\id 1CO \h 1 Corinthians \toc1 1 CORINTHIANS Lat Inan Paul.angan Ump Pam wanch Aak Corinth Punchan Al-Alantana \toc2 1 Corinthians \mt1 1 CORINTHIANS \mt2 Lat Inan Paul.angan Ump Pam wanch Aak Corinth Punchan Al-Alantana \c 1 \p \v 1-2 Ngan Sosthenes.angana, niliya ngurp ngamparama, lat inan umpan niiyant Christians.antan aak Corinth.angan wun-wunaniy. Nil God.angana ngayangan miꞌ, aꞌ kuch ngayang wik waaꞌ-waaꞌāng pam wanchantan Jesus.antamana. Niiyanganiy-a, an God.ang thaaꞌ-palath niiyang pam wanch nungantam yipam iiy-iiyāna, niiy yipam karpam iiy-iiyān nungantangan Jesus Christ.antangana, aꞌ woyan min nungantaman wak-wakāna. Puth niiyam thonakam yaꞌa, pam wanch wiy anangan thamp-a, aak nath-nathan wun-wuntan-a, Lord Jesus Christ.antan meeꞌan wuth-wuthanamantan nungantan, aꞌ mooman waaꞌ-waaꞌantan nunang. Niliy putha moom thanttam aꞌ puth moom ngamparam thampa. Ngamp yotamang karpam monkan-wak-wakanamp nunang. \v 3 Ngay kaangk paththama pul God.angan minam anman piꞌ-piꞌowpul niiyang, aꞌ puth ngangk min anman yump-yumpowpul niiyang, pul God.angana piip ngamparamanga aꞌ putha Jesus Christ.anga moom piꞌan ngamparamangana. \s1 Nil Jesus Christ.an Ngangk Minangam Iiy-Iiyan Niiyanta \p \v 4 Ngay maꞌ-yotam thankyou thaw-thawang piip God.antan niiyantamana, niiy puth Jesus Christ.an monkan-wak-wakaniy nunanga. Aꞌ ngay thankyou thawang nungant God.antana nil puth Jesus Christ.an ngangk minangam iiy-iiyan niiyantana; \v 5 aꞌ maꞌ-yotam maꞌ-aath-aathan niiyang, aꞌ woyan min meen-meenathan niiyant, niiy yipam woyan nungantamana minam thiichāna aꞌ wik nungantamana waaꞌ-waaꞌān wiyantan thampa. \v 6 Ngan kaꞌathamana wik Jesus Christ.antaman waaꞌan niiyanta, puth anpalan-a, niiyaniya ngangk theeꞌan nungant aꞌ ngan ngeey-ngeeyan niiyantamana niiy ngangk thayanam ngul monkan-wak-wakaniy nunang, Jesus.ana. \v 7 Aꞌ nil God.angan yotam maꞌ-aath-aathan niiyang, work min theeꞌ-theeꞌan niiyant, niiy puth kuup-kuupaniy yippaka aak-aakanakaman nil Lord Jesus Christ.an palaman wampowa. \v 8 Nil puth Jesus.angan aak-aakanakaman minam anman piꞌ-piꞌow niiyang, niiy yipam keꞌ-ngoongkam anman monkan-wak-wakān nunang. Yaa, ngulana, nil God.angan umangan than-thanathow niiyangan-a, nilan keꞌ kuchiy niiyang aak way aakanakan, yaꞌa. \v 9 Niliya wik inangan kan-kanam piꞌ-piꞌowa, nil wik keꞌ pipiya, yaꞌa. Nilam puth kaꞌathaman thaaꞌ-palath ngampang nhengk nungantaman monkan-wak-wakāmp nunang, moom ngamparaman Jesus Christ.ana. \s1 Ngamp Keꞌ Yaarkathwump Ngamparakamana \p \v 10 Niiyalang, ngurp ngatharam-ang, nil Christ.an kaangka ngay wik inangan thaaꞌ-thayanam thaw-thawāng niiyantana: ngampana keꞌ thonamang anman monkan-wak-wakāmp nunang, Jesus Christ.ana, kul keꞌ uw-uwāmp ngamparakamana, aꞌ keꞌ yaarkathwump ngamparakamana, yaꞌa, ngamp karpam anman iiy-iiyāmp aꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyāmp thakan kuchekangana. \v 11 Ngay puth wik kan ngeeyang niiyantamana niiyan kul uw-uwaniy niiyantakamana. Pam wanch workan iiy-iiyantan Chloe.antan-a, than waaꞌin ngathar. \v 12 Niiy puth wik thon-thon ngul thaw-thawaniy ey? Niiy wiy anangan thaw-thawaniya, “Ngan Paul.an monkan-wak-wakanan nunang a!” Aꞌ niiy wiy anangan thaw-thawaniya, “Ngan Apollos.an monkan-wak-wakanan nunang a!” Aꞌ niiy wiyaniy thaw-thawaniya, “Ngan Peter.an monkan-wak-wakanan nunang a!” aꞌ puth niiy wiy anangan thaw-thawaniya, “Ngan Christ.an monkan-wak-wakanan nunang a!” \p \v 13 An yaꞌa! Niiy wik way thamp thaw-thawaniya! Niiy thawaniy Christ yot ngul ey? Yaꞌa, an Christ thonam anmana. Ngul ngay in Paul uthamang niiyant ey? yuk wuuyanangan ey? Yaꞌa! Than niiyangan kootra ngakangan kuungkina, niiy yipam ngayangan monkan-wak-wakān ey? Yaꞌa! Niiy Jesus Christ anman monkan-wak-wakān nunang a! \v 14 Ngay thankyou thawang nungant God.antan ngay puth keꞌam kootra ngakangan kuungkang niiyang — ngay pam kucham anman thonakam kuungkang pulang, Crispusa aꞌ Gaius, pulang anman. \v 15 Puth ngay nath kootra ngakangan kuungking niiyangana yot inanganwey-a, niiy nath ngaantam-ngeeyin ngay keꞌ moom ngamparam Jesus.an ey? niiy keꞌ-paal ngayangan monkan-wak-wakān ey? An yaꞌa! Christ anman ngaantam-ngeey-ngeeyān a! \v 16 Aꞌ than inangan thampa Stephanus.ana puth kampan nungantam anangan thampa ngay kootra ngakang kuungkang thananga. Aꞌ ngay keꞌ-ngul ngaantam-ngeeying ngay weeꞌ-weeꞌanangan natha kootra ngakangan kuungkang thanangan thampa. \v 17 Nil ngul Christ.angan kuch ngayang ey? ngay yipam pam wanch kuchek kuungkāng thanang ey? An yaꞌa! Nil ngayangan kucha ngayan yipam wik nungantaman waaꞌ-waaꞌāng niiyantana, niiy yipam Christ.an ngangkangam piꞌ-piꞌān nunang. Nil keꞌam kuch ngayang wik yipam waaꞌ-waaꞌāng keꞌ pam piꞌanang yimanangana. Niiy keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyān ngay keꞌ pam kuchek min yimananganiya iiy-iiyanga, an yaꞌa, ngay thonakam wik nungantam anan waaꞌ-waaꞌāng niiyantana. Ngay nath keꞌ pam piꞌanang yimanangan wik waaꞌ-waaꞌing niiyantwey-a, niiyan puth wik ngatharamana keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyin, ngayan wik waaꞌ-waaꞌang niiyant Christ.antamana. Niiy nath ngaantam-ngeeyina nil Christ.an keꞌ micha pongama! aꞌ puth aak-yaꞌang thakan uthama. An yaꞌa! Nil piꞌan paththama, aꞌ nil utham yipam way ngamparam anpalana nil kaaꞌ-piichanathow ngampang! \s1 Nil Christ.an Yuk Wuuyanangan Utham-a, An Nil Meenathan Ngampar Nil God.an Kan-Kanam Piꞌan aꞌ Thayan Paththam, aꞌ Kuchek Waap Min Paththam. \p \v 18 Pam wanch wiy anangana God.antan man-mangkam theeꞌantan nungant, than woyan way wak-wakantan aak way aakanakan woyan wunana. Than kanam ngeeyin nil Jesus.an yuk wuuyanangan utham pam wanchanta, puth thananiya thaanchalathin, ngaantam-ngeeyina keꞌ wik waya. Puth than wiy anangana, epa woyan min anan God.antaman wak-wakantana, aak nungantamakan woyan wun-wunana. Thanan thaw-thawantana, “Wik anangan nil Christ.an yuk wuuyanangan utham ngamparana, an wik mina, ngamp kaangka ngeey-ngeeyāmpa. Puth inpalana ngamp meeꞌmiy ngula nil piip God.ana piꞌan paththama ngampangan kaaꞌ-piichanathana.” \v 19 Lat ngench thayanangan wik God.antam inangan waaꞌa: \q1 “Pam wanch wiy anangan keꞌ kuchek min ngaantam-ngeeyantan thanttakamana, \q1 puth ngayaniya ngul meenathāng thant than kuchek waap min yaꞌa, \q1 puth thananiya yaan aak-yaꞌang muukamathwuntan thanttakamana.” \m \v 20 Than pam wanch weeꞌ-weeꞌanangan kuchek waap min iiy-iiyantan a? An yaꞌ paththam a! Than pam wanch weeꞌ-weeꞌanangan wik thayan anangan minaman thiichantan a? An yaꞌa! Than weeꞌ-weeꞌanangana aak inganiy wikan kuchek waap minangam waaꞌ-waaꞌantan aꞌ putha koochanathantan thakan a? An yaꞌ paththama! Nil puth God.angan kan meenath pam wanch anangan kuchek waap min than yaꞌana! \p \v 21 Pam wanch wiyangan ngaantam-ngeeyantan thanttakaman than kuchek waap min iiy-iiyantan, keꞌ-paal than min-minam paththam God.an thiichantan aꞌ min-minam paththam ngaantam-ngeeyantan nunang. Puth an yaꞌa, nil God.aniy thawa thananiya keꞌam min-minam thiichantan nunang yimanangana, kuchek waap thanttam anpalan yaꞌa. Nilam thonakam kuchek waap min-minam paththam iiy-iiyan. Wik Christ.antam ngampan waaꞌ-waaꞌanamp-a, thananiya ngaantam-ngeeyantan, “In wik waya, ngan keꞌ ngeey-ngeeyāna.” Puth nil God.ana thaw nilan kaaꞌ-piichanathow ngampang pam wanch anangan wik nungantam anangan ngangkangam piꞌ-piꞌanampana. \v 22 Than pam wanch Jews anangan kaangk nil God.angan work piꞌ-piꞌanam anangan meen-meenathow thanta. Than thawantan than keꞌan thathiythanan-a, an than ngangk keꞌ theeꞌiythan nungant God.antan, yaꞌa. Than Greeks anangan kaangk pam wanch anangan ngeey-ngeeyayn thanang wik piꞌ-piꞌanam thaw-thawayn ulp-ulpanangana, than puth ngaantam-ngeeyantan keꞌ wik God.antaman an waya. \v 23 Puth ngananiya Christ.an waaꞌ-waaꞌanan niiyant, nilan yuk wuuyanangan utham ngamparaniya — than puth Jews yaꞌ al-alangan wik inangan ngaantam-ngeeyantan keꞌ wik waya; aꞌ than Jews al-alangan man-ngeeyin nunang nil puk nhengk God.antamana, puth nilan yuk wuuyanangan uthama, keꞌ pam way yimanangan uthama. \v 24 Puth pam wanch wiy anangan epa, Jews-a, putha Jews yaꞌ anangan nil God.angan ump thanang nungant wampayna, aꞌ than wik nungantaman ngeey-ngeeyina, aꞌ monkan-wak-wakin nunang. Than ep ngaantam-ngeeyantan nil Christ.an yuk wuuyanangan utham-a, an nil meenath ngampar nil God.an kan-kanam pam piꞌan, thayan paththama, nil ngampangan kaaꞌ-piichanatha way ngamparam anpalana, aꞌ nil kan-kanaman kuchek waap min paththam. \v 25 Pam wanch wiy al-alangan ngaantam-ngeey-ngeeyantan keꞌ God.an kuchek waap chil min iiy-iiyan — an yaꞌa, nil ep-paththama kuchek waap min-minam paththama, nil keꞌ ngamp yimanangan yaꞌa, nil ep kootra waap min paththam iiy-iiyan, an nil-nil, piꞌana, way min maꞌmangkam nilam yump, ngampang thamp nilam yump. Aꞌ wiy al-alangan ngaantam-ngeeyantana keꞌ nil chil piꞌana, an yaꞌa, nil epa wuut piꞌan paththam, nil keꞌ wiy yimanangan yaꞌa. \p \v 26 Ngurp ngatharam-ang, nil God.angan kan ump niiyang niiy yipam pam wanch nungantam ngul iiy-iiyāna. Puth niiy ngaantam-ngeey-ngeeyān niiyantakamana: niiy koꞌalam thonakam kuchek waap min iiy-iiyaniy meeꞌ pam wanch wiyantangana; niiy koꞌalam thonakam pam piꞌana, aꞌ putha niiy koꞌalam nath moom piꞌan thakan iiy-iiyaniy. \v 27 Puth nungkway niiy kuchek waap min yaꞌ meeꞌ wiyantangan-a, nil God.angan miꞌ niiyangweya niiy yipam pam wanch nungantam ngul iiy-iiyāna, nil yipam ngul-nyaaꞌ yumpow thanang than anangana keꞌ kuchek waap minan ngaantam-ngeey-ngeeyantan thanttakamana. Aꞌ nil miꞌ niiyangweya niiy wiy anangan pam piꞌan puth yaꞌa, than pam piꞌan anangan yipama ngul-nyaaꞌ weenayna, than anangan piꞌanan waaꞌ-waaꞌwuntana. \v 28 Aꞌ nil miꞌ niiyang niiy wiy anangan pam wanch kaangk-keꞌanangana, niiy pam wanch many iiy-iiyaniy meeꞌ wiyantangan, thanan kaangk waaꞌ-waaꞌayn niiyang keꞌ niiy kuchek waap keꞌanang yimanangan iiy-iiyaniy. Puth nil miꞌ niiyang yipam meenathow thant moom piꞌan al-alantana woyan thanttamana an min yaꞌ meeꞌ nungantangana, an way paththama. \v 29 Puth ngamp pam wanch piꞌan keꞌ waaꞌ-waaꞌwimp meeꞌ God.antangana, an yaꞌa, ngamp ulp-ulpanang keꞌ meek yimanangan keꞌ iiyāmp, yaꞌa. \v 30 Puth niiyanganiy-a, nil God.angana kaaꞌ-piichanath niiyang, karpath niiyang nungantang Jesus Christ.antanga, aꞌ nil Jesus.angan kuchek min yump-yumpow ngampang ngampan yipam min-min thiichāmp nunang God.ana. Nil Jesus.ana thaaꞌ-pant thaw-thawan God.antan ngamparamana ngamp wayan yump-yumpampa nil keꞌ-ngul yipam ngaantam-ngeey-ngeeyowa, nil yipam maꞌ-aath-aathow ngampang woyan nungantaman wak-wakāmpa ngamp puth pam wanch nungantama iiy-iiyanampweya. \v 31 Ngay nanpalan wik inangan waaꞌ-waaꞌāng niiyant than keenkanaman umpin lat ngench thayanangana, “Ngamp pam wanch ulp-ulpanang keꞌ iiy-iiyāmp aꞌ putha piꞌan keꞌ waaꞌ-waaꞌwimp ngamparakaman yaꞌa, ngampiya Lord anman thonakam pam piꞌanan waaꞌ-waaꞌāmp nunanga!” \c 2 \s1 Ngay Jesus Christ.an Thonakam Waaꞌ-Waaꞌang Niiyantan Nilan Utham Yuk Wuuyanangan Ngampara \p \v 1 Ngurp ngatharam niiyalang, ngay anan wampangan niiyantan-a, ngay wik God.antaman waaꞌ-waaꞌang niiyanta, wik nungantam anangana an kan-kanama. Ngay wik ulp-ulpanang keꞌam waaꞌ-waaꞌang niiyant niiy yipam ngaantam-ngeey-ngeeyān ngayang keꞌ pam kuchek waap min yimanangan, an yaꞌa. \v 2 Ngaywey niiyantangan wun-wunangan-a, ngayana ngaantam-ngeeyang ngatharakamana ngay Jesus Christ.an thonakam waaꞌ-waaꞌāng niiyantana, wik thon yaꞌa, wik anman Jesus Christ.antam, nilan yuk wuuyanangan utham ngamparana. \v 3 Ngay ngangk thayanam keꞌam wampangan niiyanta, yaꞌa, ngay winynyang moꞌangana, kemp akangam than-thanangan, ngay puth ngaantam-ngeeyangan ngatharakamana ngay nath wik minam engkanang keꞌ nath waaꞌ-waaꞌang niiyantana. \v 4 Ngay ngul kuchek waap minangam wik waaꞌ-waaꞌangan niiyantan ey? niiy yipam wik ngatharaman ngeey-ngeeyān ey? An yaꞌa. Ngay ngul thaaꞌ-ay wikan thaw-thawangan niiyantan ey? keꞌ ngay ngaantam-ngeey-ngeeyangan ngatharakamana keꞌ kuchek waap min ey? An yaꞌa. Nil Ngeen-Wiy Min God.antam alangan maꞌ-aath-aatha ngayang wikan waaꞌ-waaꞌāng niiyant, aꞌ putha meen-meenath niiyanta nil God.an kan-kanam piꞌan, thayan paththama, \v 5 niiy keꞌ-paal nanpalan ngangkan theeꞌ-theeꞌan nungant Christ.antana, niiy God.an pam piꞌan ngaantam-ngeey-ngeeyaniy nunang, ngan ep-paththam yaꞌa. Puth ngayaniy-a, keꞌam kuchek waap minangam thaw-thawang niiyant. \s1 Ngay Wik Min Paththam God.antam Waaꞌ-Waaꞌanga \p \v 6 Puth in ngeeyiy a! Ngay kan-kanam wik min paththam God.antaman waaꞌ-waaꞌang niiyant wiy al-alantana, niiy weeꞌ-weeꞌanangan ngangk thayanaman monkan-wak-wakaniy nunang Christ.an, niiy yipam God.an min-minam paththam thiichān nunang. Ngay puth wik pam wanch al-alantaman keꞌam waaꞌ-waaꞌang, yaꞌa, aꞌ putha wik pam moom piꞌ-piꞌanam al-alantaman keꞌam waaꞌ-waaꞌang, yaꞌa, puth than pam piꞌan yaaman keꞌ-ngul iiy-iiyayn, an yaꞌ-ngul, than ngul wayamantana. \v 7 Ngayaniya ep wik min paththam God.antaman waaꞌ-waaꞌang kaꞌatham anpalan nil wik inaniya maꞌ-mupam piꞌ-piꞌa nungantakama. Keenkanamana, aak inan keꞌaman yippak wun-a, nil-nilaman ngaantam-ngeey ngampan nungantang iiy-iiyāmp, aꞌ aak minang wun-wunāmp nungantanga. \v 8 Puth pam piꞌan anangan aak ingan wun-wuntan-a, than wik min nungantam anangan min-min keꞌam ngaantam-ngeey-ngeeyantan yaꞌa. Than nath min-minan ngaantam-ngeeyiythan nunang God.an-a, than puth Christ.ana keꞌ mulathiythan nunanga yuk wuuyanangana, yaꞌa, moom piꞌan ngamparamana, pam min-minam paththam niliya. \v 9 Puth than keenkanamana wik God.antam inangan waaꞌin lat ngench thayanangan: \q1 “Than weeꞌ-weeꞌanangan God.antan kan-kanaman kaangk paththaman wuntan nungantan-a, \q1 nil minam paththam ngul iiy-iiyow thanta. \q1 Ngamp kaꞌathaman keꞌaman yippak thiichamp nunang God.an nil want-wanttakan min-minaman iiy-iiyow ngampar, \q1 aꞌ keꞌam ngeeyamp yippak, keꞌam thathamp thaka, aꞌ keꞌam yippak ngaantam-ngeeyamp. \q1 An puth nilam God.angan nathpalman ngaantam-ngeey nungantakamana nil minan iiy-iiyow ngamparana.” \p \v 10 Puth nil Ngeen-Wiy Min God.antamangana kan waaꞌ ngampar, nil piip God.an kan-kanam paththam meeꞌmiy nunang nathpalmana, nil min-minaman paththama. Nil Ngeen-Wiy Min God.antamana meeꞌmiy nil God.an want-wanttakana, aꞌ puth nil wanttakan ngaantam-ngeey-ngeeyan thakana, an nil Ngeen-Wiy.ana meeꞌmiy. \v 11 Nil weeꞌang nath meeꞌmiyana nil pam thon alanganiya wanttakana ngaantam-ngeey-ngeeyana, aꞌ putha nil want-wanttakana ngangkangan piꞌ-piꞌan thakana? An yaꞌ-yaꞌama! Nilam thonakam pam alangaman meeꞌmiy nungantakamana. Nil weeꞌang nath meeꞌmiy nil God.angan want-wanttakana ngaantam-ngeey-ngeeyana, aꞌ putha nil want-wanttakan ngangkangan piꞌ-piꞌan thakan a? An yaꞌ-yaꞌama! Nilam thonakam ep-paththam thiichan Ngeen-Wiy Min nungantam alangamana pul puth thonama. \v 12 Nil Ngeen-Wiy Min inana, nil aak inpalman keꞌam wamp, yaꞌa, pamantam yaꞌa, nil God.antam Ngeen-Wiy, nil puth kuch nunang ngangkangan wun-wunow ngamparanga, ngamp yipam ngaantam-ngeey-ngeeyāmp nil God.an ngangk minangam paththam iiy-iiyan ngampar, maꞌ-aath-aathan ngampang. \v 13 Yaa, ngan nanpalan wik God.antaman koochanathanan niiyant wik kuchek nganttam inpalan yaꞌa, puth wik Ngeen-Wiy Min God.antam alantamana nilan waaꞌ-waaꞌ nganta, aꞌ ngananiya niiyant ngul waaꞌ-waaꞌanan nil puth Ngeen-Wiy Min anmana ngangk niiyantamang wun-wunana. \p \v 14 Nil pam weeꞌangan Ngeen-Wiy Min God.antam keꞌaman ngangkangan piꞌ-piꞌan nunang-a, an nil wik God.antamana keꞌ ngeey-ngeeyiy, yaꞌa, nil ngaantam-ngeeyiy nungantakamana an keꞌ nil wik way waaꞌ-waaꞌan; nil min-minan keꞌ thiichiy wik anangana. Than puth weeꞌ-weeꞌanangan Ngeen-Wiy Min God.antam ngangkangan piꞌ-piꞌantan nunang-a, an thanam thonakam wik nungantaman min-minam thiichantan. \v 15 Nil Ngeen-Wiy Min God.antam alangana maꞌ-aath-aathan thanang anangaman wik maꞌmangkam anangan min-min yipam thiichayna. Puth than weeꞌ-weeꞌanangan Ngeen-Wiy Min God.antam keꞌaman ngangkangan piꞌ-piꞌantan-a, an than keꞌam min-min thiichantan thanang pam wanch God.antam anangana. \v 16 Than keenkanam wik inangan umpin lat ngench thayanangan: \q1 “Nil God.an weeꞌang thiichiy nunang nil ngeen nathan ngaantam-ngeey-ngeeyan e? An yaꞌ paththama! \q1 Nil weeꞌ thawiyanta nil want-wanttakan iiy-iiyow e? Yaꞌ anmana!” \m Puth nil Ngeen-Wiy Min God.antaman ngangk ngamparangan wun-wunana, aꞌ nil maꞌ-aath-aathan ngampang ngamp yipam Christ.an min-min thiich-thiichāmp nunang nil want-wanttakan ngaantam-ngeey-ngeeyan thampa. \c 3 \s1 Ngan Work Iiy-Iiyanan Nungant God Alantan Work Nilan Theeꞌ Ngant \p \v 1 Ngurp ngatharam-ang, niiy wik inan ngeeyāna: ngay kaꞌatham niiyantangan wunangan-a, ngay puth kaangk wikan thawāng niiyantana keꞌ niiy Ngeen-Wiy God.antaman ngeey-ngeeyaniy nunanga, puth yaꞌa, niiy keꞌ puk manyangan ngaantam-ngeey-ngeeyan-a, niiy yimanangan ngaantam-ngeeyaniya, niiy wik min nungantamana min-minam keꞌam ngaantam-ngeeyaniya, yaꞌa. \v 2-3 Ngay wik God.antaman manyam thonakam thaaꞌ-aath-aathangan niiyang, niiy keꞌam yippak minaman ngaantam-ngeey-ngeeyana, yaꞌa. An keꞌ ngay niiyang may thuut aath-aathangana, may minh ngaꞌ thakan yaꞌa, keꞌ puk thaaꞌ-paapiyangan keꞌ yippak minh ngaꞌ thakan mungkantan. Aꞌ niiy in-inman iiy-iiyaniya keꞌ puk many thaaꞌ-paapiy yippaka, niiy keꞌ pam wanch way iiy-iiyaniya, keꞌ niiy Ngeen-Wiy Min God.antamana ngangkangan keꞌam piꞌ-piꞌaniy nunanga, puth niiyaniya meeꞌ-wun-wunaniy niiyantakamana aꞌ putha niiy kul thaw-thawaniy niiyantakam thaka. \v 4 Niiyana yaark-yaark iiy-iiyaniya, niiyantakaman thaka, niiy puth wiy anangan ulp-ulpanang thaw-thawaniy, “Ngay Paul.antang iiy-iiyanga”, aꞌ niiy wiyiya ulp-ulpanang thaw-thawaniya, “Ngay Apollos.antang iiy-iiyanga”, — in min yaꞌ niiyanta. Niiy wik thaw-thawaniy keꞌ niiy pam wanchangan God.an keꞌaman yippak thiichin nunang. \p \v 5 Nil puth Apollos.an pam ngeen iiy-iiyan a? Ngay Paul inana ngeen iiy-iiyang thamp a? Nganiyweya pam keꞌ niiy yimanangana, ngan pam piꞌan yaꞌa, an puth nilam God.angan kuch nganang wikan waaꞌ-waaꞌān niiyant, niiyan yipam ngangk theeꞌān nungant. Ngan work iiy-iiyanan nungant work nilaman theeꞌ ngantanweya. \v 6 Ngay wik God.antam kaꞌathangaman waaꞌ-waaꞌangan niiyantan-a, an keꞌ ngay may kaanch kaamp-kaampangan aak gardenangan, puth wik anangan-a, ngangkangan ngoonch niiyanta; aꞌ ngul-ngulana nil Apollos.an wamp niiyantan ngula aꞌ wikan waaꞌ-waaꞌ niiyantan thampa, an keꞌ nil aak gardenana ngakang ngul kuungk-kuungkan. Puth nil weeꞌang kaanchan em-emathan e? Nilam piip God.angan thonakam em-emathana! \v 7 Puth ngananiya work thonakam iiy-iiyanan piip God.antan, nganiya keꞌ pam anangan gardenan piꞌ-piꞌantanweya, keꞌ may kaanch thakan kaamp-kaampanan, ngakang thakan kuungk-kuungkanan thampa, aakan-a, yimanangan wunana. An ngananiya pam piꞌan yaꞌa, nilam thonam anman ep-paththama piip God.ana, nil anman mayan em-emathan, man-yetham piꞌ-piꞌan. \v 8 Ngan wiyanganiya wik God.antaman waaꞌ-waaꞌanan pam wanchantan than aak keenkaman keꞌaman yippak wik ngeeyina; ngan pam wiyiy-a, koy-koyyuw wampan thantana aꞌ ngan wik putham ngul thaaꞌ-aath-aathan thanang wik min God.antaman; puth ngan yotamana picham karp-karp iiy-iiyanan meeꞌ God.antangan, aꞌ karpam maꞌ-aath-aathwunana, work thonam anman iiy-iiyananweya. Nil God.angan work nganttam il-ilantaman thath-thathan. Work minam nath iiy-iiyinwey-a, nil God.antan-a, ngangk min wun-wunowanta, aꞌ nilan waaꞌow nganang ngula nganan work min iiy-iiyanan. \v 9 Ngan karpam work iiy-iiyanan nungant God.antang, keꞌ ngan garden nungantam piꞌ-piꞌanan yimanangan, niiyaniy-a, keꞌ garden nungantam yimanangana. \p \v 10 Aꞌ inan thampa: nganana karpam work iiy-iiyanan God.antan keꞌ aawuchan kaachantan. Niiyiya keꞌ aawuch nungantam yimanangana. Nil God.an min iiy-iiyan ngathara, aꞌ nil work theeꞌ ngathar keꞌ moom piꞌan iiy-iiyāng thant than aawuchan kaach-kaachantana. Ngayaniya kaꞌathaman wik God.antaman waaꞌ-waaꞌangan niiyant, an keꞌ ngay yuk thaaꞌ thanathangan aakangana. Pam wiy ngul koy-koyyuw ngatharangan wampin-a, thaaꞌ-aath-aathin niiyangwey-a, an keꞌ thana ngul aawuchan yump-yumpin. Puth ngampaniya weeꞌ-weeꞌanangana work iiy-iiyanamp God.antan-a, kan ngamp work minam anman iiy-iiyāmp nungantana! \v 11 Aꞌ ngamp thonakam Christ.antam wik waaꞌ-waaꞌāmp a! wik pam wiy al-alantamana an yaꞌa! An nilam thonakam keꞌ yuk thaaꞌan aawuch aakanakan. \v 12 Pam wanch wiy al-alangan wik Christ.antaman minam waaꞌ-waaꞌantan niiyant, an than keꞌ aawuch min kaach-kaachantan, yuk min-miniy anpalan, nath yuk goldama, nathwey yuk silverama, nath kunttow min anpalan yumpantan, aawuchan yaam anman yipam than-thanow, keꞌ yipam keekowa. Puth pam wiy al-alangan wik minam keꞌ waaꞌ-waaꞌantan niiyant, yaꞌa, an than keꞌ aawuch way kaach-kaachantan, yuk way anpalan, nath yuk cheewama, nath wakamweya, an aawuchan yaam keꞌ than-thanow, an erkam keekowa. \v 13 Aak anan wampowan-a, nil Christ.angan umangan than-thanathow ngampangan-a, ngamp ngul thathāmp work ngamparam yotamantamana nath mina, nath yaꞌa, waya. An nil keꞌ God.angan work Christians yotamantamana keꞌ thumang yimanangan thenchowa, work ngamparam wiyantaman-a, erkam penchow, aꞌ minchow ngul, puth an work wayan iiy-iiyin. Puth work ngamparam wiyantaman-a, ep keꞌ penchiya, yaꞌa, an minam anman wun-wunowa, puth thananiy work minam iiy-iiyin. \v 14 Pam wanch il-ilantan-a, work minan iiy-iiyinan-a, nil God.ana min iiy-iiyow thanta. \v 15 Pam wanch wiy anangan-a, work wayan iiy-iiyinan-a, an keꞌ work thanttamana thumang pench-penchowa, than puth pam wanch ananganiya erkam pentayn thum anpalan, keꞌ penchiythan yaꞌa, nil puth God.angan ngul kaaꞌ-piichanathow thanang, aꞌ aak nungantamakan kalow thanang ngul, puth nil work thanttaman keꞌ minan waaꞌowa, yaꞌa. \p \v 16 Niiy puth inan ngaantam-ngeeyāna: nil Ngeen-Wiy Min God.antamana ngangk niiyantangan wun-wunan, an niiyan keꞌ aawuch nungantama nil piip God.an wun-wunana. \v 17 Than weeꞌ-weeꞌananganweya woyan wayakan kaliythan niiyangan-a, meeꞌ-wichiythan niiyanganwey-a, yaa, an nil God.angan ngul wayathow thanang. Aꞌ niiy weeꞌ-weeꞌanangan wayamān-a, woyan way aakanakan weentān-a, nil God.angan ngul wayathow niiyang, an way ngul wampow niiyant, niiyiy puth keꞌ aawuch God.antam aak nilan wun-wunana, nilana pokkap kiikath niiyang pam wanch nungantam yipam iiy-iiyāna. \p \v 18 Niiy puth keꞌ ulp-ulpanangan iiy-iiyāna. Niiy weeꞌ-weeꞌananganweya keꞌ kuchek waap min nath ngaantam-ngeeywin niiyantakaman-a, keꞌ kuchek waap min iiy-iiyaniy meeꞌ pam wanch yotantangan-a, yaa, niiyan keꞌ-ngul piꞌanan yumpwuna, niiy keꞌ ngaantam-ngeeyān yimanangana keꞌ kuchek waap piꞌan kal-kalaniy. Niiy minam ngaantam-ngeeyāna nil yipam God.angan wik nungantam anangan kuchekangam ngoonchathow niiyantana, an puth niiyana kuchek waap min ngul iiy-iiyāna. \v 19 Than putha pam wanch wiy anangan thanttakam ngaantam-ngeey-ngeeyantan keꞌ kuchek waap min iiy-iiyantan, thananiya wik God.antaman keꞌ way ngaantam-ngeeyantana — in puth waya meeꞌ God.antangana. Than pam prophets al-alangan wik inangan keenkanam umpin lat ngench thayanangana, “Pam wanch wiy anangan keꞌ kuchek waap min thanttakaman ngaantam-ngeeywuntana, an thaniya keꞌ yuk trapang wipayn keꞌ minh ngaꞌweya, thananiya wayathwuntan thanttakamana, nil puth God.angan ngul mamow thanang.” \v 20 Aꞌ wik inangan thamp lat ngench thayanangan umpina, “Than weeꞌ-weeꞌanangan ulp-ulpanangan ngaantam-ngeeywuntan thanttakamana keꞌ kuchek waap minan-a, nil Lord.angan meeꞌmiy thanang than way-wayam paththam ngaantam-ngeey-ngeeyantan.” \v 21 Yaa, puth ngamp pam teachers anangan keꞌ ulp-ulpathāmp thanang, keꞌ than pam piꞌan yimanangana. Puth nilaman ep-paththam piip God.angan yot-yotam theeꞌ-theeꞌan ngampara. \v 22 Yaa, puth niiy yimanangan keꞌ thaw-thawāna, “Ngay Paul.antang iiy-iiyanga, ngay nath Apollos.antang iiy-iiyanga” — puth ngamp yotamana maꞌ God.antang iiy-iiyanamp. Nilam puth kuch nganang niiyantana, ngay-a, Apollos-a, aꞌ putha Peter.ana. Nil maꞌmangkam theeꞌ-theeꞌan ngampar ngampangan yipam maꞌ-aath-aathow ngampang. Nil aak inan umyompanamana theeꞌ ngampar thampa, aꞌ nilaniya man-yetham piꞌ-piꞌan ngampang. Ngamp uthamāmp ngulan-a, an min wunow ngampar. Puth inpalman-a, aꞌ ngulakamana nil ngul maꞌmangkam theeꞌ-theeꞌow ngampar maꞌ-aath-aathow ngampangwey. \v 23 Aꞌ ngampan karpam iiy-iiyanamp nungantang Jesus Christ.antangana ngamp puth pam wanch nungantam aꞌ nilaniya God.antang iiy-iiyan, nil puth nhengk nungantama. \c 4 \s1 Nil Christ.angan Kuch Nganang Wik Nungantaman Waaꞌān Niiyant Pam Wanchantan \p \v 1 Niiy ngaantam-ngeeyān ngananga Apollos.angan ngan pam inangana work iiy-iiyanan nungant Christ.antana aꞌ putha nil God.angan wik nungantamana maꞌ nganttangan wanta, ngan yipam waaꞌ-waaꞌān niiyant — wik anangana, nil kaꞌathaman wik thenchanaman piꞌ-piꞌa, aꞌ nilana kan-ngul wik engkanang waaꞌ. \v 2 Nil pam weeꞌan workan iiy-iiyan God.antan-a, nil work minam keꞌ-ngoongkam anman iiy-iiyow nungant, man thayanam anman iiy-iiyow. \v 3-4 Niiy nath ngaantam-ngeey-ngeeyin ngay keꞌ work minam keꞌam iiy-iiyang, nath pam wanch wiyangan nath yimanangan thampa ngaantam-ngeey-ngeeyiythan ngayang — an kana, niiy puth moom ngatharam yaꞌa. Aꞌ ngay keꞌam ngaantam-ngeey-ngeeyang ngatharakam ngay wanttak natha workan iiy-iiyanga, nath minama, nath yaꞌ, waya, puth nilaman ep-paththam God.angan thath-thathan ngayanga. Ngay ngaantam-ngeeyang ngathamang ngay work way-way keꞌam iiy-iiyang, puth nil God.ana wanttak nath thawow ngath a? Nilam thonakam ep ngangk thath-thathan ngayang, nilam ep ngul thawow ngathara ngay nath work minam iiy-iiyang, nath yaꞌa. \v 5 Niiyaniya erkaman keꞌ ngaantam-ngeeyān, aꞌ putha thawān thakana work nganttamana keꞌ waya, niiyiya kuup-kuupān aak-aakanakaman nil moom Christ.an palaman wampowa. Nil epa pam wanchantan ngangk thath-thathan ngamparaman, aꞌ nil ngul waaꞌow ngampar yotamantana ngamp want-wanttakan ngangk pal pekkuwaman ngaantam-ngeey-ngeeyanamp, ngangkangam thakan piꞌ-piꞌanampana. An keꞌ nil nganth piꞌan yumpow ngul, nil yipam ngangk ngamparamangan park-parkow pekangkana, an meenathow yotantan. An-aniyangan-a, nil God.angan ngul thaaꞌ-kuumpow thanang pam wanch anangan than minaman ngangkangaman piꞌ-piꞌin nunangan. \p \v 6 Ngay nganttakam Apollos.ang yaan waaꞌanga, niiy yipam wik God.antaman ngaantam-ngeey-ngeeyāna, aꞌ woyan min wak-wakāna. Niiy wik inan thamp ngeeyāna: niiy keꞌa kaangkiyathān thanang pam wanch wiyiya, puth keꞌ ulpathān thananga. Puth wiy anangan-a, kaangk-keꞌanangana keꞌ waaꞌān thananga! An min niiyant yaꞌa — niiy pam manth-thayan niiyantam yotam anangan minam anman ngaantam-ngeeyān thanangweya! \v 7 Ngul nil weeꞌang thath-thathan niiyangana pam piꞌ-piꞌanam iiy-iiyaniy a? An yaꞌa! Nilam God.anga yotam yump-yump. Ngul niiy yuk way min thakan niiyam yump-yumpan ey? An yaꞌa! Nilam God.angan yumpa! Niiy ngul kuchek waap min niiyangam yumpwun ey? aꞌ maꞌ-kunch thakan yumpwun ey? An yaꞌ paththama! An nil God.anga yimanangan maꞌ-kunch yump niiyang! Yaa, niiy kuchek min waaꞌwin ey? aꞌ putha maꞌ-kunch waaꞌwin ey? An yaꞌa! \p \v 8 Aꞌ niiy ngul ngaantam-ngeeyaniy niiy keꞌ wik yotam anangan thiichaniy God.antaman ey? keꞌ nil God.angan wik yotam anangan kan waaꞌ-waaꞌ niiyant ey? An yaꞌa! Niiy ngaantam-ngeeywuniy niiyantakamana niiy keꞌ pam wuut piꞌan ey? puth nganan keꞌ pam piꞌan yaꞌ ey? An yaꞌa! Niiy nathwey kan-kanam pam piꞌan iiy-iiyinwey-a, yaa, an puth kana, mina, ngamp karpam yipam pam piꞌan iiy-iiyimpa, puth yaꞌa! \v 9 Puth ngayan ngaantam-ngeey-ngeeyang ngatharakama nil God.angan pam piꞌan keꞌam yump nganang Apollos.angan yaꞌ thampa, ngan pam manya, kaangk-keꞌanangweya, ngan pam inangan nilan kuch nganang wik nungantaman waaꞌ-waaꞌān niiyant pam wanchantana. Ngan puth pam kaangkiy yaꞌa, ngan inanganweya keꞌ pam anangan keenkan mulathin thanang, meeꞌ yotantangan aꞌ putha meeꞌ ngaantiyongkantang thampa. \v 10 Ngan wik Christ.antaman waaꞌ-waaꞌanan pam wanchantana puth wiyangan waaꞌ-waaꞌantan nganang keꞌ pam kuchek waap keꞌanang yimanangana; puth niiyaniya ngaantam-ngeey-ngeeyaniy niiyantakamana keꞌ kuchek waap min ey? keꞌ niiy woyan Christ.antaman minam thiichaniy ey? Than wiyangan waaꞌ-waaꞌantan nganang keꞌ pam manya, puth niiyiya ngaantam-ngeey-ngeeyaniy niiyantakamana keꞌ pam piꞌ-piꞌanam aꞌ thayan paththam iiy-iiyaniy ey? Than wiyangana thaaꞌ-thengkathantan nganang, puth niiy ngaantam-ngeeyaniy niiyantakama keꞌ than wiyangan min paththam waaꞌ-waaꞌantan niiyangan ey? — an yaꞌa! \v 11 Ngan nathpalmana aꞌ in-inman meech iiy-iiyanan, aꞌ ngakam uth-uthamanan, aꞌ ngook way kal-kalanan aꞌ puth-a, than wiyangan piik-piikantan nganang; putha ngan thaaꞌ-weep-weepanan palam-puyama. \v 12 Ngan maꞌ nganttang work thaꞌiy iiy-iiyanan, ngan yipam may thakan piiy-piiyānwey. Than wiyangan aak-yaꞌangan wayan waaꞌ-waaꞌantan ngananga, puth ngananiya thawanan God.antanana minam iiy-iiyow thantanweya; than piik-piikantan ngananganweya aꞌ thaaꞌ-thengk-thengkathantan nganang thakana, puth ngananiya aak thaamp-thaampanan. \v 13 Than wik uuy-uuyamantan thak wik aak-yaꞌangan waaꞌ-waaꞌantan nganang puth ngananiya thaaꞌ itangam thaw-thawanan thant, thaaꞌ poch-pochaman yaꞌa. Than puth pam wanchangan in-inman ngaantam-ngeey-ngeeyantan ngananganweya keꞌ wook way paththam aakangan wun-wuntana than pam wanchangan thaꞌangan maak-maakantan. \p \v 14 Niiyalang, in ngeeyāna, ngay niiyang ngul-nyaaꞌ yumpanakan lat keꞌam umpangan niiyanta, yaꞌa, ngay kaangk niiy niiyantakaman ngaantam-ngeey-ngeeyāna niiy want-wanttakan iiy-iiyaniya, puth niiyaniya keꞌ puk ngatharam yimanangan iiy-iiyaniya, ngay kaangk wun-wunang niiyantana, ngay kaangk paththam niiy minam iiy-iiyāna. \v 15 Pam yotangan thaaꞌ-wantanamangan nath wik Christ.antaman waaꞌiythan niiyanta, puth ngay thonakam keꞌ piip niiyantam yimanangan iiy-iiyang ngula. Ngay puth kaꞌathama wik Christ.antaman waaꞌ-waaꞌangan niiyantana, aꞌ anpalmana, niiy ngangk theeꞌ-theeꞌan nungant ngul, aꞌ pam wanch nungantam ngul iiy-iiyaniya. \v 16 Yaa, puth ngayiya thaaꞌ-thayanam thawang niiyant: niiy woyan ngatharaman maakān a! \v 17 Ngay keꞌ-paala Timothy.an kuchāng niiyantana. Niliya keꞌ nhengk ngatharam yimanangan iiy-iiyana, puth nil ngurp-ngana, aꞌ nilana Jesus Christ.ana keꞌ-ngoongkam anman monkan-wak-wakan nunang. Niliya putham ngul waaꞌ-waaꞌow niiyant woyan Christ.antaman ngayan wak-wakanga aꞌ aak nath-nathana waaꞌ-waaꞌangan pam wanch Christians al-alantan, churches thanttamangana. \p \v 18 Pam wanch wiy anangana niiyantangan-a, piꞌan yump-yumpwuniy niiyantakamana, niiy puth ngaantam-ngeeyan keꞌ ngayaniya keꞌ wampāng niiyantan aak nanganiya. \v 19 Nil nath moom ngamparam alangan Christ.angan kuchow ngayang-a, yaa, ngay erkam ngul wampāng niiyant aak nanganiy. Ngay wampāngan-a, ngay ngul thathāng niiyang niiy weeꞌ-weeꞌanangan pam wanch piꞌ-piꞌanam yump-yumpwuniy niiyantakamana, niiy nath ngangk thayanam Christ.an monkanan-wak-wakaniy nunang, nath yaꞌa, yaan nath thaw-thawaniya. \v 20 Puth ngamp weeꞌ-weeꞌanangan maꞌ God.antangan iiy-iiyanamp-a, ngamp wik thonakam keꞌ thaw-thawāmp, yaꞌa, puth nil maꞌ-aath-aathan ngampang ngangk thayanam monkan-wak-wakāmp nunanga. \v 21 Yaa, niiy kan-ngul miꞌāna. Ngay wampāngan-a, ngul ngay wak-wakāng niiyang ey? nath yaꞌa, ngay nath ngangk minangam wampāng niiyantweya, thaaꞌ itangam thaw-thawāng niiyant — yaa, kan niiy ngaantam-ngeeyāna, aꞌ miꞌān ngula niiy want-wanttakan iiyāna. \c 5 \s1 Ngay Wik Way Niiyantaman Kan Ngeeyanga \p \v 1 Niiy kan in ngeeyāna: ngay wik way niiyantaman kan ngeeyanga, nil pam nanana kaath ikampungan nungantam nil alantangan wun-wunana nungantangana, wanch thum piip-kunchantamana. An min yaꞌa nil yimanangan yumpana, an way paththam yump-yumpana. An keꞌ nil kaath nungantam ngula. Than pam wanch wiy anangana, than God.an keꞌan meeꞌmiy nunang yaꞌan yippaka. Puth thananiya way paththam yimanangan keꞌam yump-yumpantan yaꞌa. \v 2 Yaa, niiy puth ngeenak ulp-ulpaniy niiyantakaman e? An niiyantan ngangka way paththam wun-wuniy a! Nil pam alangan wayan yump-yumpan-a, niiy kenthān nunanga, nil niiyantang anman keꞌ-ngul iiy-iiyowa. \p \v 3-5 Nungkway ngay niiyantang nanman keꞌamwey wun-wunang-a, ngay puth maꞌ-yotamana ngaantam-ngeey-ngeeyang niiyang, an keꞌ ngaya niiyantang nanman wun-wunang. Aꞌ putha ngay kan meeꞌmiy nunang pamana nil way paththaman yump-yumpana, aꞌ ngay in thawāng niiyant nil Christ.angan waaꞌ ngath: niiy paman wakān nunang, aꞌ puy kenthān nunang, nil puth way-wayam paththam anan yump-yumpana. Niiyiya karpam ngul yalmathwuna. Ngayiya ngul ngaantam-ngeeyāng niiyang, keꞌ ngay thampana nanman niiyantanga. Aꞌ nil Lord Jesus.ana niiyantang nangam iiy-iiyow thamp. Nila thayan paththam, nil ngul maꞌ-aath-aathow niiyang. Niiy pamana maꞌam theeꞌān nunang oony way alantan, nil yipam thiichow nungantakamana nil wayan yump-yumpana, aꞌ nilana keꞌ-ngul pam wayan iiy-iiyowa, yipam ngul-ngulana nil God.angan kaaꞌ-piichanathow nunang aak anan wampowana nil pam wanch yotam anangan than-thanathow um nungantangana. \p \v 6 Yaa, niiy ulp-ulpanang keꞌ iiy-iiyān a! An min niiyant yaꞌa! Niiy wik inangan kanam ngeey-ngeeyana, “Nil wanchangana yeast manyam yeechantan may aachichangana aꞌ mayana piꞌan ngul ulpan.” Yaa, in yimanang aak wunana: nil pam wayana niiyantang anman iiy-iiyowan-a, ngul-ngulana niiy yotamaniya way ngul weenāna, aꞌ way paththam ngul iiy-iiyān. \v 7 Yaa, niiy puth wayan wantāna, niiy yipam min anman iiy-iiyāna, puth niiy pam wanch Christ.antam, nil kan pachath niiyang niiy wayan iiy-iiyan. Nil puth kanam theetath nungamang uthamow way ngamparamakana, nil keꞌ minh lamb Piip God.antam. Than puth keenkanamana may piꞌan Passover.an mungk-mungkin aꞌ minh lamb mulathin, nil God.angan yipam chaapar minh lambantaman thathow, aꞌ nilan-a, kaaꞌ-piichanathow thanang ngul. \v 8 Aꞌ aak Passover.angan-a, than may yeast kath keenkanamana piw theeꞌina, an way ngula, aꞌ may breadana yeast keꞌanang mungkin, than yipam ngaantam-ngeey-ngeeyayn nil God.an kaangka than minam anman iiy-iiyayn, wayana keꞌ iiy-iiyayna. Yaa, ngamp wayan iiy-iiyanampan-a, an ngamp kan-ngul wantāmpa! Christ.an minam monkan-wak-wakāmp nunang aꞌ minam anman iiy-iiyāmp, wikana kan-kanam thaw-thawāmpa aꞌ koyꞌ iiy-iiyāmpwey. \p \v 9 Ngay kaꞌathaman latangan umpangan