\id LUK  
\h LUKE 
\toc1 Luke Saadanii Kaimanaꞌo Kuwai 
\toc2 Luke 
\toc3 Luk 
\mt1 Luke 
\mt2 Saadanii Kaimanaꞌo Kuwai 
\is1 Diꞌoraz kaarita dauaꞌo 
\ip Diꞌoraz kaarita Luke saadanii. Wuruꞌu Luke, uruu Gentile naꞌiki daakataa kapam. Aitapaꞌo pidan uruu, dobataꞌo utominpan, naꞌiki uparada Greek paradan kaimanaiman. Uchiꞌikapauzonii daꞌi apostle Paul tuma ukakuwaatinan dono. 
\ip Luke saadan kaarita Theophilus atiꞌo, naꞌiki baꞌoran Gentilenao atiꞌo mishidainaouznaa Jesus. Luke aipan mishidainao aitapan mishiꞌo wuruꞌu ĩtominapa-kida-kaoaz. Tominkaru aipan kawanaꞌatiꞌo wuruꞌu Jesus kaawanuz imiꞌi baara ati kazannaataꞌo nii ipai pidannao oiaꞌo ai, Jewnao naꞌiki Gentilenao kapam. 
\ip Kainaꞌa iriba Luke kowaadan aimaakan kida dauꞌan. Soo Luke kaaritan idaꞌa karikaonan usaadinpan: angelnao kunuupan dauꞌu, naꞌiki taapainao kaznizonao tukapankan dauꞌu Jesus, ushakatan daunaꞌan; Jesus makon dauꞌu Tominkaru Dapu iti Upaꞌinan dono zii; Samaria san kamunanun dauaꞌo; naꞌiki daonaiora padantan dauaꞌo padaru idaꞌati. 
\ip Tuukii Luke paradan toriinapa-karu dauꞌan; Kaimanaꞌo Kuwai konaukii-kida-kao dauꞌan; zunnao kakuda-kao dauꞌan, Jesus naꞌiki apostlenao kaminkaꞌuapa-kao dauꞌan; mapuraataniinao dauꞌan; oiainao pidannao dauꞌan, naꞌiki Kaimanaꞌo Doronaa dauꞌan. 
\ip Paul saadanii kapam masakaudaꞌu Luke dauꞌan pakaaritan idaꞌa, 2 Timothy 4:11 naꞌiki Philemon 24 idaꞌa. 
\iot Kaarita buutinpan kida 
\io1 Kaarita sakadinan \ior 1:1-4\ior* 
\io1 Jesus naꞌiki John Chikaawunuupauzo shakatan atii ĩtuubarun \ior 1:5—2:52\ior* 
\io1 John Chikaawunuupauzo kaudin-kizi dauaꞌo \ior 3:1-20\ior* 
\io1 Jesus chikaawunuu-kao naꞌiki utiwaa-kidapa-kao \ior 3:21—4:13\ior* 
\io1 Jesus kaudinan Galilee Baara ii aka \ior 4:14—9:50\ior* 
\io1 Jesus kaudinaanan pamakopan dono Jerusalem iti \ior 9:51—19:27\ior* 
\io1 Jesus shaꞌapatanii kida pazowii-kao uaꞌii \ior 19:28—22:46\ior* 
\io1 Jesus zaamata-kao, naꞌiki uzowii-kao \ior 22:47—23:56\ior* 
\io1 Jesus kadishitan pamawaka-kizi iki, naꞌiki uaidinan pidannao ati \ior 24:1-49\ior* 
\io1 Jesus naꞌaka-kao aokazi iti \ior 24:50-53\ior* 
\c 1  
\p  
\v 1 Naobanai Theophilus, 
\p Kainaꞌa iriba pidannao, saadainao ipai Jesus shaꞌapatanii kida aimaakan dauꞌu, naꞌiki ipai Jesus shaꞌapata-kao dauꞌan.  
\v 2 Ĩsaada ipai aimaakan, naꞌapa pakawan waabatan kawan ukowaada-kao utukapikinao diꞌiki, ĩnao tukapainao kidaz ipai aimaakan shaꞌapan usakadin-kizi iki, naꞌiki baꞌorainao diꞌiki, kowaadainao kidaz ipai kaiman kidaꞌo ushaꞌapatanii dauꞌu.  
\v 3 Ukauꞌan naobanai Theophilus, õdiꞌitapa kaiman-daun aimaakan wuruꞌu shaꞌapata-kariwai kidaz usakadin-kizi iki, naꞌiki õabata kaiman-daun ipai wuru dauꞌanaꞌa aimaakan kida shaꞌapata-kariwaiz. Uruu idi õaipan õsaadan puꞌatizu kaiman-daun ushaꞌapan kawanaꞌati manawun. Ipai usakadin-kizi iki, atii utokon iti.  
\v 4 Õsaadan puꞌatizu kaimanaiman, ushaꞌapanum kauꞌan õaipan idi puaitapan kaimanaiman, ipai wuru dauꞌanaꞌa puabatanii kidaz aimaakan shaꞌapan. 
\s1 Angel aidinan Zechariah ati 
\p  
\v 5 Aizii Herod king-tinpan dono naꞌiki ukazowautapan dono, ipai amazada Judea Baara ii aka. Kainaꞌa faadaa naꞌiaꞌo umashaapan, Zechariah kiaꞌo uꞌuu. Aizii Zechariah dokozu-daunnao, naꞌapa kapam faadaa-tinpauzonao paꞌidiwaru. Kainaꞌa faadaa, Abijah kiaꞌo uꞌuu, uruu tumaꞌo Zechariah dokozu-daunnao kaudinauzon kotuaꞌa naa. Aizii Zechariah daiaro Elizabeth, faadaa-tinpauzonao kapam oiribannao.  
\v 6 Kaiman Zechariah naꞌiki Elizabeth mashaapan Tominkaru awun zaꞌa. Ipai ĩizoꞌatin Tominkaru dyuuza naꞌiki ukakinaori kida.  
\v 7 Mazan aonaa Elizabeth kaudanin, ushaꞌapanum kauꞌan maudanich oroo. Aizii naꞌapain maskonnaouꞌu naa oroo, naꞌiki uruu tunarunaouꞌu naa kapam. 
\p  
\v 8 Baudaꞌapa kamoo Zechariah naꞌiki umin-kaudinannao, wuruꞌu faadaa-tinpainao kidaz zaamata-kao kaudinaꞌo nii Tominkaru Dapu nazo ii. Ushaꞌapanum kauꞌan Abijah idaꞌatanpuinao paꞌidiwaru faadaanao wuruꞌu kaudinaꞌoraz uruu dono. \f + \fr 1:8 \ft Kainaꞌa iriba faadaanao kaudinauzonao Tominkaru Dapu ii. Ĩkaudinan nii batonapa kida. Naꞌiki ĩkaudinan nii baudaꞌapa sondii. Uruu daunaꞌan baꞌorainaouꞌu niꞌi naa kaudin.\f* Uruu idi Zechariah naꞌiki umin-kaudinannao shaꞌapataꞌo nii ipai aimaakan, wuruꞌu faadaanao shaꞌapatauzonii kidaz Tominkaru ati.  
\v 9 Aizii faadaanao, kainaꞌa ĩshaꞌapatauzonii aimaakan, patukapa-kinaa nii kanomaꞌo nii aizii kaudin, kawaodaꞌo nii kaduunuꞌo Tominkaru ati. Uruu dono Zechariah zaamata-kao. Uruu idi Zechariah morotan naa Tominkaru Dapu iti ukawaodaꞌanan kaduunuꞌo shanaribai altar paawa iti, Tominkaru ati.  
\v 10 Aizii kaduunuribai kawaodapa-kao puꞌu, pidannao kasabaꞌukinan paniba itinapu, naꞌiki ĩtoriinpan naa kapam. 
\p  
\v 11 Upuꞌaꞌa naa angel, Tominkaru diꞌikiꞌo kaawaꞌakan Zechariah diꞌii. Angel kadishitan altar wuruꞌu kaduunuꞌo kawaodapa-kizinaoaz diwaꞌora antanapu.  
\v 12 Tuukii Zechariah tariaꞌakan patukapan idi angel.  
\v 13 Mazan angel kian uꞌati, “Zechariah, manaꞌa putariaꞌanaꞌa, Tominkaru abata putoriinpan. Kaudaniꞌo nii pudaiaro, okaudanipan dono daonaioraꞌo nii odani nii. Pudakota paꞌi uꞌuu John kii.  
\v 14 Aizii ushakatan dono tuukiaꞌo nii pukonaukii-kidanuz naꞌiki ipai baꞌorainao pidannao tuukiaꞌo nii kapam ĩkonaukii-kidanuz.  
\v 15 Naꞌiki umanawunuꞌo nii pidan uruu, Tominkaru awun zaꞌa. Aonaa kizi paꞌi utuzan wine naꞌiki maꞌozakaꞌo riwunii. Sariaapaꞌo nii Kaimanaꞌo Doronaa zaamatan uruu ushakatan dono.  
\v 16 Naꞌiki uruꞌo nii padanata-kida iriba Israelitenao\f + \fr 1:16 \fq Israelitenao: \ft ĩnao dakota-kariwaiz kapam Jewnao nii.\f* powaa ati, Naobanai Tominkaru idaꞌati.  
\v 17 Naꞌiki uruꞌo nii kiwiita Naobanai uaꞌati, maꞌozakaꞌo nii uruu, naꞌapaꞌo nii manawun umaꞌozakan Elijah kawan, Tominkaru prophetiniz. Naꞌiki ukaimanadan nii daruinao nyukunuu ĩdainao tuma kida. Naꞌiki pidannao wuruꞌu dikintapainao kidaz, utanawatan nii ĩnyukunuu, kaiman kiziꞌi naa ĩaitapan padiꞌitinpan, naꞌapa izoꞌatiinao kawan Tominkaru. Naꞌiki uminziiwa-kidan niꞌi naa Tominkaru pidanannao nyukunuu, ĩizoꞌati kizi uparadan.” 
\p  
\v 18 Sariapa Zechariah kian angel ati, “Kandii idaꞌanaꞌo nii mooko õaitapan umishiin wuruꞌu pukowaadaniaz aimaakan õꞌati? Ushaꞌapanum kauꞌan õgaru tunarunaouꞌu naa naꞌiki õdaiaro naꞌapa maskonnaouꞌu naa kapam.” 
\p  
\v 19 Sariapa angel kian uꞌati, “Õgaru Gabriel, Tominkaru diꞌikiꞌo õwaꞌatiꞌikan. Udyuudanii õgaru kowaadaꞌo nii paparadan puꞌati, wuruꞌu kaimanaꞌoraz kuwai.  
\v 20 Mazan aonaa pumishidan õkuwaa, wuruꞌu mishiꞌoraz nii ushaꞌapan paainaa kawanaꞌati. Pumamishidakan idi õkuwaa, pumaparadanun nii aizii. Ukauꞌan aonaꞌo nii pukaparadanun, atii õkuwaa mishiinan dauꞌanaꞌo nii zii pukaparadanun koshan.” 
\p  
\v 21 Upuꞌaꞌa naa pidannao zaudapan Zechariah koditan. Ĩaitapaꞌazon ushaꞌapanum naa wuruꞌu umakoditakanuz kadiman.  
\v 22 Udaunaꞌan zii ukoditan ĩꞌidaꞌati. Mazan aonaꞌa naa uparadan nii. Ĩaitapaꞌaka sariapa, Tominkaru tukapa-kidan aimaakan uꞌati. Pamaparadanun idi Zechariah tiwaan naa pakakuwaapan ĩꞌati pakaꞌu idaꞌanaꞌa naa karikaonan. 
\p  
\v 23 Uipaian daunaꞌan ipai pakaudinkiz, ukiwan naa padapu iti.  
\v 24 Aonaa ukotuaꞌikin uruu daunaꞌan Elizabeth kaudanin naa mishi. Mazan aonaa okoditan padapu iki, atii bakaꞌiaudaꞌu kauzu daunaꞌan zii okoditan.  
\v 25 Uruu idi okian, “Aizii Tominkaru kamunan-kida mishi õgaru. Uruu idi aonaꞌo nii powaꞌa pidannao dakoopanun.” 
\s1 Jesus shakatan kowaada-kida-kao 
\p  
\v 26 Aizii 6 kauzu Elizabeth kaudanin daunaꞌan, uruꞌu naa Tominkaru dyuudan angel, Gabriel kiaꞌoraz uꞌuu, wiizai Nazareth iti, Galilee Baara iaꞌoraz.  
\v 27 Udyuudanuzu naꞌakaꞌo nii parada-karu paꞌinaiba zun diꞌiti, Mary kiaꞌo oꞌuu. Joseph, King David takaan-daunuz, aiapanii oroo naꞌiki upishaaniꞌi naa oroo padaronao ati pamin-mazidan nii. 
\p  
\v 28 Aizii angel kaawan oꞌidaꞌati, sariapa ukian oꞌati, “Kaiman pugaru? Kainaꞌa Tominkaru putuma, naꞌiki tuukii ukamunanun puꞌati,” ukian oꞌati.  
\v 29 Tuukii Mary tarian, naꞌiki tuukii odiꞌitinpan ukuwaa dauꞌu, naꞌiki tuukii oaitapaꞌazon naꞌapaꞌoram manawun wuruꞌu ukianuz paꞌati.  
\v 30 Mazan angel kian oꞌati, “Mary, manaꞌa putariaꞌanaꞌa, aizii Tominkaru kamunanuꞌuzon puꞌati.  
\v 31 Ukauꞌan pukaudanin nii daonaiora idi. Aizii pukaudanipan dono, pudakota paꞌi uꞌuu Jesus kii.  
\v 32 Uruu tuubaruꞌo nii, naꞌiki umanawunuꞌo nii pidan, naꞌiki udakota-kao nii Tominkaru umanawunuꞌoraz Dani nii. Naꞌiki Naobanai Tominkaru zaamatan nii uruu king nii, naꞌapa kotuaꞌo udokozu-daun King David kawan.  
\v 33 Karikaonanuꞌo nii uking-tinpan Israelitenao ati, wuruꞌu Jacob takaan-daunnaouz, naꞌiki unaobanai-tinapanuz, aonaa naꞌapainim nii ukatokon-tinan.” \fig angel paradan Mary ati|src="CN01606B.tif" size="col" ref="1:26-33" \fig* 
\p  
\v 34 Udaunaꞌan Mary kian angel ati, “Õgaru paꞌinaꞌo zii zun, aonaꞌo zii daonaiora kiitauzon. Naꞌapam nii mooko õkaudanin?” 
\p  
\v 35 Angel kian oꞌati, “Kaimanaꞌo Doronaꞌo nii wuruꞌu kaawaꞌoraz puꞌidaꞌati, naꞌiki Tominkaru taan idaꞌanaꞌo nii karikaonan pamaꞌozakan puꞌidaꞌati, wuruꞌu pukaudaninuz. Ukauꞌan pudani, wuruꞌu kaimanaꞌoraz manawun koraidaonaa, aonaꞌoraz oiaꞌo nii uꞌidaꞌa, udakota-kao nii Tominkaru Dani.  
\v 36 Puaitapa puiriban taoroꞌo Elizabeth. Pidannao kian aonaa naꞌapainim nii okaudaniizon. Mazan kai oroo kaudaniꞌi naa, 6 kauzuꞌu naa. Omaskonnaoun puꞌaꞌa naa padamata, mazan upuꞌu zii okaudanin.  
\v 37 Ushaꞌapanum kauꞌan Tominkaru ati, aonaa aimaakan kashaꞌapannan, turuu ushaꞌapatan shaꞌapaꞌoram aimaakan, aonaꞌoraz turuu puabatan ushaꞌapata-kao.” 
\p  
\v 38 Sariapa Mary kian, “Õgaru Tominkaru poitoruaba. Marii mooko aimaakan shaꞌapan õꞌati, puparadan kawanaꞌati,” okian. Udaunaꞌan angel makoꞌokan naa oꞌai. 
\s1 Mary makon Elizabeth diꞌiti 
\p  
\v 39-40 Kadiman aka udaunaꞌan, uruꞌu naa Mary makon munapo, midukuo-taꞌo wiizai diꞌiti, Judea Baara iaꞌoraz. Omakon atii Zechariah dapu iti. Aizii okaawan sariapa onaubaan Elizabeth.  
\v 41 Mary naubaan puꞌu oroo, sariapa Elizabeth abatan paudani dakazatinan patoba nazo ii. Upuꞌaꞌa naa Kaimanaꞌo Doronaa kaawan Elizabeth idaꞌati.  
\v 42 Uruu idi Kaimanaꞌo Doronaa aipan ati okian Mary ati diiwaꞌo idaꞌan. “Tuukii manawun Tominkaru kaimanan puꞌati, ipai baꞌoran zunnao ai. Naꞌiki kaiman manawun Tominkaru pudani ati, putoba nazo iaꞌoraz.”  
\v 43 Okian koshan, “Kandii niꞌo paꞌan wuruꞌu kaimanaꞌo manawun aimaakan shaꞌapanuz õꞌati, wuruꞌu õnaobanaa daro morowautapanuz õꞌidaꞌati?  
\v 44 Punaubaan puꞌu õgaru, sariapa õabatan õdani dakazatinan õtoba nazo ii, ukonaukian idi.  
\v 45 Konaukiaꞌo nii manawun pugaru, ushaꞌapanum kauꞌan pumishidan idi wuruꞌu parada-karuz, naꞌiki pumishidan idi mishiꞌo nii umishii-kao wuruꞌu wanaobanaa kowaada-kidaniaz puꞌati,” okian Mary ati. 
\s1 Mary konaukii-kidan Tominkaru 
\p  
\v 46 Uruu idi Mary kian. 
\q1 “Tuukii manawun õkonaukii-kidan wanaobanaa. 
\q1  
\v 47-48 Tuukii manawun õnyukunuu konaukian, 
\q2 Tominkaru õkazannaatapiki nyukunuitapan idi õgaru, 
\q2 naꞌiki ukamunan-kidan idi kowas õgaru, papoitoruaba. 
\q1 Aizii ipaiꞌo nii pidannao diinaꞌitiꞌi, ĩdakotan õgaru konaukiaiba nii. 
\q1  
\v 49 Ushaꞌapanum kauꞌan, Tominkaru maꞌozakaꞌoraz 
\q2 shaꞌapatan idi kaimanaꞌoraz manawun aimaakan õꞌati. 
\q1 Mishi uruu umanawunuꞌo ukaimanan. 
\q1  
\v 50 Ipai pidannao taapainaouz Tominkaru umanawunuꞌo nii, 
\q2 ĩdokozu-daunnao diꞌiki atii ĩwadaunnao diꞌiti, utukapa-kida pakamunanun ĩꞌati. 
\q1  
\v 51 Mishi uruu maꞌozakaꞌo manawun, 
\q2 pamaꞌozakan idaꞌan ipai uwaataabiꞌian pidannao, 
\q2 wuruꞌu tuukiaꞌoraz ĩatadinpauzon. 
\q1  
\v 52 Tuubaru kidainao naobanainao, naꞌiki umanawun-tinpainao kidaz, 
\q2 ipai uwaota-kidan ĩdyaun panaobanai-tinpan ai. 
\q1 Aizii pidannao waranuitapa-kariwainao, 
\q2 uzaamata paꞌan ĩdyaun tuubaru kidainao nii. 
\q1  
\v 53 Aizii zamazi-tinainao utaa ipai aimaakan ĩꞌati, 
\q2 abaapa utaapan ĩdyaun. 
\q1 Mazan kapuraataniinao, aonaa kanom utaan ĩꞌati. 
\q1  
\v 54 Mishi pakiauzon kawan wadokozu-daunnao ati kotuaꞌa naa, 
\q2 aizii ukawanaꞌati mishi ukaminkaꞌutan papoitorunao Israelitenaouz. 
\q1  
\v 55 Aonaa mishi umanyukunuutan kotuaꞌo paparadan, ukiauzonuz, 
\q2 karikaonanuꞌo nii ukamunan-kidan Abraham naꞌiki udainao diinaꞌitiꞌi,” 
\q2 kiaꞌo Mary kian. 
\p  
\v 56 Mary naꞌian idikinaudaꞌu kauzu Elizabeth tuma. Udaunaꞌan okiwan naa padapu iti. 
\s1 John Chikaawunuupauzo //  shakatan dauaꞌo 
\p  
\v 57 Aizii Elizabeth kaudanipan donoꞌo naa, uruꞌu naa okaudanipan, daonaiora mishi odani nii.  
\v 58 Aizii omin-dazabazinao, naꞌiki oiribannao abatan naꞌapam Tominkaru kamunanun naꞌiki utukapa-kidan tuukii pakaimanan oꞌati. Tuukii ĩkonaukian paabatan idi okaudanipan, uruu idi baokopa ĩkonaukian otuma. 
\p  
\v 59 Aizii baudaꞌapa sondii Elizabeth kaudanipan daunaꞌan, uruꞌu naa pidannao kaawan ĩtukapaꞌanan naa ĩdani choota-kao\f + \fr 1:59 \fq choota-kao: \ft Putukapa ‘chootin-karu’ dauaꞌo, kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* Jewnao kaduz kawanaꞌati.\f + \fr 1:59 \ft Leviticus 12:3\f* Aizii wuruꞌu pidannaouz aipan naa padakotan uꞌuu Zechariah kii, padaru uu kawan.  
\v 60 Mazan udaro kian ĩꞌati, “Aonaa, aonaa naꞌapaꞌo nii mani uꞌuu, John kiaꞌo nii paꞌan uꞌuu.” 
\p  
\v 61 Sariapa ĩkian oꞌati, “Mazan aonaa baudaꞌapa uiribannao naꞌapaꞌo nii ĩꞌuu.”  
\v 62 Udaunaꞌan ĩpishaan udaru pakaꞌu idaꞌan, ĩaipan ukowaadan naꞌapam uaipan paudani uu dakota-kao. 
\p  
\v 63 Sariapa Zechariah pishaan ĩꞌati kaarita, udaunaꞌan usaadan kaarita idaꞌa kaikapaꞌa: “John kiaꞌo nii uꞌuu.” Tuukii pidannao diꞌitinpan, aonaa ĩzauda-kidan udakotan uꞌuu naꞌapa.  
\v 64 Upuꞌaꞌa naa mazan Zechariah kaparadanuꞌukan. Uruu idi tuukii ukonaukii-kidan Tominkaru. 
\p  
\v 65 Ipai ĩmin-dazabazinao, tuukii ĩdiꞌitinpan. Udaunaꞌan ĩkowaadaabiꞌiaꞌakan naa baꞌorainao ati, ipai wuru dauꞌan kidaꞌa patukapanii kidaz ushaꞌapan. Uruu idi kuwai makon naꞌiki unaꞌaka-kao ipai wiizai kawanaꞌati, wuruꞌu midukuo baawu an kidaꞌoraz wiizainao, Judea Baara ii aka kidaꞌoraz.  
\v 66 Uruu idi ipai pidannao wuruꞌu abatainao kidaz kuwai, tuukii manawun ĩdiꞌitinpan, naꞌiki ĩkian, “Ei, kanom kaduzuꞌo nii wuruꞌu koraidaonaaz diinaꞌitiꞌi?” Ushaꞌapanum kauꞌan ĩaitapan idi Tominkaru kainaꞌan utuma. 
\s1 Zechariah konaukii-kidan //  Tominkaru 
\p  
\v 67 Uruu dono Kaimanaꞌo Doronaa kaawan Zechariah idaꞌati. Kaimanaꞌo Doronaa aipan ati ukowaadan naa Tominkaru paradan pidannao ati. Kaikapaꞌo wuruꞌu ukianuz ĩꞌati: 
\q1  
\v 68 “Wakonaukii-kida wanaobanaa, Israelitenao Tominkarunuz, 
\q2 ukaawan idi naꞌiki ukaminkaꞌutaꞌanan idi papidanannao, 
\q2 naꞌiki usoꞌotaꞌanan idi ĩdyaun ĩpatakaꞌuta-kao ai. 
