\id MRK  
\h MARK 
\toc1 Mark Saadanii Kaimanaꞌo Kuwai 
\toc2 Mark 
\toc3 Mrk 
\mt1 Mark 
\mt2 Saadanii Kaimanaꞌo Kuwai 
\is1 Diꞌoraz kaarita dauaꞌo 
\ip Diꞌoraz kaarita Mark saadanii. Jesus mawakan naꞌiki ukadishitan dono pamawaka-kizi iki, paꞌinaꞌo zii Mark uruu dono. Apostle Peter minaudaꞌuitapauzonii uruu pakakuwaatinan dono. Wuruꞌu Mark saadaniaz, Peter tukapanii naꞌiki uabatanii kida Jesus diꞌiki. Rome ikiꞌo wuruꞌu usaadanuz pakaaritan mishidainao Gentilenao atiꞌo, patakaꞌuta-kariwainaouz. 
\ip Dobata Mark saadan Jesus shaꞌapatanii kida dauꞌan, naꞌiki utominapa-kidan dauꞌu pidannao kapam. Karikaonan daꞌi Mark dakotauzon Jesus Tiichaa kii. 
\ip Kiwiitapa, pakaaritan idaꞌa, Mark kowaadan Jesus uruu Tominkaru dani. Udaunaꞌan ukowaadan naꞌapam Jesus shaꞌapatan umanawun kidaꞌo aimaakan diꞌitinapa-kinai, aonaꞌo turuu pidan shaꞌapatan, soo Tominkaru paꞌan. Naꞌiki ukowaadan Jesus, uruu Jewnao zaudapauzoniaz kazannaataꞌo niꞌoraz paugaru. Uruu Jewnao dakotaniaz Messiah kii Hebrew paradan idaꞌan; Greek paradan idaꞌan udakota-kao Christ kii. Naꞌiki Jesus dakotan paugaru Daonaiora Aokazi Ikiꞌo\f + \fr 1:0 \fq Daonaiora Aokazi Ikiꞌo: \ft Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* kii, utukapa-kidan Tominkaru wuruꞌu dyuudaꞌoraz paugaru aokazi iki. Naꞌiki utukapa-kida mishiꞌo pidan paugaru, naꞌiki Tominkaru kapam. 
\ip Mark kowaada kapam naꞌapam pidannao shaꞌapatinan, oo naꞌapam ĩkian Jesus kuwaa naꞌiki ushaꞌapatanii kida dauꞌan. Mark saadan pakaaritan, utukapa-kidaꞌazon idi mishi Jesus aipan ipai pidannao (Jewnao naꞌiki Gentilenao) tominpan paꞌidiꞌiki. Uaipan pidannao aitapan, pidan tominpaꞌo Jesus diꞌiki, umashaapan nii kaimanaaka Jesus tuma, naꞌiki ubaokopatan nii panyukunuu Jesus tuma. 
\ip Kainaꞌa Mark dauꞌu kidaꞌo kowaada-kao Tominkaru Paradan (New Testament) idaꞌa. Panaadon udakota-kao John Mark kii. (Puawunuuta Acts 12:12, 25 idaꞌa; Acts 13:5, 13 idaꞌa; Acts 15:37-39 idaꞌa; Colossians 4:10 idaꞌa; 2 Timothy 4:11 idaꞌa; Philemon 1:24 idaꞌa.) Iriba pidan zauda-kidan Mark wuruꞌu dakota-kariwaiz paꞌinaꞌo pidan nii Mark 14:51-52 idaꞌaꞌoraz. 
\c 1  
\s1 John Chikaawunuupauzo kaudin-kizi dauaꞌo 
\r (Matthew 3:1-2; Luke 3:1-18; John 1:19-28) 
\p  
\v 1 Diꞌi Kaimanaꞌo Kuwai sakadinan Tominkaru Dani Jesus Christ dauaꞌo.  
\v 2 Usaadinpan prophet Isaiah kaaritan kawanaꞌati: 
\q1 “Tominkaru kian, 
\q1 ‘Õdyuudan nii kakuwaapaꞌo nii puꞌuaꞌati, 
\q2 saabaaꞌo nii dunapo puꞌati.’ 
\q1  
\v 3 Kainaꞌaꞌo nii pidan kadakoinpan diiwa, 
\q2 mapidantakaꞌo amazada ii aka: 
\q1 ‘Putoma dunapo Naobanai ati, 
\q2 pusaabaa sakitapa uchiꞌika kizi nii!’” 
\p  
\v 4 Mishi John Chikaawunuupauzo aidinan mapidantakaꞌo amazada ii, karikaonan ukadakotinan chikaawunuin-karu dauꞌu. “Utanawatinaꞌa naa uꞌoian ai naꞌiki uchikaawunuinaꞌa naa. Uruu Tominkaru mainaabatan nii uꞌoian,” ukian pidannao ati.  
\v 5 Iriba pidannao Judea Baara anainao naꞌiki donoi Jerusalem iki kidaꞌo waꞌatin ĩabatapaꞌanan John kuwaa. Ĩkowaadan paꞌoian kida, naꞌiki John chikaawunuuan ĩdyaun Jordan Waꞌo ii.  
\v 6 Ukamichan toma-kao camel idi idiꞌo, kainaꞌa kapam uzadawu wuzada-kariwai madai, naꞌiki uwanyukunuu nii manorunao\f + \fr 1:6 \fq manorunao: \ft oo chiwao, iribaꞌoraz ĩmashaapan.\f* naꞌiki maaba. 
\p  
\v 7 Aizii John kian pidannao ati, “Pidan waꞌatipaꞌo õdawuꞌati kainaꞌiki, uruu powaꞌaꞌo zii umanawunun õꞌai. Aonaa õturuan õbuzuutan udazkidi zunaa.\f + \fr 1:7 \ft Poitorui kaudin-kizi wuruꞌu ubuzuutanuz panaobanaa dazkidi zunaa.\f* 
\v 8 Õchikaawunuuan unao wunu idi, mazan uruu, uchikaawunuuan nii paꞌan unao Kaimanaꞌo Doronaa idi.” 
\s1 Jesus Chikaawunuu-kao naꞌiki utiwaa-kidapa-kao 
\r (Matthew 3:13—4:11; Luke 3:21, 22; 4:1-13) 
\p  
\v 9 Aonaa utomunuꞌikin Jesus kaawan daunaꞌan Nazareth iki, Galilee Baara iaꞌoraz wiizai. Naꞌapain John chikaawunuuan uruu Jordan Waꞌo ii.  
\v 10 Jesus koditan daunaꞌan wunu diꞌiki, sariapa utukapan aokazi daꞌata-kao, naꞌiki Kaimanaꞌo Doronaa waꞌatin uꞌidaꞌati orid kawan.  
\v 11 Parada-karu kian aokazi iki, “Pugaru mishi õdani õmarainapanii; kaiman manawun õnyukunuu puꞌati.” \fig Kaimanaꞌo Doronaa kaawan Jesus idaꞌati orid kawan|src="CN01656B.tif" size="col" ref="1:9-11" \fig* 
\p  
\v 12 Udaunaꞌan Kaimanaꞌo Doronaa dyuudaꞌakan naa umakon mapidantakaꞌo amazada diꞌiti.  
\v 13 Naꞌii umashaapan toꞌora kidaꞌo aimaakannao bii an 40 kamoo. Naꞌii Satan tiwautan patanawatan uruu oiaꞌo diꞌiti, mazan angelnao kaawan idi uꞌidaꞌati, ĩkaminkaꞌutan naazu. 
\s1 Jesus kaawan ukowaadaꞌanan Kaimanaꞌo Kuwai 
\r (Matthew 4:12-22; Luke 4:14-15; 5:1-11) 
\p  
\v 14 John taraa-kao daunaꞌan, Jesus makon Galilee Baara iti, ukowaadaꞌanan naa Kaimanaꞌo Kuwai Tominkaru diꞌikiꞌo.  
\v 15 Ukian pidannao ati, “Aizii kamoo mishiinan kaawaꞌazon naa, Tominkaru Naobanai-tinan maonapataꞌa naa. Utanawatinaꞌa naa uꞌoian ai kida naꞌiki umishida wuruꞌu Kaimanaꞌoraz Kuwai.” 
\s1 Kopautapauzonao daꞌanan Jesus 
\p  
\v 16 Jesus makopaanan puꞌu maonapa Galilee Karishiiz danomata, utukapa dyaꞌutam kopautapauzonao, Simon paꞌinawuzu Andrew tuma. Ĩzaamaapan kopau pasairon idaꞌan karishii baoko iki.  
\v 17 Jesus kian ĩꞌati, “Uwaꞌati õtuma õtominapa-kida kizi unao uzaamaapan dauꞌu pidannao.”  
\v 18 Sariapa ĩwaꞌakaꞌakan pasairon kida naꞌiki ĩdaꞌanaꞌakan naa uruu. 
\p  
\v 19 Naꞌikiꞌo udobataꞌakan, sariapa utukapan dyaꞌutam pidannao koshan, James naꞌiki John, ĩnao Zebedee dainao. Ĩminziiwatan pasairon kida pakanawan zoꞌo.  
\v 20 Sariapa Jesus dapadan ĩdyaun paminaudaꞌunao nii. Uruꞌu naa ĩwaꞌakaꞌakan naa padaru Zebedeez kanawa zoꞌii poitoruinao tuma, ĩmakoꞌokan naa Jesus tuma. 
\s1 Maꞌozakaꞌo idaꞌan Jesus tominapatin-kidan pidannao 
\r (Luke 4:31-37) 
\p  
\v 21 Uruu daunaꞌan Jesus kaawan Capernaum iti patominapa-kidaniinao tuma. Naꞌiki Sookapa-karu Kamoon donoꞌo naa, Jesus makon synagogue\f + \fr 1:21 \fq synagogue: \ft kabaun Jewnao baokopainapa-kizi. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* iti. Naꞌiaꞌa naa ukakinaopan pidannao.  
\v 22 Pidannao abatapainaouz uruu, tuukii ĩdiꞌitinpan uparadan dauꞌu, ushaꞌapanum kauꞌan utominapatin-kidan idi ĩdyaun paaitapan idaꞌan paꞌan, aonaa wunao kawan maniꞌi tiichaapauzonaouz Moses kakinaori dauꞌu. 
\p  
\v 23 Upuꞌu pidan, oiaꞌo doronai zaamatapanii morotan synagogue nazo iti, sariapa ukadakonaakan.  
\v 24 Ukian, “Jesus, Nazareth san, kanom dii pushaꞌapataꞌazon watuma? Puwaꞌatin pumainaabataꞌazon shaꞌa waunao? Õaitapanii pugaru Tominkaru diꞌikiꞌo puwaꞌatin.” 
\p  
\v 25 Sariapa Jesus mashaatan oiaꞌo doronai, ukian, “Pumashaada naꞌiki pukodita wuru aiaꞌa pidanaz.”  
\v 26 Sariapa wuruꞌu oiaꞌo doronaiz ziiautapanuzu naꞌiki ukadakoꞌokan diiwa kapam, uruu mazan usoꞌotinaꞌakan naa uꞌidiꞌiki. 
\p  
\v 27 Uruu daunaꞌan tuukii manawun pidannao diꞌitinpan. Naꞌiki ĩpishautaakan paꞌatiaaka kida, “Shaꞌapaꞌoram kaduz kakinaoriꞌi naa wuruꞌu? Paꞌinaꞌoraꞌa naa kakinaowapa-karu aonaꞌo waabatauzon? Diꞌoraꞌa pidan paradinan pamaꞌozakan idaꞌan, atii oiaꞌo doronainao izoꞌati zii uparadan.” 
\p  
\v 28 Uruu idi kadiman ukaunamanaata-kao ipai wiizainao kawanaꞌati Galilee Baara ii aka. 
\s1 Jesus kakudan pidannao 
\r (Matthew 8:14-17; Luke 4:38-41) 
\p  
\v 29 Jesus ipaian daunaꞌan pachoochiipan synagogue ii, naꞌiki ukoditan paminaudaꞌunao tuma. Ĩmakon sariapa Simon naꞌiki Andrew dapu iti, James naꞌiki John makoꞌo kapam ĩtuma. 
\p  
\v 30 Uruu dono Simon imauzo karinaꞌo, tuukii omada wiichan pakarinaan idi, aonaa turuu okadishitan. Aizii Jesus kaawan puꞌu naꞌiti, sariapa ĩkowaadan okarinaan uꞌati.  
\v 31 Jesus makon oꞌidiꞌiti, sariapa uzaamatanuzo pakaꞌu kadu iki naꞌiki ukadishita-kidanuzo. Uruꞌu naa okakudaꞌakan, udaunaꞌan otaan naa ĩwanyukunuu nii. 
\p  
\v 32 Uruu wachuupunin, kamoo tipitan daunaꞌan, pidannao kaawa-kidan Jesus idaꞌati, ipai karinainao naꞌiki oiaꞌo doronainao zaamatapaniinao kida kapam.  
\v 33 Ipai naꞌii sannao kasabaꞌukinan kida kabaun panibazoota an.  
\v 34 Uruu dono Jesus kakudan iriba karinainao naꞌiki iriba ukodita-kidan oiaꞌo doronainao pidannao ai kapam. Aonaa utaapadan oiaꞌo doronainao paradan, ushaꞌapanum kauꞌan ĩaitapan idi uruu. 
\s1 Jesus kakinaopan Galilee Baara ii 
\r (Luke 4:42-44) 
\p  
\v 35 Baꞌoran kamoo wakankanaanin, Jesus koditan kabaun iki. Umakon pabaꞌorantin wiizai iki mapidantakaꞌo amazada iti, naꞌiaꞌa naa utoriinpan.  
\v 36 Simon naꞌiki uminaudaꞌunao, ĩdawatapan naa uruu,  
\v 37 atii ĩikodanuzu. Ĩkian uꞌati, “Ipai pidannao dawatapan pugaru.” 
\p  
\v 38 Jesus kian ĩꞌati, “Wamako baꞌoran wiizai kida diꞌiti. Naꞌii akaꞌo nii õkakinaopan, ushaꞌapanum kauꞌan naꞌapaꞌo dauꞌatiꞌo õwaꞌatin daꞌatiꞌi.”  
\v 39 Uruu idi Jesus chiꞌikapan ipai Galilee Baara an kidaꞌo wiizai kawanaꞌati, ukakuwaapatinan ipai synagogue kida kawanaꞌati, naꞌiki ukodita-kidan ipai oiaꞌo doronainao pidannao ai kida. 
\s1 Jesus kakudan pidan powaa iti 
\r (Matthew 8:1-4; Luke 5:12-16) 
\p  
\v 40 Pidan kaawan Jesus idaꞌati baiatinaꞌo kichanaꞌiki-kiaꞌo bishoi\f + \fr 1:40 \fq kichanaꞌiki-kiaꞌo bishoi: \ft aonaꞌo ukasaranaa nii, tuzuinbaꞌo kapam baꞌoran pidan diꞌiti. Putukapa kaarita tokon ii Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* idi. Ukodoruꞌukan ukanaapu itinapu, tuukiaꞌo idaꞌan upishaan, uaipan Jesus kaminkaꞌutan paugaru. Ukian, “Punyukunuu naꞌapan an, pusaabaa wuruꞌu õkabishopanuz.” 
\p  
\v 41 Jesus kashaꞌora-kida uruu naꞌiki upishatanuzu pakaꞌu idi, “Oo, naꞌapa mishi õnyukunuu, õkaminkaꞌutan nii pugaru.” Naꞌiki ukian, “Pusaabain powaa iti koshan!”  
\v 42 Sariapa mishi umada saabainaꞌakan.  
\v 43 Udaunaꞌan Jesus kakinaowaꞌakan naa uruu, udyuudaꞌakan naa kapamazu.  
\v 44 Upuꞌu ukian uꞌati, “Puabata, aonaa paꞌi pukowaadaꞌanaꞌa pidan ati. Mazan pumako sariapa faadaa diꞌiti utukapa kizi pusaabaa-kao. Naꞌapain putaaꞌa naa uzainao faadaa ati, uzowii kiziꞌi naa ĩdyaun kawaodapa-kizai paawa ii, Moses kakinaori kawanaꞌati,\f + \fr 1:44 \ft Leviticus 14:1-18\f* naꞌiki pidannao tukapa kizi mishi kaimanaꞌa naa pusaabaa-kao.” 
\p  
\v 45 Uruꞌu naa mazan pidan makoꞌokan naa, naꞌiki ukakuwaapan ipai amazada kawanaꞌati naꞌapam pasaabaa-kao dauꞌu. Kuwai abata-kao idiꞌi naa ipai wiizai kida kawanaꞌati, aonaꞌa naa Jesus kaꞌiitan paꞌaidinan wiizai kida diꞌiti. Ushaꞌapanum kauꞌan uaitapanii iribaꞌo nii manawun pidannao zaudapan paugaru naꞌii. Unaꞌiakapan naa umashaapan mapidantakaꞌo amazada diꞌii. Naꞌitiꞌi naa pidannao makon uꞌidiꞌiti ipai Galilee Baara iki kida. 
\c 2  
\s1 Jesus chiꞌika-kidan //  machiꞌikakaꞌo pidan 
\r (Matthew 9:1-8; Luke 5:17-26) 
\p  
\v 1 Jesus kiwan powaꞌa iti Capernaum iti. Aonaa zii kamoo dobatan iriba, udaunaꞌan, uunamunaa abata-kao kainaꞌa uruu pasookapauzo-kizi kabaun diꞌii.  
\v 2 Uruu idi iriba pidannao baokopatinan uꞌidaꞌati, paida kabaun nazoo, atii paniba ii aka. Jesus kowaadautan puꞌu Kaimanaꞌo Kuwai ĩꞌati,  
\v 3 uruꞌu naa 4 pidannao kaawa-kidan machiꞌikakaꞌo pidan Jesus idaꞌati, ĩaipan ukakudanuzu.  
\v 4 Mazan pidannao iriban idi aonaa ĩaitapan naꞌapam pamorota-kidan uruu Jesus diꞌiti. Uruu idi ĩbadakatan kabaun zowauꞌu, naꞌikiꞌi naa ĩmorota-kidan wuruꞌu machiꞌikakaꞌoraz pawashatinapa-kizi baara an.\fig machiꞌikakaꞌo pidan toka-kida-kao Jesus idaꞌati|src="LB00305B.tif" size="span" ref="2:4" \fig* 
\p  
\v 5 Jesus tukapan idi mishi ĩmishidan tuukii manawun, ukian machiꞌikakaꞌo ati, “Õdani, puꞌoian mainaabataꞌaka-kaoaꞌa naa.” 
\p  
\v 6 Naꞌaꞌo kapam tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu ĩbiiꞌi ĩsakanatapan. Sariapa ĩdiꞌitinpan.  
\v 7 “Kandii nii uparadan kaikapaꞌa? Uwazootapaꞌazon Tominkaru paparadan idaꞌan! Soo baudaꞌapa Tominkaru turuaꞌo umainaabatan pidan oian.” 
\p  
\v 8 Jesus aitapa naꞌapam ĩdiꞌitinpan, uruu idi ukian ĩꞌati, “Kandii nii udiꞌitinpan õdauꞌu kaikapaꞌa?  
\v 9 Naꞌiaꞌoram mashaꞌapannaa: ‘ipai puꞌoian mainaabata-kao’ kii, oo ‘pukadishita naꞌiki puchiꞌika’ kii? 
\p  
\v 10 “Ukauꞌan, õaidan nii uꞌati naꞌapam Daonaiora Aokazi Ikiꞌo kainaꞌa umaꞌozakan daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa, turuu umainaabatan oii-karu kida.” Uruꞌu naa ukiaꞌakan machiꞌikakaꞌo pidan ati,  
\v 11 “Õkian puꞌati, pukadishita, puzaamata puwashatinapa-kizi, naꞌiki pukiwaꞌa naa pudapu iti.”\fig machiꞌikakaꞌo pidan kadishitaꞌakan naa naꞌiki unaꞌakan naa pawashatinapa-kizi |src="CN01689B.tif" size="col" ref="2:11" \fig* 
\p  
\v 12 Ipai awunuutapainao awun zaꞌa, machiꞌikakaꞌo pidan kadishitaꞌakan, uzaamataꞌakan pawashatinapa-kizi, naꞌiki ukiwaꞌakan naa padapu iti. Tuukii ĩdiꞌitinpan naꞌiki ĩkonaukii-kidan Tominkaru. Ĩkian, “Mishiꞌo mishi Tominkaru umanawunun! Aonaa watukapauzon aimaakan shaꞌapata-kao kaikapaꞌa!” 
\s1 Jesus dapadan Levi 
\r (Matthew 9:9-13; Luke 5:27-32) 
\p  
\v 13 Jesus makon koshan Galilee Karishiiz danoma iti. Iriba pidannao kaawan uꞌidiꞌiti, naꞌiki ukakinaopan ĩdyaun.  
\v 14 Udaunaꞌan udobatapan puꞌu utukapa Levi, Alphaeus dani, zaamaapauzo tax puraatannaa,\f + \fr 2:14 \fq zaamaapauzo tax puraatannaa: \ft Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* sakanatapan pakaudin-kizi kabaun nazo ii. Jesus kian uꞌati, “Puwaꞌati õtuma.” Levi kadishitaꞌakan udaꞌanaꞌakan naazu. 
\p  
\v 15 Aizii Jesus aroopan donoꞌo naa Levi dapu ii patominapa-kidaniinao tuma, iriba zaamaapauzonao tax puraatannaa naꞌiki baꞌoran oiainao pidannao daꞌanpan Jesus. Naꞌii ĩaroopan utuma kapam.  
\v 16 Naꞌaꞌo kapam ĩbiiꞌi tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, zaamatinpainaouz Phariseenao\f + \fr 2:16 \fq Pharisee: \ft Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* diꞌiti. Ĩtukapan idi uaroopan wunao tumaꞌa oiainaouz pidannao, naꞌiki zaamaapauzonaouz tax puraatannaa, sariapa ĩpishaan utominapa-kidaniinao, “Kandii nii Jesus aroopan kaikapainao pidannao tumaꞌa?” 
\p  
\v 17 Jesus abata naꞌapam ĩkian, naꞌiki ukian ĩꞌati, “Ziwuꞌo pidan, aonaa uaipan daakataa, soo karinaꞌo. Õwaꞌatin aonaa õdapadaꞌanan mani kaimanainao, mazan õdapadaꞌanan oiainao paꞌan.” 
\s1 Sanadinapa-karu 
\r (Matthew 9:14-17; Luke 5:33-39) 
\p  
\v 18 Baukapaiman John Chikaawunuupauzo kakinaopauzoniinao naꞌiki Phariseenao sanadinpan.\f + \fr 2:18 \fq sanadinpan: \ft Uruu zamazidin-karu. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* Pidannao pishaan Jesus, “Kandii nii wunao sanadinpanuꞌu, mazan putominapa-kidaniinao aonaa ĩsanadinpan?” 
\p  
\v 19 Jesus kian, “Turuu uaitapan dapada-kariwainao kiwan maaroopaka-daun, mazidaꞌo aroapa-kizi iki? Aonaa! Mazidaꞌo naꞌan puꞌu manawun ĩtuma aonaꞌo nii ĩmaaroapakan.  
\v 20 Mazan kamoo kaawan nii, uruu mazidaꞌo naꞌaka-kao niꞌi naa ĩꞌai. Naꞌapainiꞌo nii paꞌan ĩsanadinpan. 
\p  
\v 21 “Aonaa naꞌiaꞌoram pidan zimindotan pakamichan zaam paꞌinaꞌo kamicha idin idi, uchikaa-kao dono sariaapaꞌo nii paꞌinaꞌo kuzuutanuzu powaꞌa zii manawun.  
\v 22 Aonaa paꞌinaꞌo toma-kariwai riwunii paidauzo-kao kaiwapa-kariwaiꞌi naa riwunii kinnaa\f + \fr 2:22 \fq riwunii kinnaa: \ft wine kinnaa. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* zoꞌiti. Upaida-kao an uzoꞌiti, riwunii kataman dono, sariaapaꞌo nii riwunii tadaꞌokanuzu naꞌiki uwakudinan nii, ukinnaa aonaꞌo niꞌi naa ukaiwaa-kao powaꞌa kapam. Uruu idi paꞌinaꞌo riwunii toma-kao an, paꞌinaꞌo nii ukinnaa toma-kao kapam.” 
\s1 Sookapa-karu Kamoon naobanaa 
\r (Matthew 12:1-8; Luke 6:1-5) 
\p  
\v 23 Jesus dobatapan zakapu zoꞌan Sookapa-karu Kamoon dono. Utominapa-kidaniinao makopaanan puꞌu utuma, ĩkaraowaanan paoribai wheat aka ĩnikapaanan naazu.  
\v 24 Naꞌaꞌo Phariseenao ĩtuma. Sariapa ĩkian Jesus ati, “Putukapa, putominapa-kidaniinao, aonaa ĩizoꞌatin mani wakakinaorinaa wuruꞌu ĩshaꞌapatanuz kaikapaꞌoraꞌa Sookapa-karu Kamoon dono.”\f + \fr 2:24 \ft Phariseenao ati, Jesus tominapa-kidaniinao kaudinan wuruꞌu ĩkaraodanuz wheat aka kida Sookapa-karu Kamoon dono.\f* 
\p  
\v 25 Jesus dakoꞌatin ĩdyaun, ukian, “Aonaa mooko utukapauzon kaarita idaꞌaꞌoraz usaadinpan kanom King David shaꞌapatauzonii, tawuruꞌu uzamazin donoꞌoraz paminaudaꞌunao tuma?  
\v 26 David morotan Tominkaru Dapu iti, naꞌiki unikan bread taa-kariwaiz Tominkaru ati. Faadaa Abiathar kazowautapan donoꞌo Tominkaru Dapu, wuruꞌu ĩnaꞌapainapanuz. Wakakinaorinaa kiauzon puꞌu soo faadaanaouꞌo nii nika wuruꞌu breadiz. Mazan David upuꞌu unikanuz naꞌiki utaa kapamaz paminaudaꞌunao ati.” 
