\id MRK - Kaninuwa \h Maka \toc1 Biga Dewadewana Maka I Viginiwiya \toc2 Maka \toc3 Maka \mt1 Maka \is1 Givimayeta \ip Nufunufu nofe o miki viginiwina Yeisu yana mudadava keta yana visawavenena fasisiyai. Nufunufu nofe kana toviginiwa o muka kana wava ita iyaveita atu nauna tovitumaḡana kasi toviketanuneina si vivisawavenena o Maka i viginiwiya. Maka o muka tanake Yeisu yana tonowana sinesiyai, atu tonuwatasuyasuya si vitumaḡana Maka Fita nukusi Noma si fakwa keta Fita i nusifufuwiya Yeisu yana mudadava keta yana visawavenena fasisiyai. Eketa Maka nusifufusima i viginiwiya me Noma tovitumaḡana nenesiyai i ovivitisiya be sina sanamaniya Yeisu aitevana. \ip Bwadubwadu naumokena viginiwa nofe sinenei i iyavita o biga dewadewana Yeisu Togifafafana Gigibokeinana Guyau Natuna fasinei. Nufunufu nofe sinenei tana kitiya Yeisu na yana fiwana be iba matatafuna ina savivinisiya. Noko nenei tana kitiya yana visawavenena namoḡa nenesiyai, kanunu goyosi i vikikinomanisiya, kasi katona i givibwina eketa yasi fufunagoyo i vinuwateweina. Maka i viginiwa nakasina Yeisu yana savivina fasinei atu muka ita viginiwa nakasina yana visawavenena fasinei. I visawavenita namaise Yeisu yana mate ogonaḡanaḡai be namoḡa matatafusi i gifafafanisiya keta namaise Guyau mateyai i sinaviyawasa-savaviniya. \io1 Biga dewadewana kana kafa viuḡu. (1:1-13) \io1 Yeisu yana mudadava Ganini sinenei. (1:14—9:50) \io1 Ganini nenei tu i niya Yenusanema. (10:1-52) \io1 Wiki kana kafa nusafu Yenusanema sinenei. (11:1—15:47) \io1 Yeisu yana misini-savavineina. (16:1-18) \io1 Yeisu i nikikinomana keta i vaneya abamai. (16:9-20) \c 1 \s1 Yoni Togivibutabuta Ke'ta I Gidewadewiya Yeisu Fasinei \r Madiu 3:1-12, Nuke 3:1-18, Yoni 1:19-28 \m \v 1 Nofe biga dewadewana kana kafa viuḡu Guyau natuna fasinei, tanake Yeisu Togifafafana Gigibokeinana. \p \v 2 \x - \xo 1:2 \xt Manakai 3:1\x*Tova manatuwaina Guyau yana tomatakawa Aiseya i viginiwiya maise, \b \q1 \qt “Guyau i bwaduwa, ‘Nauna yaku tomatakawa ana visimeiya kunauḡu\qt* \q2 \qt be ya ke'ta ina menaniya.’\qt* \q1 \v 3 \x - \xo 1:3 \xt Aiseya 40:3\x*\qt Tanake kayona i bwaubwauwa wanakikaoḡowai i bwadubwaduwa,\qt* \q1 \qt ‘Ke'ta kwa menaniya Tuveka yana nemi fasinei,\qt* \q2 \qt yana ke'ta kwa nudawaniniyei.’”\qt* \b \m \v 4 Eketa nofe tomatakawanama Yoni i nemiya namoḡa i givibutibutisiya wanakikaoḡowai yota Guyau sifufuna namoḡa nenesiyai i numamaniya, “Kwa ugevinaimi yami go'yona nenesiyai be Guyau ina vinuwateweimiya. Ana givibutibutimiya be ita visawavenena, kwami naki i kavinimiya yami go'yona nenesiyai.” \v 5 Eketa namoḡa matatafusi si fakwafakwa Yudiya kawakawana sinenei be Yenusanema menana nakasina sinenei, si kikinomana Yoni sina vaneneiya. Tovanama yasi go'yona si fonayauwa, Yonidani ukowai i givibutibutisiya. \v 6 \x - \xo 1:6 \xt 2 Tufomu 1:8\x*Yoni kana nuya kameni utuutuna i kotoniya, yota kana wakina niniwasininei kikimetanina o kikifufunina yomuyomu kwafinina nenei. Kana kabwaga o gonofa keta makawa. \p \v 7 Namoḡa i iyavisiya i bwaduwa, “Munikuwai namoḡa tamokaḡa i nenemiya o fifiwanamokena yo iyau. Iyau muka kaku nufota be ana okodu kana kaevatakutakuna kasi unava ana yausi. \v 8 A gigivibutibutimiya ukowa nenei atu tanake ina givibutibutimiya Kanunu Tafutafuna nenei.” \s1 Yoni Yeisu I Givibutabutiya \r Madiu 3:13-17, Nuke 3:21-22 \m \v 9 Noko tovanama nenei Ganini kawakawana sinenei menana Nasaneti nenei Yeisu i misiniya eketa i nemiya Yoni nenei, eketa Yoni Yeisu i givibutabutiya Yonidani ukowai. \v 10 Tovanama Yeisu i kakanakasiya ukowa sinenei, muka mwanenena i kitiya abama i kawiya eketa Guyau Kanununa vitana bunebune maise i sobunemiya nenei. \v 11 \x - \xo 1:11 \xt Kabikona 22:2, Same 2:7, Aiseya 42:1, Madiu 3:17, 12:18, Maka 9:7, Nuke 3:22\x*Eketa kayokayo abamei i nusifufuwa i bwaduwa, “Kwaḡa o Iyau natukatekateku. Yaku sebobo nakatamokena neneweu.” \s1 Seitani Yeisu I Anuvanuviya \r Madiu 4:1-11, Nuke 4:1-13 \m \v 12 Muka mwanenena Guyau Kanununa Yeisu i noḡokawawiya wanakikaoḡowai. \v 13 Eketa kuyadayada 40 nokomai i fakwa eatu Seitani i anuvanuviya Yeisu be ita go'yona. Yomuyomu-wanawanaki nukusi si fakwa kabaḡanama nenei atu Guyau kana kaetoḡa abamei si kitavikaviniya. \s1 Yeisu Kana Tomuniyeina Naumokena \r Madiu 4:12-22, Nuke 4:14-15, 5:1-11 \m \v 14 Tufomu Enoda Anitifasi deniyai Yoni i tenefotiya muninei, Yeisu i niya kawakawana Ganini nenei Guyau yana biga dewadewana i yaugeyaniya namoḡa nenesiyai. \v 15 \x - \xo 1:15 \xt Madiu 3:2\x*I bwaduwa, “Nofe tova Guyau yana kawasasa vivinuwadadaneinana i nemiya! Guyau yana kafa visime i niketamwakufwa. Yami go'yona nenesiyai kwa ugevinaimi be biga dewadewana kwa vitumaḡanei.” \p \v 16 Eketa kuyadayada tamokaḡa Yeisu Ganini tobu nenei kwadewai i fanafana atu tofanufa nasi nuwa i kitisiya, Saimoni keta taina Anideneya, tobu nenei kanevatu si neneneiya. \v 17 Eketa i iyavisiya i bwaduwa, “Kwa muniyeiku be ana visawavenimiya namoḡa kasi tofanufa.” \v 18 Muka mwanenena yasi kanevatu si dawana atu si muniiya. \p \v 19 Simokaḡamoka i fana i niya, Sebedi natunatuna Yemesa keta Yoni i kitisiya yasi waka sinenei yasi kanevatu si nunubwatabwatata. \v 20 Tovanama i wenisiya kana muniyeina fasinei, amasi Sebedi yana tobunanige na fatasi nukusi waka sinenei si venumakanovisiya atu si muniiya. \s1 Yeisu Kanunu Goyona I Nukakiya Namoḡa Nenei \r Nuke 4:31-37 \m \v 21 Yeisu kana tomuniyeina nukusi si niya Kafenaumi menana nakasinei. Tovanama kuyadayada Sabati nenei i kanasuna numa kafa yokoyoko sinenei, eketa i vibutuwa Guyau fonana i visawavenena namoḡa nenesiyai. \v 22 \x - \xo 1:22 \xt Madiu 7:28,29\x*I vivisawavenena naki maisemoka tamo aitevana fakinina muka maise Mosese yana visime kana tovisawavenena, na nenei keta namoḡa si mayaḡa yana visawavenena nenei. \p \v 23 Yeisu i vivisawavenena numa kafa yokoyoko sinenei eatu tovanama nenei namoḡa tamokaḡa kanunu goyona i nuwafiya, i fina i bwaduwa, \v 24 “Aviyavana tamo ya nuwanuwa kima fasikiyai Yeisu tene Nasaneti? Omasi ku nemiya kima kuna nuyaunikiya? Iyau a sanamaniya kwaḡa aitevana, kwaḡa o Guyau yana Namoḡa Tafutafuu!” \p \v 25 Yeisu i kanamaifata atu i bwaduwa, “I kanoveu! Namoḡa ku gionovei.” \v 26 Eketa kanunu goyona i tatakwayana, namoḡa i sinanewanewiya keta i gionoviya. \p \v 27 Namoḡa matatafusi si mayaḡa venemokena eketa si vikanunutoniya si bwaduwa, “Ava o nofe! Nofe visawavenena kiouna yota fakinina. Tumadama yo kanunu goyosi i vivisimeisiya eketa fonana si munimuniiya!” \v 28 Kakimokimokima tu Yeisu bigana i geyana eketa i venutamatamana Ganini kawakawana kana matatafu i gikafufuya. \s1 Yeisu Namoḡa Yagwanisi I Givibwina \r Madiu 8:14-17, Nuke 4:38-41 \m \v 29 Tovanama numa kafa yokoyoko si teweiya, Yemesa keta Yoni nukusi si niya Saimoni na taina Anideneya yasi numai. \v 30 Saimoni nawana gumayogu si vinafeyana keta kiviyai si matamataveya eketa fasisiyai muka mwanenena atu si iyavefotefotiya. \v 31 Eketa i kanasuna i niya nenesiyai, nimasiyai i ova eketa i sinatowamisiniisiya. Na tovanama nenei nafeyana tofwasiyai i kaniniya eketa gumayogusima kabwaga si suniniya Yeisu kana tomuniyeina nukusi fasisiyai. \p \v 32 Eketa kana navinavi vanavanasonu muninei,\f + \fr 1:32 \fq Vanavanasonu muninei kana givina vitana Sabati naki i kakaviya. Fiyao Diu yasi Sabati i vibutuwa Fanaidei vanavanasonuwai keta i kakaviya Satadei vanavanasonuwai.\f* namoḡa yasi tovisafwavinaḡa keta yota tasike aviyaonana kanunu goyosi si nuwafisiya, si nemiina Yeisu nenei. \v 33 Menana noko kana matatafu si yokowa numanama wasiketanei. \v 34 Eketa sabu kasi visafwavinaḡa tunisitunisi nenesiyai i givibwina keta yota namoḡa yagwanisi sininisiyai kanunu goyosi i nukakisiya. Atu kanunu goyosi o sanasanamanisi tanake Guyau Natuna na fasinei muka ita sawateweyeisi be sina nusifufu.\f + \fr 1:34 \ft Yeisu naki i sanamaniya taki kanunu goyosi ina sawateweisiya be sina bwadukikinomana vitana Yeisu tanake Togifafafana Gigibokeinana, nao namoḡa sina kamanemaniya be ina vikaimatana tonuaviya fasisiyai, namaise yawane i kitakitafota kasi togifafafana fasinei, e maise Yoni 6:15.\f* \s1 Yeisu Ganini I Numamana \r Nuke 4:42-44 \m \v 35 Tovawedanai Yeisu i towamisiniya, numa i teweiya keta i niya kabaḡa nunukamumunina nenei eketa nokomai i kawakawanunukuwa. \v 36 Atu Saimoni unaunana nukusi si niya si nunuwasiya. \v 37 Tovanama si nisaiya, si iyaviya si bwaduwa, “Namoḡa matatafusi si nunuwasiwa.” \p \v 38 I bwaduviyewa i bwaduwa, “Ta nai namai tunisi menana ketamwakufwai ebe Guyau fonana yota a yaugeyaniya nenesiyai. Nofe yaku uḡunama fasinei a nemiya.” \v 39 \x - \xo 1:39 \xt Madiu 4:23, 9:35\x*Nofe fasinei, Ganini kana matatafu i fanakwaniuwiya eketa Guyau fonana i yaugeyaniya yasi numa kafa yokoyoko sinesiyai yota namoḡa yagwanisi sininisiyai kanunu goyosi i nukakisiya. \s1 Yeisu Namoḡa Gosagosawina I Givibwiniya \r Madiu 8:1-4, Nuke 5:12-16 \m \v 40 Tova tamokaḡa namoḡa kwafinina gosagosawina i nemiya Yeisu nenei i fekuwa kaetutunei eketa i kamanemaniya i bwaduwa, “Ae, taki nuwanuwau maise, kuta givibwinikuwa be ata eyaeya.”\f + \fr 1:40 \ft Fiyao Diu yasi visime nenei, namoḡa kwafinina gosagosawina tanake muka eyaeyana eketa nunuteweyeinana. Fiyao Diu muka kasi sawateweyeina be nofe visafwavinaḡanama sina givikaviniya. Namoḡa gosagosawisi muka kasi sawateweyeina be sina kodukodu Numa Kodukodu nenei yota muka menana sinenei sina fakwa. Na fasinei taki namoḡa gosagosawina ina bwina, nao tanake naki i eyaeya-savaviniya. Yota Guyau ina visawadewedewiya eketa kana nufota be namoḡa nukusi sina fakwa keta sina kodukoduwa Numa Kodukodu sinenei.\f* \p \v 41 Yeisu na yana sineganigani nimana i tuniya keta namoḡa tofwanei i teniya eketa i bwaduwa, “Ika, Iyau nuwanuwaku. Ku eyaeya!” \v 42 Eketa kakimokimokima tu kwafinina kana gosawa i kakaviya eketa i eyaeya-savaviniya. \v 43-44 Eketa Yeisu bwadu fifiwanina nenei i iyaviya i bwaduwa, “Nofe tova ku nai eatu muka tamo aitevana kuna iyavei nofe ibanama fasinei. Dawaniniina kuna niya eketa tauḡu kuna visawaveniwa tovibwanaose nenei. Eketa ku bwina fasinei Mosese yana visime maise, vibwanaose kana ketaketai kuna saviviniya ebe ita vikafakita sabu nenesiyai vitana naki ku eyaeya.”\f + \fr 1:43-44 \ft Tovibwanaose namoḡa yasi kavenenakaoḡo ina vibwanaoseiya fasisiyai Guyau nenei, nofe ina visawavenena naki venemokena namoḡa kana gosawa i kakaviya. (Visime Tafu 14:1-32)\f* \p \v 45 Atu Yeisu yana bwadu muka ita muniyei keta i kikinomana namoḡa nenesiyai i eyowiya aviyavana i kikinomana tauna nenei fasinei. Yeisu na yana uḡunama fasinei muka kana nufota be namoḡa matasiyai ina kanasuna menana nakasina sinenei, atu i fakwa kabaḡa nunukamumunisi nenesiyai. Eatu menana matatafuna nenesiyai namoḡa si nemiya nenei. \c 2 \s1 Yeisu Namoḡa Tanaina Matematena I Gidewadewiya \r Madiu 9:1-8, Nuke 5:17-26 \m \v 1 Kuyadayada muka yagwanina muninei Yeisu kana tomuniyeina nukusi si makavinisiya Kafenaumi. Namoḡa si biganowana vitana i nemiya tauna yana menanai, \v 2 eketa yagwanisi si yokowa nokomai. Na fasinei muka tamo kawasasa numa sinenei o ketakawana kafakainei. Eatu Yeisu Guyau fonana i numamaniya nenesiyai. \v 3 Namoḡa nasi nufunina, namoḡa tanaina matematena na sitana si uniya keta si nemiya nenei. \v 4 Yoko nakasina si tenefotifotisiya eketa muka kasi fata namoḡanama sina nemiyei Yeisu nenei. Na fasinei menanai kaevaavaḡa nenei si vaneiya kudukuduwai keta si tananabuya namai Yeisu i fakwafakwa nenei. Eketa tovanama kudukudu si tananabuya muninei, na sitana si otanowiya unava nenei eketa i sobuwa Yeisu naunei. \v 5 Tovanama Yeisu i kitiya namoḡa nasi nufunina yasi vitumaḡana, namoḡa tanaina matematena i iyaviya i bwaduwa, “Natuku, ya go'yona a vinuwateweisiya.” \p \v 6 Tunisi Diu yasi visime kana tovisawavenena nokomai si nunuvitoḡa. Tututausi nuwasinesiyai si bwaduwa, \v 7 “Au, naki Guyauḡa kana nufota go'yona ina vinuwateweina. Ava uḡuna nofe namoḡa nokomaise i nunusifufu eyo i bwadubwadu-tafakaikokona Guyau nenei!” \p \v 8 Eatu yasi vinuwadadanasima Yeisu waniya i venusanamaniya eketa i iyavisiya i bwaduwa, “Ava fasinei nanemaise kwa vivinuwadadana nuwafoumiyai? \v 9 Avi bwadubwadu o meyameyanina namoḡa tanaina matematena nenei, ‘Ya go'yona a vinuwateweisiya’ o ‘Ku misini ka sita ku uni be ku nidadana’? \v 10 Eatu kwata sanamaniya vitana Iyau Namoḡa Natuna na yaku visime fakinina kana fata go'yona ana vinuwateweina fwayafwaya etanei yota namoḡa ana givibwina.” Eketa namoḡa tanaina matematena i iyaviya i bwaduwa, \v 11 “Neneweu a bwadubwaduwa, ku misini! Ka sita ku uni be ku nai numai!” \p \v 12 Tovanama nenei namoḡa i misiniya, kana sita i uniya keta namoḡa sabu matasiyai i niya. Matatafusi si mayaḡa eketa Guyau si daviya si bwaduwa, “Mukamokena tamo tova ibanama maise tata kitai!” \s1 Yeisu Nebi I Bwauwiya \r Madiu 9:9-13, Nuke 5:27-32 \m \v 13 Yeisu kana tomuniyeina nukusi yota menana Kafenaumi si teweiya atu si niya Ganini tobu kafakainei. Sabu nakasina si nemiya nenei eketa Guyau fonana i visawavenena nenesiyai. \v 14 Kabegona i vaniya, Anafasi natuna kana wava Nebi i kitiya i nunuvitoḡa yana kafa savivina nenei gabana i nunuvemuvemuwa Noma gabemani fasisiyai. Eketa Yeisu i iyaviya i bwaduwa, “Ku muniyeiku be ku vitomuniya.” Nebi i misiniya keta i muniiya. \p \v 15 Noko muninei, Yeisu Nebi yana numai i vivianonaviya atu tonuvemuvemu keta togo'yona yagwanisi aviyaonana si munimuniye-dadaniya, yota kana tomuniyeina nukusi si kakawa.\f + \fr 2:15 \ft Mosese Guyau yana visime i viginiwisiya keta Fanasi noko visimesima si muniye-dewadewisiya. Diu fiyaosi kasi sanu yagwanina yota maise si muniye-dewadewisiya. Si bwaduwa, namoḡa aviyaonana muka visimesima keta sanusima sita munimuniyeisi nao tasike \fq togo'yona.