\id LUK - Weri NT [wer] -Papua New Guinea 1984 (DBL 2015) \h Luk \toc1 Luk \toc2 Luk \toc3 Lk \mt1 Luk \ip Yesu pi wel wiak kutömweri sëën wë ënëmak Luk puuk Yesuu ngön ompyaö epët retëng ëa. Luk pi ngaan root yaatak wakaimaupök Pool kaamök elmëa. Pi Yuta omën wonöp, köpël omnaröakaanëpök Krik omnaröaan retëng ëa. Krik omnarö pöt, wotpil yaauten kön wiin ompyaö yaaurö yak pi Yesuun wotpil yaapöp pöta ngönte retëng ë mena. Pi omnaröen Yesuuk yaköm yaalni pöt pet elmëa. Luk pi Ngön Yaaö Omnaröa Ya Mëmpeimauta Ngönteta retëng ëa. \iot Pöt epël wia. \io1 Son i yamëaupre Yesuu wilauta ngönte \ior 1:1–2:52\ior* \io1 Son i yamëaupë ya mënaut \ior 3:1-20\ior* \io1 Yesu i momëën morök elmëaut \ior 3:21–4:13\ior* \io1 Yesuu Kalili yangerak ya mënaut \ior 4:14–9:50\ior* \io1 Kalili yangerakaan Yerusalemë saut \ior 9:51–19:27\ior* \io1 Yerusalem kak Yesuu naë oröaut \ior 19:28–23:56\ior* \io1 Yesuu wal ëak kutömweri isaut \ior 24:1-53\ior* \c 1 \s1 Luk puuk Tiopilas pöpëën pep epwer retëng ëa \p \v 1 O omën kaöap Tiopilas, tenim tekrakaan omën selap pöröak Anutuuk elmëën tenim naë omnant oröa pötön ökre was retëng ëaut. \v 2 Pit omën wet rëak omnant oröön itena pöröa këmötëaan ngön kat wiak retëng ëaut. \v 3 Pël yaëën nem itena pöröen pëël mëak songönöt këëkë kat wiaut. Pötaanök wotpil wesak nimëën ë yaningk. \v 4 Ni kat wiak wet rëak omën muntaröak ök niaan kat wian epot yaap tapöt pël wasumëak retëng ë yaningk. \s1 Ensel nampök Sonë wilëpnaaten Sakaraiaan ök mëëa \p \v 5 Erot pim Yuta omnarö ngarangk ëak wëa akun pötak kiri ar yaaö omën namp wëa yapinte Sekaraia pöp Eron pim kurmentëkaanöröa naëaan Apaisa pim toktakaanëp. Ën pim öngöp Elisapet piita Eron tapöpë kurmentëkaanëp. \v 6 Piarip Anutuu ëöetak wotpil wë pim ngön kosang pout ngar weim wakaima. \v 7 Pël ëak Elisapet pi ru köpëlëp yak piarip ru won wë ulöp sa. \p \v 8 Sekaraiaare kiri ar yaaö pim karurö pit Anutuu ngönën tup kaöetak së ilëak Anutuu ëöetak neenem yaat mëmpö yesem \v 9 Sekaraia puuk ka ngerö ngëëngktak së köp nga kaampöt kiri ar ëak koulöp wes mëëpënak pitëm yaaul wël ëlmëën sa. \v 10 Pël yaëën akun pötak omën yaap sa pörö pit tomök wa top kësang ëak Anutuun kimang maim wëa. \v 11 Pël ëën Sekaraia pi itena pöt Aköpë ensel namp köp nga kaampöt kiri ar yaaö pöta weë yaapkëöökël tauaan itenak \v 12 kas kaö ëak reëreë ura. \v 13 Pël yaëën enselëpök epël mëëa. “Sekaraia, ni kas ëëngan. Anutu pi nim kimang ngönte kat wia. Pötaanök nim öngöp Elisapet pi nim yokot namp wilëpnaat. Pël ëën pim yapinte Son pël mam. \v 14 Pël ëak ni ya kë sak ërëpërëp yaëën omnaröeta pim orööpna pötaan ërëpërëp ëëpnaat. \v 15 Pi Aköpë ëöetak kaö sak wë wain iire i nga muntat nanëmpan. Pim ëlëpë yaatak wëën Ngëëngk Pulö pim lupmeri peö ëëpnaap. \v 16 Puuk Israel omën selap pan lup kaip motiin Anutu pitëm Aköpë naë rë olapnaat. \v 17 Pi Eliaë ëa pöl weëre kosang wak Aköpë wotöök rapnaap. Puuk peparöa könöt kaip motiin rungaaröaring lup yal mampnaat. Pël ëën omën ngön wa olëolë yaauröeta tapël elmëën wotpil wëauröa könöt kat mowiipnaat. Pël elmëën omën pörö Aköpë waisëpnaataan ko ëak öpnaat.” \v 18 Pël maan Sekaraia pi enselëpön epël mëëa. “Ten öngöp pouwaar ulöpaar. Pötaanök nim ngönta këët orööpnaalën kön nawiin yeë.” \v 19 Pël maan enselëpök kangiir epël mëëa. “Ne Kepriel, Anutuu ëöetak wë piin inëën elmëeim wëaup. Pimtok ngön ompyaö epët ök niamëak wes nemëën waisaup. \v 20 Pël ëën ni kat wiak kön wi kosang newasën yaën. Pötaanök ngön won sak wëën nem ngön yeniak pipot kë oröönak kaalak ngön amëët.” \p \v 21 Sekaraia pi ka ngerö ngëëngktak akun wali wëën omnarö kor wë kön selap ëa. \v 22 Pël ëeim wëën ënëmak kakaatiaan oröak ngönaak mapënëak poprak ëa. Pël ëën omnarö pit epël kön wia. “Pi ka ngëëngkta kakaati omën it ngolöp nent itena koröp.” Pël ëën pi ngön apënëak pomp ëak moresiarëring ök elmëa. \p \v 23 Ënëmak Sekaraia pim ngönën tup kaöetak ya yamëngka akunet pet irën kaalak kakë sa. \v 24 Pël ëën ënëmak Elisapet ru kepring sa. Pël ëak ëlëëpëlëëp ëeim wëën ngoon mor nas won sa. Pël ëën epël mëëa. \v 25 “Aköp pi kaamök elnëak omnaröa ëöetak nem ëöempel won newesak rungaap yenangk.” \s1 Ensel nampök Yesu wilëpnaaten Mariaan ök mëëa \p \v 26 Elisapet pöp ru iirak ëaan ngoon mor nas nasiaan namp won sëën Anutuuk ensel Kepriel pöp wes mëën Kalili yangerak ka naö yapinte Nasaret pörekë sa. \v 27 Pörek öng ulwas namp wëa yapinte Maria pi omp namp Yosep piin yaö elmëën wëa. Yosep pi Tewit pim körööp. \v 28 Pël ëën Kepriel pi Maria pim naë së epël mëëa. “Yowe, Aköp pi nimëën ya ërëp ëak niiring wë.” \v 29 Pël maan Maria pi kat wiak ya ngës ëën epël kön wia. “Tol ëënak yoöre ërëp epël yenëa?” pël kön wia. \v 30 Pël ëën enselëpök epël ök mëëa. “Maria, ni kas ëëngan. Anutu pi nimëën ya ërëp yaë. \v 31 Nim yokot kepring sak wilumë pipop yapinte Yesu pël mam. \v 32 Puuk omën kaö sak öpnaap. Pël ëën omnaröak piin yaya mëak Anutu kaö panëëpë Ruup pël mapnaap. Pël ëën Anutuuk pim körööp Tewit pim ëaul yangerakë omnaröa kaö wes moulmëëpnaap. \v 33 Pi Yakopë ëere köröörö ngarangk ëak wakaim öpnaap. Pël ëën pim wa ngaöök nimëëpna pöt won nasëpan.” \v 34 Pël maan Maria enselëpön epël mëëa. “Tol ëak pël ëëm? Ne omp wonöppe.” \v 35 Maan enselëpök kangiir epël mëëa. “Ngëëngk Puloök nim naë wais Anutu ngaarëkëp pim weëre kosangët nim rangk niwiin kaamök elniipnaat. Pël ëën nim ru wilumë ngëëngk pöpön omnaröak Anutuu Ruup pël apnaat. \v 36 Kat wi. Nim karip Elisapet pi ulöp saupök ru kepring wë. Ngaan, ‘Pi ru nawilpanëëp,’ pël aimautak peene pöt pi ru kepring wëën ngoon mor nas nasiaan namp ëak yes. \v 37 Anutu pi omën nant ëëpënëak poprak naën yaaup.” \v 38 Pël maan Mariaak kangiir epël mëëa. “Ne Anutuu inëën koontup. Pötaanök yaan pil elnëëp.” Pël maan enselëp pi sëp wesak sa. \s1 Maria pi Elisapeten itaampö sa \p \v 39 Maria pi akun tapëtakëër wal ëak Yutia rosir omnaröa kak nerekël sa. \v 40 Pël ëak Sekaraia pim kaata kakaati së ilëak Elisapeten yoöre ërëp mëëa. \v 41 Pël yemaan Elisapet pi Mariaë yoöre ërëp pöt kat yawiin ru Elisapet pim yaatak wëaö pöp elel ëa. Pël ëën Ngëëngk Pulö Elisapet piik ilëak peö ëa. \v 42 Pël ëën ngön ëak Mariaan epël mëëa. “O öng epop, ni öng muntaröa ök won. Anutu pi niin ompyaö yaalni. Ën nim ru wilumë pöpta ompyaö elmëëpnaat. \v 43 Ne ompyaö talëpëën nem Aköpë ëlëpök nem naë yewaisën? \v 44 Yoöre ërëp ngön neaan kat yawiin nem yaatak wëaupta kat wiak ërëpsawi ëak elel yaë. \v 45 Ni Aköpë ngön ök niia pöt kë rapna pöten kön wi kosang yewasën. Pötaan ërëpsawiaring ömëëp.” \s1 Mariaak ërëpsawi ngön mëëa \p \v 46 Pël maan Maria pi epël mëëa. \q1 “Nem lupmerök Aköpë yapinte wak yawis. \q1 \v 47 Ën nem könöpök Anutu ne utpetetakaan yeneö pötaan ërëpsawi yaalmë. \q1 \v 48 Pi ne pim inëën koont pasip sant yaalnë. \q1 Pötaanök omën peene wë eporöere ënëm orööpnaarö pitök neen, ‘Anutuuk ompyaö yaalmë,’ pël apnaat. \q1 \v 49 Anutu weëre kosangëp puuk retëng epët yaalnë. \q1 Pötaan pim yapinte ngëëngk wia. \q1 \v 50 Pi omën pim iri wëaurö sant yaalmëaup. \q1 Omnaröa öpnaal sant pöt pangk ëak wiaapnaat. \q1 \v 51 Pim moresök ya kosang mënak \q1 omën pitëmtëën wak isak yaaurö wa moolaan yes. \q1 \v 52 Pi yang omp ak weëröeta wa moolëak \q1 omën yapin wonörö pitëm yapinöt wak isak yema. \q1 \v 53 Pi omën ngöntök yaaö omnant wonörö ulöl wes yemangk. \q1 Ën ulöpre moupring wëaurö ngöntök yemowas. \q1 \v 54-55 Pi tiarim ëaröen Apramre pim ruure ëarö kaamök elniipënëak kosang wesak ök mëëa. \q1 Pötaanök pi pim ngön kosang wesa pöten kön wiak Israel pim ya omnarö kaamök elnieim wë.” \p \v 56 Maria pi Elisapetring wëën ngoon naar namp ëak won sëën kaalak pim kakë sa. \s1 Elisapetök Son wila \p \v 57 Elisapet pim akunet temanöm sëën yokot namp wila. \v 58 Pël ëën omën kaköröere nanangarö pit Aköpë sant elmëa pöt kat wiak piiring top ëak ërëpsawi ëa. \p \v 59 Wë akun 7 ëak won sëën 8 pötak pit yokotup Anutuun yaö wesak pim koröp kaut ilëpënëak wa top ëa. Pël ëak pit Sekaraia pim pepapë yapin ngamp mapënëak mëëa. \v 60 Pël maan ëlëpök ke urak epël mëëa. “Won, tiar pim yapinte Son pël mepa.” \v 61 Pël maan pit epël mëëa. “Nim nanang nampë yapinte pil won wia.” \v 62 Pël mëak pepapön mor ök elmëak yapin talte mapën pöten pëël mëëa. \v 63 Pël ëën pi kël wësap naöön kimang elmëën wa mangkën puuk, “Yapinte Son,” pël retëng ëën pit yaan sa. \v 64 Pël ëën tapëtakëër pim këmët kengkën sëën ngönte orö rëën Anutuun yaya mëëa. \v 65 Pël ëën kak pörek wëaurö pit yaan sak pöta ngönte ka poutë ök maö yesem Yutia yangerak rosiratë ka wieëa pötëëta ök aö sëën pangk ë pet ira. \v 66 Pël ëën omën pöt kat wia pörö om ngön pöt kön wieim wë Aköpök weëre kosang mena pël wesak epël mëëa. “Yokotup kaö sak tol ëëpën?” \s1 Sekaraiaak tektek ngön mëak Aköpön yaya mëëa \p \v 67 Ngëëngk Pulö Sonë pepap Sekaraia pim lupmeri peö elmëën tektek ngön epël mëëa. \q1 \v 68 “Tiar Aköp, Israel omnaröa Anutu pim yapinte wak isak mapa. \q1 Puuk tiar kaamök elniak utpetetakaan ent ë yanuulë. \q1 \v 69 Pim inëën ruup Tewit pim kurmentëkaan namp tiar utpetetakaan niöpënëak \q1 omën weëre kosangring pöp tau yaulmë. \q1 \v 70 Omën pöpön ngaanëër pim tektek ngön yaaö ngëëngköröen ök maan pitëm këmötëaan epël aimaut. \q1 \v 71 Aköpök tiarim kööre toköröere këëpöt yaniwesaurö pitëm naëaan ent ë nuulëëpnaat. \q1 \v 72 Pi ngaanëër ngön ngëëngk kosang wes mena pöten kön wieë \q1 tiarim ëarö lup sant elmëeima. \q1 \v 73 Pim ngön kosang wes mena pöt tiarim körööp Apramön epël mëëa. \q1 \v 74-75 ‘Ne ar neen akun poutë ompyaöre wotpil wë kas naën inëën elnëënëën \q1 arim kööre toköröa naëaan kama niömaat.’ \q1 \v 76 Ën yokot epop, ni wet rëak Aköpëën kan ngësum. \q1 Pël ëëmë pötak omnaröak niin, ‘Anutu Ngaarëkëp pim tektek ngön yaaup,’ pël niapnaat. \q1 \v 77 Ni Anutuuk pitëm utpetatë kangut kërë moolëak utpetetakaan öpnaat pël ök maan kat wiipnaat. \q1 \v 78 Anutu pi tiarimëën sant yaaup. \q1 Pötaan pël elniipnaat. \q1 Pi kutömweriaan namp tiarim naë wes mëën puuk këtëpë yema pöl ëwa elniipnaat. \q1 \v 79 Pël ëën omën koutak wëauröere wel wiipënëak yaaurö \q1 ëwa elniak mayaap kanöök niulëën öpenaat.” \p \v 80 Ënëmak yokot Son pöp kaö sëëre könö kaö së pël ëa. Pël ëak yang omën wonrek së wakaim wiak pim ya mëmpna akunet temanöm sëën Israel omnaröa naë orö tekeri sa. \c 2 \s1 Yesu wila \r (Matiu 1:18-25) \p \v 1 Akun pötak Rom yang omp ak Sisa Okastas puuk omën pim iri wëauröa yapinöt öpënëak ngön kosang wia. \v 2 Ya pöt ngaan namëngkënte, Sairinias pim Siria yangerak yang ngarangk ëak wëaö akun pötak ngës rëa. \v 3 Pël ëën omën pourö pit yapin wiipënëak pitëm ka songönötë sa. \p \v 4 Yesën Yosep pi Tewit pim körööpök Kalili yangerak Nasaret pörek wëa. Pötaanök Yutia yangerak Tewit pim kak Petelem pörekë sa. \v 5 Sëpënëak pim öng yaup Maria pöpta yapin wiipënëak koirak piarip pouwaar sa. Maria pöp ru kepringëp. \v 6 Pël ëak wëën Maria pim ru wilëpna akunet temanöm sa. \v 7 Pël ëën pim yokot wetkaalëp wila. Pël ëak poë koröp kautak kör koëak pol purmakaöröa kaömp umweri öngpök mowiin wieëa. Su kaat omën peö ëa. Pötaanök ur ap wesak purmakaö kaatak së wëa. \s1 Enselöröak pol sëpsëp ngarangköröen ök mëëa \p \v 8 Petelem kak pörekë naë omën narö pitëm pol sëpsëpörö rö kan koinë ngarangk eim wëa. \v 9 Pël ëën Aköpë ensel namp pitëm naë së oröön Aköpë ëwaöök pitëk ëwa elmëën kas kaö ëa. \v 10 Pël yaëën enselëpök epël mëëa. “Ar kas ëëngan. Kat wieë. Ne arimëën ping ngön ompyaut wak yewais. Yang poutë omnarö kat wiak ërëpsawi ëënëët. \v 11 Peene öng nampök Tewitë kak eprek rungaap yawil pipop ar omën pourö utpetetakaan niöpnaap. Pi Aköp Kristo, Anutuuk Yaö Mëëaup. \v 12 Itenak yaap ëa wasënëëtaan wetete niamaan. Poë koröpöök kör koëak pol purmakaöröa kaömp umweri wiaan itaampunëët.” \v 13 Pël maötaring ensel muntarö kësang pan tapët pöt pitëm karipë naë oröak Anutuun yaya mëak epël mëëa. \q1 \v 14 “Anutu Ngaarëkëp pim yapinte wak isëp. \q1 Omen pim lup sant elmëaurö pitëm naë mayaap wiaap.” \s1 Pol sëpsëp ngarangkörö Yesuun itena \p \v 15 Enselörö pit kaalak kaip tiak kutömweri sëën sëpsëp ngarangkörö pit neneren epël mëëa. “Tiar Petelem kak së oröak Aköpë ök yenia pipten iteempa.” \v 16 Pël mëak pit teëntom pan së Mariaare Yosep koirak itaangkën öngaap poë koröpö kör koëak pol purmakaöröa umweri wiaan itena. \v 17 Pël ëak yokot pöpëën ngön ök maan kat wia pöt ök mëëa. \v 18 Pël ëën omën pörek wëa pörö pourö pit sëpsëp ngarangköröa ngön ök mëëa pöt kat wiak yaan sa. \v 19 Ën Maria pöt ngön pöt kat wiak pim lupmeri wa wiak om kön wieima. \v 20 Pël ëën pol sëpsëp ngarangkörö pit kaalak yesem enselëpök rungaapëën ök mëëa pöl itaampööre kat wi ëa pötëën Anutuun yaya maima. \s1 Yesuun yapin mëëa \p \v 21 Yesu wilën wieë akun 7 ëak won sëën 8 pötak pit pim koröp kaut ilak yapinte Yesu mëëa. Yapin pöt pi yaatak won wiaan enselëpök ök mëëaut. \s1 Simionre Ana piarpim ngönte \p \v 22 Mariaare ruup piarip kak wë piarpim iirëpna akunet temanöm yesën Moses pim ngön kosangöt ngar wak Yosepring Yerusalem kak së yokotup Aköpëën yaö mowasëpënëak wak sa. \v 23 Pöt Aköpë ngön kosang epël wia pöt ngar wak pël ëa. “Yokot wetkaalörö wilën pöt Aköpëën yaö mowasën.” \v 24 Pël ëak piarip Aköpë ngön kosangöt ngar wak Aköpëën yaö mowasëpnaataan int ek naar kiri ar ëëpënëak wak sa. \p \v 25 Yerusalem kak omën namp wakaima yapinte Simion. Pi omën wotpil ngönënringëpök omën Israel omnarö utpetetakaan moöpna pöpön kor wëën Ngëëngk Pulö piiring wakaima. \v 26 Ngëëngk Pulöök ngaan piin epël ök mëëa. “Ni wel nawiin om wëën Aköpë Yaö Mëëaup, Kristo, oröön itenakök wel wiimëët.” \v 27 Omën pöp Ngëëngk Pulöök elmëën Anutuu ngönën tup kaöetak së wëa. Pël ëën Yosepre Maria piarip rungaap wak ngön kosangta wieëaul elmëëpënëak ngönën tupta kakaati sa. \v 28 Pël ëën Simion pi Yesu wak kapariak epël mëak Anutuun yaya mëëa. \q1 \v 29 “Aköp nim neaan pöt yok kë yaarö. \q1 Pötaanök nuuk aan ne ya kë sak wë wel wiimaan. \q1 \v 30 Nem itöök nim omën ten utpetetakaan niöpënëak yaan pöpön ityaangk. \q1 \v 31 Aköp ni omën pouröak piin itaampunëak ko ë ninaup. \v 32 Puuk kopël omnaröa lupöt ëwa yaalmë. \q1 Ën Israel nim omnarö tenim yapinte wak yawis.” \p \v 33 Yokotupön pël yemaan ëlre pepaar piarip kat wiin pölöppölöp ëa. \v 34 Pël ëën Simion pi welaköt elmëak yokotupë ëlëp Mariaan epël mëëa. “Yokot epopë naë Israel omnarö pit komre kap ëëpnaap. Pël ëak narö pim naëaan kawi ngentiipnaat. Ën narö pim naë tauak kosang sëpnaat. Puuk sowi mowiin omnarö pimëën ngön utpet apnaat. \v 35 Pit pël yemaan pitëm kön ëlëëpöt yoolök wasëpnaat. Pël yaëën nimëntta ya këlangön ëak yaköm kön wiimëët.” \p \v 36 Tektek ngön yaaö öng namp wëa yapinte Ana. Pi Panuel pim koontup, Asa pim kurmentëkaanëp. Pim öng ulwasöök omp wak wëën krismaki 7 ëak sëën \v 37 wel wiin öng tek wakaima. Pim krismakiat 84. Öng ulöp pöp pi akun poutë ngönën tup kaöet sëp newasën këtëkre rö kan poutë Anutuun yak kë ngës olëak wë kimang maim wakaima. \v 38 Öng pöp pi akun pötak pitëm naë së Anutuun yokotupëën yaya mëak Yuta omën Anutuuk pit utpetetakaan moöpënëak kor wakaimauröen yokotupë ngönte ök mëëa. \s1 Yosep Mariaare Yesu mësak Nasaret kakë sa \p \v 39 Yosepre Maria piarip Aköpë ngön kosangta wieëa pöl omnant pout ë pet irak kaalak Kalili yangerak Nasaret kakë sa. \v 40 Pël ëak yokotup kaö sak weëre kosang wak ëwat kaöempelring wëën Anutu pimëën ya kë sa. \s1 Yesu kotupök Anutuu ngönën tup kaöetakë sa \p \v 41 Yesuu ëlre pepaar piarip Anutuu mait elmëa akun poutë Yerusalem kak seim yeëa. \v 42 Pötaanök piarpim yaaul Yesu krismakiat 12 ëak won saupök mësak pit pourö sa. \v 43 Pël ëak wë ngëëngk akunet pet irën kaalak kakë sëpënëak yokotup Yerusalem kak om wëën piarip pöten köpël yak sa. \v 44 Pël ëak yesem yokotup omën karuröaring yes wesak kët pöt seim wiap kan piarpim kar pöröa naë ap wesa. \v 45 Pël ëak pitëm naë ap wes pet irak kaalak Yerusalem kak ap wasëpënëak sa. \v 46 Pël ëak ap weseim wëën akun nentepar nent ëak won sa. Pël ëën ënëmak ngönën tup kaöeta kakaati së itaangkën pörek rë yemoulauröa tekrak wel aisëeë pitëm ngönöt kat wiak songönötön pëël maim wëa. \v 47 Pël ëën omën pim ngön kat wia pörö pit pim ngön kaip ti mampööre ëwat yaautaan itenak yaan sa. \v 48 Pël ëën pim ëlre pepaar piin itenak yaan sak ëlëpök epël mëëa. “Yokot epop, tol ëënak tenipön epël yaalniin? Ten pep yaköm ë sak niin ap wasö imep.” \v 49 Pël maan kangiir epël mëëa. “Oröpmorëënök neen ap wasö im? Arip köpël ma? Ne nem Pepapë kaatak wëep.” \v 50 Pël maan piarip ngön pöt kat wiak ëngk ma e wesa. \v 51 Pël ëën ëlre pepaarring pit kaalak Nasaret kak së wë piarpim ngön ngar weim wakaima. Ën ëlëp pöt pi omën itenak kat wia pöt pim lupmeri wa wiak kön wieima. \v 52 Pël ëën Yesu pi wë kaö sak pim ëwatte ompyaö ëa. Pël ëën Anuture omnarö piin itaangkën pangk ëa. \c 3 \s1 Son i yamëaup pim yaat ngës rëa \r (Matiu 3:1-12; Maak 1:1-8; Son 1:19-28) \p \v 1-2 Son, Sekaraiaë ruup, pi yang omën wonrek wëën Anutuuk ya ngön mëëa. Akun pötak omën eporöak yang ngarangk eim wëën Anutuuk pël mëëa. Rom omp ak Taipirias Sisa pi Rom yang pör ngarangk ëak wëën krismaki 15 ëak won sa. Akun pötak Pontias Pailat pi Yutia yanger ngarangk ëeëa. Ën Erot pi Kalili yangera kaö sak wëën pim nangap Pilip pi Ituriaare Trekonaitas yangera kaö sak ngarangk ëa. Ën Laisenias pi Apilini yanger ngarangk ëeëa. Ën Anasre Kaiapas piarip kiri ar yaauröa wotöök wëa. Akun pötak Anutuuk Sonön ya ngön mëëa. \v 3 Pël ëën pi i Yotanë we naöökaan naöök yesem Anutuuk omnaröa saunatë kangut ent ë moolapnaataan lup kaip tiin i momëëpënëak ök maima. \v 4 Pöta ngönte tektek ngön yaaup Aisaia puuk epël ngönëntak retëng ëa pöt Son pim naë kë oröa. \q1 “Yang pultakaan omën nampök epël ya. \q1 ‘Aköpëën kanö wotpil weseë. \q1 Ngësak ompyaö panë weseë. \q1 \v 5 I kön pipotta yang rë ngep ëeë. \q1 Pël ëak rosir kotre kaö pipotta pout mëngkën iri rëëp. \q1 Kan pek wia pipotta wotpil weseë. \q1 Pël ëak kamtaöök kël wia pipotta wa moolëak won weseë. \q1 \v 6 Pël ëën omën pourö Anutuuk utpetetakaan yaniö pöten itaampenaan.’” \p \v 7 Omën kësang Sonök i momëëpënëak pim naë sëën epël mëëa. “Kamalöröa morök yaalni pöl ar yaaurö. Ar kön wiin nem naë waisën i nimëëma pöt Anutuuk nga elniipënëak ya pöt naalniipan. \v 8 Ar lup kaip tiak wëwë pötakël önë pötakëër omnaröak arën itaangkën lup kaip tian pël ëëpnaat. Arimtë könöök epël angan. ‘Ten Apramë köröörö,’ pël angan. Ar kön wi kosang newasën wë, ‘Ten Apramë köröörö,’ pël anë pöt pangk naën. Ne niamaan kat wieë. Anutu pi apënëak pöt yok pangk aan kël epotök Apramë körö koröp orööpnaat. \v 9 Anutuuk iner këra songöntak wia. Këra nement ulöp ompyaö nautön ëëpna pöt ku tiak es marën kotöpnaat.” \p \v 10 Pi pël maan pit piin pëël mëëa. “Elei, ten tol ëën?” \v 11 Pël maan puuk kangiir epël mëëa. “Omën namp pim ulpëën naar wiaan pöt omën wonöp namp mamp. Ën namp kaömpöt selap wiaan pöt tapël muntap nant mamp.” \p \v 12 Takis yewa omën naröeta i mëëpënëak sa. Pël ëak pi ngön pöt maan kat wiak epël mëëa. “Rë yanuulaup, ten tol ëën?” \v 13 Maan puuk epël mëëa. “Ar omnaröa naëaan takis önëak pöt ngarangköröa niia pil pëën ön. Arök arimëën kaut önganok.” \v 14 Pël maan nga omën naröeta kaalak pëël mëëa. “Ën ten tol ëën?” Pël maan puuk epël mëëa. “Arta omnarö mööre kaar ëak sumat wë pël ëënganok. Ar arimtë ya yamëngkauta sumat pëën weë. Muntat önëak kent ëëngan.” \p \v 15 Son pi pël maan omnarö pit ërëpërëp ëak pimëën kön selap ëak epël mëëa. “Epop Yaö Mëëaup Kristo tapöp koröp.” \v 16 Pël yaan pit pouröen epël ök mëëa. “Omën nem ënëm waisëpna pöp pim weëre kosangtak nemët il wasëpnaap. Ne utpet epopök pim ing korötepar wii nemowilnganëëp. Ne i yaaptaring i yanimë. Puuk pöt ar Ngëëngk Pulö nimëën esuwesi ök arim utpetat kotak won sëpnaat. \v 17 Pi pim kat yaurautaring wais kat ur rongan ëak kaömp ompyaut wa pim kaömp kaatak wiipnaat. Pël ëak unönre söksök pöt wa top ëak es kosangwesi moolaan kot sëpnaat.” \s1 Erotök Son wii kaatak moulmëa \p \v 18 Son pi ngön pöt ök mëak wa korkor ngön munt nantre ngön ompyaut omnaröen ök mëëa. \v 19 Pël ëak yang ngarangk kaöap Erot pi utpet nant yaaupök pim nanëpë öngöpta wa ëp ëa pötaan ngön kosang mëëa. \v 20 Pël ëa pöta rangk saun kaö panëët Son wii kaatak moulmëa. \s1 Yesu i mëa \r (Matiu 3:13-17; Maak 1:9-11) \p \v 21 Son pi wii kaatak nemoulmëën wiaan omnarö i momëak Yesuta i momëa. Pël ëën pi Anutuun kimang yemaan kutömwer këm nga ëën \v 22 Ngëëngk Pulö int ekëpë ök sak Yesuu rangk irëa. Pël yaëën kutömweriaan ngön nent epël mëëa. “Ni nem Ruup. Ne niin ya kë sak kent pan yaalni.” \s1 Yesuu ëere köröörö \r (Matiu 1:1-17) \p \v 23 Yesu pi pim krismaki 30 ëak won sëën pim yaat ngës rëa. Pël yaëën omnaröak piin kön wiin Yosepë ruup pël ëa. \q1 Yosep pöp Ilai pim ruup. \q1 \v 24 Ilai pöp Matat pim ruup. \q1 Matat pöp Liwai pim ruup. \q1 Liwai pöp Melkai pim ruup. \q1 Melkai pöp Sanai pim ruup. \q1 Sanai pöp Yosep pim ruup. \q1 \v 25 Yosep pöp Matataias pim ruup. \q1 Matataias pöp Emos pim ruup. \q1 Emos pöp Neam pim ruup. \q1 Neam pöp Eslai pim ruup. \q1 