\id MAT  
\h MATTHEW 
\toc1 Matthew Saadanii Kaimanaꞌo Kuwai 
\toc2 Matthew 
\toc3 Mat 
\mt1 Matthew 
\mt2 Saadanii Kaimanaꞌo Kuwai 
\is1 Diꞌoraz kaarita dauaꞌo 
\ip Diꞌoraz kaarita Matthew saadanii Tominkaru naꞌiki udani Jesus Christ dauaꞌo. Matthew, uruu 12 apostlenao bii ikiꞌo. Uapostle-tinan uaꞌii zii, uruu zaamaapauz tax puraatannaa,\f + \fr 1:0 \fq zaamaapauzo tax puraatannaa: \ft Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* mazan Jesus zaamatan uruu kaudinaꞌo nii paꞌati, uruu idi uwaꞌakan pakaudin-kizi. (Puawunuuta Matthew 9:9-13 idaꞌa.) Mark naꞌiki Luke saadanii kaarita idaꞌa Matthew uu dakota-kao Levi kii. 
\ip Pakaaritan idaꞌa kiwiitapa Matthew kowaadan kanom Jesus Christ dokozu-daunnao nii. Ukowaadan uruu King David Takaan-daun, ukauꞌan Matthew dakotan uruu David dani kii. Matthew kowaadan uruu wuruꞌu Christ, Jewnao zaudapaniaz, prophetnao kowaadauzon idi kotuaꞌa naa ĩꞌati Tominkaru dyuudan nii ĩzannaa nii naꞌiki ĩnaobanaa nii. (Hebrew paradan idaꞌan udakota-kao Messiah kii.) 
\ip Naꞌiki ukowaada naꞌapam Jesus kaudinan maꞌozakaꞌo idaꞌan, ushaꞌapata umanawun kidaꞌo aimaakan aonaꞌo pidan kaꞌiitan pashaꞌapatan. Ukakuda karinainao pidannao, usoꞌota oiaꞌo doronainao pidannao ai, naꞌiki ukadishita-kida mawakainao. 
\ip Iriba Matthew kowaadan Jesus kakinaopan dauꞌu pidannao. Ukakinaopan sakitapaꞌo mashaapa-karu dauaꞌo chapter 5, 6 naꞌiki 7 idaꞌa; ukakinaotan 12 paꞌapostlennao chapter 10 idaꞌa; ukowaadan diꞌitinapa-kinai kuwai kida Tominkaru naobanai-tinan dauaꞌo chapter 13 idaꞌa; utominapa-kidan daꞌanainao paugaru kaimanaꞌo mashaapa-karu dauaꞌo chapter 18, 19 naꞌiki 20 idaꞌa; naꞌiki ukowaadan amazada katokon-tinan dauaꞌo chapter 24 naꞌiki 25 idaꞌa. 
\ip Matthew kowaada naꞌapam Jesus zowii-kao, naꞌiki ukadishitan pamawaka-kizi iki. Ukowaada naꞌapam udyuudan apostlenao kakuwaapaꞌanan paꞌati ipai amazada kawanaꞌati, naꞌiki uaipan ĩzaamatan papidanannao nii. (Puawunuuta Matthew 28:16-20 idaꞌa.) 
\iot Kaarita buutinpan kida 
\io1 Jesus dokozu-daunnao \ior 1:1-17\ior* 
\io1 Jesus Christ shakatan \ior 1:18—2:23\ior* 
\io1 John Chikaawunuupauzo kaudin-kizi dauaꞌo \ior 3:1-12\ior* 
\io1 Jesus chikaawunuu-kao naꞌiki utiwaa-kidapa-kao \ior 3:13—4:11\ior* 
\io1 Jesus kaudinan Galilee Baara ii aka \ior 4:12—18:35\ior* 
\io1 Jesus kaudinaanan pamakopan dono Jerusalem iti \ior 19:1—20:34\ior* 
\io1 Jesus shaꞌapatanii kida, pazowii-kao uaꞌii \ior 21:1—26:46\ior* 
\io1 Jesus zaamata-kao, naꞌiki uzowii-kao \ior 26:47—27:66\ior* 
\io1 Jesus kadishitan pamawaka-kizi iki, naꞌiki uaidinan pidannao ati \ior 28:1-20\ior* 
\c 1  
\s1 Diꞌoraz Jesus dokozu-daunnao //  kainaabatinapa-kinaa 
\r (Luke 3:23-38) 
\p  
\v 1 Diꞌoraz kuwai idaꞌa kakuwaapa-karu Jesus Christ dokozu-daunnao sakadinan ikiꞌo dauꞌanaꞌo.\f + \fr 1:1 \ft Jewnao kaduz umanawunuꞌo ĩꞌati wuruꞌu kainaabatinapa-karuz padokozu-daunnao diꞌiki.\f* Jesus Christ, uruu King David takaan-daun, naꞌiki David, uruu Abraham takaan-daun. 
\p  
\v 2 Diꞌi naa ĩꞌuu kida sakadinanuꞌu Abraham diꞌikiꞌo atii King David idaꞌati: Abraham dani uu Isaac; Isaac dani uu Jacob; Jacob dani uu Judah naꞌiki kainaꞌa baꞌoran uꞌinawuzunao;  
\v 3 Judah dainao uu Perez naꞌiki Zerah (ĩdaro uu Tamar); Perez dani uu Hezron; Hezron dani uu Ram;  
\v 4 Ram dani uu Amminadab; Amminadab dani uu Nahshon; Nahshon dani uu Salmon;  
\v 5 Salmon dani uu Boaz (Boaz daro uu Rahab); Boaz dani uu Obed (Obed daro uu Ruth); Obed dani uu Jesse;  
\v 6 Jesse dani uu King David. 
\p Aizii diꞌi Jesus Christ dokozu-daunnao dauꞌanaꞌo King David diꞌikiꞌo, atii patarubanao naꞌakan idaꞌati Israelitenao pawiizi iki Babylon iti: David dani uu Solomon (Solomon daro Uriah daiaro-daun);  
\v 7 Solomon dani uu Rehoboam; Rehoboam dani uu Abijah; Abijah dani uu Asa;  
\v 8 Asa dani uu Jehoshaphat; Jehoshaphat dani uu Jehoram; Jehoram dani uu Uzziah;  
\v 9 Uzziah dani uu Jotham; Jotham dani uu Ahaz; Ahaz dani uu Hezekiah;  
\v 10 Hezekiah dani uu Manasseh; Manasseh dani uu Amon; Amon dani uu Josiah;  
\v 11 Josiah dani uu Jehoiachin\f + \fr 1:11 \fq Jehoiachin: \ft baꞌoran uꞌuu Jeconiah\f* naꞌiki kainaꞌa baꞌoran uꞌinawuzunao. 
\p  
\v 12 Aizii patarubanao naꞌakan daunaꞌanaꞌo Israelitenao Babylon iti atii Jesus Christ idaꞌatiꞌi dauꞌanaꞌo: Jehoiachin dani uu Shealtiel; Shealtiel dani uu Zerubbabel;  
\v 13 Zerubbabel dani uu Abiud; Abiud dani uu Eliakim; Eliakim dani uu Azor;  
\v 14 Azor dani uu Zadok; Zadok dani uu Achim; Achim dani uu Eliud;  
\v 15 Eliud dani uu Eleazar; Eleazar dani uu Matthan; Matthan dani uu Jacob;  
\v 16 Jacob dani uu Joseph, uruu Mary daiaruz; Mary dani uu Jesus, Jesus uruu wuruꞌu dakota-kariwaiz Christ\f + \fr 1:16 \fq Christ: \ft Uruu Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa Christ dauaꞌo kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* nii.  
\v 17 Ukauꞌan 14 ĩtonazinaa aitinpan Abraham diꞌikiꞌo atii David idaꞌati. Naꞌapa uaitinpan iriban koshan 14 David diꞌikiꞌo atii ĩtarubanao naꞌakan donoꞌo idaꞌatiꞌi ĩdyaun Babylon iti; naꞌiki naꞌapa uaitinpan ĩiriban koshan ĩtarubanao naꞌakan daunaꞌan ĩdyaun Babylon iti atii Christ idaꞌati. 
\s1 Jesus shakatan dauaꞌo 
\r (Luke 2:1-7) 
\p  
\v 18 Kaikapaꞌo daꞌi Jesus Christ shakatauzonuꞌu. Jesus daro Mary, Joseph taapaniꞌi naa pazaamatan niꞌo paudaiaro nii. Mazan ĩzaamataakan uaꞌii, Mary kaudanin naa. Wuruꞌu okaudaninuz Kaimanaꞌo Doronaa idaꞌanaꞌo.  
\v 19 Aizii Joseph kaimanaꞌo pidan uruu, ukauꞌan aonaa ubaꞌazootin-kidaꞌazon Mary iribaꞌo pidan bii ii, udiꞌitinpan paꞌidaꞌa sodi naꞌapam nii pamarinaꞌatan pamazidaꞌazon otuma. 
\p  
\v 20 Joseph daꞌawuꞌukan padiꞌitinpan puꞌu tuukii. Sariapa Tominkaru diꞌikiꞌo angel kaawan uꞌidaꞌati uzandaꞌawun ii. Naꞌiki ukian uꞌati, “Joseph, King David takaan-daun, aonaa putariaꞌanaꞌa pumazidan Mary tuma. Aonaa naꞌapaꞌoram idaꞌanaꞌo mani karikaonan wuruꞌu okaudaninuz, mazan Kaimanaꞌo Doronaa maꞌozakan idaꞌanaꞌo wuruꞌu okaudaninuz.  
\v 21 Okaudanipan an, daonaioraꞌo nii odani nii. Naꞌiki Jesus\f + \fr 1:21 \fq Jesus: \ft Tominkaru kazannaatan, kiaꞌo wuruꞌu uꞌuuaz.\f* kii paꞌi pudakota uꞌuu, ushaꞌapanum kauꞌan ukazannaatan nii papidanannao ĩꞌoian ai,” ukian uꞌati. 
\p  
\v 22 Aizii wuruꞌu naꞌapaꞌoraz shaꞌapan, Tominkaru Paradan mishiinan ukianuz paprophetin idaꞌan:  
\v 23 “Kainaꞌaꞌo nii baudaꞌapa paꞌinaꞌo zun, aonaꞌo zii okiitauzo-kao kaudanin nii daonaiora idi. Uruu Immanuel kii-karu nii udauꞌan, watumaꞌo Tominkaru kiaꞌo wuruꞌu kii-karuz.” 
\p  
\v 24 Joseph pokodaꞌakan, sariapa umishidan Tominkaru diꞌikiꞌo angel paradan paꞌati. Uruu idi umazidan Mary tuma.  
\v 25 Mazan aonaa naꞌapainim ukiaapauzon Mary, atii naꞌapa okaudanipan. Joseph kaꞌuutan naa wuruꞌu koraidaonaaz Jesus kii. 
\c 2  
\s1 Aitapaabainao pidannao //  dorotapaꞌanan Jesus 
\p  
\v 1 Aizii Jesus shakatan dono Bethlehem ii, Judea Baara iaꞌoraz, naꞌapain Herod king nii naꞌii. Uruu dono munapoꞌo waoko ikiꞌo pidannao kaawan Jerusalem ati. Wuruꞌu ĩnaouz diꞌitapauzonao wizi.  
\v 2 Sariapa ĩpishaan naꞌii sannao, ĩkian, “Naꞌiam dii koraidaonaa shakatan king niꞌoraz Jewnao ati? Watukapa ukainaaribinaa wizi aidinan waoko iki. Uruu idiꞌo wawaꞌatin wakodoruꞌukaꞌanan uꞌati unaobanain idi.” 
\p  
\v 3 Aizii King Herod abata wuruꞌu ĩpishaanuz pidannao naꞌapa, aonaa unaudapanuz, tuukii utoꞌoraꞌakan. Aizii Jerusalem sannao naꞌapa kapam.  
\v 4 Ukauꞌan King Herod baokopatan faadaanao zowaunaanao, naꞌiki tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu. Naꞌiaꞌa naa upishaan ĩdyaun, “Naꞌiam nii dii wuruꞌu naobanai niꞌoraz shakatan, Christ kii-kizaiz?” 
\p  
\v 5 “Bethlehem ii, Judea Baara iaꞌoraz,” ĩkian uꞌati. “Naꞌapa Tominkaru dyuudan paprophetin saadan udauꞌan. Kaikapaꞌa ukianuꞌu: 
\q1  
\v 6 ‘Pugaru Bethlehem, Judah Baara\f + \fr 2:6 \fq Judah Baara: \ft uruu Judea Baara\f* iaꞌoraz, 
\q2 umanawunuꞌo nii, baꞌoran wiizainao naꞌan kidaꞌo ai. 
\q1 Ushaꞌapanum idi puꞌidiꞌikiꞌo nii naobanai niꞌo tominan. 
\q1 Uruu taapaꞌo nii naꞌiki naꞌakapaꞌo nii kaimanaꞌo idaꞌan 
\q2 õpidanannao Israelitenaouz kaznizo taapiki kawan.’”\f + \fr 2:6 \ft Micah 5:2\f* 
\p  
\v 7 Sariapa King Herod dapada-kidan wuruꞌu tawarainao aitapaabainaouz. Aonaa uaitapa-kao ukadakoinpan ĩtuma. Paꞌidiwaru sodi upishautan ĩdyaun, naꞌapaꞌoram naa ukotuꞌan ĩtukapan wuruꞌu wizi aidinan, naobanai shakatan kainaaribanaaz. Ukauꞌan ĩkowaada uꞌatiz.  
\v 8 Udaunaꞌan udyuudan naa ĩdyaun Bethlehem iti. Ukian ĩꞌati, “Udorotankaꞌa naa wuruꞌu koraidaonaaz. Aizii uikodan donozu, ukowaada paꞌi õꞌati, õmakonaka kizi õkodoruꞌuka kizi uꞌati kapam unaobanain idi.” 
\p  
\v 9-10 Paabatapaꞌakan daunaꞌan, naꞌapam King Herod kian paꞌati, ĩdobatan naa. Sariapa wuruꞌu ĩtukapauzoniaz wizi aidinan naa ĩꞌati koshan. Uruu idi ukauꞌan ĩkonaukian tuukii. Naꞌiki wuruꞌu wizi makon ĩꞌuaꞌati atii umashaadinan dokoꞌo koraidaonaa mashaapa-kizi kabaun paꞌinamun.  
\v 11 Ĩkaawan kabaun idaꞌati, naꞌiki ĩmorotaꞌakan naa. Uruꞌu naa ĩtukapan naꞌii wuruꞌu koraidaonaaz, padaro Mary tuma. Sariapa ĩkodoruꞌukan ukanaapu ati unaobanain idi. Udaunaꞌan ĩsoꞌotaꞌakan naa panaꞌakapanii kida, gold naꞌiki frankincense naꞌiki myrrh,\f + \fr 2:11 \fq frankincense naꞌiki myrrh: \ft kawinipinaꞌo kaduunuribai kida.\f* ĩtaan kidaz mawinipinaa-daun uꞌati.  
\v 12 Udaunaꞌan ĩkiwan panaꞌanaꞌa naa pawaꞌati-kizi ai, aonaa ĩmakouaꞌakan King Herod idaꞌan. Ĩshaꞌapainapanuz kaikapaꞌa Tominkaru kakinaowan idiꞌo pazandaꞌawun ii ĩdyaun. 
\s1 Joseph naꞌiki udaiaro Mary //  kidoapa-kidan paudani Jesus 
\p  
\v 13 Tawarainao kiwaꞌakan daunaꞌan, Tominkaru dyuudan angel kakuwaapaꞌanan Joseph ati uzandaꞌawun ii. Ukian uꞌati, “Pumako kai, punaꞌaka wuruꞌu koraidaonaaz padaro tuma, pukidoapa-kida ĩdyaun Egypt iti. Ushaꞌapanum kauꞌan Herod dorotapa-kidaꞌazon naa wuruꞌu koraidaonaaz naꞌiki uzowii-kidaꞌazoonuz. Punaꞌii paꞌi atii õdapada-kidan an zii pugaru powaa ati.”  
\v 14 Joseph pokodaꞌakan, unaꞌakan naa wuruꞌu koraidaonaaz padaro tuma Egypt iti.  
\v 15 Naꞌii ĩmashaapan atii Herod mawakan. Wuruꞌu naꞌapaꞌoraz shaꞌapan Tominkaru Paradan mishiinan, ukianuz paprophetin idaꞌan: “Õdapadan õDani Egypt iki.”\f + \fr 2:15 \ft Hosea 11:1\f* 
\s1 Herod dyuudan //  daonaioranao sodi kida zowii-kao 
\p  
\v 16 Aizii Herod aitapankan naa naꞌapam tawarainao, waoko ikiinaouz mariidan paugaru, ĩmakiwakan idi powaa an paꞌidaꞌan, tuukii utoꞌoran. Uruu idi udyuudan pasoldyaannao zowian ipai daonaioranao sodi kida dyaꞌutam wunu kidainao naꞌiki awutapainao ĩwunun kida, ipai Bethlehem iainao naꞌiki maonapa kidaꞌo ĩmashaapan. Ushaꞌapainpan kaikapaꞌa, ushaꞌapanum kauꞌan aitapaabainao tawarainao waoko ikiinaouz kowaadan kawanaꞌatiꞌo naꞌapam ukotuꞌan naa ĩtukapan wuruꞌu wizi aidinanuz.  
\v 17 Wuru idaꞌanaꞌa Tominkaru Paradan mishiinan prophet Jeremiah kiauzonuz. 
\q1  
\v 18 “Ramah\f + \fr 2:18 \fq Ramah: \ft kotuaꞌo wiizai munapo zaꞌo Bethlehem ai.\f* ii, pidannao waꞌidan abata-kao, 
\q2 ĩzaadinan naꞌiki ĩmuraapan diiwaꞌo idaꞌan. 
\q1 Rachel\f + \fr 2:18 \fq Rachel: \ft oroo Israelitenao daro.\f* zaadinan paudainao dauꞌan, 
\q1 aonaa omishidauan pamashaata-kao 
\q2 paudainao mawakan idi.”\f + \fr 2:18 \ft Jeremiah 31:15\f* 
\s1 Josephnao dyuuda-kaoaꞌa naa //  ĩkiwan Egypt iki 
\p  
\v 19 Aizii King Herod mawakan daunaꞌan, Tominkaru diꞌikiꞌo angel aidinan Joseph ati uzandaꞌawun ii, Egypt ii.  
\v 20 Angel kian uꞌati, “Mawakaꞌa naa aizii zowiaꞌazoinaouz wuruꞌu koraidaonaaz. Ukauꞌan punaꞌakaꞌa naazu padaro tuma powaa iti Israel iti.”  
\v 21 Joseph pokodaꞌakan, unaꞌakan naa ĩdyaun powaa iti Israel iti.  
\v 22 Mazan Joseph abatan idi King Herod dani Archelaus naobanai nii Judea Baara ii, ukauꞌan utarii pamakon naꞌiti. Mazan uzandaꞌawun ii Tominkaru kakinaowanuz, uruu idi ĩmakon Galilee Baara iti,  
\v 23 naꞌiaꞌa naa ukauꞌan ĩmashaapan wiizai Nazareth ii. Wuruꞌu naꞌapaꞌoraz shaꞌapan Tominkaru Paradan mishiinan ukianuz paprophetin idaꞌan: “Udakota-kao nii Nazareth san.” 
\c 3  
\s1 John Chikaawunuupauzo //  kaudin-kizi dauaꞌo 
\r (Mark 1:1-8; Luke 3:1-18; John 1:19-28) 
\p  
\v 1 Kotuaꞌiki uruu daunaꞌan John Chikaawunuupauzo sakadan pakaudinan pakakinaopan dauꞌu mapidantakaꞌo amazada ii aka, Judea Baara iaꞌoraz.  
\v 2 Kaikapaꞌa ukakinaopauzonuꞌo: “Utanawatinaꞌa naa uꞌoian ai, ushaꞌapanum kauꞌan ataꞌazoo Tominkaru Naobanai-tinan pidannao ati.”  
\v 3 Uruu John dauꞌatiꞌo, tawaruꞌu kotuaꞌoraz Tominkaru prophetin Isaiah saadanuz. Ukianuz. 
\q1 “Pidan kadakoinpan diiwa mapidantakaꞌo amazada ii aka. 
\q1 ‘Usaabaꞌa naa naobanai mako kizi nii, 
\q2 utoma uaꞌii sakitapaꞌo uponaa nii.’”\f + \fr 3:3 \ft Isaiah 40:3\f* 
\p  
\v 4 John kamichan toma-kao camel idi idiꞌo, ukazadawutinpan wuzada-kariwai madai idiꞌo, naꞌiki uwanyukunuu nii manorunao\f + \fr 3:4 \fq manorunao: \ft oo chiwao, iribaꞌoraz ĩmashaapan.\f* naꞌiki maaba.  
\v 5 Iriba pidannao waꞌatin John idaꞌati ĩabataꞌanan ukakuwaapan. Jerusalem, Judea Baaraꞌaꞌoraz donoi iki, naꞌiki ipai baꞌoran wiizai kida Judea Baaraꞌaꞌoraz diꞌiki, naꞌiki Jordan Waꞌo zaꞌanainao ĩmashaapan kida kaawan uꞌidaꞌati.  
\v 6 Ĩkowaadan paꞌoian kida, uruu idi John chikaawunuuan ĩdyaun Jordan Waꞌo ii. 
\p  
\v 7 Iriba Jewnao, ĩdakota-kao Phariseenao\f + \fr 3:7 \fq Pharisee: \ft Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* naꞌiki Sadduceenao\f + \fr 3:7 \fq Sadducee: \ft Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* kaawan John chikaawunuuapa-kizi ati. John tukapan ĩdyaun naꞌii, sariapa ukian ĩꞌati, “Unao kowazaznao! Kanom kowaada uꞌati turuu ukazannaatinan Tominkaru patakaꞌutaꞌazon ai unao?  
\v 8 Ushaꞌapataꞌa naa kaiman kidaꞌo aimaakan, uaida kizi mishi utanawatinaꞌa uꞌoian ai.  
\v 9 Aonaa uzauda-kidaꞌanaꞌa unao Abraham takaan-daunnaoun idaꞌanaꞌo nii mani ukazannaatinan uꞌoian ai. Õkowaadan nii uꞌati aizii, turuu Tominkaru toman Abraham takaan-daunnao nii diꞌoraz kuba kida idiꞌi.  
\v 10 Kainaꞌa baro, minziiwapaꞌoraꞌa naa barotaꞌo nii atamun kida. Ipai atamun wuruꞌu aonaꞌoraz ukaakan kaiman naꞌiki wuruꞌu dikauda kidaꞌoraz uꞌaka kida, ipaiꞌo nii ubarota-kao, udaunaꞌan ukaboota-kao nii ipai tikazi wuꞌiti.” 
\p  
\v 11 Udaunaꞌan John kian pidannao ati, “Õchikaawunuupan unao wunu idi utanawatinan dikin ii uꞌoian ai Tominkaru idaꞌati, mazan wuru daunaꞌanaꞌa, kainiꞌikiꞌo nii chikaawunuupaꞌo nii unao tikazi idi naꞌiki Kaimanaꞌo Doronaa idi paꞌan. Uruu kainaꞌiki uruu powaꞌaꞌo zii umanawunun õꞌai, aonaa õkaꞌiitan ukaudin-kizi. Upuꞌu zii aonaa õturuan õnaꞌakan udazkidi uꞌidaꞌati.\f + \fr 3:11 \ft Poitorui kaudin-kizi wuruꞌu unaꞌakauzonuz panaobanaa dazkidi uꞌidaꞌati.\f* 
\v 12 Kainaꞌaꞌa naa unaꞌakapan pawidauapa-kinaa papaoriba aka kida. Ipaiꞌo nii uwidauan kaiman kidaꞌo papaoriba aka, naꞌapa zaishi widau-kao kawan pamada ai. Udaunaꞌan usaabaa-kao niꞌi naa kaiman padapunaa iti. Mazan wuruꞌu dikauda kidaꞌoraz, ipaiꞌo nii paꞌan ukaboota-kao tikazi aonaꞌo umakadauzon wuꞌiti.” 
\s1 John Chikaawunuuan Jesus //  Jordan Waꞌo ii 
\r (Mark 1:9-11; Luke 3:21-22) 
\p  
\v 13 Uruu dono Jesus kaawan Galilee Baara iki Jordan Waꞌo ati, uchikaawunuu-kidinaꞌanan John ati.  
\v 14 Mazan aonaa John kaꞌiitan paabatan pashaꞌapatan naꞌapaꞌo uꞌati, ukauꞌan utiwaan papanaꞌadan Jesus nyukunuu. Ukian uꞌati, “Kanom nii puchikaawunuu-kidinaꞌazon õꞌati? Õgaru mishiꞌoraiman turuu puchikaawunuuan.” 
\p  
\v 15 Mazan Jesus kian uꞌati, “Naꞌapaꞌo niꞌi naa paꞌan aizii washaꞌapatinan, ushaꞌapanum kauꞌan washaꞌapatinaꞌazon ipai Tominkaru aipan kawanaꞌati.” Uruu zii John naꞌapatan panyukunuu. 
\p  
\v 16 Jesus koditaꞌakan daunaꞌan wunu diꞌiki pachikaawunuu-kao dono, sariapa aokazi daꞌata-kao uꞌati, naꞌiki utukapa Tominkaru Doronaa waꞌatin orid kawan, aokazi ikinapu. Taau, upakotan uꞌidaꞌati.  
\v 17 Mashaꞌapakiaka parada-karu aokazi ikiꞌo kian, “Diꞌi õDaniꞌi, õmarainapanii manawun, shaꞌapatinaꞌo õnyukunuu kawanaꞌati.” 
\c 4  
\s1 Jesus tiwaa-kidapa-kao 
\r (Mark 1:12-13; Luke 4:1-13) 
\p  
\v 1 Uruu daunaꞌan Kaimanaꞌo Doronaa naꞌakan Jesus mapidantakaꞌo amazada diꞌiti, Satan tiwaa-kidapa kizi uruu naꞌii.  
\v 2 Aonaa kanom Jesus nikan 40 kamoo, ukauꞌan tuukii uzamazin.  
\v 3 Uruꞌu naa Satan kaawan Jesus idaꞌati. Sariapa ukian uꞌati, “Tominkaru Danin an pugaru, pudyuuda diꞌoraz kuba kida tominan bread nii.” 
\p  
\v 4 Mazan Jesus kian uꞌati, “Tominkaru Paradan saada-kariwaiz kian, ‘Aonaa pidan mashaapan soo bread idaꞌan mani karikaonan. Mazan aiapa-karu nii Tominkaru diꞌikiꞌoraz parada-karu mashaapa-kinai nii.’”\f + \fr 4:4 \ft Deuteronomy 8:3\f* 
\p  
\v 5 Udaunaꞌan Satan naꞌakan Jesus Jerusalem kaimanaꞌoraz wiizai iti. Ukadishita-kidanuz dokoaꞌo Tominkaru Dapu dokoo-dinpan paawa ii manawun,  
\v 6 naꞌiki ukian uꞌati, “Tominkaru Danin an pugaru, puzakaꞌuta diꞌikiꞌi imiꞌi baara iti. Ushaꞌapanum kauꞌan Tominkaru Paradan saadinpaꞌoraz kian, ‘Tominkaru awunuutapa-kidan nii pugaru paꞌangelinnao ati, ĩzaamatapan nii pugaru, aonaꞌo nii pukaziwan pukidiba puwaotan an kuba kida diꞌiti.’”\f + \fr 4:6 \ft Psalm 91:11\f* 
\p  
\v 7 Jesus kian uꞌati, “Mazan kaikapaꞌo shaꞌatii Tominkaru Paradan saadinpaꞌo kian kapam, ‘Manaꞌa putiwaa-kidapauzoꞌonaꞌa uNaobanaa Tominkaru.’”\f + \fr 4:7 \ft Deuteronomy 6:16\f* 
\p  
\v 8 Udaunaꞌan Satan naꞌakan Jesus dokoaꞌo midukuo paawa iti, naꞌiki uaida-kida Jesus ati ipai umanawun naꞌiki konaunam kidaꞌo donoi, ipai amazada tokon iti.  
\v 9 Ukian Jesus ati, “Ipaiꞌo nii õtaan puꞌati wuru kidaꞌa putaainan an õꞌati pukodoruꞌukan idaꞌan õkanaapu ati.” 
\p  
\v 10 Sariapa Jesus kian uꞌati, “Pumako õꞌai, Satan! Tominkaru Paradan saadauzo-kariwaiz kian, 
\q1 ‘Pukodoruꞌuka soo baudaꞌapaꞌo Naobanai puTominkarun ati. 
\q2 Pushaꞌapatin soo uruu aipan kawanaꞌati.’”\f + \fr 4:10 \ft Deuteronomy 6:13\f* 
\p  
\v 11 Uruu daunaꞌan Satan marinaꞌataꞌakan naa Jesus. Uruꞌu naa angelnao kaawan uꞌidaꞌati ĩkaminkaꞌutan naazu. 
\s1 Jesus sakadan pakaudin-kizi //  Galilee Baara ii 
\r (Mark 1:14-15; Luke 4:14-15) 
\p  
\v 12 Jesus abatan daunaꞌan John taraa-kao, uruꞌu naa umakon powaa iti Galilee Baara itinapu, Nazareth iti.  
\v 13 Mazan naꞌikiꞌo umakon umashaapaꞌanan Capernaum iti, wiizai maonapaꞌo Galilee Karishiiz ati. Naꞌanaꞌoraz Zebulun naꞌiki Naphtali takaan-daunnao wiizi baara an kidaꞌoraz.  
\v 14 Aimaakan shaꞌapanuz naꞌapa, parada-karu mishiinan naa tawuruꞌu prophet Isaiah kianuz pakaaritan idaꞌa: 
\q1  
\v 15 “Pidannao mashaapainao Zebulun amazadati an, 
\q2 naꞌiki Naphtali amazadati an, 
\q1 naꞌiki dobaapa-kizai karishii an, 
\q2 atii tarauka Jordan Waꞌo, 
\q1 Galilee an kidaꞌo Gentilenao mashaapan. Puabata! 
\q1  
\v 16 Puabata pidannao mashaapainao naꞌiiꞌaka marutaꞌo biiꞌi, 
\q2 ĩtukapan nii umanawunuꞌo kanadaꞌo. 
\q1 Mashaapainao naꞌan kichanaꞌiki-kiaꞌo marutaꞌo bii ii, 
\q2 kanada-karu kanadapan nii ĩdyaun.”\f + \fr 4:16 \ft Isaiah 8:23\f* 
\p  
\v 17 Naꞌapainiꞌi naa Jesus sakadan pakakuwaapan. Ukian, “Utanawatin uꞌoian ai, ushaꞌapanum kauꞌan ataꞌazoo Tominkaru naobanai-tinan pidannao ati.” 
\s1 Jesus zaamatan //  4 kopautapauzonao paminaudaꞌunao nii 
\r (Mark 1:16-20; Luke 5:1-11) 
\p  
\v 18 Jesus makopan puꞌu maonapa Galilee Karishiiz danomata, utukapa dyaꞌutam kopautapauzonao, Simon, uruu Peter kiaꞌo udakotapa-kao, naꞌiki uꞌinawuzu Andrew. Ĩzaamaapan kopau karishii ii pasairon idaꞌan.  
\v 19 Jesus kian ĩꞌati, “Uwaꞌati õtuma, õtominapa-kida kizi unao, uzaamaapan dauꞌu pidannao.”  
\v 20 Sariapa ĩwaꞌakaꞌakan pasairon kida, naꞌiki ĩdaꞌanan naa uruu.\fig Jesus dapadan Peter naꞌiki Andrew |src="CN01681B.tif" size="span" ref="4:20" \fig* 
\p  
\v 21 Naꞌikiꞌo udobataꞌakan, utukapa dyaꞌutam pidannao koshan kanawa idaꞌa. Wuruꞌu ĩnaouz Zebedee dainao, James naꞌiki John. Ĩdaru Zebedee naꞌiaꞌo ĩtuma kapam, ĩminziiwatin-kidan pasairon kida. Jesus dapadan ĩdyaun.  
\v 22 Sariapa ĩmakon Jesus tuma, ĩwaꞌakaꞌakan naa padaru pakanawan diꞌii. 
\s1 Jesus kakudan iriba pidannao 
\r (Luke 6:17-19) 
\p  
\v 23 Jesus makon ipai Galilee Baara an kidaꞌo wiizai kawanaꞌati. Utominapa-kidan pidannao synagogue\f + \fr 4:23 \fq synagogue: \ft kabaun Jewnao baokopainapa-kizi. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* kida kawanaꞌati. Ukowaadapan Kaimanaꞌo Kuwai Tominkaru naobanai-tinan dauꞌu, naꞌiki ukakuda pidannao karinaapainao ipai pabiꞌinaaka kidaꞌo rinai idi.  
\v 24 Uunamunaa abata-kao ipai Syria Baara ii aka. Uruu idi naꞌikinpuinao pidannao naꞌakan pairibannao karinainao pabiꞌinaakaꞌo ĩrinaa kida: kaziwainao, oiaꞌo doronai morotinniinao, mawakaziitapainao, naꞌiki machiꞌika-kainao; ipai Jesus kakudan ĩdyaun.  
\v 25 Iriba pidannao daꞌananuzu Galilee Baara ikiinao, naꞌiki Decapolis\f + \fr 4:25 \fq Decapolis: \ft Greek paradan idaꞌan ‘10 wiizainao’ kiaꞌo wuruꞌu.\f* Baara ikiinao, Jerusalem ikiinao, Judea Baara ikiinao, naꞌiki Jordon-waꞌo baza ikiinao. 
\c 5  
\s1 Jesus kakinaopan naawazi ii 
\p  
\v 1 Aizii Jesus tukapan iriba pidannao kasabaꞌukinan paꞌidaꞌati, sariapa uzaidan naawazi daara iti. Naꞌiaꞌa naa usakanatan. Pidannao, utominapa-kidaniinaouz maonapadinan uꞌidaꞌati.  
\v 2 Usakadaꞌakan naa patominapa-kidan ĩdyaun. 
\s1 Mishiꞌo konaukii-karu dauaꞌo 
\r (Luke 6:20-23) 
\p Kaikapaꞌa ukian ĩꞌatiꞌi: 
\q1  
\v 3 “Konaukiaꞌo wunaouꞌu aitapainaouz 
\q2 aonaꞌo paturuan paaipan ati padoronaa ii, 
\q2 ĩnao kaduz atiꞌo wuruꞌu Tominkaru naobanai-tinapanuz. 
\q1  
\v 4 Konaukiaꞌo wunaouꞌu kashaꞌoratinainaouz ĩnyukunuu, 
\q2 Tominkaru saabaan nii ĩnyukunuu. 
\q1  
\v 5 Konaukiaꞌo wunaouꞌu aonaꞌoraz ĩatadinpauzon, 
\q2 Tominkaru taan nii ipai imiꞌi baara ĩꞌidiwau nii. 
\q1  
\v 6 Konaukiaꞌo wunaouꞌu tuukiaꞌoraz ĩtaan panyukunuu ati 
\q2 pashaꞌapataꞌazon Tominkaru aiapanii kida ushaꞌapata-kao, 
\q2 Tominkaru turuuda-kidan nii ĩdyaun kaimanaiman. 
\q1  
\v 7 Konaukiaꞌo wunaouꞌu kamunanbainaouz, 
\q2 Tominkaru kamunanun nii ĩꞌati. 
\q1  
\v 8 Konaukiaꞌo wunaouꞌu baudaꞌapatainaouz panyukunuu Tominkaru ati, 
\q2 ĩtukapan nii Tominkaru. 
\q1  
\v 9 Konaukiaꞌo wunaouꞌu kaudinainaouz pakaimanaaka-kidan dauꞌu pidannao, 
\q2 Tominkaru daniitan nii ĩdyaun. 
\q1  
\v 10 Konaukiaꞌo wunaouꞌu patakaꞌuta-kariwainaouz 
\q2 kaimanaꞌo mashaapa-karu Tominkaru atiꞌo dauꞌan, 
\q2 ĩnao atiꞌo nii wuruꞌu Tominkaru naobanai-tinapanuz. 
\p  
\v 11 “Konaukiaꞌo nii unao, pidannao dakoopan an unao, naꞌiki ĩpatakaꞌutan an unao, naꞌiki ĩmariidinan an unao dauꞌu, soo õpidanannaoun idiꞌo unao.  
\v 12 Ukonaukii tuukii manawun, ushaꞌapanum kauꞌan kainaꞌa umanawunuꞌu uwinipinaa niꞌo aokazi ii. Kotuaꞌa naa naꞌapaꞌo Tominkaru prophetinnao patakaꞌutauzo-kao kapam. 
\s1 Mishidainao naꞌapa duwu //  naꞌiki kanadaꞌo kawan 
\r (Mark 9:50; Luke 14:34-35) 
\p  
\v 13 “Duwu kawanuꞌo wuruꞌu unaouz daꞌaꞌa pidannao ati. Mazan duwu manaun anaꞌa naa, aonaꞌa naa naꞌapam ukuzuban powaꞌa. Aonaꞌa naa turuu ukaiwaapa-kao, mazan ukabootaꞌaka-kao niꞌi naa amazada iti. Uruꞌu naa dobaapainao naꞌiiꞌaka dakazatanuz. 
\p  
\v 14 “Kanadaꞌo kawanuꞌo wuruꞌu unaouz daꞌaꞌa pidannao ati. Aonaa naawazi paawaꞌaꞌo donoi toma-kao dizinpan.  
\v 15 Aonaa naꞌiam zii pidan suuauzon lamp, udaunaꞌan utaratanuzu boon waranuꞌu. Mishiꞌoraiman lamp muuda-kao nii kaimanaꞌo pawiizi dokoaꞌo idaꞌa. Naꞌikiꞌo nii ukanadapan ipai kabaun nazo ainao.  
\v 16 Naꞌapa paꞌi unao lamp kawan, upuꞌukapan kanada pidannao kanaapu ati, ĩtukapa kizi kaimanaꞌo ushaꞌapatanii. Uruu naꞌapaꞌo idaꞌanaꞌo nii ĩkonaukii-kidan uDaru Tominkaru aokazi iaꞌo umanawunun. 
\s1 Jesus tominapa-kidan //  kakinaorii dauaꞌo 
\p  
\v 17 “Aonaa uzauda-kidaꞌanaꞌa, õmarinaꞌata-kidaꞌanan mani kakinaorii Tominkaru taaniaz Moses idaꞌan kida, naꞌiki kotuaꞌo prophetnao saadanii kida, wuruꞌu õwaꞌatinuz daꞌatiꞌi. Õwaꞌatin aonaa õmarinaꞌata-kidaꞌanan mani ĩdyaun, mazan õmishiaꞌanan naa naꞌiki õshaꞌapataꞌanan naa naꞌapaꞌoram ĩkian kidaz.  
\v 18 Õkakuwaapan mishiꞌo uꞌati, atii aokazi naꞌiki diꞌoraꞌa imiꞌi baara naꞌan kawanaꞌati, aonaꞌo nii baudaꞌapa kakinaorii paradannaa sodi marinaꞌata-kao, atii kaiman-daun kakinaorii mishiinan.  
\v 19 Ukauꞌan kanom dikintapan an masakaudaꞌu sodiꞌo kakinaorii paradannaa, naꞌiki tominapa-kidaꞌo naꞌapa baokoinao, awutapa sodiꞌo nii umanawunun, Tominkaru naobanai-tinan diꞌii. Mazan kanom izoꞌatiꞌo, shaꞌapatatinaꞌo kakinaorii kawanaꞌati, naꞌiki tominapa-kidaꞌo naꞌapa baokoinao kapam, umanawunuꞌo kii-karu nii udauꞌan, Tominkaru naobanai-tinan diꞌii.  
\v 20 Ukauꞌan õkian nii uꞌati, aonaꞌo nii umorotan Tominkaru naobanai-tinan diꞌiti, soo umashaapan an kaiman Tominkaru aipan kawanaꞌati powaꞌa zii wunao aiaꞌa, tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu naꞌiki Phariseenao\f + \fr 5:20 \fq tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu naꞌiki Phariseenao: \ft Ĩnao Jewnao, kaimanaimanaꞌo ĩaitapan Tominkaru paradan, naꞌiki ĩkakinaopanii uparadan kawanaꞌati. Ukauꞌan kaimanaꞌo pidannao nii ĩtukapa-kao baꞌoran pidannao ai. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* ai.” 
\s1 Toꞌoraba-karu dauaꞌo 
\p  
\v 21 Jesus kian koshan, “Uaitapanii shaꞌatii naꞌapam kiauzo-karu pidannao ati kotuaꞌa naa, ‘Manaꞌa puzowiaꞌanaꞌa pidan.\f + \fr 5:21 \ft Exodus 20:13\f* Naꞌiaꞌoram pidan zowiaꞌo pidan, patakaꞌuta-karu niizu udikin ii.’\f + \fr 5:21 \ft Deuteronomy 17:8, 9\f* 
\v 22 Mazan aizii õkian nii uꞌati, naꞌiaꞌoram pidan toꞌoran an paꞌinawuzu ati, patakaꞌuta-karu niizu udikin ii. Naꞌiaꞌoram pidan kiaꞌo paꞌinawuzu ati ‘pugaru maturuaukaꞌo,’ naꞌaka-karu niizu kazowautapainao kanaapu ati, marii kizi upatakaꞌuta-kao naꞌii. Naꞌiki naꞌiaꞌoram dakoopaꞌo paꞌinawuzu, ‘yaakaru, maaitapin-kaꞌo!’ kii, kaboota-karu niizu Tuubaruꞌo Tikazi wuꞌiti. 
\p  
\v 23 “Ukauꞌan putaainaꞌanan dono Tominkaru ati, punaꞌakan idaꞌan aimaakan uꞌati altar uzai kawaodapa-kizinao diꞌiti, naꞌiki punyukunuiankan an kainaꞌaꞌo daꞌi pukasharutan puꞌinawuzu nyukunuu,  
\v 24 puwaꞌakaꞌa naa zii wuruꞌu putaaꞌazooniaz altar dazabaꞌa, pumako puꞌinawuzu diꞌiti, pusaabaa-kidanaka punyukunuu utuma. Udaunaꞌan putaaꞌanan niꞌi naa wuruꞌu putaaꞌazooniaz Tominkaru ati. 
\p  
\v 25 “Aizii pukasharutaakapan an pidan tuma. Uruu dikin ii unaꞌakan pugaru kootowapa-kizai iti. Mazan ukaawa-kidan uaꞌii pugaru naꞌiti, putiwaa pusaabaa-kidan puparadan utuma. Aonaan an pushaꞌapatinan naꞌapa, mishiꞌo nii unaꞌakan pugaru kootowapa-kizai iti, naꞌiki utaan nii pugaru kootowapa-kidauzo pidan ati. Udaunaꞌan kootowapa-kidauzo taan niꞌi naa pugaru police kaꞌu iti, uruꞌo niꞌi naa kaboota pugaru taraa-kizai diꞌiti.  
\v 26 Õkian puꞌati, punaꞌian nii, aonaꞌo nii pukodita-kida-kao atii pukawinipinaatan anaꞌo nii zii ipai daunuudaꞌu aiapa-kariwai pukodita-kinaa nii. 
\s1 Baꞌorantapa-karu dauaꞌo 
\p  
\v 27 “Uaitapanii shaꞌatii naꞌapam Tominkaru kakinaorii kian, ‘Manaꞌa pubaꞌorantapaꞌanaꞌa.’\f + \fr 5:27 \ft Exodus 20:14\f* 
\v 28 Mazan aizii õkian nii uꞌati, kanom awunuutapan zun, naꞌiki unaꞌazootapanuzo, ubaꞌorantapaꞌakan naa wuruꞌu panyukunuu ii.  