\f* \v 16 Eatu tunisi visime kana tovisawavenena atu yota Fanasi kunumina nenei si kitiya tonuvemuvemu be togo'yona nukusi si kakawa eketa Yeisu kana tomuniyeina si iyavisiya si bwaduwa, “Ava fasinei i kaka tonuvemuvemu keta togo'yona nukusi?” \p \v 17 Tovanama Yeisu i nowaniya, i iyavisiya i bwaduwa, “Aviyaonana muka vivisafwavinaisi o muka ita nufotaisi sina nai togivibwina nenei. Vivisafwavinaisiḡa kasi nufota sina niya togivibwina nenei. Iyau a nemiya o muka aviyaonana si vivinuwadadana tasike toeyaeyana fasisiyai eatu aviyaonana si sanamaniya tasike togo'yona fasisiyai.” \s1 Nutoninuvenuveina Vikokowana Fasinei \r Madiu 9:14-17, Nuke 5:33-39 \m \v 18 Tova tamokaḡa Yoni Togivibutabuta kana tomuniyeina keta tunisi Fanasi si vivikokowana atu namoḡa tunisi si nemiya Yeisu nenei eketa si bwaduwa, “Yoni kana tomuniyeina keta Fanasi si vivikokowana eatu ava fasinei yo ka tomuniyeina muka sita vivikokowana?” \p \v 19 Eketa nenesiyai i nufata i bwaduwa, “Tovanama vikawana kana ka-sebobo kana tovai, muka ita nufotai be tovivikawana kana wagawaga sina vikokowana taki tovivikawana tauna noko nukusi. Muka kana nufota uḡuna tauna o nukusi si sesebobowa. \v 20 Eatu tamoka tova kana kaniyabina sina nemiya keta unaunana nenesiyai sina oviya keta sina niiya. Noko tovanama nenei yo sina vikokowana uḡuna nuwatasi ina dauna.” \p \v 21 Yota i bwaduwa, “Iba kiouna a nemiiya atu muka kami sanu manatuwaina nukusi ita ovivikawaniya. Muka tamo aitevana nuya bidimina kiouna ina vai be nuya manatuwaina kana kabwasasa nenei ina suyakafukafuya. Taki ina fufuniya, kigona muninei nuya bidimina kiouna ina gogomiya nenei, nuya manatuwaina kana kaganini ina nakatadewadewa. \p \v 22 Muka tamo aitevana kana fata be waini kiouna kikitanina kana nogona fasinei waini kana koni manatuwaina nenei ina vininiwiya. Taki ina fufuniya, noko waininama tovanama buḡobuḡo ina kawananakana eketa kawasiveina ina vaneya nenei, koninama manatuwaina ina nuyavayavaniya uḡuna muka kana fata koninama ina fata. Mwavinana nenei koni keta waini sina goyowa. Atu koni kiouna nenei, waini kiouna ina vininiwatotoiya.” \s1 Yeisu I Nusifufuwa Kuyadayada Sabati Fasinei \r Madiu 12:1-8, Nuke 6:1-5 \m \v 23 \x - \xo 2:23 \xt Visime Nuvinavinana 23:25\x*Sabati tamokaḡa nenei Yeisu kana tomuniyeina nukusi witi bwibwiyaguna sinenei si niniya eatu tomuniyeina witi sisina si gigimumuta sina kawa fasinei. \v 24 Tunisi Fanasi tomuniyeina si kitisiya eketa Yeisu si iyaviya si bwaduwa, “Ku kitai! Ava fasinei yo Sabati kana visime si yakweyakweniya?” \p \v 25 \x - \xo 2:25 \xt 1 Samuwena 21:1-6\x*Eketa i bwaduviyewa nenesiyai i bwaduwa, “O tamo tova Guyau fonakituna sinenei viviginiweinana kwa ginaḡanaiya aviyavana Deivida i fufuniya tovanama yana namonamoḡa nukusi vitanona si kikanata! Ava fasinei yo muka kana givina kwata vinuwadadanei? \v 26 \x - \xo 2:26 \xt Visime Tafu 24:9\x*Tovanama Abiata tanake tovibwanaose kasi toviketanuneina yana tovai, Deivida i kanasuna Guyau yana Vada Tafutafuna sinenei keta i vikokoniya maneka fasinei. Eketa i veniya eatu noko manekanama o gigivitafuna eketa tovibwanaoseḡa kasi nufota sina kaniya. Eatu Deivida tunina i kaniya yota aviyaonana si kwafuya tunina maneka i venisiya.” \p \v 27 Yota i iyavisiya i bwaduwa, “Guyau Sabati i fufuniya be namoḡa ina ovivitiya fasinei eatu muka namoḡa ita fufuniya be Sabati kana dauna ina uniya fasinei. \v 28 Na fasinei Namoḡa Natuna o Sabatinama kana Tuveka!” \c 3 \s1 Yeisu Namoḡa Nimana Matematena I Gidewadewiya \r Madiu 12:9-14, Nuke 6:6-11 \m \v 1 Tova tamokaḡa nenei Yeisu yota i makaviniya eketa i kanasuna numa kafa yokoyoko sinenei keta nokomai namoḡa nimana matematena i kitiya i nunuvitoḡa. \v 2 Namoḡa tunisi nuwanuwasi be Yeisu sina vinoiya fasinei, matasi si vikanaoḡosiya si tonetoneiya taki namoḡa noko ina gidewadewiya kuyadayada Sabati nenei o muka. \p \v 3 Yeisu namoḡa nimana matematena i iyaviya i bwaduwa, “Ku nemai be namoḡa nausiyai ku misini.” \v 4 Eketa namoḡasima i nutoninuvenuvisiya i bwaduwa, “Avamasi yata visime i sawateweyeita tata fufuniya kuyadayada Sabati nenei? Kita dewadewana tana fufuniya o goyona tana fufuniya? O kita yawasi tana gifafafaniya o taki tana nuvimatiya?” Eatu matatafusi si numananava. \p \v 5 Na yana kayokuḡa i kitadadana nenesiyai. Atu katekatesi yana gua fasinei i nuwatadauna venemokena keta namoḡa nimana matematena i iyaviya i bwaduwa, “Nimau ku tunei.” Namoḡa nimana i tuniya eketa i dewadewa. \v 6 Tovanama nenei Fanasi si venukikinomana keta si niya tufomu Enoda kana tomuniyeina nenesiyai eketa tamo nenei Yeisu waina si fufuniya kana nuvimate fasinei. \p \v 7 Eketa Yeisu kana tomuniyeina nukusi si niya tobu nenei eatu Ganiniyei sabuvekamoka si muniiya. \v 8 Yeisu kiyakiyaya kafa nuwatabau i savivinisiya bigana si nowaniya eketa biga si yauniya i niya Yudiya, Yenusanema, Idumiya yota menanasima Yonidani ukowa fafaninei be i fanakwaniuḡa Taya eketa Saidoni nenesiyai namoḡa si nemiya. \p \v 9-10 \x - \xo 3:9-10 \xt Maka 4:1, Nuke 5:1-3\x*Noko kuyadayadanama nenei namoḡa yagwanisi i givibwinisiya. Na fasinei tovisafwavinaḡa matatafusi kunausi si ketoketowiwiya be nuwanuwasi Yeisu sina gisikoniya. Eatu sabu nakasina fasinei kana tomuniyeina i iyavisiya be waka sina gidewadewiya fasinei be namoḡa muka sina nibwatabwatavinai. \v 11 Kanunu goyosi aviyaonana namoḡa si nuwafisiya tovanama Yeisu si kitakitiya, si fekufekuwa tafakainei eketa si bwaubwauwa, “Kwaḡa o Guyau Natuna!” \v 12 Atu kanunu goyosi i viketofotisiya be muka wakakana sina sai tanake aitevana. \s1 Yeisu Yana Tonowana 12 I Gibokisiya \r Madiu 10:1-4, Nuke 6:12-16 \m \v 13 Yeisu i vaneya koya nenei keta namoḡasima yana nuwanuwa i wenisiya si nemiya nenei. \v 14 Namoḡa nasi 12 i gibokisiya keta i wenisiya tonowana. Tasike o tanake nukusi eketa ina visimeisiya sina kikinomana be sina numamana, \v 15 eketa yota visime i venisiya be namoḡa nenesiyai kanunu goyosi sina nukakisiya. \v 16 Nasi 12 i gibokisiya kasi wava o nofemaise. \b \li1 Saimoni (i weniya Fita\f + \fr 3:16 \ft Giniki fonasiyai, \fq Fita kana givina maise \fq gabana.\f*), \li1 \v 17 Sebedi natunatuna, Yemesa eketa taina Yoni (i wenisiya \tl Bowanegesi\tl* kana givina o kanitana natunatuna), \li1 \v 18 Anideneya, \li1 Finifi, \li1 Batonomiu, \li1 Madiu, \li1 Tomasi, \li1 Yemesa Anafasi natuna, \li1 Tadiusi, \li1 Saimoni Senoti\f + \fr 3:18 \fq Senoti kana givina maise, Diu fiyaosi eatu yoko kabegona. Tasike nuwanuwasi Noma kana tovisime nukusi sina vikamunumunuwa.\f* yokonama nenei, \li1 \v 19 eketa Yudasa Isikaniyoti, tanake o Yeisu kana toviwaifufuna. \s1 Namoḡa Si Bwaduwa Kanunu Goyona Yeisu I Vivisimeiya \r Madiu 12:22-32, Nuke 11:14-23, 12:10 \m \v 20 Yeisu kana tomuniyeina nukusi si kanasuna numa sinenei, atu yota sabu si yoko-savavinisiya eketa muka kasi fata be sina ka. \v 21 Tovanama ugunina kana sifufu noko si nowaniya keta si bwaduwa, “Namoḡa noko debabouna i goyowa.” Eketa si niya be sina oviya. \p \v 22 \x - \xo 3:22 \xt Madiu 9:34, 10:25\x*Tunisi visime kana tovisawavenena Yenusanemei si sobunemiya keta si bwaduwa, “Seitani tauna kanunu goyosi kasi toviketanuneina, Yeisu i vivisimeiya. Tanake yana fiwana nenei eketa kanunu goyosi i vivikikinomanisiya.” \p \v 23 Yeisu i wenisiya keta nenesiyai i bwadusobusobuwa i bwaduwa, “Namaise yo Seitani atu yota Seitani tauna ina kwaviniya? \v 24 Taki kafa visime tauna ina sinatakatakiya be sina vikamunumunuwa, na kafa visimenama muka ina fakwa nubwayouna. \v 25 Taki yota namoḡa ugunina ina sinatakatakiya be sina vikamunumunuwa, noko uguninama ina kayakweniya. \v 26 Eketa taki Seitani yana yoko ina sinatakatakiya be sina vikamunumunuwa nao muka kana fata ina misini, yawane ina kakaviya. \v 27 Muka tamo aitevana kana fata be namoḡa fifiwanina yana numa ina kanasunei be yana nogonogo ina gikuma. Kana nivaniva tamo namoḡa fifiwanamokena ina yoniya, yo muniyai yana numai ina gikuma. \p \v 28 A iyaiyavimiya venemokena. Namoḡa yasi go'yona matatafuna be yasi bwadu-tafakaikokona Guyau nenei o ina vinuwateweisiya. \v 29 \x - \xo 3:29 \xt Nuke 12:10\x*Atu taki kwaḡa aitevana Kanunu Tafutafuna kuna bwadu-tafakaikokoniya Guyau mukamokena ina vinuwateweyeu atu ya go'yona ina fakwavaḡata.” \v 30 Yeisu i bwaduwa nofemaise uḡuna visime kana tovisawavenena si bwaduwa, “Kanunu goyona i nuwafiya.” \s1 Yeisu Ugunina Venemokena \r Madiu 12:46-50, Nuke 8:19-21 \m \v 31 Tovanama nenei Yeisu ayona eketa sisitaina si nemiya menanai si misimisiniya, atu kana matakawa si teweiya i niya be ina nemiya ina kitisiya. \v 32 Sabu Yeisu si toḡafifiniya eketa tasike fiyaosima o si iyaviya si bwaduwa, “Ayou keta sisitaiu menanai, nuwanuwasi kwaḡa.” \p \v 33 Nenesiyai i nufata i bwaduwa, “Avi ayoku o avi sisitaiku?” \v 34 Eketa namoḡasima si toḡafifiniya i kitanainaisiya eketa i bwaduwa, “Kwa kitai! Nofe o ayoku eketa unaunaku. \v 35 Aitevana Guyau yana nuwanuwa ina fufuniya, tanake unaku, nouku eketa ayoku.” \c 4 \s1 Fwayafwaya Nufunina Kasi Bwadusobusobu \r Madiu 13:1-9, Nuke 8:4-8 \m \v 1 \x - \xo 4:1 \xt Nuke 5:1-3\x*Yeisu yana visawavenena i kakina-savaviniya Ganini tobu kafakainei eketa sabuvekamoka si niya yana sifufu sina vaneneiya. Eatu si yokokwafuya na uḡuna wakai i toḡa atu namoḡa o tobu kafakainei si fakwa. \v 2 Eketa iba yagwanina fasisiyai bwadusobusobuwai i visawavenena. I iyavisiya i bwaduwa, \p \v 3 “Kwa nowaniya! Namoḡa tamokaḡa kana bwibwiyaguwai fwayafwaya matatafuna i fonoyauyauniya eketa nugi etanei i giyauyauniya. \v 4 Tunisi ketai si fekuwa eketa manuwa si nemiya si kawa. \v 5 Atu tunisi gabagabaninei si fekuwa atu muka fwayafwaya badobadona na uḡuna si venuketovitakana, \v 6 atu kikwanakwanamisi muka sita sobu venemokena keta vanavana i vaneya nenei o i taoyayanisiya. \v 7 Nugi tunisi si fekuwa bubu kikikwanekwanena nenesiyai si tafwa atu bubusima si tunatautaunisiya keta muka sita vikabwaga. \v 8 Eatu tunisi nugi si fekuwa fwayafwaya dewadewanei keta si tafwadewadewa. Tunisi si sakuna 30 na kana vifofo, 60 na kana vifofo, eketa 100 na kana vifofo.” \fig |src="IB-035.jpg" size="span" ref="4:8" \fig* \p \v 9 Eketa i iyavisiya i bwaduwa, “Taki na taniyami maise avana a iyavimiya kwana nowaniya.” \s1 Yeisu Yana Bwadusobusobu Na Kana Uḡu \r Madiu 13:10-17, Nuke 8:9-10 \m \v 10 Tovanama Yeisu kana kisina, yana tonowana kasi 12 yota namoḡa tunisi si nemiya Yeisu nenei keta si nutoninuvenuviya yana bwadusobusobusima fasinei. \p \v 11 I nufata i bwaduwa, “Kwami fiyaomima a gibokimiya be Guyau yana kafa visime kana nuwasisikona ana nusifufuwimiya. Atu mani namoḡa nenesiyai o muka ana givimayetadewadewai, naki bwadusobusobuḡa nenei ana nusifufuwisiya. \v 12 \x - \xo 4:12 \xt Aiseya 6:9,10\x*Nokomaise ana fufuniya ebe avana manatuwaina Guyau yana tomatakawa tamokaḡa i viginiwiya fasisiyai ina vivenemokena. \b \q1 \qt Naki sina kitakitiya,\qt* \q2 \qt atu muka sina kitakinanei.\qt* \q1 \qt Naki sina nowanowaniya,\qt* \q2 \qt atu muka sina nuwatasanamanei.\qt* \q1 \qt Taki yasi fufunagoyo sina kitakinaniya keta sina nuwatasanamaniya ebe sita ugevinisiya nenekuwai\qt* \q2 \qt nao ata vinuwateweisiya.”\qt* \s1 Fwayafwaya Nufunina Kasi Tunina Kana Sanamana Fasinei \r Madiu 13:18-23, Nuke 8:11-15 \m \v 13 Yeisu i iyavisiya i bwaduwa, “Nofe bwadusobusobunama tamo kana sanamana nenemiyai? Avi bwadusobusobu yoke kwana sanamanei? \v 14 Nugi kana toyauyauneina nao Guyau fonana kana toyauyauneina namoḡa yagwanisi nenesiyai. \v 15 Namoḡa tunisi yasi fakina maise ke'ta bwadusima si nowanowanisiya atu muka mwanenena Seitani i nenemiya keta i viviteweisiya. \v 16 Namoḡa tunisi o maise fwayafwaya gabagabanina, bwadu si nowanowaniya eketa muka mwanenena si katukatuviya na yasi sebobo, \v 17 atu muka na kikwanakwanamisi, na nenei keta yasi fakwa muka nubwayouna. Tovanama biga dewadewana fasinei dauna keta kuvavana i kikikinomanisiya, si venuvenudibutoyoḡa. \v 18 Namoḡa tunisi o maise bubu sakasakanununa. Nofe namoisima o biga si nowanowaniya, \v 19 atu yasi nuwanuwa o kimoki fwayafwaya kana fakwafakwa ibasima nenesiyai, gabana keta iba tunisi kasi nisaḡa si nuwagabubuwisiya. Eketa noko ibasima biga dewadewana si tunatunatautauniya eketa muka ita viviuwa. \v 20 Fwayafwaya dewadewana o maise namoḡa tasike biga dewadewana si nowaniya keta si katuviya. Eketa tunisi si sakuna 30 na kana vifofo, 60 na kana vifofo, eketa 100 na kana vifofo.” \s1 Kimayeta Yana Kafa Misini Etanei \r Nuke 8:16-18 \m \v 21 \x - \xo 4:21 \xt Madiu 5:15, Nuke 11:33\x*Yeisu yota i iyavisiya i bwaduwa, “Muka tamo aitevana kana fata kimayeta ina kanasunei keta kabomai ina kabwaniya o kivi sifunei ina tenei. Atu naki kana nufota be yana kafa misiniyai ina teniya. \v 22 \x - \xo 4:22 \xt Madiu 10:26, Nuke 12:2\x*Aviyavana makamakaviuneinasi o naki maise be ana tene-kikinomanisiya, eatu aviyavana kikikabwanisi o naki maise be ana vitanadadisiya. \v 23 Taki na taniyami maise avana a iyavimiya kwana nowaniya.” \p \v 24 \x - \xo 4:24 \xt Madiu 7:2, Nuke 6:38\x*Keta yota i kanakakina, “I kanoveimi be kwa vaneneḡa-dewadewa, yami nowanautuutunama nenei yami sanamana ina givinakasiya yota ina vifofwiya. \v 25 \x - \xo 4:25 \xt Madiu 13:12, 25:29, Nuke 19:26\x*Tasike aviyaonana simo nenesiyai ina venevifofwisiya. Eatu tasike aviyaonana muka nenesiyai atu kabegona, naki nenesiyai ina viteweiya.” \s1 Guyau Yana Kafa Visime // Yana Tafwatafwa Kana Bwadusobusobu \r Madiu 13:31-32,34, Nuke 13:18-19 \m \v 26 Yeisu yota i bwaduwa, “Guyau yana kafa visime o nofemaise. Namoḡa tamokaḡa yana bagunai nugi i giyauyauniya. \v 27 Nuwabuna i banubanuwa keta kuyadayada i misimisiniya, atu nugi o si tafwatafwa eatu muka ita sanamanei namaise. \v 28 Fwayafwaya o nugi i gigivitafwiya, nauna ina ketovitakana, ina tafwa ina vaneya, eyo ina vikabwaga. \v 29 \x - \xo 4:29 \xt Yoweni 3:13\x*Tovanama kabwagamokena ina gumaiya keta kiyana kana tova, namoḡanama ina vibutuwa ina totuya.” \p \v 30 Eketa Yeisu yota i iyavisiya i bwaduwa, “Avi bwadusobusobu tamo ebe nenei Guyau yana kafa visime ata sawanuvenuveyei? \v 31 Naki maise kayawana nugina musumusumokena namoḡa si bagubaguniya, \v 32 atu tovanama ina tunakutuva o kaiuwauwa matatafusi i tufutufuteweisiya, naḡanina o si nakanakata keta bayawinei kana nufota be manuwa kasi gigi sina kiyona.” \p \v 33 Nofemaise bwadusobusobusima yagwanina nenesiyai i nusifufuwisiya kana nivaniva si nowana kasi fata na yasi sanamana. \v 34 Yana kikitana namoḡa nenesiyai matatafuna o bwadusobusobu nenei, eatu kana tomuniyeinaḡa nenesiyai o matatafuna i gigivimayesiya. \s1 Yeisu Fonimanabutu I Sawataniya \r Madiu 8:23-27, Nuke 8:22-25 \m \v 35 Noko kuyadayadanama kana navinavi, Yeisu kana tomuniyeina i iyavisiya i bwaduwa, “Tana tamana fafaninei.” \v 36 Tanake o wakai atu kana tomuniyeinaḡa si toḡa eketa tanake nukusi yoko si teweisiya atu waka tunisi nukusi si tamana. \v 37 Muka mwanenena atu fonimana i towa eketa nefo waka i siwatotoiya, eketa ukowa i vibutuwa i maamaḡa wakai. \p \v 38 Yeisu waka kunenei i videbaboununakata keta i banubanuwa. Atu kana tomuniyeina si nuvauniya keta si bwaduwa, “Aiye, muka kuta vinuwana tana mateya fasinei!” \p \v 39 I misiniya keta fonimana i dageiya i bwaduwa, “I katanai!” Yota nefo i iyaviya, “Ku nigwana!” Muka mwanenena fonimana i kataniya eketa manokutukutu i teweiya. \v 40 Eketa kana tomuniyeina i iyavisiya i bwaduwa, “Ava fasinei yo kwa matutamoka? Yawane muka yami vitumaḡana?” \p \v 41 Naki kawasi si yaowa eketa tututausi si vikatonitoniya, “Nofe avi namoḡa yo fonimana keta nefo fonana si nowaniya!” \c 5 \s1 Yeisu Kanunu Goyosi I Nukakisiya Namoḡa Tamokaḡa Nenei \r Madiu 8:28-34, Nuke 8:26-39 \m \v 1 Yeisu keta kana tomuniyeina si nemiya Ganini tobu fafaninei fiyao Genasa yasi fafaniyai. \v 2 Tovanama Yeisu i sobuwa wakai, namoḡa tamokaḡa kanunu goyona i nuwafiya matematesi kasi vatunuma nenesiyai i kikinomana-nemiya nenei. \v 3-5 I fakwafakwa vatunumai. Muka tamo aitevana fifiwanamokena be ina vanetanai. Tova matatafuna kaena keta nimana seni nenesiyai si yonayoniya atu unavasima i kikionota eketa muka tamo aitevana kana fata be ina yona-savavinei. Kuyadayada keta nuwabuna tamokatamokaḡa vatunuma keta koya nenesiyai i ninikaokaoḡowa keta i bwaubwauwa yota tauna gabanai i nunugisagisasiya. \p \v 6 Tovanama Yeisu kedawanauwai i kitiya i dibwana i niya eketa naunei kaetutuna i viketogunisiya, \v 7 eketa kayona nakasinei i tatakwayana i bwaduwa, “Yeisu, Guyau Etanemokenei Natuna! Ava ya nuwanuwa nenekuwai? Guyau kana wavai a vivikokona-sineganiganiya muka kuna givikuvakuvavaneiku.” \v 8 Nofemaise i bwaduwiya uḡuna o Yeisu kanunu goyona nauna i miki-iyaviya, “Kanunu goyou namoḡa nofe ku gionovei!” \p \v 9 Yeisu i nutoniiya i bwaduwa, “Namaise ka wava?” \p I nufata i bwaduwa, “Kaku wava Sagisagigi uḡuna kima yagwaniki namoḡa nofe sinenei.” \v 10 Eketa kanunu goyosi Yeisu si kamanemane-yeweyewiya be muka sina nai tamo fafani nenei. \p \v 11 Niniusiyai o fonoyauwa si kakabubuna koya kafakainei, \v 12 eketa kanunu goyosi Yeisu si kamanemaniya si bwaduwa, “Ku sawateweyeiki be ku teweyeiki ka nai fono sinesiyai.” \p \v 13 Eketa sawateweyeina i venisiya keta namoḡa sinenei si kikinomana atu si niya fono nenesiyai si kanasuna. Fonoyauwasima kasi yagwana 2,000 maise, tefai si sinowa eketa tobuwai si gavivina. \p \v 14 Fonosima kasi tokitavikavina si dibwana si niya menana nakasinei eketa yota menana tamokatamokaḡa nenesiyai matakawa si venutamatamaniya. Namoḡa si niya eketa aviyavana i kikinomana si kitiya. \v 15 Tovanama si nemiya Yeisu nenei, namoḡanama manatuwaina kanunu goyosi si nuwafiya si kitiya na kana nuya keta yana nuwanuwa dawaniniina nenei i nuvitoḡa eketa matatafusi si matuta. \v 16 Aviyaonana si kitiya avana i kikinomana namoḡanama keta fono nenesiyai namoḡa si iyavisiya. \v 17 Eketa Yeisu si kamanemaniya be vitana yasi fafani ina teweiya. \p \v 18 Tovanama Yeisu wakai i toḡatoḡa, namoḡa nauna kanunu goyosi si nuwafiya i kamanemaniya be nukusi sita niya. \p \v 19 Atu Yeisu i sawataniya eketa nenei i bwaduwa, “Ku makavinau ya menanai be ya sabu kuna iyavisiya avana iba nakasina Tuveka i saviviniya fasiweu, eketa namaise yota yana sineganigani neneweu.” \v 20 Namoḡanama i makaviniya eketa Dekafonisi\f + \fr 5:20 \ft Giniki fonasiyai, \fq Dekafonisi kana givina \fq menana 10 nakanakasisi.