunttowang Piikin Nunang Stephen.aniya \p \v 54 Aꞌ than pam piꞌ-piꞌanamana councillors al-alangan wik ngeeyin nil Stephen.an wik thaw-thaw aꞌ man kul paththam wamp thant. Than yotamangana koonh path-pathin nungant Stephen.antana, an aak thantana yimanangan wunana man kulan wamp thant. \v 55 Puth nil Ngeen-Wiy Min God.antamana angman nungantang Stephen.antanga aꞌ nil Stephen.anganweya keny ngul thath yuwaka aꞌ nil piip God.antaman nganth thatha park-parka aꞌ putha nil Jesus thampan thatha than-than nungantang thinth piip God.antang maꞌ malang angana. \v 56 Nil Stephen.an thawa, “Niiy thathāna! Ngay keny heavenan thathang aꞌ ngay Jesus thath-thathang in kenyan than-thanan maꞌ malang nungantang God.antangan, nil pam inman God.angan kuch nunang ngamparana.” \p \v 57 Than pam wanch maꞌmangkam anangana pech-pechin aꞌ putha kon ngathwin maꞌ thanttamangana aꞌ than yotamangana kampangam wakin nunang Stephen.ana. \v 58 Aꞌ than yoon wich-wichin nunang aak wuut piꞌan anpalana aꞌ kunttowang ngul piik-piikin nunangwey than yipmam mulathayn nunanga. Than pam wanchangan kunttowan theeꞌ-theeꞌina. Than kulich kenyangkan kalin thanttaman-a, an thapathin aꞌ thanana wantin ngul nungantanga pam komp alantangan maꞌ namp nungantaniya Saula. \v 59 Than pam wanchangan keꞌ-ngoongkam anman kunttowangan piik-piikin nunang Stephen.aniya. Aꞌ an-aniyangana nil Stephen.an wik othamayan pech Lord.antan, aꞌ thaw “Lord Jesus-ang, nint ngangk ngatharaman maayān ngula!” \v 60 Aꞌ anpalaniya nil pungkang ngul nyiin aꞌ putham wik pech, “Lord-ang, nint keꞌ ngaantam-ngeeyān way inan pam il-ilangan yumpantana aꞌ putha keꞌ man kulan wampow nungkar thantakana.” Aꞌ nil Stephen.ana utham ngula. Nil puth pam Saul alangan ngaantam-ngeey an min nungant Stephen alantan mulan wunowa. \c 8 \s1 Nil Saul.ang Kul Uw Thant Than Jesus.an Monkan-Wakin \p \v 1 Aak an-aniyangan-a, thanan mulathin nunang Stephen.an-a, than pam wiy al-alangan kul karkan uwin thant, pam wanch al-alantan than Christ.an monkan-wakin nunangan, aak Jerusalem.angan wun-wunin. Than wak-wakin thanang, piik-piikin thanang thaka. Kul karkan paththam uwin thantweya, amanaman-a, than Christians al-alangan aak Jerusalem.an wantin ngul aꞌ yaarkamin ngul, aak nath-nathan wunin, aak Judea.angan-a, aꞌ aak Samaria.angan angman wunin ngul. Puth than ngurp min Jesus.antam al-alangan aak Jerusalem.an keꞌam wantin, than angman wunin. \v 2 Puth kaꞌathangaman-a, than pam koꞌalam al-alangan Stephen.an kaampin nunang, than pam anangaman God.an min-minan monkan-wak-wakin nunang. Than peey-peeyin, aꞌ ngangk way wun thant Stephen alantamana. \v 3 Puth nil pam Saul alangana, nil kaangk keꞌ-keꞌam thanttam, pam wanch Christians.antaman, aꞌ nil kul karkan uw thant, aꞌ wak-wak thanang, aꞌ aawuch thon-thonangan ngoonch-ngooncha, aꞌ maꞌ punth mamanang wich-wich thanang, pam wanch anangan, aꞌ jailang ngul thench-thench thanang. \s1 Nil Philip.angan Wik Minan Waaꞌ-Waaꞌ Thant, Aak Samaria.angan \p \v 4 Puth than pam wanch al-alangan aak Jerusalem.an kanaman wantin-a, than aak pal-puy ngul iiy-iiyin, wik minan waaꞌ-waaꞌin thant pam wanch wiyantan. \v 5 Nil pam Philip.ana, kungkam iiy, aak Samaria aakanakana, aꞌ wik min Christ.antaman waaꞌ-waaꞌ thant pam wanch al-alantana aak Samaria.angan wunin. \v 6 Than pam wanch yot al-alangamana wik minam ngeeyina, aꞌ work piꞌan anangan thathin, nil Philip.angan yump-yumpa, \v 7 nil puth oony way thakan kenth thanang pam wanch wiy al-alantam, ngangk thanttam anpalana. Than oony way anangan pam al-alantaman pent-pentinan-a, than wik othamayan pech-pechina. Aꞌ nil pam wanch wiy anangan miyalath thanang, pam wanch makaran thayanamina aꞌ than kunp anangan thakan minam ngul iiy-iiyin. \v 8 Anpalman than pam wanch aak Samaria.angan wunin-a, than ngangk minangam paththam ngul iiy-iiyin. \s1 Wik Kath Simon Alantamana Pam Nil Maꞌ-Kuncha \p \v 9 Aak Samaria.ang angmaniya pam thonam wun-wun, namp nungantiya Simon, nil nathpalman maꞌ-kunch iiy-iiy, nil work piꞌan yot yump-yump. Than pam wanchangan thath-thathin, than meeꞌam ikin pam ilantaman. Nil nungantakam waaꞌ keꞌ pam piꞌan. \v 10 Aꞌ than pam wanch maꞌmangkamangana aak Samaria.angan wunin-a, ngeey-ngeeyin nunang Simon.an, pam wanch maꞌmangkam al-alangan, than maꞌmangkiy al-alangan-a, aꞌ puth pam piꞌan al-alangan, aꞌ pam wanch kaangk-keꞌanang al-alangan, aꞌ puth pam wanch wukal keꞌanang al-alangan ngeey-ngeeyin nunang. Than ngaantam-ngeeyin nunang keꞌ God yimanangan, aꞌ thawin thanttakaman, “Pam inmana, nil piꞌan paththam, God.angan piꞌan yump nunang, aꞌ maꞌ-kunch yump nunang keꞌ nilam anman.” \v 11 Than puth wik nungantaman ngeey-ngeeyina nil puth Simon.angana aak keenkam anpalman work piꞌan yump-yump, thanan keꞌ-paal meeꞌam ikin. \v 12 Ngul-ngulaniy nil Philip.an wampa thant wik min Christ.antaman waaꞌ-waaꞌ thant ngul, aꞌ nil waaꞌ thant aakan ngul wampow nil God.angan pam wanch maꞌmangkam anangan maꞌ nungantangan piꞌow thanangan. Yaa, thanan puth wik nungantaman kan-kanam ngangkangam piꞌ-piꞌin ngul aꞌ nil Philip.angana kootra ngakang ngul kuungk thanang, pam wanch anangana. \v 13 Puth nil pam Simon alangamana, nil thampang wik God.antaman kan-kanam ngangkangam piꞌ-piꞌa, aꞌ Philip.angan nunang thamp kootra ngakang ngul kuungkana aꞌ nilana Philip.antang ngul iiy-iiya. Nil Simon.an puth meeꞌam ik, work piꞌan thakan thath-thath, work piꞌan piip God.angan maꞌ-aath-aath nunang yumpow Philip.anganiya. \p \v 14 Than ngurp min Jesus.antam ananganiya, aak Jerusalem.angan wunin yippak-a, than wik thooꞌ ngeeyin, aak anpal kungk, Samaria anpalana, puth wik inan ngeeyin — than pam wanch maꞌmangkam al-alangan, aak Samaria.angan wuntana, than wik God.antaman kanam ngangkangam piꞌ-piꞌantan ngul. Yaa, than puth ngurp min Jesus.antam al-alanganiy Peter.ang pulang John.ang kuchin aak Samaria.akana. \v 15 Pul kanan wamppul aak Samaria.angan-a, pulan meeꞌ-wuthanampul piip God.ant, thantan yipam Ngeen-Wiy Min nungantaman ngangkang ngoonchow thanttangweya, \v 16 puth keꞌam yippak uk thant. Nil Philip.angan kootra kuungk-kuungk thanang pam wanch anangan-a, aniya namp Lord Jesus.antaman thonakam wich, nil Ngeen-Wiy Min God.antaman keꞌam yippak ngangkangan ngoonch thanttangana, yaꞌ yippaka. \v 17 Aꞌ pul Peter.ang pul John.ang maꞌan wunppul thant, kootrangana aꞌ nil Ngeen-Wiy Min God.antaman uk thant ngul, aꞌ ngangkangan ngoonch thanttanga. \p \v 18 Nil pam Simon alangaman thath thanang Ngeen-Wiy Min God.antaman ngoonch ngangk thanttamangana. Nil ngaantam-ngeey ngul nungantakaman nil yimanangan kaangk maꞌ wunpow wiyantangan. Yaa, nilana wukalan maꞌang mam, an keꞌ theeꞌiy pulantana \v 19 aꞌ thaw pulantan, “Nip ngayang yimanangan keꞌ ey? maꞌ-kunchan yumpiw ngayang thamp ey? Ngay yipam yimanangan maꞌ wunpāng thant wiyantangana aꞌ Ngeen-Wiy Minan yipam ngoonchow thanttang wiy al-alantanganweya.” \p \v 20 Puth nil Peter.angana wukal nungantamana keꞌam maꞌamaniy mama, yaꞌa. Nil thawant, “An way paththama, nintan thawana, ngamp ngul wukal theeꞌāmp nungant God.antan ey? nil yipam Ngeen-Wiy nungantaman kuchow ngampar ey? An yaꞌa! Puth ninta aꞌ wukal nungkaram thampana, aak way aakanakan iiyow hellaka! Puth nint anan ngaantam-ngeeyan keꞌ nint Ngeen-Wiy Min God.antaman wukalang piiyina nunangana, an yaꞌa. \v 21 Nint puth nganttang keꞌam work iiy-iiyangana yaꞌa, puth ngangk nungkaraman way, min yaꞌa, meeꞌ God.antangana. \v 22 Nint keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyān yimanangana, way anangana kan kon-ngathow nintang — an puth way-wayam paththam meeꞌ God.antangana. Aꞌ nint meeꞌ-wuthanamān nungant Lord.anta, ngangk mamanang thawān nungant, meeꞌan-wuthanamān nungant nil yipam way nungkaraman kon-ngathow nunang wik way anan nintan thawan ngantana amanamana. \v 23 Ngay puth kan thathang nintang pam way-wayam paththam iiy-iiyangan, meeꞌ-wun-wunangana, way alangan keꞌ kuuyang kath-kathan nintanga.” \p \v 24 Aꞌ nil Simon.an thawa, “Yaa, nint meeꞌ-wuthanamān ngathar Lord.antana, wik anangan nintan thawan keꞌ yipam wampow ngatharana.” \v 25 Yaa, Peter.ang pul John.ang wik min God.antaman angman waaꞌ-waaꞌpul. Yaa, kanan wik waaꞌpul-a, pul koyam ngul iiypul, aak Jerusalem.akana. Pulan aak Samaria angman-a, aak woyan ompamang thon-thonangan wamppul, pul wik min God.antaman waaꞌ-waaꞌpul thant, aak Samaria angan villages thon-thonangan iiy-iiypul, wik waaꞌ-waaꞌpul pam wanch al-alantan. \s1 Nil Philip.ang Wik Min Koochanath Nungant, Pam Aak Ethiopia.am Alantan \p \v 26-28 Nil pam ngotan aak Ethiopia punchan aak Jerusalem.ak iiy aak nungantam anpalan, nil yipam meeꞌ-wuthanamow God.antan thaaꞌ-kuumpow nunang aawuch ngench thayanang angana. Pam inan pam piꞌan puth nil wukal thakan piꞌ-piꞌ wanch piꞌan Queen alantaman aak Ethiopia.angan. Nil kanan meeꞌ-wuthanam-a, nil koyam kan-ngul iiy aak nungantamak. An-aniyangana, nil Philip.an aak Samaria angan wun-wun. Aꞌ nil ngaantiyongk God.antam uk nungant, Philip alantan, aꞌ thaw nungant, “Nint kan-ngul iiyān yiip aak Jerusalem.ak, aꞌ Jerusalem anpalana, woyan anan wakān Gaza aakanakan, woyan anan iiyāna.” (Woyan inpalaniy-a, keꞌam ngul iiy-iiyantan, an yaꞌ-ngul.) Nil Philip.angan wik inan kanan ngeey-a, nil kan-ngul iiy. Ngul-ngulana, nil pam ngotanan thath nunang aak Ethiopia.amana. Nil paman puth thaꞌangan keꞌam iiy-iiya, yaꞌa, an pam alangan workan iiy-iiy nungant-a, alangan moꞌath nunang wagon min alangana. Nil pam ngotan anana, nyiin, lat ngench thayan thath-thath, lat anana nil pam prophet alangan ump Isaiah.angana. \p \v 29 Aꞌ nil Ngeen-Wiy Min God.antaman thaw nungant ngul Philip.antan, “Nint kan wagon thinth iiyāna angman nungantang thinth iiyān.” \v 30 Yaa, nil Philip.an kamp moꞌ nungant aꞌ ngeey nunang lataman readimpung Isaiah.angan umpa. Aꞌ nil engk nungant, “Ayyang, latan engkanang wun nungkar ey? nintan readimpungan ey?” \v 31 Aꞌ pam ngotanan thaw nungant, “Yaꞌa, wik wuthanang wun ngathara. Ngay puth want-wanttakan thiichāng e? Nil weeꞌang nath koochanathiw ngathar? Nint kan pal matān ow! wagonang ingan nyiinān ngatharang a!” Aꞌ Philip.ana mat, wagonangan moꞌ nungantang. \v 32 Pulan wik inangan thathpul wik nil pam Isaiah.angan umpa: \q1 “Nil pam inan keꞌ minh sheep thonam yimanang than pam al-alangan kalin nunang than yipam mulathayn nunang. \q1 Aꞌ nil keꞌ minh lamb many yimanangan wik keꞌanang than pamangan thuuꞌan umpin nungantamana, \q1 puth nilan popam wun, wik keꞌam piꞌ, yaꞌa. \q1 \v 33 Pam inman-a, an than thaaꞌ-thengkathin nunangweya, \q1 aꞌ than pam yotangan thanathin nunang, puth aak-yaꞌang waaꞌ-waaꞌin nunang, \q1 puth nilana koyaman keꞌam thaw, popam than. \q1 Puth nil weeꞌangam waaꞌiya nila puy-puyam nath nungantaman puk thaaꞌ nyiingkanaman wamp-wampiythanana, \q1 puth yaꞌa, nilan puk keꞌanang anman mul wunow.” \m Nil Isaiah.angan yimanangan ump. \p \v 34 Anpalana, nil pam Ethiopia.aman engkant Philip.ant, “Nil Isaiah.angan weeꞌ waaꞌan e? nil nath nungantakaman waaꞌ ey? nath yaꞌa, nath pam thonangan waaꞌ. Kan koochanathān ngathara.” \v 35 Nil Philip.angan kan-ngul koochanath nungant, pam anman Jesus.an, wik inangan anpalana, aꞌ wik wiy anangan wik min Jesus.antaman waaꞌ-waaꞌ nungant lat ngench thayan anpalan. \v 36 Pul moꞌ-moꞌpul-aa, aꞌ ngakak wamppul ngak punth manyang aꞌ pam aak Ethiopia.am ngul thawant Philip.ant, “Ayyang, ngak in a! Nint ngayang kootra keꞌ kuungkin ey?” \v 37 Philip.an thaw nungant, “Nint nath Christ.antan ngangk nungkaram kan-kanam theeꞌān-a, ngay puth nintangan kootra kuungkāng.” Nil paman ngul thaw Philip.ant, “Eeꞌa, ngay kan-kanam ngaantam-ngeeyang nil Christ.an puk nhengk God.antamana.” \p \v 38 Aꞌ nilana thaw pam alantan wagonan kal-kala, “Ayyang, wagonan kan popam piꞌa!” Aꞌ pul Philip.angan ukpul wagon anpalana aꞌ pek ukpul ngakak, aak punth um aakanakan, aꞌ Philip.anganiya kootra ngakang kuungk nunang. \v 39 Aꞌ kan-ngul keny matpul ngakamana, aꞌ Ngeen-Wiy Min God.antamangan Philip.an kan-ngul kal nunang aak thonaka, aak yaꞌ maayana. Pam ngotanangan keꞌam ngul thath nunang, ngurpan keꞌ aak yaꞌa, yaꞌamantam. Puth nil pam Ethiopia punchanana an ngangk minangam ngul moꞌ-moꞌ yuk wagonangan koyam aak nungantamakan. \v 40 Puth nil Philip.aniy-a, aak angan Ashdod.ang ngul wamp, aꞌ puyam ngul iiy kungk aak Caesarea aakanakan. Nil aak ompam thon-thonangan wamp-a, nil wik min God.antaman waaꞌ-waaꞌ thanta. \c 9 \s1 In Wik Kath Nil Lord.angan Saul.an Kaaꞌ-piichanatha \p \v 1 Nil Saul.angan yaam anman thaaꞌ-path-path thanang pam wanch anangan than Jesus.an monkan-wak-wakin nunangana nilan mulathow thanangana. Aꞌ nil iiy ngul pam moom piꞌan priestsantam alantana. \v 2 Nil latak engk nungant yipam kalow aak Damascus.ak puth nil kaangk mamow thanang thamp pam wanch Christians anangan aak anganiya, aꞌ palam kalow thanang aak Jerusalem.akana. Nil latan ngul meenathow thant pam piꞌan al-alantan than churches Jews.antam anangan piꞌ-piꞌinana aak angman Damascus.anga, than yipam meeꞌmiy nil pam piꞌan paththam alangan kuch nunang than yipam maꞌ-aathayn nunang Christians anangan uwayn thanang. \p \v 3 Lat kanan uw-a, nil Saul.an kan-ngul iiy kungkam yaramanangana. Nil aak Damascus thinth ngulan wamp-a, aꞌ nganth wuut piꞌan paththam thath inpal kenyan park um nunganta. \v 4 Aꞌ nil Saul.ana aakang keek yaraman anpalana aꞌ wik ngul ngeey thaw nungantana, “Saul, Saul-ang, nint ngul ngeenam way yumpangan ngatharan e?” \v 5 Nil Saul.an engkant, “Moom-ang, nint in weeꞌ e?” “Ngay in Jesusa, nintan way yump-yumpangan ngathara.” Wikan yimanang thawa. \v 6 “Puth nint kan ek a! Iiyān ngul aak Damascus.akana. Nint angan wampān-a, nint ngul ngeeyān nint ngeenan yumpānana.” Jesus.an thawant. \p \v 7 Than pam wiy Saul.antangan iiyina, popam ngul thanin, wik keꞌananga; than man awal ep ngeeyin nunang, puth than pam ngurpan keꞌam thathin, yaꞌa. \v 8 Nil Saul.an aakaman wur ngul eka, nil keꞌ meeꞌan ikiy-a, puth yaꞌangamweya, nilan meeꞌ koꞌanch ngul ween, aakan keꞌam ngul thatha, yaꞌa. Anpalaniya than maꞌ mamanang ngul kal-kalin nunang aak Damascus.akana. \v 9 Aak maꞌ-koꞌalamak wun-a, nil Saul.angan aak keꞌam thath yaꞌa, nil may-a, minh-a, putha ngak thakan keꞌam mungk yaꞌ anman. \p \v 10 Pam thonam inana aak Damascus.angan wun, namp nungantiya Ananiasa, nil puth Jesus Christ.an ngangkangam piꞌ-piꞌ nunang. Aꞌ Lord.an wampant pithangana aꞌ thaw nungant, “Ayyang, Ananias-ang.” Aꞌ nilan thawant, “Ayyang, ngay in a! Lord a!” \v 11 Aꞌ Jesus.an thaw nungant, “Ayyang, nint kan-ngul iiyāna. Aꞌ nint iiyāna, woyan namp Straight aakanakana, aꞌ aawuch Judas.antamak iiyān, nil pam namp Saula nan wamp Tarsus punchanweya. Nint engkān thant nint yipam thathān nunang. Nil pam inman meeꞌ-wuthanamanang thaw-thawanweya, \v 12 aꞌ nil maanyang thathan pam namp Ananias.an pal wamp nungant, maꞌ wunp nungantang nil yipam meeꞌ min koyam ngul iiyowa, meeꞌ koꞌanchan yaꞌ-ngul.” Nil Jesus.an wik yimanangan thaw Ananias.antana. \p \v 13 Nil Ananias.an puth thaw nungant, “Lord-ang, pam wanch yotangan waaꞌin ngathar pam nil inman-a, an way paththam iiy-iiy thant pam wanch nungkaram al-alantanweya aak Jerusalem.angan wuntana. \v 14 Aꞌ nil pal ngul iiy ngant Damascus.ak, nil lat kal pam moom piꞌan priestsantama alantamanwey yipam mamow nganang maꞌmangkaman ngan nintangan monkan-wak-wakanana.” \p \v 15 Aꞌ nil Lord.an thaw nungant, “Nint iiyān a! ngay puth nunang kan miꞌangan work ngatharan iiyow, ngayangan waaꞌow thant Jews al-alantana, putha Jews yaꞌ al-alantan thamp, aꞌ putha pam piꞌan kings thanttam al-alantan thampa, nil ngayangan waaꞌow yot al-alantan. \v 16 Ngay ngul meenathāng nungant way yotan wamp-wampow nungant pam wanch wiyangan yump-yumpayn nungantana. An ngeenam puth e? Ngatharam peeyan ananganiy aak wayan wamp-wampowant Paul.antana,” Nil Lord.an wik inangan thawant pithangana. \p \v 17 Anpalana, nil Ananias.an iiy ngul aꞌ aawuchang pek ngoonch ngul aꞌ Saul.an uw nunang. Kanan uwan-a, nil maꞌ wunp nungant, aꞌ thaw nungant, “Ayyang, ngurp ngatharam Saul-ang, nil Lord Jesus.angana ngayang kuch nungkara, — nilam Jesus.ana nintan thathan nganth piꞌanan park woyan wakanangana an nungantam thathan Jesus.antama — nil ngayang kuch aak iikanakana nint yipam meeꞌ min ngul iiyān aak thathānweya, aꞌ putha Ngeen-Wiy Min God.antamana ngangkang ngoonchow nungkaranga.” \v 18 Aꞌ yaam keꞌanam paththam ngeen nath keek keꞌ pimp minh ngaꞌantam yimanangan meeꞌ-ath Saul.antam anpalana, aꞌ meeꞌ min ngul ween aakan thath-thath ngul. Anpalaniya, nil Saul.an ek ngul, aꞌ Ananias.ang kootra ngakang kuungk nunang ngul. \v 19 Aꞌ nil Saul.angana may ngul mungk, aꞌ kemp nungantamana min ngul wuna. \s1 Nil Saul.angan Thaaꞌ-Aath-Aath Thanang Aak Damascus.angan \p Nil Saul.ana maꞌ-koꞌalam wun angman thanttang al-alantangan than Jesus.an monkan-wak-wakin nunang aak Damascus angana. \v 20 Nilaniya yuurpam iiy churches Jews.antamakan aꞌ thaaꞌ-aath-aath thanang ngul, waaꞌ-waaꞌ thant nil Jesus.ana puk God.antama. \v 21 Than yotangan ngeeyin nunangan-a, than meeꞌam ikin aꞌ thawin ngul, “In wanttaka? Nil pam inmana nil aak Jerusalem.angan iiy-iiy-a, nil wak-wak thanang, aꞌ mulath thanang thaka than pam anan Jesus.an monkan-wak-wakina. Nil puth iikanakan nath wampa nil yipam mam-mamow pam wancha aꞌ koyam kalow thanang Christians anangana pam piꞌ-piꞌanam priests al-alantan yipam ey? In wanttak aa?” thanan thawin. \v 22 Puth nil Saul.angana puy-puyam engkanang min-minam paththam koochanath thant wik Jesus.antamana aꞌ nil wik thayanam thaw-thaw, “Piip God.an keenkanam thaw nil pam kuchow kaaꞌ-piichanathow ngampangana. Nil Jesus.ana kan-kanam pam inman nil God.angan kuch nunang.” Aꞌ than Jews angan wunin aak Damascus.angan popam nyiin-nyiinin, than puth keꞌ koyaman thawiythan nungantana yaꞌa, than ngaantam-ngeeyin wik nungantamana kan-kanam yaakaꞌa! \p \v 23 Nil Saul.an yaam wun-wun aak Damascus angmana. Anpalmaniya, than Jews al-alangan wik thenchanam yumpin mulathayn nunang, Saulaniy. \v 24 Puth than wiyangan kanam wik waaꞌin nungant, than pam wayanang al-alangan wikan yump-yumpin mulathayn nunangan. Kinchang-a, ngutang-a, than thaaꞌ gate.ang angan kuup-kuupin nungant pam wayanang al-alangan. \v 25 Aak ngutang ngulan-a, ngurp nungantam al-alangan maꞌ-aathin nunang kuchayn nunang. Aak wallang angana yuutamp anpalan pentathin nunang aꞌ basket piꞌanang ukathin nunang, aꞌ kuchin nunang ngula. \s1 Nil Saul.an Jerusalem Aakanakan Iiy \p \v 26 Nil Saul.an aak Damascus anpalan iiy, Jerusalem aakanakan. Nil kaangk thanttang angan wunow, ngurp Jesus.antam wiy al-alantangana, than aak Jerusalem.ang angan wunina. Thananiya winynyang moꞌin nungantam, than puth ngaantam-ngeeyin nunang nil ngurp Jesus.antam keꞌ yaꞌant ee! Thanan ngaantam-ngeeyin nil yaan nath wik uuyamana nil keꞌ kan-kanam yimanangan ngurp Jesus.antamana. \v 27 Nil pam namp Barnabas alangan ep ngaantam-ngeey nunang aꞌ thaw paththam, “Eeꞌa, nilwey kan-kanam ngurp Jesus.antam ngul weena,” aꞌ nil kuy theeꞌ nunang ngurp min Jesus.antam wiy al-alantan. Nil Barnabas.angan Saul.an waaꞌ nunang ngul thant, wik inangan thaw thant, “Nil Saul.angan Jesus Christ.an woyan ompamang thath nunang aꞌ nil Jesus Christ.an wik ngul thaw nungant, Saul alantan. Anpalana nil Saul.angan wik Christ.antam ngangk thayanam waaꞌ-waaꞌ thant, than aak Damascus.angan wuntan.” Nil Barnabas.angan Saul.an wik yimanangan waaꞌ thantana. \v 28 Anpalmaniy-a, nil Saul.an thanttang ngul wun-wun, aꞌ pal-puy iiy-iiy aak Jerusalem.angana, wikan kuyam waaꞌ-waaꞌ thant pam wanchantan, ngangk thayanam waaꞌ-waaꞌ thant. \v 29 Aꞌ puth nil wikan waaꞌ-waaꞌ thant Jews wiy al-alantan, thaaꞌnganth Greek.an thaw-thawin. Nil thaaꞌ thayanam thaw-thaw thant, nilaniya keꞌam thaaꞌ thuch thanttam, than puth wik nungantam kaangk keꞌ ngeeyayn. Anpalaniya thantan man kul ngul wamp, keꞌ mulathiythan nunangana. \v 30 Than Christians wiy al-alangan wikan ngeeyin-a, keꞌ wiyangan mulathiythan nunangan-a, than ngurp nungantam al-alangan kuy theeꞌin nunang, kungk Caesarea aakanakan, anpalan thanana kungk kuchin nunang, aak namp Tarsus aakanakan. \p \v 31 Anpalmaniy-a, aak um enyanam wun thant Christians.antan, aak Judea.angan-a, putha aak Samaria.angan-a, aꞌ putha aak Galilee.angan, keꞌ-ngul wakin thanang yaꞌa. Than Christians yotangan ngaantam-ngeeyin Christ.an moom thanttaman. Than yotangan puth Christ.an min-minam monkan-wak-wakin nunang aꞌ puth nil Ngeen-Wiy Min God.antamangan maꞌ-aath-aath thanang minaman iiyayn meeꞌ God.antangan. Than Christians yot ngul weenin pam wanchaniya. \s1 Peter.ang Miyalath Aeneas.ana \p \v 32 Peter.an pal-puy iiy-iiy aak thon-thonakana thanang pam wanchan uw-uwowa, God.antam anangan puth nil pam wanch aak thonangan wuntan uw thanang wonk kuuwan wuntan than aakan waaꞌantan Lydda angana. \v 33 Aꞌ nil pam inan uwan namp nungantiya Aeneasa puth nunang weech-weechanwey, yampanga wun-wuna kaap eightakama, nil puth keꞌam yuupama, yaꞌ. \v 34 Peter.an thaw nungant, “Ayyang, Aeneas-ang, Jesus Christ.angan miyalathow paththam nintanga. Ekāna, nintaniya aak thaꞌang ngul maakāna aꞌ puth yamp nungkaraman yalmathāna.” Nil Aeneas.ana minam paththam ngul thana. \v 35 Than puth yotam anangan pam wancha aak angan Lydda.angan wuntana aꞌ Sharon.angan wuntan-a, thathin nunangana aꞌ ngangkangam piꞌ-piꞌin nunang ngul Jesus Christ.ana. \s1 Peter.angan Dorcas.an Ekath Nunang Mulamana \p \v 36 Wancha namp nungantiya Tabitha nil aak Joppa angan wun-wun. Namp thoniya Dorcas waaꞌantan nunang Greeks.angan. Nil ngangkangam piꞌ-piꞌan nunang Lord.ana. Nil min anman yump-yump aꞌ maꞌ-aath-aath thanang pam wanch maꞌmangkiy yaꞌ anangana. \v 37 An-aniyangana nil Peter.an wun aak Lydda.angan-a, aꞌ nil wanch Dorcas.an weech-weechan nunang aꞌ utham ngul. Than pam wanchang kempan muunchathin nunang ngakangan aꞌ eꞌathin nunang ngul aꞌ room keny ngul matathin nunang. \v 38 Aak Joppa.an aak thinth wun aak Lydda thinth aak anman Peter.an wun. Than puth pam wanch al-alangan God.an nunang ngangkangaman piꞌ-piꞌin-a, than kan ngeeyin nil Peter.an aak Lydda angan wun, aꞌ than pam kucham kuchin nungant aꞌ pul pam anangan wamppul nungant, aꞌ thawpul nungant, “Ayyang, nint erkam pal nganttang keꞌ iiyin ey?” \v 39 Aꞌ Peter.an puth iiy pulantanga. Nil wamp ngulan aawuchangana aꞌ than nunang keny kalin room aakanakan. Than puth wukalongka yotam anangan Peter.antang thinth than-thanin. Than peey-peeyin aꞌ meenathin nungant nil ngook Dorcas.angan wak-wak nil yippak man-yethaman iiy-iiya. \v 40 Peter.an thaw thant yot al-alantakaman, “Niiy kan yoon pentān aak inpalana!” Aꞌ nil pungkang ngul nyiin aꞌ meeꞌ-wuthanama. Aꞌ nil um nungant weent wanch mul alantan aꞌ thaw, “Tabitha-ang, nint kan ekāna.” Nil meeꞌ paththam erkam ik aꞌ Peter thath nunang. Aꞌ nil nyiin paththama. \v 41 Nil Peter.angan maꞌ maman aꞌ maꞌ-aath nunang nil yipmam thayanam thanowa. Aꞌ nil ump thanang pam wanch anangan than ngangkangaman piꞌ-piꞌin nunang piip God.an, wukalongk anangan thama aꞌ nil meenath thant Dorcas.an koyam mulaman eka. \v 42 Than pam wanch nath-nathan wunin aak Joppa.angan-a, than kan wik ngeeyin nil Dorcas.an koyam mulaman eka aꞌ puth than pam wanchangana ngangkangam ngul piꞌ-piꞌin nunang Lord.ana. \v 43 Anpalaniya nil Peter.an aak Joppa.ang ngul wun-wuna puth nil yaamakam wun nungantang pam namp nungantiy-a, Simona. Nil puth work iiy-iiyan peꞌan yump-yumpan minhantam anangan yuk leather aakanakana. \c 10 \s1 Nil God.angan Pithangan Wik Min Waaꞌ Nungant Peter.antan \p \v 1 Nil pam inan namp Cornelius.ana, aak Caesarea angan wun-wun. Niliya, moom piꞌan iiy-iiy thant pam one hundred soldiers al-alantan aak Italy.am anangan piꞌ-piꞌ thanang. Thananiy waaꞌ-waaꞌwin Roman punchana. \v 2 Nil Cornelius aꞌ puth than kampan nungantam al-alangana than piip God anman thaaꞌ-kuump-kuumpin nunang. Nil Cornelius.angan wukal yot-yotam theeꞌ-theeꞌ thant pam wanch al-alantan than wukal keꞌanangan wun-wunin aꞌ nil ngaaꞌ thon-thonan piip God.ant meeꞌ-wuth-wuthanama. \v 3 Aak kinch thonamang ngulan-a, three oꞌclock kinch kuuwan wun-a, nil ngaantiyongk God.antaman thath wamp nunganta, aꞌ thaw nungant, “Cornelius-ang!” \v 4 Nil puth Cornelius.ana winynyang paththam moꞌa aꞌ oth ngul thath-thathan ngaantiyongkana aꞌ thawant ngul, “Nint ngeenak wampan e?” Nil puth ngaantiyongkan thawant, “Nil God.angan kan ngeey nintan meeꞌ-wuth-wuthanamangana, aꞌ puth kan thath nintang wukalan theeꞌan thanta pam wanch al-alantan than wukal keꞌananganweya, aꞌ puth nilan nintangan ngaantam-ngeey-ngeeyana. \v 5 Nint pam puungk wiy kuchān thanang aak Joppa.akana, than yipam pam anan namp Simon Peter alantan wenkayn aꞌ palam iikanakan wampathaynan. \v 6 Nil pam namp Simon alantangan wun-wunan, pam nil yuk leatheran yump-yumpan minh peꞌan al-alantamana. Aawuch nungantaman thomp thintha.” \v 7 Aꞌ anpalaniya, nil ngaantiyongkan kan-ngul iiy aꞌ nil Cornelius.angan pam kucham ump pulang workan iiy-iiypul nungant aꞌ puth pam soldier thonam ump nunang nil pam min piip God.an thaaꞌ-kuump-kuumpana. \v 8 Nil Cornelius.angana ngaantiyongkan waaꞌ nungantana wik nilan thaw thant aꞌ pam koꞌalam anangan kuch thanang ngul aak Joppa.akan, thanan yipam Peter.ant wenkayn. \p \v 9 Ngaaꞌ thonang ngulana, than pam koꞌalam anangana, kan-ngul iiy-iiyin aꞌ kan-ngul aak Joppa thinth wamp-wampin. Puth aak an-aniyangana, kinch-wayang ngulan wuna, nil Peter.an aawuch kenyangk mat meeꞌ-wuthanamow yipam God.antan. \v 10 Nilan meech ngul ween aꞌ nilan kaangk may ngulan mungkow. Nil kuup-kuupan yippak mayan menchan weenowantan-a, nil God.angan pithangan wik min paththam waaꞌant. \v 11 Aꞌ ngula, nil Peter.angana aak in kenyan heavenan thath thaaꞌ paꞌant wun-wun aꞌ ngook weꞌar piꞌan inpal kenyan uk-uk aak iikanakan, keꞌ pamang yimanang ngook kung-ench koꞌalaman four anangan maꞌang mam-mama aꞌ pekan uk-ukath aakakama. \v 12 Minh yota wiy-wiyam thatha, minh yotam anangan aak eꞌangan wuntan, aꞌ putha thuuk-a, minh thech thakan-a, aꞌ putha minh panch thakan, inangan yotaman than angman maꞌmangkam karpam ngookang angmana. \v 13 Anpalaniya, nil Peter.angan wik ngul ngeey, “Peter-ang, nint kan ekāna! Minh nanangan mulathāna aꞌ mungkānweya!” \v 14 Puth nil Peter.an thaw nunganta, “Lord-ang, ngay minh nanangan keꞌ mungking thananga. Ngay minh yimanangan aak keenkan keꞌam mungk-mungkang thanang yaꞌa. Puth wik thayanang waaꞌ-waaꞌin minh ngan nananganiya keꞌ mungkāna.” \v 15 Nil Peter.angan wikan putham ngul ngeey thaw nungant, “Ayyang, nil God.an thawa, aak yimanang ngulana minh inangan ngench thayanan an yaꞌ-ngula. Nint yimanangan keꞌ thawāna keꞌ minh inangan ngench thayana.” \v 16 Nil Peter.angan maꞌ-koꞌalam ngul thath pithangan inaniya. Ngul anpalaniya, nil God.ana ngook pachan keny koyam heavenakan maay ngul. \p \v 17 Nil Peter.angana ngaantam-ngeey-ngeey ngul, “Ngay pith yimanangan ngeenak pithangan ee?” Aꞌ aak an-aniyangana, than pam anangan nil Cornelius.angan kuch thananga, thaniy-a, aawuch Simon.antaman kanam uwin aꞌ angman aawuch thaaꞌangam thinth than-thaninwey. \v 18 Than pam anangan pechin aꞌ engkin thant ngula, “Nil pam namp Simon Peter.an nan ey?” \v 19 Nil Peter alanganiya, pith anan nungantaman yaam ngaantam-ngeey-ngeey, “An nil God.angan ngeen waaꞌar pithanganiy a?” Ngul anpalaniya nil Ngeen-Wiy Min anan thaw nungant, “Ayyang, Peter-ang, than pam koꞌalam in wampina, aꞌ nungkar wenk-wenkantana. \v 20 Nint ekāna, aꞌ pek ukāna. Ngay pam inangan kuchangan thanang nungkara, nintaniy erkam iiyān thanttangana.” \v 21 Nil puth Peter.ana, pek ngul uk aꞌ thaw thant pam al-alantan, “Ngay pam inman niiy ngatharan wenk-wenkaniya. Niiy ngeenak wampan ngathar e?” \v 22 Thanan puth thawin nungant, “Nil moom nganttam Cornelius alangan kuch nganang nungkara. Nil moom piꞌana pam one hundred piꞌ-piꞌan thanang army anangan. Nil pam minweya. Nil God.ana minam thaaꞌ-kuump-kuumpan nunang aꞌ than pam wanch Jews al-alangan kaangk nunangweya. Ngaantiyongk God.antam thonamang waaꞌ nungant nil nintangan yipam umpow aawuch nungantamakana, nilan yipam wik nungkaraman ngeeyowa.” \v 23 Yaa, nil puth Peter.an thaw thant aawuch nungantamangan ngoonchayn aꞌ angman paanthaynwey. \p Ngaaꞌ thon ngulana, nil Peter.an ek aꞌ iiy thanttang pam koꞌalam al-alantangan. Aꞌ nil pam Christians wiy thamp kal thanang aak Joppa anpalan nungantangan. \v 24 Ngaaꞌ thonang ngulana, than aak angan wampin Caesarea.angan. Nil Cornelius aꞌ puth kampan nungantam weeꞌanangan kuup-kuupin nungant Peter.antan aak anganiy. Nil puth ngurp min nungantam anangan thamp kanam ump thanang. \v 25 Aak an-aniyangana nil Peter.an aawuch thinth ngulan iiy-iiy-a, aꞌ puth keꞌ kan ngoonchiy aawuchangan-a, nil Cornelius.an pent aꞌ pungkang thuch um Peter.ant yipam thaaꞌ-kuumpow nunang. \v 26 Puth nil Peter.angana ekath nunang. Aꞌ thawant, “Ayyang, nint thanāna! Ngay in pama keꞌ nint yimanangana, ngay God yaꞌa.” \v 27 Nil Peter.an anman thaw-thaw nungant Cornelius.antan than pek aawuchakan iiy-iiyin. Than pam wanch yot kanam aawuchangan ngoonchina. \v 28 Nil Peter.an thaw ngul thant, “Niiy kan meeꞌmiya, aak ngant Jews.antan ngant-ngantan wunana, ngananiya keꞌ uw-uwin niiyang niiy puth Jews yaꞌ. Aꞌ putha ngurp niiyantam keꞌ iiyina, yaꞌa. Puth nil God.ang meenath ngathar ngayan niiyantam-a, keꞌ waank iiyānga aꞌ puth pam wanch niiy inangan, niiy Jews yaꞌan niiy God thamp thiichān nunanga. \v 29 Puth aak an-aniyangan niiy wikan kuchan ngathar-a, ngay yimanaman wampangan, keꞌam wikakan engkang niiyant yaꞌa. Ngay palam erkam wampangan niiyantweya. Niiy waaꞌān ngathar, niiy ngathar ngeenakan thawāna.” \p \v 30 Aꞌ nil Cornelius ngul thaw Peter.antan, “Peetnam anan-a, kinch koꞌalamang want-a, three oꞌclockana kinch-wayangan-a, ngay meeꞌ-wuthanamang aawuch ngatharamang. Ngul yaam keꞌanamana, nil pam wamp, ngook pachanga, aꞌ um ngathara than, \v 31 aꞌ nilan thaw ngathar, ‘Ayyang Cornelius-ang, nil God.angan kanam wik nungkaraman ngeeya. Aꞌ nil kan thath nintang nint wukalan theeꞌan thant pam wanch wukal keꞌanang al-alantan aꞌ puth nil nintang ngaantam-ngeey-ngeeyan. \v 32 Nint pam wiy aak Joppa.ak kuchāna than yipam pam namp Simon Peter alantan wenkayn. Niliya aak Simon alantamangan wun-wunana, pam nil inan peꞌan minhantaman yump-yumpan yipam leatheran yumpow. Niliya thomp thinth wun-wunan.’ Nil God.an yimanangan thawar. \v 33 Puth yaam keꞌanamana, ngay thanang pam inangan kuchangan thanang nungkaran wenkayn. Ngay ngangk min wunangan nungkarama nintan wampana. Ngamp puth yotaman in-ngula aꞌ nil God.an inman ngamparangana. Ngan puth inan kuup-kuupanan wikan yipmam ngeeyān nil Lord.angan waaꞌ nungkar nint ngantan yipam waaꞌān.” \s1 Nil Peter.ang Wik Inan Waaꞌ Thant Aawuch Cornelius.antamang \p \v 34 Yaa, nil Peter.an kan-ngul thaw thant, “Ayyang, niiyalang, ngayan kan-ngul ngaantam-ngeeyanga wik inan kan-kanaman, nil God.an yotamantan kaangk wunan ngampara, thant Jews al-alantan thonakam yaꞌa. \v 35 Puth than pam wanch weeꞌ-weeꞌanangan thaaꞌ-kuump-kuumpantan nunang-a, puth wik nunangan ngeey-ngeeyantanan-a, minam thakan iiy-iiyantan-a, yaa, nil God.angan puk nungantam waaꞌan thanang, than wiyiya, Jewsa, wiyiya, than Jews yaꞌ anangana. \v 36 Nil wik anan God.angan kuch thant pam wanch aak Israel punchanantana an waaꞌ thant wik min nungantaman nil Jesus.ang ngulan maꞌ-aath-aathow thanang pam wanch anangan ngurp God.antaman yipam iiy-iiyayn. Nil Jesus.an moom pam wanch thaaꞌ-wantanamantam. \v 37-38 Niiy puth kan meeꞌmiy nil God.angan Ngeen-Wiy Min nungantaman kuch yipam Jesus.antang anman iiy-iiyow aꞌ puth thayan paththaman yump-yumpowan. Nil Jesus.an aak Nazareth.ang em-ema, aꞌ nil pam John alangan ngulana kootra kuungkana, amanaman-a, nil Jesus.an work kan-ngul iiy aak Galilee angana, aꞌ amanaman-a, niliya aak pal-puy Judea wakan iiy-iiy, min yump-yump aꞌ puth thanang pam wanch minam yump than maꞌ oony way alantangan iiy-iiyinana. Nil work piꞌ-piꞌanaman meen-meenath, nil puth God.an nungantang iiy-iiy. \v 39 Ngan kan puth thath-thathan work piꞌ-piꞌanaman nilan yump-yump aak Jews al-alantamangan aꞌ puth aak Jerusalem.angan thampa. Than Jews al-alanganiya mulathin nunang aꞌ yuk wuuyanang waanchin nunang. \v 40 Puth aak maꞌ-koꞌalamang nil kanan mul wun-a, nil puth God.angan koyam mulaman ekathan aꞌ than pam wanch yotangan thathin nunang. \v 41 Than pam wanch wiyangan keꞌam thathin nunanga, ngan inangan epa, nil puth God.angan miꞌ nganang thathān nunang. Ngan thamp may nungantang mungkan nil God.ang kan-ngulan mulaman ekathan. \v 42 Nilana thaw ngant nganan wik minan waaꞌ-waaꞌān thant pam wanch wiy al-alantan, aꞌ putha nganan waaꞌān thant nungantam anpalan nil God.angan work inan theeꞌ nunganta nilan um nungantangan than-thanathow ngampanganiya, thawowa pam wanch weeꞌ-weeꞌanangana nungantangan wunayn aꞌ putha weeꞌ-weeꞌanangan nungantang keꞌan wunayn. Pam wanch man-yethaman iiy-iiyantan-a, aꞌ puth pam wanch mul anangan wun-wuntan-a, um nungantangan than-thanayn thamp. \v 43 Than pam prophets yotam al-alangan wik min God.antaman waaꞌ-waaꞌin ngampara, than Jesus.an waaꞌ-waaꞌin ngampar. Thanan thawin nil Jesus.an thayan, nil God.an puth nanpalan kon-ngathowan way thanttam pam wanch al-alantam than nunang Jesus.an ngangkangaman piꞌ-piꞌantan nunanga.” \s1 God.ang Ngeen-Wiy Min Nungantaman Kuch Jews Yaꞌ Al-Alantan \p \v 44 An-aniyangana nil Peter.an yippak wikan thaw-thaw-a, nil Ngeen-Wiy Min God.antaman uk thanttang pam wanch yotam al-alantangan than aak angan wik min nungantaman ngeey-ngeeyinana. \v 45 Than pam Jews anangan Peter.antangan wampin aak Joppa.aman-a, ngangk ikin anan thathin nil God.ang Ngeen-Wiy Min nungantaman kuch thant pam wanch Jews yaꞌ al-alantan. \v 46 Than pam al-alangan ngeey-ngeeyin thanang pam wanch yotam anangan wik thaaꞌnganth wiy-wiyaman thaw-thawin. Than yimanangan thaw-thawina, nil God.an piꞌan paththama. Anpalaniya nil Peter.an thaw ngul, \v 47 “Nil Ngeen-Wiy Min God.antaman uk thant pam wanch il-ilantan keꞌ nil ngamparan wampa. Ngampan kootra ngakangan kuungk-kuungkāmp thanang thampa.” \v 48 Nil puth Peter.an thaw thant Christians al-alantan thanang pam wanch inangan kootra ngakangan kuungk-kuungkayn thanang, an yipam meenathow thant, than pam wanch Jesus Christ.antam ngul iiy-iiyantan. Ngul anpalaniya than Peter.ant ngul thawin nil keꞌ maꞌ-koꞌalamak angman wuniy thanttang. \c 11 \s1 Nil Peter.angan Wik Waaꞌ Pam Wanchantan Than Aak Jerusalem.angan Wunin \p \v 1 Than ngurp min Jesus.antam ananganiya, aꞌ puth-a, than pam wanch piip God.antan ngangk theeꞌin wiy anangan aak Judea.angan wun-wunin-a, wik thooꞌ ngeeyin, Jews yaꞌ al-alantaman than thampana wik God.antaman ngangkangaman piꞌ-piꞌin ngul. \v 2 Anpalaniy-a, nil Peter iiy ngul aak Jerusalem.akana, aꞌ than Jews wiy al-alangan Jesus.an monkan-wak-wakin nunang-a, thaniy-a, thaaꞌ poch-pocham thaw-thawin nungant Peter.antan. Puth than pam il-ilangan kaangk Jews yaꞌ anangan ngeen-wiy thanttaman peꞌan umpayn thanangana, aak puth thantana yimanangan wun, \v 3 aꞌ than thawin Peter.ant, “Nint ngeenak aawuch thanttamang ngoonchana, aꞌ puth may thakan mungkan thanttang Jews yaꞌ al-alantangana, than ngeen-wiy keꞌ umpanam iiy-iiyantan a?” \v 4 Anpalana, nil Peter.angan wik maꞌmangkam nungantam anpalaniya waaꞌ-waaꞌ thant ngeen thakan wamp nungantana. Nil wik inangan thaw: \p \v 5 “Niiyalang, in ngeeyiya! Ngay aak angman Joppa.angan wunang-a, ngay meeꞌ-wuth-wuthanamang aꞌ maany ngul thathangan. Aꞌ ngay yuk piꞌan thathangan anpal kenyan uk-uk, keꞌ ngook piꞌan weꞌar yimanangan uka, aak iikanakan, keꞌ pamang yimanang ngook kung-ench koꞌalaman four anangan maꞌang mam-mama aꞌ pekan uk-ukath aakakama. \v 6 Ngay oth thath-thathangan aꞌ minh yotan thath-thathang thanang, wiy maal, wiy kulliy, aꞌ thuuk aꞌ panch thampang thathang thanang. \v 7 Yaa, ngay wik ngul ngeeyangan thawarana, ‘Ayyang, Peter-ang, eka! Minh inangan-a, mulathāna, aꞌ mungkānweya.’ \v 8 Ngayan puth thawangan nungant, ‘Yaꞌ Lorda, ngay keꞌ mungkinga, puth puk manyaman ngay minh wayanang inangan keꞌam mungkangana yaꞌa puth minh inangan ngencha, puth aak nganttaman yimanang wunana, minh inangan keꞌ mungkanan thanang.’ \v 9 Anpalan-a, ngay wik putham ngul ngeeyangan, thawar anpal kenyan, ‘Nint minh inangan wayan keꞌ waaꞌāna, nil puth God.an kan thaw minh inangan min mungkanakana.’ \v 10 Maanyan yimanangan maꞌ-koꞌalam wamp ngathar, aꞌ ngookan keny koyam ngul matathin, minh thampaniya. \p \v 11 “Ngul anpalaniy-a, pam koꞌalam wampin, aawuch aakanakan wampin, ngayan wun-wunangan. Nil pam piꞌan alangan puth kuch thanang ngatharaka aak Caesarea anpalan. \v 12 Puth an-aniyangan Ngeen-Wiy Min God.antaman thawara, ‘Nint thanttang iiyāna.’ Nungkway than Jews yaꞌ anangan-a, ngay iiyangan ngul thanttangana. Than pam Christians six anangan aak Joppa anpalaniya, than ngatharang thampang iiyin aak Caesarea aakanakan, aꞌ ngan aawuch pam Cornelius.antamang angan ngoonchan. \v 13 Nil Cornelius.angan waaꞌ ngant nil ngaantiyongkan wamp aawuch nungantamang, aꞌ thaw nungant, ‘Ayyang, nint pam wiy kuchān aak Joppa aakanakana, thanan yipam thawayn pam namp Simon Peter alantan pal wampowa, \v 14 nil puth wik min God.antam ngul waaꞌow niiyant, pam than workan iiy-iiyantan nungkar-a, aꞌ puth kampan nungkaram al-alantan thampang. Niiy nath wik anangan ngangkangam piꞌ-piꞌānwey-a, yaa, nil God.angan ngul kaaꞌ-piichanathow niiyang.’ Nil ngaantiyongkan wik inangan thaw Cornelius.ant. \v 15 Yaa, ngayaniy putha kan-ngul wik minan waaꞌ-waaꞌangan Cornelius weeꞌanangan thanta, aꞌ anpalan-a, nil Ngeen-Wiy God.antaman uk thant, ngangkangan ngoonch thanttang, keꞌ nil kaꞌathangaman ngangkang ngoonch ngamparangana. \v 16 Yaa, ngay kan-ngul ngaantam-ngeeyanga nil Lord.an wik yimanangan kaꞌathangaman thawa, ‘Nil John.angan ngakangan kuungk niiyang, puth yaam keꞌanaman-a, nil God.angan ngula kuungkow niiyant, ngakangan yaꞌa, puth Ngeen-Wiy Min nungantam anana ngul ukow niiyant, ngangkangan ngul wun-wunow niiyantang.’ \v 17 An engkananga nil God.angan theeꞌ thant Jews yaꞌ al-alantana anman keꞌ ngamparan theeꞌ God.ang Ngeen-Wiy Min nungantaman kucha ngangk ngamparangan wun-wunowa, ngamp ngangkangaman piꞌ-piꞌamp nunang Lord Jesus Christ.ana; ngul ngay thawangant God.antan Ngeen-Wiy Min nungantaman keꞌ kuchow Jews yaꞌ al-alantanwey ey? Yaꞌa!” \p \v 18 Yaa, than wik Peter.antaman ngeeyinan-a, than popam nyiinin, wik koyamana keꞌ thawin nungant, yaꞌa. Amanam ngulaniy-a, than God.ana thaaꞌ-kuumpin nunang ngul, aꞌ thawin ngul, “Nil God.angan Jews yaꞌ anangan thampang kaaꞌ-piichanath thanang, than Jews thonakam yaꞌa. Puth than weeꞌ-weeꞌanangan Christ.an ngangkangaman piꞌ-piꞌiythan nunang-a, aꞌ woyan wayan wantiythanwey-a, yaa, nil thanangan ngul kaaꞌ-piichanathow yipam man-yetham wunayn nungantang, aak umpuyangam.” \s1 Wik Kath Inaniy Thanttam God.an Ngangkangaman Piꞌ-Piꞌin Nunang Antioch.angan Wunin \p \v 19 Aak an-aniyangan-a, than Jews al-alanganiy Stephen.an mulathin nunanganwey-a, than Christians yot al-alangan aak Jerusalem.ana wantin ngul, aak kech aakanakan iiyin ngul, puth than Jews anangana ngangk peey-peeyin thant keꞌ thanang ngulwey mulathayn. Wiy anangan-a, aak Phoenicia.ak iiyin aꞌ wiyiya aak Cyprus.ak iiyin aꞌ wiyiya aak Antioch.ak iiyin. Than pam il-ilangan wik min God.antam ngul waaꞌ-waaꞌin thant pam wanch Jews al-alantana aak anganan wun-wunina. \v 20 Puth than pam Christians wiy anangana aak Cyprus punchana, aꞌ aak Cyrene punchan anangan-a, aak Antioch aakanakan iiyin, aꞌ wik min anangan thant ngul waaꞌ-waaꞌin, Jews yaꞌ al-alantana, wik min Lord Jesus.antamana. \v 21 Nil Lord.angan puth minam maꞌ-aath-aath thanang, puth than pam wanch yotam al-alanganiya ngangk theeꞌin Lord Jesus.ant, aꞌ minam monkan-wak-wakin nunang. \p \v 22 Yaa, puth than Christians aak Jerusalem.angan wunin yippak-a, than wik thooꞌ ngeeyin thanttam pam wanch aak Antioch punchanantam, anpalaniy-a, than Barnabas ngul kuchin nunang, aak Antioch aakanakan. \v 23 Nil Barnabas.an wamp ngulan aak Antioch.angana aꞌ kan ngaantam-ngeey God.an min anman iiy-iiyan thant pam wanch al-alantana. Nil nungantan ngangk min paththam wun. Nil thaw thant, “Ngeen nathwey wampow niiyantana, min yaakaꞌ wampow niiyant-a, nath yaꞌa, way yaakaꞌ wampow niiyant, niiy anman keꞌ-ngoongkam ngangkangam piꞌ-piꞌān nunang piip God.ana.” \v 24 Nil Barnabas.an kan-kanam pam min iiy-iiya. Aꞌ puth Ngeen-Wiy Min God.antamana angman ngangk nungantangan wun-wun aꞌ nil puth kan-kanam ngangkangan piꞌ-piꞌan nunang piip God.ana. Than pam wanch yot anangana Christians ngul weemina. \p \v 25 Aꞌ Barnabas.ana iiy ngul aak-aakanakan Tarsus.aka, yipmam wenkow nungant Saul.antan. \v 26 Nil uwanan-a, nil koyam kal nunang aak Antioch.akana. Pul Barnabas aꞌ Saul.angan puth angman wunpula, an kaap angman theeꞌ pulanta thanttang wiy al-alantangan pam wanch ngangkan theeꞌin nungant Christ.antan aꞌ than pam wanch yot anangan thaaꞌ-aath-aathin thanang. Than pam wanch aak Antioch.angan wun-wuninan-a, thananganiya kaꞌatham Christians waaꞌ-waaꞌin thananganiya. \p \v 27 Aꞌ aak an-aniyangana, than prophets puungk wiy anangan mal kungkam ngul iiy-iiyin aak Jerusalem anpalan aak Antioch aakanakan. \v 28 Pam thonam inan namp nungantiya Agabusa, nilan eka aꞌ Ngeen-Wiy Min God.antaman thaw nungant yimanangan, “Nintiya wik inangan thawān thantana, ‘Aak wayan ngul wampow thant pam wanch yotamantana, aak may keꞌanang ngulan wunayn.’” (Aak way nilan waaꞌa, kan-kanam wamp, pam Claudius.an moom piꞌan thantan iiy-iiy-a, an-aniyangan.) \v 29 Than pam wanch Christians aak angan wun-wuninan-a, thanana ngaantam-ngeeyin ngul wukalan kuchayn thant ngurp-than al-alantan than piip God.an ngangkangaman piꞌ-piꞌin nunang aak Judea.angan wunin, maꞌ-aathayn thananga puth than may yaꞌ paththama. \v 30 Aꞌ than wukalan yal-yalmathin aꞌ thawin pulant Barnabas-ang aꞌ Saul.angan, “Nip inan kalow yiip thant ngurp wiy al-alantan aak Jerusalem.angan wuntana.” \c 12 \s1 Nil Ngaantiyongkangan Peter.an Jailam Pentath Nunang \p \v 1 Aak an-aniyangan-a, nil pam piꞌan King Herod.angana kul uw-uw thant Christians al-alantan aak Jerusalem.angan wunin aꞌ way yump-yump thant. \v 2 Aꞌ nil thaw thant soldiers nungantam al-alantan, “Ayyang, niiy James.an mulathān nunanga, kuunch John.antamana, nhengk-peempan pepanang mulathān nunang.” \v 3 Anpalana, than Jews wiy anangan ngangk min ngul wunin puth nil pam piꞌan alangan James.an mulath nunang. Nil pam piꞌan Herod.angan thath thanang than ngangk minan wunin-a, nil putham ngul thaw soldiers nungantam al-alantan, “Niiy Peter.an thampa mamān nunang a!” Aꞌ than mamin nunang aꞌ jailang thenchin nunang ngul. An-aniyangan than Jews al-alangan may palow pamp nguntham keꞌanangan mungk-mungkin kinch sevenakamweya yipam konangam piꞌ-piꞌayn anana ngutang keenkanaman nil God.angan pentath thanang aak Egypt.amana. \v 4 Nil pam piꞌan Herod.angan inan ngaantam-ngeey nungantakaman, “Kinch seven kanan wantow ngul-a, ngay ngul Peter.an umang thanathāng nunang meeꞌ yotantangana.” Nil puth Peter.an jailangan yippak wun-wun-a, soldiers yotangan piꞌ-piꞌin nunang nil yipmam keꞌ pentowa aak amanamana. Than pam sixteen soldiersang piꞌ-piꞌin nunangweya, than four-fourangan piꞌ-piꞌin nunang keꞌ yipam maꞌam pentow thanttamana. \v 5 Niliya angman yippak wun-a, than Christians wiy anangan piip God.antan meeꞌ-wuth-wuthanamina Peter alantanweya, thaaꞌ-mamanang thaw-thawin nungant God.antana. \p \v 6 Amanamaniy-a, ngaaꞌ thonang ngulana, nil Herod alangan Peter.an pentathow nunang aak jailam anpalana, aꞌ courtangwey than-thanow Peter.aniya meeꞌ yotantanga. Ngutangana, nil Peter.an weep wun-wun jailangan. Soldiers kuchamana thap-thapang wunpul nungantang, aꞌ chains al-alangan thayanam kathpul nunang. Aꞌ soldiers kucham wiy al-alangan thaaꞌa aak jailangan piꞌ-piꞌpul. \v 7 Anpalana, nil ngaantiyongk wamp nungant Peter.antan, aꞌ nganth park aak angan nilan wun-wuna. Aꞌ nil picham mam nunang Peter.an aꞌ wunyath nunang ngula aꞌ weepaman ekath nunang, aꞌ thawant, “Ayyang, eka! Erkam eka!” Anpalana, chainsana lopam thuuchin maꞌ anpalan Peter alantaman. \v 8 Anpalana, ngaantiyongkan thaw nungant ngul, “Nint ompaman othamayan kathān nungkamang beltangan, aꞌ thaꞌ murruk ngul ngoonchāna.” Aꞌ nil Peter.ana ek ngul, aꞌ ompamana beltangan kath nungamang, aꞌ thaꞌ murruk ngulan ngoonch. Amanamaniy-a, nil ngaantiyongkan thawant, “Coatan ngoonchāna, aꞌ pal iiyān ngatharang.” \v 9 Nil Peter.angan kaꞌatham ngaantam-ngeey keꞌ ngaantiyongkan maanyangan wampan nungante, puth yaꞌa, an kan-kanam wampant. Nil monkan-wakan nunang ngaantiyongkan, aꞌ pul kan-ngul pentpul aak jailaman, keꞌ aak yaꞌ anman pentpul thanttamana. \v 10 Iiypul-a, soldiers uwpul thanang, than puth keꞌam thathin pulang yaꞌ anman. Anpalan iiypul-a, soldiers wiy anangan ngul uwpul thanang, than thampana yimanang keꞌam thathin pulang yaꞌa. Iiy-iiypul-aa, aꞌ thaaꞌ thayan cholaman yumpin-a, ang-ngulan wamppul. Pulana thaaꞌana keꞌam thaꞌpul, yaꞌa, an nil-nilam thaaꞌana paa weꞌaram pulantana. Amanaman-a, pulana yoon ngul iiy-iiypul, aak piꞌan wakanang iiy-iiypul, woyan anman wak-wakpul-a, aꞌ keꞌ aak yaꞌ anmana, nil ngaantiyongkangan want nunang ngul Peter.an. \v 11 Aꞌ nil Peter.an ngaantam-ngeey nungantakaman, “In kan-kanam ey? Ngay aak jailaman kan-kanam pentangan ey? Ngay kan-kanam ngaantam-ngeeyang nil Lord.angan ngaantiyongk nungantam kuch, ngayangan kaaꞌ-piichanathow pam piꞌan Herod alantamana, aꞌ Jews wiy al-alantaman thamp thanan puth kaangk ngayan mul wunāngwey.” \p \v 12 Anpalana, nil iiy ngul aawuch Mary.antamak kaath nungantam John Mark.antamana. Aawuch angana, pam wanch yot yalmathwin meeꞌ-wuth-wuthanamin God.antan. \v 13 Nil Peter.an wamp-a, nil ath thep-thep thant thaaꞌ yoon angana, aꞌ wanch koman thaaꞌ aakanakan iiy, namp nungantiya Rhoda, nil work iiy-iiy thant. \v 14 Nil Peter.an thaw nungantan-a, puth nil Rhoda.angan kanam man awalan thiich nunang aꞌ nil wanch koman anan ngangk min paththam wun nungant, aꞌ nil koyam ngul kamp moꞌ thant, puth thaaꞌan keꞌam thaꞌ yaꞌa. Nil puth Peter.an angam yoon yippak than-than. Nil Rhoda.an thaw thant, “Nil Peter nan yoon than-than a!” \v 15 Than thawin nungant, “Nint in wik ngeen waaꞌangan ngul e? In nint kan-ngul weenthamangan ey?” Nil putham ngul thaw thant, “Ayey, an kan-kanam a! Nil nan yoon than-thanana.” Aꞌ than thawin nungant, “An maany nungantam nath thathana.” \p \v 16 Puth Peter.ana angam yoon thaaꞌangam yippak than-than, thaaꞌan yaam thep-thep. Anpalana, than thaaꞌak ngul iiyin, aꞌ thaaꞌan thapathin nungant. Aꞌ than ngangk ikanang thathin nunang ngul. \v 17 Nil Peter.an ngoonch ngul aꞌ nil mal yump thant appap nyiinayn. Aꞌ nil wikan waaꞌ thant ngul nil Lord.angan pentath nunang aak jailaman. Amanamana, nilan thaw thant, “Niiy waaꞌān ngayang James alantana, aꞌ putha Christians wiy al-alantan thampa.” Anpalana, nil want thanang ngul, aak thonak ngul iiy. \p \v 18 Aꞌ kinch kanan mat-a, than soldiersangan thathin nil Peter.an yaꞌ, appench thanttamana. Than wik wolmp piꞌ-piꞌin aꞌ pal-puy thaw-thawin thanttakam, “Nil wanttak appench ngamparamaniy aa?” \v 19 Anpalana, nil pam piꞌan Herod.ana wik thayan thaw soldiers al-alantan, “Niiy erkam paththam wenkān nungantan a!” Puth yaꞌangama, than keꞌam uwin nunang. Nil Herod.an thaw thant pam piꞌan nungantam al-alantan mep-mepayn thanang soldiers anangan nil Peter.an wanttin nathan iiya, puth an yaꞌangam than keꞌ meeꞌmiya, aꞌ nil kuch thanang ngul pam soldiers anangan mulathayn thanangweya. \p Anpalan-a, nil Herod.angan aak Judea.an want ngul, aꞌ aak Caesarea.akan iiy, yaan wun-wun aak angana. \s1 Pam Piꞌan Herod.ana Uthama Ngul \p \v 20 Aꞌ Herod.antan man kul paththam wamp nungant pam wanch al-alantan aak angmanan wun-wunin aak piꞌanangana aakan nampa Tyre aꞌ puth Sidona. Than pam wanch aak anganan wunin-a, karpam iiyin than yipmam thathayn nunang pam piꞌan Herod.ana. Kaꞌathamana than meeꞌ thenchanang wukal theeꞌin nungant pam alantan nilan aawuch piꞌ-piꞌan moom piꞌan alantaman nilan yipam maꞌ-aathow thanang. Puth namp pam alantana Blastusa. Aꞌ than iiyin than yipmam thathayn nunang pam piꞌan Herod.ana aꞌ thanan thawin nungant “Ayyang, moom-ang, nint ngangk minangam keꞌ iiyin ngant ey?” Than yimanangan thawin nungant than puth may thanttam uw-uwin aak nungantam anpalana. \p \v 21 Nil Herod.angan aak kinchan miꞌ nil yipmam wikan thawow thanta. Aꞌ nilana ngook wiy-wiyam ngoonch keꞌ ngook thanttam anangan pam piꞌ-piꞌanamangan ngoonchantan aꞌ nilan nyiin ang-ngulan chair minang wiy-wiyam angana. Aꞌ nil kan-ngul wikan thaw-thaw thant pam wanchantana. \v 22 Than pam wanch anangana wik othamayan pech-pechina, “Nil keꞌ pam yimanangan keꞌam thawana, in keꞌ nil God thaw-thawana.” \v 23 Puth Herod.angan keꞌam waaꞌ nungantakaman thant nil kan-kanam pamana, nil god yaꞌa, puth ngaantiyongk piip God.antam alangana erkam paththam wayath nunang ngula, anpalaniya, an paththam weech nunang ngulweya. Aꞌ chekweew al-alangana kemp nath pekana mungk-mungkin nunanga aꞌ nil utham ngula, yaꞌ-ngula. \p \v 24 Aꞌ aak an-aniyangan-a, than pam wanch yotang ngul wik min God.antaman ngeey-ngeeyin aꞌ ngangkangam piꞌ-piꞌin nunanga. \p \v 25 Pul Barnabas.ang aꞌ Saul.angan wukal anangan theeꞌpul thant pam wanch Christians al-alantan aak Jerusalem.angana, aꞌ anpalaniya kungk ngul iiypula. Aꞌ pul pam thonangan ngul kalpul nunang namp nungantiya Johna puth namp thonaniy waaꞌantan nunanga Marka. \c 13 \s1 Than Barnabas Aꞌ Saul Miꞌin Pulang, Amanaman-a, Kuchin Pulang Ngul \p \v 1 Than pam wanch puungk wiyiya aak church Antioch anpalana pam prophets iiyin, aꞌ puungk wiy al-alangan wik God.antaman thaaꞌ-aath-aathin thanang pam wanch anangan. Namp inangan thant prophets aꞌ teachers al-alantana; Barnabasa, aꞌ Simeon, pam ngotanan waaꞌin nunang, aꞌ Luciusa aak anpalan wamp aak Cyrene.amana aꞌ puth Manaen, pam nilan karpam em-em nungantang pam moom piꞌan Herod alantangan, puth-a, Saul. \v 2 Pam il-ilangana mayan keꞌam mungkin maꞌ-koꞌalamakama, aak thant yimanangan wun than yipmam thaaꞌ-kuumpayn nunang piip God.ana. Aak an-aniyangana nil Ngeen-Wiy Min God.antaman thaw thant, “Ngay kaangk niiyan miꞌān pulang Barnabasa aꞌ Saul pul yipam work iiyowpul ngayan work miꞌangan pulantana.” \v 3 Than kanan meeꞌ-wuthanamin-a, puth than keꞌaman yippak mayan mungkin-a, than maꞌ thanttam anangan pulantang wunpin Barnabas-a, aꞌ Saul.antang aꞌ kuchin pulang puth pulan work minan iiy-iiyowpul. \s1 Barnabas.ang Pul Paul.ang Kuuw Iiypul Cyprus.ak Aak Pik-Otang Aakanakan \p \v 4 Aꞌ Ngeen-Wiy Min God.antam alangana kuch pulang pam kucham inangana. Pul kuuw iiypul aak-aakanakan Seleucia.aka anpalaniya pul chukkun ngul mampul aak pik-otang aakanak Cyprus.akan. \v 5 Pul ang-ngul wamppul aak piꞌanang angan aak namp waaꞌantan Salamis aak pik-otang angman aꞌ angana pul wik min God.antamana waaꞌ-waaꞌpul thant pam wanchantan churches Jews.antamangan. Aꞌ pam namp John Mark inan nil angman thamp maꞌ-aath-aath pulang. \p \v 6 Aꞌ than iiyin ngul wonk kuuwangk aakanakan pik-otangaka aꞌ puth than ang-ngulan wampin aak namp Paphos.akana. Pul aak angman uwpul nunang pam Jew inan namp nungantiya Bar-Jesusa. Nilan thaw nil pam moom piꞌan paththam propheta God.antama, puth nil yaꞌ wik uuyama. Puth nil pam maꞌ-kunch, pam nil aath-aathiya. \v 7 Nil puth ngurp nungantam pam piꞌan alantaman aak angan wun pik-otang angana puth namp nungantiya Sergius Paulusa. Pam inan Sergius Paulus.ana nil pam kuchek waap min paththama. Aꞌ nil thaaꞌ-palath pulang Barnabasa aꞌ Saul.angan pul waaꞌ-waaꞌowpul nungant wik min God.antamana. \v 8 Puth pam maꞌ-kunch alangan Bar-Jesus.angan-a, nil keꞌ wayathiy pulang. Namp thon nungantiya Elymas wik thanttamangan waaꞌantan nunang Greek.angana. Nil keꞌ wayathiy nunang pam moom piꞌanana, nil keꞌ yipam Jesus Christ.an ngangkangan piꞌ-piꞌow nunanga. \v 9 Aꞌ anpalaniy-a, nil Ngeen-Wiy Min God.antam wamp nungant Saul.antan, namp thon nungantiy-a, Paul, aꞌ nil pam maꞌ-kunchan meeꞌ thath nunang, aꞌ nil thaw nungant, \v 10 “Nintiya puk nungantam oony way alantamana. Nint kaangk keꞌ woyan minangan wak-wakāna! Puth nintan maꞌ-yotam muuk-muukamathangan pam wanchaniya puth nint thamp wik min piip God.antaman weentathangan wik wayakan, wik wayanang ngul waaꞌ-waaꞌangana. \v 11 Inmana nil piip God.angan wayathow nintanga. Nil kan-kanam paththam koꞌanch yumpow nintang yipam yaan manyam thonakama nint keꞌ thathān nganth kinchantaman parkowa.” An paththama Elymas.antan meeꞌ-a, keꞌ thok-ween yimanangan wun-wunant, nilaniy-a, keꞌ-ngul aakan thath-thath, yaꞌa. Nilan keꞌ-ngoongkam iiy-iiy pal-puy angman weent-weentwey, nil keꞌ pam thonam uwiy yipam kaliy nunang maꞌ mamanangana, puth yaꞌa. \v 12 Nil moom piꞌan alangan thath nunang aak wayan wampanta, aꞌ anpalaniy-a, nil ngangkangam ngul piꞌ-piꞌ nunang piip God.ana, puth nilana thaaꞌam ik paththam pulan waaꞌ-waaꞌpul nungant wik min God.antamana. \s1 Paul Aꞌ Barnabas Pul Kungk Iiypul Aak Antioch Aakanakana \p \v 13 Paul, aꞌ Barnabasa, aꞌ John Mark than chukkunang moꞌin mal kungka aak Paphos anpalan aak piꞌan aak-aakanak ngul Perga.aka aak ananiya angman Pamphylia.angan. Aꞌ John Mark.angan want pulang kucham anangan angman aꞌ koyam yiip ngul iiy aak Jerusalem.aka. \v 14 Aꞌ pul kucham anangana mal kungkam iiypula aak Perga anpalan aak-aakanak Antioch.aka aak ananiya angman Pisidia.angan. Aak Saturday ngulan wun-a, pul church Jews.antamakan iiypul aꞌ ngoonchpul puth angman nyiinpul. \v 15 Nil pam thonam alangana readimpung wik min God.antam anangan lat ngench thayanam anpalana, wik thayan Moses.antam anpalan aꞌ putha wik thanttam anpalan pam piꞌan prophetsantamana. Aꞌ anpalana than pam manth-thayan anangana churches Jews.antam thanaman piꞌ-piꞌantan-a, than pam thonam kuchin pulant Paul.ang aꞌ Barnabas.angan yipam thawow pulantwey, “Ayyang, ngurp nganttam-ang, nip nath kaangka wik min thampan thawiw-a, nip yipmam ngangk thayanathow thanang pam wanch inangana, nip pal iiyowa puth ngan kaangka nip wik thawow thantana.” \v 16 Aꞌ nil Paul.ana than aꞌ mal yump thant maꞌ nungantamangana, aꞌ than pam wanch anangan appap ngul nyiinin, aꞌ nil kan-ngul wikan thaw-thaw thanta. Nil thaw: \p “Niiyan pam aak Israel punchanangana aꞌ puth niiy pam Jews yaꞌangana niiy thaaꞌ-kuumpaniy nunang God.ana, niiy yotamangana wik ngeeyān ngayangana! \v 17 Ngan Jews.angana God.an thaaꞌ-kuumpanan nunang. Nilam aak keenkanamana miꞌ thanang wuut mangk nganttam anangana. Nil maꞌ-aath kampan nganttam anangan yot yipmam iiy-iiyayn puth thayanam yipmam weenayna an-aniyangan thanan wunin aak angan pam wanch wiyantangana, Egyptians.antangana. Nil God.an kan-kanam paththam maꞌ-kunch aꞌ maꞌ thayana puth anpalan nil kal thanang aak Egypt anpalan. \v 18 Nungkway nil God.an wiy-wiy man kulan wampant thantakan-a, nil keꞌ-ngoongkam minam anman piꞌ-piꞌ thanang kaap forty.akam angan aak pintalangana. \v 19 Aꞌ God.angan wayath thanang pam wanch thaaꞌnganth thon-thonan thaw-thawin aak Canaan.angan wun-wunina aꞌ ngul-ngulan-a, nil theeꞌ thant aakan pam wanch nungantam Jews al-alantana than puth pam wanch nungantama. \v 20 Aakan keenkanaman-a, than pam wanch aak Israel punchanan iiy-iiyinwey aak Egypt.akana, nil Joseph.an yippak man-yethaman wun-wun aak angan. Aak anpalman-a, kaap four hundred and fifty.akama aniy-a, kan-ngul iiyin aak thanttamak Canaan.akana. \p “Anpalaniya, than kan-ngulan iiyin aak thanttamak Canaan.akan-a, God.angan pam koꞌalam miꞌ thanang pam piꞌ-piꞌanam yipam iiy-iiyayna, than yipam keꞌ pam JP yimanangan iiy-iiyayn. Than pam inangan pam piꞌanan iiy-iiyin thantana, aak-aakanakaman nil Samuel ngulan wamp, nilana pam God.antamana. \v 21 Anpalana, than pam wanch aak Israel punchanana thawin pam moom piꞌanaka nil yipam piꞌowan thanang, aꞌ piip God.angan Saul.ana miꞌ nunang, pam nil nhengk nungantam Kish.antama, nil ngulan iiyow pam moom piꞌanana. Wuut mangk nungantamaniya Benjamin.ana aꞌ nilan puth pam piꞌan ngul iiy-iiy aak Israel.akan kaap forty.akama. \v 22 Ngul-ngulan-a, piip God.angan kaangk keꞌ-ngul nunang Saul.an pam piꞌanan iiyowa, nil nunang ngul miꞌan David.ana, an nil ngul mooman iiyow thant pam wanch aak Israel punchanantana. Nil God.an wik inangan thaw, David.an waaꞌan: ‘Ngay kaangk nunang David.ana, nil puk nungantam Jesse.antamana. Ngay kan thath-thathang nunang nil ngul erkam wik ngeey-ngeeyow ngayangana.’ \v 23 Nil David.ana wuut mangk nungantam Jesus.antama. Aꞌ anpalan-a, God.angan kuch nunang Jesus.an aak iikanakan puth nil kaaꞌ-piichanathow pam wanch aak Israel punchanana puth piip God.angan kaaꞌngak keenkanamana. \v 24 Aak kaꞌathangamana nil Jesus.an work nungantaman keꞌan yippak iiy-a, nil John.angan kan waaꞌ-waaꞌ thant pam wanch aak Israel punchanantana than weentayn woyan way anpalan woyan min aakanakana nil yipam kuchek ngakang ngul kuungk-kuungkow thananga. \v 25 Aꞌ an-aniyangana John.angan kan-kanang ngul minchath work piꞌanan-a, nil kan-ngul thaw thant pam wanchantan, ‘Niiy wanttak ngaantam-ngeeyaniye? Ngayam kaaꞌ-piichanathing niiyanganiy ey? yaꞌa. Ngay pam inan yaꞌa niiyan kuup-kuupaniy nungant. Puth in ngeeyāna! Pam thonangan ngul wampow, mangk ngatharangana, puth nilaniya ep-paththam pam piꞌan, ngaywey yaꞌa, ngay pam manya. Ngayana thaꞌ murrukan keꞌ thapathing thaꞌ nungantam amanamana yaꞌa puth ngay pam piꞌan yaꞌa!’ \p \v 26 “Kampan ngatharam niiyalang, niiy Jews puth niiy wampan anpal wuut mangk Abraham.antamana, aꞌ niiy yotam Jews yaꞌ inangana niiy wiyanga thaaꞌ-kuump-kuumpaniy nunang piip God.ana, niiy maꞌmangkamang in ngeeyāna: nil God.angan wik inan want ngampara maꞌmangkamantana. Nil puth Jesus.an kuch nunang aak iikanakan nil yipmam kaaꞌ-piichanathow ngampang maꞌmangkamana! \v 27 Than pam wanch aak Jerusalem punchan anangana aꞌ puth moom piꞌ-piꞌanam thanttam anangan than ngoongk-ngoongkam than keꞌ meeꞌmiy yaꞌa nil Jesus.an uk kaaꞌ-piichanathow thanangana. Than wik thanttam pam piꞌan prophets al-alantaman maꞌ-yotam readimpung-pungin aak Saturdays.ana, than puth wik ananganiya min-minan keꞌam ngaantam-ngeeyin yaꞌa. Than prophetsangan keenk-keenkan wikan waaꞌin nunang latangan than mulathayn nunangana, aꞌ than kan-kanam ngul mulathin nunang. \v 28 Nil Jesus.an kan-kanam paththam pam mina, puth way keꞌ yumpanam, than aak-yaꞌang waaꞌ-waaꞌin nunang thaka, wik way thakan keꞌam thaw-thaw yaꞌa. Puth thanan thawin nungant pam moom piꞌan Pilate alantana than pam soldiers al-alangan mulathayn nunang Jesus.aniya. \v 29 Than puth keꞌ-ngoongkam anman wayan yump-yumpin nungant keꞌ lat ngench thayanangan keenkanaman waaꞌ-waaꞌina, an than way yumpin nungant Jesus.antana. Nil kan-kanaman mul wun-a, than ukathin nunang yuk wuuyanaman aꞌ than wunpin nunang ngul awarang. \v 30 Puth nil piip God.angan koyam ekath nunang mulamana. \v 31 Anpalan-a, nil pal-palam kuyam wamp Jesus.an thant pam wanch al-alantan than iiy-iiyin nungantangan nil man-yethaman yippak iiy-iiy aak Galilee anpalan yiipam aak Jerusalem.akan. Than puth pam wanch al-alangamana waaꞌ-waaꞌin thant pam wanch aak Israel punchanantan nil Jesus.an koyam man-yethama aꞌ puth than kan thathin nunang. \v 32-33 Ngan puth inana waaꞌanan niiyanta wik minana puth God.angana koyam mulaman ekath nunang Jesus.an keꞌ nilaman kaaꞌngak wuut mangk nganttam anangan. Nil wik inangan waaꞌ thant aꞌ kaaꞌngak thanang wuut mangk nganttam anangan aꞌ puth wik inangana kan-kanam paththam wamp ngampar ngamp kampan thanttama. Psalm Two alangan waaꞌ nil God.an thawa: \q1 ‘Nint puk ngatharam. \q1 In-inman ngay piip nungkaram!’ \m \v 34 Nil God.an thaw, ‘Ngay koyam ngulan ekathāng nunang Jesus.an mulamana, puth kemp nungantamana kath keꞌ wunow awarangana, yaꞌa, aꞌ putha nilaniya keꞌ-ngul uthamiy yaꞌa.’ Nil yimanangan thaw, waaꞌ nunanganiya: \q1 ‘Ngay niiyantana min ngul yump-yumpāng maꞌmangkamantana, an puth kan-kanama. \q1 Ngay niiyant yotamantana min anman yump-yumpānga keꞌ ngayan kaaꞌngakang nunang David.ana!’ \m \v 35 Aꞌ pam anan nilaman ump lat Psalms.angana an waaꞌ nunang God.an wik nilan thawa: \q1 ‘Nint pam min anan kuchan paththam puth work nungkaran yipmam iiyowa. \q1 Nint puth keꞌ kuchan nunang yipam kemp nungantaman kathan wunow ang pekan aak awarangana! Yaꞌa.’ \m \v 36 David man-yethaman yippak iiy-iiy-a, nil min anman yump-yumpa keꞌ piip God anman thaw nungant minan yump-yumpowa aꞌ ngul-ngulana nil utham ngula. Aꞌ than pam wanchangan kaampin nunang angman thanttang thinth wuut mangk nungantam al-alantangan aꞌ puth kemp nungantamana way katham ngula. \v 37 Puth nil pam inana God.angan koyaman ekath nunang mulaman-a, an kemp nungantaman keꞌam katham yaꞌa. \v 38 Nil pam ananiya Jesusa, yaa, puth ngay inan waaꞌ-waaꞌāng niiyant maꞌmangkamantana puth nil kan kon-ngath nunang way niiyantam anpalana. \v 39 Niiywey nath ngangkangan piꞌ-piꞌin nunang Jesus.an-a, nil piip God.ana ngul kon-ngathow nunang way niiyantam anpalana. Kaꞌathangamana than pam wanchangan ngaantam-ngeeyin keꞌ than wik thayan Moses.antaman konangam piꞌ-piꞌiythan-a, nil God.an kon-ngathiy nunang way thanttam anpalan puth yaꞌa, than konangam keꞌam puth piꞌ-piꞌin wik thayan anangana nungantama yaꞌa. \v 40 Niiy puth ngaantam-ngeeyān wik minan pam piꞌ-piꞌanam prophetsangan waaꞌ-waaꞌin. Aꞌ niiyana keꞌ wayan yump-yumpāna keꞌ than pam wanch wiy anangan thanan waaꞌ-waaꞌin thanang, \v 41 wik inangan waaꞌ-waaꞌinana: \q1 ‘Niiy pam wanch il-ilangana niiy weeꞌ-weeꞌanangan work God.antam anangan way waaꞌ-waaꞌaniy-a, niiy in ngeeyiya: \q1 niiy yippak man-yethaman iiy-iiyaniy-a, niiy keꞌ-ngoongkam anman iiy-iiyaniy keꞌ weenth waya, \q1 keꞌ kon keꞌanang yimanangan iiy-iiyaniya, \q1 min-minam keꞌam ngaantam-ngeeyaniya work ngay God.angan yump-yumpang aꞌ niiy ngulan uthamāna. \q1 Yaa, wiyang nath wik min-minan koochanathiythan niiyantan-a, \q1 an niiyana anman man-ngeey-ngeeyin ngayanga!’” \m Aꞌ wik inangan pul Paul aꞌ Barnabas.angan thaaꞌ-aath-aathpul thanang pam wanch anangana. \p \v 42 An-aniyangana pul Paul aꞌ Barnabas.angan kan-ngul church wantowpul Jews.antamana, than pam wanch anangana thaw-thawin pulant, “Ayyang, nip palam wampow Saturday thonanganiya aꞌ wik minan puth-putham waaꞌow thant pam wanch al-alantan.” \v 43 Aꞌ anpalaniya than kanan pentin churchaman-a, pam wanch yot anangan Jewsa aꞌ puth pam wanch yot Jews yaꞌ anangana, an than pulantang ngul iiy-iiyinwey Paul.ang aꞌ Barnabas.antang. Jews yaꞌ il-ilanganiy-a, wik thayan Jews.antam anman wak-wakin. Pul waaꞌ-waaꞌpul thant pam wanchantan an thanana keꞌ-ngoongkam anman ngangkangam piꞌ-piꞌayn wik min God.antamana puth ngaantam-ngeey-ngeeyayn thampa nil min anman paththam iiy-iiyan ngampar yotamantana. \p \v 44 Aꞌ Saturday thon ngulan wun-a, an paththam pam wanch yotam aak angan wun-wunin-a, wamp-wampin than ngeey-ngeeyin pulan waaꞌ-waaꞌpul thant wik min God.antamana. \v 45 Than Jews al-alangan thathin pam wanch maꞌmangkam anangan wamp-wampin than yipmam wik ngeeyayn pulang Paul.ang aꞌ Barnabas.angana aꞌ thanan meeꞌ-wunin ngula, aꞌ than way-way thawin putha than waaꞌ-waaꞌin nunang Paul.an keꞌ wik way-way waaꞌ-waaꞌan thanta aꞌ nunangam thamp waaꞌ-waaꞌin Paul.ana. \v 46 Pul Paul aꞌ Barnabas.angan puth keꞌam winynyang moꞌpul thanttamaniya, yaꞌa, keꞌ-ngoongkam anman ngangk thay-thayanam thaw-thawpul thanta, “An puth min ngant ngan kaꞌathangaman niiyant Jews il-ilantan iiyana, wik minan yipam waaꞌ-waaꞌān niiyant, puth yimanang ngulana nganiya Jews yaꞌ al-alantan waaꞌān ngul thant, niiy puth keꞌam ngangkangaman piꞌ-piꞌaniy wik min God.antamana. Aꞌ niiy keꞌ wunin aak umpuyaman nungantang piip God.antangana yaꞌa. Niiyan kan-kanam paththam wayathwuniy niiyantakamana. Aꞌ ngan kan-ngul wantān niiyangan Jews inangana ngan yipam wik min waaꞌ-waaꞌān lat ngench thayanaman pam wanch wiyantan Jews yaꞌ al-alantan ngula. \v 47 Puth nil Lord.angan wik thayan inan want nganta, than keenkanaman lat ngench thayanangan umpin: \q1 ‘Ngay kaangk nintanganiya keꞌ nganthan park-parkān thantaniya pam wanch Jews yaꞌ al-alantana, \q1 woyan min anan meenathān thant, than yipam weentayn ngatharaniya, \q1 ngayan yipam kaaꞌ-piichanathāng thanang aak umyompanam nath-nathaniy wuntana.’” \p \v 48 Than pam wanch Jews yaꞌ al-alangan wik inangan ngeeyina aꞌ thantan ngangk min paththam ngul wuna. Aꞌ thanan thawin, “Wik Lord.antamana an min-minam paththama.” Nil God.angan miꞌ thanang yotaman puth weeꞌ-weeꞌanangan than ngangkangaman piꞌ-piꞌantan wik nungantamana. Than epa ngangk aak umpuyam wunayn nungantang piip God.antangana. \p \v 49 Aꞌ than pam wanchang wik minan weꞌ-weꞌarathin thant yotam al-alantakaman aak angman wun-wuninana. \v 50 Puth than pam wanch Jews anangan kul thaw-thawin yaam thantaniya. Than wik way thawin thant pam manth-thayan al-alantan aꞌ puth wanch piꞌ-piꞌanam al-alantan thanan thaaꞌ-kuumpin nunang piip God.ana. Thanan thawin thant keꞌ thaampiythan pulang Paul aꞌ Barnabas.angana. An than way-wayam paththam yump-yumpin pulant aꞌ thaach-thaachin pulang aakan kan wantowpul. \v 51 Pul Paul.ang aꞌ Barnabas.angan wook anangan wunyathpul thaꞌ pulantam anpalana. Aak thantan puth yimanang wunana than yipam thathayn wiyangan aakan wantowpulana, an pul meenathpul thant pam wanch al-alangan way paththaman yump-yumpin pulantaniya. Aꞌ puth pulaniya mal kaawam ngul iiypul aak namp Iconium aak-aakanakan. \v 52 Than pam wanch Christians aak Antioch angan wun-wuninan-a, ngangk min paththam wunina aꞌ Ngeen-Wiy Minan angman ngangk thanttamang kanam ngoonch. \c 14 \s1 Paul Aꞌ Barnabas.angan Wik Min Anan Thaaꞌ-Aath-Aathpul Aak Iconium.angana \p \v 1 Pul Paul.ang aak Iconium angman yippakan-a, than pam wanch wiy al-alangana thaampin pulangana keꞌ kaꞌathaman thaampin pulangweya aak Antioch.angana. Aꞌ pul church Jews.antam aakanakan iiypul aꞌ pek ngoonchpul. Pul wik minam thaaꞌ-aath-aathpul thanang aꞌ pam wanch yot aak Jews punchanana putha pam wanch Jews yaꞌ anangana than ngangkangaman piꞌ-piꞌin nunang Christ.ana. \v 2 Puth than pam wanch Jews wiy anangana than kaangk keꞌan ngangkangan piꞌ-piꞌayn nunang Christ.ana, than kul thawin thant pam wanch al-alantan Jews yaꞌan thana. Than puth waaꞌ-waaꞌin pulang Paul.ang aꞌ Barnabas.angana aꞌ puth pam wanch wiy anangan than ngangkangan piꞌ-piꞌin nunang Christ.ana. Wik thanttamana keꞌ opar way yimanangana, puth nanpalana than pam wanch wiy Jews yaꞌ anangana than thampang thaamp-thaampin thanang pam wanch anangan God.an ngangkangaman piꞌ-piꞌin nunang. \v 3 Pul ngurp min Jesus.antam anangana Paul-a, aꞌ Barnabasa puliya angman yaam wun-wunpul. Aꞌ pul ngangk thayanam thaw-thawpul thant pam wanchantan, wik min anman waaꞌ-waaꞌpul Lord.antamana. Aꞌ waaꞌ-waaꞌpul thant pam wanch yotam al-alantakaman nil piip God.an kan-kanam min-min paththam iiy-iiyan thanta. Nil God.angan thayanathan pulang Paul.ang aꞌ Barnabas.angan work piꞌ-piꞌanaman yipam yumpowpul thant, than yipam ngaantam-ngeeyayn wik pulantaman-a, an kan-kanam waaꞌ-waaꞌanpul. \v 4 Than pam wanch wiy anangana aak angmanan wunina, than wik ngeeyin thanang Jews anangana. Than pam wanch wiy anangan than ep-paththam ngangkangam piꞌ-piꞌin wik pulantaman Paul.ang aꞌ Barnabas.angana. \p \v 5 Than pam wanch puungk wiy anangan, Jews-a, putha than Jews yaꞌ anangana aꞌ putha pam piꞌ-piꞌanam thanttam anangana, than kaangk wayan yumpayn pulantan Paul.angana aꞌ Barnabas.angana. Aꞌ thananiya keꞌ kunttow maayiythan aꞌ thepiythan pulanga, \v 6 puth Paul aꞌ Barnabas.angan wik many ngeeypul thanang pam wanch anangana keꞌ kunttowangan thepiythan pulanga puth pul yaꞌ moꞌpul yiip aakanakan aak Lystra.aka aꞌ putha Derbe.aka puth aak wiy aak-aakanakan aak Lycaonia angman. \v 7 Aak wanttinakan iiy-iiypul-a, pulaniya keꞌ-ngoongkam wikan waaꞌ-waaꞌpul thant pam wanchantana wik min anangana. \s1 Paul Aꞌ Barnabas.angan Iiypul Aak-Aakanakan Lystra.aka Aꞌ Putha Derbe.aka \p \v 8 Aꞌ nil pam kunp wun-wun aak angan Lystra.angana. Nil puth aak-ngeey anman kunpa thaꞌ epankathanam anmanwey, nil nathpalman keꞌam iiy-iiy yaꞌa. \v 9 Nil puth wik ngeey-ngeey nungantam Paul.antama. Aꞌ Paul.angan kan ngaantam-ngeey nunang puth nil pam kunp ilangana ngangkangaman piꞌ-piꞌ nunang piip God.ana puth God.angan ngul miyalathow nunanga. Nil Paul.angana oth thath-thath nunangan pamaniya, \v 10 aꞌ thaw wik othamayan ngul pecha, “Ayyang, nint kan thanāna puth aakan kan-ngul maakāna!” Aꞌ paman paththam wur ek aꞌ kan-ngul iiy-iiy pal-puya. \v 11 Than pam wanch yotam al-alangan work piꞌan inan thathin nil Paul.angan yumpa aꞌ thananiya kan-ngul wik othamayan pech-pechin wik thanttamangan, Lycaoniana, puth wik inangan pechin, “Pul keꞌ pam yimanangan iiy-iiyanpula, puth yaꞌa, gods ngamparam oony piꞌan ananganwey pal kenyuw ukpul ngampar aak iikanakanweya!” \v 12 Aꞌ than waaꞌin nunang Barnabas.an puth namp alantangan waaꞌin moom piꞌan oony thanttaman Zeus.antangana. Aꞌ than Paul.an waaꞌin nunang namp thon alantangan oony thanttaman Hermes.antanga, putha Paul.angan wikan waaꞌ-waaꞌ thant. \v 13 Aak yoon town thinth angman-a, aawuch piꞌan than-than puth pam wanch anangan iiy-iiyin aak-aakanakan thaaꞌ-kuumpanak nunang Zeus.ana. Nil pam piꞌan priestan aak aawuch piꞌan anpalmana townak iiy minh bullocks aꞌ pach anangan karpam kal-kal. Nil pam piꞌan priest alangana puth pam wanchangana kaangk mulathayn minh bullocksana pulant Paul.ang aꞌ Barnabas.angana yipam thaaꞌ-kuump-kuumpayn pulang. \p \v 14 Pul Paul aꞌ Barnabas.angan ngaantam-ngeeypul ngul than pam wanch al-alangana kaangk thaaꞌ-kuumpayn pulanga. Aꞌ puth pulaniya ngook pulantaman war ik-ikathpul yipam meenathowpul thant puth pulan kaangk keꞌa. Aꞌ pul kamp moꞌpul menh-menhang wakan thanttang pam wanchantangan, wik othamayan pechpul, wik inangan thawpul, \v 15 “Ayyang, niiyalang, niiy kan wantāna! Ngan pam kucham iniya oony yaꞌa, ngan pam keꞌ niiy yimanangan iiyananweya. Ngan puth pal wampan aꞌ wik nyiingkanaman waaꞌan niiyant lat ngench thayanaman. Niiy puth kan-kanam koyam weentān oony way il-ilantaman aꞌ puth yuk ngeen-wiy yukaman yumpaniy al-alantaman. Than min keꞌam yump-yumpantan niiyanta. Niiy thaaꞌ-kuumpān nunang piip God.an anman thonakama, than inangan yaꞌa. Nil puth man-yetham anman wun-wunana aꞌ nil thonamang thonakam aak yompanaman yump, aak yuw in kenyana putha aak eꞌ inan aꞌ puth ngakana. Nil yump yotam anangan minh pancha putha minh wiy-wiy thakan aꞌ minh ngaꞌ putha pach aakangan emantan. \v 16 Aak keenkanamana, nil piip God.angan kuch-kuch thanang yippak pam wanchangan mak wayan thaaꞌ-thaaꞌan yump-yumpayn thanan kaangk wayan yump-yumpayn. \v 17 Anana nil maꞌ-yotam meen-meenath pam wanchantan nil kan-kanam man-yethaman iiy-iiyan, puth nil maꞌ-yotam min anman iiy-iiyan thantaniya. Nil ngakan kuch-kuchan uk-ukow inpal kenyan yuwamana aak iikanakan yipmam may yotam inangan emayna, aꞌ nil may theeꞌ-theeꞌan niiyant mungkanakana aꞌ puth ngangk niiyantaman min-minam paththam yump-yumpana.” Paul.an yimanangan thaw. \v 18 Nungkway nil wik anangan waaꞌ-waaꞌ thant-a, than puth kaangk pam wanchangan bullocks anangan mul-mulathayn than yipam thaaꞌ-kuumpayn pulang Paul.ang aꞌ Barnabas.angana. \p \v 19 Aꞌ than Jews wiy anangan aak anpal wampin aak Iconium.ama aꞌ puth aak Antioch.ama aak angman aak Pisidia.angana. Than iiyin yiip aak-aakanakan Lystra.aka. Than Jews al-alangana koyam weentathin thanang pam wanch aak Lystra punchan anangan than yipmam thaampayn pulang Paul.ang aꞌ Barnabas.angana. Aꞌ puth than kunttowang thep-thepin nunang Paul.an aꞌ thananiya ngaantam-ngeeyin keꞌ mulakaman thepin nunang, puth yaꞌa. Aꞌ than aak wakanang wich-wichin nunang yoon aak piꞌan anpalana. \v 20 Puth than pam wanch al-alangan ngangkangaman piꞌ-piꞌin nunang piip God.ana than yalmathwin nungantang thinth Paul.antanga, nil ek ngul, aꞌ koyam ngul iiy aak piꞌan aakanakan. Aꞌ ngaaꞌ thonang ngulana Paul aꞌ Barnabas.angan pul yiip iiypul aak Derbe.aka. \s1 Paul Pul Barnabas.angan Koyam Iiypul Aak Antioch.ak Aak Syria.angan \p \v 21 Paul pul Barnabas.angan wik min waaꞌ-waaꞌpul thant pam wanch aak angan wunin Derbe.angana puth pam wanch yotamang Jesus.an ngangkangam ngul piꞌ-piꞌin nunang. Aꞌ pul koyamana kan-ngul iiypul yipam thathowpul thanang pam wanch anangan kaꞌathangaman pul thaaꞌ-aath-aathpul thananga, aak Lystra.anga aꞌ aak Iconium.angana aꞌ puth-a, aak Antioch aak piꞌan Pisidia.ang angmana. \v 22 Pul aak-aakanakan iiypula pul yipam ngangk thayanathowpul thanangweya than anangan Christians yotamana, thanan yipmam keꞌ-ngoongkam ngangkangam piꞌ-piꞌayn nunang God.an, than yipmam keꞌ weentayn nungantam God.antamana. Pul kucham il-ilangana waaꞌ-waaꞌpul thant pam wanchantan wik inangana, “Than pam wanch weeꞌ-weeꞌanangan keꞌan ngangkangan piꞌ-piꞌantan nunang God.an-a, puth than kaangk way anman yump-yumpayn yotam il-ilantan ngampar puth ngamp ngangkangaman piꞌ-piꞌanamp nunang God.ana. Ngampar way paththam yump-yumpayna ngamp yippak man-yethaman iiy-iiyanamp, puth anpalana, ngamp puth aak umpuyam ngul wunāmp nungantang God.antangana puth nil kan-kanam moom piꞌan paththam ngamparama!” \v 23 Aꞌ puth church thon-thonakana pul Paul aꞌ Barnabas.angan miꞌ-miꞌpul thanang pam anangan church thon-thonan piꞌ-piꞌayn. Puth pul aak manyam may keꞌam mungkpul pulan yipam meeꞌ-wuthanamowpul piip God.antan nil yipmam minam piꞌ-piꞌow thanang pam wanch Christians nyiingkanam anangan church thon-thonangana, puth thananiya ngangk thanttamana kanam theeꞌin nungant. \p \v 24 Pul Paul aꞌ Barnabas.angan kan-ngul iiypul yiipam aakanak aak Pisidia.aka puth anpalaniya ang-ngul wamppul aak piꞌanang angan than aak anan namp waaꞌantana Pamphylia. \v 25 Aꞌ puth pulaniya keꞌ-ngoongkam anman iiy-iiypul um yiipam aak-aakanakan Perga.akan aꞌ pul waaꞌ-waaꞌpul thant pam wanchantan angan wik min nyiingkanam anpalana. Aꞌ pul kuuwam ngul iiypul aak-aakanak Attalia.aka. \v 26 Aꞌ puth aak anpalman pul chukkunangan chang peypul aꞌ kan-ngul moꞌpul kaawama aak-aakanakan Antioch aak angan Syria.anga, aꞌ puth aak piꞌan anan than kaꞌathaman moꞌin keenkanamana. Puth aak anman than pam wanch Christians anangana kaꞌathangamana thawin God.antan nil minaman piꞌ-piꞌow pulang Paul.ang aꞌ Barnabas.anga workan iiy-iiyowpul wik minan waaꞌ-waaꞌowpul thant. Work anangan-a, pul kan-ngul minchathpula. \p \v 27 Pulan kanan wamppul aak Antioch angan Syria.ang-a, pulaniya yalmathpul thanang yotam anangan pam wanch aak churchaman. Paul pul Barnabas.angan waaꞌ-waaꞌpul thant yotamantana puth God.an min iiy-iiy pulantana pulan aak thon-thonakan iiy-iiypul. Aꞌ pul waaꞌ-waaꞌpul thantana pul wik min waaꞌ-waaꞌpul thantana Jews yaꞌ al-alantan than yipmamwey nath ngangkang piꞌ-piꞌayn nunang God.ana. \v 28 Pulaniya yaam wun-wunpul angman thanttang Christians al-alantangan aak Antioch.angan wun-wuntan aak angan Syria.angana. \c 15 \s1 Paul Pul Barnabas.ang Ngurp Wiy Anangan Uwpul Thanang Aak Jerusalem.angana \p \v 1 Than pam wiy anangan aak Judea.amana iiyin aakanak kungk aak Antioch.aka. Thanan keꞌ-ngoongkam anman wikan waaꞌ-waaꞌin thant pam wanch Christians al-alantan, wik inangan, “Niiy kaangkwey nath God.angan kaaꞌ-piichanathow niiyang-a, niiy paththam umpwuna ngeen-wiy peꞌan niiyantakamana keꞌ Moses.angan thaaꞌ-aath-aath nganang.” \v 2 Paul pul Barnabas.angan kul thaw-thawpul thant aak Judea anpalan wampin, wik thanttam amanaman ngeen-wiy peꞌanan umpwayn thanttakaman, thanana thaaꞌ-thay-thayanamin ngula. Aꞌ than pam wanch Christians al-alangan ngaantam-ngeeyin pulang Paul aꞌ Barnabas.angan aꞌ puth thanang pam wiy anangan kuchayn than yipmam wik thawayn thanttang pam wanch aak churchan piꞌ-piꞌantan aꞌ puth ngurp min Jesus.antam al-alantangan aak Jerusalem.angana than yipam wik thawayn anpalana ngeen-wiy peꞌanan umpwayna. \p \v 3 Than pam wanch aak church anpalan-a, maꞌ-aath-aathin thanang than yipmam kan-ngul iiyayn yiipa. Aꞌ thanana iiyin aakanak ngul Phoenicia.ak aꞌ Samaria.aka aꞌ wik thooꞌ waaꞌ-waaꞌin thant Christians al-alantan than Jews yot yaꞌ anangan koyam ngul kan weentin nungant God.antana. Than paththam kan-kanam ngangk min wun thantana puth wik inangan ngeeyin. \v 4 Aꞌ pul Paul aꞌ Barnabas.ang puth ngurp wiy anangan thampang yiip iiyin aak-aakanak Jerusalem.aka. Aꞌ pam wanch yotaman aak church anpalan Jerusalem.angana aꞌ ngurp min Jesus.antam anangan puth than wiy anangan aak churchan piꞌ-piꞌantana ngangk min paththam wun thantweya thanangan thathina, an than umang wakin thanangwey. Aꞌ Paul pul Barnabas.angan wikan waaꞌ-waaꞌpul thant than Jews yaꞌ anangan mal kungkangkan wuntana, thanan weentin ngul nungant piip God.antana puth pulan wik minan waaꞌ-waaꞌpul thantaniya. \v 5 Aꞌ than pam piꞌ-piꞌanam Pharisees wiy anangan than ngangkangan piꞌin nunang Jesus.an-a, thananiya wur ekin aꞌ thawin ngul, “Waaꞌān thant Jews yaꞌ al-alantan mal kungkangkan wuntana than paththam ngeen-wiy peꞌan umpwayn thanttakama puth than wik thayan yotamana piꞌayn keꞌ nil Moses.angan thaaꞌ-aath nganangana yump-yumpānweya.” \p \v 6 Aꞌ puth than ngurp min Jesus.antam ananganiya putha pam anangan churchan piꞌantan-a, than thanttakam yalmathwin than yipam wik thawayn thanttam Jews yaꞌ al-alantaman thanan nathwey wik ngeeyayn wik thayanan Moses.antaman, natha yaꞌa. \v 7 Aꞌ puth thananiya yaam wik thaw-thawin aꞌ anpalana nil pam namp Simon Peter.an erkam ek aꞌ than aꞌ wik inangan paththam thaw ngul, “Ayyang, ngurp ngatharam niiyalang, puth niiy yotamang kan meeꞌmiya aak keenkamana nil God.angan miꞌ ngayangan niiyantam anpalana ngay yipam wik min waaꞌāng thant Jews yaꞌ al-alantan thanan yipam wik min-min ngeeyayn God.antaman aꞌ ngangkangam piꞌ-piꞌayn nunanga. \v 8 God.angan ngangk thath-thathan ngamparamana aꞌ puth kuchek thath-thathan ngamparam yotamantama aꞌ nil meenath ngampar nil kaangk paththam than Jews yaꞌ al-alangan monkan-wakayn nunang puth nil Ngeen-Wiy Min nungantaman kuch ngangk thanttangan wunow keꞌ anman ngamparan kuch. \v 9 Nil God.ang thonamang anman thath-thathan ngampanganiya, Jews aꞌ puth Jews yaꞌ anangan. Nil way thanttamana Jews yaꞌ al-alantaman thampa kanam kon-ngathan thanttam than weeꞌ-weeꞌanangan ngangkangaman piꞌ-piꞌantan nunangana. \v 10 Niiy keꞌ piip God.an man kul yumpin nunang ey? Ngamp Jews il-ilangana puth keꞌ wik ngeeyanamp wik thayan nungantam Moses alantamana. Ngamp maꞌ-yotam wik pip-pipanamp way iiy-iiyanamp. Than wuut mangk ngamparam al-alangana keꞌ thamp ngeey-ngeeyin. Puth niiy ngeenak ngul waaꞌān Jews yaꞌ al-alantan wik Moses.antaman ngeeyaynana? An yaꞌa! \v 11 Ngamp Jews il-ilangan ep-paththam ngangkangam piꞌ-piꞌanamp nunang Lord Jesus.ana puth nil kaaꞌ-piichanath ngampanga puth nil kaangk ngangk minangam anman iiy-iiyow ngampara. Nil putha kaaꞌ-piichanath thanang thamp Jews yaꞌ anangana than ngangkangan piꞌantan nunanga, nil kaangk ngangk minangam anman iiy-iiyow thantan thampa.” \p \v 12 Aꞌ than pam wanch yotam anangan puth popam ngul nyiinin. Than ngeey-ngeeyin wik pulan thaw-thawpul Paul aꞌ Barnabas.angan. Pul wik minan waaꞌ-waaꞌpul thant nil God.angan thayanam paththam yump pulang yipam pulaniya work piꞌ-piꞌanam anangan yump-yumpowpul meeꞌ Jews yaꞌ al-alantangana than aak mal kungk angan wun-wuntanana. \v 13 Anpalan-a, Paul aꞌ Barnabas.angan popam ngul nyiin-nyiinpul aꞌ nil pam namp James inan thaw, “Ayyang niiyalang pam aak Israel punchan-ang, niiy kan ngeeyān ngayanga. \v 14 Nil Simon Peter alangan wik kan koochanath ngampar puth God.angan kan-kanam meenathan ngampar nil min iiy-iiyan thant Jews yaꞌ al-alantan thampanga. Nil kaangk thanang puth than yipmam iiyayn ngul pam wanch nungantamweya, aꞌ nil kanam ump thanang wiy anangan nungantakana. \v 15 Than pam God.antam al-alangan wik anman umpin lat ngench thayanangan keꞌ ngan inan wik waaꞌ-waaꞌanan niiyant. Than waaꞌin wik inangan nungantam God.antama: \q1 \v 16 ‘Aꞌ puth ngulana ngay Lord palam ngul wampāng niiyanta \q1 aꞌ ngay kan-kanam paththam thayan yumpāng niiyangana kampan David.antam anangan, niiy anangan pam wanch aak Israel punchanana. \q1 Wiyangan kaꞌathaman wayathin thanang wuut mangk niiyantam ananganweya. \q1 An ngayiya keꞌ aawuch David.antamana putham ngul kaachāng aawuch anan kaꞌathaman keeka. \q1 Ngay pam wanch ngatharam anangan ngul miyalathāng thanang koyamaniya. \q1 \v 17 Than pam wanch yotamana ngul wamp-wampayn ngathara. \q1 Aꞌ than Jews yaꞌ anangana ngayan miꞌ-miꞌang thanang ngatharakaman-a, than thamp ngul wamp-wampayn ngathar.’ \q1 \v 18 Wik inangana nil Lord.an aak keenkanaman thaw. \q1 Nil ngul yumpow keꞌ nilaman thawa.” \p \v 19 Aꞌ James.an keꞌ-ngoongkam anman wik thaw-thawa. Nil thaw, “Wik ngatharam inanganweya: ngay ngaantam-ngeeyang ngamp keꞌa way-wayathāmp thanang Jews yaꞌ anangan than anangan weent-weentantan piip God.antana. \v 20 Ngamp paththam lat umpāmp thanta. Ngamp puth wik inangan umpāmpa, ‘Niiy may wiy anangan keꞌ mungkāna than pam wanchangan kaꞌathangaman theeꞌin yuk ngeen-wiy thanttamakan. Niiy keꞌ maarichan keeꞌāna. Aꞌ niiyan keꞌ mungkān minh wiy anangana than wiyangan puth kaꞌathangaman maꞌ-wakina, niiy keꞌ puth chaaparan mungkāna.’ \v 21 Puth pam wanchangan aak Saturday thon-thonangana kan readimpungin wik thayan Moses.antaman churches Jews.antamang angan. Aꞌ puth nathpalman pam wanch al-alangan thaaꞌ-aath-aathin thanangan wik nungantam Moses.antamana aak piꞌ-piꞌanam town thon-thonangan.” Wik yimanangan nil James.an thawa. \s1 Than Lat Umpin Thantwey Jews Yaꞌ Al-Alantan Ngangkan Theeꞌ-Theeꞌin God.antan \p \v 22 Than ngurp min Jesus.antam anangan aꞌ puth thana aak churchan piꞌ-piꞌantana aꞌ than pam wanch maꞌmangkam anangana yalmathwin churchang angman aak Jerusalem.angana, aꞌ wik yumpin than yipmam pam kucham anangan miꞌayn pulang church thanttam anpalan pul kungk yipmam iiyowpul pulantang Paul.ang aꞌ Barnabas.angan aak Antioch.aka. Than puth miꞌin pulang Silas.ang aꞌ Judas.anga pam inan namp wiy waaꞌantan nunang Barsabbas. Than Christians al-alangan ngaantam-ngeeyin pulangan pul pam min paththama. \v 23 Aꞌ than lat theeꞌin pulant Silas.ang aꞌ Judas.angan kungk kalowpul thant al-alantan aak Antioch.angana. Puth wik inangan umpinana: \p “Ngan ngurp Jesus.antam inangan, puth pam wanch ngan aak churchan piꞌ-piꞌanana aꞌ ngan Christians wiy anangan aak Jerusalem.angan wunanan-a, puth lat inan umpanan niiyant Jews yaꞌ al-alantan puth niiy ngangkan theeꞌ-theeꞌana Christ.anta, aak Antioch.angana, puth Syria.angana, aꞌ Cilicia.angana. \v 24 Ngan puth wik kan ngeeyan than pam koꞌalam nganttam church inpalman wampin niiyant puth wik thaw-thawin niiyanta, puth wik thanttam al-alangan wayathan niiyangwey ey? keꞌ ngangk way yumpan niiyang ey? Ngan keꞌam thawan thant wik way-wayan thaw-thawayn niiyantana wik ananganiya yaꞌa. \v 25 Aꞌ ngan yotaman yalmathwun wik thawanakana aꞌ anpalana ngan ngaantam-ngeeyan puth pam wiy ngul miꞌān ngan yipmam kuchān pulang kungk iiyowpul niiyanta. Pul puth iiyowpul pulantang Barnabas.ang aꞌ Paul.angana. Ngan paththam kaangk wunan pulant Barnabas.angan aꞌ Paul.angan kan-kanam paththama. \v 26 Nungkway than pam wanch al-alangan kaangk mulathayn pulangan-a, an pulaniya keꞌ-ngoongkam anman work iiy-iiypul nungant Lord Jesus Christ.antana. \v 27 Aꞌ ngan puth kuchanan niiyant pam kucham ngula, pulang Judas.ang aꞌ Silas.angana. Pul ngul waaꞌowpul niiyant wik anman nganaman latangan umpan niiyantweya. \v 28 Aꞌ nil Ngeen-Wiy Min God.antamana puth ngan thampang karpam thawan niiyant paththam niiy keꞌ wik ngeeyān nganttam wik thayana Jews.antaman puth an ep-paththam niiy wik koꞌ-koꞌalam ngeeyān wik thayan anangana, wik inangan: \v 29 Niiy keꞌ may mungkān than pam wanchangan kaꞌathangaman theeꞌin yuk ngeen-wiy thanttamakan. Aꞌ niiy puth keꞌ chaaparan mungkāna. Puth niiy keꞌ mungkān minh wiy anangan than wiyangan kaꞌathangaman maꞌ-wakina. Aꞌ niiy wanch niiyantamantang thonakam wunāna, puth niiy wanch yimanang pam niiyantamantanga thonakam wunāna, thon-thonantangana yaꞌa. Niiy wik thayan inangan ngeeyinan-a, an niiy min ngul yump-yumpina. Anman kana. Appow.” \p \v 30 Than pam wanch yotaman churchangan yalmathwin aak Jerusalem.angana than pam kuchin lat thampang kalowpul kungk aak Antioch.aka. Aꞌ aak angman than karpam yalmathin thanang Christians yotam anangan aꞌ puth latana theeꞌin thant. \v 31 Aꞌ than pam wanch al-alangana readimpungin aꞌ anpalana ngangk min paththam wun thant aꞌ than ngangk thayan ngul iiy-iiyin. \v 32 Judas aꞌ Silas.ang pul wik God.antam anangan waaꞌ-waaꞌpul. Pul angman wunpul aak Antioch.angana puth wik thaw-thawpul thanttang pam wanch Christians al-alantangan aak anganiya, aꞌ anpalana ngangk min paththam wun thant aꞌ than ngangk thayan iiy-iiyin ngul. \v 33 Aꞌ ngul-ngulana than pam wanch Christians aak Antioch.angan wuntana yiip koyam kuchin pulang Judas.ang aꞌ Silas.angan. Than wik min tham kuchin pulang aꞌ puth pulaniya kan-ngul iiypul ngangk minangam paththama. Aꞌ pul puth koyam yiip iiypul thant Christians wiy al-alantan than al-alangaman kaꞌathangaman kuchin pulangan aakanakan aak Antioch.akana. \p \v 35 Paul aꞌ Barnabas.angan pul wun-wunpul aak Antioch.angan puth wik minan waaꞌ-waaꞌpul putha thaaꞌ-aath-aathpul thanang pam wanch anangan. Than pam wanch yotangan aak angan wik waaꞌ-waaꞌin thanttakaman aꞌ puth thaaꞌ-aath-aathwin thanttakaman wik min Lord.antamana. \s1 Paul.ang Pul Barnabas.angan Kul Thawpul Pulantakam \p \v 36 Aꞌ ngulana Paul.an thaw nungant Barnabas.antan, “Ayyang, ngal aakanak iiyāl puth uwāl thanang pam wanch Christians anangan aak piꞌ-piꞌanam thon-thonangan wun-wuntana ngal kaꞌathangaman wik waaꞌ-waaꞌal thant wik min Lord.antamana. Ngal kan thathāl thanang than want-wanttakan ngul iiy-iiyantana.” \v 37 Nil Barnabas.angana kaangk kalow nunang John Mark.an pulantangan iiyowa, \v 38 puth Paul.angan kaangk keꞌ kalow nunanga nil puth keꞌam yaaman iiy-iiy pulantanganiya. Kaꞌathangamana than karpam iiyin puth wik minan waaꞌ-waaꞌin God.antaman-a, nil puth koyam weentwey, aꞌ chip-chipam thucha puth want pulangan angan aak Pamphylia.angana. \v 39 Pul Paul.ang aꞌ Barnabas.angan thaaꞌ kulam thaw-thawpul pul-pulantakaman aꞌ ngaantam-ngeeypul kaangk wantwuwpul pulantakamana. Nil Barnabas.angana kal nunang Mark.an puth pul chukkunang ngul moꞌpul kuuw aak-aakanakan aak Cyprus.aka. \v 40 Nil Paul.angana nunang miꞌ Silas.an pul yipmam karpam iiy-iiyowpula. Than pam wanch Christians aak Antioch.angana wik minangan kuchin pulang aꞌ meeꞌ-wuthanamin God.antan nil yipam min-minam paththam thath-thathow pulangweya. \v 41 Aꞌ pul kungkam iiypul aak Syria wakana anpalaniya kuuwam ngul iiypul Cilicia wakan. Pul puth wamppul thant aꞌ uw-uwpul thanang pam wanch Christians yotam anangan churches thon-thonangana ngangk thay-thayanathpul paththam thanang pam wanch Christians anangana. \c 16 \s1 Nil Timothy.an Iiy Pulantang Paul.ang Aꞌ Silas.anga \p \v 1 Aꞌ Paul.an keꞌ-ngoongkam anman um kuuw iiy-iiy aakanak Derbe.ak puth anpalana ang-ngulan wamp aak Lystra.anga. Pam namp Timothy.an angman wun-wuna, nil ngangkangam piꞌ-piꞌan Christ.ana. Kaath nungantaman aak Jews.ama, aꞌ nil thampang ngangkangam piꞌ-piꞌan Christ.ana. Puth piip nungantamana aak Greece.ama. \v 2 Than pam wanch Christians aak Lystra.angana aꞌ putha Iconium.angana than yotam al-alangan ngaantam-ngeeyin nil Timothy.an pam min paththama. \v 3 Nil Paul.angan kaangk paththam Timothy.an kal-kalow nunang. Than yotam anangan Jews aak angman wun-wuntanan-a, than meeꞌmiy nunang piip Timothy.antaman aak anpal Greece.ama aꞌ puth piip-kunchangan keꞌam umpan puk manyamana ngeen-wiyan peꞌanan puk nhengk nungantamana keꞌ anman wik thayan thanttam Jews.antaman thawana than anman yump-yumpayna. Anpalana Paul.angan ngeen-wiy peꞌanan umpan Timothy.ana pul aakan yipam kan-ngul wantowpula puth aak thon-thonak ngulan iiy-iiyowpul. \v 4 Aꞌ pulan iiy-iiypul aak town thon-thonakan aꞌ wik waaꞌ-waaꞌpul thant pam wanchantan churches thon-thonangana. Pulan waaꞌpul thant wik anan thanan kuchin anpalana ngeen-wiy umpwaynweya, ngurp min Jesus.antam al-alangan aꞌ puth-a, pam al-alangan than churchan piꞌ-piꞌantan aak Jerusalem.angana, than wik kuchin than yipam wik ngeeyaynweya. \v 5 Than pam wanch al-alangan wik inangan ngeeyin Jerusalem anpalan-a, than paththam ngangk thay-thayanam ngul iiy-iiyin aꞌ keꞌ-ngoongkam God.an ngangkangam ngul piꞌ-piꞌin nunanga. Puth anpalan-a, thananiy-a, Christians yot thaaꞌ-wantanam ngul weenina. \s1 Paul.angan Maanyang Pam Thonam Aak Macedonia.amana Thath Nunang \p \v 6 Than Paul weeꞌanangana kungk iiy-iiyin aakanakan Phrygia.ak aꞌ puth Galatia.aka. Than ngaantam-ngeeyin keꞌ yiipam iiyiythan aak-aakanak Asia.aka, puth Ngeen-Wiy Min God.antaman thaw thant, “Niiy wik min God.antaman aak angana keꞌ thaaꞌ-aath-aathān thanang.” \v 7 Aꞌ than thinth ngul wampin aak thanan waaꞌantan Mysia aꞌ paathin keꞌ kaawam iiyiythan Bithynia.aka, puth nil Ngeen-Wiy Min Jesus.antam alangana wayath thanang, kaangk keꞌ paththam kuchow thanang iiyaynan kaawana. \v 8 Aꞌ thanana kuuwam ngul iiyin Mysia wakan aꞌ ang-ngul wampin aak Troas.anga. \v 9 Aꞌ ngutang ngulana nil Paul.ang pitha pam wamp anman aak Macedonia.amana. Nil paman than-than aꞌ thaaꞌ-mamanang thaw-thaw nungant Paul.antan, wik inangan thaw nungantan, “Ayyang, nint pal kuuw ngul iiyān ngant Macedonia.aka aꞌ maꞌ-aathān ngananga.” \v 10 Kanan pith-a, nganiy-a, maꞌmin yumpwun nganttakam aꞌ kan-ngul iiyan kuuw aakanak Macedonia.ak, puth ngan ngaantam-ngeeyan nil God.an thaw ngant wik minan waaꞌ-waaꞌān thaaꞌ-aath-aathān thanang anangan pam wanch anan wuntana. \s1 Paul Aꞌ Ngurp Nungantam Anangan Iiyin Aak Piꞌan Aakanakan Philippi.aka \p \v 11 Ngan kan-ngul wantan Troas.ana aꞌ chukkunang ngul moꞌ-moꞌan aꞌ puth koochanam um kuuw moꞌan aakanak Samothrace.aka. Aꞌ ngaaꞌ thonang ngulana ngan chukkunang putham moꞌan kaaw aak-aakanakan Neapolis.aka. \v 12 Puth anpalaniya ngan thaꞌangam ngul iiy-iiyan kuuw aakanakan aak Philippi.ak. Aak inan aak piꞌan paththama aak Macedonia angmana. Than pam wanch yot anangan kaꞌathaman Rome.angan wun-wunin-a, aak-aakanak ngul iiy-iiyin, aak Philippi.ak, ang-ngulan wun-wuninweya. Ngan angman Philippi.ang wunan puth maꞌ-koꞌalamaka. \v 13 Aak Saturday.an wun-a, ngan yoon pentan aak piꞌan anpalan aꞌ ngan iiyan aak-aakanakan than pam wanch Jews punchanan aak anganan yalmathwin meeꞌ-wuthanamanakana aak woꞌuw wonk angman. Aꞌ ngan angman nyiin-nyiinan aꞌ wik thaw-thawan thant wanch al-alantan than kaangk angan yal-yalmathwayna. \v 14 Aꞌ wanch namp Lydia alangana nil wik ngeey-ngeey nganttamanweya. Nil aak anpal wamp Thyatira.ama nil ngook purple anangan yump-yump thanang aꞌ sellimpung-pungan thant pam wanch yot al-alantana than wukal thaꞌiyangana. Nil thaaꞌ-kuump-kuump nunang God.an aꞌ nil Lord.angan maꞌ-aath-aath nunang wanchan minam yipam wik ngeey-ngeeyow nungantamana nil Paul.angan waaꞌ-waaꞌa. \v 15 Ngan kootra kuungkan nunang aꞌ putha pam wanch yotam anangan aawuch nungantangan wun-wunin. Aꞌ nil thaw ngant ngan aakanak iiyān aawuch nungantamaka. Nil thaw, “Niiywey nath ngaantam-ngeeyaniy ngay kan-kanaman Lord.an ngangkangaman piꞌ-piꞌang nunangan-a, yaa, niiy pal wampān aꞌ aawuch ngatharang ing wunāna.” Yaa, ngan puth iiyan ngul aawuch nungantamakana. \s1 Inan Paul.ang Pul Silas.angan Jail.angan Wunpul \p \v 16 Anpalana, ngan aakanakan kan-ngul iiyan aak thanan pam wanchan yal-yalmathwin thanttakam than yipam meeꞌ-wuthanamayn God.antan. Ngan iiy-iiyan-a, aꞌ nganan wanch koman umang uwan nunang. Nil koman inmana, oony way ngangkang piꞌ-piꞌ, aꞌ oony way alangan maꞌ-aath-aath nunang waaꞌ-waaꞌow pam wanch al-alantan aak wanttakan ngulan wunow thant. Anpalana, than pam wanchangan wukal theeꞌin nungant. Puth wukal ananganiy-a, nungantakam keꞌam piꞌ-piꞌ, yaꞌa. Puth keenkana than pam wiy al-alangan wukalangan piiyin nunang nil yipam workan iiyow thantan. Thanan wukal yotan yal-yalmathin thanttakaman nungantam wanch koman alantaman. \v 17 Nil koman ilangana monkan-wak-wak nganang Paul.anga, aꞌ othamayan pech-pech thant yotantana, “Pam inanganiya than God wuut piꞌanan monkan-wak-wakantan nunang, aꞌ work nungantan iiy-iiyantan, puth thanan waaꞌ-waaꞌantan niiyant nil God.angan want-wanttakan kaaꞌ-piichanathow niiyang way niiyantam anpalana,” nil wanch komanana wik yimanangan pech. \v 18 Ngaaꞌ thon-thonangana nil yimanangman pech-pech. Anpalana, Paul.antan man kul ngul wamp nungant, aꞌ nil weentant aꞌ thawant ngul oony way alantan, “Ngay Jesus Christ.an monkan-wak-wakang nunanga, ngay puth nanpalana namp nungantaman wichāng aꞌ thawāng nungk, ‘Nint pentān wanch koman ilantaman.’” Aꞌ anpalaniya, nil oony wayan pent ngul nungantam anpalan aꞌ too want nunang ngul. \p \v 19 Anpalaniya, than moom nungantam ananganiy-a, man kul wamp-wampin nungant, puth thanan ngaantam-ngeeyin than keꞌ-ngul wukalan yal-yalmathayn wanch koman alantaman, yaꞌ-ngula, puth oony wayan kanam pentantam. Anpalana, thanan mamin pulang Paul-a, putha Silas, \v 20 aꞌ kalin pulang Roman magistrates al-alantan, aawuch court aakanakan. Aꞌ than thawin magistrates al-alantan, “Pam kucham inanganiy pul Jewsa, pul aak way-wayathanpul ngampar. \v 21 Pulan aak woyan thanttam Jews.antama waaꞌanpul ngant, puth ngamp inanganiya Romans, ngampiy putha aak thanttaman keꞌ wakimp yaꞌa an putha min ngampar yaꞌa.” \v 22 Than pam wanch yot angan thaninan-a, than thampana kul uwin pulantweya, yaꞌ thekanin pulant Paul.ang pulant Silas.ang. Anpalana, than magistrates anangan thawin soldiersantan ngook pulantaman thapathayn, aꞌ piikayn pulang yukanga. \v 23 Than maꞌ-yotam piik-piikin pulang, aꞌ amanamana than jailang ngul thenchin pulang, aꞌ thawin nungant pam jailan piꞌ-piꞌan, “Nint min-minakam piꞌān pulang, yipam jailaman keꞌ pentowpul.” \v 24 Pam nil jailan piꞌ-piꞌan-a, nil wik inan kanam ngeeya, keꞌ-paal nilana ang pek kech thench pulangana jailang angan, aꞌ thaꞌ kont pulantangan yuk anhan paththam thenchin wuuyan pulantangan, pul keꞌ yipam appenchowpul. \p \v 25 Aak ngaaꞌ-menhang ngulaniya Paul.ang pul Silas.ang meeꞌ-wuthanampul aꞌ aak path-pathpul God.antan. Than prisoners wiy al-alangan ngeey-ngeeyin pulang. \v 26 An-aniyangana, earthquake alangan aakan yaꞌ wunyath, aꞌ aak jail thampan wunyath aꞌ thaaꞌ maꞌmangkam anangan jailangana yaꞌ thaꞌ, aꞌ putha chains anangan pam yotamantamana yaꞌ keekin. \v 27 Anpalana, pam nil jailan piꞌ-piꞌ-a, nil weepam ek, aꞌ thaaꞌ anangan thaaꞌ paꞌant thath aꞌ nil ngaantam-ngeey nungantakamana than pam maꞌmangkam anangan kan yaakaꞌ jailaman pentina. Anpalana, nil nhengk-peempan ongk nungantaman wich keꞌ mulathiy nungantakama, puth yaꞌa, \v 28 nil Paul.an othamayan pech nungant, “Nint keꞌ mulathān nungkamangana! Ngan yotaman inam yippaka!” \p \v 29 Anpalana pam jailan piꞌ-piꞌ-a, nil pam thon alantan pech workan iiy-iiy, nganthakweya. Nil nganthan kanan wampath nungant-a, nil erkam aakanak pek ngoonch pulantan aꞌ ngangk winy-winynyangan iiy pulant Paul.ang aꞌ Silas.ang aꞌ pungkang thuch pulant. \v 30 Anpalana, nil pentath pulang ngul aꞌ thaw pulant, “Nipalang, ngay wanttak yumpāng yipam God.angan ngayang kaaꞌ-piichanathow e?” \v 31 Aꞌ pulan thawpul nungant, “Nint ngangk nungkaraman theeꞌān nungant Lord Jesus.ant, aꞌ nil Lord.angana ngul kaaꞌ-piichanathow nintang way yot anpalan nintan yump-yumpan, aꞌ than aawuch nungkaramangan wun-wuntana, thanang thampa nil Lord.angan kaaꞌ-piichanathowa.” \v 32 Aꞌ Paul.ang pul Silas.ang wik God.antam koochanathpul nungant, aꞌ wiy al-alantan than nungantangan wun-wunin. \v 33 Aꞌ yaam keꞌanam-a, nil pam jailan piꞌ-piꞌa, wench anangan pung-pung pulantan. Aꞌ Paul.ang pul Silas.ang kootra ngul kuungkpul nunang aꞌ kampan nungantam anangan aawuch nungantamangan wun-wunin-a, thanang thamp kootrana kuungk-kuungkpula. \v 34 Anpalaniya, nil pam jailan piꞌ-piꞌa, ngoonchath pulang aawuch nungantamang, aꞌ may aath pulang. Nil pam anman ngangkam nyiin-nyiin ngul aꞌ kampan nungantam thampang ngangk min ngul iiy-iiyin puth than ngangk kan theeꞌin Jesus.ant. \p \v 35 Ngaaꞌ thonangana, than Roman magistrates al-alangan thapangumpan anangan kuchin thanang pam alantan jailan piꞌ-piꞌa, aꞌ than thawin nungant, “Nint kan pentathān pulang a!” \v 36 Anpalana, nil paman iiy Paul.ant aꞌ thawant, “Than magistrates al-alangan wik kuchin ngathara ngay kan kuchāng nipang. Nip kan iiyow, than keꞌ-ngul way yumpayn nipara.” \v 37 Puth Paul.an thaw thapangumpan al-alantan, “Ngan way keꞌam iiyana, than aak-yaꞌang piik-piikin nganang, meeꞌ yotantang aꞌ ngoonchathin nganang jailangana. Puth than kaangk meeꞌ thenchanaman pentathayn nganangan ngul ey? jailamaniy ey? An min yaꞌa! Ngan Jewsa, puth than Romans.angan aak Rome-punchan ngul waaꞌantan nganang thampang, than keꞌ meeꞌ thenchanam kuchiythan nganang. Niiy thawān magistrates al-alantan pal iiyayn ngant, thanan yipam kuchayn nganang meeꞌ yotantangan.” Paul.an wik yimanangan thaw thantana. \p \v 38 Amanamaniya, than thapangumpan al-alangan wikana waaꞌin thant magistrates al-alantan. Than wik inangan ngeeyinan-a, than winynyang paththam moꞌina \v 39 aꞌ wampin pulant Paul.ang aꞌ Silas.angan aꞌ wik minam ngul thawin pulant, “Ayyang, ngan way iiyan nipara.” Anpalana, than magistratesangan pentathin pulang ngul, aꞌ engkin pulant aak Philippi.an wantowpul. \v 40 Pul kanan jailam anpalan pentpul ngul-a, pul iiypul aawuch Lydia.antamak aꞌ pul ngangk thayanathpul thanang than Christians angman aawuch Lydia.antamangan yalmathwinana, aꞌ pul kan-ngul wantpul thanang aꞌ yiip iiypul aak thonaka. \c 17 \s1 Than Koꞌalam Inangana Paul-a, Silas-a, Timothy Than Iiyin Ngul Aak Thessalonica.aka \p \v 1 Aꞌ Philippi amanaman-a, than kan-ngul iiy-iiyin yiip aak Amphipolis wakan aꞌ Apollonia wakana, anpalaniya than kuuwam ngul iiyin aakanak Thessalonica. Aꞌ puth church Jews.antam angan Thessalonica.angana. \v 2 Nil Paul.an puth aakanak iiy church Jews.antamakan puth aak yimanangan wun nungant. Nil Saturdays maꞌ-koꞌalam iiy-iiy puth wikan engk-engkanang waaꞌ-waaꞌ thantaniya anpalan wik lat ngench thayan keenkanam alantaman wik Christ.antamana. \v 3 Nil wik engkanang ngul waaꞌ thant puth nil Christ.an kan-kanaman uthamowa aꞌ anpalaniya nil koyam mulaman ekow ngula, puth aak keenkanamana than pamang wik God.antaman umpin lat ngench thayanangana aꞌ waaꞌin nunang ngeen nathan ngulan wampow nunganta. Paul puth wik inangan thaw, “Ngay kan-ngul waaꞌāng niiyanta nil Christ.an kanam wamp aak iikanakan ngamparweya. Aꞌ namp nungantiya Jesus.” \v 4 Than Jews wiy al-alangan ngangkangam piꞌ-piꞌin wik Paul.antaman aꞌ than monkan-wakin nunang ngul. Aꞌ than pam wanch yotam Greeks al-alangan thaaꞌan kuumpantan nunang God.an-a, aꞌ ngangkangam piꞌ-piꞌin wik Paul.antam anangan aꞌ wanch piꞌ-piꞌanam yotam anangan than thampangweya ngangkangam piꞌ-piꞌin wik nungantam anangana. \p \v 5 Than Jews wiy anangan than keꞌaman paththam ngangkangan piꞌ-piꞌin wik nungantam Paul.antaman-a, than ananganiya meeꞌ-wun-wunin Paul.antamweya. Than yalmathin thanang anangan pam kemp woopanan iiy-iiyantan aak townangana puth than kaangk anman kul thaw-thawayn aꞌ than thawin thant kul uw-uwayn pulant Paul.ang aꞌ Silas.angana. Aꞌ yaam keꞌanama than pam kul-weenth yotam anangan yalmathwin aꞌ paththam wik wolmp ngul piꞌ-piꞌina. Aꞌ thanana aakanak iiyin aawuch Jason.antamak puth pulaniya aak angan wun-wunpul nungantanga aꞌ thaaꞌ aawuchantamana yotam anangan thuth-thuthin aꞌ keek-keekathin ngula. Than kaangk Paul pul Silas.angan yoon pentathayn aꞌ kalayn pulang yipam meenathayn pulang pam wanch wiyantana. \v 6 Than puth keꞌam uwin pulang Paul.ang aꞌ Silas.angana, anpalaniya than Jason.an yoon punth mamanang wich-wichin nunang aꞌ puth Christians wiy anangan yoon pent-pentathin thanang aawuchamana. Aꞌ than Jason.ana puth pam puungk wiy God ngangkangaman piꞌ-piꞌin nunanga than anangana karpam kalin thanang pam piꞌ-piꞌanam al-alantan aak town anpalana aꞌ than wik othamayan pech-pechin, “Paul pul Silas.angan kul thaw-thawanpul aak puy-puyan pulan wampanpula. Aꞌ pul puth in-ngul wamppul aak town nganttanga. \v 7 Aꞌ nil Jason.angan-a, maꞌ thenchanam piꞌ-piꞌ pulang aawuch nungantamangana. Than puth yotam al-alangana wik thayan anangan keꞌam ngeey-ngeeyantan pam moom piꞌan paththam alantamana, puth thanan thaw-thawin moom piꞌan thonangan ngula namp nungantiya Jesusa.” \v 8 Aꞌ than pam wanch yotam anangan aꞌ puth pam wuut manth-thayan aak townangan wuntan-a, than wik inangan ngeeyinan-a, man kul wamp thantana aꞌ than othamayan pech-pechina. \v 9 Than pam piꞌ-piꞌanam al-alangan aak townam anpalana thaachin nunang Jason.aniya aꞌ ngurp nungantam anangan thanan wukal theeꞌayn thant yipam kuchayn thanang ngula aak thanttamakana. \s1 Paul Pul Silas.angan Iiypul Aak Berea.aka \p \v 10 Aak ngaaꞌ ngulan wun-a, than pam wanch Christians aak Thessalonica.angan wuntan-a, kuchin pulang Paul.ang aꞌ Silas.angan kuuw iiyowpul aak-aakanakan Berea.aka. Aꞌ pulana wamppul aak Berea.angana aꞌ aakanak paththam iiypul church Jews.antamakan. \v 11 Than pam wanch aak Berea.amana than kaangk paththama wik ngeeyayn nungantam Paul.antamana. Than ep-paththam kan-kanama pam wanch min wik ngeeyanakana puth anangan yaꞌa pam wanch wayanang wik keꞌ ngeeyiythan aak Thessalonica.angana. Aꞌ ngaaꞌ thon-thonangana than ep readimpung-pungin lat ngench thayan anpalana than yipam ngaantam-ngeeyayn wik Paul.antam anangan nath kan-kanam natha, nath yaꞌa. \v 12 Aꞌ than pam wanch yotam al-alangana ngangkangam piꞌ-piꞌin nunang Jesus.an aꞌ putha wanch piꞌ-piꞌanam yotam anangan aak Greece.amana putha pam aak Greece.am anangana than thampang ngangkang piꞌ-piꞌin nunang Jesus.ana. \v 13 Puth than Jews anangan aak Thessalonica.angan wuntana than wik thooꞌ ngeeyin Paul.antama pul thaaꞌan aath-aathanpul thanang wik min God.antaman aak Berea.angan thampanga. Aꞌ than yotamaniya aak-aakanak ngulan iiyin Berea.ak aꞌ thaach-thaachin thanang pam wanch anangan kul yipam uwayn pulant. \v 14 Aꞌ puth than pam wanch Christians al-alangana erkam kuchin nunang Paul.an yiipam thompakweya. Puth pul kucham anangan Silas aꞌ Timothy.angan angman wun-wunpul aak Berea.angana. \v 15 Pam wiy karpam iiyin ngul nungantang Paul.antanga. Than yiipam ngul iiyin, anpalaniya than keꞌ-ngoongkam ngul iiy-iiyin aꞌ town ang-ngulan wampin Athens.anga. Aꞌ than koyam kungkam ngul iiyin aak Berea aakanakana. Aꞌ Paul.an thaw pam al-alantan, “Niiy kuchān pulang Silas.ang aꞌ Timothy.angan yiip iiyowpul thampanga erkam paththama pul yipam uwowpul ngayang aak ingan Athens.angana.” \s1 Paul.an Wik Thaw-Thawan Thant Pam Wanch Al-Alantan Aak Athens.angan Wuntana \p \v 16 Nil Paul.an kuup-kuup yippak pulantan wampowpulan-a, aꞌ nil meeꞌ pal-puy thath aak townangana aꞌ ngangk ikanam thath thanang yuk wayanang yot ngeen-wiy anangan thanaman yumpin god thantakana. \v 17 Aꞌ nil aakanak iiy church Jews.antamak aꞌ wik min-minam waaꞌ wik God.antam anangan thant Jews al-alantan aꞌ putha Jews yaꞌ al-alantan thampanga thanan thaaꞌan kuumpantan nunang God.ana. Ngaaꞌ thon-thonangana nil iiy-iiyan aak um-menhang aakanakan town angman nil puth-putham wik God.antam engk-engkanang ngul waaꞌ-waaꞌan thant pam wanchantan than angan wampantanana. \v 18 Aꞌ pam teachers wiy anangan thaaꞌan aath-aathantan thanang pam wanch-a, than wik Paul.antamana kaangk keꞌ ngeeyayn nunangana. Than il-ilangan keꞌam thaaꞌ-aath-aathin thanang woyan min piip God.antamana yaꞌa. Than puth wik wiy-wiyam thaaꞌ-aath-aathin thananga. Aꞌ than teachers wiy anangan-a, than Epicureans.an waaꞌin thanang, aꞌ puth wiyiy Stoics waaꞌin thanang. Than wiy al-alanganiy-a, wik yimanangan waaꞌin nunang Paul.ana, “Nil wik in ngeen ngul thawow e? Nil keꞌ meeꞌmiya wik anangan nilan thaw-thawana, an yaꞌa.” Than teachers wiy anangan wik yimanangan thawina, “Nil yaakaꞌ gods wiy anangan waaꞌ-waaꞌan thanang aak thon-thonangana.” Than wik inangan thaw-thawin, nil puth Paul.angana wik Jesus.antaman waaꞌ-waaꞌ aꞌ pam wanch an thampan waaꞌ-waaꞌ than mulaman koyaman ekayn ngulana. \p \v 19 Aꞌ than kalin nunang Paul.an nil yipam wik thawow thant pam moom piꞌ-piꞌanam al-alantan aak anganiy Areopagus.anga. Than wik inangan thawin nungant Paul.antana, “Ayyang, nint kan wik min-min engkanang waaꞌān nganta wik nyiingkanam nint nanan waaꞌ-waaꞌangan ngantana! Nint ngeen nathan wik waaꞌ-waaꞌanganweya? \v 20 Ngan puth kaꞌathangamana keꞌam wik ngeeyan. Aꞌ ngan yipam min-minam ngaantam-ngeeyān nint ngeen-nathan wik waaꞌ-waaꞌangan.” \v 21 (Than pam wanch yotam anangan aak angan wuntan Athens.angana puth pam wanch wiy-wiy anangan aak thon-thon nathpalan angman yalmathwin aak Athens.angan-a, than kaangk wik nyiingkanam anpalan ngeeyayna, than yipam min-minam ngaantam-ngeeyayna. Than ngeey-ngeeyinan-a, thananiya kan-ngul thaw-thawina thanttakamana, kinch ongkang yaan anman thaw-thawin, wik waaꞌ-waaꞌinweya.) \p \v 22-23 Nil Paul.an than um-menhang thanttang pam piꞌ-piꞌanam al-alantangan aak town angan Areopagus.angana aꞌ nil wik inangan thaw, “Niiy pam inangan wunaniy aak Athens.angana, in ngeeyiya! Ngay puth kan iiy-iiyangan aak town niiyantam wakana aꞌ ngay aak yotam nath-nathan kan thath-thathangan niiy gods wiy-wiyam anangan thaaꞌ-kuump-kuumpaniy thanang. Niiy pam wanch inangan puth kan-kanam paththam ngaalan-ween-weenaniy thant gods wiy-wiyam al-alantana. Puth aak thonamangan ngayan iiyang-a, ngay kan thathang niiy wik inangan umpana, ‘Ngan thaaꞌ-kuumpanan nunang God.an ngan puth keꞌ meeꞌmiy nunang yaꞌa!’ Ngay keꞌ-paal wampang wik waaꞌāng niiyant God inaniya niiy thaaꞌan kuump-kuumpaniy nunang-a, niiy yipam meeꞌmiy ngul weemān nil weeꞌan. \v 24 Nil God.ang nilam yump aak umyompanamana puth nil way min maꞌmangkam yump aak umyompanamangana. Aꞌ nil paththam moom piꞌan ngampar maꞌmangkamantam aak in kenyan wuntan-a, putha aak ingman ngampaman wunanamp. Nil puth maꞌmangkamana nilaman yump-a, maꞌ nungantang piꞌ-piꞌan thanang. Than pam wanchang kaangk churches kaachayn than yipam thaaꞌ-kuumpayn nunang, puth nil keꞌam wun-wunan church thon-thonangana. \v 25 Aꞌ God.angan kaangk keꞌ aawuchan theeꞌayn nungant aꞌ putha mayana keꞌ kaangk thamp theeꞌayn nunganta, yaꞌa. Nil-nilam puth theeꞌan ngamparana may inangan mungkanakana ngamp yipam man-yetham anman iiy-iiyāmpa. Nil thonamang anman ngampangan man-yethaman piꞌ-piꞌana. Nil theeꞌan pam wanchantan maꞌmangkama way min anangan ngampan kaangk. \v 26 Kaꞌathangamana, nil God.angan pam thonam yump. Pam thonam alantaman-a, pam wanch yotam anangana paa weꞌaramin ngula, thaaꞌ-wantanam ngul weenin, thaaꞌnganth thon-thon ngul wamp-wampinweya aak earthang inganiya. Nil ilang kenyan kuch thanang aak thon-thonangan wun-wunayn aak inganiya. Nil kaꞌathangamana anan ngaantam-ngeey than aak want-wanttinan aak wunayna aꞌ putha kaap ngeen-ngeenak thakana wun-wunayn aak inganiya. \v 27 Nil God.ang inan yimanangan yump puth nil kaangka thanang pam wanch anangana than yipam wenkayn nungant God.antana. Than yaakaꞌa wiy anangan wenk-wenkiythan nungant God.antana aꞌ uwiythan nunang. Nil God.an puth kech keꞌanam wun-wunan ngamparamana. Nil thintham anman ngamparangan iiy-iiyan. \v 28 Pam thonam wik inangan thaw: \q1 ‘Nil alangamana nil thayan paththama, \q1 nilaman piꞌ-piꞌan ngampang man-yethamana, iiyanamp thakana. \q1 Nil God inman keꞌwey man-yethaman wun-wuniy-a, \q1 ngampan putha yimanangan keꞌ iiy-iiyimpa, yaꞌa.’ \m Aꞌ pam wiy anangan thawin: \q1 ‘Ngamp yotam inanganiya puk nungantam thampa.’ \m \v 29 An kan-kanam ngamp yot yompanam inangana puk God.antam. Yaa, ngampan ngul ngeenake? ngaantam-ngeeyimp nunang God.an keꞌ nil ngeen-wiy yukaman yumpin nunang e? aꞌ keꞌ than pam wanchangan yump-yumpantan thanang yuk min-miniy al-alantamana, goldama putha yuk silverama aꞌ kunttow minaman e? An yaꞌa. Puth nil God.an keꞌ yuk ngeen-wiy yimanangan yaꞌa, keꞌ than pam maꞌ-kunch al-alangan yumpantanweya. \v 30 Nil God.angan kan ngaantam-ngeeyan nil kaangk keꞌan wayathow thanang pam wanch anangan than keꞌan meeꞌmiy nunanga yaꞌa. Puth in-inman nil God.an thaw-thawan pam wanchantan aak nath-nathan wuntan, wik inangan thaw-thawan, ‘Niiy koyam weentān way niiyantam anpalana.’ \v 31 Nil God.angan kan meeꞌmiy aak anan wunow nil pam wanchan mep-mepow ngampang aak umyompanam anpalana ngamp ngeen nathan yump-yumpamp min nathwey-a, yaꞌ way natha. Nil man-thonam anman murkanim iiyow niiyant putha nil pam wanch aak-yaꞌangan keꞌ wayathiya. Aꞌ God.angan kanam miꞌ nunang pam piꞌan paththam, alangan than-thanathow ngampang pam wanch umyompanaman um nungantanga. Nil God.angan kan meenath ngampar nil pam inmana wuut piꞌan kan-kanama God.angan puth koyam nunang ekath mulamana.” \p \v 32 Than Paul.an ngeeyin nunanga nil pam inan waaꞌ koyaman ek mulaman-a, than pam wanch wiy al-alangana thaaꞌ-thengkathin nunanga. Aꞌ than pam wanch wiy anangan ep thawina, “Ngan kaangk wik ngeeyāna nintang ngantan putham waaꞌān.” \v 33 Aꞌ amanaman-a, nil Paul.ana kan-ngul iiy. \v 34 Than pam wanch wiy al-alangan-a, ngangkangam ep piꞌ-piꞌin nunang God.ana aꞌ monkan-wak-wakin nunanga. Aꞌ pam thonam inan namp nungantiya Dionysius nil puth pam moom piꞌan aak town aakanakamana, aꞌ nil thamp ngangkangan piꞌ-piꞌin nunangan. Aꞌ wanch thonangan thama namp nungantiya Damaris, puth wiy anangan pam wanch than ngangkangam piꞌ-piꞌin nunang God.an thampanga. \c 18 \s1 Aꞌ Paul.an Kaaw Iiy Aak-Aakanakan Corinth.aka \p \v 1 Nil Paul.angan kan-ngul want aak Athens.an aꞌ nilaniya kaaw ngul iiy aak-aakanakan Corinth.aka. \v 2 Aꞌ nilana pam thonam Jews punchan inan uw nunang puth namp nungantaniya Aquila, nil angan aak-ngeey aak Pontus.angan. Nil puth nyiingk-nyiingk wamp aak Rome amanaman pul wanch-kunch Priscilla alangan aꞌ yiipam iiypul aakanak aak Corinth angana wamppul, puth nil pam wuut piꞌan inan namp nungantiya Claudius, nil wik thay-thayanam thaw thant pam wanch Jews al-alantan aak Rome.an wantayn. Aꞌ Paul.an iiy pulant ngul yipam thathow pulangweya. \v 3 Aꞌ pul thaaꞌ-palathpul nunangwey pulan puth kaangk aawuch pulantamang piꞌowpul nunanga. Pul tents anangan yump-yumppul thantweya pulana yipam wukal uw-uwowpul thanttamana. Nil Paul.ang thampweya tents anangan yump-yumpa, aꞌ nil work pulantang ngul iiy-iiya. \v 4 Aak Saturdays thon-thonanganiy-a, nil Paul.an aak-aakanakan iiy-iiy church Jews.antamaka wik min-min ngul waaꞌ-waaꞌ thant wik God.antam anangan Jews.antana aꞌ putha Greece punchan al-alantana. Nil puth-putham thaw-thaw thant nil puth kaangkwey than Jesus.an ngangkangam piꞌ-piꞌayn nunanga. \p \v 5 Anpalaniy-a, Silas.ang pul Timothy.ang pal kungkuw wamppul aak Macedonia.ama. Aꞌ ngaaꞌ thon-thonangana nil Paul.angan thaaꞌ-aath-aath thanang, wik minan waaꞌ-waaꞌ thant, anman thonakaman. Nil waaꞌ thant Jews al-alantan puth nil Jesus.an kan-kanam paththam pam wuut piꞌana, nil pam inman God.angan keenkanamanwey kaaꞌngak ngampanga kuchow nunang ngamparana. \v 6 Puth than Jews al-alangana kulan uw-uwin nungant Paul.antana than puth waaꞌ-waaꞌin nunanga, puth Paul.angana wookan wunyath ngook nungantam anpalan, aak thantan yimanang wunana than yipam thathayn wiyangan nil aakan wantowana. Aꞌ nil wik inangan thaw thant, “Niiywey keꞌan aak minang in kenyan wunin-a, niiy ngayangan keꞌ waaꞌāna, niiy puth niiyantakam waaꞌwuna. Yaa, aak inpalman ngula, ngay wik minan thant ngul waaꞌ-waaꞌāng Jews yaꞌ al-alantan.” \v 7 Aꞌ nil yaꞌ want thanang Jews anangan aꞌ aakanak iiy angan wunow aawuch pam thonamantang Jew yaꞌ alantangan pam puth namp nungantaniya Titus Justus. Nil pam ilangan putha thaaꞌ-kuump-kuumpan piip God.ana aꞌ aawuch nungantaman thinth angman than-than church Jews.antam thintha. \v 8 Aꞌ pam namp Crispus nil pam wuut piꞌan iiy-iiy church Jews.antamakana, nil-a, puth kampan nungantam yotam anangan than ngangkangam piꞌ-piꞌin nunang Lord.ana. Aꞌ yotam wiy al-alangan pam wanch aak Corinth.angana than ngeeyin wik minana than ngangkangam ngul piꞌ-piꞌin nunang Lord.an aꞌ Paul.angan puth kootra ngul kuungk-kuungk thananga. \p \v 9 Ngutang thonangan-a, Paul.ang pith-pith nil Lord.an wik thaw-thaw nungant wik inangan thawant, “Nint keꞌ winynyang moꞌāna, aꞌ keꞌ-ngoongkam anman wik waaꞌ-waaꞌān thant pam wanchantan wik min anpalana, puth nint keꞌ wantān, wik keꞌ-ngoongkaman waaꞌ-waaꞌāna, \v 10 puth ngay anman iiy-iiyang nungkaranga. Than keꞌ piikiythan nintanga yaꞌa, puth yotam inangan than pam wanch aak piꞌanang inan wuntan-a, ngatharakama.” Nil Lord.an wik inangan thaw nungant Paul.antan. \v 11 Nil Paul.an kaap thonamakwey wun-wun aak Corinth.angan, aꞌ nil thaaꞌ-aath-aath thanang pam wanch anangan wik min God.antamana. \p \v 12 Aꞌ pam namp Gallio nil puth pam wuut piꞌan ngul iiy aak Greece.aka. Aꞌ an-aniyangana than Jews anangana yalmathwin thanttakamana aꞌ yaꞌ mamin Paul.an aꞌ puth courtak kalin nunang. \v 13 Than wik inangan thawin nungant Gallio.antana, “Pam ilangana kaangk thaachow thanang pam wanch anangan than yipam thaaꞌ-kuump-kuumpayn nunang God.ana an wik wiy-wiyam thaaꞌ-aath-aathan thananga keꞌ wuut mangk nganttamangan thaaꞌ-aath-aathina yaꞌa. Nil wik thayan anangan Moses.antamana keꞌam ngeey-ngeeyan.” \v 14 Aꞌ Paul.an keꞌ wik kan-ngulan thawiy-a, puth yaꞌweya, nil Gallio.ana wik ompamang ngul thaw-thaw aꞌ nil wik inangan thaw thant Jews al-alantana, “Pam nil ilangan way yumpiy-a, an puth ep-paththam ngayan wik ngeeying niiyanga, niiy Jews inanganiya. \v 15 Nil puth wayana keꞌam yumpa, yaꞌa! Niiy puth kul thaw-thawaniy an wikam thonakama, putha namp al-alantamana aꞌ puth wik thayan niiyantam anpalana, ngatharam anpalan yaꞌa. Niiyam ngaantam-ngeeyān kana niiy kaangk ngeen nathan yumpān nungant Paul.antanweya. Niiy-niiyam ngaantam-ngeeyāna, ngay keꞌ waaꞌing niiyant ngeen nathanwey yumpān nungant.” \v 16 Aꞌ nilana kan-ngul kenth thanang yotam anangan aak court anpalana. \v 17 Than Jews anangana man kul paththam wamp thant aꞌ pam thonam inana, namp nungant Sosthenes.ana, mamin nunang. Nilana pam wuut piꞌan aakanak church Jews.antamakana. Aꞌ thananiya angmanwey piik-piikin nunang court thinth angmana. Puth Gallio.an keꞌ-ngoongkam anman iiy-iiya. \s1 Paul.an Koyam Iiy Aak Antioch.akan Syria.angana \p \v 18 Aꞌ Paul angman yaam wun-wun aak Corinth.angan pam wanch Christians al-alantangana. Aꞌ nil aakan want ngul aꞌ chukkunang ngul moꞌ kaaw aakanak Syria.aka. Priscilla pul Aquila.angana yaan karpam moꞌpul nungantang. Aꞌ kaꞌathangamana nil Paul.an yippak keꞌaman thaaꞌ-pey chukkunangan-a, nil yangan ump kuchek nungantam anpalan aak angan Cenchreae.anga. Aak thantana yimanangan wunana kaaꞌngakantan God.ana. \v 19 Than chukkunang ngul moꞌin kaaw aak-aakanak Ephesus.aka aꞌ nil Paul.an aakanak iiy church Jews.antamakan aꞌ nilana thaw-thaw ngul thant Jews al-alantan than ngangkangam piꞌayn nunang Jesus.ana. \v 20 Than pam wanch wiy al-alangana kaangk nunang Paul.an nil angman wun-wunow thanttangan yaama, puth nilana kaangk keꞌ yaaman wunowa. \v 21 Nil kan-ngulan wantow thanang-a, niliya wik inangan thaw thant, “Nil God.angan kaangk ngayangwey natha palaman wampāng-a, ngay palam wampāng niiyant.” Aꞌ Paul.angan want pulang Priscilla aꞌ Aquila.anga aak angman Ephesus.anga aꞌ nil chukkunang ngul moꞌ aak-aakanak kaaw ngul. \p \v 22 Aꞌ chukkunana aak ang-ngul wamp Caesarea.anga puth aak ananiya aak Jerusalem thintha. Nil Paul.ana aak-aakanak iiy Jerusalem.ak ngul puth thathow thanang pam wanch God.antam anangan aꞌ anpalaniya nil kungkam ngul iiy aakanakan Antioch.aka. \v 23 Paul.an yaaman keꞌam wun thanttang angan aak Antioch.angana. Aꞌ nil kungkam ngul iiy Galatia wakan aꞌ kuuwam ngul iiy Phrygia wakana. Nil Christians anangan uw-uw thanang aꞌ ngangk thay-thayanath thanangwey wik min God.antam al-alangana. \s1 Aꞌ Pam Namp Apollos.ang Uw-Uw Thanang Christians Anangan Aak Ephesus.ang Puth-a, Greece.anga \p \v 24 Pam namp nungantiya Apollos.ana, nil pam Jew puth nil aak Alexandria.anga aak-ngeey, aak ananiya wuut piꞌan paththam aak Egypt.ang angana. Apollos.ana aakanak kungk iiy aak Ephesus.aka. Nil puth thaaꞌ-ay ep-paththam thaw-thawana aꞌ nil kan meeꞌmiy lat ngench thayan keenkanam anangana, nil puth yaam thath-thath thanang ananganiya, nil anpalana kan-ngul meeꞌmiy weena. \v 25 Pam wanch wiyangan kanam waaꞌin nungantanweya nil want-wanttakan wunow minana keꞌ nil Lord.angan kaangk pam wanch anangan minaman wunayna. Nil kan-kanam paththam min-minam waaꞌ-waaꞌ thant pam wanchantan Jesus.antamana, ngangk minangam paththam waaꞌ-waaꞌ thantana. Puth nil keꞌam ngeey wik maꞌmangkaman nungantam Jesus.antaman yippaka. Nil thonakam wik ngeey John alantaman pam anan kootran kuungk-kuungk thanang nilana waaꞌ-waaꞌ thant wik Jesus.antamana. \v 26 Apollos.an aak-aakanak ngul iiy church Jews.antamakana aꞌ wik waaꞌ thant pam wanch al-alantan wik maꞌmangkam nilan ngeey Jesus.antamana. Priscilla pul Aquila.angan ngeeypul nunang wikan thaw-thawa, yaa, puth pulaniya umppul nunang aak-aakanakan wampow aawuch pulantamakana. Pulana wik engk-engkanang ngul waaꞌ-waaꞌpul nungant wik God.antaman. \v 27 Aꞌ nil Apollos.angan ngaantam-ngeey nungantakaman nil kaangk aakanak kuuw iiyow aak Greece.aka ngula, puth thaniya pam wanch Christians al-alangan aak Ephesus.angan wuntana lat umpin thant al-alantan pam wanch Christians Greece.angan wuntana thawin thant maꞌ-aathayn nunang Apollos.an aꞌ puth minam iiyayn nungantanweya. Nil Apollos.an aak ang-ngul kuuw wamp aak Greece.ak aꞌ ngangk thayanath thanang ngula aꞌ maꞌ-aath thanang Christians anangan aak anganiya. Than puth pam wanch al-alangana ngangkangan piꞌ-piꞌin nunang Jesus.ana puth amanamana nil God.an min anman iiy-iiy thanta. \v 28 Nil Apollos.ana thaw-thaw Jews al-alantana angman yotantanganweya aꞌ nil engk-engkanang wikan waaꞌ-waaꞌ thant thanana way-way ngaantam-ngeeyin, minaman yaꞌa, thaniya keꞌam ngangkangan piꞌ-piꞌin nunang Jesus.an, yaꞌa. Nil puth meenath thant lat ngench thayan anpalan nil God.angan kaaꞌngak thanang-a, nil anan kanam wamp, pam Jesus.aniya kaaꞌ-piichanathow ngampanganiya. \c 19 \s1 Nil Paul.an Aak Ephesus.ak Iiy \p \v 1 Nil Apollos.an angman yippak wun-wun aak Corinth.angan-a, an-aniyangana nil Paul.an woyan keny-kenyangk anman wak-wak mal kungkama, aꞌ kuuwam ngul mel ench aꞌ ang-ngul wamp aak Ephesus.anga. Aꞌ angana nil uw thanang pam wanch wiy anangan than ngangkangaman piꞌ-piꞌin nunang piip God.ana. \v 2 Aꞌ nil thaw thant, “Aak an-aniyangana niiy ngangkangaman piꞌ-piꞌan nunang ngul God.an-a, an Ngeen-Wiy Minan wamp niiyant ey?” Aꞌ than wik inangan thawin nungant Paul.antan, “Yaꞌa, ngan puth keꞌam wik ngeeyan Ngeen-Wiy Min alantamana.” \v 3 Puth nil Paul.an thaw thant, “Niiy kan waaꞌān ngathara, than wiyangan kootra kuungkin niiyangan-a, an aak want-wanttak niiyant wun e?” Than puth thawin, “An keꞌ anman nil John.angan kootran ngakangan kuungk-kuungk thanang yimanangana.” \v 4 Paul.an thaw thant, “Nil John.angan kootra kuungk-kuungk thanangan-a, an thananiya weentin ngul way thanttam anpalana thanan yump-yumpin woyan min aakanakan weentinwey. Aꞌ John.an thaw thant pam wanchantan, ‘Niiy ngangkangam piꞌ-piꞌān nunang pam anan nila mangk ngatharangan wampowa, nil pam anana Jesusa.’” \p \v 5 Aꞌ than wik inangan ngeeyin nungantam Paul.antaman-a, thanan thawin nungant kootra kuungkow thanang an yipam meenathow thant wiyantan than kan-ngul ngangkangan piꞌ-piꞌantan nunang Jesus.ana. \v 6 Aꞌ nil Paul.angana maꞌ nungantaman kootrang thanttamang wunpa aꞌ Ngeen-Wiy Min God.antamana yaam keꞌanam paththam wamp thanta than puth thaaꞌnganth wiy-wiyam ngul thaw-thawin Ngeen-Wiy Min alantamana aꞌ than ngulana kan-ngul waaꞌ-waaꞌin wik min God.antamana thant wiyantan. \v 7 Ngeen-Wiy Minan yimanangan wamp thant pam twelve il-ilantana, pam twelve inanganiy-a, aak Ephesus punchana. \p \v 8 Aꞌ kep koꞌalamakana Paul.an iiy-iiy church Jews.antamaka aakanakan, aꞌ waaꞌ-waaꞌ thant pam wanch al-alantan wik min God.antamana. Nil ngangk thayanam thaw-thaw thant. Nil maꞌ-yotaman thaw-thaw thantaniya than yipam ngangkangam piꞌ-piꞌayn nunang God.ana nil puth kan-kanam paththam moom piꞌan ngampar, nil min anman iiy-iiyan ngampar umyompanamantana. \v 9 Puth than Jews wiy anangan yaꞌ way-wayamin, kuchek thayan weemin, puth than kaangk keꞌ paththam ngangkangaman piꞌ-piꞌayn wik Paul.antam anangana. Puth thananiya wik minana way waaꞌ-waaꞌin meeꞌ yotantangan. Puth nanpalana, Paul-a, puth Christians wiy anangan than koyam keꞌ-ngul iiyin church Jews.antamakan yaꞌ-ngul. Than ngaaꞌ thon-thonana aak thonang yalmathwin, aak wik thawanakan Tyrannus.antaman, aak angmanan-a, than wik God.antaman waaꞌ-waaꞌin aꞌ thaaꞌ-aath-aathin. \v 10 Nil Paul.ang thaaꞌ-aath-aath thanang aak angmaniya kaap kuchamaka puth nanpalana than yotam anangana Jews aꞌ puth Greeks anangan aak angan wun-wunin aak Asia.angan-a, than kan ngeeyin wik min Lord.antamana. \s1 Puk Nhengk Sceva.antamang Yaꞌangam Kenthin Thanang Oony Way Anangan \p \v 11 Nil God.angana thayanam paththam yump nunang Paul.an nil yipam work piꞌan anangan yump-yumpow thant. \v 12 Than pam wanchangan ngook anangan uwin nungantam Paul.antam nil kaꞌathaman piꞌ-piꞌ workakan, aꞌ than ngookan kalin pam wanch alpan al-alantan. Than alpan al-alangan ngookan maminan-a, than miyal erkam paththam wunina puth oony way al-alangan thampa wantin thanang ngula. \v 13 Than pam Jews wiy anangana than pal-puy iiy-iiyina, aak thon-thonak. Than kenth-kenthin oony way anangan ngangk thanttam anpalan. Aꞌ kinch thonamangana than ngaantam-ngeeyin namp nungantang Jesus.antang wichayn. Aꞌ than thawin oony way alantan puth wantow nunang pam thonam anana, than inangan wik thawin, “Ngan inan puth thawanan namp Jesus.antanga, pam inman nil Paul.angan waaꞌ-waaꞌan nunanga, nint pam inana wantān nunang.” \v 14 Pam than wik inangan thawinan-a, an than pam seven anangan nhengk nungantam pam namp Sceva alantamana, pam nil moom piꞌan thanttam priestsantam, aꞌ puth nil Jewa. \v 15 Aꞌ oony wayan paththam thaw thant pam al-alantan aꞌ wik inangan thaw, “Ngay kan meeꞌmiy nunang Jesus.ana. Aꞌ putha ngay meeꞌmiy nunang Paul.an thampa. Puth niiy inangan weeꞌ-weeꞌanangweya?” \p \v 16 Nil pam anman oony wayan ngangkangan piꞌ-piꞌa, erkam paththam chang pey thanttang pam seven al-alantangan aꞌ piik-piik thananga. Aꞌ nil kan-kanam piik-piik thanang aꞌ than kamp moꞌ-moꞌin yoon aawuchamana puth maꞌlipa ngook keꞌanang moꞌ-moꞌin aꞌ kemp thanttamana chaapar ukanang moꞌ-moꞌin. \v 17 Than Jews maꞌmangkamanga puth Jews yaꞌ al-alangan angan wun-wuntan aak Ephesus.angana than puth kan wik thooꞌ ngeeyin ngeenan wamp thantana, aꞌ than maꞌmangkam anangan pam wancha winynyang ngul moꞌ-moꞌin. Aꞌ anpalana than pam wanchangan kan min-min ngul ngaantam-ngeeyin nil Lord Jesus.an pam wuut piꞌan paththam aꞌ thaaꞌ-kuumpin nunang aꞌ thawin ngul nil kan-kanam paththam pam piꞌana putha pam min paththam. \v 18 Than pam wanch yot anangan thanan ngangkangan piꞌ-piꞌin nunang Jesus.an-a, thanana um thanttang thanin pam wanch yot al-alantakaman aꞌ waaꞌ-waaꞌin thanttakamana than wayan aak keenkaman yump-yumpin. \v 19 Aꞌ than wiy anangan kaꞌathaman wayanangan iiyin maꞌ-kunch thakan-a, thanana wampin aꞌ lat wayanang maꞌmangkam thanttam anangana thumang kiingkin angman meeꞌ thanttang yotantangana. Than puth meeꞌmiy wukal ngeen-ngeenan theeꞌ-theeꞌin kaꞌathamana lat al-alantakana wukal piꞌan puth theeꞌin, one hundred thousand dollarsweya. \v 20 Than pam wanch thaaꞌ-wantanamang keꞌ-ngoongkam ngul ngangkangan piꞌ-piꞌin nunang Lord Jesus.ana puth than kan thathin thanang pam wanch anangan weentin Christ.antan puth than woyan way kan-ngul wantin ngula. \s1 Than Yalmathwin Thanttakaman Than Yipam Wik Wolmp Piꞌ-Piꞌayna \p \v 21 Ngul-ngulana nil Paul.angan ngaantam-ngeey nil kaangk iiyow aakanak kaaw aak Jerusalem.aka, puth kaꞌathangamaniya nil ngaantam-ngeey mal kuuwam iiyow Macedonia wakana aꞌ putha aak Greece wakana. Nil Paul.an puth wik inangan thaw nungantakamana, “Ngay aak Jerusalem.akan kanan iiyāng-a, ngaya kuuwam ngul iiyāng aak Rome.ak thampanga.” \v 22 Aꞌ nil pam kucham anangan work nungantangan iiy-iiypula, Timothy aꞌ puth Erastusa kuch pulang kuuwam iiyowpul aakanakan Macedonia.aka. Aꞌ Paul.ana yaam wun ang kaaw aak Asia.angana. \p \v 23 Aak an-aniyangan-a, pam wanch wiy al-alantana man kul aak-yaꞌang wamp thant pam wanch Christians al-alantana than puth woyan minan wak-wakin Jesus.antamana. \v 24 Aꞌ pam thonam inana namp nungantiya Demetriusa nil alangan yuk silverama yuk ngeen-wiy yump-yumpan thanang keꞌ aawuch ngench thayan thanttamana. Namp god ananiy waaꞌin nunang Artemis. Than pam yota workan iiy-iiyin nungantang Demetrius.antangan aꞌ putha thananiy-a, wukal thaꞌiy uw-uwin yuk ngeen-wiy al-alantamana. \v 25 Nil Demetrius.angan yalmath thanang pam yotam anangan workan iiy-iiyin nungantangana aꞌ puth wiy anangan pam workan iiy-iiyin keꞌ nilaman iiy-iiy, aꞌ nil wik inangan thaw thanta, “Ayyang, niiyalang, ngamp yotamangana puth wukal piꞌan uw-uwanamp work ngampan iiy-iiyanamp anpalana. \v 26 Aꞌ niiy yotamangan kan thathaniy nunang pam Paul inana aꞌ puth niiy wik thakan kan ngeeyaniy nungantamana. Nil thaw thant, ‘Yuk ngeen-wiy inangana niiy pamangan yump-yumpaniy maꞌ niiyantamangan-a, an than gods yaꞌa.’ Than pam wanch yot ingan wun-wuntan Ephesus.angana aꞌ than pam wanch aak Asia.angan wun-wuntan-a, than puth wik nungantaman ngangkangam piꞌ-piꞌantan. \v 27 An ngeen ngul wampow ngampar e? Than pam wanchangan ngul waaꞌ-waaꞌin ngampang puth work ngamparaman way thak waaꞌ-waaꞌiythan. Aꞌ putha than ngul ngaantam-ngeeyin aawuch piꞌan ngamparaman, yuk ngeen-wiy piꞌan Artemis.an than-thanana, an keꞌ min yaꞌa. Than pam wanchangan yaakaꞌ keꞌ-ngul thaaꞌ-kuumpayn nunang Artemis.ana. An nil wuut piꞌan paththama, aꞌ an than pam wanch thaaꞌ-wantanamangan thaaꞌ-kuumpantan nunanga aꞌ putha yuk ngeen-wiy nungantaman thaaꞌ-kuumpantan. Puth thanan nath kaangk keꞌ-ngul weenayn nungantamana too wantayn nunanganiya!” \p \v 28 Than pam wanchangan puth wik inangan ngeeyin-a, thantaniya man kul paththam wamp. Than kan-ngul wik othamayan pech-pechina, “Nil Artemis.ana aak Ephesus aakanakana, nil kan-kanam wuut piꞌan paththama!” \v 29 Aꞌ yaam keꞌanam paththama than maꞌmangkam anangan pam wanch aak townangan wuntana wik othamayan pech-pechina. Than erkam paththam punth mamin pulang pam kucham inangan namp pulantiya Gaius aꞌ Aristarchusa, pul aak Macedonia punchana, pul nungantang iiy-iiypul Paul.antangana. Than pam wanchangan poo-poo thaꞌin pulang aawuch piꞌan angan, pek angan thenchin pulang. \v 30 Paul.an kaangk iiyow aꞌ um-menhang angan thanow thanttang pam wanch yot al-alantangana, puth than pam wanch Christians al-alangan kaangk keꞌ kuchayn nunang. \v 31 Than pam piꞌ-piꞌanam wiy anangan than ngurp nungantam Paul.antama, thananiya wik kuchin nungant thaaꞌ-mamanang thaw-thawin nungant keꞌ iiyowan umputhan thanow pam wanch al-alantangan. \v 32 Aꞌ pam wanch maꞌmangkam anangan aak angan yalmathwinan-a, an thananiya wik othamayan pech-pechin, puungk wiyiya wik wiy-wiyam pech-pechin, aꞌ puungk wiy ananganiya thaniya wik wiy-wiyam pech-pechin thampa puth than yot anangana keꞌ meeꞌmiy ngeenam nathan wik thawayna. \v 33 Aꞌ than Jews wiy al-alangan pam namp Alexander thaachin nunang iiyow aakanak um thanttangan thanow pam wanchantangana, aꞌ than pam wanch wiyangan puth ngaantam-ngeeyin keꞌ nil Alexander alangan ump-ump thanang wik thawanakana. Nil puth mal yump thant popam nyiinayn wik keꞌananga nil puth kaangkweya wik waaꞌow thant than Jews al-alangan kaꞌathangaman keꞌam kulak wenkin. \v 34 Puth than meeꞌmiy nunang nil pam Jewa than nanpalan kaangk keꞌ wik ngeeyayn nungantamana. Puth than yotam anangana wik inangan pech-pechina, “Nil Artemis.an aak Ephesus aakanakan, nil kan-kanam wuut piꞌan paththama!” Than pech-pechin yaamweya puth keꞌam ngangkangan theeꞌin yaꞌa. Than keꞌ-ngoongkam pech-pechina. \p \v 35 Aꞌ yaam keꞌanama pam piꞌan nilan aak piꞌ-piꞌana, nochath thanang pam wanch anangan aꞌ nil kan-ngul wikan thaw thanta, “Ayyang, niiyalang, aak Ephesus punchan ngampa, pam wanch aak umyompanamana than kan meeꞌmiy nunang yuk ngeen-wiy piꞌan nungantam Artemis.antamana aak inpal kenyan keeka aak piꞌanang ingan Ephesus.anga, puth ngamp il-ilangan thonakama meeꞌ-pathathanamp nunang ngeen-wiyana aꞌ puth aawuch wuut piꞌan nungantamana. \v 36 Wik ngatharaman kan-kanama, than pam wanch wiy anangan keꞌ thawiythana ngay keꞌ wik uuy-uuyamang. Puth niiy yotam inangana appap nyiināna aꞌ keꞌ weenthamāna. \v 37 Nungkway than pam il-ilangan keꞌaman maayin way min aawuch Artemis.antam anpalan-a, aꞌ nungkway than keꞌaman way waaꞌ-waaꞌin nunang Artemis.an-a, niiy puth pal wampathan thanang ey! aak iikanakan ey! \v 38 Nil Demetrius aꞌ pam nungantangan work iiy-iiyantana than nath kaangk waaꞌayn thanang pam inangana. Than puth courtang wunpayn thananga! Than courtakan iiyaynwey-a, thaniya an-aniyangana iiyayna, than pam piꞌ-piꞌanam anangan courtangan nyiinayn. Than ngul ngeey-ngeeyayn thanang wikana, aꞌ mep-mepayn thanangana. \v 39 Aꞌ niiy kaangk putham nath thawān wik anpalman-a, ngampan puth yotamana yalmathwumpa wikan yumpanakana. \v 40 Than pam wanch aak nath-nathan wuntan nath wik thooꞌ ngeeyiythan niiyantamana niiy yotamaniy pech-pechanana, kuchek way wuninweya, thananiya aak ngamparam inana way ngul waaꞌ-waaꞌiythana, niiy puth pam wanch yotaman pam wanch kulliy ngul weenaniya. Puth ngan pam piꞌ-piꞌanam il-ilangan want-wanttak waaꞌ-waaꞌān thant pam wanch wiyantana niiy ngeenam kul piꞌ-piꞌaniy e? An yaꞌa!” \v 41 Aꞌ wika inangana nil pam piꞌanan thawa. Aꞌ nil kan-ngul thaw thant pam wanch yotam al-alantan puth kan iiyayn aawuch thanttamaka. \c 20 \s1 Paul.an Iiy Aakanak Macedonia.ak Aꞌ Puth Greece.aka \p \v 1 Anpalan-a, than pam wanch townangan wunin-a, kan-ngul nochamin aꞌ enyanam ngul wunina. Aꞌ anpalaniya Paul.angan ump thanang pam wanch Christians anangan yipam yalmathwayna. Nil wik min-minam thaw thant yipam ngangk thayanathow thananga puth anpalaniya nil appow thaw thant. Aꞌ anpalana nil kuuw ngul iiy aakanak aak Macedonia.aka. \v 2 Nil pal-puy iiy-iiy aak anpalman Macedonia wakana aꞌ nil wik min anman thaw thant pam wanch God.antam al-alantan ngangk thayanam yipam yumpow thanangweya. Anpalaniya nil yiipam iiy ngul aak Greece.aka. \v 3 Nil angman wun-wun aak Greece.angan kep koꞌalamaka. Nil kan-ngul yipam chukkunangan moꞌow aakanak kaaw Syria.aka puth nil wik manyan ngeeya than Jews al-alangan wikan yump-yumpin keꞌ piikiythan nunanga, aꞌ nil ngaantam-ngeey nungamang, “Ngay puth koyam kungkam iiyāng aak Macedonia wakana.” \v 4 Aꞌ pam puungk wiy iiyin nungantang Paul.antanga. Aꞌ pam namp Sopater anana nil nhengk Pyrrhus.antama puth niliya aak anpal Berea.ama nil nungantang iiy Paul.antang. Aꞌ pam kucham aak anpal Thessalonica.amana namp pulantiya Aristarchus aꞌ Secundusa iiypul nungantang thampanga, aꞌ pam thon Gaius aak anpal wamp Derbe.ama nil thampang iiy nungantang aꞌ Tychius aꞌ Trophimus.ang pul aak anpal Asia.amana aꞌ puth-a, Timothya, than pam yotam inangana pal-puyaman iiy-iiyin nungantang Paul.antangana. \v 5 Than yotam anangana keenk iiyin aak-aakanak Troas.aka puth than ang-ngulan kuup-kuupin nganta. \v 6 Ngan yotamang may piꞌan thanttaman mungkan Jews al-alantaman aak angan Philippi.angana, ngan may palow oor keꞌananga mungkana aꞌ anpalana ngan chukkunang kaaw ngul moꞌan aak-aakanak Troas.aka. Aꞌ ngul-ngulana, kinch five.angan want-a, ngan angan wampan Troas.angan aꞌ ngan uwan thanang ngurp nganttam anangan than kuup-kuupin ngant angana. Ngan yotaman angman wun-wunan aak Troas.angan week thonamaka. \s1 Nil Paul.ana Wik Ongk Thaw-Thaw Thant Ngaaꞌ-Menhangakama \p \v 7 Aak Saturday ngulan wun-a, yaa, ngan yotaman karpam yalmathwun may ngench mungkanakan. Ngul anpalaniya nil Paul.an wik ngul thaw thant pam wanch al-alantan, nil yaam wik thaw-thaw thanta, aak ngaaꞌ-menhangakam, nil puth ngaaꞌ thonang ngulana kan-ngul iiyow koyam aak nungantamakanweya. \v 8 Ngan aawuch room kenyangk yalmathwuna aꞌ puth ngananiya lamps yot pathathan thanang. \v 9 Nil pam komp namp nungantiya Eutychus inana window thinth nyiin-nyiin. Nil Paul.an wik anman keꞌ-ngoongkam thaw-thaw aꞌ Eutychus.an meeꞌ weep ngul nyiin-nyiin. Nilaniya weep thayan paththam ngul wun aꞌ windowaman yaꞌ keek ngul. Nil pek kech keekwey aakakama. Than pam wiyangan maayin nunang puth nilan kanam uthamwey. \v 10 Ngul anpalaniya nil Paul.an pek uka aꞌ kenyangk wun nungantang pam komp mul alantangan aꞌ ompam kathanwey. Anpalana nil Paul.an thawa, “Niiy kuchek keꞌ wayamāna. Nilwey man-yetham yippaka!” \v 11 Ngul anpalaniya nil Paul.an keny koyam ngul mat room aakanakan aꞌ may breadan manyam mungk aꞌ nil wikan keꞌ-ngoongkam thaw-thaw thant aak paanth-paanthanaka aꞌ nil kan-ngul want thanangwey. \v 12 Than pam wanchangan pam kompan aakak ngul kalin nunang aꞌ puth than ngangk min ngul weenin. \p \v 13 Ngul anpalaniya nil Paul.an thaw ngant yiipam moꞌān chukkunangan aak wuut piꞌan namp Assos aakanakan, aꞌ puth nilana keny-kenyangk thaꞌang ngul iiy-iiy aak-aakanakaman aꞌ angan um-wuthan ngul. \v 14 Anpalaniy-a, ngan maayan nunang chukkunakana aꞌ ngan karpam ngul chukkunangan moꞌ-moꞌan yiipaniy aak wuut piꞌan Mitylene aakanakan. \v 15 Ngaaꞌ thon ngulana, ngan yiip ngul moꞌan chukkunangan aak namp Chios.akana. Aꞌ ngaaꞌ thonang ngulana ngan yiipam ngul moꞌan aak wuut piꞌan namp Samos aakanakana. Aꞌ ngaaꞌ thonang ngulana ngan kaawam ngul moꞌan aak namp Miletus aakanakan. \v 16 Nil Paul.angan ngaantam-ngeey nilan keꞌ-ngul iiyow aak piꞌan Ephesus.akana, nilan puth