\q1  
\v 69 Utaa zii mishi ipai waunao ati, maꞌozakaꞌo kazannaatin-kinai nii, 
\q2 papoitoru David takaan-daun idi. 
\q1  
\v 70 Naꞌapa pakiauzon kawanaꞌati kotuaꞌa naa, 
\q2 kaimanaꞌo paprophetinnao idaꞌan. 
\q1  
\v 71 Ĩkowaadan ukazannaatan nii waunao, 
\q2 naꞌiki usoꞌotan nii waunao watarubanao ai, 
\q2 wunao aiaꞌa tuukiaꞌoraz manawun ĩtoꞌora-kizaitapan waunao. 
\q1  
\v 72 Mishi Tominkaru kowaadanii kotuaꞌa naa wadokozu-daunnao ati, 
\q2 ukamunan-kidan nii ĩdyaun. 
\q1 Naꞌiki aonaꞌo nii umanyukunuutan 
\q2 wuruꞌu ukowaadauzoniaz pashaꞌapatan nii ĩꞌati.\f + \fr 1:72 \fq ukowaadauzoniaz pashaꞌapatan nii ĩꞌati: \ft uruu dakota-kao covenant. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* 
\q1  
\v 73 Kaimanaiman uwaꞌakan mishiꞌoraz paparadan 
\q2 wadokozu-daun Abraham ati kotuaꞌa naa, 
\q2 aonaꞌoraz turuu upanaꞌada-kao. 
\q1  
\v 74 Ukowaadauzon uꞌati diinaꞌitiꞌi, ukazannaatan nii waunao watarubanao ai. 
\q1 Kaiman kizi wamashaapan uꞌati aonaa wataritan biiꞌi mani. 
\q1  
\v 75 Naꞌiki kaiman kizi manawun wamashaapan soo uruu ati baudaꞌapa 
\q2 naꞌiki waizoꞌati kizi uparadan karikaonan.” 
\b  
\p  
\v 76 Udaunaꞌan ukian. 
\q1 “Pugaru õdani, pudakota-kao nii 
\q2 umanawunuꞌo manawun Tominkaru prophetin nii. 
\q1 Pukiwiitan nii Naobanai uaꞌati, 
\q2 pusaabaꞌanan naa dunapo umako kizi nii. 
\q1  
\v 77 Naꞌiki pukowaada kiziꞌi naa upidanannao ati, 
\q2 ĩaitapa kizi ukazannaatan nii ĩdyaun, 
\q2 umainaabatan niꞌi naa ipai ĩꞌoian. 
\q1  
\v 78 Mishi kaimanaꞌo naꞌiki kamunanuꞌo manawun wuruꞌu waTominkarunuz. 
\q1 Uruu aipan atiꞌo nii wuruꞌu kazannaatin-kinai waꞌatinuz kainaꞌiki. 
\q1 Uwaꞌatin nii kainaꞌiki kamoo koditan kawanuꞌo nii. 
\q1  
\v 79 Naꞌiki ukanadapan nii ipai waunao mashaapainaouz marutaꞌo-karuꞌu, 
\q2 naꞌiki kichanaꞌikitinainaouz pamawakan ai. 
\q1 Naꞌiki kaimanaꞌo nii unaꞌakapan waunao, 
\q2 utukapa-kidan nii waꞌati kaimanaꞌo mashaapa-karu,” Zechariah kian. 
\p  
\v 80 Uruu idi John dyaupain naa, atii utuubarun. Aizii unyukunuu maꞌozaka kapam udyaupain Tominkaru dauꞌati. Aizii umashaapan mapidantakaꞌo amazada ii aka. Atii baudaꞌapa kamoo, ukaudinan kamoon kaawan naa. Uruu dono ukakuwaapatinan naa pidannao ati, wuruꞌu Israelitenao kidaz. 
\c 2  
\s1 Naꞌapam Jesus shakatan 
\r (Matthew 1:18-25) 
\p  
\v 1-3 Uruu dono kainaꞌa tuubaruꞌo king, Caesar Augustus kiaꞌo udakotapa-kao. Ukazowautapan idi ipai amazada atii amazada tokon iti, udyuuda-kidan paparadan ipai pidannao ati, ipai amazada kawanaꞌati. Uaipan ipai daunuudaꞌu pidannao saada-kidan paꞌuu padokozu-daunnao shakata-kizi ii paꞌidiwaru. Uruu ziꞌo pidannao uu saadapauzo-kao naꞌapa. Uruu dono, Quirinius kazowautapaꞌo ipai wiizainao Syria ii. Uruu dono ipai pidannao makon padokozu-daunnao shakata-kizi iti kida, king paradan kawanaꞌati. 
\p  
\v 4-5 Aizii Joseph, mashaapan idi Nazareth ii, sariapa umakon Bethlehem iti, Judea Baara iaꞌoraz. Naꞌiaꞌo King David shakatauzon kotuaꞌa naa. Aizii wuruꞌu King Davidiz, uruu kotuaꞌo Joseph dokozu-daunuꞌu naa manawun. Uruu shakata-kizi itiꞌo wuruꞌu Joseph naꞌiki Mary saada-kidaꞌananuz paꞌuu, oroo upishaaniaz pamin-mazidan nii. Naꞌapain pidannao uu saadapaꞌazoo-kao dono, kaudaniꞌoraꞌa naa Mary patoba ii.\fig Mary naꞌiki Joseph makon Bethlehem iti|src="CN01614B.tif" size="col" ref="2:4-5" \fig* 
\p  
\v 6-7 Aizii Joseph naꞌiki Mary kaawan dono Bethlehem iti, ipai kabaun nazoo sookapa-kizai paidan. Uruu idi ĩsookapa-kida-kao tapiꞌizanao dapu nazo ii. Uruu daunaꞌan Mary kaziwapan naa, atii okaudanipan naꞌii, tapiꞌizanao dapu nazo ii. Uruu baukapan zii Mary kaudanipan, daonaiora odani nii. Okaudanipan daunaꞌan osaabaan naa paudani sodi naꞌiki obazobatanuzu kamicha idi. Udaunaꞌan opaidanuzu tapiꞌizanao wanyukunuu kinnaa zoꞌiti. 
\s1 Angel kakuwaapan taapauzonao kaznizonao ati 
\p  
\v 8 Kainaꞌa pidannao taapauzonao kaznizonao. Uruu dono ĩnaꞌian baara ii aiwakaꞌan, ĩawunuutapan paꞌuzanao ĩshaꞌapata-kao ai.  
\v 9 Ĩawunuutapan puꞌu paꞌuzanao, mashaꞌapakiaka angel Tominkaru diꞌikiꞌo kaawan ĩꞌidaꞌati. Ipai Tominkaru umanawunun kanadaꞌakan amazada ĩdazaba an kidaꞌo, kanada, kanada kamoo ai. Uruu idi tuukii ĩtarian.  
\v 10 Mazan angel kian ĩꞌati, “Manaꞌa utariaꞌanaꞌa. Õwaꞌatin daꞌatiꞌi, õkakuwaapaꞌanan idi uꞌati. Aizii õkowaadan nii uꞌati kaimanaꞌo kuwai, naꞌiki ipai pidannao konaukii-kinaa niꞌo.  
\v 11 Aizii kai, kainaꞌa koraidaonaa shakatan Bethlehem ii, kotuaꞌoraz King, David kiaꞌoraz uꞌuu shakatauzo-kizi ii. Wuruꞌu koraidaonaa shakataꞌoraz, uruꞌu naa Christ, tuubaruꞌo manawun Naobanai, Tominkaru kowaadauzoniaz padyuudaꞌazon kazannaataꞌo nii ipai pidannao.  
\v 12 Kaikapaꞌo nii uaitapan wuruꞌu koraidaonaaz. Aizii umakon dono naꞌiti, utukapan nii koraidaonaa bazobatapa-kao kamicha idi, naꞌiki uwashatapa-kao nii tapiꞌizanao wanyukunuu kinnaa zoꞌii. Uruu idaꞌanaꞌo nii uaitapanuzu,” ukian ĩꞌati. 
\p  
\v 13 Upuꞌaꞌa naa mazan ĩtukapaꞌakan baꞌoran angelnao, aonaa masakaudaꞌu mani, ĩkaawaꞌakan pairiban idaꞌati. Ĩabatan angelnao konaukii-kidan Tominkaru pakunuipan idaꞌan. Kaikapaꞌo wuruꞌu ĩabatanuz ĩkunuipan: 
\p  
\v 14 “Oo Tominkaru aokazi iaꞌo, 
\q2 umanawunuꞌo manawun. 
\q1 Kaimanaꞌo nii manawun mashaapa-karu daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa, 
\q2 ipai pidannao ati, 
\q2 Tominkaru naudapaniinaouz.” 
\p  
\v 15 Udaunaꞌan angelnao makoꞌokan naa powaa iti, aokazi iti. Aizii ĩmakon daunaꞌan, uruꞌu naa wuruꞌu uzai taapikinao kian paꞌatiaaka kida, “Aushaa wamako Bethlehem iti, watukapanaka kizi kaiwuruꞌu Tominkaru kowaada-kidaniaz waꞌati.” 
\p  
\v 16 Uruu daunaꞌan ĩmakoꞌokan naa naꞌiti kadimanaꞌo idaꞌan. Ĩkaawan naꞌiti, ĩtukapa Mary, Joseph, naꞌiki wuruꞌu koraidaonaaz, uwashatapa-kao tapiꞌizanao wanyukunuu kinnaa zoꞌii.  
\v 17 Patukapan idi koraidaonaa, uruꞌu naa ĩkakuwaapan pidannao ati, naꞌiki ipai ĩkowaadan wuruꞌu angel kowaadanii kidaz paꞌati koraidaonaa dauꞌan.  
\v 18 Ipai pidannao wuruꞌu abatainaouz ĩkakuwaapan, tuukii ĩdiꞌitinpan ĩkuwaa dauꞌu.  
\v 19 Aizii Mary tuukii odiꞌitapan, naꞌiki ipai otaan panyukunuu iti wuruꞌu parada-karu kidaz.  
\v 20 Udaunaꞌan uzai taapikinao kiwan naa koshan pataapa-kizi iti paꞌuzanao. Mazan ĩkiwan konaukii, tuukii manawun ĩkonaukii-kidan Tominkaru, paabatan idi kaimanaꞌo manawun kuwai angel diꞌiki, naꞌiki patukapan idi wuruꞌu koraidaonaaz paawun idi manawun. Uruu idi pamakopa-kizi an ĩkunuian aonaa masakaudaꞌu mani, ĩkonaukii-kidan Tominkaru patukapan idi ipai aimaakan, naꞌapa angel kowaadan kawanaꞌati manawun paꞌati. 
\s1 Jesus uu dakota-kao 
\p  
\v 21 Aizii baudaꞌapa sondii Mary kaudanipan daunaꞌan, uruꞌu naa odani choota-kao\f + \fr 2:21 \fq choota-kao: \ft Putukapa ‘chootin-karu’ dauaꞌo, kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* Jewnao kaduz kawanaꞌati.\f + \fr 2:21 \ft Leviticus 12:3\f* Naꞌiki uꞌuu dakota-kaoaꞌa naa Jesus kii, naꞌapa angel kiauzon kawanaꞌati oꞌati okaudanin uaꞌiaꞌoraz zii. 
\s1 Jesus taa-kao dauaꞌo //  Tominkaru ati 
\p  
\v 22-24 Aizii baudaꞌapa kauzu naꞌiki baudaꞌapa sondii powaꞌa Mary kaudanipan daunaꞌan, uruꞌu naa omakon Joseph tuma Jerusalem iti Moses kakinaori kawanaꞌati. Ĩnaꞌaka dyaꞌutam wakokoonao pataan nii naꞌiki zowii-karu nii Tominkaru ati, pasaabainan pakaudanipan daunaꞌan tannaa nii, naꞌapa kakinaorii kawanaꞌati. Naꞌapainiꞌi naa kapam ĩnaꞌakan Jesus naꞌiti, uruu ĩtaaꞌanan naaz Tominkaru ati, kakinaorii kawanaꞌati. Kaikapaꞌa shaꞌatii tawuruꞌu kakinaorii kiauzonuz: “Marii ipai daonaioranao, kiwiin kidainaouz ĩshakatan taa-kao Tominkaru ati.”\f + \fr 2:22-24 \ft Leviticus 12:6-8\f* 
\p  
\v 25 Uruu dono kainaꞌa tunarunao, Simeon kiaꞌo uꞌuu, Jerusalem iaꞌo umashaapan. Uruu kaimanaꞌo pidan, izoꞌatiꞌo naꞌiki mashaapaꞌo Tominkaru ati. Naꞌiki kotuaꞌikiꞌoraꞌa naa uzaudapan naꞌiki tuukiaꞌoraꞌa naa utukapaꞌazon Tominkaru kazannaatan Israelitenao ĩpatakaꞌuta-kao ai. Karikaonan kapam Tominkaru Doronaa mashaapan utuma.  
\v 26 Uruu idi Kaimanaꞌo Doronaa idaꞌan Tominkaru kowaada-kidan uꞌati, uaitapa patukapan nii zii Christ pamawakan uaꞌii, wuruꞌu Tominkaru kowaadauzoniaz padyuudaꞌazon.  
\v 27 Kaimanaꞌo Doronaa aipan ati Simeon morotan Tominkaru Dapu iti. Naꞌapain kapam Joseph naꞌiki Mary naꞌakan Jesus naꞌiti, uruu ĩtaaꞌanan naaz Tominkaru ati, kakinaorii dyuudan kawanaꞌati.  
\v 28 Uruu idi naꞌiaꞌa naa Simeon dokobatan Jesus, naꞌiki tuukii ukonaukii-kidan Tominkaru.  
\v 29 Ukian. 
\q1 “Õnaobanaa, aizii õgaru pupoitoru mawakan nii konaukii, 
\q2 ushaꞌapanum kauꞌan aizii puparadan mishiinan, 
\q1  
\v 30 õtukapa mishi aizii õawun idi wuruꞌu kazannaatin-kinai niꞌoraz, 
\q2  
\v 31 pudyuudaniaz naꞌiki puaipaniaz ipai pidannao aitapan. 
\q1  
\v 32 Uruu idaꞌanaꞌo nii pupidanannao Israelitenao konaukii-kida-kao. 
\q1 Naꞌiki uruu kanadaꞌo, tukapa-kidaꞌo nii mishiꞌo parada-karu 
\q2 ipai baꞌoran kaduz pidannao ati, 
\q2 wuruꞌu Gentilenao kii-kizaiz.”\f + \fr 2:32 \ft Isaiah 42:6; 49:6; 52:10\f* 
\p  
\v 33 Tuukii Mary naꞌiki Joseph diꞌitinpan Simeon paradan idi naꞌapa, Jesus dauꞌan.  
\v 34 Naꞌiaꞌa naa Simeon toriinapa-kidan naa ĩdyaun, udaunaꞌan ukian Mary ati, “Diꞌoraz koraidaonaa Tominkaru diꞌikiꞌo, udyuuda-kao waota-kidaꞌo nii Israelitenao ĩmamishidakan idi, mazan baꞌoran Israelitenao ukadishita-kidan nii paꞌan paꞌidaꞌati ĩmishidan idi uruu. Uruu kainaaribai niꞌo Tominkaru dyuudan, iribaꞌo nii pidannao kashadanuz naꞌiki dakoopanuz.  
\v 35 Padakoopan idaꞌanaꞌo nii uruu, ĩkainaabainan naꞌiki ĩaidan paꞌoian, wuruꞌu ĩdizapauzonii kidaz panyukunuu ii. Uruu idi tuukiaꞌo nii pubaiaapan kashaꞌoraꞌo naꞌiki kaziwaꞌo nii punyukunuu iti, naꞌapaꞌo nii punyukunuu dakata-kao kawan marii idi.” 
\s1 Prophetiaba dauaꞌo 
\p  
\v 36 Uruu dono kainaꞌa maskonnao, Anna kiaꞌo oꞌuu. Aizii odaru uu Phanuel, Asher takaan-daun. Naꞌiki oroo Tominkaru prophetiniaba. 7 wunu zii ĩmazidan daunaꞌan odaiaru mawakan.  
\v 37 Aizii uruu dono, 84 owunun. Naꞌiki aonaa naꞌapainim oaonauzon Tominkaru Dapu ai. Ipai kamoo naꞌiki ipai marutaꞌo otoriinpauzon Tominkaru ati, naꞌiki osanadinpan patoriinpan dono Tominkaru ati.  
\v 38 Aizii omorotan naa koshan Tominkaru Dapu iti, okaawan naꞌiti Jesus kaawa-kida-kao kawanaꞌati manawun. Uruu idi tuukii okonaukii-kidan Tominkaru. Udaunaꞌan okowaadan naa koraidaonaa dauꞌan ipai pidannao ati, wuruꞌu Jerusalem sannaouz, zaudapainaouznaa pakazannaata-kao. 
\s1 Joseph, Mary naꞌiki Jesus kiwan naa Nazareth iti 
\p  
\v 39 Aizii Joseph naꞌiki Mary ipaian naa pashaꞌapaapan ipai wuruꞌu Tominkaru kakinaori kawanaꞌatiꞌoraz ushaꞌapata-kao. Uruu daunaꞌan ĩkiwan naa Nazareth iti, Galilee Baara iaꞌoraz.  
\v 40 Naꞌiaꞌa naa Jesus dyaupain, utominan maꞌozaka naꞌiki aitapinaꞌo manawun pidan nii. Naꞌiki powaꞌa zii Tominkaru kaimanan uꞌati. 
\s1 Jesus waꞌakinan Jerusalem ii 
\p  
\v 41 Ipai wunu Joseph naꞌiki Mary makouzon Jerusalem iti, Passover Kamoon dauꞌati.  
\v 42 Aizii Jesus ikodan donoꞌo naa 12 wunu, ĩmakon naa koshan Jesus tuma Jerusalem iti, Passover Kamoon dauꞌati.  
\v 43 Ĩnaꞌian atii ĩipaian wuruꞌu pashaꞌapaapaniaz. Aizii paipaian daunaꞌan pashaꞌapainpan, pidannao kiwan naa ipai daunuudaꞌu pawiizi iti kida. Aizii Joseph naꞌiki Mary ĩkiwan naa kapam. Aizii Jesus, unaꞌian naa uwaꞌakinan Jerusalem ii. Mazan aonaa Joseph naꞌiki Mary aitapan wuruꞌu uwaꞌakinanuz naꞌii.  
\v 44 Ĩꞌitiiman kainaꞌaꞌa naa uwaꞌatin pairibannao biiꞌi. Uruu idi ĩmakon naa atii wachuupun, uruu zii ĩsookapan. Aizii pasookapa-kizi ii, uruꞌu naa ĩdorotan Jesus pidannao bii an,  
\v 45 mazan aonaa ĩikodanuzu. Sariapa ĩpadantan powaa iti Jerusalem iti. Uruu idi ĩdorotinan naa udauꞌu naꞌiiꞌaka.  
\v 46 Atii idikinaudaꞌu kamoo daunaꞌan zii ĩikodanuzu. Ĩikodan uruu Tominkaru Dapu nazo ii, usakanatapan Jewnao tiichaanao biiꞌi, uabatapan ĩkadakotinan Tominkaru Paradan dauꞌu naꞌiki upishautan ĩdyaun.  
\v 47 Tuukii ĩdiꞌitinpan Jesus dauꞌu, aonaa naꞌiam zii ĩikodauzon koraidaonaa aitapaꞌo manawun uruu kawan naꞌiki aitapaꞌo padakoꞌatin parada-karu. 
\p  
\v 48 Aizii Joseph naꞌiki Mary tukapan idi Jesus naꞌii tuukii ĩdiꞌitinpan. Sariapa Mary kian uꞌati, “Õdani, kandii nii pushaꞌapatan aimaakan waꞌati kaikapaꞌa? Tuukii wadopian, naꞌiki tuukii pudorotin-kidan waunao ipai diꞌiiꞌakaꞌa.” 
\p  
\v 49 Sariapa Jesus kian padaro ati, “Kandii nii mooko wuruꞌu udorotapanuz õgaru diꞌiiꞌakaꞌa? Aonaa mooko uaitapan daꞌa õgaruꞌu, õdaru dapuꞌu?”  
\v 50 Mazan aonaa ĩaitapan naꞌapaꞌoram atiꞌo wuruꞌu unaꞌapanuz.\fig Jesus, ukoraidaonaan donoꞌo, ukadakotinan Tominkaru Dapu naazo ii|src="DD-005.tif" size="col" ref="2:41-50" \fig* 
\p  
\v 51 Udaunaꞌan Jesus makon naa ĩtuma Nazareth iti. Naꞌiaꞌa naa ipai ushaꞌapatan aimaakan padaronao dyuudan kawanaꞌati, aonaa udikintapan ĩdyaun. Mazan ipai Mary taapan panyukunuu ii wuruꞌu aimaakan kida shaꞌapanuz.  
\v 52 Aizii Jesus tominan maꞌozakaꞌo nii, naꞌiki aitapaabaꞌo nii. Uruu idi ipai pidannao marainapanuz naꞌiki Tominkaru tuukii kapam umarainapanuzu. 
\c 3  
\s1 John chikaawunuupan pidannao 
\r (Matthew 3:1-12; Mark 1:1-8; John 1:19-28) 
\p  
\v 1 Aizii 15 wunu, Tiberius kazowautapan ipai daunuudaꞌu amazada, atii utokon iti. Uruu dono Pontius Pilate tuubaruꞌo naobanai nii Judea Baara ii. Naꞌiki Herod kazowautapaꞌo nii amazada Galilee Baara ii aka. Aizii uꞌinawuzu Philip kazowautapaꞌo nii kapam amazada Iturea ii aka, naꞌiki Trachonitis ii aka. Naꞌiki uruu dono Lysanias kazowautapaꞌo nii amazada Abilene ii aka.  
\v 2 Naꞌiki Annas naꞌiki Caiaphas Umanawunuꞌo Faadaanao uruu dono. Aizii naꞌapain wunao naobanai-tinpan dono kidaꞌa, Tominkaru dyuudan paparadan John diꞌiti, Zechariah daniz. Udyuudan paparadan umashaapa-kizi iti, wuruꞌu mapidantakaꞌoraz amazada diꞌiti.  
\v 3 Uruu idi John makon naꞌiki ukakuwaatinan naa ipai amazada kawanaꞌati, wuruꞌu Jordan Waꞌo itinapu kidaꞌoraz. Naꞌii ukakinaopan pidannao kaikapaꞌa: “Utanawatinaꞌa naa uꞌoian ai, naꞌiki uchikaawunuinaꞌa naa, Tominkaru mainaabata kizi uꞌoian.”  
\v 4 Kaikapa shaꞌatii tawuruꞌu kotuaꞌo Tominkaru prophetin Isaiah kiauzonuz. 
\q1 “Kainaꞌa pidan kadakoinpan diiwa 
\q2 mapidantakaꞌo amazada ii aka kaikapaꞌa: 
\q1 ‘Usaabaꞌa naa dunapo kaimanaiman Naobanai ati, 
\q2 ukaawan uaꞌii, 
\q1 naꞌiki usakitapadaꞌa naa dunapo uꞌati, 
\q2 umako kizi nii. 
\q1  
\v 5 Marii ipai kasakodaz-tinapa kidaꞌoraz amazada, 
\q2 naꞌiki baawuz kida dida-kao, 
\q1 naꞌiki marii ipai naawazi naꞌiki midukuonao patumaakada-kao, 
\q1 naꞌiki marii ipai dunapo koraudapa kidaꞌo sakitapada-kao, 
\q1 naꞌiki marii ipai dunapo dikauda kidaꞌo naꞌiki kichadin kidaꞌo 
\q2 patumaakada-kao kaimanaiman. 