\v 29 Ukauꞌan pudiwaꞌora antanpuꞌo puawun shaꞌapata-kidan dono puꞌati oiaꞌo, pusoꞌota naꞌiki pukaboota puꞌaiaz. Kaimanaꞌo nii zii puwaziwaan baudaꞌapa karikaonan pushaꞌapauzin punanaa diꞌikiꞌo, pukaboota-kidan ai ipai daunuudaꞌu punanaa manawun Tuubaruꞌo Tikazi wuꞌiti.  
\v 30 Pudiwaꞌora antanpuꞌo pukaꞌu shaꞌapata-kidan dono puꞌati oiaꞌo, pudukuta naꞌiki pukaboota puꞌaiaz. Kaimanaꞌo nii zii puwaziwaan baudaꞌapaꞌo pukaꞌu karikaonan, pukaboota-kidan ai ipai daunuudaꞌu punanaa manawun Tuubaruꞌo Tikazi wuꞌiti.” 
\s1 Muudaaka-karu dauaꞌo 
\r (Matthew 19:9; Mark 10:11-12; Luke 16:18) 
\p  
\v 31 Jesus kian koshan, “Uaitapanii shaꞌatii naꞌapam Tominkaru kakinaori kian, ‘Naꞌiaꞌoram pidan muudan an paudaiaro, marii utaan oꞌati saada-kariwai muudaaka-karu kaaritannaa.’\f + \fr 5:31 \ft Deuteronomy 24:1\f* 
\v 32 Mazan aizii õkian nii uꞌati, daonaiora muudan dono paudaiaro omashaapan puꞌu kaiman padamata utuma, ukauꞌan ubaꞌorantapa-kidan naa oroo wuruꞌu baꞌoran daonaiora tuma omazidan anaꞌa naa koshan. Naꞌiki arawuꞌu daonaiora mazidaꞌoraz naa otuma, utoman naa oiaꞌo kapam ubaꞌoran-daiarotapan idi. 
\s1 Mishiꞌo parada-karu shaꞌapata-kao dauaꞌo 
\p  
\v 33 “Uaitapanii shaꞌatii kapam naꞌapam kiauzo-karu pidannao ati kotuaꞌa naa, ‘Manaꞌa pumarinaꞌataꞌanaꞌa putaanii puparadan pumishiaꞌazoonii, mazan pushaꞌapata puparadan Tominkaru ati wuruꞌu pushaꞌapataꞌazooniaz.’\f + \fr 5:33 \ft Leviticus 19:12; Numbers 30:2; Deuteronomy 23:21\f* 
\v 34 Mazan aizii õkian nii uꞌati, manaꞌa pudakotaꞌanaꞌa aimaakan uu puparadan mishida-kinao nii. Manaꞌa pudakotaꞌanaꞌa aokazi uu puparadan mishida-kinao nii, ushaꞌapanum kauꞌan Tominkaru naobanai-tinapa-kizi wuruꞌu.  
\v 35 Manaꞌa pudakotaꞌanaꞌa imiꞌi baara uu, ushaꞌapanum kauꞌan imiꞌi baara Tominkaru kidiba wiizi wuruꞌu. Jerusalem uu naꞌapa kapam, manaꞌa pudakotaꞌanaꞌa puparadan ii, ushaꞌapanum kauꞌan uruu donoi umanawunuꞌo King wiizi wuruꞌu.  
\v 36 Manaꞌa pudakotaꞌanaꞌa puzowau puaipan idi puparadan mishida-kao, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa pukaꞌiitan putoman baudaꞌapaꞌo puzowaud baraka oo podidi.  
\v 37 Ukauꞌan, turuu pukian ‘Oo’, umishiin dono, naꞌiki ‘Aonaa’, uꞌaonaan dono. Pudobata-kidan an powaꞌa zii puparadan, oiaꞌo diꞌikiꞌo wuruꞌu. 
\s1 Kaunaaka-karu dauaꞌo 
\r (Luke 6:29-30) 
\p  
\v 38 “Uaitapanii shaꞌatii naꞌapam Tominkaru kakinaori kian, ‘Pidan zowitan dono pairiban awun, marii ukaunaatinan uawun ati kapam; pidan zowitan dono pairiban dako, marii ukaunaatinan udako ati kapam.’\f + \fr 5:38 \ft Exodus 21:23-24\f* 
\v 39 Mazan aizii õkian nii uꞌati, aonaa pukaunaatinaꞌanaꞌa pushaꞌapata-kao an dikaudaꞌo idaꞌan. Pidan taꞌikan an pudiwaꞌora antanpuꞌo pukaozoo, marii putaꞌika-kidan puꞌashabaron antanpuꞌo pukaozoo kapam.  
\v 40 Pidan kootowapa-kidaꞌanan dono pugaru naꞌiki uzaamatan pushooton, putaaꞌaka puchaakitan kapam.  
\v 41 Aizii umanawunuꞌo pidan dyuudan dono pudowautan padopao baudaꞌapaꞌo naawazi diꞌiti, pudobata-kida udopao baudaꞌapaꞌa naa naawazi diꞌiti.  
\v 42 Pidan pishaan an aimaakan puꞌai, putaa uꞌati; ukaiwaaꞌazon an zii karikaonan puaimaakanuta, putaaꞌa naa zii uꞌati. 
\s1 Tarubaitapa-kariwainao //  marainapa-kao dauaꞌo 
\r (Luke 6:27-28, 32-36) 
\p  
\v 43 “Uaitapanii shaꞌatii naꞌapam Tominkaru kakinaori kian, ‘Pumarainapa puiriban, mazan putoꞌora-kizaitapa putarubaitapaniinao.’  
\v 44 Mazan aizii õkian nii uꞌati, pumarainapa pidan toꞌorainao puꞌati, pukamunan kaiman ĩꞌati; naꞌiki putoriinapa Tominkaru ati kaimanaꞌo idaꞌan wunao dauꞌanaꞌa, patakaꞌutainaouz pugaru.  
\v 45 Naꞌapaꞌo idaꞌanaꞌo nii utukapa-kao mishiꞌo uDaru Tominkaru aokazi iaꞌo dainao unao. Ushaꞌapanum kauꞌan uruu kanada-kida kamoo ipai pidannao ati, kaimanainao naꞌiki dikaudainao ati kapam. Naꞌiki ukaawa-kida wunu pidannao ati, kaimanainao ĩshaꞌapainpan naꞌiki dikaudainao ĩshaꞌapainpan ati kapam. 
\p  
\v 46 “Aizii kanomaꞌo nii Tominkaru taa uwinipinaa nii ukaimanan an marainpainao ati unao karikaonan? Upuꞌu zii zaamaapauzonao tax puraatannaa\f + \fr 5:46 \fq zaamaapauzonao tax puraatannaa: \ft Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* oiainaouz padamata, ĩmarainapa pairiban kapam.  
\v 47 Ukauꞌan ukaimanan dono soo marainpainao ati unao karikaonan, naꞌapa dii upanaꞌan baokoinao pidannao ai? Naꞌapa pidannao mashaapan kapam mamishida-kainaouz Tominkaru.  
\v 48 Ukauꞌan aonaa ukasharutinaꞌanaꞌa ukaimanan ai, uDaru aokazi iaꞌo makasharutin-kan kawan pakaimanan ai. 
\c 6  
\s1 Kamunan-karu dauaꞌo 
\p  
\v 1 “Ushaꞌapatan an kaimanaꞌo aimaakan, manaꞌa ushaꞌapataꞌanaꞌazu iribaꞌo pidan bii ii, utukapa-kidaꞌazon idi ukaduz ukaimanan karikaonan. Ushaꞌapainpan an naꞌapa, aonaꞌo nii uwinipinaa nii uDaru aokazi iaꞌo diꞌiki.  
\v 2 Ukauꞌan utaan dono aimaakan patakaꞌutinainao ati, aonaa ukainaabataꞌanaꞌazu diꞌiiꞌaka kidaꞌa tawunao kawanuꞌu taapinpauzonao kaimanainao nii kaikiniꞌi. Ĩnao, paaipan idi pashaꞌapataniaz patakaꞌutinainao ati atadapa-kao, ukauꞌan ĩaidautan pashaꞌapatanii ipai diꞌiiꞌaka kidaꞌa pidannao ati, choochiapa-kizai ii, naꞌiki ipai dunapota pidannao iriba-kizi an. Mishiꞌo õkian uꞌati, wuruꞌu ĩnaouz kaimanaimanaꞌoraꞌa naa ĩkawinipinaatinaꞌakan paꞌatadapa-kao idi.  
\v 3 Utaan an aimaakan patakaꞌutinainao ati, manaꞌa putaapadaꞌanaꞌa aonaa naꞌiaꞌoram pidan aitapan putaanii dauꞌan.  
\v 4 Utaaꞌazon an aimaakan, aonaa kainaabaꞌo-karuꞌu mani utaanuzu, uDaru tukapan nii ushaꞌapatanii aonaꞌoraz pidan tukapan, naꞌiki ukawinipinaatan nii unao. 
\s1 Toriinapa-karu dauaꞌo 
\r (Luke 11:2-4) 
\p  
\v 5 “Utoriinpan dono, manaꞌa paꞌi utoriinpaꞌanaꞌa tawunao kawanuꞌu taapinpauzonao kaimanainao nii kaikiniꞌi. Ĩnaudapa pakadishitaꞌanan naꞌiki patoriinpan choochiapa-kizai ii, naꞌiki dunapota pidannao iriba-kizi an, ĩaipan karikaonan pakaduz tukapa-kao. Õkian mishiꞌo uꞌati, kaimanaimanaꞌoraꞌa naa ĩkawinipinaatinaꞌakan paꞌatadapa-kao idaꞌan.  
\v 6 Mazan unao paꞌan, utoriinpaꞌazon dono, umorota udapu nazo iti, utaratinaꞌaka, uruꞌu naa utoriinpan uDaru aonaꞌoraz tukapa-kao ati. UDaru tukapaꞌoraz utoriinpan aonaꞌoraz pidan tukapan, utaan nii uwinipinaa nii. 
\p  
\v 7 “Utoriinpan dono, aonaa ukiwaꞌanapa-kidaꞌanaꞌa mazanuiman kidaꞌo parada-karu, maaitapa-kainao Tominkaru kawan. Ĩtoriinpan dawuu, naꞌapa ĩzauda-kidan patominkarun abatan nii patoriinpan.  
\v 8 Aonaa paꞌi ĩnao kawan mani unao. Utoriinpan uaꞌii zii uDaru aitapaniꞌi naa kanom uaiapanii.  
\v 9 Ukauꞌan diꞌoraz kawan utoriinapaꞌa: 
\q1 ‘WaDaru aokazi iaꞌo, 
\q1 marii ipai pidannao taapan pugaru umanawunuꞌo nii. 
\q1  
\v 10 Marii kizi punaobanai-tinan. 
\q1 Marii kizi shaꞌapatin-karu puaipan kawanaꞌati 
\q2 daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa, 
\q2 naꞌapa aokazi iainao shaꞌapatinan kawanaꞌati. 
\q1  
\v 11 Marii putaan waꞌati aizii wawanyukunuu nii. 
\q1  
\v 12 Pumarinaꞌata ipai wuruꞌu oiaꞌo washaꞌapatanii kidaz, 
\q2 naꞌapa wamarinaꞌatan kawan ipai oii kidaꞌo shaꞌapata-kariwaiz waꞌati. 
\q1  
\v 13 Aonaa putaapadaꞌanaꞌa wanyukunuu tiwaa-kidapa-kao oiaꞌo diꞌiti, 
\q1 mazan kaiman putaapa waunao oiaꞌo ai.\f + \fr 6:13 \fq oiaꞌo ai \ft oo “Satan ai”.\f* 
\q1 [Karikaonanuꞌo pugaru wuruꞌu naobanaiz, 
\q2 maꞌozakaꞌoraz, naꞌiki konaunamaꞌoraz. 
\q2 Amen.]’\f + \fr 6:13 \ft Kiwiiniꞌo saada-kariwai idaꞌa, aonaa diꞌoraz saadinpanuꞌu.\f* 
\p  
\v 14 “Umarinaꞌatan an pidannao shaꞌapatanii oii kidaꞌo uꞌati, uDaru aokazi iaꞌo marinaꞌatan nii ipai uꞌoian kapam.  
\v 15 Mazan aonaan an umarinaꞌatan oii kidaꞌo pidannao shaꞌapatanii uꞌati, aonaꞌo nii uDaru marinaꞌatan uꞌoian kida. 
\s1 Tominkaru atiꞌo sanadinapa-karu 
\p  
\v 16 “Usanadinpan\f + \fr 6:16 \fq sanadinpan: \ft Uruu zamazidin-karu. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* an Tominkaru ati, aonaa utaapinpaꞌanaꞌa kashaꞌoraꞌa kawan, tawunao kawanuꞌu taapinpauzonaouz kaimanainao nii kaikiniꞌi. Ĩnao ĩpanaꞌadaꞌakan naꞌapam paaidinpan pataapinpaꞌakan idaꞌan manaunam kashaꞌoraꞌa kawan, ĩaipan karikaonan paaitapa-kao pasanadinpan. Õkowaadan nii mishiꞌo uꞌati, ĩnao naꞌapainpainaouz ĩshaꞌapainpan, kawinipinaatinaꞌa kainaouꞌu naa wuruꞌu paꞌatadapa-kao idaꞌan.  
\v 17 Mazan unao, usanadinpan dono Tominkaru ati, uchikaa uawun baara kaiman, uramaudin naꞌiki umaoda uzowaud.  
\v 18 Aonaa kizi baokoinao aitapan usanadinpan Tominkaru ati, soo uDaru aonaꞌoraz utukapa-kao aitapan nii paꞌan, naꞌiki uDaru tukapaꞌoraz ushaꞌapatan aimaakan aonaꞌoraz baokoinao aitapan, ukawinipinaatan nii unao. 
\s1 Shaꞌapauzii aokazi iaꞌo 
\r (Luke 12:33-34; 11:34-36) 
\p  
\v 19 “Manaꞌa ukashaꞌapauzi-tinaꞌanaꞌa daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa, ushaꞌapauz kainin nii, naꞌiki uwuzaaritan nii, naꞌiki koidimikinao koidapan niizu.  
\v 20 Mazan usaabaa ushaꞌapauz nii aokazi ii, naꞌii aonaꞌo nii ukainin, aonaꞌo nii uwuzaaritauzon, naꞌiki aonaꞌo nii koidimikinao koidapanuz.  
\v 21 Aizii naꞌiam pidan saabaan pashaꞌapauz, karikaonanuꞌo nii utaapan panyukunuu, wuru diꞌitiꞌi utaapa-kiziz pashaꞌapauz. 
\p  
\v 22 “Wuruꞌu awunuiz naꞌapaꞌo lamp kawan ukanadapan pidan nanaa ati. Aizii puawun kaimanan dono, ipai punanaa mashaapan kanadaꞌo-karuꞌu.  
\v 23 Mazan puawun makaimankan an, punanaa mashaapan nii marutaꞌo-karuꞌu. Ukauꞌan kanadaꞌo makadan dono uꞌidaꞌa, marutaꞌo manawun idaꞌaꞌo pugaru. 
\s1 Baudaꞌapa naobanai 
\r (Luke 16:13; 12:22-31) 
\p  
\v 24 “Aonaa turuu pidan poitoruitapa-kidinan dyaꞌutamaꞌo naobanainao ati. Panaadon utoꞌora-kizaitapan nii baudaꞌapaꞌo, naꞌiki umarainpan nii baꞌoran; kaimanaꞌo nii uizoꞌatin baudaꞌapaꞌo, naꞌiki ukashadapan nii baꞌoran. Ukauꞌan aonaa turuu pidan naobanaitapan Tominkaru naꞌiki puraata. 
\s1 Aonaa kizi nyukunui //  kaziwadapa-kao 
\p  
\v 25 “Uruu idi õkian uꞌati. Aonaa ukaziwadapaꞌanaꞌa unyukunuu udiꞌitinpan idaꞌan kanomaꞌo nii unika naꞌiki utuzan niꞌo dauꞌu ukakupa-kinaa nii, oo kamicha ukaiwadan nii dauꞌan. Mishiꞌoraiman kakupa-karu, powaꞌaꞌo umanawunun wanyukunui ai, naꞌiki nanai, powaꞌaꞌo umanawunun kamicha ai. 
\p  
\v 26 “Utukapa mooko kotuꞌuznao, aonaa ĩpaowinan. Udaunaꞌan ĩsoꞌotan mani papaoriba aka naꞌiki ĩkasabaꞌuan maniz padapunaa iti. Mazan upuꞌaꞌo uDaru aokazi iaꞌo paan ĩdyaun. Aizii mani unao, aonaa umarainapa-kao mooko powaꞌa zii kotuꞌuznao ai?  
\v 27 Naꞌiaꞌoram unao turuu umashaapan powaꞌa ukotuaꞌikin ukaziwadapan idaꞌan unyukunuu udauꞌan? Aonaa naꞌiaꞌoram. 
\p  
\v 28 “Kanom nii ukaziwadapan unyukunuu ukamichan dauꞌan? Utukapa amazada ii akaꞌo soosoi kida sodan, naꞌiki naꞌapam ĩsoosoan. Aonaa ĩkaudinan dadara ĩtomapan mani pakamichan.  
\v 29 Mazan õkian uꞌati, King Solomon umanawunuꞌo ushaꞌapauz konaunam kida, upuꞌu aonaa ukakamichantinan konaunam soosoi kida kawan.  
\v 30 Tominkaru wuruꞌu konaunamadaꞌoraz pinidi kida sodaꞌoraz amazada ii aka. Aizii kakupa utukapa-kao, udaunaꞌan umawakaꞌakan naa, uruꞌo niꞌi naa ukawaoda-kao. Aonaꞌo nii mooko Tominkaru kakamichantan unao naꞌapa? Kanom nii mooko umishidapan mapasaka sodi? 
\p  
\v 31 “Ukauꞌan aonaa ukaziwadapaꞌanaꞌa unyukunuu udiꞌitinpan idaꞌan kanomaꞌo nii unika, oo kanomaꞌo nii utuza, oo kanomaꞌo nii ukamichan nii.  
\v 32 Naꞌapa kidaꞌo dauꞌanaꞌa maaitapa-kainao Tominkaru kaziwadapauzon panyukunuu. Aokazi iaꞌoraz uDaru aitapanii uaipan aimaakan naꞌapa kidaꞌoraz umashaapa-kinaa nii.  
\v 33 Mishiꞌoraiman utaa unyukunuu kiwiitapa zii Tominkaru naobanai-tinan dauꞌan, naꞌiki umashaapa naꞌiki ushaꞌapatin Tominkaru aipan kawanaꞌati. Utaan nii ipai naꞌapa kidaꞌoraz unao idiwau nii.  
\v 34 Ukauꞌan aonaa ukaziwadapaꞌanaꞌa unyukunuu waikanaꞌanaꞌo uaiapanii dauꞌan. Ushaꞌapanum idi waikanaꞌanaꞌo aimaakan shaꞌapainpan nii waikanaꞌanaꞌo idaꞌa. Ukauꞌan aonaa ukaziwadapaꞌa naa unyukunuu waikanaꞌanaꞌo aimaakan dauꞌan. 
\c 7  
\s1 Pidan dakotan pairiban //  oiaꞌo nii 
\r (Luke 6:37-38, 41-42) 
\p  
\v 1 “Manaꞌa pudakotaꞌanaꞌa baꞌoran pidannao dikaudaꞌo nii, aonaa kizi Tominkaru dakotan pugaru dikaudaꞌo nii.  
\v 2 Ushaꞌapanum kauꞌan Tominkaru dakotan nii pugaru dikaudaꞌo nii naꞌapa kapam pudakotan kawan baꞌoran pidannao, naꞌiki naꞌapaꞌoram putaapan baꞌoran pidannao, naꞌapaꞌo nii Tominkaru taapan pugaru kapam.  
\v 3 Kanom nii mooko pudiꞌitapan kaunuba sodiꞌo kainaꞌan puiriban awun idaꞌa, pumadiꞌitapakan puꞌu atamun idin kainaꞌan puawun idaꞌa?  
\v 4 Pukaꞌiita zii pukian puiriban ati, ‘Õsoꞌota kizi kaunubaꞌo puawun ai’ atamun idin kainaꞌan puꞌu puawun idaꞌa?  
\v 5 Pugaru taapinpauzo kaimanaꞌo nii kaikiniꞌi, pusoꞌotaꞌa naa zii kiwiitapa atamun idin puawun ai. Uruu naꞌapa kaimanaꞌo niꞌi naa putukapan pusoꞌotaꞌazoonii kaunubaꞌoraz puiriban awun ai. 
\p  
\v 6 “Manaꞌa utaaꞌanaꞌa kaimanaꞌo aimaakan Tominkaru diꞌikiꞌo arimarakanao ati, ĩtanawatinaꞌakan nii uꞌati karikaonan, naꞌiki ĩaroautapan nii unao. Manaꞌa ukabootaꞌanaꞌa umanawunuꞌo kawinipinaa kidaꞌo ushaꞌapauz kooshinao bii iti, ĩdakazaabiꞌian nii karikaonan kidaz.” 
\s1 Pupishaan dono aimaakan taa-karu nii puꞌatiz 
\r (Luke 11:9-13) 
\p  
\v 7 Jesus kian koshan, “Upishaa aimaakan, taa-karu nii uꞌatiz; udorota aimaakan, uikodan nii wuruꞌu udorotapaniaz; udau-dauapa paniinom, daꞌata-karu nii paniinom uꞌati.  
\v 8 Ushaꞌapanum idi ipai pidan pishaaꞌo aimaakan, taa-karu nii uꞌatiz; naꞌiki naꞌiaꞌoram pidan dorotaꞌo aimaakan, uikodan niiz; naꞌiki dau-daupaꞌo paniinom daꞌata-karu nii paniinom uꞌati.  
\v 9 Daruinao, udani pishaan an pawanyukunuu nii uꞌai, utaa mani kuba udani ati?  
\v 10 Oo upishaan an kopau uꞌai, utaa mani kowazaz uꞌati?  
\v 11 Oiaꞌo unao padamata, upuꞌu zii uaitapa utaan kaiman kidaꞌo aimaakan udainao ati, aitaniimanaꞌo nii uDaru aokazi iaꞌoraz, utaan nii kaiman kidaꞌo aimaakan pishainao ati paugaru.  
\v 12 Pushaꞌapata kaimanaꞌo aimaakan baꞌoran pidannao ati, naꞌapa puaipan kawan aimaakan shaꞌapata-kao puꞌati kapam. Naꞌapaꞌo dauaꞌo wuruꞌu Moses naꞌiki Tominkaru prophetinnao kakinaori kidaz. 
\s1 Mazowaꞌo dobaapa-kizai paniinom 
\r (Luke 13:24) 
\p  
\v 13 “Umorota mazowaꞌo dobaapa-kizai paniinom idaꞌan, ushaꞌapanum kauꞌan kazowaꞌo dobaapa-kizai paniinom Tuubaruꞌo Tikazi patakaꞌutin-kizai diꞌitiꞌo wuruꞌu. Naꞌiki mashaꞌapannaa mako-karu naꞌan, ukauꞌan iriba pidannao makon naꞌan.  
\v 14 Mazan dobaapa-kizai paniinom karikaonanuꞌo kakupa-karu diꞌitiꞌo, mazowaꞌo naꞌiki kashaꞌapannaa kapam mako-karu naꞌan. Ukauꞌan aonaa iribaꞌo nii mani pidannao ikodanuzu. 
\s1 Atamun, paꞌaka idaꞌanaꞌo //  uaitapa-kao 
\r (Luke 6:43-44) 
\p  
\v 15 “Uzaudinpauzo paꞌi wunao aiaꞌa dakotinpainaouz prophetnao nii. Ĩwaꞌatin nii uꞌidaꞌati, naꞌapa mashaꞌapatanuꞌu kaznizo kawan ĩaidinpan, mazan kichanaꞌiki-kiaꞌo ĩkaduz wuruꞌu, naꞌapa baudokoru kawan.  
\v 16 Uaitapan nii ĩdyaun naꞌapaꞌoram ĩshaꞌapatanii idaꞌan, naꞌapa paoribai aitapa-kao kawan paꞌaka idaꞌan. Aonaa naꞌapainim puikodan kaiwada-karu idaꞌa grape oo fig aka.  
\v 17 Ukauꞌan ziwuꞌo atamun kaakan dono, kaimanaꞌo nii uꞌaka kida, mazan maziwukaꞌo atamun, uꞌaka dikauda kidaꞌo nii.  
\v 18 Ziwuꞌo atamun, aonaꞌo nii ukaakan dikauda kidaꞌo idi; naꞌiki maziwukaꞌo atamun, aonaꞌo nii ukaakan kaiman kidaꞌo idi.  
\v 19 Naꞌiaꞌoram paoribai dikauda kidaꞌo uꞌaka barota-karu niizu, naꞌiki kaboota-karu niizu tikazi wuꞌiti.  
\v 20 Ukauꞌan naꞌapaꞌo idaꞌanaꞌo nii unao aitapan wunaouꞌu dakotinpainaouz prophetnao nii, ĩshaꞌapatanii kida idaꞌan. 
\s1 Kanomaꞌo nii morota //  Tominkaru naobanai-tinapa-kizi iti 
\r (Luke 13:25-27) 
\p  
\v 21 “Aonaa ipaiꞌo nii mani pidannao wuruꞌu ‘Naobanai, Naobanai,’ kiaꞌoraz ĩkian õꞌati kawiizin Tominkaru naobanai-tinapa-kizi ii, soo wunaouꞌu shaꞌapatinaꞌoraz õdaru aokazi iaꞌoraz aipan kawanaꞌati.  
\v 22 Naꞌapain Tominkaru widauan kamoon donoꞌo naa pidannao, iribaꞌo nii pidannao kian õꞌati, ‘Naobanai, Naobanai, puꞌuu idaꞌanaꞌo wakowaadapauzon Tominkaru paradan. Puꞌuu idaꞌanaꞌo wawaatan oiaꞌo doronai kida, naꞌiki iriba aimaakan umanawunuꞌo ukaimanan kida washaꞌapatan puꞌuu idaꞌan.’  
\v 23 Mazan õkian nii ĩꞌati, ‘Aonaa õaitapauzon unao. Umako õꞌai, unao shaꞌapaapauzonao oii kidaꞌo.’ 
\s1 Dyaꞌutamaꞌo kabaun tomikinao 
\r (Luke 6:47-49) 
\p  
\v 24 “Naꞌiaꞌoram pidan abataꞌo diꞌoraz õparadan kida, naꞌiki shaꞌapatinaꞌoraz õparadan kawanaꞌati, naꞌapaꞌo nii uruu aitapinaꞌo pidan kawan, tomaꞌoraz padapu nii dadaraꞌo baaraꞌa.  
\v 25 Wunu tuukiaꞌo kaawan donoꞌo naa, uwaꞌozi kida paidan naa, utuubarun paida baara ii aka, naꞌiki maꞌozakaꞌo awaru kaawaꞌakan naa kabaun idaꞌati, mazan aonaa kabaun dorautan, utoma-kao idi dadaraꞌo baaraꞌa. 
\p  
\v 26 “Aizii naꞌiaꞌoram pidan abataꞌo diꞌoraz õparadan kida, naꞌiki aonaa ushaꞌapatinan õparadan kawanaꞌati, naꞌapaꞌo uruu tawuru kawanuꞌo maaitapin-kaꞌoraz pidan, tomaꞌoraz padapu kaatu baaraꞌa.  
\v 27 Wunu tuukiaꞌo kaawan donoꞌo naa, waꞌozi kida tuubarun paida baara ii aka, naꞌiki maꞌozakaꞌo awaru kaawaꞌakan naa kabaun idaꞌati, sariapa kabaun dorautan, ipai daunuudaꞌu.” 
\p  
\v 28 Aizii Jesus ipaian patominapa-kidan naꞌapa kidaꞌo dauꞌan, tuukii pidannao diꞌitinpan naꞌapam utominapa-kidan dauꞌu.  
\v 29 Powaꞌa zii umanawunun utominapa-kidan pidannao wunao aiaꞌa tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu. 
\c 8  
\s1 Jesus kakudan //  daonaiora kabishopaꞌo 
\r (Mark 1:40-45; Luke 5:12-16) 
\p  
\v 1 Jesus tokan anaꞌa naa naawazi daara iki, iriba pidannao daꞌanpan udawuꞌati.  
\v 2 Mashaꞌapakiaka daonaiora kaawan uꞌidaꞌati baiatinaꞌo kichanaꞌiki-kiaꞌo bishoi\f + \fr 8:2 \fq kichanaꞌiki-kiaꞌo bishoi: \ft aonaꞌo ukasaranaa nii, tuzuinbaꞌo kapam baꞌoran pidan diꞌiti. Putukapa kaarita tokon ii Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* idi. Ukodoruꞌukan ukanaapu ati, naꞌiki ukian uꞌati, “Naobanai, punyukunuu naꞌapan dono, õaitapa pukakudan nii õgaru, kaiman kiziꞌi naa õsaabainan.” 
\p  
\v 3 Jesus pishatan uruu naꞌiki ukian, “Naꞌapa õnyukunuu, pukakuda, kaiman pusaabain.” Mashaꞌapakiaka ubisho manakaꞌakan naa, naꞌiki kaiman usaabainaꞌakan.  
\v 4 Udaunaꞌan Jesus kian uꞌati, “Puabata, manaꞌa paꞌi pukowaadaꞌanaꞌa naꞌiaꞌoram pidan ati, mazan pumako sariapa puawunuuta-kidanaka pumada faadaa diꞌii, naꞌiki putaaꞌa naa taauzo-kariwaiz Tominkaru ati kakuda-kariwainao taauzoniaz Moses kakinaori kawanaꞌati. Naꞌapaꞌo idaꞌanaꞌo nii pidannao mishidan kaimanaꞌoraꞌa naa pusaabainan.” 
\s1 Jesus kakudan soldyaanao zowaunaa poitoru 
\r (Luke 7:1-10) 
\p  
\v 5 Jesus kaawan dono Capernaum iti, Roman soldyaannao zowaunaa kaawan uꞌidaꞌati padopian idi.  
\v 6 Ukian, “Naobanai, kainaꞌa õpoitoru karinaan õdapu ii, tuukiaꞌoraꞌa naa, aonaꞌa naa ukaꞌiitan pakiitinan.” 
\p  
\v 7 Jesus kian uꞌati, “Õmakon nii naꞌiti, õkakudanaka kizi uruu.” 
\p  
\v 8 Mazan ukian Jesus ati, “Aonaa Naobanai, aonaa umanawunuꞌo mani wuruꞌu õgaruz pumakoꞌozon mani õdapu iti. Turuu paꞌan puparadan karikaonan diꞌikiꞌi, kakudaꞌo nii õpoitoru.  
\v 9 Õgaru naꞌapa, õkaudinan doko ainao pidannao õꞌai waranu aꞌo, õgaru naꞌapa kainaꞌa soldyaanao kaudinaꞌo õwaranuꞌu kapam. Õdyuudan dono baudaꞌapa soldyaa, ‘Pumako’ õkian an uꞌati, umakon nii. Aizii õdapadan dono baꞌoran soldyaa, ‘Puwaꞌati’ õkian an uꞌati, uwaꞌatin nii. Naꞌiki õdyuudan dono õpoitoru, ‘Pushaꞌapata wuruꞌu,’ õkian an uꞌati, ushaꞌapatan niizu.” 
\p  
\v 10 Jesus abatan idi wuruꞌu kaikapaꞌoraz parada-karuꞌu, tuukii udiꞌitinpaꞌakan, naꞌiki ukian wunao atiꞌi kasabaꞌukinpainaouz paꞌidaꞌati, “Õkian mishiꞌo manawun uꞌati, aonaa naꞌapainim zii õikodauzon pidan Jewnao biiꞌi kaikapaꞌa manawun umishidanuꞌu.  
\v 11 Uruu idi õkian nii uꞌati, iribaꞌo nii Gentilnao waꞌatin diꞌikinapa kidaꞌa waoko ikinapu naꞌiki wakadapu ikinapu, naꞌiki ĩsakanataꞌanan nii Abraham, Isaac naꞌiki Jacob tuma konaukiaꞌo aroapa-karu idaꞌati, Tominkaru naobanai-tinapa-kizi ii.  
\v 12 Mazan unao, Tominkaru pidanannaouz naꞌiaꞌo niꞌoraz padamata Tominkaru naobanai-tinan donoꞌo naa, kaboota-karu nii unao marutaꞌo-karu iti. Naꞌiaꞌo niꞌi naa uzaadan tuukii naꞌiki ukuzowan nii uudako kida udopian idi.” 
\p  
\v 13 Uruu daunaꞌan Jesus kian naa soldyaanao zowaunaa ati, “Pukiwaꞌa naa pudapu iti, naꞌapaꞌoram pumishidan manawun, shaꞌapata-kao nii naꞌapa puꞌati.” Naꞌapain aka manawun poitorui kakudaꞌakan. 
\s1 Jesus kakuda iriba pidannao 
\r (Mark 1:29-34; Luke 4:38-41) 
\p  
\v 14 Aizii Jesus kaawan dono Peter dapu iti, naꞌii utukapan Peter imauzo washatinpan bed paawaꞌa, tuukiaꞌo omada wiichan pakarinaan idi.  
\v 15 Uruu idi Jesus zaamatan okaꞌu, sariapa omada wiichan shabataꞌakan, naꞌiki okakudaꞌakan naa. Naꞌikiꞌo okadishitan otaan naa Jesus wanyukunuu nii. 
\p  
\v 16 Uruu wachuupunin kamoo tipitan daunaꞌan iriba pidannao naꞌakan Jesus idaꞌati pairibannao oiaꞌo doronainao zaamatapaniinao kida. Jesus waata oiaꞌo doronainao pidannao ai paparadan idaꞌan karikaonan. Naꞌiki ukakuda ipai karinainao.  
\v 17 Wuruꞌu ushaꞌapatan kaikapa kidaꞌorazuꞌu, uruu umishian naa tawuruꞌu kotuaꞌoraz prophet Isaiah kianuz, “Paꞌidaꞌa uzaamatan waꞌai wabaiatin-kinaa rinai kida, naꞌiki usoꞌota waꞌai wakarinauzo-kinaa kida.” 
\s1 Daꞌanaꞌazoinao Jesus 
\r (Luke 9:57-62) 
\p  
\v 18 Jesus tukapan idiꞌi naa iriba pidannao kasabaꞌukinan paꞌidaꞌati, sariapa ukian patominapa-kidaniinao ati, “Aushaa wataraukaꞌa naa karishii baza iti.” 
\p  
\v 19 Baudaꞌapa pidan tiichaapauzo Moses kakinaori dauꞌu waꞌatin Jesus idaꞌati. Ukian uꞌati, “Tiichaa, õdaꞌanan nii pugaru naꞌitiꞌoram pumako-kizi iti.” 
\p  
\v 20 Jesus dakoꞌatin naꞌiki ukian uꞌati, “Waruzonao kainaꞌa ĩꞌuun kida, kotuꞌuznao kainaꞌa ĩshimaka kida kapam, mazan Daonaiora Aokazi Ikiꞌo, aonaa uwashatinauzo-kizi nii, naꞌiki aonaa usookapauzo-kizi nii.” 
\p  
\v 21 Baꞌoran daonaiora tominpaꞌo Jesus diꞌiki kian uꞌati, “Naobanai, õdidanaka kizi zii õdaru mawakan kiwiin, uruu daunaꞌan õdaꞌanan pugaru.”\f + \fr 8:21 \fq Naobanai, õdidanaka kizi zii õdaru mawakan kiwiin, uruu daunaꞌan õdaꞌanan pugaru. \ft oo “Naobanai, aonaꞌo nii zii õmakon kai. Kainaꞌa õdaru tuukian. Aizii umawakan an, õdidan nii zii uruu. Uruu daunaꞌan õmakon nii pudawuꞌati.”\f* 
\p  
\v 22 Mazan Jesus kian uꞌati, “Pudaꞌan õgaru. Marii mawakainao didan pairiban mawakan.”\f + \fr 8:22 \fq Marii mawakainao didan pairiban mawakan. \ft oo “Marii pidannao wuruꞌu mamishida-kainaouz õgaru didan pairiban mawakan.”\f* 
\s1 Jesus mashaatan //  maꞌozakaꞌo awaru 
\r (Mark 4:35-41; Luke 8:22-25) 
\p  
\v 23 Jesus paidinan kanawa zoꞌiti, utominapa-kidaniinao makon kapam utuma karishii an.  
\v 24 Mashaꞌapakiaka maꞌozakaꞌo awaru kaawan karishii an, naꞌiki kanawa kichanaꞌiti-kiaꞌa naa, udaawadainan wunu paran idi. Mazan Jesus, udaꞌawun.  
\v 25 Sariapa utominapa-kidaniinao pokowauanuzu. Ĩkian uꞌati, “Kadiman Naobanai! Kadiman! Pukazannaata waunao! Wanaraan niꞌi naa!” 
\p  
\v 26 Jesus kian ĩꞌati, “Kanom nii dii utarian? Masakaudaꞌuꞌo shaꞌa karikaonan umishidan?” Udaunaꞌan ukadishitaꞌakan, uruꞌu naa udyuudan maꞌozakaꞌo awaru naꞌiki wunu paran mashaadinan. Sariapa mishi amazada mashaadinaꞌakan mashaa. 
\p  
\v 27 Tuukii udiꞌitinapa-kidaꞌakan patominapa-kidaniinao. “Kanom kaduzuꞌu naa pidan uruu?” ĩkian. “Atii awaru naꞌiki wunu paran mishida zii uparadan.” 
\s1 Jesus kakudan oiaꞌo doronainao zaamatapaniinao 
\r (Mark 5:1-20; Luke 8:26-39) 
\p  
\v 28 Jesus kaawan donoꞌo naa karishii baza iti Gadara Baara itinapu, naꞌii pamakopa-kizi an, dyaꞌutam pidannao ikodapanuzu, koditaꞌakainao pamashaapa-kizi baaranai iaꞌo, kaꞌunaru kida diꞌiki.\f + \fr 8:28 \ft Uruu dono pidan baaranaa, kuba uun ii kidaꞌo paꞌan.\f* Wuruꞌu ĩnaouz oiaꞌo doronainao zaamatapaniinao, ukauꞌan toꞌorabaꞌo ĩdyaun. Unaꞌapan idi, aonaa kanom makouzon naꞌiiꞌakaꞌo dunapo idaꞌan.  
\v 29 Sariapa ĩkadakon uꞌati diiwaꞌo idaꞌan, “Pugaru Tominkaru Dani, kanom puaipan waꞌai? Pupatakaꞌutaꞌanan naa shaꞌa waunao wapatakaꞌuta-kao kamoon uaꞌii zii?” 
\p  
\v 30 Aonaa munapo manawun mani ĩnao diꞌiki, kainaꞌa iribaꞌo kooshinao aroapatinan.  
\v 31 Uruu idi oiaꞌo doronainao pishaan Jesus tuukii. Ĩkian uꞌati, “Puaipan an wamakon diꞌikiꞌi, pudyuuda shoman waunao wamorotaꞌan kizi kooshinao diꞌiti.” 
\p  
\v 32 “Umako,” Jesus kian ĩꞌati. Uruu idi ĩkoditaꞌakan daonaioranao diꞌiki, naꞌiki ĩmakon ĩmorotaꞌanan naa kooshinao diꞌiti. Sariapa kooshinao dimaꞌakan karishii danoma katawudapuzun diꞌiti, ĩwaotan karishii baoko iti, naꞌiki ipai ĩnaraan.  
\v 33 Uruꞌu naa kooshinao taapikinao dimaꞌakan donoi iti. Naꞌiaꞌa naa ĩkakuwaapan ipai naꞌapam aimaakan shaꞌapainpan dauꞌu. Naꞌiki ĩkowaada naꞌapam oiaꞌo doronainao zaamatapaniinao shaꞌapata-kao.  
\v 34 Uruu idi ipai donoi sannao makon ĩikodapaꞌanan Jesus. Ĩikodapan donoꞌo naazu, kaziwaꞌo idaꞌan ĩdyuudanuzu ĩaipan umakon pawiizi iki. 
\c 9  
\s1 Jesus chiꞌika-kidan //  machiꞌikakaꞌo 
\r (Mark 2:1-12; Luke 5:17-26) 
\p  
\v 1 Uruu daunaꞌan Jesus paidinan patominapa-kidaniinao tuma kanawa zoꞌiti ĩtaraukan karishii an powaa itiꞌi naa pamashaapa-kizi iti.\f + \fr 9:1 \ft Jesus mashaapa-kizi wiizai dakota-kao Capernaum.\f* 
\v 2 Naꞌiaꞌa naa pidannao naꞌakan daonaiora machiꞌikakaꞌo Jesus diꞌiti pawashatinapa-kizi baara idaꞌan. Aizii Jesus tukapan idi ĩmishidan tuukii manawun paugaru, sariapa ukian machiꞌikakaꞌo pidan ati, “Pusaabaa punyukunuu õdani, ipai õsoꞌotan puꞌoian.” 
\p  
\v 3 Pabiꞌi kida tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu kian panyukunuu ii, “Uwazootapaꞌazon Tominkaru paparadan idaꞌan.” 
\p  
\v 4 Jesus, uaitapa naꞌapam ĩdiꞌitinpan, uruu idi ukian ĩꞌati, “Kandii nii udiꞌitinpan õdauꞌu oiaꞌo idaꞌan?  
\v 5 Naꞌiaꞌoram mashaꞌapannaa: ‘Ipai puꞌoian mainaabata-kao’ kii, oo ‘Pukadishita naꞌiki puchiꞌika’ kii?  
\v 6 Mazan õaidan nii uꞌati Daonaiora Aokazi Ikiꞌo, kainaꞌa umaꞌozakan mainaabata-kinaa nii pidannao oian daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa.” Uruꞌu naa ukiaꞌakan machiꞌikakaꞌo pidan ati, “Pukadishita, punaꞌaka puwashatinapa-kizi naꞌiki pumakoꞌo naa pudapu iti.”  
\v 7 Machiꞌikakaꞌo pidan kadishitaꞌakan naꞌiki umakon naa padapu iti. 
\p  
\v 8 Aizii pidannao tukapan idi kaikapaꞌo shaꞌapanuꞌu, tuukii ĩdiꞌitinpan, naꞌiki ĩkonaukii-kidan Tominkaru utaan idi umanawunuꞌo maꞌozaka-karu pidan ati. 
\s1 Jesus dapadan Matthew 
\r (Mark 2:13-17; Luke 5:27-32) 
\p  
\v 9 Aizii Jesus makon naa naꞌiki, pamakopa-kizi an utukapa zaamaapauzo tax puraatannaa, Matthew kiaꞌo uꞌuu, usakanatapan kabaun pakaudin-kizi nazo ii. “Puwaꞌati õtuma,” Jesus kian uꞌati. Sariapa Matthew kadishitaꞌakan naꞌiki umakon naa utuma. 
\p  
\v 10 Jesus aroopan patominapa-kidaniinao tuma Matthew dapu ii. Naꞌii iriba zaamaapauzonao tax puraatannaa naꞌiki baꞌoran oiainao pidannao aroopan ĩtuma.  
\v 11 Phariseenao tukapan idi uaroopan naꞌapainao pidannao tuma, sariapa ĩkian Jesus tominapa-kidaniinao ati, “Kanom nii utiichaan aroopan oiainao tuma?” 
\p  
\v 12 Jesus abata ĩnaꞌapanuz kaikapaꞌa, uruu idi ukian ĩꞌati, “Ziwuinao pidannao, aonaa ĩaipan daakataa, soo karinainao paꞌan.  