niiyanta niiyana pam wanch way al-alantangan keꞌ ngotan-ngoonchāna. \v 10 Ngay puth pam wanch anangan keꞌam waaꞌ-waaꞌang thanang than God.an ngoongk-ngoongkamaniy iiy-iiyantan, than anangan maarichan keeꞌ-keeꞌantan, aꞌ yangkan moꞌ-moꞌantan, puth yuk way min wiyantaman maꞌ-kuchathantan, puth yuk ngeen-wiy thakan thaaꞌ-kuump-kuumpantana. Ngay pam wanch nanangan keꞌ waaꞌ-waaꞌang thanang yaꞌa. Ngamp mak nyiināmp thanttanga, wik thaw-thawāmp thanta. Ngamp nath waank iiyimp thanttamanwey-a, puth aak earth inmana an too wantāmp a! \v 11 Ngay pam wanch wiy anangan waaꞌ-waaꞌang thananga keꞌ Christians.an waaꞌ-waaꞌwuntana, puth yaꞌa, thaniya way paththam iiy-iiyantan, maarich keeꞌ-keeꞌantan, yangk moꞌ-moꞌantan, yuk thaaꞌ-kuump-kuumpantan keꞌ god thanttam yimanangana, wik way kal-kalantan, ngak way mungkan iiy-iiyantan, aꞌ putha yuk way min wiyantam maꞌ-kuchathantan. Ngay pam wanch inangan waaꞌ-waaꞌang thanang. Niiy keꞌ iiy-iiyān thanttangana aꞌ keꞌ nyiinān thak thanttangana, aꞌ putha may thak keꞌ mungkān thanttangana, yaꞌa. \p \v 12-13 Than pam wanch wiy ananganiya than yippak keꞌaman thiichin nunang God.ana, an than maꞌ ngatharang yaꞌa, ngay keꞌ mep-meping thanang, yaꞌa. God.angan ep ngangk thath-thathan thanang, aꞌ nilaman ep ngul mepow thanang. Puth niiy weeꞌ-weeꞌanangan Christians.an iiy-iiyaniy-a, niiy thath-thathwun niiyantakamana. Than weeꞌ-weeꞌanangana nath way iiy-iiyantan-a, niiy wakān thananga. Than weeꞌ-weeꞌanangana nath way anman iiy-iiyiythanwey-a, niiy kenthān thanang, than niiyantang anman keꞌ-ngul iiy-iiyayn. \c 6 \s1 Niiy Kulangamana Keꞌ Kalwun Courtakana! \p \v 1 Aꞌ wik inangan thamp ngeeyāna: nil Christian thon alangana way nath yumpiy niiyant-a, yaa, niiy keꞌ charge.impungin nunangweya aꞌ courtak thakan keꞌ kalin nunanga, an yaꞌa! In way paththam niiyanta! Puth pam moom courtakana than ngoongk-ngoongkam nunang God.ana! Niiy pam wanch Christians wiy al-alantan iiyāna, aꞌ waaꞌān thant, than yipam maꞌ-aathayn niiyang kulan yaꞌ-ngul minchow. \v 2 Puth ngul-ngulan-a, aak ing kenyan-a, ngampiya pam wanch God.antam al-alangana pam wanch yotam anangan um ngamparangan ngul than-thanathāmp thanang pam wanch yotam anangan aak ingman earthangan wun-wuntanana. Niiy inan ep meeꞌmiya! Yaa, niiy ngul wanttaka kul niiyantaman keꞌam wantaniya? An-ngul kul piꞌanan aka, an kul manya! \v 3 Niiy ngul keꞌ meeꞌmiy ey? Yaꞌ ey? Ngul-ngulana aak in kenyana ngamp ngaantiyongk anangan thamp umangan than-thanathāmp thananga. Puth niiy kul pek-pekwina aak earthang ingan-a, niiyana kulan minchathāna, aꞌ niiy ngangk minangam iiy-iiyān niiyantakamana. \v 4 Yaa, ngul niiya Christians nath kul uw-uwin niiyantakamanwey-a, niiy ngul wanttak kal-kalwuniya courtakaniya? puth than moom anangan courtakan-a, than keꞌ meeꞌmiy nunang God.ana! \v 5 Niiy ngul-nyaaꞌ iiyin a! Ngul pam thonam puy yaꞌ ey? niiyantang ey? kuchek waap min thamp ey? nil yipam maꞌ-aathow niiyang, niiyan yipam kulan minchathān niiyantakamana. \v 6 Niiy ngul ngeenak kulangam kal-kalwuniy courtakan e? Niiy ngul ngeenak kal-kalwuniy Christians yaꞌ al-alantan a? Aꞌ niiy ngeenak waaꞌ-waaꞌwuniy um thanttangana? \p \v 7 Ngay meeꞌmiy niiyantamana niiy puth woyan God.antaman minaman keꞌ-ngul wak-wakaniy, yaꞌa. Niiy courtakan kulangam keꞌ kal-kalwin a! In way paththam niiyant a! Niiy yaaman keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyān way thanan yump-yumpantan niiyantana. An mak way thakan yumpayn niiyantanwey a! Aꞌ way min niiyantaman mak maꞌ-kuchathayn a! Yaa, an kan a! Niiy courtakana keꞌ kalwina, in way niiyanta. \v 8 Puth niiy thamp way iiy-iiyaniy a! Niiy way yumpaniy niiyantakamanweya! Aꞌ putha niiy yuk way min Christians wiy al-alantaman maꞌ-kuchathaniya! \v 9 Puth niiy keꞌ meeꞌmiy ey? yaꞌ ey? Pam wanch way paththaman iiy-iiyantan-a, an nil God.angan keꞌ kaliy thanang aak nungantamakana, aꞌ nil puk nungantam keꞌ-ngul waaꞌ-waaꞌiy thanangana! yaꞌa! In wik kan-kanama! Niiy keꞌ man-ngeeyān ngayang a! Pam wanch wiy anangana, way paththam iiy-iiyantan; wiyangiy-a, yuk ngeen-wiy thaaꞌ-kuump-kuumpantan; wiy ananganiya maarich keeꞌ-keeꞌantan; wiyiy-a, pul-pamam piꞌ-piꞌwunpul keꞌ wanch pam yimanangan maarich keeꞌ-keeꞌathwunpul, wiyiy nath-a, pul-wancham piꞌ-piꞌwunpul keꞌ wanch pam yimanangan maarich keeꞌ-keeꞌathwunpul. \v 10 Wiyangan-a, yuk way min wiyantam maꞌ-kuchathantan; wiy ananganiy-a, yuk way min min-minam anangan meeꞌ-wak-wakantan, wiy ananganiy-a, ngak way mungkan iiy-iiyantan; wiyangiy-a, aak-yaꞌang way waaꞌ-waaꞌantan thanang, pam wanch wiy anangan; wiyangiy-a, piik-piikantan thanang wiy anangan aꞌ yuk way min ngul moꞌathantan thanttam. Than pam wanch weeꞌ-weeꞌanangan way yimanangan yump-yumpantan-a, nil God.angan keꞌ kalow thanang, aak angan keꞌ wun-wunayna nungantamangana, yaꞌa. \v 11 Kaꞌathaman-a, niiy wiy anangan way yimanangan iiy-iiyan, yumpan thaka, puth niiy yimanangana yaꞌ-ngula, nil puth God.angana ngangk niiyantamana kanam pachath; aꞌ puk nungantam ngul waaꞌ niiyang, puth anpalmana nil Jesus Christ.an utham way niiyantamakan, aꞌ nil God.angana keꞌ-ngul ngaantam-ngeey-ngeeyan way niiyan yump-yumpana aꞌ Ngeen-Wiy Min nungantaman ngangk niiyantamang nana ngul wun-wunan. \s1 Ngamp Keꞌ Kemp Thonam Iiy-Iiyanamp Christ.antang Ngul, Ngamp Keꞌ-Paal Maarich Keꞌ Keeꞌ-Keeꞌāmp Wiyantana \p \v 12 Niiy nath ngaantam-ngeeyaniy niiyantakamanweya, “Ngay ngeen nathwey kaangk yumpāngan-a, an ngay yumpinga, an min ngatha.” Yaa, ngamp ngeen nathan ngaantam-ngeeyimp min yumpanakan-a, an ngamp yumpimpa. Puth kan in ngeeyāna: ngamp nath keꞌ-ngoongkam anman iiy-iiyimp ngamp want-wanttakan kaangk iiyāmpan-a, an min yaꞌa! Ngamp nath ngamparakam thonakam ngaantam-ngeeyimpwey-a, an ngampar min yaꞌa. Ngamp woyan anman ngamparakamana iiy-iiyimpan-a, an puth ngamp God.ana keꞌam kuchekangan piꞌ-piꞌanamp nunang, yaꞌa, puth ngangk ngamparamana woyan ngamparamakan kaangk paththam wun-wunan woyan aakanakaman thonakama. \v 13 An min ngampar may mungkanakan ey? Eeꞌ kan-kanam a! Niiy nath ngaantam-ngeeyaniya, “Nil God.angan may minh yump ngampar, thip aakanakan mungkāmpa, aꞌ nil thip yump ngampar may yipam mungkāmpa.” Puth may minh thakana, aꞌ thip ngamparam anangan yaam wuniy ey? An yaꞌa, ngul minchowa, nil puth God.angan ngul wayathow may-a, minh-a, thip thampa. Aꞌ thon inan ngeeyāna: nil God.angan ngeenak yump ngampang a? Ngamp way yipam iiy-iiyāmp ey? maarich thak keeꞌ-keeꞌāmp ey? An yaꞌa! Nil aakanakan keꞌ yump ngampanga, yaꞌa! Nilan yump ngampanga ngampan yipam wik ngeey-ngeeyāmp nunang, aꞌ thaaꞌ-kuump-kuumpāmp nunang, aꞌ nilaniy yipam min-minam piꞌ-piꞌow ngampang. \v 14 Nil God.angan mulaman ekath nunang, Jesus.an, Lord ngamparaman, aꞌ nilana ngampang thamp mulaman ngul ekathow, nilana puth thayan paththama, mich pongam yaꞌa. \p \v 15 Niiy meeꞌmiy ngula niiy puth pam wanch Christ.antam ngula, an nil moom niiyantam a! Nil ngangk niiyantang ngul wun-wunana! Kemp inangan kal-kalanamp-a, kemp ngamparakam yaꞌa! An kemp nungant thampa! An puth min ey? nil pam Christian alangana wanch maarich keeꞌathow nunang ey? wanch way anan ey? nil maꞌ-yotaman pam wiyantangan maarich keeꞌ-keeꞌana. An yaꞌa, in way paththama nunganta! An nil pamanganiy yimanangan keꞌ yumpowa, puth nil ngangk kanam theeꞌ Christ.anta, nil keꞌ kemp thonam yimanang ngul iiy-iiyan Christ.antangan. \v 16 Niiy ngul keꞌ meeꞌmiy ey? Nil pam weeꞌangan wanch way alantangan maarich keeꞌ-keeꞌowwey-a, pul keꞌ thonam ngul iiy-iiyanpula. Than lat ngench thayanangan engkanang waaꞌ-waaꞌina, “Pulan keꞌ thonam yimanangan weenowpul ngul.” \v 17 Than puth weeꞌ-weeꞌanangan Lord Jesus.an monkan-wak-wakantan-a, ngangkangan piꞌ-piꞌantan nunang-a, an than karpam iiy-iiyantan nungantang, keꞌ thonam anman. \p \v 18 Niiy maarich keꞌ keeꞌ-keeꞌāna wanch thonantangana, puth niiy wanch inangana maarich keꞌ keeꞌ-keeꞌāna pam thonantanga. Niiy keꞌ paththam yumpān yimanangana. Wiy way iiy-iiyanamp-a, maꞌ-kuchathanamp-a, wik way waaꞌ-waaꞌanamp thakan-a, an kan-kanam way iiy-iiyanamp, puth ngamp nath maarich keeꞌ-keeꞌimp thon-thonantangan-a, an nil-nil, way paththam yump-yumpanamp, kemp yam pekan wayathan ngampang. \v 19 Niiy puth keꞌ meeꞌmiy ey? nil Ngeen-Wiy Min God.antamana, ngangk ngamparangan wun-wunan, kemp ngamparamweya keꞌ aawuch nungantam Ngeen-Wiy Min God.antam alantan nilan wun-wunan. Nil God.angan kuch nunang ngangk ngamparangan wun-wunow. \v 20 Niiyaniya moom niiyantakaman yaꞌa, niiyiya pam wanch nungantam God.antama, nil moom ngamparam thonam anman, nil puth Jesus.an utham ngampar. Yaa, niiyana puth minam iiy-iiyāna, pam wanchangan yipam God.an pam piꞌan ngaantam-ngeey-ngeeyayn nunang. \c 7 \s1 Ngay Wik Inan Thawang Niiyant Pam Wanch Maꞌ-Ampanam Al-Alantan-a, Aꞌ Puth Maꞌ Pam Wanch Al-Alantan Niiyanta \p \v 1 Ngay kan wik thonan waaꞌāng niiyant, niiy puth lat kuchan ngathara, wikakanweya engkan ngathara. Nil pam nath maꞌ-ampanam iiyiywey-a, wanch keꞌanang anman wun-wuniywey-a, an min nunganta. \v 2 Puth in thampan ngeeyān ngula: aak town niiyantam nanan waya, Corinth nanana, puth pam wanch yot anangan Christians yaꞌ anangan way-wayam paththam iiy-iiyantan, maarich thak keeꞌ-keeꞌantan. Yaa, an puth min pam al-alantan wanchan maayayna, aꞌ putha an min wanch al-alantan paman maayayna. Puth niiy ngul way iiy-iiyan thampa. \v 3 Nil pam-kunchana mak karpam wunow nungantanga wanch-kunchantangana, aꞌ wanch-kunchana mak karpam wunow nungantanga pam-kunchantangana; pul karpaman mak wunowpul, an yaꞌan keꞌ thawiypul pulantakamana. \v 4 Nil wanch alangana kemp nungantamana keꞌ weekiy, nil moom nungantakama keꞌam iiy-iiyan kemp nungantamakan nilan kal-kalan, yaꞌa, nil pam-kunchan moom ep iiy-iiyan kemp wanch thumantamakana. Aꞌ putha pam alangana kemp nungantamana keꞌ weekiy, nil moom nungantakaman keꞌam iiy-iiyan, kemp nungantamakan nilan kal-kalan, yaꞌa, nil wanch-kunchana ep moom iiy-iiyan kemp pam nungantamakan. \v 5 Niiy maꞌ pam wanch karpam wun-wunāna, yaꞌana keꞌ thaw-thawān niiyantakamana. Niiy wiyiy nath wik yumpina, niiy nath manyam pokkapang wun-wunān, yaanweya, niiy yipam nathweya meeꞌ-wuth-wuthanamin piip God.antana. Kanan-a, niiy putham ngul karpaman wunāna. Nath yaꞌwey-a, nil oony way alangan ngul thaach-thaach niiyang maarich keeꞌanakan wiyantangana. \p \v 6 Ngay keꞌ thawing niiyantweya wanchan maayāna, yaꞌa, niiy kaangk nathwey wanch thum maayānan-a, an epa min niiyantwey. Niiy nathwey kaangk keꞌan wanch thum maayān-a, yaa, an kana, niiy maꞌ-ampanam anman iiy-iiyāna. \v 7 Ngay kaangk niiyang yotam maꞌ-ampanam iiy-iiyān keꞌ ngay yimanangan. Puth nil God.angan wiy-wiyam yot maꞌ-aath-aathan ngampangwey; wiy anangan-a, nil maꞌ-aath-aathan thanang maꞌ-ampanaman iiy-iiyayn; wiy anangan-a, nil maꞌ-aath-aathan thanangwey maꞌ wanch paman iiy-iiyayn. \p \v 8 Ngay inan thawang niiyant pam wanch maꞌ-ampanam al-alantana, aꞌ puth wukalongk al-alantana, an min niiyant niiy anman pam thum keꞌanangan iiy-iiyāna, nath wanch thum keꞌanang iiy-iiyān keꞌ ngay yimanangan iiy-iiyang. \v 9 Puth niiy nathwey keꞌ-ngoongkam anman ngaantam-ngeey-ngeeyin niiy kaangk wanchan piꞌ-piꞌān thanangwey-a, yaa, kana, wanch thuman maayān niiyant. Yaꞌ nathwey-a, puth wanch al-alangan ngul ngangk mungkin niiyanga karpam wun-wunanakama. \p \v 10 Ngay kan maꞌ wanch thum al-alantan thawāng ngul, puth wik inan Christ.antam, wik ngatharam yaꞌa. Nil wanch thum alangana keꞌ wantiy nunang, pam thum nungantamana, yaꞌa. \v 11 Nil nath wantiy nunangwey-a, yaa, nil pam thonangan keꞌ-ngul maayow, yaꞌa, nil nath koyam yipam iiyow pam nungantamakana, ngul kul anpalana pul ngul nath michathuwpul pulantakaman; nath yaꞌwey-a, nil maꞌ-ampanam anman iiyow. Aꞌ nil pam thum alangana wanch thum nungantaman keꞌ too wantiy nunangwey aak umpuyamwey, yaꞌa. \p \v 12 Ngay niiyant wiy al-alantan thawāng thampa: puth nil Christ.angan keꞌam waaꞌ ngathar ngay wik want-wanttakan thawāng niiyant, puth ngay kan ngaantam-ngeeyang ngatharakaman, aꞌ wik inangan thawāng ngula: nil wanch thum pam Christian alantaman nath Christian yaꞌ natha, nil wanchan nath kaangkwey karpam anman wun-wunow pam-kunchantangan-a, yaa, mak karpam wunowpul, nil pam alangan keꞌ too wantow nunangweya. \v 13 Nil pam thum wanch Christian alantamana nath Christian yaꞌ natha, yaa, nil paman nath kaangkwey karpam anman wun-wunow wanch-kunchantang-a, yaa, mak karpam wunowpula, nil wanch alangan keꞌ too wantow nunang. \v 14 Nil pam thum wanch Christian alantamana nath Christian yaꞌa, nil piip God.angan ngul thathow pulang maꞌ pam wanch anangan pul keꞌ thonam yimanangan iiy-iiyanpul ngul aꞌ paman thathow keꞌ nil minam ngul iiy-iiyana. Aꞌ puth wanch thum pam Christian alantamana nath Christian yaꞌa, nil God.angan ngul thathow pulang pulan keꞌ thonam iiy-iiyanpul, aꞌ nil wanchan thathowa keꞌ nil minam ngul iiy-iiyana. Nil God.angana yimanangan thathow pulangana, nil puth Christian alantanganwey wun-wunan. Nil God.angan keꞌanwey thathiy pulang keꞌ kemp thonam anman iiy-iiyanpul-a, nil puk pulantam anangan keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyiy thanangwey than keꞌ puk nungantam yimanangan, yaꞌa. Puth yaꞌa, than kan-kanamwey puk God.antam ngula. \v 15 Puth nil-nungant thonam anan Christian yaꞌana nil nath kaangk wantow nunangana nil-nungant Christian anan-a, an mak wantow nunang. Nil Christian alangan mak kuchow nunangweya, keꞌ ak-wichow nunang. Nil puth God.angan kaangk ngamp ngangk minangam wun-wunāmp. \v 16 Ngampan puth keꞌ meeꞌmiy ngeen nathan wampiy thant Christian yaꞌ al-alantanweya. Nil wanch Christian alangan nath maꞌ-aath-aathow nunang pam thum Christian yaꞌanweya ngangkan theeꞌow nungant God.antana, nath yaꞌa, aꞌ nil pam Christian alangan nath maꞌ-aath-aathow nunang wanch thum Christian yaꞌana ngangkan theeꞌow nungant God.antana, nath yaꞌweya. \s1 Niiy Ngeen Nathan Kaꞌathaman Iiyan-a, An-Aniyangan Nil God.angan Ump Niiyang Ngangkan Theeꞌan Nungant-a, Niiy Anman Iiy-Iiyān \p \v 17 Nil God.angan miꞌ ngampang work thon-thon aakanakan, aꞌ nil wiy-wiyam yot maꞌ-aath-aathan ngampangwey, wiy anangan-a, nil maꞌ-aath-aathan ngampang maꞌ-ampanam iiy-iiyanamp; wiy anangan-a, nil maꞌ-aath-aathan ngampangwey maꞌ wanch thum iiy-iiyanampa; wiy anangan-a, Jews iiy-iiyanamp; wiy anangan-a, Jews yaꞌ anangan iiy-iiyanamp; wiy anangan-a, slaves iiy-iiyanamp; aꞌ putha wiy anangana, slaves yaꞌa. Nil God.angan want-wanttak nathan yumpiy niiyangan-a, niiyana anman iiy-iiyāna. Ngay wik inangan thaw-thawang niiyant yotamant churches nath-nathan wun-wuntan. \v 18 Nil God.angan kaꞌathaman ump niiyang ngangkan theeꞌ-theeꞌān nungantan-a, niiy wiy anangana, Jews iiy-iiyan, kompan thampa, puth ngeen-wiy niiyantamana ump-umpin niiyang; aꞌ putha niiy wiy anangan-a, Jews yaꞌ iiy-iiyan. Yaa, niiy nath Jews kaꞌathaman iiy-iiyan-a, niiy anman Jews iiy-iiyān, kompan thamp. Niiy nath Jews yaꞌ kaꞌathaman iiy-iiyan-a, niiy Jews yaꞌ anman iiy-iiyān, kompan keꞌanang. \v 19 Nungkway ngamp Jew nathwey kompan thampwey-a, Jew yaꞌwey nathwey-a, kompan keꞌanangwey-a, an ngamp yotamaniya wik min God.antaman ngeey-ngeeyāmp, aꞌ meeꞌ nungantang God.antangana min-minam iiy-iiyāmp. \v 20 Niiy ngeen nathan kaꞌathaman iiy-iiyan-a, an-aniyangan nil God.angan ump niiyang ngangkan theeꞌan nungant-a, nath Jew natha, nath Jew yaꞌa, niiy anman iiy-iiyān. \v 21 Nil God.angan kaꞌathaman ump niiyang ngangkan theeꞌān nungant-a, niiy wiy anangana, slaves iiy-iiyan, puth moom niiyantamang wukalang kanam piiyin niiyang workak. Yaa, kana, puth nil moom niiyantamangwey kaangk nath kuchow niiyangan-a, yaa, niiy mak iiyān. \v 22 Niiy weeꞌ-weeꞌanangan slave iiy-iiyaniy-a, nil God.angan keꞌam ngaantam-ngeey-ngeeyan niiyang keꞌ slave yimananganiya, yaꞌa, nil puth ngangk kanam pachath niiyang, way niiyan yumpana, niiy ngangk minam ngul iiy-iiyaniy puth way kan wantana. Niiy weeꞌ-weeꞌanangan slaves yaꞌan iiy-iiyaniy-a, yaa, niiyana keꞌ slaves Christ.antam iiy-iiyaniy ngul, nilan puth moom niiyantam, puth niiy mak wik ngeey-ngeeyān nunang, putha work iiy-iiyān nungant thamp. \v 23 Nil Christ.an utham ngamparwey-a, an keꞌ nil piiy ngampang pam wanch nungantakama, puth wukalangana yaꞌa, puth chaapar nungantam alangan koyam piiy ngampang oony way alantaman — yaa, nil Christ.an moom ngamparam ngula, ngamp nanpalan wik pam way al-alantaman keꞌ ngeey-ngeeyāmpa! \v 24 Yaa, niiy ngeen nathan kaꞌathaman iiy-iiyan-a, an-aniyangan nil God.angan ump niiyang ngangkan theeꞌan nungant-a, niiy nath Jew iiy-iiyan-a, nath Jew yaꞌa, niiy nath slave iiy-iiyan-a, nath slave yaꞌa, niiy anman ngul iiy-iiyāna. Nil God.an ngangk niiyantamang ngul wun-wunow aꞌ maꞌ-aath-aathow niiyang. \s1 Ngay Wik Inan Thawang Niiyant Pam Wanch Maꞌ-Ampanam Al-Alantan, Aꞌ Wanch Wukalongk Al-Alantana \p \v 25 Yaa, ngay kan thon inan waaꞌāng niiyanta, niiy wikakanwey engkan ngathar pam wanch maꞌ-ampanam al-alantamana. An nil Christ.angan keꞌam waaꞌ ngathar ngay wik want-wanttakan thawāng niiyanta, puth ngay kan ngaantam-ngeey-ngeeyang ngatharakamana, aꞌ ngay waaꞌāng niiyant ngul. Niiy wik ngatharam ngeey-ngeeyāna, nil puth God.an min iiy-iiy ngathara, aꞌ putha workan maꞌ ngatharang theeꞌ ngul. \v 26 Aak yimanangana