\q1  
\v 6 Ipaiꞌo nii pidannao tukapan naꞌiki ĩaitapan 
\q2 wuruꞌu Tominkaru kazannaatanuz pidannao.’”\f + \fr 3:6 \ft Isaiah 40:3-5\f* 
\p  
\v 7 Aizii John chikaawunuupan dono, iriba pidannao kaawan ĩchikaawunuu-kidinaꞌanan uꞌati. Sariapa John kian ĩꞌati, “Kowazazunao, kandii kowaadan uꞌati turuu ukazannaatinan Tominkaru patakaꞌutaꞌazon ai unao?  
\v 8 Ushaꞌapataꞌa naa kaiman kidaꞌo aimaakan, utukapa-kida kizi mishi utanawatinan uꞌoian ai. Naꞌiki aonaa ukiaꞌanaꞌa uꞌatiaaka kida, ‘Mazan waunao Abraham takaan-daunnao paꞌan.’ Õkowaadan nii unao ati aizii, turuu Tominkaru toman Abraham takaan-daunnao nii diꞌoraz kuba kida idiꞌi.  
\v 9 Kainaꞌa baro, minziiwapaꞌoraꞌa naa barotaꞌo nii atamun kida. Ipai atamun wuruꞌu aonaꞌoraz ukaakan kaiman naꞌiki wuruꞌu dikauda kidaꞌoraz uꞌaka kida, ipaiꞌo nii ubarota-kao, udaunaꞌan ukaboota-kao nii ipai tikazi wuꞌiti.” 
\p  
\v 10 Sariapa pidannao pishaan John, ĩkian uꞌati, “Aizii mani, naꞌapam nii washaꞌapatinan?” 
\p  
\v 11 Ukian ĩꞌati, “Kanom kainaꞌa dyaꞌutamaꞌo ushooton oo uchaakitan, marii utaan baudaꞌapa mashootonuꞌo pidan ati. Naꞌiki kanom kawanyukunuꞌo, marii ukaꞌidiwatan mawanyukunuꞌo pidan.” 
\p  
\v 12 Kainaꞌa pidannao zaamaapauzonao tax puraatannaa,\f + \fr 3:12 \fq zaamaapauzonao tax puraatannaa: \ft Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* ĩnao kapam kaawan, ĩchikaawunuu-kidinaꞌanan John ati. Naꞌiki ĩkian uꞌati, “Tiichaa, waunao mani, naꞌapam nii washaꞌapatinan?” 
\p  
\v 13 “Manaꞌa naa uzaamaapaꞌanaꞌa puraata pidannao ai dobata manawun udyuuda-kao ai.” 
\p  
\v 14 Kainaꞌa kapam soldyaanao kaawan John idaꞌati. “Waunao mani, naꞌapam nii washaꞌapatinan?” ĩkian uꞌati. 
\p “Manaꞌa naa ukazaapaꞌanaꞌa puraata pidannao ai, naꞌiki manaꞌa naa utomaꞌanaꞌa mariidin-karu ĩdauꞌan, uaipan idi karikaonan ukazatan ĩpuraatan. Turuaꞌo wuruꞌu ukawinipinaapa-kaoaz,” ukian ĩꞌati. 
\p  
\v 15 Tuukii pidannao diꞌitinpan John dauꞌu, naꞌiki tuukii ĩtukapaꞌazon aimaakan umanawunuꞌo shaꞌapata-kao. Ĩkian panyukunuu ii, “Uruꞌu naa õaitapan Christ, tawuruꞌu Tominkaru kowaadauzoniaz padyuudaꞌazon.” 
\p  
\v 16 Aizii John kian ipai ĩnao ati, “Õgaru, õchikaawunuupan unao wunu idi karikaonan. Mazan kainiꞌikiꞌo nii pidan kaawan powaꞌaꞌo zii umanawun õꞌai. Õgaru aonaa õturuan õbuzuutan udazkidi zunaa.\f + \fr 3:16 \ft Poitorui kaudin-kizi wuruꞌu ubuzuutanuz panaobanaa dazkidi zunaa.\f* Uruu, uchikaawunuuan nii paꞌan unao Kaimanaꞌo Doronaa idi naꞌiki tikazi idi.  
\v 17 Kainaꞌaꞌa naa unaꞌakapan pawidauapa-kinaa papaoriba aka kida. Ipaiꞌo nii uwidauan kaiman kidaꞌo papaoriba aka, naꞌapa zaishi widau-kao kawan pamada ai. Udaunaꞌan usaabaa-kao niꞌi naa kaiman padapunaa iti. Mazan wuruꞌu dikauda kidaꞌoraz, ipaiꞌo nii paꞌan ukaboota-kao tikazi wuꞌiti, wuruꞌu aonaꞌoraz umakadauzon.”\fig pidan kaudinan uwidaupan papaoriba aka|src="HK00097.tif" size="col" ref="3:17" \fig* 
\p  
\v 18 Iriba sodi kida John paradan, utiwaan pakowaadan kaimanaiman pidannao ati Kaimanaꞌoraz Kuwai. Naꞌiki ukakinaowan ĩdyaun tuukii, uaipan idi ĩpanaꞌadan pakaduz kida. 
\p  
\v 19 Aizii Herod naobanai-tinpaꞌoraz Galilee Baara ii, tuukii John kakinaowanuz, ukazatan idi paꞌinawuzu daiaro Herodias, naꞌiki ushaꞌapatan idi baꞌoran dikauda kidaꞌo aimaakan.  
\v 20 Naꞌiki powaꞌa zii Herod toman aimaakan dikaudaꞌo, ukaboota-kidan idi John taraa-kizai iti. 
\s1 Jesus chikaawunuu-kao dauaꞌo 
\r (Matthew 3:13-17; Mark 1:9-11) 
\p  
\v 21 Aizii John kaboota-kao uaꞌii taraa-kizai iti, uchikaawunuupan ipai pidannao, wuruꞌu kaawainao kidaz uꞌidaꞌati. Uruu daunaꞌan uchikaawunuuan naa kapam Jesus. Jesus toriinpan puꞌu, sariapa aokazi daꞌata-kao.  
\v 22 Naꞌiki Kaimanaꞌo Doronaa kaawan uꞌidaꞌati aokazi iki, ukaawan orid nii. Naꞌiki parada-karu kian Jesus ati aokazi iki, “Pugaru õdani õmarainapanii, kaiman manawun õnyukunuu puꞌati.” 
\s1 Jesus dokozu-daunnao uu 
\r (Matthew 1:1-17) 
\p  
\v 23 Aizii Jesus sakadan dono pakaudinan, 30 uwunun naꞌapain. 
\p Aizii pidannao dakotan Jesus Joseph dani nii. 
\p Joseph uruu Heli dani, 
\m  
\v 24 aizii Heli uruu Matthat dani, 
\p aizii Matthat uruu Levi dani, 
\p aizii Levi uruu Melchi dani, 
\p aizii Melchi uruu Jannai dani, 
\p aizii Jannai uruu Joseph dani, 
\m  
\v 25 aizii Joseph uruu Mattathias dani, 
\p aizii Mattathias uruu Amos dani, 
\p aizii Amos uruu Nahum dani, 
\p aizii Nahum uruu Esli dani, 
\p aizii Esli uruu Naggai dani,  
\v 26 aizii Naggai uruu Maath dani, aizii Maath uruu Mattathias dani, aizii Mattathias uruu Semein dani, aizii Semein uruu Josech dani, aizii Josech uruu Joda dani,  
\v 27 aizii Joda uruu Joanan dani, aizii Joanan uruu Rhesa dani, aizii Rhesa uruu Zerubbabel dani, aizii Zerubbabel uruu Shealtiel dani, aizii Shealtiel uruu Neri dani,  
\v 28 aizii Neri uruu Melchi dani, aizii Melchi uruu Addi dani, aizii Addi uruu Cosam dani, aizii Cosam uruu Elmadam dani, aizii Elmadam uruu Er dani,  
\v 29 aizii Er uruu Joshua dani, aizii Joshua uruu Eliezer dani, aizii Eliezer uruu Jorim dani, aizii Jorim uruu Matthat dani, aizii Matthat uruu Levi dani,  
\v 30 aizii Levi uruu Simeon dani, aizii Simeon uruu Judah dani, aizii Judah uruu Joseph dani, aizii Joseph uruu Jonam dani, aizii Jonam uruu Eliakim dani,  
\v 31 aizii Eliakim uruu Melea dani, aizii Melea uruu Menna dani, aizii Menna uruu Mattatha dani, aizii Mattatha uruu Nathan dani, aizii Nathan uruu David dani,  
\v 32 aizii David uruu Jesse dani, aizii Jesse uruu Obed dani, aizii Obed uruu Boaz dani, aizii Boaz uruu Salmon dani, aizii Salmon uruu Nahshon dani,  
\v 33 aizii Nahshon uruu Amminadab dani, aizii Amminadab uruu Admin dani, aizii Admin uruu Arni dani, aizii Arni uruu Hezron dani, aizii Hezron uruu Perez dani, aizii Perez uruu Judah dani,  
\v 34 aizii Judah uruu Jacob dani, aizii Jacob uruu Isaac dani, aizii Isaac uruu Abraham dani, aizii Abraham uruu Terah dani, aizii Terah uruu Nahor dani,  
\v 35 aizii Nahor uruu Serug dani, aizii Serug uruu Reu dani, aizii Reu uruu Peleg dani, aizii Peleg uruu Eber dani, aizii Eber uruu Shelah dani,  
\v 36 aizii Shelah uruu Cainan dani, aizii Cainan uruu Arphaxad dani, aizii Arphaxad uruu Shem dani, aizii Shem uruu Noah dani, aizii Noah uruu Lamech dani,  
\v 37 aizii Lamech uruu Methuselah dani, aizii Methuselah uruu Enoch dani, aizii Enoch uruu Jared dani, aizii Jared uruu Mahalaleel dani, aizii Mahalaleel uruu Kenan dani,  
\v 38 aizii Kenan uruu Enosh dani, aizii Enosh uruu Seth dani, aizii Seth uruu Adam dani, aizii Adam uruu Tominkaru dani. 
\c 4  
\s1 Satan tiwaa-kidautan //  Jesus nyukunuu 
\r (Matthew 4:1-11; Mark 1:12-13) 
\p  
\v 1 Udaunaꞌan Jesus kiwan naa Jordan Waꞌo iki, pachikaawunuu-kao daunaꞌan, maꞌozaka Kaimanaꞌo Doronaa taapan unyukunuu. Uruu dono Kaimanaꞌo Doronaa naꞌakan naa Jesus atii mapidantakaꞌo amazada diꞌiti.  
\v 2 Jesus naꞌian 40 kamoo. Naꞌiaꞌa naa Satan tiwaa-kidapan Jesus nyukunuu maꞌozakan. Aizii wuruꞌu Jesus naꞌianuz aonaa kanom unikan, atii 40 kamoo. Uruu idi tuukiaꞌa naa manawun uzamazin. 
\p  
\v 3 Sariapa Satan kian Jesus ati, “Tominkaru danin an pugaru, pudyuuda diꞌoraz kubaꞌa tominan bread nii.” 
\p  
\v 4 Mazan Jesus kian uꞌati, “Tominkaru Paradan tawuruꞌu kotuaꞌoraz usaadauzo-kao kian: ‘Aonaa pidan mashaapan soo bread idaꞌan karikaonan.’”\f + \fr 4:4 \ft Deuteronomy 8:3\f* 
\p  
\v 5 Udaunaꞌan Satan zaida-kidan Jesus dokoaꞌo amazada diꞌiti, naꞌiki uaida-kida Jesus ati ipai daunuudaꞌu wuruꞌu umanawun kidaꞌoraz donoinao, ipai amazada tokon iti. Mazan masakaudaꞌuꞌo karikaonan wuruꞌu utukapa-kidankanuz uꞌati amazada.  
\v 6 Ukian Jesus ati, “Õzaamatan nii pugaru kazowautapaꞌo nii ipai wuruꞌu amazada putukapanii kidaz, naꞌiki õtaan nii ipai wuruꞌu konaunam kidaꞌoraz naꞌiki umanawun kidaꞌoraz aimaakan utaapan. Ipai daunuꞌo utaa-kao õꞌati wuruꞌu amazadaz naꞌiki ipai wuruꞌu utaapaniinao kidaz aimaakan. Ukauꞌan turuu õtaanuzu naꞌiaꞌoram pidan ati.  
\v 7 Aizii pukodoruꞌukan an õꞌati, õtaan nii puꞌati ipai daunuudaꞌu wuruꞌu amazadaz, naꞌiki ipai wuruꞌu aimaakan kidaz kainaꞌaꞌoraz naꞌa.” 
\p  
\v 8 Sariapa Jesus kian uꞌati, “Tominkaru Paradan saadauzo-kariwaiz kian: 
\q1 ‘Pukodoruꞌuka soo baudaꞌapa Naobanai puTominkarun ati. 
\q2 Pushaꞌapatin soo uruu aipan kawanaꞌati.’”\f + \fr 4:8 \ft Deuteronomy 6:13\f* 
\p  
\v 9 Udaunaꞌan Satan naꞌakan naa Jesus Jerusalem iti. Uruu idi ĩkaawaꞌakan naa Tominkaru Dapu zowau paawa iti, udokoodinpan diꞌiti manawun. Naꞌiaꞌa naa ukian Jesus ati, “Tominkaru danin an pugaru, puzakaꞌuta kai diꞌikiꞌi imiꞌi baara iti.  
\v 10 Tominkaru Paradan saadinpaꞌoraz kian: 
\q1 ‘Udyuudan nii paꞌangelinnao kazannaatapan pugaru, 
\q2 naꞌiki ĩtaapan nii pugaru kaiman. 
\q1  
\v 11 Ĩzaamatapan nii pugaru 
\q2 naꞌiki aonaꞌo nii pukaziwan pukidiba 
\q2 puwaotan an kuba kida diꞌiti.’”\f + \fr 4:11 \ft Psalm 91:11-12\f* 
\p  
\v 12 Mazan Jesus kian uꞌati, “Tominkaru Paradan saadinpauzo kian: ‘Manaꞌa putiwaa-kidapauzoꞌonaꞌa uNaobanaa Tominkaru paradan mishiin.’”\f + \fr 4:12 \ft Deuteronomy 6:16\f* 
\p  
\v 13 Aizii ipaiꞌi naa Satan tiwaan Jesus nyukunuu. Uipaian daunaꞌan patiwautanuz, umakoꞌokan naa, atii baꞌoran donoꞌo nii zii koshan utiwaan Jesus. 
\s1 Jesus sakadan pakaudinan //  Galilee Baara ii 
\r (Matthew 4:12-17; Mark 1:14-15) 
\p  
\v 14 Uruu daunaꞌan Jesus kiwan naa Galilee Baara iti, naꞌiki maꞌozaka Kaimanaꞌo Doronaa taapan unyukunuu. Kuwai Jesus dauꞌu kidaꞌo abata-kaoaꞌa naa ipai wiizai kawanaꞌati wuruꞌu Galilee Baara ii aka kidaꞌoraz.  
\v 15 Naꞌii akaꞌa naa Jesus tominapa-kidan pidannao Tominkaru Paradan dauꞌu synagogue\f + \fr 4:15 \fq synagogue: \ft kabaun Jewnao baokopainapa-kizi. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* kida kawanaꞌati. Tuukii pidannao konaukii-kidanuzu. 
\s1 Jesus kashanau-kao padyaupai-kizi Nazareth ii 
\r (Matthew 13:53-58; Mark 6:1-6) 
\p  
\v 16 Udaunaꞌan Jesus makon Nazareth iti, padyaupai-kizi iti. Aizii Sookapa-karu Kamoon dono, umakon naꞌiki umorotan naa synagogue iti. Ukaduz umorotauzonuz naꞌapa ĩsookapan kamoon dono. Umorotan idi, naꞌiaꞌa naa pidannao dyuudan uaitan Tominkaru Paradan tawuruꞌu saada-kariwai kidaz kotuaꞌa naa.  
\v 17 Uruu idi ĩtaan naa uꞌati kaarita,\f + \fr 4:17 \fq kaarita: \ft Diꞌoraz kaaritaꞌa dakota-kao scroll. Putukapa kaarita tokon ii ‘scroll’ waranuꞌu, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* tawuruꞌu Tominkaru prophetin, Isaiah saadanii kidaz kotuaꞌa naa. Sariapa Jesus buzuutan wuruꞌu papidapa-kariwaiz kaarita, udaꞌatanuzu atii uikodan wuruꞌu paaitaꞌazooniaz. Kaikapaꞌa usaadinapanuꞌu: 
\q1  
\v 18 “Kainaꞌa Kaimanaꞌo Doronaa Tominkaru diꞌikiꞌo mashaapan õtuma. 
\q1 Uzaamatanii õgaru ushaꞌapanum kauꞌan uaipan idi 
\q2 õkowaadapan Kaimanaꞌo Kuwai patakaꞌutinainao ati. 
\q1 Udyuudan õkowaadan soꞌota-kao nii ipai pidannao 
\q2 wuruꞌu pataruba zaamatapaniinao kidaz, 
\q1 naꞌiki udyuudan õgaru ishaawunnao idaꞌati, 
\q2 õkowaada kizi ĩꞌati kaimanaꞌo niꞌi naa ĩtukapan, ĩawun saabaa-kao idi. 
\q1 Naꞌiki udyuudan õgaru kaminkaꞌutaꞌo nii, 
\q2 ipai wuruꞌu patakaꞌuta-kariwainaouz. 
\q1  
\v 19 Naꞌiki kowaadaꞌo nii Naobanai kamunanun niꞌi naa paꞌan aizii, 
\q2 papidanannao ati.”\f + \fr 4:19 \ft Isaiah 61:1-2\f* 
\p  
\v 20 Udaunaꞌan Jesus papidaꞌakan naa wuruꞌu kaaritaz powaa iti, naꞌiki utaaꞌakan naa powaa itiz pidan ati, wuruꞌu taaꞌoraz uꞌati kaarita. Udaunaꞌan usakanataꞌakan naa. Ipai pidannao, wuruꞌu synagogue iainao kidaz, awunuupaꞌakan soo Jesus ati.  
\v 21 Naꞌiki ukian ĩꞌati, “Aizii wuruꞌu uabataniaz Tominkaru Paradan aita-kao, uruu umishiinan naa wuruꞌu.” 
\p  
\v 22 Ipai pidannao, abatapainao naꞌii, tuukii ĩdiꞌitinpan uparadan dauꞌu. Kaiman ĩabatan ukakuwaapan, aitapaꞌo pidan kawan manawun. Mazan ĩkian paꞌatiaaka kida, “Kanom dii mooko uruu, aonaa Joseph dani mani karikaonan?” 
\p  
\v 23 Sariapa Jesus kian ĩꞌati, “Õaitapa naꞌapam ukiaꞌazon õꞌati, uparadaꞌazon õꞌati tawuru kawanuꞌu parada-karu kiauzonuz. ‘Daakataa, pukasarain puaipan ati pukakuda kizi,’ kii-karuz. Naꞌiki õaitapa ukiaꞌazon õꞌati. ‘Pushaꞌapata kapam daꞌaꞌa puwiiziꞌi, tawuruꞌu kowaada-kariwaiz waꞌati pushaꞌapatan Capernaum ii.’” 
\p  
\v 24 Udaunaꞌan Jesus kian koshan ĩꞌati, “Mishi, aonaa naꞌapainim Tominkaru prophetin naubauzo-kao, ukaawan an pawiizi ati.  
\v 25 Aizii uabata naꞌapam õkian. Elijah, kowaadapauzoz Tominkaru Paradan, kakupan dono zii, kainaꞌa iriba zunnao mawakaꞌo ĩdaiarunao, mashaapan Israel ii. Uruu dono idikinaudaꞌu wunu pazikon an powaꞌa aonaa wunu kaawan Israel ii, uruu idi aonaa wanyukunui nii, zamazi kaawan ipai wiizai kawanaꞌati.  
\v 26 Mazan upuꞌu zii aonaa Elijah dyuuda-kao kaminkaꞌutaꞌo nii zunnao Israelitenaouz, wuruꞌu mawakainaouznaa ĩdaiarunao. Mazan udyuuda-kao soo baudaꞌapa zun diꞌiti mawakaibaꞌa naa odaiaru, baꞌoran wiizai iaꞌoraz omashaapan, Zarephath kiaꞌoraz udakota-kao, Sidon iaꞌoraz.\f + \fr 4:26 \ft 1 Kings 17:1-16\f* 
\v 27 Naꞌiki Elisha, Tominkaru prophetin kakupan dono zii, kainaꞌa iriba pidannao Israel ii, kabishopauzonao kichanaꞌiki-kiaꞌo bishoi idi. Mazan upuꞌu aonaa baudaꞌapa pidan Elisha kakudan Israel iaꞌo ĩmashaapan. Soo ukakuda baudaꞌapa pidan Naaman kiaꞌo uꞌuu, mashaapaꞌo baꞌoran wiizai ii, Syria kiaꞌoraz udakota-kao.”\f + \fr 4:27 \ft 2 Kings 5:1-14\f* 
\p  
\v 28 Ipai pidannao wuruꞌu abatapainaouz Jesus paradan synagogue ii, tuukii ĩtoꞌoran uꞌati, uparadan idi naꞌapa ĩꞌati.  
\v 29 Uruu idi ĩkadishiaꞌakan kidaꞌa naa, udaunaꞌan ĩzaamataꞌakan naa Jesus paanoba kaduꞌiki kida, naꞌiki ĩnaꞌakaꞌakan naaz atii pawiizi tokon iti, dokoaꞌo ukatawudapuz-tinpan diꞌiti. Naꞌikiꞌo niꞌi naa ĩaipan pakidaꞌukan Jesus.  
\v 30 Mazan upuꞌaꞌa naa Jesus makoꞌokan, upodowaanaꞌakan pidannao bii an, atii naꞌapa umakon ĩꞌai. 
\s1 Oiaꞌo doronai zaamatapanii //  daonaiora 
\r (Mark 1:21-28) 
\p  
\v 31 Udaunaꞌan Jesus makoꞌokan naa Capernaum iti, wiizai Galilee Baara iaꞌoraz. Naꞌii utominapa-kidan pidannao Tominkaru Paradan dauꞌu, Sookapa-karu Kamoon dono synagogue ii.  
\v 32 Tuukii pidannao diꞌitinpan paabatan idi Jesus paradan kaimanaiman manawun, ushaꞌapanum kauꞌan ĩabatan maꞌozaka manawun ukakuwaapan paꞌati. 
\p  
\v 33 Kainaꞌa daonaiora naꞌii synagogue ii, oiaꞌo doronai zaamatapanii. Sariapa ukadakon diiwaꞌo idaꞌan Jesus ati.  
\v 34 Ukian, “Ei, Jesus Nazareth san. Kandii dauꞌati puwaꞌatin waꞌidaꞌati, kanom puaipan waꞌai? Oo pumainaabataꞌanan waunao? Õaitapa pugaru, kaimanaꞌo manawun, Tominkaru diꞌikiꞌo puwaꞌatin.” 
\p  
\v 35 Sariapa Jesus kian uꞌati, “Pumashaadautapa, pukodita uꞌai!” Sariapa oiaꞌo doronai kabootaꞌakan wuruꞌu daonaioraz pidannao awun zaꞌa, mazan umuudaꞌakan naa naꞌiki ukoditaꞌakan naa uꞌai wuruꞌu ukabootaꞌakanuz uruu. Mazan aonaa ushaꞌapatan daonaiora kaziwaꞌo idaꞌan. 