\v 13 Umako utominapa kizi naꞌapaꞌoram Tominkaru Paradan saada-kariwaiz kian. Ukianuz, ‘Kamunan-karu õaipan uꞌai, aonaa taain-karu kawaoda-kariwai uzai idaꞌan mani.’\f + \fr 9:13 \ft Hosea 6:6\f* Ukauꞌan aonaa kaimanainao mani wuruꞌu õdapadaꞌananiinaouz, mazan oiainao.” 
\s1 Jesus pishaa-kao sanadin-karu //  dauꞌu 
\r (Mark 2:18-22; Luke 5:33-39) 
\p  
\v 14 Baudaꞌapa kamoo John Chikaawunuupauzo tominapa-kidaniinao kaawan Jesus idaꞌati. Ĩpishaan Jesus, ĩkian uꞌati, “Kanom nii waunao naꞌiki Phariseenao sanadinpauzon\f + \fr 9:14 \fq sanadinpauzon: \ft Uruu zamazidin-karu. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* Tominkaru ati, mazan putominapa-kidaniinao, aonaa paꞌan ĩsanadinpauzon Tominkaru ati?” 
\p  
\v 15 Jesus dakoꞌatin ĩdyaun, ukian, “Naꞌapa dii uaitapan mazidaꞌo daonaiora dapadaniinao mashaapan kashaꞌora mazidaꞌo aroapa-kizi ii, mazidaꞌo daonaiora naꞌan puꞌu ĩtuma. Aonaa turuu unaꞌapan. Mazan daonaiora mazidaꞌo zaamata-kao dono ĩꞌai, uruu donoꞌo niꞌi naa paꞌan ĩkashaꞌoran naꞌiki ĩsanadinpan.” 
\p  
\v 16 Udaunaꞌan Jesus kian koshan, “Aonaa pidan zimindotauzon pakamichan zaam dadotan paꞌinaꞌo kamicha idin idi, ushaꞌapanum kauꞌan shokotaꞌo nii zii wuruꞌu paꞌinaꞌoraz kamicha idin uzaamaꞌo ai, naꞌiki powaꞌaꞌo nii zii umanawutan wuruꞌu udadotanuz. 
\p  
\v 17 “Naꞌiki aonaa pidan kawazootauzon kaiwauzo-kariwaiꞌi naa wine kinnaa\f + \fr 9:17 \fq wine kinnaa: \ft uzai mada idiꞌo utoma-kao. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* paꞌinaꞌo zii wine toma-kao idi. Paꞌinaꞌoraz zii wine poodan nii utadaꞌokan nii wuruꞌu kaiwauzo-kariwaiz naa ukinnaa, uruu wine wakudinan niꞌi naa, naꞌiki ukinnaa patakaꞌuinan niꞌi naa kapam. Uruu idi karikaonan daꞌi pidan tomauzon paꞌinaꞌo wine kinnaa papaida-kizi nii paꞌinaꞌo wine. Utoma-kao dono naꞌapa, aonaꞌo nii ukinnaa shaꞌapan.” 
\s1 Mawakaiba zunaaba sodi //  naꞌiki izaipaꞌo zunaaba 
\r (Mark 5:21-43; Luke 8:40-56) 
\p  
\v 18 Jesus kadakotinan puꞌu zii, Jewnao zowaunaa kaawan uꞌidaꞌati. Ukodoruꞌukan ukanaapu ati, naꞌiki ukian, “Õdani zunaaba sodi mawakan aizii aka, upuꞌu mazan puwaꞌati pupishata kizi pukaꞌu idi oroo, okakuda kizi.”  
\v 19 Sariapa Jesus naꞌiki utominapa-kidaniinao makon naa utuma. 
\p  
\v 20 Aizii naꞌaꞌo zun baiatinaꞌo 12 wunu paizaipan idi. Okaawan Jesus barau ikinapu naꞌiki opishatan ukamichan danoma karikaonan.  
\v 21 Ushaꞌapanum kauꞌan panyukunuu ii okian, “Õpishatan an uchaakitan karikaonan, õkakudan nii.” 
\p  
\v 22 Jesus padantinaꞌakan, sariapa utukapanuzo, naꞌiki ukian oꞌati, “Maꞌozaka putaapa punyukunuu õdani, pumishidan idiꞌo, pukakudan.” Naꞌikiꞌi naa mishi sariapa okakudan. 
\p  
\v 23 Uruu daunaꞌan Jesus kaawan Jewnao zowaunaa dapu iti. Naꞌii utukapan iriba taupauzonao naꞌiki muraapainao mawakaꞌo ati.  
\v 24 Uruu idi sariapa Jesus kian ĩꞌati, “Ukodita diꞌikiꞌi, aonaa omawakan mani wuruꞌu, odaꞌawun karikaonan.” Ipai pidannao shaazootinan unaꞌapan idi.  
\v 25 Pidannao koditan daunaꞌan, uruꞌu naa Jesus makon zunaaba sodi diꞌiti, naꞌiki uzaamatan naa pakaꞌu kaduꞌikizo. Sariapa okakudaꞌakan naꞌiki okadishitaꞌakan.  
\v 26 Pidannao kakuwaapan diꞌoraz dauꞌanaꞌa ipai naꞌan kidaꞌo wiizai kawanaꞌati. 
\s1 Jesus kakudan dyaꞌutam daonaioranao ishaawunnao 
\p  
\v 27 Udaunaꞌan Jesus makopan puꞌaꞌa naa naꞌiki, dyaꞌutam daonaioranao ishaawunnao daꞌanpan uruu. Ĩkadakoinan diiwaꞌo idaꞌan uꞌati. “David Takaan-daun,\f + \fr 9:27 \fq David Takaan-daun: \ft Kotuaꞌo Tominkaru kian udyuudan nii baudaꞌapa David Takaan-daun umanawunuꞌo naobanai nii.\f* pukamunan-kida waunao,” ĩkian. 
\p  
\v 28 Jesus morotan donoꞌo naa kabaun nazo iti, uruꞌu naa ishaawunnao kaawan uꞌidaꞌati naꞌiki upishaan ĩdyaun. Ukian ĩꞌati, “Umishida turuu õkakudan unao?” 
\p “Wamishida, Naobanai,” ĩkian uꞌati. 
\p  
\v 29 Uruꞌu naa Jesus pishatan ĩawun kida, naꞌiki ukian ĩꞌati, “Umishidan idi, naꞌapaꞌo nii ushaꞌapan.”  
\v 30 Sariapa ĩtukapaꞌakan naa. Uruꞌu naa Jesus kakinaowan ĩdyaun. Ukian, “Manaꞌa paꞌi ukowaadaꞌanaꞌa pidan ati kanom shaꞌapan uꞌati.”  
\v 31 Mazan upuꞌu ĩmakon, ĩkakuwaapaꞌanan udauꞌan, ipai naꞌan kidaꞌo wiizai kawanaꞌati. 
\s1 Jesus kakudan maparadan-ziiwa 
\p  
\v 32 Wuruꞌu dyaꞌutamainaouz daonaioranao makoꞌokan puꞌu zii, pidannao naꞌakan Jesus idaꞌati maparadanuꞌo daonaiora, wuruꞌu umaparadanunuz oiaꞌo doronai kainaꞌan idiꞌo uꞌidaꞌa.  
\v 33 Aizii Jesus waataꞌakan daunaꞌan oiaꞌo doronai uꞌai, sariapa ukaparadanuꞌukan. Tuukii pidannao, kasabaꞌukinpainao naꞌii, diꞌitinpan, naꞌiki ĩkian, “Aonaa watukapauzon zii kaikapaꞌoraꞌa aimaakan shaꞌapata-kao Israel an.” 
\p  
\v 34 Mazan Phariseenao kian, “Oiaꞌo doronainao naobanaa taan idiꞌo uꞌati maꞌozaka-karu wuruꞌu uwaatanuz oiaꞌo doronainao.” 
\s1 Jesus kashaꞌoran pidannao dauꞌan 
\p  
\v 35 Jesus makon umorowautapan ipai donoi naꞌiki wiizai sodi kida kawanaꞌati. Utominapatin-kidan pidannao synagogue ii kida, naꞌiki ukowaadapan Kaimanaꞌo Kuwai Tominkaru naobanai-tinan dauꞌan, naꞌiki ukakuda pidannao karinainao pabiꞌinaaka kidaꞌo rinai idi.  
\v 36 Tuukii ukashaꞌora-kidan ipai wuruꞌu pidannaouz utukapan idi ĩdopian, naꞌiki aonaa ĩaitapan naꞌapam naa pashaꞌapatinan paꞌidaꞌa, naꞌapa kaznizonao kawan, aonaꞌoraz ĩtaapiki nii.  
\v 37 Ukauꞌan ukian patominapa-kidaniinao ati, “Udaru paoribai baawu, dyuuaꞌa naa uꞌaka, mazan aonaa kaudinainao iriban kasabaꞌuaꞌo niizu.  
\v 38 Utoriinapa kapaoribaꞌo ati, uzaamata kizi kaudinainao nii kasabaꞌuupainao nii wuruꞌu papaoriba aka kidaz.” 
\c 10  
\s1 Jesus zaamatan //  12 pidannao //  apostlenao nii 
\r (Mark 3:13-19; Luke 6:12-16) 
\p  
\v 1 Jesus dapadan 12 patominapa-kidaniinao baokopa paꞌidaꞌati, naꞌiki utaan maꞌozaka-karu ĩꞌati ĩwaata-kinaa nii oiaꞌo doronai kida pidannao ai, naꞌiki ĩkakuda kizi pidannao karinaapainao ipai pabiꞌinaaka kidaꞌo rinai ai.  
\v 2 Diꞌi ĩꞌuu kidaꞌa 12 pidannao Jesus zaamatan apostlenao\f + \fr 10:2 \fq apostlenao: \ft dyuuda-kariwai kakuwaapaꞌanan Tominkaru naobanai-tinan dauꞌu. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* nii: kiwiin Simon, dakotapa-kariwaiz Peter kii, naꞌiki uꞌinawuzu Andrew; James naꞌiki uꞌinawuzu John, ĩnao Zebedee dainao;  
\v 3 Philip naꞌiki Bartholomew; Thomas naꞌiki Matthew, Matthew uruu zaamaapauzoz daꞌi tax puraatannaa; James, Alphaeus dani, naꞌiki Thaddaeus;  
\v 4 Simon, uruu Patriot;\f + \fr 10:4 \fq Patriot: \ft mizaataakapauzoz pawiizi dauꞌan. Baꞌoran udakotapa-kinao Zealot kii.\f* naꞌiki Judas Iscariot, kaakapaꞌoraz Jesus. 
\s1 Jesus dyuudan //  12 apostlenao 
\r (Mark 6:7-13; Luke 9:1-6) 
\p  
\v 5 Aizii Jesus dyuudan naa 12 pazaamataniinao apostlenao nii. Ukakinaowaꞌakan ĩdyaun, ukian, “Aonaa umakoꞌonaꞌa Gentilenao\f + \fr 10:5 \fq Gentilenao: \ft pidannao panaꞌaꞌo Jewnao ai. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* diꞌiti, naꞌiki Samaria Baara sannao,\f + \fr 10:5 \fq Samaria Baara sannao: \ft Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* mashaapa-kizi kida donoi diꞌiti.  
\v 6 Mazan umako paꞌan õpidanannao Israelitenao diꞌiti, waziwadinainaouz kaznizo kawan.  
\v 7 Umako ukakuwaapaꞌan ukowaada kizi maonapaꞌa naa Tominkaru naobanai-tinan.  
\v 8 Ukakuda karinainao, ukadishita-kida mawakainao powaa iti. Ukakuda baiatinainao kichanaꞌiki-kiaꞌo bishoi idi, naꞌiki uwaata oiaꞌo doronainao pidannao ai. Õtaanii maꞌozaka-kinai uꞌati mawinipinaa-daun, ukauꞌan ushaꞌapataꞌa naazu mawinipinaa-daun. 
\p  
\v 9 “Umakon dono, aonaa unaꞌakapaꞌanaꞌa upuraatan umashaapa-kinaa nii;  
\v 10 manaꞌa unaꞌakaꞌanaꞌa umako-kizi iti usaakon oo baꞌoran ukamichan oo baꞌoran udazkidi oo uwadookori nii. Ushaꞌapanum kauꞌan pidan kaudinaꞌo, taa-kao nii uꞌati aimaakan uwinipinii.  
\v 11 Ukaawan dono naꞌiaꞌoram donoi oo wiizai diꞌiti, udawata pidan naꞌii. Naꞌiaꞌoram dapaapan an unao, umashaapa ĩdapu ii atii udobatan naꞌiki.  
\v 12 Umorowautan dono pidannao dapu iti, ukii ĩꞌati, ‘Marii kaiman-karu Tominkaru diꞌikiꞌo naꞌan utuma.’  
\v 13 Ĩdapaapan dono unao kaiman, marii kaimanaꞌoraz uparadan naꞌian ĩtuma. Mazan ĩmadapaapakan an unao kaiman, ukiwa-kida powaa iti wuruꞌu kaimanaꞌoraz uparadan.  
\v 14 Aizii ĩmadapaapakan dono unao kaiman, oo aonaa ĩabataꞌazon ukuwaa, udobata naꞌiki uparaudaꞌaka imiꞌi ukidiba diꞌiki ĩawunuutapan puꞌu.”\f + \fr 10:14 \ft Kidibai parauda-kao, ukainaabatan Tominkaru marinaꞌatan nii ĩnao.\f* 
\v 15 Jesus kian, “Õkowaadaꞌazon mishiꞌo aimaakan uꞌati. Tominkaru kootowapa-kidan donoꞌo naa pidannao, Tominkaru patakaꞌutan nii naꞌiainao pidannao donoi ii, powaꞌa zii wunao aiaꞌa Sodom naꞌiki Gomorrah sannaouz.”\f + \fr 10:15 \fq Sodom naꞌiki Gomorrah: \ft kotuaꞌo donoinao. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* 
\s1 Patakaꞌuta-karu nii kaudinainao Tominkaru ati 
\r (Mark 13:9-13; Luke 21:12-17) 
\p  
\v 16 Jesus kian koshan, “Uabata, õdyuudan unao naꞌapa kaznizonao dyuuda-kao kawan baudokorunao bii iti. Ukauꞌan uaitapin naꞌapa kowazaz kawan, mazan umashaapa kaiman pidannao tuma orid kawan.  
\v 17 Uzaudinpaꞌa naa paꞌi, ushaꞌapanum kauꞌan pidannao zaamatan nii unao naꞌiki ĩnaꞌakan nii unao kootowapa-kizai iti, naꞌiki ĩbaꞌizian nii unao synagogue ii kida.  
\v 18 Naꞌiki ĩnaꞌakan nii unao kazowautapainao wiizai kanaapu ati naꞌiki kingnao kanaapu ati õgaru dikin ii. Naꞌapaꞌo idaꞌanaꞌo nii ukowaadan ĩꞌati, naꞌiki baꞌoran pidannao ati, Kaimanaꞌo Kuwai õdauꞌanaꞌo.  
\v 19 Aizii uzaamata-kao dono naꞌiki utiwaa-kidapa-kao dono kootowapa-kizi ii, manaꞌa udopiaꞌanaꞌa udawatan dauꞌu naꞌapam nii ukian. Taa-karu nii uꞌati uaitapa-kinaa nii naꞌapam nii ukian.  
\v 20 Ukauꞌan uparadan an naꞌapain, aonaa unaouꞌo niꞌi naa mani parada, mazan uDaru Tominkaru Doronaꞌo nii parada unao idaꞌan. 
\p  
\v 21 “Uruu dono pidannao zowii-kidan nii paꞌinawuzunao, naꞌiki daruinao naꞌapaꞌo nii ĩzowii-kidan paudainao. Daniinao kashadapan nii padarunao naꞌiki pudaronao, naꞌiki ĩzowii-kidan nii ĩdyaun.  
\v 22 Ipai pidannao toꞌora-kizaitapan nii unao õdikin ii. Mazan kanom tuudaꞌo ipai wuru kidaꞌa atii utokon iti, kazannaata-karu nii uruu.  
\v 23 Upatakaꞌuta-kao dono umishidapan dauꞌan õgaru baudaꞌapaꞌo wiizai diꞌii, ukidoapa baꞌoran wiizai diꞌiti. Õkian mishiꞌo manawun uꞌati, aonaꞌo nii zii ukaudin-kizi ipain Israel an kidaꞌo wiizai an, Daonaiora Aokazi Ikiꞌo kaawan uaꞌii powaa ati. 
\p  
\v 24 “Aonaa tominpaꞌo pidan umanawunun patiichaan ai, naꞌiki aonaa poitorui umanawunun panaobanaa ai.  
\v 25 Ukauꞌan turuaꞌo wuruꞌu tominpaꞌo pidan tominapanuz patiichaan kawan, naꞌiki poitorui naꞌapa panaobanaa kawan. Kadapuꞌo dakota-kao an Beelzebul\f + \fr 10:25 \fq Beelzebul: \ft baꞌoran kaarita idaꞌa udakota-kao Beelzebub kii. Uruu Satan.\f* kii, aitaniiman udapu ainao pidannao powaꞌaꞌo nii zii ĩdakoapa-kao. 
\s1 Kanom ai tarii-karu 
\r (Luke 12:2-9) 
\p  
\v 26 “Ukauꞌan aonaa utariaꞌanaꞌa pidannao ai. Ipai dizapa-kariwai, aida-kida-kao niizu, naꞌiki ipai taapa-kariwai kida mashaa, ipaiꞌo nii uaitapa-kida-kao.  
\v 27 Wuruꞌu aimaakan õkowaadaniaz unao ati karikaonan, ukowaadaꞌa naa paꞌiz ipai pidannao ati. Kanom aimaakan mashaudaꞌuꞌo õkowaadan uꞌati, ukowaadaꞌa naa paꞌiz diiwaꞌo idaꞌan pidannao abata kiziz.  
\v 28 Manaꞌa utariaꞌanaꞌa wunao aiaꞌa zowiaꞌoraz pidan, mazan udoronaa, aonaa ĩkaꞌiitan pazowian paꞌan. Mishiꞌoraiman utarii paꞌan Tominkaru ai, kaꞌiitaꞌoraz pakabootan pidan naꞌiki udoronaa Tuubaruꞌo Tikazi wuꞌiti.  
\v 29 Aonaa mooko dyaꞌutamaꞌo parikowarunao toriauzo-kao masakaudaꞌu sodiꞌo puraata idaꞌan karikaonan, mazan upuꞌu aonaꞌo nii baudaꞌapa udaru Tominkaru kashaapan ĩwaotan imiꞌi baara ati.  
\v 30 Naꞌiki Tominkaru aitapanii ipai naꞌapaudaꞌuꞌoran uzowaud kida uzowau idaꞌa.  
\v 31 Ukauꞌan aonaa utariaꞌanaꞌa, ushaꞌapanum kauꞌan powaꞌaꞌo zii umarainapa-kao iribaꞌo parikowarunao ai. 
\p  
\v 32 “Naꞌiaꞌoram pidan kowaadaꞌo õpidanan paugaru ipai pidannao kanaapuꞌu, naꞌapaꞌo nii kapam õkowaadan õpidanan uruu, õdaru aokazi iaꞌo kanaapuꞌu.  
\v 33 Mazan naꞌiaꞌoram pidan kowaadaꞌo pamarinaꞌatan õgaru ipai pidannao kanaapuꞌu, naꞌapaꞌo nii kapam õmarinaꞌatan uruu õdaru aokazi iaꞌo kanaapuꞌu. 
\s1 Aonaa kaimanaaka-karu mani, //  mazan mizaataaka-karu 
\r (Luke 12:51-53; 14:26-27) 
\p  
\v 34 “Aonaa uzauda-kidaꞌanaꞌa õkaimanaaka-kidaꞌanan mani pidannao paꞌatiaaka wuruꞌu õwaꞌatinuz daꞌatiꞌi imiꞌi baara ati. Õwaꞌatin aonaa õkaimanaaka-kidaꞌanan mani pidannao, mazan õmizaataaka-kidaꞌanan ĩdyaun paꞌatiaaka.  
\v 35 Õwaꞌatin õpanaꞌadaꞌanan daonaiora nyukunuu padaru ai, zun padaro ai, dinizoi paimauzo ai.  
\v 36 Puiribannaouꞌo nii manawun wuruꞌu putarubanao niꞌoraz.\f + \fr 10:36 \ft Micah 7:6\f* 
\v 37 Naꞌiaꞌoram pidan marainpaꞌo padaru oo padaro powaꞌa zii pamarainpan ai õgaru, aonaa turuu naꞌapaꞌo pidan daꞌanan õgaru. Naꞌiaꞌoram pidan marainpaꞌo paudani powaꞌa zii pamarainpan ai õgaru, aonaa turuu naꞌapaꞌo pidan daꞌanan õgaru.  
\v 38 Naꞌiaꞌoram pidan aonaꞌo unaꞌakaꞌazon pacrossannaa,\f + \fr 10:38 \fq unaꞌakaꞌazon pacrossannaa: \ft ubaiaapan kashaꞌoraꞌo oo uzowii-kao nii padaꞌanpan dikin ii Jesus.\f* aonaa turuu naꞌapaꞌo pidan daꞌanan oo ukaudinan õtuma.  
\v 39 Naꞌiaꞌoram pidan aipaꞌo pakakupan paꞌidaꞌa, waziwaꞌo nii karikaonanuꞌoraz kakupa-karu paꞌai. Mazan kanom marinaꞌataꞌo pamashaapauzon kaduz pamishidan dikin ii õgaru, uikodan nii karikaonanuꞌoraz kakupa-karu. 
\s1 Wawinipa kida 
\r (Mark 9:41) 
\p  
\v 40 “Naꞌiaꞌoram pidan kaimanaꞌo udapaapan unao, kaimanaꞌo udapaapan õgaru kapam wuruꞌu; naꞌiki naꞌiaꞌoram pidan kaimanaꞌo udapaapan õgaru, kaimanaꞌo udapaapan wuruꞌu dyuudaꞌoraz õgaru kapam.  
\v 41 Naꞌiaꞌoram pidan dapaapaꞌo prophet, uaitapan idi Tominkaru prophetin uruu, taa-kao nii uwinipa nii naꞌapa prophet kawan. Naꞌiki naꞌiaꞌoram pidan kaimanaꞌo udapaapan kaimanaꞌo pidan, ukaimanan idi, naꞌapaꞌo nii uwinipa nii taa-kao kaimanaꞌo pidan kawan.  
\v 42 Naꞌiki naꞌiaꞌoram pidan taaꞌo wunu baudaꞌapaꞌo õpidanan tuzan nii, aonaan puꞌu padamata umanawunun, mazan õpidanan uruu, mishiꞌo nii ukawinipinaata-kao naꞌapaꞌo dikin ii.” 
\c 11  
\s1 John Chikaawunuupauzo dyuudan papoitorunao //  Jesus diꞌiti 
\r (Luke 7:18-35) 
\p  
\v 1 Jesus ipaiaꞌakan daunaꞌan patominapa-kidan 12 patominapa-kidaniinao, uruu daunaꞌan umakon naa, utominapa-kidaꞌanan naꞌiki ukakuwaapatinaꞌanan wiizai kida kawanaꞌati, Galilee Baara an kidaꞌoraz. 
\p  
\v 2 Taraa-kizai iaꞌo John Chikaawunuupauzo, uabatan dono Christ shaꞌapatanii kida dauꞌu, uruu idi udyuudan patominapa-kidaniinao pishaaꞌanan Jesus.  
\v 3 Ĩkaawan donoꞌo naa uꞌidiꞌiti ĩkian uꞌati, “Pukowaada waꞌati, pugaruꞌu naa mishi wuruꞌu waꞌatiꞌo niꞌoraz John kowaadauzoniaz, oo wazaudapa zii baꞌoran?” 
\p  
\v 4 Jesus dakoꞌatin ĩdyaun, ukian, “Umako powaa iti John diꞌiti, ukowaadaꞌan kanom uabatanii naꞌiki utukapanii õshaꞌapatan:  
\v 5 ishaawunuꞌo, turuu utukapan; machiꞌikakaꞌo, chiꞌika; kabishoꞌo kichanaꞌiki-kiaꞌo bishoi idi, kaiman ubisho manakan; makinaꞌo, abata; mawakaꞌo, kakuda-kao powaa iti; patakaꞌutinaꞌo, abata Kaimanaꞌo Kuwai.  
\v 6 Konaukiaꞌo nii pidan aonaꞌoraz ukashadan pamishidapan õgaru.” 
\p  
\v 7 John tominapa-kidaniinao kiwan daunaꞌan, Jesus kakuwaapan naa John dauꞌu iribaꞌo pidannao ati. Ukian ĩꞌati, “Umakonkan donoꞌoraz John diꞌii mapidantakaꞌo baara iaꞌoraz, shaꞌapaꞌoram pidan uzauda-kida utukapan naꞌii uruu dono? Pidan, pinidi saba awaru dawuapa-kidanii kawanuꞌo?  
\v 8 Kanom shaꞌa utukapaꞌazon naꞌii umakonkanuz naꞌii? Daonaiora, umanawunuꞌo kamicha kida ukaiwadapanii? Pidan kaiwaadapaꞌoraz naꞌapaꞌo kamicha, mashaapaꞌo umanawunuꞌo kabaun ii.  
\v 9 Ukowaada õꞌati, kanom shaꞌa utukapaꞌazon naꞌii umakonkan dono naꞌii? Tominkaru prophetin shaꞌa? Prophet mishi uruu, mazan powaꞌa zii prophet ai.  
\v 10 Uruu John dauꞌanaꞌo saada-kariwaiz Tominkaru Paradan idaꞌa. Ukianuz. 
\q1 ‘Puabata, õdyuudan pidan puꞌuaꞌati kakuwaapaꞌo nii õꞌati, 
\q2 uruꞌo nii saabaa pumako kizi.’”\f + \fr 11:10 \ft Malachi 3:1\f* 
\p  
\v 11 Udaunaꞌan Jesus kian, “Mishiꞌo õkian uꞌati, aonaa naꞌiam pidan shakataꞌo daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa umanawunuꞌo nii John Chikaawunuupauzo ai. Mazan pidan, aonaꞌoraz umanawunun Tominkaru naobanai-tinapa-kiziꞌi, upuꞌu umanawunuꞌo uruu John ai. 
\p  
\v 12 “John Chikaawunuupauzo sakadan diꞌikiꞌo pakaudinan atii kai, Tominkaru naobanai-tinan tuubarudinan, dikaudaꞌo pidannao tiwaan puꞌu pamashaatanuz.  
\v 13 Kiwiitapa John kakuwaapan uaꞌii, ipai kotuaꞌoraz Tominkaru prophetinnao kakuwaapan, naꞌiki kotuaꞌoraz Moses kakinaori kowaadan naꞌapam nii aimaakan shaꞌapan.  
\v 14 Aizii umishidan an wuruꞌu ĩkuwaa kidaz, John, uruꞌu naa wuruꞌu Elijahaz, ĩkowaadaniaz Tominkaru dyuudan nii.\f + \fr 11:14 \ft Malachi 4:5\f* 
\v 15 Pukakinaon an puabataꞌa naa kakinaorii! 
\p  
\v 16 “Naꞌapam dii mani õkainaabatan kainao pidannao? Naꞌapaꞌo ĩdyaun koraiziannao kawan sakanatapainaouz pamakinaotin-kizi ii, kadakoinpainaouz paꞌatiaaka.  
\v 17 Ĩkian kaikapaꞌa: ‘Watauan puꞌu mazida-karu kunnaa unao ati, mazan upuꞌu aonaa ukonaupan. Wakunuian puꞌu uꞌati baaranai iaꞌo ukunuuauzo-kao, mazan upuꞌu aonaa uzaadan.’  
\v 18 Ukauꞌan naꞌapaꞌo John, sanadinpauzo uruu, naꞌiki aonaa utuzapauzon. Uruu idi pidannao kian udauꞌan, ‘Kainaꞌa oiaꞌo doronai uꞌidaꞌa.’  
\v 19 Aizii Daonaiora Aokazi Ikiꞌo aroopauzon naꞌiki tuzauzo wine, uruꞌu naa pidannao kian udauꞌan, ‘Aushaa, utukapa arawuꞌu kashabakizi naꞌiki tuzapauzo uruu. Unaudapa pakaminaudaꞌu-tinpan wunao idiꞌi zaamaapauzonaouz tax puraatannaa, naꞌiki baꞌoran oiainao pidannao tuma.’ Tominkaru aitapaaban wuruꞌu tukapa-kida-kariwaiz umishiin wuru idaꞌanaꞌa shaꞌapaapa-kariwaiz.” 
\s1 Donoi ii kidaꞌo pidannao, //  aonaa ĩmishidan Jesus 
\r (Luke 10:13-15) 
\p  
\v 20 Donoi kida, Jesus shaꞌapata-kiziz iriba umanawun kidaꞌo aimaakan padamata, mazan upuꞌu aonaa naꞌii sannao tanawatinan paꞌoian ai. Uruu idi Jesus aidan paparadan naꞌii sannao mamishidakan dikin ii.  
\v 21 Ukian, “Kashaꞌoraꞌo nii manawun pubaiaapan Chorazin! Pugaru Bethsaida, naꞌapaꞌo nii pubaiaapan kashaꞌoraꞌo manawun! Aizii wuruꞌu umanawun kidaꞌoraz aimaakan shaꞌapata-kariwaiz uꞌidaꞌa, ushaꞌapata-kao an mani Tyre naꞌiki Sidon\f + \fr 11:21 \fq Tyre naꞌiki Sidon: \ft donoi kida, aonaa Jewnao mashaapa-kizi mani.\f* ii, sariapa mani naꞌii sannao morokodan kamicha kashaꞌora-karu daara kida. Naꞌiki sariapa mani ĩkadadainan paritiꞌi idi, ĩtukapa-kida-kinaa nii mishi patanawatinan paꞌoian ai.  
\v 22 Mishiꞌo õkian uꞌati, awutapaꞌo nii zii Tominkaru patakaꞌutan Tyre naꞌiki Sidon sannao unao ai, wuru kamoo donoꞌo Tominkaru kootowapa-kidanuz naa pidannao. 
\p  
\v 23 “Aizii unao Capernaum sannao, uꞌitiiman umanawunuꞌo nii unao aokazi ii? Aonaa, mazan kiiꞌan ukaboota-kao nii Tuubaruꞌo Tikazi wuꞌiti. Wuruꞌu umanawun kidaꞌoraz aimaakan, shaꞌapata-kariwaiz uꞌidaꞌa shaꞌapata-kao an mani Sodom\f + \fr 11:23 \fq Sodom: \ft kotuaꞌo donoi mainaabata-kariwaiz pidannao oian idi. (Genesis 19:24-28)\f* ii, kainaꞌa zii mani wuruꞌu donoiz kai.  
\v 24 Mishiꞌo, ukauꞌan Tominkaru kootowapa-kidan donoꞌo naa pidannao, powaꞌaꞌo nii zii Tominkaru patakaꞌutan unao, Sodom sannao ai.” 
\s1 Uwaꞌati õꞌidaꞌati //  usookapa kizi 
\r (Luke 10:21-22) 
\p  
\v 25 Naꞌapain uruu dono Jesus toriinpan, ukian, “Õdaru, aokazi iainao naꞌiki imiꞌi baara ainao naobanaa, õkonaukii-kidan pugaru, ushaꞌapanum kauꞌan putukapa-kidan idiꞌi naa paꞌinainao ĩtominpan ati, pumataapadakaniaz umanawunuꞌo aitapainao aitapan.  
\v 26 Mishiꞌo õdaru, naꞌapa kidaꞌo shaꞌapan puaipan kawanaꞌatiꞌo.” 
\p  
\v 27 Aizii Jesus kian ĩꞌati, “Õdaru taanii õꞌati ipai aimaakan paꞌidiꞌiki kidaꞌoraz. Aonaa kanom aitapan õgaru uDaniz, soo õDaru. Naꞌiki aonaa kanom aitapan õDaru, soo õgaru uDani. Naꞌiki pidannao õzaamataniinaouz aitapaꞌo nii uruu. 
\p  
\v 28 “Uwaꞌati õꞌidaꞌati ipai unao mizainainao kimishaꞌo padowautapanii idi, õtaan nii sookapa-karu uꞌati.  
\v 29 Uzaamata õdopawa, unaꞌaka kiziz naꞌiki utominapa õꞌidiꞌiki, ushaꞌapanum kauꞌan kaimanaꞌo õnyukunuu naꞌiki aonaa atadinpaꞌo mani wuruꞌu õgaruz. Uruu idi uikodan nii mishiꞌo manawun sookapa-karu.  
\v 30 Wuruꞌu õdopawa õtaan niꞌoraz uꞌati mashaꞌapannaꞌo naꞌiki shaakadaꞌo.” 
\c 12  
\s1 Jesus uruu //  Sookapa-karu Kamoon naobanaa 
\r (Mark 2:23-28; Luke 6:1-5) 
\p  
\v 1 Aizii Sookapa-karu Kamoon dono, Jesus dobatapan patominapa-kidaniinao tuma zakapu an paoribai wheat baawu an. Naꞌapain utominapa-kidaniinao zamazin naa, uruu idi ĩkaraowaanan wheat aka, naꞌiki ĩnikapaanan naazu.  
\v 2 Aizii Phariseenao tukapan idi ĩshaꞌapatinanuz naꞌapa, sariapa ĩkian Jesus ati, “Putukapa, putominapa-kidaniinao aonaa ĩizoꞌatin mani wakakinaorinaa wuruꞌu ĩshaꞌapatanuz kaikapaꞌoraꞌa Sookapa-karu Kamoon dono.”\f + \fr 12:2 \ft Phariseenao ati, Jesus tominapa-kidaniinao kaudinan wuruꞌu ĩkaraodanuz wheat aka kida Sookapa-karu Kamoon dono.\f* 
\p  
\v 3 Jesus dakoꞌatin ĩdyaun, ukian, “Aonaa mooko utukapauzon kaarita idaꞌaꞌoraz usaadinpan kanom King David shaꞌapatauzonii, tawuru donoꞌo uruu naꞌiki upidanannao zamazin donoꞌoraz?\f + \fr 12:3 \ft 1 Samuel 21:1-6\f* 
\v 4 Umorotan Tominkaru Dapu nazo iti, naꞌiki unikan papidanannao tuma bread taa-kariwaiz Tominkaru ati. Naꞌapaꞌoraz wazootapa-karu kakinaorii wuruꞌu pidan nikanuz wuruꞌu bread taa-kariwaiz Tominkaru ati. Soo faadaanao karikaonan taapada-kariwaiz ĩnikan wuruꞌu breadiz.  
\v 5 Naꞌiki aonaa mooko uaitapan Moses kakinaori idaꞌaꞌoraz usaadinpan, ukowaadanuz faadaanao shaꞌapata pakaudin-kiz, Tominkaru Dapu ii sookapauzo-karu kamoon dono, mazan upuꞌu aonaa ĩtaapa-kao ĩshaꞌapatan oiaꞌo, ĩmaizoꞌatikan puꞌu kakinaorii?  
\v 6 Õkowaadan nii uꞌati, diꞌi utumaꞌoraz, powaꞌaꞌo zii umanawunun Tominkaru Dapu ai.  
\v 7 Tominkaru Paradan saada-kariwaiz kian, ‘Kamunanuaba-karu wuruꞌu õaipaniaz, aonaa uzai taa-kariwaiz mani.’ Uaitapan an mani kaimanaiman naꞌapaꞌoram wuruꞌu parada-karuz, aonaa mani udakotan pidannao oiainao nii, mashaꞌapata-kainaouz oiaꞌo.  
\v 8 Ushaꞌapanum kauꞌan Daonaiora Aokazi Ikiꞌo Sookapa-karu Kamoon naobanaa uruu.” 
\s1 Jesus kakudan pidan //  makiitakaꞌo pakaꞌu 
\r (Mark 3:1-6; Luke 6:6-11) 
\p  
\v 9 Naꞌikiꞌo Jesus makon synagogue iti.  
\v 10 Naꞌii naꞌaꞌo daonaiora, aonaa ukaꞌu kiitinan, mawakaꞌo ukaꞌu. Pabiꞌi kida pidannao naꞌii aipainao pazaamatan Jesus ushaꞌapatinan idaꞌan panaꞌiti kakinaorii ai. Uruu idi ĩpishaanuzu, ĩkian, “Aonaa mani uꞌoian wakakinaorinaa ati pidan kakudan pidan Sookapa-karu Kamoon dono?” 
\p  
\v 11 Jesus dakoꞌatin, ukian ĩꞌati, “Naꞌapa dii mani unao shaꞌapatinan baudaꞌapaꞌo uꞌuza kaznizo waotan an munapoꞌo kaꞌunaru diꞌiti Sookapa-karu Kamoon dono? Aonaꞌo nii mani usoꞌotankanuz naꞌapain?  
\v 12 Aizii pidan mani, powaꞌaꞌo zii umanawunun kaznizo ai. Ukauꞌan aonaa uꞌoian wakakinaorinaa ati, washaꞌapatan kaimanaꞌo Sookapa-karu Kamoon dono.”  
\v 13 Uruꞌu naa ukian daonaiora makiitakaꞌo pakaꞌu ati, “Pusawada pukaꞌu.” Sariapa usawadaꞌakanuz, naꞌiki sariapa ukaꞌu kaimanaꞌakan naꞌapa baꞌoran ukaꞌu kawan. 
\p  
\v 14 Uruu idi naꞌikiꞌo Phariseenao makon ĩkadakotinaꞌanan paꞌidiwaru sodi, ĩaitapaꞌazon naꞌapam kizi pazowian Jesus. 
\s1 Tominkaru zaamatanii //  papoitoru nii 
\p  
\v 15 Jesus abatan naa naꞌapam pashaꞌapataꞌazoo-kao, sariapa umakon naꞌiki. Naꞌiki iriba pidannao daꞌananuzu. Uruu dono ipai ukakudan karinainao naꞌii.  
\v 16 Ukakinaowaꞌakan ĩdyaun, aonaa kizi ĩkakuwaapan udauꞌu baꞌorainao ati.  
\v 17 Uruu umishian naa naꞌapaꞌoram Tominkaru kiauzonuz prophet Isaiah idaꞌan. 
\q1  
\v 18 “Diꞌi uruuꞌu õzaamataniaz õpoitoru nii, 
\q2 uruu wuruꞌu õmarainapanii naꞌiki õnyukunuu-atiꞌoraz. 
\q1 Õtaan nii õdoronaa uꞌidaꞌa, naꞌiki ukakuwaapan nii 
\q2 sakitapaꞌo mashaapa-karu Tominkaru tumaꞌo dauꞌu, 
\q2 ipai pabiꞌinaakaꞌo pidannao ati. 
\q1  
\v 19 Uruu wuruꞌu õzaamataniaz õpoitoru nii, 
\q2 aonaꞌo nii ukadakowaakapauzon, naꞌiki aonaꞌo nii ukadokouzon diiwa. 
\q2 Aonaꞌo nii uparadan diiwaꞌo idaꞌan dunapo an kida. 
\q1  
\v 20 Aonaꞌo nii umanawutan ramitapaꞌo, 
\q2 naꞌiki aonaꞌo nii umakadan suduupaꞌo upuꞌukapan. 
\q1 Ukauꞌan karikaonanuꞌo nii ukamunanban, 
\q2 atii udikintan nii oii kidaꞌo aimaakan mishiꞌo kaiman-karu idaꞌan. 
\q1  
\v 21 Naꞌiki uruu atiꞌo nii ipai pidannao donozinaa kida nyukunuu, 
\q2 ĩzaudapan pakazannaata-kao.”\f + \fr 12:21 \ft Isaiah 42:1\f* 
\s1 Pidannao kian kainaꞌa oiaꞌo doronainao zowaunaa Jesus idaꞌa 
\r (Mark 3:20-30; Luke 11:14-23) 
\p  
\v 22 Uruu daunaꞌan pidannao naꞌakan Jesus idaꞌati ishaawun naꞌiki maparadanuꞌo pidan, wuruꞌu unaꞌapaitanuz oiaꞌo doronai kainaꞌan idiꞌo idaꞌa. Ukauꞌan Jesus kakuda uruu. Uruu idi kaimanaꞌa naa uparadan, naꞌiki kaimanaꞌa naa utukapan.  
\v 23 Tuukii pidannao diꞌitinpan Jesus shaꞌapatanii kida dauꞌan. Uruu idi ĩkian, “David Takaan-daun\f + \fr 12:23 \fq David Takaan-daun: \ft Kotuaꞌo Tominkaru kian udyuudan nii baudaꞌapa David Takaan-daun umanawunuꞌo naobanai nii.\f* mani arawuꞌu?” 
\p  
\v 24 Aizii Phariseenao abatan idi ĩnaꞌapan, sariapa ĩkian paꞌatiaaka, “Oiaꞌo doronainao naobanaa Beelzebul\f + \fr 12:24 \fq Beelzebul: \ft baꞌoran kaarita idaꞌa udakota-kao Beelzebub kii. Uruu Satan.\f* taan idiꞌo umaꞌozaka-kinaa nii wuruꞌu uwaatanuz oiaꞌo doronainao.” 
\p  
\v 25 Jesus aitapa naꞌapaꞌoram ĩdiꞌitinpan. Uruu idi ukian ĩꞌati, “Baudaꞌapaꞌo wiizai idaꞌaꞌa pidannao mashaapan, ĩmizaataakapan an paꞌatiaaka, aonaꞌo nii wiizai naꞌan kotuaꞌiki. Naꞌiaꞌoram pidannao donoi ainao, ĩmashaapan an buutaaka pairibannao ai, naꞌiki ĩmizaataakapan an paꞌatiaaka, aonaꞌo nii donoi naꞌan kotuaꞌiki. Naꞌiaꞌoram pidannao mashaapainao baudaꞌapaꞌo kabaun idaꞌa buutaakapan an pairibannao ai, naꞌiki ĩmizaataakapan an paꞌatiaaka, aonaꞌo nii ĩmashaapan baokopa kotuaꞌiki.  
\v 26 Aizii Satan waatan an papoitorunao oiaꞌo doronainao, ĩbuutaakapan naꞌiki ĩmizaataakapan paꞌatiaaka wuruꞌu. Ukauꞌan aonaꞌo nii Satan naobanai-tinpan kotuaꞌiki.  
\v 27 Unao, ukian õwaatan oiaꞌo doronainao, oiaꞌo doronainao naobanaa Beelzebul taan idaꞌanaꞌo õmaꞌozaka-kinaa nii. Mazan kanom taaꞌoraz mooko unao pidanannao ati ĩmaꞌozakannaa nii, ĩkaboota-kinaa nii oiaꞌo doronainao? Beelzebul? Aonaa. Ukauꞌan uruu naꞌapa kidaꞌoraz kainaabata uꞌati, naꞌapaꞌoram wuruꞌu upozawatapanuz.  
\v 28 Mazan wuruꞌu õwaatanuz oiaꞌo doronainao paꞌan Tominkaru taanii idaꞌanaꞌo õꞌati padoronaa õmaꞌozakannaa nii, naꞌapaꞌo kainaabata kainaꞌaꞌa naa Tominkaru naobanai-tinan ubiiꞌi. 
\p  
\v 29 “Kaikapaꞌo kawanuꞌo wuruꞌu: Aonaa naꞌiaꞌoram pidan kaꞌiitaꞌo nii pamorotinan maꞌozakaꞌo daonaiora dapu, unaꞌakaꞌazon an ushaꞌapauz kida uꞌai udapu iki, soo udodowan nii zii wuruꞌu maꞌozakaꞌoraz pidan kiwiin. Uruu udaunaꞌan turuaꞌo niꞌi naa unaꞌakan ushaꞌapauz kida udapu iki. 
\p  
\v 30 “Naꞌiaꞌoram pidan aonaa õꞌidaꞌatanpuꞌu mani, õtaruba uruu. Naꞌiaꞌoram pidan aonaꞌo ukasabaꞌuupan õtuma, pararaa-biꞌitaꞌo õkasabaꞌuunii wuruꞌu. 