way ngul wun-wunan ngampar, puth pam wanch wiyangana way yump-yumpantan niiyant, ngay keꞌ-paal ngaantam-ngeey-ngeeyang ngatharakaman an min niiyantweya niiy maꞌ-ampanam anman iiy-iiyānana. \v 27 Niiy puth pam wiy al-alangan nath wanch thum kaꞌathaman maayana, yaa, an kana, niiy wanch thum niiyantaman keꞌ want-wantān thanang. Puth niiy nath wanch keꞌanangwey iiy-iiyin-a, yaa, niiy puth wanchakana keꞌ wenk-wenkān, niiy yipam wanchan maayān thanang. \v 28 Puth niiy nath wanch thuman maayin thanangan-a, yaa, an kan, an puth way yaꞌa, an min niiyanta, aꞌ puth niiy wanch maꞌ-ampanam al-alangan nath pam thuman maayinwey-a, an kana, an way yaꞌa, an min niiyanta. Puth niiy weeꞌ-weeꞌanangan maꞌ wanch thuman iiy-iiyaniy-a, wiyiya aak way wampow niiyant. Aꞌ niiyana ngangk way ngul iiy-iiyānwey, puth ngay yimanangan kaangk keꞌ thathāng niiyang ngangk wayan iiy-iiyān niiyantakamana. \p \v 29 Ngurp ngatharam niiyalang, ngay puth wik inan waaꞌāng niiyanta: aakan thinth ngul nil Christ.an palaman wampowa. Yaa, niiy kan keꞌ-ngoongkam monkan-wak-wakān nunang, ngangkangam piꞌ-piꞌān nunang putha ngaantam-ngeey-ngeeyān nunang. Niiy nath wanch thum thamp-a, niiy wanch thum niiyantaman thonakam keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyān thananga, niiy Christ thampan ngaantam-ngeey-ngeeyān nunang, aꞌ work iiy-iiyān nungant thampa keꞌ pam maꞌ-ampanam yimanangana work iiy-iiyāna. \v 30 Niiy nath ngangk way-wayam paththam wuninwey-a, peey-peeyin thakan-a, ngangk way yaaman keꞌ wun-wunow niiyant. Keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyān yaaman yaꞌa, kon-ngathow ngul niiyang. Nath ngangk min ngul wun-wunow niiyant-a, yaam keꞌa ngaantam-ngeey-ngeeyān niiyantakamana, yaꞌa, Christ thampan ngaantam-ngeey-ngeeyān nunanga. Niiy nath yuk way min min-miniy kan piiy-piiyaniy niiyantakaman-a, yaa, niiyiya yuk way min yaaman keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyāna, yaꞌa, niiy Christ.an ngaantam-ngeey-ngeeyān nunang thampa. \v 31 Niiy nath pam maꞌmangkiya, nath wukal yot piꞌ-piꞌaniya, putha yuk way min yot ngul thamp piꞌ-piꞌaniya, niiy yaaman keꞌa wukal thakan ngaantam-ngeey-ngeeyāna. Puth aak inman ngampan wun-wunanampa yaam keꞌ-ngul wunowa, yaꞌa, aak inan ngul minchowa aꞌ wiy-wiyam ngul weenow aak inana. \p \v 32 Ngay kaangk keꞌ niiy ngangk wayan iiy-iiyāna. Nil pam maꞌ-ampanamana keꞌ-ngoongkam work Christ.antan iiy-iiyan, nil puth kaangk ngangk min yumpow nunang, Christ.an. \v 33 Puth nil pam weeꞌan wanch thum thampan iiy-iiyan-a, nil wukala aꞌ yuk way mina aak imanaman ngaantam-ngeey-ngeeyan thampa, nil puth kaangk wanch nungantaman ngangk min yumpow nunang, \v 34 keꞌ-paal nil thon-thonan ngaantam-ngeey-ngeeyan, nilaniya Christ.an ngaantam-ngeey-ngeeyan, aꞌ nil anana wanch thum thamp ngaantam-ngeey-ngeeyan, kucham al-alangana ak-wichanpul nunang pal-puy. Puth nil wanch pik-keꞌanangan-a, keꞌ-ngoongkam work Christ.antan iiy-iiyan, nil puth kaangk ngangk punch-aakaman theeꞌow nungant aꞌ monkan-wak-wakow nunang thamp, nil ngaantam-ngeey-ngeeyan Christ.an moom nungantam kemp nungantamakan, aꞌ putha ngangk nungantamakan thampa. Puth nil wancha pam thum thampan iiy-iiyan-a, nil wukal-a, aꞌ yuk way min thakan ngaantam-ngeey-ngeeyan thampa, nil puth kaangk ngangk min yumpow nunang, pam thum nungantamana. \p \v 35 Ngay puth wik inangan thawang niiyantana ngay puth kaangka maꞌ-aath-aathāng niiyangweya, ngay keꞌ wik thayan yimanangana keꞌam yump-yumpang niiyantana, yaꞌa. Ngay wik waaꞌang niiyant niiy yipam miꞌān woyan minan want-wanttinan uwān niiyantakamanweya. Ngay kaangk niiy keꞌ-ngoongkam work minam iiy-iiyān nungant Christ.antan, ngangk punch-aakaman theeꞌān nungant, aꞌ keꞌ eenchān nungantam. \p \v 36 Ngay thon inan waaꞌāng niiyant. Pul pam wanch kan nath wik yumpiypul pulantakaman ngentwunakana. Aꞌ nil pam nath thawiy ngul, “Ngay keꞌa, ngay anman maꞌ-ampanam ngul iiy-iiyānga.” Puth nil pam ilangan nathwey keꞌ-ngoongkam anman ngaantam-ngeey-ngeeyiy nil kaangk wanchan piꞌow nunangwey-a, wanch alangan nath ngangk mungkiy nunang karpam wun-wunanakaman-a, yaa, kana, wanchan maayow nungantakam. An way yaꞌa, an ep min nunganta. \v 37 Puth nil pam alangaman nathwey ngaantam-ngeeyiy nungantakamana nil kan-kanam kaangk maꞌ-ampanaman iiyow-a, wanch keꞌanangan-a, nil keꞌan ngaantam-ngeeyow piꞌow nunangwey-a, yaa, an mak maꞌ-ampanam anman iiyowa, an min nunganta. \v 38 Nil pam weeꞌang nath wanchan maayow nunangwey-a, an mina. Puth nil weeꞌ-nathan maꞌ-ampanam iiyow-a, wanch keꞌanangan-a, an min paththama. \p \v 39 Nil wanch pam thum thampana, pul keꞌ thonam anman iiy-iiyanpul, nil wanch alangan pam thonangan keꞌ maayowa. Nil pam-kunchan uthamowanwey-a, an epa, nil kaangkweya pam thon ngulan maayowwey-a, an mak maayow nunang, puth nil pam Christian.an maayowa, wiy yaꞌa, nil pam nath Christian yaꞌanwey-a, keꞌ maayow nunang, yaꞌa. \v 40 Puth ngayan ngaantam-ngeeyang ngatharakamana an nath min nunganta wukalongk anman iiy-iiyow, pam keꞌananga, nil yimanangana an ngangk min anman wun-wunow nungantweya. Ngay puth ngaantam-ngeeyang ngatharakamana keꞌ nil Ngeen-Wiy Min God.antamana nath wik yimanangan thawa keꞌ ngay wik inman thaw-thawang niiyantana. \c 8 \s1 Ngay Wik Inan Waaꞌāng Niiyant Minh Alantaman \p \v 1 Ngay kan wik thon in waaꞌāng niiyant, niiy wikakanweya kaꞌathaman engkan ngathar, an nath min niiyantweya, nath yaꞌa, minhan mungkān than wiyangan kanaman theeꞌin yuk ngeen-wiy thanttamakana. Niiy thawaniy ngamp Christians meeꞌmiy iiy-iiyanamp minh anangan mina mungkanakana. Eeꞌ, an kan-kanama, puth nil weeꞌang nath ngaantam-ngeey-ngeeyiy nungantakaman nil kuchek waap piꞌan thamp-a, an nil ulp-ulpanang iiy-iiyiy, nil pam wanch wiy anangan keꞌ maꞌ-aath-aathiy thanang, yaꞌa. Puth nil weeꞌ-nath ngangk minangam iiy-iiyow wiy al-alantan-a, an nil ep maꞌ-aath-aathan thanangana. \v 2 Nil weeꞌang nath ngaantam-ngeey-ngeeyiy nungantakaman nil yotan meeꞌmiy-a, an yaꞌa, nil pam anana ngoongk-ngoongkam iiy-iiyiy, nil keꞌ meeꞌmiya, yaꞌa. \v 3 Puth nil weeꞌ-nath piip God.antan kan-kanaman kaangk wun-wunow nungantan-a, an nil God.angan puk nungantam ngul waaꞌ-waaꞌow nunang. \p \v 4 Yaa, ngamp kan wik inan putham ngul ngaantam-ngeey-ngeeyāmp minh anangan than wiyangan kanaman theeꞌin yuk ngeen-wiy thanttamakana. Ngamp meeꞌmiy wunanamp yuk ngeen-wiy thanaman yump-yumpantan thakana, an than man-yetham keꞌam iiy-iiyantan, yaꞌa; nil God thonam anman thonakama, wiy yaꞌa. \v 5 Pam wanch wiyangan ngaantam-ngeey-ngeeyantan keꞌ gods yot anangan man-yetham wun-wuntan, in kenyana, aꞌ putha in pekana, \v 6 puth ngampaniya meeꞌmiy nil God thonam anman thonakam, piip ngamparamana. Nilaniya pam wancha aꞌ putha yuk way min maꞌmangkam nilam yump-yump. Nil pam wanch yumpa ngamp yipam thaaꞌ-kuump-kuumpāmp nunang a! Aꞌ putha nil Jesus Christ.ana moom thonam anman ngampar yotamantana. Nil Jesus alangana yuk way min maꞌmangkam yump, puth nil piip nungantam God.an thaw nungant yimanangan yumpowa. Nilam thampana kaaꞌ-piichanath ngampang, ngamp yipam pam wanch nungantam iiy-iiyāmp ngula. \p \v 7 Puth pam wanch Christians wiyangan keꞌam yippak min-minam paththaman ngaantam-ngeey-ngeeyantan. Than nathpalmana yuk ngeen-wiy ngaantam-ngeey-ngeeyantan thanang keꞌ man-yetham iiy-iiyantan. Ngul than al-alangaman nath minhan mungkiythan-a, than wiyangan kanaman theeꞌin yuk ngeen-wiy thanttamakan-a, an than ngaantam-ngeey-ngeeyiythan keꞌ than yuk ngeen-wiy anangan thaaꞌ-kuumpantan thanang, an thananiy-a, ngaantam-ngeey-ngeeyantan thanttakaman keꞌ than way-wayam paththam iiy-iiyantan. \v 8 Nil minh alangan-a, thinthaman keꞌ wampathow ngampang piip God.antana, yaꞌa. Nungkway ngamp minhan mungkimpwey-a, nath yaꞌwey-a, nath keꞌwey mungkimp-a, puth minh alangan thinthaman keꞌ wampathiy ngampang piip God.antan, yaꞌa. \p \v 9-10 Niiy nath ngaantam-ngeey-ngeeyaniy ngul an min niiyant minh mungkanakan than wiyangan kanaman theeꞌin yuk ngeen-wiy thanttamakanweya. Puth ngampanweya kana ngaantam-ngeeyāmp thanangweya pam wanch Christians wiy anangan keꞌam yippakan min-minan ngaantam-ngeey-ngeeyantana. Than nath thathiythan niiyangweya minhan mungkin-a, yaa, than woyan niiyantaman anman wakiythana, than thampana mungkiythan ngula. Aꞌ puth anpalana than ngangk way ngul wun-wuniythan, puth thanan ngaantam-ngeey-ngeeyiythan thanttakaman keꞌ way-wayam paththam iiy-iiyantana. \v 11 Niiy nath ulp-ulpanang ngaantam-ngeeyin niiyantakaman keꞌ meeꞌmiy niiy iiy-iiyaniy-a, aꞌ minh anangan mungk-mungkin-a, niiy nath wayathin thanang wiy anangan, puth thananiy natha woyan Christ.antaman keꞌ-ngul wak-wakiythana, yaꞌa. Ngamp keꞌ wayathāmp thanangweya, puth nil Christ.ana thant thamp uthama. \v 12 Niiy nath yimanangan wayathin thanang-a, an niiy Christ.antan way yumpaniy thampa. \v 13 Ngay inan ngaantam-ngeeyang ngatharakama: ngay keꞌ-ngul minh mungkāng than wiyangan kanaman theeꞌin yuk ngeen-wiy thanttamakana. Ngay nath mungkingwey-a, ngay nath Christians wiy anangana wayathing thanang, thananiya natha woyan Christ.antaman keꞌ-ngul wak-wakiythan, yaꞌa. Ngay keꞌ-paal keꞌ-ngul mungking, puth ngay kaangk keꞌ wayathāng thanang. \c 9 \s1 Ngay Wik Inangan Waaꞌāng Niiyant Nganttam Pam Il-Ilantam Work Christ.antan Iiy-Iiyanan \p \v 1 Pam wanch wiy al-alangan waaꞌantan ngayang keꞌ pam min yaꞌa, puth thananiy-a, moom ngatharam yaꞌa. Nil moom ngamparam alangan Jesus.angan kuch ngayang wik nungantaman waaꞌ-waaꞌāng. Aꞌ puth ngay meeꞌ ngatharamang kan thathang nunang nilan wamp ngathar. Ngay kaꞌathaman wik Christ.antaman waaꞌ-waaꞌang niiyantana, aꞌ anpalaniya niiy ngangk ngul theeꞌ-theeꞌan nungant Christ.antana. \v 2 Pam wanch wiyangan ngaantam-ngeey-ngeeyantan nil keꞌ Christ.angan keꞌam kuch ngayang, an puth yaꞌa, nilam kuch ngayanga. Niiyaniya Christians ngul iiy-iiyaniya, yaa, an meenathan nil Christ.angan kan-kanam kuch ngayang, ngay puth kaꞌathaman wik nungantaman waaꞌ-waaꞌang niiyant, aꞌ anpalaniya niiyana ngangk ngul theeꞌ-theeꞌan nungant. Yaa, an puth niiyana kan-kanam ngaantam-ngeey-ngeeyān ngayang pam nil God.angan kuchanya! \p \v 3 Pam wanch wiyangan waaꞌ-waaꞌantan ngayangwey-a, ngaywey wik yimanangan thaw-thawang thantana: \v 4 an-ngul wanttaka a? An-ngul min yaꞌ ey? Pam wanch Christians wiy al-alangan may minh thakan theeꞌ-theeꞌiythan ngathan ey? ngay puth work iiy-iiyang Christ.antan. An ep mina mayan theeꞌ-theeꞌantan ngathweya. \v 5 Aꞌ pam God.antam wiy al-alangan wanch thum thanttam karpam kal-kalantan thanang, thanan pal-puy iiy-iiyantan wik God.antaman weꞌ-weꞌarathantan — than al-alangan, Petera aꞌ kuunch Jesus.antama aꞌ wiy anangan nil God.angan kuch thanang workan iiy-iiyayn nunganta. An puth ngath mina yimanangan wuniy, ngay wanch thum thampan iiy-iiyingweya. \v 6 Aꞌ puungk wiy al-alangan ep-paththam wukal uw-uwantan pam wanch Christians wiy al-alantaman, than puth wik God.antaman waaꞌ-waaꞌantan thant. Ngan Barnabas.ang thonakamwey wukal churchaman keꞌam uw-uwanan, yaꞌa. Nganwey work iiy-iiyanan ngan yipam may thak piiy-piiyāna. \v 7 Niiy kan in ngeeyāna: than soldiers nath kul piꞌanakan iiy-iiyantan-a, than wukal thanttakam kal-kalantan mayakanwey ey? An yaꞌa! than wukalan uw-uwantan pam piꞌ-piꞌanam al-alantamana. Aꞌ than pamangan maywey kaamp-kaampiythan-a, an than may mungk-mungkiythan garden thanttam anpalana! Aꞌ than pamangan nath minh cows piꞌ-piꞌiythanwey-a, an than may thuut minh al-alantaman mungk-mungkiythana! \p \v 8 Ngay nyiingk inan may minh thakan waaꞌang niiyant, puth wik God.antaman yimanangan thawan lat ngench thayanangana. \v 9 Nil Moses.angan wik God.antaman keenkanaman ump, “Nil minh bullockan work iiy-iiyiy niiyantan-a, may wheat thakan aakangan maak-maakiy peꞌanan yipam pent-pentayn-a, niiyaniya thaaꞌ nungantaman keꞌ kathān nunanga, yaꞌa, nil yipam may wiy thampan mungk-mungkowa.” Puth nil God.angan minh bullocks anangan yaan waaꞌ-waaꞌan, \v 10 nil nganangan ngaantam-ngeey-ngeeyan workan iiy-iiyanan nungantana, wik nungantaman waaꞌ-waaꞌanan niiyantana. Ngan keꞌ pam anangana mayan emathantan, garden angana. Than mayan kaampantan thuthantan thakan-a, than thampan-a, ngaantam-ngeeyantan than may ngul mungkayna. \v 11 Nganan-a, wik God.antaman waaꞌ-waaꞌanan niiyant, niiy puthangkan may thakan keꞌ theeꞌin ngant ey? \v 12 Pam wiy al-alangan ep may aꞌ wukal thakan uw-uwantan niiyantamana — ngan puth yaꞌ ey? Ngan nathpalman wik God.antaman waaꞌ-waaꞌan niiyantweya, an niiy theeꞌin nganta! Puth ngan kaangk keꞌ thawān niiyant mayak thakan. Niiy nath ngaantam-ngeey-ngeeyin ngan wik Christ.antam waaꞌ-waaꞌanan niiyant yipam may thakan uwān niiyantaman, aꞌ anpalaniya putha niiy nath wik God.antaman kaangk keꞌ nath ngeey-ngeeyinweya. Ngan kaangk keꞌ wayathān niiyangana, puth niiy Christ.an keꞌ-ngul monkan-wak-wakin nunanga keꞌ-paal ngan keꞌ thawin niiyant mayak thakan, puth ngana ep kaangk niiy wik ngeey-ngeeyān Christ.antamana. Nungkway ngan meech nath iiy-iiyin-a, nath wukal keꞌanang iiy-iiyin-a, an kana, ngan keꞌ thawin niiyantana. \v 13 Than pam anangan workan iiy-iiyantan aawuch ngench thayanang angan-a, than may minh wiy anangan mungk-mungkantan than wiyangan wampathantan aak altar aakanakan. \v 14 Aꞌ aakan yimanangan wunana, nil puth moom ngamparam Christ.an wik inangan thaw ngampar: than weeꞌ-weeꞌanangan work nungantam iiy-iiyantan-a, wik nungantaman waaꞌ-waaꞌantan pam wanchantan-a, than may-a, wukal thakan uw-uwayn thanttam al-alantaman than wik nungantaman ngangkangan piꞌ-piꞌantana. \p \v 15 Puth ngay yaꞌa, ngay nathpalman keꞌam thaw-thawang niiyantan mayak thakana, aꞌ ngay mayak thakan keꞌ thawing niiyant lat inaniy ump-umpang. Ngay nath may keꞌanang wun-wuningweya, nath uthamingwey-a, an kana, an min ngatha ngay wik God.antaman yimanaman waaꞌ-waaꞌāng niiyanta, an ngangk min wunan ngathara. \v 16 Ngay wik God.antaman waaꞌ-waaꞌanga, ngay ulp-ulpanangan keꞌam iiy-iiyang, yaꞌa. Nil puth God.an thaw ngathar wik minan waaꞌ-waaꞌāng niiyanta, puth ngayaniy-a, mak waaꞌ-waaꞌāng niiyantana. Ngay keꞌwey nath wikan waaꞌ-waaꞌing-a, an ngangk ngatharamana way-wayam paththam wun-wuniya. \v 17 Ngay nath ngatharakaman miꞌing wik God.antaman waaꞌ-waaꞌing niiyantan-a, an ep ngay wukal uwing; puth ngay ngatharakaman keꞌam miꞌang, yaꞌa, nil God.angan miꞌ ngayang, nil workan maꞌ ngatharang theeꞌa. \v 18 Ngay puth ngeen ngul uwāng a? Wukal yaꞌa, an kana, ngay ngangk min paththam iiy-iiyanga, ngay puth wukal keꞌanang wik God.antaman waaꞌ-waaꞌang niiyantana, ngay keꞌam thaw-thawang niiyantana wukalakana. \p \v 19 Than pam wanch wiy anangan keꞌ moom ngatharam yimanangan keꞌam iiy-iiyantan, yaꞌa, than keꞌam thaach-thaachantan ngayang wik minan waaꞌ-waaꞌānga, ngayan ep kaangk wikan waaꞌ-waaꞌāng thanta. Aꞌ ngay puth pam wanch yot maꞌ-aath-aathang thanang, puth anpalan ngayan kaangk than pam wanch yotangan Christ.an monkan-wak-wakantan nunang ngula. \v 20 Ngay Jews.antang wun-wunang-a, yaa, ngay aak woyan thanttam anman wak-wakang, than yipam wik Christ.antaman ngeey-ngeeyayna, aꞌ monkan-wak-wakayn nunang ngula. Puth ngaya Christ ngul monkan-wak-wakanga, ngay wik Moses.antamana keꞌ-ngul monkan-wak-wakāng, yaꞌa. Puth ngay wun-wunang thanttang al-alantangan wik thayan nungantaman piꞌ-piꞌantan-a, ngay thampang wik nungantaman piꞌ-piꞌang, than yipam wik Christ.antaman ngeey-ngeeyayna. \v 21 Ngay pam wanch Jews yaꞌ al-alantangan wun-wunangan-a, ngay aak woyan thanttam anman wak-wakang, than yipam wik Christ.antaman ngeey-ngeeyayn. Puth ngay woyan min thanttam anman wak-wakang, aak woyan way thanttaman keꞌam wak-wakang, yaꞌa, ngay aak woyan Christ.antam anman wak-wakang. \v 22 Ngay Christians wiy al-alantang wun-wunangan-a, thanan keꞌan yippak min-minan ngaantam-ngeey-ngeeyantan-a, ngay keꞌam wak-wakang thanangweya. Ngay woyan min wak-wakang meeꞌ thanttangan, than yipam Jesus Christ.an minam monkan-wak-wakayn nunang. Ngay kaangk pam wanch yot al-alangan wik Christ.antam ngeey-ngeeyayn aꞌ monkan-wak-wakayn nunang, ngay keꞌ-paal nyiin-nyiinang thanttanganiya wik thanttaman ngeey-ngeeyang, aak woyan thanttaman wak-wakang, than yipam wik Christ.antam ngeey-ngeeyayn ngayan waaꞌ-waaꞌāng thantana. \p \v 23 Ngay yimanangan iiy-iiyang ngay puth kaangk yotamangana Christ.an monkan-wak-wakayn nunanga, puth anpalmaniya ngay ngangk min ngul wun-wunāng. \v 24 Niiy kan in ngeeyāna: pam anangan race.an moꞌ-moꞌantan-a, than othamayan keꞌ-ngoongkam anman moꞌ-moꞌantan, nil puth pam thonam anman yuk way minan uwowa. Niiy yimanangan keꞌ-ngoongkam anman Jesus Christ.an monkan-wak-wakān nunang, niiyan yipam nungantang angman wun-wunān aak umpuyam. \v 25 Than pam anangan race.an moꞌ-moꞌantan-a, than kaꞌathaman-a, kempan miyalathwuntan, kemp minam yipam moꞌ-moꞌayn. Than nath yuk way min uwaynan-a, yaa, an min thanta; puth yuk way min anangana aak umpuyamana keꞌ wun-wuniythana, yaꞌa, an ngul wayamayn; puth ngamp nath Jesus Christ.an keꞌ-ngoongkam anman monkan-wak-wakāmp nunangan-a, an epa ngamp aak umpuyam wun-wunāmp aak Jesus Christ.antamangana. \v 26 Ngay keꞌ-paal woyan koochan anman wak-wakang, ngay keꞌ pal-puyan woyan wak-wakanga yaꞌa, ngay mel keꞌ enchāng thaka, woyan thonakan