\p  
\v 36 Tuukii pidannao diꞌitinpan, naꞌiki ĩkian pairibannao ati, “Ei, naꞌapa dii paꞌan uparadan maꞌozakan manawun? Ukaꞌiita, naꞌiki maꞌozaka mishi uparadan oiaꞌo doronainao ati, atii udyuuda zii mishi ĩkoditan pidan diꞌiki.”  
\v 37 Uruu idi ipai kuwai makon Jesus shaꞌapatanii dauꞌu, uruu wiizai diꞌiiꞌaka. 
\s1 Jesus kakudan iriba pidannao 
\r (Matthew 8:14-17; Mark 1:29-34) 
\p  
\v 38 Aizii Jesus koditan daunaꞌan synagogue iki, umakon sariapa Simon dapu iti. Naꞌapain tuukiaꞌo Simon imauzo karinaan, omada wiichan wiicha, wiicha. Sariapa ĩkowaadan Jesus ati odauꞌan.  
\v 39 Uruu idi umakon oꞌidiꞌiti. Ukaawan, ukadishitan maonapa owashatinapa-kizi bed idaꞌa. Sariapa udyuudan orinaa, wuruꞌu omada wiichanuz koditan oꞌai. Sariapa mishi omada wiichan shabataꞌakan, naꞌiki okakudaꞌakan naa. Udaunaꞌan okadishitan naa, naꞌiki otaan naa ĩwanyukunuu nii. 
\p  
\v 40 Aizii kamoo tipitan daunaꞌan iriba pidannao kaawa-kidan karinainao pairibannao, pabiꞌinaaka kidaꞌo ĩrinaa, ipai ĩnaꞌakan ĩdyaun Jesus idaꞌati. Uruu idi ipai Jesus pishatan ĩdyaun, naꞌiki ipai ukakudan ĩdyaun.  
\v 41 Aizii oiaꞌo doronainao, ipai ukodita-kidan pidannao ai kapam. Diiwa ĩkadakon kida ĩkoditan dono pidannao diꞌiki. “Pugaru Tominkaru Dani manawun,” ĩkian Jesus ati. Mazan tuukii Jesus mashaatan ĩdyaun, aonaa ukashaapan ĩparadan. Ushaꞌapanum kauꞌan ĩaitapan idi uruu Christ.\f + \fr 4:41 \fq Christ: \ft wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa Christ kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* 
\s1 Jesus tominapa-kidan pidannao synagogue kida kawanaꞌati 
\r (Mark 1:35-39) 
\p  
\v 42 Aizii baꞌoran chaapiꞌiki ushaawaka zii Jesus makon naa donoi iki, naꞌiki umakon mapidantakaꞌo amazada iti. Uruu idi pidannao dorotapanuz atii ĩikodanuzu. Aonaa padamata ĩtaapadan umakon, tuukii ĩtiwaan pamashaatanuz.  
\v 43 Mazan Jesus kian ĩꞌati, “Kainaꞌa zii õkowaadaꞌazon Kaimanaꞌo Kuwai Tominkaru naobanai-tinan dauꞌu, baꞌoran wiizainao kida kawanaꞌati. Ushaꞌapanum kauꞌan uruu wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz õkowaadaꞌanan,” ukian. 
\p  
\v 44 Uruu idi Jesus makon, naꞌiki ukakuwaatinan naa synagogue kida kawanaꞌati. 
\c 5  
\s1 Jesus zaamatan //  pamin-kaudinannao nii 
\r (Matthew 4:18-22; Mark 1:16-20) 
\p  
\v 1 Baudaꞌapa kamoo Jesus kadishitapan, Gennesaret Karishiiz\f + \fr 5:1 \fq Gennesaret Karishiiz: \ft Galilee Karishiiz kiaꞌo kapam udakota-kao.\f* danomaꞌa. Uruu dono iriba, iriba pidannao kaawan uꞌidaꞌati. Naꞌiaꞌa naa ĩkasabaꞌuinan naꞌiki chakataꞌa naa ĩkaawan uꞌidaꞌati, ĩabataꞌazon idi ukowaadan Tominkaru paradan.  
\v 2 Upuꞌu Jesus tukapan dyaꞌutam kanawanao muudapa-kao karishii danoma ii. Kopautapauzonao muudapanii wuruꞌu pakanawan kidaz. Aizii wuruꞌu pidannaouz, ĩchikaapan naa pasaironnao naꞌii wunu danomaꞌa.  
\v 3 Sariapa Jesus makon naꞌiki upaidinan Simon kanawan zoꞌiti, naꞌiki udyuuda ukidaꞌukan wuruꞌu kanawaz masakaudaꞌu karishii danoma ai. Uruu idi Jesus sakanatan naa kanawa zoꞌii, naꞌikiꞌi naa utominapa-kidan pidannao Tominkaru paradan dauꞌu. 
\p  
\v 4 Aizii uipaian daunaꞌan pakakuwaatinan, sariapa ukian Simon ati, “Ukidaꞌuka kanawa baukapaꞌa naa kaanaꞌo-karu iti, utunuuta kizi usaironnao naꞌii, uzaamata kizi kopaunao.” 
\p  
\v 5 Sariapa Simon kian Jesus ati, “Õnaobanaa, baudaꞌapa marutaꞌo watiwautan wazaamatan kopau daꞌaꞌa, mazan aonaa kanom wazaamatan. Mazan aizii pudyuudan idi õgaru, õtunuutan nii wuruꞌu wasaironnaouz, puparadan kawanaꞌati,” ukian.  
\v 6 Uruu idi naꞌiaꞌa naa ĩtunuutan pasaironnao. Naꞌiki sariapa ĩsaironnao zaamatan diriꞌi, diriꞌi kopaunao, aonaa ukaꞌiita-kao kawanaꞌati. Atii ĩsairon kida aonaa ukaꞌiitan naa pawazoo, maonapa kida ĩsairon dadotan, pawazoo kimishan idi manawun.  
\v 7 Sariapa ĩawarian pairibannao, wuruꞌu baꞌoran kanawa zoꞌiainaouz kaminkaꞌutaꞌo nii paugaru. Uruu idi baokopaꞌa naa ĩtoꞌotan wuruꞌu sairo kidaz, ĩzaamata kopau diriꞌi, diriꞌi, ipai ĩpaidadan pakanawannao, maonapa kida ĩkanawan tipitan, uwazoo diriꞌin idi manawun. 
\p  
\v 8 Aizii Simon tukapan idi aimaakan shaꞌapan kaikapaꞌa, sariapa ukodoruꞌukan Jesus kanaapu iti, naꞌiki ukian uꞌati, “Marinaꞌa shoman õgaru, õnaobanaa, ushaꞌapanum kauꞌan oiaꞌo paꞌi manawun pidan wuruꞌu õgaruz.”  
\v 9 Tuukii Simon naꞌiki wuruꞌu baꞌorainaouz diꞌitinpan, patukapan idi pazaamatan diriꞌi manawun kopaunao.  
\v 10 James naꞌiki John wuruꞌu Zebedee dainaouz naꞌapa kapam, tuukii kapam ĩdiꞌitinpan. 
\p Sariapa Jesus kian Simon ati, “Manaꞌa putariaꞌanaꞌa, aizii puzaamaapan niꞌi naa paꞌan pidannao.”  
\v 11 Udaunaꞌan ĩkozootan naa pakanawan kida karishii danoma ati, naꞌiki ĩwaꞌakaꞌakan naa ipai paꞌaimaakanutu kida, naꞌiki ĩmakoꞌokan naa Jesus dawuꞌati. 
\s1 Jesus kakudan pidan kabishopaꞌo 
\r (Matthew 8:1-4; Mark 1:40-45) 
\p  
\v 12 Aizii Jesus kaawan wiizai iti, naꞌii kainaꞌaꞌo pidan baiatinaꞌo kichanaꞌiki-kiaꞌo bishoi idi. Utukapan idi Jesus, sariapa ukodoruꞌukan ukanaapu iti, uawun baara imiꞌi baara iti. Naꞌiki ukian Jesus ati, “Õnaobanaa, õpishaan pugaru tuukii manawun, punyukunuu naꞌapan an, pukakuda shoman õgaru, pusoꞌota wuruꞌu bishoizi õꞌai.” 
\p  
\v 13 Sariapa Jesus pishatanuz naꞌiki ukian uꞌati, “Naꞌapa mishi õnyukunuu, aizii marii pumada saabainan.” Sariapa mishi pidan mada saabainaꞌakan.  
\v 14 Udaunaꞌan Jesus kakinaowan uruu. Ukian uꞌati, “Manaꞌa zii paꞌi pukowaadaꞌanaꞌa pidan ati, wuru dauꞌanaꞌa õshaꞌapataniaz puꞌati. Mazan pumako paꞌan kai, faadaa diꞌiti, marii kizi uawunuutan pumada, utukapa kizi mishi pumada saabainan. Uruu daunaꞌan putaaꞌa naa paꞌi puꞌuza faadaa ati, utaa kiziz naꞌiki ukawaoda kiziz Tominkaru ati, Moses kakinaori kawanaꞌati. Uruu idaꞌanaꞌo nii pidannao mishidan kaimanaꞌa naa pumada saabainan powaa iti.” 
\p  
\v 15 Mazan kiiꞌan kuwai Jesus dauꞌanaꞌo iribaaꞌaka-kaoaꞌa naa manawun ipai diꞌiiꞌaka kidaꞌa. Uruu idi pidannao kaawan aonaa masakaudaꞌu mani Jesus idaꞌati, ĩabataꞌazon idi ukuwaa. Baꞌorainao ĩkaawan ĩaipan idi kapam pakakuda-kao, parinaa kida ai. Uruu idi ipai ukakudan ĩdyaun.  
\v 16 Mazan panaadon Jesus makon nii daꞌi, utoriinpaꞌanan mapidantakaꞌo amazada iti. 
\s1 Jesus chiꞌika-kidan machiꞌikakaꞌo daonaiora 
\r (Matthew 9:1-8; Mark 2:1-12) 
\p  
\v 17 Aizii baudaꞌapa kamoo, Jesus tominapa-kidan dono pidannao, kainaꞌa pabiꞌi kida Phariseenao\f + \fr 5:17 \fq Pharisee: \ft Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* sakanatapan naꞌii, naꞌiki naꞌii kapam tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu. Baꞌoran wiizai iki kidaꞌo ĩwaꞌatin wuruꞌu ĩnaouz, tawuruꞌu Galilee Baara naꞌiki Judea Baara ii aka kidaꞌoraz wiizainao, naꞌiki Jerusalem ikiinao kida naꞌii kapam. Ĩnao kida wuruꞌu sakanatapaꞌoraz naꞌii. Mazan Tominkaru taaniꞌi naa pamaꞌozakan Jesus ati, ukakuda-kinaa nii karinainao pabiꞌinaaka kidaꞌo rinai ai.  
\v 18 Naꞌapain pidannao kaawan Jesus idaꞌati, ĩnaꞌakan pairiban machiꞌikakaꞌo. Ĩnaꞌakanuzu pawashatinapa-kizi baara an. Ĩaipan pamorota-kidanuz kabaun nazo iti, Jesus kanaapu iti.  
\v 19 Mazan pidannao iriban idi manawun, aonaa naꞌitim ĩmorota-kidanuzu. Uruu idi sariapa ĩzaida-kidanuz kabaun zowau iti. Udaunaꞌan ĩsoꞌowan naa kabaun zowau, naꞌikiꞌi naa ĩtoka-kidanuz pawashatinapa-kizi baara an, atii pidannao sakoda iti, naꞌiki ĩmuudanuzu Jesus kanaapuꞌu.  
\v 20 Aizii Jesus tukapan idi ĩmishidan tuukii manawun, sariapa ukian machiꞌikakaꞌoraz pidan ati, “Õpaonaru, aizii ipai puꞌoian mainaabata-kao puꞌai.” 
\p  
\v 21 Sariapa tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, naꞌiki Phariseenao kian paꞌatiaaka kida, “Kandii mooko arawuꞌu, uwazootapaꞌazon Tominkaru paparadan idaꞌan? Soo baudaꞌapa Tominkaru turuaꞌo umainaabatan pidan oian.” 
\p  
\v 22 Mazan Jesus aitapa naꞌapam ĩdiꞌitinpan. Uruu idi ukian ĩꞌati, “Kandii nii udiꞌitinpan õdauꞌu kaikapaꞌa?  
\v 23 Naꞌiaꞌoram mashaꞌapannaa: ‘ipai puꞌoian mainaabata-kao’ kii, oo ‘pukadishita naꞌiki puchiꞌika’ kii?  
\v 24 Mazan õaidan nii uꞌati wuruꞌu Daonaiora Aokazi Ikiꞌo, kainaꞌa umaꞌozakan umainaabata-kinaa nii pidannao oian daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa.” Uruꞌu naa Jesus kiaꞌakan naa machiꞌikakaꞌo pidan ati, “Õkian puꞌati pukadishita, puzaamata wuruꞌu puwashatinapa-kiziz naꞌiki pumakoꞌo naa pudapu iti.”  
\v 25 Sariapa mishi pidan kadishitaꞌakan ipai awunuutapainao awun zaꞌa, uzaamataꞌakan naa pawashatinapa-kizi baara, naꞌiki umakoꞌokan naa padapu iti konaukii. Tuukii ukonaukii-kidan Tominkaru. 
\p  
\v 26 Aizii wuruꞌu awunuutapainao kidaz, tuukii ĩdiꞌitinpan, naꞌiki tuukii kapam ĩtarian, naꞌiki tuukii ĩkonaukii-kidan Tominkaru. “Ei, watukapa zii aizii konaunam kidaꞌo naꞌiki umanawunuꞌo aimaakan shaꞌapata-kao, wuruꞌu aonaꞌoraz watukapauzon ushaꞌapata-kao kida,” ĩkian. 
\s1 Jesus dapadan Levi 
\r (Matthew 9:9-13; Mark 2:13-17) 
\p  
\v 27 Udaunaꞌan Jesus koditan naa kabaun iki naꞌiki umakoꞌokan naa. Pamakopa-kizi an utukapa pidan Levi kiaꞌo uꞌuu, uruu zaamaapauzo tax puraatannaa. Jesus ikodan usakanatapan pazaamaapa-kizi ii puraata. Sariapa ukian uꞌati, “Puwaꞌati õtuma, õtominapa-kida kizi pugaru.”  
\v 28 Sariapa Levi waꞌakan wuruꞌu pakaudinkiz naꞌiki umakoꞌokan naa Jesus dawuꞌati. 
\p  
\v 29 Aizii padapu ii Levi toman naa udaruꞌo aroapa-karu Jesus ati. Kainaꞌa iriba baꞌorainao zaamaapauzonao kapam tax puraatannaa aroopaꞌazon ĩtuma, naꞌiki kainaꞌa iriba kapam baꞌoran pidannao kida aroopaꞌazon ĩtuma.  
\v 30 Kainaꞌa naꞌii pabiꞌi kida Phariseenao awunuutapan, naꞌiki naꞌii kapam ĩiribannao tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu awunuutapan. Sariapa ĩkian utominapa-kidaniinao ati, “Kandii nii arawu aroopaꞌazon naꞌiki utuzaꞌazon wunao tumaꞌa oiainaouz, zaamaapauzonao kidaz tax puraatannaa, naꞌiki wuruꞌu oiainao kidaz pidannao?” Kiaꞌo wuruꞌu ĩkiainapanuz. 
\p  
\v 31 Sariapa Jesus kian ĩꞌati, “Pidannao ziwuinao, aonaa kanom nii ĩaipan daakataa, soo karinainao paꞌan tuukii ĩaipan daakataa.  
\v 32 Ukauꞌan naꞌapaꞌo kapam wuruꞌu õwaꞌatinuz daꞌatiꞌi, aonaa kaimanainao idaꞌatiꞌo mani, soo oiainao idaꞌatiꞌo paꞌan wuruꞌu õwaꞌatinuz ĩtanawatin kizi paꞌoian ai.” 
\s1 Pidannao pishautan Jesus sanadinapa-karu dauꞌu 
\r (Matthew 9:14-17; Mark 2:18-22) 
\p  
\v 33 Pabiꞌi kida pidannao, kaawainao kidaz Jesus idaꞌati, kian uꞌati, “John Chikaawunuupauzoz tominapa-kidaniinao mapuda paꞌan ĩsanadinpauzon,\f + \fr 5:33 \fq sanadinpauzon: \ft Uruu zamazidin-karu. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* naꞌiki ĩtoriinpauzon Tominkaru aipan kawanaꞌati. Naꞌiki wuruꞌu tominpauzonao kidaz Phariseenao diꞌiki, naꞌapa kapam ĩsanadinpan naꞌiki ĩtoriinpan. Mazan aizii wuruꞌu putominapa-kidaniinaouz, aonaa ĩsanadinpauzon, mazan ĩaroopan nii naꞌiki ĩtuzan nii atii ĩshiitan.” 
\p  
\v 34 Sariapa Jesus kian ĩꞌati, “Turuu mani uꞌitiiman pidannao waꞌatiinao mazida-karu dauꞌati baiatan pazamazin mazidaꞌo daonaiora naꞌan puꞌu ĩtuma? Aonaa turuu ĩbaiatan pazamazin.  
\v 35 Mazan baudaꞌapa kamoo naꞌaka-karu nii wuruꞌu mazidaꞌoraz daonaiora ĩꞌai, uruu donoꞌo niꞌi naa paꞌan ĩsanadinpan naꞌiki ĩbaiatan pazamazin.” 
\p  
\v 36 Udaunaꞌan Jesus kowaadan naa diꞌitinapa-kinai kuwai. Ukian ĩꞌati, “Aonaa naꞌiam zii pidan kuzuutauzon paꞌinaꞌo chaakita pazimindota-kinaa nii uzaamaꞌoraꞌa naa chaakita. Mazan aizii pidan kuzuuan an paꞌinaꞌo chaakita pazimindoapa-kinaa nii, upatakaꞌuan paꞌinaꞌo chaakita, naꞌiki panaꞌaꞌo nii uaidinpan uzaamaꞌo ai.  
\v 37 Naꞌiki aonaa naꞌapainim pidan paidauzon, paꞌinaꞌo zii wine toma-kao, uzaamaꞌoraꞌa naa wine kinnaa\f + \fr 5:37 \fq wine kinnaa: \ft Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* zoꞌiti. Ushaꞌapanum kauꞌan paꞌinaꞌo wine paida-kao an, upoodan nii umaꞌozakan anaꞌa naa, naꞌiki utadaꞌokan nii wuruꞌu uzaamaꞌoraz naa riwunii kinnaaz. Uruu idi ipaiꞌo nii riwunii wakudinan. Aizii wuruꞌu ukinnaaz ukabootaꞌaka-kao niꞌi naa.  
\v 38 Mishiꞌoraiman paꞌinaꞌo wine paida-kao paꞌinaꞌo ukinnaa zoꞌiti.  
\v 39 Naꞌiki aonaa kanom tuzaꞌazon paꞌinaꞌo zii wine toma-kao, patuzaꞌakan daunaꞌan maꞌozakaꞌoraꞌa naa wine. Aizii pidan tuzan an wuruꞌu maꞌozakaꞌoraz wine, ‘Kaiman paꞌan wuruꞌu maꞌozakaꞌoraz wine, paꞌinaꞌo utomaꞌaka-kao ai,’ ukian nii.” Uruu kiaꞌo wuruꞌu Jesus kowaadaniaz kuwai. 
\c 6  
\s1 Sookapa-karu Kamoon dauaꞌo 
\r (Matthew 12:1-8; Mark 2:23-28) 
\p  
\v 1 Baudaꞌapa kamoo Sookapa-karu Kamoon dono, Jesus dobatapan zakapu an patominapa-kidaniinao tuma, paoribai wheat baawu an. Naꞌapain Jesus tominapa-kidaniinao karaowaanan wheat aka. Uruu idi ĩzuꞌuan naa wuruꞌu wheat aka kidaz pakaꞌu baara iti, ĩaipan idi umada soꞌoinan, udaunaꞌan ĩnikan naaz.  
\v 2 Pabiꞌi kida Phariseenao pishaan ĩdyaun, “Kandii niꞌo udikintapan wuruꞌu aonaꞌoraz wakakinaorinaa kashaapan ushaꞌapata-kao, Sookapa-karu Kamoon dono?”\f + \fr 6:2 \ft Phariseenao ati, Jesus tominapa-kidaniinao kaudinan wuruꞌu ĩkaraodanuz wheat aka kida Sookapa-karu Kamoon dono.\f* 
\p  
\v 3 Jesus kian ĩꞌati, “Aonaa mooko utukapauzon kaarita idaꞌaꞌoraz usaadinpan kanom King David naꞌiki uminaudaꞌunao shaꞌapatauzonii ĩzamazin donoꞌoraz?  
\v 4 Umorotan Tominkaru Dapu nazo iti, naꞌii uzaamatan bread taa-kariwaiz Tominkaru ati. Udaunaꞌan unikan naaz naꞌiki utaan naa paminaudaꞌunao atiz. Aonaa ukashaapa-kao padamata baꞌoran pidan nikan wuruꞌu bread kidaz, soo faadaanao.”  
\v 5 Powaꞌa zii Jesus kian ĩꞌati, “Daonaiora Aokazi Ikiꞌo, uruu paꞌan kazowautapaꞌoraz Sookapa-karu Kamoon.” 
\s1 Jesus kakudan pidan //  dadaraꞌo uanoba 
\r (Matthew 12:9-14; Mark 3:1-6) 
\p  
\v 6 Baꞌoran dono koshan, Sookapa-karu Kamoon dono, Jesus morotan synagogue iti. Naꞌii utominapa-kidan pidannao Tominkaru paradan dauꞌu. Kainaꞌa baudaꞌapa pidan naꞌii dadaraꞌo uanoba badaꞌii, udiwaꞌoran atanapa naꞌiki aonaa naꞌapam ukaiwaanuzu.  
\v 7 Kainaꞌa wunaouꞌu tiichaapauzonaouz Moses kakinaori dauꞌu, naꞌiki Phariseenao naꞌii kapam. Ĩnao tuukii ĩaipan patukapan Jesus shaꞌapatan aimaakan, ĩaipan panaꞌapaunuz, ushaꞌapatan an aimaakan, Sookapa-karu Kamoon dono. Uruu idi kaimanaiman ĩawunuutapan uruu, ĩtukapaꞌazon usaabaan wuruꞌu pidan anobaz.  
\v 8 Mazan Jesus aitapa ipai ĩdiꞌitinpan, uruu idi ukian wuru atiꞌi daonaiora dadaraꞌoraz uanoba, “Pukadishita, naꞌiki puwaꞌati daꞌatiꞌi pidannao kanaapu ati.” Sariapa ukadishitan naꞌiki umakoꞌokan naa pidannao kanaapu iti.  
\v 9 Udaunaꞌan Jesus kian pidannao ati, “Õpishaan nii unao aizii, naꞌapa dii kakinaorii taa-kariwaiz waꞌati aipan washaꞌapatinan, Sookapa-karu Kamoon dono? Uaipan washaꞌapatan oiaꞌo oo kaimanaꞌo? Udyuuda wakakudan pidan oo wazowianuzu?”  
\v 10 Jesus awunuupan ipai pidannao kawanaꞌati, naꞌiki sariapa ukian pidan dadaraꞌo uanoba ati, “Pusawada puanoba.” Sariapa usawadaꞌakan paanoba, naꞌiki uanoba saabainaꞌakan naa.  
\v 11 Mazan tuukii wunao toꞌoranuꞌu, zaudapainaouz Jesus shaꞌapatan aimaakan. Uruu daunaꞌan ĩmiitiniipan naa, ĩaitapaꞌazon naꞌapam nii pashaꞌapatan Jesus. 