\p  
\v 31 “Ukauꞌan õkowaadan uꞌati, shaꞌapaꞌoram pidan shaꞌapatan an oiaꞌo pairiban ati, naꞌiki udakoopan Tominkaru, marinaꞌata-karu nii wuruꞌu uꞌoianuz uꞌai. Mazan udakoopan an Kaimanaꞌo Doronaa, aonaꞌo nii uꞌoian marinaꞌata-kao uꞌai.  
\v 32 Naꞌiaꞌoram pidan dikaudaꞌo uparadan Daonaiora Aokazi Ikiꞌo dauꞌan, marinaꞌata-karu nii uꞌoian uꞌai, mazan naꞌiaꞌoram pidan dakoopaꞌo Kaimanaꞌo Doronaa, aonaꞌo nii naꞌapainim uꞌoian marinaꞌata-kao uꞌai, kai oo diinaꞌitiꞌi. 
\s1 Paoribai aitapa-kao //  paꞌaka idaꞌan 
\r (Luke 6:43-45) 
\p  
\v 33 “Puaipan an kaimanaꞌo paoribai aka, ziwuꞌo uaipan pupaoriba. Paoribai maziwukan dono, dikaudaꞌo nii uꞌaka. Aitapa-kariwai ziwuꞌo paoribai paꞌaka idaꞌan.  
\v 34 Unao kichanaꞌiki-kiaꞌo kowazaz, aonaa naꞌitim uparadan kaimanan. Kanom nyukunui iaꞌoraz utaapa-kao kida, uruꞌo nii kodita-kida-kariwaiz.  
\v 35 Kaimanaꞌo pidan, ukodita-kidan nii kaiman kidaꞌo aimaakan, pataapanii panyukunuu kaimanan diꞌiki. Dikaudaꞌo pidan, ukodita-kidan nii dikauda kidaꞌo aimaakan, pataapanii panyukunuu dikaudan diꞌiki.  
\v 36 Aizii õkowaadan uꞌati, Tominkaru kootowapa-kidan donoꞌo naa pidannao, ĩkootowapa-kida-kao nii ipai dikauda kidaꞌo paparadauzonii dikin ii.  
\v 37 Ushaꞌapanum kauꞌan uparadauzonii kida idaꞌanaꞌo nii ukainaabatinan, kaimanaꞌo unao oo oiaꞌo.” 
\s1 Jesus kaiwaan Jonah //  pakainaaribanaa nii 
\r (Mark 8:11-12; Luke 11:29-32) 
\p  
\v 38 Udaunaꞌan pabiꞌi kida Phariseenao naꞌiki tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu kian Jesus ati, “Tiichaa, watukapaꞌazon pushaꞌapatan umanawunuꞌo aimaakan kainaabataꞌo nii Tominkaru diꞌikiꞌo pugaru.” 
\p  
\v 39 Jesus dakoꞌatin ĩdyaun, ukian ĩꞌati, “Soo oiaꞌo naꞌiki maizoꞌati-kainao pidannao wuruꞌu tukapaꞌazoꞌoraz aimaakan kainaabata-kao paꞌati. Aonaꞌo nii kanom idaꞌan ukainaabata-kao uꞌati, soo prophet Jonah idaꞌanaꞌo nii.  
\v 40 Jonah naꞌian kawan udaruꞌo kopau toba nazo ii idikinaudaꞌu kamoo naꞌiki idikinaudaꞌu marutaꞌo. Naꞌapaꞌo nii Daonaiora Aokazi Ikiꞌo naꞌian kapam idikinaudaꞌu kamoo naꞌiki idikinaudaꞌu marutaꞌo imiꞌi kaꞌazo ii.  
\v 41 Pidannao Nineveh sannao kadishitan nii wuru kamoo donoꞌo, Tominkaru kootowapa-kidanuz ipai pidannao, naꞌiki ĩdakoopan nii kainao pidannao, ushaꞌapanum kauꞌan ĩnao ĩtanawatinanii paꞌoian ai Jonah kowaadan dono ĩꞌati Tominkaru paradan. Mazan diꞌoraꞌa pidan utumaꞌoraz, powaꞌaꞌo zii umanawunun Jonah ai.  
\v 42 Sheba ikiꞌo Queen naobanaiaba kadishitan nii wuru kamoo donoꞌo, Tominkaru kootowapa-kidanuz ipai pidannao, naꞌiki odakoopan nii kainao pidannao, ushaꞌapanum kauꞌan owaꞌatinii munapoꞌo amazada tokon ikinapu, oabataꞌazon idi Soloman aitapaaban dauꞌu. Mazan diꞌoraꞌa pidan utumaꞌoraz powaꞌaꞌo zii umanawunun Soloman ai. 
\s1 Oiaꞌo doronai padantan powaa ati 
\r (Luke 11:24-26) 
\p  
\v 43 “Naꞌapainim oiaꞌo doronai koditan pidan diꞌiki, umakon nii amazada aradaꞌo diꞌiiꞌaka, udorotapan naa pamashaapa-kizi nii. Aizii aonaan dono uikodan pamashaapa-kizi nii,  
\v 44 uruꞌu naa ukian paaipan ati, ‘Õkiwan nii powaa iti õdapu iti.’ Uruu idi ukiwan naa powaa iti, naꞌiki uikoda wuruꞌu padapuz aonaa kanom mashaapaꞌo nii naꞌii, kaiman uparaudapa-kao.  
\v 45 Uruu idi umakon unaꞌanan 7 baꞌoran oiaꞌo doronainao powaꞌaꞌo zii manawun ĩdikaudan kida paꞌai. Uruu idi ĩmorotan naꞌiki naꞌiaꞌa naa ĩmashaapan. Uruu daunaꞌan powaꞌaꞌo nii zii pidan dikaudaꞌakan kiwiiniꞌo ai. Ukauꞌan naꞌapaꞌo wuruꞌu oiainaouz pidannao kaiꞌoraz naa ĩmashaapan.” 
\s1 Jesus daro naꞌiki uꞌinawuzunao 
\r (Mark 3:31-35; Luke 8:19-21) 
\p  
\v 46 Jesus kadakotinan puꞌu zii pidannao ati, udaro naꞌiki uꞌinawuzunao kaawaꞌakan naꞌiti, ĩkadishitapan paniba ii ĩparadaꞌazon uꞌati.  
\v 47 Uruu idi baudaꞌapa pidan naꞌiaꞌo kian Jesus ati, “Putukapa, pudaro naꞌiki puꞌinawuzunao paniba ii, ĩparadaꞌazon puꞌati.” 
\p  
\v 48 Jesus kian uꞌati, “Kanom õdaro nii, kanom õꞌinawuzunao nii.”  
\v 49 Usawadan pakaꞌu patominapa-kidaniinao diꞌiti naꞌiki ukian, “Diꞌi õdaro naꞌiki õꞌinawuzunao.  
\v 50 Kanom shaꞌapatinaꞌo õdaru aokazi iaꞌo aipan kawanaꞌati, ĩnao wuruꞌu õdadakoo, õꞌinawuzu naꞌiki õdaro.” 
\c 13  
\s1 Diꞌitinapa-kinai kuwai, //  pidan paopaꞌo dauaꞌo 
\r (Mark 4:1-9; Luke 8:4-8) 
\p  
\v 1 Naꞌapain uruu kamoo dono, Jesus makon naꞌiaꞌo kabaun diꞌiki karishii zaꞌiti, naꞌiki naꞌii usakanatan udanoma ii.  
\v 2 Iriba pidannao kasabaꞌukinan uꞌidaꞌati, uruu idi upaidinan kanawa zoꞌiti, naꞌiki usakanatan naꞌii pidannao naꞌian puꞌu karishii zaꞌa.  
\v 3 Udaunaꞌan uparadan, ukaiwaa diꞌitinapa-kinai kuwai kida, patominapa-kida-kinaa nii ĩdyaun. Ukian, “Baukapaiman, pidan makon pazakapun iti upaopaꞌanan papaoriba uuda kida.  
\v 4 Pabiꞌi kida upaoriba uuda upararaanii kida waotan dobaapa-kizai an, kotuꞌuznao kaawan naꞌiti, sariapa ĩnikanuzu.  
\v 5-6 Baꞌoran kida upararaan kubataꞌo imiꞌi idaꞌan. Kadiman usodaꞌakan padamata, mazan kamoo wiichaꞌakan idi, sariapa uzowian wuruꞌu sodaꞌakaꞌoraz zii paoribai sodi kida. Ushaꞌapanum kauꞌan aonaa naꞌitim uꞌishatabaꞌu zaamatinan.  
\v 7 Pabiꞌi kida upaoriba uuda waotan kaiwada-karu bii an. Sariapa ukauꞌan kaiwada-karu bazobatanuzu.  
\v 8 Mazan pabiꞌi upararaanii papaoriba uuda kida kaimanaꞌo imiꞌi idaꞌan. Uruu idi ukaakan powaꞌa zii ukaꞌuudan diriꞌi kida, baꞌoran kida ukaꞌuudan diriꞌi kida manawun.  
\v 9 Pukakinaon an puabataꞌa naa kakinaorii!” 
\s1 Kanom niꞌo Jesus kaiwaan //  diꞌitinapa-kinai kuwai kida 
\r (Mark 4:10-12; Luke 8:9-10) 
\p  
\v 10 Uruu daunaꞌan patominapa-kidaniinao pishaan Jesus. Ĩkian uꞌati, “Kanom nii pukakuwaapan pidannao ati diꞌitinapa-kinai kuwai kida idaꞌan?” 
\p  
\v 11 Udakoꞌatin ĩdyaun, ukian, “Unao atiꞌo karikaonan utaa-kao wuruꞌu aitapaaba-karuz Tominkaru naobanai-tinpan dauaꞌoraz aonaꞌoraz uaitapanata-kao, mazan wunao atiꞌi, aonaa utaa-kao wuruꞌu aitapaaba-karuz.  
\v 12 Ukauꞌan pidan kainaꞌaꞌo aimaakan uꞌidaꞌa, aimaakan taa-karu nii diriꞌi powaꞌa zii uꞌati. Uruu idi powaꞌaꞌo nii zii udiriꞌin uꞌidaꞌa. Powaꞌa zii manawun udiriꞌin uaiapa-kao ai. Mazan wuruꞌu pidan, aonaꞌoraz kanom uꞌidaꞌa, kanom masakaudaꞌu sodiꞌi uꞌidaꞌa, kazata-karu nii uꞌai.  
\v 13 Uruu idiꞌo õkaiwaan wuruꞌu diꞌitinapa-kinai kuwai kidaz õkakuwaapan dono ĩꞌati. Uruu idi awunuutapa padamata ĩdyaun, mazan aonaa ĩtukapan, naꞌiki ĩabatapan padamata, mazan aonaa ĩabatan, naꞌiki aonaa ĩaitapan.  
\v 14 Ĩnao ukauꞌan wuruꞌu mishiaꞌoraz Tominkaru poitoru Prophet Isaiah paradan. Ukianuz kaikapaꞌa: 
\q1 ‘Uabatapan nii mazan aonaꞌo nii uaitapan uabatanii, 
\q2 uawunuutapan nii padamata, mazan aonaꞌo nii utukapanuz. 
\q1  
\v 15 Ushaꞌapanum idi wuruꞌu pidannaouz ĩdadaradan panyukunuu, 
\q2 aonaa ĩabataꞌazon naꞌiki aonaa ĩtukapaꞌazon. 
\q1 Mazan ĩtukapaꞌazon an mani, 
\q2 ĩabataꞌazon an mani, 
\q2 naꞌiki ĩaitapan an mani kaiman panyukunuu ii, 
\q2 uruu idi ĩtanawatin mani õꞌidaꞌati, 
\q2 naꞌiki õkakuda mani ĩdyaun.’ Tominkaru kian.\f + \fr 13:15 \ft Isaiah 6:9-10\f* 
\p  
\v 16 “Kaiman zii unao ati, utukapan idi uawun idi, naꞌiki uabatan idi ukinao idi.  
\v 17 Mishiꞌo õkian uꞌati. Iriba Tominkaru prophetinnao naꞌiki kotuaꞌo kaimanainao pidannao, tuukiaꞌo padamata ĩtukapaꞌazon wuruꞌu utukapaniaz ushaꞌapata-kao, mazan aonaa ĩtukapanuzu. Naꞌiki ĩabataꞌazon uabatanii, mazan aonaa ĩabatauzonuzu. 
\s1 Jesus kainaabatan pakuwaa paopaꞌo dauaꞌoraz 
\r (Mark 4:13-20; Luke 8:11-15) 
\p  
\v 18 “Aizii uabatapa uaitapa kizi naꞌapam õkainaabatan paopaꞌo dauaꞌoraz kuwai.  
\v 19 Pidannao abatainaouz kuwai, Tominkaru naobanai-tinan dauꞌan, mazan aonaa ĩaitapanuz. Ĩnao naꞌapaꞌo uudai kawan pararaa-kariwaiz dobaapa-kizai an. Satan kaawaꞌakan naꞌan, mashaꞌapannaa uzaamataꞌakan wuruꞌu paowa-kariwaiz naꞌan kida.  
\v 20 Uudai kida pararaa-kariwaiz kuba baawu an, kainaabata naꞌapaꞌo pidannao, ĩabatan dono sodiꞌo karikaonan, ĩkonaukii-kidaꞌakan Tominkaru dauaꞌoraz kuwai.  
\v 21 Mazan aonaa ĩtaapan kuwai kaimanaiman paꞌidaꞌa, uruu idi aonaa umashaapan kotuaꞌiki ĩꞌidaꞌa. Ukauꞌan naꞌapainim ĩbaiaapan dono oo ĩpatakaꞌuta-kao kuwai dikin ii, sariapa ukaakinpan.  
\v 22 Aizii uudai kida pararaa-kariwaiz kaiwada-karu baawu an, kainaabatan naꞌapam pidannao abatainaouz kuwai padamata. Mazan ĩdiꞌitinpan aimaakan aiapa-kao dauꞌu, naꞌiki kashaꞌapauzi-karu dauꞌu. Uruu idi ĩmanyukunuutan naa wuruꞌu kuwaiz. Naꞌiki aonaꞌa naa ĩshaꞌapainpan kaiman kuwai kawanaꞌati.  
\v 23 Naꞌiki wuruꞌu uudai kida paowa-kariwaiz kaimanaꞌo imiꞌi idaꞌan, uruu kainaabatan wunaouꞌu abatainaouz kuwai naꞌiki kaiman ĩaitapanuz. Uruu idi ĩmashaapan naa ukawanaꞌati, pakaꞌiitinan kawanaꞌati kida, naꞌapa paoribai kida kawan kaakaꞌoraz kaiman, baꞌoran kaakan powaꞌa zii udiriꞌin kida.” 
\s1 Diꞌitinapa-kinai kuwai kazamakaꞌo paowanaka-kao dauaꞌo 
\p  
\v 24 Aizii Jesus kowaadan baꞌoran diꞌitinapa-kinai kuwai ĩꞌati. Ukian, “Kaikapaꞌo wuruꞌu Tominkaru naobanai-tinapanuz: pidan paowan kawan kaimanaꞌo paoribai uuda kida pazakapun ii.  
\v 25 Aiwakaꞌan ipai pidan daꞌawun puꞌu, utaruba kaawan uzakapun ii. Upaowankan kazamakaꞌo uuda kida upaoriba wheat bii an, udaunaꞌan umakoꞌokan naa.  
\v 26 Paoribai sodan donoꞌo naa naꞌiki ukaakan donoꞌo naa, kainaꞌa kazamakaꞌo kida sodan ĩbii an kapam.  
\v 27 Upoitorunao kaawan uꞌidaꞌati, naꞌiki ĩkian uꞌati, ‘Naobanai, kaimanaꞌo paoribai uuda kida shaꞌatii pupaowanii, mazan diinaꞌaꞌa naa kazamakaꞌo kida aidinanuꞌu.’ 
\p  
\v 28 “‘Õtaruba wuruꞌu paowankaꞌoraz naꞌapaꞌo,’ ukian ĩꞌati. 
\p “Upoitorunao kian uꞌati, ‘Puaiapa wasoꞌotan wuruꞌu kazamakaꞌoraz?’ 
\p  
\v 29 “‘Aonaa,’ ukian ĩꞌati. ‘Panaadon usoꞌotan dono kazamakaꞌo, usoꞌotan nii paoribai kida kapam.  
\v 30 Marii zii paoribai naꞌiki kazamakaꞌo sawatan baokopa atii paoribai dukutapa-kao dono. Aizii udukutapa-kao uaꞌii, õdyuudan nii dukutapainao soꞌotan kazamakaꞌo naꞌiki ĩkasabaꞌuunuzu, naꞌiki udaunaꞌan marii ĩkawaodanuzu. Mazan õpaoriba aka, õdyuudan nii ĩsaabaanuz padapunaa diꞌiti.’” 
\s1 Diꞌitinapa-kinai kuwai, paoribai mustard uuda dauaꞌo 
\r (Mark 4:30-32; Luke 13:18-19) 
\p  
\v 31 Jesus kowaadan ĩꞌati baꞌoran diꞌitinapa-kinai kuwai. Ukian, “Kaikapaꞌo wuruꞌu Tominkaru naobanai-tinapanuz: mustard uuda paowa-kao kawan zakapu ii.  
\v 32 Wuruꞌu mustard uudaz, uruu duusodiꞌo manawun ipai baꞌoran paoribai uuda kida ai. Mazan usodan dono, udyaupain nii udaru baꞌoran paoribai kida ai. Udaruꞌo paoribai nii utominan, uruu idi kotuꞌuznao kaawan ĩkashimakainpan uwaoda an kida.” 
\s1 Diꞌitinapa-kinai kuwai, //  yeast dauaꞌo 
\r (Luke 13:20-21) 
\p  
\v 33 Jesus kowaadan ĩꞌati powaꞌa zii baꞌoran diꞌitinapa-kinai kuwai. Ukian, “Kaikapaꞌo wuruꞌu Tominkaru naobanai-tinapanuz: pidan muudan kawanuꞌo masakaudaꞌu yeast diriꞌiꞌo poroom-biꞌiti, atii upoodadan ipai diriꞌiꞌoraz poroom.” 
\s1 Kanom niꞌo Jesus kaiwaan tominapa-kinai kuwai kida 
\r (Mark 4:33-34) 
\p  
\v 34 Jesus kaiwaan diꞌitinapa-kinai kuwai kida pakakuwaapa-kinaa nii iribaꞌo pidannao ati. Aonaa naꞌapainim ukakuwaapauzon ĩꞌati makaiwaaka-daun uruu kaduz kuwai.  
\v 35 Ukakuwaapauzon naꞌapa umishii-kinaa Tominkaru prophetin kianuz. 
\q1 “Õkaiwaan nii diꞌitinapa-kinai kuwai kida 
\q2 õparadinan dono ĩꞌati. 
\q1 Õkowaadan nii ĩꞌati aimaakan kida 
\q2 aonaꞌo ĩaitapauzo-kao kida, 
\q2 amazada tominan diꞌikiꞌo.” 
\s1 Jesus kainaabatan kazamakaꞌo dauaꞌoraz diꞌitinapa-kinai kuwai 
\p  
\v 36 Jesus makoꞌokan daunaꞌan iribainnao pidannao diꞌiki, uruꞌu naa umorotan kabaun nazo iti. Utominapa-kidaniinao kaawan uꞌidaꞌati, naꞌiki ĩkian uꞌati, “Pukowaada waꞌati naꞌapaꞌoram wuruꞌu diꞌitinapa-kinai kuwai kainaabataniaz zakapu iaꞌo kazamakaꞌo dauaꞌoraz.” 
\p  
\v 37 Jesus kian ĩꞌati, “Wuruꞌu paowaꞌoraz kaimanaꞌo paoriba uuda kida, uruu Daonaiora Aokazi Ikiꞌo.  
\v 38 Wuruꞌu zakapuz, uruu imiꞌi baara. Kaimanaꞌo paoribai uuda kida, uruu pidanannao naobanaitapainao niꞌo Tominkaru. Wuruꞌu kazamakaꞌoraz, uruu Satan pidanannao.  
\v 39 Naꞌiki wuruꞌu utarubaz paowankaꞌoraz kazamakaꞌo, uruu Satan. Wuruꞌu paoribai soꞌotapa-kao, uruu amazada katokon-tinan dauꞌanaꞌo. Soꞌotapainaouz paoribai, ĩnao angelnao wuruꞌu.  
\v 40 Aizii wuruꞌu kazamakaꞌo kasabaꞌuu-kaoaz naꞌiki ukawaoda-kaoaz, naꞌapaꞌo nii aimaakan shaꞌapan diꞌoraꞌa amazada katokon-tinan dono.  
\v 41 Daonaiora Aokazi Ikiꞌo dyuudan nii papoitoru angelnao kabootaꞌanan panaobanai-tinapa-kizi ai ipai aimaakan shaꞌapata-kidaꞌoraz oiaꞌo pidannao ati, naꞌiki ipai shaꞌapatainaouz oii kidaꞌo,  
\v 42 ĩkabootan nii ĩdyaun Tuubaruꞌo Tikazi wuꞌiti. Naꞌiaꞌo nii ĩzaadan tuukii naꞌiki ĩkuzowan nii paudako padopian idi.  
\v 43 Mazan kaimanainao, Tominkaru pidanannaouz, ĩkanadapan nii naꞌapa kamoo kawan paDaru naobanai-tinapa-kizi ii. Pukakinaon an puabataꞌa naa kakinaorii!” 
\s1 Diꞌitinapa-kinai kuwai, //  kawinipinaꞌo //  aimaakan dizapa-kao dauaꞌo 
\p  
\v 44 “Kaikapaꞌo wuruꞌu Tominkaru naobanai-tinapanuz: kawinipinaꞌo aimaakan dizapa-kao kawan zakapu ii. Pidan ikodanuzu, sariapa udidaꞌakan powaa itiz. Tuukii ukonaukian, uruu idi usellian ipai pashaꞌapauz. Udaunaꞌan utorian wuruꞌu zakapuz paꞌidiwau nii. 
\s1 Diꞌitinapa-kinai kuwai, //  pearl dauaꞌo 
\p  
\v 45 “Kaikapaꞌo kapam wuruꞌu Tominkaru naobanai-tinapanuz: pidan dorotapaꞌo kawan kawinipinaꞌo aimaakan, pearl kiaꞌo uꞌuu.  
\v 46 Aizii uikodan dono baudaꞌapa dobataꞌo uwinipinaa, uruꞌu naa uselliaꞌanan ipai pashaꞌapauz, naꞌiki utorian naa wuruꞌu pearl pashaꞌapauz winipinaa idaꞌan. 
\s1 Diꞌitinapa-kinai kuwai, //  kopautapauzonao dauaꞌo 
\p  
\v 47 “Kaikapaꞌo kapam wuruꞌu Tominkaru naobanai-tinapanuz: naꞌapaꞌo kopautapainao sairoopan kawan karishii ii, naꞌiki ĩzaamatan pabiꞌinaaka kopau.  
\v 48 Aizii ĩsairon paidan donoꞌo naa, ĩmaaratan naazu unaawa iti, naꞌiki ĩwidauan naa wuruꞌu kopau kidaz. Kaiman kidaꞌo kopau, ipai ĩpaidan pakinnaa kida zoꞌiti. Mazan dikauda kidaꞌo kopau, aonaa ĩaipan, ipai ĩkabootan kidaz.  
\v 49 Naꞌapaꞌo nii diꞌoraꞌa amazada katokon-tinan dono. Angelnao makon nii diꞌitinapa kidaꞌa ĩwidauaꞌanan oiainao pidannao kaimanainao pidannao ai.  
\v 50 Naꞌiki ĩkabootan nii ĩdyaun Tuubaruꞌo Tikazi wuꞌiti, naꞌiaꞌo nii ĩzaadan tuukii naꞌiki ĩkuzowan nii paudako padopian idi.” 
\s1 Paꞌinaꞌo naꞌiki kotuaꞌo kuwai //  dauaꞌo 
\p  
\v 51 Aizii Jesus kian ĩꞌati, “Uaitapa naꞌapaꞌoram dauꞌatiꞌo kaiwuruꞌu õkuwaa kidaz?” 
\p “Oo,” ĩkian uꞌati. 
\p  
\v 52 Naꞌiki ukian ĩꞌati, “Ukauꞌan pidan tiichaapauzo Moses kakinaori dauꞌu, aitapaꞌoraz naa kapam Tominkaru naobanai-tinpan dauꞌu, naꞌapaꞌo uruu pidan kawan saabaaꞌo umanawun kidaꞌo aimaakan, kotuꞌu kidaꞌo naꞌiki paꞌinaa kidaꞌo aimaakan pakaiwaan nii.” 
\s1 Nazareth sannao //  manaudapakan Jesus 
\r (Mark 6:1-6; Luke 4:16-30) 
\p  
\v 53 Jesus makoꞌokan naa paipaian daunaꞌan pakakuwaapan diꞌitinapa-kinai kuwai idaꞌan.  
\v 54 Ukiwan padyaupai-kizi donoi iti. Naꞌiaꞌa naa utominapa-kidan pidannao synagogue ii. Aizii abatainaouz ukakuwaapan, tuukii ĩdiꞌitinpan, naꞌiki ĩkian, “Naꞌikiꞌoram uikodan wuruꞌu aitapa-karuz, naꞌiki wuruꞌu umanawun kidaꞌoraz shaꞌapainapa-karu?  
\v 55 Aonaa mooko uruu mani carpenter daniz? Aonaa mooko Mary mani udaro nii? Naꞌiki aonaa uꞌinawuzunao mani James, Joseph, Simon naꞌiki Judas?  
\v 56 Aonaa udadakoonao mani watumainaouz? Naꞌapa dii mooko ukaꞌiitan pashaꞌapatan ipai kaikapa kidaꞌoraꞌa?”  
\v 57 Uruu idi pidannao toꞌora-kizaitapanuz. 
\p Jesus kian ĩꞌati, “Ipai naꞌiaꞌakan prophet taapa-kao umanawunuꞌo nii, mazan pawiiziꞌi naꞌiki pairibannao biiꞌi, aonaa utaapa-kao naꞌapa.” 
\p  
\v 58 Ĩmamishidakan idi, aonaa Jesus shaꞌapatan iriba umanawun kidaꞌo aimaakan naꞌii. 
\c 14  
\s1 John Chikaawunuupauzo zowii-kao 
\r (Mark 6:14-29; Luke 9:7-9) 
\p  
\v 1 Naꞌapain uruu dono King Herod abatan kuwai Jesus dauꞌu.  
\v 2 Uruu idi ukian paminkaꞌunao ati, “Uruu John Chikaawunuupauzo wuruꞌu kakudaꞌoraz pamawaka-kizi iki. Uruu idiꞌo wuruꞌu ukaꞌiitanuz pashaꞌapatan umanawun kidaꞌo aimaakan.”  
\v 3-4 Ushaꞌapanum idi unaꞌapanuz Herod zaamata-kidauzonii daꞌi John, udodoo-kidanuzu naꞌiki ukaboota-kidanuzu taraa-kizai diꞌiti. Ushaꞌapanum idi John paradauzonii uꞌati uꞌinawuzu Philip daiaro Herodias dauꞌan. Ukian uꞌati, “Kakinaorii kian kawanaꞌati, aonaa ukaimanan pumazidan otuma.”  
\v 5 Herod zowii-kidaꞌaka mani padamata John naꞌapain, mazan utarian Jewnao ai, ĩmishidan idi Tominkaru prophetin wuruꞌu uruuz. 
\p  
\v 6 Mazan Herod shakatan kamoon konaukii-kida-kao donoꞌo naa, Herodias dani zunaaba konaupan ipai pidannao naꞌiainao kanaapu ati. Tuukii Herod konaukii-kidanuzo.  
\v 7 Ukauꞌan ukowaadan mishiꞌo nii utaan kanom opishaa nii uꞌai.  
\v 8 Uruu idi okian Herod ati padaro dyuudan kawanaꞌati naꞌapam nii okian. “Putaa õꞌati John Chikaawunuupauzo zowau daꞌaꞌa paraapa zoꞌan.”  
\v 9 Tuukii king dopiaꞌakan, unyukunuu kashaꞌoran, mazan utaan idi paparadan oꞌati patawaraidanao abatapan puꞌu, uruu idi udyuudan naa opishaaniaz taa-kao oꞌati.  
\v 10 Ukauꞌan udyuudan naa John kanau dukuta-kao taraa-kizai ii.  
\v 11 Udaunaꞌan uzowau naꞌaka-kao paraapa zoꞌan, naꞌiki utaa-kao oꞌati. Uruꞌu naa onaꞌakanuzu padaro diꞌiti.  
\v 12 Udaunaꞌan John tominapa-kidaniinao naꞌakan naa John nanaa, naꞌiki ĩdidaꞌanan naazu. Udaunaꞌan ĩkowaadaꞌanan naa udauꞌan Jesus ati. 
\s1 Jesus paan 5,000 pidannao 
\r (Mark 6:30-44; Luke 9:10-17; John 6:1-14) 
\p  
\v 13 Aizii Jesus abatan daunaꞌan John zowii-kao, sariapa umakon naꞌiki kanawa zoꞌan, pidan aonaa-kizi itinapu, patominapa-kidaniinao tumaꞌo paꞌidiwaru uaipinan naꞌii. Mazan pidannao abata Jesus makon, uruu idi ĩmakon pawiizi iki kida, pakidiba idaꞌan ĩdaꞌananuzu unaawa an.  
\v 14 Jesus maaratinan kanawa diꞌiki, utukapa iriba pidannao. Tuukii ukashaꞌoran ĩdauꞌan, naꞌiki ukakuda ipai karinainao.  
\v 15 Uruu wachuupunin utominapa-kidaniinao waꞌatin uꞌidaꞌati. Ĩkian uꞌati, “Wachuupun naa wuruꞌu, naꞌiki amazadaꞌaꞌo karikaonan wuruꞌu waunaouz. Ukauꞌan pudyuudaꞌa naa shoman pidannao ĩmako kizi wiizai kida diꞌiti ĩtoriiꞌan kizi pawanyukunuu nii.” 
\p  
\v 16 Mazan Jesus kian ĩꞌati, “Aonaa kanom nii ĩmakon diꞌikiꞌi. Utaa ĩwanyukunuu nii.” 
\p  
\v 17 “Kainaꞌa waꞌidaꞌa bakaꞌiaudaꞌu breadnao naꞌiki dyaꞌutam kopaunao sodi kida karikaonan,” ĩkian uꞌati. 
\p  
\v 18 Naꞌiki Jesus kian ĩꞌati, “Ukauꞌan unaꞌaka daꞌatizuꞌu.”  
\v 19 Uruꞌu naa Jesus dyuudan pidannao sakanatan pinid paawa an. Udaunaꞌan Jesus zaamatan wuruꞌu bakaꞌiaudaꞌuꞌoraz breadnao naꞌiki dyaꞌutamaꞌoraz kopaunao, uawunuupan aokazi iti utoriinpan. Ukian, “Kaimanaꞌo pugaru Tominkaru, putaan idi wawanyukunuu nii.” Naꞌiki udushowan naa kidaz, utaanuzu patominapa-kidaniinao ati. Ĩnaouꞌu naa taa iribainao pidannao ati kidaz.  
\v 20 Ipai pidannao aroopan abaapa kida. Udaunaꞌan Jesus tominapa-kidaniinao zawadan 12 dazowan kida wanyukunui waꞌakun.  
\v 21 Naꞌapainiꞌoraz aroopainaouz ikoda mani 5,000 daonaioranao naꞌiki iribaꞌo kapam naꞌii zunnao naꞌiki koraiziannao, mazan aonaa ĩaita-kao. 
\s1 Jesus chiꞌikan wunu paawa an 
\r (Mark 6:45-52; John 6:15-21) 
\p  
\v 22 Udaunaꞌan Jesus dyuudan patominapa-kidaniinao taraukan kanawa zoꞌan powaa iti udaruꞌo karishii baza iti, udyuudan puꞌu kapam iribainnaouz pidannao.  
\v 23 Udaunaꞌan umakon pabaꞌoran utoriinpaꞌanan naawaz paawa iti. Pabaꞌoran uchuapadan naꞌii. 
\p  
\v 24 Aizii kanawa idaꞌanainaouz munapoꞌo naa ĩmakoꞌokan udaruꞌo karishii an. Uruꞌu naa awaru maꞌozakaꞌo kaawan, uruu idi udaawadaan ĩkanawan. 
\p  
\v 25 Wakanadaꞌanan diꞌiti Jesus waꞌatipan chiꞌikapa wunu paawa an patominapa-kidaniinao idaꞌati.  
\v 26 Ĩtukapankanuz, tuukii ĩtarian uꞌai uchiꞌikapan idi wunu paawa an. “Waꞌati doronai!” ĩkian. Ĩkadakoꞌokan patarian idi.  
\v 27 Upuꞌaꞌa naa mazan Jesus paradaꞌakan ĩꞌati. “Õgaru wuruꞌu, aonaa utariaꞌanaꞌa õꞌai,” ukian ĩꞌati.  
\v 28 “Õnaobanaa,” Peter kiaꞌakan. “Pugaru mishi manawun kaiwuruꞌu, ukauꞌan pudapada õgaru, õmako kizi wunu paawa an puꞌidiꞌiti.” 
\p  
\v 29 “Puwaꞌati,” Jesus kian uꞌati. Uruꞌu naa Peter maaratinaꞌakan kanawa diꞌiki, umakoꞌokan naa chiꞌikapa wunu paawa an Jesus diꞌiti.  
\v 30 Mazan Peter tukapankan naa naꞌapam maꞌozakaꞌo awaru toman udaru kida wunu paran, sariapa utariidinaꞌakan. Uruꞌu naa utipitaꞌanaꞌakan. Ukadakon Jesus ati patarian idi. “Kadiman õNaobanaa, pukaminkaꞌuta õgaru,” ukian.  
\v 31 Sariapa Jesus zaamatanuz, naꞌiki ukian uꞌati, “Oo pidan, mapasaka mooko pumishidautapan. Kanom nii mooko aonaa pumishidan kaimanaiman?” 
\p  
\v 32 Jesus naꞌiki Peter paidinaꞌakan naa kanawa zoꞌiti. Sariapa awaru maꞌozakaꞌoraz mashaadaꞌakan.  
\v 33 Uruu idi utominapa-kidaniinao taapan uruu umanawunuꞌo nii. Ĩkian uꞌati, “Mishiꞌo mishi pugaru Tominkaru Dani.” 
\s1 Jesus kakudan karinainao //  Gennesaret ii 
\r (Mark 6:53-56) 
\p  
\v 34 Ĩmaaratinan donoꞌo naa patarauka-kizi iki udaruꞌo karishii, ĩkaawan Gennesaret Baara ii.  
\v 35 Naꞌiainao pidannao aitapan idi Jesus kaawan, ĩdyuudan paparadan naꞌan kidaꞌo wiizai kawanaꞌati, marii kizi pidannao naꞌakan ipai karinainao Jesus idaꞌati.  
\v 36 Ĩdopian Jesus ati, ĩpishaanuzu marii kizi karinainao pishatan ukamichan danoma karikaonan. Ipai pishatainao ukamichan kakudan. 
\c 15  
\s1 Phariseenao naꞌiki ĩdokozu-daunnao kakinaori dauaꞌo 
\r (Mark 7:1-13) 
\p  
\v 1 Aizii pabiꞌi kida Phariseenao naꞌiki tiichaapauzonao kakinaori dauꞌu kaawan Jerusalem iki, Jesus idaꞌati. Naꞌiki ĩpishaan uruu. Ĩkian uꞌati,  
\v 2 “Kanom nii aonaa putominapa-kidaniinao shaꞌapatan kotuaꞌo wadokozu-daunnao tominapa-kidan kawanaꞌati waunao? Aonaa ĩchikaan pakaꞌu paaroopan uaꞌii wakaduz kawanaꞌati?” 
\p  
\v 3 Jesus kian ĩꞌati, “Kanom nii mooko umaizoꞌatikan Tominkaru Paradan udaꞌanaꞌazon idi udokozu-daunnao kaduz karikaonan.  
\v 4 Tominkaru Paradan kian puꞌu padamata, ‘Pumarainapa pudaru naꞌiki pudaro.’\f + \fr 15:4 \ft Exodus 20:12\f* Aizii ukian koshan, ‘Naꞌiaꞌoram pidan dakoopaꞌo padaru oo padaro, marii uzowii-kao.’\f + \fr 15:4 \ft Deuteronomy 5:16\f* 
\v 5 Mazan unao, utominapa-kidan pidannao, turuu pidan kian padaru naꞌiki padaro ati, ‘Kainaꞌa aimaakan õꞌidaꞌa õkaminkaꞌuta-kinaa niꞌo unao padamata, mazan Tominkaru atiꞌo niꞌi naa õtaanuzu.’  
\v 6 Unao aonaa uizoꞌatin Tominkaru kakinaori, ‘Pumarainapa pudaru naꞌiki pudaro,’ kiaꞌoraz, soo utaapaꞌazon pakawan wuruꞌu pidan tomaniaz kida kakinaorii.  
\v 7 Unao taapinpauzonao kaimanainao nii kaikiniꞌi! Naꞌapaꞌo manawun tawuruꞌu prophet Isaiah saadaniaz kotuaꞌa naa udauꞌan. Tominkaru kian, 
\q1  
\v 8 ‘Diꞌoraz pidannao, ĩtaapan õgaru umanawunuꞌo nii 
\q2 paparadan idaꞌan karikaonan, 
\q2 mazan munapoꞌo ĩtaapan panyukunuu õꞌai. 
\q1  
\v 9 Mazanuꞌo karikaonan wuruꞌu ĩmanawuntapanuz õgaru, 
\q2 ushaꞌapanum kauꞌan ĩtominapa-kidanii kida 
\q2 aonaa õkakinaori kidaꞌa naa mani. 
\q1 Mazan pidannao tomaniꞌi naa karikaonan kakinaorii.’” 
\s1 Kanom manawun oiidaꞌo pidan 
\r (Mark 7:14-23) 
\p  
\v 10 Uruu daunaꞌan Jesus dapadan pidannao paꞌidaꞌati. Naꞌiki ukian ĩꞌati, “Uabatapa naꞌiki uaitapa paꞌi naꞌapaꞌoram õkian uꞌati.  
\v 11 Aonaa pidan dyokorautanii mani wuruꞌu oiidaꞌoraz uruu, mazan kanom pidan kodita-kidanaiz padako iki, uruu paꞌan oiidaꞌoraz pidan, kakinaorii kian kawanaꞌati.” 
\p  
\v 12 Udaunaꞌan utominapa-kidaniinao kaawan uꞌidaꞌati, naꞌiki ĩkian uꞌati, “Puaitapanii pukasharutaꞌakan Phariseenao nyukunuu puparadan idaꞌanaꞌoraz naꞌapa ĩꞌati?” 
\p  
\v 13 Jesus kian ĩꞌati, “Ipai paoribai kida aonaa õdaru aokazi iaꞌo paowanii kida mani, soꞌota-karu nii kidaz paꞌishitabaꞌu tuma.  
\v 14 Uruu idi ukauꞌan aonaa unyukunuupaꞌanaꞌa ĩdyaun. Ĩnao tominapa-kidainao, aonaa ĩtukapan kaiman patominapa-kidanii, ishaawunnao ĩdyaun. Aizii baudaꞌapaꞌo ishaawun naꞌakapan dono pamin-ishaawunun, dyaꞌutamaa kidaꞌo nii ĩwaotan kaꞌunaru iti.” 
\p  
\v 15 Mazan Peter kian Jesus ati, “Pukainaabata waꞌati naꞌapaꞌoram wuruꞌu pukuwaaz.” 
\p  
\v 16 Sariapa Jesus kian uꞌati, “Naꞌapaꞌo zii mooko umaaitapakan baꞌorainao pidannao kawan kapam?  
\v 17 Aonaa mooko uaitapan kanom pidan dyokorautanii, utyoodan niizu.  
\v 18 Mazan kanom pidan kodita-kidanii padako iki, panyukunuu diꞌikiꞌo wuruꞌu ukodita-kidaniaz, uruu paꞌan oiidaꞌoraz pidan.  
\v 19 Ushaꞌapanum kauꞌan pidan nyukunuu diꞌikiꞌo, ipai oii kidaꞌo shaꞌapataꞌzoo-kao: uzowiaꞌazon pidan, ubaꞌorantapaꞌazon, ukaminshuꞌuinpaꞌazon, ukoidapaꞌazon, umariidinaꞌazon pairiban dauꞌu, naꞌiki udakoomikitinaꞌazon.  
\v 20 Naꞌapa kidaꞌo aimaakan wuruꞌu oiidaꞌoraz pidan, mazan pidan machikaakan pakaꞌu paaroopan uaꞌii, aonaa uꞌoiidan pidan.” 
\s1 Zunaaba mishidan 
\r (Mark 7:24-30) 
\p  
\v 21 Naꞌikiꞌo Jesus makon munapoꞌo wiizai kida diꞌiti, munapoꞌo donoi kida Tyre naꞌiki Sidon kida diꞌitinapa.  
\v 22 Canaan sanaaba, naꞌiaꞌo omashaapan kaawan Jesus idaꞌati. Padopian idi okian uꞌati, “Naobanai, King David Takaan-daun,\f + \fr 15:22 \fq David Takaan-daun: \ft Kotuaꞌo Tominkaru kian udyuudan nii baudaꞌapa David Takaan-daun umanawunuꞌo naobanai nii.\f* pukamunan-kida õgaru. Oiaꞌo doronai zaamatan õdani zunaaba, tuukiaꞌoraꞌa naa kaiwuruꞌu.”  
\v 23 Mazan aonaa naꞌapam Jesus kian oꞌati. 
\p Uruu idi utominapa-kidaniinao kian uꞌati, “Pudyuuda omakon waꞌai, ushaꞌapanum kauꞌan kainaꞌiki okadakoinaanan wadawuꞌati.” 
\p  
\v 24 Jesus kian, “Õdyuuda-kao Israelitenao idaꞌatiꞌi karikaonan, waziwadinainaouz kaznizonao kawan, aonaa Gentilenao idaꞌatiꞌo mani.” 
\p  
\v 25 Upuꞌaꞌa mazan okaawan Jesus idaꞌati, sariapa okodoruꞌukan ukanaapu ati, naꞌiki okian uꞌati, “Pukaminkaꞌuta õgaru, Naobanai.” 
\p  
\v 26 Jesus kian, “Aonaa kaiman koraiziannao wanyukunuu kazata-kao ĩꞌai naꞌiki ukaboota-kao arimarakanao ati.” 
\p  
\v 27 Sariapa okian uꞌati, “Naꞌapa mishizi, Naobanai, mazan upuꞌu zii pakaꞌuzatiki taapadan arimarakanao nikan wanyukunui unuba waotaꞌo aroapa-kizai baara iki.” 
\p  
\v 28 Uruu idi Jesus kian oꞌati, “Oo zun, umanawunuꞌo pumishidan. Uruu idi pupishaaniaz, shaꞌapaꞌata-kao nii puꞌati.” Naꞌapain aka odani zunaaba kakudaꞌakan naa. 
\s1 Jesus kakudan dauꞌanaꞌo //  iriba pidannao 
\p  
\v 29 Naꞌikiꞌo Jesus makoꞌokan naa, umakopan Galilee Karishiiz danomata, atii uzaidan naawaz iti. Naꞌiaꞌa naa usakanatan.  
\v 30 Iriba pidannao kaawan uꞌidaꞌati, ĩnaꞌakan pidannao machiꞌika-kainao, ishaawunnao, uꞌachoonnao,\f + \fr 15:30 \fq uꞌachoonnao: \ft pidan shakataꞌo aonaa unanaa patumaakan, panaadon aonaa uanoba kaimanan, oo utain, oo naꞌiaꞌoram karikaonan ushaꞌapauzin.\f* maparadan-ziiwanao, naꞌiki iriba karinaa-ziiwanao. Ĩmuudan ĩdyaun Jesus kanaapu iti, naꞌiki ipai Jesus kakudan ĩdyaun.  
