\id 1PE \h 1 Peter \toc1 1 PETER Lat Inan Nil Peter.angan Ump \toc2 1 Peter \mt1 1 PETER \mt2 Lat Inan Nil Peter.angan Ump \c 1 \p \v 1 Ngay Peter.ang lat inan umpang niiyant. Nil Jesus.angana miꞌanya ngay yipam wik nungantaman waaꞌ-waaꞌāng niiyantana. Niiyaniy kech wun-wunaniy aak puul niiyantam anpalana, paa weꞌ-weꞌaraman aak thon-thonang ngul wun-wunaniya — aak namp Pontus-a, Galatia-a, Cappadocia-a, Asia-a, aꞌ puth Bithynia. \v 2 Niiy inan puth ngaantam-ngeey-ngeeyān thampa: keenkanamana, nil piip God.angan miꞌ niiyang pam wanch nungantam iiy-iiyān. Aꞌ nil Ngeen-Wiy Min nungantamang pokkapang kiikath niiyang God.antan, niiy yipam ngeey-ngeeyān nunang Jesus.an aꞌ monkan-wak-wakān nunang, nil God.angan yipam keꞌ-ngul ngaantam-ngeey-ngeeyow way niiyantam anangana, nil puth Jesus.ang theetath nungamangwey ngampara. Aꞌ ngay thawāng God.antana ngangk minangam piꞌ-piꞌow niiyang, niiy yipam ngangk minangam wun-wunān. \s1 Ngamp Meeꞌmiy Nil God.angan Kan-Kanam Ngul Kalow Ngampang Nungantang Wunāmpa \p \v 3 Ngamp thankyou thawāmp nungant God.antana, piip Lord Jesus Christ.antamana. Nil ngangk mam ngampang, aꞌ woyan way anpalan weentath ngampang, ngamp yipam pam wanch nungantam iiy-iiyāmp. Inaniya keꞌ ngamp putham ngul yimanangan aak-ngeey-ngeeyampa. Puth anpalana, ngamp meeꞌmiy nil God.angan mulaman kan-kanam ngul ekathow ngampang aꞌ kalow ngampang aak nungantangan wun-wunāmpa, puth kaꞌathangaman nil Christ.an mulaman ekathan. \v 4 Aꞌ ngamp meeꞌmiy nil God.angan minam piꞌ-piꞌow ngampang, aꞌ puth yota ngul theeꞌ-theeꞌow ngampar nilan in kenyan piꞌ-piꞌan pam wanch nungantamakana. Yotam in kenyana an kan-kanam min a! Keꞌ way-wayamantan, yaꞌa, minam anman wun-wuntan aak umpuyama. \v 5 Niliya piꞌ-piꞌan thanang ngampar, ngamp weeꞌ-weeꞌanangan Christ.an ngangkangan piꞌ-piꞌanamp nunangana. Aꞌ nil God.aniya thayan paththam, nil minam piꞌ-piꞌan ngampanga. Aak inan minchow ngulan-a, nil yotam al-alantana pam wanch ngul meen-meenathowa, anangana nilan kaaꞌ-piichanath thanang. \p \v 6 Yaa, niiy ngangk min wun-wunāna! Way ngul nathan wampow niiyantana aak ingana, pam wanchangan nath way yump-yumpayn niiyantana, thaaꞌ-thengkathayn niiyang thakana, aꞌ niiy natha ngangk way ngul iiy-iiyāna. \v 7 Way inangan wampow niiyantana nil God.angan yipam thathow niiyang niiy nath kan-kanam ngangkangaman piꞌ-piꞌaniy nunang Christ.an, nath yaꞌa. In aak yimanang wunana: nil pamangan yuk gold nath uwiy-a, aꞌ nilaniya thumang ngul kiingkiy yipam thathow an yaakaꞌ kan-kanam mina, nath yaꞌ yaakaꞌa. An nungkway yuk goldan min paththam-a, an keꞌ wun-wuniy min aak umpuyamana, yaꞌa, puth nil pamana ngangk min wun-wuniy yuk gold aakanakana. An kanaka yuk goldan mina. Puth ngamp Jesus anmanwey monkan-wak-wakāmpan-a, an ep-paththama min paththama! Puth nanpalana, nil God.an ngangk min paththam wun-wunow. Wayan wampow ngamparan-a, ngamp paththam wayana thaamp-thaampāmpa, keꞌ-ngoongkam ngangk thayanam anman iiy-iiyāmp. Nil God.angan thath-thathan ngampangana way anangan kan thaamp-thaampanampan-a, nilana ngangk min wun-wunana. Amanam ngulan-a, nil Christ.an palaman wampowan-a, nil God.angan yipam thaaꞌ-kuump-kuumpow ngampang, aꞌ thawowa ngampan minaman iiy-iiyampa aꞌ nil min paththam iiy-iiyow ngampara. \v 8-9 Nungkway ngamp keꞌ thathimp nunang Christ.an-a, ngamp puth kaangk wun-wunāmp nungant, aꞌ putha ngangkang thamp piꞌ-piꞌanamp nunang, putha ngamp monkan-wak-wakanamp nunang. Anpalana nil God.angan minam piꞌ-piꞌow ngampang aꞌ kalow ngampang ngul aak nungantang wun-wunāmp, keꞌ-paala ngamp ngangkam nyiinanampa, ngangk ngamparan min-minam paththam yam pekan wun-wunana. \p \v 10 Keenkanamana, nil Christ.an keꞌaman yippak wamp aak iikanakan-a, than prophetsangan lat ngench thayanana minam thath-thathin aꞌ than puth ngaantam-ngeey-ngeeyin nil God.angan kaaꞌ-piichanathow ngampangana, aꞌ pam wanch nungantaman waaꞌ-waaꞌow niiyang ngulana, niiy Jews yaꞌ anangana. Than wik inangan waaꞌ-waaꞌin ngula. \v 11 Than kaangk thiichayn aak ngeenan wampowa aꞌ puth want-wanttakan wampowa. Puth Ngeen-Wiy Min Christ.antamang ngangk thanttamangan waaꞌ-waaꞌ thantana nil Christ.an want-wanttakan uthamow yuk wuuyanangana, aꞌ nil koyam ngulan ekow mulamana, aꞌ keny koyam ngulan matow moom piꞌanan iiy-iiyow God.antangana. \v 12 Puth God.angan waaꞌ-waaꞌ thant wik inanganiy thanttakam thonakam yaꞌa, puth niiyant yotamantana. Aꞌ niiy nyiingk-nyiingk ngeeyan wik inana Christ.antaman, pam