Eslai pöp Nakai pim ruup. \q1 \v 26 Nakai pöp Meat pim ruup. \q1 Meat pöp Matataias pim ruup. \q1 Matataias pöp Semen pim ruup. \q1 Semen pöp Sosek pim ruup. \q1 Sosek pöp Sota pim ruup. \q1 \v 27 Sota pöp Soanan pim ruup. \q1 Soanan pöp Resa pim ruup. \q1 Resa pöp Serapapel pim ruup. \q1 Serapapel pöp Sialtiel pim ruup. \q1 Sialtiel pöp Nerai pim ruup. \q1 \v 28 Nerai pöp Melkai pim ruup. \q1 Melkai pöp Etai pim ruup. \q1 Etai pöp Kosam pim ruup. \q1 Kosam pöp Elmatam pim ruup. \q1 Elmatam pöp Er pim ruup. \q1 \v 29 Er pöp Yosua pim ruup. \q1 Yosua pöp Eliesa pim ruup. \q1 Eliesa pöp Sorim pim ruup. \q1 Sorim pöp Matat pim ruup. \q1 Matat pöp Liwai pim ruup. \q1 \v 30 Liwai pöp Simion pim ruup. \q1 Simion pöp Yuta pim ruup. \q1 Yuta pöp Yosep pim ruup. \q1 Yosep pöp Sonam pim ruup. \q1 Sonam pöp Elaiakim pim ruup. \q1 \v 31 Elaiakim pöp Melia pim ruup. \q1 Melia pöp Mena pim ruup. \q1 Mena pöp Matata pim ruup. \q1 Matata pöp Netan pim ruup. \q1 Netan pöp Tewit pim ruup. \q1 \v 32 Tewit pöp Sesi pim ruup. \q1 Sesi pöp Opet pim ruup. \q1 Opet pöp Poas pim ruup. \q1 Poas pöp Salmon pim ruup. \q1 Salmon pöp Nason pim ruup. \q1 \v 33 Nason pöp Aminatap pim ruup. \q1 Aminatap pöp Atmin pim ruup. \q1 Atmin pöp Anai pim ruup. \q1 Anai pöp Esron pim ruup. \q1 Esron pöp Peres pim ruup. \q1 Peres pöp Yuta pim ruup. \q1 \v 34 Yuta pöp Yakop pim ruup. \q1 Yakop pöp Aisak pim ruup. \q1 Aisak pöp Apram pim ruup. \q1 Apram pöp Tera pim ruup. \q1 Tera pöp Neo pim ruup. \q1 \v 35 Neo pöp Serak pim ruup. \q1 Serak pöp Reu pim ruup. \q1 Reu pöp Pelek pim ruup. \q1 Pelek pöp Epe pim ruup. \q1 Epe pöp Sela pim ruup. \q1 \v 36 Sela pöp Kenan pim ruup. \q1 Kenan pöp Apaksat pim ruup. \q1 Apaksat pöp Sem pim ruup. \q1 Sem pöp Noa pim ruup. \q1 Noa pöp Lamek pim ruup. \q1 \v 37 Lamek pöp Metusala pim ruup. \q1 Metusala pöp Inok pim ruup. \q1 Inok pöp Saret pim ruup. \q1 Saret pöp Malalel pim ruup. \q1 Malalel pöp Kenan pim ruup. \q1 \v 38 Kenan pöp Inos pim ruup. \q1 Inos pöp Set pim ruup. \q1 Set pöp Atam pim ruup. \q1 Atam pöp Anutu pim ruup. \c 4 \s1 Setenök Yesu morök elmëa \r (Matiu 4:1-11; Maak 1:12-13) \p \v 1 Yesu pi Ngëëngk Pulöök pim lupmeri peö ëak mësak Yotan imer sëp wesak yang omën wonrekë sa. \v 2 Pël ëak wë kët 40 ëak won sëën Seten pim naë së oröak morök elmëa. Akun pötak pi kaömp won pan ëa. Pël ëën akun pöt won sëën këën wel wia. \v 3 Pël yaëën Setenök epël mëëa. “Ni Anutuu Ruup. Pötaanök kël epotön maan kaömp sëën në.” \v 4 Pël maan Yesuuk kangiir epël mëëa. “Ngönëntak epël wia. ‘Kaömp pöt pëënök omnaröa wëwëet nanimpan.’” \v 5 Pël maan Seten pi Yesu mësak rosir naöök is moulmëak tapëtakëër yangerakë omën poutön pet elmëak \v 6 epël mëëa. “Yang epotë omën nantre nant pötë weëre kosang nem naë wiaan namp ngarangk elmëëpnaataan mempëak pöt mempaat. Pötaanök ni ngarangk ëëmëëtaan nimpëak yeë. \v 7 Pötaanök ni nem iri ilëak yaya neamë pöt omën epot pout nimëën sëpnaat.” \v 8 Maan Yesuuk kangiir epël mëëa. “Ngönëntak epël wia. ‘Aköp Anutuun yaya mam. Pimënt kopëtapön inëën elmëëm.’” \v 9 Pël maan Seten pi kaalak Yesu mësak Yerusalem kak së ngönën tup kaöeta möröök moulmëak epël mëëa. “Ni Anutuu Ruup. Pötaanök eprekaan öngkrek sörok ola. \v 10 Pöta ngönte ngönëntak epël wia. ‘Anutu pi pim enselöröen maan ni ngarangk elniipnaat.’ \v 11 Ën ngönën nenteta epël wia. ‘Këlötök nim ingesi niwalpanëën pitök morötök akaak elniipnaat.’” \v 12 Pël maan Yesuuk kangiir epël mëëa. “Ngönën nenteta epël wia. ‘Aköp Anutuun kaamök elniipnaaten ököök elmëëngan.’” \v 13 Pël maan Seten pi morök ke nentere nent elmë pet irak akun nentakëën wesak sa. \s1 Yesu pi Kalili yangerak pim yaat ngës rëa \r (Matiu 4:12-17; Maak 1:14-15) \p \v 14 Yesu pi Pulöök weëre kosang kaamök elmëën Kalili yangerakël kaalak sa. Pël ëën pim ëa pöta ngönte yang pörek sa pet ira. \v 15 Pël ëën ngönën tupötë ngönën ök yemaan omën pourö pim yapinte ngar wa. \s1 Nasaret omnarö Yesu kaseng mena \r (Matiu 13:53-58; Maak 6:1-6) \p \v 16 Yesu pi Nasaret kak pim kotuuk wakaimaurekë sa. Pël ëak pim yaaul kë yesa akun ngëëngktak ngönën tuptak së ngönënte sangk kelëpënëak wal ëa. \v 17 Pël ëën nampök Aisaia pim ngönën pepewer mangkën wilak epël retëng ëaö pöt koira. \q1 \v 18 “Aköpë Pulö neering wë. \q1 Pim ngön ompyaut omën omnant wonöröen ök mamëak yenëa. \q1 Pi ngön epël ök mamëak wes nemëën waisaut. ‘Ar wii kaatak wëaurö, nook wil niulëën kan sënëët. \q1 Ën ar it ngaap wëaurö, nook ompyaö niwasën nga sënëët.’ \q1 Pi këlangön kat wieim wëaurö pitëm këlangön yemengkauröa naëaan wil moulmëën sëpënëak wes nemëaut. \q1 \v 19 Pi Aköpë omnarö utpetetakaan moöpëna akunet temanöm yes pötenta ök mamëak wes nemëaut.” \p \v 20 Yesu pi ngön lup pöt sangk kelak pepewer kaalak koö möak ya omnamp menak wel aisëa. Pël ëën omën ngönën tup pötak wëa pörö pourö piin it kos elmëeëa. \v 21 Pël ëën ngës rëak epël ök mëëa. “Ngönën lup sangk kelën kat yawi pipët peene kë yaarö.” \v 22 Pël maan pit piin kön wiin isën kön selap ëak pim këmtakaan ngön ompyaut oröa pöten yaan sak neneren epël mëëa. “E, tiar piin ëwat wëep. Pi Yosepë ruuppe.” \v 23 Pël maan Yesuuk kangiir epël mëëa. “Tiar akun poutë, ‘Rotap nimtë yaumantë won wasum,’ pël yaaurö. Pöta ök arök neen, ‘Pi yaap ma kaar ya,’ pöt itaampunëak waswas ngön pöt an koröp. Pël neak arök kaalak, ‘Nim Kapaneam kak ya mëngkën kat wian pöt nimtë wëaö eprekta pël namëngkan ma?’ pël an koröp.” \v 24 Pël mëak epël mëëa. “Ne yaap niamaan. Tektek ngön yaaö nampök ngönte aan pimtë ka songöntakörö kat nawiin yaaurö. \v 25 Ne yaap niamaan kat wieë. Arim köröörö tektek ngön yaaup Elia pim ngönten kat nawiin ëën Anutuuk maan kopi nepelën wiaan krismaki 3 ngoon 6 ëak won sëën kaömp ngöntök kësang pan yang poutë wiakaima. Akun pötak öng kapir kësang Israel yangerak wë kaömp ngöntök wakaima. \v 26 Pël yaëën Anutuuk Elia pitëm naë wes namëën, Saiton yangerak Sarepat kak öng kapir kopët namp wëa pöpë ngësël wes momëën sa. \v 27 Pöta ök, tektek ngön yaaup Ilaisaë wakaima akunetak Israel omnaröa naë omën selap kësë ëak wakaima. Omën pörö pitëm naëaan namp ompyaö nemowasën won. Neaman Siria yangerakaanëp pi kopëtapökëër ompyaö mowesa.” \p \v 28 Pël maan omën ngönën tupta kakaati wëaurö pit ngön pöt kat wiak ya sangën pan ëa. \v 29 Pël ëën wal ëak Yesu moröak kaöökë wilëngkëël sa. Pitëm ka pö tomönta rangk wieëa. Pötaanök pit pi wak parëaöök moolapënëak sa. \v 30 Pël ëën Yesu pi pitëm teköök ilëak kö sak sa. \s1 Yesuuk urmer namp waö ë momëa \r (Maak 1:21-28) \p \v 31 Yesu pi Kalili yangerak ka naöökë yapinte Kapaneam pörek së kët kë yesa akun ngëëngktak omnaröen ngönën ök mëëa. \v 32 Pël ëën pit kat wiin pi pepapök öngpököt wa kotiak yemaan kat wiak yaan sa. \v 33 Pël ëën ngönën tup pöta kakaati omën urmerap pim lupmeri wëaö namp puuk Yesuun ngön ëak epël mëëa. \v 34 “Elei, Yesu Nasaretaanëp. Ni ten tol elniim? Ni utpet niwasumëak waisan koröp. Ne niin ëwat wë. Ni Anutuu naëaan Omën Ngëëngkëp.” \v 35 Pël maan Yesuuk urmer pöpön ngön kosang mëak epël mëëa. “Ni ngön angan. Omën pipop sëp mowesak oröak së.” Pël maan urmer pöp utpet nemowasën, om oröak sëpënëak pi kutpat ë omnaröa teköök moolëak oröak sa. \v 36 Pël ëën pit yaan panë sak neneren epël mëëa. “Elei, ngön epët tol nent? Pi weëre kosangring urmeraröen ngön maan kat wiak oröak kas yesëp.” \v 37 Pël mëak pit pöta ngönte aö sëën yang pörek ka wieëa pötë sa pet ira. \s1 Yesuuk Pitaë lëlamöp ompyaö mowesa \r (Matiu 8:14-15; Maak 1:29-31) \p \v 38 Yesu pi ngönën tuptakaan oröak Saimonë kaata kakaati sa. Pël ëak itaangkën Saimonë öng lëlamöp yauman koröp es nga kaö nent yeem wieëa. Pël yaëën pit puuk kaamök elmëëpënëak mëëa. \v 39 Pël ëën Yesu pi öng yauman wieëaupë naë së taueë yaumanten nga mëëa. Pël ëën öngöp pi tapëtakëër koröp es nga pöt won sëën wal ëak kaömp ar ë mena. \s1 Yesuuk omën selap ompyaö mowesa \r (Matiu 8:16-17; Maak 1:32-34) \p \v 40 Kët yeilaan omnarö pitëm kar yauman ke nentere nent yaaurö mësak pim naë sëën pim moresiar pitëm rangk mowiak yaumanöt ompyaö mowesa. \v 41 Pël yaëën urmerarö pit omën naröakaan oröak yesem ngön ëak epël mëëa. “Ni Anutuu Ruup.” Pöt pit pi Kristo, Yaö Mëëaup, pöten ëwat wëa. Pötaanök pim songönten ök mapanëak nga mëëa. \s1 Yesu pi ka nantë ya mëmpö sa \r (Maak 1:35-39) \p \v 42 Ëlpam walën Yesu pi kaöökaan oröak yang lup omën won nentak së wëën omnarö pit ap wasö së koirak pi sëpanëak mëëa. \v 43 Pël ëën Yesu pi epël mëëa. “Ne Anutuu omnarö wa ngaöök nimëëpna ngön ompyaö pöt ök niamëak wes nemëaup. Pötaanök omën ka muntatëëröenta ök maö sum.” \v 44 Pël mëak Yuta omnaröa ngönën tup wieëa pötë ngönën ök maima. \c 5 \s1 Yesuuk maan Pita i kaö imënörö kësang pan wa \r (Matiu 4:18-22; Maak 1:16-20) \p \v 1 Akun nentak Yesu pi Kenesaret i kaöökë pisöök wëën omën kësang pan pit Anutuu ngönte kat wiipënëak së wa rongan ëak pi kör mokoëa. \v 2 Pël ëën i pisöök pörek wang kot naöörar wieëa. Pepaar pöt wi ulmëak së iiröt iireim wëa. \v 3 Pël ëën Yesu pi Saimon pimöökë ngaarëk isak Saimonön kot nent mök ë i kaöökël mëëpënëak mëak pöök wel aisëak wë omnaröen ngönën ök mëëa. \p \v 4 Pël ë pet irak Saimonön wangaö kaalak i kaöökël mök ë mëak iiröt olëak i kaö imën narö waulöpënëak mëëa. \v 5 Pël maan Saimonök kangiir epël mëëa. “Kaöap, ten röök epöök weë ngentiak pël ëeim imën namp naön ëautep nim ngöntak kaalak olamaan.” \v 6 Pël mëak pit iiröt olaan imën kësang pan ilëak peö ëën iiröt ilëpënëak ëa. \v 7 Pël ëën pit pitëm karurö wang muntaöök wëauröen kaamök elmëëpënëak moresring waiseë elmëën së kaamök ëak wangaöörarë wiin könöm menak i kaöök ilapënëak ëa. \v 8 Pël ëën Saimon Pita pi pöten itenak Yesuu ingrak tok oriak epël mëëa. “O Aköp, ne utpetapök sëp newesak së.” \v 9 Pöt piire omën pörek wëa pörö pit imën kësang pan wa pöten yaan sak pël mëëa. \v 10 Pël maan Sepeti pim ruaar Semsre Son, Saimon pim karaar, piaripta tapël yaan sa. Pël ëën Yesuuk Saimonön epël mëëa. “Ni kas ëëngan. Ënëmak nim i kaö imënörö yewan pi tapël omnaröeta ömëët.” \v 11 Pël maan pit wangaöörar weruak së i pisöök më ulmëak pitëm omnant pout sasa sëp mowesak Yesuu ënëm elmëa. \s1 Yesuuk omën kësë ëa namp ompyaö mowesa \r (Matiu 8:1-4; Maak 1:40-45) \p \v 12 Yesu pi kak nerek së wëën omën namp pim koröp pou kësë ëaup Yesuun itenak pim naë së tok oriak ë koset yangerak elak wë epël mëak kimang mëëa. “Aköp, ni ompyaö newasumëak pöt yok pangk ompyaö newasumëët.” \v 13 Maan Yesuuk moresiar pim rangk mowiak, “Pël ëëmëak yeëerek, ompyaö së,” pël maan tapëtakëër pim kësëat won sa. \v 14 Pël ëën Yesuuk ngön kosang mëak epël mëëa. “Epël yaalni epëta ngönte omnaröen ök manganok om el wesak së nim koröpö kiri ar yaaö nampön pet elmë. Pël ëak omnarö nim ompyaö san pöt ëwat sëpnaan Moses pim ngön kosangta wia pöl kiri ar ëëm.” \v 15 Pël maan Yesu pim elmëa pöta ngönte ka poutë kat wi pet irak omën kësang pan pim ngön kat wiire yaumanöt won wasö pël ëëpënëak pim naë së oröa. \v 16 Pël yaëën pi yang omën wonrekël së Anutuun kimang mëëa. \s1 Yesuuk omën kosat kël wa namp ompyaö mowesa \r (Matiu 9:1-8; Maak 2:1-12) \p \v 17 Kët nentak Yesu pi omnaröen ngönën ök maim wëën ka poutë Kalili yangerakaanre Yutia yangerakaanre Yerusalem kakaan omën ngön kosangötë ngarangk naröere Parisi ngönën omën narö pitta pörek wel aisëak wëën Aköpë weëre kosangöök Yesu kaamök elmëën yauman omnarö ompyaö mowesa. \v 18 Pël yaëën omën narö omën kosat kël wa namp urweri wiak wak naë së kakaati ilëak Yesuu naë mowiipënëak itaangkën omën kësang pan peö ëak wëa. \v 19 Pël ëën pit yaumanëp wak kakaati sëpënëak omnaröaan kan pomp ëak kamöröökë ngaarëk is kamörö kan wesak omën pöp urtaring wes mëën yangerak omnaröa tekrak Yesuu naë ngemëa. \v 20 Pël ëën Yesu pi pitëm kön wi kosang yewesautön itenak epël mëëa. “Ngöntöp, ne yok nim saunatë kangut ent ë yanuulak.” \v 21 Pël yemaan omën ngön kosangötë ngarangköröere Parisi omnarö neneren epël mëëa. “Omën epop pim oröptak Anutu wa iri yemowas? Omën nampök yok pangk omën muntapë saunatë kangut ent ë nemoolangan. Ya pöt Anutu pimtëëtep.” \v 22 Pël yaan Yesu pi pitëm lupötön itenak epël mëëa. “Ar tol ëënak kön pil yawi? \v 23 Nem omnampön, ‘Nim saunatë kangut ent ë yanuulak,’ ngön pël yemak pöt kengkënte. Pöt ar ngön pöta këët tekeri nasën ëën nem ngön pöt yaap ma kaar pël newasngan. Ën nem omnampön, ‘Wal ëak së,’ ngön pël yemak pöt könömët. Pöt nem ngön pöta këët tekeri sëën nem ngön pöt yaap ma kaar pël wasënëët. \v 24 Pötaanök ar ne kaar omën wonöp Omën Këëp e yangerak wë weëre kosang wak saunatë kangut ent ë yemoolak pöten ëwat sënëën epël ök yemaan iteneë.” Pël mëak kosat kël wa pöpön epël mëëa. “Ne epël niamaan kat wi. Ni wal ë korumönte wak nim kaatakë së.” \v 25 Pël maan tapëtakëër pitëm itöök wal ë pim korumönte wak pim kaatakë yesem Anutuun yaya mëëa. \v 26 Pël ëën omën pourö itenak yaan panë sak Anutuun ping wesak epël mëëa. “Peene ten omën it ngolöp nenten ityaangk.” \s1 Yesuuk Liwaiën yas mëëa \r (Matiu 9:9-13; Maak 2:13-17) \p \v 27 Yesu pi kaatakaan oröak yesem takis yewa omën namp yapinte Liwai pöp pim takis yewa kaatak wëën itenak epël mëëa. “Ni nem ënëm elnë.” \v 28 Pël maan Liwai pi wal ëak pim omnant pout sëp wesak Yesuu ënëm sa. \p \v 29 Liwai pi Yesuun sis nëmpënëak kaömp ar ëak takis yewa pim kar naröere omën munt naröen maan pim kaatak së piaripring kaömp na. \v 30 Pël ëën Parisi omnaröere pitëm ëwat omnarö pit Yesuu ruuröen epël ök mëëa. “Ar tol ëënak omën takis yewauröere saun omnaröaring iire kaömp ngawi yen?” \v 31 Pël maan Yesu kangiir epël mëëa. “Omën yauman wonörö rota ngësë nasën. Yaumanringöröakëër rotaaröa ngësë sa yaë. \v 32 Ne omën pitëmtën kön wiin wotpilörö pël yewas pörö lup kaip tiipnaan memëak newaisën. Won, ne omën pitëmtën kön wiin saun yaaurö pël yewas pörö ngön ök maan lup kaip tiipënëak waisaup.” \s1 Ngës olëak wëauta ngönte \r (Matiu 9:14-17; Maak 2:18-22) \p \v 33 Yesuuk pël maan pit kangiir epël mëëa. “Sonë ruurö pit Anutuun yak kaömp ngës olëak wë kët poutë Anutuun kimang më yaë. Ën Parisi tenim ruuröeta tapël ë yaë. Ën nim ruurö pöt kaömp nëëre i në pël ëeim.” \v 34 Maan Yesuuk pitëm pim karuröaan kaaö ngön mëëa pöten kat wiak kangiir epël mëëa. “Ar yok pangk omën namp öng öpënëak yeem pim karuaröaring wëën pöt karuröen, ‘Kaömp ngës olëak weë,’ pël maan pit kat wiipën ma? Won pan. \v 35 Peene wë omën öng öpna pöp pim karuröaring akun wali naön ëëpnaat. Pi peene wëën ënëmak omën naröak pi wak kama ulmëën akun pötakökëër pim karurö yaköm ëën kaömp ngës olëak öpnaat.” Pöl pit ne kama neöpna pötakökëër nëm ruurö neen yaköm ëën kaömp ngës olëak öpnaat. \p \v 36 Yesu pi watepang ngön pil mëak kaalak munt nent epël mëëa. “Omën namp pim ulpëën ngolöpöpökaan lup nent ilak ngaanëpök wiak korir namëëpan. Pël ëëpna pöt ulpëën ngolöpöp utpet wasën ngolöp pöp köpöpring ngöntre kar naën ëëpnaat. \v 37 Ën omën namp i kep pol koröpwerring ket ëa ngaan pötak wain i ngolöpët kolön yok pangk naëpan. Pël ëëpna pöt wain i pöt kep wetak pol koröp pöt sak il ngentiin iit orö sëpnaat. Pël ëën pol koröpwerta utpet ëëpnaat. \v 38 Pötaanök wain i ngolöpët kep ngolöptak lë mëëpna pötak pangk ëëpnaat. \v 39 Omën namp wain i ngaante yenaupök ngolöpta songönte köpël ëak nanën ëëpnaat. Pël ëëpnaatak ngaante ëwat wë pöt pëën kent ëak nëmpnaat.” Yesuu pël mëëa pöta songönte epët. Mosesë ngön kosang ngaanötre pimtë ngön ngolöpöt pangk irikor naëpan pötenök ya. \c 6 \s1 Kë yesa akun ngëëngkta ngönte \r (Matiu 12:1-8; Maak 2:23-28) \p \v 1 Kë yesa akun ngëëngk nentak Yesure pim ruurö pit rais ya neweri lup sa. Pël ëak ruurö pit ulöp narö töak söngsöng ëak na. \v 2 Pël yaëën Parisi naröak pitën epël mëëa. “Kë yesa akun ngëëngktak arim ya yamëngk pipotön pepanöm wia. Tol ëënak yeë?” \v 3 Maan Yesuuk kangiir epël mëëa. “Ar Tewitre pim omnaröa këën wë ëa pöt sangk kelak kat nawiin yaaurö ma? \v 4 Tewit pi Anutuu ngönën tup kaöeta kakaati së kaömp Anutuu ëöetak wieëa pöt kiri ar yaauröakëër nëmpnaan omën pasurö nëmpanëak nga yaaut wak pimënt nak pim omnarö karut mangkën na. Pöt ar sangk kelak kat nawiin yaaurö ma?” \v 5 Pël mëak epël mëëa. “Omën Këëp ne kë yesa akun ngëëngk pöta pepap.” \s1 Kë yesa akun ngëëngk nentak Yesuuk omën namp ompyaö mowesa \r (Matiu 12:9-14; Maak 3:1-6) \p \v 6 Kë yesa akun ngëëngk nentak Yesu pi kaalak ngönën tupta kakaati së omnaröen ngönën ök yamëem pörek omën namp pim mor yaapkëës kël waup wëën itena. \v 7 Pël ëën ngön kosangötë ngarangköröere Parisi ngönën omnaröak Yesuuk akun ngëëngktak ompyaö wasën pöt ngön yaatak ulmëëpënëak ngai yeem wëa. \v 8 Pël ëën pimtok pitëm lupötë itenak omën mores kël wa pöpön epël mëëa. “Ni wal ëak wais omnaröa itëkëël tau.” Pël maan omën pöp wal ëak së pörek taua. \v 9 Pël ëën Yesuuk epël mëëa. “Ne arën pëlpël niamaan. Tiar yok pangk kë yesa akun ngëëngktak omnarö ompyaö elmëëpen ma utpet elmëëpen? Yauman omnarö ompyaö mowasëpen ma mëmpen?” \v 10 Pël mëak pitën nga it nalnal elmë pet irak omën pöpön epël mëëa. “Nim mores el më.” Maan omnamp pi pël ëën mores kosang sa. \v 11 Pël ëën pit ya këlangön utpet ëën pitëmënt wa top ëak neneren epël mëëa. “Tiar Yesu epop tol elmëëpen?” pël mëëa. \s1 Yesuuk pim ngön yaaö omën 12 pörö il ulmëa \r (Matiu 10:1-4; Maak 3:13-19) \p \v 12 Akun pötak Yesu pi Anutuun ök mapënëak rosir naöökël sa. Pël ëak röök pötak ök maim wëën ëwa tëa. \v 13 Pël ëën ëlpam walën pim ruuröen yas maan sëën pi pitëm naëaan omën 12 ëak il moulmëak pitëm yapinten pim ngönte yaaö omnarö pël mëëa. \v 14 Nampë yapinte Saimon pöpön Yesuuk yapinte Pita pël mëëa. Ën namp Entru pöp Saimon pim nangap. Ën naröa yapinöt Semsre Son, Patolomiuure \v 15 Matiu, Tomasre Sems Alpiasë ruupre Saimon Selot pël yamëëa pöp, \v 16 Yutas Sems pim ruupre Yutas muntap Keriot kakaanëp, ënëmak Yesuun kup mowiipnaap. \s1 Omën selap pan wëën Yesuuk ya mëna \r (Matiu 4:23-25) \p \v 17 Yesu pitring rosiraöökaan ëëtöök së oröak pim ruurö selap pan pitring tauaan omën selap Yutia yangerakaanre Yerusalem kakaanre i kaö ëöök Taiaare Saiton ka pöteparëaan narö pit pourö wa top ëa. \v 18 Omën pörö pit Yesuuk ngönën ök maan kat wiire pitëm yaumanöt won wasö pël ëëpënëak sa. Pël ëën Yesuuk omën urmerarö pitëk wëauröeta ompyaö mowesa. \v 19 Pël ëën omën pourö pit itaangkën weëre kosangö pim naëaan sëën ompyaö sëpën seëa pöt itenak pitta ompyaö sëpënëak kent ëën piik morring ngëën elmëëpënëak ök ëa. \s1 Ërëpsawiaring wëautere yaköm ë sak wëauta ngönte \r (Matiu 5:1-12) \p \v 20 Yesu pi pim ruuröen iteneë epël mëëa. “Omnant wonörö ar Anutuuk wa ngaöök yanimë. Pötaanök ërëpërëp ëënëët. \p \v 21 “Omën peene këën ëeim wëaurö ar ënëmak kep ëënëët. Pötaan ërëpërëp ëënëët. \p “Omën peene ingre këlël aim wëaurö ar ënëmak söm anëët. Pötaan ërëpërëp ëënëët. \p \v 22 “Ënëmak omnarö pit arën Omën Këëp nemorö pël niak nga elniak kasëng nimampnaat. Pël ëak ngön utpet niak arim yapinöt utpet pan wesak niapnaat. Pël ëën ar pöten ërëpërëp ëënëët. \v 23 Ngaan pitëm ëarö tektek ngön yaauröen pil elmëaurö. Pötaanök pit ar pël yaalniin pöt, ‘Ënëmak kutömweriaan kangut kësang önaat,’ pël weseë ya kë sak ërëpërëpring tan urön. \p \v 24 “Ën monere urömaringörö ar omnant weimaurö, yakömpe. Ar kutömweri kaalak munt nant naöngan. \p \v 25 “Kaömp nak kepring wakaimaurö, yakömpe. Ar këën eim önëët. \p “Söm aim wakaimaurö, yakömpe. Ar ingre ya ilak aim önëët. \p \v 26 “Omën peene omnaröak arim yapinöt ping wesak yaaurö, yakömpe. Ngaan arim ëaröak tektek ngön kaarkaar yaauröen tapël elmëa.” \s1 Kööre tokörö lup sant yaalmëauta ngönte \r (Matiu 5:38-48) \p \v 27 “Nem ngönte kat yawiaurö arën ök niamaan. Arimëën kööre tok yaalniaurö lup sant elmëën. Utpet yaalniaurö ompyaö elmëën. \v 28 Omën ar utpet niwasëpënëak ngön yaaurö Anutuuk ompyaö mowasëpnaan kimang man. Ën arimëën ökre was yaalniauröaan Anutuun kimang man. \v 29 Omën nampök kerëm nentak yanimöön pöt nenteta nimööpnaan mowasum. Ulpëën rangkëp yeön pöt iriipön nga elmëënganok. \v 30 Namp niin omën nantön kimang niaan mamp. Nampök niikaan wa ëp ëën kaalak nimpënëak ke urak manganok. \v 31 Ar omnaröak omnant elniipënëak kent kön yawi pipël arökta pitëmëën elmëën. \p \v 32 “Arim kar lup sant yaalniaurö kangiir lup sant elmëënë pöt pangk naëpan. Omën saunaringörö pitta lup sant tapël elmë yaë. \v 33 Ën omën ompyaö yaalniaurö kangiir ompyaö elmëënë pöt pangk naëpan. Omën saunaringörö pitta ompyaö tapël elmë yaë. \v 34 Ën ar omnarö kangut nimpënaak pël wesak omnant mampunë pöt pangk naëpan. Omën saunaringörö pitta omnarö kangiir tapël mampënaak pël wesak omnant men yaë. \v 35 Ar pöt, arimëën kööre tok yaalniaurö lup sant elmëak ompyaö elmëën. Ar omnarö omën kangutëën kön wiak mengkanok. Pël ëënë pötak kangut kaö pan wak Anutu Ngaarëkëpë ru sënëët. Pöt pi omën pimëën yowe nemaan yaaöre utpet yaalmëa pöröaan kësangën yaaup. Ar Anutuu ru sënë pötaan pim ök tapël omnarö elmëën. \v 36 Arim pepapök yaköm yaalni tapël arta yaköm elmëën.” \s1 Ngön ë pet yairauröa yaë pöta ngönte \r (Matiu 7:1-5) \p \v 37 “Ar omnarö kom ëak ngön ë pet yairaupë yaë pöl ëënganok. Pël ëënë pöt Anutuuk ngön ë pet yairaupë yaë pöl naalniipan. Ar omnarö ngön ë pet yairaupë yaë pöl könöm mangkanok. Pël ëënë pöt Anutuuk ngön ë pet yairaupë yaë pöl könöm naningkën ëëpnaat. Ar omnaröa saunatë kangut kërë moolan. Pël ëënë pöt Anutuuk arimotë kangut kërë nuulapnaat. \v 38 Ar omnarö kësangën yaalmëën Anutuuk ar tapël elniipnaat. Pöt arim ëënë pöt il wesak kësang panë wesak wa top elniipnaat. Pöta ök omnaröen elmëënë pöt Anutuukta ar elniipnaat.” \p \v 39 Pël mëak Yesu pi yal menak watepang ngön nent epël mëëa. “Omën it il tëa naar piarip yok pangk nampnamp mësak sëpën ma? Won, pël naëpan. Piarip pouwaar kanö wiaan saarëak së parë orööpnaat. \v 40 Runga pep kaatak nampök pim pepap il newaspan. Pi omnant ëwat sa pet irak pim pepapë ök sëpnaat. \v 41 Ni tol ëënak nim karipë itöök ulöl kotten iteneëak nimtëöökë këra elten kön nawiin yaën? \v 42 Nimtëöök om wiaan ni tol ëak karipön epël maan pangk ëëpën? ‘Ngöntöp, ni kat newiin ne nim itöök ulöl wia pipët niömaan.’ Kaar omnamp, ni nimtë itöök këra elte wia pipët wakök nim karipë itöök ulöl wia pipët wëën pangk ëëpnaat.” \s1 Këraatë songönte \r (Matiu 7:16-20; 12:33-35) \p \v 43 “Këra ompyaumentëk ulöp utpetarö nautpan. Ën këra utpetementëk ulöp ompyaurö nautpan. \v 44 Këraamenti songönte ulöpöröak war yewas. Wëleri ëër nautpan. Ën rakësaöök kasu nautpan. \v 45 Omën ompyaup pi pim lupmeri kön ompyaut wieëa. Pötaanök omnant ompyaö yaë. Ën omën utpetap pim lupmeri kön utpetat wieëa. Pötaanök pi utpetat yaë. Omën namp ke nentere nent pim lupmeri peö ëak wë pöt këmtak war yewas.” \s1 Ka ök yarëauta songön nentepar wia \r (Matiu 7:24-27) \p \v 46 “Oröp ëën, ‘Tenim Aköp,’ pël yeneemak nem ngönte kat nawiin ëeim? \v 47 Omën nem naë wais ngönte kat wiak nem këm ngön ngar öpna pipopön omën eptak ök ëën ar ëwat sënëën. \v 48 Omën pipop pi omën ka weit ök rëaupë ököp. Omën pöp pi pim kaat ök rëëpënëak wap waliit ilak pongön tëak wes mëën ngemaan yang menak taintaë wesa. Pël ëën kopi akunaöök i nga urak tööl noolaan ëa. Pöt omën pöp pi taintaë pan wesak ök rëa. Pötaanök kosang ëa. \v 49 Ën omën nem ngönte kat wiak ngar naön ëëpna pipopön omën kaat mangkimangki ök rëa pöpëël ök ëëmaan. Omën pöp pi ka wapöt taë newasën ëa. Pötaanök kopi akunaöök i nga urak tööl olaan yangerak ngentiak utpet pan ëa.” \c 7 \s1 Yesuuk Rom nga omnaröa wotöököpë inëënëp ompyaö mowesa \r (Matiu 8:5-13) \p \v 1 Yesu pi ngön pöt omnaröen ök më pet irak Kapaneam kak së oröa. \v 2 Pörek Rom nga omnaröa wotöök nampë inëën namp yauman kaö pan yeem wel wiipënëak ëa. Wotöököp piin kent yaaup. \v 3 Pël ëën wotöököp pi Yesu pim yaauten kat wiak Yuta kaö narö pi koirak waisën pim inëën ruup ompyaö mowasëpënëak wes momëa. \v 4 Pël ëën pit Yesuu naë së oröak kosang wesak epël mëëa. “Omën pöp ompyaö yaaup. Pötaanök ni kaamök elmë. \v 5 Pi tiar Yuta omnarö lup sant elniak tiarim ngönën tupët ök rëaup.” \v 6 Pël maan Yesu pitring së kaata temanöm yesën nga wotöököp pim kar narö epël ök mapënëak wes mëën sa. “Aköp mosëp. Ne ompyaup talte ni nem kaatak waisum? \v 7 Ne nemtëën kön wiin pangk naën ëën nim ngësël waisumataan pomp yeë. Pötaanök ni om pirek wë këm pëëntak aan nem inëën ruup ompyaö sëp. \v 8 Ne omën isauröa ikanöök inëën yaaup. Ën nem iri nga omnarö wë. Pötaanök nook nampön, ‘Së,’ maan sëpnaat, nampön, ‘Wais,’ maan waisëpnaat, ën nampön, ‘Pël ë,’ maan pël ëëpnaat. Pötaanök nim naë weëre kosang wieëaup pöten ne kön wiin ni maan nem inëën ruup yok pangk ompyaö sëpnaat.” \v 9 Pël maan Yesu pi kat wiak yaan sak kaip ti omën pim ënëm yesa pöröen epël mëëa. “Ne ök niamaan. Israel omnarö arim naë kön wi kosang yewesa epël nent nokoirën ë yeë.” \v 10 Pël maan nga wotöököpë karurö pit kaalak kaatak së itaangkën inëën ruup ompyaö sak wëa. \s1 Yesuuk yokot namp weletakaan wal ë moulmëa \p \v 11 Wë akun nentak Yesu pi ka nenta yapinte Nain pörekë yesën pim ruuröaring omën kësang pan piiring sa. \v 12 Pël ëën kak temanöm yesën öng kapir namp pim yokot kopëtap wëa pël ëeëaup wel wiin yang kel weerëpënëak omën pourö wak kakaan kan kourak koira. \v 13 Pël ëak Yesu pi öng pöpön itenak yaköm ëën epël mëëa. “Ing angan.” \v 14 Pël mëak naë së umkekët mor wëën wak sa pörö leng ëak tauaan epël mëëa. “Yokot epop, ni wal ëëmëak yeniak.” \v 15 Pël ök maan welap wal ëak ngön ëa. Pël ëën Yesuuk pim ëlëpring öpënëak mëëa. \v 16 Pël ëën omnarö pöten itenak kas ëën Anutuun yaya mëak epël mëëa. “Tektek ngön yaaö kaö namp peene tiarim tekrak yaarö.” Pël yemaan naröak epël mëëa. “Anutu pim omnarö kaamök elniipënëak yewais.” \v 17 Pël ëën Yesu pim ëa pöta ngönte Yutia yang pour pangk ëën yang naë wieëa pötë sa. \s1 Sonök Yesuu ngësë ru naar wes mëa \r (Matiu 11:2-19) \p \v 18 Sonë ruurö pit Sonön Yesuu ëa pöta ngönte ök mëëa. \v 19 Pël maan Son pi ru naar ngön maan sëën Aköpön epël pëlpël mapënënëak wes mëa. “Waisëpënëak aan kor wakaimaup ni tapöp ma muntapön kor ön?” \v 20 Pël mëak wes mëën omën pöaar Yesuu naë së oröak epël mëëa. “Son i yamëaup puuk niin epël pëël nianëak wes yanimë. ‘Waisëpënëak aan kor wakaimaup ni tapöp ma muntapön kor ön?’” \p \v 21 Akun pötak Yesu pi omën yauman ke nentere nent yaaurö ompyaö mowasööre omën urmeraröaring wëaurö urmerarö waö ë momëëre omën it il tëaurö it nganga mowasö pël ëeim wëa. \v 22 Pël ëën omën pöaar së ök maan Yesuuk kangiir epël mëëa. “Arip së Sonön omnant arpim itaampööre kat wi yeë epotön ök man. It ngaapörö it nganga së, ing il tëaurö ompyaö sak kan ë, kësë ëaurö ompyaö së, katun yaaurö kat nganga së, welarö wal ë ulmë, ngöntök yaaurö ngön ompyaut ök maan kat wi, pël yeë epotön ök man. \v 23 Omën namp nemëën yak pim kön wi kosang yewesaut irikor naën yaë pipop ërëpërëp ëëpnaap.” \p \v 24 Pël maan omën Sonë wes mëa pöaar yesën Yesuuk omnaröen Sonë songönte epël mëëa. “Ar ngaan yang omën wonrek kalaö naö kent möön sak waisak yaëën itaampunëak saurö ma? Won, Son pi pöta ök won. \v 25 Ma omën ulpëën ke nalëp mëaö nampön itaampunëak saurö ma? Won, omën ulpëën ke nalörö mëa pörö omnant kësangring omën omp aköröa ka ompyautë wë. Son pi ulpëën ke nalörö namëënëp. \v 26 Ma ar omën ke tolëëlëpön itaampunëak saurö? Ar tektek ngön yaaö nampön itaampunëak saurö ma? Ar yok pël ëan. Ne ök niamaan. Pi tektek ngön yaaö tapöpök pim ya yamëngka pötök tektek ngön yaaö muntaröa ya yamëngkaut il yemowas. \v 27 Omën pöpëënök ngönëntak epël retëng ëa. \q1 ‘Kat wi. Ne omën nem ngönte waup wes mëën nimëën wet rapnaat. \q1 Puuk nim kanö ningësëpnaat.’ \m \v 28 Ne ök niamaan. Son puuk yangerakë omën pourö il yemowas. Pël ëaap omën Anutuuk wa ngaöök yamë pöröak pi il yemowas. Pitëm naëaan koturöakta pi il yemowas.” \v 29 Omën yaapöröere takis yewaurö pit makre ku mëak epël mëëa. “Mak, Anutu pi ompyaö yaaup.” Pöt Sonök wet rëak pit i momëa. Pötaanök pël mëëa. \v 30 Ën Parisi ngönën omnaröere ngön kosangötë ngarangkörö pit Sonök i momëëpnaaten kaaö yeem Anutuu kan ompyaö pet yaalmë pö kasëng mena. \p \v 31 Pit pël yaëën Yesuuk epël mëëa. “Ne ar akun eptak wëauröen oröp nentak ök elniim? Ar talöröa ökörö? \v 32 Ar rungaaröa ökörö. Rungaarö pit ka tomök ngasam yeem neneren epël yema. \q1 ‘Ten intö tang yamöön ar tan naurön yeë. \q1 Ten ingre tan yaan ar ingre ya ilak naën yeë.’ \m \v 33 Ar tapël yaaurö. Son i yamëaup pi wais wain i nanën wë akun nantë kaömp ngës olëak wëën ar piin, ‘Pi urmerapring wë,’ pël aiman. \v 34 Ën peene Omën Këëp ne wais iire kaömp yenën ar epël aim. ‘Iteneë. Omën epop wain iire kaömp kaö yenëp. Pi takis yewaöre saun omnaröa karip,’ pël aim. \v 35 Pël ëaap Anutu pim ëwat pöt arim naë wieëanëën ar tenip sant elnian tapön.” \s1 Öng utpet nampök Yesuu ingesiarë i köp nga kamp nent lë momëa \p \v 36 Parisi ngönën omën nampök Yesu piiring kaömp nëmpënëak yas maan pim kaata kakaati së kaömp yenem wëa. \v 37 Pël ëën kak pörek öng utpet namp Yesu Parisi omnampë kaatak kaömp yenem wë pöt kat wiak i köp nga kamp nent kep ompyautaring wak sa. \v 38 Pël ëak Yesuu kasngaël së pim ingrak taueë ing ëa. Pël ëën ing lelapöt pim ingesiarë ngentiin pim kepön ëptak kol mowesak ingesiar tot nak i köp nga kamp pöt lë momëa. \v 39 Pël yaëën Parisi omën Yesuun yas mëëa pöp itenak kön epël wia. “Pi tektek ngön yaaö namp ëanëën öng epopë songönten ëwat ëan tapön. Öng epop saun öngöp.” \v 40 Pël kön yawiin Yesu pim kön pöt itenak epël mëëa. “Saimon, ne ngön nent ök niamaan kat wi.” Maan Saimonök epël mëëa. “Rë yanuulaup, ök a.” \v 41 Pël maan Yesuuk epël mëëa. “Omën naar piarpim sum kangit wiaapnaat. Namp 500 kina, namp 50 kina. \v 42 Piarip sum pöt kangiir mampënaat pangk naën ëa. Pël ëen mon pepap piarpim kangiir mampëna pöt sëp mowesa. Ni kön wiin omën pöaarëkaan talëpök mon pepapön lup sant elmëëpën?” \v 43 Pëël maan Saimonök epël mëëa. “Ne omën sum kangit selap sëp mowesa pöpön kön yawi.” Pël maan Yesuuk epël mëëa. “Ni pangk yaan.” \v 44 Pël mëak kaip ti öngöpön itneë Saimonön epël mëëa. “Ni öng epopön itenaan ma? Ne nim kaatak waisën ni ingesiar iirömaan iit nenangkën. Pël ëën öng epop pim ing lelaptak nem ingesiar i neirak kepön ëptak kol yewas. \v 45 Ne waisën ni sant elnëak tot nenenën ëaup. Pël ëën öng epopök nem ingesiar tot yen. \v 46 Ni nem kepön ëptak iit wa nenemëën yaëën öng epopök ingesiarë i köp nga kampët wa yenemë. \v 47 Pötaanök öng epopë lup sant kësang yaalnë pöta songönte ök niamaan. Pim utpetat kësang pan pötë kangut kërë moolëaut. Namp pi nook pim saun kotta kangit kërë moolema pöt pim lup santeta kot tapël elnëëpnaat.” \v 48 Pël mëak Yesu pi öngöpön epël mëëa. “Nim saunatë kangut kërë niolëaut.” \v 49 Pël yemaan omën piiring kaömp neim wëaurö pit kön epël wesa. “Saunatë kangut yakërë epop pi omën ke tolëëlëp?” \v 50 Pël ëën Yesuuk öngöpön epël mëëa. “Nimtë neen kön wi kosang yewesautak utpetetakaan yaniö. Pötaanök ya kë sak së öm.” \c 8 \s1 Öng narö Yesuu ënëm sa \p \v 1 Akun kot nent won sëën rangkël Yesu pi ka kotre kaö poutë ngön ompyaut ök mëak Anutuuk wa ngaöök nimëëpna pöta ngönte ök maö yesën pim ru 12 pöröeta piiring sa. \v 2 Pël yaëën öng narö Yesuu ngaanëër urmerarö pitëkaan waö ë mëëre yauman ompyaö mowasö ëa pörö pitta Yesuring sa. Namp Maria Matala kakaanëp urmerarö 7 ëak waö ë momëa pöp. \v 3 Namp Soana ngarangk namp Susa Erotë kaatak wëaup pim öngöp. Ën namp Susana piporöere öng munt narö pit Yesuring yesem Yesure ruurö sumre omnant kaamök elmë sa. \s1 Omnant öpöt yaak yoolëauta ngönte \r (Matiu 13:1-9; Maak 4:1-9) \p \v 4 Ka poutëaan omën selap pan së wa top ëën Yesuuk watepang ngön nent epël ök mëëa. \v 5 “Omën nampök pim yaak omnant öpöt olëa. Pël ëën nant kamtaöök ngentiin omnaröak kan së waisö yeem ing mësak pötöp rep olaan intöröak wa na. \v 6 Ën nant këlöökë ngaarëk ngentia. Pël ëaut oröak yang kolapët won ëën umön rëa. \v 7 Ën nant nönötë öngpök olëa. Pël ëën nönöt oröak ngep ëën sësë ëa. \v 8 Ën nantökëër yang kolaptak olëa. Pël ëën pötökëër aprak kë kësang pan, kengk nemorëët 100, nemorëët 100 pël uta.” Yesu pi pël mëak ngön ëak epël mëëa. “Katringëpök ngön epët kat wiip.” \s1 Yesu pim watepang mëëauta songönte \r (Matiu 13:10-17; Maak 4:10-12) \p \v 9 Pël maan ruuröak Yesu pim watepang ngön pöta songönten pëël mëëa. \v 10 Pëël maan Yesuuk epël mëëa. “Anutu pimtok wa ngaöök nimëak wë ngön ëlëëp pöta songönte arënökëër pet yaalni. Ën omën muntarö pit pöta songönte kat wiipanëak watepang ngön ök yak. Pit Anutuu naë rë olaan pitëm saunatë kangut këre olapan itöök itaampënaatak këëten yok pangk itnaampan ma katëëpök kat wiipnaatak songönten këëkë kön nawiipan.” \s1 Omnant öpötëën watepang ngön ëa pöta songönte \r (Matiu 13:18-23; Maak 4:13-20) \p \v 11 “Watepang ngön niak pöta këët epët. Anutu pim ngöntak omnant öpöt yoolak pötë ök yaë. \v 12 Omnant öpöt kamtaöök ngentia pötë ökörö, omën narö ngönën kat wiak Anutuun kön wi kosang wasën utpetetakaan moöpanëak Setenök pitëm lupötëaan wa yemoola. \v 13 Ën öpöt këlöökë rangk ngentia pötë ökörö, omën narö ngönte kat wiak ërëpsawi ëak öpnaat. Pitëm lupötë misën il natëën. Pötaanök akun kot nent kön wi kosang wesak wëën morököt oröön wil këlok ëëpnaat. \v 14 Ën öpöt nönötë öngpök ngentia pötë ökörö, omën narö ngönën kat wiipnaatak wë koröpöökë omnantön kön selap ëëre monere urömen kentre kaur ëëre omën munt nantön war ë pël yaëën pötök ngep elmëën ngönën këët mos ëëpnaat. \v 15 Ën öpöt yang kolaptak ngentia pötë ökörö pit ngönën kat wiak lupöt ompyaö wesak wak wëën pitëm wëwëatë kë ompyaut koirëpnaarö.” \s1 Esuwes mangiak ëlëëp yawiauta ngönte \r (Maak 4:21-25) \p \v 16 “Omnarö esuwes mangiak kapita öngpök mëëre urta ikanöök wi pël naëngan. Ngaarëk wesirën ëwa ëaan omën kakaati waisëpnaarö ëwa pöön itaampnaat. \v 17 Omën ëlëëp wia pipot wi naöpanëët. Pipot tekeri sëpnaat. Ën ngep ëën wia pipot wiakaim wi naöpanëët. Ënëmak wëlël ëën omnarö itaampnaat. \v 18 Ar nem ngönöt këëkë wesak kat wieë. Omën namp Anutuuk ngön ompyaö lup nant mangkën ompyaö wesak öpna pöp muntat kësang wesak mampnaat. Ën namp naön wë wak wë wes öpna pöt wa ëp ëëpnaat.” \s1 Yesure ëlre nang pitëm ngönte \r (Matiu 12:46-50; Maak 3:31-35) \p \v 19 Akun nentak Yesuu ëlre nang pit Yesuun itaampënëak sa. Pël ëën omnarö kësang pan peö ëën pit om pëlëër wëa. \v 20 Pël ëën omën nampök epël mëëa. “Nim ëlre nang niin itaampënëak wais tomök wë.” \v 21 Maan kangiir epël mëëa. “Omën Anutuu ngönöt kat wiak ënëm yaë piporö nem ëlre nangarö pël yaë.” \s1 Yesuuk kent kaöaöön nga maan leng ëa \r (Matiu 8:23-27; Maak 4:35-41) \p \v 22 Kët nentak Yesure pim ruurö pit wang naöök ilëak pitën epël mëëa. “Tiar i kaö olëak ëngk komuntakël sëpa.” Pël mëak sa. \v 23 Yesem Yesu pi itkaan ëën ka ura. Pël ëën kent nempel möön i kaö maat wangaöök ilaan utpet ëak i kaöök ilapënëak ëa. \v 24 Pël ëën pit Yesuu naë së it moilak epël mëëa. “Rë yanuulaup, tiar kö sëpenëak yeë.” Pël maan pi wal ëak kentööre kaö maatön nga maan kentö leng ëën kaö maat wiap sa. \v 25 Pël ëën pitën epël mëëa. “Ar oröpmorëën neen kön wi kosang nenewasën yeë?” Pël maan pit yaan sak kas ëak neneren epël mëëa. “Omën epop tal namp apen? Puuk kentre kaö ma pöteparën nga maan pim ngönte ngar yeöp.” \s1 Yesuuk omën kaökaö yaaö nampökaan urmerarö waö ë mëa \r (Matiu 8:28-34; Maak 5:1-20) \p \v 26 I kaö olëak së Kalili ëngk komuntakël Kekesa yangerak së oröa. \v 27 Pël ëak pörek wangaö leng ë ulmëak wëën ka pöökaan omën namp pitëm naë sa. Omën pöp pim lupmeri urmerarö wëën akun wali yool wakaimaup. Akun wali urmer pörö omën pöpök taintaë wakaima. Pël ëaan omnaröak kët poutë ngarangk këëkë elmëeimeë wii weitring wii motëeima. Pël ëaap omën pöp pi wii pötta wil moolaima. Pël ëak urmer pöröak omnamp mësak omën wonrekë seima. Pi kakaati ka naurönöp, omën yangaöök pëën wëaup. \v 28 Omën pöpök Yesuun itenak merëk mëak pim ingesiarë së ngentiak epël mëëa. “Yesu ni Anutu Ngaarëk panëëpë Ruup. Ni ne tol elnëëm? Ne këlangön nangkanëak kimang yeniak.” \v 29 Pöt Yesuuk urmeraröen ngön ök maan orööpënëak yeem urmeraröak ngön pil mëëa. \v 30 Pël ëën Yesuuk pim yapinten pëël maan epël mëëa. “Nem yapinte Selap.” Pöt urmer selap piik ilëak wakaima pötaanök. \v 31 Pël ëën urmer pöröak Yesuun ngön ëak epël kimang mëëa. “Ni ten es parëaöökël waö ë nimëëngan.” \v 32 Yang pörek tangitak pol narö kësang lupönöök wëa. Pël ëën urmerarö pit es pariaöökël sëpanëak kas ëën Yesuun ke urak epël kimang mëëa. “Ni ten om wes nimëën polöröa öngpök ilenaan sën.” Pël maan Yesuuk kuure mak mëëa. \v 33 Pël ëën urmerarö pit omën pöpökaan oröak së polöröak ilëa. Pël ëën polörö pöömpö së parëaöök oröak së i kaöök ilëak i nak wel wia. \p \v 34 Pël ëën pol ngarangkörö pit itenak kas së ngön pöt ök maan kaare yang pörekë omën wëaurö pangk ë pet ira. \v 35 Pël ëën omnarö pit pöten itaampënëak Yesuu naë së itaangkën omën urmerarö piikaan oröak sa pöp könö koirak poë koröp urak Yesuu naë wel aisëaan pit itenak kas ëa. \v 36 Pël ëën omën pöten itena pöröak Yesuu omën urmerarö lupmeri wakaimaup ompyaö mowesa pöta ngönte omnaröen ök mëëa. \v 37 Pël ëën Kekesa yang pörekë omën pörö pim ëa pöten kas ëën Yesu pi pitëm yanger sëp wesak sëpënëak maan kaalak wangaöök ilëa. \v 38 Pël yaëën omën urmerarö piikaan waö ë momëa pöpök Yesuring sëpënëak ke urak kimang mëëa. Pël ëën Yesuuk kaalak wes mëak epël mëëa. \v 39 “Nim kak së omnaröen Anutuu nim naë retëng kaö elniak sant yaniwas pipta ngönte ök mam.” Pël maan omën pöp pim kak së omën pörek wëauröen Yesuuk pim elmëa pöt pout ök maima. \s1 Yesuuk öng namp ompyaö mowesak Sairasë koontup weletekaan wal ë moulmëa \r (Matiu 9:18-26; Maak 5:21-43) \p \v 40 Omnarö pit Yesu kaalak sëpënëak yaëën kor wëën së oröön omën pourö wa top ëak ërëpsawi elmëa. \v 41 Pël ëën ngönën tupta ngarangk namp Sairas pi Yesuu naë së pim ingrak tok oriak kosang wesak kimang epël mëëa. “Ni nem kaatak wais,” pël mëëa. \v 42 Omën pöp pim koont kopëtap krismaki 12 ëak saup wëa pöp yauman kaö pan wel wiipënëak yeëa. \p Yesu piiring yesën öngre omp kësang pan pi il mowaria. \v 43 Pël ëën pitëm tekrak öng namp öng yauman ëeim wëën krismaki 12 ëak saup wëa. Pël yaëën rotaaröakta kaamök elmëën pangk naën ëa. \v 44 Öng pöp Yesuu kasngaë së pim mores ulpëënëpök mësël elmëën tapëtakëër won sa. \v 45 Pël yaëën Yesu kat men ëak pëël mëëa. “Talëpök mësël yaalnë?” Pël maan pit wonwon yemaan Pitaak epël mëëa. “Kaöap, omnarö tetang menak wëep naröak mësël yaalniip oröpmorëën yaan?” \v 46 Maan Yesuuk epël mëëa. “Won, omën nampök mësël elnëën nem weëre kosang nant piik yesën kat men yeë.” \v 47 Pël maan öngpöp pi itaangkën pim songönte tekeri yewasën reireë urak Yesuu naë së pim ingrak tok oriak omnaröa itöök pim yaumanta songöntere mësël ëlmëak teëntom ompyaö sa pöta ngönte war wesak ök mëëa. \v 48 Pël ëën Yesuuk epël mëëa. “Koontup aë, nimtë kön wi kosang yewesautak ompyaö yesën. Pötaanök ya kë sak öm.” \p \v 49 Pi pël yamëem taprek om wëën omën namp ngarangkëpë kaatakaan së ngarangkëpön epël mëëa. “Nim koontup wel wiaarek këpök rë yanuulaup koirak waisngan.” \v 50 Pël maan Yesu pi ngön pöt kat wiak kangiir ngarangkëpön epël mëëa. “Ni kon selap ëënganëp om kön wi kosang newas. Pël ëën nim koontup ompyaö sëpnaan.” \v 51 Pël mëak kaatak së oröak omën muntaröen kakaati sëpanëak nga mëak Pitaare Sonre Semsre koontupë ëlre pepaar pitëmënt piiring koontupë wieëaurekë sa. \v 52 Pël ëak öngre ompörö koontupëën ingre ya ilak kësang yaan Yesuuk epël mëëa. “Ar ing angan. Koontup pi wel nawiin om ka ura.” \v 53 Pël maan pit wel yaap wiaup pël kön wiak söm ëa. \v 54 Pël yaëën Yesu pi koontupë moresi wak epël mëëa. “Koontup aë, ni wal ë.” \v 55 Maan pim könöp kaalak së ilaan tapëtakëër teëntom wal ëa. Pël ëën kaömp mampënëak ök mëëa. \v 56 Pël ëën ëlre pepaar pöten itenak yaan panë sa. Pël yaëën Yesuuk omën oröa pöta ngönte omnaröen mepanëak nga mëëa. \c 9 \s1 Yesuuk pim ru 12 pöröen ya ngön mëëa \r (Matiu 10:5-15; Maak 6:7-13) \p \v 1 Yesu pim ru 12 pöröen yas maan sëën urmerarö waö ë momëëre yauman yaaurö ompyaö mowasö pël ëëpënëak weëre kosang mena. \v 2 Pël ëak Anutuuk wa ngaöök nimëak wë pël maöre yaumanörö ompyaö mowasö pël ëëpënëak pit wes momëa. \v 3 Wes momëëpënëak yeem epël ngan rë mena. “Ar kan kourakë omnant wak sënganok. Sungkörere kërre kaömpre monere pötring ulpëën naar wak sënganok. \v 4 Kak nerek së oröak ka ilanë piptak pëën wë olëak sën. \v 5 Nerek së oröön pit ka naningkën ëën pöt ing porpor elmëak arim ingötëaan yangre ulölöt kërë ka pöök moolan.” \v 6 Pël maan sa. Pël ëak ka poutë yesem ngönën ök maö yauman omnarö ompyaö mowasö pël ë sa. \s1 Erot pi Yesuu ngönte kat wia \r (Matiu 14:1-2; Maak 6:14-29) \p \v 7 Omën omp ak Erot pi Yesuu omnant yaaö pötön kat wiak ëngk ma e wesa. Pöt omën naröak Yesuun Sonök weletakaan wal ëak wë yaë pël mëëa pötaanök. \v 8 Ën naröak tapël, “Eliaak oröak yaë koröp,” yemaan naröak, “Tektek ngön yaaö ngaan wakaimauröakaan nampök wal ëak yaë koröp,” pël mëëa. \v 9 Pël yemaan Erot pi epël mëëa. “Son pöp nook maan ngernger ilauppe. Talëpök yaauten ne kat yawi?” Pël mëak Yesuun itaampënëak kent elmëa. \s1 Yesuuk omp 5000 ëak kaömp mena \r (Matiu 14:13-21; Maak 6:30-44; Son 6:1-13) \p \v 10 Yesuu ngön yaaö pim wes mëa pörö pit ya nga im olëak kaalak sa. Pël ëak pitëm ya mëmpööre omnant ë ima pötön ök mëëa. Pël ëën pit koirak kak pörek sëp wesak ka nenta yapinte Pesaita pörek së pitëmënt öpënëak sa. \v 11 Pël ëën omnarö pöten kat wiak kaalak pim ënëm së oröön Yesu pitën itenak ngöntre kar elmëak Anutuuk wa ngaöök nimëak wë pöta ngönte ök mëak yaumanringörö ompyaö mowesa. \v 12 Pël ëeim wëën wiap kanök këtëp yeilaan ru 12 pörö pim naë së epël mëëa. “Tiar omën wonrek wë. Pötaanök ni omnaröen maan repak yang eprek ka wieëautë së kaare kaömp koirëp.” \v 13 Pël maan Yesuuk epël mëëa. “Arök kaömp meneë.” Maan pit epël mëëa. “Tenim naë kaömp selap won, kaömp mor nas ën i kaö imën kopët naar pël ëak wia. Ma ten kak së omën selap eporöa kaömp nant sum ëënëak yaan ma?” \v 14 Ompörö selap pan 5000. Pötaanök pël mëëa. Pël maan Yesuuk pitën epël ök mëëa. “Ar omnaröen ök maan pit kom ëak rongan 50 50 pël wel aisap.” \v 15 Pël maan ruurö pit pël elmëën omën pourö