\v 31 Tuukii pidannao diꞌitinpan ĩtukapan idi maparadanuꞌo, paradan naa; achoinao, kaimanaꞌa naa ĩnanaa; machiꞌika-kainao chiꞌikan naa, naꞌiki ishaawunnao tukapan naa. Uruu idi tuukii ĩkonaukii-kidan Israelitenao Tominkarun. 
\s1 Jesus paan 4,000 pidannao 
\r (Mark 8:1-10) 
\p  
\v 32 Uruu daunaꞌan Jesus dapadan patominapa-kidaniinao paꞌidaꞌati. Naꞌiki ukian ĩꞌati, “Õkashaꞌora-kida õtukapan wuruꞌu pidannaouz, ĩnaꞌan idi idikinaudaꞌuꞌu naa kamoo õtuma. Aizii aonaa kanom ĩnikan niꞌi naa. Aonaa turuu õdyuudan ĩdyaun ĩzamazin puꞌu manawun. Panaadon ĩdorautan pakapatin idiꞌi naa pamakopa-kizi an padapu iti kida.” 
\p  
\v 33 Utominapa-kidaniinao kian uꞌati, “Naꞌiam nii dii waikodan diriꞌiꞌo wanyukunui daꞌaꞌa mapidantakaꞌo amazada idaꞌa wapaa-kinaa nii wuruꞌu iribaꞌoraz pidannao?” 
\p  
\v 34 Jesus pishaan ĩdyaun. “Naꞌapaudaꞌum bread kainaꞌa uꞌidaꞌa?” ukian ĩꞌati. 
\p “7 bread naꞌiki masakaudaꞌu kopaunao sodi kida,” ĩkian uꞌati. 
\p  
\v 35 Uruꞌu naa Jesus dyuudan iribaꞌoraz pidannao sakanatan imiꞌi baara an kida.  
\v 36 Udaunaꞌan uzaamatan 7 bread naꞌiki kopaunao sodi kida naꞌiki utoriinpan udauꞌan Tominkaru ati. “Kaiman” ukian uꞌati. Udushowan kidaz naꞌiki utaanuzu patominapa-kidaniinao ati. Naꞌiki ĩnaouꞌu naa taa iribaꞌo pidannao ati kidaz.  
\v 37 Ipai pidannao aroopan kaimanaiman abaapa kida. Udaunaꞌan utominapa-kidaniinao saabaan wanyukunui waꞌakun. Ĩpaidada 7 dazowan kida.  
\v 38 Aroopainaouz naꞌapain 4,000 daonaioranao aitaa-kao, iribaꞌo kapam naꞌii zunnao naꞌiki koraiziannao mazan aonaa ĩaitaa-kao.  
\v 39 Uruu daunaꞌan Jesus dyuudan naa pidannao. Uruꞌu naa upaidinan kanawa zoꞌiti, naꞌiki umakoꞌokan naa wiizai Magadan itinapu. 
\c 16  
\s1 Jesus umanawunun tukapaꞌazoo-kao 
\r (Mark 8:11-13; Luke 12:54-56) 
\p  
\v 1 Uruu daunaꞌan Phariseenao naꞌiki Sadduceenao kaawan Jesus idaꞌati ĩtiwaa-kidapaꞌananuzu. Ĩaipan ushaꞌapatan umanawunuꞌo aimaakan paꞌati uaida-kida-kinaa nii ĩꞌati mishiꞌo Tominkaru diꞌikiꞌo wuruꞌu uruuz.  
\v 2 Jesus kian ĩꞌati, “Unao, ukian amazada chuupun dono wuza, kaimanaꞌo nii amazada, ukian.  
\v 3 Aizii amazada kanadan dono chaapiꞌiki wuza naꞌiki kashaba, uruu ukian aonaꞌo nii amazada kaimanan, tuukiaꞌo nii wunu kainaꞌiki. Uaitapa utukapan amazada shaꞌapanum idaꞌan ukainaabata-kinaa nii naꞌapam nii amazada shaꞌapan. Mazan aonaa uaitapan kaiꞌi kainaabatapanii.  
\v 4 Kainaouz oiainao pidannao, maizoꞌati-kainaouz Tominkaru, ĩaipan patukapan umanawunuꞌo aimaakan shaꞌapata-kao, mazan aonaꞌo nii kanom shaꞌapata-kao ĩꞌati, soo wuruꞌu umanawunuꞌoraz shaꞌapan prophet Jonah ati.” 
\p Udaunaꞌan Jesus makoꞌokan naa ĩꞌai. 
\s1 Pidannao kakinao-kao Phariseenao naꞌiki Sadduceenao kaduz ai 
\r (Mark 8:14-21) 
\p  
\v 5 Udaunaꞌan, ĩtaraukan karishii baza iti, tominapa-tinainao manyukunuutan panaꞌakan bread panikan nii.  
\v 6 Jesus kian ĩꞌati, “Uzaudinapa paꞌi Phariseenao naꞌiki Sadduceenao yeastin ai.” 
\p  
\v 7 Ĩparadaakan paꞌatiaaka. Ĩkian, “Wamanaꞌakakan idiꞌo bread wanikan nii wuruꞌu ukianuz naꞌapa.” 
\p  
\v 8 Jesus aitapa naꞌapaꞌoram ĩkian. Uruu idi ukian ĩꞌati, “Unao, masakaudaꞌuꞌo umishidan. Kanom nii ukadakotinan umanaꞌakakan dauꞌan bread uwanyukunuu nii?  
\v 9 Aonaa zii uaitapan, aonaa unyukunuitapan tawuruꞌu, bakaꞌiaudaꞌuꞌoraz breadnao õpaa-kinaaz 5,000 daonaioranao? Naꞌiki aonaa unyukunuitapan naꞌapaudaꞌum dazowan uwaꞌakun paidinan?  
\v 10 Oo tawuruꞌu 7 bread õpaa-kinaaz 4,000 daonaioranao? Naꞌiki aonaa unyukunuitapan naꞌapaudaꞌum dazowan uwaꞌakun paidinan?  
\v 11 Naꞌapa dii manawun aonaa uaitapan, tawuruꞌu õkadakotinanuz, aonaa bread dauaꞌo mani, mazan uzaudin Phariseenao naꞌiki Sadduceenao yeastin ai.” 
\p  
\v 12 Uruu zii ĩaitapankan aonaa uaipan mani ĩzaudinpan yeast ai, mazan Phariseenao naꞌiki Sadduceenao tominapa-kida-kinaa aiaꞌo. 
\s1 Peter kowaadan kanom wuruꞌu Jesus 
\r (Mark 8:27-30; Luke 9:18-21) 
\p  
\v 13 Jesus makon Caesarea Philippi Baara iti. Naꞌii upishaan patominapa-kidaniinao. Ukian ĩꞌati, “Naꞌapa dii pidannao kian Daonaiora Aokazi Ikiꞌo dauꞌan?” 
\p  
\v 14 Ĩdakoꞌatinuzu, ĩkian, “Pabiꞌi kida pidannao kian John Chikaawunuupauzo. Baꞌorainao kian prophet Elijah. Baꞌorainao kian prophet Jeremiah oo baꞌoran prophet.” 
\p  
\v 15 “Unao mani?” ukian ĩꞌati. “Naꞌapam ukian õdauꞌan?” 
\p  
\v 16 Simon Peter dakoꞌatin, ukian, “Pugaru Christ,\f + \fr 16:16 \fq Christ: \ft Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* Tominkaru Dani, uruu Tominkaru karikaonanuꞌoraz ukakupan.” 
\p  
\v 17 “Kaiman konaukiaꞌo pugaru, Simon, Jonah dani. Ushaꞌapanum idi wuruꞌu mishiꞌoraz puparadan aonaa naꞌiaꞌoram pidan kainaabatanii mani puꞌati, mazan õdaru aokazi iaꞌo aipan atiꞌo puaitapan.  
\v 18 Ukauꞌan õkowaadan nii puꞌati, puꞌuu Peter, kuba kiaꞌo wuruꞌu, naꞌiki uruu idaꞌaꞌo nii õtoman õchoochin, aonaꞌo nii mawaka-karu kaꞌiitan pashaꞌapatanuzu.  
\v 19 Õtaan nii puꞌati Tominkaru naobanai-tinapa-kizi daꞌata-kinao kida, kanom aonaa pukashaapan daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa, aonaꞌo nii ukashaapa-kao aokazi ii. Kanom pukashaapanii daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa, kashaapa-kao niizu aokazi ii.” 
\p  
\v 20 Udaunaꞌan Jesus kakinaowaꞌakan patominapa-kidaniinao aonaa kizi ĩkowaadan pidan ati uruu wuruꞌu Christ. 
\s1 Jesus kakuwaapan //  pazowiaꞌazoo-kao dauꞌan 
\r (Mark 8:31—9:1; Luke 9:22-27) 
\p  
\v 21 Uruu naꞌapain niꞌi diꞌikiꞌi naa, Jesus sakadan pakowaadan patominapa-kidaniinao ati kaimanaiman naꞌapam nii pashaꞌapata-kao. Ukowaadan ĩꞌati naꞌapam pamakon nii Jerusalem iti. Naꞌiaꞌo nii kazowautapainao Jewnao, faadaanao zowaunaanao, naꞌiki tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu baiaapa-kidan kaziwaꞌo uꞌati, ĩpatakaꞌutan niizu, naꞌiki ĩzowii-kidan niizu. Mazan idikinaudaꞌu kamoo udaunaꞌan, ukadishita-kida-kao nii, kakupa powaa iti pamawaka-kizi iki. 
\p  
\v 22 Jesus kowaadan idi kaikapaꞌoraꞌa, sariapa Peter naꞌakaꞌakanuz panaꞌitinapu pairibannao ai, naꞌiki utowaudaꞌuunuz naꞌapaꞌoram ukian kida dauꞌan, “Aonaa Tominkaru taapadan naꞌapa, Naobanai, aonaa turuu naꞌapaꞌo shaꞌapan puꞌati,” ukian Jesus ati. 
\p  
\v 23 Mazan utanawatinan Peter diꞌiti, naꞌiki ukian uꞌati, “Puꞌati õꞌai, Satan. Puawautapan õgaru õshaꞌapatinan ai Tominkaru aipan kawanaꞌatiꞌo. Aonaa putaan punyukunuu Tominkaru dauꞌu atiꞌi aimaakan kida dauꞌan, mazan punyukunuu pidannao shaꞌapainpan dauꞌatiꞌo karikaonan.” 
\p  
\v 24 Uruu daunaꞌan Jesus kian patominapa-kidaniinao ati, “Kanom daꞌanaꞌazoꞌo õgaru, marii umarinaꞌatan panaudapanii pashaꞌapaapan, unaꞌakan pacrossannaa,\f + \fr 16:24 \fq unaꞌakan pacrossannaa: \ft ubaiaapan kashaꞌoraꞌo oo uzowii-kao nii padaꞌanpan dikin ii Jesus.\f* naꞌiki udaꞌanan õgaru.  
\v 25 Ushaꞌapanum kauꞌan naꞌiaꞌoram pidan aipaꞌo pamashaapan paaipan kawanaꞌati karikaonan, uwaziwaan nii karikaonanuꞌoraz kakupa-karu paꞌai, mazan naꞌiaꞌoram pidan marinaꞌataꞌo paaipan kawanaꞌatiꞌo pamashaapan padaꞌanaꞌazon idi õgaru, uikodan nii karikaonanuꞌoraz mashaapa-karu.  
\v 26 Aonaa kanom pidan ikodan uzaamatan an ipai aimaakan imiꞌi baara an kidaꞌo, uwaziwainan puꞌu karikaonanuꞌo kakupa-karu ai. Oo kainaꞌa shaꞌa aimaakan powaꞌaꞌo uaiapa-kao karikaonanuꞌo kakupa-karu ai?  
\v 27 Ushaꞌapanum kauꞌan Daonaiora Aokazi Ikiꞌo waꞌatin nii udaru umanawunun idaꞌan uangelinnao tuma, naꞌiki uruu dono ukawinipinaatan nii ipai pidannao naꞌapaꞌoram ĩshaꞌapainpan kawanaꞌati.  
\v 28 Õkowaadan uꞌati mishiꞌo, pabiꞌi kida unao kadishitapainaouz daꞌaꞌa, aonaꞌo nii umawakan utukapan uaꞌii Daonaiora Aokazi Ikiꞌo waꞌatin unaobanai-tinaꞌanan king nii.” 
\c 17  
\s1 Jesus aidan pamanawunun 
\r (Mark 9:2-13; Luke 9:28-36) 
\p  
\v 1 Aizii 6 kamoo daunaꞌan, Jesus naꞌakan patuma Peter naꞌiki James naꞌiki uꞌinawuzu John. Ukauꞌan unaꞌakan ĩdyaun dokoaꞌo midukuo paawa iti, paꞌidiwaru sodiꞌi ĩnao naꞌii.  
\v 2 Naꞌiaꞌa naa patominapa-kidaniinao awun zaꞌa upanaꞌadinan. Uawun baara naꞌapa kamoo kawan ukanadaꞌakan, naꞌiki ukamichan barakaꞌakan naꞌapa kanadaꞌo kawan.  
\v 3 Mashaꞌapakiaka Moses naꞌiki Elijah aidinan ĩꞌati, ĩkadakotinan Jesus tuma.  
\v 4 Sariapa Peter kian Jesus ati, “Naobanai, kaimanaꞌo wuruꞌu wanaꞌanuz daꞌaꞌa. Puaipan an, õtoman nii idikinaudaꞌu kabaun sodi kida, baudaꞌapa puꞌati, baꞌoran Moses ati, naꞌiki baꞌoran Elijah ati.” 
\p  
\v 5 Peter kadakotinan puꞌu zii, kanadaꞌo ishaꞌiz bazobatan ipai ĩdyaun, naꞌiki parada-karu ishaꞌiz bii ikiꞌi kian, “Diꞌi õdaniꞌi, õmarainapanii manawun, shaꞌapatinaꞌo õnyukunuu kawanaꞌati. Uabata naꞌapam ukian uꞌati.” 
\p  
\v 6 Aizii Jesus tominapa-kidaniinao abatan wuruꞌu parada-karuz, tuukii ĩtarian. Uruu idi ĩkodoruꞌukan naꞌiki ĩpazakodinan, ĩawun baara imiꞌi baara iti kida.  
\v 7 Mazan Jesus waꞌatiꞌikan ĩꞌidaꞌati upishatan ĩdyaun, naꞌiki ukian ĩꞌati, “Ukadishita, aonaa utariaꞌanaꞌa.”  
\v 8 Sariapa ĩawunuupaꞌakan, ĩtukapa Jesus pabaꞌorantinaꞌa naa uruu.  
\v 9 Udaunaꞌan ĩtokapaanan puꞌu midukuo iki, Jesus kakinaowan ĩdyaun. Ukian ĩꞌati, “Aonaa paꞌi ukowaadaꞌanaꞌa pidan ati utukapanii dauꞌan, atii Daonaiora Aokazi Ikiꞌo kadishita-kida-kao daunaꞌan pamawaka-kizi iki.” 
\p  
\v 10 Udaunaꞌan patominapa-kidaniinao pishaanuzu. Ĩkian uꞌati, “Kanom nii mooko tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu kowaadan Elijahꞌo nii wuruꞌu waꞌatiꞌoraz kiwiitapa Christ uaꞌii?” 
\p  
\v 11 Jesus dakoꞌatin ĩdyaun, ukian ĩꞌati, “Mishiꞌo mishi, Elijah kaawaꞌo niꞌoraz kiwiin uminziiwataꞌanan ipai aimaakan.  
\v 12 Aizii õkowaadan uꞌati, kaawankaꞌa naa wuruꞌu Elijah, mazan aonaa pidannao aitapanaatanuz. Mishiꞌoraiman ĩantamikitanuzu naꞌapam paaipan kawanaꞌati. Naꞌapaꞌo nii ĩantamikitan Daonaiora Aokazi Ikiꞌo.” 
\p  
\v 13 Uruu daunaꞌan utominapa-kidaniinao aitapankan naa John Chikaawunuupauzo dauꞌanaꞌo wuruꞌu Jesus kadakotinanuz naꞌapa. 
\s1 Jesus kakudan daonaiora oiaꞌo doronai zaamatapanii 
\r (Mark 9:14-29; Luke 9:37-43a) 
\p  
\v 14 Ĩkaawan donoꞌo naa midukuo iki powaa ati iribaꞌo pidannao idaꞌati. Naꞌii pidan kaawan Jesus idaꞌati, naꞌiki ukodoruꞌukan ukanaapu ati.  
\v 15 Ukian Jesus ati, “Naobanai, pukamunan-kida õdani ukarinaan mawakaziitapa-karu idi, dikaudaꞌoraꞌa naa manawun ubaiatan, panaadon kida daꞌi uwaotan tikazi diꞌiti oo panaadon wunu baoko iti.  
\v 16 Õnaꞌakanii wuruꞌu õdaniz padamata putominapa-kidaniinao diꞌiti, mazan aonaa ĩturuan pakakudanuz.” 
\p  
\v 17 Jesus kian, “Unao, kainao pidannao, mamishida-kaꞌo naꞌiki panaꞌitiꞌo ushaꞌapaapan aimaakan kida. Naꞌapam naa mooko ukotuaꞌikin uaipan õnaꞌan utuma? Naꞌapam naa mooko ukotuaꞌikin uaipan õtiwainan utuma? Unaꞌaka wuruꞌu daonaioraz õꞌidaꞌati.”  
\v 18 Udaunaꞌan uruꞌu naa Jesus dyuudan oiaꞌo doronai koditan mawakaziitapaꞌo daonaiora diꞌiki. Sariapa ukoditan daonaiora diꞌiki, naꞌiki sariapa ukakudan. 
\p  
\v 19 Udaunaꞌan paꞌidiwaruꞌu Jesus tominapa-kidaniinao kaawan Jesus idaꞌati, naꞌiki ĩkian uꞌati, “Kandii niꞌo mooko aonaa wakaꞌiitan wakodita-kidan wuruꞌu oiaꞌo doronaiz?” 
\p  
\v 20 Uruu idi Jesus kian ĩꞌati, “Umamishidakan idiꞌo wuruꞌu. Aizii õkowaadan nii uꞌati mishiꞌo, umishidan dono mani Tominkaru masakaudaꞌu, duusodiꞌo uudai kawan, aonaa mani kanom kashaꞌapannaꞌo nii ushaꞌapatan. Turuu ukian diꞌoraꞌa midukuo ati, ‘puzikadin diꞌikiꞌi, atii diꞌitiꞌi,’ uzikadinan nii uꞌati wuruꞌu.  
\v 21 [Mazan diꞌoraz kaduz oiaꞌo doronaiz, aonaa turuu udyuuda-kao naꞌapa, soo karikaonanuꞌo toriinapa-karu naꞌiki sanadinapa-karu idaꞌan.]”\f + \fr 17:21 \ft Kiwiiniꞌo saada-kariwai idaꞌa, aonaa diꞌoraz saadinpanuꞌu.\f* 
\s1 Jesus kowaadan koshan //  pamawakan dauꞌan 
\r (Mark 9:30-32; Luke 9:43b-45) 
\p  
\v 22 Uruu daunaꞌan Jesus naꞌiki ipai utominapa-kidaniinao baokopatinpan puꞌu Galilee Baara ii, ukian ĩꞌati, “Daonaiora Aokazi Ikiꞌo kaakapaa-kao nii pidannao ati.  
\v 23 Ĩzowian nii uruu mazan idikinaudaꞌu kamoo daunaꞌan ukadishita-kida-kao nii pamawaka-kizi iki.” 
\p Tuukii utominapa-kidaniinao kashaꞌoran unaꞌapan idi. 
\s1 Jesus kadakotinan tax dauꞌu 
\p  
\v 24 Jesus naꞌiki utominapa-kidaniinao kaawan Capernaum iti. Ĩnaꞌian puꞌu pidannao zaamaapauzonao tax puraatannaa Tominkaru Dapu atiꞌi kaawan Peter idaꞌati, naꞌiki ĩpishaan Peter, “Naꞌapa dii punaobanaa, ukawinipinaatauzonii tax Tominkaru Dapu ati?” 
\p  
\v 25 “Oo, utaa,” Peter kian. 
\p Peter kaawan dono kabaun ati Jesus diꞌiti, Jesus paradaꞌaka kiwiin. Upishaan Peter, ukian uꞌati, “Naꞌapam puꞌitiiman Simon, kanomnao ai diꞌi kingnao zaamaapan tax puraatannaa, papidanannao ai, oo baꞌoran pidannao ai?” 
\p  
\v 26 “Baꞌoran pidannao ai,” Peter kian uꞌati. 
\p “Ukauꞌan aonaa kandii nii upidanannao taapan tax puraatannaa nii,” Jesus kian uꞌati.  
\v 27 “Mazan aonaa kizi wakasharutan ĩnyukunuu, ukauꞌan pukobawuupanaka karishii ii. Aizii naꞌiaꞌoram kopau puzaamatanii kiwiitapa, pudaꞌata udako naꞌiki puikodan nii wiziꞌiꞌo puraata udako idaꞌa. Puzaamata wuruꞌu puraataz naꞌiki putaa zaamaapauzonao tax puraatannaa atiz. Uruu idiꞌo nii wakawinipinaatan tax.” 
\c 18  
\s1 Kanom umanawunuꞌo nii Tominkaru naobanai-tinapa-kizi ii 
\r (Mark 9:33-37, 42-48; Luke 9:46-48; 17:1-2) 
\p  
\v 1 Naꞌapain uruu dono Jesus tominapa-kidaniinao kaawan uꞌidaꞌati, naꞌiki ĩpishaanuzu. Ĩkian, “Kanomaꞌo nii umanawunuꞌo nii manawun pidan Tominkaru naobanai-tinapa-kizi ii?” 
\p  
\v 2 Uruu idi Jesus dapadan koraidaonaa naꞌiki ukadishita-kidanuz ĩbiiꞌi.  
\v 3 Ukian ĩꞌati, “Õkowaadan uꞌati mishiꞌo, aonaꞌo nii uturuudinan Tominkaru naobanai-tinapa-kizi iti, soo upanaꞌadinan umanawun-tinpan ai, naꞌiki aonaa utaapinpan atadinapa, naꞌapa diꞌoraz koraidaonaa kawanuꞌu.  
\v 4 Ukauꞌan naꞌiaꞌoram pidan, diꞌoraz koraidaonaa kawanuꞌo, aonaa uꞌatadinpan, uruu umanawunuꞌo Tominkaru naobanai-tinapa-kizi ii.  
\v 5 Naꞌiki naꞌiaꞌoram pidan marainpaꞌo padapaapan kaikapaꞌo koraidaonaꞌa õgaru dikin ii, dapaapaꞌo õgaru wuruꞌu. 
\p  
\v 6 “Mazan naꞌiaꞌoram pidan shaꞌapata-kidaꞌo oiaꞌo wunao sodi kida atiꞌi, mishidainaouz õgaru, kaiman mani udaruꞌo boodapa-kinai kuba sukuruuta-kao ukanau iki naꞌiki unaraada-kao paran baoko iti.  
\v 7 Kashaꞌoraꞌo nii manawun wunao baiaapanuꞌu pidannaouz, ĩshaꞌapata-kidan idi oiaꞌo pidannao ati. Naꞌapaꞌoraz aimaakan kida shaꞌapatinaꞌo nii, mazan kichanaꞌiki-kiaꞌo nii manawun wuruꞌu atizuꞌu pidanaz shaꞌapata-kidaꞌoraz naꞌapa kidaꞌo.  
\v 8 Ukauꞌan pukaꞌu oo pukidiba shaꞌapata-kidan dono oiaꞌo puꞌati, pudukuta puꞌai kidaz naꞌiki pukaboota puꞌai kidaz. Kaimanaꞌo nii pumakon karikaonanuꞌo kakupa-karu diꞌiti badaꞌii pukaꞌu naꞌiki badaꞌii pukidiba, pukaboota-kao ai ipai pukaꞌu naꞌiki pukidiba tuma tikazi wuꞌiti.  
\v 9 Naꞌiki puawun shaꞌapata-kidan dono oiaꞌo puꞌati, pusoꞌota puꞌaiaz, naꞌiki pukaboota puꞌaiaz. Kaimanaꞌo nii pumakon karikaonanuꞌo kakupa-karu diꞌiti badaꞌii puawun, pukaboota-kao ai ipai dyaꞌutamaꞌo puawun tuma Tuubaruꞌo Tikazi wuꞌiti. 
\s1 Diꞌitinapa-kinai kuwai kaznizo waziwadinaꞌo dauaꞌo 
\r (Luke 15:3-7) 
\p  
\v 10 “Ukauꞌan mishiiman paꞌi uzaudin, aonaa ukashadaꞌanaꞌa wunao sodi kidaꞌa mishidainaouz õgaru. Õkian uꞌati kaikapaꞌa ushaꞌapanum kauꞌan angelnao awunuutapainaouz ĩdyaun, karikaonanuꞌo daꞌi ĩtukapauzon õdaru aokazi iaꞌoraz.  
\v 11 [Daonaiora Aokazi Ikiꞌo waꞌatin ukazannaataꞌanan pidannao waziwadinaꞌo.]\f + \fr 18:11 \ft Kiwiiniꞌo saada-kariwai idaꞌa, aonaa diꞌoraz saadinpanuꞌu.\f* 
\p  
\v 12 “Naꞌapam mani puꞌitiiman pidan shaꞌapatinan kaꞌuzaꞌo 100 kaznizonao idi, baudaꞌapaꞌo uꞌuza waziwadinan dono pairibannao ai? Aonaꞌo nii mani uwaꞌakan zii wunaouꞌu naꞌainaouz naꞌiki udorotaꞌanan wuruꞌu waziwadinaꞌoraz pairibannao ai?  
\v 13 Õkowaadan uꞌati mishiꞌo, uikodan donoꞌo naazu tuukiaꞌo nii ukonaukian wuru dauꞌanaꞌa baudaꞌapaꞌoraz kaznizo, iribaꞌo mawaziwadin-kainao dauꞌatiꞌo ai.  
\v 14 Naꞌapaꞌo kapam ukauꞌan õDaru aokazi iaꞌo, aonaa baudaꞌapa uaipan wunao sodi kida waziwadinanuꞌu.” 
\s1 Umin-mishidan shaꞌapatan an //  oiaꞌo uꞌati 
\p  
\v 15 Jesus kian koshan, “Pumin-mishidan shaꞌapatan dono oiaꞌo puꞌati, puparadanaaka uꞌati, mazan soo unao sodi karikaonan. Puparada kizi uꞌati ushaꞌapatan dauꞌan oiaꞌo puꞌati. Aizii uabatan dono puparadan, punaꞌakan puꞌinawuzu powaꞌa ati kaimanaꞌo idaꞌati wuruꞌu.  
\v 16 Mazan aonaan an uabataꞌazon puparadan, puzaamata baudaꞌapaꞌa naa oo dyaꞌutamaꞌa naa pidannao punaꞌakan nii putuma uꞌidiꞌiti. Uruu naꞌapa wuruꞌu dyaꞌutamaꞌo oo idikinaudaꞌuꞌo pidannao aidan nii pakowaadan idaꞌan mishiꞌo wuruꞌu puparadan ushaꞌapatan dauꞌan oiaꞌo puꞌati.  
\v 17 Aizii aonaan an uabataꞌazon ĩparadan, pukowaada baokopa pumin-mishidannao ati. Mazan aizii aonaan an uabataꞌazon ĩparadan putaapa uruu naꞌapa putaapan kawan mamishida-kaꞌo Tominkaru oo zaamaapauzonao tax puraatannaa kawan.” 
\p  
\v 18 “Õkowaadan unao ati mishiꞌo: Kanom aonaꞌo unao kashaapan daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa, aonaꞌo nii ukashaapa-kao aokazi ii. Kanom ukashaapanii daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa, kashaapa-karu niizu aokazi ii.  
\v 19 Õkowaadan uꞌati koshan: Naꞌapainim dyaꞌutamaꞌo unao, unaꞌapatan an unyukunuu naꞌapa kida utoriinapa kizi dauꞌan daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa, õdaru Tominkaru shaꞌapatan nii uꞌatizu.  
\v 20 Ushaꞌapanum kauꞌan naꞌian dyaꞌutamaꞌo oo idikinaudaꞌuꞌo baokopatinpainao ĩmishidan idi õgaru, naꞌiaꞌo nii Õgaru ĩtuma.” 
\s1 Pidan mawinipinaatapainao dauaꞌo 
\p  
\v 21 Udaunaꞌan Peter waꞌatin Jesus idaꞌati, naꞌiki ukian Jesus ati, “Naobanai, naꞌapaudaꞌum nii õpowaꞌatan kida õmarinaꞌatan õꞌinawuzu shaꞌapatanii oii kidaꞌo õꞌati? Atii 7 diꞌiti?” 
\p  
\v 22 Jesus dakoꞌatinuzu, ukian uꞌati, “Aonaa 7 mani, mazan ipai dono, ushaꞌapata-kao kawanaꞌati.\f + \fr 18:22 \fq Aonaa 7 mani, mazan ipai dono, ushaꞌapata-kao kawanaꞌati: \ft Greek paradan idaꞌan, 7 times 70 kii.\f* 
\p  
\v 23 “Ukauꞌan kaikapaꞌo wuruꞌu Tominkaru naobanai-tinapanuz: naꞌapa king pishainan kawan papoitorunao ai ĩmawinipinaatapanii kida dauꞌan.  
\v 24 Usakadaꞌakan anaꞌa naa papishainpan, baudaꞌapaꞌo upoitoru naꞌaka-kao uꞌidaꞌati dobataꞌo manawun puraata umawinipinaatapanuz.  
\v 25 Wuruꞌu upoitoru aonaa upuraatan turuan ukawinipinaatan wuruꞌu umawinipinaatapaniaz. Uruu idi king dyuudan naa usellii-kao paudaiaro naꞌiki paudainao tuma, naꞌiki ipai ushaꞌapauz kida, umawinipinaatapanii kawinipinaata-kinao niꞌi naa.  
\v 26 Sariapa udopian kowas wuruꞌu upoitoruz, uruu idi ukodoruꞌukan uawun baara imiꞌi baara iti king kanaapu ati. ‘Puzaudapaꞌa naa zii shoman, õkawinipinaatan nii zii ipai õmawinipinaatapanii kidaz,’ ukian uꞌati.  
\v 27 Unaꞌapan idi king kashaꞌora-kidanuz, uruu idi umarinaꞌatan naa umawinipinaatapanii kida, naꞌiki kaiman utaapadan umakon naa padapu iti. 
\p  
\v 28 “Aizii naꞌikiꞌo umakoꞌokan wuruꞌu upoitoruz, uikoda pamin-kaudinan mawinipinaatapaꞌo paugaru, aonaa dobataꞌo manawun mani. Uzaamatanuz naꞌiki udyukuruutanuzu, ‘Pukawinipinaata õꞌati pumawinipinaatapanuz õgaru,’ ukian uꞌati.  
\v 29 Uruu idi umin-kaudinan dopian kowas, ukodoruꞌukan ukanaapu ati. Ukian, ‘Puzaudapaꞌa naa zii shoman, õkawinipinaatan nii pugaru.’  
\v 30 Aonaa mazan arawu nyukunuu naꞌapanuꞌu. Mishiꞌoraiman ukaboota-kidan naa pamin-kaudinan taraa-kizai iti, atii uipaian dono zii pakawinipinaatan pamawinipinaatapanii. 
\p  
\v 31 “Baꞌorainao poitoruinao tukapan idi ushaꞌapatan naꞌapaꞌo, tuukii ĩnyukunuu kashaꞌoran. Uruu idi ĩmakon King diꞌiti naꞌiki ĩkowaada king ati ipai aimaakan ushaꞌapatanii kida dauꞌan.  
\v 32 Udaunaꞌan King dapada-kidan wuruꞌu poitoruiz. King kian uꞌati, ‘Pugaru dikaudaꞌo poitorui. Õmarinaꞌata puꞌai ipai pumawinipinaatapanii õꞌai, pudopian idi puparadan õꞌati.  
\v 33 Aonaa mooko pukashaꞌora-kidan pumin-kaudinan kapam, õkashaꞌora-kidan kawan pugaru?’  
\v 34 King toꞌoran tuukii, uruu idi ukaboota-kidan wuruꞌu poitoruiz taraa-kizai iti, naꞌii upatakaꞌuta-kao atii ukawinipinaatan ipai pamawinipinaatapanii.” 
\p  
\v 35 Udaunaꞌan Jesus kian, “Naꞌapaꞌo nii õdaru aokazi iaꞌoraz shaꞌapatan ipai unao ati, umamarinaꞌatakan dono unyukunuu ii uꞌinawuzu shaꞌapatanii dikaudaꞌo uꞌati.” 
\c 19  
\s1 Jesus kakinaopan muudaaka-karu ai 
\r (Mark 10:1-12) 
\p  
\v 1 Aizii Jesus ipaian donoꞌo naa pakakuwaapan naꞌii, umakon naa Galilee Baara iki, Judea Baara iti, Jordan Waꞌo baza itinpuꞌu diꞌitinapa.  
\v 2 Naꞌii iriba pidannao daꞌananuzu naꞌiki ukakuda karinainao naꞌii.  
\v 3 Pabiꞌi kida Phariseenao waꞌatin uꞌidaꞌati ĩtiwaa-kidapaꞌananuz. Ĩpishaanuzu kaikapaꞌa: “Wakakinaorinaa taapada daonaiora muudan paudaiaro naꞌapaꞌoram dikin ii karikaonan?” 
\p  
\v 4 Jesus dakoꞌatin ĩdyaun, ukian, “Aonaa mooko uaitauzon Tominkaru Paradan saada-kariwaiz tawuruꞌu ukianuz, usakadin-kizi iki Tominkaru toman daonaiora naꞌiki zun.  
\v 5 Naꞌiki Tominkaru kian, ‘uruu idi daonaiora muudinan nii padaru naꞌiki padaro ai ubaudaꞌapatinan paudaiaro tuma. Ukauꞌan dyaꞌutamainaouz, baudaꞌapatinan nii.’  
\v 6 Uruu idi aonaa dyaꞌutamaꞌoraꞌa naa mani ĩdyaun, mazan baudaꞌapaꞌoraꞌa naa. Kanom Tominkaru baudaꞌapatanii, aonaa turuu pidan muudaaka-kidan.” 
\p  
\v 7 Phariseenao pishaan Jesus koshan. Ĩkian, “Kanom nii Moses kakinaori, kashaapan daonaiora muudan paudaiaro pasaadan idaꞌan muudaaka-karu kaaritannaa?” 
\p  
\v 8 Jesus dakoꞌatin, ukian, “Moses kashaapan umuudan udaiaronao, ushaꞌapanum kauꞌan kashaꞌapannaa uꞌati utominapa-kida-kinao ukashadamikin idi, mazan usakadin-kizi iki, aonaa Tominkaru kashaapan naꞌapaꞌo.  
\v 9 Õkowaadan uꞌati, naꞌiaꞌoram unao muudaꞌo paudaiaro omashaapan puꞌu kaiman utuma, udaunaꞌan ukaudaiaron baꞌoran zun idi, utoman oiaꞌo wuruꞌu ubaꞌorantapan idaꞌan.” 
\p  
\v 10 Jesus tominapa-kidaniinao kian uꞌati, “Unaꞌapan idi kaikapaꞌa daonaiora kaudaiaron dauꞌan, kaiman zii mani aonaa kaudaiaro-karu.” 
\p  
\v 11 Jesus dakoꞌatin ĩdyaun, ukian, “Aonaa pidan nyukunuu naꞌapan ipai pamashaapaꞌazon dauꞌu naꞌapa, kaiwuruꞌu uparadan kian kawanaꞌati, soo wunaouꞌu Tominkaru taaniaz ĩꞌati ĩturuuda-kinaa nii, pamashaapan maudaiaro-daun.  
\v 12 Pabiꞌi kida daonaioranao, aonaa ĩkaudaiarouzon, ushaꞌapanum kauꞌan naꞌapaꞌo karikaonan ĩtominan makuuta-kariwai kawanuꞌo ĩdyaun pashakatan diꞌikiꞌo; baꞌorainao, ĩmakuuta-kao idiꞌo aonaa ĩkaudaiaron; baꞌorainao, ĩkaudinaꞌazon idi paꞌan karikaonan Tominkaru ati. Kanom mashaapaꞌazon naꞌapa, marii umashaapan naꞌapa.” 
\s1 Jesus naꞌiki koraiziannao dauaꞌo 
\r (Mark 10:13-16; Luke 18:15-17) 
\p  
\v 13 Udaunaꞌan pidannao naꞌakan duusodi kidainao koraiziannao Jesus idaꞌati ĩaipan upishatan ĩdyaun, naꞌiki utoriinapa-kidan ĩdyaun. Mazan Jesus tominapa-kidaniinao mashaatan pidannao naꞌakainaouz ĩdyaun.  
\v 14 Unaꞌapan puꞌu mazan Jesus kian, “Marii koraiziannao waꞌatin õꞌidaꞌati, aonaa umashaataꞌanaꞌa ĩdyaun, ushaꞌapanum kauꞌan ĩnao kawanuꞌo pidan wuruꞌu zaamataꞌoraz Tominkaru panyukunuu naobanaa nii.”  
\v 15 Ukauꞌan upishatan naa ĩdyaun, naꞌiki utoriinapa-kidan ĩdyaun. Udaunaꞌan umakon naa naꞌiki. 
\s1 Jesus kakinaopan dauaꞌo 
\r (Mark 10:17-31; Luke 18:18-30) 
\p  
\v 16 Baukapaiman paꞌinaꞌo daonaiora kaawan Jesus idaꞌati. Ukian, “Tiichaa, kanom kaimanaꞌo õshaꞌapatan nii õikoda-kinaa nii karikaonanuꞌo kakupa-karu?” 
\p  
\v 17 Jesus kian uꞌati, “Kanom nii pupishaan õgaru kaimanaꞌo dauꞌan? Kainaꞌa baudaꞌapa kaimanaꞌo, soo Tominkaru. Puaipan dono karikaonanuꞌo kakupa-karu, puizoꞌati Tominkaru kakinaori kida.” 
\p  
\v 18 “Naꞌiaꞌoram kakinaorii kida,” daonaiora kian. 
\p Jesus dakoꞌatin, ukian uꞌati, “Aonaa puzowiaꞌanaꞌa pidan, manaꞌa pubaꞌorantapaꞌanaꞌa, aonaa pukoidapaꞌanaꞌa, aonaa pumariidinaꞌanaꞌa,  
\v 19 pumarainapa pudaru naꞌiki pudaro, naꞌiki pumarainapa baꞌoran pidan naꞌapa pumarainpinan kawan.” 
\p  
\v 20 “Õkoraidaonaan ikiꞌo ipai õizoꞌatin uruu kida kakinaorii. Kanomaꞌa naa õshaꞌapata powaꞌa?” paꞌinaꞌo daonaiora kian. 
\p  
\v 21 Jesus kian uꞌati, “Puaipan dono mishiꞌo pukaimanan, pumako puselliinaka ipai pushaꞌapauz putaa kizi upuraatannaa patakaꞌutinainao ati. Naꞌapa kashaꞌapauziꞌo nii pugaru aokazi ii. Naꞌiki pudaꞌanaꞌa naa õgaru.”  
\v 22 Aizii wuruꞌu paꞌinaꞌo daonaiora abatan Jesus kian kaikapaꞌa, tuukii ukashaꞌoran umakon naꞌiki, ushaꞌapanum kauꞌan umanawunuꞌo ukashaꞌapauzin wuruꞌu uruuz. 
\p  
\v 23 Udaunaꞌan Jesus kian patominapa-kidaniinao ati, “Õkowaadan uꞌati mishiꞌo: Kashaꞌapannaꞌo nii manawun kapuraatanuꞌo pidan ati Tominkaru naobanaitapa-kao.  
\v 24 Õkian powaꞌa koshan uꞌati: Kashaꞌapannaꞌo nii manawun kapuraatanuꞌo pidan ati Tominkaru naobanaitapa-kao, camel kaꞌiitan ai pamorotan akosa awun shaawata.” 
\p  
\v 25 Aizii Jesus tominapa-kidaniinao abatan idi Jesus kian kaikapaꞌa, tuukii manawun ĩdiꞌitinpan. Uruu idi ĩkian, “Kanomaꞌo nii mooko turuu ukazannaatinan?” 
\p  
\v 26 Sariapa Jesus awunuupaꞌakan ĩꞌidiꞌiti, naꞌiki ukian ĩꞌati, “Kaiwuruꞌu kashaꞌapannaꞌo pidan ati, mazan Tominkaru ati aonaa naꞌiaꞌoram aimaakan kashaꞌapannaꞌo nii.” 
\p  
\v 27 Uruu daunaꞌan Peter paradan, ukian, “Putukapa, ipai wawaꞌakan waaimaakanutu kida wadaꞌanan idi pugaru. Aizii kanomaꞌo niꞌi naa waikoda waꞌati?” 
\p  
\v 28 Jesus kian ĩꞌati, “Õkian uꞌati mishiꞌo: Daonaiora Aokazi Ikiꞌo umanawunuꞌo nii unaobanai-tinan diinaꞌitiꞌi amazada paꞌinaada-kao donoꞌo naa. Naꞌapain uruu dono unao, 12 daꞌanpainaouz õgaru, naobanai-tinaꞌo nii kapam. Naꞌiki ukazowautapan nii 12 Israel dani-daunnao donozinaa kida.  
\v 29 Aizii ipai pidannao waꞌakainao padapu, waꞌakainao paꞌinawuzunao oo padadakoonao, waꞌakainao padaru oo padaro oo paudainao oo pazakapun padaꞌanan idi õgaru, taa-karu nii ĩꞌati powaꞌaꞌo zii udiriꞌin, pakashaꞌapauzin ai aka kiwiitapa. Naꞌiki karikaonanuꞌo nii ĩmashaapan Tominkaru tuma.  
\v 30 Mazan iriba pidannao umanawunuꞌo ĩtaapa-kao kai, diinaꞌitiꞌi aonaꞌo nii ĩtaapa-kao umanawunuꞌo nii. Naꞌiki pidannao aonaꞌo ĩtaapa-kao umanawunuꞌo nii kai, mazan diinaꞌitiꞌi umanawunuꞌo nii ĩtaapa-kao paꞌan.” 
\c 20  
\s1 Kapaoribaꞌo kawinipinaatan dauaꞌo papoitorunao 
\p  
\v 1 Jesus kian koshan, “Kaikapaꞌo wuruꞌu Tominkaru naobanai-tinapanuz: kapaoribaꞌo naobanai kawan, makoꞌoraz chaapiꞌikiiman upidanaapaꞌanan kaudinainao niꞌo dauꞌan paꞌati.  
\v 2 Ukowaadan papoitorunao ati pakawinipinaatan nii ĩdyaun baudaꞌapa wiziꞌiꞌo puraata,\f + \fr 20:2 \fq wiziꞌiꞌo puraata: \ft Greek paradan idaꞌan udakota-kao denarius.\f* baudaꞌapaꞌo kamoo kaudin-karu kawanaꞌati. Ĩnyukunuu naꞌapan idi, uruꞌu naa udyuudan ĩkaudinaꞌanan papaoriba grape baawu iti.  
\v 3 Udaunaꞌan 9 oꞌclock umakon koshan, uikoda market ii baokoinao daonaioranao kadishitapan, aonaa kanom ĩshaꞌapaapan.  
\v 4 Uruu idi ukian ĩꞌati, ‘Umako ukaudinaꞌan õpaoriba baawu iti. Ukaudinan kawanaꞌatiꞌo nii õkawinipinaatan unao.’ Ukauꞌan ĩkaudinaꞌanan naa uꞌati.  