wiy al-alantamana wik nungantaman waaꞌ-waaꞌin niiyantana. Nil God.angan Ngeen-Wiy Min nungantaman kuch thant anpal kenyana, ngangkang yipam ngoonchow thanttanga, nanpalan than wik minan engkanang ngul waaꞌ-waaꞌin niiyantana. Than ngaantiyongkangan kaangk wik inangan meeꞌmiy wun-wunayn, puth yaꞌa. \s1 Niiy Keꞌ-Ngoongkam Woyan Min Anan Wak-Wakāna \p \v 13 Yaa, niiy keꞌ-ngoongkam woyan min wak-wakān, putha kuchek min wun-wunow niiyantana aꞌ niiy inman thonakam ngaantam-ngeey-ngeeyāna: nil Christ.an palaman wampowan-a, God.ana min iiy-iiyow ngamparana. Yaa, niiy ngangk minangam kuup-kuupān iikanakana. \v 14 Niiy wik ngeeyān nunang God.ana, puth niiy pam wanch nungantama, woyan wayan keꞌ wak-wakān, keꞌ niiy keenkan wak-wakana, niiy keꞌaman yippak meeꞌmiy nunang God.ana. \v 15 Nil God.ana way keꞌam iiy-iiyan, yaꞌa, nil min-minam anmana. Yaa, niiy minan iiy-iiyāna keꞌ nil anmana, puth nil ump niiyang niiy yipam monkan-wak-wakān nunangana. \v 16 Inan wik God.antam lat ngench thayan anpalan, “Ngay minam anman iiy-iiyanga, puth nanpalana niiy thampana min anman iiy-iiyāna.” \p \v 17 Ngamp meeꞌan wuth-wuthanamanampan God.antan-a, ngamp piip waaꞌ-waaꞌanamp nunang a! Yaa, ngamp aak ingan yippak wun-wunanamp-a, ngamp God.an ngaantam-ngeey-ngeeyāmp nunang, aꞌ putha ngangk min yump-yumpāmp nunang. Nil puth ngulan thawow pam wanch thon-thonantan than nath min iiy-iiyinweya, nath yaꞌa, way iiy-iiyin. Nil meeꞌmiy yotam anangana ngampan yump-yumpamp, aꞌ nil meeꞌangaman ngul thaw-thawow ngampar maꞌmangkamantana, wiyantan thonakam yaꞌa, nil puth pam wanch koꞌalam keꞌam kaangkiyath thananga, yaꞌa, yotam maꞌmangkamantan thaw-thawow. \v 18 Ngamp meeꞌmiy God.angan kaaꞌ-piichanath ngampang woyan way anpalan, than wuut mangk ngamparam al-alangan woyan wayan wantin ngamparana. Woyan inan min yaꞌa, ngamp nath wak-wakimpan-a, ngamp puth way iiy-iiyimpa. Aꞌ ngamp meeꞌmiy nil God.angan wukal keꞌam theeꞌ, yaꞌa, nil yipam kaaꞌ-piichanathow ngampangana, an yaꞌa, wukal anangan yaam min keꞌ wun-wuniythan, an yaꞌa, an ngul way-wayamayna. \v 19 Nil puth God.anganiya puk nungantam kaaꞌ-thonaman kuchana nil chaapar nungantaman theetathow ngampar nil alangan yipam kaaꞌ-piichanathow ngampangana. Nil Christ.angan way thonam keꞌ yumpanam, yaꞌa, nilam thonakam pam mina. Yaa, anpalaniya, chaapar nungantamangan kaaꞌ-piichanath ngampang. Nil God.an keenkanaman thaw thant Jews.antana, “Niiy minh lamb min-puyana pal kalān altar aakanakan nangan mulathāna yipam chaapar nungantaman ukow, ngayang yipam kon-ngathow way niiyantamana.” Yaa, nil Christ.aniya, keꞌ minh lamb min paththam yimanangan. \v 20 Nathpalman-a, nil God.angan aak inan keꞌan yippak yump-a, nilan Christ.an miꞌ nunang nil yipam kaaꞌ-piichanathow ngampang. Kaap thon-thonangan want-a, puth nil Christ.an nyiingk-nyiingk wamp-wampa uthamowan ngamparana. \v 21 Puth nanpalan ngampaniya ngangkangan piꞌ-piꞌanamp nunang God.ana. Puth nilan Christ mulaman ekath nunang, aꞌ moom piꞌan yumpan nunang aak in kenyan iiy-iiyow nungantanga. Ngamp nanpalan meeꞌmiy ngula nilan min iiy-iiyow ngampar, aꞌ ngamp ngangk minangam kuup-kuupāmp nungant. \p \v 22 Niiy wik God.antaman kanam minam ngeey-ngeeyana an wik kan-kanama, aꞌ anpalaniya niiy woyan wayan kanam wantan, ngangk niiyantamana kan-ngul pach iiy-iiyaniy wik min God.antaman ngeey-ngeeyan, anpalana. Niiy puth kaangk wun-wunān Christians wiy al-alantan thamp, niiy yaan-yaanangana keꞌ kaangk wunān thant yaꞌa, niiy kan-kanam paththam kaangk wun-wunān thant. \v 23 Ngamp wik God.antam kanam ngeey-ngeeyamp, aꞌ anpalaniya an aak yimanang wunana, an keꞌ ngamp putham ngul aak-ngeey-ngeeyampa, ngamp puth piip thonangan ngul uwampa. God.an puth piip ngamparama. Puth nilaniya keꞌ mul wuniya, nil keꞌ pam wanch ngamp yimanangan yaꞌa. Wik nungantam anangan ngangk niiyantamang wun-wuntan, wik ananganiya aak umpuyam wun-wunayn, keꞌ wayamayn. \v 24 Wik lat ngench thayanangan inan waaꞌ-waaꞌan: \q1 “Ngamp yotam inangan yaam keꞌ man-yetham iiy-iiyāmp, \q1 ngamp puth mul ngul wun-wunāmpa, keꞌ wak yimanangan uthamantan. \q1 Pam wiy anangan nath piꞌan-a, thanchiy iiy-iiyiythan, nath maꞌmangkiy iiy-iiyiythan, \q1 puth ngul-ngulana, than keꞌ pach yimanangan kathamantan, aꞌ uthamantan ngul. \q1 \v 25 Puth wik God.antam anangana ep-paththam, \q1 aak umpuyam wun-wunayn, keꞌ wayamayna, yaꞌa.” \m Aꞌ wik min inangan nganan waaꞌ-waaꞌan niiyantana, an wik God.antama. \c 2 \s1 Niiy Keꞌ Thechān