\s1 Jesus zaamatan 12 pidannao //  padyuudan nii 
\r (Matthew 10:1-4; Mark 3:13-19) 
\p  
\v 12 Uruu dono Jesus makon naawazi paawa iti utoriinpaꞌanan, uruu idi unaꞌian utoriinpan baudaꞌapa marutaꞌo Tominkaru ati.  
\v 13 Aizii baꞌoran chaapiꞌiki, uruꞌu naa udapadan patominapa-kidaniinao. Aizii ĩbii iki, uzaamata 12 daonaioranao padyuudan nii kowaadapaꞌo nii ipai kuwai wuruꞌu uaiapanii kidaz ukowaada-kao naꞌiki ushaꞌapata-kao. Udakotan wuruꞌu pazaamataniinaouz apostlenao.\f + \fr 6:13 \fq apostlenao: \ft dyuuda-kariwai kakuwaapaꞌanan Tominkaru naobanai-tinan dauꞌu.\f* 
\v 14-16 Kaikapaudaꞌuꞌo wuruꞌu uzaamataniinaouz: Simon, Peter kiaꞌoraz udakotapa-kao, naꞌiki uꞌinawuzu Andrew, naꞌiki kainaꞌa James, John, Philip, Bartholomew, Matthew, Thomas, naꞌiki James, Alphaeus daniz, naꞌiki Simon, uruu Patriot,\f + \fr 6:14-16 \fq Patriot: \ft mizaataakapauzoz pawiizi dauꞌan. Baꞌoran udakotapa-kinao Zealot kii.\f* Judas, James daniz naꞌiki Judas Iscariot zaamata-kidaꞌoraz Jesus. 
\s1 Jesus tominapatin-kidan naꞌiki ukaminkaꞌuupan pidannao 
\r (Matthew 4:23-25) 
\p  
\v 17 Udaunaꞌan Jesus tokan naa naawazi paawa iki, apowaꞌaꞌo baara ati, wunao tumaꞌa pazaamataniinaouz daonaioranao. Naꞌiaꞌa naa iriba pidannao wuruꞌu tominpauzonao kidaz uꞌidiꞌiki kasabaꞌuinan, naꞌiki iriba kapam baꞌoran pidannao kaawan naꞌiti. Pidannao waꞌatin pabiꞌinaaka kidaꞌo wiizai iki, ipai Judea Baara ii aka kidainaouz wiizainao, Jerusalem ikiinao naꞌii kapam. Aizii kainaꞌa baꞌorainao kida kaawan waꞌatiinao Tyre naꞌiki Sidon iki, munapoꞌo paran danoma itinapu kidaꞌo wiizainao.  
\v 18 Ĩwaꞌatin ĩabataꞌazon idi Jesus kuwaa. Baꞌorainao, ĩkaawan ĩaipan idi kapam pakakuda-kao parinaa ai. Naꞌiki kainaꞌa baꞌorainao oiaꞌo doronai zaamatapaniinao kida. Uruu dono ipai ukakudan karinainao.  
\v 19 Tuukii pidannao aipan papishatan Jesus, ushaꞌapanum kauꞌan ĩtukapan idi maꞌozaka Tominkaru kaudinan uꞌidaꞌa, usoꞌota pabiꞌinaaka kidaꞌo rinai pidannao ai. Uruu idi ukakuda ipai pidannao parinaa kida ai. 
\s1 Konaukii-karu naꞌiki //  kashaꞌora-karu 
\r (Matthew 5:1-12) 
\p  
\v 20 Sariapa Jesus awunuupan wunao diꞌitiꞌi tominpainao kidaz uꞌidiꞌiki. Ukian ĩꞌati. 
\q1 “Konaukiaꞌo paꞌan unao, 
\q2 mapuraataniinaouz, 
\q1 ushaꞌapanum kauꞌan unao atiꞌo paꞌan 
\q2 wuruꞌu Tominkaru naobanai-tinanuz. 
\q1  
\v 21 Konaukiaꞌo paꞌan unao 
\q2 baiatainaouz pazamazin kai. 
\q1 Ushaꞌapanum kauꞌan, diinaꞌitiꞌi abaapaꞌo nii paꞌan unao. 
\q1 Konaukiaꞌo paꞌan unao, 
\q2 kashaꞌoratinainao kidaz kai, 
\q1 ushaꞌapanum kauꞌan diinaꞌitiꞌi 
\q2 karikaonanuꞌo nii paꞌan ukonaukiitinan. 
\p  
\v 22 “Konaukiaꞌo paꞌan unao, utoꞌora-kizaitapa-kao an, naꞌiki ukashanaukii-kida-kao an, naꞌiki udakowautapa-kao an, naꞌiki udakota-kao an oiainao nii Daonaiora Aokazi Ikiꞌo dikin ii.  
\v 23 Ukonaukii naꞌapa kidaꞌo aimaakan shaꞌapan dono uꞌati. Ukonaukii tuukii, ushaꞌapanum kauꞌan kainaꞌa paꞌan umanawunuꞌo uwinipinaa niꞌo taapa-kao aokazi ii. Wuruꞌu pidannao toꞌora-kizaitapaꞌoraz unao kai, naꞌapaꞌo kapam ĩdokozu-daunnao taapauzon Tominkaru prophetinnao kotuaꞌa naa. 
\q1  
\v 24 Kashaꞌoraꞌo nii manawun ubaiaapan diinaꞌitiꞌi, unao kapuraataniinao, 
\q2 kai kaiman manawun uabatinpan. 
\q1  
\v 25 Kashaꞌoraꞌo nii manawun ubaiaapan diinaꞌitiꞌi, unao kawanyukunuinao, 
\q2 mazan diinaꞌitiꞌi uzamazin nii. 
\q1 Kashaꞌoraꞌo nii manawun ubaiaapan diinaꞌitiꞌi, 
\q2 unao konaukiaꞌoraz umashaapan, 
\q2 konaukii ushaazootinan kai, 
\q1 mazan diinaꞌitiꞌi ukashaꞌoratinan nii tuukii, uzaadinan nii naꞌiki 
\q2 umuraapatinan nii. 
\p  
\v 26 “Kashaꞌoraꞌo nii manawun ubaiaapan diinaꞌitiꞌi, kai tuukii uatadapa-kao. Naꞌapa kotuaꞌa naa ĩdokozu-daunnao atadapauzon pidannao dakotinpauzonaouz prophetnao nii. 
\s1 Umarainapa toꞌoratinainao uꞌati 
\r (Matthew 5:38-48; 7:12a) 
\p  
\v 27 “Mazan aizii õkiaꞌazon unao abatapainao ati. Umarainapa ipai utarubanao. Kaiman utaapa naꞌiki ushaꞌapata kaiman aimaakan wunao atiꞌi toꞌora-kizaitapaꞌoraz unao.  
\v 28 Upishaa Tominkaru marii kizi ukaimanan wunao atiꞌi, aipainaouz dikaudaꞌo shaꞌapan uꞌati. Naꞌiki utoriinapa Tominkaru ati kaimanaꞌo idaꞌan wunao dauꞌanaꞌa antamikiipauzonaouz unao.  
\v 29 Aizii pidan tinikan an pugaru pukaozoo ati, marii putinika-kidan baꞌoran pukaozoo uꞌati. Aizii pidan kazatan an puchaakitan, marii uzaamatan pushooton kapam.  
\v 30 Naꞌiaꞌoram pidan pishaan an aimaakan puꞌai, putaa uꞌati. Aizii pidan kazatan an pushaꞌapauzi, manaꞌa pupishaaꞌanaꞌa powaa itiz.  
\v 31 Pushaꞌapata kaimanaꞌo aimaakan baꞌoran pidannao ati, naꞌapa puaipan kawan ĩshaꞌapatan aimaakan puꞌati. 
\p  
\v 32 “Aizii pumarainpan an soo wunaouꞌu marainpainaouz karikaonan pugaru, kandii dikin ii puaitapan pukonaukii-kida-kao? Upuꞌu zii oiainao pidannao ĩmarainapa pamarainpikinao.  
\v 33 Aizii pushaꞌapatan an kaiman aimaakan soo wunao ati karikaonanuꞌu, shaꞌapatainao kidaz kaiman aimaakan puꞌati, kandii dikin ii puaitapan kaimanaꞌo aimaakan taa-kao puꞌati? Upuꞌu zii oiainao pidannao, ĩshaꞌapata kaiman aimaakan wunao atiꞌi shaꞌapatainaouz kaimanaꞌo aimaakan ĩꞌati.  
\v 34 Aizii putaan an aimaakan oo puraata pidan ati, puaitapan idi ukawadauntan niiz, kandii dikin ii puaitapan pukonaukii-kida-kao? Upuꞌu zii oiainao taan puraata baꞌoran oiainao ati, ĩaitapa kawadaunita-karu nii wuruꞌu papuraatanuz.  
\v 35 Ukauꞌan umarainapa utarubanao, ushaꞌapata kaiman kidaꞌo aimaakan ĩꞌati. Utaa kapam aimaakan kanaꞌapan ĩꞌati, aonaa uzaudapaꞌanaꞌa ukawadaunuta-kao powaa iti. Kainaꞌaꞌo paꞌan umanawun kida aimaakan taapa-kao unao ati, ushaꞌapatanii kida winipinaa nii. Uruu idi mishiꞌo nii Tominkaru umanawunuꞌoraz daniitan ipai unao. Tominkaru, uruu ipai ukaimanan pidannao ati. Utukapa-kida pakaimanan wunao atiꞌi, aonaꞌoraz ĩkonaukii-kidauzon uruu, utaan puꞌu aimaakan ĩꞌati, naꞌiki wunao atiꞌi oiainaouz manawun pidannao.  
\v 36 Ukauꞌan ukamunan kapam naꞌapa udaru Tominkaru kamunanuuzon kawan. 
\s1 Manaꞌa uzaudauzoꞌonaꞌa pidan madiwautapaka 
\r (Matthew 7:1-5) 
\p  
\v 37 “Manaꞌa udakotauzoꞌonaꞌa pidan dikaudaꞌo nii, aonaa kizi Tominkaru dakotan unao dikaudaꞌo nii. Manaꞌa ukaboota-kidaꞌanaꞌa pidan patakaꞌuta-karu nii, aonaa kizi kapam uboota-kao. Naꞌiki umarinaꞌata wuruꞌu dikauda kidaꞌoraz shaꞌapatauzo-kao uꞌati, Tominkaru marinaꞌatan nii wuruꞌu oii kidaꞌoraz ushaꞌapatauzon.  
\v 38 Utaa aimaakan baꞌorainao ati, Tominkaru taan nii aimaakan unao ati. Naꞌiki diriꞌiꞌo nii manawun aimaakan taa-kao uꞌati, atii aonaꞌo niꞌi naa naꞌitim upaidinan. Naꞌapam udiriꞌin putaauzon aimaakan baꞌorainao ati, naꞌapaꞌo nii udiriꞌin Tominkaru taan puꞌati.” 
\p  
\v 39 Udaunaꞌan Jesus kakuwaapan naa, diꞌitinapa-kinai kuwai idaꞌan. Kaikapaꞌo wuruꞌu ukianuz: “Aonaa turuu pidan ushaawun naꞌakan pamin-ushaawunun, ushaꞌapanum kauꞌan ipai daunuudaꞌuꞌo nii ĩwaotan kichada-kariwai nazo iti.  
\v 40 Aonaa naꞌiam pidan tominpauz umanawunun patiichaan ai, mazan ipai wuruꞌu tominpauzonaouz ĩipaian daunaꞌan patominpan, naꞌapaꞌo niꞌi naa ĩaitapan patiichaan kawan. 
\p  
\v 41 “Kandii nii mooko wuruꞌu pudiꞌitapanuz kaunubaꞌo puiriban awun idaꞌa, pumadiꞌitapakan puꞌu wuruꞌu atamun taramtinpaꞌoraz puawun idaꞌa?  
\v 42 Pukaꞌiita zii pukian puiriban ati. ‘Daꞌatiꞌi õsoꞌota kizi kaunubaꞌoraz puawun ai,’ pumatukapakan puꞌu kainaꞌa udaruꞌo atamun idin puawun idaꞌa? Pugaru taapinpaꞌoraz kaimanaꞌo nii kaikiniꞌi, mishiꞌoraiman pusoꞌotaꞌa naa zii kiwiin atamun idin puawun ai. Uruu daunaꞌan kaimanaꞌo niꞌi naa putukapan pusoꞌotaꞌazoonii kaunubaꞌoraz puiriban awun ai. 
\s1 Paoribai naꞌiki uꞌaka dauaꞌo 
\r (Matthew 7:16-20; 12:33-35) 
\p  
\v 43 “Paoribai ziwuꞌo usodan, aonaa uꞌaka dikaudaꞌo nii. Mazan aizii paoribai maziwukaꞌo, ukaakan dono dikaudaꞌo nii kapam uꞌaka.  
\v 44 Ipai kaimanaꞌo dizoo-karu kadunaa aitapa-kao paꞌaka idaꞌan kida, naꞌiki aonaa naꞌiam zii pidan karaodauzon dizoo-karu fig oo grape kaiwada-karu kadunaa diꞌiki.  
\v 45 Aizii kaimanaꞌo pidan, ukodita-kida kaiman kidaꞌo paꞌidiwaru aimaakan, utaapan idi kaiman kidaꞌo aimaakan panyukunuu ii. Mazan aizii dikaudaꞌo pidan, ukodita-kida dikauda kidaꞌo paꞌidiwaru aimaakan, utaapan idi oii kidaꞌo aimaakan panyukunuu ii. Ukauꞌan shaꞌapaꞌoram aimaakan pidan taapanii kida panyukunuu ii, uruu kida wuruꞌu ukodita-kidaniaz paparadan idaꞌan. 
\s1 Dyaꞌutamaꞌo kabaun tomikinao 
\r (Matthew 7:24-27) 
\p  
\v 46 “Kandii nii udakotan õgaru unaobanaa nii, umashaꞌapatakan puꞌu õdyuudanii ushaꞌapatan?  
\v 47 Naꞌiaꞌoram pidan waꞌatiꞌo õꞌidaꞌati, naꞌiki mishiꞌo uabataꞌazon õkuwaa, naꞌiki izoꞌatiꞌo õparadan, õkowaadan nii kanom kawanuꞌo uruu.  
\v 48 Uruu naꞌapa pidan kawan, tomaꞌo padapu dadaraꞌo baaraꞌa, naꞌiki kichadaꞌo patoron uun nii munapo. Aizii naꞌapainim wunu tuubarun naꞌiki udapu naraan, aonaꞌo nii wunu paran kabootanuz, ushaꞌapanum kauꞌan dadaraꞌo baaraꞌaꞌo wuruꞌu udapuz.  
\v 49 Aizii naꞌiaꞌoram pidan abataꞌo õkuwaa mazan aonaa uizoꞌatinuz, naꞌapaꞌo uruu tawuru kawanuꞌu maaitapin-kaꞌoraz pidan, tomaꞌoraz padapu shomadaꞌo imiꞌi idaꞌa. Aizii naꞌapainim wunu tuubarun, baukapaꞌo nii wunu paran kidaꞌukaꞌakan wuruꞌu kabaunuz, uruu idi sariapa kabaun dorautan ipai daunuudaꞌu.” 
\c 7  
\s1 Jesus kakudan //  soldyaa zowaunaa poitoru 
\r (Matthew 8:5-13) 
\p  
\v 1 Aizii Jesus ipaian daunaꞌan pakadakotinan pidannao ati, uruꞌu naa umakon Capernaum iti.  
\v 2 Aizii naꞌii kainaꞌa Roman soldyaannao zowaunaa. Uruu dono upoitoru umarainapanii manawun karinaan tuukii, maonapaꞌoraꞌa naa umawakan.  
\v 3 Uabatan idi Jesus kaawan wuru wiizai idaꞌatiꞌi pamashaapa-kiziz, sariapa udyuudan kazowautapainao Jewnao Jesus diꞌiti. Uaipan ĩdapadankan Jesus, uwaꞌati kizi padapu ati, ukakudanaka kizi upoitoru. Aizii uruu aonaa Jew mani.  
\v 4 Udaunaꞌan ĩmakon naa Jesus diꞌiti, atii ĩikodanuzu. Naꞌiaꞌa naa ĩkowaadan uꞌati parada-karu, naꞌiki tuukii ĩpishaan umakon patuma. Ĩkian uꞌati, “Tuukii manawun waaipan pukaminkaꞌutan wuruꞌu pidanaz, waaitapanii uruu kaimanaꞌo naobanai.  
\v 5 Ushaꞌapanum kauꞌan uruu umarainapanii tuukii wairibannao Jewnao, naꞌiki uruu tomanii waꞌati wuruꞌu synagogue. Uruu idi tuukii wapishaan pugaru pumako kizi uꞌidiꞌiti,” ĩkian.  
\v 6 Uruu idi Jesus makon ĩtuma. 
\p Aizii ĩmaonapatapaanan puꞌaꞌa naa, uruꞌu naa naobanai dyuudan papaonarunao ikodapaꞌanan Jesus. Naꞌiki udyuudan ĩnaꞌakan paparadan uꞌidiꞌiti, kaikapaꞌa: “Naobanai, aonaa õaipan pumizidinan, aonaa õaipan puwaꞌatin õdapu ati.  
\v 7 Naꞌiki aonaa umanawunuꞌo mani pidan õgaru, naꞌiki aonaa õturuan õparadaꞌanan naꞌiki õmakon puꞌidiꞌiti manawun. Turuu paꞌan puparadan, naꞌiki karikaonan õpoitoru kakuda kizi.  
\v 8 Õgaru naꞌapa, õkaudinan doko ainao pidannao õꞌai waranu aꞌo. Õgaru naꞌapa, kainaꞌa soldyaanao kaudinaꞌo õwaranuꞌu kapam. Aizii õkian dono baudaꞌapa soldyaa ati, ‘Pumako,’ umakon nii. Aizii õdapadan dono baꞌoran soldyaa, ‘Puwaꞌati,’ õkian an uꞌati, uwaꞌatin nii. Naꞌiki õdyuudan dono õpoitoru, ‘Pushaꞌapata wuruꞌu,’ õkian an uꞌati, ushaꞌapatan niiz.” 
\p  
\v 9 Tuukii Jesus diꞌitinpan uabatan idi wuruꞌu kaikapaꞌoraz parada-karuꞌu. Sariapa utanawatinan pidannao diꞌiti, wuruꞌu waꞌatipainao kidaz udawuꞌati. Naꞌiki ukian ĩꞌati, “Aizii õkowaadan nii uꞌati: aonaa naꞌiam zii õikodauzon mishida-karu manawun wuru kawanuꞌoraꞌa Israelitenao bii an.”  
\v 10 Udaunaꞌan wunaouꞌu naꞌakainaouz parada-karu kiwaꞌakan naa powaa iti, naobanai dapu iti. Aizii ĩkaawan ĩabatan poitorui kakudaꞌakaꞌa naa. 
\s1 Jesus kakudan daonaiora //  mawakaꞌoraꞌa naa 
\p  
\v 11 Kadiman aka uruu daunaꞌan Jesus makon wiizai diꞌiti, Nain kiaꞌo uꞌuu. Aizii pidannao, tominpauzonao uꞌidiꞌiki naꞌiti kapam ĩmakon utuma. Naꞌiki iriba kapam baꞌorainao pidannao makon udawuꞌati. 
\p  
\v 12 Aizii Jesus kaawan puꞌu wiizai koraratapa-kinao paniinomizinaa idaꞌati, upuꞌu daonaiora mawakaꞌo naꞌaka-kao baaranai iti. Zuna mawakaibaꞌa naa odaiaru, odani wuruꞌu mawakaꞌoraz, ubaudaꞌapan odani wuruꞌu uruuz. Naꞌiki kainaꞌa iriba, iriba pidannao makon otuma. 
\p  
\v 13 Aizii Jesus tukapan oroo tuukii ukamunan-kidanuzo, sariapa ukian oꞌati, “Manaꞌa puzaadaꞌanaꞌa.”  
\v 14 Udaunaꞌan umakon naꞌiki upishatan naa wuruꞌu mawakaꞌo naꞌakapa-kinaoaz, sariapa wunaouꞌu naꞌakapainaouz mawakaꞌo mashaadinaꞌakan. Udaunaꞌan ukian mawakaꞌo ati, “Paꞌinaꞌo daonaiora, õkian puꞌati, pukadishita.”  
\v 15 Sariapa daonaiora sakanataꞌakan naꞌiki uparadan. Udaunaꞌan ukadishitan naꞌiki Jesus naꞌakan naaz padaro dazaba iti. 
\p  
\v 16 Tuukii pidannao tarian naꞌiki tuukii ĩdiꞌitinpan. Naꞌiki tuukii kapam ĩkonaukii-kidan Tominkaru. Uruu idi ĩkian, “Ei! Kaawa zii mishi wabii ati umanawunuꞌo Tominkaru prophetin. Mishi Tominkaru kaawan ukaminkaꞌutaꞌanan waunao Jewnao, upidanannaouz,” ĩkian.  
\v 17 Aizii kuwai, Jesus shaꞌapatanii dauaꞌo kowaadaabiꞌii-kaoaꞌa naa ipai Jewnao wiizi kida kawanaꞌati, naꞌiki ĩwiizi dawun itinapu kidaꞌo pidannao mashaapan, ipai kapam ĩabatan wuruꞌu kuwaiz. 
\s1 John Chikaawunuupauzo dyuuda-kidan paparadan Jesus diꞌiti 
\r (Matthew 11:2-19) 
\p  
\v 18 Aizii John abatan idi patominapa-kidaniinao pidannao kakuwaapan ipai wuru dauꞌaꞌa Jesus shaꞌapatanii kidaz aimaakan, sariapa udapadan dyaꞌutam pidannao ĩbii iki.  
\v 19 Udaunaꞌan udyuudan naa ĩdyaun Naobanai Jesus diꞌiti, naꞌiki udyuuda ĩpishaan Jesus kaikapaꞌa: “Pugaruꞌu naa waꞌatiꞌo niꞌoraz kowaadapa-kao? Oo marii zii wazaudapan baꞌoran waꞌatin?” 
\p  
\v 20 Udaunaꞌan ĩmakon naa Jesus diꞌiti, atii ĩkaawan uꞌidiꞌiti, naꞌiaꞌa naa ĩkian uꞌati, “John Chikaawunuupauzoz dyuudan waunao puꞌidaꞌati, upishaa-kidan naꞌiki uaitapaꞌazon pugaruꞌu naa tawuruꞌu waꞌatiꞌo niꞌoraz kowaadapa-kao? Oo marii zii wazaudapan baꞌoran waꞌatin kainaꞌiki?” 
\p  
\v 21 Aizii wuruꞌu ĩkaawanuz naꞌiti, Jesus kaudinan puꞌu karinainao dauꞌu. Ukakudan puꞌaꞌo iriba, iriba pidannao pabiꞌinaaka kidaꞌo ĩrinaa ai, oiaꞌo doronai zaamatapaniinao, ipai ukakudan ĩdyaun, naꞌiki ishaawunnao kida, ipai udaꞌatan naꞌiki usaabaan ĩawun.  