wel aisëa. \v 16 Pël ëën Yesu pi kaömp mor nas pötring i kaö imënaar wak kutömweriil iteneë Anutuun yowe mëak pelak omnarö kom ë mampënëak ruurö mena. \v 17 Pël ëën omën pourö nak kep ëak kaut olaan ruurö wak kër 12 pötë waulön peö ëa. \s1 Pitaak Yesuun Kristo mëëa \r (Matiu 16:13-19; Maak 8:27-29) \p \v 18 Akun nentak Yesu pi pimtë ruuröaring pëën wë kimang ya mëna. Pël ëak pitën epël mëak pëël mëëa. “Omnarö neen talëp aim?” \v 19 Pël maan pit kangiir epël mëëa. “Naröak niin, ‘Son i yamëaup,’ pël aim. Ën naröak pöt, ‘Elia,’ pël yaan naröak, ‘Tektek ngön yaaö ngaan wakaimauröakaan nampök wal ëa,’ pël aim.” \v 20 Maan Yesuuk epël mëëa. “Ën arimtok pöt talëp aim?” Pël maan Pitaak kangiir epël mëëa. “Ni Kristo, Anutuuk Yaö Niiaup.” \s1 Yesu pi pimtë wel wiak wal ëëpna ngönte ök mëëa \r (Matiu 16:20-28; Maak 8:30–9:1) \p \v 21 Pël maan Yesuuk pitën Pitaë ngön mëëa pöt omnaröen ök mepanëak nga mëëa. \v 22 Pël mëak yal menak epël mëëa. “Omën Këëp ne wë ënëmak këëmre këlangön kësang kat wiire ngarangkre kiri ar yaaö kaöaröere ngön kosangötë ngarangkörö pit kasëng nemenak nemëngkën wel wiak akun nentepar nent kaalak wal ëëmaap.” \p \v 23 Pël mëak omën pouröen nent epël mëëa. “Namp pi nem ënëm elnëëpënëak pöt pimtë könöökë kentöt këëpöt weseë, ‘Ne Yesu pimëën wel wiima pöt pangk ëëmaap,’ pël wesak pim këra yetapër kët poutë waalak nem ënëm ëëp. \v 24 Namp pim wëwëet keimön ëak öpna pöt pim wëwëet kö sëpnaat. Ën namp nemëën yak wëwëet këëpöt wasëpna pöt pim wëwëet ompyaö orö morëëpnaat. \v 25 Ën namp yangerakë omnant pout kent ëak weim wëën pötök pim wëwë ompyaut utpet mowasën won sëën omën pötök tolëël kaamök elmëëpën? Pël naëpan. \v 26 Namp pi nemëntre nem ngönëntaan omnaröa ëöetak ëö ëëpna pöp ënëmak Omën Këëp ne nem Pepapre ngëëngk enselöröaring pitëm ëwaat nem rangk elaan nem kutöm ëwaöring oröak piin kaaö elmëëmaap. \v 27 Ne yaap niamaan. E taua eporö arëkaan narö wel nawiin om wëën Anutuu wa ngaöök nimëëpna pöt yaaröön itaampun sa.” \s1 Yesu pi möönre koröp maim wa \r (Matiu 17:1-13; Maak 9:2-13) \p \v 28 Yesu pi ngön pöt mëak wë kët 8 ëak won sëën Pitaare Sonre Semsre pël ëak pit koirak Anutuun ök mapënëak rosir naöökë sa. \v 29 Pël ëak ök yemaan ë kosaö maim koröp oröön ulpëënëpta kölam panë tëën ëwa elmëa. \v 30 Pël ëën omën naar oröak piiring ngönngön ëa yapintepar Mosesre Elia. \v 31 Piarip kutöm ëwaöring oröak wë Yesu pi Anutuu yaö mëëa pöl Yerusalem kak së wel wiipna pöta ngönte piiring aim \v 32 wëën Pitaare karaar pit kakom pan yaëënak ke urak it nganga sak itaangkën Yesuu ëwaö wiaan omën pöaar piiring tauaan itena. \v 33 Pël ëën piarip Yesu wil moulmëak sëpënëak yaëën Pita pi köpël yak Yesuun köntak epël mëëa. “Kaöap, ten eprek wëën ompyaö yaë. Pötaanök ten ka kot nentepar nent ëak ök renaan, nent nimëën, nent Mosesëën, nent Eliaëën ëak.” \v 34 Pël yemaan tapët pöt uröam nempel iri kaka elmëën pit kas ëa. \v 35 Pël ëën uröam pömpelë öngpökaan ngön epël oröa. “Epop nem Ruup, piin yaö mëëaup. Pötaanök ar pim ngönte kat wiin.” \v 36 Pël ëën pit ngön pöt kat wieë itaangkën Yesu pimënt tauaan itena. Pël ëak pit omnant pitëm itaampööre kat wi ëa pöt tapëtakëër omnaröen ök nemaan om yak wesak wakaima. \s1 Yesuuk yokot namp urmerap piik wëën waö ë momëa \r (Matiu 17:14-21; Maak 9:14-29) \p \v 37 Ëlpam walën rosiraöökaan ngemaan omën kësang pan Yesu kan kourak koira. \v 38 Pël ëak omën pöröa tekrakaan nampök epël mëëa. “Rë yanuulaup, ni nem yokotupön iteempëëk yak kosang wesak kimang yeniak. Pi kopëtapök yaë pötaanök. \v 39 Urmerapök pi taintaë wak wëën këlël aim wë. Pël ëak pöpök pi kutpat ë moolaan ngentiak ing elre mor el ëak wieë kepeep yangësem wiaakë yaë. Pël ëën këlangön panë yemengkem wil nemoulmëën yaëën \v 40 nim ruuröak waö ë momëëpënëak kosang wesak kimang maan pitök waö ëën pangk naën ëaut.” \v 41 Pël maan Yesuuk epël mëëa. “O kön wi kosang yewesaut wonörö, aë. Ar lup kosarö. Ar neen kön wi kosang nenewasën yeem kön wiin akun tolëël arring wë arim könömöt weim öm? Nim yokotup nem naë wak wais.” \v 42 Maan yokotup wak yesën urmer pöpök kutpat ë moolaan ngentiak ing elre mor el ëak wiaan Yesuuk urmerapön ngön kosang mëak yokotup ompyaö mowesak pim pepap kaalak mena. \v 43 Pël ëën omnarö Anutuu weëre kosang pöten itenak yaan sa. \s1 Yesu pi kaalak pim wel wiipnaata ngönte ök mëëa \r (Matiu 17:22-23; Maak 9:30-32) \p Pit Yesuu ëa pöten om kön wieim wëën Yesuuk pim ruuröen yas mëak epël mëëa. \v 44 “Ar ngön epël këëkë kat wieë. Omnaröak Omën Këëp ne ngaaröa moresi neulëëpna akunet temanöm yes.” \v 45 Yesuuk pit ngön pöta songönten kön wiipanëak ëlëëp mowesa. Pël ëën pit ngön pöt kat wiak ëngk ma e ëën pëël mapënëak ëak kas ëën sëp wesa. \s1 Kaö sak wëauta ngönte \r (Matiu 18:1-5; Maak 9:33-37) \p \v 46 Ruurö pit, “Tiarim naëaan talëpök kaö sak wë,” pël mëak pitëmënt ngön nga ela. \v 47 Pël yaëën Yesu pi pitëm kön pöten itenak runga kot namp wak pim naë tau ulmëak \v 48 pitën epël mëëa. “Omën namp nemëën yak runga kot ke epëlëp ompyaö elmëëpna pipop ne elnëëpnaat. Ne elnëëpna pipop nem wes nemëaup elmëëpnaat. Arim tekrakaan namp, ‘Ne irëak wë,’ pël apna pipop pi isak öpnaap.” \s1 Omën namp arim yaaut utpet newasën ëëpna pipop arim karip \r (Maak 9:38-40) \p \v 49 Pël maan Sonök epël mëëa. “Kaöap, ten itaangkën omën namp nim yapintak urmerarö waö ë yamëën itenaut. Pël ëaupök omën pöp tiarim ënëm naën yaë. Pël ëën tenök pël ëëpanëak kan mowariaut.” \v 50 Pël maan Yesuuk piin epël mëëa. “Ar kan mowariingan. Omën namp arim yaat komun naurön ëëpna pipop arim karip.” \s1 Sameria omnaröak Yesu ka nemangkën ëa \p \v 51 Yesu pi Anutuuk pi koirak kutömweri sëpna pöt temanöm yesën kosang weseëak Yerusalem kakë sëpënëak mëëa. \v 52 Pël ëak omën narö wes mëën wet rëak së Sameria yangerak ka naöök së oröak Yesuun kaare omnant kopëta wasëpënëak mëëa. \v 53 Pël maan omën pörö pit Yesu Yerusalem kakë sëpnaat ëwat wë yak pi sant nemowasën ëa. \v 54 Pël ëën Yesuu ruaar Sonre Sems piarip pöten itenak epël mëëa. “Aköp, tenip maan kutömweriaan esuwes irë pit kotöpën ma?” \v 55 Maan kaip ti nga mëëa. \v 56 Pël ëak pit kak nerekë sa. \s1 Yesuu ënëm ëëpenaata ngönte \r (Matiu 8:19-22) \p \v 57 Yesën kan kourak omën nampök epël mëëa. “Nim yasumëëtë ne ënëm elniimaap.” \v 58 Maan Yesuuk epël mëëa. “Kent tokörö pit pitëm ka yauraut wia. Ën intörö pitta pitëm ka ëpöt wia. Pël ëaap Omën Këëp nem ka uröma kaat won.” \v 59 Pël mëak Yesuuk omën nampön epël mëëa. “Ni nem ënëm ë.” Pël maan kangiir epël mëëa. “Aköp, ni yok pangk kat newiin wet rëak së nem pepap yang kel weerum.” \v 60 Maan Yesuuk epël mëëa. “Sëp was. Omën nem ngönte ngaarëk naön yaaö pöröak yok pangk wel pitëm karurö yang kel weerëpnaat. Ën ni pöt së Anutuuk wa ngaöök nimëak wë pöta ngönte ök ma.” \v 61 Pël maan omën munt nampök epël mëëa. “Aköp, ne nim ënëm elniimaaten kent yaë. Pël ëaap ni kat wiin wet rëak kak së nem karurö mor menak waisum.” \v 62 Maan Yesuuk epël mëëa. “Omën namp pi Anutuu yaatak wë wëwë ngaanten yaköm ëëpna pöpök Anutu pim wa ngaöök mëak wëaö pöta yaat yok pangk namëmpan.” \c 10 \s1 Yesuuk omën 70 ëak ngönën yaatak wes mëa \p \v 1 Ënëmak Aköp pi omën munt 70 ëak kom ë ulmëak pim ënëm sëpnaal ka kotre kaö poutë naar kak nerekëën naar kak nerekëën pëlpël ëak wet rëak wes mëën sa. \v 2 Wes mëëpënëak yeem epël mëëa. “Ya lupöök kaömp kë kësang pan köp sak wë. Pël ëaap ya omnaar kopët. Pötaanök ar yesem pöt ya Pepapön kimang man. Pël ëën puuk ya omën munt narö koirak wes mëën këët wa rongan ëëpnaan. \v 3 Seë. Yesem epël kön wieë. Pol sëpsëp ruurö kent toköröa öngpök wë pöl nook ar omnaröa öngpök wes nimëën së önëën yeë. \v 4 Pötaanök monere kërre ing körre pöt wak sënganok. It wompwomp ëënganëën kan kourak yesem omnarö koirak ngönaak manganok. \v 5 Ar ka nentak së ilanë piptak wet rëak epël man. ‘Anutuuk öngre omp ka eptakörö mayaap elniip.’ \v 6 Pël ëën ka pötak omën mayaap namp wëa pöt arim mayaap ök mëëa pöt pim naë orööpnaat. Won ëën pöt arim mayaap pöt arimtë ngësël kaip tiak waisëpnaat. \v 7 Ya omnarö pit pitëm ya yamëngkauta kangiir omnant yok pangk yeö. Pötaanök ar ya omnarö arim ka önë pötak pëën wëën kaömpre iire pöt pit ningkën pöt yok pangk nën. Pël ëak ar ka paspas ëënganok. \v 8 Kak nerek së oröön sant niwesak kaömp ningkën pöt nën. \v 9 Pël ëak kak pörekë yauman omnarö ompyaö mowesak, ‘Anutuuk wa ngaöök nimëëpënëak yaë,’ pël man. \v 10 Ën ar kak nerek së oröön pit sant naalniin ëën pöt ar ka tomök së taueë epël man. \v 11 ‘Ar kön wiak “Ten utpet yeë,” pël wasënëëk yak arim ka epöökaan yangre ulöl tenim ingötë el menaut kaalak kërë arimtëën yanuulak. Pötaanök ar këëkë kön wieë. Anutuuk wa ngaöök nimëëpnaaten kaaö yeë.’ \v 12 Ne niamaan kat wieë. Ngaanëër Sotom kakörö pit utpet ëeima. Pötaan akun kaöaöök Anutuuk Sotom kakaanörö pitëm utpetatë kangut mampnaat. Ën ka ke pilötë pörö utpet pan ëën Sotom omnaröa kangut kaö wesak mampnaat.” \s1 Yesuuk ka nantë omën lup kaip natiin ëauröaan yaköm ngön mëëa \r (Matiu 11:20-24) \p \v 13 “Yakömpe, Korasin omnaröen. Yakömpe, Pesaita omnaröen. Nem retëng weëre kosangöt arim naë elnia pöl Taiaare Saiton omnaröen elmëanëën pit ngaanëër pitëm lupöt kaip tiak ulpëënre poë koröp sinöt ëak ka kosöt kolak pitëm koröpöök wa mëan tapön. \v 14 Pötaanök wë ënëmak akun kaöaöök Anutuuk Taiaare Saiton omnarö pitëm utpetatë kangut mampnaat. Ën ar pöt utpet pan ëën pitëm kangut kaö wesak nimpnaat. \v 15 Ën Kapaneam omnarö, ar kutömweriil isën ma? Won, ar es parëaöök ngemanëët.” \v 16 Pël mëak Yesuuk pim ruuröen epël mëëa. “Arim ngönöt kat wiipna piporö nem ngönte kat wiipnaat. Ar kasëng nimampna piporö ne kasëng nemampnaat. Ne kasëng nemampna piporö wes nemëaupta kasëng mampnaat.” \s1 Ya omën 70 pörö kaalak waisa \p \v 17 Omën 70 pörö ya nga im olëak kaalak ërëpsawiaring së oröak Yesuun epël mëëa. “Aköp, ten nim yapintak urmerarö waö elmëën tenim ngönöt kat yawi.” \v 18 Maan epël mëëa. “Ne itaangkën Seten pim weëre kosang won sëën pi kent tangaarötë yaë pöl kutömweriaan wais yengenti. Pötaanök ar peene urmerarö waö yaalmë. \v 19 Kat wieë. Ne yok weëre kosang ninaut. Pötaanök ar kamalre körngap pörö ing mësaan kööre toköp Seten pim weëre kosang pötak ar il naniwaspan ma këëre nga nentak utpet naniwaspan. \v 20 Ar pöt, urmerarö arim ngönöt kat wia pötaan ërëpsawi ëëngan. Won, ar Anutuuk arim yapinöt kutömweri wa yawi pötaanökëër ërëpsawi ëeë.” \s1 Yesu pi ërëpsawi ëak pim Pepapön yaya mëëa \r (Matiu 11:25-27; 13:16-17) \p \v 21 Akun pötak Ngëëngk Pulöök Yesu kaamök elmëën ërëpërëp kësang ëak Pepapön epël mëëa. “O Pep, ni kutömre yang poutë Pepap. Niin yowe yeniak. Ni omën ëwatöröaan nim ngönënte ëlëëp yaalmëaup. Ën kön nawiin yaauröaan pet yaalmëaup. Mak, Pep nim kentöök pël yaaup.” \v 22 Pël mëak omën pouröen epël mëëa. “Pepak omnant pout ne nenaut. Pötaanök omnarö ne Anutuu Ruupë songönten köpël wë, Pepakëër ëwat wë. Ën Pepenta tapël wia. Omnarö piin köpël wë, Ruupökëër ëwat wë. Pötaanök Ruupök omën nampön Pepapë songönten ök maan yok pangk ëwat sëpnaat.” \p \v 23 Pël mëak Yesu pi kaip tiak ruurö pitëmtën epël mëëa. “Omën it ngolöpöt arim ityaangk epötön ërëpërëp ëënëët. \v 24 Ne ök niamaan. Ngaan tektek ngön yaaöre yang omp akörö kësang pit omën epotön itaampënëak ëak itnaangkën ëautak ar peene ityaangk. Kat wiipënëak ëak kat nawiin ëautak peene kat yawi.” \s1 Sameria omën nampök pim kööre toköp ngarangk elmëa \p \v 25 Omën ngön kosangöt ëwat nampök Yesuun morök elmëëpënëak epël mëëa. “Rë yanuulaup, ne tol ëak wëwë kosangta yaö sum?” \v 26 Maan Yesuuk kangiir epël mëëa. “Ngön kosangöt pepeweri tolëël wiaan sangk kel yaaup?” \v 27 Pël maan omën pöpök epël mëëa. “Anutu pi nim Aköp. Ni piin lup sant elmëak nim lupmerre könre weëre kosangre kön yawiaare pipot pout pimëën pëël elmëak nimtëën lup sant yaën tapël nim karipön elmëëm pël wiaap.” \v 28 Maan Yesuuk epël ök mëëa. “Yok pangk yaan. Pël ëëmë pötak wëwë kosangta yaö sumëët.” \p \v 29 Pël maan omën pöp pi pimtën wak isëpënëak Yesuun epël mëëa. “Ën nem karip talëp?” \v 30 Maan Yesuuk watepang ngön nent epël ök mëëa. “Yuta omën namp Yerusalem kakaan Yeriko kakë sëpënëak yesën këkain yaaö naröak kamtaöök koirak mën olëak pim ulpëënre omnant wak sëën wel wiipënak eim wieëa. \v 31 Pël ëën kët pötak kiri ar yaaö namp kan tapöök së itaangkën wiaan keker elmëak sa. \v 32 Pël ëën Liwai ngönën omën kiri ar yaaö kaata inëën namp kan tapöök së oröak itenak keker elmëak sa. \v 33 Pël ëën Sameria omën namp Yuta omnaröa kööre toköröa naëaanëp pi kan tapöök së oröak omën pöpön itenak yaköm pan ëa. \v 34 Pël ëën naë së mën ilautë kolapötre wain iit wa momëa. Pël ëak kör mokoëak wa pim pol tongkiipë rangk ulmëak mësak së su ka nentak moulmëak ngarangk yeem ka ura. \v 35 Pël ëak wangam kanök sëpënëak sum 2 kina pöt su ka pöta pepap menak epël mëëa. ‘Ni omën epop ompyaö wesak ngarangk ëëm. Nim sum nant pimëën won wesan ëën pöt nem kaalak waisumaatak kangit nimpaat.’” \p \v 36 Yesuuk watepang ngön pöt më pet irak ngön kosangöt ëwat pöpön epël mëëa. “Omën naar namp pöröakaan talëpökëër omën këkainöröak mëna pöpë karip yaë?” \v 37 Pël maan omën pöpök mëëa. “Mënaup sant mowesa pöp.” Maan Yesuuk kangiir epël mëëa. Niinta së tapël ëëm.” \s1 Mataare Maria piarpim ngönte \p \v 38 Yesure pim ruurö pit së kak nerek oröön öng nampë yapinte Mata puuk Yesu pim kaatak koirak së ulmëak sant mowesa. \v 39 Pël ëën Mataë nang namp wëa yapinte Maria pöpök Yesuu naë së pim ingrak wel aisëak wë ngönën yaan kat wia. \v 40 Pël ëën Mata pimënt kaömp kësang ar yeem pangk naën ëën kön selap ëak Yesuu naë së epël mëëa. “Aköp, nem nangap pi ne wil neulëak sëën nemënt kaömp ar yeë. Pöten ni kön wiin yok pangk yaë ma? Ni maan ne kaamök elnëëp.” \v 41 Pël maan Yesuuk piin epël mëëa. “Mata, Mata, ni kaömp kësang ar ëëmëëtaan kön selap ëak ya ngës yaën. \v 42 Pël ëaap ar omën kopët nent ëënë pöt pangk. Maria pi omën kopët ompyaö tapët yaë. Pötaanök sëp waspanok mangan.” \c 11 \s1 Kimang yamëëauta ngönte \r (Matiu 6:9-15; 7:7-11) \p \v 1 Akun nentak Yesu pi nal së Anutuun ök maima. Pël ëak pet irën ruuröakaan nampök epël mëëa. “Aköp, Son pi pim ruuröen Anutuun ök mapënëak rë mouleima pöl nuuk ten nent rë nuul.” \v 2 Maan Yesuuk epël ök mëëa. “Ar Anutuun ök manëak pöt epël man: \q1 ‘Pep, nim yapinte ngëëngk wiaap. \q1 Ni wais wa ngaöök nimë. \q1 \v 3 Kët poutë tenim kaömpöt nimp. \q1 \v 4 Tenim saunatë kangut kërë nuula. \q1 Tenök omnaröa saun tenimëën yaalni pötë kangut tapël kërë yemoolak pötaanök. \q1 Moröktak nuulëënganok,’” \p \v 5 Pël mëak Yesuuk kaalak yal menak pim ruuröen epël mëëa. “Arim naëaan nampök röök ulöpöök së pim karip ka uraan it moilak epël mapnaat. ‘Ngöntöp, ni kaömp nemesiar nemes ëak nan. \v 6 Nem kar namp kan im wais nem naë oröön kaömp mempaat won.’ \v 7 Pël maan ka pepap pi wal ëak epël mapnaat. ‘Ni tol ëën ka uraan it yeneilën? Kaat kan wariaan rungaaröeta ka uraap. Yok pangk kaömp naningkan sa.’” \v 8 Pël mëak Yesuuk yal menak epël mëëa. “Ka pepap tol ëëpën? Ne niamaan kat wieë. Pi ‘Nem ngöntöpök ya,’ pël wesak nemampan. Om pim ke urak mapna pötaan omnant pim mapna pöt mampnaat. \v 9 Pöta nokoliit niamaan. Kimang maim olëak omën këët önëët. Ngaöl ëeim së këët koirënëët. Kanwer körangkörang maimën të niwiipnaat. \v 10 Anutuun kimang yamëëauröak omnant yeö. Ngaöl yaaurö Anutuu naëaan këët yokoir. Kanweri körangkörang yamëëauröaan Anutuuk të yemowi. \v 11 Arim naëaan namp pim ruupök animauten maan kamal utpet namp wa mampën ma? \v 12 Ma kokor ngeepön maan körngap namp wa mampën ma? Won. \v 13 Ar omën utpetaröak arim rungaarö omën ompyaut men yeë pöl arim Pep kutömweri wëaup puuk il niwesak Ngëëngk Pulöön piin kimang maan nimpnaat.” \s1 Omën naröak, “Pielsepul pöpök Yesu kaamök ëën ya yamëngk,” pël mëëa \r (Matiu 12:22-30; Maak 3:20-27) \p \v 14 Yesuuk omën urmerapök elmëën ngön naën wëaö namp waö ë momëën oröak sëën ngön yaap yaan omnarö itenak yaan sa. \v 15 Pël yaëën naröak epël mëëa. “Pi urmeraröa kaöap Pielsepul puuk kaamök elmëën urmerarö waö ë yemomë,” pël mëëa. \v 16 Pël yaëën naröak Anutu piiring wë ma won pöten itaampënëak kutöm retëng nent ëëpën mëak morök elmëa. \v 17 Pël yaëën pi pitëm lupötë itenak mëëa. “Yang nerakë omnarö pitëm naë nga oröön nga elak kom ëak wëën weëre kosangring naön ëëpnaat. Ën ka naöök wëaurö pit tapël kom elmëën repak sëën ka kosaö wiaapnaat. \v 18 Pöta ök Setenë omnarö pit kom ëak pitëmënt nga elëpna pöt tol ëak pim yaat kosang sëpën? Ar neen, ‘Pielsepulök kaamök elmëën urmerarö waö ë yamë,’ pël yak. Arim ngön pöt yaap ëanëën nemorö waö ë mëan tapön. \v 19 ‘Pielsepul puuk kaamök elmëën urmerarö waö ë yamë,’ pël aim. Pötaanök arim ngön pipët yaap yeëanëën arim ruurö pitta Pielsepul kaamök elmëën urmerarö waö ë mëan tapön. Pötaanök arim ruurö pitëmtok arim ngön pöt kaar ëan pöt tekeri yewas. \v 20 Ne Anutu weëre kosangöök urmerarö waö yeë. Pötaanök Anutuu wa ngaöök yanimë pöt arim naë yaarö. \v 21 Omën nga namp, Seten, pim raëëp wak tupre ka pimtak ngarangk ëak öpna pöt pim omnant muumöngk wiaapnaat. \v 22 Pël ëaap omën nga munt namp weëre kosangringëp nook wais il mowesak raare inre tang pim kosang wesak weëa pöt wa ëp ëak pim omnant pout kom ëak omën muntarö mempaat. \v 23 Namp ne sant naalnëën yaë pipop kööre tok yaalnë. Namp neering pol sëpsëpörö wa top naën yaë pipop pi sëpsëpörö rep yamë.” \s1 Urmerap kaalak waisëpna pöta ngönte \r (Matiu 12:43-45) \p \v 24 Pël mëak Yesuuk pitën watepang ngön nent epël ök mëëa. “Urmer namp omën nampökaan oröak së kosangöök wë urre korumön ap wesak epël kön wia. ‘Nem ka ngaan wakaim olëak waisautakë kaalak sumaan.’ \v 25 Pël kön wiak së itaangkën ka tapët koore katëp ëak ë rangi ulmëën kos wieëa. \v 26 Pël ëën pi kaalak së urmer muntarö 7 ëak koirak waisa. Pörö pim ök won, utpet panëërö koirak wais ka kopët taptak wëa. Pël ëën omën pöp pi ngaan utpet kot nent wakaimaupök ënëm sasa utpet pan sa. Pöta ök namp pim lupmeri ne won kos wiaapna pöt pi ënëmak utpet pan ëëpnaat.” \s1 Ërëpsawiaring wëauta ngönte \p \v 27 Yesu pi pël yemaan öng nampök omnaröa tekrakaan ngön ëak epël mëëa. “Niwilak kapa nina pöpön kön wiin ërëpsawi yaë.” \v 28 Maan Yesuuk epël mëëa. “Pipët yaap yaan. Nook pöt, Anutuu ngönte kat wiak wak wë piporöen kön wiin ërëpsawiaring yaë.” \s1 Omën naröak Yesu ya retëng nant mëmpënëak mëëa \r (Matiu 12:38-42; Maak 8:12) \p \v 29 Omën kësang pan pim naë së wa top yaëën pi pitën epël mëëa. “Omën peene akun eptak wë eporö ar utpetarö. Ar ya retëngöt yamëngka pöten ke urak yenëak. Pötaanök ne ya retëng nent naëngan, ngaan Sona pim elmëa pöta ököt pëën pet elniin itaampunëët. \v 30 Sona pim naë omën oröa pipët Niniwa kak wëauröaan Anutuuk pitën retëng pipët pet elmëa. Pipta ököt Omën Këëp nem elnëëpna pipët akun eptak wë eporö arën retëng pet elniimaat. \v 31 Ënëmak Anutuu omën kom elniipna akunetak öng ak namp yang we naöökël wakaimaup pi wal ëak arim kön wi kosang newasën yeë pöt war wasëpnaat. Pöt öng pöp yang kaö pantakaan Solomonë naë wais pim ëwat kësangöt kat wiipënëak waisaup pötaanök. Pël ëaap omën peene wë epop nook Solomon il yemowasetak ar nem ngönöt kat nawiin yeë. \v 32 Ënëmak Anutuu omën kom elniipna akunetak Niniwa kakaanörö pit wal ëak peene wë eporö arim utpetat tekeri wasëpnaat. Pöt Niniwa omnarö pit Sonaak ngönën ök maan kat wiak lup kaip tiaurö pötaanök. Pël ëaap omën peene wë epop nook Sona il yemowasetak ar nem ngönöt kat nawiin yeë.” \s1 Tiarim lupötë ëwa wiaap \r (Matiu 5:15; 6:22-23) \p \v 33 “Ar esuwes mangiak karök wiire kapita öngpök më pël naëngan. Ngaarëk wesirën ëwa ëaan omën kakaati waisëpnaarö ëwa pöön itaampnaat. \v 34 It pipöörar arim koröpöökë rampewes. Arim itöök omnant itenak kön ompyaut yawiin pöt arim lupötë rampewesi yaë pöl ëwa ompyaö ëaapnaat. Ën arim itöök omnant itenak kön utpetat yawiin pöt arim lupötë koö olëaapnaat. \v 35 Pötaanök arim lupötë ëwa wia pipët koö olapanëën ngarangk këëkë ëën. \v 36 Pël ëën arim lupötë kout won, ëwaat pëën wiaan pötak esuwesi yaë pöl ëwa elniaan önëët.” \s1 Yesuuk Parisi omnaröere ngön kosangötë ngarangkörö pitëm utpet yaaut war wesa \r (Matiu 23:1-36; Maak 12:38-40; Luk 20:45-47) \p \v 37 Yesu pi ngön pöt më pet irak wëën Parisi ngönën omën nampök kaömp nëmpënëak yas maan pim kaatak së ilëak wel aisëa. \v 38 Pël ëën omën pöp itaangkën Yesu Yuta omnaröa yaaul kaömp akunetak i nairën ëa pöten kön wiin pangk naën ëa. \v 39 Pël yaëën Yesuuk itenak epël ök mëëa. “Ar Parisi omnarö kelönre söwarre pöt kasngaëël pëën i yairem öngpök i nairën ëën kewil wia pöl ar koröpöök ompyaö wasën arim lupötë pöt kainre utpet yaaut peö ëak wë. \v 40 Kaökaurö aë. Anutu omnantë koröpöt ket ëaup pi lupötta ket naën ëa ma? Ar pöt, arim koröp pëën kölam wasënëak kent yeëetak Anutu pöt, tiarim lupötta kölam sëpenëak kent yaë. \v 41 Ar arim lupötëaan kësangën yaat mëmpunë pötak arim lupötë kout won sëpnaat. \p \v 42 “O Parisi omnarö, yakömpe. Arim naë könöm nant orööpnaat. Ar ëwamre kaëkoöre këënre pöt wa top ëak moresiar wesak nokoliil nent Anutuun yaö yaalmë. Ar omën pas pöt yeemak nokoliil omën ompyaut ëëre Anutuun lup sant elmë pöt naën yeë. Poutepar ëënë pötaar ompyaö. \v 43 O Parisi omnarö, yakömpe. Arim naë könöm nant orööpnaat. Ar ngönën tupötë kakaati së omnaröa itëkëël wel aisanëëten kent yaaurö. Pël ëak omnarö wa ronganöök koirak ërëpsawi ngön niapnaaten kent yaaurö. \v 44 O yakömpe. Arim naë könöm nant orööpnaat. Ar omnarö yangaöökë ongpök weera pöta ök. Pël ëaan omnarö utpet wia pöten köpëlëk roro sak waisak yaë.” \p \v 45 Yesu pi ngön pöt maan ngön kosangötë ngarangk nampök epël mëëa. “Rë yanuulaup, nim ngön pipët tenta yaniö.” \v 46 Maan Yesuuk kangiir epël mëëa. “O ngön kosangötë ngarangkörö, yakömpe. Arta arim naë könöm nant orööpnaat. Ar ngön kosang nant pit ngar öpënëak arim könöökaan mangkën pit ngar öpënëak këlangön kat yawiin arimënt kaamök naën yeë. \v 47 Yakömpe. Arim ëaröak tektek ngön yaaurö mënaut. Pël ëën arök pitëm yangaö wa ngolöp wesak ë yemorangi. \v 48 Pël yeem arim ëaröa eima pötön kön wiin ompyaut yaë. Pitök tektek ngön yaaurö mëngkën wel wia. Ën arök yangaö ë yemorangi. \v 49 Pötaanök Anutu ëwatëpök epël ëaut. ‘Ne tektek ngön yaauröere nem ngön yaaö omnarö pitëm naë wes mëën narö këlangön kat mowiire narö mëmpö pël ëëpnaat.’ \v 50 Ar arim ëaröa eima pötön kön wiin ompyaut yaë. Pötaanök omën ngaan tektek ngön yaaurö mëmpö waiseima pöröa saunatë könömët akun eptak wë eporö ar önëët. \v 51 Ngaanëër arim ë nampök ngës rëak Apel mënak mëmpö mëmpö ë wais Sekaraia pi kiri ar yaaö kaata kakaati mënaut. Pötaanök ne niamaan kat wieë. Mëneima pöta könöm pöt peene ar akun eptak wë eporöa naë pet irëpnaat. \v 52 O ngön kosangötë ngangkörö, yakömpe. Arim naë könöm nant orööpnaat. Ar ngönën kat yawiauröa kanö il yemowariaurö. Arimëntta kan pöök nasën wë omnarö sëpanëak kan yemowariaurö.” \p \v 53 Ngön pöt mëak yesën ngön kosangötë ngarangköröere Parisi ngönën omnarö ngës rëak pim ököök ë yesem morök elmë sa. \v 54 Pël yeem pim këmtakaan ngön nent kat wiin korar aan pöt pötak utöpënëak ngarangk këëkë pan ëa. \c 12 \s1 Kaarötön ngarangk ëëpenaata ngönte \r (Matiu 10:26-27) \p \v 1 Omën selap pan Yesuu naë wa top ëak teptep ëak naröa ingötë rangk naröaat mësëak wëa. Pël ëën Yesuuk pim ruuröen wet rëak epël mëëa. “Parisi omnarö pit kaar yaaurö. Yis kaömp peret ket yaaö pöt korupaë kas möautë öngpök ëlëëp repak yes pöl pitëm kaar yaaö pöt repak yes. Pötaanök arim naë repak waispanëën ngarangk këëkë ëën. \v 2 Omën ngep ëën wia pipot wiakaim wi naöpanëët. Ënëmak wëlël ëën omnarö itaampnaat. Ën ëlëëp wia pipot wi naöpanëët. Pipot tekeri sëpnaat. \v 3 Pötaanök arim koutak ngön yak pipot omnarö pit ëwaatak kat wiipnaat. Ën arim kaata kakaati ngön laöök yak pipot ënëmak omnaröa tekrak wë kaö wesak orööpnaat.” \s1 Omën kopët nampönökëër kas elmëëpa \r (Matiu 10:28-31) \p \v 4 “Ngöntörö, ne niamaan. Ar koröpö pëën nimëmpnaaröen kas ëëngan. Pit pël ëak rangkël munt nant naalniipan. \v 5 Ën arim kas ëënë pöpön nook ök niamaan. Ar Anutu nimënak ënëmak kaalak es parëaöök wa nuulapna pöpönökëër kas ëën. \v 6 Omnarö tiar int sëpër mor nas pörö 2 toea pötak sum ëëpenaatak Anutu pi int kot ke pëlöröenta kat nokolön yaaup. \v 7 Ën omnarö ar pöt, arim kepön ëpötönta ëwat wëaup. Pötaanök ar kas ëëngan. Anutuuk kön wiin arök int koturöa sum pöt il mowasën arën kat nokolön yaaup.” \s1 Yesuu yapinte apenaata ngönte \r (Matiu 10:32-33; 12:32; 10:19-20) \p \v 8 “Ne niamaan kat wieë. Namp pi omnaröa ëöetak, ‘Ne Yesuu ënëm yeë,’ pël apna pöp Omën Këëp nookta kangiir Anutuu enselöröa ëöetak, ‘Pi nemop,’ pël amaat. \v 9 Ën namp pi omnaröa ëöetak neen yak newasëpna pöp nookta Anutuu enselöröa ëöetak piin yak mowasömaap. \v 10 Namp pi Omën Këëp neen utpet wesak apna pöp pim saun pöta kangit Anutuuk kërë moolapnaat. Ën namp pi Ngëëngk Pulöön utpet wesak tapël mapna pöp pim sauneta kangit ent ë nemoolapan. \v 11 Ën omnaröak ngönën ngarangköröere yang ngarangköröa naë mës nuwak së ngön yaatak niulëëpënëak yaëën pöt ngön nokoliit tolël menet ëak kön selap ëënganok. \v 12 Akun pötak ngön anë pöt Ngëëngk Pulöök tekeri wes nimpnaat.” \s1 Mon omën kaökaupë ngönte \p \v 13 Omnarö pitëm tekrakaan nampök Yesuun epël mëëa. “Rë yanuulaup, nem nanëp pi tenpim pepapë mor kolöt pimënt wak wë. Pötaan ni ök ma. Pël ëën nent kom ëak ne nampnaan.” \v 14 Maan Yesuuk epël mëëa. “Talëpök ne arim ngön ë pet irööre omnant kom ë pël ëëmëak yaö neea? Pël naëngan.” \v 15 Pël mëak yal menak pitën epël mëëa. “Ar ngarangk ëën. Ar omnantëën kentre kaur ëënganok. Omnarö pitëm omën kësang wa pipotök wëwëet koir nemangkën yaaut.” \v 16 Pël mëak watepang ngön nent epël mëëa. “Omp ak namp pim yaak kaömp kësang pan oröa. \v 17 Pël ëën pi epël kön wia. ‘Ne kaömp kaat wonöp. Oröptak kaömp epot wa wiim? \v 18 Ne epël ëëm. Kaömp kaat töölak kaö wes ök rëak nem kaömpre omnant pout wa wiimaan. \v 19 Pël ëak epël kön wiimaat. Peene akun eptak nem kaömpre omnant kësang pan wia. Pötaanök akun wali wak wë në pël ëeimeë ërëpsawaring kë seim ömaat.’ \v 20 Pël maan Anutuuk epël mëëa. ‘Kaökaup, ni röök eptakëër wel wiimëëp. Talëpök kopëta wes wian pöt öpën?’” Pël mëak Yesuuk ngön kaut epël mëëa. \v 21 “Omën narö Anutuu naëaan ulöpre moup pöt pitëm lupötë won wiaan yangaakë omnant ulöpre moupring öpna pörö omën pöpë ök sëpnaat.” \s1 Koröpöökë omnantëën kön selap naën ëëpa \r (Matiu 6:25-34) \p \v 22 Pël mëak Yesuuk pim ruuröen epël mëëa. “Pötaanök ne niamaan. Ar arim wëwëetaan kön selap ëak epël anganok. ‘Tiar kaömp tarëkaan öpen?’ Ën koröpöönta kön selap ëak epël angan. ‘Oröpötök kör koëpen?’ \v 23 Kaömp pöt këët won, wëwëetakëër këët. Ën ulpëënre poë koröp pöt këët won, koröpöökëër këö. \v 24 Ar intöröen kön wieë. Pit kaömpöt ngëntööre wa peram wi pël naën yaauröak Anutuuk kaömp koir mangkën neim wë. Omnarö arök intörö il yewas. Pötaanök pi ngarangk elniipnaat. \v 25 Ma arim naëaan nampök weëre kosang wia pöt yok pangk pimtë wëwëeten kön selap ëak kot nent wali wasëpën sa ma? Won. \v 26 Arök kot ke pëlöt naënöröak tol ëënak omën muntatëën kön selap yeë? \v 27 Ar polpol puutön kön wieë. Pit pitëm ulpëënre poë koröpötëën waur naën yaë. Pël yaëëtak ne niamaan. Omp ak Solomon pi omnant kësang wieëaupök ë rangiak wakaima. Pël ëaap pim ë rangiatök polpol pu pötëët il nemowasën. \v 28 Këra pu ompyaut ya lupöök peene yaarö, ëlpamök tiak es marën won sëpnaat pël yewas pipotta Anutuuk maan ompyaut yaarö. Kön wi kosang panë newasënörö ar pöt, Anutuuk koröpöökë kaamököt nin yaë. \v 29 Pötaanök ar iire kaömp nënë pötön kön selap ëëngan. \v 30 Yangerak köpël omnarö pit omën pipotëën kön kësang wia. Pël ëaap arim Pepap ar wëwë koirënëën iire kaömp nënë pöten kön wia. Pötaanök omën pötëën kön selap ëëngan. \v 31 Ar pöt, Anutuuk wa ngaöök nimëëpnaataan weë ngentiin. Pël ëën puuk omën pipotta koir nimpnaat.” \s1 Kutömweri omën ompyaut wa top ëëpenaata ngönte \r (Matiu 6:19-21) \p \v 32 “Sëpsëp rongan kot epët ar kas ëëngan. Pep pi ar wa ngaöök nimëëpënëak kön wiin pangk yaë. \v 33 Arim omnant pout sum ëak mon kangiir önë pöt wonörö meneë. Pël ëak ar mon weë panëët wak wëën utpet nasëpanëët. Titi tëëre kain wë pël naëpanëët. Mon pöt arimëën kutömweri wiaapnaat pötaanök. \v 34 Arim omën ompyaut wia pörekël könötta wiaapnaat.” \s1 Lup itit öpenaata ngönte \p \v 35 “Ar poë koröp mënt wes urak es rangiak kopëta weseë. \v 36 Ar pël ëak inëën omën narö pitëm kaöap wa topöökaan wais kanwer körang elmëën të mowiipënëak kor wakaima pöta ök ëeë. \v 37 Pël ëën inëën ruurö ka naurön wiaan wais itaangkën pöt pit ërëpsawi ëëpnaat. Ne yaap niamaan. Kaöap pi poë koröp mënt wes urak urötë wa moulmëak kaömp nëmpnaataan inëën elmëëpnaat. \v 38 Ën pi röök lupöök ma ëlpam walëpënëak yaëën pit ka naurön wëën wais itaangkën pöt pit ërëpsawi ëëpnaat. \v 39 Ar epël kön wieë. Ka pepap pi kainëpë waisëpna akuneten ëwat wëanëën pi itit wë ngarangk ëën kainëp kaat pör menak neilaan ëan tapön. \v 40 Omën Këëp nem waisuma akunetak ar kön nenewiin wëën pipël ëëm sa. Pötaanök ko ëak ön.” \s1 Inëën ru ompyaupre utpetapë ngönte \r (Matiu 24:45-51) \p \v 41 Yesu pi ngön pöt maan Pitaak epël mëëa. “Aköp, ni watepang ngön pipët tenimëntëën ma ten omën pouröaan yaan?” \v 42 Pël maan Aköpök epël mëëa. “Ar inëën ru ompyaupë ök sën. Inëën ru namp kön ompyaö wieë ya ompyaö yamëngkën kaöapök pim karurö ngarangk ëeë akunatë kaömp mampënëak moulmëak sa. \v 43 Ënëmak inëën ruup kaöapë ök mëak sa pöl ëeim wëën kaöap wais itaangkën pöt pi ërëpsawi ëëpnaat. \v 44 Ne yaap niamaan. Kaöap pi pim omnant pout ngarangk ëëpënëak moulmëëpnaat. \v 45 Ën inëën ru pöp pi, ‘Nem kaöap pi teënt newaispan,’ pël weseë inëën koont yokot muntarö tang mö kaömpre i ngaat nak kön irikor ëeim wë \v 46 pim kaöapë waisëpna akuneten kön nawiin öpna pötak kaöap kaalak waisëpna pöt pi yokot pöp möak utpet wesak omën ngön wa yoolëauröa naë moulmëëpnaat. \p \v 47 “Inëën ru namp pim kaöapë këm ngönten ëwat wëak kangk naën kat koko öpna pöp kaöapök pës kaö panë mööpnaat. \v 48 Ën ru namp kaöapë këm ngönten köpël wë omnant pës mööpna salöt ëëpna pöp kaöapök pës kaö namöön ëëpnaat. Pötaanök nem kaalak waisuma pötak ko ëak ön. Namp pi omnant kësang mampnaap këët kësang tapël koirën pangk ëëpnaat. Ën namp pi ya kaö tapël menaupök kosang ngentiak ya kaö mëmpna pöp kësang tapël koirën pangk ëëpnaat.” \s1 Yesu pi omnarö kom elniin kööre tok ëëpenëak irëaup \r (Matiu 10:34-36) \p \v 49 “Ne esuwes marën ulölöt yokot pöta ök ar omnarö kom elniimëak yangerak waisaup. Pötaanök esuwes teëntom wëlëng kotöpnaaten kent yaë. \v 50 Ne këlangön kat wiimëak ëautak pël naën wë. Pötaan ya ngësring wë pet irumaaten kent yaalnë. \v 51 Arök ne yangerakë ngaat won wasumëak waisan wasngan. Ne omnarö kom elniin kööre tok ëënëak waisaup. \v 52 Pötaanök peene ngës rëak ka nentak omën mor nas önëërö ar kom elniin naar namp ëak nal naar nal pël ëak neneraan kööre tok ëënëët. \v 53 Epël ëënëët. Pepapök ruupön kööre tok yeëa. Ruupök pepapön kööre tok yeëa. Ëlëpök korömpëën kööre tok yeëa. Korömpök ëlëpëën tapël yeëa. Pël yaëën öng lëlamringaarta nampnampön kööre tok ëëpnaat.” \s1 Omën orööpnaatön ëwat sëpenaata ngönte \r (Matiu 16:2-3; Maak 8:11-13) \p \v 54 Yesuuk pël mëak omën pouröen epël mëëa. “Ar uröam yewariin itenak, ‘Kopi waisëpënëak yaë,’ pël yaan yok wais yaë. \v 55 Ën yanget ompyaö ëak yesën itenak, ‘Kët mapnaan yaë,’ pël yaan yok kët më yaë. \v 56 Kaar omnarö, ar mopöök uröamre kepilötön itenak ëwat yaauröak tol ëën akun wë eptak Anutu pim yaauta songönten köpël yeë?” \s1 Omën nimëën ngön apnaapring ngönte wotpil wasum \r (Matiu 5:25-26) \p \v 57 “Tol ëënak utpetre ompyaö pötepar kom naën yeë? \v 58 Ni ngön yaatak sumëak yeem pöt wet rëak niiring ngön wieëaupring ë kopëta wasum. Ni pël naën së niiring ngön wieëaupök ë pet yairaupë naë niulëën puuk ë pet irak polisöröa naë niulëën pitök wii kaatak niulëëpan. \v 59 Ne niamaan kat wi. Ni pörek wë teënt naarööngan. Nim karipë kangut pout pet ir olëakök oröömëëp.” \c 13 \s1 Omnarö lup kaip natiin ëëpena pöt kö sëpenaat \p \v 1 Akun pötak omën naröak Yesuu naë së epël mëëa. “Kalili yangerakaan omën narö ngaan animaö iit Anutuu kiri ëëpënëak yaëën Pailatök maan pim ngaaröak mëngkën wel wia.” \v 2 Maan Yesuuk kangiir epël mëëa. “Ar epël kön wiingan. ‘Pitëm saunat Kalili omën muntaröaat il yemowasën yak mëngkën wel wia,’ pël wasnganok. \v 3 Won, arta lup kaip natiin ëënë pöt tapël wel wiinëët. \v 4 Ën ngaan Yerusalem kak Siloam ka waliimpel töölak omën 18 ëak ngep ëën wel wia pöröeta pitëm saunat Yerusalem omën muntaröaat il yemowasënak ëa wasngan. \v 5 Won, arta lup kaip natiin ëënë pöt tapël wel wiinëët.” \s1 Këra ulöp nautön yaauta watepang ngönte \p \v 6 Yesu pi ngön pöt mëak watepang ngön nent epël mëëa. “Omën namp pim ya lupöök kem nement ngëntën wëa. Pël ëën ënëmak ulöpörö tööpënëak së itaangkën won wieëa. \v 7 Pël ëën inëën yaaupön epël ök mëëa. ‘Krismaki nentepar nent pötë öngpök këra epment töömëak wais itaangkën won yaë. Pi këpök yang kolapöt yen. Pötaanök ni ku ti ola,’ pël mëëa. \v 8 Pël maan inëën ruupök epël mëëa. ‘Pël ëënganëp om öp. Pël ëën krismaki kopët epëta öngpök nook songöntak yang inin ëak pol yaat köm lëëmaat. \v 9 Pël ëën krismaki ootak utöpna pöt yok pangk. Nautön ëëpna pöt ku tiimëët.’” \s1 Yesuuk kë yesa akun ngëëngk nentak öng namp ompyaö wesa \p \v 10 Yesu pi kë yesa akun ngëëngk nentak ngönën tup nentak së omnaröen ngönën ök mëëa. \v 11 Pël yaëën omnaröa tekrak öng namp urmerap piik wëën yauman sësë eim wëën krismaki 18 ëak won saup wëa. Öng pöp kasngelö pak ëak wë wotpil tau naön yaaup. \v 12 Pël ëën Yesuuk öng pöpön ngön mëak epël mëëa. “Öng epop, nook nim yaumante wa yoolak.” \v 13 Pël mëak moresiar pim rangk mowiin tapëtakëër wotpil sak Anutuun yaya mëëa. \v 14 Pël yaëën ngönën tup pöta ngarangkëp Yesuuk akun ngëëngktak ompyaö yemowasën itenak ya sangën ëën omnaröen epël mëëa. “Kët 6 pipot ya akunat. Pötaanök ar ompyaö niwasëpënëak pöt akun pipotë waisën. Ën akun ngëëngktak pipotëën waisngan.” \v 15 Pël maan Yesuuk kangiir epël mëëa. “Kaar omnarö ar, akun ngëëngkötë ar pol purmakaöre tongkiiröa kaatak së kan të mowiak mësak sëën i na yaë. Ar kön wiin arim animaurö pël yaalmëem ya yamëngk pipët ompyaut pël yewas. \v 16 Pël ëaap öng epop pöt tiar Yuta omnaröa kar namp Apramë ëapök Setenök krismaki 18 pötë öngpök wii motëak wakaima. Pötaanök nook akun ngëëngktak wil yemoulmëep pangk naën yaë ma?” \v 17 Pël maan pimëën kööre tok yaaurö pit ëö sa. Ën omën ëlörö pöt pim ya ompyaö yamëngka pötëën ërëpërëp ëa. \s1 Këra lëlëpre yis pöteparë ngönte \r (Matiu 13:31-33; Maak 4:30-32) \p \v 18 Yesu pi yal menak epël mëëa. “Anutuu wa ngaöök yanimë pöt tolëëlte? Ne oröp nantë ök ëëm? \v 19 Pipët këra lëlëp nampë ököt. Omën nampök lëlëp pöp pim yaak së ngëntën oröak kaö sak wëën intörö wais morötë ngentiak ka ëp yawi.” \p \v 20 Pël mëak munt nent epël mëëa. “Anutuu wa ngaöök yanimë pöten oröptak ök ëëm? \v 21 Pöt yis pöta ököt. Öng nampök yis pöt korupaë kas möautring wa irikor ëën pötak ekek sëpnaat.” \s1 Kan koturakë ngönte \r (Matiu 7:13-14, 21-23) \p \v 22 Yesu pi Yerusalemë sëpënëak yesem ka kotre kaö poutë ngönën ök maö sa. \v 23 Pël yaëën omën nampök pëël mëak epël mëëa. “Aköp, Anutu pi omën kopët nampnamp utpetetakaan öpën sa ma?” Maan Yesuuk pitën epël mëëa. \v 24 “Ar kan koturak ilëak wëwë kosangta kanöök sënëëtaan weë panë ngentiin. Ne niamaan. Omën selap pan kan pörak ilapënëak weë ngentiipnaatak pourö neilapan. \v 25 Ka pepap pi pim kaat kan wariak öpnaat. Pël ëën ar tomökël wë pomp ëak taueë körang elmëak epël manëët. ‘Aköp, tenimëën kan të niwi.’ Pël maan puuk epël niapnaat. ‘Ne arën köpël. Ar tarëkaanörö?’ \v 26 Pël niaan ar epël manëët. ‘Ten niiring kaömpre i ngawi naut. Ni tenim kak wais rë nuuleimënte.’ \v 27 Pël maan puuk epël niapnaat. ‘Ne arën köpël. Ar tarëkaanörö? Utpet omnarö, ar mop newiak kama seë,’ pël niapnaat. \v 28 Pël ëën ar itaangkën Apramre Aisakre Yakopre tektek ngön yaaurö pit Anutuu naë wëën itaampunëët. Ën ar pöt kaaö yaaurö. Pötaanök tomökël wë ingre ya ilak aimeë kë pötöppötöp aim önëët. \v 29 Pël ëën omën yang we naöökaan naöök, këtëp yengampiaulaanre yeilëaulaan pourö wais Anutuu naë wel aisëeë kaömp neim öpnaat. \v 30 Kat wieë. Tiar yang omnaröa naëaan kot narö kutömweri së kaö sëpnaat. Ën kangiir kaö narö kot sëpnaat.” \s1 Yesuuk Yerusalem omnaröen yaköm ngön mëëa \r (Matiu 23:37-39) \p \v 31 Akun taptak Parisi omën narö së Yesuun epël mëëa. “Yang omp ak Erot pi ni nimpënëak ya. Pötaanök ni eprek sëp wesak nal së.” \v 32 Maan Yesuuk epël mëëa. “Ar kaalak së kent tok utpet pöpön epël man. ‘Yesuuk pimtën epël ya. Pi akun eptak omën urmerarö wëaurö waö ë momëak yauman omnarö ompyaö mowesak akun kot nent won sëën pet irëpnaap pël ya,’ pöt man. \v 33 Peeneere ëlpamök yesem muntetak Yerusalem kak oröömaap. Pöt tol ëënak? Tektek ngön yaaö namp Yerusalem kak naaröön wiaan namëngkën ëëpnaat.” \v 34 Pël mëak pimtëën epël mëëa. “O Yerusalem omnarö, Yerusalem omnarö, yaköm. Ar tektek ngön yaaurö mëmpööre ngönën omën arim ngësë wes nimëaurö kël mö wel wi pël yaaurö. Kët ël epotë ne kokor ëlëpë ruurö wereweriarë öngpök wa mëak ngarangk yaalmë pöl ar wa rongan ëak ngarangk elniimëak kent kön wiak pël yaalniin ar kaaö elnëeimaurö. \v 35 Pötaanök ne sëp niwasën ngarangk won önëët. Ne yaap niamaan kat wieë. Ar it nenengaangkën wakaim akun kaöaöök neen kaalak itenak epël neanëët. ‘Aköpök wes nimëën yewais epopön yaya mepa.’” \c 14 \s1 Yesuuk omën namp kë yesa akun ngëëngk nentak ompyaö mowesa \p \v 1 Kë yesa akun ngëëngk nentak Yesu pi Parisi omën kaö nampë kaatak së kaömp yenën omnarö pit iteneëa. \v 2 Pël yaëën omën koröpö pön mena namp pim naë wëa. \v 3 Pël ëën Yesuuk itenak ngön kosangötë ngarangköröere Parisi omnaröen epël mëak pëël mëëa. “Tiar yok pangk akun ngëëngktak yauman omnarö ompyaö mowasëpen ma won?” \v 4 Pël maan pit om ngön won sak wëën omën pöp moröak ompyaö mowesak wes mëën sa. \v 5 Pël ëën pitën epël mëëa. “Arim naëaan namp akun ngëëngktak pim rungaap ma pol namp yang öngöpöök ilëaan sëp wasëpën ma yok pangk akun ngëëngk taptak öpën?” \v 6 Pël maan pit kangiir mapënaat ap wesak sëp wesa. \s1 Omnarö irëak öpenaat \p \v 7 Yesuuk omën kaömp nëmpënëak së wëa narö itkëël wel aisapënëak yaëën itenak watepang ngön nent epël mëëa. \v 8 “Ni omën nampë këëre imëntak yas niaan së pöt itkëël wel aisanganok. Pël ëëmë pöt omën yapinring namp ni il niwasëpna pöp waisën pöt \v 9 omën yas niia pöpök epël niapnaat. ‘Ni itkëël ur epët omën epop man.’ Pël niaan ëö kaö sak kasngaëël së ömëët. \v 10 Ën nampök pim këëre imën nentak yas niaan së pöt kasngaëël pan wel aisam. Pël ëën këëre imën pepapök wais itenak epël niapnaat. ‘Ngöntöp, ni itkëël wais wel aisa.’ Pël niaan ni omën muntaröa ëöetak itkëël wëën niin kön wiin isëpnaat. \v 11 Namp pi pimtën kön wiin isëpna pöp Anutuuk wak irapnaat. Ën namp pimtën kön wiin irapna pöp Anutuuk wak isëpnaat.” \s1 Këëre imën nëmpënëak yas mëëauta ngönte \p \v 12 Pël mëak omën yas mëëa pöpön epël mëëa. “Ni këëre imën numëak nim ngöntre kar, sasre nanre nim kak omën mon wieëa piporöen yas manganok. Ni pitën mamë pöt pitök kangiir niin yas niak kangut nimpnaat. \v 13 Pötaanök pël ëënganëp. Ni këëre imën ar ëak pöt omën omnant won, ingre mor il tëaare it il tëa piporöen yas mam. \v 14 Omën ke pilöröakëër kangut nanimpan. Pötaanök ni ërëpsawi ëëmëët. Om wiaan wë ënëmak omën ompyauröa weletakaan wal ëëpna akunetak Anutuuk nim kangut nimpnaat.” \s1 Këëre imën kaö ëauta watepang ngönte \r (Matiu 22:1-10) \p \v 15 Yesu pi pël maan kaömp yenaurö pit kat wiak pitëm naëaan nampök epël mëëa. “Omën Anutuuk wa ngaöök mëaan piiring kaömp nëmpna pörö ërëpsawi ëëpnaarö.” \v 16 Pël maan Yesuuk ngönaak nent piin epël ök mëëa. “Omën nampök këëre imën kaö nent nëmpënëak omën kësang pan yas mëëa. \v 17 Pël ëak nëmpëna akunet temanöm sëën pim inëën ruup wes mëën së yas mëëauröen epël mëëa. ‘Yok waiseë. Omnant pout yok wa kön ë pet iraut.’ \v 18 Pël maan pit pourö omën pasutëël utak om öpënëak nampök epël mëëa. ‘Ne yang nent sum ëaut yak pötak wer yeneön sumaan yeë. Pötaanök nemop newaisngan sa.’ \v 19 Pël yemaan nampökta tapël mëëa. ‘Ne pol purmakaö moresiar ya kaamök elnëëpënëak waut yak së ya ökre was ë pet ëëmaan yeë. Pötaanök nemop ne newaisngan sa.’ \v 20 Yemaan nampök epël mëëa. ‘Ne peene tapët öng waup. Pötaan newaisngan sa.’ \v 21 Pël maan inëën ruup së pim kaöapön ök mëëa. Pël ëën kaöap pi kat wiak ya këlangön ëën inëënëpön epël mëak kaalak wes mëa. ‘Ni teënt së kaatë omën omnant won ingre mor il tëaare it il tëa piporö pourö koirak nem kaatakë waisum.’ \v 22 Pël maan inëën ruup pim mëëa pöl ëak së kaöapön epël mëëa. ‘Kaöap, nim aan pöl ëautep omnarö pangk naën ur nant om wiaap.’ \v 23 Maan kaöapök kaalak epël mëëa. ‘Ni kan kaö poutë së pël ëak wilëngkë kaatë së öngpök ilëak omën pouröen këkre tö mëak koirak wais ulmëën nem kaat peö ëëp. \v 24 Ne niamaan kat wi. Omën wet rëak nem yas mëëa piporö nem kaömp pöt nanëmpan pan.’” Yesu pi watepang ngön pipët yamëem yas maan pim naë sëpnaaten kaaö yaaurö kutömweri piiring kaömp nanën ëëpën pël mëëa. \s1 Yesuu ënëm ëëpenaata ngönte \r (Matiu 10:37-38; 5:13; Maak 9:50) \p \v 25 Omën kësang pan Yesuring sa. Pël ëën pi kaip ti pitën itneë epël mëëa. \v 26 “Omën namp nem ënëm ëëpënëak pim ëlre pep, öngre ru, sasre nan pimoröen kent ëak neen kaaö elnëëpna pipop ma pimtë koröpöökë wëwëeteta kasëng nemangkën ëëpna pipop nem ruup pël nasëpan. \v 27 Pötaanök omën namp pi, ‘Ne Yesu pimëën wel wiima pöt pangk ëëmaap,’ pël wesak pim këra yetapër wak ënëm naalnëën ëëpna pipop nem ruup pël nasëpan. \v 28 Arim naëaan namp pim ka kaö nent ök rapën pël kön wiak pöt wet rëak monet ka pöt pangk ëëpën ma won pöten sangk kelëpnaat. \v 29 Ën pël naënrek köntak wap wesirak mormor ë yesem luptak së pangk naën ëën sëp mowasën om wiaan pöt omnaröak itenak ökre was epël mapnaat. \v 30 ‘Omën epop pi kaat ök rapënëak ngës rëaupök pet nairën ëa.’ \v 31 Ën yang omp ak namp pi yang omp ak munt nampring nga elëpënëak wet rëak pimëntë nga omnaröa saarëët sangk kelën pimtëët 10,000, ën muntapëët 20,000. Pël ëën pimënt kön wiipnaat. Pi yok pangk muntapring nga elëpën ma won pöten kön wiipnaat. \v 32 Pël ëak pi kön wiin pangk naën ëën pöt pim kööre toköp kamaarek wëën omën narö wes mëën së ngön ëak nga pöt wiap wasëpnaat. \v 33 Pötaanök arim naëaan omën namp pi pim omnant pout kasëng nemangkënëpök nem ru nasëpan. \p \v 34 “Tomun pöt omën ompyaut. Pël ëautak pim misëngö won sak wiaan tiar tol ëak kaalak misëng wasën pangk ëëpën? Pël naëngan. \v 35 Tomun ke pëltak ya lupöök olaöre purmakaö yaatring irikor ë pël naëngan om moolapenaat. Katëëpringëpök ngön epët kat wiip.” Pöta ök tapël narö yaap Yesu pim ënëm naën ëëpna pöt Anutuuk wa moolapnaat. \c 15 \s1 Sëpsëp kö saupë watepang ngönte \r (Matiu 18:12-14) \p \v 1 Akun nentak omën takis yewaare utpet yaaö munt narö Yesuuk ngönën ök yemaan kat wiipënëak pim naë sa. \v 2 Pël yaëën Parisi omnaröere ngön kosangötë ngarangkörö pit Yesuun yak këëpöt ngön mëak epël mëëa. “Omën epop omën utpet yaaurö ngöntre kar elmëak kaömp ngawi yen.” \p \v 3 Pël yemaan Yesu pimënt kat wiak watepang ngön nent epël mëëa. \v 4 “Ar nampë pol sëpsëpörö 100 ëak wëauröak kopët namp kö sëpnaat. Pël ëën sëpsëpöröa pepap pi 99 pörö we naöökël kaömp neim wëën pi we naöökël kö sa pöpön ngaöl ë së koirëpnaat. \v 5 Pël ëak ya kë sak wa kuröpweri waalak \v 6 kak së oröak karuröen ngön ëak epël ök mapnaat. ‘Nem sëpsëp epop kö sëën ngaöl ë së koirak yewais. Pötaanök ërëpsawi ëëpa.’ \v 7 Ne ök niamaan kat wieë. Pöta ök omën wotpil 99 pörö lup kaip tiipënëak kön nawiin yaaurö omën kutömweri wëaurö pitëmëën ërëpsawi kotkot yaë. Ën utpet kopët epop lup kaip yati pötaan kutömweri wëaurö ërëpsawi kaö yaë.” \s1 Mon kö sauta watepang ngönte \p \v 8 “Öng namp pi mon 1 kina wak wëën 10 toea nent kangk ngentiin pöt pi kalaö rangiak kakaati katëp ilak këëkë panë ap wesak koirëpnaat. \v 9 Pël ëak pim karuröen epël mapnaat. ‘Nem 10 toea irikor ëën ap weseim pöt peene yokoir. Pötaanök ërëpsawi ëëpa.’ \v 10 Ne ök niamaan kat iweë. Pöta ök omën utpet kopëtap lup kaip tiin Anutuu enselörö ërëpsawi yaë.” \s1 Yokot pim pepap sëp wesak maimerekë saupë watepang ngönte \p \v 11 Yesu pi pël mëak munt nent epël mëëa. “Omën namp pim yokot naar wëa. \v 12 Wë yokot ënëmapök pepapön epël mëëa. ‘Nim monere uröm tenpimëën yaö ëan pöt kom ëak nemëën ëaut nan.’ Pël maan pepapök pim omnant pout kom ëak yokotaar mena. \v 13 Pël ëën akun kot nent wë yokot ënëmap pi pimot wak yang wali nerekël sa. Pörek së wë omnantëën kentre kaur ëak pim monat pout won wes olëa. \v 14 Pël ëak omnant pout won wesak wëën ënëmak yang pörek këën kësang nempel oröa. Pël ëën pi ngöntök panë ëën \v 15 yang pörek omën nampë naë së wëën omën pöpök pim polöröa ngarangk moulmëën wakaima. \v 16 Pël ëak polöröa kaömp karut mangkën nak kep ëëpën wesak itaangkën pötta nemangkën ëa. \v 17 Pël ëën pi kön tektek sak epël kön wia. ‘Nem pepapë inëën ruurö kaömp kësang pan neim wëën ne eprek wë këënëën wel wiimëak yeë. \v 18 Pötaanök nem pepapë ngësë kaalak sumaat. Së oröak epël memaat. “Pep, ne Anuture niire ëak utpet elniaut. \v 19 Pötaanök peene pöt nim ru panëëp pël neangan. Om nim inëën ru newasën ömaat.” ’ \v 20 Pël wesak wal ëak pim pepapë ngësël sa. Seim së kak temanöm yesën pepap itenak ya utpet ëën naë së kapariak tot na. \v 21 Pël ëën ruupök epël mëëa. ‘Pep, ne Anuture niire ëak utpet elniaut. Pötaanök peene pöt nim ru panëëp pël neangan.’ \v 22 Pël maan pepapök pim inëën ruuröen epël mëëa. ‘Ar teëntom nem ulpëën wali ompyaup momëak mor ëngö wak wais moresi momëak ing körtepar wak wais ingesiarë momëak pël ëeë. \v 23 Pël ëak purmakaö ru ompyaö mësëpringëp möeë. Pël ëën ar ëak yenem ërëpsawi ëëpenaan. \v 24 Nem ruup wel wia wesaupök kaalak waisa. Irikor ëaupök kaalak orö yarë.’ Pël mëak pit ërëpsawi ëa. \p \v 25 “Wëën yokot kaöap pi yaak wakaim olëak kaalak wais kaat temanöm yewasem kat wiin intö ngönre tanre pöt yeëa. \v 26 Pël ëën inëën ru nampön maan sëën, ‘Tol ëënak ya?’ pël mëak pëël mëëa. \v 27 Pël maan puuk epël mëëa. ‘Nim nangap kaalak waisa. Pi irikor ëak saupök kaalak wais oröa. Pötaanök arpim pepapök maan purmakaö ru ompyaö mësëpringëp möak ar ëak yen.’ \v 28 Pël maan pi kölöp ëak kakaati sëpnaaten kaaö ëa. Pël ëën pepapök wais wiap wesak ngön ök mëëa. \v 29 Pël ëën pi kangiir epël mëëa. ‘Kat wi. Ne krismaki selap pan nim naë pas ya mëneimeë nim ngön nent wa noolaan ëaut. Pël ëën ni pol meme ru namp nem karuröaring ërëpsawi ëëmaan nenangkën ëaupök \v 30 nim ru pipmor pi öng paspas yaauröaan nim omnant pout won wes olëak kaalak waisën ni pimëënökëër purmakaö ru ompyaö mësëpringëp yamöön.’ \v 31 Pël maan pepapök epël mëëa. ‘Yokot epop, ni kët ël epotë tepër wëaup. Pötaanök nem omnant epot pout nimot. \v 32 Ën nim nang epop wel wia wesaupök kaalak waisa. Irikor ëaupök kaalak orö yarë. Pötaanök tiar pimëën ërëpsawi ëën pangk yaë.’” \c 16 \s1 Ngarangk utpetapë watepang ngönte \p \v 1 Yesuuk pim ruuröen ngönaak nent epël ök mëëa. “Omën omp ak namp pim inëën ru omnant ngarangk yaaö namp wëa. Pël ëën wë akun nentak omnaröak omp aköpön epël mëëa. ‘Nim omnant ngarangk yaaup pi nimot köntak pentak yaë,’ pël mëëa. \v 2 Pël maan kat wiak omnant ngarangk yaaupön yas mëak epël mëëa. ‘Ni tol yaëën omnarö nimëën yaan kat yawi? Pöta songönte iteempaan nem omnant nim ngarangk yaën pötë pepewer wak wais nan. Ke pilëpök nem omnant ngarangk naëngan.’ \v 3 Pël maan inëën ru omnant ngarangk yaaup pim könöök epël wesa. ‘Nem kaöapök nem omnant ngarangk yaauten nga neak wes nemëën tol ëëm? Ne yang kelumaata weëre kosang won. Ën sumatön kimang memaatenta ëö yaë. \v 4 Peenök nem ëëmaaten kön yokoir. Pël ëëma pötak nem kaöapök wes nemëën pöt kaamök elmëëmaaröa naë sëën sant elnëëpnaat.’ \v 5 Pël kön wiak omën pim kaöapë naë kangut wieëauröen ngön maan pöppöp waisa. Pël ëën wet rëak waisaupön pëël mëëa. ‘Nem kaöapë kangut nim naë tolëël wia?’ \v 6 Maan pi epël mëëa. ‘Kolap tram 100,’ pël mëëa. Pël maan ngarangkëpök pep nent menak epël mëëa. ‘Nim pep eptak 100 pöt kërëak 50 retëng ë.’ \v 7 Pël mëak nampön pëël mëëa. ‘Nim naë nem kaöapë kangut tolëël wia?’ Pël maan puuk epël mëëa. ‘Rais kër 100,’ pël mëëa. Pël maan pep nent menak epël mëëa. ‘Ni eptak 100 pöt kërëak 80 retëng ë,’ pël mëëa. \v 8 Pël ëën kaöap pi ngarangk utpet pöpë ëwat ëa pöten itenak piin ping wesak mëëa. Pöt tol ëënak? Omën yangerakë omnantön kentre kaur yaaurö pit pitëm omnant ngarangk ëëpënëak pitëm ëwat pöt omën Anutuu ëwaatak wë pöröa ëwatöt il yewas. \p \v 9 “Pötaanök ne niamaan. Ar tapël monere uröm omën pasut omnarö menak ngöntre kar rëak önë pötak omën pas pöt pet irën Anutuuk yas niaan wëwë kosangta kaatak së önëët. \v 10 Ën namp pi omën pasut ompyaö wesak ngarangk ëëpna pöp omën ompyautta tapël ompyaö wesak ngarangk ëëpnaat. Ën namp omën pasut ompyaö wesak ngarangk naën ëëpna pöp omën ompyautta tapël ompyaö wesak ngarangk naën ëëpnaat. \v 11 Ar yangerakë monere uröm pasut ompyaö wesak ngarangk naën yaëën talëpök omën këët arök ngarangk ëënëën nimpën? \v 12 Ar omnaröaat yaam ninaut ompyaö wesak ngarangk naën yaëën Anutuu yaö niia pöt naningkën ëëpnaat. \v 13 Inëën ru kopëtapök kaö naarë inëën naëpan. Pi nampön kaaö yaalmëem nampön ngöntre kar elmëëpnaat. Won ëën pöt, nampë naë rë olëak wë namp kasëng mampnaat. Pötaanök arta tapël Anutuu yaatere monere uröma yaat mëngkre mëngk namëngkan.” \s1 Yesuuk Parisi omnaröen pepanöm mëëa \r (Matiu 11:12-13; 5:31-32; Maak 10:11-12) \p \v 14 Yesu pi ngön pöt maan Parisi omnarö pit monere urömen kent yaaurö yak kat wiak ökre was mëëa. \v 15 Pël yemaan Yesuuk epël mëëa. “Arimtok arimtën omnaröa itöök ping wesak yaaurö. Pël ëaap Anutuuk arim lupötë ityaangk. Omnaröak ompyaut pël yewas pipot Anutuuk itaangkën kömkëënring yaë. \p \v 16 “Moses pim ngön kosangötre tektek ngönöt im wais Son pim naë oröak pet ira. Ën Sonë naëaan wais peene wë epëtak pöt Anutu pim wa ngaöök nimëak wë pöta ngön ompyaut yaan omën pourö kat wiak pötak ilapënëak weë yengenti. \v 17 Wë ënëmak kutömre yang epraar won sëpënëak pöt yok pangk won sëpnaat. Ën ngön kosang pöt nent won nasëpan, pout om wiaapnaat. \p \v 18 “Omp namp pi pim öngöp wes mëak munt namp öpna pöp pi öngre omp wëwëet kom ëak saun koirëpnaat. Ën namp pi munt nampë öng wes mëaup öpna pöp pi öngre omp wëwëet kom ëak saun koirëpnaat.” \s1 Mon omnampre Lasaras piarpim ngönte \p \v 19 “Mon omën namp wakaima. Pël ëaup pi akun poutë ulpëën retëngretëng ëa ompyaut mëak wë kaömp ompyaut neim wakaima. \v 20 Pël ëën omën elek yaaö namp wëa yapinte Lasaras. Pöp koröp pouuk ëmpöl pep saup pi mon omnampë kaata kanra naë wëën \v 21 mon omën pöp kaömp yenën lupöt ngentiin wa nëmpënëak kön wieim wëaakë yeëa. Pël yaëën kentöröak wais pim ëmpölöt öngör neim yeëa. \v 22 Pël ëën wë elek yaaö omën pöp wel wiin enselöröak koirak së Apramë naë moulmëa. Pël ëën wë mon omën pöpta wel wiin yang kel weera. \v 23 Pël ëën pi es parëaöök së wë këlangön kaö kat yawiem ool itaangkën Apram maimerek wëën Lasaras pim naë wëa. \v 24 Pël ëën mon omën pöpök Apramön ngön ëak epël mëëa. ‘Pep, ni neen yaköm kön wiak Lasaras wes mëën wais pim mor wotö iitak wariak nem yangapöök wa nemëën kot nent ëp sëp. Ne esuwesi öngpök wë këlangön kaö kat yawi.’ \v 25 Pël maan Apramök epël mëëa. ‘Nem ruup, ni kön wi. Ni ngaan yangerak wë omën ompyaut ëeim wëën Lasaras pi pöt utpetat pëën eima. Pötaanök peene pöt pi kak eprek wais ya kë sak wëën ni kangiir këlangön kat yawiin. \v 26 Pël ëaap Anutuuk tiarim tekrak parë naö wiau wia. Pötaanök eprekaanörö pipël yeiraan pirekaanörö epël yaaprën pël naëngan.’ \v 27 Pël maan mon omnampök epël mëëa. ‘Pep, ne kosang wesak ök yeniak. Ni Lasaras wes mëën nemoröa naë sëp. \v 28 Nem nangarö mor nas wë. Pötaanök Lasaras pi së pitta eprek wais këlangön kat wiipanëën nga map.’ \v 29 Pël maan Apramök epël mëëa. ‘Won. Pit Mosesre tektek ngön yaauröa ngön pitëm naë wia pipot kat wiip.’ \v 30 Maan mon omnampök epël mëëa. ‘Apram nem pepap, pöt pangk naëpan. Omën wel wiaö nampök weletakaan wal ëak së ngön ök mapna pöt pit kat wiak lup kaip tiipnaat.’ \v 31 Pël maan Apramök kaalak epël ök mëëa. ‘Pit Mosesre tektek ngön yaauröa ngönöt wa olapna pöt weletakaanëpök wal ëak së mapna pöteta wa olapnaat.’” \c 17 \s1 Utpetatök kön wi kosang yewesaut utpet yewas \r (Matiu 18:6-7, 21-22; Maak 9:42) \p \v 1 Yesuuk pim ruuröen ngön nent epël ök mëëa. “Morök ke nentere nent oröön omnarö saun koirëpnaat. Pël ëaap omën morök elmëën omnarö saun koirëpna pöp tol ëëpën? Yaköm. \v 2 Omën ke pilëpök runga kotup morök elmëën saun koirpanëën ar kël kaöaö wii ngan ëak omën pöpë mesetak öngö moutak i kaöök moolaan i nak wel wiipna pöt ompyaö. \v 3 Ar ngarangk këëkë ëën. Arim kar namp saun yokoirën pöt nga man. Pël ëën pi lup kaip tiin pöt saun pöta kangit ent ë moolan. \v 4 Pël ëën arim kar namp pi kët kopët nenta öngpök akun 7 ëak utpet elniak akun 7 tapël arim naë wais, ‘Ne lup kaip yati,’ pël niaan pöt ar pim saun pötë kangut ent ë moolan.” \s1 Kön wi kosang yewesauta ngönte \p \v 5 Yesuu ngön yaaö omnarö pit Yesuun epël mëak kimang mëëa. “Ni tenim kön wi kosang yewesaut kaö wes nin.” \v 6 Pël maan Yesuuk epël mëëa. “Ar kön wi kosang yewesa kot panë nent wieëan talte këra kaö epmentën, ‘Ni kaam tiak i kaöökë öngpök së orö,’ pël maan yok pangk kat wiak pël ëëpën.” \s1 Inëën yaauta ngönte \p \v 7 “Arim tekrakaan nampë inëën ruupök ya lupöök së yang mëmpën ma polörö ngarangk ëëpën pël ëeim olëak yewaisën yok pangk epël mam ma? ‘Ni kakaati wais kaömp numëën,’ pël mam ma? \v 8 Pël naëpan. Pi epël mapnaat. ‘Ni nem kaömpöt ar elnëëm. Pël ëak poë koröpö mënt wes urak kaömpre iit wak waisën numaan. Pël ëën ënëmak nimtëët ar ëak numëën.’ \v 9 Pi inëën ruup pim ngan rë menaul ëa pötaan yowe mapën ma? Yok pangk pël naëpan. \v 10 Pötaanök arim naë tapël ëëpnaat. Anutuu ya ngön niiaut ë pet irak pöt epël an. ‘Ten inëën ru katkoko yaaurö. Ya ngön niiaut pëën yaaurö,’ pël an.” \s1 Yesuuk omën kësë ëa moresiar pörö ompyaö mowesa \p \v 11 Yesu Yerusalem kakë sëpënëak Kalili yanger nal, Sameria yanger nal pël ëaan teköök sa. \v 12 Pël ëak së kak nerek oröön omën kësë ëa narö moresiar pörö pit kamtaöök së koirak pëlëër taueë \v 13 ngön ëak epël mëëa. “Yesu, Kaöap, ni tenën yaköm kön wi.” \v 14 Pël maan pi pitën epël mëëa. “Ar së kiri ar yaauröen arim koröpöt pet elmëën pit ar ompyaö san pël apnaat.” Pël maan yesem koröpöt ompyaö sa. \v 15 Pël ëën pitëkaan kopët namp pi pim koröpöön itaangkën ompyaö sa. Pël ëën kaalak së ngön ë olëak Anutuun yaya mëëa. \v 16 Pël ëak Yesuu ingesiarë së tok oriak ë koset yangaak wesirak wë yowe mëëa. Omën pöp Sameria yangerakaanëp. \v 17 Pël ëën Yesuuk epël mëëa. “Omën moresiar ompyaö sauröep 9 pörö tarëk wë? \v 18 Pit kaip tiak së Anutuun yoöre ërëp mapnaaten kön nawiin. Katkoko ëak sëën Sameria yangerakaan omën maim epop pimënt waisa.” \v 19 Pël mëak omën pöpön epël mëëa. “Nimtë kön wi kosang yewesautak ompyaö yesënrek wal ëak së.” \s1 Anutuuk wa ngaöök nimëëpnaata ngönte \r (Matiu 24:23-28, 37-41) \p \v 20 Parisi ngönën omnaröak Yesuun, “Anutu taan wa ngaöök nimëëpën?” pël mëak pëël mëëa. Maan Yesuuk kangiir epël mëëa. “Anutuu wa ngaöök nimëëpna pöt yoolök pël yaalniin itnaangkan. \v 21 Kat wieë. Anutu pi peene arim tekrak wë wa ngaöök yanimë. Pël yaëën naröak, ‘Anutuu wa ngaöök yanimë pöt e yaarö,’ pël yaan naröak, ‘O ëngk yaarö,’ pël naëpan.” \p \v 22 Pël mëak ruuröen epël mëëa. “Wë ënëm akun nent temanöm sëën ar këlëlre ngön epël anëët. ‘Omën Këëp yaaröön ten itaampun,’ pël anëëtak yok pangk itnaangkan. \v 23 Pël yaëën akun pötak naröak, ‘Eprek yaaröörek iteneë,’ pël yeniaan naröak, ‘Ëngkrek yaaröörek iteneë,’ pël yeniaan kat wiak pitëm ënëm ëënganok. \v 24 Kent tangarët kopëter tar elmëën yang poutë ëwa ë pet yair. Pipta ök Omën Këëp nem waisuma akunetak pël ëëm sa. \v 25 Pötaanök omën peene wë eporö kasëng nangkën këëmre këlangön kësang kat wiimaat. \v 26 Noaë akunetak omnaröa ëa pöl Omën Këëp nem waisuma akunetak tapël ëëpnaat. \v 27 Pit iire kaömp në, öngre omp ë, pël ëeim Anutu kasëng menak wëën Noa wangaöök yeilaan i ngaampel oröön omën pourö i nak won sa. \v 28 Lot pim naëëta tapël ëaut. Omnarö iire kaömp në, omnant sumre kap ë, ëmre ya ë, ka ök raö, pël ëeim Anutu kasëng menak wëa. \v 29 Pël ëën Lot pi Sotom kak sëp wesak yesën akun tapëtak kutömweriaan esutre kël es ngaat kopiitë yepel pöl ëën omën pourö won sa. \v 30 Pöta ök omnarö tapël eim wëën Omën Këëp nem tekeri suma akunetak tapël ëëpën sa. \p \v 31 “Akun pötak omën ka tomök öpnaapök kakaati së pim omnant öpan. Ën yaak öpnaapta tapël kaalak kakë sëpan. \v 32 Ar Lot pim öngöp Anutuu ngön wa olëak wel wia pöten kön wieë. \v 33 Omën namp pi pim wëwëet keimön ëëpna pöt pim wëwëet kö sëpnaat. Ën namp pim wëwëet këëpöt wasën pöt orö morëëpnaat. \v 34 Ne niamaan kat wieë. Akun pötak omën naar rö kan ur kopëtetak ka uraan namp yeweem namp sëp wasumaat. \v 35 Öng naarta kaömp koröp yokoëem wëën namp yeweem namp sëp wasumaat. \v 36 Ën omp naar ya lupöök wëën namp yeweem namp sëp wasumaat.” \v 37 Pël maan ruuröak epël mëak pëël mëëa. “Tarëk pël ëëpën?” Maan Yesuuk omën piin kön wi kosang newasën yaauröa këlangön kat wiipnaataan kön wiak watepang ngön nent epël mëëa. “Omnantë söp kampaöök wer moön tuparö wa top yaë.” \c 18 \s1 Öngöp ngön ë pet yairaupön kimang mëëauta ngönte \p \v 1 Yesuuk pim ruuröen kaaö köpël kimang maim öpënëak watepang ngön nent epël mëëa. \v 2 “Kak nerek ngön ë pet yaira namp wëa. Omën pöp pi Anuture omën pouröen kas naën yaaup. \v 3 Kak taprek öng kapir namp wëaup pi kët poutë omën pöpë naë së, ‘Nemëën kööre toköpëën ngön yaatak kaamök elnëëm,’ pël më yeëa. \v 4 Pël ëeimën omën pöp pim lupmeri epël kön wia. ‘Ne Anuture omën pouröen kas naën yaauppe. \v 5 Öng kapir epop ke urak neaim. Pötaanök kaalak wais neaan kaaö kön wiingönëën kaamök elmëëmaat.’” \p \v 6 Yesu pi ngön pöt mëak kaalak epël mëëa. “Ar ngön ë pet yaira utpetapë ngön ök yeniak epëten kön wieë. \v 7 Ën Anutuun tol yewes? Omën pimëën yaö wesaurö kët kanaan rö kanë piin kimang maim wëën kaamök naalmëëpan ma? Ma kat wiak kat nawiin koröp oröak öpën ma? Pël naëpan. \v 8 Ne niamaan. Pi teënt kaamök elmëëpnaap. Omën Këëp nem waisuma akun pötak yangerakë omnaröa naë kön wi kosang yewesaut koirum ma won?” \s1 Parisi omnampre takis yewaö omnampë watepang ngönte \p \v 9 Omën narö pitëmtok pitëmtën kön wiin wotpilörö pël kön wieë muntaröen wak irëak ya pöröaan Yesuuk watepang ngön nent epël mëëa. \v 10 “Omën naar piarip ngönën tup kaöetak së Anutuun ök mapënëak sa. Namp Parisi ngönën omën namp, namp takis yewa namp. \v 11 Pël ëak Parisi omnampök taueë pimtën weseë epël mëëa. ‘O Anutu, ne omën naröa ök wonöp. Pötaanök niin yowe yeniak. Pit këkain ëëre omën utpet nant ë, öngre omp wëwëet utpet wasö pël yaaurö. Ne pitëm ök wonöp. Pël ëak omën takis yewa epopë ök wonöp. \v 12 Pël ëak sant poutë akun nentepar pöteparë kaömp ngës olëak wëaakë yaaup. Pël yeë omnant koirak pöt wa top ëak moresiar wesak nokoliil nent nimëën yaö yaalniaup.’ \v 13 Pël yemaan takis yewa pöp pëlëër taueë kutömweriil itaampnaaten ëö ëën tok oriak epël mëëa. ‘O Anutu, ne saun omnamp. Pötaan yaköm kön newi.’ \v 14 Kat wieë. Takis yewaup pi Anutuuk pim saunatë kangut won wes moolëak piin, ‘Omën wotpilëp,’ pël maan kaalak pim kaatakë sa. Ën Parisi pöp pim saunatë kangut om wiaan sa. Omën namp pimtok pimtën wak isak apna pöp Anutuuk wak irapnaap. Ën namp pimtën kön wiin irapna pöp Anutuuk wak isak mapnaap.” \s1 Yesuuk runga koturö welaköt elmëa \r (Matiu 19:13-15; Maak 10:13-16) \p \v 15 Omnarö pit pitëm runga koturö Yesuuk pim mores pitëm rangk mowiak welaköt elmëëpënëak wak yesën pim ruuröak pitën nga mëëa. \v 16 Pël ëën Yesuuk rungaaröen ngön mëak pim ruuröen epël mëëa. “Nga mangan. Wes mëën nem naë waisëp. Ke pilörö Anutuuk wa ngaöök mëëpënëak yaö yema pötaanök. \v 17 Ne yaap niamaan. Namp runga kot eporöa Anutuun kön wi kosang yewesa pöl naën ëëpna pöt Anutuu wa ngaöök yamëautak yok pangk neilaan ëëpnaat.” \s1 Ngarangk monere urömaringëpë ngönte \r (Matiu 19:16-30; Maak 10:17-31) \p \v 18 Ngarangk nampök Yesuun pëlpël mëak epël mëëa. “Rë yanuula ompyaup, ne tol ëak wëwë kosangta yaö sum?” \v 19 Maan Yesuuk epël mëëa. “Tol ëënak neen, ‘Ompyaup,’ pël yenëaan? Anutu kopëtapökëër ompyaup. \v 20 Ni ngön kosangöt epël kat yawiaup. ‘Ni öngre omp wëwëet kom ëënganok. Ni omën mëngkanok. Ni këkain ëënganok. Ni omën muntaröen kaar manganok. Ni nim ëlre pepaarë ngön ngar öm.’” \v 21 Maan ngarangkëpök epël mëëa. “Nem kotuukaan pipot ë waiseimaut.” \v 22 Pël maan Yesu pi ngön pöt kat wiak epël mëëa. “Kopët nent wia pöt ëëm. Ni së nim omnant menak sumat wak omën omnant wonörö këëpöt wes man. Pël ëën kutömweri omnant kosangöt orö nirëëpnaan. Pël ëak wais nem ënëm elnë.” \v 23 Pël maan omën pöp pi monere uröm kaö panë wieëaup yak ngön pöt kat wiak ya utpet ëa. \v 24 Pël yaëën Yesu itenak epël mëëa. “Omën monere uröm kaö wieëaurö Anutuu wa ngaöök yamë pötak ilapënëak pomp ë yaë. \v 25 Pol kamel namp wap poë koröp korir yamë pöökë kanöök ilapna pöt kengkën. Ën omën monere uröm kësang wieëauröak Anutuu wa ngaöök yamë pötak ilapna pöt könöm panëët.” \v 26 Pël maan omën ngön pöt kat wia pöröak epël mëëa. “Omën ke pilörö Anutuu wa ngaöök yamëautak neilaan ëëpna pöt omën tolëëlëpök wëwë kosangët öpën?” \v 27 Maan Yesuuk epël mëëa. “Omnaröak omnant pangk naën ëënë pipot Anutuuk yok pangk ëëpnaat.” \v 28 Pël maan Pitaak epël mëëa. “Kat wi. Ten omnant pout sëp wesak nim ënëm elniaut.” \v 29 Maan Yesuuk kangiir epël mëëa. “Ne yaap niamaan. Namp pi Anutu wa ngaöök yamëauta yaat mëmpënëak pim kaare öngre ru, sasre nan, ëlre pep pörö sëp wasëpna pöt \v 30 pi peene akun epöök kangut selap wak wë ënëm akunaöök wëwë kosangët öpnaap.” \s1 Yesuuk pimtë wel wiak wal ëëpnaaten ök maan akun nentepar nent ëa \r (Matiu 20:17-19; Maak 10:32-34) \p \v 31 Yesu pi pim ruurö wa top elmëak epël mëëa. “Kat wieë. Tiar Yerusalem kakë yewais. Pël ëën Omën Këëp nemëën tektek ngön yaauröak ngön epël retëng ëa pöt kë rapnaat. \v 32 Pit ne newak ngönën köpëlöröa moresi neulëën pitök ökre was neak utpet newesak waasöp ngës nampnaat. \v 33 Pël ëak pës nemöak mën wel newiin akun nentepar nent yangaöök wieë kaalak wal ëëmaap.” \v 34 Pël maan ngön pöta songönte ilëëp ilaan pit ëngk ma e wesak ëwat nasën ëa. \s1 Yesuuk omën it il tëa namp ompyaö mowesa \r (Matiu 20:29-34; Maak 10:46-52) \p \v 35 Yesu pi yesem Yeriko kak temanöm së itaangkën omën it il tëa namp kan ëöök wel aisëeë monatön kimang maim wëa. \v 36 Pël ëak pi kat wiin omnarö yesem yaan omën muntaröen epël mëëa. “Pit tol yaë?” \v 37 Maan pitök epël mëëa. “Yesu Nasaretëpök yewais.” \v 38 Pël maan pi ngön ëak epël mëëa. “Yesu, Tewitë ëap, ni neen yaköm kön newi.” \v 39 Pël yemaan omën wet rëak yesauröak leng ëëpën mëak nga yemaan pöten kat nemowiin ke urak kaalak ngön ëak epël mëëa. “Ni Tewitë ëapök, neen yaköm kön newi.” \v 40 Pël maan Yesu pi leng ëak kamtaöök taprek taueë epël mëëa. “Nem ngësël wak waiseë.” Maan mësak sëën piin epël mëak pëël mëëa. \v 41 “Nook ni tol elniimëak yaan?” Maan puuk epël mëëa. “Aköp, ni aan ne it nga sum.” \v 42 Pël maan Yesuuk epël mëëa. “It nga së. Nimtë neen kön wi kosang yewesautak ompyaö yesën.” \v 43 Pël yemaan tapëtakëër itöörar nga sëën Yesuu ënëm yesem Anutuun yaya mëëa. Pël yaëën omën pörek wëaurö pöten itenak pitta Anutuun yaya mëëa. \c 19 \s1 Sakias pim ngönte \p \v 1 Yesu pi Yeriko kak së oröak el wesak sëpënëak yaëën \v 2 kak pörekaan omën takis yewauröa ngarangk namp wëa yapinte Sakias. Pöp pi mon kaö wieëaup. \v 3 Pi Yesuu möönre koröp itaampënëak kent elmëa. Pël ëaap pi omën mëntëp yak omën muntaröak il mowariin pomp ëak itnaangkën ëa. \v 4 Pël ëak wet rëak pöömpö së, “Eprek yewaisën itaampaatak,” pël wesak këra nementë ngaarëk isa. \v 5 Pël ëën Yesuuk pörek së oröak ngaarëk itenak epël mëëa. “Sakias, teënt ira. Ne peene nim kaatak wais ömaat.” \v 6 Pël maan pi ya kë sak këraamentëkaan irë ngentiak Yesu koirak pim kaatakë sa. \v 7 Pël yaëën omën pörek wëaurö pit pöten itenak kaaö mëak epël mëëa. “Pi tol ëënak saun omnampë naë së ilëak wë,” pël mëëa. \v 8 Pël ëën Sakias pi Yesuu naë taueë epël mëëa. “Kaöap, ni kat wi. Nem omnant kom ëak tok nentepar wesak nent omën omnant wonörö mempaat. Pël ëak omnaröen morök elmëak monat waut pötë kangiir peene nook il wesak maim oorek mempaan.” \v 9 Pël maan Yesuuk epël mëëa. “Omën epop niinta Apram pim körööp yak Apram pim ök Anutuun kön wi kosang yewasën. Pötaanök niire nim kaatakörö Anutuuk utpetetakaan yaniö. \v 10 Ne Omën Këëpök omën epopë ök Anutuu naëaan kö saurö wa rongan ëak ompyaö mowasumëak waisaup.” \s1 Inëën ru moresiar mon wa pöta watepang ngönte \r (Matiu 25:14-30) \p \v 11 Yesu pi ngön pöt ök maan omnaröak kön epël wia. “Pi Yerusalem kak temanöm yewasën Anutu peene wa ngaöök nimëëpnaan yaë,” kön pël yewasën Yesuuk itenak yal menak watepang ngön nent epël mëëa. \v 12 “Omp kaö namp yang wali nerak sëën omp ak wes moulmëën wë kaalak waisëpënëak sa. \v 13 Pi sëpënëak yeem pim inëën ru moresiar pöröen yas maan waisën mon 20 kina, 20 kina pël pangkpangk menak epël mëëa. ‘Ar mon epot wak ya mënak kaö wes wiak wëën waisumaat.’ \v 14 Pël mëak yesën pim kaatak narö kaaö ëak piin epël mapënëak omën narö pim ënëm wes mëëa. ‘Ten nuuk omp ak sak ngarangk elniimëëten kaaö.’ \v 15 Pël maan pi së wëën pit pi omp ak wes moulmëën wakaim olëak kaalak waisa. Pël ëak inëën ru mon menak sa pöröen ngön ëak epël mëëa. ‘Ar nem mon ninak san pötök ya mëngkën muntat tolëël koirak wë pöten itaampaan.’ \v 16 Pël maan nampök wet rëak wais epël mëëa. ‘Kaöap, ne nim mon 20 kina nangkën pötak nook ya mëngkën 200 kina pël oröa.’ \v 17 Pël maan epël mëëa. ‘Inëën ru ompyaup, ni ya ompyaö mënan. Ni omën pasut ompyaö wesak ngarangk ëan. Pötaanök nook ka moresiar pötë ngarangk niulëëmaan.’ \v 18 Pël ëën inëën ru munt nampök wais epël mëëa. ‘Kaöap, ne nim mon 20 kina nangkën pötak nook ya mëngkën 100 kina pël oröa.’ \v 19 Maan omp aköpök epël mëëa. ‘Nook, ni ka mor nas pötë ngarangk niulëëmaan.’ \v 20 Pël maan inëën ru munt nampök wais epël mëëa. ‘Kaöap, nim mon 20 kina nangkën pöt e wia. Ne poë koröp kautak kör koë wiak wakaimaut e wia. \v 21 Ne niin itaangkën ni nga yaaup yak muntaröa naëaan omnant yewaup. Ni omnant omën muntaröak ngëntën yewetaup. Pötaanök niin kas ëak kö sëpanëak poë koröp kautak kör koë wiak wakaimaut.’ \v 22 Maan omp aköpök epël ök mëëa. ‘Ni inëën ru utpetap. Nimtë ngön yaan taptak nimënt utpet ëaup pël yeniak. Ni neen, “Nga yaaup yak muntaröa naëaan omnant wëëre omnant omën muntaröak ngëntën watö pël yaaup,” pël yenëaan pöt yaap. \v 23 Ni nem songönte pipël ëwat wëak tol ëënak nem monet mon kaatak nawiin ëaup? Pël ëanëën ne wais kangitaring wan tapön.’ \v 24 Pël mëak omën pörek wëauröen epël mëëa. ‘Ar mon 20 kina epët piikaan wa ëp ëak 200 kina wa epop meneë.’ \v 25 Pël maan pit epël mëëa. ‘Kaöap, pi yok 200 kina waap.’ \v 26 Maan puuk epël mëëa. ‘Ne niamaan kat wieë. Namp pi omnant menaut ngarangk ëak wëën pöt munt nant erën wes mempaat. Ën namp pi menaut ngarangk naën tapët wak wëën pöt wa ëp ëën om pas öpnaat. \v 27 Peene pöt, nem kööre tokörö nook pitëm omp ak sumaaten kaaö ëa pörö mësak wais nem itöök mëngkën wel wiip.’” \s1 Yesu pi pol tongkiipë rangk wel aisëak Yerusalem kakë sa \r (Matiu 21:1-11; Maak 11:1-11; Son 12:12-19) \p \v 28 Yesu pi ngön pöt më pet irak Yerusalem kakël ko wesak wet rëak isa. \v 29 Pël ëak yesem Olip tomök is oröak Petepasiire Petani ka pöteparë temanöm yesem ru naarën epël mëak wet rëak wes momëa. \v 30 “Arip ka ëngköök së oröak öngpök së itaangkën pol tongki ru namp omnaröa wel naisaanëp wii ngan ë ulmëën öpna pipop wilak mësak waisën. \v 31 Arip së pël yaëën omën nampök aripön, ‘Oröp ëënëak yawil?’ pëël yeniaan pöt epël man. ‘Aköpök epopön ya.’” \v 32 Pël maan piarip së itaangkën Yesuu mëëa pöl ëeëa. \v 33 Pël ëën itenak yawilën tongkiipë peparöak itenak epël mëëa. “Arip oröp ëënëak yawil?” \v 34 Maan piaripök mëëa. “Aköpök epopön yaanak yeë.” \v 35 Pël mëak Yesuu naë mësak së tongkiipë rangk pitëm ulpëënöt përë mourak Yesu wa ngaarëk moulmëa. \v 36 Pël ëën wel aisëak yesën ulpëënöt përëak kamtaöök mourö sa. \v 37 Pël ëën Olip tomökaan ngemë Yerusalem kak temanöm yewasën omën pimëën saö rongan pötak wëauröak pim ya it ngolöpöt yaaö pötëën ngön ëak epël maö Anutuun yoöre ërëp mëëa. \q1 \v 38 “Yowe. \q1 Omën omp aköp Aköpë këm ngöntak yewais epopön yaya mepa. \q1 Kutömweri mayaap wiaap. \q1 Anutu Ngaarëkëp pim yapinte wak isak mepa.” \p \v 39 Ëlak wiak pël yemaan Parisi omën narö pitëm öngpök wëauröak Yesuun epël mëëa. “Rë yanuulaup, nim ruuröen pël epan ma.” \v 40 Pël maan Yesuuk mëëa. “Ne niamaan kat wieë. Pit yaya yenëa pöt ompyaö ya. Leng ëëpna pöt kël epotök yaya neapnaat.” \s1 Yesuuk Yerusalem omnaröaan ing ëa \p \v 41 Yesu pi pël mëak yesem Yerusalem kaöökë tomök së oröak kakën itenak yaköm ëën ing yeem epël mëëa. \v 42 “Yerusalem wëaurö, ar peene eptakëër mayaap önë kanöön ëwat wë talte yok pangk ön. Pël ëaap kan pö ëlëëp wia. Pötaanök itnaangkën yeë. \v 43 Kat wieë. Wë akun nentak arim kööre toköröak wais taap elniak ëm ket ëak kaö poutë il niwariipnaat. \v 44 Pël ëak arimëntre arim ruurö pourö won niwesak arim kaat töölak wapötta ti olaan ur kosat wiaapnaat. Pöt tol ëënak? Anutuuk kaamök elniipënëak wes nemëën arim ngësë yewaisën köpël ëak kaaö ëan. Pötaanök pël elniipnaat.” \s1 Yesu ngönën tup kaöetakaan omën narö waö ë momëa \r (Matiu 21:12-17; Maak 11:15-19; Son 2:13-22) \p \v 45 Yesu pi ngön pöt më pet irak ngönën tup kaöeta kakaati së itaangkën omnarö omnant ngawi yeem wëën itenak pit waö ë yemomëem epël mëëa. \v 46 “Ngönën pepeweri Anutuuk epël ëa. ‘Nem ka pipët kimang yenëa kaat pël ëëpnaat.’ Ar pipël yaëën këkain yaauröa kaata ök yes.” \v 47 Pël ëak pi akun poutë ngönën tup kaöetak së omnaröen ngönën ök maim wëën kiri ar yaaö kaöaröere ngön kosangötë ngarangköröere omën kaöarö pit mëmpënëak kanten ngaöl ëa. \v 48 Omën pourö pim ngönëntaan pim naë rë olëak wëën sëp wesa. \c 20 \s1 Yesure ngarangkörö neneren pëël elmëa \r (Matiu 21:23-27; Maak 11:27-33) \p \v 1 Kët nentak Yesu pi ngönën tup kaöetak së omnaröen ngönën ök maim wëën kiri ar yaaö kaöaröere ngön kosangötë ngarangköröere kaöarö pit së epël mëëa. \v 2 “Nim eprek ë yaën pipot talëpë këm ngöntak ëeimën? Talëpök pël ëëm niia?” \v 3 Pël maan Yesuuk kangiir pitën epël mëëa. “Nookta arën kangiir nent pëël niamaatak ök nean. \v 4 Sonë i mëeima pöt talëpök maan eima. Anutuuk ma pimtok kön wiak eima?” \v 5 Pël maan pitëmënt neneren epël mëëa. “Tiar tol mapen? ‘Anutuuk,’ pël mepenaatep pi epël niepan. ‘Tol ëënak Sonë ngönten kön wi kosang newasën yeë?’ \v 6 Ën, ‘Son pimtok,’ pël mepenaatep omnarö pit Sonön. ‘Pi tektek ngön yaaö namp,’ pël weseë kël nimööpan.” \v 7 Pël mëak Yesuun kangiir epël mëëa. “Sonë i mëeima pöta songönten ten köpël.” \v 8 Pël maan Yesuuk epël mëëa. “Nookta ne talëpë këmtak yeëan pöt neniangan.” \s1 Wain ya ngarangk utpetaröa watepang ngönte \r (Matiu 21:33-46; Maak 12:1-12) \p \v 9 Yesu pi ngön pöt ök mëak watepang ngön nent omnaröen epël mëëa. “Omën namp wain ya newer ngënta. Pël ëak ya omnarö ngarangk ëëpënëak moulmëak pimënt yang wali nerek së wakaima. \v 10 Pël ëak wë kë yaaröa akunet temanöm sëën ngarangk moulmëauröak ulöp narö tö mampënëak inëën ru namp wes mëën sa. Së oröön pit möak waö elmëën elek kaalak sa. \v 11 Pël ëën pepapök kaalak munt namp wes mëën sëën pöpta möak utpet mowesak waö elmëën elek tapël sa. \v 12 Pël ëën pepapök kaalak wa ngolöp wesak wes mëën sëën pöpta këlangön kat mowiak ke ur mëën elek sa. \v 13 Pël ëën ya pepap pi epël wesa. ‘Ne tol ëëmete? Nem ru ulöpöököp wes mëëmaan. Pit yok pangk pim ngönte kat wiak ngar öpën koröpok.’ \v 14 Pël ëak wes mëën sëën yaakë ngarangkörö piin itenak pitëmënt neneren epël mëëa. ‘Omën epop pim pepapë mor kolut pout öpnaap. Pötaanök mëmpa. Pël ëën yaat tiarimëën sëpnaan.’ \v 15 Pël mëak pit wain yaaweriaan wa wilëngkël moolëak mëna.” Yesu ngön pöt mëak epël pëël mëëa. “Yaaweri pepapök ngarangköröen tol elmëëpën? \v 16 Pi wais ya ngarangk pörö mënak pim ya lupöök ngarangk ompyaö narö moulmëëpnaat.” Pël maan pit ngön pöt kat wiak epël mëëa. “Won. Pël ëëpan.” \v 17 Pël yaan Yesu pi pitën iteneë epël mëëa. “Ngönën pepeweri ngön nemëën epël wia pöt tol nentaanök? \q1 ‘Wap omën ka ök yarëauröak wël ë moolëaut \q1 Anutuuk ompyaut wesak möör wap wes yewesir.’ \m \v 18 Omën namp wap epëtak söë urak kawi ngentiipnaap pi koröp ilak utpet ëëpnaap. Ën wapëtak pim rangk ngentiipna pöt omën pöp ilak unön ëak utpet panë sëpnaap.” \s1 Yesuun Sisa takis yemengkauten pëël mëëa \r (Matiu 22:15-22; Maak 12:13-17) \p \v 19 Pël maan ngön kosangötë ngarangköröere kiri ar yaaö kaöarö pit Yesu pim wain ya ngarangk utpetaröaan watepang ngön mëëa pöt pitëmël ko wesak yemaan kat wiak mor öpënëak ëakök omnaröen kas ëën sëp wesa. \v 20 Pël ëak Yesu moröak Rom yang ngarangkëpë moresi moulmëëpënëak it wawaö ëeim wëa. Pël ëeë omën narö wes mëën Yesuu naë së ngönën kat yawia koröp oröak wë ngön nent maan pöt öpnaat weseë Yesuun morök elmëak epël mëëa. \v 21 “Rë yanuulaup, ten niin ëwat wë. Ni ngön wotpil yaaup, omnaröenta wotpil wesak ök yeniiaup. Ni omën isaare irëaurö omnant mööngkraar kangk naalmëën yaaup, omën ompyaut pëën Anutuuk ök niiaut omën pourö yaap wesak rë yanuulaup. \v 22 Pötaanök ni kön wiin Rom omp aköp Sisa takis mampen ma Anutu pimënt mampen?” \v 23 Pël maan pitëm morök yaalmëa pöten itenak epël mëëa. \v 24 “Mon kël nent koirak neneë. Könre yapin epot talëpëët?” Pël maan pit epël mëëa. “Sisaëët.” \v 25 Pël maan puuk epël mëëa. “Omnant Sisaën yaö ëa pipot Sisa mampun. Ën Anutuun yaö ëa pipot Anutu mampun.” \v 26 Pël maan omnaröa itöök pi aan wali öpna nent nokoirën ëa. Pël ëak pit kaip ti mangkën kat wiak yaan sak këm ur wariak wëa. \s1 Weletakaan wal yaauten Yesuun pëël mëëa \r (Matiu 22:23-33; Maak 12:18-27) \p \v 27 Akun nentak Satusi ngönën omën narö Yesuu naë sa. Omën pörö weletakaan wal yaaö pöt won wia pël yaaurö. \v 28 Pit së Yesuun epël mëëa. “Rë yanuulaup, Moses pi tiarimëën ngön kosang nent epël retëng ëaap. ‘Omën namp öng wak ru won wë wel wiin pöt pim nangapök kaalak öng pöp wak wë ru oröön pöt pim nanëpë yaö sëpnaat.’ \v 29 Pël wiaap omën nanang narö 7 ëak wakaima. Pël ëaurö nanëp öng namp wak ru won wë wel wia. \v 30 Pël ëën nang pim rakëp öng tapöp wak wë wel wia. \v 31 Pël ëën ënëmak nang 3 pöpök öng tapöp wak ru won tapël wë wel wia. Pël ëaap omën 7 eporö pit öng kopët tapöp wak ru won wë wel wia. \v 32 Pël ëën ënëmak pitëm öng kapirëpta tapël wel wia. \v 33 Pötaanök omën 7 piporö öng kopët tapöp wauröep wë wal ëëpna akunaöök talëpë öng sëpën?” \p \v 34 Maan Yesuuk kangiir epël mëëa. “Peene yangerak wë epöök öngre omp yeë. \v 35 Ën wë ënëm akun kaöaöök Anutuuk kat mowiin wëwë kosangtak weletakaan wal ë rëëpnaarö pit yok pangk öngre omp naëpan. \v 36 Anutuuk pit weletakaan wal ë moulmëëpnaat. Pötaanök pit pim ru sak enselöröa ök wë kaalak wel nawiipan. \v 37 Weletakaan wal ëëpena pöta ngönte Mosesök ngönën pepeweri retëng ëaut. Këra kotumentëk es wëlëng koteima pöta ngöntak Anutuuk piin epël mëëa. ‘Ne Apramre Aisakre Yakopre pörö pitëm Anutu.’ \v 38 Omën wel wia pourö Anutuuk wëwëetaring wë pël wesa. Pötaanök Anutu pi wel wiauröaap won. Pi omën öp wëauröa Anutu.” \v 39 Pël maan ngön kosangötë ngarangk naröak, “Rë yanuulaup, ni aan ompyaö yes,” pël mëëa. \v 40 Pit kaalak pëël mapnaaten kas ëën sëp wesak pipët pëën mëëa. \s1 Yesuuk Kristo pötaan Parisi omnaröen pëël mëëa \r (Matiu 22:41-46; Maak 12:35-37) \p \v 41 Pël ëën Yesu pi epël mëak pëël mëëa. “Tol ëënak, ‘Kristo, Yaö Mëëaupön pi Tewitë körööp’ pël aim? \v 42 Tewit pimtok Sam pep pöweri tan nent epël ëa. \q1 ‘Anutu puuk nem Aköpön epël yema. \q1 “Ni wais nem yaapkëëtakël öm. \q1 \v 43 Pël ëaan nimëën kööre tok yaaö piporö nook maan nim weëre kosangöökë karök moulmëëmaat.” ’ \m \v 44 Tewit pimtok piin, ‘Nem Aköp,’ pël mëëaupök tol ëënak Tewitë ëap pël yaë?” \s1 Ngön kosangötë ngarangköröa ngönte \r (Matiu 23:1-36; Maak 12:38-40; Luk 11:37-54) \p \v 45 Pël mëak Yesu pi omnaröa ëöetak pim ruuröen ngön epël ök mëëa. \v 46 “Ar ngön kosangötë ngarangköröa utpetatön ngarangk ëën. Pit ulpëën waliit mëak wa topöök koirak ërëpsawi mapnaaten kent yaaurö. Pël ëak ngönën tupötëëre këëre imën akunatë omën kaöaröa urötë wel aisapnaaten kent yaaurö. \v 47 Pit pël yeem öng kapiröröa omnant pout pitëmëën weimeë morök elmëak omnaröak pitën kön wiin isëpënëak Anutuun kimang wali yamëëaurö. Omën ke pilörö pit wë kangiir akunetak könöm kësangöt koirëpnaat.” \c 21 \s1 Öng kapir nampë Anutuun kiri wiauta ngönte \r (Maak 12:41-44) \p \v 1 Yesu pi ngönën tup kaöetak wë we riak itaangkën omën monaringörö pit Anutuun monat kiri yawia. \v 2 Pël yaëën Yesu pi itaangkën öng kapir omnant won nampta pim mon kot köp möa nentepar wia. \v 3 Pël yaëën Yesuuk itenak epël mëëa. “Ne yaap niamaan. Öng kapir omnant won epopë mon yawi epëtak omën muntaröaat il yemowas. \v 4 Omën monaringörö pit ëlöt wiaan kopëtetepar yawi. Ën öng kapir epop pi omnant wonöpök pim wieëaut wiak won pan wesak wë.” \s1 Yesuuk ngönën tup kaöet utpet sëpnaata ngönte ök mëëa \r (Matiu 24:1-2; Maak 13:1-2) \p \v 5 Yesu pim ru narö pit ngönën tup kaöetak këlöt retëng ke nalre nal ëak ök rëeëa pötön itenak aöre mon Anutuun kiri mowia pötë ngönöt aö pël ëeim wëën Yesuuk epël mëëa. \v 6 “Wë akun nent temanöm sëën omën ityaangk epot epël wi naöpan. Ënëmak ngaaröak wais tööl olaan kël naö naöökë rangk wi naöpan, utpet panë sëpnaat.” \s1 Yesuuk könöm nentere nent orööpnaat pël mëëa \r (Matiu 24:3-14; Maak 13:3-13) \p \v 7 Pël maan pit epël mëak pëël mëëa. “Rë yanuulaup, nim yaan pöt akun taltak orööpën? Akun pöt temanöm yesën oröpöt oröön ten itenak ëwat sën?” \v 8 Pël maan Yesuuk epël mëëa. “Ar omnaröak lup wa irikor elniipanëën këëkë ngarangk ëën. Pit morök elniak naröak nem yapintak wais, ‘Ne Kristo,’ pël aöre naröak, ‘Kristo pim orööpna akunet yok temanöm yes,’ pël yeniaan pitëm ënëm elmëënganok. \v 9 Ar nga yapinte kat wiak kas ëëngan. Akun kaöaö ngolöp yaëën omën pipot wet rëak orööpnaat.” \p \v 10 Pël mëak yal menak epël mëëa. “Omën kur nementëkaanöröak kur nementëkël nga ëëpnaat. Ën yang omp ak nampë omnaröak nampëëröaan nga ëëpnaat. \v 11 Pël yaëën moup kësang pan yangerak mööpnaat. Pël ëak yang we nantë këënre yauman kaöat orööpnaat. Pël yaëën mopöök oorek omën retëng ke nentere nent yaaröön ar kas ëënëët. \v 12 Omën pöt naaröön wiaan pit wet rëak wa niulëak këlangön kat niwiipnaat. Pël ëak ngön kaatë së niulëak wii kaatë niulëëpnaat. Pël ëak omën omp akre yang ngarangköröa naë niulëëpnaat. Ar nem yapinte wak wë pötaanök pël elniipnaat. \v 13 Akun pötak ar nem songönten ök manëët. \v 14 Ar epël kön kosang wiaan. Ar wa nanuulëën wiaan tol man pël ëak kön selap ëënganok. \v 15 Nemtok arim këmötë ngön anëëtë wetetöt nimpaat. Pël ëak ompyaö elniin kööre tokörö arim ngönöt wak irëak ke ur noolepan. \v 16 Arim ëlre pep, sasre nan, ngöntre kar, pöröak arim kööre toköröen kup mowiin arim tekrakaan narö nimpënaat. \v 17 Pël ëak nem yapinte wak wë pötaan omën pourö ya sangën ëak kööre tok elniipnaat. \v 18 Nook ngarangk elniak wëën ar kö nasëngan pan, arim ngan ëp naööta mop nerapan. \v 19 Weëre kosangring wakaim olëak wëwë kosangët önëët.” \s1 Yesuuk Yerusalem kaö utpet ëëpnaata ngönte ök mëëa \r (Matiu 24:15-21; Maak 13:14-19) \p \v 20 “Ar itaangkën ngaarö Yerusalem kaö taap yawiin pöt ka töölak utpet wasëpna akunet temanöm yes pël wasënëët. \v 21 Pël ëak Yutia yangerak wëaurö ar kas rosiraöökël sën. Yerusalem kak wëaurö ar kaö sëp wasën. Ën yang nantë wëaurö ka kaöaöökël sëngan. \v 22 Ngönëntak retëng ëa pöt kë rapnaan Anutuuk akun piptak kangut wes mëën orööpnaat. \v 23 Elei, öng ru kepringöröere ru kapa yemenaurö, tol ëënëërö? Akun pötak Anutuuk omnaröen ya sangën elmëën yangerakë omnarö këlangön kaö panë kat wiipnaat. \v 24 Ngaaröak narö öp wesir olapnaat, narö moröak wii tëak wak pitëm kaatë së inëën wesak ulmëak öpnaat. Pël ëak ngönën köpëlörö pit Yerusalem kaö utpet weseim wëën Anutu pimtë akun mampna pötak sëak pet irëpnaat.” \s1 Omën Këëp orööpnaata ngönte \r (Matiu 24:29-31; Maak 13:24-27) \p \v 25 “Këtre ngoonre ari pötë omën it köpëlöt yaaröön yangerak i kaö maat kësangöt yamöön omnarö kas kaö ëëpnaat. \v 26 Pël yaëën kutömwer ëtëp ëën ariat tiak yesën omnarö yangerak omnant orööpna pötaan kor wë kas kaö panë ëak it köpköp tiak së wiaapnaat. \v 27 Pël yaëën Omën Këëp ne nem weëre kosangre iere kasir nemotring kutöm kepiltak yaaröön itaampnaat. \v 28 Omën ke pöt yaaröön, ‘Anutuuk niöpna akunet temanöm yes,’ pël wesak wal ë taueë we riak itaampun.” \s1 Këra nantön itenak akunet ëwat yes pöta watepang ngönte \r (Matiu 24:32-35; Maak 13:28-31) \p \v 29 Pël mëak watepang ngön nent epël mëëa. “Ar këra wasre munt nantön itenak wa weswes ë yeë. \v 30 Ar itaangkën kërë sak wil yewatën itenak kopi akunet temanöm yes pël yewas. \v 31 Pöta ök omën yeniak epot yaaröön itenak pöt, ‘Anutu wa ngaöök nimëëpënëak yaë,’ pël wasën. \v 32 Ne yaap niamaan. Omën e wë eporö wel wi won nasën wiaan omën yeniak epot orööpnaat. \v 33 Kutömre yang eptepar won sëpnaatepar. Ën nem ngön epët won nasëpan.” \s1 Pim ruuröen wa korkor ngön ök mëëa \p \v 34 “Ar iire kaömp na olëolë imeë yangerakë omnantëën kön selap pötëën lupre kön arimot wes mëak wëën akun kaöaö kalaapöökë yaë pöl teënt pan niöpanëën ngarangk këëkë ëeimeëak ön. \v 35 Akun kaö pöt yang ël epotë wë eporö ar pouröa naë orö nirëëpnaat. \v 36 Pötaanök ar kët el epotë ngaire wa kom eimeë Anutuun kimang ngaangan maim ön. Pël ëën omën könöm orööpënëak yeniak pöt yaaröön Anutuuk weëre kosang ningkën ing mës ngep ëak Omën Këëp nem ëöetak tauanëët.” \p \v 37 Akun poutë Yesu pi këtëkötë ngönën tup kaöetak omnaröen ngönën ök maim olëak pöt rö kanötë Olip tomöntak së ka ur pël ëeima. \v 38 Pël ëën omnarö pit ngönën kat wiipënëak wangam kan röökëërötë ngönën tup kaöetak pim naë seima. \c 22 \s1 Yutasök Yesuun kup mowiipënëak kosang wes mena \r (Matiu 26:1-5, 14-16; Maak 14:1-2, 10-11; Son 11:45-53) \p \v 1 Kaömp peret yis namëënöt yena akun ngëëngkët pitök Anutuuk mait elmëaut pël yamëëa pöt temanöm sa. \v 2 Pël yaëën kiri ar yaaö kaöaröere ngön kosangötë ngarangkörö pit omnaröen kas ëën Yesu ëlëëp mëmpëna kanten ap weseima. \v 3 Pël yaëën Seten pi Yutas Keriot kakaanëp pim lupmeri ilëa. Pöp Yesuu ru 12 pöröakaanëp. \v 4 Pël ëën kiri ar yaaö kaöaröere ngönën tup kaöeta polisöröa naë së Yesuun kup mowiak pitëm moresi ulmëëpnaata ngönte pitring ëa. \v 5 Pël ëën pit ërëpërëp ëak mon mampnaata ngönte ë kopëta wesa. \v 6 Pël ëën Yutas pi makre ku mëak ngës rëak akun nentak omnarö Yesu ent ë mëën pimënt wëën kup mowiipna kan ap weseima. \s1 Ru naar mait elmëa akun ngëëngktakëën kaömp kopëta wesa \r (Matiu 26:17-25; Maak 14:12-21; Son 13:21-30) \p \v 7 Kaömp peret yis namëënöt yena akun ngëëngktak Anutuu mait elmëautaan kiri sëpsëpörö yamöa akunet temanöm sa. \v 8 Pël ëën Yesuuk Pitaare Sonön epël mëak wes mëëa. “Arip së mait elmëauten kön wiipenaan kaömpöt kopëta wes wiin. Pël ëën ten waisën nëmpenaan.” \v 9 Pël maan piarip epël mëëa. “Ka taltak kopëta wes wiinëak kent kön yawiin?” \v 10 Maan puuk kangiir epël mëëa. “Kat wieë. Arip kak së oröak itaangkën omën namp i kepit wak wëën koirak pöt pim ënëm së ka ilapnaatak ilan. \v 11 Pël ëak ka pepapön epël man. ‘Rë yanuulaupök, “Ne nem ruuröaring ka taltak Anutuuk mait elmëauten kön wiinaan kaömp nën?” pël ya,’ pël man. \v 12 Pël ök maan ka kaö ngaarëk nent urre korumön ëak ompyaö wesauten pet elniin pötak kaömp ar ëak kopëta wasën.” \v 13 Pël maan piarip së mëëaul ëak mait kaömpöt ar ëak kopëta wesa. \s1 Mait kaömp nak kë mena \r (Matiu 26:26-30; Maak 14:22-26; 1 Korin 11:23-25) \p \v 14 Nëmpna akunetak Yesure pim ngön yaaö omnarö pit kakaati së kaömp yenautak wel aisëak wëa. \v 15 Pël ëak Yesuuk epël ök mëëa. “Nem këlangön kat wiima akunet temanöm yenewas. Pötaanök wet rëak mait kaömp epët arring ngawi numaataan