Christ.antamana, Niiy Maꞌ Nungantang Iiy-Iiyāna \p \v 1 Niiyan puth pam wanch God.antam iiy-iiyaniy, niiy wayana too wantān. Niiy ngangk-wayangam keꞌ kal-kalān thanang wiy anangan, keꞌ wik uuy-uuyamān thant, keꞌ muuk-muukamathān thanang, keꞌ meeꞌ-wun-wunān thant, aꞌ aak-yaꞌang keꞌ waaꞌ-waaꞌān thanang. \v 2 Than puk manyiyang thuut anman kaangk mungk-mungkayn than yipam em-emayna, yaa, niiy yimanangan wik God.antam anangan niiy anman ngaantam-ngeey-ngeeyāna, niiy yipam keꞌ Christ yimanangan weenān aꞌ God.antang ngul aak umpuyam wun-wunān. Wik nungantamana mina, an keꞌ may yimanangan ngangk ngamparamakan yipam thayanathow ngampang. \v 3 Puth wik inangana lat ngench thayanangan waaꞌ-waaꞌan, “Niiy meeꞌmiy nil Lord.an min iiy-iiyan ngampar.” \p \v 4-6 Aꞌ lat ngench thayanangan wik inangan thamp waaꞌ-waaꞌana: \q1 “Ngay God.ang pam min kanam miꞌang nunang pam wanch ngatharamakana, \q1 nilana pam thayan keꞌ kunttow yimanangan, than keꞌ yuupathiythan nunang, yaꞌa. \q1 Aꞌ nil thampana keꞌ yuk aawuch pek-pekangkan wuuyanan wun-wuntana, mina aꞌ thayan yimanangana. \q1 Ngay paman ngul wunpāng nunang aak thanttamang Jews.antamang aak Zion.angan. \q1 Than weeꞌ-weeꞌananganwey ngangkan theeꞌayn nungantan-a, \q1 nilan puth kan-kanam kalow thanang aak nungantamaka, \q1 nil keꞌ muukamathiy thanangweya, yaꞌa.” \p Than pam wanch wiyang man-mangkam theeꞌiythan nungant Christ.antana, kaangk keꞌ nungantamana, nil puth God.angan kan kaangkiyath nunang, miꞌ nunang ngampar. Yaa, niiy Christians anangana, keꞌ thechān Christ.antam, maꞌ nungantang iiy-iiyāna. Nil man-yetham iiy-iiyan aꞌ nil thayan keꞌ kunttow yimanangan. Nil God.anganiy keꞌ aawuch yimanangan kaachan, ngampaniya keꞌ yuk nungant nilan uw-uwana, aawuchan yipam yumpow nungantakam. Niiy Christ.an miꞌān nunang moom niiyantakama, nil God.angan yipam karpam wunpow niiyang aawuch nungantamang angana aꞌ Ngeen-Wiy Min nungantam kuchow ngampar nil yipam ngangk ngamparang wun-wunow. Aꞌ niiy thampaniya keꞌ workan iiy-iiyaniy nungantana, wik Ngeen-Wiy Min nungantam alantaman ngeey-ngeeyaniy aꞌ work iiy-iiyaniy nungant. Work anpalan niiyan ngangk min yump-yumpaniy nunang God.an, puth niiyan karpam work iiy-iiyaniy Christ.antang. \v 7 Niiy Christ.an ngaantam-ngeey-ngeeyaniy nunang nil minam paththam ngampar, puth than wiy al-alangan keꞌam yimanangan ngaantam-ngeey-ngeeyantan nunang yaꞌa, than kaangk keꞌ ngangkan theeꞌayn nungant. Puth lat ngench thayanangan wik inangan waaꞌ-waaꞌana: \q1 “Than pamang aawuchan kaachantan-a, \q1 wiyiya than nath yuk aawuch pekangkan wuuyanan wun-wuntan-a, piw theeꞌantan, \q1 puth thanan ngaantam-ngeey-ngeeyantana keꞌ yuk way yimanangan. \q1 Puth yaꞌa, yuk aawuch pekangkan wuuyanan wun-wuntan-a, \q1 an min paththama, aawuchakan, thayan anman yipam wun-wunowa.” \m An puth keꞌ yimanangan pam wanch wiy al-alangan kaangk keꞌ nunang Christ.an. Puth Christ.ana min-minam paththama, keꞌ yuk anman aawuch pek-pekangkan wuuyanan wun-wuntana, an way yaꞌa, an yuk min paththama. \p \v 8 Lat ngench thayanangan wik inangan thamp waaꞌ-waaꞌan: \q1 “Niliya keꞌ kunttow yimanangan woyanang wun-wunan, \q1 an keꞌ than pam wanch wiy anangan keꞌ-ngoongkam iiy-iiyantan \q1 aꞌ thaꞌ thuth-thuthantana, aꞌ aakang ngul keek-keekantanwey, \q1 puth than wik God.antamana kaangk keꞌ ngeey-ngeeyayn.” \m Nil puth God.an thawa, thanwey kaangk keꞌ wik nungantaman ngeey-ngeeyayna, thanan puth way-wayathwuntan thanttakamana. \v 9 Puth niiy yimanangan yaꞌa, nil God.angan miꞌ niiyang nungantakama. Niiy keꞌ kuunch piip thonamantam yimanangan, God.antamana, niiyiya work iiy-iiyaniya moom piꞌan God.antan, nil pokkap kiikath niiyang pam wanch nungantam iiy-iiyāna, niiy yipam wik nungantamana wiyantan waaꞌ-waaꞌān aꞌ inan waaꞌān thant nil min-minam paththam iiy-iiyan niiyantana, nil kan ump niiyang woyan way anpalan niiy yipam nungantang iiy-iiyān. An keꞌ niiy aak ngaaꞌ anpalan iiy-iiyan aak thon aakanakan aak nganthan park-parkan. \v 10 Kaꞌathamaniya, niiy pam wanch God.antaman keꞌam iiy-iiyan, yaꞌa, puth niiy inaniya epa pam wanch God.antam ngula. Kaꞌathamaniya niiy keꞌ meeꞌmiya yaꞌa nil God.angan ngangk mamow niiyangana, puth inan ep ngula niiy meeꞌmiy ngul nil ngangk mam-maman niiyanganweya. \s1 Nil God.an Moom Piꞌan Paththam Iiy-Iiyan Ngamparana \p \v 11 Yaa, niiyalang, ngurp ngatharam-ang, niiy nath way ngaantam-ngeey-ngeeyin yumpanakana, nath maarich keeꞌ-keeꞌina, nath kulak wenkin thakana, an