\f* nenesiyai i nusifufuwa avana Yeisu i saviviniya nenei. Namoḡa matatafusi si nowaniya keta si mayaḡa. \s1 Yainusi Natuna Gumayogu Matematena // Keta Gumayogu Visafwavinaina \r Madiu 9:18-26, Nuke 8:40-56 \m \v 21 Yeisu i tamana-savaviniya tobu fafaninei. Yawane tobu kafakainei atu sabuveka si nemiya keta si yokokwafuya. \v 22 Eatu namoḡa tamokaḡa kana wava Yainusi, tanake tamo numa kafa yokoyoko kana toviketanuneina, i nemiya Yeisu nenei. Tovanama Yainusi Yeisu i kitiya i fekuwa kaeyafayafanei, \v 23 eketa nenei i vikokona-sineganiganiya i bwaduwa, “Natuku gumayogu kabegona, kabegomokena ina mateya. Kuta nemiya nimau tofwanei kuta teniya be kuta givibwiniya keta ita fakwa na yawasina.” \v 24 Tovanama si noḡokawawa, namoḡa sabuveka si yokokwafukwafuya keta nukusi si niya. \p \v 25 Gumayogu kana katona ufaufa i toatoḡateweteweiya manamana 12 o nukusi sinesiyai. \v 26 Yana nogonogo matatafuna tokwenikweni nenesiyai i teweiya ebe vitana ita bwina eatu katonanama i nakatamoka. \v 27-28 Yeisu fasinei i biganowana keta nuwasinenei i bwaduwa, “Taki kana nuyaḡa ana gisikoniya nao ana dewadewa.” Eketa namoḡa sabuveka kasi sinefouwai i niya Yeisu kumunina keta kana nuya i gisikoniya. \v 29 Muka mwanenena ufaufana dibwadibwana i kaonosiya eketa tauna i kamukoniya vitana kana katona naki i kakaviya. \p \v 30 Noko tovanama nenei Yeisu i sanamaniya yana fiwana naki i kikinomana eketa namoḡa kasi sinefouwai i saḡabwataviniya keta i bwaduwa, “Aitevana kaku nuya i gisikoniya?” \p \v 31 Kana tomuniyeina si iyaviya si bwaduwa, “Ku kitai! Namoḡa sabuveka si yokokwafuwa atu namaise yo ku bwadubwadu, ‘Aitevana i gisikoniku?’” \p \v 32 Atu Yeisu i kitakitadadana be nuwanuwana ina kitiya aitevana i gisikoniya. \v 33 Atu gumayogu i nuwatasanamaniya aviyavana i kikinomana nenei eketa na yana matuta yota na yana kinikuna i niya Yeisu naunei kaeyafayafanei i fekuwa, keta i iyaviya iba matatafuna kana venemokena nenei. \v 34 Keta Yeisu i iyaviya i bwaduwa, “Natuku, ya vitumaḡanai ku dewadewa. Ka katona naki i kakaviya. Keiya nenei ku nai.” \p \v 35 Yawane i nunusifufuwa atu namoḡa tunisi Yainusi yana numei si nemiya keta si iyaviya si bwaduwa, “Natuu gumayogu naki i mateya. Ava fasinei tovisawavenena kuna visinatamatamane-kaoḡowei?” \p \v 36 Yeisu yasi bwadunama i nowanateweiya eatu i iyaviya i bwaduwa, “Muka kuna matuta, naki ku vitumaḡanamoka.” \p \v 37 Muka tamo aitevana ita sawateweyei ebe yo nukusi sina nai naki Fita, Yemesa eketa kana tufunuwa Yoni nukusi sina niya. \v 38 Tovanama Yainusi yana numai si kikinomana Yeisu namoḡa yagwanisi i kitisiya si bwedibwedi-bwaubwauwa, \v 39 eketa i kanasuna sinenei keta i iyavisiya i bwaduwa, “Ava uḡuna yo kwa bwedibwedi-nukwae. Gwadimonamona nai muka ita mate atu i banubanuwa.” \p \v 40 Namoḡa si kawanaviya fasinei matatafusi i vikikinomanisiya eatu gwadimonamona ayona keta amana yota kana tomuniyeina kasi tonu nukusi si kanasuna totomuwai namai gwadimonamona i matamataveya nenei. \v 41 Nimanei i ova keta i bwaduwa, “\tl Tanita kumi\tl*,” kana givina, “Gumayogu kabegou a iyaiyaviwa ku misini.” \p \v 42 I venuotowamisiniya keta i fanakwanikwaniuḡa. (Tanake kana manamana 12.) Eketa si mayaḡamatatafuwa. \v 43 Eketa Yeisu visime fifiwanamokena i venisiya ebe muka tamo aitevana sina iyavei. Eyo i bwaduwa, “Ava tamo kwa venei be i kawa.” \c 6 \s1 Fiyao Nasaneti Yeisu Si Dibutoyoiya \r Madiu 13:53-58, Nuke 4:16-30 \m \v 1 Yeisu kana tomuniyeina nukusi menana noko si teweiya keta si makavinisiya Nasaneti tauna yana menana nenei. \v 2 Sabati kana kuyadayada nenei i vibutuwa visawavenena numa kafa yokoyoko sinenei. Namoḡa yagwanisi si nowaniya keta si mayaḡa. Tututausi nenesiyai si vikatonitoniya si bwaduwa, “Namasimo nofe nuwanuwasima i vaisi, avi nuwatasuyasuya nenei eyo kafa nuwatabau fifiwanisi i gigikikinomaneisi? \v 3 Namoḡa nofe o naki tokabitamomoka. Ayona o Meni eketa sisitaina o Yemesa, Yosefa, Yudasa keta Saimoni, yota nounouna nukusi nofemai ta fakwafakwa.” Eketa si dibutoyoemokiya. \p \v 4 \x - \xo 6:4 \xt Yoni 4:44\x*Yeisu i iyavisiya i bwaduwa, “Namoḡa Guyau yana tomatakawa si vivifotuwisiya, eatu tututausi yasi menana namoisi be yasi sabu eketa yasi fasekwa o muka sita vivifotuweisi.” \v 5-6 Eketa Yeisu i mayaḡa uḡuna namoḡa muka sita vitumaḡana, na fasinei muka kana fata be tamo iba fifiwanina nokomai ita fufuniya eatu nimana i dawana nasi viyamoka tofwasiyai eketa si bwina. \s1 Yeisu Yana Tonowana I Visimeisiya Si Niya Menana Nenesiyai \r Madiu 10:5-15, Nuke 9:1-6 \m Eketa i fanakwaniuḡa menana nenesiyai i vivisawavenena. \v 7 Yeisu yana tonowana i wenevakukusisiya eketa nuwesinuwesi i visimeisiya menana nenesiyai. Eketa visime i venisiya ebe kanunu goyosi sina vatanisiya, \v 8 \x - \xo 6:8 \xt Nuke 10:4-11\x*eketa i iyavisiya i bwaduwa, “Yami nainama nenei muka tamo aviyavana kwana uniya, muka kabwaga, kautu o gabana, naki kiwanaḡa tamokaḡa. \v 9 Kami kaevatakutakuna kwana kikotonina eatu muka tamo nuya kana vinuwa kwana uniya. \v 10 Taki avi menana nenei kwana niya, tamoka numanama nenei kwana fakwa kana nivaniva na menaninama kwana teweiya. \v 11 \x - \xo 6:11 \xt Bunanige 13:51\x*Taki kwana nemiya tamo menana nenei atu namoḡa muka sina katuvaimi o sina nowanimi, kaeyafayafami kasi kafusisima kwana nubutusiya eatu kwana niya. Noko ina visawavenena vitana matasi ina kanakasiya.” \p \v 12 Eketa si niya namoḡa si iyaiyavisiya, “Yami fufunagoyo nenesiyai kwana ugevinimiya ebe kwana makavinimiya Guyau nenei.” \v 13 \x - \xo 6:13 \xt Yemesa 5:14\x*Kanunu goyosi yagwanisi si vikikinomanisiya eketa onive bubunei namoḡa tovisafwavinaḡa tofwasiyai si kisiwaḡa eketa si givibwinisiya. \s1 Tufomu Enoda Anitifasi Keta Yoni Togivibutabuta Yana Mate \r Madiu 14:1-12, Nuke 9:7-9 \m \v 14-16 \x - \xo 6:14-16 \xt Madiu 16:14, Maka 8:28, Nuke 9:19\x*Yeisu bigana i kewa eketa namoḡa matatafusi kana wava si sanamaniya. Tunisi namoḡa si bwadubwaduwa, “Kana fata be iba fifiwanisi ina saviviniya uḡuna tanake Yoni togivibutabuta matematesi nenesiyai i misini-savaviniya.” Tunisi namoḡa si bwaduwa, “Tanake o Inaitiya i makaviniya.” Tunisi namoḡa yota si bwaduwa, “Tanake maise tomatakawa manatuwaina.” \p Nofe ibasima fasisiyai, tufomu Enoda Anitifasi i biganowana eketa i bwaduwa, “Yoni togivibutabuta kayona a nuonotateweiya eatu mateyai i misini-savaviniya.” \p \v 17-20 \x - \xo 6:17-20 \xt Nuke 3:19,20\x*Kana sifufumokena nofemaise. Muniyai yo Yeisu i vibutuwa visawavenena, Enoda taina Finifi kawana Enodiyasi i vikawanisiya. Munifotai Yoni Enoda i iyaviya i bwaduwa, “Yata visime nenei muka tamo ka sawateweyeina be taiu kawana ku vikawanisi.” Na fasinei Enoda yana tonuaviya i visimeisiya si niya. Yoni si givikaviniya, si yoniya eketa deniyai si teniya. Enoda keta Yoni yasi vikanunusifufu nenei Enoda nuwanuwa yaona venemokena i viya, eatu naki nuwanuwana be ina vanevaneneiya. Enodiyasi o si kayokayokuḡa nuwanuwasi be Yoni sina nuvimatiya atu Enoda i sanamaniya Yoni o namoḡa dewadewana keta tafutafuna na uḡuna i matuta eketa i ofafafiya. Na nenei Enodiyasi muka kasi fata Yoni sita nuvimatei. \p \v 21 Enodiyasi yasi kuyadayada dewadewana i kikinomana, Enoda yana kafa tufuwa kana tuku kana tovai. Enoda ka nakasina i fufuniya tovisime nakanakasisi be tonuaviya kasi toviketanuneina keta Ganini kasi toviketanuneina fasisiyai. \v 22 Enodiyasi natusi gumayogu i kanasunanemiya keta yana vaḡai Enoda kana yokoyoko nukusi i givisemwanisiya. Eketa tufomu gumayogu kakaabana i iyaviya i bwaduwa, “Aviyavana ya nuwanuwa kuna bwaduwiya, ana veniwa.” \v 23 Eketa bwadudabadaba fifiwanina nenei i iyaviya i bwaduwa, “Aviyavana ya nuwanuwa kuna vikokonikuwa, maise yaku kafa visime tunina ana veniwa.” \p \v 24 Gumayogu i kikinomana keta ayona i iyavisiya i bwaduwa, “Avamasi fasinei ata vikokona?” \p Ayona si nufata si bwaduwa, “Yoni togivibutabuta debabouna fasinei kuna vikokona.” \p \v 25 Dibwadibwanina nenei i venumakaviniya tufomu nenei eketa i bwaduwa, “Nuwanuwaku nofe tova Yoni togivibutabuta debabouna kuna nuonosiya keta kanusana nenei kuna totoiya keta kuna venikuwa.” \p \v 26 Nofe bwadunama tufomu nuwatana i gividauniya venemokena, eatu naki kana yokoyoko matasiyai i bwadudabadaba na fasinei yana vikokona muka ita dibutoyoḡei. \v 27 Eketa muka mwanenena tonuaviya i visimeiya be Yoni debabouna ina nemiiya. Namoḡanama i niya deni nenei eketa Yoni kayona i nuonosiya, \v 28 kanusana nenei debabouna i nemiiya gumayogu i veniya eketa gumayogu i viya ayona i venisiya. \p \v 29 Tovanama Yoni kana tomuniyeina bigana si nowaniya, si nemiya eketa tofwana si viya keta vatunuma nenei si odewadewiya. \s1 Yeisu Namoḡa 5,000 I Vikanisiya \r Madiu 14:13-21, Nuke 9:10-17, Yoni 6:1-14 \m \v 30 Tonowana si makavinisiya eketa iba matatafuna avana si fufuniya yota si visawavenena, si bwaduwe-kikinomaniya Yeisu nenei. \v 31 Na tovanama nenei, namoḡa yagwanisi Yeisu si venuvenuyeweyewiya eketa muka tamo yasi kawasasa be sina biyawasa. Na fasinei Yeisu i iyavisiya i bwaduwa, “Kwamiḡa kwa nemai. Sabu nofe ta teweyeisi be ta nai kabaḡa nunukamumunina nenei ebe ta viyawasi.” \p \v 32 Eketa tasikeḡa wakai si niya kabaḡa nunukamumunina nenei. \v 33 Atu yasi noḡokawawanama nenei, namoḡa menana kana matatafu nenesiyai si kitakinanisiya eketa si venufana noko kabaḡanama nenei muniyai yo Yeisu kana tomuniyeina nukusi si saniniya. \v 34 \x - \xo 6:34 \xt Ginaḡanaḡa 27:17, 1 Tufomu 22:17, 2 Sifusifufu 18:16, Isikeni 34:5, Madiu 9:36\x*Tovanama Yeisu wakai i sobuwa, sabuveka i kitisiya. I kitasineganiganiisiya uḡuna tasike maise sifi muka na kasi tokitavikavina, na uḡuna i vibutuwa i visawavenena iba yagwanisi nenesiyai. \p \v 35 Navinavimokeyai kana tomuniyeina si nemiya nenei eketa si bwaduwa, “Nofe wanakikavai eatu vanavana naki i sonusonuwa. \v 36 Na fasinei namoḡa ku teweyeisi be si nai menana ketamwakufwai, tututausi kasi kabwaga simo si vikimwane ebe si kawa.” \p \v 37 Eatu i nufata i bwaduwa, “Kwami tututaumi tamo aviyavana kwa veneisi be si kawa.” \p Eketa si iyaviya si bwaduwa, “Omasi 200 siniva\f + \fr 6:37 \ft 200 siniva o yamayamana 8 tobunanige fatana maise.\f* nenei maneka kana kimwanisiya keta kana vikanisiya?” \p \v 38 Eketa i nutoninuvenuvisiya i bwaduwa, “Aviyesi maneka nenemiyai? Kwa nai be kwa dadana.” \p Tovanama si nisaiya, si bwaduwa, “Maneka 5 eketa iyana nuwesi weka.” \p \v 39 Yeisu sabuveka i iyavisiya i bwaduwa, “Bubuwai kwana fakwasiotoḡa yoko nenesiyai.” \v 40 Eketa yoko nenesiyai si fakwasiotoḡa. Tunisi kasi yagwana 50 atu tunisi o 100. \fig |src="BA03022BW.tif" size="span" ref="6:40" \fig* \p \v 41 Tovanama Yeisu maneka 5 keta iyana nuwesi i visiya, i kitavaneya abamai ibasima fasisiyai Guyau i viagigikuwiya. Maneka i gisinesiniya eketa kana tomuniyeina i venisiya keta si vitukuwa namoḡa nenesiyai. Keta yota iyana nuwesi i gikotokotova keta i vitukuwa matatafusi nenesiyai. \v 42 Eketa matatafusi si kasiyuwa venemokena, \v 43 munifotai Yeisu kana tomuniyeina maneka keta iyana tufotufo si kwakwiya keta feyawa 12 si vimaisiya. \v 44 Namoḡa kasi yagwana 5,000 na yasi susu kabwaginama si kaniya. \s1 Yeisu Ukowa Etanei I Niya \r Madiu 14:22-33, Yoni 6:15-21 \m \v 45 Muka mwanenena Yeisu kana tomuniyeina i iyavisiya be wakai sina venuviketanuna menana Betisaida nenei tobu fafaninei, eatu noko sabusima i teweisiya si niya. \v 46 I vioiyoowisiya muninei i vaneya koyai kawanunuku fasinei. \p \v 47 Navinavinama nenei Yeisu kana tomuniyeina yasi wakai tobu sinefounei si kikinomana, eatu tanake kana kisina si sinanoviya. \v 48 Eketa i kitisiya kana tomuniyeina si oioiya na yasi fiwana uḡuna fonimana keta yoyo si viketosoḡaniya. Eketa tovawedanai Yeisu ukowa etanei i niya kuweyaisi be vitana ina tutuunisiya. \v 49 Atu tovanama si kitiya si bwaduwa vitana mayamayau ukowa etanei ita nenemai eketa si tatakwayaniya. \v 50 Matatafusi si kitiya si matuta. \p Eketa Yeisu i venubwadufotafota i iyavisiya, “Muka kwana matuta. Kwa katevatu. Iyau weka.” \v 51 Yeisu i toḡa wakai eketa fonimana i onoviya. Kawasi i yaowa, \v 52 uḡuna avana i saviviniya maneka nenesiyai si kitiya eatu muka sita nuwatasanamanei yana fiwana keta katekatesi si fakina. \s1 Yeisu Tovisafwavinaḡa Yagwanisi // I Givibwinisiya Menana Genasaneti Nenei \r Madiu 14:34-36 \m \v 53 Tobu si witamaniya keta Genasaneti si saniniya. Nokomai waka si nusifwiya. \v 54 Tovanama wakai si sobuwa, namoḡa Yeisu si venukitakinaniya. \v 55 Namoḡa si venusavaneneḡa fafaninama nenei. Avi kabaḡa nenei sina nowaniya Yeisu nokomai, tovisafwavinaḡa na sitasi si nenemiisiya nenei. \v 56 Yeisu i niya menana-sifunu yota menana nakanakasisi eketa numa-sifunu nenesiyai. Noko kabaḡasima nenesiyai namoḡa tovisafwavinaḡa si nenemiisiya eketa kabaḡa kafa vivitamaneina nenesiyai si dawadawana, eatu Yeisu si vivikokoniya be kana kwame matakafafanaḡa sita gisikoniya. Eketa aviyaonana si gisikoniya si dewadewa. \c 7 \s1 Guyau Yana Visime, Waḡawaḡasi Kasi Sanu I Vanetaniya \r Madiu 15:1-9 \m \v 1-4 Fanasi keta Diu fiyaosi yagwanisi waḡawaḡasi nenesiyai kasi sanu i donanisiya eketa si munimuniiya. Kasi owa be tukwava eketa taga si nunutamatama kana ketaketai venemokena ebe si vitumaḡaniya noko kukuwasima eyaeyasi Guyau matanei. Tovanama kafa vivitamaneina nenei sina makavinisiya, nauna nimasi sina kigona kana ketaketai muniyai yo sina kawa. Tova tamokaḡa Fanasi keta yota tunisi Mosese yana visime kana tovisawavenena Yenusanemei si nemiya nukusi Yeisu si yokokwafuya be sina vaneneiya fasinei. Si kitisiya tunisi tomuniyeina muka nimasi nauna sita kigona eatu kasi kabwaga si kakawa. \p \v 5 Eketa si iyaviya si bwaduwa, “Ka tomuniyeina nimasi gavigavisi atu si kakawa. Ava uḡuna yo waḡawaḡata kasi sanu muka sita munimuniyei?” \p \v 6 \x - \xo 7:6 \xt Aiseya 29:13\x*I nufata i bwaduwa, “Kwami meyami vinavinasi avage vitana dewadewami! Tova manatuwaina Guyau yana tomatakawa Aiseya venemokena i viginiwiya kwami fasimiyai. Nofemaise i viginiwiya, \b \q1 \qt Guyau i bwaduwa, ‘Namoḡa nofe kawagebunasiyaiḡa si vivifotuwikuwa\qt* \q2 \qt eatu katekatesi i fakwa sasanei.\qt* \q1 \v 7 \qt Tututausi kasi sanu si vivisawavenena yo muniyai si bwadubwaduwa vitana noko Guyau yana visime,\qt* \q2 \qt eketa kaku kodukodu nenesiyai o i viibakaokaoḡowa.’”\qt* \b \m \v 8 Eketa Yeisu i bwaduwa, “Guyau yana visime kwa dibudibutoyoiya atu kwami tututaumi kami sanu kwa munimuniiya. \v 9 Kwa vivinuwadadana vitana dewadewana kwata fufufuniya atu Guyau yana visime kwa visaḡaketuketuwisiya eatu waḡawaḡami kasi sanu kwa viya o kwa munimuniye-dewadewamokisiya. \v 10 \x - \xo 7:10 \xt Yauna 20:12, 21:17, Visime Tafu 20:9, Visime Nuvinavinana 5:16\x*Nofe yota tamo kafa kita kwa fufufuniya. Mosese i viginiwiya i bwaduwa, ‘Amau keta ayou kuna vifotuwisiya,’ keta ‘Taki tamo aitevana ina vikanatafutafuwa amana o ayona nenesiyai, na gwadinama kwana nuvimatiya.’ \v 11 Atu nofemaise kwa vivisawavenena. ‘Taki tamo aitevana ibanama nenei, kana nufota be amana o ayona ina ovivitisiya eatu ita iyavisiya, “Iba nofe kaku nufota be nenei ata ovivitimiya eatu a tenesiniya be Guyau ana veniya, na fasinei muka kaku nufota be ana veneimi.”’ \v 12 Taki nokomaise ina fufuniya nao kwana bwaduwa, ‘Naki dewadewana.’ Na nenei kwa viviketofotiya eketa muka ayona be amana ina oviviteisi. \v 13 Tovanama nofemaise kwana fufuniya, nao waḡawaḡami kasi sanuḡa kwa munimuniiya eatu Guyau yana visime kwa viviibakaokaoḡowiya keta yota ketaketa yagwanisi nenesiyai nofemaise kwa fufufunisiya.” \s1 Avi Fufuna Namoḡa I Gigivigavigavisi Guyau Matanei \r Madiu 15:10-20 \m \v 14 Yeisu namoḡa i wene-savavinisiya si nemiya nenei eketa i iyavisiya i bwaduwa, “Matatafumi yaku sifufu kwana nowanautuutuya be kana sanamana kwana viya. \v 15 Aviyavana tamo namoḡa kawanei ina kanasuna o muka ina givigavigaviya. Eatu avana kawanei ina kikinomana, enao ina givigavigaviya Guyau matanei.”\f + \fr 7:15 \ft Tunisi viginiwa manatuwaisi nenesiyai o kana nukisi 16 si nunatuya. \fq “Taki na taniyami maise avana a iyavimiya kwana nowaniya.”\f* \p \v 17 Namoḡa i teweisiya eatu i kanasuna numai, keta kana tomuniyeina si nutoninuvenuveiya bwadusobusobu i nusifufuwiya kana sanamana fasinei. \p \v 18-19 I nufata nenesiyai i bwaduwa, “O kwami yota yawane muka kwata sanamanei yaku sifufu kana givina! Muka kwana nuwatasanamanei tovanama namoḡa kabwaga ina kaniya, noko kabwaganama muka ina kanasuna nuwafounei, eatu ina niya kamokamonei eketa ina kikinomana. Muka kana fata be ina givigavigaviya.” Tovanama Yeisu noko i bwaduwiya, i visawavenena vitana kabwaga matatafuna o eyaeyana Guyau matanei. \p \v 20 Yota i bwaduwa, “Avana namoḡa sinenei ina kikinomana noko ibanama ina givigavigaviya. \v 21 Nofe ibasima o namoḡa nuwafounei si kikikinomana — vinuwadadana goyosi, vimomona-kaokaoḡo, gikuma, nuvimate, kudo, \v 22 kanufafa, fufuna goyosi, bwadu-vikanonono, matayaiyaina, vikumaiḡi, sawanuketu, nuwavane, akwavakwava. \v 23 Nofe ibasima matatafuna goyosi nuwafounei si kikikinomana eketa namoḡa si gigivigavigaviya.” \s1 Ne Foenisiya Yasi Vitumaḡana Yeisu Nenei \r Madiu 15:21-28 \m \v 24 Eketa Yeisu menana noko i teweiya eatu i niya menana tamokaḡa nenei Taya keta Saidoni niniusiyai eketa i niya numa tamokaḡa nenei. Muka nuwanuwana be namoḡa sina sanamanei tanake o noko menananama nenei, eatu muka kana fata ina makaviuna. \v 25-26 Gumayogu tamokaḡa si nowaniya vitana Yeisu o nokomai eketa muka mwanenena si nemiya nenei. Gumayogu nofe o muka ne Diu, tasike ne yauyauna. Si tufuwa menana Foenisiya nenei fafani Siniya sinenei. Kanunu goyona natusi gumayogu i vivisimeiya fasinei keta si nemiya Yeisu nenei. Eketa si fekuwa kaeyafayafanei eketa si kamanemaniya be natusi nenei kanunu goyona ita vikikinomaniya. \p \v 27 I sanamaniya tasike muka ne Diu eketa i iyavisiya i bwaduwa, “Fiyagenagena nauna sita mikikawa, muka kana nufota be fiyagenagena kasi kabwaga ana vai keta ana teweyei anuketa nenesiyai.”\f + \fr 7:27 \fq Fiyagenagena bwadusobusobu nofe sinenei o Diu fiyaosi. Si vivinuwadadana vitana tasike dewadewamokesi yo yauyauna namoisi. Na fasinei tamo tova namoḡasima si weniwenisiya \fq anuketa.\f* \p \v 28 Eatu si nufata si bwaduwa, “Tuveka yo, ava ku bwaduwiya o venemokena, eatu anuketa sonama sifunei fiyagenagena kasi kawamusumusu i fekufekuwa, si kanikaniya.” \p \v 29 Eketa i iyavisiya i bwaduwa, “Yami bwadunama dewadewana na fasinei kwa nai yami ketai, eatu kanunu goyona o natumi gumayogu naki i gionoviya.” \v 30 Tovanama si kikinomana numai, natusi si kitiya i matamataveya kana kiviyai eketa si sanamaniya vitana kanunu goyona naki natusi i gionoviya. \s1 Yeisu Namoḡa Taniyana Kweuna Yota Meyana Danuna // I Gidewadewiya \m \v 31 Yeisu fafani Taya i teweiya eketa i vaonota Saidoni sinefounei. Eketa i niya Ganini tobuwai Dekafonisi yana fafani sinesiyai. \v 32 Nokomai namoḡa tamokaḡa taniyana kweuna yota meyana danuna si nemiiya. Eketa Yeisu si vikokona-sineganiganiiya be nimana ita teniya tofwanei be ita dewadewa. \p \v 33 Namoḡanama i oviya eketa kasi nuwa si niya si misinikafasina eketa namoḡanama taniyanei nimatafwana i katukanasunisiya, muniyai yo i nufuniya eketa meyana i gisikoniya. \v 34 Eyo i kitavaneya abamai, yawasina i tuniya eketa namoḡanama nenei i bwaduwa, “\tl Efata!\tl*” Kana givina o “I kagegeu!” \v 35 Tovanama nenei namoḡa taniyana i kanabuya yota meyana i savivina keta i nusifufudewadewa. \p \v 36 Yeisu i sawasawatanisiya be muka tamo aitevana sina iyavei aviyavana i kikinomana fasinei. Eatu namoḡa yagwanisi nenesiyai si nusifufuwe-dadaniya. \v 37 Tovanama namoḡa biga noko si nowaniya, si sabanutuḡa eketa si bwaduwa, “Iba matatafuna i savivinisiya o dewadewana. Namoḡa taniyasi kweusi i gigidewidewisiya keta si nowanowana, yota meyasi danusi i gigidewidewisiya keta si nunusifufuwa.” \c 8 \s1 Yeisu 4,000 Namoḡa I Vikanisiya \r Madiu 15:32-38 \m \v 1 Noko tovanama nenei namoḡa yagwanisi yota si yokowa. Sabu kabwaga muka, na fasinei Yeisu kana tomuniyeina i wenevakukusisiya eketa i iyavisiya i bwaduwa, \v 2 “Namoḡa a kitasineganiganiisiya uḡuna kasi kabwaga muka, eatu kuyadayada tonusi naki ka fakwafakwa. \v 3 Taki na vitanonisi ana teweisiya be sina niya yasi numai ketai sina sasana. Yota tunisi kedawanauwai si nemiya.” \p \v 4 Kana tomuniyeina si nufata si bwaduwa, “Nofe o wanakikavai, keta namao kabwaga tana vai yo namoḡa tana vikanisi?” \p \v 5 Keta Yeisu i nutoninuvenuveisiya i bwaduwa, “Aviyesi maneka nenemiyai?” \p Si bwaduwa, “Naki 7moka.” \p \v 6 Yeisu namoḡa i iyavisiya keta fwayafwayai si fakwasiotoḡa. Maneka 7 i visiya, Guyau nenei i viagigikuwa eketa maneka i gisinesiniya. Kana tomuniyeina i venisiya eketa namoḡa nenesiyai si vitukuwa. \v 7 Yota iyana tonusi musumususi tomuniyeina nenesiyai i visiya, Guyau nenei i viagigikuwa eyo i iyavisiya keta namoḡa nenesiyai sina vitukuwa. \p \v 8 Namoḡa matatafusi si kasiyuwa venemokena eatu yota gisinesine yagwanina i tufowa. Munifotai tomuniyeina feyawa 7 si vimaisiya gisinesinesima nenesiyai. \v 9 Namoḡa kasi yagwana 4,000 maise Yeisu i vikanisiya, muniyai yo i visimeisiya si niya yasi menanai. \s1 Fanasi Guyau Nenei Kiyakiyaya Fasinei Si Vikokoniya \r Madiu 12:38-42, 15:39—16:4 \m \v 10 Muka mwanenena Yeisu kana tomuniyeina nukusi wakai si toḡa eketa si niya Danumanuta kawakawana nenei. \v 11 \x - \xo 8:11 \xt Madiu 12:38, Nuke 11:16\x*Fanasi tunisi si nemiya keta si vibutuwa Yeisu nukusi si vikawabwadubwaduwa be Yeisu sina anuvanuviya, na fasinei si vikokoniya be tamo kiyakiyaya abamei ita visawavenisiya. \p \v 12 \x - \xo 8:12 \xt Madiu 12:39, Nuke 11:29\x*Yeisu yawasina i tununoviya keta i iyavisiya i bwaduwa, “Ava fasinei yo kwami nofe tovasima kasi namoḡa kiyakiyaya fasinei kwa vivikokona Guyau nenei? A iyaiyavimiya venemokena, muka tamo kiyakiyaya ana visawaveneimi.” \s1 Fanasi Keta Enoda Yasi Nutuva \r Madiu 16:5-12 \m \v 13 Eketa Yeisu Fanasi i venumakanovisiya eatu i toḡa-savaviniya wakai keta kana tomuniyeina nukusi si tamana Ganini tobu fafaninei. \v 14 Tomuniyeina nuwatasi i unuwa eketa muka tamo maneka sita niyei, eatu naki tamokaḡamoka waka sinenei. \v 15 \x - \xo 8:15 \xt Nuke 12:1\x*Yeisu i bwaduwa, “Matami i nakata ebe muka Fanasi eketa Enoda yasi nutuvai sina vikonaimi.” \p \v 16 Tomuniyeina tututausiḡa si vikanusifusifufuwa yana bwadunama fasinei keta si bwaduwa, “Muka tamo maneka tata nemiyei na uḡuna nutuva fasinei i bwadubwaduwa.” \p \v 17 Yasi vikanusifusifufunama Yeisu naki i sanamaniya eketa i iyavisiya i bwaduwa, “Ava fasinei kwa bwadubwadu vitana muka tamo maneka nenemiyai! O yawane muka kwata kitanisaḡai o kwata nuwatasanamanei! Kwami gewa katekatemi guasi. \v 18-19 \x - \xo 8:18-19 \xt Yenemaiya 5:21, Isikeni 12:2, Maka 4:12\x*Na matami atu muka kwata kitakitadewadewa eketa na taniyami atu muka kwata nowanowanadewadewa! Kwana tukuya tovanama maneka 5 a gisinesinisiya namoḡa 5,000 fasisiyai, aviyesi tufotufo feyawa?” \p Si bwaduwa, “Feyawa 12 si tufowa.” \p \v 20 “Eatu maneka 7 a gisinesinisiya namoḡa 4,000 fasisiyai, nao aviyesi feyawa tufotufo kwa vimaḡaisi.” \p Si bwaduwa, “Feyawa 7.” \p \v 21 Eketa i bwaduwa, “O atu yawane muka kwata nuwatasanamanei?” \s1 Menana Betisaida Nenei Yeisu Tomatagoyo I Gidewadewiya \m \v 22 Tovanama si kikinomana menana Betisaida nenei, nokomai namoḡa tunisi tomatagoyo tamokaḡa si nemiiya eketa Yeisu si kamanemaniya ita givikaviniya be ita dewadewa. \v 23 Eketa tomatagoyo nimanei i givikaviniya eketa i kikinomaniya menana kukwauna. Matana i nufunatanisiya eketa nimana i dawana tofwanei eatu i iyaviya i bwaduwa, “Tamo aviyavana ku kitakitiya?” \p \v 24 Matana i kabwasasiya eketa i bwaduwa, “Ika, namoḡa a kitikitisiya eatu vitana kai sita ninidadana.” \p \v 25 Yota Yeisu nimana i tene-savaviniya namoḡa matanei. Matana i katototuya eketa iba matatafuna i kitadewidewisiya. \p \v 26 Eketa Yeisu i bwaduwa, “Muka kuna makavineu menanai, naki dawaniniina kuna niya ya numai.” \s1 Fita Yana Bwadukikinomana Togifafafana Gigibokeinana Fasinei \r Madiu 16:13-20, Nuke 9:18-21 \m \v 27 Yeisu kana tomuniyeina nukusi si niya menana Sisaniya Finifai niniunei keta si niniya atu ke'ta tofwanei i nutoniisiya i bwaduwa, “Namaise namoḡa si bwadubwadu fasikuwai, Iyau aitevana?” \p \v 28 \x - \xo 8:28 \xt Maka 6:14,15, Nuke 9:7,8\x*Eketa si nufata si bwaduwa, “Tunisi namoḡa si bwadubwaduwa avage kwaḡa o Yoni Togivibutabuta, eatu tunisi o si bwadu avage Inaitiya. Eatu tunisi o si bwadubwaduwa kwaḡa tamo Guyau yana tomatakawa.” \p \v 29 \x - \xo 8:29 \xt Yoni 6:68,69\x*Eketa i nutoninuvenuveisiya i bwaduwa, “Eatu kwami o namaise kwata bwadu fasikuwai?” \p Eketa Fita i nufata i bwaduwa, “Kwaḡa o Togifafafana Gigibokeinau.” \p \v 30 Eatu Yeisu tauna i viketofotisiya ebe muka wakakana sina sai tanake aitevana. \s1 Yeisu Yana Mate I Bwaduvioḡoniya \r Madiu 16:21-23, Nuke 9:22 \m \v 31 Eketa Yeisu i vibutuwa tomuniyeina i gisawakedanisiya aviyavana yawane ina kikinomana tauna nenei. I iyavisiya i bwaduwa, “Namoḡa Natuna yawane ina kuvavana iba yagwanina nenesiyai. Tokawakawa be tovibwanaose nakanakasisi keta yota visime kana tovisawavenena sina utuvifwayafwaiya. Nifanifaina sina nuvimatiya eatu kuyadayada tonusi muninei mateyai ina misini-savaviniya.” \v 32 Tovanama nofemaise i givimayetamokiya nenesiyai, Fita Yeisu i oviya i niiya kuniniusi eketa i dageiya. \p \v 33 Atu Yeisu i saḡaviniya kana tomuniyeina i toneisiya eketa Fita i dageiya i bwaduwa, “Seitani, ku nai sasanei! Ya vinuwadadana muka Guyau yana vinuwadadana maise, eatu maise namoḡa.” \s1 Vitomuniyeina Kana Ketaketa \r Madiu 16:24-28, Nuke 9:23-27 \m \v 34 Yeisu sabu i wenevakukusisiya kana tomuniyeina nukusi eketa i nusifufuwisiya i bwaduwa, “Taki kwaḡa aitevana nuwanuwau be kuna muniikuwa, ya nuwanuwa kuna tenemuniukwanisiya eatu tauḡu ka ogonaḡanaḡa kuna uniya keta kuna muniikuwa.\f + \fr 8:34 \ft Nofe bwadusobusobu kana givina Yeisu kana tomuniyeina sina katuviya tamo kafa sinemumu o kuvavana sina viya na fasinei si munimuniiya. Muka ita bwadubwadu vitana kana tomuniyeina sina mate ogonaḡanaḡai maise tanake. (Madiu 10:38, Nuke 14:27)\f* \v 35 \x - \xo 8:35 \xt Madiu 10:39, Nuke 17:33, Yoni 12:25\x*Taki kwaḡa aitevana nuwanuwau yawasiu kuna gifafafaniya, nao kuna niteweiya. Eatu taki fasikuwai keta yota biga dewadewana fasinei yawasiu kuna niteweiya, nao kuna gifafafaniya. \v 36 Taki aitevana tamo fwayafwaya kana matatafu kana kaikaiwabu ina viya eatu yawasi muka, nao ava tamo kana dewadewana? \v 37 Na fasinei taki namoḡa yawasina venemokena ina niteweiya, muka kana fata be tamo avana nenei ina fatai be yo ina visavavinei. \v 38 Nofe tovasima kasi namoḡa o tokudo keta tofufunakaokaoḡo maise eketa taki aitevana ina sinemumuwikuwa maise yota yaku bwadu ina sinemumuwiya nofe namoisima yasi tovai, yawane Namoḡa Natuna yota ina sinemumuwisiya tovanama ina makaviniya fwayafwayai amana yana kaiwabu keta yota kana kaetoḡa tafutafusi abamei nukusi.” \c 9 \p \v 1 Yeisu i iyavisiya i bwaduwa, “A iyaiyavimiya venemokena, namoḡa tunimi nofemai kwa misimisiniya Guyau yana kafa visime ina nemiya na yana fiwana kwana mikikitiya muniyai yo kwana mateya.” \s1 Yeisu I Dawanavinavina \r Madiu 17:1-13, Nuke 9:28-36 \m \v 2 \x - \xo 9:2 \xt 2 Fita 1:17,18\x*Kuyadayada 6 muninei Yeisu kasi tonuḡa, Fita, Yemesa yota Yoni i ovisiya eketa tasikeḡa si vaneya koya etanei. Nokomai tututausi matasiyai si kitiya Yeisu i dawanavinavina. \v 3 Kana nuya si kwaya eketa si nukawanamanamanina. Muka tamo aitevana fwayafwayai kana fata ina gonaisi nokomaise. \v 4 Munifotai Inaitiya keta Mosese si kenokikinomana keta Yeisu nukusi si nusifufuwa. \p \v 5 Fita i bwaduwa, “Tovisawavenena, naki dewadewamokena kima nukusi nofemai eketa vada tonusi kana yonisiya, tamokaḡa kwaḡa fasiweu, tamokaḡa Mosese eketa tamo o Inaitiya.” \v 6 Fita bwaduna i bauwiya uḡuna kasi tonu si matutamoka, na fasinei nofemaise i bwaduwa. \p \v 7 \x - \xo 9:7 \xt Madiu 3:17, Maka 1:11, Nuke 3:22\x*Munifotai busibusi i nemiya i kabwanisiya eketa busibusi sinenei Guyau fonana i kikinomana i bwaduwa, “Natuku nofe a nuwagabubuwiya, fonana kwana nowaniya.” \v 8 Tomuniyeina si kitadadana eatu muka tamo aitevana sita kitai naki Yeisu kana kisina si kitiya. \p \v 9 Tovanama koyai si sobunemiya, i viketofotisiya be muka tamo aitevana sina iyavei avana si kitiya kana nivaniva Namoḡa Natuna mateyai ina misini-savaviniya. \p \v 10 Yana sawatana si muniiya, atu tututausiḡa si vibutuwa si vivikanunusifusifufuwa, “Avao nofe misini-savavineina mateyai kana nuwanuwa?” \p \v 11 \x - \xo 9:11 \xt Manakai 4:5, Madiu 11:14\x*Eketa Yeisu si nutoniiya si bwaduwa, “Ava fasinei yo visime kana tovisawavenena si bwadubwadu Inaitiya ina mikinemai muniyai yo Togifafafana Gigibokeinana ina nemiya?” \p \v 12 I nufata i bwaduwa, “Inaitiya ina mikinemiya ebe iba matatafuna ina omanafufuniya. Eatu Guyau fonakituna yota i bwadubwaduwa vitana Namoḡa Natuna o ina kuvavana nakasina eketa namoḡa sina utuvifwayafwaiya. \v 13 A iyaiyavimiya venemokena, Inaitiya naki i nemiya atu namoḡa si fufunakaokaoḡowa nenei. Naki maise Guyau fonakituna i bwaduvioḡoniya.”