kent pan yaalnë. \v 16 Ne yaap niamaan kat wieë. Ne mait kaömp epët kaalak nanën wë Anutuu wa ngaöök nimëëpnaatak kaömp pöta këët tekeri sëën numaat.” \v 17 Pël mëak wain kelön nent wak Anutuun yowe mëak epël mëëa. “Ar epët wak ngawi neë. \v 18 Ne niamaan. Yangerak eprek wain iit peene nëën pet yair. Arring kaalak nanën wë ënëmak Anutuuk wa ngaöök nimëak wëën piiring nëmpenen ëa.” \v 19 Pël mëak kaömpöt wak Anutuun yowe mëak pelak epël mëak mena. “Epët nem mësëpët. Ar kaamök elniipnaan këëröt wes nimpaat. Pötaanök nënëël neen kön wieim ön.” \v 20 Kaömp pöt nëën wain kelönte wak tapël ëak epël mëak mena. “Wain i epët sulöp ngolöpta nem iit. Wain i epëtak ne wel yawiem nem iit olama pötaan Anutuu omnaröaring sulöp ngolöp pöt kosang yewas pöt pet yaalni. \v 21 Iteneë. Omën kup newiak kööre toköröa moresi neulëëpnaap neering kaömp ngawi yen. \v 22 Omën Këëp ne pöp nem Pepapë kan yaö neeaöök së wel wiimaap. Ën nemëën kup mowiipna pöp, elei, pi kangut kësang pan öpnaap.” \v 23 Pël maan ngön yaaö omnarö pit, “Talëpök ëëpnaaten ya,” mëak neneren pëël mëëa. \s1 Ruurö pit pitëm naëaan talëpök isëpën pötaan ngön nga ela \p \v 24 Ruurö pit, “Talëpök tiarim naëaan isak wë,” pël mëak ngön nga ela. \v 25 Pël yaëën Yesuuk epël mëëa. “Yang omp akörö pit omën pitëm iri wëaurö ngarangk elmëeimeë pitök kangiir pitëmëën ping wesak, ‘Kaamök yaaurö,’ pël mapënëak kent yaaurö. \v 26 Ar pël ëënganok. Ar pöt, kaöaröak koturöa ök sak ön. Ën wotöököröak inëën yaauröa ök sak ön. \v 27 Ma ar aë. Talëpök isa? Wel aisëeë kaömp yen pöpök ma ar ëak korak wais yemangk pöpökëër isa? Wel aisëeë kaömp yen pöpökëër. Pël ëaap ne pöt, arim tekrak wë inëën yaauröa ök koröp oröak wëaup. \p \v 28 “Akun poutë këëmre këlangön pöt nem naë yaaröön ar sëp nenewasën yaaurö. \v 29 Nem Pepapök ar wa ngaöök nimëëmëak wes nemëaut nook ar tapël wa ngaöök momëënëak yeniak. \v 30 Ne wa ngaöök nimëak wëën ar neering këëre kaömp ngawi neimeë omp aköröa urötë wel aisëeë Israel kur 12 pötëaanöröa ngönte ë pet irënëët.” \s1 Yesuuk Pitaë piin yak mowasëpnaaten ök mëëa \r (Matiu 26:31-35; Maak 14:27-31; Son 13:36-38) \p \v 31 “Saimon, Saimon kat wi. Seten pi raisatë koröp koëak wël yeë pöl ar morök elniipënëak ya. \v 32 Pël ëën nook nim kön wi kosang yewesaut won sëpanëak kaamök elniak Anutuun kimang mëëaut. Pötaanök ni ënëmak kaalak kaip tiak pöt nim karurö taë mowasum.” \v 33 Pël maan Pitaak epël mëëa. “Aköp, ni weletak ma wii kaatak yesën pöt ne tepër sëpëaap.” \v 34 Maan Yesuuk kangiir epël mëëa. “Pita ne niamaan kat wi. Ni peene röök epëtak kokor ngön naën wiaan akun nentepar nent ëak neen wonwon mamëëp.” \s1 Kërre monere öpre pötön mëëa \p \v 35 Pël mëak pim ruuröen epël mëëa. “Ngaan ne ar wes yanimëem, ‘Monere kërre ing körre pöt wak sëngan,’ pël niiaut. Pël ëa akun pötak omën nantön elek ëaurö ma won?” Pël maan pit, “Won,” mëëa. \v 36 Pël maan kaalak epël mëëa. “Peene pöt nga akunaö yaaröön namp monet wiaan pöt pangk waap. Ën namp kërëëp wiaan pöt yok pangk wetaap. Ën namp öpwer won ëën pöt ulpëën rangkëp përë omnamp mangkën öpwer kangiir mamp. \v 37 Ne niamaan kat wieë. Ngönën pepeweri ngön epël ëa pöt nem naë kë orööpnaan yaë. ‘Pit pi utpetap wesak utpetaröa öngpök moulmëaup.’ Ngön nemëën retëng ëa pipot kë orööpnaat.” \v 38 Maan ruuröak epël mëëa. “Kaöap, ni itan. Ten öp neweriar wia.” Pël maan Yesuuk epël mëëa. “Ngönte sëp weseë.” \s1 Yesuuk Kesemani ngësöök së kimang maima \r (Matiu 26:36-46; Maak 14:32-42) \p \v 39 Pël mëak wë olëak kakaan oröak pim ë yaaul Olip tomöntakël yesën ruurö ënëm sa. \v 40 Pël ëak së oröön Yesuuk ruuröen epël mëëa. “Ar moröktak wiap sënganëën kimang maë.” \p \v 41 Pël mëak këlötë mööna yaë pöl ëak së rar rë wesirak Anutuun kimang epël mëëa. \v 42 “Pep ni kat wiin pangk ëën pöt këlangön nem naë orööpënëak yaë epot keker elnëëp. Nem könöök won, nim kentöökë wiaul ëëm.” \v 43 Pël yemaan kutömweriaan ensel namp irë pim naë oröak kosang mowesa. \v 44 Pël ëën Yesu pi lupmer këlangönring wë ke urak kimang yemaan köömöt omën iitë ök sak oröak yangaak il ngentia. \p \v 45 Kimang më pet irak wal ëak së pim ruuröen itaangkën pit piin yaköm pan ëën ka uraan \v 46 epël mëëa. “Ar tol ëënak ka ureim? Moröktak wiap sënganëën wal ëak Anutuun kimang maë.” \s1 Yesu kööre toköröa moresi moulmëa \r (Matiu 26:47-56; Maak 14:43-50; Son 18:3-12) \p \v 47 Pël yamëem wëën omën kësang pan pim naë oröa. Pël ëak pim ru 12 pöröakaan namp Yutas pöp Yesu tot nëmpënëak pim naë sa. \v 48 Pël ëën Yesuuk epël mëëa. “Yutas, ni Omën Këëp neen kup mowiin nempëna pötaan tot yenenën ma?” \v 49 Pël ëën pim ruurö pit omën orööpënëak yaaö pöten itenak piin epël mëëa. “Aköp, ten öp möön ma?” \v 50 Pël mëak pitëm naëaan nampök kiri ar yaaö wotöököpë inëën ru namp möak pim kat yaapkëëp per olëa. \v 51 Pël ëën Yesuuk itenak epël mëëa. “Ar sëp weseë.” Pël mëak omën pöpë katëëp moröak ompyaö mowesa. \v 52 Pël ëak Yesu kiri ar yaaö kaöaröere ngönën tup kaöeta polisöröere kaöarö pi öpënëak sa pöröen itenak epël mëëa. “Ar neen ngaap wesak wali neönëak inre tang wak yewais ma? \v 53 Ne kët ël epotë ngönën tup kaöetak arring wëaup. Pël ëën ar akun pötë neneön ëaurö. Pël ëaap peene akun epët arim akunet. Akun eptak kouta weëre kosangët tekeri yaarö.” \s1 Pitaak Yesuun wonwon mëëa. \r (Matiu 26:57-58, 69-75; Maak 14:53-54, 66-72; Son 18:12-18, 25-27) \p \v 54 Pël maan pit Yesu wali wak kiri ar yaaö wotöököpë kaatakë sa. Pël ëën Pita pi ënëmënëm sa. \v 55 Pël ëak itaangkën ngaarö ëmöökë kakaati së ilëak ka tomök es merak mor yesem wëën Pita pi pitëm tekrak së wel aisëa. \v 56 Pël ëak es ëwaöök wel aisëaan inëën koont nampök piin itneë epël mëëa. “Omën epopta Yesuring wëaup.” \v 57 Pël maan Pitaak wonwon mëak epël mëëa. “Koont epop, ne piin köpëlëp.” \v 58 Pël mëak kot nent wëwë yaëën kaalak omën nampök piin itenak epël mëëa. “Niinta pitëkaan nampok.” Pël maan Pitaak epël mëëa. “Omp epop, ne wonöp.” \v 59 Pël mëak wë ngöpngöp yaëën kaalak omën munt nampök kosang wesak mëëa. “Yaap, omën epopta Yesuring wëaup. Pi Kalili omnamp.” \v 60 Maan Pitaak mëëa. “Omp epop, ne nim ngön yaan pipten ëngk ma e yewas.” Pël maötaring kokor ngön ëa. \v 61 Pël ëën Aköp kaip ti Pitaan itena. Pël ëën Pita pi Aköpë ngön epël mëëa pöten kön wia. “Ni peene röök epëtak kokor ngön naën wiaan akun nentepar nent ëak neen wonwon mamëëp.” \v 62 Ngön pël mëëa pöten kön wiak ya ilak sëën tomökël së ing kaö pan ëa. \s1 Ngaaröak Yesuun ökre was mëak tang momöa \r (Matiu 26:67-68; Maak 14:65) \p \v 63 Yesuu ngarangk wëaurö pit piin ökre was mëak tang momöa. \v 64 Pël ëak itöörarë poë koröpöök kör mokoëak epël mëëa. “Ni tektek ngön yaauppe. Talëpök yanimö?” \v 65 Pël mëak ngön utpetat kësang mëëa. \s1 Yesu kansolöröa naë moulmëak ngön ya mëna \r (Matiu 26:59-66; Maak 14:55-64; Son 18:19-24) \p \v 66 Ëlpam walën omën kaöarö, kiri ar yaaö kaöaröere ngön kosangötë ngarangkörö, wa top ëak wë maan Yesu mësak pitëm naë sëën epël mëëa. \v 67 “Ni tenën ök nia. Ni Yaö Niiaup Kristo tapöp ma?” Pël maan Yesuuk epël mëëa. “Ne niamaatep ar kat wiak wa yaap newasngan. \v 68 Ën nookta pëël niaan yok pangk ök nenëangan. \v 69 Peene pöt Omën Këëp ne Anutu weëre kosangëp pim yaapkëël wel aisëaama akunet temanöm yes.” \v 70 Maan pit pouröak epël mëëa. “Ni Anutuu Ruup ma?” Pël maan kangiir epël mëëa. “Yok yak pil.” \v 71 Pël maan pit epël mëëa. “Oröpmorëën ngön ya mëmpen? Pimtë këmtakaan yok aan kat yawi.” \c 23 \s1 Pit Yesu Pailatë naë së ulmëak ngön ya mëna \r (Matiu 27:1-2, 11-14; Maak 15:1-5; Son 18:28-38) \p \v 1 Omën pourö wal ëak Yesu mësak Rom yang ngarangkëp Pailatë naë sa. \v 2 Pël ëak Pailatën ngës rëak epël mëëa. “Tenim itöök omën epmor ten omën pourö morök elnieimeë pi omp ak Sisa takis mangkanëak nga niaimeë pimtok pimtën, ‘Ne Kristo Yaö Neeaup,’ pël aöre ‘Ne omën omp aköp,’ pël yaaumor.” \v 3 Pël maan Pailat pi Yesuun pëël mëak epël mëëa. “Ni Yuta omnaröa omën omp aköp ma?” Maan kangiir epël mëëa. “Yok yaan pi tapët.” \v 4 Pël maan Pailat pi kiri ar yaaö kaöaröere omnaröen epël mëëa. “Ne omën epopë saun nent nokoirën.” \v 5 Maan pit kosang wesak ke urak epël mëëa. “Pi omnaröen ngön ök mëak lup es nga mowasën Yutia yang pourak akak yes. Pi Kalili yangerak ngës rëak pël ë waisaumorök eprekta tapël yaë.” \s1 Pit Yesu Erotë naë së ulmëak ngön ya mëna \p \v 6 Pël maan Pailat pi pöten kat wiak pitën epël mëëa. “Omën epop Kalili yangerakaanëp ma?” \v 7 Maan pit kangiir mëëa. Pël ëën Pailat pi omën omp ak Erot pim yang ngarangk ëeëaurekaanëpök ëa pël wesak akun pötak Erot piita Yerusalem kak wëën yak Yesu wes mëën pim ngësël sa. \v 8 Pël ëën Erot pi Yesuun itenak ërëpërëp ëa. Pöt pi Yesuu yaautön kat yawiem itaampënëak kent kön yawia. Pël ëak pim itöök retëng nent ëën itaampën pël wesak ërëpërëp ëa. \v 9 Pël ëak Yesuun pëël ke nentere nent yemaan Yesu pi ngön kangut nemaan ëa. \v 10 Pël ëën kiri ar yaaö kaöaröere ngön kosangötë ngarangkörö pit pim naë së tauak kosang wesak pi utpet ëa pöt mëëa. \v 11 Pël ëën Erotre pim ngaarö pit piin ököök elmëak ökre was mëëa. Pël ëak ulpëën wali retëngretëng ëa ompyaö namp wa momëak kaalak wes mëën Pailatë ngësë sa. \v 12 Erotre Pailat piarip ngaan pöt nampnampön kööre tok yaauwaarök akun pötak ngöntre kar ëa. \s1 Pailat pi Yesu këra yetaprak mööpënëak kat mowia \r (Matiu 27:15-26; Maak 15:6-15; Son 18:39–19:16) \p \v 13 Pailatök maan kiri ar yaaö kaöaröere ngarangköröere omën muntarö wa top ëa. \v 14 Pël ëën epël mëëa. “Ar omën epopön, ‘Pi omnarö wa irikor yaalmëaup,’ pël aö nem naë wak waisan. Pël ëën nook pim songönte tekeri wasëpënëak arim ëöetak pëël mëëaut. Pël ëautak ne piin kat wiin pim utpet yaëën arim ngön yaatak moulmëan pöt nokoirën yeë. \v 15 Erotta tapël ëak kaalak wes mëën waisa. Kat wieë. Omën epop pi utpet tiarim mëmpena nent naën. \v 16 Pötaanök ne maan ngaaröak om tang pëën möak wes mëëpnaat.” \p \v 17 [Krismaki poutë Anutuu mait elmëa akun ngëëngktak Pailatök omën namp wes më yeëa.] \v 18 Pël maan pit omën pourö ëlak wiak epël mëëa. “Pipmor mëngkën wel wiip. Parapasökëër wes nimë.” \v 19 Parapas pöp kak wë omën naröaring nga yaalem namp mëngkën wii kaatak ulmëaup. \p \v 20 Pël maan Pailatök kaalak epël mëëa. “Ne Yesu wil momëëmaat.” \v 21 Maan pit ngön ëak epël mëëa. “Këra yetaprak möön wel wiip. Këra yetaprak möön wel wiip.” \v 22 Pël maan Pailat pi akun nentepar nent pötak epël mëëa. “Omën epop pi utpet oröp nent ëa? Ne itaangkën pi mëmpena nent naën. Pötaanök ne maan ngaaröak tang pëën möak wii kaatakaan wes mëëpnaat.” \v 23 Pël maan pit ke ur olëak ngön ëak, “Pi këra yetaprak möön wel wiip,” pël mëak ngön kaëpre ngön ëak Pailatë ngönte wa irikor ë olëa. \v 24 Pël ëën Pailat pi pitëm ngön mëëa pöt kat wiak möön wel wiipënëak mëëa. \v 25 Pël ëak pitëm këk mëëa pötaan omnamp mëngkën wii kaatak ulmëaö pöp wil moulmëak Yesu pitëm kentöök möön wel wiipënëak pëël elmëa. \s1 Yesu këra yetaprak möa \r (Matiu 27:32-44; Maak 15:21-32; Son 19:17-27) \p \v 26 Pit Yesu mësak yesem kamtaöök omën namp yapinte Saimon, Sairini kakaanëp, pi yaakaan yewaisën koirak wali wak këra yetapër mangkën waalak Yesuu ënëm sa. \v 27 Pël ëën omën selap ënëm yesem öng narö Yesuun ingre tanëër sa. \v 28 Pël ë yesën Yesu kaip ti epël mëëa. “Yerusalem öngörö, ar neen ing angan. Arimëntre arim ruuröaanökëër ing aë. \v 29 Kat wieë. Ënëmak akun nent temanöm sëën epël anëët. ‘O, öng ru köpëlörö. Pit ru wilööre kapa mampö pël naën yaaurö. Pötaanök pitökëër ërëpërëp yaë,’ pël anëët. \v 30 Akun pötak rosir kaöatön, ‘Pelak ngep elnieë,’ pël mëak kotutön, ‘Kör elnieë,’ pël manëët. \v 31 Këra iiringöt es yemarën pangk naën yaë pöta ök ne omën ompyaö yaaup wel newiinë pöt pangk naën yaëëtak ar wel newiinëak kent yeë. Pötaanök këra umönöt es marën pangk yaë pöta ök ar utpet yaauröak wel wiinëët.” \p \v 32 Pit omën utpet yaaö naarta Yesuring mööpënëak mësak sa. \v 33 Pël ëak yang lup nent yapinte “Kepön Kos” pël yamëëa pörek së oröak pi këra yetaprak momöa. Pël ëak utpet omën naarta, namp yaapkëël namp katnëël, mö ulmëa. \v 34 Pël ëën Yesu pi epël mëak kimang mëëa. “Pep, pitëm yaalnë epot köpël wë yaalnë. Pötaan pitëm saun epotë kangut won mowas.” Pël yemaan ngaarö pit pim ulpëënre poë koröpöt wak ngasamtak wiak talëpök öpën pöten itena. \v 35 Pël yaëën omnarö itenaan omën kaöarö pit epël mëak ökre was mëëa. “Pi omën muntarö kaamök yaaupök peene pimtok pimënt kaamök ëëp. Pi Kristo, Anutuu Yaö Mëëaup pöt pël ëëp.” \v 36 Pël yemaan ngaaröakta ökre was mëak naë së wain i somit menak epël mëëa. \v 37 “Ni yaap Yuta omnaröa omën omp aköp pöt nimtok nimënt kaamök ë.” \v 38 Pël mëak pim kepön löötak epël retëng ë ulmëa. “Omën epop Yuta omnaröa omën omp aköp.” \p \v 39 Pël yaëën utpet omën naar piiring möa pöaar nampök utpet wesak epël mëëa. “Nim ök pilëpta Kristo ma? Ni yaap pöp pöt nimënt kaamök yeem tenipta pël elni.” \v 40 Pël yemaan ngöntöpök nga mëak epël mëëa. “Nim këlangön kat yawiin tapël yaëëp ni Anutuun kas naën yaan ma? \v 41 Tepër pöt, tepërim saunatë kangiir ompyaö yaalni. Ën omën epop pöt, saun wonöp.” \v 42 Pël mëak Yesuun epël mëëa. “Yesu nim omp ak sak waisumëëtak neen kön wiim.” \v 43 Pël maan Yesuuk epël mëëa. “Ne yaap niamaan. Peene tapëtakëër ni neering ngës ompyauuk ömëët.” \s1 Yesu wel wia \r (Matiu 27:45-56; Maak 15:33-41; Son 19:28-30) \p \v 44 Këtëp luptak 12 kilok pötak wëën kët itte utpet ëën yanget koö olëak wieë së wiap kan 3 kilok oröa. \v 45 Pël yaëën ngönën tup kaöetak poë koröp kësang ngeröök uteëaumpel luptak keliak nempelnempel ëak sa. \v 46 Pël ëën Yesu pi ngön ëak epël mëëa. “Pep, nem könöp nim moresi yanuulë.” Pël mëak yok wel wia. \v 47 Pël ëën ngaaröa wotöököp pi omën oröa pötön itenak Anutuun yaya mëak epël mëëa. “Omën epop pi yaap saun wonöp.” \v 48 Pël yaëën omën itaampënëak së wa top ëa pörö pit omën oröa pötön itenak yaköm kön wi kakë sa. \v 49 Pël yaëën Yesu pim karuröere Kalili yangerakaan ënëm sa pörö pit pëlëër wë omnant oröa pötön itena. \s1 Yesu yang kel weera \r (Matiu 27:57-61; Maak 15:42-47; Son 19:38-42) \p \v 50 Omën namp yapinte Yosep pöp Yutia yangerak \v 51 Arimatia kakaanëp, pi omën ompyaup yak wotpil wë Anutuuk wa ngaöök momëëpënëak kor wakaima. Pi kansol wotöököröaring wëaup. Pël ëaupök pim karurö Yesu mëmpënëak ngön yaan pi nerek wak nemaan ëa. \v 52 Omën pöpök Pailatë naë së Yesuu sokuren ök mëëa. \v 53 Pël ëën kat mowiin së yetaprakaan ent ëak poë koröp kölam ompyaö naöök kör koëak kël öngöp naö omnarö wa wiipënëak tëau wieëa pörekël wak sa. Kël öngöp pö omën namp wa nawiinö. \v 54 Pöt kë yesa akun ngëëngkët ëlpamök wiaan omnant kön ëa. \v 55 Pël ëën öng Kalili yangerakaan Yesuring saurö pit Yosepë ënëm së omën yangaöön itena. Pël ëak Yosep pi sokur tolëël yawi pöten itena. \v 56 Pël ëak kaalak kak së kolap köp nga kamp ompyaut Yesuu sokurak wa mëëpnaan wak sëpënëak kopëta wes wiak akun ngëëngktak ngön kosangta wieëaul koröp kë sa. \c 24 \s1 Yesu kaalak wal ëa \r (Matiu 28:1-10; Maak 16:1-8; Son 20:1-10) \p \v 1 Sante wangam kan röökëër pan öngörö kolap köp nga kamp kopëta wes wia pöt wak yangaöökë sa. \v 2 Së oröak itaangkën kël kësang kan wari ulmëaumpel wa olaan kan të wieëa. \v 3 Pël ëën pit kël öngöpöökë kakaati së itaangkën Yesuu sokur won wieëa. \v 4 Pël ëën ap wesak ëngk ma e wasö yaëën omën naar ulpëën kölam panëëpëaar mëauwaar piarpim naë oröak taua. \v 5 Pël ëën öngörö itenak kas ëën tok oriak yangaakël itenaan omën pöaarök epël mëëa. “Ar oröp ëënak öp wëaupön welaaröa naë ap yewas? \v 6 Pi eprek won. Yok wal ëa. Ar pim ngaan Kalili yangerak wë ngön epël ök niiaö pöten kön wieë. \v 7 Pi epël niiaup. ‘Omën Këëp ne saun omnaröa naë neulëën pitök këra yetaprak nemöön wel wiak kët nentepar nent yangaöök wieë kaalak wal ëëmaap,’ pël niiaup.” \v 8 Pël maan öngörö Yesuu ngaan ngön ök mëëa pöten kön wiak \v 9 yangaöökaan kaalak kak së Yesuu ru 11 pöröere omën muntaröen pitëm omën itaampööre kat wi ëa pötön ök mëëa. \v 10 Öng pörö Maria Matala kakaanëpre Soanaare Maria Semsë ëlëpre öng munt naröere pël ëak öng pöröak së Yesuu ngön yaaö omnaröen ök mëëa. \v 11 Pël ëën pit ngön pöt kat wiak, “Öngre yokot ngön ya,” pël mëak wa yaap newasën ëa. \v 12 Pël ëak Pita pi wal ëak pöömpö së yangaöök oröak tok oriak kël öngöpöök itaangkën poë koröp kör koëau pëën wiaan itena. Pël ëak omën oröa pöten kön selap ë kakë sa. \s1 Omën naar Emeasë kanöök Yesuun itena \r (Maak 16:12-13) \p \v 13 Kët tapëtak Yesuu ingre mor sauröakaan naar Emeas kakë sëpënëak sa. Ka pö Yerusalem kak naë 11 kilomita pöta ök wieëa. \v 14 Omën pöaar kamtaöök yesem omnant oröa pötë ngönöt aö yesa. \v 15 Pël yaëën Yesu pimënt piarpim naë oröak piaripring sa. \v 16 Pël ëën omën pöaar itenak Yesuun pi newasën ëa. \v 17 Pël ëën pëël mëak epël mëëa. “Oröp nantëën nampnampön maö im?” Pël maan piarip leng ëak tok orieë yaköm ë sak ëa. \v 18 Pël ëak namp Kliopas puuk epël mëëa. “Elei, ka ël epotëaan omën pourö Yerusalem kak wëëp ni kopëtapökëër omën pörek oröauten köpël wëën ma?” \v 19 Pël maan Yesuuk piaripön pëël mëak epël mëëa. “Pöt tol ëa?” Pël maan piarip kangiir epël mëëa. “Yesu Nasaret kakaanëpë elmëa pöten yak. Pi tektek ngön yaaö namp, Anuture omnaröa ëöetak ngön kosang aöre ya weëre kosangringöt mëmpö pël yaaupök \v 20 kiri ar yaaö kaöaröere tiarim ngarangköröak Rom yang ngarangkëpë naë wes mëën puuk mëmpënëak maan këra yetaprak möaup. \v 21 Ten pöt, puuk Israel omnarö tiar utpetetakaan niöpnaat pël weseëan pöt pitök möön wel wia pöta ngöntere kët nentepar nent ëën munt nant oröa pötë ngönöt yak. \v 22 Tenim naëaan öng naröak Santeetak röökëër yangaöök së itenak wais ök niaan yaan saut. \v 23 Pit së sokuren ap wesak wais epël niiaut. ‘Ten së itaangkën ensel naarök, “Yesu pöp öp sak wë,” pël yenia.’ \v 24 Pël niaan tenim naëaan omën naar piaripta së yangaöök itaangkën öngöröa aan kat wia tapël itena. Pël ëaap pimtën itnaangkën ëa.” \v 25 Pël maan Yesuuk kangiir epël mëëa. “Arip kön won pan. Arip oröp ëënak tektek ngön yaaö omnaröa ngön retëng ëautön kön wi kosang newasën yeë? \v 26 Kristo Yaö Mëëaup pi këlangön kat wiak kaalak pim ëwaare weëre kosang pimot öpna pöten arip köpël ma?” \v 27 Pël mëak Moses pim ngön ëa pötak ngës rëak tektek ngön yaauröak ngönën pepatë pimëën ngön ëa pöt pout ök mëëa. \p \v 28 Piaripring kak së oröak el wesak sëpënëak yaëën piarip epël mëëa. \v 29 “Këtëp ilaan koö olapënëak yaëërek tenipring öpa.” Pël maan piaripring kakaati sa. \v 30 Pël ëak wë kaömp nëmpënëak wel aisëeë puuk kaömpöt wak Anutuun yowe mëak pelak piarip mena. \v 31 Pël yaëën piarip pörekök kön tektek sak iten sokola. Pël ëën pi ëlëëp ilëa. \v 32 Pël ëën piarpimënt nampnampön epël mëëa. “Tepër kamtaöök yewaisem pi ngönën pepatëaan ngön songönöt ök niaan kat wiak ya kë saut.” \v 33 Pël mëak akun tapëtakëër wal ëak kaalak Yerusalem kakël sa. Pël ëak pörek së itaangkën ru 11 pöröaring piarpim karurö wëën itena. \v 34 Pël ëën pitök epël mëëa. “Yaap pan, Aköp wal ëak wë Saimonön ë pet elmëën itena.” \v 35 Pël maan piaripök piarpim kamtaöök yesën ëa pöta ngönte ök mëak kak së kaömpöt yepelën piarpim piin këëkë itena pöta ngönteta ök mëëa. \s1 Yesuu ruurö pit piin itena \r (Matiu 28:16-20; Maak 16:14-18; Son 20:19-23) \p \v 36 Pit ngön pöt aim wëën Yesu pimënt pitëm tekrak orö rëak epël mëëa. “Arim lupötë mayaap wiaap,” pël mëëa. \v 37 Pël ëën pit yaan sak, “Yesuu könöpök yaë,” wesak kas ëa. \v 38 Pël ëën pi epël mëëa. “Ar oröp ëën yaan utpet sak kön selap yeë? \v 39 Nemënt tapöpök wë. Ar nem ingre morötön iteneë. Pël ëak morö pat ëak këëkë it nengëneë. Ne koröpre mësëpring wë. Kön pörö epël wonörö.” \v 40 Pël mëak pim ingre moröt pet elmëa. \v 41 Pël ëën pit ya kë sak pim ngönte kat wiak kön wi kosang newasën om yaan sak yeem wëën epël mëak pëël mëëa. “Arim kaömp nant eprek wia ma?” \v 42 Pël maan pit i kaö imën kota kaö nent mangkën \v 43 wak pitëm itöök na. \p \v 44 Na pet irak epël mëëa. “Ne arring wë epël niaimaut. ‘Ngaanëër Mosesë ngön kosangötre tektek ngön yaauröa pepatë ngön wia pipotre tan pep Sam pöweri nemëën ngön ëa pipot pout kë rapënaat,’ pël niiaut.” \v 45 Pël mëak pimtok ngönën pepeweri ngön wia pöt ök maan kat wiak pitëm lupöt kan tëa. \v 46 Pël ëën Yesuuk epël ök mëëa. “Ngönën pepeweri epël wia. ‘Yaö Mëëaup, Kristo, pi këlangön kat wiak wel wiak akun nentepar nent pël wieë kaalak yangaöökaan wal ëëpnaap. \v 47 Pël ëën omnarö lup kaip tiin pitëm utpetat kërë moolapëna pöt pim yapintak ök maan Yerusalem kak ngës rëak aö yesem yang poutë së pet irëpnaat,’ ëaut. \v 48 Pötaanök arim itenan puot tekeri wesak ök man. \v 49 Kat wieë. Nem Pepapök ngaan omnant arimëën yaö niia pöt nook wes nimëëmaat. Pötaanök ar om kak eprek wëën kutömweriaan weëre kosang pöt arim naë irapnaat.” \s1 Yesu kutömweri isa \r (Maak 16:19-20; Ngön 1:9-12) \p \v 50 Pël mëak pit mësak Petani kak naë së oröak pim moresiar ngaarëk weë pit welaköt elmëa. \v 51 Pël yeem wil moulmëak kutömweri isa. \v 52 Pël ëën pit piin yaya mëak ërëpsawi kaö ë kaalak Yerusalem kak së \v 53 wë kët ël epotë ngönën tup kaöetak wakaimeë Anutuun yaya maim wakaima.