niiyaniya too paththam wantāna, puth way-wayathiy niiyanga, yaam keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyān, puth aak ngamparamana aak in kenyana, ngamp yaanwey aak inganiy wun-wunanampa. \v 12 Aꞌ ngampan puth wun-wunanamp pam wanch wiy al-alantangan Jews yaꞌ anangana than keꞌan yippak meeꞌmiy nunang God.ana. Than wiyangan nath aak-yaꞌanganwey waaꞌ-waaꞌiythan niiyangan-a, niiyaniya minam anman iiy-iiyāna, than wiyangan yipam thath-thathayn, aꞌ than ngulana yipam God.an thaaꞌ-kuump-kuumpayn nunang, aak an-aniyangan nil God.angan weentathow thanang ngul woyan min nungantamakan. \p \v 13 Thon inan ngeeyāna: niiy wik ngeeyān thanttam pam piꞌ-piꞌanam al-alantam aak ingana wun-wuntanana, niiy puth monkan-wak-wakaniy nunang Christ.an. Niiy wik ngeeyān nungantam moom piꞌan king alantaman aak inan piꞌ-piꞌana, \v 14 aꞌ putha pam piꞌ-piꞌan wiy anangan nil king alangan kuch-kuchan thanangan-a, niiy wik ngeeyān thanang thamp. Pam anangaman nil kuch-kuchan thanang aak thon-thonakan yipam way-wayathayn thanang pam wanch wayan yump-yumpantan, aꞌ yipam thaaꞌ-kuump-kuumpayn wiy anangan than minan iiy-iiyantan. \v 15 Pam wanch way weenth al-alangan nath aak-yaꞌang thak waaꞌ-waaꞌiythan niiyang, puth than kaangk keꞌ thiichayn nunang God.ana. Puth God.angan kaangk niiy min anman iiy-iiyāna. Niiy nath minam ngul iiy-iiyinwey-a, ina keꞌ niiy thaaꞌ appap yump-yumpaniy thanang thanan aak-yaꞌangan keꞌ yipam waaꞌ-waaꞌayn niiyang ngul. \v 16 Yaa, min anman iiy-iiyān. Niiyaniy keꞌ thenchān way niiyantam anangana, niiyana wayan kan wantāna keꞌ than pam wanch wayanang al-alangan yump-yumpantan. Than puth pam wanchang keꞌ thaachayn niiyang wayan yump-yumpāna, yaꞌa, than puth moom niiyantam yaꞌa, nil God thonakama moom piꞌan niiyantamana. Niiy nanpalana min ngul iiy-iiyāna, meeꞌ nungantangana, ngangk minangam monkan-wak-wakān nunang. \v 17 Aꞌ niiy ngangk minangam iiy-iiyān thant pam wanch yotamantana, aꞌ minam piꞌ-piꞌān thanang Christians wiy anangana. Niiy anman ngaantam-ngeey-ngeeyān nil God.an moom piꞌana, ngangk way keꞌ yump-yumpān nunang. Aꞌ ngangk minangam iiy-iiyān pam moom piꞌan king alantana. \s1 Nil Christ.angan Woyan Meenath Ngampar \p \v 18 Niiy pam wiyiy workan iiy-iiyaniy. Niiyiya ngangk minangam iiy-iiyān moom niiyantam al-alantanga. Than nath min iiy-iiyayn niiyanta, nath yaꞌa, way nath iiy-iiyayn niiyanta, niiy puth wik thanttaman ngeey-ngeeyān, man kulana keꞌ yump-yumpān thanang. \v 19 Than nath aak-yaꞌangwey piik-piikayn niiyang, nath kuchayn niiyang aak thonakana. Niiy nath God anman ngaantam-ngeey-ngeeyān nunangan-a, aꞌ puth kul keꞌanang aak thaamp-thaampān-a, yaa, nil God.angan min waaꞌow niiyang. \v 20 Ngay puth wik engkanang thaw-thawang niiyantana. Niiy nath way yumpānan-a, aꞌ than nath piik-piikayn niiyang-a, yaa, man kulan keꞌ wampow niiyant, puth aak thaamp-thaampānweya. Nil God.angan keꞌ thaaꞌ kuumpiy niiyanga, yaꞌa — than mak piikayn niiyang niiy puth way iiy-iiyan. Puth than nath aak-yaꞌang piikiythan niiyanga. Niiy nathwey man kul keꞌan wampinan-a, aꞌ aak thaamp-thaampinan-a, yaa, nil God.angana thaaꞌ-kuump-kuumpow niiyanga. \p \v 21 Nil kaꞌathamana God.angan ump-ump niiyang woyan min nungantaman wak-wakān-a, nilan kanam thiich than wiy al-alangan ngula thaaꞌ-thengk-thengkathayn niiyanga aꞌ way iiy-iiyayn niiyant, puth nil kaangk niiy keꞌ-ngoongkam minam anman iiy-iiyān, puth nil Christ.angan woyan meenath niiyant niiy yipam monkan-wak-wakān nunang. Than aak-yaꞌang way iiy-iiyin nungant Jesus.antan, aꞌ nil mul wun niiyantana. \v 22 Niliya meeꞌ God.antang way keꞌ iiyanama, nil wik way thakan keꞌ thawanam, yaꞌ anman. \v 23 Than wik way thakana waaꞌ-waaꞌin nunang, puth nilaniy puthangkan keꞌam waaꞌ-waaꞌ thanang, yaꞌa. Than yuk wuuyanangan wunpin nunanga, aꞌ mulathin nunang, nil puth puthangkan keꞌam thaw nil way ngulan yumpow thantana, yaꞌa. Nil meeꞌmiy God.an mina, puth nila ngangk pam wanchantaman thath-thathana. Nil Christ puth meeꞌmiy nil God.angan ngul meenathow thant nil minan iiy-iiy. \v 24 Nilaniya way ngamparak utham yuk wuuyanangana, ngamp yipam wayan want-wantāmp ngula, aꞌ wik ngeey-ngeeyāmp nunang thonakam God.ana. Than kanam mulathin nunang, puth anpalan God.angan kaaꞌ-piichanath ngampang woyan way anpalana. \v 25 Kaꞌathamaniya ngamp keꞌ minh sheep anangan pam moom keꞌanang yimanangan thaaꞌ weep-weepampa, puth nil God.angan palam weentath ngampang ngamp yipam monkan-wak-wakāmp nunang