yaꞌa. Ngay keꞌ pam anan kampan moꞌ-moꞌan yuurpam yuk tape aakanakaman moomangan wunpana. Ngay thaaꞌ-thengkanang keꞌam work inaniy iiy-iiyanga, yaꞌa, puth yaan thonakaman yaꞌa, \v 27 ngay keꞌ pam anana maꞌangan thanp-thanpan nungamangana, ngay yipam wayana keꞌ-ngul yump-yumpānga. An ngayan nath way iiy-iiyingwey-a, nil God.angan keꞌ nath kalow ngayang aak min nungantam aakanakana. Nungkway ngay wik nungantam waaꞌ-waaꞌang pam wanch wiy al-alantan-a, an keꞌ nath kalow ngayang aak nungantamakana. \c 10 \s1 Ngamp Yuk Ngeen-Wiy Anangan Keꞌ Thaaꞌ-Kuump-Kuumpāmp Thananga! \p \v 1 Niiyalang, ngay kaangk niiy wuut mangk ngamparam yotam anangan ngaantam-ngeey-ngeeyān thananga aak keenkanaman wun-wunina. Nil God.angan yuwana eep-eep wunp thantana yipam woyan anan meen-meenathow thanta. Nil yuwana umputh iiy-iiy thantanweya um woꞌuwakan Red Sea aakanakan. Aꞌ than yotam woꞌuwayn minam matin nil puth God.angan woyan eꞌ yump thant woꞌuw um-menhangana. \v 2 Nil Moses.angan woyan wakan thakan kal-kal thanang, nil moom thanta. In keꞌ yimanangana, than wiyangan kootra kuungkantan ngampangan-a, anpalana nil Christ.an moom ngamparam iiy-iiyan ngul, ngamp wik nungantaman ngeey-ngeeyāmp. Inan puth yimanangana: than keenkanaman monkan-wak-wakin nunang Moses.ana, nil moom thanttaman iiy-iiya, aꞌ than wik nungantaman ngeey-ngeeyin. \v 3 Than yotamang may manna anan mungk-mungkin nil God.angan aak inpal kenyan kuch thant. \v 4 Aꞌ than ngakam ngul uth-uthamin-a, than ngakan mungkin kunttow anpalan ngak meeꞌ pich thanta, kunttow anan nil God.angan meenath thant. Nil Christ.an keꞌ kunttow thayan anana puth nilana ngak thakan kuch-kuch thant. Aꞌ putha nil thanttangan iiy-iiy, minaman piꞌ-piꞌ thanang. \v 5 Puth nil God.antan ngangk min keꞌam wunanta pam wanch al-alantamana, yaꞌa; than puth wik nungantaman minam keꞌam ngeey-ngeeyin, yaꞌa; aꞌ pam wanch chil yot anangan uthamin aak pintalang angman. Pam wanch mul anangan-a, aak pintalang angman pal-puy wun-wunina. \p \v 6 Ngamp ngaantam-ngeeyāmpa nil God.angan way-wayath thanang, ngampan-a, yimanangan keꞌ iiy-iiyāmp keꞌ thanan yimanangan iiy-iiyin way-wayamana, ngamp keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyāmp wayan yump-yumpāmp thaka keꞌ thanan ngaantam-ngeeyina. \v 7 Than wiy al-alangan yuk ngeen-wiy thaaꞌ-kuump-kuumpin. Lat ngench thayanangan waaꞌ thanang than minh calf many yumpin yuk goldama, aꞌ thanana thaaꞌ-kuump-kuumpin nunang ngul, may piꞌan mungkin, aꞌ ekin ngul aꞌ keeꞌ-keeꞌin. Puth ngampan keꞌa yuk ngeen-wiyan thaaꞌ-kuump-kuumpāmp a! \v 8 Than wiy anangan maarich keeꞌ-keeꞌin wanch thon-thonanta aꞌ anpalaniya kinch thonamangan-a, than yot anangan mul keek-keekin, pam wanch thaaꞌ-wantanam, twenty-three thousand. Ngamp keꞌ wayan iiy-iiyāmpa pam wanch wiy al-alantangan, keꞌ than yimanangan wayan iiy-iiyina. \v 9 Than wiy anangan way iiy-iiyin, thanan ngaantam-ngeey-ngeeyin, “Nil God.an nath man kul keꞌ wampowanta!”, puth an-aniyangan-a, God.antan man kul paththam wampanta aꞌ thuukangan path-pathin thanang, aꞌ thanana uth-uthamin ngul. Yaa, ngamp keꞌ iiyāmp keꞌ than yimanangan iiy-iiyin. \v 10 Than wiy anangan aak-pik-waaꞌin, aꞌ nil God.angan ngaantiyongk nungantam kuch thant mul-mulathow thanang. Ngampan keꞌ aak-pik-waaꞌāmpa, yaꞌa! \p \v 11 Than aak keenkanaman lat ngench thayanangan waaꞌ-waaꞌin nil God.angan yotam wayath thanang, ngamp yipam ngaantam-ngeey-ngeeyāmp thanang aꞌ putha ngampana keꞌ wayan iiy-iiyāmp keꞌ thanan way-wayam paththaman iiyin. Puth aakan thinth kan-ngul wamp-wampan ngampar aak inan minchowana. \p \v 12 Niiy weeꞌ-weeꞌanangan nath ngaantam-ngeeyaniy niiyantakamana niiy minam anman woyan God.antaman wak-wakaniy-a, niiy thath-thathān niiyantakamana. Puth niiy thampang ngul way iiy-iiyan. \v 13 Niiy wiyiya nath ngaantam-ngeey-ngeeyān way yumpanakan. Puth niiy thonakam yaꞌa. Nathpalmana, in-inman pam wanch puk yotamangan ngaantam-ngeey-ngeeyantan way yumpanakan, way wiy-wiyam thakan yumpanakan. Puth inan thamp ngaantam-ngeeyāna: nil piip God.an piꞌan paththam, aꞌ nil kan-kanam minam ngul maꞌ-aath-aathow niiyangan keꞌ nil keenkanaman thaw. Niiywey nath ngaantam-ngeey-ngeeyin way yumpanakan-a, nil God.anganiya ngangk thayanathow niiyang, niiy yipam way anangan thaamp-thaampān thanang. Nil ngul maꞌ-aath-aathow niiyang niiy keꞌ yipam wayamān. \p \v 14 Niiyalang, ngurp ngatharam-ang, ngay puth thawang niiyant niiy yuk ngeen-wiy anangana keꞌ thaaꞌ-kuump-kuumpān thanang. Niiy thintham keꞌ wampān thant thanan thaaꞌ-kuump-kuumpantan yuk ngeen-wiy anangan. \v 15 Niiy pam wanch kuchek waap mina, yaa, kan niiy ngaantam-ngeey-ngeeyān wik inangan ngayan thawāng niiyant. \v 16 Ngamp may ngak aꞌ may bread mungk-mungkanamp churchangan-a, ngamp God.an thaaꞌ-kuump-kuumpanamp aꞌ thankyou thaw-thawanamp nungant. Ngamp may ngakan mungk-mungkanamp-a, nil Christ.an ngamparangan karpam wun-wunan, nil puth chaapar nungantaman theetath ngampar. Ngamp may breadan thuth-thuthanamp aꞌ mungk-mungkanamp ngulan-a, ngamp keꞌ thonam yimanangan iiy-iiyanamp nungantang nil puth kemp nungantam thamp theetath ngampar. \v 17 Ngamp may bread thonam anpalan may thuth-thuthanamp. In aak yimanangan wunan: nungkway ngamp pam wanch yot anangan-a, ngamp keꞌ thonam yimanangan iiy-iiyanamp ngul Jesus Christ.antang. \p \v 18 Niiy pam wanch Jews anangan ngaantam-ngeey-ngeeyān thanang. Than minh thakan wamp-wampathantan aak altar aakanakan aꞌ thanan-a, minh many mungkantan, than puth piip God.an thaaꞌ-kuump-kuumpantan, aꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyantan nunang. \v 19 Ngay puth nanpalan thaw-thawang niiyantana yuk ngeen-wiy thakan keꞌ thaaꞌ-kuump-kuumpāna! Than yuk ngeen-wiy anangan man-yetham iiy-iiyantan ey? An yaꞌa! Niiy nath may minh thakan kalān yuk ngeen-wiy al-alantan-a, an min niiyant ey? An yaꞌa! \v 20 Puth ngay inan thawang niiyant: than pam wanch Christians yaꞌ al-alangan may minh thakan kal-kalantan yuk ngeen-wiy al-alantan-a, an than oony way al-alantan may thakan theeꞌ-theeꞌantan, aꞌ thaaꞌ-kuump-kuumpantan thanang, God.an yaꞌa. Ngay kaangk keꞌ niiy oony way anangan thaaꞌ-kuump-kuumpān thanang aꞌ monkan-wak-wakān thanang thampa. \v 21 Ngamp oony way anangana aꞌ puth God.ana keꞌ karpaman thaaꞌ-kuump-kuumpimp thananga. Ngamp kan kaꞌathamana miꞌāmpa ngamp weeꞌan kaangka thaaꞌ-kuump-kuumpāmp nunanga. Ngampweya pam wanch piip God.antaman iiy-iiyimpwey-a, yaa, an ep-paththam may breada putha may wine.an mungk-mungkāmpa, aꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyāmp nunang aꞌ putha thaaꞌ-kuump-kuumpāmp nunang thamp, wiy anangan yaꞌa. Ngamp thonam anman miꞌāmpa. \v 22 Ngampan puth keꞌ man kulan yump-yumpāmp nunang, God.ana. Ngamp ngaantam-ngeey-ngeeyanamp ngamparakaman keꞌ ngamp thayan paththam iiy-iiyanamp keꞌ nil yimanangan ey? An yaꞌa! \p \v 23 Niiywey nath ngaantam-ngeeyaniy niiyantakamana, “Ngay ngeen nathwey kaangk yumpingan-a, an ngay-ngaya, yumpinga.” Yaa, niiy nath wik yimanangan thaw-thawaniya, puth niiy kan in ngeeyāna: ngamp nath keꞌ-ngoongkam iiy-iiyimp want-wanttakan ngampan kaangk iiyāmp-a, an min yaꞌ ngampar. Ngampwey woyan ngamparakam anman iiy-iiyimpanwey-a, an nath ngamp keꞌ-ngul ngaantam-ngeey-ngeeyimp nunang God.ana, yaꞌa, aꞌ putha pam wanch wiy anangan thampa minam keꞌ maꞌ-aath-aathimp thananga. \v 24 Ngamp puth ngamparakam thonakam keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyāmp, ngamp pam wanch wiy anangan thampa minam piꞌ-piꞌāmp thanang puth-a, maꞌ-aath-aathāmp thanangweya. \p \v 25 Niiy in thampan ngeeyāna: niiy nath kaangk minh piiyān store.am anpalan-a, niiy ep piiyān. Niiy keꞌ ngaantam-ngeeyān than wiyangan nath minh kaꞌathaman theeꞌin yuk ngeen-wiy thanttamakana, nath yaꞌa, aꞌ niiy keꞌ engkān thant, wik keꞌanang piiyāna. \v 26 Puth aak inan God.antama, aꞌ nilaniya maꞌmangkam yump, may-a, minh-a, yuk way min maꞌmangkam anangan thampa. \p \v 27 Aꞌ putha inan thampan ngeeyāna: than pam wanch Christians yaꞌ anangan nath thawiythan niiyant may mungkān thanttangan-a, niiy nath kaangkwey-a, yaa, niiy iiyāna, aꞌ mungkān may minh thanan theeꞌayn niiyant. Niiyan keꞌ engkān wik yimanangana, “Minh inangan than kaꞌathaman kanam theeꞌin yuk ngeen-wiy al-alantan ey?” \v 28-29 Puth nil weeꞌ-nathan thawiy niiyant, “Than wiyangan minh inangan kaꞌathaman yuk ngeen-wiy thanttamakan kanam theeꞌina,” yaa, puth niiyana minh anangan keꞌ mungkāna, too wantāna. Puth nil ngul ngaantam-ngeey niiyang niiyan way yump-yumpaniya, puth niiy minh ngenchan mungkana, aꞌ ngangk way ngul wunowanta. Puth niiyan natha wik yimanangan ngaantam-ngeeyina, “In yaꞌ natha! Ngay puth ngeenam keꞌan mungking e? Kanaka nil nath ngaantam-ngeeyiy keꞌ ngay way yump-yumpanga, puth an kana, ngay mak mungkānga! \v 30 Ngay nath thankyou thawāng God.antan may minh aakanakan-a, pam wanch wiyangana keꞌ waaꞌ-waaꞌiythan ngayanga, yaꞌa! — ngay puth thankyou kan thawang nungant God.antana.” Niiy nath yimanangan thaw-thawaniya. \p \v 31 Ngay putha inan thaw-thawang niiyant: niiy want-wanttin miꞌān-a, niiy nath mungkāna, nath yaꞌ, aꞌ puth niiy ngeen nathan yumpān-a, niiy God.ana ngaantam-ngeey-ngeeyān nunang, aꞌ thaaꞌ-kuump-kuumpān nunang. \v 32 Niiy minam iiy-iiyāna, niiy way keꞌ iiy-iiyān meeꞌ wiyantangana, nath Jews al-alantangan, nath Greeks al-alantangan, nath Christians wiy al-alantangana. Puth niiy nath wayan iiy-iiyinwey-a, thanan putha Christ thampan pam way ngaantam-ngeey-ngeeyiythan nunanga. \v 33 Niiy woyan ngatharam maakāna. Ngayaniy-a, kaangk minam iiy-iiyāng meeꞌ yotantang, ngay ngatharakaman keꞌam ngaantam-ngeey-ngeeyang, yaꞌa, ngay pam wanch wiy anangan ngaantam-ngeey-ngeeyang thanang, minam maꞌ-aath-aathāng thanang than yipam wik God.antaman ngeeyayna, ngay puth kaangk nil God.angan yot anangan kaaꞌ-piichanathow thanang. \c 11 \p \v 1 Niiyan woyan ngatharam maakāna, keꞌ ngay woyan Christ.antaman wak-wakang. \s1 Than Wanch Anangan Kuchek Kanganam Iiy-Iiyayn, Aak Churchangan \p \v 2 Ngay ngangk min wun-wunang niiyantamana aꞌ thaaꞌ-kuump-kuumpang niiyang niiy puth konangam piꞌ-piꞌaniy ngayang aꞌ putha niiy wik Christ.antaman ngeey-ngeeyaniy ngula aꞌ woyan nungantam ngul wak-wakaniy ngayan thaaꞌ-aath-aathang niiyangana. \p \v 3 Puth niiy wik inangan ngeey-ngeeyāna: nil Christ.ana moom piꞌan ngamparam pam yotamantamana, aak umyompanaman pam wuntana, aꞌ putha pam anangan-a, moom iiy-iiyantan wanch thanttamakana aꞌ putha nil piip God.an-a, moom nungantam Christ.antama. \v 4 Yaa, niiy pam anangan meeꞌ-wuthanamān God.antan aak churchangan-a, niiy hat keꞌ ngoonchān thampa. Aꞌ putha niiy hat thampana keꞌ wik God.antaman waaꞌ-waaꞌān churchangana. Niiy hat nath ngoonchinwey-a, an niiy meenathaniy pam wanchantana niiy Christ.an pam piꞌan keꞌ-ngul ngaantam-ngeey-ngeeyaniy nunangana, yaꞌa. \v 5 Puth niiy wanch anangan meeꞌ-wuthanamān-a, aak churchangan-a, nath wik God.antaman waaꞌ-waaꞌān thamp-a, yaa, niiyan kuchekan kangāna, niiy yipam keꞌa ngul-nyaaꞌan yumpān pam thum niiyantam ananganweya. Niiy keꞌwey nath kuchekan kangin niiyantakaman-a, an keꞌ niiy wanch kuchek pach iiy-iiyaniya. Than niiyang thath-thathiythana niiya keꞌ wanch way-wayam paththam ngula, puth aak yimanangan wunana, wanch wayangana kuchek pachan ump-umpwuntan. \v 6 Nil wanchangana keꞌan kuchekan kangiy-a, aak churchangan-a, yaa, nil maka yangan nungantaman maꞌmangkaman umpowa. Nilan kuchek kanganam anman iiy-iiyow, an puth ngul-nyaaꞌan wun-wunow yangan nilan umpiyana, kuchek pach ngulan iiy-iiyiya. Yaa, nilan kuchek kanganam anman iiy-iiyowa, aak churchangan. \p \v 7 Puth than pam anangan meeꞌ-wuthanamayn thakan-a, aak churchangan-a, than hat keꞌ ngoonchayn, nil puth moom piꞌan ngamparam alangan God.angan moom yump thanang thampa. Puth than wanch anangana, moom yaꞌa, puth pam thum thanttaman moom thanttam epa, \v 8 nil puth God.angan kaꞌathaman pam yumpa, amanamaniya, nil wanch ngul yumpa engk-thaaꞌ kaanch pam alantaman wich, nil paman wanch alantaman keꞌam yump nunang, yaꞌa. \v 9 Nil pam kaꞌathaman yump, ngul amanamaniya nilan ngaantam-ngeey nungantakamana nil wanchwey ngul yumpow nungant pam alantan, nil ngurp min yipam iiy-iiyow nungant, aꞌ maꞌ-aath-aathow nunang thakweya; nil puth piip God.angan wanchana kaꞌathaman keꞌam yump nunang, yaꞌa, an ngul-ngul yumpana. \v 10 Than wanch anangan keꞌ-paal kuchekan kangayn thanttakaman thanan meeꞌ-wuthanamayn churchangan, than yipam meenathayn than moom yaꞌa; than pam epa moom thanttama. Than ngaantiyongk God.antam al-alangan thathayn thanang-a, kuchek kanganaman-a, an ngangk min ngul wunow thant. \v 11 Puth in thamp ngeeyāna; ngamp woyan Christ.antaman wak-wakanampa, ngamp keꞌ-paal maꞌ-aath-aathwump ngamparakaman; than wanchangana pam anangan maꞌ-aath-aathayn thanang; aꞌ putha, than pamangana wanch anangan maꞌ-aath-aathayn thanang. \v 12 Puth nungkway nil God.angan wanch Eve anan yump nunang kaanch pam Adam alantaman-a, puth aak anpalman ngula than pam yotam inangana wanchantam aak-ngeey-ngeeyantan ngula. Nil God.angan-a, maꞌmangkam yump thanang; pam-a, wanch-a, yuk way min yotam anangana. \p \v 13 Niiyam kan ngaantam-ngeeyāna: an min ngul ey? than wanch anangan meeꞌ-wuthanamayn aak churchangan kuchek keꞌ kanganaman ey? An yaꞌa! \v 14 Aꞌ putha, an min ey? Pam al-alantan yangan ongkan kal-kalayn ey? An yaꞌa! Ngamp yotam meeꞌmiy an way thanta. \v 15 Puth wanch al-alantan ep min thant yangan ongkan kal-kalayn, an ach-umpan thanang. Nil God.angan yangan yimanangan yump thant than yipam yangan otang keꞌ kal-kalayn keꞌ pam yimanangan kal-kalantan. Yangan thanttam wanch al-alantaman-a, keꞌ yimanangan kalantan pamanganweya. \v 16 Yaa, niiy wiy anangan nath kaangk wik wiy-wiyam ngaantam-ngeey-ngeeyāna, ngay puth inan thawang niiyanta: aak ngampar yimanangan wunana, thonangan yaꞌa; aꞌ churches yot anangan aak yimanangan wun-wunan thant thampa, thon yaꞌa. \s1 Niiy Inangan Yalmathwuniy May Bread-a, May Wine.an Mungkān Aak Churchangan-a, Niiy Minam Iiyān Niiyantakamana \p \v 17 Ngay thon inan ngul thawang niiyant, ngay wik way ngeeyang niiyantam: niiy yal-yalmathwuniy churchangan-a, niiyan minam keꞌam iiy-iiyaniy niiyantakaman yaꞌa. Inan min niiyant yaꞌa, niiy keꞌam ngangk thayanathwuniy niiyantakamana yimananganiya, an niiy wayathwuniy niiyantakamana. \v 18 Than wiy al-alangan waaꞌin ngathar niiy kul uw-uwaniy niiyantakam, aꞌ yaark-yaark iiy-iiyaniy, aꞌ putha ngay ngaantam-ngeeyang ngatharakam than nath wik kan-kanam waaꞌ-waaꞌantan. \v 19 Puth kana, niiy mak yaark-yaark iiy-iiyāna, nil puth God.angan ngul thathow thanang weeꞌ-weeꞌanangan kan-kanaman monkan-wak-wakantan nunang. \v 20 Puth niiyan yalmathwuniy yipam may breada aꞌ putha may wine.an mungkān-a, niiy Jesus Christ.an minam keꞌam ngaantam-ngeeyaniy nunang nilan utham way niiyantamakana. \v 21 Niiy keꞌ kuupaniy niiyantakamanweya, niiyiya may lok-lokang thuꞌ-thuꞌaniya. Wiy al-alangana, may thakan keꞌam uw-uwantan, yaꞌa, aꞌ thanana meech ngul iiy-iiyantan; puth wiy al-alangana, may wine thakan yot mungk-mungkantan, aꞌ kuchek wayamantan ngul pal-puy iiy-iiyantan. \v 22 Niiy ngul may keꞌ mungkin aawuch niiyantamang angman ey? Niiy keꞌ-paal may piꞌanan lok-lokang thuꞌ-thuꞌaniy aak God.antamangan ey? Niiy ngul keꞌ ngaantam-ngeeyaniy pam wanch may keꞌanang anangan thanang ey? Niiy ngul ngul-nyaaꞌ yumpān thanang ey? may keꞌananganwey iiy-iiyiythan ey? In waya! Ngay puth wik want-wanttak ngul thaw-thawāng niiyantan e? Ngay thaaꞌ-kuumpāng niiyang ey? An yaꞌa, ngay keꞌ thaaꞌ-kuump-kuumping niiyanga. \p \v 23 Ngay wik Jesus Christ.antaman waaꞌ-waaꞌang niiyanta, aak want-wanttakan wun-wunow niiyantana ngakan mungk-mungkāna aak churchangan. Aak an-aniyangan ngutangana nil pam Judas alangan maꞌaman theeꞌowan Jesus.an pam wayanang al-alantan-a, nil Jesus.angana may breadana maay, \v 24 aꞌ thankyou thaw piip God.antana. Aꞌ anpalaniya nil may breadan kan-ngul many-many pip-pipa aꞌ theeꞌ-theeꞌ ngul thanta aꞌ thaw ngul thant, ngurp nungantam al-alantana, “May bread inana keꞌ kemp ngatharam yimanangan ngay ngulan theetathāng ngathamang niiyantana. Niiy may inan mungk-mungkānan-a, niiyaniya ngayangan ngaantam-ngeey-ngeeyāna.” \v 25 May kanan minchathin-a, nilana cup ngulan maay may wine thampana, aꞌ thankyou thaw God.anta, aꞌ theeꞌ-thee thant ngul, aꞌ thaw thant, “Ayyang, may wine inana keꞌ chaapar ngatharam yimanangana ngay ngulan theetathāng ngathamang niiyant yotamantana niiy yipam ngangk minangam karpam ngul iiy-iiyān God.antang keꞌ nilaman thaw aak keenkanaman. Niiy inan mungk-mungkānan-a, niiyaniya ngayangan ngaantam-ngeey-ngeeyāna.” \p \v 26 Ngay keꞌ-paal wik inan thaw-thawang niiyanta: niiy aak ngeen nathan ngak-a, puth may bread thakan mungk-mungkānan-a, aak churchangan-a, an meenathan ngampar nil Jesus Christ.angan theetath nungamang way ngamparamakana. Niiy Jesus Christ anman ngaantam-ngeey-ngeeyān nunang nilan utham ngamparana, aꞌ putha wiyantan wik waaꞌ-waaꞌān aak-aakanakaman nil palaman wampowa. \v 27 Niiy may bread-a, aꞌ may wine thakan mungk-mungkānan-a, aak churchangan-a, niiy minam ngaantam-ngeey-ngeeyān nunang Jesus Christ.an, thaaꞌ-kuump-kuumpān nunang. Than weeꞌ-weeꞌanangan wayan