\v 5 Aizii sakitapa kamoo naꞌapa koshan ushaꞌapatan. Udaunaꞌan 3 oꞌclock, naꞌapa koshan.  
\v 6 Udaunaꞌan 5 oꞌclock, umakon naa koshan market iti. Kainaꞌa zii uikodan pidannao naꞌii, aonaa kanom ĩshaꞌapaapan. Sariapa upishaan ĩdyaun, ‘Kanom nii unaꞌan daꞌaꞌa baudaꞌapa kamoo? Aonaa ukaudinaꞌanan?’  
\v 7 Ĩkian uꞌati, ‘Aonaa mazan kanom zaamatan waunao kaudinaꞌanaꞌo nii.’ Uruu idi ukian ĩꞌati, ‘Ukauꞌan umako ukaudinaꞌan õꞌati õpaoriba baawu ii.’ 
\p  
\v 8 “Aizii kamoo tipitanin kapaoribaꞌo kian pafoomaanan ati, ‘Pudapadaꞌa naa kaudinainao daꞌatiꞌi wakawinipinaata kiziꞌi naa ĩdyaun. Kiwiitapaꞌo nii wakawinipinaatan dawuꞌitiiniinao ĩsakadan pakaudinan, naꞌiki waipaian nii kiwiitapainao ĩsakadan pakaudinan diꞌiti.’  
\v 9 Aizii kaudinainao 5 oꞌclock diꞌiki, kiwiin ĩkawinipinaata-kao. Baudaꞌapa wiziꞌiꞌo puraata kida ĩzaamatan.  
\v 10 Ukauꞌan kiwiitapainao ĩsakadan pakaudinan zauda-kidan dobata-kidaꞌo nii pakawinipinaata-kao makaudin-kainao ai baudaꞌapa kamoo. Mazan naꞌapa kida kapam ĩkawinipinaata-kao, baudaꞌapa wiziꞌiꞌo puraata kida ĩzaamatan. 
\p  
\v 11 “Pazaamatan daunaꞌan papuraatan, ĩparada-paradaapan ĩtoꞌoradinan kapaoribaꞌo ati.  
\v 12 Ĩkian uꞌati, ‘Dawuꞌitiiniinao ĩkaudinan masakaudaꞌuꞌo ĩkaudinankan, baudaꞌapa hour sodi, mazan waunao baudaꞌapa kamoo wakaudinan wabaiaapan wiichaꞌo kamoo, mazan upuꞌu zii pukawinipinaatan ĩdyaun naꞌapa kida manawun waunao kawan.’  
\v 13 Kapaoribaꞌo kian baudaꞌapaꞌo ati, ‘Õpaonaru, aonaa õkoidapan pugaru, punaꞌapatanii punyukunuu õkawinipinaataꞌazon dauꞌan pugaru baudaꞌapa wiziꞌiꞌo puraata baudaꞌapaꞌo kamoo.  
\v 14 Pumakoꞌo naa pudapu iti, kainaꞌaꞌa naa puzaamatan pupuraatan. Õaipan kawanaꞌatiꞌo õkawinipinaatanuz dawuꞌitiiniꞌoraz ĩkaudinan, naꞌapa õkawinipinaatan kawan pugaru.  
\v 15 Aonaa turuu mooko õshaꞌapatan õpuraatan naꞌapam õaipan kawanaꞌati? Oo pukishauzin õkawinipinaatan idi kaiman wunaouꞌu dawuꞌitiiniinaouz ĩkaudinan?’” 
\p  
\v 16 Jesus katokontan pakuwaa pakian idaꞌan, “Pidannao aonaꞌo ĩtaapa-kao umanawunuꞌo nii kai, mazan diinaꞌitiꞌi umanawunuꞌo nii ĩtaapa-kao. Naꞌiki pidannao umanawunuꞌo ĩtaapa-kao kai, diinaꞌitiꞌi aonaꞌo nii ĩtaapa-kao umanawunuꞌo nii.” 
\s1 Idikinautan Jesus kowaadan naꞌapam nii pamawakan 
\r (Mark 10:32-34; Luke 18:31-34) 
\p  
\v 17 Aizii Jesus makon naa Jerusalem iti. Pamakopa-kizi an udapadan wuruꞌu 12 patominapa-kidaniinaouz panaꞌitinapu baꞌorainao pidannao ai, naꞌiki ukian ĩꞌati.  
\v 18 “Wamakon wuruꞌu Jerusalem iti, naꞌiaꞌo nii Daonaiora Aokazi Ikiꞌo kaakapaa-kao patarubanao ati, faadaanao zowaunaanaouz, naꞌiki tiichaapauzonaouz Moses kakinaori dauꞌu. Naꞌiki ĩtaan nii uruu zowii-karu nii,  
\v 19 naꞌiki udaunaꞌan ĩtaan nii uruu Gentilenao\f + \fr 20:19 \fq Gentilenao: \ft pidannao panaꞌaꞌo Jewnao ai. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* ati. Ĩnaouꞌo niꞌi naa dakoapa uruu, pabankiitinan idaꞌan udauꞌan naꞌiki ĩbaꞌizian nii tuukii uruu. Udaunaꞌan ĩtaukan nii uruu cross diꞌiti naꞌiki umawakan nii, mazan idikinaudaꞌutan kamoo daunaꞌan, Tominkaru kadishita-kidan nii uruu kakupa powaa iti pamawaka-kizi iki.” 
\s1 Daroi pishaan Jesus oaipan ushaꞌapatan paaiapanii 
\r (Mark 10:35-45) 
\p  
\v 20 Uruu daunaꞌan James naꞌiki John daro, Zebedee daiaroz, kaawan paudainao daonaioranao tuma Jesus idaꞌati. Sariapa okodoruꞌukan naꞌiki odawukan ukanaapu ati. Opishaanuzu, oaipan ushaꞌapatan paaiapanii.  
\v 21 Jesus kian oꞌati, “Kanom puaipan õshaꞌapatan puꞌati?” 
\p Sariapa okian uꞌati, “Õaipan pusakanata-kidan diꞌoraz õdainaouꞌu naobanai nii punaobanai-tinan dono. Marii pusakanata-kidan baudaꞌapa pudiwaꞌora antanapu, naꞌiki baꞌoran puꞌashabaron antanapu.” 
\p  
\v 22 Jesus tanawatinan daonaioranao naꞌiki ĩdaro diꞌiti. Ukian ĩꞌati, “Aonaa uaitapanii dauꞌanaꞌo mani wuruꞌu upishaanuz õgaru. Ukaꞌiitan nii mooko wuruꞌu õbaiaapan niꞌoraz?”\f + \fr 20:22 \fq Ukaꞌiitan nii mooko wuruꞌu õbaiaapan niꞌoraz? \ft oo “Ukaꞌiitan nii mooko utuzan wuruꞌu õtuzan niꞌoraz baiainapa-karu koopo wazoo?”\f* 
\p “Oo, wakaꞌiitan nii,” ĩkian uꞌati. 
\p  
\v 23 Jesus kian ĩꞌati, “Mishiꞌo nii ubaiaapan õbaiaapan niꞌoraz. Mazan kanomaꞌo nii sakanata õdiwaꞌora antanapu naꞌiki õashabaron antanapu, aonaa turuu õshaꞌapatan, mazan õdaru aokazi iaꞌo minziiwata-kidanii wuruꞌu sakanata-kizaiz pazaamataniinao ati.” 
\p  
\v 24 Aizii 10 baꞌorainao utominapa-kidaniinao abatan naꞌapaꞌoraz dauꞌu, tuukii ĩtoꞌoran dyaꞌutamainao ati, makonkainaouz padaro tuma.  
\v 25 Uruu idi Jesus dapadan baokopa ĩdyaun naꞌiki ukian ĩꞌati, “Uaitapanii naꞌapam baꞌoran pidannao zowaunaanao, mamishida-kainaouz Tominkaru, waranuitapan papidanannao ĩnaobanai-tinpan idaꞌan ĩꞌati.  
\v 26 Mazan unao, aonaa umashaapaꞌanaꞌa naꞌapa, mishiꞌoraiman kanom aipaꞌo panaobanai-tinpan, marii ukaudinan unao ati poitorui kawan.  
\v 27 Naꞌiki kanom umanawun-tinpaꞌazoꞌo pairibannao ai, marii upoitoruitapa-kidinan ipai pidannao ati.  
\v 28 Naꞌapa Daonaiora Aokazi Ikiꞌo, aonaa uwaꞌatin umanawun-tinpaꞌanan mani, mazan upoitoruitapa-kidinaꞌanan ipai pidan ati, naꞌiki ukazannaataꞌanan pidannao paꞌoian ai umawakan idaꞌan.” 
\s1 Jesus kakudan //  dyaꞌutam ishaawunnao 
\r (Mark 10:46-52; Luke 18:35-43) 
\p  
\v 29 Baꞌoran dono Jesus naꞌiki utominapa-kidaniinao makon donoꞌo naa Jericho iki, iriba pidannao makon Jesus dawuꞌati.  
\v 30 Aizii naꞌapain naꞌii dyaꞌutam ishaawunuꞌo daonaioranao sakanatapan dunapo daawa ii. Ĩabatan idi Jesus dobatapan kowaada-kao, uruu idi ĩkadakon. Ĩkian, “David Takaan-daun,\f + \fr 20:30 \fq David Takaan-daun: \ft Kotuaꞌo Tominkaru kian udyuudan nii baudaꞌapa David Takaan-daun umanawunuꞌo naobanai nii.\f* waNaobanaa, pukamunan-kida waunao.”  
\v 31 Sariapa pidannao towaudaꞌuan ĩdyaun, ĩdyuudan ĩmashaadinan, mazan powaꞌa zii manawun ĩkadakon diiwaꞌo idaꞌan. Ĩkian, “David Takaan-daun, wanaobanaa, pukamunan-kida waunao.”  
\v 32 Jesus kadishitaꞌakan pamakopa-kiziꞌi, naꞌiki udapadan ĩdyaun paꞌidaꞌati. Upishaan ĩdyaun, ukian, “Kanom uaipan õshaꞌapatan uꞌati?”  
\v 33 Ĩkian uꞌati, “Wanaobanaa, waaipan pusaabaan waawun watukapa kizi.”  
\v 34 Jesus kamunan-kida ĩdyaun, uruu idi upishatan ĩawun kida. Sariapa ĩtukapaꞌakan amazada, naꞌiki ĩmakon naa Jesus tuma. 
\c 21  
\s1 Jesus konaukii-kida-kao ukaawan dono Jerusalem ati 
\r (Mark 11:1-11; Luke 19:28-40; John 12:12-19) 
\p  
\v 1 Aizii Jesus naꞌiki utominapa-kidaniinao maonapatan naa Jerusalem iti, ĩkaawan Bethphage iti, wiizai Olive Naawa iaꞌoraz. Naꞌikiꞌi naa udyuudan dyaꞌutam patominapa-kidaniinao paꞌuaꞌati.  
\v 2 Ukian ĩꞌati, “Umako wakanaapu iaꞌoraz wiizai diꞌiti. Naꞌiaꞌo nii uikodan koꞌidinpaꞌo chaakashi,\f + \fr 21:2 \fq chaakashi: \ft English idaꞌan, donkey.\f* kainaꞌaꞌo nii odani koꞌidinpaꞌo kapam odazabaꞌa. Ubuzuuta ĩdyaun naꞌii, udaunaꞌan unaꞌakan ĩdyaun õꞌidaꞌati.  
\v 3 Pidan pishaan an unao kanom nii unaꞌakan ĩdyaun, ‘Naobanai aipan ĩdyaun,’ ukii uꞌati. Sariaapaꞌo nii utaapadan unaꞌakan ĩdyaun.”  
\v 4 Naꞌapaꞌoraz Tominkaru prophetin kuwaa mishiin-kinaꞌa naa. Ukianuz: 
\q1  
\v 5 “Pukowaada Zion iainao pidannao\f + \fr 21:5 \fq Zion iainao pidannao: \ft Jerusalem sannao, oo ipai Israelitenao.\f* ati. 
\q2 ‘Utukapa king, unaobanaa, waꞌatin uꞌidaꞌati. 
\q1 Aonaa uꞌatadinpan, chaakashi barau an uwaꞌatin, 
\q2 paꞌinaꞌo chaakashi uzaidapan.’” 
\p  
\v 6 Udaunaꞌan tominpainao, udyuudaniinaouz makon, naꞌiki ĩshaꞌapata ipai naꞌapa Jesus dyuudan kawanaꞌati.  
\v 7 Ĩnaꞌakan chaakashi paudani tuma, naꞌiki ĩtaan pakamichan kida utabanaa nii, uruꞌu naa Jesus zaidanuzu.  
\v 8 Iriba pidannao, makopainao Jesus tuma, kadamaradan pakamichan kida dunapota. Baꞌorainao dukutan puꞌu atamun waoda kaanaba sodi kidaꞌa, ĩmuudan kidaz dunapota Jesus mako kizi nii.  
\v 9 Iribainaouz pidannao makopainao uꞌuaꞌati, naꞌiki udawuꞌati, kadakoinaanan konaukii diiwaꞌo idaꞌan. Ĩkian, 
\q1 “Wakonaukii-kida Tominkaru, David Takaan-daun dauꞌan. 
\q1 Marii Tominkaru kaimanan, diꞌoraz Naobanai atiꞌo, 
\q2 kaawaꞌoraz uaipan kawanaꞌati. 
\q1 Wakonaukii-kida Tominkaru aokazi iaꞌoraz.” 
\p  
\v 10 Jesus morotan donoꞌo naa Jerusalem iti, tuukii naꞌiainao pidannao diꞌitinpan udauꞌu. Uruu idi ĩkian Jesus dauꞌan, “Kanom wuruꞌu uruuz?” 
\p  
\v 11 Sariapa Jesus tumainao kian ĩꞌati, “Jesus wuruꞌu, uruu Nazareth san, Galilee Baara ikiꞌo prophet.” 
\s1 Jesus makon Tominkaru Dapu iti 
\r (Mark 11:15-19; Luke 19:45-48; John 2:13-22) 
\p  
\v 12 Udaunaꞌan Jesus kaawan Tominkaru Dapu iti. Naꞌii uwaataabiꞌian selliipainao kida uzainao naꞌiki toriipainao kida uzainao taa-kariwai niꞌo Tominkaru ati. Udorau-kidan shakataaka-kidauzonao puraata miisan\f + \fr 21:12 \fq miisa: \ft English idaꞌan, table.\f* kida, naꞌiki selliipainao wakokoonao taba kida.  
\v 13 Ukian ĩꞌati, “Tominkaru Paradan saadinpaꞌo kian, ‘Õdapu dakota-kao nii toriinapa-kizai dapunaa nii, mazan unao ukaiwaapanuzu koidimikinao dizinapa-kizi nii.’” 
\p  
\v 14 Naꞌii Tominkaru Dapu ii, ishaawunnao naꞌiki machiꞌika-kainao kaawan Jesus idaꞌati. Ukakuda ipai ĩdyaun.  
\v 15 Faadaanao zowaunaanao naꞌiki tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, tuukii ĩtoꞌoran naꞌiki ĩkashanau-kidan Jesus patukapan idi Jesus shaꞌapatan konaunamaꞌo naꞌiki umanawun kidaꞌo aimaakan, naꞌiki paabatan idi koraiziannao kadakoinpan Tominkaru Dapu ii aka. “Wakonaukii-kida Tominkaru, David Takaan-daun\f + \fr 21:15 \fq David Takaan-daun: \ft Kotuaꞌo Tominkaru kian udyuudan nii baudaꞌapa David Takaan-daun umanawunuꞌo naobanai nii.\f* dauꞌan,” ĩkian. 
\p  
\v 16 Uruu idi ĩpishaan Jesus. Ĩkian, “Puabatanii naꞌapaꞌoram koraiziannao kadakoinpan pudauꞌan?” 
\p “Oo, õabata,” Jesus kian ĩꞌati. “Aonaa mooko uaitauzon naꞌapaꞌo dauꞌu Tominkaru Kaaritan idaꞌa? Ukianuz, ‘Putominapa-kidanii koraiziannao sodi kida aitapaꞌo nii pakonaukii-kidanuz.’” 
\p  
\v 17 Uruu daunaꞌan umakon naa ĩꞌai, umakon naꞌiki patominapa-kidaniinao tuma udaꞌawuꞌanan Bethany iti. 
\s1 Fig kadunaa mawakan 
\r (Mark 11:12-14, 20-24) 
\p  
\v 18 Baꞌoran chaapiꞌiki Jesus kiwan naa patominapa-kidaniinao tuma Jerusalem iti. Pakiwapa-kizi an uzamazin naa.  
\v 19 Utukapa fig kadunaa dunapo daawa ii. Sariapa umakon naꞌiti utukapaꞌazon ukaakan, mazan aonaa baudaꞌapa uikodan uꞌaka, soo uanaba paꞌidiwaru. Uruu idi ukian fig kadunaa ati, “Aizii marii aonaa naꞌapainim pukaakauzon powaꞌa.” Unaꞌapan idi, mashaꞌapakii fig kadunaa maririꞌikan naꞌiki umawakan naa.  
\v 20 Kaimanaiman utominapa-kidaniinao tukapan naꞌapam atamun mawakaꞌakan kadimanaꞌo idaꞌan, naꞌiki tuukii ĩdiꞌitinpan udauꞌu. Uruu idi ĩpishaan Jesus. Ĩkian uꞌati, “Naꞌapaꞌoran naa fig kadunaa mawakaꞌakan kadimanaꞌo idaꞌan manawun?” 
\p  
\v 21 Jesus kian ĩꞌati, “Õkowaadan nii uꞌati mishiꞌo, umishidan an kaimanaiman, aonaa umamishidakan bii an mani, ukaꞌiitan nii ushaꞌapatan powaꞌa zii õshaꞌapataꞌaka nii ai. Turuꞌo nii ukian midukuo ati, ‘Midukuo, puzikadin diꞌikiꞌi paran baoko iti.’ Naꞌapaꞌo nii ushaꞌapatinan uꞌati.  
\v 22 Ukauꞌan taa-karu nii uꞌati upishaanii utoriinpan idaꞌan Tominkaru ati, umishidan an õgaru.” 
\s1 Jesus pishaa-kao kanom aipan atiꞌo ushaꞌapaapan aimaakan kida 
\r (Mark 11:27-33; Luke 20:1-8) 
\p  
\v 23 Aizii Jesus kaawan naa powaa ati Tominkaru Dapu iti. Utominapa-kidan puꞌu pidannao naꞌii, faadaanao zowaunaanao naꞌiki kazowautapainao Jewnao kaawan naꞌiti uꞌidiꞌiti. Ĩpishaanuzu, ĩkian, “Kanom aipan atiꞌo pushaꞌapatan kaikapaꞌoraz aimaakan kidaꞌa? Kanom dyuudanii pushaꞌapatan naꞌapa kidaꞌo?” 
\p  
\v 24 Jesus kian ĩꞌati, “Ukowaada õꞌati baudaꞌapaꞌo aimaakan dauꞌu õpishaan an unao. Ukowaadan an õꞌati, õkowaadan nii uꞌati kanom aipan atiꞌi õshaꞌapatanuzu naꞌapa kidaꞌo aimaakan.”  
\v 25 Uruꞌu naa Jesus pishaan ĩdyaun. Ukian ĩꞌati, “Kanom aipan atiꞌi John chikaawunuupauzon pidannao? Tominkaru aipan atiꞌo oo pidannao aipan atiꞌo?” 
\p Sariapa ĩparadan paꞌatiaaka kida Jesus pishaanii dauꞌan. Ĩkian, “Wakian dono uꞌati Tominkaru aipan atiꞌo John chikaawunuuapanuz pidannao, sariaapaꞌo nii ukian waꞌati, ‘Kanom nii mooko aonaa umishidanuzu.’  
\v 26 Aizii wakian an ‘pidannao aipan atiꞌo,’ mazan watarii panaadon pidannao shaꞌapatan nii waunao dikaudaꞌo idaꞌan, ushaꞌapanum kauꞌan ipai pidannao mishidanii John, Tominkaru prophetin uruu.”  
\v 27 Uruu idi ĩkian Jesus ati, “Aonaa waaitapan,” ĩkian. 
\p Jesus kian ĩꞌati, “Ukauꞌan aonaꞌo nii õkowaadan uꞌati kanom aipan atiꞌo õshaꞌapaapan diꞌoraz aimaakan kidaꞌa.” 
\s1 Diꞌitinapa-kinai kuwai dyaꞌutamaꞌo daniinao dauaꞌo 
\p  
\v 28 “Naꞌapam uꞌitiiman,” Jesus kian. “Baukapaiman kainaꞌa pidan, dyaꞌutamaꞌo udainao daonaioranao. Umakon kiwiiniꞌo paudani diꞌiti, naꞌiki ukian uꞌati, ‘Õdani, pumako pukaudinaꞌan aizii õpaoriba grape baawu iti.’  
\v 29 Udani dakoꞌatin uparadan. Ukian, ‘Aonaa õkaudinaꞌazon.’ Mazan udaunaꞌan udiꞌitinpan sariapa upanaꞌadan panyukunuu, uruꞌu naa ukaudinaꞌanan padaru paoriba grape baawu iti.  
\v 30 Aizii udaru makon naa udawuꞌichan diꞌitiꞌi naa. Naꞌapa koshan udyuudanuzu. ‘Õmakon nii õkaudinaꞌanan,’ ukian paꞌan padaru ati. Mazan upuꞌu, aonaa umakon ukaudinaꞌanan.  
\v 31 Naꞌiaꞌoram udani uꞌitiiman shaꞌapataꞌo padaru aiapanii?” 
\p “Kiwiiniꞌo udani ushaꞌapata padaru aipan kawanaꞌati,” ĩkian uꞌati. 
\p Jesus kian ĩꞌati, “Õkowaadan uꞌati mishiꞌo, zaamaapauzonao tax puraatannaa naꞌiki zunnao kaminshuꞌu-shoronao,\f + \fr 21:31 \fq zunnao kaminshuꞌu-shoronao: \ft ĩnao zaamaapauzonao puraata pakiaapa-kidinan dikin ii.\f* kiwiitaꞌa naa ĩdyaun unao ai Tominkaru naobanai-tinan diꞌiti.  
\v 32 Ushaꞌapanum idi John Chikaawunuupauzo kaawankan, utukapa-kidankan naꞌapam tanawatin-karu mashaapa-karu kaimanaꞌo diꞌiti Tominkaru ati, upuꞌu aonaa umishidanuzu. Mazan zaamaapauzonao tax puraatannaa naꞌiki zunnao kaminshuꞌu-shoronao, ĩmishida uruu paꞌan. Unao, utukapan puꞌu zaamaapauzonao tax puraatannaa naꞌiki zunnao kaminshuꞌu-shoronao tanawatinan paꞌoian ai, mazan upuꞌu zii aonaa utanawatinaꞌazon uꞌoian ai.” 
\s1 Dikaudaꞌo pidannao taapaꞌo //  grape baawu 
\r (Mark 12:1-12; Luke 20:9-19) 
\p  
\v 33 “Uabata baꞌoran diꞌitinapa-kinai kuwai koshan,” Jesus kian. “Baukapaiman kainaꞌa pidan paowan paoribai grape baawu paꞌamazadati diꞌii. Ukorarata awauta wuruꞌu papaoriba baawuz. Udaunaꞌan ukichadan kaꞌunaru dadaraꞌo baaraꞌa, grape uu sararoo-kizinao nii. Udaunaꞌan utoman dokoaꞌo kabaun grape baawu watchmantapa-kizinao nii. Udaunaꞌan utaan naa grape baawu pidannao ati, ĩawunuutapa kizi zii uꞌatizu. Uruꞌu naa umakon naa baꞌoran wiizai iti. 
\p  
\v 34 “Grape ozokan kawanaꞌatiꞌi naa, udyuudan papoitorunao wunao diꞌitiꞌi awunuutapainaouz papaoriba grape baawu, ĩnaꞌanan naa ukaꞌidiwaun-kinaa nii papaoriba aka winipinaa idi.  
\v 35 Mazan uzaamataniinaouz awunuutapaꞌo nii papaoriba grape baawu zaamatan upoitorunao, ĩbaꞌiziautapa baudaꞌapaꞌo, ĩzowii baꞌoran, naꞌiki ĩbowautapa kuba idi baꞌoran.  
\v 36 Udaunaꞌan udyuuda papoitorunao naꞌiti ĩꞌidiꞌiti koshan. Powaꞌa zii ĩiriban kiwiitapaꞌo padyuudaniinao ai. Naꞌapa kiwiitapaꞌo kawan koshan awunuutapainao upaoriba baawu shaꞌapatan ĩdyaun. 
\p  
\v 37 “Dawuꞌitin, udyuudan naa paudani ĩꞌidiꞌiti. Ukian paudani dauꞌan, ‘Ĩmanawuntapan nii paꞌan õdani.’ 
\p  
\v 38 “Mazan awunuutapainao upaoriba baawu tukapan kapaoribaꞌo daniꞌi naa kaawan paꞌidaꞌati. Sariapa ĩkian, ‘Diꞌi naa kapaoribaꞌo dani. Uruꞌo nii wuruꞌu kaidiwauꞌoraz padaru diꞌiki upaoriba baawu idi. Baushaa, wazowii uruu, wazaamata kizi wuruꞌu uꞌidiwau niꞌoraz.’  
\v 39 Uruu idi ĩzaamataꞌakan naꞌiki ĩkozootaꞌakanuz paoribai baawu iki, naꞌiki ĩzowian naazu. 
\p  
\v 40 “Aizii kapaoribaꞌo kaawan donoꞌo naa powaa ati, naꞌapam nii ushaꞌapatan pazaamataniinao awunuutapaꞌo nii papaoriba baawu?” Jesus kian. 
\p  
\v 41 Kazowautapainao pidannao dakoꞌatin Jesus paradan. Ĩkian, “Upatakaꞌutan nii naꞌiki uzowian nii wuruꞌu oiainaouz pidannao. Udaunaꞌan utaan nii papaoriba baawu baꞌoran pidannao ati, kaimanaꞌo nii paꞌan ĩawunuutapanuzu. Ĩnaouꞌo niꞌi naa kaiman ĩtaan uꞌidiwau nii upaoriba aka diꞌiki, upaoriba kaakan dono.” 
\p  
\v 42 Jesus kian ĩꞌati koshan, “Aonaa mooko uaitauzon saada-kariwaiz kida Tominkaru Paradan idaꞌa kaikapaꞌorazuꞌu? 
\q1 ‘Wuruꞌu kuba tomapauzonao kabaun kashadaniaz, 
\q2 madiwautapa-kaꞌoraz ĩtukapan, 
\q1 uruꞌu naa mishiꞌoraiman umanawunuꞌo kuba 
\q2 ipai baꞌoran kubanao ai. 
\q1 Uruu Tominkaru kaudin-kizi wuruꞌu, 
\q2 umanawunuꞌoraz utukapa-kao.’\f + \fr 21:42 \ft Psalm 118:22-23\f* 
\p  
\v 43 “Ukauꞌan õkowaadan uꞌati, kazata-kao nii uwiizi niꞌo Tominkaru naobanai-tinapa-kizi ii. Naꞌiki utaa-kao nii pidannao ati kaimanainaouz ĩshaꞌapainpan Tominkaru aipan kawanaꞌati.  
\v 44 [Pidan kaboinaꞌo diꞌoraz kuba paawa ati, baiainpaꞌo nii tuukii. Naꞌiki uruu kuba waotan dono naꞌiaꞌoram pidan paawa ati, ipaiꞌo nii uꞌidon.”]\f + \fr 21:44 \ft Kiwiiniꞌo saada-kariwai idaꞌa, aonaa diꞌoraz saadinpanuꞌu.\f* 
\p  
\v 45 Aizii faadaanao zowaunaanao naꞌiki Phariseenao abatan Jesus kowaadan kuwai kaikapaꞌa, ĩaitapa wuruꞌu kuwai kidaz ĩnao dauꞌanaꞌo wuruꞌu.  
\v 46 Uruu idi ĩtiwaan pazaamatanuzu, mazan tuukii ĩtarian pidannao ai, ushaꞌapanum kauꞌan pidannao kian Jesus dauꞌan, Tominkaru prophetin wuruꞌu uruuz. 
\c 22  
\s1 King taapan aroapa-karu paudani mazidan ati 
\r (Luke 14:15-24) 
\p  
\v 1 Udaunaꞌan Jesus paradan diꞌitinapa-kinai kuwai kida idaꞌan koshan pidannao ati. Ukian.  
\v 2 “Kaikapaꞌo wuruꞌu Tominkaru naobanai-tinapanuz: naꞌapa king minziiwata-kidan kawan umanawunuꞌo aroapa-karu paudani mazidan ati.  
\v 3 Aizii aroapa-karu kamoon donoꞌo naa, udyuudan naa papoitorunao dapada-kariwainao pidannao diꞌiti ĩwaꞌati kiziꞌi naa aroapa-karu idaꞌati, mazan aonaa ĩwaꞌatiꞌizon.  
\v 4 Uruu idi udyuudan baꞌoran papoitorunao dapada-kariwainao diꞌiti koshan. Ukian papoitorunao ati, ‘Ukowaadankaꞌa naa dapada-kariwainao ati, ipaiꞌi naa õminziiwa-kidan aroapa-karu daꞌaꞌa. Õzowii-kidaꞌa naa kakiwin kidaꞌo õꞌuza tapiꞌizanao, ukauꞌan marinaꞌa naa ĩwaꞌatin kadiman.’  
\v 5 Ukowaada-kaoaꞌa naa dapada-kariwainao ati, mazan aonaa ĩtaan panyukunuu ati padapada-kao. Ushaꞌapanum idi kainaꞌa ĩshaꞌapataꞌazoonii kida paꞌati: baudaꞌapaꞌo makoꞌozon pazakapun iti; baꞌoran papuraataapauzon dauꞌati.  
\v 6 Aizii baꞌorainao zaamatan wuruꞌu poitoruinaouz, ĩantamikitan ĩdyaun naꞌiki ĩzowii wuruꞌu king poitorunaouz.  
\v 7 King toꞌoran tuukii, uruu idi udyuudan pasoldyaannao naꞌiti ĩzowii ipai zowiainaouz upoitorunao, naꞌiki ĩkawaoda zowii-mikinao mashaapa-kizi donoi. 
\p  
\v 8 “Uruu daunaꞌan king dapadan baꞌoran papoitorunao naꞌiki ukian ĩꞌati, ‘Aizii mazidaꞌo aroapa-kinaa niꞌo, ipaiꞌi naa uminziiwa-kida-kao, mazan õdapadaniinao, ĩtukapa-kida ĩmawaꞌatiꞌizookan idaꞌan, aonaa ĩturuan pawaꞌatin.  
\v 9 Ukauꞌan umako pidan iriba-kizi iti, udapada kizi ipai pidannao uikodan kawanaꞌati, ĩwaꞌati kizi mazida-karu aroapa-kida-kao idaꞌati.’  
\v 10 Uruu idi poitoruinao makon diꞌiti kidaꞌa pidan iriba-kizi iti. Ĩdapada iriba pidannao paikodan kawanaꞌati. Shaꞌapaꞌoram karikaonan pidan, kaimanainao naꞌiki dikaudainao, mazan iriba ĩikodan pidannao, ĩpaidada kabaun nazoo wuruꞌu aroapa-kizaiz. 
\p  
\v 11 “Aizii King tukapaꞌanan padapada-kidaniinao. Utukapa baudaꞌapa daonaiora naꞌii, aonaꞌa ukaiwadapan mazida-karu diꞌitiꞌo daara.  
\v 12 Uruu idi King kian uꞌati, ‘Õpaonaru, naꞌapaꞌoram pumorotan daꞌatiꞌi pumakaiwadapakan puꞌu mazida-karu diꞌitiꞌo daara?’ Aonaa naꞌapam daonaiora kian uꞌati. Umaparadaniitaꞌakan.  
\v 13 Udaunaꞌan king kian papoitorunao ati, ‘Udodoo uruu naꞌiki ukaboota uruu paniba iti marutaꞌo-karu iti. Naꞌii zaadin-karu nii tuukii, naꞌiki pidannao kuzowan nii paudako padopian idi.’”  
\v 14 Jesus katokontan pakuwaa pakian idaꞌan kaikapaꞌa: “Iribaꞌo nii pidannao dapada-kao padamata, mazan masakaudaꞌuꞌo nii ĩzaamata-kao.” 
\s1 Jesus pishaa-kao tax kawinipinaapa-kao dauꞌu 
\r (Mark 12:13-17; Luke 20:20-26) 
\p  
\v 15 Uruu daunaꞌan Phariseenao makon naa ĩparadaakaꞌanan paꞌatiaaka. Ĩdiꞌitinpaꞌanan naꞌapam nii pazaamatan Jesus uparadan idaꞌan.  
\v 16 Panaꞌapainpan idi ĩdyuudan patominapa-kidaniinao, Herod pidanannao tuma Jesus diꞌiti. Aizii dyuuda-kariwainao kian Jesus ati, “Tiichaa, waaitapa pugaru kaimanaꞌo, mishiꞌo puparadan. Putominapa-kidan pidannao kaiman Tominkaru aipan kawanaꞌati. Naꞌiki naꞌapa kida putaapan pidannao, aonaa naꞌiaꞌoram umanawunuꞌo nii baꞌoran ai.  
\v 17 Aizii pukowaada waꞌati, kaimanaꞌo mani wataanuzu tax puraatan naobanai Caesar ati,\f + \fr 22:17 \fq Caesar: \ft tuubaruꞌo naobanai Rome iaꞌo.\f* oo aonaa ukaimanan?” 
\p  
\v 18 Mazan Jesus aitapa ĩdiꞌitinpan oii, uruu idi ukian ĩꞌati, “Unao, utaapinpauzonao kaimanainao nii kaikiniꞌi! Kanom nii utiwaan uzaamatan õgaru õparadan dikin ii?  
\v 19 Uaida-kida mooko õꞌati puraata ukawinipinaata-kinaaz tax.” Ĩnaꞌaka uꞌidaꞌati wuruꞌu puraataz.  
\v 20 Sariapa upishaan ĩdyaun. Ukian, “Kanom dikin wuruꞌu, naꞌiki kanom uu wuruꞌu saada-kariwaiz puraata idaꞌa?” 
\p  
\v 21 “Naobanai Caesar” ĩkian ĩdakoꞌatinuzu. 
\p Udaunaꞌan ukian ĩꞌati, “Utaa ukauꞌan Caesar ati kanom wuruꞌu Caesar idiwau kidaz. Aizii Tominkaru ati utaa Tominkaru idiwau kida.”  
\v 22 Ĩabatan idi Jesus kian kaikapaꞌa, tuukii ĩdiꞌitinpan naꞌiki ĩmakon naa uꞌai. 
\s1 Jesus pishaa-kao mawakainao kadishitan dauꞌan 
\r (Mark 12:18-27; Luke 20:27-40) 
\p  
\v 23 Naꞌapain uruu dono pabiꞌi kida Sadduceenao kaawan Jesus idaꞌati. Ĩnao aonaa ĩmishidan kakupa-karu nii mawaka-karu daunaꞌan.  
\v 24 Ĩpishaanuzu. Ĩkian uꞌati, “Tiichaa, Moses kian waꞌati, daonaiora mawakan dono, aonaꞌo zii udani nii, marii uꞌinawuzu zaamatan udaiaro-daun paudaiaro nii. Uruu idaꞌanaꞌo nii mawakaꞌo uꞌinawuzu kaudanin.  
\v 25 Aizii dii mani kainaꞌa pidan 7 udainao daonaioranao. Ĩtuuniz mazidan, mazan umawakan paudairo ai aonaa zii udani nii, uruu idi udawuꞌitiꞌo uꞌinawuzu daiaroitapan naa oroo.  
\v 26 Naꞌapa koshan umawakan oꞌai. Udaunaꞌan baꞌoran uꞌinawuzu mazidan otuma, mawaka koshan oꞌai. Atii naꞌapa ipai ĩmawakan. Ukauꞌan ipai 7 ĩdyaun daiaroitapan oroo. Mazan aonaa baudaꞌapaꞌo kaudanin otuma.  
\v 27 Dawuꞌitin uruꞌu naa zunaaba mawakan naa kapam.”  
\v 28 Aizii ĩpishaan Jesus, ĩkian uꞌati, “Aizii pidannao kadishita-kida-kao dono pamawaka-kizi iki, naꞌiaꞌoram nii daiaroitapa oroo? Ushaꞌapanum kauꞌan ipai 7 daonaioranao mazidaꞌo õtuma?” 
\p  
\v 29 Jesus dakoꞌatin ĩdyaun. Ukian, “Upozawatan kaiwuruꞌu umaaitapakan idi saada-kariwaiz Tominkaru Paradan naꞌiki aonaa uaitapan Tominkaru maꞌozakan.  
\v 30 Mawakainao kadishitan dono, aonaꞌo niꞌi naa kaudaiaro-karu naꞌapain, mazan naꞌapaꞌo nii angelnao aokazi iainao kawan ĩdyaun.  
\v 31 Aonaa mooko uaitapan naꞌapam Tominkaru Paradan kian kadishita-karu dauꞌan mawaka-karu diꞌiki?  
\v 32 Tominkaru kian, ‘Õgaru wuruꞌu Abraham, Isaac naꞌiki Jacob Tominkarunuz.’ Ukauꞌan aonaa mawakainao pidannao Tominkarun mani uruu, mazan kakupainao pidannao Tominkarun.” 
\p  
\v 33 Pidannao abatan idi Jesus tominapa-kidan kaikapaꞌa, tuukii ĩdiꞌitinpan utominapa-kidanii kida dauꞌan. 
\s1 Umanawunuꞌoraz manawun Tominkaru kakinaori 
\r (Mark 12:28-34; Luke 10:25-28) 
\p  
\v 34 Aizii Phariseenao abatan idi aonaa Sadduceenao aitapan naꞌapam naa pakian powaꞌa Jesus ati, utominapa-kidan idi kaimanaꞌa naa manawun, sariapa ĩbaokopatinan.  
\v 35 Naꞌiki baudaꞌapa ĩiriban tiichaapauzo Moses kakinaori dauꞌu pishaan Jesus, patiwaa-kidapa-kinaa niizu.  
\v 36 Ukian uꞌati, “Tiichaa, naꞌiaꞌoram dii manawun umanawunuꞌo kakinaorii?” 
\p  
\v 37 Jesus kian uꞌati, “‘Pumarainapa tuukii Naobanai puTominkarun ipai punyukunuu iki, ipai pudoronaa ii, naꞌiki ipai pudiꞌitinpan idaꞌan.’  
\v 38 Uruu wuruꞌu umanawunuꞌoraz manawun kakinaorii.  
\v 39 Baꞌoran kakinaorii, udawuꞌatiꞌo umanawunun, kaikapaꞌoraꞌa: ‘Pumarainapa baꞌoran pidan naꞌapa pumarainpan kawan punanaa.’  
\v 40 Ipai Tominkaru kakinaori kida Moses idaꞌanaꞌoraz utaa-kao, naꞌiki kakinaorii prophetnao tominapa-kidanii kida, zaamatinpan patumaaka wuruꞌu idaꞌatiꞌi dyaꞌutamaꞌoraz kakinaorii.” 
\s1 Kanom dani wuruꞌu Christ 
\r (Mark 12:35-37; Luke 20:41-44) 
\p  
\v 41 Phariseenao kasabaꞌukinpan puꞌu, Jesus pishaan ĩdyaun kaikapaꞌa:  
\v 42 “Naꞌapam ukian Christ\f + \fr 22:42 \fq Christ: \ft Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* dauꞌan? Kanom takaan-daun uruu?” 
\p “David takaan-daun,” ĩkian uꞌati. 
\p  
\v 43 Jesus kian ĩꞌati, “Mazan kanom nii mooko Tominkaru Doronaa aipan ati David dakotan uruu paNaobanaa nii. Ukianuz daꞌi uꞌati: 
\q1  
\v 44 ‘Naobanai Tominkaru kian õnaobanaa ati, 
\q1 pusakanata daꞌaꞌa õdiwaꞌora antanapu 
\q2 atii õwaranuita-kidan putarubanao ipai pukidiba waranu ati.’ 
\m  
\v 45 Aizii David dakotan puꞌu uruu paNaobanaa nii, naꞌapam naa mooko utakaan-daun wuruꞌu uruuz?” 
\p  
\v 46 Aonaa naꞌiaꞌoram aitapaꞌo nii naꞌapam naa pakian powaꞌa Jesus ati. Naꞌiki uruu daunaꞌan aonaa kanom kaꞌiitan naa papishaan powaꞌa uruu. 
\c 23  
\s1 Phariseenao naꞌiki tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu 
\r (Mark 12:38-39; Luke 11:43, 46; 20:45-46) 
\p  
\v 1 Udaunaꞌan Jesus paradan pidannao ati baokopa patominapa-kidaniinao tuma.  
\v 2 Ukian “Wuruꞌu tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu naꞌiki Phariseenao kakinaopan Tominkaru taanii Moses atiꞌo kakinaorii diꞌikiꞌo.  
\v 3 Ukauꞌan uizoꞌati naꞌiki ushaꞌapata ĩkowaadapanii kida kawanaꞌati, mazan aonaa utamakapaꞌanaꞌa ĩkaduz kida. Ushaꞌapanum kauꞌan aonaa ĩshaꞌapatinan pakowaadanii kakinaorii kida kawanaꞌati.  
\v 4 Ĩdobatadan powaꞌa zii kakinaorii kida, aonaꞌa naa pidannao kaꞌiitan pashaꞌapatinan ukawanaꞌati, mazan upuꞌu aonaa ĩkaminkaꞌutan ĩdyaun, aonaa masakaudaꞌu.  
\v 5 Ipai aimaakan ĩshaꞌapatanii kida, soo ĩaipan pidannao tukapan, naꞌiki ĩaipan paꞌatadapa-kao. Naꞌiki udaru kidaꞌa naa ĩtoman saada-kariwai Tominkaru Paradan mashaapa-kizi kida, ĩkaiwadauzonii kidaz patawuꞌu naꞌiki paanoba kida idaꞌa.\f + \fr 23:5 \ft Deuteronomy 6:6-8\f* Ĩkamichan ziishinaa kida, dawuu ĩtoman kida kapam.\f + \fr 23:5 \ft Numbers 15:37-41\f* 
\v 6 Kaiman ĩꞌati pataapa-kao udaruꞌo pidan nii aroapa-kizai ii aka, naꞌiki ĩnaudapa pasakanatan umanawunuꞌo tabai idaꞌa synagogue kida diꞌii.  
\v 7 Kaiman ĩꞌati pataapa-kao umanawunuꞌo nii market ii pidannao iriba-kizi ii aka. Naꞌiki ĩnaudapa padakotapa-kao Tiichaa kii. 
\p  
\v 8 “Aizii unao, aonaa udakota-kidinaꞌanaꞌa Tiichaa nii, ushaꞌapanum kauꞌan kainaꞌa baudaꞌapa utiichaan, ipai unao naꞌapa kidaꞌo paꞌan uiribannao tuma.  
\v 9 Aonaa udakotaꞌanaꞌa pidan daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌaꞌo ‘wadaru’ kii, ushaꞌapanum kauꞌan kainaꞌa baudaꞌapa udaru, uruu aokazi iaꞌoraz paꞌan.  
\v 10 Aonaa utaapadaꞌanaꞌa udakota-kao naobanai nii, ushaꞌapanum kauꞌan kainaꞌa baudaꞌapa unaobanaa, uruu Christ.  
\v 11 Kanom manawun-tinaꞌo pakazowautapan idaꞌan unao, marii ukaudinan unao ati.  