Christ.an, nilan keꞌ pam moom min paththam ngampar. Niliya min-min piꞌ-piꞌan ngampang, maꞌ wuuyan wunp-wunpan ngampar way anpalaniy. \c 3 \s1 Ngay Wik Inan Thawang Maꞌ Pam Wanchantana \p \v 1 Aꞌ inan ngeeyān thampa: niiy wanch thum anangan moom keꞌ iiy-iiyān thant pam thum niiyantamakana, yaꞌa, niiy paththam wik ngeey-ngeeyān thananga. Than wiyang nathwey wik God.antam kaangk keꞌwey ngeey-ngeeyaynan-a, thanan ngul thath-thathayn niiyang minaman iiy-iiyāna, puth nanpalana than ngangk theeꞌiythan ngula nungantana Christ.antan. Niiy keꞌa thaaꞌ-ngoontanan thaw-thawān thantana. \v 2 Than thath-thathayn niiyangan-a, thanan ngaantam-ngeey-ngeeyayn ngul niiy God anman ngaantam-ngeey-ngeeyaniy nunang aꞌ min anman iiy-iiyaniy ngula. \v 3 Niiy wanchangwey nath kulich min-minam ngoonchin aꞌ bangles thampa putha man uch min ngoonchina, aꞌ putha yangan thakan min-minam yump-yumpwina keꞌ menth-mentham yump-yumpwin niiyantakamana. Puth yimanangan keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyāna yaꞌa. Puth kulich anangan kathamantan; wiy anangan thampa ngul wayamantan. \v 4 Niiy nath min-minaman yump-yumpwin-a, puth niiyana min anman ngaantam-ngeey-ngeeyāna, ngangk minangaman iiy-iiyān wiyantan, aꞌ thaaꞌ mich-micham thaw-thawān thantana — inan puth mina meeꞌ God.antangana, nil kaangk ngampangan yimanangan thath-thathowa. \v 5 Keenkanamaniya, than wanch wiy al-alangan God.an monkan-wak-wakin nunang aꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyin nil kan-kanaman thaw-thaw thant. Thananiya wik pam thum thanttam anangan ngeey-ngeeyin, anpalana, thanan min-minam ngul iiy-iiyin. \v 6 Nil wanch thum Abraham.antam Sarah.ana yimanangan min iiy-iiy, nil Abraham.an wik ngeey-ngeey nunang aꞌ moom nungantaman waaꞌ nunang. Yaa, niiy nath minan yump-yumpin-a, aꞌ nath winynyang keꞌan moꞌ-moꞌinwey-a, yaa, niiy woyan Sarah.antam anman wak-wakān. \p \v 7 Niiyalang, pam thumangana, niiy wik inangan ngeey-ngeeyān thampa: wanchiya kemp thayan keꞌ pam yimanangan yaꞌa. Niiy ngaantam-ngeey-ngeeyān thanang wanch thum niiyantam nanangan aꞌ minam piꞌ-piꞌān thanang, puth niiy karp pam wanch God.antam, aꞌ nil God.anganiya thanang thamp kalow aak nungantamakana. Niiywey minam keꞌwey iiy-iiyin wanch thum niiyantamakan-a, yaa, niiyan keꞌ-ngul minaman meeꞌ-wuthanamin God.antan, yaꞌa. \s1 Than Nath Wayan Yump-Yumpiythan Niiyantan-a, Niiyiya Woyan Min Anman Wak-Wakāna \p \v 8 Aꞌ niiy Christians yotamanganiya inan ngeeyāna: niiy ngangk minangam karpam anman iiy-iiyān, minam piꞌ-piꞌwun niiyantakamana keꞌ niiy kampan niiyantam anangan piꞌ-piꞌaniy thanang, niiy ngangk mam-mamān thanang wiy anangan aꞌ keꞌ ulp-ulpāna! \v 9 Nil weeꞌang nathwey way yumpow niiyantan-a, aak-yaꞌangan-a, yaa, niiy puthangkaniya way keꞌ yumpān nungantana. Nil weeꞌan nathwey kulak wenkiy niiyantan-a, aꞌ aak-yaꞌang thak waaꞌ-waaꞌiy niiyanganwey-a, yaa, niiy puthangkaniy keꞌ kul thaw-thawān nungantana, yaꞌa. Niiy God.antan meeꞌ-wuthanamān nungant nil yipam maꞌ-aath-aathow nunang. Aꞌ nil God.angan ngul maꞌ-aath-aathow niiyang aꞌ minam ngul iiy-iiyow niiyant, puth nilaniy naakanakan ump niiyang, nil yipam min anman iiy-iiyow niiyantana. \v 10 Puth lat ngench thayananga wik inangan waaꞌ-waaꞌana: \q1 “Niiywey nath kaangk ngangk min paththam iiy-iiyānan-a, \q1 yaa, niiy puth way-wayana keꞌ thaw-thawān aꞌ keꞌ wik uuy-uuyamān thant wiy-wiyantan. \q1 \v 11 Niiy paththam way anangan want-wantāna, aꞌ minam anman iiy-iiyān. \q1 Niiy keꞌ kul uw-uwān thantana, niiy puth maꞌ-aath-aathān thanang wiy anangan \q1 than yipam man um enyanamwey wun-wunayn thanttakamana. \q1 Niiy keꞌ eenchān woyan min anan wak-wakāna. \q1 \v 12 Puth nil God.anganiy minam piꞌ-piꞌan pam wanch anangan than wikan ngeey-ngeeyantan nunang, \q1 aꞌ than meeꞌ-wuthanamantanan-a, nil ngeey-ngeeyan thampa. \q1 Puth nil man-mangkam ngul theeꞌan thant than wayan iiy-iiyantan.” \m Than keenkanama wik inangan umpin lat ngench thayanangana. \p \v 13 Ngamp min anman iiy-iiyāmpan-a, nil puth weeꞌanga wayathow ngampangana? An yaꞌa. \v 14 Than nath aak-yaꞌang wayan iiy-iiyiythan niiyantan-a, nil God.angana ngangk minangam ngul piꞌ-piꞌow niiyang. Niiy keꞌ winynyang moꞌān thanttamana, aꞌ niiy ngangk wayana keꞌ iiy-iiyāna. \v 15 Puth niiyaniya, Christ ngangkangam piꞌ-piꞌān nunang, aꞌ monkan-wak-wakān nunang thonakama, nilam moom piꞌan paththama. Niiy kan meeꞌmiy nil God.angan minam piꞌ-piꞌow niiyangan, puth ngul kalow niiyang aak