\v 22 Uruu idi Jesus dakoꞌatin wunao paradanuꞌu John dyuudaniinaouz. Ukian ĩꞌati, “Aizii ukiwa John diꞌiti, ukowaada kizi uꞌati ipai daunuudaꞌu wuruꞌu utukapanii kidaz õshaꞌapatan, naꞌiki ukowaada uꞌati ipai wuruꞌu uabatanii kidaz kuwai. Ukowaada uꞌati iribaꞌa naa ishaawunnao awun daꞌata-kao, naꞌiki saabaa-kao; aizii machiꞌika-kainao, chiꞌika-kida-kao; naꞌiki kabishopauzonao kichanaꞌiki-kiaꞌo bishoi idi, ipai ĩkakuda-kao. Aizii makinao-ziiwanao, kaimanaꞌa naa ĩabatan; naꞌiki mawakainao kida, kakuda-kao powaa iti; aizii patakaꞌutinainao, kowaada-kaoaꞌa naa ĩꞌati Kaimanaꞌo Kuwai.\f + \fr 7:22 \ft Naꞌapa tawuru idaꞌa usaadinapanuꞌu Isaiah saadanii kidaz. (Isaiah 29:18-19; 35:5-6; 61:1-2)\f* 
\v 23 Konaukiaꞌo nii manawun wunaouꞌu sariaapaꞌoraz ĩmishidan õgaru, aonaꞌoraz ĩdiꞌitinpan panaꞌiti kida õdauꞌu,” ukian ĩꞌati. 
\p  
\v 24 Aizii John diꞌikiinao pidannao kiwan daunaꞌan, sariapa Jesus kian wunao atiꞌi iribainaouz pidannao, kasabaꞌukinpainaouz utuma. Ukian ĩꞌati, “Kandii dauꞌatiꞌo tawuruꞌu unao makouzonuz John diꞌiti mapidantakaꞌo amazada diꞌiti? Kandii wuruꞌu utukapaꞌazooniaz naꞌii? Utukapaꞌazon pidan kakataimanaꞌo unyukunuu, awaru dawuu-kidan kawan pinidi?  
\v 25 Kanom dii shaꞌa wuruꞌu utukapaꞌazooniaz naꞌii? Oo utukapaꞌazon pidan konaunamaꞌo oo umanawunuꞌo ukaiwadinpan? Pidan umanawunuꞌo, naꞌiki kaiwadinpaꞌo kaimanaiman, umashaapan kabaun umanawunuꞌo diꞌii?  
\v 26 Oo kanom shaꞌa wuruꞌu utukapaꞌazooniaz naꞌii? Tominkaru prophetin? Mishiꞌo wuruꞌu, pidan utukapaniaz naꞌii, powaꞌaꞌo zii umanawunun baꞌoran prophetnao ai.  
\v 27 Uruu John, dauꞌanaꞌo tawuruꞌu kotuaꞌo Tominkaru Paradan saadauzo-kaoaz kaikapaꞌa: ‘Õdyuudan nii õprophetin kiwiin, saabaaꞌo nii dunapo puꞌuaꞌati,’” ukianuz. 
\p  
\v 28 Udaunaꞌan Jesus kian koshan ĩꞌati, “Õkowaadan nii uꞌati aizii aimaakan, John uruu uwazootapanii ipai, ipai pidannao, aonaa baudaꞌapa pidan kainaꞌa shakatainao wuru baaraꞌaꞌa, uruu kawanuꞌo nii. Mazan pidan, aonaꞌoraz umanawunun Tominkaru naobanai-tinapa-kiziꞌi, upuꞌu umanawunuꞌo uruu John ai,” Jesus kian ĩꞌati. 
\p  
\v 29 Ipai pidannao naꞌiki wuruꞌu zaamaapauzonao kidaz tax puraatannaa, abatan Jesus paradan, naꞌiki ĩnao tuukii paꞌan ĩmishidan, naꞌiki ĩaitapa mishiꞌo naꞌiki sakitapaꞌo wuruꞌu Tominkaru paradan kidaz. Uruu idiꞌo paꞌan ĩchikaawunuu-kidinan John ati.  
\v 30 Mazan kainaꞌa baꞌorainao pidannao, ĩdakotapa-kao Phariseenao naꞌiki kainaꞌa baꞌorainao tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu. Ĩnao aonaa paꞌan ĩshaꞌapatan wuruꞌu Tominkaru aiapanii kidaz ushaꞌapata-kao. Uruu idi aonaa ĩchikaawunuu-kidinan John ati. 
\p  
\v 31 Powaꞌa zii koshan Jesus kian pidannao ati, “Naꞌapa dii mani õkian wunao dauꞌanaꞌa kainaouz pidannao mashaapan? Naꞌapa dii mani õkowaadan oo õdakotan ĩdyaun? Õkian nii.  
\v 32 Ĩnao mashaapan koraiziannao makinaotinan kawanuꞌo, aonaa ĩnyukunuu kaimanaꞌazon baꞌorainao ati. Aizii pamakinaotin kizi iki, koraiziannao kadakoinpauzon paꞌatiaaka kida kaikapaꞌa: ‘Wakunuian mazida-karu kunnaa unao ati kuwudii idaꞌan, mazan aonaa ukonaupan. Aizii Wakunuian mawaka-karu kunnaa uꞌati, aonaa uzaadan,’ ĩkiitaakapan.  
\v 33 Aizii John Chikaawunuupauzo kaawan dono daꞌatiꞌi, aonaa unikauzon kaimanaꞌo wanyukunui wuruꞌu baꞌoran pidannao nikauzonii kaduz kidaz, naꞌiki aonaa utuzan wine. Uruu idi unao kian udauꞌan. ‘Kainaꞌa oiaꞌo doronai uꞌidaꞌa.’  
\v 34 Aizii Daonaiora Aokazi Ikiꞌo, ukaawan daꞌatiꞌi, ipai paꞌan uaroopan, naꞌiki utuzan bishoaꞌo wine. Uruu idi unao kian udauꞌan. ‘Aushaa utukapa, kashabakizi paꞌan arawuꞌu, naꞌiki tuzapa-shori kapam. Naꞌiki unaudapa kapam pakaminaudaꞌu-tinpan wunao idiꞌi zaamaapauzonaouz tax puraatannaa, naꞌiki oiainao pidannao tuma.’  
\v 35 Mazan ipai pidannao wuruꞌu daꞌanainao kidaz Tominkaru paradan, ĩnao tukapa-kidan mishiꞌo wuruꞌu Tominkaru aitapanii kidaz oo wuruꞌu ushaꞌapaapanii kidaz aimaakan.” 
\s1 Oiaꞌo zunaaba shaꞌapatanii //  dauaꞌo 
\p  
\v 36 Aizii kainaꞌa Pharisee, unaꞌakan Jesus, uaroapa-kidaꞌazoonuzu padapu ii. Uruu idi Jesus makon utuma udapu iti, naꞌiaꞌa naa usakanatan naꞌiki uaroopan naa.  
\v 37 Uruu wiizai diꞌii kainaꞌa zunaaba madoronaa-daunuꞌo omashaapauzon. Aizii oabatan idi Jesus aroopaꞌazon Pharisee dapu ii, sariapa omakon naꞌiti, onaꞌakan kaduunuribai pakinnaa zoꞌan kuba idiꞌi utoma-kao.\f + \fr 7:37 \fq kuba idiꞌi utoma-kao: \ft Wuruꞌu kubaz, udakota-kao Alabaster.\f* 
\v 38 Okaawan Jesus kidiba diꞌiti ubarau itinapu. Ozaadan tuukii, uruu idi ipai ozabian Jesus kidiba paawun uu idi. Udaunaꞌan oaradan naa ukidiba padizo idi naꞌiki sariapa okissitan wuruꞌu ukidiba kidaz, udaunaꞌan oramaudan naa ukidiba kaduunuꞌoraz ramau idi.  
\v 39 Aizii Pharisee, wuruꞌu naꞌakaꞌoraz Jesus padapu ati, tukapan wuruꞌu zun shaꞌapatanuz aimaakan naꞌapa Jesus ati. Sariapa ukian panyukunuu ii, “Umishiin an mani diꞌoraz daonaiora Tominkaru prophetin, uaitapa mani naꞌapaꞌoram okaduz wuruꞌu zunaz pishataꞌoraz paugaru. Naꞌiki uaitapa mani ipai naꞌapam omashaapauzon naꞌiki wuruꞌu oii kidaꞌoraz aimaakan oshaꞌapaapauzon.” 
\p  
\v 40 Sariapa Jesus paradan, naꞌiki ukian uꞌati, “Simon, kainaꞌa aimaakan õkowaadaꞌazon puꞌati.” 
\p “Tiichaa, naꞌapaꞌoram aimaakan wuruꞌu pukowaadaꞌazooniaz õꞌati?” Simon kian. 
\p  
\v 41 Jesus kian uꞌati, “Kainaꞌa dyaꞌutam pidannao mawinipinaatapainao pidan. Baudaꞌapa mawinipinaatapan 500 wiziꞌi kidaꞌo puraata, baꞌoran mawinipinaatapan 50 wiziꞌi kidaꞌo puraata.\f + \fr 7:41 \fq wiziꞌi kidaꞌo puraata: \ft Greek paradan idaꞌan, denarius wuruꞌu. Baudaꞌapa denarius, baudaꞌapaꞌo kamoo kaudin-karu winipinaa.\f* 
\v 42 Aonaa baudaꞌapa ĩnao kaꞌiitan pakawadauntan powaa iti wuruꞌu pamawinipinaatapaniaz puraata. Uruu idi pidan wuruꞌu taaꞌoraz zii puraata ĩꞌati, umarinaꞌataꞌakan naa wuruꞌu ĩmawinipinaatapaniaz. Aonaꞌo niꞌi naa uaipan uwadaun oo unyukunuupaꞌakan powaꞌa wuruꞌu ĩmawinipinaatapaniaz. Ukauꞌan, naꞌiaꞌoram nii puaitapan marainapa tuukii wuruꞌu marinaꞌataꞌoraz pamawinipinaatapa-kao?” 
\p  
\v 43 Simon dakoꞌatin, naꞌiki ukian, “Õzauda-kidan wuruꞌu mawinipinaatapaꞌo uruu dobata manawun, uruꞌo nii marainapa uruu tuukii.” 
\p “Naꞌapa mishizi, sakitapaꞌo kaiwuruꞌu pudiꞌitinapanuz,” Jesus kian Simon ati.  
\v 44 Udaunaꞌan Jesus tanawatinan zunaaba diꞌiti, naꞌiki ukian Simon ati, “Putukapa diꞌoraz zunaabaꞌa, mishii? Õmorotan pudapu ati, aonaa putaan wunu õꞌati õchikaa-kinaa nii õkidiba. Mazan oroo, okaawan daꞌatiꞌi, ozaadan atii ochikaan õkidiba paawun uu idi. Udaunaꞌan oaradan õkidiba padizo idi.  
\v 45-46 Naꞌiki aonaa pukissitan õgaru, mazan oroo pakaawan diꞌikiꞌo aonaa osookadan pakissiipan õkidiba. Naꞌiki aonaa putaan õramauda-kinaa nii õzowau, mazan oroo oramauda zii õkidiba.  
\v 47 Aizii õkowaadan nii puꞌati aimaakan,” Jesus kian. “Wuruꞌu oshaꞌapatanuz aimaakan kaikapaꞌa, otukapa-kidan naꞌapam pamarainpan õgaru tuukii. Ushaꞌapanum kauꞌan oꞌoian wuruꞌu tuubaruꞌoraz manawun mainaabata-kao idi ipai daunuudaꞌu oꞌai. Mazan aizii pidan masakaudaꞌuꞌo uꞌoian, aizii uꞌoian mainaabata-kao an, masakaudaꞌuꞌo nii kapam umarainpan õgaru.” 
\p  
\v 48 Udaunaꞌan Jesus kian zunaaba ati, “Aizii ipai daunuudaꞌuꞌu naa puꞌoian mainaabataꞌaka-kao, aonaꞌo nii powaꞌa unyukunuuapa-kao.” 
\p  
\v 49 Sariapa pidannao wuruꞌu sakanatapainao kidaz utuma kiitaakapan paꞌatiaaka kida, “Kandii mooko arawuꞌu turuu mooko uaitapan pamainaabatan pidan oian?” 
\p  
\v 50 Mazan Jesus kian zun ati, “Pumishidan idiꞌo wuruꞌu, pukazannaatinanuz puꞌoian ai. Aizii pukiwaꞌa naa, kaiman punyukunuu aizii, naꞌiki aonaa kanom powaꞌa kasharutapaꞌo nii pugaru.” 
\c 8  
\s1 Zunnao kaminkaꞌuupauzonao Jesus 
\p  
\v 1 Udaunaꞌan Jesus makon naa, uchiꞌikapan ipai donoi naꞌiki wiizai kida kawanaꞌati. Wuruꞌu uchiꞌikapanuz ukowaadapan Kaimanaꞌo Kuwai, Tominkaru naobanai-tinan dauaꞌo. Aizii 12 utominapa-kidaniinaouz, naꞌiiꞌaka kapam ĩchiꞌikapan utuma.  
\v 2 Naꞌiki zunnao, tawuruꞌu ukakudaniinao kidaz parinaa ai, naꞌiki baꞌorainao ukakudaniinao oiaꞌo doronai zaamatapan ai ĩdyaun, naꞌiti kapam pabiꞌi kida ĩnao makon, ĩkaminkaꞌuupan Jesus naꞌiki wuruꞌu utominapa-kidaniinaouz. Mary, Magdala sanaaba, Jesus soꞌotaniaz 7 oiaꞌo doronainao oꞌai, oroo wuruꞌu kaminkaꞌuupaꞌoraz ĩdyaun,  
\v 3 naꞌiki Joanna oroo Chuza kiaꞌoraz odaiaru uu, kazowautapaꞌoraz pabiꞌi kida Herod poitorunao. Naꞌiki Susanna naꞌii kapam, naꞌiki iriba baꞌoran zunnao kida naꞌii ĩtuma. Ipai ĩshaꞌapatan aimaakan, ĩtaan papuraatan, naꞌiki aimaakan sodi kida paaipan ati, pakaminkaꞌuta-kinaa nii Jesus naꞌiki utominapa-kidaniinao. 
\s1 Jesus kowaadan //  uudai paowa-kao dauꞌu 
\r (Matthew 13:1-9; Mark 4:1-9) 
\p  
\v 4 Pidannao kaawan iriba, iriba Jesus idaꞌati, naꞌiki iriba kapam baꞌoran wiizai ikiinao kida kaawan. Aizii pidannao baokopatinan daunaꞌan, uruꞌu naa Jesus kakuwaapan naa ĩꞌati diꞌitinapa-kinai kuwai idaꞌan.  
\v 5 Ukian, “Baudaꞌapa kamoo pidan makon pazakapun iti upaowaꞌanan poroom uuda kida. Aizii kawiizii-kariwai baara an, uruꞌu naa upararaan poroom uuda. Pabiꞌi kida poroom uuda waotan chiꞌikapa-kizai an, uruu idi ipai udakazaabiꞌii-kao. Udaunaꞌan kotuꞌuznao waꞌatin naꞌiki ipai ĩnikan wuruꞌu uudai kidaz. 
\p  
\v 6 “Baꞌoran uudai kida waotan kubataꞌo baawu an. Mishi kaiman padamata uudai sodaꞌakan mazan aonaa naꞌitim uꞌishatabaꞌu zaamatinan, udaunaꞌan kamoo wiichaꞌakan naa, uruu idi sariapa uaradan atii umaririn. 
\p  
\v 7 “Baꞌoran uudai kida waotan kaiwada-karu taꞌo baara an. Mishi kaiman padamata usodaꞌakan, mazan udaunaꞌan, kaiwada-karu watudaꞌakan naa wuruꞌu paꞌinaꞌoraz usodan kida. Uruu idi aonaa naꞌitim naa ĩdyaupain. 
\p  
\v 8 “Baꞌoran uudai kida, kaiman paꞌan ĩwaotan kawiizii-kariwai baara an. Uruu idi ziwu ĩsodan, udaunaꞌan ĩkaakaꞌakan naa madowaaka kida paꞌidiwaru, naꞌiki diriꞌi shinibaba kida uꞌaka. Baudaꞌapaꞌo ukadunaa diꞌiki, uikoda 100 uꞌaka diriꞌin.” 
\p Udaunaꞌan Jesus kian naa pidannao ati, “Pukakinaon an puabataꞌa naa kakinaorii!” 
\s1 Kanom niꞌo Jesus kaiwaan diꞌitinapa-kinai kuwai kida 
\r (Matthew 13:10-17; Mark 4:10-12) 
\p  
\v 9 Udaunaꞌan Jesus tominapa-kidaniinao pishaan naa uruu, naꞌapaꞌoram manawun wuruꞌu diꞌitinapa-kinai kuwaiz, ukowaadaniaz ĩꞌati.  
\v 10 Uruu idi ukian ĩꞌati, “Soo unao atiꞌo nii ukainaabata-kao wuruꞌu diꞌitinapa-kinai kuwaiz, Tominkaru naobanai-tinan dauaꞌoraz. Mazan wunao atiꞌi baꞌorainao kidaz ukowaada-kao nii soo diꞌitinapa-kinai kuwai idaꞌan. Uruu idi ĩtukapan puꞌu padamata wuruꞌu kadakotin-kizaiz, mazan upuꞌu aonaꞌo nii ĩtukapanuzu. Ĩabatan puꞌu padamatazu, mazan upuꞌu, aonaꞌo nii ĩaitapan naꞌapaꞌoram wuruꞌu parada-karu kianuz. 
\s1 Jesus kowaadan naꞌapaꞌoram wuruꞌu diꞌitinapa-kinai kuwai 
\r (Matthew 13:18-23; Mark 4:13-20) 
\p  
\v 11 “Kaikapaꞌa wuruꞌu diꞌitinapa-kinai kuwaiz,” Jesus kian ĩꞌati, “Aizii wuruꞌu uudai kidaz, Tominkaru paradan kida wuruꞌu.  
\v 12 Aizii wuruꞌu uudai kida waotaꞌoraz chiꞌikapa-kizai an, uruu pidannao dauꞌanaꞌo, wuruꞌu abatainao kidaz Kaimanaꞌo Kuwai. Mazan udaunaꞌan Satan kaawan ĩꞌidaꞌati, uruu idi sariapa umainaabatan ipai daunuudaꞌu ĩnyukunuu iki wuruꞌu Kaimanaꞌoraz Kuwai kida. Ushaꞌapanum kauꞌan aonaa uaipan ĩmishidan, naꞌiki aonaa uaipan ĩkazannaatinan paꞌoian ai. 
\p  
\v 13 “Aizii uudai kida wuruꞌu waotaꞌoraz kubataꞌo baawu an, uruu pidannao dauꞌanaꞌo, wuruꞌu konaukiaꞌoraz ĩabatan naꞌiki ĩzaamatan padamata Kaimanaꞌo Kuwai. Mazan aonaa ĩzaamatan tuukii panyukunuu iti wuruꞌu parada-karu kidaz. Uruu idi masakaudaꞌu aimaakan dikaudaꞌo shaꞌapaꞌakan ĩꞌati, uruꞌu naa ĩkashadinaꞌakan, aonaꞌa naa powaꞌa ĩmishidapaꞌakan. 
\p  
\v 14 “Aizii uudai kida wuruꞌu waotaꞌoraz kaiwada-karu baawu an kida, uruu pidannao dauꞌanaꞌo, wuruꞌu abatainao naꞌiki mishidainao kidaz Kaimanaꞌo Kuwai. Mazan ĩdiꞌitinpan aimaakan aiapa-kao dauꞌu, naꞌiki kashaꞌapauzi-karu dauꞌu, naꞌiki ĩaipaa-biꞌian ipai pabiꞌinaaka sodi kidaꞌo aimaakan. Uruu idi ĩmanyukunuutan naa wuruꞌu kuwaiz. Naꞌiki aonaꞌa naa ĩshaꞌapainpan kaiman kuwai kawanaꞌati. 
\p  
\v 15 “Aizii uudai kida wuruꞌu waotaꞌoraz kaiman, kawiizii-kariwai baara an, uruu pidannao wuruꞌu abatainao naꞌiki zaamatainao kidaz parada-karu kaimanaiman manawun panyukunuu iti. Ĩizoꞌati ipai parada-karu, uruu idi aonaa ĩkashadinan. Ushaꞌapanum kauꞌan kaiman ĩnyukunuu dyaupain Tominkaru ati. Uruu idi kaiman mishi ĩmashaapan tukapa-kao. 
\s1 Aonaa lamp taratapauzo-kao 
\r (Mark 4:21-25) 
\p  
\v 16 “Aonaa naꞌiaꞌoram pidan suuauzon lamp, udaunaꞌan utaratanuzu boon idi, oo umuudanuz bed waranu iti. Mishiꞌoraiman lamp suu-kao dono, umuuda-kao dokoꞌo ukanadapa kizi kaiman. Aizii pidannao morotan an, kaimanaꞌo nii ukanadapan ĩꞌati.  
\v 17 Naꞌiki ipai aimaakan dizapa-kariwai ushaꞌapaapa-kao, ipaiꞌo nii ukodita-kida-kao kainaabanaꞌo-karu ati. Naꞌiki ipai aimaakan dizapa-kariwai ipaiꞌo nii ukodita-kida-kao kanadaꞌo-karu ati.  
\v 18 Ukauꞌan udiꞌitapa naꞌiki uzaamata unyukunuu iti wuruꞌu uabatanii kidaz parada-karu. Ushaꞌapanum kauꞌan pidan kainaꞌaꞌo utaapan aimaakan panyukunuu ii, taa-karu nii uꞌati powaꞌa zii. Aizii wuruꞌu pidan, aonaꞌoraz utaan aimaakan panyukunuu iti, zaamata-karu nii uꞌai ipai daunuudaꞌu wuruꞌu masakaudaꞌuꞌoraz aimaakan utaapan panyukunuu idaꞌa.” 
\s1 Jesus daro naꞌiki uꞌinawuzunao //  dauaꞌo 
\r (Matthew 12:46-50; Mark 3:31-35) 
\p  
\v 19 Udaunaꞌan Jesus daro naꞌiki uꞌinawuzunao kaawan ĩtukapaꞌazon uruu. Mazan aonaa naꞌitim ĩmaonapadinan udazaba iti, ushaꞌapanum kauꞌan iriba manawun pidannao kasabaꞌukinpan udazaba an kida.  
\v 20 Uruu idi baudaꞌapa pidan kian Jesus ati, “Kainaꞌa pudaro naꞌiki puꞌinawuzunao kadishitapan paniba ii, ĩtukapaꞌazon pugaru.” 
\p  
\v 21 Sariapa Jesus kian ipai pidannao ati, “Õdaro naꞌiki õꞌinawuzunao paꞌan wuruꞌu abatainaouz naꞌiki izoꞌatiinaouz Tominkaru paradan.” 
\s1 Jesus paradan awaru naꞌiki wunu paran ati 
\r (Matthew 8:23-27; Mark 4:35-41) 
\p  
\v 22 Baudaꞌapa kamoo Jesus paidinan kanawa zoꞌiti patominapa-kidaniinao tuma. Naꞌiki ukian ĩꞌati, “Aushaa wamakoꞌo naa karishii baza iti.” Uruu idi ĩmakoꞌokan naa.  
\v 23 Aizii ĩmakopaanan puꞌu, Jesus daꞌawuꞌukan naa kanawa zoꞌii. Mashaꞌapakiaka maꞌozakaꞌo awaru kaawan. Sariapa wunu paran kida daawadaan ĩkanawan, atii wunu paidinaꞌakan naa ĩkanawan zoꞌiti. Maonapaꞌa naa kanawa tipitan. 
\p  
\v 24 Sariapa Jesus tominapa-kidaniinao makon uꞌidiꞌiti, ĩpokowauanuzu. Naꞌiki ĩkian uꞌati, “Wanaobanaa! Wanaobanaa! Kadiman! Taaꞌazoꞌo naa wanaraan,” ĩkian. Udaunaꞌan Jesus kadishitaꞌakan, naꞌiki udyuudan awaru naꞌiki wunu paran mashaadinan. Sariapa mishi awaru naꞌiki wunu paran mashaadinaꞌakan.  