\v 12 Naꞌiaꞌoram pidan umanawun-tinpaꞌo, waranuita-kao nii uruu. Naꞌiki naꞌiaꞌoram pidan waranuitapa-kidinaꞌo, Tominkaru toman nii uruu umanawunuꞌo pidan nii.” 
\s1 Kashaꞌoraꞌo nii Phariseenao naꞌiki tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu baiaapan 
\r (Mark 12:40; Luke 11:39-52; 20:47) 
\p  
\v 13 “Kashaꞌoraꞌo nii manawun ubaiaapan, unao tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, naꞌiki unao Phariseenao, taapinpainao kaimanainao nii kaikiniꞌi. Uawautapan pidannao morotaꞌazon Tominkaru naobanai-tinapa-kizi iti. Mazan unao, naꞌapa, aonaa umorotan naꞌiti, naꞌiki aonaa utaapadan pidannao morotan, tiwautinainaouz padamata pamorotan naꞌiti.  
\v 14 [Kashaꞌoraꞌo nii ubaiaapan, unao tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, naꞌiki unao Phariseenao, taapinpainao karikaonan kaimanaꞌo nii. Ukashadapan zunnao mawakaꞌo ĩdaiarunao, naꞌiki ukazatan ĩdapu naꞌiki ĩshaꞌapauz kida. Mazan uaipan idi utaapa-kao kaimanainao nii, uruu idi utoriinpauzon tomunuꞌiki kida. Unaꞌapan idi powaꞌaꞌo nii zii upatakaꞌuta-kao.]\f + \fr 23:14 \ft Kiwiiniꞌo saada-kariwai idaꞌa, aonaa diꞌoraz saadinpanuꞌu.\f* 
\p  
\v 15 “Kashaꞌoraꞌo nii ubaiaapan, unao tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, naꞌiki unao Phariseenao, taapinpainao kaimanainao nii kaikiniꞌi. Umakon munapo atii utarauka paran uzaamataꞌazon idi baudaꞌapa sabaꞌo pidan mishidapaꞌo nii ukakinaori kida. Udaunaꞌan utominapa-kidan naazu, powaꞌa zii udikaudan unao ai, kaboota-karu nii tikazi wuꞌiti. 
\p  
\v 16 “Kashaꞌoraꞌo nii manawun ubaiaapan, unao ishaawunnao, naꞌakapaꞌo pidannao. Ukian, ‘Pidan dakotaꞌo Tominkaru Dapu uu paparadan mishida-kinao nii, aonaꞌo nii ushaꞌapan umashaꞌapatakan anaz, mazan naꞌiaꞌoram pidan dakotaꞌo gold, Tominkaru Dapu iaꞌoraz, paparadan mishida-kinao nii, marii ushaꞌapatan pakowaadaniaz mishiꞌo pashaꞌapataꞌazon.’  
\v 17 Unao maaitapin-kaꞌo ishaawunnao, kanom powaꞌaꞌo zii umanawunun, wuruꞌu gold, oo Tominkaru Dapu saabaaꞌoraz gold kaimanaꞌo nii?  
\v 18 Unao kian, ‘Naꞌiaꞌoram pidan dakotaꞌo altar paparadan mishida-kinao nii, aonaꞌo nii ushaꞌapan umashaꞌapatakan anaz, mazan naꞌiaꞌoram pidan dakotaꞌo taa-kariwai kawaoda-karu nii altar paawaꞌa paparadan mishida-kinao nii, marii ushaꞌapatan pakowaadaniaz mishiꞌo pashaꞌapataꞌazon.’  
\v 19 Unao ishaawunnao! Kanom powaꞌaꞌo umanawunun, taa-kariwai altar paawaꞌa oo altar, saabaaꞌoraz taa-kariwaiz kida kaimanaꞌo nii?  
\v 20 Ukauꞌan pidan dakotaꞌo altar paparadan mishida-kinao nii, udakotan altar naꞌiki ipai upaawaꞌaꞌo kapam wuruꞌu.  
\v 21 Aizii pidan dakotaꞌo Tominkaru Dapu papaparadan mishida-kinao nii, udakotan Tominkaru Dapu uu naꞌiki Tominkaru kapam wuruꞌu paparadan mishida-kinao nii, Tominkaru mashaapan idi naꞌii.  
\v 22 Pidan dakotaꞌo aokazi paparadan mishida-kinao nii, udakotan Tominkaru taba naꞌiki sakanatapaꞌoraz upaawaꞌa kapam wuruꞌu. 
\p  
\v 23 “Kashaꞌoraꞌo nii manawun ubaiaapan, unao tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, naꞌiki unao Phariseenao! Unao taapinpainao kaimanainao nii kaikiniꞌi! Utaa 1/10 ipai wanyukunui kaduunuribanaa ziꞌinaba sodi kida diꞌiki. Mazan unao, umarinaꞌatan ushaꞌapatan kaiman-karu, kamunan-karu, naꞌiki mishida-karu. Uruu kida kaimanaꞌo manawun kakinaorii umanyukunuutaniaz. Ushaꞌapatinaꞌoraz mani padamata ipai ukakinaorinaa kida kawanaꞌati.  
\v 24 Unao, uꞌishaawunnao naꞌakapan kawanuꞌo papidanannao. Mishi unao uzaudinauzonii udyokorautan ai masakaudaꞌu kaniribaꞌo utuzan niꞌo diꞌiki, upuꞌu zii mazan aonaa uaitapan udyokorautan udaruꞌoraꞌa naa aimaakan kawaro kawanuꞌo uꞌudarun. 
\p  
\v 25 “Kashaꞌoraꞌo nii manawun ubaiaapan, unao tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, naꞌiki unao Phariseenao, taapinpainao kaimanainao nii kaikiniꞌi. Uchikaan ukoopon naꞌiki uparaapin, aonaa ukaniriban uaidinpan pabarau iki kida, mazan unazoo kida paida kaniribaꞌo idi. Naꞌapaꞌo unao, upaidadinaꞌo dikaudaꞌo idi, uaipan idaꞌan uzaamatan ipai aimaakan uꞌatiꞌo nii karikaonan.  
\v 26 Unao ishaawunnao Phariseenao, uchikaa kiwiitapa ukoopon naꞌiki uparaapin nazoo kida, uruu idi ubarau kida, aonaꞌo niꞌi naa ukaniriban kapam. 
\p  
\v 27 “Kashaꞌoraꞌo nii manawun ubaiaapan, unao tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, naꞌiki unao Phariseenao, taapinpainao kaimanainao nii kaikiniꞌi. Naꞌapa unao mawakaꞌo kinnaa zichida-kao kawan barakaꞌo idi. Konaunam uaidinpan, mazan unazoo paida mawakaꞌo pidannao niwaꞌuz idi, naꞌiki kaniribaꞌo, dyupusha kidaꞌo idi.  
\v 28 Naꞌapaꞌo kapam pidannao tukapan unao, kaimanaꞌo kawan, mazan unyukunuu ii, oiaꞌo unao, taapinpainao karikaonan kaimanaꞌo nii. 
\p  
\v 29 “Kashaꞌoraꞌo nii manawun ubaiaapan, unao tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, naꞌiki unao Phariseenao, taapinpaꞌazoinao kaimanainao nii kaikiniꞌi. Utoman kaiman kida Tominkaru prophetinnao baaranaa nii, naꞌiki kaimanainao pidannao baaranaa nii, kaiman ukonaunamadan kidaz.  
\v 30 Aizii ukian, ‘Wamashaapan dono mani kotuaꞌa naa wadokozu-daunnao mashaapankan dono, aonaa mani wazowian Tominkaru prophetinnao ĩnao kawan.’  
\v 31 Ukauꞌan uaipan ati ukainaabainan, unao wuruꞌu zowii-mikinao takaan-daunnaouz.  
\v 32 Aushaꞌa naa, uipaidaꞌa naa ushaꞌapatan udokozu-daunnao sakadaniaz naa pashaꞌapatan oii kidaꞌo.” 
\p  
\v 33 Jesus kian koshan ĩꞌati, “Unao kowazaznao oiaꞌo manawun naꞌiki unao kowazaz dainao. Naꞌapam nii ukazannaatinan ukaboota-kao ai Tuubaruꞌo Tikazi wuꞌiti?  
\v 34 Ukauꞌan õdyuudan nii uꞌidiꞌiti prophetnao, aitapaabaꞌo pidannao naꞌiki tominapa-kidaꞌo nii pidannao Kaimanaꞌo Kuwai dauꞌu. Mazan uzowian nii pabiꞌi kida ĩdyaun utauka-kidan idaꞌan ĩdyaun cross diꞌiti. Baꞌorainao ubaꞌizian nii synagogue kida diꞌii. Naꞌiki umakon nii uantamikitaꞌanan kidoopainao baꞌoran donoi iti kida.  
\v 35 Uruu idi unaouꞌo nii kabaiaapan ipai wunao zannaꞌa Tominkaru pidanannao zowii-kariwainao kidaz. Abel kaimanaꞌoraz pidan zowii-kao diꞌiki, atii Zechariah Berechiah dani zowii-kao diꞌiti. Uruu unao zowianiaz, Tominkaru Dapu naꞌiki altar, uzai kawaodapa-kizinao sakodaꞌa.  
\v 36 Õkowaadan uꞌati mishiꞌo, ipai wuruꞌu dikaudaꞌo shaꞌapatauzo-kariwaiz kida, unao kaiꞌoraz pidannaouꞌo niꞌi naa patakaꞌuta-kao udikin ii ĩwinipinaa nii.” 
\s1 Jesus kashaꞌoran tuukii Jerusalem dauꞌati 
\r (Luke 13:34-35) 
\p  
\v 37 Jesus kian, “Oo Jerusalem, Jerusalem. Puꞌidaꞌainao pidannao zowiaꞌoraz prophetnao naꞌiki zowiaꞌoraz pabooan idaꞌan kuba idi dyuuda-kariwai pidannao kakuwaapan puꞌidiꞌiti. Karikaonanuꞌu daꞌi padamata õaipan õkazannaatapan puꞌidaꞌainao pidannao, naꞌapa kuruku kazannaatapan kawan paudainao pakutuba kida waranuꞌu. Mazan aonaa putaapadan õkazannaatan ĩdyaun.  
\v 38 Putukapa, Tominkaru waꞌakan padapu, aonaꞌo nii kanom puzannaa nii.  
\v 39 Aizii õkowaadan puꞌati, aonaꞌo nii powaꞌa putukapan õgaru atii kainaꞌaꞌo nii kamoo kaawan, naꞌapainiꞌo nii pukian ‘Marii Tominkaru kaimanan diꞌoraz Naobanai atiꞌi, kaawaꞌoraz uaipan kawanaꞌati.’” 
\c 24  
\s1 Jesus kowaadan naꞌapam nii amazada shaꞌapan 
\r (Mark 13:1-13; Luke 21:5-19) 
\p  
\v 1 Udaunaꞌan Jesus koditan naa Tominkaru Dapu iki, naꞌiki umakopan puꞌaꞌa naa, utominapa-kidaniinao tukapa-kidan uꞌati wuruꞌu kabaun kidaz Tominkaru Dapu iaꞌoraz, naꞌapam utoma-kao udaru naꞌiki konaunam.  
\v 2 Jesus kian, “Utukapa ipai wuruꞌu kabaun kidaz. Õkowaadan uꞌati mishiꞌo, aonaꞌo nii baudaꞌapa kuba mashaapan papaawa atiaaka kida naꞌii, ipaiꞌo nii ukaboobiꞌii-kao.” 
\p  
\v 3 Udaunaꞌan Jesus sakanatapan puꞌu Olive Naawa ii, utominapa-kidaniinao waꞌatin ĩnao paꞌidiwaru uꞌidaꞌati. Ĩkian uꞌati, “Pukowaada waꞌati naꞌapainim nii kaiwuru shaꞌapanuꞌu. Kanomaꞌo nii shaꞌapa kainaabataꞌo nii puwaꞌatin naꞌiki diꞌoraz amazada ikodan patokon?” 
\p  
\v 4 Jesus kian ĩꞌati, “Uzaudin paꞌi, aonaa umariidapa-kidinaꞌanaꞌa pidannao ati.  
\v 5 Ushaꞌapanum kauꞌan iribaꞌo nii pidannao kaawan, ĩkian nii, ‘õgaru Christ,’\f + \fr 24:5 \fq Christ: \ft wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* naꞌiki ĩmariidan nii iriba pidannao.  
\v 6 Uabatan nii mizaataaka-karu kida dauꞌan naꞌiki kadakotin-karu nii mizaataakaꞌazoo-karu kida dauꞌan, mazan aonaa utariaꞌanaꞌa. Naꞌapa kidaꞌo aimaakan shaꞌapan nii, mazan aonaa amazada ikodan zii mani patokon wuruꞌu.  
\v 7 Baudaꞌapaꞌo wiizai ikiꞌo pidannao mizaataakan nii baꞌoran wiizai ikiꞌo pidannao tuma, naꞌiki baudaꞌapaꞌo donoi ikiꞌo pidannao mizaataakan nii baꞌoran donoi ikiꞌo pidannao tuma. Zamazi kaawan nii, naꞌiki ipai amazada kawanaꞌati kainaꞌaꞌo nii kichanaꞌiki-kiaꞌo amazada nakainan.  
\v 8 Kaikapa kidaꞌorazuꞌu, kashaꞌoraꞌo baiaapa-kao sakadinan zii karikaonan wuruꞌu. 
\p  
\v 9 “Udaunaꞌan unao, uzaamata-kao nii, uantamikita-kao nii, naꞌiki uzowii-kao nii. Ipai pidannao toꞌora-kizaitapan nii unao, õgaru dikin ii.  
\v 10 Uruu dono iribaꞌo nii pidannao tanawatinan pamishidapan ai õgaru, uruu idi ĩkaakapaakan nii naꞌiki ĩtoꞌora-kizaitapaakan nii.  
\v 11 Naꞌiki iribaꞌo nii dakotinpainao prophetnao nii kakuwaapaꞌanan, ĩmariidan nii iriba pidannao.  
\v 12 Pidannao oiidinan idi tuukiaꞌa naa manawun, aonaꞌo niꞌi naa marainpaaka-karu.  
\v 13 Mazan kanomnao maꞌozakaꞌo ĩmishidapan atii utokon iti, ĩnaouꞌo nii kazannaata-kao.  
\v 14 Aizii diꞌoraz Kaimanaꞌo Kuwai Tominkaru naobanai-tinan dauaꞌoraz kowaada-kao nii ipai amazada kawanaꞌati. Marii kizi zii ipai pidannao abatan naꞌiki ĩaitapan udauꞌan. Udaunaꞌan uruꞌo niꞌi naa diꞌoraz amazada ikodan patokon.” 
\s1 Tariidin-karu dauaꞌo 
\r (Mark 13:14-23; Luke 21:20-24) 
\p  
\v 15 Jesus kian koshan, “Naꞌapa prophet Daniel kowaadauzoniaz shaꞌapaꞌo nii, utukapan nii aimaakan oiaꞌo Tominkaru Dapu nazo ii, patakaꞌuaꞌo nii Tominkaru Dapu, aonaa kizi naꞌitim choochiapa-karu naꞌii.\f + \fr 24:15 \ft Daniel 9:27; 11:31; 12:11\f* (Marii pidan tukapaꞌo kaarita idaꞌa udauꞌanaꞌo, aitapanuz.)  
\v 16 Utukapan donoꞌo naazu, marii kizi Judea Baara iainao pidannao kidoopan midukuo baawu iti.  
\v 17 Marii naꞌiaꞌoram pidan paniba iaꞌo padapu ai, aonaa kizi umorotan uminziiwa-kidaꞌanan zii mani paaiapanii pashaꞌapauz padapu nazo iti.  
\v 18 Naꞌiki pazakapun iaꞌo pidan, aonaa turuu ukiwan padapu iti pakamichan dauꞌati.  
\v 19 Uruu dono dikaudaꞌo naꞌiki kashaꞌoraꞌo nii kaꞌazootinpainao naꞌiki dokoba-tinpainao zunnao baiaapan.  
\v 20 Utoriinapa Tominkaru ati aonaa kizi ukidoopan amazada wadidiizon dono,\f + \fr 24:20 \fq amazada wadidiizon dono: \ft kichanaꞌiki-kii manawun chiꞌikapa-karu amazada wadidiizon dono. English idaꞌan udakota-kao ‘winter.’\f* oo Sookapa-karu Kamoon dono.  
\v 21 Ushaꞌapanum kauꞌan uruu dono tuukiaꞌo nii udikaudan, naꞌiki ukichanaꞌiki-kian pidan baiaapan. Aonaa naꞌapainim naꞌapaꞌo manawun baiaapauzo-kao amazada tominan ikiꞌo atii kai, naꞌiki aonaꞌo nii naꞌapainim pidan baiaapan naꞌapaꞌo koshan.\f + \fr 24:21 \ft Daniel 12:1; Revelation 7:14\f* 
\v 22 Mazan pazaamatanii pidannao dikin ii, Tominkaru awutadan nii uruu donoꞌoraz baiainapa-karu. Aizii aonaan dono uawutadanuz, aonaꞌo nii pidan waꞌakinan kakupa uruu dono. 
\p  
\v 23 “Uruu dono naꞌiaꞌoram pidan kian an uꞌati, ‘diꞌi wuruꞌu Christ,’ oo ‘kaidiꞌiizuꞌu,’ aonaa umishidaꞌanaꞌa.  
\v 24 Ushaꞌapanum kauꞌan kainaꞌaꞌo nii dakotinpainao Christ nii naꞌiki dakotinpainao prophetnao nii. Ĩshaꞌapatan nii umanawun kidaꞌo aimaakan, naꞌapaꞌo idaꞌan ĩtiwaan nii padamata pamariidan Tominkaru zaamataniinaouznaa papidanannao nii. 
\p  
\v 25 “Ukauꞌan uabata, uꞌuaꞌiaꞌo zii kaiwuruꞌu õkowaadanuz uꞌati.  
\v 26 Ukauꞌan naꞌiaꞌoram pidan kian an uꞌati, ‘kaidiꞌiizuꞌu baara ii,’ aonaa umakoꞌo naa naꞌiti. Oo ukian an uꞌati, ‘Kainaꞌa uruu, udizinpan kaidaꞌaꞌa,’ aonaa umishidaꞌanaꞌa.  
\v 27 Toroanaru kan-kanan kawan waoko iki, turuu utukapa-kao wakadapu iti kapam. Naꞌapaꞌo nii utukapa-kao kapam wuruꞌu Daonaiora Aokazi Ikiꞌo waꞌatinuz.  
\v 28 Naꞌiam aimaakan mawakan, naꞌiaꞌo nii watonao katonainpan tukapa-kao. 
\s1 Daonaiora Aokazi Ikiꞌo waꞌatin //  dauaꞌo 
\r (Mark 13:24-31; Luke 21:25-33) 
\p  
\v 29 “Kadiman aka dikaudaꞌoraz baiainapa-karu daunaꞌan, kamoo marutan nii, naꞌiki kauzu aonaꞌo nii ukanadapan. Wizinao waotaꞌo nii aokazi iki, naꞌiki ipaiꞌo nii aimaakan wuruꞌu doko ii kidaꞌoraz zikadinan.\f + \fr 24:29 \ft Isaiah 13:10; 34:4; Joel 2:10, 31; Joel 3:15; Revelation 6:12-13\f* 
\v 30 Uruu daunaꞌan Daonaiora Aokazi Ikiꞌo aidinan niꞌi naa doko ii. Naꞌiki ipai pabiꞌinaaka kidaꞌo pidannao imiꞌi baara an kidainao zaadan nii tuukii. Udaunaꞌan uruꞌo niꞌi naa ĩtukapan Daonaiora Aokazi Ikiꞌo waꞌatin naa ushaꞌuza kida paawa an doko iki, aokazi iki, umanawunuꞌo pamaꞌozakan naꞌiki umanawunuꞌo pakonaunaman idaꞌan.\f + \fr 24:30 \ft Daniel 7:13; Revelation 1:7\f* 
\v 31 Naꞌiki diiwaꞌo kuwudii\f + \fr 24:31 \fq kuwudii: \ft Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* dapaapa-kinai poota-kao, naꞌiki udyuudan nii paꞌangelinnao dapaapaꞌanan naꞌiki ĩbaokopatan Tominkaru zaamatanii papidanannao nii, ipai diꞌikinapa kidaꞌa imiꞌi baara anaꞌo amazada kawanaꞌati.” 
\p  
\v 32 Jesus kian koshan, “Aushaa udiꞌitapa fig kadunaa. Naꞌapainim upaꞌinaadinan naꞌiki uanaba paꞌishizo-dinan, uaitapa kamoo donoꞌo maonapatan naa wuruꞌu.  
\v 33 Ukauꞌan naꞌapaꞌo nii utukapan dono ipai kaikapa kidaꞌo shaꞌapanuꞌu, ukainaabatan maonapaꞌa naa õwaꞌatin, aonaa tomunuꞌikiꞌo niꞌi naa mani.  
\v 34 Õkowaadan nii uꞌati aimaakan mishiꞌo, ipaiꞌo nii aimaakan kida shaꞌapan naꞌapa, kaiꞌo pidannao mawakan uaꞌii ipai.  
\v 35 Aokazi naꞌiki imiꞌi baara mainaabatinaꞌo nii, mazan õparadan kidaz aonaꞌo nii umainaabatinan. 
\s1 Ukaawan kamoon, aonaa uaitapa-kao 
\r (Mark 13:32-37; Luke 17:26-30, 34-36) 
\p  
\v 36 “Mazan aonaꞌo nii pidan aitapan naꞌapainim nii manawun kaiwuru kida shaꞌapanuꞌu. Angelnao aokazi iainao, aonaꞌo nii ĩaitapan. Õgaru Tominkaru Dani naꞌapa, aonaꞌo nii õaitapan. Soo õdaru karikaonan aitapaꞌo nii udauꞌan.  
\v 37 Naꞌapaꞌo nii Noah donoꞌo kawan amazada, Daonaiora Aokazi Ikiꞌo waꞌatin dono.\f + \fr 24:37 \ft Genesis 6:5-8\f* 
\v 38 Naꞌapain amazada naraan uaꞌii, pidannao aroopan, ĩtuzapan, naꞌiki ĩkaudaiaropan. Ĩmashaapan naꞌapa atii Noah morotan, upaidinan pakanowan zoꞌiti.  
\v 39 Mazan upuꞌu aonaa ĩaitapan kanom shaꞌapan atii udaruꞌo wunu kaawan naꞌiki unaraadan ipai ĩdyaun. Naꞌapaꞌo nii Daonaiora Aokazi Ikiꞌo waꞌatin dono.\f + \fr 24:39 \ft Genesis 7:6-24\f* 
\p  
\v 40 “Aizii uruu dono, kainaꞌaꞌo nii dyaꞌutam daonaioranao zakapu ii, baudaꞌapaꞌo nii unaꞌaka-kao, baꞌoran waꞌaka-karu nii.  
\v 41 Naꞌiki zunnao, dyaꞌutamaa kidaꞌo ĩboodapan, baudaꞌapaꞌo nii naꞌaka-kao, baꞌoran waꞌaka-kao nii.  
\v 42 Ukauꞌan uzaudinapa umashaapa, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa uaitapan naꞌapainim nii uNaobanaa kaawan.  
\v 43 Unaꞌapan idi uaitapa paꞌi wuru ĩdaꞌanazuꞌu: Kadapuꞌo aitapan an mani waꞌatiꞌo nii koidimiki, uruu aiwakaꞌan pokodapa mani umashaapan, uawunuutapan padapu. Naꞌiki aonaꞌo nii koidimiki morotinan udapu.  
\v 44 Ukauꞌan naꞌapa paꞌi unao, karikaonan uzaudinapa, ushaꞌapanum kauꞌan Daonaiora Aokazi Ikiꞌo waꞌatin nii naꞌapainim karikaonan umazaudinkan puꞌu. 
\s1 Poitoruinao dauaꞌo 
\r (Luke 12:41-48) 
\p  
\v 45 “Naꞌiaꞌoram poitorui mishiꞌo ukaudinauzon kaiman naꞌiki aitapaabaꞌo, uruꞌo nii panaobanaa zaamata naꞌiki uwaꞌaka awunuutapaꞌo nii baꞌoran poitoruinao. Naꞌiki kaimanaꞌo nii utaan ĩwanyukunuu, ipai wanyukunui taauzo-kao kawanaꞌati.  
\v 46 Kaimanaꞌo nii manawun poitorui nyukunuu, unaobanaa kaawan an naꞌiki uikodan uruu kaiman ukaudinan, ipai ushaꞌapatan wuruꞌu panaobanaa dyuudanii kidaz ushaꞌapatan.  
\v 47 Õkowaadan uꞌati mishiꞌo, unaobanaa dyuudan nii uawunuutapan ipai aimaakan wuruꞌu paꞌidiwau kidaz.  
\v 48 Mazan aizii poitorui dikaudan an, sariaapaꞌo nii ukian, ‘Aonaꞌo nii õnaobanaa waꞌatin kadiman.’  
\v 49 Ukauꞌan uruꞌu naa ubaꞌizitapan paawunuutapanii pamin-kaudinannao. Uaroapatinan naa naꞌiki utuzapatinan naa poꞌidipauzonao tuma.  
\v 50 Baudaꞌapa kamoo kaawaꞌo nii unaobanaa wuruꞌu poitoruiz, aonaa uzauda-kidan donoꞌo nii mani ukaawan.  
\v 51 Unaꞌapan idi, tuukiaꞌo nii panaobanaa patakaꞌutanuzu, naꞌiki ukabootan niizu tawunao tumaꞌa taapinpainao kaimanainao nii kaikiniꞌi. Naꞌiaꞌo nii uzaadan naꞌiki ukuzowan paudako padopian idi.” 
\c 25  
\s1 10 paꞌinainao zunnao dauaꞌo 
\p  
\v 1 Jesus kian koshan, “Uruu dono kaikapaꞌo nii wuruꞌu Tominkaru naobanai-tinapanuz: naꞌapaꞌo nii 10 paꞌinainao zunnao kawan, naꞌakapainao palampan kida ĩzaudapaꞌanan mazidaꞌo daonaiora.  
\v 2 Aizii bakaꞌiaudaꞌu ĩdyaun, aonaa ĩaitapinan, baꞌoran bakaꞌiaudaꞌuinaouz, aitapinaꞌo ĩdyaun paꞌan.  
\v 3 Maaitapin-kainao zunnao naꞌakan palampan kida, mazan aonaꞌa naa ĩnaꞌakan palampan uu nii patuma.  
\v 4 Aitapinainao zunnao, ĩnaꞌaka paꞌan palampan uu nii powaꞌa zii.  
\v 5 Tomunuꞌiki zii aonaa mazidaꞌo daonaiora kaawan, uruu idi zaudapainao zunnao daꞌawununun naa naꞌiki ĩdaꞌawuꞌukan naa. 
\p  
\v 6 “Tomun-zikon diꞌiti uruꞌu naa pidan kian diiwaꞌo idaꞌan, ‘Waꞌatiꞌi naa mazidaꞌo daonaiora. Uwaꞌatiꞌi naa, uikodapaꞌan kiziꞌi naa uruu.’ 
\p  
\v 7 “Ipai paꞌinainaouz zunnao pokodaꞌakan, naꞌiki ĩkadishitan ĩpuꞌukadan naa palampan kida.  
\v 8 Aizii maaitapin-kainao zunnao kian aitapinainao ati, ‘Walampan kida makadaꞌanan naa, ukauꞌan utaa ulampan uu masakaudaꞌu waꞌati, wakaꞌuuta-kinaa nii walampan kida.’ 
\p  
\v 9 “Aitapinainao zunnao kian, ‘Aonaa. Aonaꞌo nii walampan uu turuan wataan an uꞌatiz. Mishiꞌoraiman utoriinaka ulampan uu kida nii.’  
\v 10 Mazan ĩtoriaꞌanan puꞌu zii palampan uu kida nii, mazidaꞌo daonaiora kaawaꞌakan naa. Aitapinainao zunnao zaudapainaouz morotaꞌakan naa paꞌan mazidaꞌo daonaiora tuma aroopaꞌazoo-kizai iti, naꞌiki paniinom tarataꞌaka-kaoaꞌa naa.  
\v 11 Udaunaꞌan zii maaitapin-kainaouz zunnao kaawan powaa ati. Sariapa ĩkian mazidaꞌo daonaiora ati, ‘Naobanai, Naobanai, pudaꞌatin waꞌati.’  
\v 12 Mazan ukian, ‘Õkowaadan uꞌati mishiꞌo, aonaa õaitapan unao.’” 
\p  
\v 13 Udaunaꞌan Jesus kian naa patominapa-kidaniinao ati, “Ukauꞌan uzaudinapa umashaapa, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa uaitapan naꞌapainim nii Daonaiora Aokazi Ikiꞌo kaawan.” 
\s1 Idikinaudaꞌuꞌo poitoruinao //  dauaꞌo 
\r (Luke 19:11-27) 
\p  
\v 14 “Kaikapaꞌo nii koshan Tominkaru naobanai-tinapanuz: naꞌapa umanawunuꞌo daonaiora makon kawan munapoꞌo wiizai diꞌiti. Pamakon uaꞌii udapadan papoitorunao, naꞌiki utaan naa ĩkaudin-kizi nii, marii kizi ĩdiriꞌidan upuraatan pamakon daida.  
\v 15 Utaa ĩꞌati papuraatan ĩkaꞌiitan kawanaꞌati kida pashaꞌapatanuzu. Baudaꞌapaꞌo ati utaa bakaꞌiaudaꞌu saako puraata, gold idiꞌo utoma-kao. Baꞌoran ati utaa dyaꞌutam saako puraata, naꞌiki baꞌoran ati utaa baudaꞌapa saako. Uruu daunaꞌan umakon naa.  
\v 16 Poitorui zaamataꞌoraz bakaꞌiaudaꞌu saako puraata, makon sariapa ukaudinaꞌanan ukaiwaan naa wuruꞌu puraataz. Uruu idi udiriꞌidan papuraatan ikoda bakaꞌiaudaꞌuꞌa naa saako powaꞌa zii.  
\v 17 Baꞌoran poitorui zaamataꞌoraz dyaꞌutam saako puraata, naꞌapa kapam, ukaudinan ukaiwaan puraata taa-kariwaiz, naꞌiki uikoda dyaꞌutamaꞌa naa saako puraata powaꞌa zii.  
\v 18 Mazan poitorui zaamataꞌoraz baudaꞌapa saako puraata, umakon sariapa udidan wuruꞌu panaobanaa taaniaz puraata paꞌati, aonaa ukaiwaanuzu. 
\p  
\v 19 “Kotuaꞌiki udaunaꞌan uruꞌu naa ĩnaobanaa kaawan powaa ati, udapadan ĩdyaun koshan. Naꞌiki upishaan ĩdyaun naꞌapam naa ĩshaꞌapatan papuraatan.  
\v 20 Poitorui zaamataꞌoraz bakaꞌiaudaꞌu saako puraata naꞌakan naa 10 saako puraata panaobanaa idaꞌati. Sariapa ukian panaobanaa ati, ‘Õnaobanaa, putaanii shaꞌatii õꞌati bakaꞌiaudaꞌu saako puraata. Putukapa naꞌapam õdiridanuz. Õikoda powaꞌa zii bakaꞌiaudaꞌu saako uꞌidaꞌan.’  
\v 21 Sariapa unaobanaa kian uꞌati, ‘Pugaru, kaimanaꞌo pushaꞌapatinan. Kaiman pushaꞌapatan masakaudaꞌuꞌo aimaakan õtaanii puꞌati, ukauꞌan õtaan nii puꞌati powaꞌa zii aimaakan kida pushaꞌapatan nii. Puwaꞌatiꞌi naa, pukonaukii kiziꞌi naa õtuma.’ 
\p  
\v 22 “Udaunaꞌan poitorui zaamataꞌoraz dyaꞌutam saako puraata kaawan panaobanaa idaꞌati. Ukian, ‘Õnaobanaa, putaanii õꞌati dyaꞌutam saako puraata, putukapa naꞌapam õdiridanuz powaꞌaꞌo zii, õikoda dyaꞌutamaꞌa naa saako uꞌidaꞌan.’  
\v 23 Sariapa unaobanaa kian uꞌati, ‘Pugaru, kaimanaꞌo pushaꞌapatinan. Kaiman pushaꞌapatan masakaudaꞌuꞌo aimaakan õtaanii puꞌati, ukauꞌan õtaan nii puꞌati powaꞌa zii aimaakan kida pushaꞌapatan nii. Puwaꞌatiꞌi naa pukonaukii kiziꞌi naa õtuma.’ 
\p  
\v 24 “Udaunaꞌan poitorui zaamataꞌoraz baudaꞌapa saako puraata kaawan panaobanaa idaꞌati. Ukian panaobanaa ati, ‘Õnaobanaa, õaitapa dadaraꞌo pidan pugaru, pukasabaꞌuan paoribai aka kida aonaa pupaoriba kida mani.  
\v 25 Uruu idi õtarian puꞌai, ukauꞌan õdidanaka wuruꞌu pupuraatanuz imiꞌi kaꞌazo ii. Mazan putukapa, diꞌi naa pakawan wuruꞌu pupuraatanuz.’  
\v 26 Sariapa unaobanaa kian uꞌati, ‘Pugaru maturuaukaꞌo, naꞌiki zoonzio poitorui. Puaitapanii padamata õkasabaꞌuan paoribai aka kida aonaa õpaoriba kida diꞌikiꞌo mani.  
\v 27 Mazan upuꞌu aonaa putaan õpuraatan puraata dapunaa iti udiriꞌidin kizi naꞌii. Diꞌi õkawanuꞌo diriꞌidinaꞌa naa mani õikodan õpuraatan.’  
\v 28 Uruu idi unaobanaa kian baꞌoran papoitorunao ati. ‘Uzaamata baudaꞌapaꞌoraz saako puraata uꞌai naꞌiki utaa arawu atizuꞌu, kainaꞌaꞌoraz 10 saako uꞌidaꞌa.  
\v 29 Ushaꞌapanum kauꞌan ipai pidan kaimanaꞌo ukaiwaan taa-kariwai paꞌati, powaꞌaꞌo nii zii utaa-kao uꞌati, dobataꞌo nii manawun. Mazan pidan aonaꞌoraz ukaiwaan kaiman taa-kariwaiz paꞌati, kanom taa-kariwaiz uꞌati, zaamata-karu nii uꞌai.’  
\v 30 Ukauꞌan ukaboota wuruꞌu maturuaukaꞌoraz poitorui paniba iti, marutaꞌo-karu iti. Naꞌiaꞌo nii uzaadan naꞌiki ukuzowan paudako padopian idi.” 
\s1 Pidannao buuta-kaoaꞌa naa 
\p  
\v 31 “Daonaiora Aokazi Ikiꞌo kaawan dono umanawunuꞌo naobanai nii, ipai paꞌangelinnao tuma. Uruu dono usakanatan nii umanawunuꞌo pataba idaꞌa, king nii.  
\v 32 Ipaiꞌo nii pidannao baokopata-kao uꞌidaꞌati. Uruꞌo niꞌi naa ubuutan ĩdyaun, naꞌapa kaznizo taapiki buutan kawan kaznizonao booginao\f + \fr 25:32 \fq boogi: \ft English idaꞌan, goat.\f* ai.  
\v 33 Umuudan nii kaznizo kawanuꞌo pidannao padiwaꞌora antanapu. Boogi kawanuinao pidannao paꞌashabaron antanapu.  
\v 34 Udaunaꞌan king kian niꞌi naa padiwaꞌora antanpuꞌo pidannao ati, ‘Uwaꞌati, õdaru kamunan-kidaniinao, uzaamata kiziꞌi naa kaiman kidaꞌo aimaakan õnaobanaitapa-kizi ii, minziiwa-kida-kariwaiz naa uꞌati amazada toma-kao diꞌikiꞌo.  
\v 35 Ushaꞌapanum kauꞌan unao utaauzonii daꞌi õwanyukunuu nii õzamazin dono. Utaauzonii daꞌi õtuzan nii õmaradakon dono, naꞌiki kaiman daꞌi udapaapan õgaru õtawaraitan dono uꞌidiꞌiti.  
\v 36 Õmakamichaniitan dono, utaauzonii daꞌi õkamichan nii. Õkarinaan dono, uawunuutapanii õgaru. Naꞌiki utukapa daꞌi õgaru õtaraapa-kao dono.’ 
\p  
\v 37 “Uruu idi kaimanainao kian nii uꞌati, ‘Naobanai, naꞌapainim daꞌi watukapauzon puzamazin naꞌiki wataan puwanyukunuu nii, oo pumaradakon naꞌiki wataan putuzan nii?  
\v 38 Naꞌapainim daꞌi watukapan putawaraitan waꞌidaꞌati naꞌiki wadapaapan kaiman pugaru, oo pumakamichaniitan naꞌiki wakakamichantan pugaru?  
\v 39 Naꞌapainim daꞌi waawunuutapan pukarinaan, oo watukapaꞌanan pugaru putaraapa-kao dono?’ 
\p  
\v 40 “King kian nii ĩꞌati, ‘Õkowaadan uꞌati mishiꞌo, naꞌapainim ushaꞌapatan naꞌapaꞌo aimaakan baudaꞌapaꞌo õpidanan ati, aonaꞌoraz umanawunun padamata, õgaru atiꞌo wuruꞌu ushaꞌapatanuz aimaakan.’ 
\p  
\v 41 “Udaunaꞌan king kian nii paꞌashabaron antanpuꞌo pidannao ati, ‘Unao Tominkaru dakotanii papatakaꞌutan nii, umako õꞌai mamakadauzoko tikazi wuꞌiti, minziiwa-kida-kariwaiz Satan naꞌiki uangelinnao ati.  
\v 42 Ushaꞌapanum kauꞌan unao, aonaa daꞌi utaauzon õwanyukunuu nii õzamazin dono; aonaa daꞌi utaauzon õtuzan nii õmaradakon dono.  
\v 43 Naꞌiki aonaa daꞌi udapaapan kaiman õgaru õtawaraitan dono uꞌidiꞌiti; õmakamichaniitan dono, aonaa daꞌi utaauzon õkamichan nii. Õkarinaan dono, aonaa daꞌi uawunuutapan õgaru; naꞌiki aonaa daꞌi utukapaꞌanauzon õgaru õtaraapa-kao dono.’ 
\p  
\v 44 “Udaunaꞌan ĩkian nii uꞌati, ‘Naobanai, naꞌapainim daꞌi watukapauzon puzamazin, pumaradakon oo putawaraitan oo pumakamichaniitan oo pukarinaan oo putaraa-kizai ii, naꞌiki wamanyukunuuapakan pugaru?’ 
\p  
\v 45 “Ukian nii, ‘Õkowaadan uꞌati mishiꞌo, kanom umashaꞌapatakanii baudaꞌapaꞌo õpidanan ati, aonaꞌoraz umanawunun kowas, umashaꞌapatakan aimaakan õꞌati wuruꞌu.  
\v 46 Ukauꞌan ĩdyuuda-kao nii karikaonanuꞌo patakaꞌutin-kizai iti. Mazan kaimanaꞌo pidannao, karikaonanuꞌo kakupa-kizai itiꞌo nii paꞌan.’” 
\c 26  
\s1 Jesus zowiaꞌazoo-kao 
\r (Mark 14:1-2; Luke 22:1-2; John 11:45-53) 
\p  
\v 1 Aizii Jesus ipaian naa pakakuwaapan ipai aimaakan kida dauꞌan patominapa-kidaniinao ati. Uruꞌu naa ukian ĩꞌati.  
\v 2 “Uaitapanii shaꞌatii dyaꞌutam kamoo daunaꞌanaꞌo niꞌi naa Passover Kamoon. Naꞌiki Daonaiora Aokazi Ikiꞌo taa-kao niꞌi naa tauka-karu nii cross diꞌiti.” 
\p  
\v 3 Uruu dono Faadaanao zowaunaanao naꞌiki kazowautapainao Jewnao baokopatinan Caiaphas, Umanawunuꞌo Faadaa dapu ii.  
\v 4 Ĩkadakotinan naꞌii pazowiaꞌazon dauꞌu Jesus, ĩaitapaꞌazon naꞌapam nii pazaamatan Jesus pidannao daidaꞌan.  
\v 5 Ĩkian, “Mazan aonaa washaꞌapataꞌanaꞌa uruu amazada konaukii-kida-kao dono, panaadon watoꞌorataaka-kidan nii pidannao.” 
\s1 Zunaaba ramaudan Jesus Bethany ii 
\r (Mark 14:3-9; John 12:1-8) 
\p  
\v 6 Aizii Jesus sookadinpan Bethany ii pidan Simon kiaꞌo uꞌuu dapu ii, kabishopankauzo kichanaꞌiki-kizai bishoi idi.  
\v 7 Jesus naꞌian dono zunaaba kaawan uꞌidaꞌati, onaꞌakapan kawinipinaꞌo kaduunuribai pakinnaa zoꞌan, kuba\f + \fr 26:7 \fq kuba: \ft wuruꞌu kubaz, udakota-kao Alabaster.\f* idiꞌo utoma-kao. Sariapa oshootan ipai wuruꞌu kaduunuribai Jesus zowau an uaroapatinan puꞌu.  
\v 8 Jesus tominapa-kidaniinao tukapan wuruꞌu oshootanuz kaduunuribai, uruu idi tuukii ĩtoꞌoran udauꞌan. Sariapa ĩkian, “Ei! Kanom niꞌi naa owakudanuzu.  
\v 9 Wuruꞌu kaduunuribaiz, turuaꞌo utaa-kao dobataꞌo puraata dikin ii, naꞌiki upuraatannaa taa-kao mapuraataniinao ati.” 
\p  
\v 10 Jesus aitapa naꞌapaꞌoram ĩkian, uruu idi ukian ĩꞌati, “Kanom nii ukian aonaa ukaimanan oshaꞌapataniaz? Kaimanaꞌo aimaakan mishiꞌoraiman wuruꞌu oshaꞌapataniazu õꞌati.  
\v 11 Karikaonanuꞌo nii ĩnaꞌan utuma wuruꞌu mapuraataniinaouz, mazan õgaru, aonaa karikaonanuꞌo nii mani õnaꞌan utuma.  
\v 12 Wuruꞌu oshootanuz õnanaa an kaduunuribai, ominziiwatan naa õnanaa õdida-kao uaꞌii.  
\v 13 Mishiꞌo õkowaadan uꞌati, ipai naꞌiaꞌakam amazada kawanaꞌati, diꞌoraz Kaimanaꞌo Kuwai kowaadapa-kao an, ipai wuruꞌu oshaꞌapataniaz õꞌati, ukowaada-kao nii kapam. Naꞌiki karikaonanuꞌo nii onyukunuitapa-kao wuru idaꞌanaꞌa oshaꞌapataniaz õꞌati.” 
\s1 Judas kaakapaan Jesus 
\r (Mark 14:10-11; Luke 22:3-6) 
\p  
\v 14 Udaunaꞌan baudaꞌapa pidan 12 Jesus tominapa-kidaniinao bii ikiꞌo, Judas kiaꞌo uꞌuu, makon faadaanao zowaunaanao diꞌiti.  
\v 15 Naꞌiki upishaan ĩdyaun, ukian, “Kanomaꞌo nii utaa õꞌati õzaamata-kidan winipinaa nii Jesus uꞌati?” Sariapa ĩaitaan 30 wiziꞌi kidaꞌo puraata, naꞌiki ĩtaan naa uꞌatizu.  
\v 16 Uruu naꞌikiꞌo Judas diꞌitinpan naa naꞌapam nii naꞌiki naꞌiam nii pazaamata-kidan Jesus ĩꞌati. 