nungantamakana, yaa, niiy wik inangan ngaantam-ngeey-ngeeyāna niiy want-wanttakan koochanathān thant wiyantanweya. Anpalana wiy anangan aak ngeen nathan engkiythan niiyant wik God.antamakan-a, niiy erkam paththam waaꞌān thantweya. \v 16 Puth ulp-ulpanang keꞌ wik waaꞌ-waaꞌāna yaꞌa, thaaꞌ mich-micham thaw-thawān thantweya. Niiy puth ngaantam-ngeey-ngeeyān nil God.angan ngeey-ngeeyan wik ngampan thaw-thawanamp. Niiy nathwey wayan ngaantam-ngeey-ngeeyān-a, wayan erkam wantāna, minam anman iiy-iiyāna. Yaa, anpalana, than wiy anangan ngul-nyaaꞌ iiy-iiyayn, than pam wanch al-alangaman thaaꞌ-thengk-thengkathantan niiyang niiy puth minam monkan-wak-wakaniy nunang Jesus Christ.an. \v 17 Niiy woyan min nath wak-wakinan-a, thanan nath way yump-yumpiythan niiyant. Wiyiya, nil God.ana thaaꞌ-pant keꞌ thawiy niiyantam, nil puth meeꞌmiy an kan-kanam min niiyant, yipam ngangk thay-thayanathow niiyang. Niiy nath wayan iiy-iiyinan-a, than puthangkana way nath iiy-iiyiythan niiyant, yaa, an kana, keꞌ-wiy-paththam, niiy keꞌ ngangk wayan iiy-iiyāna. \p \v 18 Nil Christ.ana way keꞌam iiy-iiy, yaꞌa, nil min anman, puth nilaniya utham way ngamparamak. Nil God.angan keꞌ ngampangan kuchiy-a, puth yaꞌa, nil Christ.an aak ngamparamang nilaniy uthama, nil yipam kalow ngampang nungant God.antan. Nil Christ.an maꞌ-thonam anman utham ngampar, nil keꞌ-ngul uthamiy puthamaniy ngula, yaꞌa. Puth nhinthan-maany nungantamana keꞌam uthama, yaꞌa, nil God.angan man-yetham piꞌ-piꞌ nunang. \v 19 Anpalana, nhinthan-maany nungantamanganiya, wik God.antaman waaꞌ-waaꞌ thant nhinthan-maany wiy al-alantan aak thonangan wunin, keꞌ jailang yimanangan. \v 20-21 Nhinthan-maany inangamana pam wanch al-alantaman thanan keenkanaman wunin aꞌ thaampin nunang God.an, aak an-aniyangana nil Noah.angan chukkun piꞌanan yump. Nil God.an kuup-kuup thant wayan wantayn, wik nungantaman ngeey-ngeeyayna, puth yaꞌangam kuup-kuup thant. Pam wanch eight thonakam ngoonchin chukkunang angan. God.angan thanang thonakam kaaꞌ-piichanath keꞌ yipam thuchayn. Ngampiya keꞌ pam wanch anangan keenkan wun-wunin chukkunangana. Nil puth God.angan kaaꞌ-piichanathan ngampang way ngamparam anpalana keꞌ thanang keenkanamana kaaꞌ-piichanath thanang ngakamana. Ngamp kanaman ngangkan theeꞌamp nungant God.antan-a, thananiya kootra ngakang kuungk-kuungkin ngampang, kemp punganakan, yaꞌa, puth aniya ngakangan kuungkin ngampangan-a, an ngangk ngamparam yam pekan yipam pach piꞌ-piꞌāmpa. Nil God.anganiy ngangk ngamparaman pachathan aꞌ kaaꞌ-piichanathan ngampang puth anpalan nil Jesus.an mulaman ek \v 22 aꞌ putha nil koyaman mat ngula. Nil Christ.an moom piꞌan ngul iiy-iiyan karpam nungantang God.antang, nil moom iiy-iiyan thant ngaantiyongk al-alantan aꞌ oony min al-alantan thaka. \c 4 \s1 Niiy Woyan Wayan Wantāna, Aꞌ Min Iiy-Iiyān Meeꞌ God.antang \p \v 1 Than way iiy-iiyin Christ.antan, aꞌ mulathin nunang. Yaa.wey, niiy anman ngaantam-ngeey-ngeeyān nunang Christ.an than want-wanttakan iiy-iiyin nungant, anpalana, niiy ngangk thay-thayanathwun niiyantakam. Than nath kaangk keꞌan niiyantamanwey-a, way yump-yumpayn niiyant Christians al-alantanwey-a, an kana, niiy ngangk thayanam iiy-iiyān niiy yipam way keꞌ iiy-iiyān. \v 2 Niiy yippak aak ingan wun-wunaniy-a, woyan wayan wantāna, aꞌ min anman iiy-iiyān meeꞌ God.antangana. \v 3 Kaꞌathamaniya niiy way iiy-iiyan keꞌ pam wanch anangan than keꞌan meeꞌmiy God.an yaꞌa, way al-alangan ngangk mungk-mungk niiyang, niiy maarich keeꞌ-keeꞌan aꞌ ngak way mungkan wun-wunan aꞌ way anman iiy-iiyan, niiy pek-pekwun, aꞌ wik way thak thaw-thawan, aꞌ puth yuk ngeen-wiy anangan thaaꞌ-kuump-kuumpan thanang aꞌ monkan-wak-wakan thanang, puth than God yaꞌa. Puth niiya woyan wayana keꞌ-ngul wak-wakaniy, an yaꞌ-ngul! \v 4 Than pam wanch way anangan puth meeꞌ ikin ngul puth niiy keꞌ-ngul ngotan ngoonch-ngoonchaniy thanttang, aꞌ than thaaꞌ-thengk-thengkathantan niiyang. \v 5 Ngul-ngulaniya, than ngul umang than-thanayn God.antangana aꞌ nilaniya mep-mepow thanang aꞌ waaꞌ-waaꞌow thant way thanan yump-yumpin. Aakan thinth kan wamp-wampana nil wampathow ngampang court nungantamakan, pam wanch in-inman wun-wunanamp aꞌ putha than aak keenkanaman uth-uthamin. \v 6 Nil puth Christ.angan wik minan kan waaꞌ-waaꞌ thant than kaꞌathaman uth-uthaminana. Nungkway than mul wun-wunin way thanttam anpalan-a, keꞌ pam wanch yotan uth-uthamantanan-a, nil Christ.angan wik min waaꞌ-waaꞌ thant, nhinthan-maany