\p  
\v 27 Udaunaꞌan powaꞌa zii ukian ĩꞌati, “Sookapa-karu Kamoon toma-kao pidan atiꞌo, aonaa pidan toma-kao Sookapa-karu Kamoon ati.  
\v 28 Ukauꞌan Daonaiora Aokazi Ikiꞌo, uruu Sookapa-karu Kamoon Naobanaa paꞌan.” 
\c 3  
\s1 Pidan aonaꞌo ukaꞌu kaimanan 
\r (Matthew 12:9-14; Luke 6:6-11) 
\p  
\v 1 Jesus makon naa powaa iti synagogue iti, naꞌiaꞌo pidan aonaꞌo kanom ushaꞌapatan pakaꞌu mawakan idi.  
\v 2 Naꞌaꞌo pidannao Phariseenao biiꞌi, ĩaipan patukapan Jesus shaꞌapatan panaꞌitiꞌo aimaakan pakakinaorinaa ai. Uruu idi ĩaipan naa patukapan ukakudan nii mani wuruꞌu pidanaz Sookapa-karu Kamoon dono oo aonaa.  
\v 3 Jesus kian wuru atiꞌi pidanaz aonaꞌoraz ukaꞌu kaimanan, “Puwaꞌati daꞌatiꞌi pidannao kanaapu ati.”  
\v 4 Udaunaꞌan Jesus pishaan pidannao kaikapaꞌa: “Naꞌapa dii kakinaorii aipan washaꞌapatinan Sookapa-karu Kamoon dono? Wakaminkaꞌuta oo wapatakaꞌuta wairiban? Wakakuda oo wazowii pidan?” Mazan aonaa karikaonan ĩdakoꞌatin uparadan.  
\v 5 Uruu idi Jesus toꞌoran, uawunuudanaan ĩꞌati. Unaꞌapan puꞌu tuukii ukashaꞌora-kidan ĩdyaun, ĩkashadamikin puꞌu. Uruu daunaꞌan ukian pidan ati, “Putunuuta puanoba.” Utunuutaꞌakanuzu, sariapa ukaꞌu saabainaꞌakan.  
\v 6 Uruu idiꞌi naa Phariseenao makoꞌokan naa synagogue iki, ĩmiitiniipan Herod pidanannao tuma, naꞌiki ĩbaokopatan padiꞌitinpan ĩaipan pazowian Jesus. 
\s1 Iribaꞌo pidannao karishii danomaꞌa ĩbaokopatinan 
\p  
\v 7 Jesus makon patominapa-kidaniinao tuma Galilee Karishiiz danoma iti, naꞌiki iriba pidannao daꞌanpan uruu naꞌiti. Ĩwaꞌatin Galilee Baara iki, Judea Baara iki,  
\v 8 naꞌiki Jerusalem iki kida. Naꞌiki baꞌorainao waꞌatin kida Idumea Baara iki, waoko itanpuꞌoraz Jordan Waꞌo ai baara iki, naꞌiki baꞌorainao Tyre naꞌiki Sidon Baara iki kida. Ipai wuruꞌu pidannao kaawanuz naꞌati ĩabatan idiꞌo Jesus shaꞌapatan kaiman kidaꞌo aimaakan.  
\v 9 Pidannao iriban idi utukapan, udyuudan patominapa-kidaniinao naꞌakan kanawa paꞌidaꞌati, aonaa uaipan pidannao chakatinan paꞌidaꞌati.  
\v 10 Ushaꞌapanum kauꞌan ukakudan daunaꞌan iriba karinainao pidannao, naꞌiki baꞌorainao dikintinan ĩaipan papishatan uruu.  
\v 11 Naꞌapainim karikaonan pidan kainaꞌaꞌo oiaꞌo doronai uꞌidaꞌa tukapan Jesus, sariapa udorautaꞌakan ukanaapu ati pakadakoinan tuma, ukian uꞌati, “Pugaru mishi, mishiꞌo Tominkaru Dani!” 
\p  
\v 12 Mazan Jesus kakinaowan oiaꞌo doronainao maꞌozakaꞌo idaꞌan. Ukian, “Manaꞌa paꞌi ukowaadaꞌanaꞌa kanom kaduz wuruꞌu õgaruz.” 
\s1 Jesus zaamatan 12 pidannao patominapa-kidaniinao bii iki 
\r (Matthew 10:1-4; Luke 6:12-16) 
\p  
\v 13 Jesus makon naawazi paawa iti, naꞌikiꞌi naa udapadan paꞌidaꞌati pidannao paaiapaniinao. Uruu idi ĩmakon uꞌidiꞌiti.  
\v 14 Ĩbii ikiꞌi naa uzaamatan 12 pidannao. Udakotan ĩdyaun apostlenao\f + \fr 3:14 \fq apostlenao: \ft dyuuda-kariwai kakuwaapaꞌanan Tominkaru naobanai-tinan dauꞌu.\f* nii. Jesus kian pazaamataniinao ati, “Õzaamatan unao mashaapaꞌo nii õtuma. Õdyuudan nii unao kakuwaapatinaꞌo nii kaimanaꞌo parada-karu dauꞌu,  
\v 15 naꞌiki õtaan nii umaꞌozaka-kinaa nii uwaata-kinaa nii oiaꞌo doronainao.” 
\p  
\v 16 Kaikapaꞌo ĩꞌuu kida wuruꞌu 12 uzaamataniinaouz: Simon (Jesus kaꞌuutaniazu Peter kii),  
\v 17 James naꞌiki John, Zebedee dainao (Jesus kaꞌuutan ĩdyaun Boanerges kii, “Toroanaru kawanuinao” kiaꞌo wuruꞌu ĩdakota-kaoaz),  
\v 18 Andrew, Philip, Bartholomew, Matthew, Thomas, James Alphaeus daniz, Thaddeus, Simon uruu zaamatinpauzoz pidannao diꞌiti, tiwautauzonaouz pawaatan Romannao,  
\v 19 naꞌiki Judas Iscariot, kaakapaꞌoraz Jesus. 
\s1 Pidannao kian kainaꞌa oiaꞌo doronainao zowaunaa Jesus idaꞌa 
\r (Matthew 12:22-32; Luke 11:14-23; 12:10) 
\p  
\v 20 Udaunaꞌan Jesus kiwan pasookapauzo-kizi kabaun itiꞌi naa. Naꞌii iriba pidannao kasabaꞌukinan uꞌidaꞌati koshan; uruu idi Jesus, patominapa-kidaniinao tuma, aonaꞌa naa ĩaitapan naꞌapam panikan pawanyukunuu. 
\p  
\v 21 Uiribannao abatan idi uunamunaa, sariapa ĩmakon ĩnaꞌananuzu, “Madoronaitaꞌa naa uruu, padiꞌitinpan idi tuukii!” pidannao kian idi. 
\p  
\v 22 Tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, waꞌatiinao Jerusalem iki, kian, “Kainaꞌa Beelzebul\f + \fr 3:22 \fq Beelzebul: \ft baꞌoran kaarita idaꞌa udakota-kao Beelzebub kii. Uruu Satan.\f* uꞌidaꞌa, oiaꞌo doronainao naobanaaz, uruu taaꞌoraz pamaꞌozakan uꞌati, uwaata-kinaa nii oiaꞌo doronainao.” 
\p  
\v 23 Jesus dapadan pidannao paꞌidaꞌati, uparadan ĩꞌati diꞌitinapa-kinai kuwai idaꞌan, “Naꞌapam nii mooko Satan kodita-kidan Satan?  
\v 24 Aizii wiizai buutinan an mani naꞌiki ĩmizaataakan paꞌatiaaka, aonaꞌo nii ĩmashaapan kaiman.  
\v 25 Pidannao mashaapainao baudaꞌapaꞌo kabaun idaꞌa buutaakapan an mani naꞌiki ĩmizaataakan paꞌatiaaka, aonaꞌo nii ĩmashaapan kaiman.  
\v 26 Ukauꞌan Satan tonaazinaa mizaataakapan an paꞌatiaaka, katokon-tinaꞌo nii unaobanai-tinpan. 
\p  
\v 27 “Aonaa turuu pidan morotinan naꞌiki ukoidapan maꞌozakaꞌo pidan dapu iki, soo udodoo-kao an kiwiin zii, udaunaꞌan turuu ushaꞌapauz kida koidapa-kao.  
\v 28 Õkowaadan nii puꞌati turuu pidannao shaꞌapatanii oii kidaꞌoraz soꞌota-kao ĩꞌai naꞌiki ipai wuruꞌu ĩdakomikitinanuz.  
\v 29 Mazan naꞌiaꞌoram pidan dakoopaꞌoraz Kaimanaꞌo Doronaa, aonaꞌo nii uꞌoian soꞌota-kao uꞌai, karikaonanuꞌo nii uꞌoian naa.”  
\v 30 Jesus kian kaikapaꞌa, pidannao kian idi, “Kainaꞌa oiaꞌo doronai uꞌidaꞌa.” 
\s1 Jesus daro naꞌiki uꞌinawuzunao 
\r (Matthew 12:46-50; Luke 8:19-21) 
\p  
\v 31 Udaunaꞌan Jesus daro naꞌiki uꞌinawuzunao kaawan, ĩnaꞌian paniba ii ĩkadishitapan. Ĩdyuudan paparadan uꞌidiꞌiti, ĩaipan uwaꞌatin paꞌidaꞌati.  
\v 32 Iribaꞌo pidannao sakanatapainaouz udazaba an kian uꞌati, “Kainaꞌa pudaro, puꞌinawuzunao naꞌiki pudadakoonao paniba ii, ĩaipan pugaru.” 
\p  
\v 33 Jesus dakoꞌatin naꞌiki upishaan ĩdyaun, “Kanom õdaro nii? Kanom õꞌinawuzunao nii?”  
\v 34 Uawunuupan padazaba ainao ati, “Dii õdaro naꞌiki õꞌinawuzunao.  
\v 35 Kanom shaꞌapataꞌo Tominkaru aiapanii, uruu õꞌinawuzu, õdadakoo, naꞌiki õdaro.” 
\c 4  
\s1 Pidan paopauzo dauaꞌo 
\r (Matthew 13:1-9; Luke 8:4-8) 
\p  
\v 1 Jesus kakinaopan koshan Galilee Karishiiz danoma ii. Pidannao iriban idi, Jesus paidinan kanawa zoꞌiti, naꞌiaꞌa naa usakanatapan. Kanawa mashaapan munapo zaa karishii danoma ai, naꞌiki iribainao pidannao ipai ĩkadishitapan karishii danomata kida. 
\p  
\v 2 Jesus tominapatin-kidan pidannao diꞌitinapa-kinao kuwai kida idaꞌan. Ukian ĩꞌati,  
\v 3 “Aizii uabata! Kainaꞌa pidan makon upaowinpaꞌanan.  
\v 4 Zakapu baara iaꞌa naa upararaan naa uudai kida. Baꞌoran uudai kida waotan dunapota karikaonan. Udaunaꞌan kotuꞌuznao kaawan naꞌiki ĩnikaꞌakan naa kidaz. 
\p  
\v 5 “Baꞌoran kida waotan kuba baara iti, kainaꞌaꞌo kapam masakaudaꞌu imiꞌi upaawa an. Uruu idi kadiman uudai kida sodan.  
\v 6 Mazan udaunaꞌan kamoo wiichan tuukii, sariapa uaradadan paꞌinaꞌo paoribai kida. Kadiman paoribai mawakaꞌakan, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa ĩishatabaꞌu kida morotan munapo imiꞌi kaꞌazo iti. 
\p  
\v 7 “Naꞌiki baꞌoran kida waotan kaiwada-karu bii an. Soda padamata ĩdyaun, mazan aonaꞌa naa ĩkaakan, kaiwada-karu dikinidan idi ĩdyaun kamoo ai. 
\p  
\v 8 “Mazan baꞌoran kida waotan kaimanaꞌo imiꞌi baara iti. Uruu idi uudai kida sodan naꞌiki ĩtuubarun atii ĩkaakan: baudaꞌapaꞌo kaakan uꞌaka 30, baꞌoran 60, naꞌiki baꞌoran aka 100.” 
\p  
\v 9 Jesus kian, “Pukakinaon an puabataꞌa naa kakinaorii!” 
\s1 Kanom niꞌo Jesus kaiwaan diꞌitinapa-kinai kuwai 
\r (Matthew 13:10-17; Luke 8:9-10) 
\p  
\v 10 Pidannao kiwan daunaꞌan, Jesus waꞌakinan 12 patominapa-kidaniinao tuma, naꞌaꞌo kapam baokoinao utominapa-kidaniinao. Ĩaipan ukowaadan paꞌati mashaꞌapannaꞌo idaꞌan wuruꞌu diꞌitinapa-kinai kuwai kidaz.  
\v 11 Ukian ĩꞌati, “Õkainaabatanii uꞌati wuruꞌu aonaꞌoraz ukowaadauzo-kao, naꞌapam Tominkaru naobanaitapa-kao, mazan baꞌorainao ati õkakuwaapan nii soo diꞌitinapa-kinai kuwai kida idaꞌan paꞌan.  
\v 12 Ukauꞌan, 
\q1 ‘Ĩtukapan nii kanom õshaꞌapatanii, 
\q2 mazan aonaꞌo nii ĩaitapanuz. 
\q1 Ĩabatan nii õparadan kida, 
\q2 mazan aonaꞌo nii ĩtaapanuzu. 
\q1 Ĩaitapan an maniz, ĩtanawatin mani Tominkaru diꞌiti, 
\q2 naꞌiki usoꞌotan mani ĩꞌoian kida ĩꞌai.’”\f + \fr 4:12 \ft Isaiah 6:9-10\f* 
\s1 Jesus kainaabatan wuruꞌu diꞌitinapa-kinai kuwaiz 
\r (Matthew 13:18-23; Luke 8:11-15) 
\p  
\v 13 Udaunaꞌan Jesus kian patominapa-kidaniinao ati, “Aonaan an uaitapan wuruꞌu diꞌoraꞌa diꞌitinapa-kinai kuwai, naꞌapam nii mooko uaitapan baꞌoran diꞌitinapa-kinai kuwai kida?  
\v 14 Paopauzo paowan kaimanaꞌo kuwai Tominkaru diꞌikiꞌo.  
\v 15 Pabiꞌi kida pidan naꞌapa wuru kawanuꞌu uudai kida waotaꞌoraz dunapota; ĩabatan puꞌaꞌa naa Kaimanaꞌo Kuwai, Satan kaawaꞌakan ĩꞌidaꞌati, ipai ukazataꞌakan ĩꞌai wuruꞌu kaimanaꞌoraz kuwai paowa-kariwaiz ĩꞌidaꞌa. 
\p  
\v 16 “Baokoinao pidannao, ĩnao uudai kida kawanuꞌo, waotaꞌoraz imiꞌi diꞌiti, kuba baara paawa anaꞌoraz. Ĩabatan dono Kaimanaꞌo Kuwai, konaukii ĩzaamatanuzu,  
\v 17 mazan aonaa ĩtaapan wuruꞌu kakinaorii kotuaꞌiki paꞌidaꞌa kida. Masakaudaꞌu karikaonan ĩtaapanuzu. Naꞌapainim ĩshaꞌapataꞌazoo-kao an oo ĩpatakaꞌutaꞌazoo-kao an Kaimanaꞌo Kuwai dikin ii, sariapa ĩtanawatinan powaa iti pamishidan ai wuruꞌu kaimanaꞌoraz kuwai. 
\p  
\v 18 “Baokoinao pidannao, ĩnao uudai kida kawanuꞌo, waotaꞌoraz kaiwada-karu kida sakodata. Ĩnao, ĩabata wuruꞌu kuwaiz,  
\v 19 mazan ĩdiꞌitinpan aimaakan aiapa-kao dauꞌu, naꞌiki kashaꞌapauzi-karu dauꞌu, naꞌiki ĩaipaa-biꞌian ipai pabiꞌinaaka sodi kidaꞌo aimaakan. Uruu idi ĩmanyukunuutan naa wuruꞌu kuwaiz. Naꞌiki aonaꞌa naa ĩshaꞌapainpan kaiman kuwai kawanaꞌati. 
\p  
\v 20 “Mazan baokoinao pidannao, ĩnao uudai kida kawanuꞌo waotaꞌoraz kaimanaꞌo imiꞌi baara iti. Ĩabata wuruꞌu kuwaiz naꞌiki ĩmishida, tuukii ĩtaan panyukunuu atiz. Ĩkaakan baudaꞌapaꞌo aka 30, baꞌoran 60, naꞌiki baꞌoran 100 manawun.” 
\s1 Lampa, boon waranu aꞌo 
\r (Luke 8:16-18) 
\p  
\v 21 Udaunaꞌan Jesus kian ĩꞌati, “Pidan suuan an lamp kabaun nazo ii, naꞌiam umuuda-kao, boon waranuꞌu oo bed waranu ii? Aonaa dokoꞌo mani umuuda-kao, aimaakan paawaꞌa?  
\v 22 Kanom dizinpaꞌo utaapa-kao, naꞌaka-kao nii kanadaꞌo idaꞌati. Naꞌiki kanom taratapa-kariwai, daꞌata-kao niiz.  
\v 23 Pukakinaon an puabataꞌa naa kakinaorii!” 
\p  
\v 24 “Punyukunuuapa pakawan puabatanii; punaꞌapan an, uruu kawanaꞌatiꞌo nii puaitapan. Naꞌiki powaꞌaꞌo nii zii manawun puaitapan taa-kao.  
\v 25 Pidan zaamataꞌo õkakinaori, powaꞌaꞌo nii zii uaitapan taa-kao. Mazan pidan aonaꞌoraz uabatan õkakinaori, aonaꞌo nii naꞌapainim uaitapan taa-kao.” 
\s1 Jesus kowaadan kuwai //  uudai sodan dauaꞌo 
\p  
\v 26 Jesus kakinaopan koshan, ukian, “Tominkaru Naobanai-tinan kaikapaꞌoraꞌa. Wuru kawanuꞌu pidan paowanuz uudai pazakapun ii.  
\v 27 Udaunaꞌan udaꞌawun aiwakaꞌan, wakanadan puꞌu upokodapan, mazan uudai sodan naa. Aonaa uaitapan naꞌapam dii usodan.  
\v 28 Paaipan atiꞌo imiꞌi soda-kidan uudai, atii ukaakan. Kiwiin shomada sodiꞌo nii zii ukadunaa koditan atii udyaupain, udaunaꞌan ukaakan.  
\v 29 Uꞌaka dyuuan donoꞌo naa, pidan dukutan naazu pasooparan idi, ukamoon kaawan idiꞌi naa.” 
\s1 Kuwai mustard uuda dauaꞌo 
\r (Matthew 13:31-32, 34; Luke 13:18-19) 
\p  
\v 30 “Kanom kawanuꞌo dii wuruꞌu Tominkaru Naobanai-tinanuz?” Jesus kian. “Kanom kaduz diꞌitinapa-kinai kuwai mani turuu wakaiwaan wakowaada-kinaa niizu?  
\v 31 Kaikapaꞌo wuruꞌu: Pidan paowan papaoriba mustard uuda imiꞌi diꞌiti, uruu duusodiꞌo ipai baꞌoran paoribai kida uuda ai.  
\v 32 Usodan donoꞌo naa powaꞌa zii utuubarun ipai paoribai paowa-kariwaiz zakapu iaꞌo ai, naꞌiki ukawaodainan iriba. Uruu idi iriba kotuꞌuz toman pashimaka kida naꞌapain ĩdikindinan uwaranuꞌu.” 
\p  
\v 33 Jesus tominapa-kidan pidannao soo diꞌitinapa-kinai kuwai kida idaꞌan, wuru kida kawanuꞌu. Utominapa-kidan ĩdyaun masakaudaꞌu ĩaitapan kawanaꞌati.  
\v 34 Aonaa naꞌapainim umakaiwaakan diꞌitinapa-kinai kuwai pakakinaowapa-kinaa nii, mazan pabaꞌoranin dono patominapa-kidaniinao tuma, naꞌapainiꞌo nii zii ukowaadan ĩꞌati mashaꞌapannaꞌo parada-karu idaꞌan wuruꞌu kuwai kidaz. 
\s1 Jesus mashaadan maꞌozakaꞌo awaru 
\r (Matthew 8:23-27; Luke 8:22-25) 
\p  
\v 35 Naꞌapain uruu wachuupunin, Jesus kian patominapa-kidaniinao ati, “Wamakoꞌo naa karishii baza iti.”  
\v 36 Uruu ĩwaꞌakaꞌakan naa pidannao, ĩpaidinan naa kanawa zoꞌiti, uruu ĩmakon naa. Kainaꞌa kapam baꞌorainao kanawa zoꞌan kida makon ĩtuma.  
\v 37 Mashaꞌapakiaka maꞌozakaꞌo awaru kaawan naꞌiki sariapa udaruꞌo wunu paran kida daawadaan kanawa, maonapa kida unaraadanuzu. Atii wunu paidinaꞌaka kanawa zoꞌiti.  
\v 38 Jesus, udaꞌawun paꞌan, kaimanaiman ukawiizi-baaratan pazowau kanawa tokon itinapu. Sariapa utominapa-kidaniinao pokowauanuzu, naꞌiki ĩkian uꞌati, “Tiichaa. Aonaa mooko pudopii-kidan waunao? Taaꞌazoꞌo naa wanaraan.” 
\p  
\v 39 Sariapa Jesus pokodaꞌakan naꞌiki ukian awaru naꞌiki wunu paran ati, “Pumashaadin!” Sariapa awaru mashaadinaꞌakan naꞌiki wunu paran sookaꞌakan naa kapam.  
\v 40 Udaunaꞌan sariapa Jesus kian patominapa-kidaniinao ati, “Kanom nii dii utarian? Aonaa zii mooko umishidan?”  
\v 41 Mazan tuukii ĩtarian manawun, naꞌiki sariapa ĩkian paꞌatiaaka kida, “Kandii kaduz dii pidan uruu? Atii awaru naꞌiki wunu paran izoꞌati zii uparadan.” 
\c 5  
\s1 Jesus kodita-kidan oiaꞌo doronainao pidan diꞌiki 
\r (Matthew 8:28-34; Luke 8:26-39) 
\p  
\v 1 Jesus naꞌiki utominapa-kidaniinao kaawan baza iaꞌo karishii danoma iti, Gerasa Baara itinapu.  
\v 2 Jesus maratinan puꞌu kanawa zoꞌiki, pidan ikodapan uruu, koditaꞌakaꞌo baaranai iki, kaꞌunaru kida diꞌiki.\f + \fr 5:2 \ft Uruu dono pidan baaranaa, aonaa imiꞌi idaꞌaꞌa mani. Kuba uun ii kidaꞌo paꞌan.\f* 
\v 3 Wuruꞌu pidanaz oiaꞌo doronainao zaamatapanii. Unaꞌauzon umashaapan baaranai an. Aonaꞌa naa kanom kaꞌiitan padodotan uruu powaꞌa.  
\v 4 Iribaꞌa naa pidannao tiwaan pawatudan uanoba naꞌiki utabaꞌu, mazan ipai ubiditaꞌakan chain, wuruꞌu pawatudapa-kinao kidaz. Umaꞌozakan idi manawun aonaꞌa naa turuu uzaamata-kao.  
\v 5 Unaꞌiakapan baaranai ii aka naꞌiki midukuo ii aka, wakanadan puꞌu naꞌiki aiwakaꞌan ukadakoinpan naꞌiki ipai utazaubiꞌian pamada kuba idi.\fig oiaꞌo doronainao zaamatapanii pidan diman Jesus idaꞌati|src="CN01709B.tif" size="span" ref="5:5" \fig* 
\p  
\v 6 Munapo zii utukapan Jesus, sariapa udiman uꞌidaꞌati naꞌiki ukodoruꞌukan ukanaapu ati,  
\v 7 naꞌiki ukadakon diiwaꞌo idaꞌan, “Jesus, Tominkaru Umanawunuꞌo Dani! Kanom dii puaipan õꞌai? Tominkaru uu idaꞌan, õpishaan pugaru aonaa shoman pupatakaꞌutaꞌanaꞌa õgaru,” ukian.  
\v 8 Wuruꞌu uparadanuz kaikapaꞌa, Jesus dyuudan idiꞌo oiaꞌo doronainao soꞌotinan uꞌai. 
\p  
\v 9 Jesus pishaanuzu, “Naꞌapam puꞌuu?” 
\p Pidan kian, “Õꞌuu Iribainao, iribaꞌo wuruꞌu waunaouz!”  
\v 10 Tuukii upishaan Jesus aonaa kizi udyuudan oiaꞌo doronainao naꞌiaꞌo amazada ai. 
\p  
\v 11 Naꞌiaꞌo iribaꞌo kooshinao kasabaꞌukinpan naawazi zaꞌan, ĩaroapatinan.  
\v 12 Uruu idi oiaꞌo doronainao pishaan Jesus tuukii, “Turuu shoman pudyuudan wamorotan kooshinao diꞌiti.” 
\p  
\v 13 “Turuu!” Jesus kian. Uruꞌu naa ĩkoditaꞌakan pidan diꞌiki, ĩmorotaꞌakan naa kooshinao diꞌiti. Iribaꞌo wuruꞌu kooshinaouz ikoda mani 2000 ĩdyaun. Naꞌikiꞌo ĩdimaꞌakan atii tawudapu an, atii ĩwaotan karishii baoko iti. Uruu idi ipai ĩnaraan. 
\p  
\v 14 Uruꞌu naa kooshinao taapikinao dimaꞌakan naa, ĩkakuwaapaꞌanaꞌakan naa donoi iaꞌo pidannao ati, naꞌiki baokoinao ati kawiizi-tinpainaouz donoi dawun ii kida. Sariapa pidannao makon naꞌiti ĩtukapa ipai wuruꞌu shaꞌapaꞌoraz naꞌii.  