\v 25 Udaunaꞌan Jesus kian patominapa-kidaniinao ati, “Naꞌapaꞌoram mooko wuruꞌu umishidanuz?” 
\p Mazan tuukii ĩtarian, naꞌiki tuukii ĩdiꞌitinpan. Ĩkian paꞌatiaaka kida, “Ei! Kanom kaduz pidan uruu? Udyuuda zii awaru naꞌiki wunu paran mashaadan, atii ĩizoꞌati zii uparadan,” ĩkian. 
\s1 Jesus kakudan oiaꞌo doronai zaamatapanii pidan 
\r (Matthew 8:28-34; Mark 5:1-20) 
\p  
\v 26 Jesus naꞌiki utominapa-kidaniinao makopaanan karishii baoko an, atii ĩkaawan baza itinapu wiizai diꞌiti, Gerasa Baara kiaꞌo uꞌuu, Galilee Baara paꞌinamunuꞌoraz.  
\v 27 Aizii Jesus maratinaꞌakan zii kanawa zoꞌiki, uruꞌu naa pidan, donoi ikiꞌo, oiaꞌo doronainao zaamatapanii kaawaꞌakan Jesus idaꞌati. Kotuaꞌikiꞌoraꞌa naa aonaa ukaiwadan kamicha, naꞌiki aonaa umashaapauzon kabaun ii. Umashaapan baaranai ii aka, kuba uun ii aka karikaonan.  
\v 28 Aizii utukapan Jesus, sariapa ukadakoꞌokan, udaunaꞌan ukodoruꞌukan naꞌiki umapotinan Jesus kanaapu iti. Naꞌiki ukian diiwaꞌo idaꞌan, “Jesus, Tominkaru umanawunuꞌo dani, kanom puaipan õꞌai, naꞌapa dii pushaꞌapataꞌazon õgaru? Aonaa shoman pupatakaꞌutaꞌanaꞌa õgaru,” ukian.  
\v 29 Wuruꞌu uparadanuz kaikapaꞌa Jesus dyuudan idiꞌo oiaꞌo doronainao koditan uꞌai. 
\p Kiwiin, mapuduꞌo daꞌi oiaꞌo doronainao tuukiidauzonuzu. Pidannao tiwaan puꞌu padamata padodowan ipai uanoba naꞌiki utabaꞌu chain idi, mazan sariaapaꞌo nii ubiditaꞌakanuzu. Uruu daunaꞌan oiaꞌo doronainao naꞌakaꞌakan niꞌi naa uruu, mapidantakaꞌo amazada baara iti. Uruu wuruꞌu paradaꞌoraz Jesus ati. 
\p  
\v 30 Jesus pishaanuzu, “Naꞌapa dii puꞌuu?” “Õꞌuu Iribainao,” ukian. Ukowaadan paꞌuu naꞌapa ushaꞌapanum kauꞌan iriba, iriba manawun oiaꞌo doronainao morotan naa uꞌidiꞌiti.  
\v 31 Naꞌapain tuukii oiaꞌo doronainao pishaan Jesus, aonaa kizi udyuudan ĩdyaun kaꞌunaru nazo iti, aonaꞌoraz utokon nii. 
\p  
\v 32 Naꞌiaꞌo iriba kooshinao aroapatinan naawazi zaꞌan. Uruu idi oiaꞌo doronainao pishaan Jesus tuukii. “Pukashaapa shoman wamorotan kooshinao diꞌiti,” ĩkian. Jesus kashaapa ĩmorotan kooshinao diꞌiti.  
\v 33 Uruu idi ĩkoditaꞌakan naa pidan diꞌiki naꞌiki ĩmorotaꞌakan naa kooshinao diꞌiti. Sariapa kooshinao dimaꞌakan naa tawudapu an, naꞌiki ipai ĩwaotan karishii baoko iti. Uruu idi ipai ĩmawakan panaraan idi. 
\p  
\v 34 Aizii pidannao, wuruꞌu taapainaouz kooshinao tukapan idi wuruꞌu aimaakan shaꞌapanuz kaikapaꞌa, sariapa ĩdiman ĩkakuwaapaꞌanan. Uruu idi ĩkakuwaapan pidannao ati ipai donoi ii aka, naꞌiki kazakapuntinpainao ati donoi dawun ii aka. Ipai ĩkowaadan patukapan kawanaꞌati ushaꞌapan.  
\v 35 Uruu idi iriba pidannao makon naꞌiti ĩtukapaꞌanan wuruꞌu kowaada-kariwaiz aimaakan shaꞌapan. Aizii ĩkaawan Jesus idaꞌati, ĩtukapa pidan wuruꞌu soꞌota-kariwaiz oiaꞌo doronainao uꞌidiꞌiki, aonaꞌa naa ushaꞌapan, naꞌiki kainaꞌaꞌa naa ukaiwadapan kamicha. Kaiman usakanatapan Jesus dazabaꞌa, aitapinaꞌa naaz, naꞌiki kaimanaꞌa naa udiꞌitinpan. Uruu idi tuukii pidannao tarian.  
\v 36 Pidannao wuruꞌu tukapainaouz aimaakan shaꞌapan, ĩkakuwaapan naa baꞌoran pidannao ati. Ĩkowaadan ĩꞌati naꞌapaꞌoram ukakuda-kao wuruꞌu oiaꞌo doronai zaamatapaniaz pidan.  
\v 37 Uruu idi ipai pidannao kawiizi-tinpainao kidaz donoi Gerasa Baara an kida, tuukii ĩpishaan Jesus makon pawiizi iki. Ushaꞌapanum kauꞌan tuukii manawun ĩtarian. 
\p Uruu idi Jesus paidinan naa kanawa zoꞌiti naꞌiki umakoꞌokan naa.  
\v 38 Wuruꞌu pidan soꞌota-kariwaiz oiaꞌo doronainao uꞌidiꞌiki, tuukii upishaan Jesus. “Õmako kizi putuma,” ukian. Mazan Jesus kian uꞌati,  
\v 39 “Pukiwaꞌa naa shoman pudapu iti, pukowaadaꞌan kiziꞌi naa naꞌapam Tominkaru shaꞌapatan kaimanaꞌo manawun aimaakan puꞌati.” Uruu daunaꞌan pidan makoꞌokan naa. Aizii pamakopa-kizi donoi ii aka, ipai ukowaadan pidannao ati wuruꞌu Jesus shaꞌapataniaz paꞌati. 
\s1 Jesus kakudan Jairus dani naꞌiki izaipaiba zunaaba kapam 
\r (Matthew 9:18-26; Mark 5:21-43) 
\p  
\v 40 Aizii Jesus naꞌiki utominapa-kidaniinao kiwan karishii baza itinapu. Naꞌii iriba pidannao dapaapan uruu, ushaꞌapanum kauꞌan tomunuꞌoraꞌa naa ĩzaudapanuzu.  
\v 41 Udaunaꞌan pidan Jairus kiaꞌo uꞌuu kaawan Jesus idaꞌati, uruu kazowautapauzo synagogue Jewnao ati pawiizi ii. Ukaawan, sariapa ukodoruꞌukan, naꞌiki udawukan Jesus kanaapu iti ukidiba idaꞌa. Tuukii unaꞌakan uruu padapu iti.  
\v 42 Ushaꞌapanum kauꞌan, udani zun baudaꞌapauzo, 7 owunun, karinaan tuukii, maonapaꞌoraꞌa naa omawakan. 
\p Aizii Jesus makopaanan puꞌaꞌa naa, iriba pidannao kasabaꞌuinan udazaba an.  
\v 43 Aizii pidannao biiꞌi kainaꞌa zunaaba, izaipaiba, 12 wunuꞌoraꞌa naa obaiatinan. Iribaꞌa naa omakon daakataanao diꞌiti. Mazan aonaa baudaꞌapa daakataa kakudaꞌo nii oroo. Naꞌiki ipaiꞌi naa otaan papuraatan ĩꞌati.  
\v 44 Uruu dono owaꞌatin pidannao bii an Jesus barau ikinapa. Sariapa opishatan uchaakitan danoma karikaonan. Sariapa oizaipan shabataꞌakan.  
\v 45 Mashaꞌapakiaka Jesus kian, “Kanom pishataꞌoraz õgaru?” 
\p Mazan ipai pidannao wuruꞌu udazaba an kidainaouz kian, “Aonaa wapishatan pugaru.” 
\p Uruu idi Peter kian, “Wanaobanaa, kainaꞌa iriba pidannao pudazaba an.” 
\p  
\v 46 “Mazan kainaꞌa pidan pishataꞌo õgaru, õaitapa, ushaꞌapanum kauꞌan soꞌotinanaaka maꞌozaka-karu õꞌidiꞌiki,” Jesus kian ĩꞌati.  
\v 47 Aizii zun aitapan idiꞌi naa paaitapaꞌaka-kao, sariapa omaonapadinan panaka-nakaan biiꞌi Jesus dazaba iti, atii okodoruꞌukan naꞌiki odawukan ukanaapu iti, oawun imiꞌi baara iti. Ipai pidannao abatapan puꞌu, uruꞌu naa okowaadan kanom niꞌo wuruꞌu opishatanuz Jesus kamichan. Okowaadan papishatan idi ukamichan karikaonan sariapa oabatan izai dukutaꞌakan.  
\v 48 Udaunaꞌan Jesus kian oꞌati, “Õdadakoo, pumishidan idiꞌo pukakudan. Aizii pukiwaꞌa naa, kaiman punyukunuu aizii, naꞌiki aonaa kanom powaꞌa kasharutapaꞌo nii pugaru.” 
\p  
\v 49 Jesus kadakotinan puꞌu zii oꞌati, uruꞌu naa pidan kaawaꞌakan kakuwaapaꞌanaꞌo Jairus idaꞌati, udapuꞌu ikiꞌo uwaꞌatiꞌikan wuruꞌu pidanaz. Ukian uꞌati, “Marinaꞌa naa Tiichaa, mawakaꞌakaꞌa naa pudani.”  
\v 50 Mazan Jesus abata wuruꞌu pidan kakuwaapanuz Jairus ati. Uruu idi ukian uꞌati, “Manaꞌa putariaꞌanaꞌa, mazan pumishida paꞌan õgaru, kakudaꞌo nii powaa iti wuruꞌu pudaniz.” 
\p  
\v 51-53 Udaunaꞌan ĩmakoꞌokan naa naꞌiti atii ĩkaawan kabaun iti. Naꞌii ĩikoda iriba pidannao zaadinainao, diiwa ĩkadakoinan, uruu ĩmuraapan naa wuruꞌu mawakaibazo. Uruu idi Jesus kian ĩꞌati, “Manaꞌa uzaadaꞌanaꞌa, aonaa omawakan mani wuruꞌu, soo odaꞌawun karikaonan.” Ĩshaazootinan mazan udauꞌu, pabanikian nii ĩtaapan wuruꞌu uparadanuz, ushaꞌapanum kauꞌan ĩaitapa mawakaꞌakaꞌoraꞌa naa wuruꞌu zunaabaz. Udaunaꞌan Jesus morotan naa mawakaiba diꞌiti, mazan aonaa utaapadan baꞌoran pidannao kida morotan patuma. Soo umorota-kida patuma Peter, John, James naꞌiki mawakaiba daru naꞌiki odaro.  
\v 54 Aizii ĩkaawan mawakaiba diꞌiti, sariapa Jesus zaamatan okaꞌu naꞌiki uparadan oꞌati. “Pukadishita koraidaonaa,” ukian oꞌati.  
\v 55 Sariapa okakudaꞌakan powaa iti, udaunaꞌan okadishitaꞌakan. “Utaa owanyukunuu nii,” Jesus kian odaronao ati.  
\v 56 Tuukii odaronao diꞌitinpan. Uruu idi Jesus kian ĩꞌati, “Manaꞌa paꞌi ukowaadaꞌanaꞌa wuru dauꞌanaꞌa õshaꞌapatanuz aimaakan kaikapaꞌa.” 
\c 9  
\s1 Jesus dyuudan //  12 patominapa-kidaniinao 
\r (Matthew 10:5-15; Mark 6:7-13) 
\p  
\v 1 Jesus dapadan 12 patominapa-kidaniinao baokopa paꞌidaꞌati. Naꞌiki utaa ĩꞌati maꞌozaka-karu, ĩkaꞌiita-kinaa nii pasoꞌotan oiaꞌo doronai kida pidannao ai, naꞌiki turuu kizi ĩsoꞌotan pabiꞌinaaka kidaꞌo rinai pidannao diꞌiki.  
\v 2 Udaunaꞌan udyuudan naa ĩmakon ĩkowaadaꞌan kiziꞌi naa kuwai Tominkaru naobanai-tinan dauꞌu, naꞌiki ĩkakudaꞌan kizi ipai karinaapainao kida pidannao. 
\p  
\v 3 Aizii padyuudan uaꞌii ĩdyaun, ukian ĩꞌati, “Manaꞌa paꞌi unaꞌakaꞌanaꞌa aimaakan kida utuma umakon an. Manaꞌa unaꞌakaꞌanaꞌa uwadookori, oo usaakon, oo uwanyukunuu, naꞌiki aonaa unaꞌakaꞌanaꞌa upuraatan kida, naꞌiki aonaa unaꞌakaꞌanaꞌa baꞌoran ushootan.  
\v 4 Naꞌiam udapaapa-kao kaiman, naꞌii usookadin uruu kabaun diꞌii, atii udobataꞌazon kawanaꞌati baꞌoran wiizai iti.  
\v 5 Mazan naꞌiaꞌoram pidannao aonaꞌo ĩnaubaan oo ĩaipan ukaawan pawiizi ati, manaꞌa usookadinaꞌanaꞌa naꞌii, mazan uparaudaꞌaka imiꞌi ukidiba iki kida umakon uaꞌii ĩwiizi iki. Uruu idaꞌan utukapa-kidan ĩꞌati ĩpatakaꞌuta-kao nii.” 
\p  
\v 6 Jesus ipaian daunaꞌan pakakinaopan ĩdyaun, ĩmakon naa. Naꞌiki ĩkowaadapan naa Kaimanaꞌo Kuwai Jesus dauꞌu ipai wiizai kida kawanaꞌati, naꞌiki iriba ĩkakudan karinainao pidannao ipai amazada kawanaꞌati. 
\s1 Herod nyukunuu kasharutinpan 
\r (Matthew 14:1-12; Mark 6:14-29) 
\p  
\v 7 Aizii naobanai Herod kazowautapaꞌoraz ipai amazada Galilee Baara ii aka, uabatan naa kadakotin-karu ipai wuru dauꞌanaꞌa Jesus shaꞌapaapanii kidaz aimaakan. Tuukii kowaadapa-kariwaiz kida kasharutapan unyukunuu. Ushaꞌapanum kauꞌan kainaꞌa pabiꞌi kida uabatan pidannao kian, “John tawuruꞌu chikaawunuupauzoz, uruu wuruꞌu kakudaꞌoraz powaa iti.”  
\v 8 Aizii uabatan baꞌorainao kian, “Elijah wuruꞌu kakudaꞌoraz powaa iti.” Baꞌorainao kian, “Kotuaꞌo Tominkaru prophetin wuruꞌu kakudaꞌoraz powaa iti,” ĩkian.  
\v 9 Uruu idi Herod kian, “Ei, õdukuta-kidaꞌa naa shaꞌatii John kanau. Kandiꞌi naa mooko pidannao kadakotin-kidaniaz?” Uruu idi tuukii Herod aipan patukapan Jesus. 
\s1 Jesus paan iribaꞌo pidannao 
\r (Matthew 14:13-21; Mark 6:30-44; John 6:1-14) 
\p  
\v 10 Aizii wuruꞌu 12 Jeusu tominapa-kidaniinaouz, udyuudaniinaouz kaawan naa powaa ati. Uruu idi ĩkakuwaapan naa Jesus ati. Ipai ĩkowaadan uꞌati pashaꞌapatanii kida aimaakan dauꞌan, pachiꞌikapa kizi wiizai kida kawanaꞌati. Uruu daunaꞌan Jesus naꞌakan ĩdyaun, ĩmakon naa baꞌoran pidannao ai. Unaꞌakan ĩdyaun munapoꞌo wiizai diꞌiti, Bethsaida kiaꞌo udakotapa-kao wiizai dawun itinapu.  
\v 11 Iriba pidannao abatan wuruꞌu Jesus makonuz naꞌiti. Uruu idi iriba, iriba pidannao daꞌanan Jesus naꞌiti. Aizii ĩkaawan naꞌiti tuukii Jesus konaukii-kidan ĩdyaun. Naꞌiaꞌa naa ukakuwaatinan ĩꞌati, ukowaadapan naa ipai daunuudaꞌu Tominkaru naobanai-tinan dauꞌu. Naꞌiki ukakuda ipai daunuudaꞌu pidannao wuruꞌu aipainao kidaz pakakuda-kao parinaa ai.  
\v 12 Ĩnaꞌian utuma atii wachuupun. 
\p Aizii 12 Jesus tominapa-kidaniinaouz, tuukiaꞌa naa ĩdopian ĩtukapan idiꞌi naa wachuupun. Sariapa ĩwaꞌatin Jesus idaꞌati, naꞌiki ĩkian uꞌati, “Pudyuudaꞌa naa shoman wuruꞌu pidannaouz marii kiziꞌi naa ĩmakon ĩdawataꞌan kizi padaꞌawu-kizi nii naꞌiki pawanyukunuu nii wunao diꞌitiꞌi kawiizi-tinpainao kidaz kaidaꞌanaꞌa, naꞌiki baꞌorainao mako kizi maonapa zaa kidaꞌo wiizai diꞌiti. Ushaꞌapanum kauꞌan daꞌaꞌorazuꞌu amazadaꞌaꞌo karikaonan wuruꞌu waunaouz,” ĩkian uꞌati. 
\p  
\v 13 Mazan Jesus kian ĩꞌati, “Unao mishiꞌoraiman taa ĩwanyukunuu nii.” 
\p Mazan ĩkian uꞌati, “Kainaꞌa bakaꞌiaudaꞌu sodi karikaonan bread, naꞌiki dyaꞌutam kopaunao sodi kida. Oo puaiapa shaꞌa watoriankan wanyukunui wapaa-kinaa nii ipai daunuudaꞌu wuruꞌu iribaꞌoraz pidannao?” ĩkian.  
\v 14 Uruu dono iriba, iriba pidannao kaawan, aonaa ĩaita-kao kawanaꞌati. Daonaioranao paꞌidiwaru ikoda mani 5000 ĩdyaun. 
\p Udaunaꞌan Jesus kian patominapa-kidaniinao ati, “Udyuuda ipai pidannao katontinan panaꞌa kida, marii 50 kida ĩkasabaꞌukinan. Naꞌiki marinaꞌa naa ĩsakanatan kida naꞌii.” 
\p  
\v 15 Aizii ĩipaian daunaꞌan pakatontin-kidan pidannao,  
\v 16 uruꞌu naa Jesus zaamatan wuruꞌu bakaꞌiaudaꞌuꞌoraz breadnao naꞌiki wuruꞌu dyaꞌutamaꞌoraz kopaunao sodi kida. Uzaamatan daunaꞌanazu, sariapa uawunuupan aokazi iti patoriinpan tuma, “Kaimanaꞌo pugaru Tominkaru, putaan idi wanyukunui.” Udaunaꞌan udushowan naa wuruꞌu bread naꞌiki kopaunao kidaz, naꞌiki utaan naaz patominapa-kidaniinao ati, marii kiziꞌi naa ĩtaanuzu ipai pidannao kawanaꞌati kida.  
\v 17 Uruu dono ipai pidannao aroopan abaapa kida, atii 12 dazowan udiriꞌin zii Jesus tominapa-kidaniinao zawadan wanyukunui waꞌakun. 
\s1 Peter kowaadan kanom kaduz Jesus 
\r (Matthew 16:13-28; Mark 8:27—9:1) 
\p  
\v 18 Baudaꞌapa kamoo Jesus toriinpan puꞌu pabaꞌoran, utominapa-kidaniinao kaawan uꞌidaꞌati, sariapa upishaan ĩdyaun kaikapaꞌa: “Naꞌapa dii pidannao kian õdauꞌan, kanom ĩkowaadan õgaru?” 
\p  
\v 19 Aizii ĩkian uꞌati, “Pabiꞌi kida pidannao kian pugaru, John Chikaawunuupauzo. Baꞌorainao kian pugaru Elijah. Baꞌorainao kian pugaru kotuaꞌo Tominkaru prophetin wuruꞌu, kadishitaꞌoraz pamawaka-kizi iki.” 
\p  
\v 20 “Aizii unao mani, kanom uaitapan õgaru?” ukian ĩꞌati. 
\p Sariapa Peter dakoꞌatin uparadan, “Pugaru Christ,\f + \fr 9:20 \fq Christ: \ft wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* Tominkaru diꞌikiꞌo,” ukian uꞌati. 
\p  
\v 21 Mazan Jesus kian, “Manaꞌa paꞌi ukowaadaꞌanaꞌa pidannao ati õgaru dauꞌan.”  
\v 22 Naꞌiki ukian ĩꞌati, “Daonaiora Aokazi Ikiꞌo kashaꞌoraꞌo nii manawun ubaiaapan. Naꞌiki tuukiaꞌo nii ukashada-kao, aonaꞌo nii uaiapa-kao. Kazowautapainao Jewnao, faadaanao zowaunaanao, naꞌiki tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, ĩnaouꞌo nii wuruꞌu kashadaꞌoraz uruu. Atii uzowii-kao nii, mazan idikinaudaꞌutan kamoo idaꞌa ukadishitan nii ubaaranaa iki,” ukian ĩꞌati. 
\p  
\v 23 Uruu daunaꞌan Jesus kian ipai ĩnao ati, “Kanom daꞌanaꞌazoꞌo õgaru, marii umarinaꞌatan panaudapanii pashaꞌapaapan, naꞌiki marii unaꞌakan pacrossannaa,\f + \fr 9:23 \fq unaꞌakan pacrossannaa: \ft ubaiaapan kashaꞌoraꞌo oo uzowii-kao nii padaꞌanpan dikin ii Jesus.\f* naꞌiki marii udaꞌanan õgaru.  
\v 24 Ushaꞌapanum kauꞌan naꞌiaꞌoram pidan mamuudaꞌazoo-kaꞌo wuruꞌu pamashaapanuz panyukunuu aipan kawanaꞌati kai, mazan upuꞌaꞌo nii uwaziwadan ipai wuruꞌu pamamuudaꞌazookanii. Mazan pidan marinaꞌataꞌo wuruꞌu pamashaapanuz panyukunuu aipan kawanaꞌati kai, naꞌiki kashaapaꞌo pazowii-kao õdikin ii. Mishiꞌo nii paꞌan udoronaa kazannaata-kao, naꞌiki karikaonanuꞌo nii paꞌan umashaapan Tominkaru tuma.  
\v 25 Aonaa kanom pidan ikodan uzaamatan an ipai aimaakan imiꞌi baara an kidaꞌo, uwaziwainan puꞌu karikaonanuꞌo kakupa-karu ai.  
\v 26 Naꞌiaꞌoram pidan kibaꞌazoo-kidaꞌo padaꞌanan õgaru, naꞌiki kibaꞌazoo-kidaꞌo õkakinaori kida, naꞌapaꞌo nii kapam Daonaiora Aokazi Ikiꞌo kibaꞌazoo-kidan uruu, ukaawan dono pamanawunun tuma, naꞌiki udaru umanawunun tuma, naꞌiki kaimanainao angelnao tuma.  
\v 27 Mishi õkowaadan nii uꞌati aimaakan mishiꞌo. Kainaꞌa pabiꞌi kida pidannao kaidaꞌaꞌa, aonaꞌo nii zii ĩmawakan, atii ĩtukapan nii zii Tominkaru naobanai-tinan.” 