thanttaman yipam ngulakam wun-wunayn keꞌ God.an yimanangan man-yetham wun-wunow aak umpuyama. \p \v 7 Aak inan kan thinth ngul wamp-wampan aak inan kan-ngulan minchow. Niiyan puth kuchek minangam ngul iiy-iiyāna, keꞌ weenthamāna, niiy yipam minam meeꞌ-wuth-wuthanamān piip God.antan. \v 8 Aꞌ puth inan thamp min niiyanta: niiy kaangk anman wun-wunān wiyantana, wiy anangan maꞌ-aath-aathān thanang, niiy keꞌ eench-eenchāna, niiy minam piꞌ-piꞌān thanangwey. Puth ngamp nath kan-kanaman kaangk wun-wunimp thant wiyantwey-a, ngampan puth keꞌ-ngul ngaantam-ngeey-ngeeyanamp than wayan yump-yumpantan ngamparana, an kan-ngul kon-ngathow ngampanga. \v 9 Aꞌ niiy ngangk minangam piꞌ-piꞌān thanang wiy anangan aak niiyantamangana, may aꞌ yuk way min thakan theeꞌ-theeꞌān thant. Niiy keꞌ eenchān thanttama, min-min piꞌ-piꞌān thanangweya. \p \v 10 Nil puth Ngeen-Wiy Min God.antam alangan maꞌ-aath-aathan ngampangan ngamp yipam wiy anangan maꞌ-aath-aathāmp thanang. Nil work theeꞌan ngampar thon-thonantan — work wiyana nil pam wanch wiyant theeꞌan puth work wiy anangan thant theeꞌan pam wanch wiy al-alantan. Niiy workan iiy-iiyaniy-a, niiy niiyantakaman keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyāna, niiy wiy anangan maꞌ-aath-aathān thanang, aꞌ niiy work niiyantaman minam paththam iiy-iiyān puth work inangana nil God.ang theeꞌ-theeꞌan niiyant. \v 11 Niiy Christians wiy al-alangan wik God.antaman waaꞌ-waaꞌaniya, an work niiyantam, yaa, niiy kuchek niiyantam anpalana keꞌ wik thaw-thawāna puth wik God.antam anman waaꞌ-waaꞌāna. Niiy wiyangan minam piꞌ-piꞌaniy thanang pam wanch wiy anangan, an work niiyantam. Yaa, niiy God.ant thawān maꞌ-aath-aathow niiyang, nil thayan paththama, ngamp yaꞌa. Niiy nath work minaman iiy-iiyin God.antan-a, than pam wanchangan piip God.an thaaꞌ-kuump-kuumpayn nunang puth inpalana niiy Christ.an monkan-wak-wakaniy nunang. Ngampan yimanangan God.an thaaꞌ-kuump-kuumpāmpana, puth nilam anman thonam moom piꞌan paththama. Yey, kan-kanama. \s1 Aak Wayan Wampow Niiyant-a, Niiy Ngangk Minangam Anman Iiy-Iiyāna \p \v 12 Niiyalang, ngurp ngatharam-ang, aak wayan wampow niiyant-a, niiy inan ngaantam-ngeey-ngeeyān: nil God.angan thath-thathan ngampang ngamp nath nunang anman monkan-wak-wakanamp, nath yaꞌa. Aak wayan wampow niiyantan-a, niiyan wik yimanangan keꞌ thawān ngangk ikanamana, “In way ngeen wampan ngathara?” Yaꞌa, niiy ngangk minangam anman iiy-iiyāna. \v 13 Aak way nathan wampow niiyantan-a, keꞌ aak way nungantan wamp Christ.antan-a, niiy ngangk min iiy-iiyāna keꞌ nil Christ.an ngangk minangam iiy-iiy. Puth ngulana, nil palam wampow, aꞌ meenathow nungamang nil moom piꞌan paththama. Aak an-aniyangana niiyaniy-a, ngangk min paththam iiy-iiyāna. \v 14 Aꞌ inan thampa: than wiyangan nath thaaꞌ-thengk-thengkathayn niiyangan-a, puth inpalan niiyan-a, Jesus Christ.an monkan-wak-wakaniy nunang-a, inan puth meenathan nil Ngeen-Wiy Min God.antaman ngangk niiyantangan wun-wunan. Nil min aꞌ piꞌan paththama. Puth niiyana ngangk min anman iiy-iiyāna. \v 15 Niiy way nath yump-yumpinan-a, thanan way yump-yumpayn niiyantana. Puth niiyana wayan keꞌ yump-yumpāna. Niiy pam wanch keꞌ mul-mulathāna, maꞌ-kuchan keꞌ iiy-iiyāna, aꞌ putha niiy kul-weenthana keꞌ iiy-iiyān. \v 16 Puth than nath way iiy-iiyiythan niiyantanwey-a, niiy puth Christians iiy-iiyaniy-a, niiyana keꞌ nyaaꞌ-nyaaꞌan iiy-iiyān thanttamana, niiy thankyou thaw-thawān God.antan niiy puth pam wanch nungantam iiy-iiyaniya. \p \v 17 Aakan kan wampan nungant God.antan pam wanch yotaman umang thanathow thanang puth wayan yump-yumpin. Aꞌ nil kaꞌathamana pam wanch nungantam anangan umang thanathow thanang, aꞌ pam wanch wiy anangan-a, koy-koyyuw umangan than-thanathow thanang. Than pam wanch God.antam yaꞌana, nilan wayathow thanang way thanttam anpalan thanan yump-yumpin. \v 18 Wik lat ngench thayanangana inan thawa: \q1 “An thayan paththam pam wanch min al-alantan weentayn God.antan aꞌ aak iikanak kenyan iiyayna. \q1 Puth pam wanch way anangan than keꞌan kaangk God.ana, than aak wanttinak iiyayna? \q1 Nil puth God.angana kuchow thanang aak way aakanakan, \q1 aak anganiy-a, thanwey thaaꞌ-eench-eenchayna.” \m \v 19 Than ngamparan natha way yumpiythan puth ngamp Christians iiy-iiyanamp. Wiyiya nil God.an thaaꞌ-pant keꞌ thawan ngamparamana, nil puth meeꞌmiy an min ngampar ngangk thay-thayanathow ngampang. Yaa, ngampiya maꞌ nungantang angman wantwumpa, nil puth yump