yaaman kaangk keꞌ wunow aak Asia.anganiya. Nilan kaangk erkam iiyow aak Jerusalem.akan puth aak Pentecost.an yaam keꞌanam wunowa. \s1 Nil Paul.an Appow Thaw Thant Pam Manth-Thayan Aak Ephesus Punchan Al-Alantan \p \v 17 Nil Paul.an aak Miletus angman yippakan wun-a, nilan wik kuch thant pam manth-thayan aak Ephesus punchan al-alantan. Nil thaw thant umang uwayn nunang aak Miletus.angan. \v 18 Than pam manth-thayan anangan kanan wampin-a, nil Paul.an wik inangan thaw thant, “Niiy yotamangana kan meeꞌmiy ngayanganweya. Niiy meeꞌmiy ngay want-wanttakan wunangana work iiy-iiyangan thakana aak anpalman ngay aak Asia ingman kaꞌathaman wampangana. \v 19 Ngay pam piꞌan keꞌam yump-yumpang ngatharakamana yaꞌweya, yimanaman iiy-iiyangan, thaaꞌ mochanama. Wiyiya ngangk way paththam wun ngatharweya aꞌ wik peey-peeyangan. Nungkway than Jews al-alangan keꞌ mulathiythan ngayanganwey-a, aꞌ ngayiya work keꞌ-ngoongkam anman iiy-iiyangan work ngatharaman Lord.antana. \v 20 Ngay puth wik God.antaman kan waaꞌ-waaꞌangan niiyanta nil yipam maꞌ-aathow niiyangweya. Ngay keꞌam wik wiyan piꞌang ngatharakamana, wik God.antam yotaman waaꞌ-waaꞌangana. Ngay wik God.antaman meeꞌ yotantangan aak yoon engkanangan waaꞌ-waaꞌangan aꞌ puth aawuch niiyantamang waaꞌ-waaꞌangan thamp. \v 21 Ngay Jews al-alantana aꞌ puth Jews yaꞌ al-alantana wik thonam anman waaꞌ-waaꞌangana — than kan-ngulan way thanttam al-alantaman weentayn woyan minakan aꞌ God ngulan monkan-wakayn nunang, aꞌ putha Lord Jesus.an ngangkang piꞌ-piꞌayn nunang. \v 22 In puth yimanang ngulana ngay wik Ngeen-Wiy Min God.antaman wik ngeey-ngeeyang nunang puth inana ngay yiip ngul iiyāng aak Jerusalem.aka. Ngay keꞌ meeꞌmiya ngeen nathwey wampowana aak anganiya. \v 23 Ngay kan meeꞌmiy aak wuut piꞌ-piꞌanam thon-thonangan-a, ngayan iiy-iiyang pal-puyan-a, nil Ngeen-Wiy God.antaman thaw ngathar ngayangwey jailang ngulwey thenchayna, aꞌ puth aak way ngulan wampow ngathara aak Jerusalem.angana. \v 24 Puth ngay keꞌam ngaantam-ngeey-ngeeyang ngay nath man-yetham yaam wun-wunānga, nath yaꞌa ngul-ngulam uthamāngweya. Ngay thonakam work inan minchathāng nil Lord.angan theeꞌar. Yaa, ngay puth wik min inan waaꞌāng nil God.an kaangk ngangk minangaman iiy-iiyow ngampar yotamantana. \p \v 25 “Ngay puth yotamantang niiyantang karpam iiy-iiyangan aꞌ wik minan waaꞌ-waaꞌangan niiyant nil God.angan kaangk maꞌ nungantang piꞌ-piꞌow niiyanga, nil yipam moom piꞌan iiyow niiyanta. Ngay meeꞌmiya niiy yotamangan keꞌ-ngul thathān ngayanga, \v 26 ngay puth kinchang inman wik thaaꞌ-thayanam thawāng niiyanta, niiy wiyangwey wik God.antaman keꞌwey ngeeyānan-a, aꞌ God.an keꞌan monkan-wakān nunang-a, niiyan puth aak God.antangan keꞌ wunān yaꞌa. Niiywey aak piip God.antangan keꞌan wunānan-a, niiyana ngayangan keꞌ waaꞌāna, \v 27 puth ngay yotamantan kanam waaꞌangan niiyant nil God.angan kaangk niiy want-wanttakan iiy-iiyānana. \v 28 Nil Ngeen-Wiy Min God.antam alangan miꞌ niiyang niiy yipam pam manth-thayan iiyān thant pam wanch God.antam al-alantan church niiyantamangana. Niiy ngaantam-ngeeyān niiy want-wanttakan aak ingan iiy-iiyāna aꞌ putha niiy God.an ngaantam-ngeey-ngeeyān nunang aꞌ woyan nungantaman wak-wakān. Niiy pam wanch God.antam anangan thanang kan-kanam min-min piꞌ-piꞌān thanang aꞌ woyan min God.antam anman meen-meenathān thant. Thanan puth pam wanch God.antama, nil puth nhengk God.antaman utham thant nil yipam kaaꞌ-piichanathow thanangan. \v 29 Ngay inan kan meeꞌmiya, ngay kan-ngulan iiyāng-a, than pam wayanang anangan wampayn niiyant. Thananiya keꞌ minh kulliy yimanangan wampayn niiyant yipam mulathayn niiyangan. Thanan yipam wayathayn pam wanch God.antam anangana wik nungantaman keꞌ yipam ngeeyayn. \v 30 Aak anan ngul wampow niiy pam aak churchan piꞌ-piꞌaniy niiy wiyangana wik aak-yaꞌangan ngul waaꞌ-waaꞌān aꞌ puth way yumpanakan thaach-thaachān pam wanch anangan. \v 31 Niiy meeꞌ yanth-yantham iiyāna teachers wayanang al-alantaman. Niiy ngaantam-ngeeyān ngay niiyang kanaman thaaꞌ-aath-aathang kinch thon-thonangan aak kaap koꞌalamakanweya. Ngay wiyiya peey-peeyanga, meeꞌ kam churrr iiy-iiyanga, puth ngay kaangk paththama niiyan min-min ngaantam-ngeeyān woyan min God.antamana. \p \v 32 “Inaniya ngay God.ant ngul thaw-thawang yipam nil min-minam piꞌ-piꞌow niiyang. Nil God.an min iiy-iiyan niiyantwey aꞌ puth wik nungantamangan ngul maꞌ-aathow niiyangweya. Nil God.angan ngul thayanathow niiyang aꞌ nil min ngul yumpow niiyant, anman keꞌ nilaman kaaꞌngak minan yumpow pam wanch nungantamakan. \v 33 Ngay wukal niiyantamakan keꞌam thawang ngookak thakan yaꞌa. \v 34 Niiy kan meeꞌmiy ngay maꞌ kucham ngatharam il-ilangan work iiy-iiyangana. Ngay wukal kan uw-uwang yipam may way min thakan piiy-piiyāng ngatharakamana aꞌ puth ngurp ngatharamantan. \v 35 Ngay kan meenathangan niiyant an mina niiy work thaꞌiyan iiy-iiyān ngampan yipam thanang pam wanch kemp mich anangan maꞌ-aath-aathāmp thanang. Niiy wik Lord Jesus ngamparamantam kuchekangan piꞌ-piꞌāna. Nil wik inangan thaw, ‘Niiy nath yuk way min wiyantan theeꞌānwey-a, niiy paththama ngangk min iiy-iiyāna. Puth than yuk way min wiyangan theeꞌantan niiyanta an niiy ngangk min manyam thonakam wunan niiyant.’” \p \v 36 Ngul anpalaniya, nil Paul.angan wikan kanan minchath-a, than yotaman pungkang thuchin ngul aꞌ meeꞌ-wuthanamin. \v 37 Than yotamangan ompam kathin nunang aꞌ peeyathin nunangwey than nungantan appow thawin ngul. \v 38 Ngangk way paththam wun thant nungantamwey, nilan puth thaw thant nil keꞌ-ngulan thathow thanang. Anpalan than karpam kalin nunang chukkun aakanakan. \c 21 \s1 Nil Paul.an Aak Jerusalem.ak Iiy \p \v 1 Ngangk way paththam wun ngant ngan appowan thawana thant, aꞌ ngan kan-ngul wantan thanang. Nganan chukkunang peyana, aꞌ yiip koochanam ngul moꞌan aak piꞌan Cos aakanakan. Ngaaꞌ thonang ngulana, yiipam ngul moꞌ-moꞌan aak namp Rhodes aakanakan aꞌ anpalaniya, kaawam ngul moꞌ-moꞌan aak Patara aakanakan. \v 2 Aak anganiya ngan chukkun uwan puth moꞌow aak Phoenicia aakanakana, nganan puth chukkun alantangan peyan aꞌ mal kaawam ngul moꞌan. \v 3 Ngul anpalaniya, ngan aak pik-otang namp Cyprus.an ngul thathana aꞌ wonk yiipangk wantan aak ananiya. Aꞌ anpalaniya, nganan kaaw ngul moꞌan aak Syria aakanakan. Aak wuut piꞌan namp Tyre angan ngul wampan aꞌ aak angan-a, than chukkunaman yuk way min nilan kal-kal thanang keny okan theeꞌ-theeꞌin aak uthak. \v 4 Nganwey pam wanch Christians wiy aak anganiy uwan thanangwey aꞌ puth angman wunan thanttangwey week thonamaka. Nil Ngeen-Wiy Min God.antam alangan kanam meenath thant Christians al-alantan nil Paul.ang aak way ngulan uwow aak Jerusalem.anganweya. Aꞌ thanan thaaꞌ-mamanang thaw-thawin nungantan nil keꞌan iiyow aak Jerusalem.akan. \v 5 Puth nil chukkun alanganiya aak an-aniyangan kan-ngul wantow, aꞌ ngananiya, wantan thanang aꞌ yiipam ngul moꞌan. Than pam wanch Christians yotam anangan — than maꞌ wanch thum aꞌ puth puk thanttam anangan — yotaman iiyin nganttang aak piꞌan anpalan karpam monkan-wakin nganang thomp aakanakaman. Ngul anpalaniya ngan yotaman pungkang thuchan aꞌ meeꞌ-wuthanaman piip God.anta. \v 6 Anpalana, ngan yotaman appow ngul thaw-thawan nganttakamana aꞌ maꞌ thuth-thuthwun ngul, aꞌ ngananiya chukkunang ngul peyan, aꞌ than pam wanch Christians ananganiya koyam ngul iiyin aak thanttamakana. \p \v 7 Nganiya yiipam anman ngul moꞌ-moꞌan aak Tyre anpalan aak piꞌan namp Ptolemais aakanakan. Aak angan thamp ngan pam wanch Christians wiy uwan thanang aꞌ maꞌ-thonam wunan thanttang aak anganiy. \v 8 Ngaaꞌ thonang ngulana, ngan aak Ptolemais.an kan-ngul wantan aꞌ yiipam moꞌ-moꞌan aak piꞌan namp Caesarea aakanakana. Aak anganiya, ngan aak aawuch Philip.antang wunan. Pam nil inaniya than ngurp min Jesus.antam al-alangan kaꞌathaman miꞌin nunang aꞌ putha pam six wiy anangan thamp than yipam may thakan theeꞌ-theeꞌayn thanta. \v 9 Niliya wanch nhengk koꞌalam pam thum keꞌanang piꞌ-piꞌ thanang, wanch than inanganiya, min paththam iiy-iiyin wik min God.antaman waaꞌ-waaꞌin. \v 10 Ngan aak angman maꞌ-koꞌalam wunana, aꞌ nil pam God.antam wamp ngant aak Judea anpalana, namp nungantiya Agabus. \v 11 Nil pal iiy nganta aꞌ nilan belt Paul.antaman thapath aꞌ nungamang kath, maꞌ-a, thaꞌ thaman. Ngul anpalaniya, nil wik inangan thaw, “Wik inanganiya Ngeen-Wiy Min God.antaman alantamana. Than pam Jews aak Jerusalem punchan al-alangana, than pam inaniya yuk belt-kunchana kathayn nunang yimanangana, keꞌ ngay inan ngathamangan kathang aꞌ thananiya, pam Jews yaꞌ al-alantan maꞌam theeꞌayn nunang ngul.” \p \v 12 Ngan wik inangan ngeeyanan-a, ngan yotaman yaꞌangam thaaꞌ-mamanang thaw-thawan nungant Paul.antan keꞌan iiyow aak Jerusalem.akana. Aꞌ puth than pam wanch Christians yotam anangan yaꞌangam thamp thaw-thawin nungant nil keꞌan iiyowwey. \v 13 Nil puth Paul.an wik inangan thawwey thant, “Niiy yotam inangan ngeenam peey-peeyaniy ngatharam aꞌ ngangk wayan yump-yumpaniy ngayanganiy e? Than pam al-alangan makwey kathayn ngayanga aꞌ ngay nath aak Jerusalem.ang yaakaꞌ uthamāng nungantam peeyanang Lord Jesus.antaman. Ngul ngay anpalan ngangk way wun-wuniy ngatharakam ey? An yaꞌa! Ngay kaangk puth uthamāng nungantam peeyanangana.” \v 14 Nganan puth yaꞌangam thaw-thawan nungant yiipan keꞌ iiyowa, ngan puth keꞌ-ngul wayathin nunang, yaꞌa, nganiy putha wik inangan thawan nungant, “Ngan kaangk nil Lord.angan yumpow nungant anana keꞌ nilaman kaangk wanttakan yumpow.” \p \v 15 Ngan manyam aak anganiy wunana, aꞌ yuk way min nganttamana yalmathan thanang aꞌ anpalaniya, ngan kan-ngul iiyan aak Jerusalem.akan. \v 16 Than pam Christians wiy anangan aak Caesarea anpalan yiip nganttangwey iiyin aꞌ karpam kalin nganang aawuch pam namp Mnason alantamakan aꞌ ngan angman paanthan nungantanga. Pam niliy aak pik-otang Cyprus anpalan wamp aꞌ nilan Christian kaꞌathaman iiy-iiy. \s1 Ngan James.ant Ngul Wampan \p \v 17 Ngan kan-ngulan wampan aak Jerusalem.angan-a, than pam wanch Christians anangan ngangk min wunin nganangan thathina. \v 18 Ngaaꞌ thonang ngulana ngan yotaman iiyan aꞌ James.ant wampan. Than pam manth-thayan aak churchan piꞌ-piꞌina, angam thampa uwan thanang. \v 19 Nil Paul.angan waaꞌ thant ngan thaman ngangk min wunan thanangan thathan aꞌ anpalaniya, nil wik maꞌmangkam waaꞌ-waaꞌ thant nil God.angan maꞌ-aath-aath nunangan aak Jews yaꞌ al-alantamangan workan iiy-iiyow thanttangan aꞌ wik minan waaꞌ-waaꞌow thant. \v 20 Than wik Paul.antam anangan ngeeyinan-a, than yotamangan God.an thaaꞌ-kuump-kuumpin nunang ngul. Anpalana than wik inangan Paul.antan thawina, “Ngurp nganttam-ang, nint kan-ngul meeꞌmiy thanang pam Jews anangan thaaꞌ-wantanaman ngul weenin piip God.an ngangkangaman piꞌ-piꞌantan nunang ngula. Puth than yotamangan wik thayan Moses.antaman ngench thayan ngaantam-ngeeyantan, keꞌ pipiythan. \v 21 Than pam wanch wiyangan wik aak-yaꞌangan waaꞌa nintangan Paula. Thanan thawina keꞌ nint thaaꞌ-aath-aathangan thanang Jews anangan than aak Jews yaꞌ al-alantamangan aak wun-wuntan, thanan yipam wik thayan Moses.antaman wantayna. Thaniya thawina keꞌ nintan thaaꞌ-aath-aathangan thanang ngeen-wiy peꞌan keꞌan ump-umpayn puk wuut thanttam ananganiya aꞌ than yipam aak woyan Jews.antaman keꞌ wakayn. Than wik yimanangan way-way waaꞌ-waaꞌantan nintang. \v 22 Than Jews il-ilangan ngul wik thooꞌ ngeeyayn nint in wampana. Ngampan wanttak e? \v 23 Ngan ngul waaꞌān nungka nint wanttakan yumpāna. Than pam Jews punchan four in nganttanga, than kanam wik thayanam thawin nungant God.antana. \v 24 Than puth ngakang maꞌ thethang makwayna thanana yipam pach ngul iiyayn. Nint thamp iiyān thanttang karpama. Amanamana thananiya wukal theeꞌayn pam manth-thayan Jews.antam al-alantan puth nintiya wukal theeꞌān thant amanaman than ngakang maꞌ thethangan mak-makwin. Amanamaniya, thanana kuchek pach ngul umpwayna, an yipam meenathow thantana thanan puth God.antan wik thayanan thawin. Than yotamangan ngul thathayn nintang work inan yumpānana aꞌ thanan ngul ngaantam-ngeeyayn wikan kan-kanam yaꞌa nintangan waaꞌ-waaꞌin. Thanan ngul thathaynweya nint thaman wik thayan Moses.antaman ngeey-ngeeyangana. \v 25 Puth than Jews yaꞌ anangan than God.an ngangkangaman piꞌ-piꞌantan nunangan-a, ngan lat kan umpan thant aꞌ waaꞌan thant wik amanaman nganan wik yumpan than wanttakanweya wik thayan Jews.antaman ngeeyayn natha, nath yaꞌa. Ngan kan thawan thant mayan keꞌ mungkayn than kaꞌathaman theeꞌin yuk ngeen-wiy al-alantana, aꞌ putha chaapar thampana keꞌ mungkayna, aꞌ putha minh pamangan maꞌan wak-wakin aꞌ mulathin ngulana an keꞌ mungkayna, aꞌ puth maarichan keꞌ keeꞌayna.” \p \v 26 Ngaaꞌ thonang ngulan-a, nil Paul.angan kan-ngul kal thanang pam anangan aꞌ kan-ngul ngakangan maꞌ thethang mak-makwin thanan yipam pach ngul iiy-iiyayn. Nil Paul.an angman thanttang. Ngul anpalaniya nil kan-ngul iiy aawuch ngench thayan thanttam Jews.antamakana nil yipam pam priest alantan thawow aak ngeenan minchowana ngakangan maꞌ thethangan mak-makwayna. Aꞌ amanam ngulan-a, than minh thakan ngul kalayn nungant pam priest alantan nilan minh thon-thonam yipam mulathow thanttam. \s1 Than Pam Jews Al-Alangan Umang Kalin Nunang Paul.an Aꞌ Roman Soldiers Al-Alangan Mamin Nunang \p \v 27 Than ngakangan maꞌ thethangan mak-makwin kinch seven aakanakaman yimananganiy yumpina. Kinch sevenangan kan-kanangan want-a, than Jews puungk wiyangan aak Asia anpalana thathin nunangan Paul.ana nil aawuch ngench thayan Jews.antamang angan ngoonch, aꞌ thananiya erkam thaachin thanang pam wanch anangan yipam kul uwayn nungant Paul.antaniy aꞌ thanan purpam mamin nunangwey aꞌ wik pech-pechin ngula. \v 28 Than wik yimanangan pech-pechina, “Niiy pam Israel punchan-ang! Niiy pal iiyāna, maꞌ-aathān ngananga. Nil pam ilangan pam wanch thaach-thaachan thananga than yipam pam wanch Israel punchanana thaamp-thaampayn thananganiya, aꞌ than wik thayan Moses.antamana thamp yipam thaampayna, aꞌ puth aawuch ngench ngamparam inan thamp thaampayna. Puth inan ngula nil thanang pam Jews yaꞌ anangan ngoonchath thanang aawuch ngench thayan nganttamangana. Than aak God.antam inan aak way paththam ngul yumpina!” \v 29 (Thanan yimanangana yaan wik uuyamin puth thanan pam Jew yaꞌan thathin nunang aak Ephesus anpalan namp nungantiya Trophimus Paul.antangan iiy-iiy aak piꞌan Jerusalem.angana. Thanan ngaantam-ngeeyin nil keꞌ Paul.angan karpam kalan aak aawuch ngench thayan Jews.antamakan thampa, puth yaꞌa, nil Paul.angan aakanakan keꞌam kalan yaꞌa.) \p \v 30 Than pam wanch aak nath-nathan kan-ngul wik thaaꞌ pech-pechina aꞌ than kamp moꞌ-moꞌin aak nath-nathpalan, kungk, yiip, kaaw aꞌ kuuw anpalan aawuch ngench thayan Jews.antam aakanakana. Aꞌ thanan mamin nunang Paul.anweya aꞌ yoon ngul wich-wichin nunang aawuch ngench thayanam anpal pekana. Aꞌ than thapangumpan al-alangan thaaꞌ yotam anangan ngathin aawuch ngench thayan aakanakana. \v 31 Than pam wanch al-alangan keꞌ mulathiythan nunang Paul.aniy, puth nil thonam weeꞌang nath waaꞌ pam moom Roman army alantan than pam wanch aak Jerusalem.angan wik pech-pechinana pek-pekwin thakana. \v 32 An yaam keꞌanang paththama, nil pam moom alangan pam moom wiy anangan kal thanang aꞌ soldiers wiy anangan kal thanang aꞌ than yotaman kamp moꞌ-moꞌin thant pam wanch al-alantan. Than pam wanch al-alangana thathin thanang um thantan moꞌ-moꞌin-a, than Paul.an keꞌam ngul piik-piikin nunang, yaꞌa. \v 33 Nil pam moom aak Rome anpalana Paul.ant paththam iiy aꞌ maman aꞌ nil pam soldiers al-alantan thaw chains kuchamang kathayn nunangwey. Aꞌ ngul anpalaniya nil thant pam wanch al-alantan engk ngul, “Ayyang niiyalang, nil pam in weeꞌa? Nil way ngeen yump niiyant e?” \v 34 Than pam wanch puungk wiy anangan wik wiy-wiyam pech-pechin nungant aꞌ than pam wanch puungk wiy anangan wik wiy-wiyam pech-pechin. Thananiy-a, wik wolmp-wolmp paththam piꞌ-piꞌin. Moom soldiers al-alantaman-a, nil keꞌ meeꞌmiy than anangan ngeenam nathan wik wolmpan piꞌ-piꞌantan. Puth nil pam moom anana thaw thant pam soldiers nungantam al-alantan Paul.an kalayn nunang aawuch soldiersan wun-wuntan aakanakan. \v 35 Paul aꞌ puth than soldiers anangan aak steps aakanakaman iiyina, puth than pam wanch anangan man kul thamp yippak iiy-iiyin, anpal ngulan-a, than soldiers al-alangan wow maayin nunang Paul.an aꞌ maꞌ umang kal-kalin nunang. \v 36 Than pam wanchangan monkan-wak-wakin thanang aꞌ wik anman pech-pechin wik inangana, “Mulathāmp nunanga!” \s1 Nil Paul.an Wik Thaw Thant Pam Wanchantana \p \v 37 Than soldiers al-alangan keꞌ kan kaliythan nunang Paul.an aawuch thanttamakan-a, aꞌ puth nilan thaw moom thanttamakan, “Ngay nungkar wik keꞌ thawing ey?” Nil puth mooman thaw nungant Paul.antan, “Nint thaaꞌnganth Greek thaw-thawangan ey? \v 38 Nint nath pam anan aak Egypt.aman nil thanang pam wanchan thaach thanang nganangan thaampow peetananiya. Nilan pam four thousand anangan kal thanang aak pintal aakanakan aꞌ than yotamangan yuk thawar kalin yipam pam wanch anangan mulathayn thanang. Nint pam anan ey?” \v 39 Anpalan nil Paul.an ngul thaw nungant, “Ngay in pam Jewa. Ngay aak wuut piꞌan Tarsus aak Cilicia anpalan wampangana. Ngay kan mak wik thawāng thant pam wanchantana.” \v 40 Nil mooman thaw nil Paul.an mak wik thawow thant pam wanchantan. Ngul anpalaniya nil Paul.an stepsangan than aꞌ mal wooꞌ yump thant pam wanchantan appapan nyiinayn. Thanan popam ngul weenin aꞌ anpalana nil Paul.an wik thaaꞌnganth Hebrew.ang ngul thaw thant, wik thaaꞌnganth ananiy thant pam wanch Jews.antama. \c 22 \p \v 1 “Ayyang niiyalang, kampan ngatharam-ang, niiy Israel punchana, wik ngatharam inan ngeeyāna. Ngay kan wik koochanathāng niiyant ngay keꞌam wik thayan anangan thaampanga.” \v 2 Than ngeeyinan nunang nil wik thanttamangan thaw-a, wik Hebrew.angan-a, thanan appap paththam weenina. Ngul anpalaniya nil Paul.an thawa: \p \v 3 “Ngay pam Jew iniya. Ngay aak piꞌanang aak-ngeeyangana Tarsus angan aak aniya Cilicia angmana. Ngay puth ingman emangana aak Jerusalem.anga. Nil pam namp Gamaliel alangan wik thayan wuut mangk ngamparam al-alantaman thaaꞌ-aath-aath ngayang. Ngay pam kompamana ngay kaangk kan-kanam paththam God.an wik ngeeyāng nunang aꞌ monkan-wakāngana, aꞌ puth workan iiyāngant keꞌ niiyam yimanangan. \v 4 Ngay way yump-yumpangan pam wanch Christians al-alantan aꞌ ngay pam wiy kuchangan thanang than yipam pam wanch Christians anangan wayathayn thanang aꞌ mulathayn thanang. Ngay pam wanch yot mam-mamangan thanang aꞌ jailang wunp-wunpangan thanang. \v 5 Than pam piꞌ-piꞌanam aꞌ puth pam councillors anangan than meeꞌmiy wik inangan kan-kanam paththama. Thananiya lat many ngathar theeꞌin ngay yipmam Jews anangan mam-mamāng thanang aak Damascus angan than anangan Jesus.an ngangkangan piꞌ-piꞌin nunang. Yaa, ngayan puth kungk iiyangan aak Damascus.aka ngay yipmam pam wanch anangan mamāng thanang. Ngay puth kaangk chainang kathāng thanang aꞌ yiip koyam Jerusalem.ak kalāng thanang ngan yipmam angan piik-piikān thanang aꞌ wayathān thanangweya.” \s1 Nil God.angan Paul.an Pam Min Ngul Yumpan Aꞌ Nil Jesus.an Ngangkang Ngul Piꞌ-Piꞌan \p \v 6 Nil Paul.angan waaꞌ ngul thant, “Aꞌ kinch keny ngulan-a, ngay aak Damascus thinth ngul iiy-iiyangan. Ngul yaam keꞌanamana, nganth wuut piꞌan paththam park yuw inpal kenyan ngatharanganiya. \v 7 Ngayaniya aakang keekangan aꞌ wik ngul ngeeyangan thaw-thaw ngatharana. Nilan thawa, ‘Saul-ang, Saul-ang, nint way ngathar ngeenak yump-yumpangan e?’ \v 8 Puth ngayan engkang nungant ngul, ‘Lord-ang, in nint weeꞌ e?’ puth nilan wik inangan thaw ngathar, ‘Ngay Jesusa aak Nazareth anpalana. Nint way yump-yumpangan ngathara.’ Wik inangan nungantamana nilan thaw-thaw. \v 9 Than pam anangan ngatharangan iiy-iiyin-a, than nganthan thathin aꞌ puth wikan ngeeyin thamp, puth thanan wik min-minan keꞌam ngeeyin nunang, yaꞌa nil want-wanttakan thaw ngatharana. \v 10 Anpalaniya, ngay thawangan nungant, ‘Lord-ang, nint kaangk ngay ngeen yumpānga?’ Aꞌ nil Lord.an thaw ngathar, ‘Nint ekāna, aꞌ aak Damascus aakanakan iiyāna. Nil pam thonam ana nil ngul waaꞌow nungkar wikana nil God.an kaangk nint wanttakan iiyān.’ \v 11 Ngurp ngatharam al-alangan maꞌ-mamanang kal-kalin ngayanganwey ngay puth koꞌanch iiy-iiyang ngul, nganthan pach-pacham park ngatharang angmanweya. Than aak Damascus.akan maꞌ-mamanang anman kal-kalin ngayanga. \p \v 12 “Aak Damascus.anganiya pam namp Ananias.an wun-wun aꞌ nilan pal iiy ngathar thathow ngayangana. Nilan wik thayan Moses.antaman minam anman ngeey-ngeey aꞌ puth than pam wanch Jews maꞌmangkam al-alangan ngaantam-ngeeyin nunang nil pam mina. \v 13 Nilan wamp ngathar aꞌ angman ngatharang thinth than aꞌ thawar, ‘Kuunch Saul-ang, aak thatha!’ An yaam keꞌanam paththam ngay meeꞌ ikangana aꞌ thathangan nunang. \v 14 Anpalaniya nil thaw ngul ngathar, ‘Nil God wuut mangk ngamparamantam alangan nintang miꞌa. Nintan meeꞌmiy ngul iiyān nilan kaangk nint wanttakan iiyāna. Nil puth nintang miꞌ nint puth kanam thathan nunangana aꞌ wik ngeeyan nunang thampa, pam anman nil min-minam paththamana aꞌ putha wik God.antaman ngeey-ngeeyana. \v 15 Nintan puth wik pam wanch yotantan ngul waaꞌ-waaꞌān nunangana. Nintan ngul wik waaꞌān thant nint ngeenan thathan aꞌ wik thampan ngeeyana. \v 16 Yaa, nint yaam keꞌ nyiināna. Ekāna aꞌ puy pam thon uwān nunang nil yipam kuchek kuungkow nintang. Nint God.antan thawān nil yipam way nungkaraman keꞌ-ngul ngaantam-ngeeyow.’ \s1 Nil God.an Paul.ant Thaw Wik Min Nungantaman Waaꞌ-Waaꞌān Thant Jews Yaꞌ Al-Alantana \p \v 17 “Yaa, ngayiya yiip koyam ngul iiyangan aak Jerusalem.aka aꞌ ngaaꞌ thonangan-a, ngay meeꞌ-wuthanamang aawuch ngench thayan Jews.antamanga puth-a, ngay pith-pithangan. \v 18 Ngay Lord.an thathangan thaw-thawan ngathar. Nil wik inangan thaw ngathara, ‘Erkama, aak Jerusalem.ana inman kan wantāna, puth than pam wanch il-ilangan wik nungkaram anangan ngayangan waaꞌ-waaꞌān-a, an than keꞌ ngeeyiythan, yaꞌa!’ \v 19 Anpalaniya ngay ngul thawangan nungant, ‘Ayyang, Lord-ang, than pam wanch yotam il-ilangan meeꞌmiy ngayana churches Jews.antamangana ngoonch-ngoonchangan wenk-wenkangan pam wanch al-alantan than nintangan ngangkangan piꞌ-piꞌina. Thanan kan meeꞌmiy ngay mam-mamangan thanang aꞌ puth thep-thepangan thanang thaka. \v 20 Puth aak an-aniyangana than pam al-alangan Stephen.an mulathin nunangan-a, nil puth wik min nungkaraman waaꞌ-waaꞌ-a, ngayana angman thanttang thamp. Ngay thaman kaangk ngan karpam mulathānana, ngayan puth ngook pam thanttam al-alantaman piꞌ-piꞌangan than nunangan piik-piikin mulakaman.’ \v 21 Ngul anpalaniya, nil Lord.an thaw ngul ngathara, ‘Nint kan iiyāna. Ngay nintang aak kechak kuchānga thant pam wanch Jews yaꞌ al-alantana.’” \p \v 22 Than pam wanchangan wik Paul.antaman ngeey-ngeeyinan-a, ngul anpalaniy-a, than kan-ngul wik pech-pechin, weenth-weenthamin ngula puth than Paul.an kaangk keꞌ wik ngeeyayn nunang nil wik anan waaꞌ thant nil keꞌ Jews yaꞌ al-alantan iiyiwa. Thanan wik othamayan pech-pechina, “Puy kalān nunanga! Mulathān nunanga! Ngampan nunang an-anman mulathimpana!” \v 23 Thanan wik othamayan pech-pechin aꞌ yuk coats thanttam anangan achantang ngul wuny-wunyathin aꞌ ngaanh thakan kenyam theeꞌ-theeꞌin. \v 24 Nil pam moom piꞌan soldiers al-alantamana thaw thant pam nungantam al-alantan than Paul.an aakanak kalayn nunang aawuch piꞌan thanttamakan thanan wun-wunin. Nilan thaw thant Paul.an piikayn nunanga aꞌ mep-mepayn nunang thampa, than ngeenam nathan wik othamayan pech-pechin nungantakanweya. \v 25 Puth thananiya Paul.an kathin nunangwey thanan yipam piik-piikayn nunangweya. Aꞌ nil Paul.an paththam thaw pam soldier thonam alantan angmanan than-than, “Niiy wik thayanan Rome.antaman pip-pipaniya. Ngayang thampa pam Rome punchan waaꞌ-waaꞌantana. Ngay nathwey wayan yumping-a, an ep-paththam niiyaniya piik-piikin ngayanganiya. Wik thayan ngamparam alangan waaꞌan puth ngampiya paman keꞌ piikāmp nil courtakan keꞌam yippak iiya.” \p \v 26 Nil pam soldier alangan Paul.an ngeeyan-a, yaa, nilan iiy pam moom alantan aꞌ thaw nungant, “Ayyang, nint ngeen ngul yumpangan iniye? Nil pam anmaniya Rome punchan waaꞌantan nunanga.” \v 27 Nil puth pam mooman iiy Paul.antan aꞌ thaw nungant, “Nint pam ina Rome punchan waaꞌantan nintang ey?” Nil puth Paul.an thaw nungant, “Eeꞌa.” \v 28 Nil puth pam mooman thaw nungant Paul.antan, “Ngay puth wukal yot theeꞌangan thant thanan yipam waaꞌayn ngayangana Rome punchana.” Nil Paul.an wik inangan thaw nungant, “Piip ngatharamana aak Rome punchan waaꞌin nunang, puth thananiya ngayang thamp waaꞌantan aak Rome punchana.” \v 29 Than soldiers al-alangan keꞌ mepiythan nunang Paul.an-a, puth than wik nungantaman ngeeyinan-a, thananiya winynyang ngul moꞌin aꞌ erkam paththam iiyin ngul. Nil pam moom alangan wik ngeey nil Paul.an pam Rome punchanan-a, nil thampana winynyang moꞌa puth than kaꞌathaman pam Paul.an chainang kathin nunang. \s1 Than Soldiers Al-Alangan Paul.an Kalin Nunang Pam Piꞌan Al-Alantan \p \v 30 Nil moom pam soldiers al-alantamangana nil kaangk wikan ngeeyow nungantam than Jews.an ngeenaman man kulan wampin nungantanweya. Puth amanamaniy-a, ngaaꞌ thonang ngulan-a, than chains anangan thaꞌin Paul.antaman aꞌ nil pam moomana thaw thant pam piꞌan priests al-alantan aꞌ puth-a, pam piꞌ-piꞌanam Jews.antam al-alantan thanan yalmathwayn wik thawanakana. Aꞌ nilan Paul karpam kalan wik thawanakanwey aakanakan aꞌ thawant umang thanow thanttangana. \c 23 \p \v 1 Nil Paul.angan meeꞌ koochanam thath thanang pam piꞌ-piꞌanam anangana, aꞌ nil thaw thant, “Ayyang, ngurp ngatharam niiyalang, ngay kan ngeechananga ngangk ngatharangana yam peka ngay wik God anman ngeey-ngeeyang, nathpalmana aꞌ in-inmanweya.” \v 2 Aꞌ pam moom piꞌan priestsantamana namp nungantiya Ananiasa, nil ngeey-ngeey wik Paul.antam anangana, aꞌ nil thaw thant pam thinthan than-thanin Paul.antangan-a, thaaꞌ piikayn nunanga. \v 3 Aꞌ Paul.an thaw nungant Ananias.antan, “God.angan ngul puthangkan piikow nintanga, nint puth pam way-wayam, man-kucham iiy-iiyangana! Nint nanan nyiin-nyiinangana nint yipam um nungkarang thanathān ngayanganiya aꞌ yipam waaꞌān ngayanga ngay nath wik thayanan ngeey-ngeeyanga, nath yaꞌa, puth nint ep wik thayanan pip-pipangan puth nint kan thawan thant pam al-alantan thaaꞌ thepayn ngayangana.” \v 4 Than pam wiy than-thanin Paul.antang thinthan-a, thawin nungant, “Nint puth way waaꞌ-waaꞌangan pam inana, nil pam God.antama, moom piꞌan priests al-alantamana!” \v 5 Aꞌ nil Paul.an thaw ngul thant, “Ayyang, ngurp ngatharam niiyalang, ngay puth keꞌ meeꞌmiy nunang nil pam moom piꞌan paththam priests al-alantamana. Nil Moses.angan keenkanaman