\f + \fr 9:13 \ft Yeisu nofe i nunusifufuwa Yoni Togivibutabuta vitana tanake maise Inaitiya. (Madiu 11:13-14, 17:10-13)\f* \s1 Yeisu Kanunu Goyona I Nukakiya // Gwadimonamona Namoḡa Nenei \r Madiu 17:14-21, Nuke 9:37-43a \m \v 14 Tovanama si savavinisiya tomuniyeina tunisi nenesiyai, si kitisiya visime kana tovisawavenena nukusi si vivikawabwadubwaduwa namoḡa yagwanisi sinesiyai. \v 15 Tovanama sabuveka Yeisu si kitiya si sabanutuḡa eketa si venufotefotiya. \p \v 16 I nutoniisiya i bwaduwa, “Avamasi kwa oovigwavigwaeḡei?” \p \v 17 Namoḡa tamokaḡa sabuveka sinesiyai i bwaduwa, “Tovisawavenena, kanunu goyona natuku i nuwafiya eketa muka ita nunusifufu, na fasinei a nemiiya neneweu be kuna givibwiniya. \v 18 Tovanama kanunu goyona i gigivikaviniya, na kawatefutefunina i tuḡatuḡaiya fwayafwayai. Niḡona i kikitanavikavikavina keta i fatofatokiya. Ka tomuniyeina a vikokonisiya be kanunu goyona sita nukakiya atu si vibaiwayosa.” \p \v 19 Yeisu i nufata i bwaduwa, “Kwami namoḡa avi tovai masi kwana vitumaḡaneiku! Nukusi tana fakwakaoḡo? Ana kunuwanekaoḡoweimi? Gwadimonamona kwa nemiyei nenekuwai.” \p \v 20 Eketa gwadimonamona si nemiiya Yeisu nenei. Tovanama kanunu goyona Yeisu i kitiya, gwadimonamona i nikuniya fifiwanina eketa i fekuwa fwayafwayai. Keta i vikenobwatabwataviniya na kawatefutefunina. \p \v 21 Yeisu gwadimonamona amana i nutoniiya i bwaduwa, “Namaise kana nubwayou nofemaise i fufufuna?” \p Amana i nufata i bwaduwa, “Fwefweyanei i vibutuwa. \v 22 Kanunu goyona nuwanuwana be ina nuvimatiya na fasinei tamo tova i tuḡatuḡaiya kikanakanatai yota ukowai. Taki ka fata maise, kuta sineganiganiikiya be kuta ovivitikiya.” \p \v 23 Yeisu i iyaviya i bwaduwa, “Ava uḡuna yo ku iyaiyaveiku taki kaku fata maise? Tanake aitevana Guyau ina vitumaḡaniya, Guyau iba matatafuna ina fufunisiya fasinei.” \p \v 24 Muka mwanenena eatu gwadimonamonanama amana i fina i bwaduwa, “Na yaku vitumaḡana eatu muka nakasina, ku oviviteiku be ku givinakasiya.” \p \v 25 Eatu Yeisu i kitisiya sabu si yokoyokwiya eketa kanunu goyona i visimeiya i bwaduwa, “Taniyakweu keta meyadanu kana kanunu goyona, a vivisimeiwa namoḡa kuna teweiya keta muka yota kuna kanasuna-savavineu.” \p \v 26 Kanunu goyona i tatakwayana eketa gwadimonamona i nikuniya fifiwanina keta i gionoviya. Gwadimonamonamokena kana fusa vitana namoḡa matematena, eketa namoḡa yagwanisi nokomai si bwaduwa, “Naki i mateya!” \v 27 Eatu Yeisu nimanei i ova i sinanakasiya eketa gwadimonamona i otowamisiniya. \p \v 28 Muninei Yeisu i kanasuna numai eketa kana kisina nenei kana tomuniyeina si nutoninuvenuveiya si bwaduwa, “Ava uḡuna muka kama fata kanunu goyona kata nukakiya?” \p \v 29 Eketa i iyavisiya i bwaduwa, “Naki kawanunukuḡa nenei kana fata nofe kanunusima goyosi tana nukakisiya.” \s1 Yeisu I Bwadu-savaviniya Yana Mate Fasinei \r Madiu 17:22-23, Nuke 9:43b-45 \m \v 30 Yeisu tomuniyeina nukusi noko kabaḡanama si teweiya eketa si vaonota Ganiniyei. Yeisu muka nuwanuwana tamo aitevana ina sanamanei tanake namai, \v 31 be vitana nuwanuwana simo yana tova matanubwayouna ita viya be kana tomuniyeina nenesiyai ita visawavenisiya. I iyavisiya i bwaduwa, “Namoḡa Natuna sina viwaifufuniya keta nifanifaina nimasiyai sina teniya keta sina nuvimatiya, eatu kuyadayada tonusi muninei mateyai ina misini-savaviniya.” \v 32 Nofemaise i nusifufuwisiya eatu muka nuwatasi ita mayesiya, si matuta eketa yana bwadunama fasinei muka sita nutonikuyekuyei. \s1 Tomuniyeina Si Vikawabwadubwaduwa // Aitevana Nakatamokena Fasinei \r Madiu 18:1-5, Nuke 9:46-48 \m \v 33 Si kikinomana menana Kafenaumi nenei keta numa tamokaḡa sinenei si kanasuna eyo Yeisu i nutoninuvenuvisiya i bwaduwa, “Avamasi ketai kwa vikanusifusifufuwei?” \p \v 34 \x - \xo 9:34 \xt Nuke 22:24\x*Atu matatafusi si manava uḡuna ketai si vikawabwadubwaduwa aitevana sinesiyai nakatamokena. \p \v 35 \x - \xo 9:35 \xt Madiu 20:26,27, 23:11, Maka 10:43,44, Nuke 22:26\x*I fakwasiotoḡa eyo yana tonowana kasi 12 i wenisiya si nemiya eketa i bwaduwa, “Taki aitevana nuwanuwana ina viketanuna nao tauna ina tenemuniukwaniya eketa ina vitovikaetoḡa namoḡa matatafusi fasisiyai.” \p \v 36 Gwadimonamona i viya kasi kawasasai i vimisiniiya eyo i nutaviya eketa i iyavisiya i bwaduwa, \v 37 \x - \xo 9:37 \xt Madiu 10:40, Nuke 10:16, Yoni 13:20\x*“Taki aitevana tamo nofe gwadimonamonanama maise ina katuviya kaku wavai, nao ina katuvikuwa. Yota aitevana ina katuvikuwa nao muka Iyauḡa ita katukatuvaiku eatu yota kaku tovininita i katukatuviya.” \s1 Taki Aitevana Muka Ita Vinifaineita, // Tanake O Kita Kata Sabu \r Nuke 9:49-50 \m \v 38 Yoni Yeisu i iyaviya i bwaduwa, “Tovisawavenena, namoḡa ka kitiya kanunu goyosi i nunukakisiya ka wavai. Atu tanake o muka kata sabu, na fasinei ka iyaviya be ina onoviya.” \p \v 39 Atu Yeisu i bwaduwa, “Muka kwana sawatanai uḡuna muka kana fata be tamo aitevana kaku wavai iba fifiwanina ina savivinei eatu kakimokimokima tu yota iba goyosi ina bwaduweisi fasikuwai. \v 40 \x - \xo 9:40 \xt Madiu 12:30, Nuke 11:23\x*Taki aitevana muka ina vinifaineita nao tana kata sabu. \v 41 \x - \xo 9:41 \xt Madiu 10:42\x*A iyaiyavimiya venemokena, taki aitevana ukowa ina venimiya uḡuna kwami kaku tomuniyeina, nao naki maisemoka fatana ina nisaiya.” \s1 Vimatasayasaya Fasinei \r Madiu 18:6-9, Nuke 17:1-2 \m \v 42 I tenesaviya i bwaduwa, “Nofe fiyagenagenasima kaku tovitumaḡana, eatu taki aitevana go'yona nenei ina weifekusiya, nao Guyau vimatadawana nakatamokena ina veniya. Muka maise gabana nakasina kayonei sina nusifwiya yo gibowai sina vigamomoniya. \v 43 \x - \xo 9:43 \xt Madiu 5:30\x*Taki nimau go'yona nenei ina teniwa, nao ku dabateweyei. Kana nufota be nima fafaniuḡa nenei kuna kanasuna yawasivaḡata nenei muniyai yo nimau nuwesi nukusi kuna kanasuna kikanakanata muka yana kweunuvanuva kana kabaḡai.\f + \fr 9:43 \ft Tunisi viginiwa nenesiyai o kana nukisi 44 si nunatuya. \fq Noko kabaḡanama nenei, ‘Mwatamwata muka simo yasi matenuvanuva namoḡa si kanikanisiya, yota kai kanakanata muka yana kafa kweu.’\f* \v 45 Taki kaeu go'yona nenei ina teniwa, nao ku dabateweyei. Kana nufota be kae fafaniuḡa nenei kuna kanasuna yawasivaḡata nenei muniyai yo kaeu nuwesi nukusi sina tewesobuwiwa kabaḡanama nenei.\f + \fr 9:45 \ft Tunisi viginiwa nenesiyai o kana nukisi 46 si nunatuya. \fq Noko kabaḡanama nenei, ‘Mwatamwata muka simo yasi matenuvanuva namoḡa si kanikanisiya, yota kai kanakanata muka yana kafa kweu.’\f* \v 47 \x - \xo 9:47 \xt Madiu 5:29\x*Taki matau go'yona nenei ina teniwa, nao ku mwamwateweyei. Kana nufota be mata fafana tamokaḡa nenei kuna kanasuna Guyau yana kafa visime nenei muniyai yo matau nuwesi nukusi sina tewesobuwiwa kabaḡanama nenei. \v 48 \x - \xo 9:48 \xt Aiseya 66:24\x*Noko kabaḡanama nenei, ‘Mwatamwata muka simo yasi matenuvanuva namoḡa si kanikanisiya, yota kai kanakanata muka yana kafa kweu.’ \p \v 49 Kaku tomuniyeina matatafusi dauna sina nisaisiya kikanakanata maise, eatu mwavinana o Guyau ina givieyaeisiya. \p \v 50 \x - \xo 9:50 \xt Madiu 5:13, Nuke 14:34,35\x*Gibo o iba dewadewana, atu tovanama kana onaona ina kakaviya, nao namaise tana nuvionaona-savavinei. Kwana fufuna maise kabwaga na gibona ina tava. Kwana fakwa na yami viyao.” \c 10 \s1 Yeisu I Givisawakedana Visobu Fasinei \r Madiu 19:1-12, Nuke 16:18 \m \v 1 Yeisu kabaḡa noko i teweiya eatu i niya kawakawana Yudiya nenei eketa i tamana ukowa Yonidani fafaninei. Sabuveka si nemi-savavinisiya nenei eketa naki kana iduwa maise i vibutuwa nenesiyai i gisawakedana. \p \v 2 Fanasi tunisi nuwanuwasi be Yeisu sina anuvanuviya na fasinei si nemiya nenei eketa si nutoninuvenuveiya si bwaduwa, “Namaise, yata visime namoḡa i sawateweiya be kawana ina visobuwiya o muka?” \p \v 3 Eketa i nufata i bwaduwa, “Atu Mosese visime i venimiya o namaise i bwadu?” \p \v 4 \x - \xo 10:4 \xt Visime Nuvinavinana 24:1-4, Madiu 5:31\x*Eketa si iyaviya si bwaduwa, “Mosese yana visime o namoḡa i sawateweiya ebe visobu kana nufunufu ina viginiwiya eketa kawana ina veniya, muniyai yo gumayogu ina teweiya ina niya.” \p \v 5 Atu Yeisu i nufata keta i iyavisiya i bwaduwa, “Katekatemi yasi gua fasinei Mosese visime nofe i viginiwiya fasimiyai. \v 6 \x - \xo 10:6 \xt Kabikona 1:27, 5:2\x*Eatu kwana tukuya kafa viuḡuwai tovanama Guyau i kifufunavauvauwa, ‘Namoḡa keta gumayogu i fufunisiya.’ \v 7 \x - \xo 10:7 \xt Kabikona 2:24\x*‘Na fasinei namoḡa amana keta ayona ina teweisiya eatu kawana nukusi sina saviya tamo nenei, \v 8 eketa kasi nuwa sina vitamokaḡa.’ Eketa muka nuwesi eatu naki tamokaḡa. \v 9 Na fasinei keta avana Guyau i viketosaviya muka tamo aitevana ina nutakai.” \p \v 10 Tovanama si makavinisiya numai, Yeisu kana tomuniyeina si nutoninuvenuve-savaviniya nofe ibanama fasinei. \v 11 \x - \xo 10:11 \xt Madiu 5:32, 1 Kononita 7:10,11\x*Eketa i iyavisiya i bwaduwa, “Taki namoḡa kawana ina visobuwiya eatu tamo gumayogu ina vikawaniya nao naki i kudowa kawana nenei. \v 12 Maise yota taki gumayogu kawana ina visobuwiya, eatu tamo namoḡa ina vikawaniya nao naki i kudowa.” \s1 Yeisu Fiyagenagena I Sawanuwagabubuwisiya \r Madiu 19:13-15, Nuke 18:15-17 \m \v 13 Tunisi namoḡa fiyagenagena si nemiisiya Yeisu nenei ebe nimana ina dawana nenesiyai. Eatu kana tomuniyeina fiyagenagena amamasi keta ayoayosi si dageisiya ebe muka Yeisu sina visinatamatamanei. \v 14 Tovanama Yeisu i kitiya avana i kikikinomana, i nuwagoyowa eketa i iyavisiya i bwaduwa, “Fiyagenagena kwana gionovisiya sina nemiya nenekuwai. Muka kwana sawatanaisi. Uḡuna Guyau yana kafa visime o tasike aviyaonana maisemoka fiyagenagena nofe. \v 15 \x - \xo 10:15 \xt Madiu 18:3\x*A iyaiyavimiya venemokena, taki aitevana Guyau yana kafa visime muka tamo ina katuvai maise gwadimonamona, muka kana fata ina kanasuna Guyau yana kafa visime nenei.” \v 16 Fiyagenagena i nutavisiya kavaunei eketa nimana i dawana debabousiyai, eketa i sawanuwagabubuwisiya. \fig |src="IB-012.jpg" size="span" ref="10:16" \fig* \s1 Namoḡa Tufunakasina Kaikaiwabuna Yeisu // I Nutoninuvenuveiya Yawasivaḡata Fasinei \r Madiu 19:16-30, Nuke 18:18-30 \m \v 17 Yeisu i noḡokawawa keta yana ketai i niniya, eatu namoḡa tamokaḡa i dibwana i niya kaetutuna i viketogunisiya eketa i nutoninuvenuveiya i bwaduwa, “Tovisawavenena dewadewau, aviyavana ana fufuniya be yawasivaḡata ana nisaḡai?” \p \v 18 Eketa Yeisu i iyaviya i bwaduwa, “Ava uḡuna yo ku visawa-dewadewaiku? Naki Guyauḡa kana kisimokena dewadewana. \v 19 \x - \xo 10:19 \xt Yauna 20:12-16, Visime Nuvinavinana 5:16-20\x*Kwaḡa naki ku sanamaniya Guyau yana visime. ‘Muka kuna nuvimate, muka kuna kudo, muka kuna gikuma, muka kuna meyanono tamo aitevana nenei, muka yasi nogonogomokeyai kuna nonoisi, yota amau keta ayou kuna vifotuwisiya.’” \p \v 20 Eatu namoḡanama i bwaduwa, “Tovisawavenena, kabegokuwai kana nivaniva kimoki visimesima matatafuna a muniye-koḡoisiya.” \p \v 21 Yeisu i kitanuwagabubuwiya keta i iyaviya i bwaduwa, “Iba tamokaḡamoka yawane muka kuta fufuniya. Kuna makaviniwa ya nogonogo matatafuna kuna vikimwaneisiya eyo gabanina goyogoyo kuna venisiya, eketa Guyau kaikaiwabu abamai ina veniwa. Eyo kuna nemiya kuna muniikuwa.” \p \v 22 Namoḡanama o kaikaiwabuna eketa tovanama nofemaise bwadubwadunama i nowaniya, tafakaina i kanawenonowa eketa i misiniya na nuwatadaunina i niya. \p \v 23 Yeisu i kitadadana eketa kana tomuniyeina i iyavisiya i bwaduwa, “Aviyaonana kaikaiwabusi nao yasi kanasuna Guyau yana kafa visime nenei daunamokena.” \p \v 24 Yana bwadunama fasinei kana tomuniyeina si mayaḡa eketa i iyave-savaviniya i bwaduwa, “Natunatuku, Guyau yana kafa visime kana kanasuna daunamokena. \v 25 Yomuyomu nakasina kameni o muka kana fata aima matana ina kanasunei. Naki maisemoka namoḡa kaikaiwabuna o muka kana fata Guyau yana kafa visime ina kanasunei.” \p \v 26 Kawasi i yaowa keta tututausiḡa nenesiyai si vikanunutoniya si bwaduwa, “Taki nanemaise nao aitevana gifafafana ina nisaḡai?” \p \v 27 Yeisu i toneisiya keta i bwaduwa, “Namoḡa muka kasi fata be tututausi sina gifafafaneisi. Naki Guyauḡa kana fata, uḡuna iba matatafuna Guyau nenei meyameyanina.” \p \v 28 Eketa Fita i iyaviya i bwaduwa, “Ku nowaniya, atu kima namaise? Yama nogonogo matatafuna naki ka venuteweisiya munikiyai eatu ka munimuniiwa.” \p \v 29 Yeisu i bwaduwa, “A iyaiyavimiya venemokena, taki aitevana yana numa be unaunana, nounouna, ayona, amana, natunatuna eketa yana baguna ina venuteweisiya eatu ina muniikuwa be biga dewadewana ina yauniya fasikuwai, \v 30 nao fatana nakasina Guyau ina vifofwiya 100 na kana vifofo keta ina veniya nofe tovanama. Yana numa be unaunana keta nounouna yota ayoayona be natunatuna eketa yana baguna ina nisaisiya keta yota namoḡa sina givikuvavaniya, eatu tova i nenemiya nenei yawasivaḡata ina nisaiya. \v 31 \x - \xo 10:31 \xt Madiu 20:16, Nuke 13:30\x*Atu yagwanisi aviyaonana nofe tova si viviketanuna nao sina vimunifota keta yagwanisi nofe tova si vivimunifota nao sina viketanuna.” \s1 Yeisu Yana Bwadu Kana Vitonu Yana Mate Fasinei \r Madiu 20:17-19, Nuke 18:31-33 \m \v 32 Yeisu ke'ta i nuniya eketa kana tomuniyeina nukusi si vanevaneya Yenusanema, kana tomuniyeina o si wagavana yota namoḡa tunisi si munimuniiya o si matuta. Yana tonowana kasi 12 i katuvisiya eketa i vibutuwa i nusifufuwisiya iba matatafuna yawane ina kikinomana nenei fasinei. \v 33 Yeisu i bwaduwa, “Kwa nowaniya, nofe naki ta niniya Yenusanema eketa nokomai tamo aitevana Namoḡa Natuna ina katuteweiya tovibwanaose nakanakasisi eketa visime kana tovisawavenena nenesiyai. Sina sawavimatiya eketa Kani Kwauna nimasiyai sina teniya. \v 34 Sina sawaviniiya yota sina nufunataniya. Sina nafanafasiya eketa sina nuvimatiya. Atu kuyadayada tonusi muninei mateyai ina misini-savaviniya.” \s1 Yemesa Keta Yoni Yasi Vikokona \r Madiu 20:20-28 \m \v 35 Tamo tova nenei Sebedi natunatuna Yemesa keta Yoni si nemiya Yeisu nenei eketa si bwaduwa, “Tovisawavenena, aviyavana kata vikokoniwa nuwanuwaki kuta fufuniya fasikiyai.” \p \v 36 Eketa i nutoninuvenuveisiya i bwaduwa, “Avana nuwanuwami ata fufuniya fasimiyai?” \p \v 37 Eketa si bwaduwa, “Tovanama ka kwabudoga na kana kaiwabu nenei kuna nuvitoḡa kuta sawateweikiya be nukusi tata nuvitoḡa. Tamo kikikataiweu eatu tamo o kikimawaweu.” \p \v 38 \x - \xo 10:38 \xt Nuke 12:50\x*Atu Yeisu i iyavisiya i bwaduwa, “Muka kwata sanamanei ava fasinei kwa vivikokoneiku. Kuvavana owana ana yumiya, kami fata maise yota kwana yumiya? O kami fata givibutabuta kwana viya maise sina givibutibutikuwa?” \p \v 39 Si iyaviya si bwaduwa, “Kama fata.” \p Eketa i iyavisiya i bwaduwa, “Owanama ana yuwiiya nenei kwana yuwa, yota sina givibutibutikuwa maisemoka yota sina givibutibutimiya. \v 40 Eatu muka kaku sawateweyeina ebe ana gibokeisi aviyaonana kukikikataiku o kukikimawaku sina nuvitoḡa. Guyau noko kivisima i gidewidewisiya aviyaonana naki i gibokisiya fasisiyai.” \p \v 41 Tovanama tonowana kasi 10 si nowaniya Yemesa eketa Yoni yasi vikokona Yeisu nenei si kayokuḡa nenesiyai. \v 42 \x - \xo 10:42 \xt Nuke 22:25,26\x*Yeisu yana tonowana matatafusi i wenevakukusisiya eketa i iyavisiya i bwaduwa, “Kwami naki kwa sanamaniya. Aviyaonana Kani Kwauna kasi tovisime nuwanuwasi be yasi namonamoḡa sina vivisimeisiya, keta yota yasi namoḡa nakanakasisi visime daudaunisi nenesiyai si viviketanunisiya. \v 43 \x - \xo 10:43 \xt Madiu 23:11, Maka 9:35, Nuke 22:26\x*Atu kwami o muka noko ketaketanama nenei kwana fufuna. Taki aitevana tamo sinemiyai nuwanuwana ina vikainakata, nao ina vitovikaetoḡa fasimiyai. \v 44 Taki sinemiyai aitevana tamo nuwanuwana ina viketanuna, nao tanake ina vitovikaetoḡa matatafumi fasimiyai. \v 45 Maisemoka Namoḡa Natuna muka ita nemai ebe namoḡa sina vikaetoei, eatu i nemiya be namoḡa ina vikaetoisiya eketa tauna yana nuwanuwai yawasina ina kaveneniya be namoḡa yagwanisi ina tutuvisobusiya.” \s1 Yeisu Batimiyosi Matana I Gidewidewisiya \r Madiu 20:29-34, Nuke 18:35-43 \m \v 46 Yeisu kana tomuniyeina nukusi si kikinomana Yeniko eketa tovanama noko menaninama si teweiya, namoḡa sagisagigi si muniisiya. Namoḡa tomatagoyo kana wava Batimiyosi, Timiyosi natuna, ke'ta kafakainei i nuvitoḡa atu gabana fasinei i vivikokona. \v 47 Tovanama i nowaniya namoḡa si bwaduwa Yeisu tene Nasaneti i niniya eketa i bwauwa i bwaduwa, “Yeisu, Deivida natuna, kuta kitasineganiganiikuwa.” \p \v 48 Namoḡa yagwanisi si dageiya keta si iyaviya be ina kanoviya. \p Eatu i tenegwaeiya kayona nakasinei i bwaubwauwa, “Yeisu, Deivida natuna, kuta kitasineganiganiikuwa.” \p \v 49 Yeisu i nigwana eketa i bwaduwa, “Kwa iyavei be i nemai nofemai.” \p Eketa tomatagoyo si weniya si bwaduwa, “Katekateu i vatu be ku otowamisini! Yeisu i weneweniwa.” \v 50 Batimiyosi kana kwame i nukasibibiiya eatu i venuotowamisiniya eketa i nemiya Yeisu nenei. \p \v 51 Yeisu i iyaviya i bwaduwa, “Ava ya nuwanuwa ata fufuniya fasiweu?” \p Eketa tomatagoyo i nufata i bwaduwa, “Tovisawavenena, nuwanuwaku ana toneya.” \p \v 52 Yeisu i iyaviya i bwaduwa, “Ku nai, ya vitumaḡana i givibwiniwa.” Muka mwanenena atu matana si kabwasasa eketa i vibutuwa Yeisu i muniiya ketai. \c 11 \s1 Yeisu I Kanasuna Yenusanema \r Madiu 21:1-11, Nuke 19:28-40, Yoni 12:12-19 \m \v 1 Tovanama Yeisu kana tomuniyeina nukusi Yenusanema si vevenukitekitiya, si nemiya menana Betifegi keta Bedani nenesiyai koya Onive nenei. Yeisu kana tomuniyeina nasi nuwa i visimeisiya keta si venuviketanuna. \v 2 I iyavisiya i bwaduwa, “Kwana niya menana kutafakaita. Tovanama kwana kikikinomana nokomai, kwana nisaiya doniki mwanavauna si nusikwaniya muka tamo aitevana ita toḡa-nuvanuvai. Kwana giyauya eketa kwana nemiiya. \v 3 Taki aitevana ina bwaduwa, ‘Ava uḡuna kwa gigiyauya?’ Nao kwana iyaviya kwana bwaduwa, ‘Tuveka nuwanuwana fasinei, eyo ina venuviyewiya nofemai.’” \p \v 4 Tonowana kasi nuwa si kanasuna menana sinenei, eketa doniki mwanavauna si kitiya ketai i misimisiniya nunusikwanina numa kana ketakawana niniunei. Tovanama si gigiyauya, \v 5 namoḡa tunisi niniunei si misimisiniya si nutoninuvenuveisiya si bwaduwa, “Ava fasinei yo doniki mwanavauna kwa gigiyauya?” \v 6 Eatu namoḡa nenesiyai si nufata naki maisemoka Yeisu i iyavisiya, na uḡuna si sawateweisiya. \v 7 Tovanama doniki mwanavauna si nemiiya Yeisu nenei, kasi kwame si tewevanevaneina doniki kwaunei eketa i toḡatakutakunisiya. \p \v 8 Namoḡa yagwanisi kasi kwame ketai si kiyavena eatu tunisi o kai naḡanisi na dadasi si nuonota eketa si kiyavena. \v 9 \x - \xo 11:9 \xt Same 118:25,26\x*Eketa namoḡa si viketanuna kunauna yota muni si fotiya, si vibutuwa si bwaubwauwa, \b \q1 \qt “Osana!\qt*\f + \fr 11:9 \fq Osana o Aneimiki fonasi, naumokena nenei bwadunama kana givina \fq nofe tova ku gifafafaneiki, eatu munifotai namoḡa kasi okatuyuna keta yota namoḡa sina davisiya kana tovai nofe bwadunama si kinakinaniya.\f* \q2 \qt Tuveka kana wavai i nenemiya tana daviya.\qt* \q1 \v 10 \qt Tana daviya waḡata Deivida natuna tanake i nenemiya ina visimeita,\qt* \q2 \qt Osana etanemokenei abamai!”\qt* \b \p \v 11 Yeisu i kanasuna Yenusanema eketa i niya Numa Kodukodu nenei. Iba matatafuna i dadaniya eatu naki i vinavinavimoka, na fasinei yana tonowana kasi 12 nukusi si kikinomana eketa si niya Bedani. \s1 Yeisu Kai Nugweda I Ituya \r Madiu 21:18-19 \m \v 12 Kuyadayada venuwanei Yeisu kana tomuniyeina nukusi tovanama Bedani si teweiya, Yeisu vitanona i kanasiya. \v 13 Kedawanauwai kai nugweda i vidada i kitiya eketa i niya vitana tamo uwana ina nisaiya, eatu kainama o muka kana tutuya ebe ina viuwa na fasinei dadanaḡa i kitiya. \v 14 Eketa Yeisu kai i iyaviya i bwaduwa, “Mukamokena tamo aitevana uwau nenei ina ka-savavinei.” Eketa bwadunama kana tomuniyeina si nowaniya. \s1 Yeisu Numa Kodukodu I Givieyaeiya \r Madiu 21:12-17, Nuke 19:45-48, Yoni 2:13-22 \m \v 15 Tovanama si nemiya Yenusanema, Yeisu i kanasuna Numa Kodukodu kumenanina kana wasiketai keta tovikimwane i nukwavikwavina si kikinomana. Gabana kana todawanatamatamaneina yasi sonama yota bunebune kasi tovikimwane yasi kafa nunuvitoḡa i nubwatabwatavina, \v 16 eketa i viketofotisiya be muka tamo aitevana aviyavana tamo ina kanasunei ina vaonota Numa Kodukodu kumenanina kana wasiketai. \v 17 \x - \xo 11:17 \xt Aiseya 56:7, Yenemaiya 7:11\x*Eketa i gisawakedanisiya i bwaduwa, “Kwa sanamaniya Guyau fonakituna i bwaduwa, \q1 \qt ‘Yaku numa sina weniya\qt* \q2 \qt kawanunuku kana numa kunuma matatafusi fasisiyai.’\qt* \m \qt Atu kwa fufufuniya maise ‘togikuma yasi kafa makaviuna.’”\qt* \p \v 18 Tovibwanaose nakanakasisi eketa visime kana tovisawavenena nofe bwadunama si nowaniya. Eketa ketaketa si nuwasa ebe sina nuvimatiya. Si matutiya uḡuna yana gisawakedana nenei sabuveka si mayaḡa. \p \v 19 Tovanama i vivinavinaviya, Yeisu kana tomuniyeina nukusi Yenusanema si teweiya. \s1 Kai Nugweda I Teweyayaniya \r Madiu 21:20-22 \m \v 20 Nuwabuniyai si makamakavinisiya eatu si kitiya kai nugweda kikwanakwanaminei tu i vaneya dadanei naki i teweyayaniya. \v 21 Fita Yeisu yana bwadu i tukuya eketa i iyaviya i bwaduwa, “Tovisawavenena, ku kitai! Kaima ku ituya naki i teweyayaniya!” \p \v 22 Yeisu i iyavisiya i bwaduwa, “Guyau kwa vitumaḡanei. \v 23 \x - \xo 11:23 \xt Madiu 17:20, 1 Kononita 13:2\x*A iyaiyavimiya venemokena, taki aitevana tamo nofe koya ina iyaviya, ‘Ku sinanakasiu be ku tewesobuweu gibowai,’ eketa muka katekatenei ina vinuwana eatu ina vitumaḡaniya avana i bwaduwiya naki maisemoka ina kikinomana, nao Guyau ina fufuniya fasinei. \v 24 Na uḡuna a iyaiyavimiya, taki aviyavana tamo fasinei kwana kawakawanunukuwa eketa kwana vitumaḡaniya vitana naki kwa nisaiya, nao ina venimiya. \v 25 \x - \xo 11:25 \xt Madiu 6:14,15\x*Tovanama kwana kawakawanunukuwa, nauna aitevana yana fufunagoyo nenemiyai kwana vinuwateweiya eyo muniyai, amami abamai yami go'yona yota ina vinuwateweina.”\f + \fr 11:25 \ft Tunisi viginiwa nenesiyai o kana nukisi 26 si nunatuya. \fq Eatu taki kuna dibutoyoḡa be muka kuna vinuwateweyei nao Amau abamai ya go'yona muka ina vinuwateweyeisi.\f* \s1 Yeisu Yana Visime Kana Nutoninuvenuveyeina \r Madiu 21:23-27, Nuke 20:1-8 \m \v 27 Yeisu kana tomuniyeina nukusi si makavina-savavinisiya Yenusanema eketa tovanama i wanewaneba Numa Kodukodu kumenanina kana wasiketai, tovibwanaose nakanakasisi keta visime kana tovisawavenena yota tokawakawa si nemiya nenei, \v 28 eketa si nutoninuvenuveiya si bwaduwa, “Aitevana ya visime i veneu yo nofemaise ku savivinei? Namai ya visime ku vai?” \p \v 29 Yeisu i iyavisiya i bwaduwa, “Nutoninuvenuveyeina tamokaḡa ana venimiya ebe taki kwana fatiya maise, nao ana iyavimiya avi visime nenei nofe ibasima a savisavivineisi. \v 30 Kwa iyaveiku, Yoni namai yana visime i vai yo i givibutabuta, abamei o namoḡa nenesiyai?” \p \v 31 Tututausiḡa si vikanunutoniya si bwaduwa, “Taki tana bwaduwa, ‘Abamei,’ nao ina bwaduwa, ‘Ava fasinei yo Yoni muka kwata vitumaḡanei?’ \v 32 Yota muka kata fata be tana bwadu, ‘Namoḡa nenesiyai.’” Sabuveka si matutisiya uḡuna namoḡa si sanamaniya vitana Yoni o Guyau yana tomatakawa. \v 33 Eketa si nufata Yeisu nenei si bwaduwa, “Muka kata sanamanei.” \p Eketa i iyavisiya i bwaduwa, “Muka yota ana iyaveimi avi visime nenei nofe ibasima a savisavivineisi.” \c 12 \s1 Tobaguna Kasi Bwadusobusobu \r Madiu 21:33-46, Nuke 20:9-19 \m \v 1 \x - \xo 12:1 \xt Aiseya 5:1,2\x*Eketa Yeisu bwadusobusobuwai i iyavisiya i bwaduwa, “Namoḡa tamokaḡa genefi i baguniya eketa i kanififiniya. Genefi kana kafa vatanitani kana doko i yaniya yota kafa vimatagewagewaya kana numa i yoniya. Genefi bwibwiyaguna i tenetaniya keta tobaguna nimasiyai i teniya, atu i niya tamo fafani nenei. \fig |src="lb00106c.tif" size="span" ref="12:1" \fig* \v 2 Oyuna kana tovai kaetoḡa tamokaḡa i visimeiya i niya tobagunasima nenesiyai be kana tuku ina viya. \v 3 Eatu tobagunasima kaetoḡa si tabiya eketa si munuya eyo si viyewiya makaekaena. \v 4 Kaetoḡa kana vinuwa i teweye-savaviniya nenesiyai, eatu debabounei si munuya eketa si givisinemumuya. \v 5 Tonibaguna kaetoḡa kana vitonu i visimeiya eatu si nuvimatiya. Yota yagwanisi i teweisiya atu tamokaḡa fufuninama si fufuniya, tunisi si munusiya atu tunisi o si nuvimatisiya. \p \v 6 Naki tamokaḡamoka i tufowa o tauna natukatekatena. Tovanama i visimeiya tobagunasima nenesiyai, nuwasinenei i bwaduwa, ‘Nofe o natuku eketa sina vifotuwiya.’ \p \v 7 Tobagunasima tututausi si vikanunutoniya si bwaduwa, ‘Ake, tonibaguna natuna i nenemiya. Kwa dibwana, ta nuvimatei ebe yana baguna tana vitoniwagiya.’ \p \v 8 Gwadinama si givikaviniya si nuvimatiya eyo genefi baguna nenei si tewekikinomaniya.” \p \v 9 Eketa Yeisu i nutoninuvenuveisiya i bwaduwa, “Namaise yami vinuwadadana? Tonibaguna ava ina fufuniya nenesiyai? A iyaiyavimiya, ina nemiya eketa ina nuvimatisiya. Eatu bagunanama ina tenetamaniya tamo yota tobaguna nimasiyai. \v 10 \x - \xo 12:10 \xt Same 118:22,23\x*Guyau fonakituna i bwaduwa, \b \q1 \qt ‘Koḡonanama tokiyona si dibutoyoiya\qt* \q2 \qt i visabuova.\qt* \q1 \v 11 \qt Tuveka nofemaise i saviviniya\qt* \q2 \qt keta kana kita dewabauna matatiyai.’”\qt* \b \p \v 12 Diu toviketanuneina si sanamanemokiya Yeisu fasisiyai i nusifufuwa na fasinei ketaketa si nuwasa be sita givikaviniya, eatu sabuveka si matutisiya eketa si kitamokiya i fakwa atu si kafiyauyauna. \s1 Takesi Kana Nufata Sisa Nenei \r Madiu 22:15-22, Nuke 20:20-26 \m \v 13 Munifotai, Diu toviketanuneina tunisi Fanasi eketa Enoda kana tomuniyeina si visimeisiya Yeisu nenei vitana sina tonisebiya be tamo aviyavana ina bwaduwe-goyowiya. \v 14 Si nemiya nenei eketa si bwaduwa, “Tovisawavenena, ka sanamaniya kwaḡa namoḡa venemokena. Muka tamo aitevana yana nusuyai kuta ninai yota Guyau yana ketaketa venemokena nenei ku vivisawavenena. Yamasi ku iyaveiki, takesi kata nufata Sisa nenei o muka?” \p \v 15 Yeisu naki i sanamanemokiya vitana si aanuvanuva be sina nonuya na fasinei i iyavisiya i bwaduwa, “Ava fasinei kwa aanuvanuva be kwana vikonaiku? Yamasi tamo gabana kwa nemiyei be a kitai.” \v 16 Tovanama si nemiiya nenei i iyavisiya i bwaduwa, “Aitevana mayamayauna eketa kana wava nofe gabana nenei?” \p Si bwaduwa, “Sisa.” \fig |src="IB-021.jpg" size="span" ref="12:16" \fig* \p \v 17 Eketa i iyavisiya i bwaduwa, “Make nao Sisa yana nogonogo kwa venei, eatu aviyavana Guyau fasinei nao Guyau kwa venei.” \p Yana nusifufu nenei si mayaḡa. \s1 Sadusi Tunisi Yeisu Si Nutoninuvenuveiya // Misini-savavineina Fasinei \r Madiu 22:23-33, Nuke 20:27-40 \m \v 18 \x - \xo 12:18 \xt Bunanige 23:8\x*Sadusi si vitumaḡana vitana mate nenei muka tamo misini-savavineina. Eketa tunisi si nemiya Yeisu nenei eketa si nutoninuvenuveiya si bwaduwa, \v 19 \x - \xo 12:19 \xt Visime Nuvinavinana 25:5\x*“Tovisawavenena, Guyau yana visime Mosese nofemaise i viginiwiya fasikiyai. Taki namoḡa kawana ina matemakanoviya eatu muka tamo natunatuna, nao kwafunina kana tufunuwa ina vikawaniya. Eketa tovanama ina vinatuna, nao tomate natunatuna. \v 20 Tova tamokaḡa namoḡa tufudenideni kasi 7 nenesiyai, kotokikinuna i vikawana eketa muka tamo natunatuna eatu i mateya. \v 21 Eketa gwadiyei yota nekwafunanama i vikawaniya eketa muka tamo natunatuna eatu i mateya. Yota taisi kotokinenena i vikawaniya eketa muka tamo natunatuna eatu i mateya. \v 22 Tufudenidenisi kasi 7 nekwafuna si vikawaniya. Eatu muka tamo natunatusi atu si mateya. Munifotamokeyai nekwafunanama i mateya. \v 23 Kasi 7 nekwafunanama si vikawaniya eketa misini-savavineina kana tovai, aitevana o kawana venemokena?” \p \v 24 Yeisu i nufata i bwaduwa, “Kwa sinatamaniya uḡuna muka kwata sanamanei Guyau fonakituna keta yota muka kwata sanamanei Guyau yana fiwana. \v 25 Tovanama mateyai sina misini-savavinisiya, muka sina vikawana atu sina fakwa naki maise Guyau kana kaetoḡa abamai. \p \v 26 \x - \xo 12:26 \xt Yauna 3:6\x*Atu mateyai yasi misini-savavineina fasinei, muka kwata ginaḡanaḡai Mosese yana nufunufu kisisiku nununuina fasinei? Noko viginiwanama sinenei Guyau i nusifufuwiya i bwaduwa, ‘Iyau o Ebenaamu yana Guyau, Aisake yana Guyau, eketa Yakobo yana Guyau.’ \v 27 Eketa tanake o yawayawasisi yasi Guyau atu muka matematesi.\f + \fr 12:27 \ft Yeisu yana uḡu noko vitana Guyau taki ita givimayesiya tauna fasinei waḡawaḡana tonusi yasi Guyau, eketa naki tasike yawane na yawasisi Guyau i nusifufuwa Mosese nenei eketa tasike naki sina misini-savavinisiya.\f* Naki kwa sinatamaniya venemokena.” \s1 Visime Nakatamataina \r Madiu 22:34-40, Nuke 10:25-28 \m \v 28 \x - \xo 12:28 \xt Nuke 10:25-28\x*Visime kana tovisawavenena tamokaḡa i nemiya keta i nowanisiya Yeisu keta Sadusi si vivikawabwadubwaduwa. Tovanama i nowaniya Yeisu yana nufata kana dewadewana, i nutoninuvenuveiya i bwaduwa, “Guyau yana visime nenei, avi visime o nakatamataina?” \p \v 29 \x - \xo 12:29 \xt Visime Nuvinavinana 6:4,5\x*Yeisu i nufata i bwaduwa, “Visime nakatamataina o nofe, ‘Isineni kwa vaneneḡa! Tuveka o yata Guyau eketa kana kisimokena Tuveka. \v 30 Eketa Tuveka ya Guyau kuna nuwagabubuwiya katekateu matatafunei, yawasiu matatafunei be ya nuwanuwa matatafunei yota ya fiwana matatafunei.’ \v 31 \x - \xo 12:31 \xt Visime Tafu 19:18\x*Eyota visime kana vinuwa nao, ‘Unafafaniu kuna nuwagabubuwiya maise tauḡu ka nuwagabubu.’ Nofe nuwesi o nakatamataisi yo muniyai visime yagwanina.” \p \v 32 \x - \xo 12:32 \xt Visime Nuvinavinana 4:35\x*Eketa visime kana tovisawavenena i bwaduwa, “Tovisawavenena, ku bwaduwa dawaniniina. Bwadu venemokena tanake kana kisimokena yata Guyau eketa muka tamo yota aitevana. \v 33 \x - \xo 12:33 \xt Oseya 6:6\x*Yata Guyau tana nuwagabubuwiya katekateta matatafunei yota yata nuwanuwa matatafunei be yota yata fiwana matatafunei. Eketa unafafanita tana nuwagabubuwiya maise tututauta kata nuwagabubu. Nofe visime nuwesi kasi muniyeina o nakatamokena muniyai yo yata vibwanaose keta yomuyomu kasi gumatatafu Guyau nenei.” \p \v 34 Tovanama Yeisu i kitiya namoḡa i nusifufuwa na yana nuwatasanamana, i iyaviya i bwaduwa, “Kwaḡa o muka ka kedawanau Guyau yana kafa visime nenei.” Noko muninei muka tamo aitevana ita katevatu be tamo nutoninuvenuveyeina Yeisu ita venei. \s1 Aitevana Natuna o Togifafafana Gigibokeinana? \r Madiu 22:41—23:36, Nuke 20:41-47 \m \v 35 Yeisu i gigisawakedana Numa Kodukodu kumenanina kana wasiketai eatu i bwaduwa, “Namaise yo visime kana tovisawavenena si bwadubwadu vitana Togifafafana Gigibokeinana o Deivida natuna? \v 36 \x - \xo 12:36 \xt Same 110:1\x*Kanunu Tafutafuna Deivida i viketiiya keta nofemaise i bwaduwa, \b \q1 \qt ‘Guyau yaku Tuveka i iyaviya i bwaduwa,\qt* \q1 \qt “Kukikikataiku ku nuvitoḡa vifotu kabaina nenei\qt* \q2 \qt kana nivaniva nifanifaiu ana vatanisiya keta kaeyafayafaweu ana tenisiya.”’\qt* \b \m \v 37 Deivida tauna o Togifafafana Gigibokeinana nenei i visawatuveka eketa namaise yo nenei yota ita visawanatuna?” Yana nusifufuwai sabuveka nuwatasi i oviya. \p \v 38 Yeisu yana gisawakedana nenei yota i bwaduwa, “Matami ina kanakasiya visime kana tovisawavenena nenesiyai. Yasi waneba nenesiyai, nuwanuwasi nuya dewabausi sina kotokotonisiya. Nuwanuwasi sabu namoḡa vifotuwai sina venuvenuyofiyofisiya kabaḡa kafa vivitamaneina nenesiyai. \v 39 Yota nuwanuwasi kivi dewadewasiḡa numa kafa yokoyoko sinesiyai, maise yota ka kana tovai nuwanuwasi kawakawa kasi kivi nenesiyai sina nunuvitoḡa. \v 40 Yasi kawanunuku o nubwanubwayousi ebe namoḡa sina davisiya, eatu tasike namoisima o vivinekwafukwafuna yasi numa kasi nogonogo si kakanema. Guyau ina vimatadawanisiya nakatamokena.” \s1 Nekwafuna Yasi Kavenenakaoḡo \r Nuke 21:1-4 \m \v 41 Numa Kodukodu kumenanina kana wasiketai Yeisu kavenenakaoḡo kana koni kutafakainai i fakwasiotoḡa eatu sabu i vivinanusiya yasi gabana si kikivitotoḡa. Namoḡa yagwanisi kaikaiwabusi yasi gabana nakanakasisi si dawana. \v 42 Eatu negoyogoyo nekwafuna si nemiya keta gabana nuwesi musumususi si totoisiya. \p \v 43 Eketa kana tomuniyeina i wenisiya si nemiya keta i iyavisiya i bwaduwa, “A iyaiyavimiya venemokena, negoyogoyo nekwafuna o yasi kavenenakaoḡo nakatamataina muniyai yo namoḡa matatafusi. \v 44 Uḡuna namoḡa kaikaiwabusi o yasi gabana matatafumokena i fakwa atu kasiminaḡa si teniya yasi kavenenakaoḡo fasinei, eatu noko negoyogoyomoka o yasi kinofe tausi kasi ovivita fasinei, matatafumokena si nubutuya.” \c 13 \s1 Yeisu I Nusifufuwa Numa Kodukodu Kana Kiyakwena Fasinei \r Madiu 24:1-2, Nuke 21:5-6 \m \v 1 Tovanama Yeisu Numa Kodukodu sinenei i kikinomana, kana tomuniyeina tamokaḡa i iyaviya i bwaduwa, “Tovisawavenena, numa nofe dewabausi ku kitaisi keta yota gabana kitagoyosi nenesiyai si kiyona.” \p \v 2 Eketa Yeisu i bwaduwa, “Numasima nofe kitagoyosi ku kitikitisiya o yawane matatafusi sina yakwena-koḡoisiya. Muka tamo gabana ina tufo naki matatafuna sina tewesobuwe-koḡoiya.” \s1 Dauna Keta Kuvavana \r Madiu 24:3-14, Nuke 21:7-19 \m \v 3 Yeisu koya Onive nenei i nuvitoiya eketa i kitatamana Numa Kodukodu kuweyaina. Tovanama nenei, Fita, Yemesa, Yoni eketa Anideneya tasikeḡa si nemiya si nutoninuvenuveiya si bwaduwa, \v 4 “Yamasi kuta iyavikiya, nofe ibasima ku iyaiyavikiya o avi tovai sina kikinomana. Avi kiyakiyaya nenei kana sanamanei vitana nofe ibasima o kabegomokena sina kikinomana?” \fig |src="41_Mk_13_04_RG.jpg" size="span" ref="13:4" \fig* \p \v 5 Eketa Yeisu i iyavisiya i bwaduwa, “Matami ina fekuwa ebe muka tamo aitevana ina nonoimi. \v 6 Yawane namoḡa yagwanisi sina nemiya eketa kaku wavai sina bwaduwa, ‘Make iyau togifafafanamokeku.’ Nofe nenei yawane namoḡa yagwanisi sina nonusiya. \v 7 Muka kwana kate-kuvavana taki aviya bigana kwana nowaniya ketamwakufwai o kedawanauwai. Nofe ibasima o sina mikikikinomana eatu nai o muka vitana tova kana kafa nusafu. \v 8 Tamo kunuma ina misiniya keta tamo kunuma ina vikaniyabiniya. Yota tamo kafa visime ina misiniya keta tamo kafa visime ina vikaniyabiniya. Yawane nikuniku ina kikinomana kabaḡa tunisitunisi nenesiyai. Yota noga ina kikinomana. Nofe ibasima nao maise vinatuna kana kuvavana kana kafa viuḡu. \p \v 9 \x - \xo 13:9 \xt Madiu 10:17-20, Nuke 12:11,12\x*Tututaumi kwana kitavikavina-dewidewimiya. Namoḡa sina givikavinimiya keta menana kasi toviketanuneina nimasiyai sina tenimiya. Yota numa kafa yokoyoko nenesiyai sina munumiya. Yawane kasi tovisime keta tufomu nausiyai sina vimisiniimiya eatu sina vinuesanimiya uḡuna kwami kaku tomuniyeina. Nokomai wakakaku kwana siya nenesiyai. \v 10 Muniyai yo kafa nusafu, nauna biga dewadewana kaku tomuniyeina sina yauniya kunuma matatafusi nenesiyai. \p \v 11 Tovanama sina givikavinimiya eketa sina vinuesanimiya, muka kwana nuwanuwa aviyavana kwana nusifufuwiya fasikuwai uḡuna kwami muka tututaumi yami nuwanuwai kwana nusifufu. Eatu Kanunu Tafutafuna yami nusifufu ina gidawadawaniniiya. Na fasinei keta avana Guyau ina venimiya maise, naki kwana bwaduwe-kikinomaniya. \p \v 12 Namoḡa tauna kana tufunuwa ina viwaifufuniya eketa nifanifaisi sina nuvimatiya. Ama naki maisemoka tamoka fufuninama nenei natuna ina dewiya. Natunatu sina misiniya ayoayosi be amamasi nenesiyai sina maniniya eketa sina viwaifufunisiya kasi nuvimate fasinei. \v 13 \x - \xo 13:13 \xt Madiu 10:22\x*Namoḡa matatafusi sina adibutoyotoyoimiya uḡuna Iyau kwa munimuniikuwa. Eatu taki aitevana ina kunuwaniya be ina muniikuwa kana nivaniva kafa nusafu, nao tanake Guyau ina gifafafaniya.” \s1 Kuvavana Nakasina Kana Tova \r Madiu 24:15-28, Nuke 21:20-24 \m \v 14 \x - \xo 13:14 \xt Daniyena 9:27, 11:31, 12:11\x*“Tovanama iba goyomokena kwana kitiya kabaḡa vivikanatafuna nenei namai muka kana nufota nenei ina misini atu nenei i misimisiniya, (Nufunufu nofe kana toginaḡanaḡa kwata nuwatasanamaniya avana a bwadubwaduwiya.) enao aviyaonana fafani Yudiya nenei si fakwafakwa sina dibwana koyai. \v 15 \x - \xo 13:15 \xt Nuke 17:31\x*Eatu taki aitevana yana numa kana kudukudu etanei ina fakwafakwa, nao muka ina kanasuna numa sinenei yana nogonogo ina vaisi, \v 16 maisemoka yota aitevana yana bagunai ina bagubaguna, muka ina makavinai numai kana kwame fasinei. \v 17 Noko tovanama nenei vivisifuḡa keta tovisusu sina vimainuwinuwiya venemokena. \v 18 Eatu Guyau nenei kwana kawakawanunukuwa be nofe ibasima muka tutuya goyonei sina kikinomana. \v 19 \x - \xo 13:19 \xt Daniyena 12:1, Kenokita 7:14\x*Noko tovasima nenesiyai kuvavana nakasina ina kikinomana, muka tamo maise kuvavananama ita kikinomana tovanama Guyau fwayafwaya i fufunavauvauya kana nivaniva kimoki. Yawane nofemaise kuvavananama muka yota ina kikinomana-savavinei. \v 20 Eatu noko tovasima o Tuveka naki i givibwatisiya. Taki muka, nao namoḡa matatafusi sita matekooḡa. Eatu i givibwatisiya ebe nuwanuwana aviyaonana i gibokisiya tauna fasinei ina gifafafanisiya. \p \v 21-22 Yawane togifafafana gigibokeinana keta tomatakawa vikanonono sina nemiya keta kiyakiyaya kafa nuwatabau sina savivinisiya. Ebe taki kasi fata maise Guyau yana namonamoḡa gigibokeinasi nuwatasi sina kaniya. Taki tamo aitevana ina iyavimiya ina bwaduwa, ‘Ei, nofe Togifafafana Gigibokeinamokena,’ o taki ina bwaduwa, ‘Ake, noko namoḡamokena.’ Nao muka bwadunama kwana vitumaḡanei. \v 23 Eketa matami ina fekuwa. Eatu a matamatakawe-vaḡasimiya ebe yo na yami gidewadewa tovanama ibasima sina kikinomana.” \s1 Namoḡa Natuna Yana Makavina \r Madiu 24:29-31, Nuke 21:25-28 \m \v 24 \x - \xo 13:24 \xt Aiseya 13:10, Isikeni 32:7, Yoweni 2:10,31, 3:15, Kenokita 6:12\x*“Noko tovasima nenesiyai tovanama kuvavana nakasina ina kakaviya. \b \q1 \qt ‘Vanavana ina vikumanovana\qt* \q2 \qt keta yota yamayamana muka ina tafa.\qt* \q1 \v 25 \x - \xo 13:25 \xt Aiseya 34:4, Yoweni 2:10, Kenokita 6:13\x*\qt Abamei kinavinavi sina kafifekufekuwa\qt* \q2 \qt keta yota iba fifiwanisi abamai ina kayufeyufisiya.’\qt* \b \m \v 26 \x - \xo 13:26 \xt Daniyena 7:13, Kenokita 1:7\x*Tovanama nenei Namoḡa Natuna sina kitiya busibusi nenei ina nenemiya na yana fiwana nukusi keta na yana kaiwabu. \v 27 Eyo Guyau kana kaetoḡa abamei ina visimeisiya sina niya. Bomatuwei, gagasei, nanakoyei keta yavanatei, fwayafwaya be abama bwatanei tu bwatanei yana namonamoḡa gigibokeinasi sina katuvivisiya tamokaḡa.” \s1 Kai Nugweda Kana Bwadusobusobu \r Madiu 24:32-35, Nuke 21:29-33 \m \v 28 “Kafa kita o kai nugweda nenei kwana kitasanamaniya. Tovanama naḡanina mwanavauna sina vikiviyavena nao kwa sanamaniya nugutabo kana tova i niketamwakufwa. \v 29 Naki maisemoka tovanama nofemaise ibasima kwana kitisiya sina savisavivina nao kwa sanamaniya Namoḡa Natuna yana nemi naki i niketamwakufwamoka. \v 30 A iyaiyavimiya venemokena, nofe susunama yasi tovai nofe ibasima sina mikisavivina muniyai yo sina kafimatemateya. \v 31 Abama keta fwayafwaya sina kaoḡoniya atu fonaku muka ina kaoḡoniya.” \s1 Muka Tamo Aitevana Ina Sanamanei // Kana Kuyadayada O Kana Kawasasa \r Madiu 24:36-44 \m \v 32 \x - \xo 13:32 \xt Madiu 24:36\x*“Muka tamo aitevana ita sanamanei kana kuyadayada o kana kawasasa avi tovai ibasima nofe sina savivina, mukamokena Guyau kana kaetoḡa abamai o taki Natuna tauna. Naki Amanaḡa i sanamaniya. \v 33 Kuna tonetoneya keta kuna gigidewadewa uḡuna muka kuta sanamanei kana tovamokena. \p \v 34 \x - \xo 13:34 \xt Nuke 12:36-38\x*Naki maisemoka tovanama namoḡa tamo yana numa ina venuteweiya eatu ina niya kedawanauwai, kana kaetoḡa tamokatamokaḡa yasi mudadava ina kavenena yota kawa kana tokitavikavina ina iyaviya be ina kitakitanufota. \v 35 Kwami yota naki maisemoka kwana kitakitanufota, uḡuna muka kwata sanamanei toninuma yana makavina. Taki ina nemiya navinaviyai o kamo nuwabuna sinefouna o kamo kamukamu yasi kwae kana tovai o taki tovakatakiyai. \v 36 Kwana gigidewadewa ebe tovanama ina nikikinomana muka ina nisaḡaimi kwana banubanu. \v 37 Avana a iyaiyavimiya, naki maisemoka yota namoḡa matatafusi a iyaiyavisiya, ‘Kwana tonetoneya!’” \c 14 \s1 Diu Toviketanuneina Si Viwaifufuna Be Yeisu Sina Nuvimatiya \r Madiu 26:1-5, Nuke 22:1-2, Yoni 11:45-53 \m \v 1 \x - \xo 14:1 \xt Yauna 12:1-27\x*Naki kuyadayada nuwesimoka muniyai yo Venuvisinatana keta Maneka Muka Nakana Nutuva Kana Ka ina nisaiya. Tovibwanaose nakanakasisi keta visime kana tovisawavenena ketaketa si nuwasa be Yeisu sita givikavina-samwagauwiya ebe sita nuvimatiya. \v 2 Si bwaduwa, “Muka ka kana tovai tana givikaviniya, akata namoḡa sina nuwagoyowa keta vigwaeḡa sina vibutuya.” \s1 Gumayogu Bubu Mamadina I Siwaiya // Yeisu Debabounei Menana Bedani Nenei \r Madiu 26:6-16, Nuke 22:3-6, Yoni 12:1-8 \m \v 3 \x - \xo 14:3 \xt Nuke 7:37,38\x*Yeisu i niya Bedani namoḡa kana wava Saimoni yana numai. Namoḡanama o nauna kwafinina gosagosawina. Nokomai si kakawa atu gumayogu tamokaḡa bubu mamadina yota fatana kitagoyona kana wava nadi na konina i kanasunanemiya. Kana koni si fufuniya anabasita nenei. Kayona i gikotoviya keta bubunama Yeisu debabounei i siwaiya. \p \v 4 Aviyaonana namoḡa nokomai si kayokuḡa keta tututausi si vikagigigamana keta si bwaduwa, “Ava uḡuna yo bubu noko mamadina i vivinuwateweteweyei? \v 5 Kana nufota be manamana tamokaḡa tobunanige fatana 300 siniva maise nenei ita vikimwaneiiya keta gabaninama goyogoyo ita venisiya.” Eketa si dageiya. \p \v 6 Atu Yeisu i iyavisiya i bwaduwa, “Kwa tenei nuwatanei be ava i fufufuniya o i fufuniya. Nofe o iba dewadewana i fufuniya nenekuwai. Atu ava fasinei yo kwa visinatamatamanei? \v 7 \x - \xo 14:7 \xt Visime Nuvinavinana 15:11\x*Kwami tova matatafuna goyogoyo nukusi kwa fakwafakwa eketa avi tovai nuwanuwami maise enao kwana ovivitisiya. Eatu Iyau o muka tova matatafuna nukusi tana fakwafakwa. \v 8 Avana kana nufotai maise naki i fufuniya. Bubu mamadina tofwakuwai i siwaiya be tofwaku i gidewadewavaḡasiya kaku odewadewa fasinei. \v 9 A iyaiyavimiya venemokena, tovanama biga dewadewana fasikuwai fwayafwaya kana matatafu sina yauniya, avana gumayogu nofe i fufuniya nenekuwai yota kana kafa tuku fasinei sina numamaniya.” \p \v 10 Noko tovanama nenei Yudasa Isikaniyoti tanake tamokaḡa tonowana kasi 12 sinesiyai i niya tovibwanaose nakanakasisi nenesiyai Yeisu kana viwaifufuna fasinei. \v 11 Tovanama si nowaniya sebobo i tewesafusiya eketa yasi bwadudabadaba si veniya si bwaduwa, “Gabana kana veniwa” eketa Yudasa ketaketa i nuwasa be nimasiyai ina teniya. \s1 Yeisu Yana Tonowana Nukusi // Venuvisinatana Kana Ka Si Fufuniya \r Madiu 26:17-25, Nuke 22:7-14,21-23, Yoni 13:21-30 \m \v 12 Maneka Muka Nakana Nutuva Kana Ka kana kuyadayada kafa viuḡu nenei, sifi mwanavausi si munumunuwa Venuvisinatana Kana Ka fasinei. Na kuyadayadanama nenei Yeisu kana tomuniyeina si nutoninuvenuveiya si bwaduwa, “Namao nuwanuwau Venuvisinatana Kana Ka kata gidewadewai fasiweu?” \p \v 13 Eketa kana tomuniyeina nasi nuwa i iyavisiya i bwaduwa, “Kwana kanasuna Yenusanema keta namoḡa tamokaḡa tukwava na ukowina i uniuniya ina nisaimiya. Na gwadinama kwana muniiya, \v 14 eketa avi numai ina kanasuna, toninuma kwana iyaviya kwana bwaduwa, ‘Tovisawavenena i bwaduwa, “Nama totomunama nenei kaku tomuniyeina nukusi Venuvisinatana Kana Ka kata kawiyei?”’ \v 15 Eketa totomu nakasina gigidewadewana kuetana ina visawavenimiya. Nokomai iba matatafuna kwana gidewadewiya fasitiyai.” \p \v 16 Yeisu kana tomuniyeina si noḡokawawa eketa si niya Yenusanema avana Yeisu i iyavisiya maisemoka i kikinomana keta si gidewadewa Venuvisinatana Kana Ka fasinei. \p \v 17 Tovanama i vimatasisinovanovana Yeisu yana tonowana kasi 12 nukusi si kikinomana. \v 18 \x - \xo 14:18 \xt Same 41:9\x*Sonamai si kakawa atu Yeisu i bwaduwa, “A iyaiyavimiya venemokena, namoḡa tamokaḡa sinemiyai ina viwaifufunikuwa, namoḡanama nukusi ta kakawa.” \fig |src="IB-049.jpg" size="span" ref="14:18" \fig* \p \v 19 Nuwatasi i dauna eketa tamokatamokaḡa si iyaviya, “A sanamanikuwa iyau muka.” \p \v 20 I iyavisiya i bwaduwa, “Kami 12 sinemiyai aitevana kana maneka Iyau nukusi kabomai ina kutuviya, na tana namoḡanama. \v 21 Namoḡa Natuna ina mateya naki Guyau fonakituna i bwaduwa maisemoka, eatu aitevana Namoḡa Natuna i viwaifufuniya nao daunina venemokena ina nisaiya. Kana nufotamoka be ayona muka sita vinatunei.” \p \v 22 Tovanama si kakawa nenei, Yeisu maneka i viya eketa i kawanunuku-viagigikuwa. Eketa i gisiniya eyo kana tomuniyeina i venisiya keta i bwaduwa, “Kwa vai, nofe o tofwaku.” \p \v 23 Yota owa i viya keta Guyau nenei i viagigikuwa eyo i venisiya eketa owanama nenei si yuwa. \v 24 \x - \xo 14:24 \xt Yauna 24:8, Yenemaiya 31:31-34\x*Eketa i iyavisiya i bwaduwa, “Nofe o ufaufaku, yawane ina ketosiwaḡa namoḡa yagwanisi fasisiyai keta Guyau yana dedeni kwami nukusi ina givifakiniya. \v 25 A iyaiyavimiya venemokena, muka tamo nofemaise waininama ana yunuvanuvai kana nivaniva Guyau yana kafa visime nenei waini kiouna ana yumiya.” \p \v 26 Eyo si osedavadava muniyai yo si kikinomana keta si niya koya Onive nenei. \s1 Yeisu I Bwaduvioḡoniya Fita Yana Vikewa \r Madiu 26:31-35, Nuke 22:31-34, Yoni 13:36-38 \m \v 27 \x - \xo 14:27 \xt Sekanaiya 13:7\x*Yeisu i iyavisiya i bwaduwa, “Matatafumokemi kwana butuwa atu kwana sinanovikuwa uḡuna Guyau fonakituna viviginiwina i bwaduwa, \b \q1 \qt ‘Tokitavikavina ana nuvimatiya\qt* \q2 \qt keta sifi sina venusavaneneḡa.’\qt* \b \m \v 28 \x - \xo 14:28 \xt Madiu 28:16\x*Atu tovanama mateyai ana misini-savavinikuwa, ana viketanuna Ganini.” \p \v 29 Atu Fita i iyaviya i bwaduwa, “Yawane sabu matatafusi sina butuwa atu iyau o muka.” \p \v 30 Eketa Yeisu Fita i iyaviya i bwaduwa, “A iyaiyaviwa venemokena, kimoki nuwabunanama nenei kuna vikeweikuwa kawa tonu muniyai yo kamukamu yana kwae ina vinuwiya.” \p \v 31 Atu Fita i kawafatafata i bwaduwa, “Na namaise taki fasiweu sina nuvimatikuwa, eatu muka tamo kana fata be ana bwadu, ‘Muka ata sanamanei.’” Eketa tomuniyeina matatafusi tamoka bwadunama yota si bwaduwiya. \s1 Yeisu I Kawanunukuwa Getesemani Nenei \r Madiu 26:36-46, Nuke 22:39-46 \m \v 32 Yeisu kana tomuniyeina nukusi si nemiya kabaḡa kana wava Getesemani nenei keta i iyavisiya i bwaduwa, “Nofemai kwana fakwafakwa eatu ana kawanunukuwa.” \v 33 Eketa Fita, Yemesa keta Yoni i ovisiya keta nukusi si niya. Tovanama nenei kana nutoḡona i weifanufanuya, \v 34 eketa i iyavisiya i bwaduwa, “Nuwatadauna nakatamokena i munumunukuwa keta katekateku i nunubudabudaniya maise mate. Nofemai kwana fakwafakwa eatu kwana tonetoneya.” \p \v 35 Kabegomokena i vaniya, eyo i fekuwa fwayafwayai keta i kawanunukuwa be taki kana fata maise kuvavana kana kawasasa ita niuniya. \v 36 I bwaduwa, “Amaku, iba matatafuna ka fata, na fasinei kuvavana nofe owana ku viteweyei nenekuwai. Eatu muka yaku nuwanuwa atu avana ku nuwenuwiya maise kuna fufuniya.” \p \v 37 I makaviniya kana tomuniyeina kasi tonu nenesiyai atu i nisaisiya si banubanuwa eketa Fita i iyaviya i bwaduwa, “Saimoni, omasi ku banubanuwa. Muka kana fata be matau ina fakina kawasasa bwatanaḡa?” \v 38 Eketa i iyavisiya i bwaduwa, “Kwana tonetoneya keta kwana kawakawanunukuwa ebe kami anuvanuva nenei muka kwana feku. Yami vinuwadadana avana dewadewasi katekatemiyai kwana savivinisiya o fifiwanisi atu tofwami i seḡakamekameya.” \p \v 39 I makaviniya i kawanunukuwa keta tamoka bwadubwadusima nenesiyai i kawanunukuwa. \v 40 I makavina-savaviniya nenesiyai eatu i nisaisiya yota si banubanuwa, uḡuna matasi naki i goyomoka. Eketa bwadusi si bauwiya. \p \v 41 Tovanama kana vitonu i makavina-savaviniya nenesiyai, i iyavisiya i bwaduwa, “Omasi yawane kwa banubanuwa keta kwa viviyawasiya. Nakiyai. Tova naki i nuvifotiya. Toviwaifufuna Namoḡa Natuna kabegomokena be togo'yona nimasiyai ina teniya. \v 42 Ake, kaku toviwaifufunamokena naki i kikinomana. Kwa misini be ta nai.” \s1 Yeisu Si Givikaviniya \r Madiu 26:47-56, Nuke 22:47-53, Yoni 18:3-12 \m \v 43 Yeisu yawane i nunusifufuwa atu Yudasa tanake tamokaḡa tonowana kasi 12 i venukikinomana. Tovibwanaose nakanakasisi keta visime kana tovisawavenena yota tokawakawa sabuveka si visimeisiya, keta na fetosi yota na funumisi Yudasa si vinuwiya keta nukusi si nemiya. \v 44 Toviwaifufunanama kiyakiyaya tamokaḡa i mikigisawakedanisiya, “Namoḡanama ana viyuiya na tanake kwana givikaviniya eketa kwana niiya.” \p \v 45 Tovanama si kikinomana Yudasa i niya Yeisu nenei keta i bwaduwa, “Tovisawavenena!” Eyo navanavanei i viyuiya. \v 46 Eketa Yeisu tofwanei si ova keta si givikaviniya. \v 47 Atu namoḡa tamokaḡa nokomai i misimisiniya yana feto i soniyaginiya keta tovibwanaose kasi toviketanuneina kana kaetoḡa taniyana i nuonosiya. \p \v 48 Yeisu i iyavisiya i bwaduwa, “Omasi na fetomi keta na yami funuma kwa nemiya be kwana givikavinikuwa vitana tamo togikuma maise? \v 49 \x - \xo 14:49 \xt Nuke 19:47, 21:37\x*Iyau tova nubwayouna Numa Kodukodu kumenanina kana wasiketai nukusi ta fakwafakwa eatu a gigisawakedana namoḡa nenesiyai eatu ava uḡuna yo muka kwata givikaviniku? Eatu nakiyai, ebe avana Guyau fonakituna i bwaduwiya, ina vivenemokena.” \v 50 Eyo kana tomuniyeina matatafusi si butuwa atu Yeisu si sinanoviya. \p \v 51 Tufunakata tamokaḡa o nuyaḡa tofwanei i sinawaminiya keta Yeisu i muniiya. Tanake yota si anuvanuva be sita givikaviniya, \v 52 eava kana nuyaḡa si sinayauya atu gonegonena i dibwana. \s1 Yeisu Si Nutoninuvenuveiya \r Madiu 26:57-68, Nuke 22:54-55,63-71, Yoni 18:13-14,19-24 \m \v 53 Namoḡa sabu Yeisu si niiya tovibwanaose kasi toviketanuneina yana numai. Nokomai tovibwanaose nakanakasisi matatafusi keta tokawakawa yota visime kana tovisawavenena si yokowa. \v 54 Fita i muniiya simokaḡa sasanei keta i niya tovibwanaose kasi toviketanuneina yana numa kana wasiketai. Nokomai i nuvitoiya tuiyo nukusi keta kaiyai i vivikivanavana. \p \v 55 Tovibwanaose nakanakasisi keta Diu Kawakawa matatafumokesi si nuwasa Yeisu kana tokanakakikakina ebe yo sina nuvimatiya. Atu muka tamo sita nisaḡai. \v 56 Tokanakakikakina-vikanonono yagwanisi o si bwaduwa Yeisu fasinei atu yasi sifufumokesi muka tamo ita nuvifotei. \p \v 57 Namoḡa tunisi si misiniya eketa nofemaise Yeisu fasinei si bwadu-vikanononowa, \v 58 \x - \xo 14:58 \xt Yoni 2:19\x*“Ka nowaniya i bwaduwa, ‘Namai Numa Kodukodu namoḡa nimasiyai si yoniya o ana yakweniya atu kuyadayada tonusi nenei ana yona-savaviniya muka namoḡa nimasiyai.’” \v 59 Eatu muka tamo yasi sifufunama tamo ita nuvifotei. \p \v 60 Eketa tovibwanaose kasi toviketanuneina sabu matasiyai i otowamisiniya keta Yeisu i nutoninuvenuveiya i bwaduwa, “Yasi vinoisima fasinei tamo avana kuna bwaduwiya o muka?” \p \v 61 Atu Yeisu muka tamo avana ita bwaduwei naki i manava. Tovibwanaose kasi toviketanuneina yota i nutoninuvenuveiya i bwaduwa, “O venemokena kwaḡa Togifafafana Gigibokeinana, Guyau ta sawadavadaviya kwaḡa Natuna?” \p \v 62 \x - \xo 14:62 \xt Daniyena 7:13\x*Yeisu i bwaduwa, “Ika Iyau. Yawane matatafumi kwana kitiya Namoḡa Natuna ina fakwasiotoḡa Tofiwanaonaona kikikatainei keta abamei busibusi nenei ina nenemiya.” \p \v 63 Tovibwanaose kasi toviketanuneina kana nuya i kiganiniya\f + \fr 14:63 \ft Tovanama fiyao Diu sina nuwagoyowa venemokena kasi nuya si kikiganiniya.