iiy-iiyantan-a, nath way thakan ngangkangan piꞌ-piꞌantan-a, puth aniya keꞌ kempa putha chaapar Christ.antamana way-wayathantan nilan theetath nungamangan ngamparanwey. \v 28 Ngamp keꞌ-paal ngaantam-ngeey-ngeeyāmp ngamparakamana ngamp nath way iiy-iiyanampa, yaa, ngamp engkāmp nungant ngul God.antan nil keꞌ-ngul ngaantam-ngeey-ngeeyow way ngamparam anangana aꞌ anpalaniya may breada aꞌ ngakan epa mungkāmp ngula. \v 29 Puth weeꞌ-weeꞌanangan mungkayn-a, aꞌ thanana min-minam keꞌ nath ngaantam-ngeeyiythan Christ.ana utham way ngamparamakan-a, an God.antan ngangk min keꞌ wunow nungant yaꞌa, an aak way ngul wampow thantana. \v 30 Nanpalana niiy wiy anangan weech-weechan niiyangana, kemp min yaꞌa, aꞌ wiy anangan-a, kanam uthamin. \v 31 Puth ngampaniy-a, ngaantam-ngeey-ngeeyāmp ngamparakamana ngamp nath woyan min wak-wakanamp, nath yaꞌa aꞌ ngampaniy-a, God.ant wampāmpa nilan ngangk pachathow ngampang, aꞌ anpalaniy-a, nilan wayana keꞌ-ngul waaꞌow ngampanga. \v 32 Puth wiyiya nil God.angan way kuch-kuchan ngampar, nil yipam maꞌ-aath-aathow ngampang woyan min aakanakan koyam weentāmp, nil puth keꞌ yipam kuchow ngampang aak way aakanakan angan wun-wunāmp aak umpuyangaman pam wanch wiy al-alantangana. \p \v 33 Niiyalang, ngurp ngatharam-ang, ngay keꞌ-paal wik inan thawang niiyant: niiyan yalmathwuniy mayan mungkān-a, niiy kuup-kuupwuna. \v 34 Niiy wiy anangan nath thip meech wun-wunin-a, niiy kaꞌathaman may mungkān aawuch niiyantamangana aꞌ anpalaniya niiy churchangan wampān. Niiy puth ngul yangk moꞌ-moꞌana, aꞌ nil God.antan ngangk way ngul wun-wuna niiyantamana, an nil ngul wayathow niiyangana. Yaa, ngay wampāngan-a, ngay wik wiy thampan ngul waaꞌ-waaꞌāng niiyanta. \c 12 \s1 Nil Ngeen-Wiy Min God.antam Alangan Thay-Thayanathan Ngampang Work Minam Yipam Iiy-Iiyāmp Nungant \p \v 1 Ngurp ngatharam niiyalang, ngay kaangk workan waaꞌāng niiyant, nil Ngeen-Wiy Min God.antam alangan work theeꞌ-theeꞌan ngampar, aꞌ thay-thayanathan ngampang thampa work minam yipam iiy-iiyāmp nungant. Ngay kaangk niiy meeꞌmiy iiy-iiyāna work ananweya. \v 2 Niiy puth kan meeꞌmiya, an niiy kaꞌathamana God.ana ngoongk-ngoongkama. Aak an-aniyangana niiy yuk ngeen-wiy anangana keꞌ-ngoongkam anman thaaꞌ-kuump-kuumpan thanang, yuk anangan wik keꞌaman thaw-thawantan. Aꞌ than yuk ngeen-wiy al-alangan ngangk mungk-mungkin niiyang. \v 3 Ngay keꞌ-paal kaangk niiy wik inangan kan-kanam ngaantam-ngeey-ngeeyāna: than weeꞌ-weeꞌanangan Jesus.an way-wayam paththam waaꞌ-waaꞌantan nunangan-a, an than Ngeen-Wiy Min God.antaman ngangkangan keꞌam piꞌ-piꞌantan nunang, yaꞌa. Aꞌ putha, than weeꞌ-weeꞌanangan Jesus.an moom thanttam waaꞌ-waaꞌantan nunang-a, an than ep Ngeen-Wiy Min God.antaman ngangkangan piꞌ-piꞌantan nunang. \p \v 4 Puth nil Ngeen-Wiy Min God.antam thonam alangaman work yot wiy-wiyam thakan theeꞌ-theeꞌan ngampar thon-thonantana. \v 5-6 Ngamp work wiy-wiyaman iiy-iiyanamp yipam maꞌ-aath-aathwumpa, puth ngamp God thonamantan work iiy-iiyanamp, aꞌ putha nil thonam alangaman maꞌ-aath-aathan ngampang, aꞌ ngangk thay-thayanathan ngampang. \p \v 7 Nil Ngeen-Wiy Min God.antam alangan maꞌ-aath-aathan ngampang yotamana, nil thayanathan ngampang thon-thonana, ngamp yipam maꞌ-aath-aathwumpa. \v 8 Ngamp pam wanch wiy anangan-a, nil maꞌ-aath-aathan ngampang ngamp yipam wik God.antaman minam ngaantam-ngeey-ngeeyāmp, aꞌ kuchek minangam koochanathāmp pam wanch wiy al-alantan; ngamp pam wanch wiy anangan-a, nil maꞌ-aath-aathan ngampang wik nungantaman kuchekangam piꞌ-piꞌāmp aꞌ waaꞌāmp thakan. \v 9 Ngamp wiy anangan-a, nil maꞌ-aath-aathan ngampang minaman ngangkangan piꞌ-piꞌāmp nunang: ngamp wiy anangan-a, nil maꞌ-aath-aathan ngampang miyalathāmp thanang, pam wanch weechanan thanang. \v 10 Ngamp wiy anangan-a, nil maꞌ-aath-aathan ngampang work piꞌanan meen-meenathāmp thant; ngamp wiy anangan-a, nil maꞌ-aath-aathan ngampang wik God.antaman waaꞌ-waaꞌāmp; ngamp wiy anangan-a, nil maꞌ-aath-aathan ngampang meeꞌmiy yipam iiy-iiyāmp pam al-alantamana than nath wik God.antaman kan-kanam nath waaꞌ-waaꞌantana, nath yaꞌa, nath wik oony way alantaman waaꞌ-waaꞌantan. Ngamp wiy anangan-a, nil maꞌ-aath-aathan ngampang ngamp yipam thaw-thawāmpa wik thaaꞌnganth wiy-wiyam alangan nungantam Ngeen-Wiy Min God.antam alantaman wika; ngamp wiy anangan-a, nil maꞌ-aath-aathan ngampang wik thaaꞌnganth wiy-wiyam Ngeen-Wiy Min alantaman koochanathāmp thantana. \v 11 Work yotam inanganiy-a, nil Ngeen-Wiy Min God.antam alangan theeꞌ-theeꞌan ngampar, nilam thonam alangaman. Nil ngampar thon-thonamantan work wiy-wiyam theeꞌ-theeꞌan, an nilam miꞌ-miꞌan ngampar. \s1 Ngamp Keꞌ Kemp Thonam Nungantang Jesus.antang Anman \p \v 12 Nil God.angan meeꞌ-a, kon-a, thaꞌ-a, kemp umyompanam thakana kung-mak ngampang, kemp ngamparamang. Inaniya aak yimanangan wun-wunana: nungkway ngamp pam wanch Christians yot anangan-a, an ngamp keꞌ kemp thonam nungantang Jesus.antang anman. \v 13 Ngamp wiyaniy-a, Jews; aꞌ ngamp wiyiy-a, Greeks: ngamp wiy anangan-a, slaves; ngamp wiy anangan-a, slaves yaꞌa. Puth than kootran ngakang kuungkin ngampangan-a, an ngamp keꞌ kemp thonam ngul weenamp nungantang Jesus.antangana. Aꞌ nil God.angan Ngeen-Wiy Min nungantaman kuchan ngampar, Ngeen-Wiy thonam anman nungantaman, nil yipam ngangkangan wun-wunow ngamparang yotamantangan. \p \v 14 Nil pamangan meeꞌ thonakam keꞌam kalana, an yaꞌa, aꞌ puth kon thonakam keꞌam kalana, an yaꞌa; nil meeꞌ-a, kon-a, maꞌ-a, thaꞌ thakan kemp umyompanam kal-kalan kemp nungantamangan. \v 15 Nil thaꞌana nath thawiywey nungantakamana, “Ngaywey inan waya, ngay puth maꞌ yaꞌa, nil pam alangan ngayang kaangk keꞌ natha.” An yaꞌa! Thaꞌ alangan way-way ngaantam-ngeey-ngeeyan. Nil pam ananiya kaangkwey thaꞌ thamp iiy-iiyowa! \v 16 Aꞌ putha, nil konan nath thawiy nungantakamana, “Ngaywey inan waya, ngay puth meeꞌ yaꞌa, nil pam alangan ngayang kaangk keꞌ natha.” An yaꞌa! Nil pam ananiya kaangkwey kon thamp iiy-iiyowa! \v 17 Nil pam nath maꞌ-a, thaꞌ-a, kon keꞌanang iiy-iiyiywey-a, meeꞌ thonakaman kal-kaliywey-a, an nil puth want-wanttak wikaniy ngeey-ngeeyowa? An yaꞌa! Aꞌ putha, nil pam nath maꞌ-a, thaꞌ-a, kaaꞌ keꞌanang iiy-iiyiywey-a, kon thonakaman kal-kaliywey-a, an nil puth want-wanttakan awal nguuth-nguuthowan a? An yaꞌa! \v 18 Nil piip God.angan yump ngampang kemp umyompanam ngamparamana, maꞌmangkama ngampan kal-kalanampa, meeꞌ-a, thaꞌ-a, maꞌ-a, kon thakan kal-kalanamp, aꞌ nil God.angana work theeꞌ-theeꞌ thant il-ilantana. \v 19 Nil pamangan nath meeꞌ thonakaman kal-kaliywey-a, nath kon thonakaman kal-kaliywey-a, an nil pam paththaman keꞌ iiy-iiyiya, an yaꞌa! \v 20 Nil puth pam thonamangana kemp nungantamang yot ep kal-kalan, meeꞌ-a, kon-a, maꞌ-a, thaꞌ thakan, yot anangan kemp nungantang anman, puth niliy-a, pam thonam anman iiy-iiyan, kucham, koꞌalam yaꞌa, pam thonam anman. \p \v 21 Nil meeꞌan nath thawiy maꞌ alantan, “In nint waya! Ngay kaangk keꞌ nintang ngula.” An yaꞌa! Nil keꞌ thawiy yimanangan. Aꞌ putha nil kuchekana keꞌ thawiy thaꞌ alantan, “In nint waya! Ngay kaangk keꞌ nintang!” An yaꞌa! \v 22 Ngamp nathwey ngaantam-ngeey-ngeeyimp kemp wiy ngamparamana way thampa, keꞌ thayan yaꞌa; an yaꞌa, than ananganiy-a, an minwey ngampar. \v 23 Ngamp nath ngaantam-ngeey-ngeeyanamp keꞌ kemp wiy anangan ngamparamana keꞌam nath ach-umpan ngampanga, ngamp keꞌ-paal minam piꞌ-piꞌanamp, ngook thakan ngoonch-ngoonchanamp, kemp wiy anangan yipam mupam wun-wunow, puth ngencha, keꞌ thathwimpa, ngampan keꞌ-paal kemp ngamparaman kang-kanganamp, ngookangana. \v 24-25 Puth ngamp kaaꞌwal maꞌ thakan keꞌ kang-kanganamp, yaꞌa, ngampan puth ngaantam-ngeeyanamp thanang an ach-umpan thampa ngampanganiya. Puth nil God.angana kemp ngamparam anangan minam yumpa! Kemp wiy anangan ngampar nath ngaantam-ngeeyanamp keꞌam nath ach-umpan ngampang, nath way natha, many thakan-a, an puth nil God.angan ngaantam-ngeey-ngeeyan thanang keꞌ mina, nil nanpalan thawan ngampar minam piꞌ-piꞌāmp thanang. In aak yimanangan wunan ngampar, ngamp keꞌ kemp thonam nungantang anman, Jesus.antang ngamp keꞌ-paal ngangk minangam iiy-iiyāmp ngamparakamana. Ngamp wiy anangan-a, pam wanch piꞌan; wiy anangan-a, yaꞌa, manya; puth nil God.angan pam wanch manya kaangk-keꞌanang anangan minam ngaantam-ngeey-ngeeyan thanang. Puth ngampa minam anman piꞌ-piꞌwumpa, keꞌ yaarkathwumpweya, kulang thakana. \v 26 Nil thonam ngamparamweya nath ngangk way wun-wuniywey-a, yaa, ngamp yotaman ngangk way wun-wunimpa nungantang thampa. Aꞌ putha, than wiy al-alangan nath pam thonam ngamparamwey thaaꞌ-kuump-kuumpiythan nunang-a, an ngamp yotaman karpam anman ngangk min-minam paththam wun-wunimpweya. \p \v 27 Yaa, ngampaniy-a, thon-thonamana karpam iiy-iiyanamp Christ.antang, keꞌ kemp thonam nungantang anman. \v 28 Nil God.angan work theeꞌ-theeꞌan ngampar thon-thonantan. Wiy al-alantan-a, nil work piꞌan theeꞌ-theeꞌan; wiy al-alantan-a, nil work chil piꞌan theeꞌ-theeꞌan thant; wiy al-alantan-a, work many theeꞌ-theeꞌan thant. Wiy anangan-a, nil Jesus.angan kuchan thanang wik nungantaman waaꞌ-waaꞌayn, inana work wuut piꞌan paththam; wiy al-alangan-a, wik God.antaman koochanathantan, wiy al-alangan-a, thaaꞌ-aath-aathantan thanang — inan, work chil piꞌan; aꞌ putha, wiy al-alangan work wiy-wiyam yump-yumpantan; than nath work piꞌan meen-meenathantan ngampar, nath miyal-miyalathantan thanang thakana; nath wiy anangan maꞌ-aath-aathantan thanang; nath moom iiy-iiyantan, wiy anangan piꞌ-piꞌantan thanang; nath wik thaaꞌnganth wiy-wiyam Ngeen-Wiy Min God.antam alantaman thaw-thawantan. \v 29 Ngamp ngul yotamang work thonam anman iiy-iiyanamp ey? An yaꞌa! Ngamp work wiy-wiyam thak iiy-iiyanampa. Nil God.angan ngampang yotam anangan keꞌam kuch wik Jesus.antaman waaꞌ-waaꞌāmpana, an yaꞌa, nil puungk wiy anangan ep kuch thanang. Aꞌ putha, nil God.angan ngampar yotam al-alantan work keꞌam theeꞌ wikan koochanathāmp, an yaꞌa, puungk wiy al-alantan epa. Nil yotam al-alantan work keꞌam theeꞌ teachersan iiy-iiyayn, an yaꞌa, puungk wiy al-alantan epa. Aꞌ putha, ngamp yotamangana keꞌ work piꞌan meen-meenathimp thant, yaꞌa, \v 30 ngamp yotamangana keꞌ miyal-miyalathimp thanang pam wanch weechanan thanang, yaꞌa, puungk wiy al-alangan an epa. Aꞌ putha, ngamp yotamana wik thaaꞌnganth wiy-wiyam alangan Ngeen-Wiy Min God.antam alantaman wika keꞌ thaw-thawimp, yaꞌa, aꞌ putha ngamp yotamangan wik thaaꞌnganth nungantaman keꞌ koochanathimp, yaꞌa, puungk wiyangan epa. \v 31 Yaa, puth niiyaniya, work piꞌanakan ngaantam-ngeeyāna, niiy yipam wiy anangan minam maꞌ-aath-aathān thanang. \p Puth ngay kan inan waaꞌ-waaꞌāng niiyant niiy want-wanttakan min-minam paththam iiy-iiyāna: niiyiya ngangk minangam iiy-iiyān thant pam wanchantan, niiy kaangk paththam wun-wunān thanta. \c 13 \s1 Ngamp Ngangk Minangam Iiy-Iiyāmp Thant Pam Wanchantan a! \p \v 1 Ngampaniya nath wik maꞌmangkaman thaw-thawimp, thaaꞌnganth thon-thon al-alangana, aꞌ putha wik thaaꞌnganth ngaantiyongkantamangana thaw-thawimp thampa. Puth ngamp keꞌ nath kaangk wun-wunimp pam wanchantan-a, yaa, an ngamp yaan thaw-thawanampa, wikathiy weenāmp keꞌ yuk bell yimanangan, natha keꞌ yuk piꞌan anangan muutathiy piik-piikantana. Yaa, ngamp kan-kanam paththam kaangk wun-wunāmp thanta! \v 2 Ngampwey nath wik God.antam minaman waaꞌ-waaꞌimp pam wanchantana. Ngamp nath kuchek min wun-wunimpa, aꞌ yot-yotam anangana thiichimpweya aak earth imanamana, aꞌ puth-a, maꞌmangkam nath thiich-thiichimp wik God.antaman. Ngamp nath kan-kanam ngaantam-ngeey-ngeeyimp nil God.angan ngul maꞌ-aath-aathow ngampang work piꞌ-piꞌanam anangan meen-meenathāmp thanta; wiyiya ngampa yoyk wuut piꞌan alantan nath thawimpa puy kech-kech iiyān aak thonaka. Puth ngamp nath kaangk keꞌan wun-wunimp pam wanchantan-a, yaa, nil God.angan mina keꞌ waaꞌ-waaꞌiy ngampang, yaꞌa. Yaa, ngamp kan-kanam paththam kaangk wun-wunāmp thanta! \v 3 Ngamp natha way min maꞌmangkam ngamparaman theeꞌimp pam wanch wiyantana, aꞌ ngampiya nath theetathimp ngamparakaman thumang yipam pench-penchimp. Puth ngampwey kaangk keꞌan wun-wunimp pam wanchantan-a, yaa, an puth nil God.angan min keꞌ waaꞌ-waaꞌiy ngampang, yaꞌa. \p \v 4 Ngamp kaangkan wun-wunāmp pam wanchantan-a, yaa, man kul ngampar erkaman keꞌ wamp-wampow, ngamp ngangk minangam iiy-iiyāmp thant. Ngampaniya keꞌ meeꞌ wun-wunāmp thant pam wanch wiyantan yaꞌa. Ngamp ulp-ulpanangan keꞌ iiy-iiyāmp thant, putha wik piꞌanang ulp-ulpanang keꞌ thaw-thawāmp ngamparakaman yaꞌa, \v 5 aꞌ putha ngamp keꞌ wayamāmp thant, kaaꞌ-thayanan keꞌ iiy-iiyāmp thantweya. Ngamp ngamparakaman thonakaman keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyāmpa, pam wanch wiy anangan thamp ngaantam-ngeey-ngeeyāmp thanang. Aꞌ putha, ngampiya thaaꞌ poch-pochaman keꞌ thaw-thawāmp thantweya, aꞌ putha ngampiya kul kath keenkanaman-a, an keꞌ-ngul ngaantam-ngeey-ngeeyāmpa. \v 6 Than pam wanchangan wayan yump-yumpayn-a, an ngampaniya ngangk way iiy-iiyāmp thanttamana, ngangk minangaman yaꞌa. Puth than wik min God.antaman ngeey-ngeeyayn-a, an ngampiy putha ngangk min wun-wunāmp thanttamana. \v 7 Nungkway than-ngampar wayan yump-yumpayn-a, an puth ngampiya kaangk wun-wunāmp paththam thantana, ngamp keꞌ wantimp thanang anpalan way thanan yump-yumpin. Aꞌ ngamp keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyimp keꞌ than way anman iiy-iiyiythana, yaꞌa. An ngamp kuup-kuupāmp thant, than nath min ngul iiyayna. Than min nath yumpiythanwey-a, nath yaꞌa, way nath yumpiythanwey-a, an ngampaniya keꞌ-ngoongkam anman ngangk minangam iiy-iiyāmp thantana. \p \v 8 Ngampaniya murkanim anman ngangk minangam iiy-iiyāmp pam wanchantan. Aak ingana, Ngeen-Wiy Min God.antam alangan ngampang wiy anangan maꞌ-aath-aathan wik min God.antaman minam waaꞌ-waaꞌāmp pam wanchantan, aꞌ wiy anangan nil maꞌ-aath-aathan wik thaaꞌnganth wiy-wiyam nungantaman thaw-thawāmpa, aꞌ wiy anangan maꞌ-aath-aathan thanang kuchek waap minan iiy-iiyayna. Puth aak ngul-ngulana, work ngamparamana minchow ngula, ngampa wik min God.antaman keꞌ-ngul waaꞌ-waaꞌāmp thant, yaꞌa; aꞌ wik thaaꞌnganth wiy-wiyaman Ngeen-Wiy Min God.antam alantaman keꞌ-ngul thaw-thawāmp thakana, an yaꞌ-ngula. \v 9 Aak inan yimanangan wun-wunana: ngamp pam wanchangan manyam thonakam thiich-thiichanampa, aꞌ ngamp wik min God.antaman min-minaman keꞌam waaꞌ-waaꞌanampa, yaꞌ yippaka. \v 10 Puth aak ngul-ngulana, nil Jesus.an palaman wampowan-a, nil God.angan yotaman waaꞌ-waaꞌow ngampar, aꞌ aak an-aniyangan ngula ngamp wik maꞌmangkam thiichāmp ngul, ngamp keꞌ-ngul wikan thaaꞌan-aath-aathwumpa. \p \v 11 Ngamp puk manyaman iiy-iiyampan-a, ngampaniya keꞌ puk manyiy yimanangan wikan thaw-thawampa, aꞌ putha keꞌ puk manyiyang yimanangan ngaantam-ngeey-ngeeyampa. Ngamp yimanang ngulana keꞌ puk manyiy yimanangan keꞌ-ngul ngaantam-ngeey-ngeeyanampa, aꞌ thaw-thawanamp thakana, ananiya yaꞌ-ngul. Puth ngamp pam wanch ngul ween-weenampa. \v 12 In aak yimanangan wun-wunana: nil piip God.angan yotam inangan meeꞌmiy ngampang, ngangk ngamparaman thakana nil ep thath-thathan ngampang. Puth ngampaniya manyam anman meeꞌmiya. An wuthanang yippak wun-wunan ngampar, an keꞌ ngamp yuk mirror way alangan thath-thathwunamp kaaꞌwal ngamparaman, keꞌ-paal ngampaniya keꞌ thath-thathimp min-minana. Ngul-ngulana, an ngamp epa engkanang ngul thath-thathāmpa, aꞌ putha wik maꞌmangkaman meeꞌmiy ngul ween-weenanamp. \p \v 13 Yaa, ngamp puth wik inangan ngaantam-ngeey-ngeeyāmpa: piip God anman ngangkangam piꞌ-piꞌāmp nunang; aꞌ ngangk minangam paththam kuup-kuupāmp nungant, nil ngulan kalow ngampang aak nungantamakan aꞌ puth-a, ngamp puy-puyam anman kaangk wun-wunāmp ngamparakaman aꞌ putha piip God.antan. Wik inangan an min paththam ngampar. Puth wik thonam inan piꞌan paththamana: ngamp kaangk wun-wunāmp ngamparakamana. \c 14 \s1 Ngamp Thawāmp Nungant Ngeen-Wiy Min God.antam Alantan, Nil Yipam Ngampang Maꞌ-Aath-Aathow Work Iiyāmp God.antan \p \v 1 Eeꞌa, an ngamp kan-kanam paththam kaangk wunāmp ngamparakamana, pam wanch yotamant, keꞌ-ngoongkam anman kaangk wun-wunāmp thanta, keꞌ eench-eenchāmpweya. Aꞌ putha ngamp thaw-thawāmp nungant Ngeen-Wiy Min God.antam alantan, nil yipam maꞌ-aath-aathow ngampang anmana, ngampiy puth wik God.antaman waaꞌ-waaꞌāmp thant wiyantana, aꞌ work wiy thampan iiy-iiyāmp nungant. \v 2 Puth than pam wanch wiy anangan wik thaaꞌnganth wiy-wiyaman Ngeen-Wiy Min God.antam alantaman thaw-thawantanan-a, aniy than God.antan thaw-thawantan, pam wanchantan yaꞌa, than puth pam wanchangan wik anana keꞌ meeꞌmiya, yaꞌa, nilam thonakam God.an epa wik anan meeꞌmiya. Than puth wik anan maꞌ-mupaman wun-wunana waaꞌ-waaꞌantan wik nungantam God.antamana, an puth nila Ngeen-Wiy Min God.antam alangan maꞌ-aath-aathan thanang wik ananganiya thaw-thawayna. \v 3 Puth nil weeꞌangana wik God.antaman engkanangan waaꞌ-waaꞌanan-a, an nil pam wanchantan ep waaꞌ-waaꞌan. Nil waaꞌ-waaꞌan thant nil yipam maꞌ-aath-aathow thanang woyan minan wak-wakayna, aꞌ puth ngangk thay-thayanathow thanang, aꞌ nil yipam ngangk min yump-yumpow thanang thamp. \v 4 Aꞌ putha nil weeꞌan wik thaaꞌnganth wiy-wiyam Ngeen-Wiy Min God.antam alantaman thaw-thawiywey-a, an nil nungantakam thonakam