wik inangan ump lat ngench thayananga, ‘Niiy keꞌ waaꞌān thanang pam piꞌan niiyantam anangana.’” \p \v 6 Nil Paul.angan thath thanangwey pungk-pungkalangan nyiin-nyiinin, wiyiy-a, pam piꞌ-piꞌanam Sadducees anangan waaꞌantan thanang, aꞌ wiyiya pam piꞌ-piꞌanam Pharisees.an waaꞌantan thanang. Aꞌ nil wik othamayan pech, “Ayyang, ngurp ngatharam niiyalang, ngay inaniya pam Pharisee thamp, aꞌ piip ngatharaman-a, nil pam Pharisee thamp. Niiy puth ngayang wampathan iikanak courtakan puth ngay kan ngangkangan piꞌ-piꞌang thanang pam wanch anangana than koyam ngul ekayn mulan wunayna aꞌ man-yetham iiyayn ngula.” \v 7 Nil Paul wik kanan thaw-a, yaam keꞌanaman-a, pam piꞌ-piꞌanam Pharisees anangana aꞌ than wiy anangan pam piꞌ-piꞌanam Sadducees.ana kan-ngul thaaꞌ-thay-thayanamin thanttakamana. Than thaampwin thanttakamana. \v 8 (Puth than pam Sadducees anangana thawantan than pam wanch koyaman keꞌ ekayn mulan wunayna aꞌ than thawantan thamp ngaantiyongk keꞌanang aꞌ putha oony keꞌanang thampa, puth than pam Pharisees ananganiya ep-paththam thaw-thawantan pam wanch anangan koyam mulaman ngul ekayna, aꞌ than kan ngangkangam piꞌ-piꞌantan oony ananganiya putha ngaantiyongk anangan iiy-iiyantana.) \v 9 Than pam wanch anangan pech-pechin thanttakamana wik othamayan puy-puyam ngul pech-pechina. Aꞌ than pam piꞌ-piꞌanam Pharisees wiy anangana than wik thayanan thaaꞌ-aath-aathina than erkam paththam thanin aꞌ kul thaw-thawin thant Sadducees al-alantan, than wik inangan thawin thantana, “Pam ilangana nil keꞌam wayan yumpa. Nil yaakaꞌ oony natha thawant, nath ngaantiyongk nath thawanta!” \p \v 10 Than pam anangana keꞌ-ngoongkam kul karkan thaw-thawin than-thanttakamana, puth wik wolmp piꞌan piꞌ-piꞌina, aꞌ nil pam moom soldiers al-alantaman-a, winynyang moꞌa puth ngaantam-ngeey keꞌ kemp ikathiythan nunang Paul.anweya, nhanthakama, aꞌ nil thaw thant soldiers al-alantan iiy-iiyayn menh-menhang thanttang wakan pam wanch al-alantangana aꞌ kalayn nunang aawuch aakanak than soldiers anangan aak wuntana. \p \v 11 Aak ngutang ngulan-a, nil Lord.an angman than-than Paul.antang thintha aꞌ nil wik inangan thaw nunganta, “Nint keꞌ winynyang moꞌāna! Nint puth kanam wik waaꞌ-waaꞌan ngayangan pam wanch al-alantan aak ingan Jerusalem.angana aꞌ nintan-a, aakanak ngul iiyān aak Rome.ak aꞌ thant ngul wik waaꞌ-waaꞌān ngayangana.” \s1 Than Jews Al-Alangana Wik Yump-Yumpin Mulathayn Nunang Paul.ana \p \v 12 Ngaaꞌ thonang ngulana than Jews anangan yalmathwin thanttakamana aꞌ wik yump-yumpin mulathayn nunang Paul.an. Than wik thayan paththam yump-yumpin thanttakamana meeꞌ God.antangana, wik inangan thawin, “Ngamp keꞌ yippak mayan mungkāmp, aꞌ ngak thakan keꞌ yippak mungkāmpa. Ngamp Paul.an mulathāmp nunangan-a, aak an-aniyangan ep-paththam may ngul mungkāmpa.” \v 13 Than yotam al-alangan pam forty thonakam yaꞌa, wiy thamana, than wik thayan paththaman yump-yumpin thanttakamana meeꞌ God.antangana. \v 14 Than yotam anangaman kan-ngul iiyin thant pam piꞌan priests al-alantan aꞌ putha pam manth-thayan al-alantan Jews.antamana, thaw-thawin thant, “Ngan puth kan wik thayan paththam yumpan nganttakamana ngan kan-kanam paththam mayan keꞌ yippak mungkān. Ngan Paul.an mulathān nunangan-a, an-aniyangan ep-paththam ngan may ngul mungkānweya. \v 15 Ngan kaangk ninta aꞌ pam piꞌ-piꞌanam councillors nanangana niiy wik kuchān pam piꞌan alantan aak Rome punchananta wunan nil soldiers anangan piꞌ-piꞌan thanang, aꞌ thawān nungant nil yipam kuchow nunang Paul.an niiyant. Aꞌ niiy wik yaan uuyamān nungant aꞌ waaꞌān nungant niiy kaangk wik nungantam ngeey-ngeeyāna Paul.antaman. Puth ngananiy-a, kan-kanam paththam mulathān nunang woyan ompamangweya nil aak iikanakan keꞌan yippak wampowana.” \p \v 16 Aꞌ pam otham Paul.antam alangana wik ngeey thanang pam anangan wikan yump-yumpin than mulathayn kaal nungantam Paul.anweya aꞌ nilaniy-a, iiy ngul aawuch piꞌan aakanakan than soldiers anangan aak wun-wunina aꞌ pek ngul ngoonch aꞌ wik maꞌmangkaman waaꞌ kaal-kunchantan. \v 17 Aꞌ Paul.angan pam moom thonam ump nunang aꞌ thaw nungant, “Nint kalān nunang pam komp inan pam moom niiyantam alantan. Nil wik waaꞌow nungantana.” \v 18 Aꞌ nil aakanak kal nunang pam kompan moom nungantamak aꞌ thaw nungant, “Nil pam jailman Paul.ana thaw ngathar puth ngay keꞌ-paal pam komp inan pal wampathang nungkara. Nil wik ngul waaꞌow nungkara.” \v 19 Aꞌ pam moom piꞌan alangan maꞌ-mamanang kal nunang pam kompan aꞌ pokkapang kiikath nunang aꞌ thaw ngul nungant, “Nint waaꞌān ngathar wik nungkaramana.” \v 20 Puk otham Paul.antaman thaw, “Than Jews al-alangan ngaantam-ngeeyin than kan engkayn nungkarana nint ngaaꞌthaman-a, kalān nunang Paul aakanak peka thant pam piꞌ-piꞌanam al-alantan. Than ngul thawayn nungkara thanwey kaangka putham wik ngeeyayn Paul.antamana, an yaꞌ, an than yaan wik uuy-uuyamantana. \v 21 Nint keꞌ wik ngeeyān thanttamana, puth pam yot-yotam al-alangan than pam forty thonakam yaꞌa, than wiy thama, than wik thaaꞌ-thayanaman thaw-thawin meeꞌ God.antangana than keenk ngoonchayn aak wuthanangan, aꞌ kuup-kuupayn nungantaniyweya, nil woyan wakanan iiy-iiyowan-a, thananiya pentayn ngul aꞌ angman mulathayn nunanga. Thananiya wik thayan paththam thawin thanttakamana may aꞌ ngak thakan keꞌan yippak mungkayna. Than kanan mulathayn nunangan-a, than an-aniyangan ep-paththam may ngul mungkayn. Than anman yippak kuup-kuupantan mulathayn nunangana, aꞌ than anman kuup-kuupantan nungkara nint Paul.an kuchān thant.” \v 22 Aꞌ nil pam moom piꞌanan thawa, “Nint keꞌ waaꞌān thant wiyantan nint wik wanttakan waaꞌan ngathara.” Aꞌ nil kuch nunang ngul pam kompan. \s1 Than Pam Soldiers Al-Alangan Kalin Nunang Paul.an Pam Felix Alantana \p \v 23 Aꞌ moom piꞌan soldiers al-alantamangan ump pulang pam kucham nungantam anangan wampowpul nungant, puth puliya pam piꞌan thamp, pam yot-yotam piꞌ-piꞌpul thanang. Nil thaw pulant, “Nip pam soldiers two hundred anangan yalmathow thanang kan-ngul yipam iiyayn kungka aak piꞌan Caesarea aakanakan. Aꞌ nip pam seventy karpam kalow thanang thamp than yipam yaramanang moꞌayn aꞌ putha pam two hundred thamp uwowa than yipam kek kal-kalayna. Inman ngutangana nine oꞌclockan wunow-a, niiy kan-ngul iiyāna. \v 24 Aꞌ niiy yaraman wiy anangan kalān nungant Paul.antana nil yipam yaramanang peyowa aꞌ minam wampathān nunang moom piꞌan alantan namp nungantiya Felixa.” \v 25 Aꞌ moom piꞌan alangan lat ump nungant pam wuut piꞌan Felix alantana. Aꞌ wik inangan umpa: \p \v 26 “Ngay puth Claudius Lysias.ang lat inan umpang nungkar pam wuut piꞌan paththam Felix.anta. Ngay inan waaꞌāng nungkara: \v 27 than Jews al-alangana kanam mamin nunang pam inman Paul.an, aꞌ than kan-ngul keꞌ mulathiythan nunanga. Aꞌ ngay ngeeyang than waaꞌantan nunang aak Rome punchan. Ngay puth iiyangan aꞌ soldiers ngatharam anangan karpam kalangan thanang aꞌ nganana kaaꞌ-piichanathan nunang. \v 28 Puth ngayan kaangk wik ngeeyāng thampa than Jews anangan ngeenam man kul aak-yaꞌang wampin nungantanweya ngay puth aakanakan kalangan nunanganiya pam piꞌ-piꞌanam Jews.antam al-alantana. \v 29 Than waaꞌin nunang keꞌ nil wik thayan thanttaman pipa. Nil nath wik ngench thayana thanttaman pip-pip, nath yaꞌweya, keꞌam nath pip, puth ngayana thath-thathanga nil keꞌam wayan yump-yumpan, yaꞌa, puth ngamp aak-yaꞌang keꞌ mulathimp nunang aꞌ puth aak jailangan keꞌ wuniy thampa. \v 30 Nil pam thonamang waaꞌ ngathar than Jews al-alangan wik yump-yumpin keꞌ mulathiythan nunanga puth ngay ngaantam-ngeeyanga puth ngay kaangk kuchāng nunang nungkarweya. Ngay kan thawang thant Jews il-ilantan thanan waaꞌ-waaꞌin nunanga thananiya wik nungkar waaꞌayn nil ngeenan way yumpa puth nint ngulan um nungkarangan thanathān nunanga aꞌ ngaantam-ngeeyān nil nath way yumpa, nath yaꞌa.” \p \v 31 Than soldiers al-alangana puth anman yumpin keꞌ moom thanttaman thaw thanta puth thana aak ngutangam kungk kalin nunang Paul.ana aak-aakanak ngul Antipatris.aka. \v 32 Aꞌ ngaaꞌ thonangana than soldiers wiy anangan thaꞌangaman iiy-iiyina koyam yiip ngul iiy-iiyin aak-aakanak thanan wun-wunin aꞌ Paul-a, puth soldiers wiy anangan than karpam yaramanangan kungkam moꞌ-moꞌin. \v 33 Than puth soldiers al-alangana karpaman kalin nunang Paul.an aak-aakanak ngul Caesarea.aka aꞌ than latana theeꞌin nungant moom piꞌan Felix alantan aꞌ putha angman wantin nunang Paul.an maꞌ nungantang. \v 34 Aꞌ moom piꞌan alangana latan readimpung, anpalaniya nil kan-ngul engk-engk nungant Paul.antan, “Nint aak wanttinpal wampan e?” A Paul.angan waaꞌ nungantan nil aak anpalan wamp Cilicia.amana, \v 35 aꞌ nil mooman thaw, “Aꞌ ngay umang ngatharang thanathāng nintang ngula, than pam wanch anangan man kulan wamp-wampin nungkaran-a, than mak wampayn aak iikanakana.” Aꞌ nilan thaw thant soldiers al-alantan kalayn nunang Paul.an aawuch piꞌan Herod.antam aakanakan aꞌ meeꞌ-pathathayn nunang Paul.an angmana. \c 24 \s1 Than Jews.angan Waaꞌ-Waaꞌin Nunang Paul.anwey \p \v 1 Aꞌ maꞌ five.angan kanan want-a, nil pam wuut piꞌan priest namp nungantiya Ananias aak kungkam iiy Caesarea aakanakan, wiyantang al-alantangan iiy, pam manth-thayan wiy anangan aꞌ pam thonam namp nungantiya Tertullus, pam inman nil meeꞌmiy wik thayanan Romans.antamana. Than puth angman than-thanin um moom piꞌan alantangana aꞌ wik way anangan waaꞌ-waaꞌin nunang Paul.ana. \v 2 Aꞌ anpalaniya than thawin nungant Paul.antanum-menhang angan thanow um nungant moom piꞌan alantangan thampanga, aꞌ nil Tertullus.an wik inangan thaw nungant pam piꞌan alantan; \p “Ayyang, moom-ang, nint kan-kanam paththam pam wuut piꞌana. Ngan puth nathpalman kul keꞌan anman wun-wunan puth ninta kuchek minang piꞌ-piꞌangan nganang. Nint min anman yump-yumpangan aak ngamparang ingana, thayanam piꞌ-piꞌangan. \v 3 Ngan puth maꞌmangkamana keꞌ-ngoongkam anmana ngangk minang wun-wunan puth nint min anman iiy-iiyangan nganta aꞌ ngan thankyou thawanan nungkara. \v 4 Puth ngay kaangk keꞌ nintangan yaam piꞌānga, puth ngayana thaaꞌ-mamanang thawāng nungkara nint keꞌ ngeeyin ngayang ey? Ngay wik koꞌalam thawāng nungkara. \v 5 Ngan kan meeꞌmiy nunang puth nil pam inman kaangk kulak wenk-wenkowa. Aak nath-nathan nil kulak kuyam wenk-wenka than Jews anangana keꞌ-paal wik pech-pechina, weenth-weenthamin thakan pal-puyana. Nil puth pam inana pam moom thanttam aak pungk-pungkalangan pam wanch waaꞌantan thanang Nazarenes. \v 6 Aꞌ nilaniy keꞌ aawuch ngench thayan nganttaman wayathiya puth ngan maman nunang aꞌ jailang wunpan nunanga. Nganan wik yumpan keꞌ ngan umang thanathin nunang, nil puth wik thayan nganttamana keꞌam piꞌa, \v 7 puth nil moom piꞌan thanttam pam soldiers al-alantaman namp nungantiya Lysius nil angman pek ngoonch aꞌ thaach nganang maꞌam theeꞌān nunang Paul.an thant ngulana. \v 8 Nil Lysius.ana thaw ngant pal iikanakan wampān aꞌ waaꞌān nungkara Paul ilantamana. Nint nath kaangk Paul.an mepān nunanga puth nint ngul thathāna wik ananiya ngan waaꞌana an kan-kanama.” \v 9 Than puth Jews yotam anangan wampin Tertullus.antangan-a, thawin puth wik nungantamana an kan-kanam paththama Paul.antamana. \s1 Paul.angan Wik Min-min Waaꞌ Nungamangan Felix.antan \p \v 10 Aꞌ pam piꞌan alangana mal theeꞌ-theeꞌ Paul.antan nil yipam wik thawowweya. Aꞌ Paul.an thaw ngul, “Ngay kan meeꞌmiy nintang nint puth kaap thon-thonangana pam wanch Jews punchanana umang than-thanathangan nganang courtakana puth anpalana nint meeꞌmiy nganang Jews inangan, puth ngayaniya ngangk minangam wikan waaꞌāng nungkara ngay ngeenan yumpangana. \v 11 Pam wanch yotangan waaꞌiythan nungkara puth kinch twelve.angana kanaman want-a, ngay aak-aakanak iiyangan Jerusalem.ak ngay yipam thaaꞌ-kuumpāng nunang God.ana. \v 12 Than Jews al-alangana puth ngayang keꞌam thathin kul pam wanch wiy-wiyantan thaw-thawangan angan aawuch ngench thayan Jews.antamangana, yaꞌ anman, puth than keꞌam thathin ngayang kulakan wenk-wenkangan church thanttamangan aꞌ puth aak nath-nathan thamp ngay wanttinakan iiy-iiyangan towns wakanangana, yaꞌa. Than yimanangan keꞌ thawiythan ngay wayan iiy-iiyang, \v 13 than puth keꞌ meenathiythan nungkarana keꞌ wik thanttamana an keꞌ kan-kanam yimanangan, an yaꞌa. An than yaan wik uuy-uuyamantana. \v 14 Ngay kan-kanam paththam waaꞌang nungkara, ngay puth anman thonakam thaaꞌ-kuump-kuumpang nunang God anman than wuut mangk nganttam al-alangan thaaꞌ-kuump-kuumpin nunang, God thonam anmana. Ngay ngangkangam piꞌ-piꞌang nunang Jesus.ana puth ngay woyan min nungantaman wak-wakanga, ngayiya yimanangan thaaꞌ-kuump-kuumpang nunang God.aniya. Aꞌ than Jews inangan thawantan keꞌ woyan Jesus.antamana way paththama. Puth ngay ngangkangam piꞌ-piꞌang wik yotam anangan Moses.antaman aꞌ putha wik thanttam prophets al-alantamana than keenkanaman umpin lat ngench thayanangan. \v 15 Aꞌ ngay kan-kanam ngaantam-ngeeyang nil God.angan kan-kanam paththam ngul ekathow pam wanch maꞌmangkaman mulamana. Nungkway than pam wanch min-miniy-a, nath yaꞌa, waya, nil God.angan kan-kanam ngul ekathow thanang yotam anangana. Than Jews il-ilangana wik anman thamp ngaantam-ngeeyantan. \v 16 Ngay puth kan-kanam ngaantam-ngeeyang nil God.angan kan-kanam paththam ngul ngayang koyam ekathow mulamana, ngay puth anpalana paath-paathang min anman yump-yumpanga nil yipam God.anga puth-a, pam wanchangan kan-kanam thathayn ngayang min anman yump-yumpanga. \p \v 17 “Ngay puth keꞌ wunanam aak ingan Jerusalem.angan kaap thon-thonangana yaꞌa. Puth ngay in-ngulan wampang aak Jerusalem.akana puth wukal kalang thant Jews al-alantan than wukal keꞌanangan al-alantanweya aꞌ amanaman-a, ngay aawuch ngench thayan aakanakan iiyanga aꞌ minh ngulan theeꞌang piip God.antana. \v 18 Ngay inan yump-yumpanganan-a, thaniya uwin ngayanga aawuch ngench thayan Jews.antamangana. Ngan kanam ngakangan maꞌ thethangan mak-makwun, an yaꞌ-ngul, kan ngan pach ngula. Nganam thonakam aak anganiya, pam wanch wiy ananganiya, ang yaꞌa, puth ngan keꞌam wik wolmpan piꞌ-piꞌana, yaꞌa. \v 19 Aꞌ anpalaniy-a, than Jews wiy anangan ngul wampin aak Asia anpalan, aꞌ pek ngoonchina. Than kaangk nath waaꞌiythan ngayangan-a, an thanam wampiythan aꞌ waaꞌiythan nungkar ngayangana. \v 20 Ngayang pam piꞌ-piꞌanam Jews.antam al-alantangan um thanttang thanathin ngula puth than keꞌam waaꞌin ngathar ngay way ngeenan yumpanga. Than puth Jews inangan wanttak ngul thawantan keꞌ way yimanangan yumpangan e? Than puth thawayn ee! ngay ngeen nathan yumpangana! \v 21 Ngay um thanttangan than-thanang-a, ngay wik inangan thawang thantana, ‘Niiy puth umang thanathan ngayang niiyantang inmana, puth anpalan ngay inan kan-kanam ngaantam-ngeeyang nil God.angan mulaman koyam ekathow ngampang.’ Than nath pam il-ilangan kaangk keꞌ nath wik ngatharam anangan ngeeyayna, keꞌ-paal than nanpalan ngaantam-ngeeyantan ngayan keꞌ way yimanangan yump-yumpanga.” \p \v 22 Pam moom piꞌan Felix alangan kan meeꞌmiy woyan Jesus.antaman want-wanttakan wun-wun, nilana kaangk keꞌ-ngul ngeeyow wik puth-puthamaniya, aꞌ nilan thaw thant, “Nil moom piꞌan Lysias.an wampowan-a, ngay wik ngul thawānga Paul.antaman niiyantangana nil nath min yump-yumpwey-a, nath yaꞌa, way nath yump-yumpa.” \v 23 Aꞌ nil thaw thant thapangumpan al-alantan, “Thath-thathān nunang Paul.an, aꞌ min-minam piꞌān nunangweya, wik thaaꞌ poch-pochamana keꞌ thawān nunganta, aꞌ thawān thant ngurp nungantam al-alantan an min thanta may aꞌ ngook thamp kalayn nungant, aꞌ puth nil ngeen thampan kaangk-a, anangan thamp kalayn nungant.” \s1 Paul.an Wik Thaw-Thawan Pulant Felix.ang Aꞌ Drusilla.anta \p \v 24 Aꞌ maꞌ-koꞌalamang kanan want-a, Felix.ang pul wanch nungantam Drusilla.angana karpam iiypul nungant Paul.antana. Drusilla.aniya wanch Jews punchana. Aꞌ Felix.angan ump nunang Paul.ana nil yipam wik waaꞌ-waaꞌow nungantan woyan Jesus Christ.antamana want-wanttakan wunana. \v 25 Aꞌ nil Paul.angan waaꞌ-waaꞌ pulant nil God.angan kaangk pam wanchangan min anman yump-yumpayna, kuchek minangam ngaantam-ngeey-ngeeyayn aꞌ keꞌ weenthamayna, aꞌ nil yimanangan waaꞌ pulant nil God.angan ngul um nungantangan thanathow ngampanga. Nil Felix.ang wik inangan ngeey-a, nil paththam winynyang ngul moꞌ, aꞌ nil thaw nungant Paul.antan, “Nint puth-puthamana keꞌ-ngul waaꞌān ngathara. Nint kan-ngulwey iiya! Ngay nath kaangkweya wik puthaman ngeeyāng nungkaraman-a, ngay ngul wik kuchāng nungkara.” \v 26 Nil Felix.angan ngaantam-ngeeyweya nil Paul.angan nath wukal theeꞌowantweya, nanpalana nilana wik kuch-kuch nungant palaman wampow nungantana, an puth yaꞌa, Paul.angan keꞌam wukal theeꞌant. \p \v 27 Kaap kuchamang kanan want-a, nil Felix.an moom piꞌanan keꞌam ngul iiy-iiya, an pam piꞌan thonangan ngul iiya namp nungantiya Porcius Festus.an. Felix.angan kaangk thanang Jews anangan kaangk wunayn nungant, keꞌ-paal nilaniya angman want nunang Paul.an jailanga. \c 25 \s1 Paul.an Thaw Thant Pam Piꞌan Paththam Alantan Kuchayn Ngayangana \p \v 1 Nil Festus.ana aak nyiingk-nyiingk wamp thant Judea.angana moom piꞌan yipam iiyow thant, puth amanamaniy-a, nil aak yiip iiy aak Caesarea anpalan Jerusalem.akanweya. \v 2 Than aak anman wuntan-a, pam piꞌ-piꞌanam anangan aꞌ wiy anangan pam manth-thayan Jews.antamana than Paul.an waaꞌ-waaꞌin nunangweya pam piꞌan Festus alantan. \v 3 Than thaaꞌ-mamanang thaw-thawin nungant Festus.antan Paul.an kuchow nunang aak Jerusalem.akan puth thana kanam wik yumpin nungant, wik maꞌ-mupam, than ngoonchayn woyan ompamanga, nil Paul.an woyanangan iiy-iiyow-a, than purpam mamayn nunang aꞌ mulathayn nunang. \v 4 Aꞌ Festus.an thaw, “Ngay piꞌ-piꞌang nunang Paul.an jailang Caesarea.angana. Ngayiya yaam keꞌanama koyam ngul iiyānga Caesarea.akan. \v 5 Pam manth-thayan wiy anangan inpalana kuchān thanang ngatharang iiyayna than yipam aak angan kalayn nunang Paul.an courtak aꞌ waaꞌayn ngathar way nath ngeenan yump-yumpa. Nil nath way yumpa, nath yaꞌa.” \p \v 6 Nil Festus.an yaan wun-wun thanttang Jews.antangan aak Jerusalem.angana puth anpalaniya nil kungkam ngul iiy Caesarea.aka. Aꞌ ngaaꞌ thonangana nil aawuch courtakan angan ngoonch aꞌ nyiin-nyiin aꞌ puth thaw thant soldiers al-alantan, “Niiya pal pek ngoonchathān nunang Paul.ana!” \v 7 Aꞌ than pek kanan ngoonchathin nunangan-a, than Jewsa aak Jerusalem anpalan wampinan-a, angman than-thanin nungantang thintha aꞌ waaꞌ-waaꞌin nunangana, puth than yotam anangana yaꞌ wik uuy-uuyamina. Nil puth Festus.angan kanam thiich thanang wik thanam uwin keꞌ wik min waaꞌ-waaꞌin nungant, puth yaꞌa. \v 8 Aꞌ Paul wik inangan thaw, waaꞌ nungantakaman, “Ngay puth keꞌam way wiy-wiy anangan thakan yumpangan yaꞌa. Aꞌ ngay keꞌam waaꞌ-waaꞌang wik ngench thayan thanttam Jews.antamana, yaꞌa. Ngay aawuch ngench thayan thakan-a, keꞌam thak waaꞌang yaꞌa, aꞌ ngay puth keꞌam thaampanga moom piꞌan thanttam Romans al-alantamana.” \p \v 9 Puth nil Festus.angan kaangk Jews anangan thanang kaangk wunayn nungantan, aꞌ nil puth thaw nungant Paul.antan, “Nint keꞌ iiyin ey? aak yiipama Jerusalem.akan ey? Ngay angana um ngatharang thanathāng nintang courtakana, aꞌ ngayaniy-a, ngaantam-ngeeyāng ngul than Jews al-alangan nath wik way-way waaꞌin nintang wik uuyamina, nath yaꞌa, kan-kanam natha.” \v 10 Aꞌ Paul.an thaw, “Yaꞌa, ngay inan thawang nungkara. Nil pam moom piꞌan Romans al-alantamangan-a, ngayanganiya um nungantang thanathow courtakana, nilam thonakama, wiy-wiyang yaꞌa. Nint inan thamp kan meeꞌmiy ngay keꞌam wayan yump-yumpang Jews al-alantan. \v 11 Ngay nathwey kan-kanaman way paththaman yump-yumping-a, an nint kuchin ngayang mulan wuninga — yaa, an ngay iiying mul wuning. An puth yaꞌa, than yaan wik uuy-uuyamina waaꞌ-waaꞌin ngayangan nungkara, puth nint keꞌ maꞌam theeꞌin ngayang thant ngulana. Ngay kaangk thonakam pam moom piꞌan alangan ngayang um nungantangan thanathow courtakana!” \p \v 12 Aꞌ Festus.angan wik ngeey nungantam ep-paththam Paul.antamana, aꞌ nil iiy pam al-alantan than nunangan maꞌ-aath-aathin aak courtangana, aꞌ engka thantweya nil wanttakan yumpowa. Aꞌ nilana palam ngul wamp Paul.antan, aꞌ thawant ngul, “Nint puth nintam thawan pam moom piꞌan alangan um nungantang thanathow nintang courtakana, ngan puth nungant kuchān nintanganiya.” \s1 Nil Moom Agrippa.an Puth Wanch Namp Bernice.ana Pul Aak Caesarea.ak Iiypul \p \v 13 Aꞌ ngul-ngulana moom piꞌan Agrippa.an aꞌ wanchana namp nungantiya Bernice aak-aakanak wamppul Caesarea.aka yipam uwowpul nunang Festus.an. \v 14 Kinch maꞌ-koꞌalamangan kanan want-a, nil Festus.angana waaꞌ King Agrippa.antan wik Paul alantamana. Nil thaw, “Nil pam thonam nana nil Felix.angan want aak jailanga. \v 15 Ngay kaꞌathaman iiyang aak Jerusalem.akan-a, than pam piꞌ-piꞌanam priests anangana aꞌ pam manth-thayan Jews al-alangana waaꞌ-waaꞌin nunang ngathar puth thanan thawin ngathar ngay kuchāng nunang mul yipam wunowa. \v 16 Puth ngay thawangan thant than pam wanch Rome punchanangana aak-yaꞌang keꞌam maꞌam theeꞌantan pam than wiyangan waaꞌ-waaꞌantan nunanga wayan yump. Kaꞌathamana than wik thawayn courtangana, aꞌ nil puth wik ngeeyowa wik way anangan thanan waaꞌ-waaꞌin nunangana. Aꞌ nil paththam yipam thawow thant wik thanttam anangan nath kan-kanama nath yaꞌa. Ngay wik anangan kanam waaꞌangan thanta. \v 17 Aꞌ than Jews yotam anangana pal ing-ngul wampin puth ngaaꞌ thonang ngulana ngayana kan-ngul nyiinangan courtangan. Aꞌ ngay thawangan thant soldiers al-alantan pal kalayn nunang aꞌ ang pekan ngoonchathayn nunang courtaka aꞌ amanamana ngay Paul.ana umang thanathangan nunanga. \v 18 Aꞌ than Jews anangan thaamp-thaampinan nunanganwey-a, thananiy-a, thanin ngul aꞌ wikana waaꞌ-waaꞌina, puth thananiy ngula keꞌam wik way anangan waaꞌ-waaꞌin nunanganiya yaꞌa. Ngayan ngaantam-ngeeyang than keꞌ way waaꞌ-waaꞌiythan nunanga, puth yaꞌa. \v 19 Thananiya thaaꞌ-thay-thayanamin ngul Paul weeꞌanangana wik thayan Jews.antam anpalana, aꞌ puth thananiya pam mul Jesus.antaman wik thaw-thawin ngula — puth nil Paul.angan waaꞌ thant nil yippak man-yethamaniya. \v 20 Ngay keꞌ meeꞌmiy thantana yaꞌa Jews al-alantana than want-wanttakan aak wuna, puth ngaya nanpalan thawangan nungantan Paul.antana nil kaangk nath aakanak iiyow courtak angan Jerusalem.angana. \v 21 Puth nil Paul.an thawa nil kaangk aak-aakanakan iiyow pam moom piꞌan alantan aak Rome.angan wunana, aꞌ nilam thonakam pam moom piꞌan alangan um nungantangan thanathow nunanga. Aꞌ nil thaw nil kaangk soldiers al-alangan meeꞌ-pathathayn nunang aak-aakanakaman pam piꞌanan thathow nunang ngulana. Aꞌ ngay thawangan thant soldiers al-alantan puth meeꞌ-pathathayn nunang aak-aakanakaman ngay kuchāng nunang ngulana pam wuut piꞌanantana.” \v 22 Nil Agrippa.an thaw, “Ngay kaangk wik ngeeyāng nunangweya pam inana.” Aꞌ Festus.an paththam thaw, “Puth ngaaꞌthamana nint kan-kanam wik ngeeyān nunangana.” \p \v 23 Aꞌ ngaaꞌ thonang ngulan-a, than yotam anangan pam piꞌ-piꞌanamana puth moom soldiers anangana aak townangan wunin-a, angman karpam wampin pulantang Agrippa.ang aꞌ Bernice.angana aꞌ aak pek ngoonchathwin aawuch wuut piꞌanangana. Aꞌ Festus.an kan-ngul thaw thant soldiers al-alantan pek ngul aawuch piꞌanangana kalayn nunang Paul.an. \v 24 Nil Paul.an ngoonch-a, Festus.an thaw, “Moom piꞌan-ang! Agrippa-ang! aꞌ niiy pam wanch yotam inangana, niiy thathān nunang pam inaniya! Than Jews yotamangana aak inman-a, aꞌ putha, Jerusalem.angana an than thaampantan nunangweya. Than yotam anangan pech-pechina, ‘Mulathān nunanga! Nil man-yethaman keꞌ wun-wuniya!’ \v 25 Puth ngay thathanga nunang nil way keꞌam yump-yumpa, keꞌ puth mulathanak nunang aak-yaꞌang yaꞌa. Aꞌ puth nil kaangk pam moom piꞌan alangan um nungantangan thanathow nunang puth ngay nanpalan ngaantam-ngeeyang ngula aak-aakanakan kuchāng nunang kuuw Rome.ak pam moom piꞌan alantana. \v 26 Ngay kan lat umpāng nungant pam moom piꞌan alantan aꞌ waaꞌāng nunangana way ngeen nath pam ilangan yumpa, puth ngay wanttak ngul wik thawāng e? Nil keꞌam wayan yump. Ngay puth nanpalan pal kalang nunang Paul.ana ingan thanow um niiyantang yotam il-ilantangan pam wanch piꞌ-piꞌanam aꞌ putha nungkaranga, pam piꞌan Agrippa, niiy yipam wik nungantaman ngeeyāna, aꞌ amanaman-a, niiy wanttakan ngaantam-ngeeyaniy wik nungantam anpalana, niiy waaꞌān ngathar ngula, ngay yipam lat umpāng nungant pam moom piꞌan alantana. \v 27 Ngaywey pam inman jailmanana keꞌ yippak kuchāng nunang moom piꞌan alantan, ngay puth keꞌaman yippak latangan waaꞌang moom piꞌan alantan than wiy al-alangan ngeenam waaꞌantan nunangana. Ngay kaꞌathamana meeꞌmiy yumpāng nunang-a, an ep kuchāng nunang ngula.” \c 26 \s1 Paul.angan Waaꞌ-Waaꞌ Nungantakamanwey Agrippa.antan \p \v 1 Agrippa.an kan-ngul thaw nungant Paul.antan, “Nint kan waaꞌān ngathar nungkarakamanweya.” Aꞌ Paul.ang maꞌ punth ongkarath aꞌ kan-ngul thaw-thawa, \v 2 “Moom piꞌan Agrippa-ang, ngangk min wun ngathar, ngay puth kaangk wikan waaꞌāng nungkar ngatharakamana wik anpalan than Jews.angan waaꞌ-waaꞌin ngayanganwey. \v 3 Ngay kaangk paththam wikan thawāng nungka puth nint kan meeꞌmiy yotam anangan aak wanttakan wunan nganta Jews.antan, puth wik yotam anangan nganan thawanan-a, an nint kan meeꞌmiy nganang. Yaa, ngay inan thawang nungkara, nint wik min-min ngeeyān ngayanganiya. \p \v 4 “Jews yotam al-alangan kan meeꞌmiy ngayanga ngay puk manyamana ngay aak ngatharamangan wun-wunang aꞌ putha aak angan Jerusalem.angana. Than kan thathin ngayang ngay want-wanttakan wun-wunangana. \v 5 Than kan meeꞌmiy ngayang aak nathpalmana puth than meeꞌmiy ngay pam Phariseea. Than Pharisees al-alangan wik thayan nganttam Jews.antaman erkam anman ngeey-ngeeyantan, than wiyangan yaꞌa chil-chil ngeeyantan. Than Pharisees al-alangan waaꞌiythan nungkar an ngay kan-kanama Pharisee thamp puth than nath kaangk keꞌ wikan waaꞌayn nungkara. \v 6 Puth than inan ep ngayang umang thanathinanya puth nanpalan ngay ngangkangam piꞌ-piꞌang wik God.antam anangan nilaman kaaꞌngak thanang wuut mangk nganttam anangana. \v 7 Kampan nganttamana maꞌmangkam anangan than wuut mangk nganttam twelve al-alantaman wamp-wampin-a, than thaaꞌ-kuump-kuumpantan nunang God.an kinchang aꞌ ngutanga puth than kuup-kuupantan nungant God.antan nil anan yumpow nil ngeen nathan kaaꞌngak nganangana. Ayyang, Moom-ang, ngay anan waaꞌ-waaꞌang thant nil God.angan kanam ananiy yump keꞌ nilaman kaaꞌngaka nganangana, than pam wanch Jews.angan nanpalan wik wayanang thak thawantan waaꞌ-waaꞌantan ngayanganiya. \v 8 Niiy pam wanch il-ilangan niiy ngul ngeenama keꞌan ngangkangaman piꞌ-piꞌaniy nunang God.ana nil maꞌ-kuncha, koyaman ekathow pam wanchana mulamana? \p \v 9 “Kaꞌathamana ngay thampan kaangk keꞌ weenang nungantaman Jesus.antamana aak Nazareth punchanana, ngay pam wanch nungantaman Jesus.an ngangkangan piꞌ-piꞌantan-a, thaamp-thaampang thanang. \v 10 Aꞌ ngay aak Jerusalem.angan wunangan-a, ngayaniya, way yump-yumpang thant. Than pam piꞌ-piꞌanam priests anangan thawin ngathar pam wanch God.antaman yot-yotam thenchāng thanang jailanganiya, aꞌ ngay thenchang thanang. Aꞌ nganan wik yumpan nganttakaman, ‘Ngamp mulathāmp thananga,’ ngay paththam erkam thawangan, ‘Eeꞌa, than mul wunayna.’ \v 11 Aꞌ puth ngaya maꞌ-yotam iiy-iiyangan church Jews.antamakan thon-thonangana ngay yipam way anman yump-yumpāng thantaniya. Ngay yaꞌangam paath-paathang thanang thaw-thawang thant wantayn nunang Christ.ana. Ngath man kul paththam wamp-wampa thantakaniya pam wanch anangana ngangkangaman piꞌ-piꞌin nunang Jesus.ana aꞌ ngay iiy-iiyangan aak piꞌ-piꞌanam thon-thonak aak nath-nathaniya way yipam yump-yumpāng thanta. \p \v 12 “Anpalana, ngay aakanak kungk iiyangan Damascus.aka ngayan yipam way yump-yumpāng thant pam wanch al-alantan than God.an ngangkangaman piꞌ-piꞌantan nunangana aak anganiya. Than puth pam priests anangan thawin ngathar ngay way anman yump-yumpāng thantana. \v 13 Moom-ang, ngay kinch kenyan iiy-iiyangan woyan wakanan-a, ngay nganth paththam thathangan yuw inpal kenyana. An paththam nganthana park-parka, an keꞌ kinchan park-parkan-a, an nganth yimanangan yaꞌa. Pam anangan nganan iiy-iiyanwey-a, an nganttang angman parka. \v 14 Ngan yotamana aakang keekan aꞌ ngay wik ngeeyangan thaw-thawar wik ngatharamangana Hebrew.anga. Nilan thawa, ‘Saul-ang, Saul-ang! Nint ngeenam wayan yump-yumpangan ngatharaniy e? Nint way yump-yumpangan nungkarakama!’ \v 15 Aꞌ ngay thawangan, ‘Lord-ang, in nint weeꞌ e?’ aꞌ nilan puth thaw ngathar, ‘Ngay Jesus inaniya. Nint puth way yump-yumpangan ngathara. \v 16 Nint ekāna aꞌ thaꞌ kucham nungkaramang-a, thanāna! Ngay inan ngatharakam meenathang nungkara, ngay puth kaangk nintan workan iiy-iiyāna ngatharaniya. Ngay kaangk nintan waaꞌān thant wiyantan ngayangan thathana aꞌ wik thampan ngeeyan ngayangana. Aꞌ ngul-ngulaniya ngay ngul meenathāng ngathamang nungkaraniya aꞌ nint paththam waaꞌān pam wanch al-alantan ngay yotana meen-meenathāng nungkarana. \v 17 Ngay kan-kanam maꞌ wuuyan ngul wunpāng nungkar thanttam Jews al-alantamana. Ngay kan-kanam kuchāng nintang Jews yaꞌ al-alantan thanta aꞌ ngay maꞌ wuuyan ngul wunpāng nungkar thanttam thampana keꞌ yipam wayathayn nintang. \v 18 Ngay kuchāng nintang nint yipam thaaꞌ-aath-aathān thanang Jews yaꞌ anangana, than yipam ngangkangam piꞌ-piꞌayn ngayanga aꞌ ngayaniya kan-kanam ngul kon-ngathowanya way thanttam anpalana. Aꞌ thananiya karpam iiyayn pam wanch wiy al-alantangan than ngangkangan piꞌ-piꞌantan wik min God.antamana. Than puth kan-kanam pam wanch God.antaman iiyayn ngula aꞌ nil God.ana kan-kanam moom piꞌan thanttaman iiyowa. Aꞌ than kan-kanam paththam weentayn nungantam oony way alantaman, nilan-a, keꞌ-ngul moom piꞌanan iiyow ngul thantaniya. An keꞌ than kan aak ngaaꞌamana pol ngul pentayn aak nganth min paththam aakanakan, nil puth Jesus.aniya moom piꞌan paththam thantaniy ngula.’ \s1 Paul.ana Piip God.antan Work Iiy-Iiya \p \v 19 “Ayyang, moom piꞌan Agrippa-ang, ngay wik maꞌ-thonam ngeeyang pithangan thawar, nganth thaman pal keny ukar. \v 20 Ngay wik minan waaꞌ-waaꞌangan Damascus.anga aꞌ puth Jerusalem.anga, anpalaniya ngay wik minan waaꞌ-waaꞌangan thant Jews al-alantan aak Judea wakanangana, anpalaniya ngay aakanak iiyangan thant Jews yaꞌ al-alantan thampanga. Ngayan wik waaꞌ-waaꞌang thant than keꞌ-ngul wayan yumpayn aꞌ weentayn nungant God.antana. Than min anman yumpayn yipam meenathayn than kan-kanam monkan-wakantan ngul nunang God.ana. \v 21 Than nanpalan Jews al-alangan mamin ngayang aawuch ngench thayanang angan Jerusalem.anga puth ngay wik minan waaꞌ-waaꞌang God.antaman aꞌ thanan keꞌ mulathiythan ngayangwey. \v 22 Puth God.angan kan maꞌ-aath-aathan ngayang ngaaꞌ thon-thonanganiya puth nil inman thamp maꞌ-aath-aathan ngayanga, yaa, ngay nanpalan um niiyantang yotam il-ilantangan thanang pam wanch piꞌ-piꞌanama putha pam wanch manyiy il-ilantangana, aꞌ ngay waaꞌ-waaꞌang niiyant yotamantana nungantam Jesus Christ.antamana. Moses aꞌ pam wiy God.antam anangan aak keenkanaman wun-wunin-a, thaniya wik inman waaꞌ-waaꞌin ngay inman wik waaꞌ-waaꞌanga niiyantana, \v 23 puth Christ.an uthamow-a, aꞌ anpalaniya nilaniya kaꞌatham paththam koyam ekow mulamana, nil yipam wik minan waaꞌ-waaꞌow thant kampan nungantam al-alantan Jews.anta aꞌ puth Jews yaꞌ al-alantan thampanga, nilana ep-paththam kaaꞌ-piichanathow thanangana. Aꞌ inana wik min-minam paththam keꞌ nganth min parkan yimanangan thanta.” \p \v 24 Paul wik inangan thaw-thawan-a, nil Festus.angan wik ompam chint nunang aꞌ othamayan pech nungant Paul.antan, “Paul-ang! nint puth pam weenth ey? kuchek wayang ey? Nint puth wayamangan puy-puyama nint puth lat keꞌ-ngoongkam thath-thathangan keꞌ-paal kuchek way ngul wun nungkar.” \v 25 Aꞌ Paul.an thaw, “Pam wuut piꞌan-ang, ngay keꞌam kuchek wayamanga yaꞌa. Wik ngayan thaw-thawang-a, an kan-kanama mina. \v 26 Moom piꞌan Agrippa-ang, nint puth kan wik ngatharam ngeeyangan ngayan waaꞌ-waaꞌanga, puth ngay ngangk thayanam thaw-thawang nungkar. Aꞌ ngay ngaantam-ngeeyang nint kan-kanam meeꞌmiy wik maꞌmangkam anangana ngayan waaꞌ-waaꞌang, puth wiy yotanganiya kanam wikan weꞌ-weꞌarathin niiyantana. \v 27 Moom piꞌan Agrippa-ang, puth nint kan-kanam ngaantam-ngeeyangan wik prophets al-alantaman ey? Ngay kan meeꞌmiy nintanganiya nint kan-kanam ngaantam-ngeeyangan wik thanttam anangana!” \v 28 Agrippa.an thaw nungant Paul.anta, “Aꞌ nint ngul ngaantam-ngeeyangan nint keꞌ ngayang erkam thaachin Christian iiyingweya?” \v 29 Paul.an thawa, “Nint Christian.wey erkam weenin-a, nath yaꞌa, ngul-ngulana nathan epa Christian weenin, an kanweya, puth ngaya ngul meeꞌ-wuthanamāng God.antan nungkaranweya aꞌ puth thant yotam al-alantan pam wanch wikan ngeey-ngeeyin ngatharamana niiy yipam kan-kanam ngul monkan-wakān nunang God.ana keꞌ ngay yimanangan monkan-wak-wakang nunang. Puth ngay kaangk keꞌ niiyangan ngul kathayn chainsanganiy keꞌ ngayang yimananganweya.” \p \v 30 Aꞌ anpalana moom piꞌan Agrippa.ana, pam piꞌan Festus.ana, aꞌ Bernice aꞌ pam wanch yotam anangan thanin ngul aꞌ kan-ngul iiyin. \v 31 Than kan-ngul yoonan pent-pentin, aꞌ than thaw-thawin thanttakaman, “Pam ilangan puth keꞌam anman way thakan yumpa yaꞌa. Aꞌ ngamp keꞌ mulathāmp nunang putha keꞌ thenchāmp nunang thamp aak jailangana.” \v 32 Agrippa.an thaw nungant Festus.antan, “Ngamp yimanaman kuchimp nunanga, puth nilana thaw nil pam wuut piꞌan alantan iiyow, puth anpalana ngamp ingman mak piꞌāmp nunang aak jailanga nangmana.” \c 27 \s1 Paul.an Chukkunang Moꞌ Aakanak Kuuw Rome.aka \p \v 1 Aꞌ Festus.an thaw ngan puth chukkunang moꞌān kuuw Rome aakanakan aak Italy.angana. Aꞌ anpalana moom piꞌan soldiers al-alantam nil maꞌam theeꞌ thanang, Paul.an aꞌ pam wiy anangan jailmana pam namp Julius alantan nil puth moom piꞌan thanttam pam one hundred soldiers al-alantamana. Pam one hundred soldiers inangan-a, pungk-pungkalang work iiy-iiyin pam moom piꞌan alantan aak Rome.angan wuna. \v 2 Aꞌ puth ngan chukkunan ngul mamana nil palan wamp Adramyttium anpalana puth chukkunana kan-ngul moꞌow aak towns piꞌ-piꞌanamakan anman kuuw wonk-wonkangan aak Asia wakanana, aꞌ ngan kan-ngul moꞌan woꞌuw um-menhanga. Aristarchus.an, pam anpal aak Macedonia.amana aak angman Thessalonica.ang, puth niliy-a, angman nganttang moꞌ. \v 3 Ngaaꞌ thonang ngulana ngan ang wampan Sidon.ang. Julius.an min anman iiy-iiy nungant Paul.antan aꞌ kuch nunang puth iiyow aꞌ uwow thanang ngurp nungantam anangana than yipam theeꞌayn nungant anangan nilan kaangkweya may aꞌ ngook thakana. \v 4 Aꞌ ngan putham ngul moꞌan woꞌuw um-menhangana. Aꞌ wunt piꞌan paththam wunp-wunp aꞌ wunt alangan thaamp-thaamp nganang aꞌ ngan chukkunanga moꞌ-moꞌan um kungk aak pik-otang thinth Cyprus wakan, nganang puth keꞌ yipam woꞌuw um-menhang thechathow wunt alanganiya. \v 5 Aꞌ anpalaniya ngan kuuw moꞌan woꞌuw wakana aꞌ yaꞌ wantan aak Cilicia.ana putha Pamphylia.ana, an wonk-wonkam moꞌ-moꞌan chukkunangana. Anpalaniya ngan ang-ngul wampan aak town Myra.ang aak angman Lycia.angana. \v 6 Aak angana, moom piꞌan alangan chukkun thonangan ngul uw, chukkunaniy-a, anpal wamp aak Alexandria.ama puth aakanak kuuw moꞌow Italy.aka, aꞌ nil puth angan wunp nganang yotamana chukkun alangamana. \p \v 7 Ngan itangam ngul moꞌ-moꞌan chukkunangan maꞌ-koꞌalamaka. An puth way-way moꞌ-moꞌan puth ngananiya minam wampan aak Cnidus thinth. Aꞌ wunt piꞌan paththam wunp-wunp aꞌ puth ngananiya keꞌ-ngul yaaman moꞌin kuuwana. Aꞌ ngan yiipam ngul moꞌan aakanak aak pik-otang Crete.aka puth ngan wonk yiipangk moꞌ-moꞌan aak pik-otang anpalana. An ep-paththam wuntana many-many ngul wunp-wunpa. Ngan yaꞌ wantan Cape Salmone.ana. \v 8 Ngan moꞌ-moꞌan wonk thinth puth way-way yippak moꞌ-moꞌan. Amanamaniya ngan ang-ngul wampan aak nampaniya Safe Harboursa puth aak town Lasea thinth aniya, aꞌ kung-enchang ngoonchan. \p \v 9 Ngan puth yaam aak anganiy wun-wunan, puth aak way ngulan kanam wampa, an min ngant yaꞌa chukkunanganiya yaaman moꞌ-moꞌān. Aak piꞌan thanttam Jews.antamana Atonement.an waaꞌantan-a, aniy-a, yaꞌ-ngul. Aak an-aniyangan-a, yuw ngotanan yal-yalaman kaapakana. Nil Paul.angan wik thayanath thanang aꞌ thaw, \v 10 “Ayyang, niiy pam inangan-ang, ngay meeꞌmiy ngamp inan moꞌāmpan-a, an way-wayam paththam wunow ngampar, min yaꞌa. Aꞌ kaap piꞌan ilangan kan-kanam wayathow chukkun inana puth ngampan kan-kanam paththam way min anangan wayathimp thampa. Yaakaꞌ ngamp wiy inangana uthamāmpa.” \v 11 Puth moom piꞌan chukkunaman-a, putha, pam anan chukkun-kunchana waaꞌpul nungant moom piꞌan soldiersantam alantan, “Ngamp keꞌ-ngoongkam anman moꞌ-moꞌāmp kuuwana.” Aꞌ moom piꞌan soldiersantam alangana wik ngeey-ngeey pulang pam kucham inangana, nil keꞌam wik ngeey nunang Paul.ana. \v 12 Aak kung-enchang anana puth aak min yaꞌ nganta aak wunanakan aak kuchar anman. Aꞌ pam yotam anangan than kaangk aakanak iiyayn aak kung-ench thonak ngula than waaꞌantan Phoenixa aak ananiya wonk kuuwangkana aak pik-otang Crete.ang anmana. An ep aak min aak kucharamana, puth aak um kuuw wunana, mal kungkam aꞌ puth mal yiipam. \s1 Kaap Piꞌan Woꞌuwangan Uw Nganangweya \p \v 13 Aꞌ wunt mich-micham kan-ngul wunp-wunp, pal yiipana aꞌ than pam al-alangan ngaantam-ngeeyin keꞌ minam ngulan moꞌayn chukkunangana, anpalaniya than kan-ngul anchoran wichin aꞌ moꞌin ngul kuuw wonk-wonkam wak-wakin mal yiipangk aak Crete wakana. \v 14 Puth yaam keꞌanamana wunt thaꞌiy pal kungk wunp-wunp pik-otang anpalan uw nganang, \v 15 aꞌ wunt thaꞌiyang aꞌ yeelalang chukkun kung-ench piik-piikpul. Ngan puth keꞌ um wuntak wunpin chukkunan moꞌowaniy, puth yaꞌangama, ngan puth wantana, wunt piꞌanangan mak thechathow chukkunana kech woꞌuwakana. \v 16-17 Ngan thinth-thinth ngul wampan aak pik-otang many aakanakanwey than waaꞌantan Cauda aak aniya. Aꞌ wonk yiipangkan aak pik-otangan an ep ngakan chil enyan wuna, puth ngan maꞌ kerkan aꞌ dinghyan keny wich-wichan chukkunakana, anpalaniya ngan kuuy piꞌanang kath-kathan thay-thayanathan chukkun piꞌanana keꞌ yipam thuthow kaap piꞌanangana. Than puth winynyang moꞌin than nath aak uthak moꞌiythana wonk-wonkang aak Libya wakana aꞌ than pekam ukathin sail anangan yipam wuntang anman thech-thechathow chukkunaniya. \v 18 Aꞌ wuntana wuut piꞌan paththam wunp-wunp ngula, puth ngaaꞌ thonang ngulana than pam al-alangan way min yotam anangan theeꞌ-theeꞌin ngakanga chukkunamana. \v 19 Aꞌ ngaaꞌ thonangana kaap way wuut piꞌan keꞌ-ngoongkam anman wamp-wampa, aꞌ pam al-alangan yuk way min wiy piꞌ-piꞌanam min-miniy anangan ngul theeꞌ-theeꞌin tables puth sails thakan ngakanganiya. \v 20 Aꞌ ngaaꞌ thon-thonangana ngan puth keꞌam thathan kinch aꞌ thunp thampangana, puth wuntan keꞌ-ngoongkam anman wuut piꞌan wunp-wunpa. Ngan ngaantam-ngeeyan, “Ngan yotam inangan kan-kanam mul wunāna.” \p \v 21 Than pam anangan yaam may keꞌanam wun-wunina, anpalana nil Paul.ana than ngul um thanttanga aꞌ thaw, “Ayyang, niiy pam inanganweya, niiy wik ngatharaman ngeeyina. Ngay kan thawang niiyanta keꞌan moꞌāmp aak Crete anpalaniya. Ngamp angman wun-wunimp Crete.angan-a, an ep kaap piꞌan yimanangan keꞌ ngeengk-ngeengkimpa moꞌ-moꞌimp chukkun ilangana, aꞌ ngamp puth yimanang keꞌ wayathimp way min yotam ngamparam anangana. \v 22 Puth ngay inan waaꞌānga niiyant — keꞌ winynyang moꞌāna! Ngamp kan-kanam keꞌ uthamimpa yaꞌa, puth ngamp chukkun inana wayathāmp. \v 23 Aꞌ ngutangana nil ngaantiyongk kuch God.angana — God thonam anman ngayan thaaꞌ-kuump-kuumpanga puth ngayaniya nungant thampa. Nil ngaantiyongk nungantamana thinth ingman ngatharang than-thana. \v 24 Aꞌ thaw, ‘Paul-ang, nint keꞌ winynyang moꞌāna! Nint puth thanān um nungantang pam wuut piꞌan alantangana aak Rome.angana wunana. Nil God.an min-minam paththama, nil kan-kanam minam kaaꞌ-piichanathow nintang aꞌ putha nil kaaꞌ-piichanathow yotam nanangan pam nungkarangan moꞌ-moꞌantan chukkunangana.’ \v 25 Yaa, niiy pam inangana keꞌ winynyangan moꞌāna! Ngay kan-kanam wik God.antaman ngaantam-ngeeyang ngamp ang-ngulan minaman wampāmpa keꞌ nilaman wik waaꞌ ngatharana. \v 26 Aꞌ wunt piꞌan ilangana kan-kanam keny theeꞌow ngampang aak uthaka aakanak aak pik-otangakana.” \p \v 27 Aak ngutang thonamangan-a, Sunday kuchamangana kaap piꞌanan wamp-wamp-a, wunt piꞌan alangana kuuwam thech-thechath nganang woꞌuw piꞌan weꞌar Mediterranean anpalana puy-puyam thech-thechath ngananga aak um-menhang aakanakan. Aꞌ ngaaꞌ-menhang ngulana than pam anangan chukkunangan moꞌ-moꞌina ngaantam-ngeeyin, “Ngamp yaakaꞌ aak thinth ngula.” \v 28 Aꞌ than kuuy ongk theeꞌin puth yuk anhan thampang kathin kuuyangana than yipam meeꞌmiy weenayn nath aak thangk yaam natha, nath yaꞌa, chil thangk ngula. Puth ngakaniya natham pek kecha yippak, forty metres wun-wuna. Aꞌ puth ngul-ngulana than putham kuuyan theeꞌin ngakangan aꞌ ngakana chil thangk ngula wun-wun thirty metres ngula. \v 29 Aꞌ thananiya winynyang paththam moꞌin, thanan ngaantam-ngeeyin chukkun nganttamana kunttowanga kenyangk matow aꞌ thananiya four anchors anangana pekam ngul theeꞌin ngakangan chukkun thinkam anpalana aꞌ than meeꞌ-wuthanamin aakan kan-kanang pachamow. \v 30 Than pam sailors anangan chukkunangan moꞌ-moꞌina than keꞌ appenchiythan chukkunamana aꞌ than dinghyan pekam ukathin ngakang aꞌ thawin ngul than anchors wiy anangan theeꞌayn umputh angan chukkunangana, puth thananiya yaan thawin, an than wik uuy-uuyaminweya. \v 31 Aꞌ nil Paul.an thaw ngul thant pam piꞌan alantan soldiersantamana putha soldiers al-alantana, “Than sailors anangana chukkunang ingman wunayn yuup keꞌananga, niiy puth yotam inangan ngul uthamana.” \v 32 Aꞌ than soldiers al-alangan keꞌam kuchin thanang yaꞌa aꞌ thananiya kuuy anangana dinghyan kathin chukkunang angam kenyan-a, aniy-a, thalokang umpin kuuy anangan aꞌ dinghyan-a, kuchin ngul ngakang woch-wocha. \p \v 33 Ngaaꞌthiyangamana kinch kan-kanangan mat-a, nil Paul.an thaaꞌ-mamanang thaw thant pam yotam al-alantana may mungkaynweya. Aꞌ nilan thaw, “An puth kinch fourteenakam kan niiyang want may keꞌanangan wun-wunana, puth niiy keꞌ meeꞌmiyweya niiy nath man-yetham iiy-iiyina, nath yaꞌa uthaminweya. \v 34 Inmana niiy may ngul mungkāna niiy yipam keꞌ uthamāna. Niiy kan-kanam yotam inangan ngul wunān piichanama.” \v 35 Aꞌ Paul kanan wik thaw-a, nilana may bread ngulan maay aꞌ thankyou thaw nungant God.antan meeꞌ thanttang pam yot al-alantangan. Aꞌ nil may breadan-a, manyam thuth aꞌ kan-ngul mayan mungk-mungk. \v 36 Than yotam anangan pama keꞌam ngul winynyangan moꞌina aꞌ thanana kan-ngul may ngul mungk-mungkina. \v 37 Than chukkunang anganiya pam two hundred and seventy-six moꞌ-moꞌina. \v 38 Than yotamangan may piꞌan kanan mungkin-a, anpalaniy ngul-a, than may yotam ananganiya ngakang ngul theeꞌ-theeꞌin an yipam chukkunana ey-ey moꞌ-moꞌow thantana. \s1 Chukkun Piꞌanan Yaꞌ Thutha \p \v 39 Aꞌ kinch kanan mat-a, than aak eꞌ thathina, puth than sailors anangan keꞌ meeꞌmiy thanweya, than aak wanttin ngulan moꞌ-moꞌin. Puth than aak woꞌuw kung-enchangwey thathina puth aak thomp ngaanh pach thampanga aꞌ than thawin thanttakamana thanan keꞌ paathiythan chukkunan thompangan matathiythana. \v 40 Than puth anchors yotam anangana thalokang ump-umpin thanang aꞌ ngakang ngul kuchin anchors anangan, puth thanana yuk rudders kathanam anangan thapathin thanang chukkunan yipam koochanam anman moꞌ-moꞌowa. Aꞌ than sail kenyam maayin ngul umputhan chukkunangana puth wuntangan yipam penyow koochanam yipam moꞌ-moꞌowa aꞌ than kan-ngul paththam moꞌ-moꞌin um keny thompakana. \v 41 Puth chukkunan kaaꞌ koochanam moꞌ-moꞌ keny aak ngaanh achantang aakanakana, chukkun kaaꞌana yaꞌ wip aꞌ keꞌ-ngul moꞌiya, puth ngak yeelal piꞌan alangan yaꞌ thaampan koy-koyyuwan chukkunaniya aꞌ yaꞌ thuth ngul nhanthakama. \p \v 42 Than pam soldiers al-alangan keꞌ mulathiythan pam jailman yotam anangana keꞌ yipam wookamayn aakanak keny thompakana puth than nath appenchiythana. \v 43 Puth nil moom piꞌan soldiers al-alantamana kaangk kaaꞌ-piichanathow nunang Paul.ana aꞌ nil thaw thant soldiers al-alantana keꞌ mulathayn thanang pam jailman anangan. Puth nilaman thaw thant pam al-alantan than meeꞌmiyan wookamaynana than chang peyayn ngakangana aꞌ puth aakanak kenyan wookamayn thompakana. \v 44 Nil thaw pam wiy al-alantan yuk chil many maayayn thuthanam chukkunam anpalman aꞌ putha kul-kulam wookamayn monkan-wakayn thanang pam anangan umputhan wook-wookamantanana keny thompakana. Aak yimanangan wuna ngan yotaman puth minam wampan keny aak uthakana. \c 28 \s1 Paul.angan Maꞌ-aath Thanang Pam Wanch Aak Angan Wunin Malta.angana \p \v 1 Aꞌ ngan puth yotam minaman wampan aakakan-a, than waaꞌin ngantana aak ananiya pik-otanga namp Malta. \v 2 Than pam wanch aak angan wun-wuntanan-a, than ngangk minangam paththam iiy-iiyin nganta. Aꞌ ngak kan-ngul uk-uk puth aak kuchar thampa aꞌ than thum karkanam theeꞌin yipam wukow nganangweya. Than min iiy-iiyin ngantaniya. \v 3 Aꞌ Paul.ang thum yoompan yal-yalmath thanang, puth nil keꞌ thum yoompan wunpiy thumang angan-a, aꞌ thuuk paththam pent thum uth anpalan puth thuman karkan pench-pench aꞌ thuukangana maꞌ path nunang Paul.ana, aꞌ maꞌang angman yench-yencham piꞌ-piꞌa, thuukana. \v 4 Than pam wanch aak Malta punchanangana thathin thuuk yench-yenchaman uk-uk maꞌ Paul.antang angman-a, aꞌ thanan thaw-thawin thanttakamana, “Pam ilangan yaakaꞌ mulath pam wanch natha keꞌ-paal than oony piꞌanam al-alangana kaangk keꞌa thathayn nunang yaaman man-yethaman wun-wunowa. Nil puth keꞌam utham woꞌuwangana, puth an kana thuuk ilangaman ngul mulathow nunanga.” \v 5 Aꞌ nil Paul.angana maꞌ nungantaman wunyath thuuk thampana thum aakanakana aꞌ thuukana keek ngul thumang angman, puth Paul.ana keꞌam weechan, yaꞌa. \v 6 Than pam wanch aak Malta punchan al-alangana oth thath-thathin nunang Paul.an aꞌ than ngaantam-ngeeyin maꞌ nungantaman puungkamow thampa, nath maꞌ-thayan keekow mulakama. Than kuup-kuupin aꞌ thath-thathin nunang Paul.an puth aak wayan keꞌam wamp nungant yaꞌa. Aꞌ than ngaantam-ngeeyin ngul aꞌ thawin than-thanttakaman, “Nil yaakaꞌ oony wuut piꞌana!” \p \v 7 Aak nganan wampan thantan-a, an aak kech keꞌanama aak nungantamaniya pam moom piꞌan alantaman aak pik-otangakan nila, namp nungantiya Publiusa. Nil pam min paththam iiy-iiy ngantana aꞌ thaw ngant aak-aakanak iiyān aꞌ ang wunān aak nungantang maꞌ-koꞌalamaka. \v 8 Piip Publius.antama weech-weechanweya. Nil puy-puyam weech-weechanwey thip wayang thamp uw-uwana, puth-a, kemp karkan thamp wun-wuna. Nil Paul.an iiy room nungantam aakanakan aꞌ meeꞌ-wuthanam nungantakana. Nilan-a, maꞌ nungantamangana mam nunang aꞌ koyam miyalath nunanga. \v 9 Anpalaniya than pam wanch yotam anangan weech-weechan aak pik-otang angana wampin nungant Paul.antan aꞌ nil yotamana miyalath thananga. \v 10 Than pam wanch aak Malta punchan al-alangana way min yot theeꞌ-theeꞌin ngant aꞌ ngan moꞌan ngulan-a, than putham ngul way min theeꞌin ngant anangan nganan kaangk karpaman kalāna. \s1 Ngan Aakanak Kungkam Ngul Moꞌan Malta.aman Aak Rome.aka \p \v 11 Anpalaniya kep koꞌalamangan kanan want-a, ngan kungk ngul moꞌan chukkunanga, chukkun anpalan wamp Alexandria.amana. Aꞌ namp chukkun alantaniya, “Oony Um-Kuchama” aꞌ chukkunaniy-a, angman wun-wun aak Malta.angan puth kuup-kuup kaapan mak minchowa. \v 12 Ngan ang-ngul wampan aak town namp Syracuse.anga puth angman wunan maꞌ-koꞌalamakan. \v 13 Aꞌ ngan kungk ngul moꞌan chukkunana aꞌ ang-ngul wampan aak Rhegium.anga. Ngaaꞌ thonangan-a, wuntana koyam ngul wunp-wunp yiip anpalana aꞌ kinch maꞌ-kuchamangana ngananiya wampan ngul, aak piꞌananga aak namp alantaniya Puteolia. \v 14 Ngan pam wanch Christians anangan uwan thanang aak Puteoli.angana puth thananiy-a, thawin ngant angam wunān thanttang week thonamaka. Aꞌ anpalaniy-a, ngan wampan ngul aak Rome.akana. \v 15 Than pam wanch Christians aak Rome.angan-a, than kanam wik thooꞌ ngeeyin nganttamana aꞌ than yoon pentin puth umang wakin nganang aak market angan mayan piiy-piiyantan aak namp “Appius” aꞌ puth aak thon angan thaniy waaꞌantan, “Aawuch Koꞌalama.” Paul.antan ngangk min paththam wun nilan thath thananganiya aꞌ nil thankyou thaw God.antana pam wanch Christians al-alantamana aꞌ than ngangk thayanathin nunang Paul.ana. \s1 Paul.angan Wik Minan Waaꞌ-waaꞌ Thant Aak Rome.angana \p \v 16 Than pam piꞌ-piꞌanam al-alangana aak Rome.angana keꞌam wunpin nunang Paul.an jailangana, puth yimanaman kuchin nunang aak pokkapang wunow nil-nilama aꞌ than thawin soldier thonamantan thath-thathow nunanga puth nil nath ngul moꞌa. \p \v 17 Aꞌ kinch maꞌ-koꞌalamang kanan want-a, Paul.an thaw thant yotam al-alantan pam piꞌ-piꞌanam Jews punchanantana pal wampayn wik thawanakana. Aꞌ than puth yotam kanan yalmathwin-a, nilan thaw thant, “Ayyang, ngurp ngatharam niiyalang, ngay puth keꞌam thaampang thanang pam wanch ngamparam anangana aꞌ putha ngay keꞌam thaamp-thaampangwey wik thanttam wuut mangk ngamparamangan waaꞌ-waaꞌin ngamparaniya. Puth than Jews.angan mamin ngayang aak Jerusalem.ang angan aꞌ maꞌam theeꞌin ngayang al-alantan thant pam wanch Rome punchananta. \v 18 Than wik yotamak engk-engkin ngathar puth than kaangk wikan ngeeyayn ngeenam nathan than Jews.angan kaangk mulathayn ngayang, aꞌ amanamana thanan thawin ngul ngay keꞌam wayan yumpanga puth than kaangk yimanaman kuchayn ngayang piichanama. \v 19 Puth than Jews al-alangana kaangk keꞌa than yimanaman kuchayn ngayangweya, aꞌ anpalana ngay ngaantam-ngeeyang ngatharakam ngay mak iiyāng thawāng nungant pam moom piꞌan alantan um nungantangan thanathow ngayanga. Aꞌ ngay keꞌam iikanakan wampang yipam thaampāng thanang pam wanch ngatharam anangan. \v 20 Ngay nanpalan engkang niiyant niiy pal iiyān ngathara ngamp yipam thawāmp ngamparakamana. Than chainsangan kathin ngayang wik amanamana ngay kan-kanam ngangkangam piꞌ-piꞌang nunang pam piꞌan nil God.angan kaaꞌngak kuchow ngamparana, nil kanam wamp aꞌ nil koyam ngul ek mulamana.” \v 21 Aꞌ than pam piꞌ-piꞌanam Jews punchan anangan thawin nungant Paul.antan, “Than Jews al-alangan aak Judea.angana puth keꞌam lat kuchin ngant waaꞌiythan ngant nintangana, aꞌ putha than ngurp nganttam anangan keꞌam wampin anpal aak Judea.aman wikan waaꞌayn ngant nungkaramana. Than wiyangan wik wayanang keꞌam waaꞌin ngant nungkaramana yaꞌa. \v 22 Puth ngan kaangk ngeeyān wik nungkarama ngan puth kan meeꞌmiy aak nath-nathan wun-wuntan pam wanchangan thaampantan nintang aꞌ puth-a, than anangan thampweya thaampantan thanang than monkanan-wak-wakantan nintanga.” \p \v 23 Aꞌ than wik yump-yumpin nungantang Paul.antang aak ngeenan than wampayn Jews yotam anangana than yipam wik ngeeyayn nunang Paul.ana. Than Jews yot wampin aawuch Paul.antamakan aꞌ nil thaw-thaw thant puth ngaaꞌthiyangam anpalan-a, aak ngut-ngutangakama. Nil wik koochanath thanta aꞌ waaꞌ thant nil God.an moom piꞌan paththam thanttam al-alantaman pam wanch than ngangkan theeꞌin nungantana aꞌ nil thaaꞌ-aath-aath thanang Lord Jesus Christ.antamana. Nil waaꞌ thant wik Moses.antam anangan aꞌ putha wik thanttam pam prophets al-alantaman, thanan waaꞌ-waaꞌin nunang Jesus.an aak keenkanamana. \v 24 Puth than wiy al-alangana epa ngangkangam piꞌ-piꞌin wik nungantam anangana putha wiy al-alangana keꞌam ngangkangam piꞌ-piꞌin wik nungantam anangan yaꞌa, than man-ngeeyin nunanga. \p \v 25 Aꞌ than kan-ngul wantin nunang Paul.an aꞌ iiyin ngul, thananiya thaaꞌ-thay-thayanamin thanttakama anpalan Paul.an wik thaw-thawa. Puth nil wik inanganwey thaw thantana than yippak angman nungantangana: “Ngeen-Wiy Min God.antaman thaw nungant Isaiah.antan wik inangan thawow wuut mangk nganttamantana, wik inangan kan-kanam paththama. \v 26 Nilan thawa: \q1 ‘Nint iiyāna aꞌ wik inangan waaꞌān pam wanch il-ilantana, \q1 “Niiy pam wanch il-ilangana wikan ngeey-ngeeyāna, \q1 puth yaꞌangam, wikaniy-a, wuthanang wun-wunow niiyant. \q1 Niiyaniya thath-thathān ngatharaniya, \q1 puth yaꞌangama, puth niiy keꞌ thathin ngayang yaꞌa.” \q1 \v 27 Wik inangan waaꞌān thant, puth than pam wanch il-ilangana kuchek way thinhan anman iiy-iiyantana, \q1 than keꞌ kon maꞌang ngathwuntan keꞌ yipam wikan ngeeyayn, \q1 aꞌ than meeꞌ maꞌang ngathwuntan keꞌ yipam aak thathayn. \q1 Than nath meeꞌan ikiythan-a, an ep-paththam thathiythan. \q1 Than kon makan pachathwayn-a, an epa nath wik ngeeyayn aꞌ thiichayn ngula aꞌ minam ngaantam-ngeeyayn. \q1 Than woyan way anpalan nath weentayn, ngathar ngul wampayn \q1 aꞌ ngay minam paththam yumpāng thanang.’ \q1 Wik inangan piip God.an thawa.” \p \v 28 Aꞌ Paul.an wik thamp ngulan thawa, “Ngay inan waaꞌāng niiyant: ngay kan-kanam waaꞌāng thant Jews yaꞌ al-alantan wik God.antaman puth nil kaaꞌ-piichanathan ngampanga. Than puth kan-kanam ngeeyayn wik min God.antaman aꞌ than kan-kanam ngul wik erkam ngeeyayn nunanga!” \v 29 (Aꞌ than pam wanch Jews anangana kan-ngul iiyin. Than puth kan-kanam kul karkan paththam thaw-thawin thanttakamana.) \p \v 30 Aꞌ anpalan-a, nil Paul.anga aawuch rentimpung aak Rome.angan aꞌ angman wun-wun kaap maꞌ-kuchamaka. Nil paththam ngangk min wun nunganta puth thath thanang yot anangan pam wanch wamp-wampin nungantana. \v 31 Nil thaaꞌ-aath-aath thanang aꞌ thaw thant ngul puth God.an keꞌ moom piꞌan thanttam pam wanch ngangkan theeꞌ-theeꞌin nungant al-alantana aꞌ puth-a, thaaꞌ-aath-aath thanang Lord Jesus Christ.antam thamp. Nil putha keꞌam winynyang moꞌa yaꞌa, ngangk thayanam pam wanchantan waaꞌ-waaꞌ thant wik min God.antamana aꞌ pam wanchangan keꞌ wayathiythan nunang yaꞌa wikan waaꞌ-waaꞌa.