\v 15 Ĩkaawan Jesus idaꞌati, ĩtukapa wuruꞌu pidanaz iribaꞌoraz daꞌi oiaꞌo doronainao uꞌidaꞌa. Naꞌa usakanatapan kakamichantinpaꞌa naa, aitapinaꞌa naa kapam. Tuukii ĩtarian.  
\v 16 Pidannao tukapainaouz kanom shaꞌapan, ĩkakuwaapan naa baꞌoran pidannao ati wuru dauꞌanaꞌa oiaꞌo doronainao zaamatapauzoniaz daꞌi pidan, naꞌiki kooshinao dauꞌu.  
\v 17 Uruu idi tuukiaꞌo idaꞌan ĩpishaan Jesus, ĩaipan umakon pawiizi iki. 
\p  
\v 18 Jesus paidinaꞌazon puꞌaꞌa naa kanawa zoꞌiti, pidan soꞌota-kariwaiz oiaꞌo doronainao uꞌidiꞌiki, kian Jesus ati tuukiaꞌo idaꞌan, “Õmako kizi putuma!” 
\p  
\v 19 Aonaa Jesus taapadan umakon patuma. Mazan ukian uꞌati, “Pukiwaꞌa naa puiribannao diꞌiti, pukowaadaꞌan kizi kanom Naobanai shaꞌapata puꞌati, ukaimanan idi ukaminkaꞌutan pugaru.” 
\p  
\v 20 Uruu idi pidan kiwaꞌakan naa, naꞌiki ukakuwaapaanan 10 wiizainao Decapolis Baara an kidainao pidannao ati. Ipai ukowaadan pidannao ati Jesus shaꞌapatanii kida paꞌati. Naꞌiki ipai abatainao ukuwaa, tuukii ĩdiꞌitinpan udauꞌu. 
\s1 Jesus kakudan zun sodi naꞌiki maskonnao izaipaiba 
\r (Matthew 9:18-26; Luke 8:40-56) 
\p  
\v 21 Jesus kiwan patominapa-kidaniinao tuma powaa iti karishii baza iti kanawa idaꞌan. Naꞌii iriba pidannao kasabaꞌukinan udazaba an awauta.  
\v 22 Udaunaꞌan pidan Jairus kiaꞌo uꞌuu kaawan Jesus idaꞌati, uruu kazowautapauzo synagogue pawiizi ii. Utukapan Jesus, sariapa ukodoruꞌukan, udawukan Jesus kanaapu iti ukidiba idaꞌa.  
\v 23 Naꞌiki tuukiaꞌo idaꞌan manawun upishaanuzu uaipan pakaminkaꞌuta-kao. Ukian Jesus ati, “Õdani sodi zun maonapaꞌa naa omawakan. Turuu pumakon naꞌiti pupishata kizi pukaꞌu idi oroo, okakuda kizi naꞌiki oziwu kizi powaa iti.” 
\p  
\v 24 Udaunaꞌan Jesus makon naa utuma. Iriba pidannao makon kapam ĩtuma, atii chakata ĩmashaapan udazaba an kida. 
\p  
\v 25 Naꞌaꞌo zun izaipaiba pidannao biiꞌi. 12 wunu obaiatinan.  
\v 26 Omakoniꞌi naa kiwiin bakadun kida daakataanao diꞌiti, naꞌiki ipaiꞌi naa otaan papuraatan ĩꞌati. Oaipan pakakudan padamata, mazan kiiꞌan oizain tuukiidinan naa powaꞌa zii manawun.  
\v 27 Oabatauzon idi Jesus shaꞌapatan umanawunuꞌo aimaakan, omakon naa pidannao bii an Jesus dawuꞌati.  
\v 28 Okian paꞌidaꞌa, “Õpishatan an ukamichan karikaonan, kaimanaꞌo nii õkakudan.” 
\p  
\v 29 Opishataꞌakan naa uchaakitan zaꞌabaꞌi, sariapa oizaipan shabataꞌakan; naꞌiki kaiman oabatinaꞌakan pakaꞌazo ii, pasaabaa-kao idi pabaiatinan ai.  
\v 30 Sariapa Jesus aitapan pamaꞌozakan shaꞌapatan aimaakan umanawunuꞌo. Utanawatinaꞌakan powaa iti iribaꞌo pidannao zikonuꞌu, upishaan ĩdyaun, “Kanom pishataꞌoraz õkamichan?” 
\p  
\v 31 Utominapa-kidaniinao dakoꞌatin uruu, “Puaitapanii iriba pidannao pudazaba an kasabaꞌukinpan. Kanom nii mooko pupishaan kanom pishataꞌoraz pugaru?” 
\p  
\v 32 Mazan upuꞌu Jesus awunuudanaan utukapaꞌazon kanom pishataꞌoraz paugaru.  
\v 33 Wuruꞌu zunaz oaitapanii kanom shaꞌapan paꞌati, sariapa owaꞌatin panaka-nakaan naꞌiki patarian biiꞌi Jesus idaꞌati. Okodoruꞌukan maonapa ukanaapuꞌu, naꞌiki okowaadan Jesus ati ipai kanom shaꞌapan paꞌati.  
\v 34 Jesus kian oꞌati, “Pumishidan idiꞌo pukakudan. Pumakoꞌo naa, punyukunuu kaimanan tuma, pukakuda-kaoaꞌa naa shaa pubaiatinan ai.” 
\p  
\v 35 Jesus kadakotinan puꞌu zii, pidannao kaawan Jairus dapu iki kuwaitaꞌanainao uꞌidaꞌati. Sariapa ĩkian, “Marinaꞌa naa Tiichaa, mawakaꞌakaꞌa naa pudani!” 
\p  
\v 36 Mazan Jesus aonaa utauan panyukunuu ati naꞌapaꞌoram ĩparadan, naꞌiki sariapa ukian Jairus ati, “Manaꞌa putariaꞌa naa, mazan pumishida paꞌan.”  
\v 37 Udaunaꞌan aonaa utaapadan ipai pidannao makon patuma, soo unaꞌaka Peter, James naꞌiki John James inawuzuz patuma karikaonan. 
\p  
\v 38 Ĩkaawan Jairus dapu iti, naꞌii Jesus tukapan iriba pidannao kasabaꞌukinpan naꞌiki ĩzaadinan diiwaꞌo idaꞌan.  
\v 39 Jesus morotan kabaun nazo iti naꞌiki sariapa ukian pidannao ati, “Kandii nii mooko uzaadinan kaikapaꞌa? Manaꞌa ukashaꞌoraꞌanaꞌa! Aonaa koraidaonaa mawakan mani wuruꞌu. Soo odaꞌawupan karikaonan.” 
\p  
\v 40 Mazan ĩshaazootinan udauꞌu, pamamishidakan idi uparadan. Sariapa udyuudan ĩkoditan kabaun nazo iki; unaꞌakan soo koraidaonaa daronao naꞌiki paminaudaꞌunao, umorota-kidan ĩdyaun koraidaonaa washatinpan diꞌiti. 
\p  
\v 41 Jesus zaamatanuzo pakaꞌu kadu iki naꞌiki ukian oꞌati, “Talitha koum.” Kaikapaꞌo wuruꞌu parada-karuz: “Zuna sodi, õkian, pukadishita,” kiaꞌo wuruꞌu.  
\v 42 Sariapa okadishitaꞌakan naꞌiki ochiꞌikaꞌakan naa. (12 owunun wuruꞌu zun sodiz.) Okakudan idi, tuukii ĩdiꞌitinpan.  
\v 43 Mazan Jesus kian ĩꞌati, “Manaꞌa paꞌi ukowaadaꞌanaꞌa udauꞌan.” Naꞌiki ukian kapam ĩꞌati, “Utaaꞌa naa owanyukunuu nii.” 
\c 6  
\s1 Aonaa Jesus aiapa-kao Nazareth ii 
\r (Matthew 13:53-58; Luke 4:16-30) 
\p  
\v 1 Udaunaꞌan Jesus makon padyaupai-kizi wiizai iti patominapa-kidaniinao tuma.  
\v 2 Sookapa-karu Kamoon dono utominapa-kidan pidannao synagogue ii. Iriba pidannao naꞌiainao abatan ukuwaa, tuukiaꞌo idaꞌan manawun ĩdiꞌitinpan. “Naꞌiki dii uaitapan ipai wuruꞌu?” ĩkian. “Kanom taanii uꞌati uaitapa-kinaa nii? Naꞌapa dii ushaꞌapatan umanawun kidaꞌo aimaakan, aonaꞌo watukapauzon?  
\v 3 Aonaa carpenter mani uruu, Mary daniz? Aonaa James, Joseph, Judas naꞌiki Simon inawuzu mani wuruꞌu uruuz? Aonaa mooko udadakoonao mashaapan daꞌaꞌa?” Aonaa ĩmishidan, naꞌiki aonaa ĩnyukunuu-atin wuruꞌu ushaꞌapaapanii kidaz.  
\v 4 Jesus kian ĩꞌati, “Tominkaru prophetinnao naubaa-kao baꞌoran wiizai ii kida, mazan pawiiziꞌi, aonaa uiribannao naꞌiki baꞌoran pidannao naubaan uruu!”  
\v 5 Uruu idi aonaa Jesus shaꞌapatan umanawun kidaꞌo aimaakan naꞌii, soo masakaudaꞌu karikaonan, upishatan karinainao pakaꞌu idi naꞌapain ukakuda ĩdyaun.  
\v 6 Tuukii manawun udiꞌitinpan ĩdauꞌu ĩmamishidakan idi paugaru. 
\s1 Jesus dyuudan //  12 patominapa-kidaniinao 
\r (Matthew 10:5-15; Luke 9:1-6) 
\p Udaunaꞌan Jesus makon naa ipai wiizai kida kawanaꞌati; naꞌii ukakinaopan ipai pidannao.  
\v 7 Udapadan 12 patominapa-kidaniinao baokopa paꞌidaꞌati. Udaunaꞌan udyuudan naa ĩmakon dyaꞌutam kida. Utaan maꞌozaka-karu ĩꞌati, ĩkodita-kida-kinaa nii oiaꞌo doronai kida. 
\p  
\v 8 Udaunaꞌan ukian ĩꞌati, “Manaꞌa paꞌi unaꞌakaꞌanaꞌa aimaakan kida utuma umakon an, soo uwadookori paꞌan. Aonaa unaꞌakaꞌanaꞌa wanyukunui, oo usaakon, oo upuraatan kida.  
\v 9 Pukaiwada pudazkidi. Aonaa punaꞌakaꞌa naa baꞌoran pushooton.”  
\v 10 Jesus kian ĩꞌati kapam, “Naꞌiam udapaapa-kao kaiman, naꞌii usookadin uruu kabaun diꞌii atii udobataꞌazon kawanaꞌati baꞌoran wiizai iti.  
\v 11 Ukaawan an naꞌiaꞌoram wiizai diꞌiti, ĩmadapaapakan an unao kaiman oo ĩmaabataꞌazookan an ukuwaa, udobata naꞌiki uparaudaꞌaka imiꞌi ukidiba iki kida, ĩaitapa kizi papatakaꞌuta-kao nii.”  
\v 12 Uruu idi ĩmakoꞌokan kidaꞌa naa ĩkakinaopaanan pidannao ĩtanawatin kiziꞌi naa paꞌoian kida ai. 
\p  
\v 13 Ĩkodita-kidan iriba oiaꞌo doronainao kida pidannao ai, naꞌapain iriba ĩramaudan pidannao olive oil\f + \fr 6:13 \fq olive oil: \ft oil toma-kariwai olive aka diꞌiki. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* idi naꞌiki ĩkakudan ĩdyaun. 
\s1 John Chikaawunuupauzo //  mawakan dauaꞌo 
\r (Matthew 14:1-12; Luke 9:7-9) 
\p  
\v 14 King Herod abatan Jesus kaunamanaan ipai amazada kawanaꞌati. Pabiꞌi kida pidannao kian, “John Chikaawunuupauzo kakudaꞌoraz powaa iti! Uruu idiꞌo wuruꞌu kainaꞌa umaꞌozakan ushaꞌapata-kinaa nii umanawun kidaꞌo aimaakan.”  
\v 15 Baꞌorainao kian, “Uruu Elijah!” Baꞌoran kian, “Uruu prophet, kotuaꞌo Tominkaru prophetin kawanuꞌo.”  
\v 16 Herod abatan idizu, ukian, “Uruu John Chikaawunuupauzo! Õdukuta-kidaniꞌi naa shaꞌatii ukanau, mazan kainaꞌa ukakudan powaa iti.” 
\p  
\v 17 Kaikapaꞌo daꞌi wuruꞌu John zowiauzo-kaoaz. Herod dyuudan John zaamata-kao, udodota-kao naꞌapain utaraa-kao. Herod shaꞌapatan wuruꞌu kaikapaꞌa Herodias aipan atiꞌo, uzaamataniaz paudaiaro nii, paꞌinawuzu Philip daiaroz.  
\v 18 John Chikaawunuupauzo aonaa umashaadan pakadakotinan Herod ati kaikapaꞌa: “Aonaa Tominkaru kashaapan pidan zaamatan paꞌinawuzu daiaro!”  
\v 19 Uruu idiꞌi naa Herodias toꞌora-kizaitapan John, oaipan pazowii-kidanuzu. Mazan Herod kazannaatapa uruu.  
\v 20 Herod tarian John ai, uaitapan idi kaimanaꞌo naꞌiki umanawunuꞌo pidan uruu. Unaꞌapan idi utaapan uruu kaiman. Unaudapa paabatapan John paradan paꞌati, panyukunuu kasharutinpan puꞌu padamata tuukii, ipai John paradan kawanaꞌati paꞌati. 
\p  
\v 21 Herod shakatan kamoo kaawan donoꞌo naa, Herodias kian, “Aizii turuaꞌo nii õkaunaatinan John ati.” Naꞌapain, Herod dapadan ipai umanawun-tinpainao pidannao, soldyaa zowaunaanao kida naꞌiki kazowautapainao pairibannao Galilee Baara ii.  
\v 22 Herodias dani mawuusa morotan naꞌiki okonaupan naa. Tuukii Herod naꞌiki upidanannao konaukii-kidanuzo. Uruu idiꞌi naa King Herod kian oꞌati, “Naꞌiaꞌoram aimaakan puaipan, õtaan nii puꞌati. Pupishaa õꞌai!  
\v 23 Mishiꞌo õparadan, õtaan nii puꞌati kanom puaiapanii, turuu õtaan puꞌati pazikon an õshaꞌapauz.” 
\p  
\v 24 Naꞌikiꞌo mawuusaba koditan opishaaꞌanan padaro kaikapaꞌa: “Kanom turuu õpishaan uꞌai?” Odaro kian, “John Chikaawunuupauzo zowau, pukii.”  
\v 25 Kadimanaꞌo idaꞌan okiwaꞌakan king diꞌiti. Okian, “Õaiapa putaan õꞌati aizii daꞌaꞌa John zowau paraapi nazoꞌo.”  
\v 26 Uruu idi tuukii king kashaꞌoran, mazan aonaꞌa naa turuu upanaꞌadan paparadan: ipai pidannao abatan wuruꞌu upishaanuz oroo.  
\v 27 Sariapa udyuudaꞌakan soldyaa naꞌanan John zowau taraa-kizai iki. Soldyaa makoꞌokan udukutaꞌakan naa John kanau.  
\v 28 Udaunaꞌan ukaawa-kidan naa paraapi idaꞌanaz utaan naa zun atiz. Udaunaꞌan zun taan naazu padaro ati. 
\p  
\v 29 John tominapa-kidaniinao abatan idiꞌi naa uzowii-kao, ĩnankan naa John nanaa, ĩdidan naa kapamazu. 
\s1 Jesus paan 5000 pidannao 
\r (Matthew 14:13-21; Luke 9:10-17; John 6:1-14) 
\p  
\v 30 Jesus dyuudaniinao kaawan uꞌidaꞌati powaa ati, naꞌapain ipai ĩkowaadan pakakinaopan dauꞌu pidannao, naꞌiki kanom pashaꞌapata.  
\v 31 Iriba pidannao kaawa-kaawan Jesus idaꞌati, baokoinao kiwa-kiwan puꞌu kapam, aonaa kowas naꞌapam naa ĩaroopan. Uruu idi Jesus kian ĩꞌati, “Wamako amazada iti pidannao ai, usookapa kizi masakaudaꞌu naꞌii.”  
\v 32 Uruu ĩmakoꞌokan naa baza iti kanawa idaꞌan pidan aonaa-kizi itinapu.  
\v 33 Upuꞌu iriba pidannao tukapan ĩmakon, naꞌapain ĩaitapa ĩdyaun. Uruu idi ipai pidannao makon kadimanaꞌo idaꞌan wiizai kida iki unaawa an. Ĩkaawan kiwiin Jesus makopa-kizi iti. 
\p  
\v 34 Jesus maaratinan kanawa diꞌiki, utukapa iriba pidannao, tuukii ukashaꞌoran ĩdauꞌan, utukapan idi kaznizonao kawan ĩdyaun, aonaꞌoraz ĩkataapikin. Uruu idi dobata ukakinaotan ĩdyaun.  
\v 35 Wachuupun idiꞌi naa, utominapa-kidaniinao kian uꞌati, “Wachuupuꞌunan naa wuruꞌu, naꞌiki daꞌaꞌorazu amazadaꞌaꞌo karikaonan wuruꞌu waunaouz.  
\v 36 Pudyuudaꞌa naa shoman wuruꞌu pidannaouz, maonapaꞌo zakapu oo wiizai kida diꞌiti ĩtoriiꞌan kizi pawanyukunuu nii.” 
\p  
\v 37 “Unao mishiꞌoraiman taa ĩwanyukunuu nii.” Jesus kian. 
\p Ĩpishaan uruu, “Puaiapa shaꞌa watoriankan ĩwanyukunuu nii 8 kauzu kaudin-karu winipinaa idaꞌan?”\f + \fr 6:37 \fq 8 kauzu kaudin-karu winipinaa: \ft Greek paradan idaꞌan 200 denarius atiꞌo.\f* 
\p  
\v 38 Uruu idi Jesus pishaan ĩdyaun, “Naꞌapaudaꞌum bread kainaꞌa uꞌidaꞌa? Utukapanaka.” 
\p Ĩawunuutankan daunaꞌan, ĩkian uꞌati, “Kainaꞌa bakaꞌiaudaꞌu breadnao naꞌiki dyaꞌutam kopaunao sodi kida.” 
\p  
\v 39 Udaunaꞌan Jesus dyuudan patominapa-kidaniinao sakanata-kidan pidannao, katoontinapa kida koꞌoriꞌo pinidi paawa an.  
\v 40 Uruu idi pidannao sakanatan katoontinapa kida, baudaꞌapaꞌo idaꞌa 100, baꞌoran idaꞌa 50.  
\v 41 Jesus zaamatan wuruꞌu bakaꞌiaudaꞌuꞌoraz breadnao naꞌiki dyaꞌutamaꞌoraz kopaunao, uawunuupan aokazi iti patoriinpan tuma, “Kaimanaꞌo pugaru Tominkaru, putaan idi wawanyukunuu nii.” Udushowan naa wuruꞌu bread kidaz, udyuudan naa patominapa-kidaniinao taanuzu ipai pidan kawanaꞌati. Naꞌapa kapam ubuutan wuruꞌu kopau kidaz ipai ĩkawanaꞌati.  
\v 42 Ipai pidannao aroopan abaapa kida.  
\v 43 Udaunaꞌan Jesus tominapa-kidaniinao zawadan 12 dazowan kida wanyukunui waꞌakun.  
\v 44 Daonaioranao paa-kariwaiz naꞌapain, uikoda mani 5000 ĩdyaun. 
\s1 Jesus chiꞌikan wunu paawa an 
\r (Matthew 14:22-33; John 6:15-21) 
\p  
\v 45 Sariapa uruu daunaꞌan aka Jesus dyuudan patominapa-kidaniinao kiwiitan paꞌuaꞌati baza itinapu kanawa idaꞌan Bethsaida iti. Uruu unaꞌan zii, udyuudaꞌazon idi pidannao kiwan padapu iti kida.  
\v 46 Pidannao kiwan daunaꞌan, umakon naawazi paawa iti. Naꞌiaꞌa naa utoriinpan.  
\v 47 Kamoo tipitanin, karishii zikon iaꞌa naa kanawa, Jesus naꞌian zii paꞌan unaawa ii pabaꞌorantin.  
\v 48 Utukapa aonaa patominapa-kidaniinao kaꞌiitan papooratan kanawa kadiman, awaru pootan idi ĩdyaun pakanaapu iki. 
\p Aizii wakankanaanin ukaawan ĩꞌidaꞌati, chiꞌikapa wunu paawa an. Uwazoo-wazooan puꞌu ĩdyaun,  
\v 49 ĩtukapa uchiꞌikapan wunu paawa an. “Maꞌachai!” ĩkian patarian biiꞌi. 
\p  
\v 50 Ipai ĩtarian tuukii ĩtukapan idi uruu. Sariapa Jesus paradan, ukian ĩꞌati, “Manaꞌa utariaꞌanaꞌa. Õgaru wuruꞌu!”  
\v 51 Udaunaꞌan upaidinaꞌakan naa ĩtuma kanawa zoꞌiti. Sariapa awaru mashaadaꞌakan, tuukii manawun ĩdiꞌitinpan udauꞌu.  
\v 52 Ushaꞌapanum kauꞌan aonaa zii ĩaitapan manawun kanom shaꞌapaꞌo 5000 pidannao paa-kao donoꞌoraz, dadara ĩzaamatan aimaakan panyukunuu iti. 
\s1 Jesus kakudan karinainao //  Gennesaret ii 
\r (Matthew 14:34-36) 
\p  
\v 53 Ĩtaraukan karishii wakadapu itinapu Gennesaret Baara iti. Naꞌii ĩkoꞌidan pakanawan karishii danomaꞌa.  
\v 54 Ĩmaaratinan kanawa diꞌiki, sariapa pidannao aitapaꞌakan Jesus.  
\v 55 Uruu idi ipai pidannao makoodanaan wiizai kawanaꞌati kida, ĩnaꞌakan karinainao pawiizi baara idaꞌan kida paabata-kizi iti naꞌiam Jesus kaawan. 
\p  
\v 56 Jesus makon an naꞌitim karikaonan, wiizai, donoi, oo zakapu kida iti, pidannao naꞌakan nii karinainao uꞌidaꞌati, naꞌapain ĩpishaan uruu tuukiaꞌo idaꞌan ĩaipan upishata-kidan pakamichan danoma karikaonan karinainao ati. Ipai pishatainao ukamichan kakudan powaa iti. 
\c 7  
\s1 Pidan tomanii kakinaorii kida 
\r (Matthew 15:1-9) 
\p  
\v 1 Phariseenao naꞌiki tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, Jerusalem ikiꞌo ĩwaꞌatin, kaawan Jesus idaꞌati.  
\v 2 Ĩtukapa pabiꞌi kida Jesus tominapa-kidaniinao, aonaa ĩchikaan pakaꞌu paaroopan uaꞌii pakakinaorinaa kawanaꞌati.  
\v 3 (Phariseenao naꞌiki ipai baꞌorainao Jewnao taapa zii pakawan kakinaorii kotuaꞌoraz ĩdokozu-daunnao taapan, aonaa ĩaroopan machikaaka-daun pakaꞌu kakinaorii kawanaꞌati.  
\v 4 Ĩtorian dono aimaakan, aonaꞌo nii ĩnikan sariaapazu, mazan kiwiin ĩchikaan niizu. Naꞌapain iriba ĩtaapan baꞌoran kakinaorii kida, wuru kawanuꞌu ĩchikaakapauzon kaduzuz pakoopon kida, kaꞌuz kin kida, boon kida, aroapa-kizai baara kida kapam.)  
\v 5 Uruu idi Phariseenao naꞌiki tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu pishaan Jesus, “Kanom niꞌo aonaa putominapa-kidaniinao taapan kakinaorii wadokozu-daunnao diꞌikiꞌoraz, mazan ĩaroopan aonaa ĩchikaan pakaꞌu wakakinaorinaa kawanaꞌati.” 
\p  
\v 6 Jesus dakoꞌatin ĩdyaun, “Mishiꞌo tawuruꞌu Isaiah paradan kiauzonuz unao dauꞌan kotuaꞌa naa! Mishiꞌo wuruꞌu, unao taapinpainao kaimanainao nii kaikiniꞌi, naꞌapa usaadinpan kawan: 
\q1 ‘Diꞌoraz pidannao, ĩtaapan õgaru umanawunuꞌo nii 
\q2 paparadan idaꞌan karikaonan, 
\q2 mazan munapoꞌo ĩtaapan panyukunuu õꞌai. 
\q1  
\v 7 Aonaa mishiꞌo mani ĩmanawuntapan õgaru, 
\q2 mazan ĩtaapan pidan tomanii kakinaorii karikaonan, 
\q2 aonaa õkakinaori kida mani!’\f + \fr 7:7 \ft Isaiah 29:13\f* 
\m  
\v 8 Unao, aonaa uaipan Tominkaru kakinaori, mazan umishidan pidan tomanii kakinaorii karikaonan.” 
\p  
\v 9 Jesus kian ĩꞌati powaꞌa zii, “Uaitapa mishi udiꞌitinpan aonaa uaipan Tominkaru kakinaori, mazan uaipan utaapan umishidauzonii kaduz kakinaorii paꞌan.  
\v 10 Moses kakinaori kian, ‘Pumarainapa pudaru naꞌiki pudaro,’ naꞌiki ‘kanom dakoopaꞌo padaru oo padaro zowii-karu nii.’  