maꞌ-aath-aathanweya, puth than wiy al-alangan keꞌam thiich-thiichantan, puth nil weeꞌanganweya wik God.antaman engk-engkanangan waaꞌ-waaꞌiywey-a, an nil ep-paththam pam wanch Christians yotam anangan maꞌ-aath-aathan thananga. \p \v 5 Ngay kaangk niiyang yotaman wik thaaꞌnganth wiy-wiyam Ngeen-Wiy God.antam alantaman thaw-thawāna, an min niiyant. Aꞌ putha ngay kaangk paththam niiy yotamangana wik God.antaman engkanang waaꞌ-waaꞌāna, inana ep min paththam niiyant. Nil weeꞌangan wik God.antaman engkanangan waaꞌ-waaꞌan pam wanchantan-a, an nil pam piꞌan meeꞌ God.antangan. Puth nil weeꞌan wik thaaꞌnganth wiy-wiyam Ngeen-Wiy God.antam alantaman thaw-thawanan-a, an nil piꞌan yaꞌa. Nil nath wik anangan min-minan koochanathiy pam wanchanta aak churchangan-a, an nil epa pam piꞌana, nil puth maꞌ-aath-aathan thanangweya than yipam woyan God.antamana minam wak-wakayna. \v 6 Ngurp ngatharam niiyalang, ngay nath wamping niiyantwey-a, wik thaaꞌnganth wiy-wiyam Ngeen-Wiy God.antam alantaman thonakaman thaw-thawing niiyantanwey-a, an min niiyant ey? An yaꞌa, niiyan keꞌ ngeey-ngeeyina! an niiy kum-kumina! Puth ngay nath wik God.antaman engkanang waaꞌ-waaꞌing niiyantanwey-a, aꞌ minam thaaꞌ-aath-aathing niiyangwey-a, an epa min niiyanta, niiy yipam wik God.antaman meeꞌmiy wun-wunān aꞌ minam ngaantam-ngeey-ngeeyān nunang thamp. \p \v 7 In aak yimanangan wun-wunana; nil pamangan nath yuk guitar way-way keeꞌ-keeꞌathiywey-a, ngampaniya want-wanttak meeꞌmiy wun-wunimpa ngampa aak want-wanttinan path-pathāmpa? Nil min-minan engkanangan keeꞌathiywey-a, an epa ngampan thiichimpa. \v 8 Aꞌ inan thamp: keenkanamana, nil pam moom soldier alangana yuk trumpet othamayanan wuuꞌ-wuuꞌiya, yipam soldiers yotangan yalmathwiythana kul pekwunakana. Nil nath way-way itangam wuuꞌ-wuuꞌiy-a, than soldiersangan keꞌ yalmathwiythan, yaꞌa! \v 9 An aak yimanangan wun-wunan ngampara: ngamp nath wik thaaꞌnganth wiy-wiyam thaw-thawimpwey-a, than pam wanch wiy al-alangan wik want-wanttak ngeey-ngeeyiythana? An yaꞌa! Keꞌ ngeey-ngeeyiythan, wik ngamparamana wony-wonyam yam kenyan weent-weentiya. \v 10 Aak umyompanaman-a, pam wanch yot anangan aak nath-nathan wun-wuntan aak world ingana, aꞌ wik thaaꞌnganth yot-yotam thanttakaman thaw-thawantan! Than aakan punchanangana an ep wik ngeey-ngeeywuntana. \v 11 Ngay nath kech iiy-iiyingwey-a, aak thon-thonakan-a, ngay wik thanttam aak an punchanantamana, ngay keꞌ ngeey-ngeeyingweya yaꞌa, ngay puth mal-waaꞌama, ngan aak-kunch yaꞌa. Thananiya than-than; ngayaniya ngay-ngaya thaaꞌnganth thona, ngan keꞌ meeꞌmiy nganttakam, yaꞌa. \v 12 Niiy nath kaangk nil Ngeen-Wiy Min God.antam alangan maꞌ-aath-aathow niiyang, work min theeꞌ-theeꞌow niiyant. Yaa, niiy thawān nungant maꞌ-aath-aathow niiyang niiyan yipam pam wanch Christians anangan minam maꞌ-aath-aathān thananga, niiy yipam karpam minam monkan-wak-wakān nunang God.an. \p \v 13 Nil weeꞌ-nath wik thaaꞌnganth wiy-wiyam Ngeen-Wiy Min God.antam alantaman thawiywey-a, an nil meeꞌ-wuth-wuthanamow God.antan maꞌ-aath-aathow nunang wikan kooch-koochanathow pam wanch wiyantan. \v 14 Ngay puth wik thaaꞌnganth wiy-wiyam meeꞌ-wuthanamanang thawing God.antan-a, an keꞌ nil Ngeen-Wiy Min God.antam alangan wikan thaaꞌang wunpan ngatharang puth ngay keꞌ meeꞌmiy yaꞌa wik anangan ngay want-wanttakana thaw-thawangan. \v 15 Yaa, ngay want-wanttakan meeꞌ-wuthanamānga aꞌ aak thakan path-pathāng a? Wiyiya ngay wik thaaꞌnganth wiy-wiyam Ngeen-Wiy God.antam alantaman thaw-thawang, aꞌ aak-path-pathang thakan. Wiyiya, ngay wik engkanang aak-path-pathang, aꞌ meeꞌ-wuth-wuthanamāng thakan, puth kuchekangan ngaantam-ngeey-ngeeyanga ngayan ep-paththam meeꞌmiyaniya wik want-wanttakan ngay thaw-thawangana. \v 16 Niiy nath wik thaaꞌnganth wiy-wiyam Ngeen-Wiy Min God.antam alantaman waaꞌ-waaꞌin churchangana, God.an yipam thaaꞌ-kuump-kuumpān nunanga. Puth than pam wanch wiyangan nath wikan kum-kumiythanwey-a, an puth than want-wanttake “Eeꞌan” thawiythan e? An yaꞌa, “Eeꞌan” keꞌ thaw-thawiythan than puth wik anana keꞌ meeꞌmiyweya. \v 17 Niiy nath wik alangan God.an minam thaaꞌ-kuump-kuumpin nunang, thankyou thakan thaw-thawin nungant, puth niiy pam wanch wiy anangan keꞌ maꞌ-aath-aathin thanang, yaꞌa, than puth wik niiyantaman keꞌ ngeey-ngeeyiythan, yaꞌa. \p \v 18 Ngay thankyou thawang God.anta, puth anpalan ngayan wik thaaꞌnganth wiy-wiyam Ngeen-Wiy Min God.antam alantaman maꞌ-yotaman thaw-thawanga, niiy ep chil-chil thaw-thawaniya. \v 19 Puth ngay aak churchangan-a, wik thaaꞌnganth wiy-wiyam Ngeen-Wiy Min God.antam alantaman kaangk keꞌ thaw-thawānga. Ngay nath wik yaam thaw-thawing niiyant wik thaaꞌnganth wiy-wiyaman-a, Ngeen-Wiy Min God.antam alantaman-a, an puth min niiyant yaꞌa! Ngay nath wik engk-engkanang waaꞌ-waaꞌing niiyantwey-a, nungkway wik otangam-a, an epa min niiyantweya, niiy yipam ngaantam-ngeey-ngeeyāna ngay want-wanttakan thaw-thawānga. \p \v 20 Ngurp ngatharam-ang, niiy keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyāna keꞌ puk manyiyang yimanangan ngaantam-ngeey-ngeeyantan. Niiyiya kuchek waap minangam ngaantam-ngeey-ngeeyāna. Aꞌ putha, an niiyant min paththama niiy yipam ngoongk-ngoongkam iiy-iiyān way yumpanakana, putha inan ep niiyan minam thiich-thiichāna woyan God.antamana, aꞌ minam ngaantam-ngeey-ngeeyāna. \v 21 Than keenkanaman wik God.antam inangan umpin lat ngench thayanangan: \q1 “Ngaya Goda, moom niiyantamana, ngay wik inan thaw-thawanga. \q1 Ngay pam wanch aak thon anpalan ngul kuchāng thant pam wanch ngatharam al-alantan. \q1 Than wik ngatharam ngul waaꞌ-waaꞌayn thant, puth thananiya thaaꞌnganth wiy-wiyam waaꞌ-waaꞌayna. \q1 Aꞌ than pam wanch ngatharam al-alangana keꞌ thamp ngeey-ngeeyayn thananga, yaꞌa, \q1 than puth kaangk keꞌa wik ngatharaman ngeey-ngeeyayn.” \m Nil God.an wik yimanangan thaw. \v 22 Puth nil Ngeen-Wiy Min God.antam alangan ngeenak maꞌ-aath-aathan thanang wiy anangan wik thaaꞌnganth wiy-wiyam nungantaman thawayna? Nil maꞌ-aath-aathan thanang than yipam pam wanch anangan than God.an keꞌaman ngaantam-ngeey-ngeeyantan nunangan-a, than God.an yipam pam piꞌan ngaantam-ngeey-ngeeyayn nunang. Puth nil Ngeen-Wiy Min alangan wiy anangan ep maꞌ-aath-aathan thanang wik God.antaman engk-engkanang waaꞌ-waaꞌayn thant Christians al-alantan. \p \v 23 Puth niiy nathwey yotam yal-yalmathwin aak churchangan-a, aꞌ wik thaaꞌnganth wiy-wiyam Ngeen-Wiy Min God.antam alantaman karpaman thaw-thawinwey-a, an wanttaka? Nil pam thon nath ngoonchiyweya Christian yaꞌwey-a, pam nil nath ngoongk-ngoongkam wik Christ.antamanwey-a, an nil ngaantam-ngeey-ngeeyow keꞌ niiy weenth paththam a! \v 24 Puth niiy yotam nath wik God.antaman engk-engkanangan waaꞌ-waaꞌinwey-a, an nil pam alangan ep ngeey-ngeeyow niiyanga. Nil ngul ngaantam-ngeey-ngeeyow nungantakaman nilan pam way iiy-iiyana, aꞌ ngul-nyaaꞌ wun-wunow. \v 25 Aꞌ putha, nil ngul ngaantam-ngeey-ngeeyow nungantakamana nil kuchekangan wik wayanang anangan piꞌ-piꞌan; aꞌ anpalaniya, nil pungkang ngul nyiinow aꞌ kaaꞌwalana pek aakakam thuchow; aꞌ nil God.an thaaꞌ-kuump-kuumpow nunang, aꞌ thawow ngul niiyantana, “An kan-kanama! Nil God.an ngangk niiyantangan wun-wunana!” \s1 Niiy Minam Yalmathwun Aak Churchangan \p \v 26 Ngurp ngatharam niiyalang, ngay inan thaw-thawang niiyanta. Niiy yalmathwuniy aak churchangan-a, niiy maꞌ-aath-aathwun woyan God.antaman minam wak-wakāna. Nil-niiyant thonamangan-a, nath aak-path-pathow; nil thon alangan natha wik God.antaman waaꞌ-waaꞌow; nil thon alangana nath waaꞌow niiyant wik nil God.angan waaꞌ nungant ngangkangana; nil thonang natha wik thaaꞌnganth wiy-wiyam thaw-thawow Ngeen-Wiy Min God.antam alantaman aꞌ puth nil thon alangan wik anangan nath kooch-koochanathow niiyantanweya. \v 27 Niiy yotamangan-a, wik thaaꞌnganth wiy-wiyam Ngeen-Wiy Min God.antam alantaman keꞌ thaw-thawāna, pam kuchamang ep nath thaw-thawiypul, nath koꞌalamangweya ep-paththam, puth niiy yotamangana yaꞌa. Niiy maꞌ-maꞌang thaw-thawānweya, aꞌ niiy wiy al-alangana wikan koochanathāna. \v 28 Puth nil pam thonam nan yaꞌ natha nil wikan koochanathiy-a, yaa, an niiy wik thaaꞌnganth wiy-wiyam Ngeen-Wiy Min God.antam alantaman keꞌ thaw-thawāna aak churchangan, niiy popam nyiin-nyiinān, aꞌ God.antan ngangkangam thonakam thaw-thawān nungant. \v 29 Than pam kuchamanga, nath koꞌalamangweya, wik God.antaman engk-engkanang waaꞌ-waaꞌayn niiyantana, aꞌ niiy wiyangan-a, wik ngeey-ngeeyān thanang, aꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyān thanang than nath wik minan thaw-thawantan, nath yaꞌa. \v 30 Nil God.angan nath wik waaꞌ-waaꞌow pam thonam alantan nil niiyant yipam waaꞌ-waaꞌowwey-a, nil mak waaꞌ-waaꞌow niiyanta. Nil weeꞌang nathan kaꞌathaman wik waaꞌ-waaꞌan-a, an nil popam ngul nyiinow, nil pam thon alangan yipam wikan waaꞌow niiyant nil God.angan want-wanttakan waaꞌ nungant. \v 31 An min niiyant niiy maꞌ-maꞌangan wik God.antaman waaꞌ-waaꞌān, niiy yotamangan yipam wik min anangan kuchekangan piꞌ-piꞌāna, aꞌ ngangk thayanam iiy-iiyāna. \v 32-33 Nil God.angan kaangk keꞌ niiy wik thaaꞌ karpaman thaw-thawāna aak churchangana, yaꞌa. Pam thonam anman thaw-thawow aꞌ nil wik minchathowan-a, pam alangana, yaa, an ep thon ngul thawowa, an yimanangan ep mina. Nil pam weeꞌangan kaangk waaꞌow wik God.antaman niiyantan-a, nil ngaantam-ngeey-ngeeyow nungamang aak nungant ngulan wampow wik thawanakan-a, an ep nil thawowa aꞌ nil ngaantam-ngeey-ngeeyow thampa nil wikan ngul-ngulan wantowana. \p \v 34 Aꞌ ngay inan thawang niiyant: aak ngampar yimanangan wunan aak churchesangan aak nath-nathana: wanch anangan-a, popam nyiin-nyiinayna. Than wik keꞌ thaw-thawayna, yaꞌa. Than puth moom keꞌ iiy-iiyayn, puth wik lat ngench thayanangan yimanangan waaꞌ-waaꞌana. \v 35 Than nath kaangk wikakan engkaynwey-a, yaa, than pam thum thanttam al-alantan engkayn thanta, aawuch thanttamang, aak churchangana an yaꞌa. Puth than aak churchangan wik keꞌ thaw-thawayna, inana way-wayam paththama! \p \v 36 Niiy nath kaangk keꞌa wik ngatharam nanangan ngeey-ngeeyāna. Ngul an wik min God.antamana kaꞌathaman niiyant wamp ey? An nath niiyantakam thonakam wamp ey? An yaꞌa! \v 37 Yaa, nil weeꞌang nath ngaantam-ngeey-ngeeyow nungamang keꞌ nil God.angan kuch nunang wik nungantaman waaꞌ-waaꞌow-a, work thakan iiy-iiyow nungantan-a, an nil wik ngatharam anangan ngayan ump-umpang niiyantan-a, ngaantam-ngeey-ngeeyow thanang an kan-kanam wik God.antam thampa. \v 38 Nil yaꞌwey-a, yaa, an ngamp keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyāmp nunang keꞌ nil God.angan kuch nunang, an yaꞌa. \p \v 39 Ngurp ngatharam niiyalang, niiy ngangk minangam wik God.antaman puy-puyam waaꞌ-waaꞌān wiyantan, wik engk-engkanang waaꞌ-waaꞌān thantana. Aꞌ than wiy anangan nath kaangk wik thaaꞌnganth wiy-wiyam Ngeen-Wiy Min God.antam alantaman thaw-thawayn-a, niiy keꞌ wayathān thananga, mak thaw-thawayna, \v 40 puth niiy maꞌ-maꞌangana thaw-thawāna, minam anman maꞌ-aath-aathwuna. \c 15 \s1 Nil Christ.an Mulaman Koyaman Ek \p \v 1 Ngurp ngatharam niiyalang, puth inan ngula, ngay kaangk wik min Jesus Christ.antaman putham ngul waaꞌāng niiyantweya, wik anangaman ngay niiyant kaꞌathaman waaꞌ-waaꞌangana puth niiyaniya kan-kanam ngul wik min anangan ngangkangam piꞌ-piꞌaniya aꞌ Jesus anman ngangk thayanam ngul monkan-wak-wakaniy nunanga. \v 2 Niiy wik min God.antaman kanaman ngangkangaman piꞌ-piꞌan-a, nilan kaaꞌ-piichanath niiyang way niiyantam anpalana, aꞌ nil minam anman piꞌ-piꞌan niiyang. Puth niiyan puy-puyaman ngangkangam anman piꞌ-piꞌāna wik nungantam anangana. Nath yaꞌwey-a, niiy nath kaꞌathaman min-min keꞌam ngangkangan piꞌ-piꞌan nunang God.ana yaꞌa, an yaan thonakam, puth God.angan keꞌ kaaꞌ-piichanathow niiyanga. \p \v 3 Ngayan wik min paththaman waaꞌ-waaꞌang niiyantana than wiyangan kaꞌathaman thaaꞌ-aath-aathin ngayang, wik inana: nil Christ.an way ngamparamakan utham, keꞌ than pamangan aak keenkan lat ngench thayanangan umpin waaꞌin nunangan nil ngulan uthamow way ngamparamakana. \v 4 Nil Christ.an kanaman utham-a, thanan kaampin nunang, puth maꞌ-koꞌalam thonakam awarangan wun, aꞌ nil God.angan koyam mulaman ekath nunang ngula keꞌ wik anman than pamangan aak keenkan lat ngench thayanangan umpina waaꞌin nunangana. \v 5 Ngul-ngulana, nil Jesus.an palam ngul wamp Peter.ant aꞌ anpalana ngurp nungantam wiy al-alantan thant ngul wampa. \v 6 Aꞌ ngul anpalaniya, nilana ngurp nungantam yotam al-alantan ngul wamp, than karpaman yalmathwin, five hundred al-alantana wampa. Than wiy anangana man-yetham yippak iiy-iiyin puth wiy anangan epa kanaman uth-uthamin. \v 7 Ngul anpalaniya, nil James.ant ngul wamp aꞌ thant wiy al-alantan ngul wamp, nilaman kuch thanang wik nungantaman waaꞌ-waaꞌayna. \p \v 8 Aꞌ putha, aak ngul-ngulana, nil heavenakan koyam kanan mat-a, nil ngathar thamp ngul wamp. \v 9 Ngay kaꞌathamana, way paththam iiy-iiyangan Christians wiy al-alantan, puth ngayan pam piꞌan keꞌam iiy-iiyangan, yaꞌa, than pam wiyangan wik God.antaman waaꞌ-waaꞌantan-a, an than ep-paththam piꞌan iiy-iiyantan, puth ngayaniy-a, ep yaꞌa. \v 10 Puth nil God.an ngangk min paththam iiy-iiy ngathar aꞌ maꞌ-aath-aathanya, aꞌ miꞌ ngayang yipam wik min nungantaman waaꞌ-waaꞌāng thant wiyantan. Nilan aak-yaꞌang keꞌam maꞌ-aath-aathanya yaꞌa, puth ngay work piꞌan paththam iiy-iiyanga. Ngay puth ep work thaꞌiy paththam iiy-iiyanga, puth than wiy anangan yaꞌa. Puth ngayiya kemp thayan yaꞌa, work inaniy yump-yumpānga, puth nil God.an ngangk minangam iiy-iiyan ngatha, nil maꞌ-yotaman maꞌ-aath-aathan ngayang work inan yumpāngana. \v 11 Niiy nath wik min God.antaman kan ngeey-ngeeyan ngayan wik waaꞌ-waaꞌangan niiyantana, nath wiyantam thamp niiy kan wik minan ngeey-ngeeyan, an kana, ngan yotamangan wik God.antam anman waaꞌ-waaꞌanan niiyant, aꞌ niiyan kan wikan ngangkangam ngul piꞌ-piꞌaniy. \s1 Nil God.angan Pam Wanch Ngampang Ngul Mulaman Ekathowa \p \v 12 Puth wik inan ngeeyāna: nganan puth kan wik waaꞌ-waaꞌan niiyant, nil God.angan nunang Christ.an mulaman ekathan, puth niiy wiy anangan thaw-thawaniya nil keꞌ God.angan pam wanch mulaman keꞌ ekathiya. An-ngul niiy ngeenak wik yimanangan thaw-thawaniya? \v 13 Niiy yimanangan thamp ngaantam-ngeeyinwey-a, yaa, niiy inana yimanangan thamp yaakaꞌ ngaantam-ngeeyina, nil keꞌ God.angan Christ mulaman keꞌam ekathana. \v 14 An nil Christ.an mulaman keꞌ nath ekiywey-a, puth nganan ngeenak wikan waaꞌ-waaꞌin niiyantana, puth niiyan ngeenak wikan ngangkangan piꞌ-piꞌaniya? \v 15 Nil nath keꞌ ekiwwey-a, nganan wik God.antamana aak-yaꞌang waaꞌ-waaꞌin nil mulaman ekathana! An yaꞌa! Ngan keꞌa wik aak-yaꞌangan waaꞌ-waaꞌina! Nil piip God.angan kan-kanam paththam mulaman ekath nunang! Puth niiy wiy anangan thaw-thawaniya nil keꞌ God.angan pam wanch mulaman keꞌ ekathiy. Pam wanch mulaman keꞌan ekathiyan-a, Christ.ana yimanangan keꞌ ekathiy. Puth nganan keꞌam wik uuy-uuyamanan niiyantana, yaꞌa, nil Christ.an kan-kanam paththam mulaman eka! \v 16 Aꞌ nil God.angan pam wanch mulaman-a, kan-kanam ekathow thanang thampa! \v 17 Nil Christ nath keꞌan mulaman ekiywey-a, ngamp puth ngeenak ngangkangaman piꞌ-piꞌimpan e? Ayyang, ngul niiyang weeꞌanga kaaꞌ-piichanathiy way niiyantam anpalaniy a? \v 18 Puth than Christians wiy anangan ngul wanttak a? Than kanaman uth-uthamina? Thanan God.antangan keꞌ wuniythan ey? \v 19 Ngamp Christians il-ilangana ngangk Christ.ant theeꞌampa, aꞌ ngamp kan ngangkangaman piꞌ-piꞌanamp nil ngul maꞌ-aath-aathow ngampanga aak ingan earthangan wun-wunanampana, ngulana nil kalow ngampang ngamp yipam aak nungantang wun-wunāmp aak umpuyama. Wik inan nath kan-kanam yaꞌwey-a, ngampan aak umpuyaman nungantangan wunāmpan-a, yaa, than pam wanch wiy anangan ngangk way wun-wunayn ngamparamana! Puth an yaꞌa! \p \v 20 Nil God.angan Christ.an kan-kanam ekath nunang mulamana! Nil nunangana kaꞌathaman mulaman ekathana, puth anpalana, nil wiy thampana ngul ekathow thanang mulamana. \v 21-22 Aak keenkanamana, nil pam thonamang Adam alangan way yump, aꞌ puth nanpalan pam wanch yotaman way-wayam paththam ngul weenin, aꞌ puth pam wanch yotaman uth-uthamin ngul, puth ngamp yotamangan way yump-yumpanamp. Puth ngul-ngulana, nil God.angan pam thonaman ep-paththam mulaman ekathan, Christ.ana, puth nanpalana, nil God.angan mulaman ekathow thanang pam wanch anangan than nunangan monkan-wak-wakantan. \v 23 Puth nilam God.ang aak anan miꞌ nungant Christ.antan mulaman ekathow nunang, aꞌ putha aak anan thampa miꞌ ngampar pam wanchantan mulaman ekathow ngampang ngulana. Kaꞌathamana, nil Christ.an mulaman ekathana, aꞌ anpalana, nil Christ palaman ngulan wampow-a, nilana ngampang ngul mulaman ekathow anangana ngamp ngangkangan piꞌ-piꞌanamp nunangana. \v 24 Aꞌ anpalaniya, aak inan kan-ngulan minchowa. Aak an-aniyangana, nil Christ.angan thanang moom piꞌ-piꞌan yotam aak imanamana way-wayathow thananga, aꞌ wuut manth-thayan anangan puth oony way anangan thakana way-wayathow thanang thampa than ngangk-wayangaman kal-kalin nunang aꞌ thaamp-thaampin nunang thakana, nil yotam anangana way-wayathow thanang. Ngul anpalaniya, nil pam wanch nungantam anangan maꞌ nungantangan iiy-iiyinana kalow thanang God.ant, aꞌ nil God.antan ngul maꞌam theeꞌowa, anpalana nil God.angan yotaman maꞌ nungantang ngul piꞌ-piꞌow thanang. \v 25 Nil Christ.an moom piꞌan paththam ngul iiy-iiyow ngampara, aak-aakanakaman nil God.angan wayathow thanang than Christ.an ngangk-wayangaman kal-kalin nunang. An keꞌ nil Christ.angan thaꞌang maakow thanang, thananiy keꞌ-ngul pam piꞌ-piꞌanaman iiy-iiyayn. \v 26 Aꞌ anpalaniya, pam wanch yotaman keꞌ-ngul uth-uthamāmp. Aak anana nil God.angan wayathow ngula, ngamp keꞌ yipam mulan wun-wunāmp, an yaꞌ-ngula. \v 27 Puth lat ngench thayanangan waaꞌ-waaꞌana, “Nil God.an wik yimanangan thawa: nil Christ.an moom piꞌan way min maꞌmangkam al-alantana aꞌ putha pam wanch maꞌmangkam al-alantana, nilam yot inangan maꞌ nungantang piꞌ-piꞌan.” Puth nil God thampan maꞌ Christ.antangan keꞌam iiy-iiyan yaꞌa! Nil puth Christ.ana moom piꞌan God.antamana yaꞌa, puth nil God.angan moom piꞌan paththaman yump nunanga. \v 28 Nil piip God.angan way min maꞌmangkaman maꞌ Christ.antangan kanan theeꞌowan-a, aꞌ aak an-aniyangan-a, nil Christ.angana, nhengk God.antam alangan ngulana, maꞌ God.antangan wantow nungamangana, anpalana nil God.an kan-kanam piꞌan paththam ngul iiy-iiyowa, aꞌ ngampang yotaman maꞌ nungantang ngulan piꞌ-piꞌow. \p \v 29 Ngamp kan pam wanch anangan ngaantam-ngeey-ngeeyāmp thanang, kanaman uth-uthamin, puth keꞌaman kootra ngakangan kuungk-kuungkin thanang wiyangan. Puth niiy wiy nanangan ep kan thawan thant wiyantan kootran kuungkayn niiyangan thant al-alantan pam wanch kampana putha ngurp niiyantamakan thampa, than mulan kanaman wun-wuninweya! Puth niiy wiy anangan thawaniy nil keꞌ God.angan pam wanch mulaman keꞌ ekathiy. Wik inangan kan-kanamanwey-a, niiyan ngeenak ngul thaw-thawaniy thant wiyantan ngula kootran ngakangan kuungkayn niiyangan thant mul al-alantan thonakam a? \v 30 Putha ngayan ngeenak ngul iiy-iiyang wik God.antam anman waaꞌ-waaꞌāng wiyantan e? Puth than amanamana than wiyangan kaangk mulathayn ngayangweya! \v 31 Ngay inan kan-kanam wik waaꞌ-waaꞌang niiyanta: kinch thon-thonangana, than keꞌ pam wanchangan ngayang mulathaynweya! Ngay niiyant inan waaꞌ-waaꞌanga, ngurp ngatharam niiyalang, ngayan putha ngangk min iiy-iiyang niiyantamana, puth ngamp yotamangan Christ Jesus Lord ngamparaman ngangkangaman piꞌ-piꞌanamp nunangana. \v 32 Aak Ephesus anganiya, than pam wanchangan way piꞌan paththam yump-yumpin ngathar. Thanan keꞌ minh kulliy yimanangan ween-weenin ngathara! Puth wik inan kan-kanam natha yaꞌweya nil God.angan pam wanchan mulaman ekathow thanangan-a, puth ngayan work piꞌan God.antaman ngeenak iiy-iiyang e? Ngampan puth keꞌ pam wanch wiy ananganweya yimanangan mak iiy-iiyāmpa, ngamparakaman thonakam ngaantam-ngeey-ngeeyāmp, “May minh-a, aꞌ ngak piꞌan thakan mungk-mungkāmpa, puth ngampan natha ngaaꞌthamana uth-uthamāmp ngula.” An yaꞌa, ngamp yimanangana keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyāmpa. Nil God.angan kan-kanam paththam mulaman ngul ekathow ngampang! \p \v 33 Pam wanch way al-alangan nath muukamathiythan niiyang, aꞌ wayathiythan niiyang thampa. Niiy keꞌ ngeeyān thanang a! Puth niiywey thanttang nenchaninan-a, yaa, thanan putha woyan minamana woyan wayak ngul weentathayn niiyangwey. \v 34 Niiy kuchek minangam kan-ngul iiy-iiyāna aꞌ niiy wayan keꞌ-ngul yump-yumpān, kan wantāna! Ngay inan thaw-thawang niiyanta: niiy wiy il-ilangan min-minam keꞌam God.an ngaantam-ngeey-ngeeyaniy nunang nil min-minam paththama aꞌ putha piꞌan paththama. Ngay wik inan thaw-thawang niiyantana, ngay yipam kootra nyaaꞌ yumpāng niiyangweya. \s1 Nil God.ang Ngampang Mulaman Ngulan Ekathow-a, An Ngampan Kemp Wiy-Wiyam Ngul Kal-Kalāmp \p \v 35 Niiy nath wiyangan ngaantam-ngeey-ngeeyaniy, “An puth nil God.angan want-wanttak pam wanch mulaman ek-ekathow thanang e? Puth than kemp nyiingkanaman ngul want-wanttak kal-kalayn e?” \v 36 An niiy way-way ngaantam-ngeey-ngeeyaniya! Wik inan ngeeyāna: nil pamangan may kaanch keꞌan aakangan kaamp-kaampiy-a, an may kaanchan keꞌ em-emiy yaꞌa. Puth nil may kaanchan aakang kanan kaampan-a, may kaanchan thaaꞌ ikan ngul aꞌ yiikanan kan-ngul pentan peꞌanana kathaman ngul. \v 37 Nil pam alangana may kaanch anman thonakam kaamp-kaampan, nath may kaanch wheatantam, nath may kaanch wiy-wiyam kaampan, nilan yuk yiikan yotamana keꞌam kaamp-kaampan, yaꞌa, kangka, penth yiikan thampana yaꞌa. \v 38 May kaanch wheat alantamana, may wheat anman pent-pentayna. Puth may kaanch wiy-wiyam al-alantaman yuk yiikan yot wiy-wiyam pent-pentayn. Nil God.angan may kaanch wiy-wiyam yot thaaꞌ-wantanam yump-yump aꞌ nilan peꞌan aꞌ kangk-a, puth-a, yukang angan thakan wiy-wiyam yump-yump thananga. \p \v 39 Puth pam wanchangana aꞌ putha minh wiy-wiyamang thakan ngamp kemp karp yaꞌa, ngamp pam wanchangan-a, kemp ngamparakam kal-kalanamp aꞌ puth than minhangan kemp wiy-wiyam anangan kal-kalantan thanttakama, minh panchangan kemp wiy-wiyaman kal-kalantan, aꞌ puth ngaꞌanganiya, kemp than-than wiy-wiyam kal-kalantan. \v 40 Than ngaantiyongk aak in kenyan wun-wuntan-a, an thanana kemp wiy-wiyam kal-kalantan, keꞌ pam wanchangan kalanamp yimanangan yaꞌa, aak earth inman wun-wunanampan yaꞌa. Than ngaantiyongk ananganweya, an than min ach-umpanaman iiy-iiyantan, than-thana, aꞌ puth ngampaniy-a, pam wanch inangana, ngamp thampana wiy-wiyam min paththam iiy-iiyanampa. \v 41 Than inangana, kinch-a, kep-a, putha thunp anangana yotam ananganiya min ach-umpanam wun-wuntan. Puth than yotamana wiy-wiyam wun-wuntan. Kinchaniy-a, an nil-nil; nganth piꞌan paththam park-parkan aak kinchangana; kepaniy-a, an nil-nilweya, nganth piꞌan paththam keꞌam parkan keꞌ kinchana; nganth many piꞌ-piꞌan aak ngutangakan; thunp anangan-a, an than-than, nganth many piꞌ-piꞌantan yuwang in kenyan aak ngutangana. Puth thunp anangan-a, than wiy-wiyam thak wun-wuntana. Puth yotam anangana mina ach-umpanam wun-wuntan. \p \v 42 Aak anan yimanangan wun-wunow nil God.angan pam wanch mulam ngul ek-ekathow thanang. Ngampan uth-uthamāmp, aꞌ thanan kaamp-kaampayn ngampang aꞌ kemp ngamp inangan kal-kalanampa, an kathamayn ngul aak awarangan. Puth nil God.angana ngulan mulaman ekathow ngampanganiy-a, ngampan kemp wiy-wiyam ngul kal-kalāmp thanang, keꞌ-ngulan kathamayn, an anman aak umpuyangaman ngul piꞌ-piꞌāmp. \v 43 Than ngampang aakangan kaampayn ngulanwey-a, kemp ngamparam anangana, way-wayam paththam kath ngul weenayna, maꞌ punth yuup keꞌanang ngul wun-wunāmp. Nil God.ang kan-ngulana ekathow ngampang mulaman-a, kemp ngamparam nyiingkanamana, an min-minama aꞌ thayan paththam ngul kal-kalāmpa. \v 44 Ngamp uthamāmpan-a, than wiyangan kemp ngamparaman aakang kaamp-kaampayn, kemp inangan ngampan kal-kalanamp aak earthang ingman yippak wun-wunanampana. Nil puth God.ang ngampang mulam ngulan ekathowan-a, ngampaniya, kemp wiy-wiyam ngul kal-kalāmp, keꞌ-ngul uth-uthamāmp, yaꞌ-ngula, puth man-yetham anman aak umpuyam ngul wun-wunāmp. Ngamp kemp inangan kal-kalanamp aak earthang ingana, an waya, puth aak ing kenyan heavenangana ngamp kemp wiy-wiyam ngul kal-kalāmp. \v 45 Wik inan kan-kanama than puth wik inangan aak keenkan lat ngench thayanangan umpina, “Nil God.angan kaꞌathaman pam Adam.an yumpana, man-yethaman iiy-iiyowa.” Ngul anpalaniya, nil God.angan pam Adam thonangana ngul kuchan, aniy-a, Jesus anana, than yipam pam wanch weeꞌ-weeꞌanangan ngangkangan piꞌ-piꞌayn nunangan-a, an than aak nungantang angan ngul wun-wunayn aak umpuyama. \v 46 Ngamp kaꞌathamaniya aak earthang ingman wun-wunanamp, kemp inman ngampaman kal-kalanampa, amanamaniy-a, ngamp uth-uthamāmpan-a, an aak God.antang ngul wun-wunāmp, aꞌ kemp wiy-wiyam ngul kal-kalāmp. Ngamp kaꞌathamana aak God.antang keꞌam wun-wunamp, yaꞌa. \v 47 Nil God.angana pam anan yumpan Adam kaꞌathamana, chil aakam inpalana yumpanwey, puth nil Adam thonangan anana ngul-ngulan wamp-a, pam ananiy nampa Christa, aniy-a, aak inpal kenyan uka. \v 48-49 Ngamp yotam inangana Adam alantaman wamp-wampampa, pam anman nil God.angan chil inpalan aakaman yumpana. Ngamp yotamangana kemp kal-kalanamp keꞌ nilaman kal-kal, puth ngamp yotamangana way anman yump-yumpanamp keꞌ nilam anman wayan yumpa. Nil God.angan ep Adam.an aakaman yump nunang, puth nil Christ.aniy-a, aak inpal kenyan uk. Puth puungk wiy anangan ngampa Christ.antan ngangk theeꞌ-theeꞌampan-a, ngampaniya kemp wiy-wiyam ngul kal-kalāmp, keꞌ nil Christ.angan kemp nyiingkanam kal nil mulam kanaman ek. \p \v 50 Niiyalang ngurp ngatharam-ang, ngay wik inan waaꞌāng niiyant: ngamp kemp inangan piꞌ-piꞌanamp-a, an aak earth iikanakaman thonakama. Ngamp kaancha putha chaapar thakan kempangan kal-kalanamp-a, an than aak in kenyan aak God.antamangan keꞌ wun-wuniythan aak anman nilaman piꞌ-piꞌan, wun-wunan thakana. Way min aak nungantamangan anman aak umpuyam wun-wunayn, keꞌan kath-kathamiythan, yaꞌa. Yuk way min ngeen nathan kathan wun-wuniythan-a, an aak God.antamangan keꞌ wun-wuniythana yaꞌa. \p \v 51 Wik inan ngeey-ngeeyāna, ngay wik inan waaꞌ-waaꞌāng niiyanta, nil God.angan wik nungantakaman piꞌ-piꞌ thenchanamana. Ngamp yotaman keꞌ uthamāmpa, puth nilana ngampang yotamaniya kemp wiy-wiyam ngul yumpow ngampanga. \v 52 Aak earth inan minchowan-a, nil ngaantiyongkangan yuk trumpet wuuꞌ-wuuꞌow, ngul anpalana nil God.angan yaam keꞌanam wiy-wiyaman yump-yumpow ngampang, keꞌ ngamp meeꞌ erkaman wuthanamanamp yimanangana! Aak an-aniyangana, ngamp trumpetan ngeey-ngeeyāmpan-a, nil God.angan pam wanch anangan mulaman ek-ekathow thanang aꞌ than aak umpuyam nungantang ngul wun-wunayna, aꞌ putha nil God.angan kemp wiy-wiyam ngul yump-yumpow ngampang thampa ngamp man-yethaman iiy-iiyanampana. \v 53 Inan aak kan-kanam yimanangan wun-wunowa, ngampan yipama keꞌ-ngul kemp inan kal-kalāmp, ngamp uthamāmpana aꞌ kathamāmp ngulana puth ngampaniya kemp wiy-wiyam ngul kal-kalāmp, keꞌ-ngulan uth-uthamāmp puth-a, keꞌ-ngulan kathamāmpa. \v 54 Aak inan wampowan-a, wik anangan kan-kanam ngul wampowa, than lat ngench thayanangan aak keenkanaman umpin, wik inanganiya: \q1 “Ngamp pam wanch inangan keꞌ-ngulan uth-uthamāmp, puth man-yetham anman iiy-iiyāmp. \q1 Ngamp pam wanch yotaman keꞌ-ngul uth-uthamāmp, yaꞌa, \q1 aak anan ngamp mulan wun-wunanampan-a, an yaꞌ-yaꞌam ngula, \q1 an kan-ngul minchow, nil God.angan anana wayathow, nil thayan paththama!” \q1 \v 55 “Puth ngampaniya keꞌ-ngul winynyang moꞌ-moꞌāmp mulan wun-wunāmpana, \q1 puth inan kan-kanam nil God.ang anangan mulaman ek-ekathow thanang kanaman uth-uthamin, \q1 aꞌ puth pam wanch keꞌ-ngulan mul wun-wunayn.” \m \v 56 Than pam wanch aak nathpalman uth-uthamin, puth thanan way yump-yumpin. Than maꞌmangkamangan wik thayan God.antaman yaꞌ pip-pipin, wik thayan anangan nil God.angan Moses.antan theeꞌ. Ngamp wik thayan inangan ngaantam-ngeey-ngeeyanampan-a, ngampan puth kan-ngul ngaantam-ngeeyanamp ngamp way paththaman iiy-iiyanamp. \v 57 Puth ngampiya thankyou thaw-thawāmp nungant God.antan, nil puth Jesus.an kuchana nil yipam way ngamparam anpalan kaaꞌ-piichanathow ngampangana aꞌ ngampan yipam nungantang angman ngul wun-wunāmp aak umpuyamana. \p \v 58 Ngurp ngatharam niiyalang, ngay inan thaw-thawāng niiyant: niiy Christ anman thayanam monkan-wak-wakān nunanga, niiy keꞌ mel enchān woyan thonak ngulana. Niiy murkanim anman work iiy-iiyān moom ngamparamakana, niiy workan keꞌ wantānweya. Niiy work ngeen nathan iiy-iiyaniy nungantan-a, an niiyaniy-a, aak-yaꞌang keꞌ work iiy-iiyina, yaꞌa, work inan puth nil theeꞌ ngampar, keꞌ wantimpa. Aꞌ nil God.an ngangk minangam paththam iiy-iiyow ngampar. \c 16 \s1 Niiyan Wukal Christians Wiy Al-Alantan Theeꞌān \p \v 1 Ngay in-ngulan waaꞌāng niiyantana wukal anpalan niiyan yalmathaniya Christians wiy al-alantan aak Jerusalem.angan wun-wuntan wukal keꞌananganweya. Ngay kan waaꞌang thant pam wanch al-alantan aak Galatia.angan wun-wuntan, wukal anangan want-wanttakan yal-yalmathayna, puth wik inman ngay niiyant ngul waaꞌ-waaꞌānga. \v 2 Aak Sunday thon-thonangana, niiy thon-thonamangana wukal wiy wunp-wunpān pokkapanga. Niiy al-alangan wukal piꞌ-piꞌanan uw-uwaniy-a, wukal piꞌ-piꞌanam wunp-wunpāna. Niiy al-alangan wukal manyan uw-uwaniy-a, wukal many-many wunp-wunpānweya. Niiy wukalan nangman piꞌ-piꞌān, keenk mak wun-wunow, maꞌmeym yipam wun-wunowa ngay ngulan wampāng niiyantana. \v 3 Niiy pam min-miniy maꞌ-thayanan miꞌān thananga, yipam wukalan aak Jerusalem.akan kal-kalayna. Ngay wampāngan-a, ngay ngul lat umpāng thant pam al-alantan kalayn ngul aak Jerusalem.akana, than yipam pam wanch aak angan wun-wuntanan-a, than yipam meeꞌmiy ngul iiy-iiyayn than weeꞌ-weeꞌanangan kal-kalaynana. \v 4 An nath minwey ngathar-a, ngay thampan iiy-iiyāng thanttangana. \s1 Ngay Puy Ngul Iiyāng Niiyang Yipam Thathānga \p \v 5 Ngay aak Macedonia wakan iiy-iiyānga. Ngay aak Macedonia anpalan iiy-iiyāngan-a, ngay wampāng ngul niiyant nangana, \v 6 aꞌ ngay nath yaan nangman wun-wunāng niiyantangana, nath aak kucharangan nangman wun-wunānga. Aꞌ ngul anpalaniya, niiy ngayangan ngul maꞌ-aath-aathān, ngay yipam aak thonak ngul iiyāng aak wanttin nathanweya. \v 7 Ngayan kaangk keꞌa niiyangan erkaman want-wantānga, ngay kaangk yaam wun-wunāng niiyantanganweya. Puth nil nath Lord.angana kaangkwey ngay niiyantangan yaaman wun-wunāng-a, yaa, an ep-paththam ngayan yaaman wun-wunāng niiyantangana. \v 8 Puth ngayan aak Ephesus.angan yippak wunāng aak-aakanakamana may piꞌan Pentecost.an wampowa. \v 9 Puth than pam wanch il-ilangan aak inan wun-wuntan kaangk wik min God.antaman ngeey-ngeeyayna. An min paththam ngathara, ngay yipam wik minan waaꞌ-waaꞌāng thanta than pam wanch yotamang kan-ngul yipam wikan ngangkangam piꞌ-piꞌayna. Puth than pam wanch yot wiy anangan thampa kaangk keꞌan wik minan ngeey-ngeeyayn nganttamanweya, than thaamp-thaampantan ngananga. \p \v 10 Nil Timothy.an wampow niiyantanwey-a, niiyana ngangk minangam piꞌ-piꞌān nunangweya, aꞌ maꞌ-aath-aathān nunangweya, nil yipam ngangk min ngeechanowa, nil keꞌ aak nungantamang yimanangan wun-wunowa, nilan yipam keꞌ winynyang moꞌ-moꞌowa puth nilan work Lord ngamparamant iiy-iiyana, keꞌ ngayam yimanangan. \v 11 Niiywey keꞌ ngaantam-ngeey-ngeeyān nunangana keꞌ nil pam waya, work minaman keꞌam iiy-iiyana, yaꞌa, niiyiya minam iiy-iiyān nungant aꞌ maꞌ-aath-aathān nunang nilan yipam ngangk minangam palaman wampowa ngatharana. Puth ngay aak thath-thathāng nunganta aꞌ puth-a, wiy al-alantan thamp. \p \v 12 Aꞌ putha, ngay ngurp ngamparam Apollos.an waaꞌāng niiyant. Ngay yaꞌangam thaw-thawang nungant, nil thanttang wiy al-alantangan iiyow yipam thathow niiyang aak Corinth.angan wun-wunaniya, puth nilan kaangk keꞌ iiyowa, nil ngul iiyow niiyant aak minan wunow nungantanweya. \s1 Niiy Wik Min Inangan Ngeey-Ngeeyāna \p \v 13 Niiy in ngeeyāna: wiyangan keꞌ thaach-thaachayn niiyang way yumpanakana. Niiy Christ anman monkan-wak-wakān nunang, niiy keꞌ eench-eenchān nungantama, niiyiya ngangk thayanam monkan-wak-wakān nunang. \v 14 Niiy ngeen nathwey yump-yumpinwey-a, yaa, niiyan puth anman ngangk minangam kaangk wun-wunān thant wiyantanweya. \p \v 15 Niiy puth meeꞌmiya, than Stephanasa aꞌ puth-a, kampan nungantam weeꞌanangana Christ.an monkan-wak-wakin nunang kaꞌathamana aak Greece.angan, aꞌ thanan work piꞌan iiy-iiyin, Christians wiy anangan minam paththam maꞌ-aath-aathin thanang. \v 16 Ngay kaangk niiy wik thanttamana ngeey-ngeeyāna puth pam wanch wiy al-alantaman than thamp workan iiy-iiyantan God.antana. Minaman ngaantam-ngeeyān thanang aꞌ than wik ngeenanwey thaw-thawayn niiyantan-a, niiyan wik ngeey-ngeeyān thanttamana. \p \v 17 Than inangana, Stephanas-a, aꞌ Fortunatus-a, aꞌ putha Achaicus in wampina, aꞌ ngangk min paththam ngul wun-wun ngathar. Ngay iingk wun-wunang niiyantam, puth than inangan wampin-a, ngayan ngangk min paththam ngul wunanga. \v 18 Thanan ngayang kan-ngul ngangk thayanathin, keꞌ than niiyang yimanangan ngangk thay-thayanathinweya. Ngampiya pam wanch il-ilantan ngangk minangam thaaꞌ-kuump-kuumpāmp thanangweya puth than min iiy-iiyantan ngampar. \p \v 19 Than pam wanch Christians aak Asia.angan wun-wuntana, thanan thawin ngathar ngay wik inan waaꞌāng niiyantanweya thanan niiyang ngaantam-ngeey-ngeeyantan. Aꞌ than Priscilla-a, puth Aquila-a, aꞌ putha than Christians wiy anangan than aak thanttamangan karpam yalmathwuntanan-a, thanwey thawin than kaangk paththam wun-wuntan niiyantana, puth than ngaantam-ngeey-ngeeyantan niiyang thampa. \v 20 Than ngurp ngamparam yotam inangan thaw-thawina, ngay niiyantan waaꞌāng thanang niiyangan ngaantam-ngeey-ngeeyantan, aꞌ niiy puth Christians nanangan yal-yalmathwuniyan-a, niiy ompam kath-kathwun aꞌ wal-mant piint-piintwuna. \v 21 Aꞌ maꞌ ngatharanga ngay wik inangan umpang niiyant: ngay thamp kaangk paththam wun-wunang niiyantana. \p \v 22 Nil weeꞌana God.antaman kaangk keꞌan-a, nil God.angan way paththam waaꞌowan aꞌ aak wayak ngul kuchowan. Ayyang! Moom nganttamang, pal oth-oth wampāna! \p \v 23 Ngay kaangk nil Lord.ana ngangk minangam anman iiy-iiyow niiyantana, \v 24 aꞌ ngay kaangk paththam wun-wunang niiyantana, ngampan puth keꞌ thonam yimanangan iiy-iiyanamp Jesus.antanga ngula. \p In Paul.antam, \p Anman kan.