ngampang aꞌ ngangk ngamparam minam ngul piꞌ-piꞌan. Nil keꞌ muuk-muukamathiy ngampanga, nil kan-kanam paththam minam ngul piꞌ-piꞌow ngampang keꞌ nilaman thaw. \c 5 \s1 Niiy Pam Wanch God.antamana Minam Piꞌ-Piꞌwun Niiyantakamana \p \v 1 Ngay inan thawang niiyant wuut manth-thayan al-alantan niiy pam wanch God.antam anangan piꞌ-piꞌaniya. Ngay wuut manth-thayan thampa. Ngay thathang thanang meeꞌ ngatharanga thanan Christ.an mulathin nunang. Nil palaman wampowan-a, aꞌ pam wanch yotamant meenathow nungamang nil moom piꞌan paththaman-a, ngay thampan-a, moom ngul iiy-iiyānga. \v 2 Niiy wuut manth-thayan il-ilanganiya piꞌ-piꞌān thanang Christians wiy anangan maꞌ niiyantangan wun-wuntan, keꞌ eench-eenchāna, ngangk minangam piꞌ-piꞌān thanang, keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyān wukal uw-uwānana. \v 3 Niiy keꞌ piꞌan yump-yumpwun thant al-alantan maꞌ niiyantangan wun-wuntana, an yaꞌa, minam iiy-iiyān thant aꞌ woyan Christ.antaman meen-meenathān thanta. \v 4 Nil Christ.ana moom piꞌan ngamparamana, niliya keꞌ pam moom anan minh sheep anangan piꞌ-piꞌan thananga yimanangan iiy-iiyan ngamparana. Nil palaman ngulan wampowan-a, nil pam wanch yotamant meenathow nungamanga, aꞌ anpalana nil kalow ngampang aak nungantamang ngul wun-wunāmp, keꞌ pam wanch piꞌan yimanangan. Ngamp aak umpuyam aak angan wun-wunāmp nungantangana. \p \v 5 Aꞌ niiy pam kompang wik ngeey-ngeeyān thanang wuut manth-thayan anangana. Niiy piꞌan keꞌ yump-yumpwun niiyantakamana, puth niiy ngangk minangam maꞌ-aath-aathwuna. Puth lat ngench thayanang inan waaꞌ-waaꞌana, “Nil God.angan man-mangkam theeꞌ-theeꞌan thant pam wanch al-alantan than ulp-ulpanangan iiy-iiyantan, putha nil min iiy-iiyan thant than keꞌan ulp-ulpanangan iiy-iiyantan.” \v 6 Niiy keꞌ thaaꞌ-kuump-kuumpwun keꞌ niiy piꞌan yimanangan, an yaꞌa. God.ana, nilam thonakam moom piꞌan paththam aꞌ thayan paththama. Ngampiya miꞌāmp nunang moom ngamparaka, puth ngamp piꞌan yaꞌa, ngamp manya. Aak anan wampowan-a, nilaniya thaaꞌ-kuumpow ngampang aꞌ wunpow ngampang nungantang keꞌ pam wanch piꞌan yimanangan. \v 7 Niiywey nath ngangk way iiy-iiyānan-a, nath kuchek way wunow niiyantan-a, yaa, niiy waaꞌ-waaꞌān nungant God.antan, kon uth iiy-iiyān nungantang puth nil minam piꞌ-piꞌan ngampang. \p \v 8 Oony way piꞌan ngul wamp niiyant maꞌ-pil-wayathiy niiyang. Puth nil pal-puy thath-thathana, wenk-wenkana, nil yipam mamow niiyang nungantang yipam iiy-iiyān keꞌ minh kulliy yimanangan mayak wenk-wenkan. Yaa, niiyana kon kenyangk wun-wunāna aꞌ meeꞌ weꞌ-weꞌar thamp iiy-iiyāna. \v 9 Puth niiy meeꞌmiy oony way piꞌan alangan thaach-thaachan niiyang wayan yumpanakana, puth niiyang thonakam yaꞌa, puth Christians yot anangan aak thon-thonangan wun-wuntana. Aꞌ niiy meeꞌmiy aak way thampan wamp-wampan ngampar Christians yotamantana. Yaa, ngamp yotamanganiya um thaamp-thaampāmp nunang oony way piꞌan alangan keꞌ yipam maꞌ micham wak-wakow ngampangweya. Ngamp Christ.an ngangk thayanam anman monkan-wak-wakāmp nunang. \p \v 10 In ngeeyāna: aak wayan keꞌ wamp-wampiy ngampar aak umpuyamana, aꞌ nil oony way alangan keꞌ thaach-thaachiy ngampang ngulakamana, an yaꞌa. Ngul-ngulaniya, nil piip God.anganiya minathow ngampang, aꞌ ngangk thay-thayanathow ngampang thayanam anman iiy-iiyāmp. Niliy ngampar min a! Nil ump ngampang Christ.antang iiy-iiyāmp aꞌ wun-wunāmp nungantang aak umpuyama. \v 11 Yaa, ngamp thaaꞌ-kuump-kuumpāmp nunang, nil thonam anman thonakam min iiy-iiyan aꞌ thayan paththama. Niliya moom piꞌan paththam aak umpuyaman wun-wunow. Yey, kan-kanam. \p \v 12 Nil Silas.angana, pam Christian min alangan wik ngatharam inangan ump-ump niiyanta. Ngay lat otang inaniy kuchang niiyant, ngay yipam ngangk min yump-yumpāng niiyanga, aꞌ waaꞌ-waaꞌāng niiyant nil God.an kan-kanam min iiy-iiyan niiyanta. Niiyiya keꞌ-ngoongkam anman iiy-iiyān nungantang God.antangana. \p \v 13 Than Christians anangan aak Babylon.angan wun-wuntan-a, thananiya wik inan kuchin niiyant than kaangk paththam wun-wuntan niiyantana. Nil God.angan thanang thamp miꞌ Christ.an monkan-wak-wakayn nunanga. Aꞌ Mark.ang thampang wik kuch niiyant nil kaangk wunan niiyanta. Niliy keꞌ puk nhengk ngatharama. \v 14 Inan thamp ngeeyāna: niiy Christians nanangan wikakan yal-yalmathwuniy-a, ompam kath-kathwuna aꞌ puth-a, wal piint-piintwuna. \p Niiy yotaman niiy Christ.an ngangk niiyantamangan piꞌ-piꞌaniy nunang-a, ngangk minangam wun-wunāna. \p Anman kan, \p Peter.