\v 11 Mazan unao kakinaopan, turuu pidan kian padaru oo padaro ati kaikapaꞌa: ‘Kanom õtaaꞌazooniꞌi naa puꞌati padamata, aonaꞌo nii õtaan puꞌatizu, ushaꞌapanum kauꞌan õtaaniꞌi naazu “Corban” nii (taa-kariwai Tominkaru ati, kiaꞌo wuruꞌu).’  
\v 12 Naꞌapaꞌo idaꞌan aonaa utaapadan ukaminkaꞌutan padaru oo padaro.  
\v 13 Unao, aonaa uizoꞌatin Tominkaru kakinaori, soo utaapaꞌazon pakawan wuruꞌu pidan tomaniaz kida kakinaorii. Naꞌapain iriba kainaꞌa baꞌoran kida naꞌapaꞌo ushaꞌapaapan.” 
\s1 Kanom tomaꞌo pidan oian 
\r (Matthew 15:10-20) 
\p  
\v 14 Udaunaꞌan Jesus dapadan kasabaꞌukinpainaouz pidannao paꞌidaꞌati, baukapaꞌa naa ukian ĩꞌati, “Uabatapa kaimanaiman, uaitapa kizi naꞌapam õkian.  
\v 15 Kanom pidan nikanii, aonaa uꞌoiidan pidan. Mazan, kanom koditaꞌo pidan nyukunuu iki, uruu paꞌan oiidaꞌoraz pidan.  
\v 16 [Pukakinaon an puabataꞌa naa kakinaorii!]”\f + \fr 7:16 \ft Kiwiiniꞌo saada-kariwai idaꞌa, aonaa diꞌoraz saadinpanuꞌu.\f* 
\p  
\v 17 Jesus makoꞌokan naa uwaꞌakaꞌakan naa pidannao kasabaꞌukinpainaouz, umorotan kabaun nazo iti. Utominapa-kidaniinao pishaan naa uruu naꞌii, ĩaipan ukowaadan wuruꞌu diꞌitinapa-kinai kidaz kuwai mashaꞌapannaꞌo idaꞌan.  
\v 18 Jesus kian ĩꞌati, “Aonaa zii mooko uaitapan kapam? Kanom pidan nikanii, aonaa uꞌoiidan uruu.  
\v 19 Ushaꞌapanum kauꞌan, aonaa umorotan unyukunuu iti, soo utoba nazo iti karikaonan. Udaunaꞌan ukoditaꞌakan niꞌi naa uꞌidiꞌiki.” (Kaikapaꞌo kadakotin-karu idaꞌanaꞌo, Jesus kowaadan ipai shaꞌapaꞌoram wanyukunui turuu unika-kao.) 
\p  
\v 20 Powaꞌa zii ukian, “Kanom koditaꞌo pidan diꞌiki, wuruꞌu oiidaꞌoraz pidan paꞌan.  
\v 21 Ushaꞌapanum kauꞌan kanom koditaꞌo pidan nyukunuu iki, uruu wuruꞌu oiidaꞌoraz pidan diꞌitinpan, ushaꞌapata-kinaa nii oii kidaꞌoraz aimaakan kaikapaꞌoraz kidaꞌa: pidan kaminshuꞌuinpan, pidan koidimikin, pidan zowian baꞌoran pidan,  
\v 22 pidan baꞌorantapan, pidan mishaꞌorarun, naꞌiki pabiꞌinaaka kidaꞌo oiaꞌo shaꞌapata-kao; wuru kawanuꞌu umariidinauzon, aonaa ukibaꞌazoo-kidan pashaꞌapaapan oii kidaꞌo aimaakan, ukishauzi-shorin, udakoomikin, unaudapa paꞌatadinpan, naꞌiki ĩmashaapan maaitapinaka-daun karikaonan.  
\v 23 Ipai wuruꞌu oii kidaꞌoraz shaꞌapata-kao, pidan nyukunuu ikiꞌo ukoditan naꞌiki uruu kida oiidaꞌo pidan.” 
\s1 Gentileaba mishidaꞌo 
\r (Matthew 15:21-28) 
\p  
\v 24 Udaunaꞌan Jesus makon munapoꞌo amazada diꞌiti, maonapaꞌoraz donoi Tyre Baara antanapu. Umorotan kabaun nazo iti, aonaa uaipan pidannao aitapan panaꞌan, mazan aonaa turuu udizinan.  
\v 25 Zuna, kainaꞌaꞌo oiaꞌo doronai odani sodi zun idaꞌa, abata Jesus kainaꞌan naꞌapain okaawan Jesus idaꞌati, odazabadinan oawun imiꞌi baara iti.  
\v 26 Wuruꞌu zunaz, Gentile\f + \fr 7:26 \fq Gentile: \ft pidan panaꞌaꞌo Jewnao ai. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* oroo, oshakatan Phoenicia Baara ii Syria iaꞌoraz. Tuukiaꞌo idaꞌan opishaan Jesus, oaipan ukodita-kidan oiaꞌo doronai paudani sodi zun ai. 
\p  
\v 27 Mazan Jesus dakoꞌatin oroo, “Wapaa zii kiwiin koraiziannao. Aonaa turuu koraiziannao wanyukunuu taa-kao arimarakanao ati.” 
\p  
\v 28 Okian, “Mishiꞌo, Naobanai, upuꞌu arimarakanao nikan koraiziannao wanyukunuu unuba miisa\f + \fr 7:28 \fq miisa: \ft English idaꞌan, table.\f* waranuꞌu.” 
\p  
\v 29 Ukauꞌan Jesus kian oꞌati, “Pudakoꞌatin idi õparadan naꞌapa, pukiwaꞌa naa pudapu iti puikodan nii pudani sodi koditaꞌakaꞌa naa oiaꞌo doronai oꞌai!” 
\p  
\v 30 Okiwan padapu iti, oikoda paudani washatinpan bed paawaꞌa, oiaꞌo doronai koditaꞌakaꞌa naa oꞌai. 
\s1 Jesus kakudan makinaꞌo naꞌiki maparadanuꞌo daonaiora 
\p  
\v 31 Udaunaꞌan Jesus makon Tyre Baara iki, umakon Sidon an atii Galilee Karishiiz iti. Naꞌikiꞌo udobatan maonapa Decapolis Baara an.  
\v 32 Pidannao kaawa-kidan Jesus idaꞌati daonaiora makinaꞌo naꞌiki aonaꞌo maparadanuꞌo kapam. Ĩpishaan Jesus tuukiaꞌo idaꞌan, ĩaipan upishatanuzu pakaꞌu idi.  
\v 33 Uruꞌu naa Jesus naꞌakanuzu pabaꞌorantin munapo pidannao ai; naꞌii umuudan pakaꞌu shuwu kida ukinao kida diꞌiti, udaunaꞌan usopitan pazaadako, uruu idi upishatan uninoba.  
\v 34 Udaunaꞌan Jesus awunuupan aokazi iti naꞌiki utoꞌotaꞌakan panizowan naꞌiki ukian, “Effatha.” “Pudaꞌatin,” kiaꞌo wuruꞌu.  
\v 35 Uruꞌu naa mishi ukinao daꞌatinaꞌakan naꞌiki uninoba kiitinaꞌakan; uruu idi kaimanaꞌa naa uparadaꞌakan. 
\p  
\v 36 Udaunaꞌan Jesus kian ipai pidannao ati, “Manaꞌa paꞌi ukowaadaꞌa naa baꞌorainao pidannao ati wuruꞌu.” Ukakinaowan puꞌu ĩdyaun powaꞌan kida padamata, powaꞌa zii manawun ĩkowaadaabiꞌian baokoinao ati udauꞌu.  
\v 37 Ipai abatainaouz udauꞌu, tuukii manawun ĩdiꞌitinpan. Naꞌiki sariapa ĩkian, “Ipai kanom ushaꞌapatanii kida kaiman zii manawun ushaꞌapatanuzu. Ukakinaoda zii makinao-ziiwa naꞌiki ukaparadanuta zii maparadanuꞌo.” 
\c 8  
\s1 Jesus paan 4000 pidannao 
\r (Matthew 15:32-39) 
\p  
\v 1 Masakaudaꞌu uruu daunaꞌan, iribaꞌo pidannao kaawan Jesus idaꞌati koshan. Naꞌapain uruu dono, aonaꞌoraꞌa naa ĩwanyukunuu nii. Uruu idi Jesus dapadan patominapa-kidaniinao paꞌidaꞌati.  
\v 2 Ukian ĩꞌati, “Õkashaꞌora-kida, õtukapan wuruꞌu pidannaouz, ĩnaꞌan idi idikinaudaꞌu kamoꞌo naa õtuma naꞌapain aonaa kanomaꞌa naa ĩnikan.  
\v 3 Aonaa turuu õdyuudan ĩdyaun maaroopaka-daun, panaadon ĩmadoronaitan pazamazin idi pamakopa-kizi an, ushaꞌapanum kauꞌan pabiꞌi kida munapoꞌo ĩmashaapan.” 
\p  
\v 4 Utominapa-kidaniinao pishaan uruu, “Naꞌapam nii dii mooko pidan ikodan wanyukunui daꞌaꞌa, baaraꞌa karikaonan, papaa-kinaa nii ipai wuruꞌu iribaꞌoraz pidannao?” 
\p  
\v 5 “Naꞌapaudaꞌum bread kainaꞌa uꞌidaꞌa,” Jesus kian ĩꞌati. 
\p “Kainaꞌa 7 bread,” ĩkian. 
\p  
\v 6 Jesus dyuudan ipai pidannao sakanatan imiꞌi baaraꞌa. Udaunaꞌan uzaamatan bread kidaz, utoriinapa-kidanuzu. “Kaiman,” ukian Tominkaru ati udauꞌan. Udushowanuzu, udaunaꞌan utaanuzu patominapa-kidaniinao ati, ĩnao kiziꞌi naa kataanuzu ipai pidannao kawanaꞌati. Ipai ĩshaꞌapatan padyuuda-kizinao.  
\v 7 Naꞌaꞌo kapam masakaudaꞌu kopaunao. Utoriinapa-kidanuzu. “Kaiman,” ukian Tominkaru ati udauꞌan. Udaunaꞌan utaan naa kidaz patominapa-kidaniinao ati, ĩnao kizi kataanuzu koshan pidannao ati. 
\p  
\v 8-9 Ipai pidannao aroopan abaapa, ikoda mani 4000 pidannao. Jesus tominapa-kidaniinao zawadan 7 dazowan kida wanyukunui waꞌakun. Udaunaꞌan Jesus dyuudan naa pidannao kiwan padapu iti kida.  
\v 10 Sariapa upaidinan kanawa zoꞌiti patominapa-kidaniinao tuma, ĩmakon munapoꞌo wiizai Dalmanutha Baara iti. 
\s1 Phariseenao aipan Jesus aidan umanawunuꞌo aimaakan paꞌati 
\r (Matthew 16:1-4) 
\p  
\v 11 Phariseenao kaawan Jesus idaꞌati. Ĩtiwaa-kidapaꞌazon uruu, uruu idi ĩkian uꞌati, “Puaida waꞌati, naꞌapam turuu pushaꞌapatan umanawun kidaꞌo aimaakan, puaida-kida kizi waꞌati kainaꞌa mishi mishiꞌo Tominkaru maꞌozakan kainaꞌan puꞌidaꞌa.”  
\v 12 Mazan Jesus nyukunuu kashaꞌoran, naꞌiki ukian, “Kanom nii mooko utukapaꞌazon umanawun kidaꞌo aimaakan shaꞌapata-kao? Õkowaadan nii uꞌati, aonaa turuu õaidan umanawun kidaꞌo aimaakan uꞌati!”  
\v 13 Udaunaꞌan uwaꞌakaꞌakan naa ĩdyaun. Upaidinan koshan kanawa zoꞌiti patominapa-kidaniinao tuma, ĩmakon naa karishii baza iti. 
\s1 Phariseenao naꞌiki Herod //  yeastin kida 
\r (Matthew 16:5-12) 
\p  
\v 14 Jesus tominapa-kidaniinao manyukunuutan panaꞌakan iriba bread kida; ĩnaꞌakapanii baudaꞌapa sodi karikaonan patuma kanawa zoꞌo.  
\v 15 Jesus kakinaotan ĩdyaun, “Uzaudin paꞌi Phariseenao yeastin ai naꞌiki Herod yeastin ai kapam.” 
\p  
\v 16 Uruu idi ĩkian paꞌatiaaka, “Ukian kaikapaꞌa uaitapan idiꞌo aonaa bread nii waꞌidaꞌa.” 
\p  
\v 17 Jesus aitapa naꞌapaꞌoram wuruꞌu ĩkianuz. Uruu idi upishaan ĩdyaun, “Kanom nii ukadakoinapa-kidan bread aonaan uꞌidaꞌa? Aonaa mooko uaitapan? Dadaraꞌo mooko manawun uzowau?  
\v 18 Ishaꞌo mooko uawun naꞌiki aonaa ukakinaon? Aonaa mooko uaitapan  
\v 19 tawuru donoꞌo õdushowauzonuz bakaꞌiaudaꞌu breadnao õpaa-kinaaz 5000 pidannao? Naꞌapaudaꞌum dazowan kida wanyukunui waꞌakun uzawadan naꞌapain?” 
\p Utominapa-kidaniinao kian uꞌati, “Naꞌaꞌo shaꞌatii 12 dazowan kida wanyukunui waꞌakun.” 
\p  
\v 20 “Tawuru donoꞌo maniꞌi õdushowauzonuz 7 bread 4000 pidannao ati, naꞌapaudaꞌum dazowan wanyukunui waꞌakun uzawadan naꞌapain?” 
\p “7 dazowan shaꞌatii,” ĩkian.  
\v 21 “Upuꞌu zii, aonaa uaitapan?” ukian ĩꞌati. 
\s1 Jesus saabaan pidan awun ishaꞌo Bethsaida ii 
\p  
\v 22 Udaunaꞌan ĩkaawan naa Bethsaida iti. Naꞌiaꞌa naa pidannao kaawa-kidan ishaawun pidan Jesus idaꞌati, tuukiaꞌo idaꞌan ĩaipan upishatanuzu.  
\v 23 Jesus zaamatan wuruꞌu ishaawunuz pakaꞌu diꞌiki, unaꞌakaꞌakanuzu munapo wiizai ai. Udaunaꞌan usopitan pazaadako uawun kida diꞌiti, naꞌiki upishatan uawun kida pakaꞌu kida idi. Udaunaꞌan upishaanuzu, “Putukapaꞌa naa aimaakan?” 
\p  
\v 24 Daonaiora awunuudanaan, naꞌiki ukian, “Õtukapa pidannao, mazan õtukapan ĩdyaun ikoda tawuruꞌu atamunnao chiꞌikapan kawanuꞌo.” 
\p  
\v 25 Udaunaꞌan Jesus pishatan powaꞌa zii koshan uawun kida pakaꞌu idi. Uruu uawun kida saabainaꞌakan naa, kaimanaimanaꞌa naa utukapan koshan.  
\v 26 Udaunaꞌan Jesus dyuudaꞌakan naazu sariapa padapu iti. Ukian kapam uꞌati, “Manaꞌa paꞌi pumakoꞌonaꞌa wiizai iti powaa iti.” 
\s1 Kanom dii Jesus? 
\r (Matthew 16:13-20; Luke 9:18-21) 
\p  
\v 27 Udaunaꞌan Jesus makon patominapa-kidaniinao tuma wiizai kida diꞌiti, maonapainaouz Caesarea Philippi itinapu. Ĩmakopaanan puꞌu upishautaanan patominapa-kidaniinao, “Naꞌapa dii pidannao kian õdauꞌan?”  
\v 28 Ĩdakoꞌatin uparadan kaikapaꞌa: “Pidannao kian pugaru John Chikaawunuupauzoz, naꞌiki baokoinao kian pugaru prophet Elijah, naꞌiki baokoinao kian pugaru kotuaꞌoraz prophetnao bii ikiꞌo kaawan powaa ati koshan.” 
\p  
\v 29 Udaunaꞌan upishaan ĩdyaun, “Unao mani. Naꞌapa dii ukian õdauꞌan?” 
\p Sariapa Peter dakoꞌatinuzu, “Pugaru Christ.”\f + \fr 8:29 \fq Christ: \ft wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* 
\p  
\v 30 Udaunaꞌan Jesus kiaꞌakan ĩꞌati, “Manaꞌa paꞌi ukowaadaꞌanaꞌa kanom wuruꞌu õgaruz.” 
\s1 Jesus kowaadan naꞌapam nii //  pamawakan 
\r (Matthew 16:21-28; Luke 9:22-27) 
\p  
\v 31 Uruu daunaꞌan Jesus kakuwaapan naa pazowiaꞌazoo-kao dauꞌu. Ukian, “Daonaiora Aokazi Ikiꞌo ubaiaapan nii kashaꞌoraꞌo manawun. Kazowautapainao Jewnao, naꞌiki faadaanao zowaunaanao, naꞌiki tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, aonaꞌo nii ĩaipanuzu. Uzowii-kao nii kapam, mazan idikinaudaꞌu kamoo daunaꞌan ukadishitan nii powaa iti koshan.” 
\p  
\v 32 Jesus kakuwaapan idi kaimanaiman manawun ĩꞌati, Peter dapadanuzu panaꞌitinapu naꞌiki utoꞌorauanuz.  
\v 33 Sariapa Jesus tanawatinan naꞌiki uawunuupan baꞌoran patominapa-kidaniinao diꞌiti, naꞌiki sariapa utoꞌorauan Peter. Ukian uꞌati, “Pumako õꞌai, Satan. Aonaa pudiꞌitinpan Tominkaru diꞌitinpan kawan, mazan pudiꞌitinpan pidan diꞌitinpan kawanuꞌo karikaonan.” 
\s1 Jesus pidanan baiaapaꞌo nii oiaꞌo 
\p  
\v 34 Udaunaꞌan Jesus dapadan iribainaouz pidannao naꞌiki patominapa-kidaniinao paꞌidaꞌati. Ukian ĩꞌati, “Kanom daꞌanaꞌazoꞌo õgaru, marii umarinaꞌatan panaudapanii pashaꞌapaapan, naꞌiki unaꞌakan pacrossannaa,\f + \fr 8:34 \fq unaꞌakan pacrossannaa: \ft ubaiaapan kashaꞌoraꞌo oo uzowii-kao nii padaꞌanpan dikin ii Jesus.\f* naꞌiki udaꞌanan õgaru.  
\v 35 Kanom kazannaataꞌazoꞌo pananaa, uwaziwadan niizu; mazan kanom waziwadaꞌo pananaa õdikin ii, naꞌiki Kaimanaꞌo Kuwai dikin ii, mishiꞌo nii uikodan karikaonanuꞌo kakupa-karu paꞌati.  
\v 36 Aonaa kanom pidan ikodan uzaamatan an ipai aimaakan imiꞌi baara an kidaꞌo, uwaziwainan puꞌu karikaonanuꞌo kakupa-karu ai.  
\v 37 Oo kainaꞌa shaꞌa aimaakan powaꞌaꞌo uaiapa-kao karikaonanuꞌo kakupa-karu ai?  
\v 38 Naꞌiaꞌoram pidan kibaꞌazoo-kidaꞌo padaꞌanan õgaru, naꞌiki pakakuwaapan õkakinaori kida dauꞌu wunao atiꞌi, oiainaouz naꞌiki mamishida-kainaouz; naꞌapaꞌo nii kapam Daonaiora Aokazi Ikiꞌo kibaꞌazoo-kidan uruu, ukaawan dono udaru umanawunun tuma naꞌiki kaimanainao Angelnao tuma.” 
\c 9  
\p  
\v 1 Udaunaꞌan ukian, “Õkowaadan nii mishiꞌo uꞌati, pabiꞌi kida unao kaidaꞌaꞌa, aonaꞌo nii zii umawakan utukapan uaꞌii Tominkaru Naobanai-tinan kamoon kaawan umanawunuꞌo idaꞌan.” 
\s1 Jesus panaꞌadinan patominapa-kidaniinao awun zaꞌa 
\r (Matthew 17:1-13; Luke 9:28-36) 
\p  
\v 2 Aizii 7 kamoo daunaꞌan Jesus naꞌakan patuma, Peter, James naꞌiki John dokoaꞌo midukuo paawa iti. Naꞌii ĩnaꞌian naꞌapaudaꞌu sodi karikaonan. Utominapa-kidaniinao awun zaꞌa upanaꞌadinaꞌakan.  
\v 3 Ukamichan tanawatinan wiziꞌi naꞌiki baraka, ubarakan powaꞌa zii ipai pidannao chikaapauzonao chikaan nii ai.  
\v 4 Udaunaꞌan ĩtukapa Elijah, Moses tuma, kadakotinan Jesus ati. 
\p  
\v 5 Peter kian Jesus ati, “Tiichaa, kaimanaꞌo wuruꞌu wanaꞌanuz daꞌaꞌa. Turuu watoman idikinaudaꞌu kabaunnao sodi kida, baudaꞌapa puꞌati, baꞌoran Moses ati naꞌiki baudaꞌapa Elijah ati.”  
\v 6 Tuukii Peter tarian baokoinao tuma, aonaa uaitapanaatan naꞌapam pakiaꞌakan. 
\p  
\v 7 Udaunaꞌan ishaꞌiz kaawan udikindaꞌakan naa ĩdyaun, naꞌiki parada-karu kian ishaꞌiz bii iki, “Diꞌoraꞌa õdani õmarainapanii, uabata naꞌapam ukian!”  
\v 8 Ĩawunuudanaaꞌakan kadimanaꞌo idaꞌan, aonaꞌa naa baꞌoran pidannao nii ĩtuma, soo Jesus karikaonan. 
\p  
\v 9 Ĩtokapaanan puꞌaꞌa naa midukuo iki, Jesus kian ĩꞌati, “Manaꞌa paꞌi ukowaadaꞌanaꞌa wuruꞌu utukapaniaz, atii Daonaiora Aokazi Ikiꞌo kadishitan daunaꞌan pamawaka-kizi iki.”  
\v 10 Ĩmishida uparadan, mazan paꞌatiaaka ĩpishautaakapaanan naꞌapaꞌoram atiꞌo wuruꞌu ukianuz, “ukadishitan nii pamawaka-kizi iki,” kiaꞌoraz, ĩaipan paaitapanuzu. 
\p  
\v 11 Uruu daunaꞌan ĩpishaan Jesus, “Kanom niꞌo tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu kian, ‘Elijahꞌo nii waꞌati kiwiin.’”? 
\p  
\v 12 Ukian ĩꞌati, “Elijahꞌo nii mishi waꞌati kiwiin uminziiwataꞌanan ipai aimaakan. Naꞌapa kotuaꞌo usaadauzo-kao Tominkaru Paradan idaꞌa Daonaiora Aokazi Ikiꞌo dauꞌan, upatakaꞌuta-kao nii tuukii naꞌiki aonaꞌo nii uaiapa-kao.  
\v 13 Õkowaadan nii uꞌati, mishi, Elijah kaawankaꞌa naa naꞌiki pidannao patakaꞌutauzonii uruu, naꞌapa usaadinpauzon kawanaꞌati Kaarita idaꞌa kotuaꞌa naa.” 
\s1 Jesus kodita-kidan oiaꞌo doronai daonaiora diꞌiki 
\r (Matthew 17:14-21; Luke 9:37-43a) 
\p  
\v 14 Uruu daunaꞌan ĩkaawan naa powaa ati baokoinao tominapa-kida-kariwainao idaꞌati, ĩtukapa iriba pidannao kasabaꞌukinpan ĩtuma. Naꞌaꞌo kapam tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu kadakotinan ĩtuma.  
\v 15 Iribainao pidannao tukapan idi Jesus waꞌatin, tuukii ĩkonaukiaꞌakan, naꞌiki ĩdimaꞌakan uꞌidiꞌiti, ĩdapaapan naa uruu kaiman kapam. 
\p  
\v 16 Jesus pishaan patominapa-kidaniinao, “Kanom dauꞌanaꞌo ukadakoinpan wunao tumaꞌa?” 
\p  
\v 17 Baudaꞌapa pidan tunarunao dakoꞌatin uparadan iribaꞌo pidannao bii iki. Ukian, “Tiichaa, kainaꞌa õnaꞌakan õdani daonaiora puꞌidaꞌati. Kainaꞌa oiaꞌo doronai uꞌidaꞌa, naꞌiki aonaa ukaparadanun.  
\v 18 Naꞌapainim oiaꞌo doronai tuukiidaꞌakan an uruu, ukabootaꞌakan nii uruu imiꞌi baara iti, udaunaꞌan bozowaꞌo koditan udako iki, ukuzowaꞌakan paudako kida, udaunaꞌan udadaraꞌakan, dadara, dadara. Õpishaanii padamata putominapa-kidaniinao, õaipan ĩkodita-kidan wuruꞌu oiaꞌo doronaiz uꞌai, mazan aonaa ĩturuan.” 
\p  
\v 19 Jesus kian, “Naꞌapa dii aonaa zii umishidan? Kotuaꞌikiꞌi naa õmashaapan utuma? Kotuaꞌikiꞌi naa õnaꞌan õbaiatinan utuma? Punaꞌaka naꞌiki wuruꞌu daonaioraz õꞌidaꞌati.” 
\p  
\v 20 Uruu idi ĩnaꞌakan naa uruu Jesus idaꞌati. Aizii oiaꞌo doronai tukapaꞌakan idi Jesus, sariapa udorauta-kidan naꞌiki uziiaꞌakan wuruꞌu daonaioraz. Uwazainan naa naꞌa imiꞌi baaraꞌa, udako bozowaꞌakan naa kapam.  
\v 21 Jesus pishaan daonaiora daru, “Naꞌapam dii ukotuaꞌikin naa pudani kaikapanuꞌu?” Daonaiora daru kian, “Kotuꞌu uduusodin iki.  