\f* keta i bwaduwa, “Muka yota tana vinuwadadana tokanakakikakina fasisiyai. \v 64 \x - \xo 14:64 \xt Visime Tafu 24:16\x*Yana bwadu-tafakaikokona Guyau nenei naki kwa nowaniya eketa namaise kwata bwadu?” \p Eketa matatafusi si bwaduwa, “I goyona na fasinei kana nufota be ina mateya.” \p \v 65 Tunisi si vibutuwa si nufunataniya. Matana si sumiya eyo si munuya atu si bwaduwa, “Taki kwaḡa Guyau yana tomatakawa, ku iyaveiki aitevana i munuu!” Eyo tuiyo si givikaviniya eketa si munuya. \s1 Fita Yeisu I Vikeweiya \r Madiu 26:69-75, Nuke 22:56-62, Yoni 18:15-18,25-27 \m \v 66 Fita yawane wasiketai i fakwafakwa atu tovibwanaose kasi toviketanuneina kana kaetoḡa gumayogu i nemiya. \v 67 Tovanama i kitiya Fita kaiyai i vivikivanavana, i toneye-dewadewiya keta i bwaduwa, “Kwaḡa o noko namoḡanama Yeisu tene Nasaneti nukusi.” \p \v 68 Eatu Fita i vikewa i bwaduwa, “Iyau muka ata sanamanei ava fasinei ku bwadubwadu,” keta i kikinomana kawa nenei. Tovanama nenei kamukamu i kwaeya. \p \v 69 Tamoka gumayogunama yota Fita i kita-savaviniya, keta aviyaonana namoḡa nokomai si misimisiniya i iyavisiya i bwaduwa, “Nofe tanake Yeisu unana tamokaḡa!” \v 70 Eatu Fita yota i vikewa-savaviniya. \p Muniyai aviyaonana namoḡa nokomai si misimisiniya Fita si iyaviya si bwaduwa, “Bwadu venemokena, kwaḡa o unasi tamokaḡa uḡuna kwaḡa yota tene Ganini.” \p \v 71 Atu Fita i vikewatautauna i bwaduwa, “Guyau matanei a iyaiyavimiya venemokena! Namoḡanama kwa bwadubwaduwiya o muka ata sanamanei.” \p \v 72 Tovanama nenei kamukamu yana kwae i vinuwiya eketa Fita nuwatana i kakwaniya Yeisu yana bwadu, “Kuna vikeweikuwa kawa tonu muniyai yo kamukamu yana kwae ina vinuwiya.” Eketa i kafuwaiya keta i bwediya. \c 15 \s1 Yeisu Fainato Naunei I Misiniya \r Madiu 27:1-2,11-14, Nuke 23:1-5, Yoni 18:28-38 \m \v 1 Nuwabunimokeyai tovibwanaose nakanakasisi be tokawakawa yota visime kana tovisawavenena keta Diu Kawakawa matatafusi si yokowa keta si vikanusifusifufuwa Yeisu fasinei. Eyo nimana si kiyona keta si niiya Noma tovisime Fainato nimanei si teniya. \v 2 Eketa Fainato Yeisu i nutoninuvenuveiya i bwaduwa, “O kwaḡa fiyao Diu yasi Tufomu?” \p Eketa Yeisu i nufata i bwaduwa, “Ika. Na naki ku bwaduwa maise.” \p \v 3 Eketa tovibwanaose nakanakasisi Yeisu si vinoiya iba yagwanisi goyosi fasisiyai. \v 4 Yota Fainato Yeisu i nutoninuvenuveiya i bwaduwa, “Tamo avana kuna bwaduwiya o muka? Ku kitai goyona kana yagwana fasinei si vivinoiwa!” \v 5 Atu Yeisu muka tamo avana ita bwaduwei eketa Fainato i mayaḡa. \s1 Fiyao Diu Nuwanuwasi Yeisu Ina Mateya \r Madiu 27:15-26, Nuke 23:13-25, Yoni 18:39—19:16 \m \v 6 Manamana tamokatamokaḡa Venuvisinatana kana Ka kana tovai, tova matatafuna Fainato finisina tamokaḡa deniyai i vivikikinomaniya namoḡa yasi nuwanuwai maise. \v 7 Na tovanama nenei namoḡa kana wava Banabasi o deniyai i fakwafakwa. Tanake o tunisi tovigwaeḡa nukusi Noma gabemani nukusi si vigwaeḡa, keta yota tunisi namoḡakaokaoḡosi atu si nuvimatisiya. Eketa Noma tonuaviya si givikaviniya keta deniyai si teniya. \v 8 Sabuveka si yokowa keta Fainato si vikokoniya be tamo aitevana ita ketoyauya, naki manamana tamokatamokaḡa i fufufuniya maise. \p \v 9 Eketa Fainato i nutoninuvenuveisiya i bwaduwa, “Omasi nuwanuwami fiyao Diu yami Tufomu ana ketoyauya fasimiyai?” \v 10 Nofemaise i iyavisiya uḡuna waniya i mikisanamaniya vitana tovibwanaose nakanakasisi o Yeisu si vikumaiḡiya, na fasinei si katuteweiya nenei. \v 11 Eatu tovibwanaose nakanakasisi o sabuveka si ketoyakayakanisiya be Fainato sina vikokoniya be Banabasi ina ketoyauya fasisiyai atu muka Yeisu. \v 12 Atu Fainato i iyave-savavinisiya i bwaduwa, “Atu namoḡa nofe kwa weneweniya Diu yami Tufomu o namaise ana iyavei?” \p \v 13 Si vikafinafina si bwaduwa, “Ku giviogonaḡanaḡai!” \p \v 14 Atu Fainato i iyave-savavinisiya i bwaduwa, “Atu avao uḡuna? Avi goyona i fufuniya yoke?” \p Atu si finadewadewa si bwaduwa, “Ku giviogonaḡanaḡai!” \p \v 15 Eketa namoḡa nuwatasi kana kata fasinei, Banabasi i ketoyauya atu tonuaviya i visimeisiya keta Yeisu si nafanafasiya eyo i katuteweiya be sina giviogonaḡanaiya. \s1 Tonuaviya Yeisu Si Sawaviniiya \r Madiu 27:27-31, Yoni 19:2-3 \m \v 16 Tonuaviya Yeisu si niiya Fainato yana numa kaikaiwabuna kana wasiketai eyo unaunasi si wenevakukusisiya. \v 17 Kwame yabeyabenina Yeisu si vikotoniya keta kisisiku naḡanina kikikwanekwanena nenei gedugedu si fufuniya keta debabounei si teniya. \v 18 Keta si sawaviniiya si bwaduwa, “Ae mukanono. Naki Diu yasi Tufomu!” \v 19 Kiwanai si munumunuya be si nufunataniya eatu naunei vifotuwai kaetutusi si viketogunisiya vitana kana venufotafota tufomu maise. \v 20 Si sawaviniiya muninei, kwame yabeyabenina si visaniniiya eatu Yeisu tauna kana nuya si vikotoniya eketa si oviya si kikinomaniya menanai be sina giviogonaḡanaiya. \s1 Yeisu Si Giviogonaḡanaiya \r Madiu 27:32-44, Nuke 23:26-43, Yoni 19:17-27 \m \v 21 \x - \xo 15:21 \xt Noma 16:13\x*Si niniya atu ke'ta tofwanei namoḡa tamokaḡa Saimoni tene Sainini si venusaiya kawayavatei i nemiya. Tanake Anekisenida keta Nufusi amasi. Namoḡanama si nuyakayakaniya keta Yeisu kana ogonaḡanaḡa i uniya. \v 22 Yeisu si oviya keta si niiya kabaḡa kana wava Gonigota nenei. Gonigota kana nuwanuwa o Navakanuwa kana Kabaḡa. \v 23 Nokomai bubu kana wava meya, waini nukusi si viniya eketa Yeisu si venenuvanuviya eatu i dibutoyoiya.\f + \fr 15:23 \ft Waini keta meya nukusi si viniya o kuvavana kana kafa nuvitutuma.\f* \v 24 \x - \xo 15:24 \xt Same 22:18\x*Eketa si giviogonaḡanaiya atu kana nuya fasinei, nao daisi nenei si vikaneeneiya. Nofe ketaketanama nenei, kana nuya si vitukuwiya tututausi nenesiyai. \fig |src="41_Mk_15_12_RG.jpg" size="span" ref="15:24" \fig* \p \v 25 Nuwabuni 9 kana fafani nenei Yeisu si giviogonaḡanaiya. \v 26 Kana bwaduvinoi viviginiwina si tutuvifotiya kuetana i bwadubwaduwa, \sc Tanake Diu yasi Tufomu\sc*. \v 27 \x - \xo 15:27 \xt Aiseya 53:12\x*Togikuma nasi nuwa Yeisu nukusi si giviogonaḡanaisiya, tamokaḡa kukikikatainei eatu tamokaḡa o kukikimawanei.\f + \fr 15:27 \ft Tunisi viginiwa nenesiyai o kana nukisi 28 si nunatuya. \fq Eketa Guyau fonakituna i vivenemokena bwadu noko, “Aviyaonana totaniyagunu sinesiyai tanake na kana sawasawa.”\f* \p \v 29 \x - \xo 15:29 \xt Same 22:7, 109:25, Maka 14:58, Yoni 2:19\x*Namoḡa sabu ketai si niniya be si nenemiya eatu si nunuwautuutuna atu si bwadubwaduwa, “Ake, naki ku sanamaniya! Omasi Numa Kodukodu kuta yakweniya eatu kuyadayada tonusi nenei kuta yona-savaviniya, mukanono! \v 30 Make nao ogonaḡanaḡa nenei ku sobunemai be tauḡu ku gifafafaneu!” \p \v 31 Tamoka ketaketanama nenei tovibwanaose nakanakasisi keta visime kana tovisawavenena tututausi nenesiyai Yeisu fasinei si sawaviniḡa si bwaduwa, “Mani namoḡa i gifafafanisiya atu tauna o muka kana fata! \v 32 I bwaduwa avage tana Togifafafana Gigibokeinana keta yota Isineni kana tufomu. Make nao ogonaḡanaḡai ita sobunemiya tata kitiya be tata vitumaḡaniya.” Namoḡa kasi nuwa o kuniniuna si giviogonaḡanaisiya yota si sawanuketuwiya. \s1 Yeisu Yana Mate \r Madiu 27:45-56, Nuke 23:44-49, Yoni 19:28-30 \m \v 33 Tovanama vanavana i nemiya sinefounei, noko fafaninama matatafuna kumanovana i gikafufuya keta i fakwa kana nivaniva vanavana i niya tonusi yana fafani. \v 34 \x - \xo 15:34 \xt Same 22:1\x*Tovanama nenei Yeisu kayona nakasinei i bwauwa i bwaduwa, “\tl Enoi, Enoi, nama sabatani?\tl*” Kana givina o, “Yaku Guyau, yaku Guyau, ava uḡuna ku sinanoveiku?” \p \v 35 Namoḡa tunisi nokomai si misimisiniya si nowaniya keta si bwaduwa, “Kwa vaneneḡa, kana kita kamo Inaitiya i weneweniya.” \p \v 36 \x - \xo 15:36 \xt Same 69:21\x*Namoḡa tamokaḡa i dibwana i niya eketa banou i viketokutuviya waini yuyuna nenei. Eyo kiwana bwatanei i tunevaneiya be Yeisu ina yumiya fasinei eketa i bwaduwa, “Yabe ta kitai, kamo Inaitiya ina nemiya ogonaḡanaḡai ina kakiya.” \p \v 37 Eatu Yeisu kayona nakasinei i bwauwa eketa yawasina i kakaviya. \v 38 \x - \xo 15:38 \xt Yauna 26:31-33\x*Eketa Numa Kodukodu kusinena kafa dawanafafana kana nuya i kasaniniya etanei atu i sobuwa sifunei. \p \v 39 Tonuaviya kasi kaimatana ogonaḡanaḡa naunei i misimisiniya i kitiya namaise Yeisu i mateya eketa i bwaduwa, “Bwadu venemokena namoḡa nofe o Guyau Natuna.” \p \v 40 \x - \xo 15:40 \xt Nuke 8:2,3\x*Tunisi vivine o matakedawanauna si misiniya atu si tonetoneiya. Sinesiyai o Meni ne Magidana eketa Sanome yota venuwana Meni o Yemesa gwadiyei keta Yosese ayosi. \v 41 Nofe vivinesima o nauna Yeisu Ganini nenei si muniiya keta yota si okakikakiniya. Vivine yota yagwanisi nukusi nokomai si misiniya atu Yeisu si tonetoneiya. Vivinesima o Yeisu kaena si kwafuya eketa si niya Yenusanema. \s1 Yeisu Kana Odewadewa \r Madiu 27:57-61, Nuke 23:50-56, Yoni 19:38-42 \m \v 42-43 Tene Animatiya kana wava Yosefa o tanake Diu Kawakawa tamo kana namoḡa nakasina. Tanake o i kitakitanufota Guyau yana kafa visime fasinei. Eketa gidewadewa kana kuyadayada atu naki i vivinavinaviya be yo Sabati ina vibutuwa fasinei, eketa Yosefa na yana katevatu i niya Fainato nenei keta i vikokona Yeisu tofwana fasinei. \v 44 Fainato i sabanutuḡa tovanama Yeisu yana mate fasinei i biganowana keta tonuaviya kasi kaimatana i weniya keta i nutoninuvenuveiya taki Yeisu naki i mateya. \v 45 Tovanama kaimatana nenei sanamana i videwadewiya, tofwa i sawateweiya Yosefa nenei. \p \v 46 Yosefa nuya kwayakwayana i kimwaniya eketa tofwa ogonaḡanaḡai i kakiya keta i waminiya muniyai yo vatunuma vigabanina si taniya nenei i teniya. Eyo gabana nakasina i katubwatabwataviniya keta vatunuma kawana i tenefotiya. \v 47 Meni ne Magidana keta Meni Yosese ayona o si kitiya namaniyei Yeisu tofwana i teniya. \c 16 \s1 Yeisu Yana Misini-Savavineina \r Madiu 28:1-8, Nuke 24:1-12, Yoni 20:1-10 \m \v 1 Tovanama Sabati kana kuyadayada i kakaviya, Meni ne Magidana yota Meni Yemesa ayona keta Sanome bubu mamadisi si vikimwaneya Yeisu tofwana kana vitowa fasinei. \v 2 Wiki kana kuyadayada kafa viuḡu nenei tovanama vanavana i vaneya, si niya vatunuma nenei. \v 3 Si niniya atu ke'ta tofwanei tututausi si vikanunutoniya si bwaduwa, “Aitevana gabana ina katuniyei vatunuma kawana nenei fasitiyai?” \p \v 4 Gabananama nakatamokena atu i kabwatabwataviniya i makaviniya eketa tovanama matasi i kanakasiya si kitiya kawa kakayauna. \v 5 Eketa vatunuma sinenei si kanasuna, tamokaḡa tufunakata kana nuya kwayakwayana kukikikataisi si kitiya i fakwafakwa eketa si mayaḡa. \v 6 Eatu i iyavisiya i bwaduwa, “Muka kwana matuta. A sanamaniya Yeisu tene Nasaneti si giviogonaḡanaiya kwa nunuwasiya eatu tanake weka muka. Tanake naki i misini-savaviniya. Kwa kitai, nofemai si teniya. \v 7 \x - \xo 16:7 \xt Madiu 26:32, Maka 14:28\x*Atu kwana niya kana tomuniyeina keta Fita nukusi nofemaise kwana iyavisiya kwana bwaduwa, ‘Tanake i viviketanuna Ganini eketa nokomai yo kwana kitiya. Naki nauna i iyavimiya maise.’” \p \v 8 Tovanama nokomaise si nowaniya, vivinesima si mayaḡa keta na yasi akikinikuna vatunuma sinenei si kikinomana-nemiya keta si vikadibwadibwana si niya. Si matuta eketa muka tamo aitevana sita iyavei avana namoḡa tufunakasina i nusifufuwisiya. \b \pc [Tunisi Naumokena Viginiwa Muka Sita Katukanasunei 16:9-20.] \s1 Yeisu I Kikinomana Meni Ne Magidana Nenei \r Madiu 28:9-10, Yoni 20:11-18 \m [ \v 9 Wiki kana kuyadayada kafa viuḡu nenei tovanama Yeisu nuwabunimokeyai i misini-savaviniya, nauna Meni ne Magidana nenei i mikikikinomana. Nofe gumayogunama nenei Yeisu kanunu goyosi kasi 7 i nukakisiya. \v 10 Aviyaonana namoḡa Yeisu nukusi si nidadana o nuwatasi i dauna eketa Yeisu fasinei si bwedibwediya. \v 11 Atu Meni i niya keta i iyavisiya i bwaduwa, “Ei! Yeisu naki i misini-savaviniya, iyau tauku matamokekuwai a kitiya!” Eatu yana bwadu muka sita vitumaḡanei. \s1 Yeisu Kana Tomuniyeina Kasi Nuwa Nenesiyai I Nikikinomana \r Nuke 24:13-35 \m \v 12 Munifotai tomuniyeina kasi nuwa Yenusanema si teweiya keta si niniya atu Yeisu i nikikinomana nenesiyai. Si kitiya vitana tamo avi namoḡa. \v 13 Si makavinisiya keta unaunasi kasi tufo si iyavisiya atu tasike yota muka sita vitumaḡaneisi. \s1 Yeisu Yana Tonowana Kasi 11 Nenesiyai I Nikikinomana \r Madiu 28:16-20, Nuke 24:36-49, Yoni 20:19-23, Bunanige 1:6-8 \m \v 14 Munifotai tonowana kasi 11 si kakawa eatu Yeisu i kikinomanisiya. Keta i dageisiya uḡuna katekatesi yana gua eketa muka na yasi vitumaḡana, na nenei aviyaonana yana misini-savavineina muninei si kitiya muka sita vitumaḡaneisi. \p \v 15 \x - \xo 16:15 \xt Bunanige 1:8\x*Eketa i iyavisiya i bwaduwa, “Kwana kikinomana fwayafwaya kana matatafu nenei be biga dewadewana kwana yauniya matatafusi nenesiyai. \v 16 Aitevana ina vitumaḡanikuwa keta givibutabuta ina viya nao gifafafana ina nisaiya, eatu aitevana muka ina vitumaḡaneiku nao vimatadawana ina nisaiya. \v 17 Kaku tovitumaḡana kiyakiyaya kafa nuwatabau fifiwanisi sina savivinisiya. Kaku wavai kanunu goyosi namoḡa nenesiyai sina nukakisiya yota meya kiousi tunisitunisi muka kasi sanamana nenesiyai sina nusifufuwa. \v 18 Mwata goyosi sina givikavina yota taki ukowa onaonasi sina yumiya, muka ina navisi. Nimasi sina dawana tovisafwavinaḡa tofwasiyai eketa sina bwina.” \s1 Yeisu Yana Vane Abamai \r Nuke 24:50-53, Bunanige 1:9-11 \m \v 19 \x - \xo 16:19 \xt Bunanige 1:9-11\x*Tovanama Tuveka Yeisu i nusifufukooḡa, Guyau i vaneiya abamai eketa kikikatainei vifotu kabaina nenei i fakwasiotoḡa. \v 20 Eketa tomuniyeina si numamananiya namoḡa nenesiyai. Eatu Tuveka i ovivitisiya eketa yana fiwanai kiyakiyaya kafa nuwatabau si savivinisiya namoḡa matasiyai. Nofe ibasima nenesiyai yasi numamana i vivenemokena.]