\s1 Jesus aroopan patominapa-kidaniinao tuma Passover dono 
\r (Mark 14:12-26; Luke 22:7-23; John 13:21-30; 1 Corinthians 11:23-25) 
\p  
\v 17 Kiwiitapaꞌo kamoo Mawikiꞌinaꞌo Bread Nikauzo-kao Kamoon kida dono, Jesus tominapa-kidaniinao waꞌatin uꞌidaꞌati, naꞌiki ĩkian uꞌati, “Naꞌiam nii puaipan waminziiwa-kidan Passover Kamoon wanyukunuunaa niꞌo puꞌati?” 
\p  
\v 18 Jesus kian ĩꞌati, “Umako donoi iti Jerusalem iti. Kainaꞌa pidan naꞌii, naꞌiki ukii uꞌati, ‘Tiichaa kian, Aizii amazada aitinpaꞌo õꞌati kaawan naa, ukauꞌan õtaapan nii Passover Kamoon õtominapa-kidaniinao tuma pudapu ii.’”  
\v 19 Uruu idi ĩmakon ĩshaꞌapataꞌanan naa Jesus paradan kawanaꞌati. Ĩminiziiwa-kidan naa Passover wanyukunuunaa. 
\p  
\v 20 Aizii masakaudaꞌu kamoo tipitan daunaꞌan, Jesus sakanatan naa 12 patominapa-kidaniinao tuma ĩaroopaꞌazon naa.  
\v 21 Ĩaroopan puꞌaꞌa naa Jesus kian, “Õkowaadan nii uꞌati mishiꞌo, baudaꞌapa pidan unao bii ikiꞌo zaamata-kidan nii õgaru õtarubanao ati.”  
\v 22 Tuukii utominapa-kidaniinao kashaꞌoran unaꞌapan idi paꞌati, uruu idi padawuꞌatiaaka kida ĩkian uꞌati, “Aonaa mazan õgaru mani, mishii õnaobanaa?”  
\v 23 Sariapa Jesus kian ĩꞌati, “Baudaꞌapa pidan unao bii ikiꞌo, damotaꞌoraz bread patumaaka õtuma, uruu zaamata-kidaꞌo niꞌoraz õgaru.  
\v 24 Mishi aimaakan shaꞌapan nii Daonaiora Aokazi Ikiꞌo ati, wuru kawanaꞌatiꞌo Tominkaru Paradan saada-kariwaiz udauꞌu. Mazan dikaudaꞌo nii manawun wuru baiaapanuꞌu pidan zaamata-kidaꞌoraz Daonaiora Aokazi Ikiꞌoraz. Kaiman zii mani aonaa ushakatauzon.”  
\v 25 Udaunaꞌan Judas, zaamata-kidaꞌo niꞌoraz uruu kian, “Kanom mookoz, õgaru shaꞌa, Tiichaa?” Sariapa Jesus kian uꞌati, “Oo, naꞌapaꞌo pukianuz.” 
\p  
\v 26 Ĩaroopan puꞌaꞌa naa, Jesus zaamatan bread naꞌiki utoriinapa-kidanuz. Udaunaꞌan udushoonuzu, uruꞌu naa utaanuzu ipai patominapa-kidaniinao kawanaꞌati, naꞌiki ukian ĩꞌati, “Unika diꞌi, õnanaa wuruꞌu õtaaniaz uꞌati.” 
\p  
\v 27 Udaunaꞌan uzaamatan koopo kawazoꞌo wine idi, naꞌiki utoriinapa-kidanuz. Udaunaꞌan utaanuzu ĩꞌati naꞌiki ukian ĩꞌati, “Ipai unao utuza diꞌi.  
\v 28 Diꞌoraz õizain kainaabataꞌo mishiꞌo nii Tominkaru shaꞌapatan pashaꞌapataꞌazooniaz pidannao ati.\f + \fr 26:28 \fq Tominkaru shaꞌapatan pashaꞌapataꞌazooniaz pidannao ati: \ft Uruu dakota-kao Paꞌinaꞌo Covenant. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii, ‘covenant’ waranuꞌu.\f* Uruu õizain shootan idaꞌan Tominkaru marinaꞌatan iriba pidannao oian.  
\v 29 Õkowaadan uꞌati aonaꞌo nii õtuzan wine powaꞌa atii õtuzan paꞌinaꞌo wine utuma õdaru Tominkaru naobanai-tinapa-kizi ii.” 
\p  
\v 30 Aizii ĩipaian daunaꞌan paaroopan, ĩkunuiaꞌakan naa Tominkaru ati. Uruꞌu naa ĩmakon Olive Naawa iti. 
\s1 Jesus kowaadan Peter taapa-kidan paaitapan paugaru 
\r (Mark 14:27-31; Luke 22:31-34; John 13:36-38) 
\p  
\v 31 Udaunaꞌan Jesus kian ĩꞌati, “Aizii wuru wamarutan idaꞌa, ipaiꞌo nii uwaꞌakan õgaru. Naꞌapa usaadinpan kawan kotuaꞌoraz Tominkaru Paradan idaꞌa, ukianuz: ‘Õzowian nii kaznizonao taapiki, naꞌiki ipaiꞌo nii kaznizonao makoodanainan.’\f + \fr 26:31 \ft Zechariah 13:7\f* 
\v 32 Mazan õkadishitan daunaꞌan õmawaka-kizi iki õmakon nii uꞌuaꞌati Galilee Baara iti.” 
\p  
\v 33 Sariapa Peter kian uꞌati, “Baokoinao mani waꞌakan nii pugaru, mazan õgaru, aonaꞌo nii õwaꞌakan pugaru!” 
\p  
\v 34 Jesus dakoꞌatin Peter, ukian uꞌati, “Õkowaadan puꞌati mishiꞌo, wuru marutaꞌo idaꞌa, kuruku kaꞌaranpan uaꞌii, idikinauꞌo nii pukian pidannao ati, aonaa puaitapan õgaru.” 
\p  
\v 35 Mazan Peter maꞌozakadinan powaꞌa zii. Ukian, “Aonaa naꞌapainim nii õkian aonaa õaitapan pugaru, atii õzowii-kao putuma!” Ipai baꞌoran tominapa-kida-kariwainao, naꞌapa ĩkian kida kapam. 
\s1 Jesus toriinpan Gethsemane ii 
\r (Mark 14:32-42; Luke 22:39-46) 
\p  
\v 36 Udaunaꞌan Jesus naꞌiki utominapa-kidaniinao makon naa Gethsemane\f + \fr 26:36 \fq Gethsemane: \ft uruu olive baawu dakota-kariwaiz Gethsemane, Olive Naawa iaꞌo. Puawunuuta Luke 22:39 diꞌii.\f* iti. Naꞌii ukian ĩꞌati, “Daꞌaꞌa naa zii paꞌi usakanatapaꞌa õtoriinpan puꞌu diꞌitanpuꞌu.”  
\v 37 Unaꞌaka Peter naꞌiki dyaꞌutam Zebedee dainao, James naꞌiki John patuma. Uruu naꞌiaꞌa naa Jesus kashaꞌoran tuukii, udopian panyukunuu ii.  
\v 38 Sariapa ukian patumainao ati, “Õkaikapanuzuꞌu tuukii kashaꞌora-karu dikintan õgaru, mawaka-karu diꞌiti manawun õabatanuz. Unaꞌa daꞌaꞌa upokodapa kizi õtuma.” 
\p  
\v 39 Jesus makon masakaudaꞌu umunapodinan ĩꞌai, naꞌiaꞌa naa ukodoruꞌukan udawukan uawun imiꞌi baara iti, naꞌiki utoriinpan. Ukian, “Õdaru, turuu mani, udobata-kida-kao õꞌai wuruꞌu diꞌoraz õbaiaapaꞌazooniaz, mazan aonaa õaipan kawanaꞌati mani, soo puaipan kawanaꞌati paꞌan.” 
\p  
\v 40 Udaunaꞌan ukaawan powaa ati patominapa-kidaniinao idaꞌati, uikodan ĩdyaun daꞌawuꞌu naa. Uruu idi ukian Peter ati, “Aonaa mooko turuu upokodapan uawunuutapan masakaudaꞌu karikaonan õtuma?”  
\v 41 Naꞌiki Jesus kian ĩꞌati, “Upokodapa naꞌiki utoriinapa aonaa kizi ukaakinpan oiaꞌo tiwaa-kidapan an unao. Udoronaa minziiwa padamata, mazan unanaa ii aonaa uturuuan.” 
\p  
\v 42 Udaunaꞌan Jesus makon koshan utoriinpaꞌanan. Ukian, “Õdaru, aizii aonaa naꞌitim dono udobata-kida-kao õꞌai wuruꞌu õbaiaapan niꞌoraz, ukauꞌan marii mooko õbaiaapanuz, ushaꞌapa kizi puaipan kawanaꞌati.”  
\v 43 Ukaawan powaa ati ĩꞌidaꞌati, uikodan ĩdyaun daꞌawuꞌu naa koshan, aonaꞌa naa ĩkaꞌiitan papokodapan. 
\p  
\v 44 Uruu idi umakon koshan baukapaꞌa naa. Uruu idikinautan naa utoriinpaꞌanan. Utoriinpan naꞌapa kiwiitapaꞌo patoriinpan kawan.  
\v 45 Udaunaꞌan ukaawan naa powaa ati patominapa-kidaniinao idaꞌati koshan, naꞌiki ukian ĩꞌati, “Ei, pakawan zii udaꞌawupan, usookapan zii? Uabata, kaawaꞌa naa aita-kariwai amazada aizii, naꞌiki Daonaiora Aokazi Ikiꞌo kaakapaa-kaoaꞌa naa oiainao pidannao ati.  
\v 46 Ukauꞌan ukadishitaꞌa naa, wamakoꞌo naa. Kaawaꞌa naa kaakapaꞌoraz õgaru!” 
\s1 Judas zaamata-kidan Jesus 
\r (Mark 14:43-50; Luke 22:47-53; John 18:3-12) 
\p  
\v 47 Jesus kadakotinan puꞌu zii, Judas kaawaꞌakan naa. Uruu 12 Jesus tominapa-kidaniinao bii ikiꞌo. Unaꞌaka patuma iriba pidannao kamarian zaꞌabaꞌi kidaꞌo naꞌiki kazowintinapa kidaꞌo atamun idi. Faadaanao zowaunaanao naꞌiki kazowautapainao Jewnao dyuudanii ĩnao zaamataꞌo nii Jesus.  
\v 48 Aizii Judas kowaadaꞌakaniꞌi naa naꞌapam nii pakainaabatan Jesus ĩꞌati. Ukian ĩꞌati, “Pidan õkissitaniaz ukaozoo, uruu wuruꞌu uaipaniaz.”  
\v 49 Ukauꞌan sariapa Judas makon Jesus diꞌiti, ukian uꞌati, “Kaiman, Tiichaa,” naꞌiki ukissitaꞌakan naa ukaozoo.  
\v 50 Uruu idi Jesus kian uꞌati, “Õpaonaru, pushaꞌapataꞌa naa wuruꞌu pushaꞌapataꞌazooniaz.”\f + \fr 26:50 \fq Õpaonaru, pushaꞌapataꞌa naa wuruꞌu pushaꞌapataꞌazooniaz \ft oo “Õpaonaru, kandii nii puwaꞌatin?”\f* Uruuꞌu naa Judas naꞌakapaniinao pidannao kaawaꞌakan naꞌiki ĩzaamataꞌakan naa Jesus.  
\v 51 Unaꞌapan idi baudaꞌapa Jesus tominapa-kidaniinao bii ikiꞌo soꞌotaꞌakan pamarian zaꞌabaꞌi naꞌiki usaꞌukan Umanawunuꞌo Faadaa poitoru tain, uwaotaꞌaka.  
\v 52 Sariapa Jesus kian uꞌati, “Pupaida pumarian powaa iti, ushaꞌapanum kauꞌan kanomanao mizaataakaꞌo marii idaꞌan, ĩmawakan nii marii idi.  
\v 53 Aonaa mooko puaitapan turuu õdaru dyuudan iriba angelnao kaminkaꞌutaꞌo nii õgaru õpishaan an uruu?  
\v 54 Mazan unaꞌapan dono, aonaꞌo niꞌi naa kotuaꞌo prophetnao saadanii kidaz Tominkaru Paradan mishiinan, wuruꞌu shaꞌapaꞌo niꞌoraz uaita-kao.” 
\p  
\v 55 Udaunaꞌan Jesus kian zaamatainao ati paugaru, “Kandii nii uwaꞌatin õdauꞌati kaikapaꞌa, zaamataꞌanaꞌo kawan zowii-miki pidan? Wuruꞌu unaꞌakanuz marii zaꞌabaꞌi kida naꞌiki uzowin kida? Ipai kamoo õgaru Tominkaru Dapu ii õtominapatin-kidan pidannao, mazan aonaa uzaamatan õgaru naꞌapain.  
\v 56 Mazan diꞌoraꞌa aimaakan shaꞌapan kaikapaꞌa, Tominkaru prophetinnao saadanii kida mishiin-kinaꞌa naa,” ukian. 
\p Udaunaꞌan utominapa-kidaniinao kidoopan naa, ĩwaꞌakaꞌakan naa uruu. 
\s1 Jesus kootowapa-kida-kao Jewnao zowaunaanao kanaapu ati 
\r (Mark 14:53-65; Luke 22:54-55, 63-71; John 18:13-14, 19-24) 
\p  
\v 57 Udaunaꞌan pidannao zaamatainaouz Jesus naꞌakan naa uruu Caiaphas Umanawunuꞌoraz Faadaa dapu iti. Naꞌiaꞌa naa tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu naꞌiki baꞌorainao kazowautapainao Jewnao baokopatinan.  
\v 58 Peter naꞌiti udaꞌanan Jesus, mazan munapo uwaꞌakinpan. Umakopaanan atii ukaawan Umanawunuꞌoraz Faadaa panibazoota iti. Umorotan panibazoo ati, naꞌii usakanatan watchmannao tuma, utukapaꞌazon naꞌapam Jesus shaꞌapata-kao. 
\p  
\v 59 Aizii naꞌiaꞌa naa faadaanao zowaunaanao naꞌiki ipai kootowapa-kidauzonao pidannao tiwaan paikodan pidannao mariidinaꞌo nii Jesus dauꞌu, pazowii-kida-kinaa niiz,  
\v 60 mazan aonaa ĩikodan. Iriba padamata pidannao mariidinan Jesus dauꞌu, mazan upuꞌu aonaa ĩikodan naꞌapa kidaꞌo ĩmariidinan. Udaunaꞌan zii dyaꞌutam daonaioranao kadishitan naꞌii ĩkakuwaapan, naꞌapa kida ĩmariidinan Jesus dauꞌu.  
\v 61 Ĩkian, “Waabatanii diꞌoraz daonaiora kian, ‘Turuu õmainaabatan Tominkaru Dapu, naꞌiki õkadishita-kidanuz powaa iti idikinaudaꞌu kamoo idaꞌa.’” 
\p  
\v 62 Sariapa Umanawunuꞌoraz Faadaa kadishitaꞌakan naꞌiki ukian Jesus ati, “Aonaꞌo nii karikaonan naꞌapam pukian kaiwuru dauꞌanaꞌa pukaakapaa-kaoaz?”  
\v 63 Mazan aonaa Jesus dakoꞌatin uparadan. Udaunaꞌan Umanawunuꞌoraz Faadaa kian uꞌati koshan, “Õpishaan pugaru kakupaꞌoraz Tominkaru awun zaꞌa, pukowaada waꞌati mishiꞌo mishi pugaru Christ,\f + \fr 26:63 \fq Christ: \ft wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* Tominkaru Dani?”  
\v 64 Jesus kian, “Oo, naꞌapaꞌo kaiwuruꞌu pukianuz. Wuru daunaꞌanaꞌa utukapan nii Daonaiora Aokazi Ikiꞌo sakanatapan Tominkaru diwaꞌora antanapu naꞌiki uwaꞌatin nii aokazi iki ishaꞌiz paawa an.”  
\v 65 Sariapa Umanawunuꞌoraz Faadaa kuzuutaꞌakan pakamichan patoꞌoran idi, naꞌiki ukian, “Uabata naꞌapam uwazootapaꞌazon Tominkaru! Ukauꞌan kanom zii wazaudapa kaakapaꞌo nii uruu, waabatan puꞌaꞌa naa naꞌapam uwazootapaꞌazon Tominkaru!  
\v 66 Aizii mani naꞌapam ukian udauꞌan?” Pidannao kian, “Turuu uzowii-kao.” 
\p  
\v 67 Udaunaꞌan ĩsopiautapanuzu paawun baara ati naꞌiki ĩtiniautapanuz, baꞌorainao taꞌianuzu.  
\v 68 Ĩkian Jesus ati, “Pugaru Christ, ukauꞌan pokowaada waꞌati naꞌiaꞌoram pidan tinikaꞌoraz pugaru?” 
\s1 Peter taapa-kidan paaitapan Jesus 
\r (Mark 14:66-72; Luke 22:56-62; John 18:15-18, 25-27) 
\p  
\v 69 Aizii Peter unaꞌian usakanatapan panibazoo ii. Poitoruiaba waꞌatin uꞌidaꞌati naꞌiki okian uꞌati, “Pugaru kapam Jesus, Galilee Baara san, tumaꞌo daꞌi.”  
\v 70 Mazan Peter taapa-kidapa paaitapan Jesus. Ipai naꞌiainao kanaapu ati ukian, “Aonaa õaitapan kanom dauaꞌo kaiwuruꞌu pukadakotinanuz.” 
\p  
\v 71 Udaunaꞌan umakon panibazoo paniinomizi itinapu. Naꞌii baꞌoran poitoruiaba tukapanuz naꞌiki okian naꞌiainao ati, “Diꞌoraz pidan, Jesus Nazareth san tumaꞌo uruu.”  
\v 72 Peter taapa-kida koshan, ukian, “Mishiꞌo õparadan, aonaa õaitapauzon wuruꞌu pidanaz.” 
\p  
\v 73 Masakaudaꞌu udaunaꞌan pidannao naꞌiainao ĩkadishitapan waꞌatin Peter idaꞌati naꞌiki ĩkian uꞌati, “Mishiꞌo uiriban wuruꞌu pugaruz, ushaꞌapanum kauꞌan naꞌapa pukaduz, puparadan idaꞌan pukainaabatinan.”  
\v 74 Udaunaꞌan Peter kian “Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz aonaa õaitapan wuruꞌu uruuzu, aizii aonaa õparadan mishiin dono, marii Tominkaru patakaꞌutan õgaru.” Mashaꞌapakii kuruku kaꞌaranpaꞌakan naa.  
\v 75 Sariapa Peter nyukunuuaꞌakan naꞌapam Jesus kiauzon paꞌati, “Kuruku kaꞌaranpan uaꞌii, idikinauꞌo nii putaapa-kidan puaitapan õgaru.” Uruu idi Peter koditaꞌakan naa paniba iti naꞌiki uzaadan tuukii. 
\c 27  
\s1 Jesus naꞌaka-kao Pilate diꞌiti 
\r (Mark 15:1; Luke 23:1-2; John 18:28-32) 
\p  
\v 1 Uruu chaapiꞌiki, chaapiꞌikiiman ipai faadaanao zowaunaanao naꞌiki ipai kazowautapainao Jewnao miitiniipan naa Jesus dauꞌu, naꞌapam nii pazowii-kidanuzu.  
\v 2 Uruu daunaꞌan ĩdodowaꞌakan naa Jesus naꞌiki ĩnaꞌakan naazu naobanai Pilate diꞌiti. 
\s1 Judas zowiinan 
\r (Acts 1:18-19) 
\p  
\v 3 Judas kaakapaamikitinaꞌoraz abatan naa Jesus zowiaꞌazoo-kao, udiꞌitinpan naꞌiki tuukii ukashaꞌoran pakaakapaan dauꞌan Jesus. Uruu idi sariapa umakon faadaanao zowaunaanao naꞌiki kazowautapainao Jewnao diꞌiti ukiwa-kidaꞌanan ĩpuraatan.  
\v 4 Ukian ĩꞌati, “Õꞌoian, õkaakapan idi kaimanaꞌo pidan, umashaꞌapatakan puꞌu oiaꞌo.” 
\p “Aonaa ushaꞌapan waꞌati, pugaru kiiꞌan, pugaru wuruꞌu shaꞌapaapaꞌoraz naꞌapaꞌo,” ĩkian uꞌati. 
\p  
\v 5 Judas kabootaꞌakan naa puraata naꞌii Tominkaru Dapu nazo ii. Udaunaꞌan umakon udyuukuruutinaꞌanan naa. 
\p  
\v 6 Sariapa faadaanao zowaunaanao zawadan wuruꞌu puraataz, naꞌiki ĩkian, “Diꞌoraz puraataꞌa pidan zowii-kinao winipinaa wuruꞌu, ukauꞌan kakinaorii kawanaꞌati, aonaa ukaimanan umuuda-kao Tominkaru Dapuꞌu iaꞌo puraata wiizi ii.”  
\v 7 Uruu idi ĩkadakotinan udauꞌan atii ĩnaꞌapatan naꞌapa kida panyukunuu naꞌapam nii pakaiwaan wuruꞌu puraataz. Ĩkian, ĩkaiwaan niizu patorii-kinaa nii kaꞌuz tomiki amazadati, tawarainao baaranaa nii.  
\v 8 Unaꞌapan idi udakota-kao Izai Baara kii. Atii kai pakawan udakotapa-kao naꞌapa.  
\v 9 Uruu prophet Jeremiah paradan mishiinan naa. Kaikapaꞌoraz ukian: “Ĩzaamata 30 wiziꞌi kidaꞌo puraata, Israelitenao aitan kawanaꞌatiꞌo uwinipinaa niꞌo.  
\v 10 Naꞌiki ĩkaiwaanuz patorii-kinaa nii kaꞌuz tomiki amazadati, Tominkaru dyuudan kawanaꞌati õgaru.” 
\s1 Jesus tiwaa-kidapa-kao Pilate kanaapu ati 
\r (Mark 15:2-15; Luke 23:3-5, 13-25; John 18:33—19:16) 
\p  
\v 11 Uruu donoꞌo naa Jesus kadishita-kida-kao Pilate, Romannao naobanaa kanaapu iti, naꞌiki upishaan Jesus, ukian, “Pugaru wuruꞌu naobanaiz, King niꞌoraz Jewnao ati?” 
\p “Oo, naꞌapaꞌo kaiwuruꞌu pukianuz,” Jesus kian uꞌati. 
\p  
\v 12 Mazan faadaanao zowaunaanao naꞌiki kazowautapainao Jewnao kaakapaan dono mazanuiman uruu, aonaa udakoꞌatin ĩdyaun.  
\v 13 Uruu idi Pilate kian uꞌati, “Puabata naꞌapam ĩkowaadanii ipai dikauda kidaꞌo pudauꞌan? Upuꞌu zii aonaa pudakoꞌatinuz?”  
\v 14 Mazan aonaa Jesus dakoꞌatin naꞌapaꞌoram ĩkian padauꞌan, ukauꞌan tuukii Pilate diꞌitinpan. 
\p  
\v 15 Ipai wunu Passover Kamoon dono, naobanai kodita-kidauzon baudaꞌapa pidan taraa-kizai iki, pidannao aiapanii ukodita-kida-kao, uruu naobanai kaduz wuruꞌu.  
\v 16 Uruu dono ĩtaraapanii pidan, Barabbas kiaꞌo uꞌuu, uruu kaimanaimanaꞌo uaitapa-kao ushaꞌapatan dikauda kidaꞌo aimaakan.  
\v 17 Aizii pidannao kasabaꞌukinan donoꞌo naa, Pilate pishaan ĩdyaun, ukian ĩꞌati, “Naꞌiaꞌoram pidan uaipan õkodita-kidan uꞌati, Barabbas oo Jesus dakota-kariwaiz Christ\f + \fr 27:17 \fq Christ: \ft wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* kii?”  
\v 18 Unaꞌapanuz paaitapan idiꞌo kazowautapainao Jewnao naꞌakanuz Jesus paꞌidaꞌati, ĩkishauzin idiꞌo karikaonan Jesus ati. 
\p  
\v 19 Pilate sakanatapan puꞌu pakootoopauzo-kizi taba idaꞌa, udaiaro dyuudan paradan uꞌidaꞌati, okian, “Aonaa paꞌi pushaꞌapataꞌanaꞌa wuruꞌu pidanaz mashaꞌapata-kaꞌoraz oiaꞌo, kichanaꞌiki-kii shaa õzandaꞌawun uruu dauꞌan, aonaa utaapan õnyukunuu kaiman.” 
\p  
\v 20 Mazan faadaanao zowaunaanao naꞌiki kazowautapainao Jewnao kakinaowan ipai pidannao, marii kizi ĩpishaan Pilate kodita-kidan Barabbas, naꞌiki marii uzowii-kidan paꞌan Jesus.  
\v 21 Udaunaꞌan Pilate pishaan naa mishi pidannao. Ukian ĩꞌati, “Naꞌiaꞌoram pidan uaipan õkodita-kidan uꞌati?” 
\p “Barabbas,” ĩkian uꞌati. 
\p  
\v 22 “Naꞌapam nii õshaꞌapatan naa Jesus dakota-kariwaiz Christ nii?” Pilate kian koshan ĩꞌati. 
\p “Marii utauka-kao cross diꞌiti,” ĩkian. 
\p  
\v 23 “Kandii nii, kanom mooko ushaꞌapata dikaudaꞌo nii?” Pilate kian upishaan ĩdyaun. 
\p Mazan powaꞌa zii ĩkadokon diiwaꞌo idaꞌan, ĩkian, “Marii utauka-kao cross diꞌiti.” 
\p  
\v 24 Aizii Pilate tukapan idi aonaa naꞌitiꞌi naa naꞌapam pakian powaꞌa udauꞌan, mazan mishiꞌoraiman tuukiaꞌa naa manawun pidannao toꞌoradinan, uruu idiꞌi naa uchikaan pakaꞌu wunu idi iribaꞌo pidannao awunuutapan puꞌu, naꞌiki ukian ĩꞌati, “Wuru idaꞌanaꞌa õaidan uꞌati, aonaa õaipan atiꞌo mani wuru diꞌoraz kaimanaꞌoraz pidan zowiaꞌazoo-kaoaz.” 
\p  
\v 25 Unaꞌapan idi, pidannao kadakon uꞌati, “Marii mooko uzowii-kao winipinaa waotan waꞌati naꞌiki waudainao ati,” ĩkian. 
\p  
\v 26 Uruꞌu naa Pilate kodita-kidan Barabbas pidannao ati, mazan Jesus ubaꞌizii-kidan naa paꞌan, udaunaꞌan utaaꞌakan naa Jesus tauka-karu nii cross diꞌiti. 
\s1 Soldyaanao antamikitan Jesus pabanikian bii an 
\r (Mark 15:16-20; John 19:2-3) 
\p  
\v 27 Udaunaꞌan Pilate soldyaannao zaamatan naa Jesus, ĩnaꞌakanuzu soldyaanao mashaapa-kizi iti. Uruꞌu naa ĩbaokopatan ipai soldyaanao naꞌii Jesus idaꞌati.  
\v 28 Naꞌii ĩnarakadan ukamichan, naꞌiki ĩkakamichantanuz wuzaꞌo kamicha, naobanai kamichan kaduz idi.  
\v 29 Udaunaꞌan ĩtoman kowamai kaiwada-karu idi, naꞌiki ĩkakowamtan naaz uꞌidi. Ĩtaan naa uꞌati kapam uwadookori nii atamun idi uzaamatapan nii padiwaꞌora antanapu, naꞌapa king zaamatapauzon kawan pawadookori. Uruꞌu naa ĩkodoruꞌukan ukanaapu ati naꞌiki ĩbanikiitan naazu. Ĩkian, “Pugaru King, umanawunuꞌo Jewnao naobanaa!”  
\v 30 Udaunaꞌan ĩsopiautapanuzu naꞌiki ĩzaamatan uꞌai atamun pataaniaz uwadookori nii. Uruu idiꞌi naa ĩzowiautapan uzowau.  
\v 31 Ĩipaian daunaꞌan paꞌantamikitan uruu, ĩnarakadan naa uꞌai pakaiwaada-kidaniaz kamicha uꞌati, naꞌiki ĩkaiwada-kidan naa ukamichan powaa iti. Udaunaꞌan ĩnaꞌakan naazu, ĩtaukaꞌanan naazu cross diꞌiti. 
\s1 Jesus tauka-kao cross diꞌiti 
\r (Mark 15:21-32; Luke 23:26-43; John 19:17-27) 
\p  
\v 32 Aizii ĩkoditan puꞌu donoi iki, pamakopa-kizi an ĩikodapan pidan Cyrene san,\f + \fr 27:32 \fq Cyrene: \ft Africa iaꞌo wiizai.\f* Simon kiaꞌo uꞌuu. Sariapa soldyaanao dyuudan unaꞌakan Jesus crossannaa.  
\v 33 Ĩmakon atii ĩkaawan amazada iti dakota-kariwai Golgotha kii, naꞌapaꞌoraz amazada uu Pidan-Zowau-Niwaꞌuz-naawa, kiaꞌo wuruꞌu.  
\v 34 Naꞌiaꞌa naa ĩtaan Jesus tuzan nii wine idi, kawikiꞌita-kariwai aimaakan kibiaꞌo idi, mazan patiwaan daunaꞌan masakaudaꞌuzu, aonaa uaipanuzu. 
\p  
\v 35 Aizii soldyaanao taukan daunaꞌan Jesus cross diꞌiti, ĩbuutan naa ukamichan kida. Udaunaꞌan ĩmakinaotan makinaonii, ĩtukapaꞌazon naꞌiaꞌoram nii zaamata ukamichan buutinpan kida.\f + \fr 27:35 \ft Psalm 22:18\f* 
\v 36 Udaunaꞌan ĩsakanatapan naa ĩawunuutapan Jesus naꞌii.  
\v 37 Doko antanapu uzowau paawaꞌa saada-kariwai atamun munaꞌa ĩkainaabata-kinaa kanom dikiniꞌiaꞌo uzowii-kao. Kaikapaꞌo ĩsaadaniaz: “Diꞌi wuruꞌu Jesus, uruu King Jewnao ati.”  
\v 38 Naꞌapain uruu dono dyaꞌutam koidimikinao tauka-kao cross diꞌiti kapam. Ĩmuudan baudaꞌapaꞌo Jesus diwaꞌora antanapu, baꞌoran uwashabaron antanapu. 
\p  
\v 39 Pidannao dobatapainao naꞌan maonapa Jesus idaꞌan, ĩwaꞌuan pazowau kida, uruu ĩbanikiitan naazu.  
\v 40 Ĩkian, “Pugaru mainaabataꞌazoꞌoraz Tominkaru Dapu naꞌiki udaunaꞌan pukadishita-kidaꞌazoonuz idikinaudaꞌutan kamoo idaꞌa, ukauꞌan aizii pukazannaatinaꞌa naa. Umishiin dono pugaru Tominkaru dani, putokaꞌa naa pucrossannaa diꞌiki!” 
\p  
\v 41 Aizii faadaanao zowaunaanao, naꞌiki tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, naꞌiki kazowautapainao Jewnao, naꞌapa kapam ĩbankiitanuz.  
\v 42 Ĩkian, “Ukazannaata baꞌorainao pidannao, mazan aonaa ukaꞌiitan pakazannaatinan paꞌidaꞌa. Uruu King niꞌo kaikiniꞌi Israel ati! Ukauꞌan marii utokan aizii cross diꞌiki, uruu wamishidan niizu!  
\v 43 Umishidanii Tominkaru, ukauꞌan marinaꞌa naa Tominkaru aidan pakazannaatan uruu kai, ushaꞌapanum kauꞌan ukiinii ‘Õgaru Tominkaru dani!’”  
\v 44 Naꞌapa kapam koidimikinao tauka-kariwainaouz cross diꞌiti Jesus dazabaꞌa, naꞌapa kapam ĩbankiitanuz. 
\s1 Jesus mawakan dauaꞌo 
\r (Mark 15:33-41; Luke 23:44-49; John 19:28-30) 
\p  
\v 45 Aizii sakitapa kamoo diꞌiki aka amazada marutaꞌakan atii daawadata kamoo 3 oꞌclock diꞌiti.  
\v 46 Aizii 3 oꞌclock mani, uruꞌu naa Jesus kadakon diiwa, “Eli, Eli, lama sabachthani?” ukian. “Õtominkarun, õtominkarun, kanom nii aonaa punyukunuupan õgaru?” kiaꞌo wuruꞌu ukianuz. 
\p  
\v 47 Pabiꞌi kida pidannao maonapaꞌo ĩkadishitapan naꞌii, ĩabata naꞌapam Jesus kian. Uruu idi ĩkian, “Udapadan prophet Elijah.”  
\v 48 Sariapa baudaꞌapa pidan dimaꞌakan sponge dauꞌati, naꞌiki udamotanuzu katamaꞌo wine diꞌiti, naꞌiki usawadan naaz atamun idaꞌan Jesus diꞌiti, Jesus tuzan nii.  
\v 49 Mazan baokoinao pidannao kian, “Marii unaꞌian paꞌidaꞌa, watukapa kizi Elijah waꞌatin ukaminkaꞌutaꞌananuzu.” 
\p  
\v 50 Upuꞌaꞌa naa Jesus kadakoꞌokan diiwa koshan, uruu umanizowantaꞌakan, umawakan naa. 
\p  
\v 51 Naꞌapain aka kamicha mada Tominkaru Dapu nazoo\f + \fr 27:51 \fq kamicha mada Tominkaru Dapu nazoo: \ft Putukapa kaarita tokon ii ‘Tominkaru Dapu’ dauꞌan, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* buutapa-kinao kida kuzuutaꞌakan ipai pazikon an, doko iki atii apowa ati.  
\v 52 Baaranai kida ipai ĩdaꞌatinaꞌakan naꞌiki iriba Tominkaru pidanannao kadishitan ĩkakudan powaa iti.  
\v 53 Ĩkoditan baaranai iki kida. Aizii Jesus kadishitan daunaꞌan pamawaka-kizi iki, uruꞌu naa wuruꞌu kadishitainaouz pabaaranaa iki makon Jerusalem iti, naꞌiki iriba pidannao tukapan ĩdyaun naꞌii. 
\p  
\v 54 Aizii soldyaanao zowaunaa, pasoldyaannao tuma awunuutapainaouz Jesus, ĩtukapa wuruꞌu amazada nakainanuz naꞌiki ipai amazada shaꞌapanuz. Tuukii ĩtarian! Uruu idi ĩkian Jesus dauꞌan, “Wuruꞌu pidanaz, mishiꞌo mishi Tominkaru Dani uruu.” 
\p  
\v 55 Iriba zunnao awunuutapan Jesus naꞌii, mazan munapo ĩkadishitapan. Wuruꞌu zunnaouz Galilee Baara ikiꞌo ĩwaꞌatin Jesus dawuꞌati kaminkaꞌuupainao uruu, shaꞌapataꞌo kanom uaiapanii kida.  
\v 56 Naꞌiainao zunnao bii ii Mary Magdala sanaaba, naꞌiki Mary (oroo James naꞌiki Joseph daro), naꞌiki Zebedee daiaro. 
\s1 Jesus dida-kao dauaꞌo 
\r (Mark 15:42-47; Luke 23:50-56; John 19:38-42) 
\p  
\v 57 Aizii kamoo tipitaꞌanan diꞌitiꞌi naa, Arimathea san kaawan, uruu kapuraatanuꞌo pidan, Joseph kiaꞌo uꞌuu naꞌiki tominpaꞌo kapam Jesus diꞌiki.  
\v 58 Sariapa umakon upishaaꞌanan Pilate Jesus nanaa dauꞌan, udidaꞌazoonuzu. Pilate dyuuda Jesus nanaa taa-kao uꞌati.  
\v 59 Uruu idi Joseph toka-kidan naa Jesus nanaa cross diꞌiki, upapidan naazu kaimanaꞌo, paꞌinaꞌo kamicha mada idi.  
\v 60 Udaunaꞌan umuudanuz diikiꞌiꞌo pakichadaꞌakanii kuba pabaaranaa niꞌo nazo iti. Udaunaꞌan ukidaꞌukan udaruꞌo kuba, udorodoraa-kidanuzu, utaratan naa baaranai paniinomizinaa uꞌidi, udaunaꞌan umakoꞌokan naa.  
\v 61 Mary Magdala sanaaba naꞌiki baꞌoranuaba Mary, ĩsakanatapan naꞌii maonapa ubaaranaa ii. 
\s1 Soldyaanao awunuutapan //  Jesus baaranaa 
\p  
\v 62 Baꞌoran kamoo uruu Sookapa-karu Kamoon dono faadaanao zowaunaanao naꞌiki Phariseenao makon Pilate diꞌiti.  
\v 63 Ĩkian uꞌati, “Naobanai, wanyukunuian naꞌapam tawuru kianuꞌo mariidinauzoz pakakupan dono zii. Ukian, ‘Idikinaudaꞌu kamoo õmawakan daunaꞌan, õkadishitan nii kakupa koshan.’  
\v 64 Ukauꞌan pudyuuda ubaaranaa awunuutapa-kao kaimanaiman atii idikinaudaꞌu kamoo daunaꞌan. Panaadon utominapa-kidaniinao waꞌatin nii ĩkoidapaꞌananuz. Udaunaꞌan ĩkowaadaꞌanan nii pidannao ati, ĩkian nii kadishitaꞌa naazu pamawaka-kizi iki. Uruu dawuꞌitiiniꞌo mariidin-karu, powaꞌaꞌo nii zii udikaudan kiwiitapaꞌo mariidin-karu ai.” 
\p  
\v 65 Pilate kian ĩꞌati, “Unaꞌaka mooko soldyaanao, uawunuutapa-kidaꞌa naa wuruꞌu baaranaiz kaimanaiman.”  
\v 66 Uruu idi ĩmakon naa baaranai iti. Naꞌii ĩmuudan naa pakainaariba kuba kida ukita-kao ai, naꞌiki ĩwaꞌakan naa soldyaanao awunuutapaꞌo nii wuruꞌu baaranaiz. 
\c 28  
\s1 Jesus kadishitan //  pamawaka-kizi iki 
\r (Mark 16:1-10; Luke 24:1-12; John 20:1-10) 
\p  
\v 1 Aizii Sookapa-karu Kamoon daunaꞌan, naꞌiki Sunday wakanadaꞌanan diꞌiti, Mary Magadalene naꞌiki baꞌoran Mary awunuutaꞌanan naa baaranai.  
\v 2 Mashaꞌapakiaka imiꞌi baara nakainan maꞌozakaꞌo idaꞌan naꞌii, Tominkaru angelin kaawan idi aokazi iki naꞌiki umakon baaranai iti, udorodoraa-kida kuba baaranai ai, naꞌii usakanatan uruu kuba paawaꞌa.  
\v 3 Aizii angel aidinpan naꞌapa toroanaru kan-kanaapan kawan naꞌiki ukamichan umanawunuꞌo ubarakan.  
\v 4 Tuukii soldyaanao awunuutapainao naka-nakaan patarian idi uꞌai, naꞌiki ĩdorautaꞌakan naa mawakauanaka. 
\p  
\v 5 Aizii angel kian zunnao ati, “Aonaa utariaꞌanaꞌa, õaitapa wuruꞌu uwaꞌatinuz utukapaꞌanan Jesus, tauka-kariwaiz cross diꞌiti.  
\v 6 Aonaꞌa naa uruu nii daꞌaꞌa, kadishitaꞌa naazu pamawaka-kizi iki, naꞌapa pakiauzon kawanaꞌati. Uwaꞌati mooko daꞌatiꞌi utukapa diꞌi wuruꞌu umuuda-kizinaoaz.  
\v 7 Ukauꞌan umako kadiman, ukowaadaꞌan utominapa-kidaniinao ati kadishitaꞌa naazu pamawaka-kizi iki, naꞌiki makoꞌo naa uruu Galilee Baara iti. Naꞌiaꞌo niꞌi naa utukapanuz. Uruu õkuwaa unao ati,” angel kian. 
\p  
\v 8 Uruu idi zunnao makon naa dopiaudaꞌuꞌo idaꞌan, ĩtarian mazan ĩkonaukian puꞌu kapam. Aizii ĩmakon dimapa ĩkakuwaapaꞌanan naa Jesus tominapa-kidaniinao ati.  
\v 9 Mashaꞌapakii Jesus aidinaꞌakan ĩkanaapu ii, “Kaiman,” ukian ĩꞌati. Sariapa ĩaitapaꞌakanuzu, uruu idi ĩmakoꞌokan uꞌidiꞌiti, ĩkodoruꞌukan naꞌiki ĩzaamatinan ukidiba iki, ĩmanawuntapanuz.  
\v 10 Udaunaꞌan Jesus kian ĩꞌati, “Aonaa utariaꞌanaꞌa. Umako, ukowaadaꞌan õꞌinawuzunao ati marii ĩmakon Galilee Baara iti, naꞌiaꞌo nii ĩtukapan õgaru.” 
\s1 Soldyaanao kakuwaapan paawunuutapankan dauꞌu 
\p  
\v 11 Aizii zunnao makopan puꞌaꞌa naa, uruꞌu naa soldyaanao awunuutapainaouz baaranai makon naa Jerusalem iti, ĩkakuwaapaꞌanan naa faadaanao zowaunaanao ati ipai aimaakan shaꞌapaꞌo dauꞌan baaranai ii.  
\v 12 Sariapa faadaanao zowaunaanao baokopatinan kazowautapainao Jewnao tuma. Uruꞌu naa ĩmiitiniipan ĩaitapaꞌazon naa naꞌapam pashaꞌapatinan. Ĩtaa dobata puraata soldyaanao ati.  
\v 13 Ĩkian ĩꞌati, “Kaikapa paꞌi ukakuwaapaꞌa, ‘Upoitorunao koidapankaꞌa naa uruu aiwakaꞌan wadaꞌawun daida.’  
\v 14 Aizii Pilate abatan an udauꞌan, waparadan nii uꞌati unao dikin ii, aonaa kizi ushaꞌapatan unao.”  
\v 15 Uruu idi soldyaanao zaamataꞌakan naa puraata, ĩmakon ĩkakuwaapaꞌanan naa padyuuda-kao kawanaꞌati. Unaꞌapan idiꞌo kaikapaꞌoraz kuwai kowaadapa-kaoaꞌa naa ipai Jewnao kawanaꞌati atii kai. 
\s1 Jesus taan papoiturunao shaꞌapatan niꞌo udaruꞌo kaudin-kizai 
\r (Mark 16:14-18; Luke 24:36-49; John 20:19-23; Acts 1:6-8) 
\p  
\v 16 Udaunaꞌan 11 Jesus tominapa-kidaniinao makon naa Galilee Baara iaꞌo midukuo iti, Jesus dyuuda kizi iti ĩdyaun.  
\v 17 Ĩtukapan donoꞌo naa Jesus naꞌii, sariapa ĩmanawuntapanuz. Mazan pabiꞌi kida ĩdyaun aonaa ĩmishidan Jesus wuruꞌu patukapaniaz.  
\v 18 Upuꞌaꞌa naa Jesus waꞌatin ĩꞌidaꞌati, ukian ĩꞌati, “Aizii ipai õmaꞌozakannaa taa-kao õꞌati, turuu õkazowautapan aokazi ii naꞌiki imiꞌi baaraꞌa.  
\v 19 Ukauꞌan umako ipai pidannao diꞌiti utominapa-kida kizi ĩdyaun õtominapa-kidanii dauꞌu. Uchikaawunuu ĩdyaun õDaru uu idaꞌan, naꞌiki õgaru uDani uu idaꞌan naꞌiki Kaimanaꞌo Doronaa uu idaꞌan.  
\v 20 Utominapa-kida õpidanannao, ĩizoꞌati kizi kaimanaiman ipai wuruꞌu õparadanuz õdyuudaniaz uizoꞌatin. Naꞌiki mishi, karikaonanuꞌo nii õgaru utuma, atii diꞌoraz amazada ikodan diꞌiti patokon.”