\v 22 Panaadon kida, maonapa daꞌi oiaꞌo doronai zowiinuzu ukabootan idaꞌan uruu tikazi diꞌiti naꞌiki wunu baoko iti. Pukamunan-kida shoman waunao, naꞌiki pukaminkaꞌuta waunao, puturuan an pukaminkaꞌutan!” 
\p  
\v 23 Jesus kian uꞌati, “Kanom nii pukian ‘puturuan an pukaminkaꞌutan’? Ipai aimaakan shaꞌapan nii pidan ati, umishidan an.” 
\p  
\v 24 Daonaiora daru kian diiwaꞌo idaꞌan, “Õgaru, õmishida padamata, mazan õaipan pukaminkaꞌutan õgaru, õmishida kizi kaimanaiman manawun.” 
\p  
\v 25 Jesus tukapan idi iribaꞌa naa pidannao kasabaꞌukinan padazaba ati, ukian oiaꞌo doronai ati, “Makinaꞌo naꞌiki maparadanuꞌo doronai, õaipan pukoditan wuru diꞌikiꞌi daonaioraz, aonaa õaipan pumorotan uꞌidiꞌiti powaꞌa!” 
\p  
\v 26 Uruu oiaꞌo doronai kadakoꞌokan, uziiautapaꞌakan daonaiora, udaunaꞌan ukoditaꞌakan naa uꞌai. Mawakaꞌo kawanuꞌo daonaiora tukapa-kao, naꞌiki ipai pidan kian, “Ei, umawakan!”  
\v 27 Mazan Jesus zaamatan uruu pakaꞌu diꞌiki, ukadishita-kidan naazu. 
\p  
\v 28 Uruu daunaꞌan Jesus makon umorotan pasookapa-kizi kabaun nazo iti patominapa-kidaniinao tuma, naꞌii ĩnaꞌian naꞌapaudaꞌu sodi karikaonan. Ĩpishaan Jesus, “Kanom niꞌo aonaa waturuan wakodita-kidan oiaꞌo doronai?” 
\p  
\v 29 Jesus dakoꞌatin ĩdyaun, “Soo toriinapa-karu idaꞌan turuu naꞌapainao oiaꞌo doronainao kodita-kida-kao.” 
\s1 Jesus paradan koshan //  pamawakan dauꞌu 
\r (Matthew 17:22-23; Luke 9:43b-45) 
\p  
\v 30 Uruu daunaꞌan Jesus makon patominapa-kidaniinao tuma, ĩmakon Galilee Baara an. Aonaa Jesus aipan pidannao aitapan naꞌiam paugaru,  
\v 31 utominapatin-kidaꞌazon idi patominapa-kidaniinao. Ukian ĩꞌati, “Daonaiora Aokazi Ikiꞌo kaakapaa-kao nii pidannao ati, ĩnaouꞌu nii zowii uruu. Mazan idikinaudaꞌu kamoo daunaꞌan, ukadishitan nii powaa iti.”  
\v 32 Aonaa ĩaitapanaatan naꞌapaꞌoram atiꞌo wuruꞌu ukianuz, naꞌiki ĩtarii papishaanuzu. 
\s1 Kanom tuubaruꞌo nii manawun //  baokoinao ai 
\r (Matthew 18:1-5; Luke 9:46-48) 
\p  
\v 33 Naꞌapain ĩkaawan Capernaum iti, ĩmorotan kabaun nazo iti. Naꞌiaꞌa naa Jesus pishaan ĩdyaun. Ukian ĩꞌati, “Kanom dauꞌanaꞌo ukadakotinan dunapota?”  
\v 34 Mazan aonaa ĩdakoꞌatin uparadan, ushaꞌapanum kauꞌan dunapota ĩkadakotinaanan idi paꞌatiaaka, kanom tuubaruꞌo nii manawun dauꞌu. 
\p  
\v 35 Udaunaꞌan Jesus sakanatan naꞌiki sariapa udapadan 12 patominapa-kidaniinao. Ukian ĩꞌati, “Kanom aipinaꞌo kiwiiniꞌo nii, marii uruu dawuꞌitintinan naꞌiki poitorui nii kapam ipai pidannao ati.”  
\v 36 Udaunaꞌan ukadishita-kidan koraidaonaa ĩkanaapuꞌu, udokobatanuzu naꞌiki sariapa ukian ĩꞌati,  
\v 37 “Kanom dapaapaꞌo baudaꞌapa kaikapa sodiꞌo koraidaonaa õꞌuu idaꞌan, udapaapan õgaru wuruꞌu. Naꞌiki kanom dapaapaꞌo õgaru, udapaapan wuruꞌu dyuudaꞌoraz õgaru kapam.” 
\s1 Pidan aonaꞌo utoꞌora-kizaitapan unao, upaonaru wuruꞌu 
\r (Luke 9:49-50) 
\p  
\v 38 John kian uꞌati, “Tiichaa, watukapanii pidan kodita-kidan oiaꞌo doronainao puꞌuu idaꞌan, naꞌiki wamashaata uruu, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa uzaamatinpan waꞌidaꞌati.” 
\p  
\v 39 “Aonaa umashaataꞌanaꞌazu,” Jesus kian ĩꞌati. “Pidan shaꞌapataꞌo umanawun kidaꞌo aimaakan õꞌuu idaꞌan, aonaꞌo nii uparadan dikaudan õdauꞌan.  
\v 40 Kanom aonaa unyukunuu oian waꞌati, uruu waunao idaꞌantanpuꞌo wuruꞌu.  
\v 41 Õkowaadan nii uꞌati naꞌiaꞌoram pidan taaꞌo wunu tuza-karu nii õpidanannao ati õꞌuu idaꞌan, naꞌiki uaitapan idi ĩnao zaamatinpan õꞌidiꞌiti, taa-kao nii uwinipinaa uꞌati. 
\s1 Kaimanaꞌo duwu naꞌiki //  manauꞌo duwu 
\r (Matthew 18:6-9; Luke 17:1-2) 
\p  
\v 42 “Aizii pidan dyuudan an wunao kawan sodi kidainao shaꞌapatan oiaꞌo, naꞌiki aonaa utaapadan ĩmishidan õgaru, kichanaꞌiki-kiaꞌo manawun wuruꞌu pidan shaꞌapataniaz, wuru aiaꞌa udaruꞌo boodapa-kinai kuba sukuruuta-kaoaz ukanau kaduꞌiki. Udaunaꞌan ukaboota-kao paran baoko iti. \fig boodapa-kinai kuba|src="HK00146B.tif" size="col" ref="9:42" \fig* 
\v 43-44 Aizii õkowaadan uꞌati, kaawaꞌa naa wuruꞌu Elijah, mazan aonaa pidannao aitapanaatanuzu. Ukauꞌan pukaꞌu oii-kidan an pugaru, pudukutazu! Kaimanaꞌo nii zii pumakon kakupa-karu diꞌiti baudaꞌapaꞌo pukaꞌu tuma, putaapan ai dyaꞌutam ĩdyaun, udaunaꞌan pukaboota-kao nii Tuubaruꞌo Tikazi wuꞌiti, aonaꞌoraz umakadauzon.  
\v 45-47 Baudaꞌapaꞌo pukidiba oii-kidan an pugaru, pudukutazu! Kaimanaꞌo nii zii pumakon kakupa-karu diꞌiti baudaꞌapaꞌo pukidiba tuma, putaapan ai dyaꞌutam ĩdyaun, udaunaꞌan pukaboota-kao nii Tuubaruꞌo Tikazi wuꞌiti. Baudaꞌapaꞌo puawun oii-kidan an pugaru, pusoꞌotazu! Kaimanaꞌo nii zii pumakon kakupa-karu diꞌiti baudaꞌapaꞌo puawun tuma, putaapan ai dyaꞌutam ĩdyaun, udaunaꞌan pukaboota-kao nii Tuubaruꞌo Tikazi wuꞌiti. 
\q1  
\v 48 ‘Naꞌii tarabaro dainao nikapaꞌoraz pidan nanaa, 
\q2 aonaꞌo nii ĩmawakauzon. 
\q1 Naꞌiki wuruꞌu tikaziz 
\q2 aonaa naꞌapainim nii umakada-kao.’\f + \fr 9:48 \ft Isaiah 66:24\f* 
\p  
\v 49 “Naꞌapa wanyukunui kuzubada-kao kawan duwu idi, naꞌapa pidannao maꞌozakadinan ubaiainpan an kai kaimanaꞌo dauꞌati.\f + \fr 9:49 \fq Naꞌapa wanyukunui kuzubada-kao kawan duwu idi, naꞌapa pidannao maꞌozakadinan ubaiainpan an kai kaimanaꞌo dauꞌati \ft Greek paradan idaꞌan: “Ipai pidan duwuda-karu nii tikazi idi.” Tikazi kii-karu, baiatin-karu atiꞌo kai imiꞌi baaraꞌa.\f* 
\p  
\v 50 “Kaimanaꞌo wuruꞌu duwuz, mazan duwu manaun anaꞌa naa, naꞌapam nii ukuzubaa-kao powaa iti? Marii duwu kuzubaꞌo kawan unao, umashaapa kizi kaiman uiribannao tuma.” 
\c 10  
\s1 Jesus kakinaopan muudaaka-karu ai 
\r (Matthew 19:1-12; Luke 16:18) 
\p  
\v 1 Naꞌikiꞌo Jesus waꞌakan amazada Galilee Baara, umakon Judea Baara an, atii Jordan Waꞌo baza iti. Iriba kida pidannao kaawa-kaawan uꞌidaꞌati koshan, naꞌiki utominapa-kidan ĩdyaun patominapatin-kidauzon kawan daꞌi ĩdyaun. 
\p  
\v 2 Phariseenao kaawan uꞌidaꞌati ĩtiwaa-kidapaꞌazon uruu. Ĩkian uꞌati, “Pukowaada waꞌati, wakakinaorinaa taapada pidan muudan paudaiaro?” 
\p  
\v 3 Jesus kian ĩꞌati, “Shaꞌapaꞌoram kakinaorii Moses taa uꞌati?” 
\p  
\v 4 Ĩkian Jesus ati, “Moses taapadanii pidan saadan muudaaka-karu kaaritannaa, udaunaꞌan turuu umuudan paudaiaro.” 
\p  
\v 5 Jesus kian ĩꞌati, “Moses saadan wuruꞌu kakinaorii uꞌati unyukunuu dadaran idiꞌo.  
\v 6 Mazan Tominkaru sakadan dono patoman amazada naꞌiki pidan, utoman daonaiora naꞌiki zun.  
\v 7 Unaꞌapan idi, daonaiora muudinan padaru naꞌiki padaro ai naꞌiki ubaudaꞌapatinan paudaiaro tuma,  
\v 8 naꞌiki uruu idi dyaꞌutamainao pidannao baudaꞌapatinan. Ukauꞌan aonaa powaꞌa ĩpanaꞌa-kidan, soo baudaꞌapa.  
\v 9 Kanom Tominkaru baudaꞌapatanii, aonaa turuu pidan muudaaka-kidan.” 
\p  
\v 10 Udaunaꞌan ĩmorotan kabaun nazo iti koshan, Jesus tominapa-kidaniinao pishaan uruu wuru dauꞌanaꞌa ukadakotin kiziz.  
\v 11 Ukian ĩꞌati, “Pidan muudan dono paudaiaro, udaunaꞌan umazidan baꞌoran zun tuma, oiaꞌo wuruꞌu ushaꞌapataniaz paudaiaro ati ubaꞌorantapan idi.  
\v 12 Naꞌapa kapam zun muudan dono paudaiaru, udaunaꞌan omazidan baꞌoran daonaiora tuma, oiaꞌo wuruꞌu oshaꞌapataniaz paudaiaru ati obaꞌorantapan idi.” 
\s1 Jesus naꞌiki koraiziannao 
\r (Matthew 19:13-15; Luke 18:15-17) 
\p  
\v 13 Pidannao kaawa-kidan koraiziannao Jesus idaꞌati. Ĩaipan upishatan ĩdyaun. Mazan utominapa-kidaniinao kashadakowauan pidannao. 
\p  
\v 14 Jesus aitapan idi ĩnaꞌapan, sariapa utoꞌorauan patominapa-kidaniinao. Ukian ĩꞌati, “Marii koraiziannao waꞌatin õꞌidaꞌati. Aonaa umashaataꞌanaꞌa ĩdyaun, ushaꞌapanum kauꞌan ĩnao kawanuꞌo wuruꞌu zaamataꞌo niꞌoraz Tominkaru panaobanaa nii.  
\v 15 Õkowaadanii uꞌati, kanom aonaꞌo uzaamatinan Tominkaru naobanai-tinapa-kizi iti koraidaonaa zaamatan kawanuzu, aonaꞌo nii umorotan naꞌiti.”  
\v 16 Udaunaꞌan udokobatan ipai koraiziannao baudaꞌapa kida, upishatan ĩdyaun pakaꞌu idi, naꞌiki upishaan Tominkaru kaimanan ĩꞌati. 
\s1 Kashaꞌapauziꞌo pidan 
\r (Matthew 19:16-30; Luke 18:18-30) 
\p  
\v 17 Jesus makopaanan puꞌu koshan dunapota, sariapa pidan waꞌatin uꞌidaꞌati zaka-zakaapa. Sariapa ukodoruꞌukan ukanaapu ikinapu, naꞌiki ukian uꞌati, “Kaimanaꞌo Tiichaa, kanom dii õshaꞌapata õikodin-kinaa nii karikaonanuꞌo kakupa-karu?” 
\p  
\v 18 Jesus dakoꞌatinuzu, “Kandii nii pudakotan õgaru kaimanaꞌo nii? Aonaa kanom kaimanaꞌo nii, soo Tominkaru baudaꞌapa.  
\v 19 Puaitapanii Tominkaru kakinaori kidaz. Manaꞌa puzowiaꞌanaꞌa pidan; manaꞌa pubaꞌorantapaꞌanaꞌa; naꞌiki manaꞌa pukoidapaꞌanaꞌa; manaꞌa pumariidinauzoꞌonaꞌa puiriban dauꞌu; manaꞌa pumariidapaꞌanaꞌa puiriban puzaamata-kinaa nii ushaꞌapauzi; pumarainapa pudaru naꞌiki pudaro.”  
\v 20 “Tiichaa,” pidan kian uꞌati, “Naꞌapa õmashaapan kotuaꞌikiꞌi naa, õkoraidaonaan iki õizoꞌati wuruꞌu kakinaorii kidaz.” 
\p  
\v 21 Udaunaꞌan Jesus awunuupan uꞌidiꞌiti unaudapa patukapanuzu. Ukian uꞌati, “Kainaꞌa baudaꞌapaꞌa naa aimaakan pushaꞌapatan nii zii. Aizii pumako, pusellian ipai pushaꞌapauz kida, naꞌiki puraata puikodanii pushaꞌapauz kida idaꞌan, putaaꞌa naa patakaꞌutinainao atiz. Pushaꞌapatin an naꞌapa, pukapuraatanun nii aokazi ii. Udaunaꞌan puwaꞌati õꞌidaꞌati, pudaꞌan kizi õgaru.”  
\v 22 Mazan daonaiora abatan idi unaꞌapan paꞌati, sariapa unyukunuu kashaꞌoraꞌakan, ukiwan manaunam, ukashaꞌapauzin idi manawun. 
\p  
\v 23 Jesus awunuupan patominapa-kidaniinao kawanaꞌati, naꞌiki ukian, “Dadaraꞌo nii kapuraataniinao pidannao morotan Tominkaru naobanai-tinapa-kizi iti.”  
\v 24 Sariapa utominapa-kidaniinao diꞌitinpan uparadan dauꞌu. 
\p Mazan Jesus kian koshan ĩꞌati, “Õdainao, naꞌapa dii manawun dadara pidan morotan Tominkaru naobanai-tinapa-kizi iti.  
\v 25 Kashaꞌapannaꞌo nii manawun kapuraatanuꞌo pidan morotan Tominkaru naobanai-tinapa-kizi iti, camel podotan ai akosa awun shaawata.” 
\p  
\v 26 Udaunaꞌan powaꞌa zii ĩdiꞌitinpan, naꞌiki ĩkian uꞌati, “Kanom mooko turuu ukazannaata-kao?”  
\v 27 Jesus awunuupan ĩꞌidiꞌiti, naꞌiki sariapa udakoꞌatin ĩdyaun. Ukian ĩꞌati, “Pidannao aonaa turuu ĩshaꞌapatan wuruꞌu, soo Tominkaru paꞌan turuu ushaꞌapatan ipai aimaakan.” 
\p  
\v 28 Udaunaꞌan Peter kian uꞌati, “Putukapa waunao, wawaꞌakaꞌa naa ipai washaꞌapauz naꞌiki aizii wadaꞌanpan naa pugaru.”  
\v 29 Sariapa Jesus kian, “Mishiꞌo wuruꞌu. Naꞌiaꞌoram pidan waꞌakaꞌo padapu, oo paꞌinawuzunao, padadakoonao, padaro, padaru, paudainao, oo pazakapun õgaru dikin ii, naꞌiki Kaimanaꞌo Kuwai dikin ii,  
\v 30 taa-karu nii uꞌati 100 powaꞌa zii kabaun kida, naꞌiki uꞌinawuzunao nii, naꞌiki udadakoonao nii, naꞌiki udaronao nii, naꞌiki udainao nii, naꞌiki uzakapun nii, naꞌiki unaꞌapan puꞌu upatakaꞌuta-kao nii kapam. Naꞌiki diinaꞌitiꞌi uikodinan nii karikaonanuꞌo kakupa-karu.  
\v 31 Mazan iriba pidannao kiwiiniinao kai, dawuꞌitintinaꞌo nii. Naꞌiki iriba dawuꞌitiiniinao kai, kiwiita-kida-kao nii.” 
\s1 Jesus kakuwaapan koshan //  pamawakan dauꞌu 
\r (Matthew 20:17-19; Luke 18:31-34) 
\p  
\v 32 Aizii udaunaꞌan Jesus tominapa-kidaniinao, tuukii ĩdiꞌitinpan udauꞌu, ukiwiitan idi paꞌuaꞌati Jerusalem iti. Naꞌiki naꞌaꞌo baokoinao pidannao, daꞌanpainao ĩdyaun, sariapa ĩtarian kapam. Udaunaꞌan Jesus dapadan koshan 12 patominapa-kidaniinao panaꞌitinapu baokoinao ai. Uruꞌu naa ukakuwaapan naꞌapam nii pashaꞌapata-kao dauꞌu.  
\v 33 Ukian ĩꞌati, “Uabata. Aizii wamakon Jerusalem iti, naꞌiaꞌo nii Daonaiora Aokazi Ikiꞌo, kaakapaa-kao nii faadaanao zowaunaanao ati, naꞌiki tiichaapauzonao ati Moses kakinaori dauꞌu. Naꞌiki ĩtaan nii uruu zowii-karu nii, naꞌiki ĩtaan nii uruu Gentilenao kaꞌu iti.  
\v 34 Uruu idi Gentilenao banikiitan niizu, naꞌiki ĩsopiautapan niizu, naꞌiki ĩbaꞌizian nii uruu. Udaunaꞌan ĩzowian nii uruu. Mazan idikinaudaꞌu kamootan idaꞌa, ukadishitan nii powaa iti.” 
\s1 James naꞌiki John pishaan Jesus manawun-tinapa-karu dauꞌan 
\r (Matthew 20:20-28) 
\p  
\v 35 Uruu daunaꞌan James naꞌiki John, Zebedee dainao, kaawan Jesus idaꞌati. Ĩkian uꞌati, “Tiichaa, kainaꞌa waaipan pushaꞌapatan aimaakan waꞌati.” 
\p  
\v 36 “Kanom dii mooko?” ukian. 
\p  
\v 37 Ĩkian uꞌati, “Pusakanatan dono putaba diꞌii punaobanai-tinan dono, pusakanata-kida paꞌi waunao putuma. Baudaꞌapa pudiwaꞌora antanapu, baꞌoran puꞌashabaron antanapu.” 
\p  
\v 38 Jesus kian ĩꞌati, “Aonaa uaitapan kanom wuruꞌu upishaaniaz. Turuu mooko uaitapan utuzan õtuzaꞌazooniaz baiatin-karu kooponnaa diꞌiki, õgaru kawan?\f + \fr 10:38 \fq Turuu mooko uaitapan utuzan õtuzaꞌazooniaz baiatin-karu kooponnaa diꞌiki, õgaru kawan? \ft oo “Ukaꞌiitan nii mooko wuruꞌu õbaiaapan niꞌoraz?”\f* Turuu mooko uaitapan uchikaawunuu-kidinan õchikaawunuuaꞌazoo-kao kawan? 
\p  
\v 39 “Turuu,” James naꞌiki John kian. 
\p Jesus kian ĩꞌati, “Mishi, utuzan nii wuruꞌu õtuzaꞌazooniaz, naꞌiki uchikaawunuu-kao nii õchikaawunuuaꞌazoo-kao kawanaꞌati.  
\v 40 Mazan aonaa turuu õsakanata-kidan unao õdazabaꞌa, õdiwaꞌora antanapu oo õashabaron antanapu. Soo Tominkaruꞌo nii paꞌan taazu, paminziiwataniinao ati.” 
\p  
\v 41 Aizii 10 Jesus tominapa-kidaniinao abatan idi kaikapaꞌo parada-karuꞌu, sariapa ĩtoꞌoran James naꞌiki John ati.  
\v 42 Uruu idi Jesus dapadan baokopa ĩdyaun paꞌidaꞌati, ukian ĩꞌati, “Uaitapanii mamishida-kainao Tominkaru, dakotinpaꞌo naobanainao nii, ĩnaudapa pawaranuitapan ipai pidan naꞌiki pamanawun-tinpan idaꞌan ĩkazowautapan ĩdyaun.  
\v 43 Mazan aonaa õaipan unaꞌapan. Naꞌiaꞌoram unao biiꞌi aipaꞌo pamanawunun, marii upoitoruitapa-kidinan ipai baokoinao ati.  
\v 44 Naꞌiki kanom umanawun-tinpaꞌazoꞌo pairibannao ai, marii upoitoruitapa-kidinan ipai pidannao ati.  
\v 45 Upuꞌu zii Daonaiora Aokazi Ikiꞌo, aonaa uwaꞌatin umanawun-tinpaꞌanan mani, mazan upoitoruitapa-kidinaꞌanan ipai pidan ati, naꞌiki ukazannaataꞌanan pidannao paꞌoian ai umawakan idaꞌan.” 
\s1 Jesus saabaan Bartimaeus awun 
\r (Matthew 20:29-34; Luke 18:35-43) 
\p  
\v 46 Jesus kaawan patominapa-kidaniinao tuma Jericho ati. Udaunaꞌan ĩdobatapan puꞌaꞌa naa naꞌiki, iriba pidannao daꞌanpan ĩdyaun. Kainaꞌa pidan ishaꞌo uawun pishautauzo daꞌi puraata, naꞌa usakanatapan dunapoꞌo, Bartimaeus kiaꞌo uꞌuu. Uruu Timaeus dani.  
\v 47 Uabatan idi Jesus Nazareth san dobatapan, uruu idi ukadakoꞌokan diiwaꞌo idaꞌan. Ukian, “Jesus, David Takaan-daun!\f + \fr 10:47 \fq David Takaan-daun: \ft Kotuaꞌo Tominkaru kian udyuudan nii baudaꞌapa David Takaan-daun umanawunuꞌo naobanai nii.\f* Pukamunan-kida õgaru!” 
\p  
\v 48 Iriba pidannao toꞌorauanuzu ĩaipan umashaadan. Mazan powaꞌa zii manawun ukadakon diiwaꞌo idaꞌan. Ukian, “David Takaan-daun! Pukamunan-kida õgaru!” 
\p  
\v 49 Sariapa Jesus kadishitaꞌakan pamakopa-kiziꞌi. Ukian, “Udapada uruu daꞌatiꞌi.” 
\p Sariapa ĩkian uꞌati, “Pumaꞌozakada punyukunuu! Pukadishita, udapadan naa pugaru.”  
\v 50 Uruꞌu naa ukabootaꞌakan pachaakitan, uzakaꞌutaꞌakan, uwaꞌatiꞌikan naa Jesus idaꞌati. 
\p  
\v 51 Jesus pishaanuzu, “Kanom puaipan õshaꞌapatan puꞌati?” 
\p Ishaawun kian Jesus ati, “Tiichaa, õaipan pusaabaan õawun.” 
\p  
\v 52 Jesus kian uꞌati, “Pukiwaꞌa naa! Pumishidan idi õgaru, puawun saabainan.” Sariapa mishi utukapaꞌakan kaiman, naꞌikiꞌo udaꞌanan naa Jesus. 
\c 11  
\s1 Jesus morotan Jerusalem iti 
\r (Matthew 21:1-11; Luke 19:28-40; John 12:12-19) 
\p  
\v 1 Ĩmaonapatapaanan puꞌaꞌa naa Jerusalem iti, wiizai kida Bethphage naꞌiki Bethany paꞌinamun, ĩkaawan Olive Naawa iti. Jesus dyuudan dyaꞌutam patominapa-kidaniinao,  
\v 2 ukian ĩꞌati, “Umako wiizai upaꞌinamunuꞌo diꞌiti. Ukaawan dono naꞌiti uikodan nii chaakashi\f + \fr 11:2 \fq chaakashi: \ft English idaꞌan, donkey.\f* dani koꞌidinpan, aonaꞌo zii uzaida-kao. Ubuzuutazu, naꞌiki unaꞌaka uruu daꞌatiꞌi.  
\v 3 Naꞌiki naꞌiaꞌoram pidan pishaan an unao ushaꞌapatanii dauꞌan, ukii uꞌati, ‘Naobanai aipanuzu, naꞌiki kadimanaꞌo nii udyuudan powaa atiz.’” 
\p  
\v 4 Uruu ĩmakoꞌokan naa ĩikoda chaakashi dani dunapoꞌo, ukoꞌidinpan dobaapa-kizai paniinomizinaa diꞌiki. Ĩbuzuupan puꞌu uzunaa,  
\v 5 kadishitapainao maonapa naꞌa kian ĩꞌati, “Kanom nii ubuzuupan chaakashi dani zunaa?”  
\v 6 Ĩdakoꞌatin ĩdyaun naꞌapa Jesus dyuudan kawanaꞌati paugaru, uruu daunaꞌan zii ĩtaapadan ĩnaꞌakanuzu.  
\v 7 Ĩkaawa-kidan naa chaakashi dani Jesus idaꞌati, ĩmuudan pachaakitan kida ubarau paawa ati, uruu Jesus zaidan naazu. 
\p  
\v 8 Iriba pidannao kadamaradan pakamichan kida dunapota. Baokoinao dukuan puꞌu anabai kida, pokoridi anaba kawan kidaꞌo, maonapa kidaꞌo dunapo an, ĩmuudan naa dunapota kidaz Jesus uaꞌati.  
\v 9 Pidannao kiwiitapainao Jesus ai, naꞌiki baokoinao udawuꞌitiinao ĩwaꞌatipan kadakoinaanan diiwaꞌo idaꞌan. Ĩkian, “Marii Tominkaru konaukii-kida-kao! Marii Tominkaru kaimanan diꞌoraz Naobanai atiꞌi, kaawaꞌoraz uaipan kawanaꞌati!\f + \fr 11:9 \ft Psalm 118:25-26\f* 
\v 10 Marii Tominkaru kaimanan wuru atiꞌi King-tinaꞌo niꞌoraz King David wadaun nii. Marii Tominkaru aokazi iaꞌo konaukii-kida-kao!” \fig Jesus kaawan Jerusalem iti|src="LB00315.tif" size="span" ref="11:4-10" \fig* 
\p  
\v 11 Jesus kaawan daunaꞌan Jerusalem iti, umorotan Tominkaru Dapu iti, uawunuutan ipai aimaakan kida. Mazan wachuupun idiꞌi naa ukiwan powaa iti Bethany iti patominapa-kidaniinao tuma. 
\s1 Jesus paradan fig kadunaa ati 
\r (Matthew 21:18-19) 
\p  
\v 12 Baꞌoran kamoo, ĩwaꞌatipan puꞌu powaa ati Bethany iki Jerusalem ati, Jesus zamazin naa.  
\v 13 Munapo zii utukapan fig kadunaa kaanabaꞌo. Uruu idi umakon naꞌiti utukapaꞌazon kaaka maniz. Mazan ukaawan dono naꞌiti, aonaa uꞌaka nii, soo uanaba paꞌidiwaru. Ushaꞌapanum kauꞌan aonaa ukaakapauzon donoꞌo zii mani wuruꞌu.  
\v 14 Jesus kian fig kadunaa ati, “Aonaꞌo nii puꞌaka dizoowauzo-kao powaꞌa!” Utominapa-kidaniinao abatanii wuruꞌu unaꞌapanuz. 
\s1 Jesus waatan selliipainao Tominkaru Dapu iki 
\r (Matthew 21:12-17, 20-22; Luke 19:45-48; John 2:13-22) 
\p  
\v 15 Ĩkaawan donoꞌo naa Jerusalem iti, Jesus makon Tominkaru Dapu iti, naꞌiki uwaataabiꞌian ipai toriipainao kida uzainao, naꞌiki selliipainao kida uzainao taa-kariwai niꞌo Tominkaru ati. Ipai udorau-kidan shakataaka-kidauzonao puraata miisan\f + \fr 11:15 \fq miisa: \ft English idaꞌan, table.\f* kida, naꞌiki ipai selliipainao wakokoonao taba kida,  
\v 16 naꞌiki aonaa utaapadan pidannao dobata-kidan patoriinii kida Tominkaru Dapu baara an. 
\p  
\v 17 Uruu daunaꞌan ukakinaotan pidannao, “Tominkaru Paradan saadinpaꞌo kian: ‘Õdapu dakota-kao nii ipai pidannao toriinapa-kizi dapunaa nii.’ Mazan unao ukaiwaapanuzu koidimikinao dizinapa-kizi nii.”\f + \fr 11:17 \ft Isaiah 56:7\f* 
\p  
\v 18 Faadaanao zowaunaanao naꞌiki tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu abatan idi kaikapaꞌoraꞌa, ĩtiwaan paikodan pazowii-kinaa nii Jesus. Ushaꞌapanum kauꞌan ĩtarian Jesus ai, ĩtukapan idi tuukii manawun ipai pidannao diꞌitinpan ukakinaopan dauꞌu. 
\p  
\v 19 Wachuupun idiꞌi naa Jesus kiwan donoi iki patominapa-kidaniinao tuma. 
\s1 Jesus parada kiziz fig kadunaa mawakan naa 
\p  
\v 20 Chaapiꞌiki baꞌoran kamoo, ĩdobatapan puꞌu dunapota koshan, ĩtukapa wuruꞌu fig kadunaa mawakaꞌakaꞌa naa atii paoroda iti.  
\v 21 Peter nyukunuuꞌaka naꞌapam Jesus kiauzon daꞌi, uruu idi ukian, “Tiichaa! Putukapa, puparada kiziz fig kadunaa mawakaꞌakaꞌa naa.” 
\p  
\v 22 Jesus kian patominapa-kidaniinao ati, “Umishida Tominkaru.  
\v 23 Mishi õkowaadan nii uꞌati, shaꞌapaꞌoram pidan turuu udyuudan naawazi soꞌotinan naꞌiki ukabootinan paran baoko iti, pamishidan idaꞌan. Aonaan an umishidan, aonaꞌo nii ushaꞌapan uaipan kawanaꞌati.  
\v 24 Ukauꞌan, õkian ipai unao ati, ipai kanom upishaanii utoriinpan idaꞌan, taa-kao nii uꞌati. Soo umishidan idaꞌan karikaonan.  
\v 25 Naꞌiki naꞌapainim ukadishitan utoriinpan dono, umarinaꞌata unyukunuu oian baꞌoran pidan ati; naꞌapaꞌo nii udaru Tominkaru aokazi iaꞌoraz marinaꞌatan ipai uꞌoian kapam.  
\v 26 [Mazan aonaan an umarinaꞌatan oii kidaꞌo pidannao shaꞌapatanii uꞌati, aonaꞌo nii unao Daru marinaꞌatan uꞌoian kida.”]\f + \fr 11:26 \ft Kiwiiniꞌo saada-kariwai idaꞌa, aonaa diꞌoraz saadinpanuꞌu.\f* 
\s1 Jesus pishaa-kao kanom aipan atiꞌo ushaꞌapaapan aimaakan kida 
\r (Matthew 21:23-27; Luke 20:1-8) 
\p  
\v 27 Ĩkaawan koshan Jerusalem ati, Jesus chiꞌikaꞌanpan puꞌu Tominkaru Dapu ii, faadaa zowaunaanao, tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, naꞌiki Jewnao zowaunaanao kaawan uꞌidaꞌati.  
\v 28 Naꞌiki ĩpishaanuzu, “Kanom dyuudanii pushaꞌapatan ipai wuruꞌu aimaakan kidaz? Oo kanom taapadanii pushaꞌapatan ipai wuru kidaꞌa?” 
\p  
\v 29 Jesus dakoꞌatin ĩdyaun, “Õpishaan nii baudaꞌapa aimaakan karikaonan uꞌai, naꞌiki udakoꞌatin an õgaru, õkowaadan nii uꞌati kanom aipan atiꞌo õshaꞌapatan wuru kidaꞌa.  
\v 30 Ukowaada õꞌati, naꞌikiꞌoram dii John chikaawunuupan taa-kao uꞌati: aokazi ikiꞌo oo pidan diꞌikiꞌo?” 
\p  
\v 31 Ĩpishautaakapan paꞌatiaaka kida, “Wakian an aokazi ikiꞌo, ukian nii waꞌati, ‘Kanom niꞌo mooko aonaa umishidan uruu?’  
\v 32 Mazan wakian an pidan diꞌikiꞌo, pidannao toꞌoran nii waꞌati.” (Aonaa ĩkaꞌiitan panaꞌapan, ĩtarian idi pidannao ai, ipai pidannao aitapan idi mishi John Tominkaru prophetin.)  
\v 33 Uruu idi ĩkian Jesus ati, “Aonaa waaitapan.” 
\p Jesus kian ĩꞌati, “Õgaru aonaꞌo nii õkowaadan uꞌati kapam, kanom taanii õshaꞌapata-kinaa ipai aimaakan kida.” 
\c 12  
\s1 Awunuutapainao grape baawu //  dauaꞌo 
\r (Matthew 21:33-46; Luke 20:9-19) 
\p  
\v 1 Udaunaꞌan Jesus paradan ĩꞌati diꞌitinapa-kinai kuwai idaꞌan, “Kainaꞌa daꞌi pidan paowaꞌo grape baawu, ukoraratanuzu, ukichadan kaꞌunaru kuba idaꞌa pasararoo-kizi nii grape uu, naꞌiki utoman dokoaꞌo kabaun watchmantapa-kizai niꞌo. Udaunaꞌan uzaamatan pidannao awunuutapainao nii grape baawu. Uruu umakon naa baꞌoran wiizai iti.\fig dokoaꞌo kabaun grape baawu watchmantapa-kizinao|src="LB00104.tif" size="col" ref="12:1" \fig* 
\v 2 Grape karaoda-kao donoꞌo naa, udyuudan naa baudaꞌapa papoitoru awunuutapainao grape baawu diꞌiti, paꞌidiwau grape dauꞌati.  
\v 3 Mazan naꞌiaꞌa naa awunuutapainao grape baawu zaamatan wuruꞌu poitoruiz, ĩbaꞌizian naa kapamazu, udaunaꞌan ĩdyuudan powaa itizu kanaꞌapan.  
\v 4 Udaunaꞌan udyuudan naa baꞌoran poitorui ĩꞌidiꞌiti koshan. Awunuutapainao grape baawu baꞌiziinuzu pazowau an kida tuukii, powaꞌa zii manawun kiwiitapaꞌo ai.  
\v 5 Udaunaꞌan udyuudan naa baꞌoran papoitoru, uruu ĩzowii aka sariapa. Naꞌapa ĩshaꞌapatan baokoinao kida, ĩbaꞌiziautapan ĩdyaun naꞌiki baꞌorainao ĩzowii.  
\v 6 Baudaꞌapaꞌa naa pidan kainaꞌa dyuuda-karu nii, naobanai dani umarainpaniaz manawun. Dawuꞌitiiniꞌi naa udyuudan baudaꞌapaꞌo paudani daonaiora awunuutapainao grape baawu diꞌiti. ‘Aonaꞌo nii ĩkaꞌiitan pashaꞌapatanuzu,’ ukian. 
\p  
\v 7 “Mazan awunuutapainao grape baawu kian, ‘Aizii diꞌi naa kapaoribaꞌo daniꞌi. Kadiman, wazowiazu, wazaamata kizi grape baawu uꞌai waꞌidiwau nii!’  
\v 8 Uruꞌu naa ĩzaamataꞌakan naaz, ĩzowian naaz, udaunaꞌan ĩkabootan naa unanaa munapo grape baawu ai.” 
\p  
\v 9 Udaunaꞌan Jesus pishaan pidannao, ukian, “Naꞌapam nii uzauda-kidan kapaoribaꞌo shaꞌapatan ĩdyaun? Ipaiꞌo nii uzowiankan wuruꞌu awunuutapainaouz grape baawu, udaunaꞌan utaan nii baokoinao atiz.  
\v 10 Mishi, unao aitauzoniꞌi naa saada-kariwaiz kida Tominkaru Paradan idaꞌa kaikapaꞌa? 
\q1 ‘Wuruꞌu kuba tomapauzonao kabaun kashadaniaz, 
\q2 madiwautapa-kaꞌoraz ĩtukapan, 
\q1 uruꞌu naa mishiꞌoraiman umanawunuꞌo kuba 
\q2 ipai baꞌoran kubanao ai. 
\q1  
\v 11 Uruu Tominkaru kaudin-kizi wuruꞌu, 
\q2 umanawunuꞌoraz utukapa-kao.’”\f + \fr 12:11 \ft Psalm 118:22-23 \f* 
\p  
\v 12 Jewnao naobanaanao aitapa Jesus kadakotinan padauꞌu wuruꞌu ukaiwaanuz diꞌitinapa-kinai kuwai. Uruu idi ĩaipan padamata pazaamatan uruu, mazan ĩtarian iribaꞌo pidannao ai, uruu idi ĩmakon uꞌai ĩwaꞌakaꞌakan naazu. 
\s1 Tax kawinipinaapa-kao //  dauaꞌo 
\r (Matthew 22:15-22; Luke 20:20-26) 
\p  
\v 13 Uruu daunaꞌan Jewnao naobanaanao dyuudan Phariseenao naꞌiki Herod pidanannao Jesus diꞌiti, ĩtiwaa-kidapaꞌananuzu, ĩabataꞌazon uparadan panaꞌitin.  
\v 14 Uruu ĩkaawan naa ĩkian Jesus ati, “Tiichaa, waaitapanii pugaru mishiꞌo puparadan, aonaa turuu pidan tanawatan pudiꞌitinpan. Umanawun-tinpainao paradan, aonaa punyukunuupan. Mazan mishiꞌo paꞌan pukakinaopan Tominkaru aipan kawanaꞌati. Naꞌapa dii mooko wakakinaorinaa kian? Utaapada wataan tax puraatannaa kida naobanai Caesar ati, oo aonaa?” 
\p  
\v 15 Mazan Jesus aitapa ĩzaamikipaꞌazon karikaonan, ukian ĩꞌati, “Kandii nii utiwaa-kidapaꞌazon õgaru? Punaꞌaka õꞌati wiziꞌiꞌo puraata sodi, õtukapa kiziz.”  
\v 16 Sariapa ĩnaꞌakan baudaꞌapa puraata uꞌidaꞌati. Upishaan naa ĩdyaun, “Kanom dikin, oo kanom uu kida diidaꞌaꞌorazuꞌu?” 
\p “Naobanai Caesar wuruꞌu,” ĩkian. 
\p  
\v 17 Uruu idi Jesus kian, “Ukauꞌan utaa naobanai Caesar ati uꞌidiwau, naꞌiki utaa Tominkaru ati uꞌidiwau kapam.” 
\p Tuukii manawun ĩdiꞌitinpan Jesus dauꞌu naꞌapain. 
\s1 Pishauta-karu kadishita-karu dauꞌu mawaka-kizai iki 
\r (Matthew 22:23-33; Luke 20:27-40) 
\p  
\v 18 Kainaꞌa Sadduceenao,\f + \fr 12:18 \fq Sadducee: \ft Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* aonaa ĩmishidan pidan kadishita-kida-kao nii pamawaka-kizi iki diinaꞌitiꞌi. Ĩnao kaawan Jesus idaꞌati, ĩpishaanuzu kaikapaꞌa:  
\v 19 “Tiichaa, Moses saadanii diꞌoraꞌa kakinaorii waꞌati. ‘Aizii pidan mawakan an, uwaꞌakan paudaiaro maudani-daun, marii pidan mawakaꞌoraz inawuzu mazidan otuma, ĩkaudani kizi mawakaꞌo dani nii.’\f + \fr 12:19 \ft Deuteronomy 25:5-6\f* 
\v 20 Kainaꞌa 7 inawuzuinao. Kiwiin ĩtuuniz mazidan, mazan aonaa zii puꞌu udaiaro kaudanin umawakan naa.  
\v 21 Uruu idi uꞌinawuzu udawuꞌitiꞌo zaamatan naꞌiki umazidan paꞌinawuzu daiaro-daun tuma, mazan naꞌapa koshan umawakan, aonaa zii okaudanin puꞌu. Udaunaꞌan baꞌoran uꞌinawuzu mazidan otuma, mazan naꞌapa koshan umawakan, aonaa zii okaudanin puꞌu.  
\v 22 Baꞌoran mazidan otuma naꞌapa koshan umawakan, udaunaꞌan baꞌoran, atii ipai uꞌinawuzunao mazidan otuma. Mazan ipai daunuudaꞌu ĩmawakan, naꞌiki aonaa baudaꞌapa ĩnao waꞌakaꞌo nii paudani otuma. Atii baꞌoran dono, omawakan naa kapam wuruꞌu ĩdaiaro daunuz.  
\v 23 Aizii pidannao kadishita-kida-kao dono pamawaka-kizi iki. Naꞌiaꞌoram nii daiaroitapa oroo? Ushaꞌapanum kauꞌan ipai 7 daonaioranao mazidan otuma,” ĩkian. 
\p  
\v 24 Jesus dakoꞌatin ĩdyaun, ukian, “Pakawan zii mooko aonaa uaitapan! Umaaitapakan idiꞌo saadauzo-kariwaiz Tominkaru Paradan, naꞌiki wuruꞌu Tominkaru maꞌozakanuz.  
\v 25 Mawakainao kadishitan dono kakupa-karu diꞌiti, Angelnao kawanuꞌo nii ĩdyaun aokazi ii. Aonaꞌo nii powaꞌa mazida-karu naꞌii.  
\v 26 Õkowaadan nii unao ati aizii, mishi mawakainao kadishita-kida-kao nii. Aonaa mooko utukapauzon usaadinpan Moses kaaritan idaꞌa, tikazi tominan donoꞌoraz koꞌoriꞌo kazamakaꞌo diꞌiki? Naꞌapa shaꞌatii usaadinpan Tominkaru paradauzon donoꞌoraz Moses ati, ukianuz, ‘Õgaru Abraham Tominkarun, Isaac Tominkarun, Jacob Tominkarun kapam.’  
\v 27 Uruu kakupainao Tominkarun, aonaa mawakainao Tominkarun mani. Tuubaruꞌo idaꞌan manawun upozawatapan!” 
\s1 Umanawunuꞌo manawun kakinaorii 
\r (Matthew 22:34-40; Luke 10:25-28) 
\p  
\v 28 Kainaꞌa tiichaapauzo Moses kakinaori dauꞌu, uabata wuruꞌu ĩkadakotinanuz. Utukapan idi kaiman Jesus dakoꞌatin wuruꞌu Sadduceenao, sariapa uwaꞌatin Jesus idaꞌati upishaanuzu, “Naꞌiaꞌoram dii umanawunuꞌo manawun kakinaorii ipai baꞌorainao ai?” 
\p  
\v 29 Jesus kian, “Umanawunuꞌo manawun diꞌorazuꞌu, ‘Puabata, Israelitenao! Wuruꞌu Naobanai waTominkarunuz, soo uruu baudaꞌapa, Tominkaru.  
\v 30 Pumarainapa tuukii Naobanai wuruꞌu puTominkarunuz ipai punyukunuu iki, ipai pudoronaa ii, ipai pudiꞌitinpan idaꞌan, ipai pumaꞌozakan idaꞌan kapam.’  
\v 31 Baꞌoran udawuꞌatiꞌo umanawunuꞌo kakinaorii kaikapaꞌoraꞌa: ‘Pumarainapa baꞌoran pidannao naꞌapa pumarainpan kawan punanaa.’\f + \fr 12:31 \ft Leviticus 19:18\f* Aonaa baꞌoran umanawunuꞌo nii manawun kakinaorii wuru kida aiaꞌa.” 
\p  
\v 32 Tiichaapauzo Moses kakinaori dauꞌu kian Jesus ati, “Kaiman Tiichaa! Mishiꞌo kaiwuruꞌu pukianuz. Uruu mishi baudaꞌapaꞌo Naobanai Tominkaru, aonaa baꞌoran Tominkaru nii.  
\v 33 Naꞌapaꞌo mishi kaiwuruꞌu. Pumarainapa paꞌi tuukii Tominkaru ipai punyukunuu iki, ipai pudiꞌitinpan idaꞌan, ipai pumaꞌozakan idaꞌan. Marii kizi kapam pumarainpan baꞌoran pidan naꞌapa pumarainpan kawan punanaa. Uruu dyaꞌutamaꞌoraz kakinaorii, powaꞌaꞌo zii umanawunun, pidan taan ai kawaoda-kariwai uzai naꞌiki baꞌoran kida aimaakan taa-kariwaiz Tominkaru atiꞌo ai,” ukian. 
\p  
\v 34 Jesus aitapa kaiman tiichaapauzo Moses kakinaori dauꞌu dakoꞌatin paugaru, uruu idi ukian, “Aonaa pumunapon Tominkaru Naobanai-tinpan ai.” Uruu daunaꞌan ipai baꞌorainao tarian papishautan ai uruu. 
\s1 Kanom kaduz dii //  wuruꞌu Christ kii-kizaiz 
\r (Matthew 22:41-46; 23:1-36; Luke 20:41-47) 
\p  
\v 35 Jesus kakinaopan dono Tominkaru Dapu ii, ukian, “Kandii nii mooko tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu kian wuruꞌu Christ dyuudaꞌazoo-kariwaiz, David takaan-daunuꞌo nii wuruꞌu uruuz?  
\v 36 Kaimanaꞌo Doronaa idaꞌanaꞌo tawuruꞌu David kiauzonuz kaikapaꞌa: Naobanai Tominkaru kian õNaobanaa ati, ‘Pusakanata daꞌaꞌa õdiwaꞌora antanapu atii õmuudan putarubanao puwaranuꞌu.’\f + \fr 12:36 \ft Psalm 110:1\f* 
\p  
\v 37 “David dakotan puꞌu uruu panaobanaa nii, naꞌapa diꞌi naa mooko udani-daun wuruꞌu uruuz?” 
\p Iriba pidannao kasabaꞌukinpainaouz, konaukii ĩabatapan Jesus kuwaa.  
\v 38 Ukian naa koshan ĩꞌati, “Uzaudin paꞌi wunao aiaꞌa tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu. Ĩnaudapa pakaiwadapan pachiꞌikapa-kizi kawanaꞌati dawuu zaꞌabaꞌi kidaꞌo kamicha. Naꞌiki ĩaipan pataapa-kao umanawun kidaꞌo pidannao nii kasabaꞌuinapa-kizai ii kida.  
\v 39 Ĩaipan pasakanatan taapa-kariwai umanawun-tinpainao pidannao taba kida idaꞌa synagoguenao ii, naꞌiki ĩsakanataꞌazon kiwiin manawun kidaꞌo tabai idaꞌa aroapa-karu dono.  
\v 40 Mazan upuꞌu ĩpatakaꞌutan zunnao mawakainao ĩdaiarunao, ĩzaamatan idaꞌan ĩshaꞌapauz ĩdapu iki. Uruu daunaꞌan ĩaipan patukapa-kao kaimanainao nii patoriinpan idaꞌan dawuu kida. Naꞌapainao pidannao patakaꞌuta-kao nii tuukii manawun.” 
\s1 Zuna, mawakaꞌo odaiaru //  taan puraata 
\r (Luke 21:1-4) 
\p  
\v 41 Jesus sakanatan Tominkaru Dapu ii maonapa puraata taapa-kizinao dazabaꞌa, uawunuutapan ipai pidannao paidan papuraatan unazo iti. Iriba kapuraataniinao taan dobata kida puraata.  
\v 42 Udaunaꞌan mapuraatan-ziiwa maudaiaruiba taan dyaꞌutam sodi ishaꞌo puraata. Aonaa dobataꞌo mani wuruꞌu.  
\v 43 Udapadan patominapa-kidaniinao baokopa paꞌidaꞌati, ukian ĩꞌati, “Õkowaadan nii uꞌati diꞌoraꞌa mapuraatanuꞌo zun taan puraata kinnaa zoꞌiti powaꞌa zii manawun ipai baꞌorainao ai.  
\v 44 Ushaꞌapanum kauꞌan baokoinao taan, aonaa paaiapaniꞌi naa mani puraata, mazan oroo pamapuraatanun puꞌu, ipai otaan pataapanii sodi puraata pamashaapa-kinaa niꞌo padamata.” 
\c 13  
\s1 Jesus kian Tominkaru Dapu kaboobiꞌii-karu nii 
\r (Matthew 24:1-2; Luke 21:5, 6) 
\p  
\v 1 Jesus koditan puꞌaꞌa naa Tominkaru Dapu iki, baudaꞌapa utominapa-kidanii kian uꞌati, “Putukapa Tiichaa! Konaunam mishi kabaun naꞌiki ukorarannaa toma-kao, kaiman mishi ĩtomanuzu udaru kidaꞌo kuba idi!” 
\p  
\v 2 Sariapa Jesus kian uꞌati, “Putukapa wuruꞌu udaruꞌoraz kabaun naꞌiki ukorarannaa kidaz? Aonaꞌo nii baudaꞌapa kuba mashaapan pamuuda-kizinaoaꞌa, ipaiꞌo nii ĩkaboobiꞌii-kao kida.” 
\s1 Jesus tominapa-kidaniinao baiaapan nii oiaꞌo 
\r (Matthew 24:3-14; Luke 21:7-19) 
\p  
\v 3 Uruu daunaꞌan Jesus sakanatapan Olive Naawa ii Tominkaru Dapu paꞌinamun, sariapa Peter, James, John naꞌiki Andrew pishaan uruu pairibannao daidaꞌan,  
\v 4 “Pukowaada waꞌati naꞌapainim nii zii diꞌoraꞌa shaꞌapanuꞌu. Kanomaꞌo nii shaꞌapa, waaitapa-kinaa nii ushaꞌapaꞌazon naa.” 
\p  
\v 5 Jesus kian ĩꞌati, “Uzaudin paꞌi, aonaa utaapadaꞌanaꞌa pidan mariidan unao.  
\v 6 Iriba pidannao kaiwaan nii õꞌuu, ‘Õgaru uruu!’ ĩkian nii, ĩmariidan nii kapam iriba baꞌoran pidannao kida.  
\v 7 Manaꞌa utariaꞌanaꞌa uabatan dono tarubainao mizaataakapan, naꞌiki uabatan dono kadakotin-karu munapoꞌo tarubainao mizaataakatinan dauꞌu. Naꞌapa kidaꞌo aimaakan shaꞌapan nii, mazan aonaa zii amazada ikodaꞌazon patokon mani wuruꞌu.  
\v 8 Wiizai kida mizaataakan nii paꞌatiaaka; donoi kida mizaataakan nii paꞌatiaaka. Kainaꞌaꞌo nii imiꞌi nakainan ipai amazada kawanaꞌati, kainaꞌaꞌo nii zamazi-karu kida kapam. Mazan baiatin-karu kida sakadinan zii karikaonan wuruꞌu. Shakataꞌazoꞌo koraidaonaa kaziwan sakadinan kawanuꞌu zii wuruꞌu. 
\p  
\v 9 “Ukauꞌan uzaudinpaꞌa naa paꞌi. Ushaꞌapanum kauꞌan uzaamata-kao nii, naꞌiki unaꞌaka-kao nii kootowapa-kizai iti. Ubaꞌizii-kao nii synagogue ii kida; ukadishitan nii kazowautapainao wiizai kida naꞌiki kingnao kanaapu ati õgaru dikin ii; ukowaada kizi kapam Kaimanaꞌo Kuwai õdauꞌanaꞌo.  
\v 10 Mazan amazada tokon kaawan uaꞌii, marii kizi kiwiin Kaimanaꞌo Kuwai kowaada-kao ipai wiizai kawanaꞌati. 
\p  
\v 11 “Aizii uzaamata-kao dono, naꞌiki ukootowapa-kida-kao dono, manaꞌa udiꞌitinpaꞌanaꞌa upishaa-kao uaꞌii naꞌapam nii ukian. Mazan upishaa-kao donoꞌo naa, ukowaadaꞌaka kanom dyuuda-kariwai ukowaadan. Ushaꞌapanum kauꞌan aonaa unaouꞌo nii mani parada, mazan Kaimanaꞌo Doronaa taan nii uaitapa-kinaa nii naꞌapam nii ukian. 
\p  
\v 12 “Uruu dono pidannao zowii-kidan nii paꞌinawuzunao. Daruinao naꞌapaꞌo nii ĩzowii-kidan paudainao. Daniinao kashadapan nii padarunao naꞌiki padaronao, naꞌiki ĩzowii-kidan nii ĩdyaun.  
\v 13 Ipaiꞌo nii pidannao toꞌora-kizaitapan unao õgaru dikin ii. Mazan kanom tuudaꞌo ipai wuru kidaꞌa atii utokon iti, kazannaata-karu nii uruu. 
\s1 Kichanaꞌiki-kiaꞌo aimaakan //  shaꞌapan nii 
\r (Matthew 24:15-28; Luke 21:20-24) 
\p  
\v 14 “Mazan utukapan donoꞌo naa kachamaꞌidiikiaꞌo aimaakan muuda-kao aonaa uaiapa-kizinaouꞌu mani, naꞌiki umanaꞌidii-kidan amazada pidan ai.” (Marii awunuutapaꞌo kaarita diꞌitapan naꞌapaꞌoram saada-kariwaiz.) “Ukauꞌan marii mashaapainao Judea Baara ii kidoopan naa midukuo kida iti.\f + \fr 13:14 \ft Daniel 11:31\f* 
\v 15 Pidan sookapaꞌo paniba ii, marii kizi aonaa umorotan padapu nazo iti powaa iti aimaakan panaꞌakaꞌazoonii dauꞌati.  
\v 16 Pidan kaudinaꞌo pazakapun ii, marii kizi aonaa ukiwan padapu iti pachaakitan dauꞌati.  
\v 17 Kashaꞌoraꞌo nii manawun aimaakan shaꞌapan kiꞌiwi-ziiwanao ati uruu dono, naꞌiki daroinao biidapainaouz zii ĩdainao ati, uruu kamoon kida kaawan dono.  
\v 18 Utoriinapa Tominkaru ati aonaa kizi ushaꞌapan amazada wadidiizon dono!\f + \fr 13:18 \fq amazada wadidiizon dono: \ft kichanaꞌiki-kii manawun chiꞌikapa-karu amazada wadidiizon dono. English idaꞌan udakota-kao ‘winter.’\f* 
\v 19 Ushaꞌapanum kauꞌan wuruꞌu kichanaꞌiki-kii kidaꞌoraz aimaakan shaꞌapan dono, powaꞌaꞌo nii zii manawun ukichanaꞌiki-kian aimaakan shaꞌapaꞌo, amazada sakadin-kizi ikiꞌo ai, naꞌiki kaiꞌi aimaakan shaꞌapan ai. Naꞌiki aonaꞌo nii aimaakan shaꞌapan naꞌapa powaꞌa koshan.  
\v 20 Mazan Naobanai awutapadan nii wuruꞌu ushaꞌapan kamoon kidaz, aonaan an mani, aonaꞌo nii baudaꞌapa pidan kakupan. Upidanannao kainaꞌan idiꞌo wuruꞌu uawutapadanuz kamoo kida.  
\v 21 Uruu dono, naꞌiaꞌoram pidan kian an puꞌati, ‘Putukapa, diꞌi Christ!’\f + \fr 13:21 \fq Christ: \ft wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* oo ‘Putukapa, kindiꞌii zuꞌu!’ manaꞌa paꞌi pumishidaꞌanaꞌa uruu. Aonaa mishiꞌo mani wuruꞌu.  
\v 22 Dakotinpainao Christ nii naꞌiki dakotinpainao prophetnao nii kaawan nii, ĩmariidapaꞌanan pidannao karikaonan. Ĩshaꞌapatan nii umanawun kidaꞌo aimaakan diꞌitinapa-kidaꞌo nii pidan ĩtanawata-kinaa nii Tominkaru pidanannao panaꞌiti, ĩturuan an mazan.  
\v 23 Uzaudin kizi paꞌi! Õkowaadan uꞌati ipai wuru kidaꞌa, ushaꞌapan uaꞌiaꞌo zii wuruꞌu. 
\s1 Daonaiora Aokazi Ikiꞌo waꞌatin //  dauaꞌo 
\r (Matthew 24:29-35; Luke 21:25-33) 
\p  
\v 24 “Naꞌapain uruu dono kichanaꞌiki-kiaꞌo aimaakan shaꞌapan daunaꞌan, kamoo marutan nii naꞌiki kauzu aonaꞌo nii ukanadan powaꞌa.  
\v 25 Wizinao kida waotaꞌo nii aokazi iki, naꞌiki ipaiꞌo nii aimaakan wuruꞌu doko ii kidaꞌoraz zikadinan.  
\v 26 Uruu daunaꞌan Daonaiora Aokazi Ikiꞌo aidinan niꞌi naa, uwaꞌatin nii ishaꞌiz bii an, umanawunuꞌo maꞌozaka-karu naꞌiki umanawunuꞌo konaunama-karu idaꞌan.  
\v 27 Udyuudan nii paꞌangelinnao ipai amazada shakaru ii aka, imiꞌi baara anaꞌoraz, ĩkasabaꞌuka kizi ipai Tominkaru zaamatanii papidanannao nii. 
\p  
\v 28 “Marii kizi fig kadunaa tominapa-kidan pugaru. Putukapan dono ukadunaa paꞌishizo-dinan naꞌiki paꞌinaꞌo uanaba sodi kida koditan, puaitapa pidan paowinpan kamoo maonapatan wuruꞌu.  
\v 29 Naꞌapa kapam kichanaꞌiki-kiaꞌo aimaakan kida shaꞌapan dono, puaitapan nii õkaawaꞌazon kamoon maonapatan naa wuruꞌu.  
\v 30 Õkowaadan nii uꞌati aimaakan mishiꞌo, ipaiꞌo nii aimaakan kida shaꞌapan naꞌapa, kaiꞌo pidannao mawakan uaꞌii ipai.  
\v 31 Aokazi naꞌiki imiꞌi baara mainaabatinan nii, mazan õparadan kida aonaꞌo nii naꞌapainim umainaabatinan. 
\s1 Ukaawan kamoon, aonaa uaitapa-kao 
\r (Matthew 24:36-44) 
\p  
\v 32 “Aonaꞌo nii baudaꞌapa pidan aitapan naꞌapainim nii oo naꞌiam nii kamoo wuru shaꞌapanuꞌu, aonaꞌo nii Angelnao aokazi iaꞌo oo Tominkaru Dani aitapan, soo Tominkaruꞌo nii aitapa paꞌanaz.  
\v 33 Puawunuutapa, puzaudin, ushaꞌapanum kauꞌan aonaꞌo nii puaitapan naꞌapainim nii wuru shaꞌapanuꞌu.  
\v 34 Pidan makon kawanuꞌo padapu iki naꞌiki uwaꞌakan papoitorunao awunuutapaꞌo niizu, ipai ukakaudin-kizitan ĩdyaun, naꞌiki udyuudan taapaꞌo nii paniinom mashaapan zaudinapa.  
\v 35 Puawunuutapa, ukauꞌan, aonaꞌo nii puaitapan naꞌapainim nii kadapuꞌo kaawan powaa ati, panaadon wachuupunin oo tomun-zikon, oo kuruku kaꞌaranpanin, oo kamoo koditanin.  
\v 36 Ukaawan dono mashaꞌapakiaka, aonaa kizi paꞌi uikodan pudaꞌawupan.  
\v 37 Naꞌapam õkian uꞌati aizii, õparadan ipai pidan atiꞌo wuruꞌu: ‘Uzaudinapa!’ õkianuz.” 
\c 14  
\s1 Jesus zowau kaduunuu-kao //  Bethany ii 
\r (Matthew 26:1-16; Luke 22:1-6; John 11:45-53; 12:1-8) 
\p  
\v 1 Uruu dono dyaꞌutam kamoo baokopainpauzo-karu kamoo kaawan uaꞌii, naꞌapain Jewnao nyukunuitapauzon pakazannaatauzo-kao kamoon, Egypt Baara sannao ai, naꞌiki naꞌapain bread nikauzo-kao mawikiꞌinaꞌo. Faadaanao zowaunaanao naꞌiki tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu dawatan naꞌapam kizi pazaamatan Jesus pidannao daidaꞌan, ĩaipan pazowiinuzu.  
\v 2 Mazan ĩkian, “Aonaa kizi paꞌi washaꞌapatanuzu baokopainapa-karu dono, panaadon watoꞌorataaka-kidan pidannao paꞌatiaaka naꞌiki waꞌati kapam.” 
\p  
\v 3 Naꞌapain Bethany iaꞌo Jesus, Simon, kabishopankauzo kichanaꞌiki-kizai bishoi idi dapu ii. Jesus aroapatinan puꞌu, zun morotan onaꞌakapanii moto sodi, kuba idiꞌo utoma-kao, paidaꞌo kaduunuribai kawinipinaꞌo idi, nard kiaꞌo udakota-kao. Odaꞌatan moto sodi, udaunaꞌan oshootan naa wuruꞌu kaduunuribai Jesus zowau diꞌiti.  
\v 4 Pabiꞌi kida pidannao naꞌaꞌo toꞌoran, ĩkian paꞌatiaaka, “Kandii niꞌo kaduunuribai wakuda-kao?  
\v 5 Turuaꞌo padamata usellii-kao dobata 300 wiziꞌi kidaꞌo puraata\f + \fr 14:5 \fq 300 wiziꞌi kidaꞌo puraata: \ft baudaꞌapaꞌo wunu kaudin-karu winipinaa.\f* ai, udaunaꞌan uwinipinaa taa-kao patakaꞌutinainao ati!” Ĩdakoopan kapam oroo wuruꞌu ĩnaꞌapanuz. 
\p  
\v 6 Mazan Jesus kian ĩꞌati, “Marinaꞌa oroo! Kanom nii unyukunuitapanuzo? Kaimanaꞌo wuruꞌu oshaꞌapataniaz õꞌati.  
\v 7 Karikaonanuꞌo nii patakaꞌutinainao pidannao naꞌan unao tuma, turuaꞌo nii ukaminkaꞌutan ĩdyaun uaipan kawanaꞌati. Mazan õgaru aonaꞌo nii õnaꞌan utuma karikaonan.  
\v 8 Oshaꞌapatan pashaꞌapataꞌazoonii; oshootan kaduunuribai õmada diꞌiti, ominziiwatan õnanaa õdida-kao uaꞌii.  
\v 9 Aizii mishiꞌo õkian uꞌati, naꞌiam dono Kaimanaꞌo Kuwai kowaada-kao ipai amazada kawanaꞌati, wuruꞌu oshaꞌapataniaz õꞌati kowaada-kao nii onyukunuitapa-kinao nii.” 
\p  
\v 10 Udaunaꞌan Judas Iscariot, uruu 12 Jesus tominapa-kidaniinao bii ikiꞌo makon faadaanao zowaunaanao diꞌiti, ukaakapaꞌanan Jesus ĩꞌati.  
\v 11 Ĩabatan idi unaꞌapan, sariapa ĩkonaukian. Naꞌiki ĩkian ĩtaan nii puraata uꞌati. Uruu daunaꞌan udiꞌitinpan naa naꞌapam kizi pakaakapaan Jesus ĩꞌati. 
\s1 Ubaukapan naa Jesus aroopan Passover Kamoon dono 
\r (Matthew 26:17-30; Luke 22:7-23; John 13:21-30; 1 Corinthians 11:23-25) 
\p  
\v 12 Aizii kiwiitapaꞌo kamoo Bread Mawikiꞌinaꞌo Nikauzo-kao Kamoon kida dono, naꞌapain kapam kaznizonao zowiauzo-kao Passover wanyukunuunaa nii. Uruu idi Jesus tominapa-kidaniinao pishaanuzu. Ĩkian uꞌati, “Naꞌiam nii puaipan waminziiwa-kidan Passover wanyukunuunaa?” 
\p  
\v 13 Uruu dono udyuudan dyaꞌutam patominapa-kidaniinao, ukian ĩꞌati, “Umako donoi iti, naꞌii uikodapan nii daonaiora kapowankaꞌo wunu moto zoꞌan.  
\v 14 Udaꞌan uruu atii kabaun iti, umorota-kiziz. Naꞌii upishaa kadapuꞌo, naꞌiki ukii paꞌi uꞌati, ‘Watiichaan kian, naꞌiaꞌoram dii kabaun nazoo putaan nii uꞌati, unika-kizi niꞌoraz Passover wanyukunuunaa patominapa-kidaniinao tuma?’  
\v 15 Udaunaꞌan kadapuꞌo tukapa-kidan uꞌati udaruꞌo kabaun nazoo naꞌiki dokoaꞌo kapam, minziiwata-kariwaiꞌi naa unazoo aroapa-karu uaꞌii. Naꞌiaꞌa naa paꞌi uminziiwata ipai aimaakan waꞌati.” 
\p  
\v 16 Udaunaꞌan wunaouꞌu dyaꞌutamainaouz makoꞌokan naa donoi iti. Ĩkaawan naꞌiti, naꞌapa mishi ipai aimaakan shaꞌapan Jesus paradan kawanaꞌati. Uruu idi naꞌiaꞌa naa ĩminziiwatan Passover wanyukunuunaa. 
\p  
\v 17 Aizii kamoo tipitan daunaꞌan, uruꞌu naa Jesus kaawan 12 patominapa-kidaniinao tuma.  
\v 18 Ĩaroapatinan puꞌaꞌa naa miisa\f + \fr 14:18 \fq miisa: \ft English idaꞌan, table.\f* idaꞌa, Jesus kian ĩꞌati, “Mishiꞌo õkian, baudaꞌapa pidan unao bii ikiꞌo aroapatinaꞌo õtuma zaamata-kidan nii õgaru õtarubanao ati.” \fig Jesus naꞌiki Apostlenao sakanatan awauta miisa idaꞌa|src="LB00320B.tif" size="col" ref="14:18" \fig* 
\p  
\v 19 Sariapa ĩmanaunamaꞌakan kida naꞌiki ĩpishaanuzu padawuꞌatiaaka kida. Ĩkian uꞌati, “Aonaa mazan õgaru mani, mishii?” 
\p  
\v 20 Sariapa Jesus kian ĩꞌati, “Baudaꞌapa pidan unao bii ikiꞌo, damotaꞌoraz bread patumaaka õtuma.  
\v 21 Daonaiora Aokazi Ikiꞌo mawakaꞌo nii naꞌapa Tominkaru Paradan saada-kariwaiz kian kawanaꞌati. Mazan kashaꞌoraꞌo nii manawun wuru pidan baiaapanuꞌu zaamata-kidaꞌo niꞌoraz Daonaiora Aokazi Ikiꞌo patarubanao ati. Kaiman zii mani aonaa ushakatauzon.” 
\p  
\v 22 Ĩaroapatinan puꞌu, uzaamatan bread naꞌiki utoriinpan Tominkaru ati udauꞌan. Udaunaꞌan uduꞌuubiꞌian bread naꞌiki utaanuzu ĩkawanaꞌati, naꞌiki ukian ĩꞌati, “Unika, õnanaa wuruꞌu.” 
\p  
\v 23 Udaunaꞌan uzaamatan koopo kawazoꞌo wine idi, naꞌiki utoriinapa-kidanuz Tominkaru ati. Udaunaꞌan utaanuzu koshan ĩꞌati naꞌiki ipai ĩtuzan koopo diꞌiki.  
\v 24 Jesus kian, “Diꞌoraꞌa õizain shootaꞌo niꞌoraz iriba pidannao ati, uruu wuruꞌu kainaabataꞌo niꞌoraz mishiꞌo nii Tominkaru shaꞌapatan pashaꞌapataꞌazooniaz pidannao ati.\f + \fr 14:24 \fq Tominkaru shaꞌapatan pashaꞌapataꞌazooniaz pidannao ati: \ft uruu dakota-kao Paꞌinaꞌo Covenant. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii, ‘covenant’ waranuꞌu.\f* 
\v 25 Õkowaadan uꞌati, aonaꞌo nii powaꞌa õtuzan wine, atii diinaꞌitiꞌo nii zii õtuzan paꞌinaꞌo wine paꞌan Tominkaru Naobanai-tinapa-kizi ii!” 
\p  
\v 26 Uruu daunaꞌan ĩkunuian kunui Tominkaru ati, udaunaꞌan ĩmakon Olive Naawa iti. 
\s1 Jesus kowaadan Peter ati, utaapa-kidan nii paaitapan paugaru 
\r (Matthew 26:31-35; Luke 22:31-34; John 13:36-38) 
\p  
\v 27 Jesus kian ĩꞌati, “Ipaiꞌo nii uwaꞌakan õgaru, naꞌapa usaadinpan kawan Tominkaru Paradan idaꞌa kaikapaꞌa: 
\q1 ‘Õzowian nii kaznizonao taapiki, 
\q2 naꞌiki ipaiꞌo nii kaznizonao 
\q2 makoodanainan panaꞌiti kida,’ kiaꞌoraz.\f + \fr 14:27 \ft Zechariah 13:7\f* 
\m  
\v 28 Mazan õkadishita-kida-kao daunaꞌan õmawaka-kizi iki, õmakon nii uꞌuaꞌati Galilee Baara iti.” 
\p  
\v 29 Peter kian uꞌati, “Baokoinao mani waꞌakan nii pugaru, mazan õgaru, aonaꞌo nii õwaꞌakan pugaru!” 
\p  
\v 30 Jesus kian Peter ati, “Õkowaadan nii puꞌati, kuruku kaꞌaranpan uaꞌii itamau aizii aiwakaꞌan, idikinauꞌo nii pukian pidannao ati aonaa puaitapan õgaru.” 
\p  
\v 31 Powaꞌa zii Peter maꞌozakadinan, ukian, “Aonaa naꞌapainim nii õkian aonaa õaitapan pugaru, atii õzowii-kao putuma!” Ipai baꞌoran tominapa-kida-kariwainao, naꞌapa kida ĩkian kapam. 
\s1 Jesus toriinpan Gethsemane ii 
\r (Matthew 26:36-46; Luke 22:39-46) 
\p  
\v 32 Udaunaꞌan ĩkaawan amazada Gethsemane kiaꞌo udakota-kao diꞌiti, naꞌii Jesus kian patominapa-kidaniinao ati, “Usakanatapa zii daꞌaꞌa õtoriinpaꞌanan puꞌu diꞌitanpuꞌu.”  
\v 33 Unaꞌaka Peter, James, naꞌiki John patuma. Udaunaꞌan tuukii ukashaꞌoran, udopian panyukunuu ii.  
\v 34 Ukian ĩꞌati, “Tuukii manawun õnyukunuu kashaꞌoran dikintan õgaru, mawaka-karu diꞌiti manawun õabatanuz. Unaꞌa daꞌaꞌa, upokodapa paꞌi.” 
\p  
\v 35 Masakaudaꞌu umunapon umakoꞌokan ĩꞌai, uwashatinan paawun baara ikinapu, imiꞌi baara iti, naꞌaꞌa naa utoriinpan, aonaa padamata uaipan pabaiaapan patakaꞌutin-karu.  
\v 36 “Paapaa, Õdaru, ipai aimaakan mashaꞌapannaa puꞌati. Turuu pudobata-kidan wuruꞌu õbaiaapaꞌazooniaz õꞌai. Mazan aonaa õaipan kawanaꞌati mani, soo puaipan kawanaꞌati paꞌan.” 
\p  
\v 37 Udaunaꞌan ukaawan powaa ati patominapa-kidaniinao idaꞌati, uikodan ĩdyaun daꞌawuꞌu naa. Ukian Peter ati, “Simon, pudaꞌawun wuruꞌu? Aonaa pukaꞌiitan pupokodapan masakaudaꞌu karikaonan?”  
\v 38 Jesus kian ĩꞌati, “Upokodapa naꞌiki utoriinapa aonaa kizi oiaꞌo tiwaa-kidapan unao. Udoronaa minziiwa padamata, mazan unanaa ii aonaa uturuuan.” 
\p  
\v 39 Udaunaꞌan ukiwan koshan patoriinapa-kizi iti, naꞌapa koshan utoriinpan kiwiitapaꞌo kawan.  
\v 40 Uruu daunaꞌan ukaawan koshan patominapa-kidaniinao idaꞌati, uikodan ĩdyaun daꞌawuꞌu naa; aonaa ĩkaꞌiitan papokodapan. Naꞌiki aonaa ĩaitapan naꞌapam pakian uꞌati. 
\p  
\v 41 Ukaawan dono ĩꞌidaꞌati idikinautan idaꞌa, ukian ĩꞌati, “Pakawan zii udaꞌawupan usookapan zii? Turuaꞌa naa! Aizii Daonaiora Aokazi Ikiꞌo kaakapaa-kaoaꞌa naa oiainao pidannao ati.  
\v 42 Ukadishitaꞌa naa, wamakoꞌo naa. Utukapa kaawaꞌa naa kaakapaꞌoraz õgaru!” 
\s1 Jesus zaamata-kao dauaꞌo 
\r (Matthew 26:47-56; Luke 22:47-53; John 18:3-12) 
\p  
\v 43 Jesus kadakotinan puꞌu zii, Judas kaawaꞌakan naa. Uruu 12 utominapa-kidaniinao bii ikiꞌo. Utuma iriba pidannao kamarian-tinpainao naꞌiki kaꞌutapainao pazowiin kida kaawan. Wunao dyuudaniinaouꞌu faadaanao zowaunaanao, tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, naꞌiki kazowautapainao Jewnao.  
\v 44 Aizii wuruꞌu kaakapaamikitinaꞌoraz kakinaotaniꞌi naa wuruꞌu tarubainaouz. Ukian ĩꞌati, “Pidan õkissitaniaz, uruu wuruꞌu uaipaniaz. Uruu paꞌi uzaamata naꞌiki unaꞌakaꞌa naazu.” 
\p  
\v 45 Judas makon sariapa Jesus diꞌiti, ukian uꞌati, “Tiichaa.” Naꞌiki ukissitaꞌakan naazu.  
\v 46 Uruꞌu naa ĩzaamataꞌakan Jesus. 
\p  
\v 47 Mazan baudaꞌapa pidan naꞌaꞌo ukadishitapan soꞌotan pamarian usaꞌukan Umanawunuꞌo Faadaa poitoru tain.  
\v 48 Sariapa Jesus paradan ĩꞌati, ukian, “Kandii nii uwaꞌatin õdauꞌati, unaꞌakan umarian naꞌiki uzowiin kida, uzaamata-kinaa nii õgaru; zowii-miki nii utaapan õgaru?  
\v 49 Ipai kamoo õkakinaopauzon unao Tominkaru Dapu ii, naꞌiki aonaa uzaamatan õgaru. Mazan marii saada-kariwaiz kida Tominkaru Paradan idaꞌaꞌoraz mishiinan.”  
\v 50 Udaunaꞌan ipai utominapa-kidaniinao kidoopan, ĩwaꞌakaꞌakan naa uruu. 
\p  
\v 51 Paꞌinaꞌo zii daonaiora daꞌanapatinan Jesus dawuꞌati, aonaꞌo ukaiwadapan kamicha, soo ushibatapan pamada kamicha idin idi karikaonan. Tarubainao tiwaan pazaamatanuzu,  
\v 52 mazan udimaꞌakan ĩꞌai makamichan-daun, uwaꞌakaꞌakan naa pashibirinaa kamicha idin ĩtuma. 
\s1 Jesus tiwaa-kidapa-kao 
\r (Matthew 26:57-68; Luke 22:54-55, 63-71; John 18:13-14, 19-24) 
\p  
\v 53 Naꞌikiꞌo ĩnaꞌakan Jesus Umanawunuꞌo Faadaa dapu iti. Naꞌii ipai faadaanao zowaunaanao, ipai kazowautapainao Jewnao, naꞌiki ipai tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu baokopatinan.  
\v 54 Peter naꞌiti umakon udawuꞌati munapo uwaꞌakinpan, udaunaꞌan umorotaꞌakan naa Umanawunuꞌo Faadaa dapu panibazooti iti. Naꞌiaꞌa naa usakanatapan awunuutapainao kabaun tuma uwiichadinpan tikazi diꞌiti. 
\p  
\v 55 Uruꞌu naa faadaanao zowaunaanao naꞌiki ipai baꞌorainao kootowapa-kidauzonao pidannao tiwaan paikodan kowaada-karu nii dikaudaꞌo Jesus shaꞌapatan pazowii-kida-kinaa niizu, mazan aonaa ĩikodan.  
\v 56 Iriba pidannao mariidinan Jesus dauꞌu, mazan panaꞌa kida ĩparadan karikaonan.  
\v 57 Udaunaꞌan baꞌoran pidannao kadishitan ĩmariidinan Jesus dauꞌu, ĩkian,  
\v 58 “Waabatanii ukian kaikapaꞌa: ‘Õkaboobiꞌian nii wuruꞌu Tominkaru Dapuz pidannao tomaniaz, idikinaudaꞌu kamoo daunaꞌan õkadishita-kidan nii baꞌoran, aonaa pidan tomanii mani.’”  
\v 59 Ĩnao kapam panaꞌa kida ĩparadan karikaonan. 
\p  
\v 60 Umanawunuꞌo Faadaa kadishitan ĩkanaapu ati, upishaan Jesus kaikapaꞌa: “Aonaꞌo nii pudakoꞌatin kaiwuruꞌu ĩparadan pudauꞌoraz?”  
\v 61 Mazan Jesus mashaapan mashaa, aonaa uparadan. Powaꞌa koshan Umanawunuꞌo Faadaa pishaan uruu, “Pugaru mishi Christ, Kaimanaꞌo Tominkaru Daniz?” 
\p  
\v 62 Jesus kian, “Mishi õgaru wuruꞌu. Utukapan nii Daonaiora Aokazi Ikiꞌo sakanatan Tominkaru umanawunuꞌoraz diwaꞌora antanapu; utukapan nii kapam uwaꞌatin ishaꞌiz tuma aokazi iki!” 
\p  
\v 63 Jesus naꞌapan idi, sariapa Umanawunuꞌo Faadaa kuzuutaꞌakan pakamichan patoꞌoran idi, “Aonaꞌa naa waaipan baꞌoran paradan powaꞌa!  
\v 64 Uabata naꞌapam uwazootapaꞌazon Tominkaru. Ukauꞌan naꞌapam ukian?” Ipai ĩkian, ushaꞌapatan idi naꞌapaꞌoraz oiaꞌo, marii uzowii-kao. 
\p  
\v 65 Pabiꞌi kida pidannao naꞌainao sopitan pazaadako Jesus diꞌiti. Ĩshibatan uawun, udaunaꞌan ĩzowitanuzu. Ĩkian uꞌati, “Kanom zowitaꞌoraz pugaru?” Naꞌiki watchmantapainao naꞌakaꞌakan naaz, ĩtaꞌiautapaanan naa uruu kapam. 
\s1 Peter kian aonaa uaitapan Jesus 
\r (Matthew 26:69-75; Luke 22:56-62; John 18:15-18, 25-27) 
\p  
\v 66 Peter naꞌian puꞌu Umanawunuꞌo Faadaa panibazooti baara ii, baudaꞌapa poitoruiaba kaawan naꞌati.  
\v 67 Otukapan dono Peter tanaapatinan tikazi idaꞌa, sariapa oawunuupaꞌakan uꞌati. Okian, “Pugaru naꞌiaꞌo kapam Jesus Nazareth san tuma. Mishii?” 
\p  
\v 68 Sariapa umariidinaꞌakan. Ukian oꞌati, “Aonaa õaitapan kanom dauꞌanaꞌo wuruꞌu pukadakotinanuz.” Uruu idi umakon paniinom iti. Uruꞌu naa kuruku kaꞌaranpaꞌakan naa. 
\p  
\v 69 Poitoruiaba tukapan uruu naꞌii, sariapa okian koshan naꞌainao kadishitapan ati, “Mishiꞌo uruu ĩminaudaꞌu!” 
\p  
\v 70 Mazan Peter mariidan ĩdyaun koshan. 
\p Masakaudaꞌu uruu daunaꞌan kadishitapainao naꞌa pishaan naa Peter koshan. Ĩkian, “Mishiꞌo pugaru ĩminaudaꞌu, pugaru kapam Galilee Baara san.” 
\p  
\v 71 Udaunaꞌan Peter kian, “Naꞌapam õkian mishiꞌo wuruꞌu! Marii Tominkaru patakaꞌutan õgaru õmariidinan an! Õkian, aonaa õaitapan kanom dauꞌanaꞌo wuruꞌu ukadakotinanuz!” 
\p  
\v 72 Uruꞌu naa kuruku kaꞌaranpan naa koshan itamautannaa; sariapa Peter nyukunuuan naꞌapam Jesus kiauzon daꞌi paꞌati, “Kuruku kaꞌaranpan uaꞌii itamau, idikinauꞌo nii pukian aonaa puaitapan õgaru.” Naꞌikiꞌoraꞌa naa uzaadaꞌakan tuukii. 
\c 15  
\s1 Jesus naꞌaka-kao Pilate diꞌiti 
\r (Matthew 27:1-2, 11-14; Luke 23:1-5; John 18:28-38) 
\p  
\v 1 Chaapiꞌikiiman, faadaanao zowaunaanao baokopatinan kazowautapainao Jewnao tuma, naꞌiki tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, naꞌiki ipai kootowapa-kidauzonao pidannao tuma. Ĩnaouꞌu naa baokopatan padiꞌitinpan kadimanaꞌo idaꞌan naꞌapam kizi pashaꞌapatan uruu. Uruu daunaꞌan ĩdodotan Jesus anoba kida chain idi, naꞌikiꞌo ĩnaꞌakan naazu Pilate diꞌiti.  
\v 2 Naꞌiaꞌa naa Pilate pishaanuzu, ukian Jesus ati, “Pugaru mishi Jewnao naobanaa king?” 
\p Jesus kian uꞌati, “Naꞌapaꞌo kaiwuruꞌu pukianuz.” 
\p  
\v 3 Udaunaꞌan faadaanao zowaunaanao kian Jesus dauꞌan, “Ushaꞌapatauzonii iriba oii kidaꞌo aimaakan.”  
\v 4 Udaunaꞌan Pilate pishaan koshan Jesus, ukian uꞌati, “Aonaa naꞌapam pukian pukazannaatin-kinaa nii? Puabata naꞌapam ĩparadan kida pudauꞌan.”  
\v 5 Mazan aonaa naꞌapam Jesus kian powaꞌa. Uruu idi Pilate diꞌitinpan tuukii. 
\s1 Pilate dyuudan Jesus zowii-kao 
\r (Matthew 27:15-26; Luke 23:13-25; John 18:39—19:16) 
\p  
\v 6 Ipai wunu, wuru kaawan donoꞌo baokopainapa-karuz (ĩnyukunuitapauzonuz daꞌi pakazannaatauzo-kao kamoon), Pilate kodita-kidauzonii baudaꞌapa pidan taraa-kizai iki, pidannao aipan kawanaꞌati daꞌi.  
\v 7 Uruu dono kainaꞌaꞌo pidannao mizaataakapauzonao tiwautauzo pawaatan Romannao pawiizi ai, naꞌiki ĩzowiinii pidannao; uruu idi ĩtaraa-kao. Ĩbiiꞌi kainaꞌa pidan Barabbas kiaꞌo uꞌuu.  
\v 8 Ipai kasabaꞌukinpainao pidannao waꞌatin Pilate kanaapu ati, ĩpishaan uruu ĩaipan ukodita-kidan baudaꞌapa taraapa-kariwai pidan, naꞌapa ushaꞌapatauzonii kawanaꞌati ipai wunu.  
\v 9 Pilate pishaan ĩnao, “Uaiapa shaꞌa õmuudan naꞌiki õkodita-kidan wuruꞌu Jewnao naobanaaz?”  
\v 10 Uaitapan idiꞌo wuruꞌu faadaanao zowaunaanao kishauzin wuruꞌu ĩkaakapaanuz Jesus uꞌati.  
\v 11 Mazan faadaanao zowaunaanao dyuudan ipai pidannao pishaan Pilate, ĩaipan Barabbas kodita-kida-kao.  
\v 12 Pilate kian koshan kasabaꞌukinpainao pidannao ati, “Naꞌapam mooko uaipan õshaꞌapatan wuruꞌu Jewnao naobanaa, king ukii kiziz?” 
\p  
\v 13 Ipai ĩparadan diiwaꞌo idaꞌan koshan Pilate ati, ĩkian, “Marii utauka-kao Cross diꞌiti!” 
\p  
\v 14 “Kanom mooko oiaꞌo nii ushaꞌapatan?” Pilate kian. 
\p Powaꞌa zii manawun ĩdiwadan paparadan, ĩkian, “Marii utauka-kao Cross diꞌiti!” 
\p  
\v 15 Pilate aipan idi pakaimandan wuruꞌu iribaꞌoraz pidannao nyukunuu, uruu idi ukodita-kidan naa Barabbas ĩꞌati taraa-kizai iki. Uruu daunaꞌan udyuudan soldyaanao baꞌizian Jesus atii shashota umada, naꞌiki udyuudan naa kapam ĩtaukanuzu Cross diꞌiti. 
\s1 Soldyaanao banikiitan Jesus 
\r (Matthew 27:27-31; John 19:2-3) 
\p  
\v 16 Naꞌikiꞌo soldyaanao morota-kidan Jesus Romannao dapunaa nazo iti, naꞌii ĩdapadan ipai baokopa baꞌoran soldyaanao.  
\v 17 Ĩkaiwada-kidan wuzaꞌo chaakita Jesus ati, udaunaꞌan ĩtoman kowamai kawanuꞌo kaiwada-karu kadunaa idi, udaunaꞌan ĩmuudan naazu uzowau paawa ati.  
\v 18 Ĩbanikiitan Jesus kaikapaꞌa, ĩkian, “Pugaru King, umanawunuꞌo Jewnao naobanaa!”  
\v 19 Ĩbaꞌiziinuzu pazowau an kida atamun idi, ĩsopiautapanuzu, ĩkodoruꞌukan naꞌiki ĩdawukan ukanaapu ati.  
\v 20 Ĩipaian daunaꞌan pabanikiitan Jesus, ĩsoꞌotan naa wuruꞌu wuza-zaꞌoraz chaakita uꞌai, ĩkaiwada-kidan ukamichan powaa iti uꞌati. Uruu daunaꞌan ĩnaꞌakan naa uruu, ĩtaukaꞌanan naazu cross diꞌiti. 
\s1 Jesus tauka-kao Cross diꞌiti 
\r (Matthew 27:32-44; Luke 23:26-43; John 19:17-27) 
\p  
\v 21 Ĩmakopa-kizi an ĩikodapan pidan Simon kiaꞌo uꞌuu, Cyrene san, uruu Alexander naꞌiki Rufus daru. Soldyaanao dyuudan unaꞌakan Jesus crossannaa.  
\v 22 Ĩnaꞌakan Jesus Golgotha iti, (amazada Pidan-Zowau-Niwaꞌuz-naawa, kiaꞌo wuruꞌu udakota-kao).  
\v 23 Naꞌiaꞌa naa ĩtiwaan patuza-kidan uꞌati wine, kawikiꞌita-kariwai kibiaꞌo myrrh aiba idi, mazan aonaa Jesus tuzanuzu.  
\v 24 Udaunaꞌan ĩtaukan naa Jesus cross diꞌiti. Udaunaꞌan ĩbuutan naa ukamichan pakawanaꞌati kida, ĩmakinaotan makinaonii ĩtukapaꞌazon naꞌiaꞌoram nii kida, baudaꞌapaꞌo pidan zaamatan.\f + \fr 15:24 \ft Psalm 22:18\f* 
\v 25 Dokoꞌo zaꞌoraꞌa naa kamoo chaapiꞌiki wuruꞌu ĩtaukanuz Jesus cross diꞌiti.  
\v 26 Kainaꞌa saada-kariwai ĩmanamikitin-kinaa, “Dii wuruꞌu King, Jewnao ati,” kii.  
\v 27 Naꞌa udazabaꞌa ĩtaukan kapam dyaꞌutam koidimikinao, baudaꞌapa udiwaꞌoran antanapu naꞌiki baꞌoran uwashabaron antanapu.  
\v 28 [Kaikapaꞌo idaꞌanaꞌa saada-kariwai kaarita idaꞌaꞌoraz mishiinan, “Oiaꞌo pidan kawanuꞌo utukapa-kao,”\f + \fr 15:28 \ft Isaiah 56:12\f* kiaꞌoraz.]\f + \fr 15:28 \ft Kiwiiniꞌo saada-kariwai idaꞌa, aonaa diꞌoraz saadinpanuꞌu.\f* 
\p  
\v 29 Pidannao dobaapainao kida udazaba an banikiitanuzu, ĩwaꞌuan pazowau, “Kashaꞌa!” ĩkian. “Pukian pukaboobiꞌian nii Tominkaru Dapu, udaunaꞌan pukadishita-kidan niizu idikinautan kamoo daunaꞌan.  
\v 30 Aizii putokaꞌa naa pucrossannaa diꞌiki pukazannaatinaꞌa naa puaipan ati!” 
\p  
\v 31 Naꞌapa kapam faadaanao zowaunaanao, naꞌiki tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu banikiitan Jesus, ĩkiitaakapan paꞌatiaaka kida, “Ukazannaata baꞌoran pidannao, mazan aonaa turuu ukazannaatinan paaipan ati.  
\v 32 Watukapa kizi Christ, wuruꞌu king, Israelitenao naobanaaz tokan aizii Cross diꞌiki, uruu idaꞌan kizi wamishidan uruu!” Upuꞌu zii kapam wunao dakoopan uruuꞌu, tauka-kariwainaouz udazabaꞌa. 
\s1 Jesus mawakan 
\r (Matthew 27:45-56; Luke 23:44-49; John 19:28-30) 
\p  
\v 33 Sakitapa kamoo diꞌiki, ipai amazada marutaꞌakan, atii daawadata kamoo.  
\v 34 Udaunaꞌan aka, uruꞌu naa Jesus kadakon diiwaꞌo idaꞌan. Ukian, “Eloi, Eloi, lema sabachthani?” Kaikapaꞌo wuruꞌu ukianuz: “ÕTominkarun, õTominkarun, kanom nii aonaa punyukunuupan õgaru?” 
\p  
\v 35 Baꞌorainao pidannao kadishitapainao udazabaꞌa abata wuruꞌu uparadanuz. Sariapa ĩkian, “Aushaa uabata, udapadan paꞌidaꞌati prophet Elijah.”  
\v 36 Sariapa baudaꞌapa pidan dimaꞌakan, udamotan sponge katamaꞌo riwunii diꞌiti. Udaunaꞌan usawadan naa Jesus dako itiz atamun saba idaꞌan. Sariapa ukian, “Mashaapa zii! Watukapa kizi panaadon Elijah waꞌatin nii utoka-kidaꞌananuzu.” 
\p  
\v 37 Udaunaꞌan Jesus kadakon maꞌozakaꞌo idaꞌan, uruu mawakaꞌakan naa.  
\v 38 Naꞌapain naꞌaꞌo udaruꞌo kamicha mada kazadinpaꞌo Tominkaru Dapu nazo ii, \f + \fr 15:38 \fq udaruꞌo kamicha mada kazadinpaꞌo Tominkaru Dapu nazo ii: \ft Putukapa kaarita tokon ii ‘Tominkaru Dapu’ dauꞌan, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao idaꞌa.\f* sariapa ukuzuutaꞌakan pazikon an doko iki atii apowa iti. 
\p  
\v 39 Naꞌaꞌo soldyaanao zowaunaa kadishitapan Jesus kanaapuꞌu. Utukapan idi naꞌapam Jesus mawakan, sariapa ukian, “Mishiꞌo mishi Tominkaru Danin wuruꞌu diꞌoraꞌa pidanaꞌa.” 
\p  
\v 40 Naꞌaꞌo kapam zunnao munapo zaa ĩawunuutapan. Ĩbii iainao naꞌii Mary, Magdala sanaaba; naꞌiki baꞌoran Mary, oroo James naꞌiki Joseph daro; naꞌiki Salome.  
\v 41 Ĩnao daꞌanapatinainaouz Jesus ukaudinankan donoꞌoraz Galilee Baara ii, naꞌiki ĩnao kaminkaꞌuupauzoz daꞌi uruu. Naꞌiki iriba kapam baokoinao zunnao naꞌii, waꞌatiinao utuma Jerusalem ati. 
\s1 Jesus dida-kao 
\r (Matthew 27:57-61; Luke 23:50-56; John 19:38-42) 
\p  
\v 42 Wachuupun diꞌitiꞌi naa, uruu dono minziiwatin-karu kamoo kapam wuruꞌu, baꞌoran kamoo tannaa, uruu Sookapa-karu Kamoon.  
\v 43 Kainaꞌa Joseph Arimathea san, naꞌiki uruu umanawunuꞌo nii pidannao taapan, naꞌiki uruu zaudapaꞌo kapam Tominkaru Naobanai-tinan kamoon kaawan. Kamoo tipitan uaꞌii umaꞌozakadaꞌakan panyukunuu naꞌiki umakon, upishaaꞌanan Pilate Jesus nanaa dauꞌan. 
\p  
\v 44 Sariapa Pilate diꞌitinpan, uabatan idi Jesus mawakaꞌakaꞌa naa. Sariapa udapadan soldyaanao zowaunaa naꞌiki upishaanuzu, ukian uꞌati, “Mawakaꞌakaꞌa naa mishi Jesus?” 
\p  
\v 45 “Oo, mawakaꞌakaꞌa naazu,” ukian uꞌati. Uruu idiꞌi naa Pilate taapada Joseph naꞌakan Jesus nanaa. 
\p  
\v 46 Uruu idi Joseph torian naa kawinipinaꞌo kamicha mada, naꞌiki utoka-kidan naa Jesus nanaa. Udaunaꞌan upapidan naazu kamicha mada idi, naꞌiki umuudan naazu kichada-kariwai kuba nazo ii. Udaunaꞌan utarataꞌakan naaz udaruꞌo kuba idi.  
\v 47 Mary Magdala sanaaba naꞌiki Mary Joseph daro tukapanii naꞌiaꞌoram Jesus nanaa muuda-kao. \fig Jesus nanaa naꞌaka-kao kuba uun, kichada-kariwai baaranai nii diꞌiti|src="CN01847B.tif" size="col" ref="15:46" \fig* 
\c 16  
\s1 Jesus kadishitan //  pamawaka-kizi iki 
\r (Matthew 28:1-8; Luke 24:1-12; John 20:1-10) 
\p  
\v 1 Sookapa-karu Kamoo daunaꞌan, Mary Magdala sanaaba, naꞌiki Mary James daro, naꞌiki Salome torian kaduunuribai ĩkaduunuu-kinaa nii Jesus nanaa.  
\v 2 Udaunaꞌan chaapiꞌikiiman, Sunday dono kamoo koditanin, uruꞌu naa ĩmakon baaranai iti.  
\v 3 Ĩmakopaanan puꞌu dunapota, ĩpishautaakaanan paꞌatiaaka kida, ĩkian, “Kanomaꞌo nii kiduꞌuka kuba waꞌati paniinom iki?”  
\v 4 Ushaꞌapanum kauꞌan udaruꞌo wuruꞌu kubaz. Udaunaꞌan ĩmaonapatapaanan puꞌaꞌa naa naꞌiti, ĩtukapa wuruꞌu kuba tuuꞌuzuz kidaꞌukaꞌaka-kaoaꞌa naa. 
\p  
\v 5 Ĩmorotanaakan puꞌu kaꞌunaru nazo iti, sariapa ĩtukapan paꞌinaꞌo zii pidan sakanatapan padiwaꞌora antanapu, ukaiwadapanii barakaꞌo kamicha zaꞌabaꞌi, naꞌiki sariapa ĩtarian.  
\v 6 Mazan ukian ĩꞌati, “Manaꞌa utariaꞌanaꞌa. Õaitapa udorotapan Jesus Nazareth ikiꞌoraz, tauka-kariwaiz cross diꞌiti. Uruu kakudaꞌakaꞌa naa, aonaꞌa naa uruu nii daꞌaꞌa. Utukapa, daꞌaꞌa tawuruꞌu umuudauzo-kaoaz. 
\p  
\v 7 “Aizii ukowaadaꞌanaꞌa naa diꞌoraꞌa kuwai, Peter naꞌiki baꞌoran utominapa-kidaniinao ati. Ukowaada ĩꞌati kiwiitaꞌo niꞌi naazu Galilee Baara iti. Naꞌiaꞌo nii ĩtukapan uruu tawuru kawanaꞌatiꞌi uparadauzonuz daꞌi ĩꞌati,” ukian.  
\v 8 Udaunaꞌan ĩkoditaꞌakan baaranai iki ĩdimaꞌakan naa powaa iti. Tuukii ĩtariidinan atii naka-nakaa ĩdyaun, aonaꞌa naa ĩkaꞌiitan pakakuwaapan patarian idi. 
\ms1 [Kotuaꞌo saada-kariwai Mark kaaritan ipain kaikapaꞌa] 
\s1 Jesus aidinan Mary //  Magdala sanaaba ati 
\r (Matthew 28:9-10; John 20:11-18) 
\p  
\v 9 [Jesus kadishitan daunaꞌan pamawaka-kizi iki Sunday chaapiꞌiki, kiwiin uaidinan Mary Magdala sanaaba ati; oroo diꞌikiꞌo ukodita-kidauzon daꞌi 7 oiaꞌo doronainao.  
\v 10 Udaunaꞌan omakon okakuwaapaꞌanan uminaudaꞌuitapaniinao ati, pakawan zii ĩzaadinan pakashaꞌoran idi.  
\v 11 Mary kowaadan naa ĩꞌati patukapan Jesus, kakudaꞌa naa uruu, mazan upuꞌu aonaa ĩmishidan oroo. 
\s1 Jesus aidinan dyaꞌutam padaꞌanpikinao ati 
\r (Matthew 28:16-20; Luke 24:13-49; John 20:19-23; Acts 1:6-8) 
\p  
\v 12 Uruu daunaꞌan, Jesus aidinan dyaꞌutamainao ati, ĩmakopan puꞌu baꞌoran wiizainao sodi kida diꞌiti, mazan aonaa ĩaitapanaatanuzu.  
\v 13 Naꞌikiꞌo sariapa ĩkiwan powaa iti ĩkakuwaapan baokoinao ati, mazan aonaa ĩmishidan ĩkuwaa. 
\p  
\v 14 Uruu daunaꞌan Jesus aidinan 11 patominapa-kidaniinao ati, ĩaroapatinan puꞌu. Utoꞌorauauzon ĩdyaun ĩmamishidakan naꞌiki ĩdadaradan idi panyukunuu tuukii manawun, aonaan idi ĩmishidan utukapikinao paradan.  
\v 15 Naꞌapain ukian ĩꞌati, “Umako ipai amazada kawanaꞌati ukakuwaapaꞌan kizi Kaimanaꞌo Kuwai dauꞌu ipai pidannao ati.  
\v 16 Kanom mishidaꞌo naꞌiki chikaawunuinaꞌo kazannaata-karu nii; kanom aonaꞌo umishidan patakaꞌuta-kaouꞌo nii.  
\v 17 Mishidainao taa-kao nii ĩmaꞌozakan ĩshaꞌapata-kinaa nii umanawun kidaꞌo aimaakan; ĩkodita-kidan nii pidannao ai oiaꞌo doronainao kida õꞌuu idaꞌan; ĩaitapan nii paparadan bakadun parada-karu kida;  
\v 18 ĩzaamatan an kowazaz oo ĩtuzan an mawaka-kinai riwunii, aonaꞌo nii ĩshaꞌapan; ĩpishatan nii karinainao pakaꞌu idi, kakudaꞌo nii ĩdyaun.” 
\s1 Jesus makon Aokazi iti 
\r (Luke 24:50-53; Acts 1:9-11) 
\p  
\v 19 Jesus ipaian daunaꞌan pakadakotinan ĩꞌati, unaꞌaka-kaoaꞌa naa aokazi iti. Naꞌii usakanatan Tominkaru diwaꞌora antanapu.  
\v 20 Uruu daunaꞌan tominapa-kida-kariwainao makon naa, ĩkakuwaapaꞌanan naa Kaimanaꞌo Kuwai dauꞌu ipai amazada kawanaꞌati. Uruu dono Naobanai kaudinan idi ĩtuma, mishiꞌi naa mishi ĩshaꞌapatan umanawun kidaꞌo aimaakan pidannao mishida-kinaa nii.]\f + \fr 16:20 \ft Aonaa ipaiꞌo mani saadapauzonao diꞌoraꞌa kaarita, totokadan Mark saadan daunaꞌan diꞌoraꞌa kaaritaꞌa, wuruꞌu verse 9-20 idaꞌaꞌoraz.\f* 
\ms1 [Baꞌoran saada-kariwai Mark kaaritan ipain kaikapaꞌa] 
\p  (9-10) [Sariapa zunnao makon ĩkowaadaꞌanan kuwai dyuuda-kariwaiz ĩkowaadan, mazan aonaa ĩkowaadan ipaiz. Uruu daunaꞌan Jesus dyuudan patominapa-kidaniinao ipai amazada kawanaꞌati ĩkowaadaꞌan kizi kaimanaꞌo naꞌiki karikaonanuꞌo kuwai, wuruꞌu karikaonanuꞌo kazannaatin-kinai dauaꞌoraz.]\f + \fr 16:20 \ft Aonaa ipaiꞌo mani saadapauzonao diꞌoraꞌa kaarita, totokadan Mark saadan daunaꞌan diꞌoraꞌa masakaudaꞌuꞌoraz saada-kariwai.\f*