\s1 Jesus kadakotinan Moses naꞌiki Elijah tuma 
\r (Matthew 17:1-8; Mark 9:2-8) 
\p  
\v 28 Aizii baudaꞌapaꞌa naa sondii dobatan Jesus kadakotinan daunaꞌan, uruꞌu naa unaꞌakan Peter, John naꞌiki James patuma. Unaꞌakan ĩdyaun naawazi paawa iti, utoriinpaꞌanan.  
\v 29 Aizii utoriinpan puꞌaꞌa naa mashaꞌapakiaka uawun baara panaꞌadinaꞌakan, naꞌiki ukamichan wiziꞌi, wiziꞌi.  
\v 30 Mashaꞌapakiaka dyaꞌutam daonaioranao kaawaꞌakan uꞌidaꞌati, udaunaꞌan ĩkadakotinan naa utuma. Moses naꞌiki Elijah wuruꞌu kaawaꞌoraz.  
\v 31 Ĩkaawaꞌakan aokazi iki, konaunam naꞌiki kanada ĩaidinpan. Naꞌiaꞌa naa ĩkadakotin-kidan naꞌapam nii Jesus mawakan Jerusalem ii, maonapaꞌo niꞌi naa umishian wuruꞌu Tominkaru aipaniaz ushaꞌapata-kao. 
\p  
\v 32 Aizii Peter naꞌiki uminaudaꞌunao ipai daunuudaꞌu ĩdaꞌawun. Aizii ĩpokodaꞌakan ĩtukapa kanada Jesus umanawunun kanadapan, naꞌiki ĩtukapa dyaꞌutam pidannao kadishitapan utuma.  
\v 33 Aizii ĩtukapan naa pidannao makoꞌozon. Sariapa Peter kian Jesus ati, “Wanaobanaa, kaiman zii wuruꞌu wanaꞌanuz putuma. Turuaꞌo nii watoman idikinaudaꞌu sookapa-kizai, baudaꞌapa pugaru ati, baꞌoran Moses ati, naꞌiki baꞌoran Elijah ati,” ukian. Mazan aonaa Peter aitapan naꞌapaꞌoram aimaakan wuruꞌu pakadakotin kiziz. \fig Jesus panaꞌadinan|src="CN01728B.tif" size="col" ref="9:28-33" \fig* 
\p  
\v 34 Ukadakotinan puꞌu zii, ishaꞌiz kaawaꞌakan, naꞌiki sariapa ushibatan Jesus, Moses naꞌiki Elijah. Tuukii Peter naꞌiki uminaudaꞌunao tarian ĩtukapan idi ishaꞌiz shibatan ĩdyaun.  
\v 35 Udaunaꞌan ĩabatan parada-karu kian ishaꞌiz biiꞌi, “Diꞌoraz õdani õzaamatanii, ukauꞌan uizoꞌati uparadan.” 
\p  
\v 36 Aizii parada-karu mashaadan daunaꞌan, ĩtukapa Jesus pabaꞌorantinaꞌa naa. Mazan mashaa ĩtaapan wuruꞌu patukapaniaz aimaakan, aonaa kanom ati ĩkowaadan wuruꞌu patukapaniaz naꞌapain. 
\s1 Jesus soꞌotan oiaꞌo doronai daonaiora ai 
\r (Matthew 17:14-18; Mark 9:14-27) 
\p  
\v 37 Baꞌoran kamoo Jesus, Peter, John naꞌiki James tokapaanan zii naawazi paawa iki. Naꞌiaꞌa naa ĩikodan iriba pidannao. Sariapa ĩikodapan Jesus,  
\v 38 naꞌiki mashaꞌapakiaka pidan kadakoꞌokan pidannao bii iki, “Tiichaa, tuukii manawun õaipan putukapan õdani, ubaudaꞌapan õdani daonaiora wuruꞌu.  
\v 39 Mashaꞌapakiikaꞌo daꞌi oiaꞌo doronai zaamataꞌakauzonuz, naꞌiki ukadakoin-kidaꞌakan niiz diiwa. Udaunaꞌan ukabootaꞌakan niiz imiꞌi baara iti, naꞌiki umawakaziitaꞌakan naa, atii ipaiꞌo nii daꞌi udako bozowan. Karikaonan ubaiata-kidauzon kaziwaꞌo uꞌati, umuudan niiz, atii ukapatin anaꞌo nii zii tuukii.  
\v 40 Tuukiaꞌo daꞌi õpishaan wuruꞌu putominapa-kidaniinaouz, õaipan idi ĩsoꞌotan uꞌaiaz, ĩtiwaa padamata pasoꞌotanuz mazan aonaa usoꞌotinaꞌazon uꞌai.” 
\p  
\v 41 Sariapa Jesus dakoꞌatin uparadan naꞌiki ukian ipai pidannao ati, “Maam, pakawan zii mooko umamishidakan, pakawan umashaapaꞌazon oiaꞌo ati. Naꞌapam nii zii ukotuaꞌikin õnaꞌan utuma, õbaiatan unao? Punaꞌaka wuruꞌu pudaniz daꞌatiꞌi,” ukian pidan ati. 
\p  
\v 42 Aizii udani waꞌatin puꞌaꞌa naa, uruꞌu naa koshan oiaꞌo doronai zaamataꞌakanuzu, ukabootaꞌakanuzu daam kii imiꞌi baara iti, mazan umawakaziitaꞌakan naa. Mazan upuꞌaꞌa naa Jesus dyuudan oiaꞌo doronai soꞌotinan uꞌai. Uruu idi kaiman ukakudaꞌakan wuruꞌu daonaioraz. Udaunaꞌan utaan padaru atiz kaimanaꞌa naa.  
\v 43 Ipai pidannao, wuruꞌu naꞌiainaouz, tuukii ĩdiꞌitinpan, Tominkaru tukapa-kidan idi ĩꞌati mishi pamaꞌozakan, ushaꞌapatan idaꞌan aimaakan kaikapaꞌa. 
\s1 Jesus kakuwaapan pamawakan dauꞌu 
\r (Matthew 17:22-23; Mark 9:30-32) 
\p Pidannao kadakoinapa-kidan puꞌu zii wuruꞌu Jesus shaꞌapataniaz aimaakan, uruꞌu naa Jesus kian patominapa-kidaniinao ati.  
\v 44 “Õaiapa uabatan õparadan kaimanaiman aizii, aonaa kizi umanyukunuutanuz. Aizii Daonaiora Aokazi Ikiꞌo, uzaamata-kida-kao nii, atii utaa-kao nii naobanainao kaꞌu iti, maꞌozaka-tinpainao kidaz.”  
\v 45 Mazan aonaa utominapa-kidaniinao aitapan naꞌapaꞌoram dauaꞌo manawun wuruꞌu ukadakotinanuz. Ushaꞌapanum kauꞌan dizapa-kariwai ĩaitapan ai wuruꞌu aimaakanuz, aonaa kizi ĩaitapan kanom dauaꞌo wuruꞌu ukadakotinanuz. Naꞌiki tuukii ĩtarian papishaan uruu naꞌapaꞌoram manawun wuruꞌu ukadakotinanuz. 
\s1 Naꞌapa dii pidan //  umanawunuꞌo aitapa-kao 
\r (Matthew 18:1-5; Mark 9:33-37) 
\p  
\v 46 Baukapaiman Jesus tominapa-kidaniinao kashadaakapan, ĩnao paꞌidiwaru paꞌatiaaka kida. Ĩkadakoinapa-kidan naꞌiaꞌoram pidan kainaꞌa ĩbiiꞌi, umanawunuꞌo ipai baꞌorainao ai.  
\v 47 Mazan Jesus, uaitapa ipai ĩdiꞌitinpan. Aizii ĩbaokopatinpan puꞌaꞌa naa utuma, sariapa unaꞌakan koraidaonaa naꞌiki ukadishita-kidanuz padazabaꞌa.  
\v 48 Udaunaꞌan ukian patominapa-kidaniinao ati, “Naꞌiaꞌoram pidan konaukiaꞌo udapaapan wuruꞌu diꞌoraz koraidaonaꞌa õꞌuu idaꞌan, konaukiaꞌo kapam udapaapan õgaru wuruꞌu. Aizii naꞌiaꞌoram pidan konaukiaꞌo udapaapan õgaru, konaukiaꞌo kapam udapaapan wuruꞌu dyuudaꞌoraz õgaru. Aizii naꞌiaꞌoram pidan unao biiꞌi waranuitapa-kariwai, mazan Tominkaru ati umanawunuꞌo paꞌan wuruꞌu uruuz.” 
\s1 Pidan aonaꞌo utoꞌora-kizaitapan unao, upaonaru wuruꞌu 
\r (Mark 9:38-40) 
\p  
\v 49 Sariapa John kian Jesus ati, “Wanaobanaa watukapanii pidan soꞌoopan oiaꞌo doronainao pidannao diꞌiki pugaru uu idaꞌan. Naꞌiki wadyuuda usookadan wuruꞌu unaꞌapainapanuz, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa waunao bii ikiꞌo mani wuruꞌu uruuz.” 
\p  
\v 50 “Manaꞌa umashaataꞌanaꞌa uruu,” Jesus kian John naꞌiki baꞌoran patominapa-kidaniinao ati. “Naꞌiaꞌoram pidan aonaꞌa utoꞌora-kizaitapan unao, upaonaru wuruꞌu,” Jesus kian ĩꞌati. 
\s1 Pidannao maaiapakan Jesus kaawan pawiizi ati 
\p  
\v 51 Aizii maonapataꞌa naa kamoo wuruꞌu Jesus makon aita-kaoaz aokazi iti. Uruu idi Jesus diꞌitinpan pamakon dauꞌu Jerusalem iti.  
\v 52 Naꞌiki udyuuda pidannao kiwiitan paꞌuaꞌati kakuwaapaꞌanaꞌo nii pidannao diꞌiti, pawaꞌatipan dauꞌu kainaꞌiki. Uruu idi pidannao kiwiitaꞌakan naa wiizai iti, Samaria iaꞌoraz. Aizii naꞌiiꞌakaꞌa naa ĩkowaadan pidannao ati wuruꞌu Jesus waꞌatinuz kainaꞌiki, naꞌiki marii kizi ĩsaabaan usookapa kizi nii.  
\v 53 Mazan aonaa naꞌiainao pidannao taaꞌazon usookapa kizi nii, ushaꞌapanum kauꞌan ĩaitapa umakopan Tominkaru Dapu iti wuruꞌu Jerusalem iaꞌoraz.  
\v 54 Aizii utominapa-kidaniinao James naꞌiki John abatan idiꞌi naa wuruꞌu pidannao mataaꞌazookanuz Jesus sookapa kizi nii. Sariapa ĩkian uꞌati, “Wanaobanaa, puaiapa watoriinpan Tominkaru ati, marii kizi uwaota-kidan tikazi aokazi iki, umainaabata kizi wuruꞌu pidannaouz?”  
\v 55 Mazan Jesus tanawatinan ĩꞌidiꞌiti sariapa ukashadakowauan ĩdyaun.  
\v 56 Udaunaꞌan Jesus naꞌiki utominapa-kidaniinao koraꞌukaꞌakan naa baꞌoran wiizai iti. 
\s1 Daꞌanaꞌazoinao Jesus dauaꞌo 
\r (Matthew 8:19-22) 
\p  
\v 57 Aizii Jesus makopaanan puꞌaꞌa naa patominapa-kidaniinao tuma, baudaꞌapa pidan kian Jesus ati, “Õdaꞌanan nii pugaru naꞌitiꞌoram pumako-kizi iti,” ukian. 
\p  
\v 58 Sariapa Jesus kian uꞌati, “Waruzonao kainaꞌa ĩꞌuun kida, kotuꞌuznao kainaꞌa ĩshimaka kida kapam, mazan Daonaiora Aokazi Ikiꞌo, aonaa naꞌiam uwashatin kizi nii, naꞌiki aonaa usookapaka-kizi nii.” 
\p  
\v 59 Jesus kian baꞌoran pidan ati, “Pumako õtuma.” 
\p Mazan pidan kian, “Naobanai, õdidanaka kizi zii õdaru mawakan kiwiin.”\f + \fr 9:59 \fq Naobanai, õdidanaka kizi zii õdaru mawakan kiwiin \ft oo “Naobanai, kainaꞌa õdaru tuukian. Umawakan naꞌiki udida-kao daunaꞌanaꞌo nii zii, õmakon pudawuꞌati.”\f* 
\p  
\v 60 Mazan Jesus kian uꞌati, “Marii mawakainao didan pairiban mawakan,\f + \fr 9:60 \fq Marii mawakainao didan pairiban mawakan \ft oo “Marii pidannao wuruꞌu mamishida-kainaouz õgaru didan pairiban mawakan”\f* mazan pugaru pumako paꞌan, pukakuwaapaꞌan kiziꞌi naa Tominkaru naobanai-tinan dauꞌu,” ukian uꞌati. 
\p  
\v 61 Baꞌoran kian Jesus ati, “Naobanai, õgaru õmakon nii putuma, mazan õmakon uaꞌii, õkowaadinankan nii zii kiwiin õiribannao diꞌii,” ukian. 
\p  
\v 62 Uruu idi Jesus kian uꞌati, “Pidan sakadaꞌo pakawiiziipan, udaunaꞌan awunuupaꞌo powaa iti, madiwautapa-kaꞌo karikaonan uruu wunao bii iaꞌa naobanaitapainaouz Tominkaru.” 
\c 10  
\s1 Jesus dyuudan 72 pidannao 
\p  
\v 1 Aizii uruu daunaꞌan Jesus zaamatan powaꞌa zii koshan pidannao, tominapa-tinainao bii iki. 72 pidannao uzaamatan. Wuruꞌu uzaamataniinaouz pidannao, padyuudan niꞌo, kiwiitainao nii paꞌuaꞌati. Dyaꞌutam kidaꞌo nii uaipan ĩmakon ipai amazada naꞌiki wiizai kida kawanaꞌati, wuruꞌu Jesus makoꞌozoo-kizi kidaz. 
\p  
\v 2 Aizii Jesus kian ĩꞌati, “Kainaꞌa kai diriꞌi paoribai aka karaoda-karu nii. Mazan kainaꞌa masakaudaꞌu kaudinainao. Ukauꞌan utoriinapa, kapaoribaꞌo ati, udyuuda kizi kaudinainao nii, kasabaꞌuaꞌo niꞌi naa upaoriba aka.  
\v 3 Ukauꞌan umakoꞌo naa. Aizii õdyuudan unao naꞌapa kaznizo dainao dyuuda-kao kawan baudokorunao bii iti.  
\v 4 Mazan aonaa paꞌi unaꞌakaꞌanaꞌa upuraatan, naꞌiki usaakon, naꞌiki baꞌoran udazkidi. Naꞌiki manaꞌa paꞌi utomunuꞌikinpaꞌanaꞌa oo uzaamaakaꞌuupaꞌanaꞌa pidannao uikodapaniinao kida dunapota. 
\p  
\v 5 “Aizii ukaawan an kabaun iti, ukian nii. ‘Tosh, kaiman unao? Marii Tominkaru taan kaimanaꞌo mashaapa-karu unao ati.’  
\v 6 Aizii kadapuꞌo nyukunuu kaimanan an, marii Tominkaru diꞌikiꞌo kaiman-karu mashaapan utuma. Mazan aizii pidan nyukunuu makaimankan an, ukiwa-kidaꞌaka powaa iti wuruꞌu uparadanuz.  
\v 7 Ukauꞌan usookadinan nii, pidan konaukii-kidaꞌo unao dapu ii. Naꞌiaꞌo nii unikan uwanyukunuu naꞌiki utuzan nii kanom karikaonan taa-kariwai uꞌati. Ushaꞌapanum kauꞌan pidan kaudinaꞌo, taa-kao nii uꞌati aimaakan uwinipinii. Ukauꞌan naꞌiaꞌo nii usookadinan atii uipaian ukakuwaatinan naꞌiiꞌaka. 
\p  
\v 8 “Aizii ukaawan an naꞌiaꞌoram wiizai diꞌiti, naꞌiki kawiiziinao konaukii-kidan an unao, naꞌiki ĩmorota-kidan an unao padapu iti, unika shaꞌapaꞌoram wanyukunui maokoda-kariwai uꞌati naꞌii.  
\v 9 Naꞌiki ukakuda ipai karinainao naꞌii uruu wiizai diꞌii. Naꞌiki ukii naꞌiainao pidannao ati. ‘Aizii taaꞌazoꞌo naa Tominkaru naobanai-tinan kamoon kaawan unao idaꞌati.’ 
\p  
\v 10 “Mazan aizii ukaawan an naꞌiaꞌoram wiizai diꞌii, aonaa uaiapa-kao naꞌiki aonaa ukuwaa abataꞌazoo-kao naꞌii. Ukiwa powaa iti dunapo iti, naꞌikiꞌi naa ukii ĩꞌati.  
\v 11 ‘Imiꞌi, wuruꞌu uwiizi ikiꞌoraz, zaamatinaꞌoraz wadazkida idaꞌati, ipaiꞌo nii wawao-kidanuz unao diꞌiti. Aizii uzaudinaꞌa naa paꞌi, maonapaꞌoraꞌa naa Tominkaru naobanai-tinan kaawan unao idaꞌati,’ ukii ĩꞌati.” 
\p  
\v 12 Jesus kian, “Õkowaadaꞌazon mishiꞌo aimaakan uꞌati. Diinaꞌitiꞌi Tominkaru kootowapa-kidan donoꞌo naa pidannao, awutapaꞌo nii zii upatakaꞌutan pidannao Sodom\f + \fr 10:12 \fq Sodom: \ft kotuaꞌo donoi mainaabata-kariwai pidannao oian idi naꞌii. (Genesis 19:24-28)\f* iainao kidaz wunao aiaꞌa, aonaꞌoraz ĩabataꞌazon unao kuwaa.” 
\s1 Mamishida-kainao pidannao dauaꞌo 
\r (Matthew 11:20-24) 
\p  
\v 13 “Kashaꞌoraꞌo nii manawun pubaiaapan Chorazin! Kashaꞌoraꞌo nii manawun pubaiaapan Bethsaida. Aizii wuruꞌu umanawun kidaꞌoraz shaꞌapata-kariwaiz uꞌidaꞌa, ushaꞌapata-kao an mani Tyre naꞌiki Sidon\f + \fr 10:13 \fq Tyre naꞌiki Sidon: \ft donoi kida, aonaa Jewnao mashaapa-kizi mani.\f* ii, sariapa mani naꞌiainao pidannao morokodan kamicha kashaꞌora-karu daara kida, naꞌiki sariapa mani ĩparitiꞌian pazowau. Ĩtukapa-kida-kinaa nii mishi patanawatinan paꞌoian ai.  
\v 14 Mazan, awutapaꞌo nii zii Tominkaru patakaꞌutan Tyre naꞌiki Sidon sannao unao ai, ukootowapa-kidan donoꞌo naa pidannao diinaꞌitiꞌi.  
\v 15 Naꞌiki unao Capernaum sannao, uꞌitiiman umanawunuꞌo nii unao aokazi ii? Aonaa. Mazan kiiꞌan ukaboota-kao nii Tuubaruꞌo Tikazi wuꞌiti.” 
\p  
\v 16 Udaunaꞌan Jesus kian patominapa-kidaniinao ati, “Naꞌiaꞌoram pidannao mishidaꞌo unao kuwaa, ĩmishidan kapam õgaru wuruꞌu. Aizii naꞌiaꞌoram pidannao mamishida-kaꞌo unao kuwaa, aonaa ĩmishidan mani õgaru wuruꞌu. Naꞌiki kanomanao mamishida-kaꞌo õgaru, aonaa ĩmishidan mani kapam wuruꞌu dyuudaꞌoraz õgaru.” 
\s1 Jesus dyuudaniinao kaawan naa //  powaa ati 
\p  
\v 17 Aizii tawuruꞌu 72 pidannao Jesus dyuudaniinaouz kaawan naa powaa ati, konaukii ĩkakuwaapan. Ĩkian Jesus ati, “Wanaobanaa, oiaꞌo doronainao izoꞌati waparadan. Sariapa mishi ĩkoditan pidannao diꞌiki, wadyuudan idi ĩkoditan puꞌuu idaꞌan.” 
\p  
\v 18 Jesus kian ĩꞌati, “Õtukapanii Satan waotan doko iki, naꞌapa toroanaru pizo-pizowankan kawan doko ii.  
\v 19 Uabata naꞌapam õkian unao ati aizii. Õtaaniꞌi naa õmaꞌozakan unao ati, ukaꞌiita-kinaa nii udakazatinan kowazaznao paawa an naꞌiki kankoorunnao paawa an kapam. Naꞌiki õtaan idi umaꞌozaka-kinaa nii, aonaꞌo nii Satan kaꞌiitan pashaꞌapatan unao. Naꞌiki aonaꞌo nii kanom shaꞌapatan unao kaziwaꞌo idaꞌan.  
\v 20 Mazan manaꞌa ukonaukii-kidaꞌanaꞌa wuruꞌu oiaꞌo doronainao izoꞌatinuz uparadan. Mishiꞌoraiman ukonaukii paꞌan Tominkaru saadan idiꞌi naa uꞌuu pakaaritan idaꞌa aokazi ii.” 
\s1 Jesus konaukii-kidan Tominkaru 
\r (Matthew 11:25-27; 13:16-17) 
\p  
\v 21 Uruu dono Kaimanaꞌo Doronaa taan tuukii konaukii-karu Jesus nyukunuu iti. Uruu idi tuukii ukonaukian, naꞌiki ukian, “Õdaru, Naobanai-tinpaꞌo ipai aokazi ii, naꞌiki ipai imiꞌi baara an, õkonaukii-kidan pugaru tuukii, ushaꞌapanum kauꞌan puaida-kidan idi wuruꞌu pudizapauzonii kidaz aimaakan aitapainao pidannao ai, naꞌiki wunao aiaꞌa tominpauzonao kidaz pidannao. Mazan aizii puaida-kidanuz maaitapa-kainao pidannao ati, aonaꞌoraz ĩtominpauzon. Mishi õdaru, naꞌapa puaitan kawanaꞌatiꞌo mishi wuruꞌu aimaakan shaꞌapanuz naa aizii.” 
\p  
\v 22 Udaunaꞌan ukian patominapa-kidaniinao ati, “ÕDaru taaꞌakaniꞌi naa õꞌati kaiman-daun aimaakan, utaa õmaꞌozaka-kinaa nii, maꞌozaka kizi õkazowautapan pidannao naꞌiki utaa õaitapa-kinaa nii. Aonaa kanom aitapan õgaru, Tominkaru Danin, soo õDaru baudaꞌapa aitapa õgaru kaimanaiman. Naꞌiki aonaa kanom aitapan õDaru, soo õgaru uDani, õaitapa paꞌan uruu kaimanaiman. Naꞌiki wunaouꞌu õzaamataniinaouz, ĩnao aitapa õDaru kaimanaiman.” 
\p  
\v 23 Udaunaꞌan Jesus tanawatinan patominapa-kidaniinao diꞌiti, naꞌiki ukian soo ĩnao ati karikaonan, “Kaiman zii unao ati, utukapan idi uawun idi ipai aimaakan kida shaꞌapan.  
\v 24 Õkowaadan nii unao ati, kotuaꞌa naa iriba pidannao Tominkaru prophetinnao, naꞌiki kingnao, ĩnao tuukiaꞌo ĩaipan patukapan wuruꞌu unao tukapanii kidaz kai, mazan aonaa ĩtukapanuzu, pamawakan idiꞌi naa. Naꞌiki tuukiaꞌo kapam ĩabataꞌazon wuruꞌu unao abatanii kidaz kai aimaakan, mazan aonaa ĩabatanuz.” 
\s1 Kuwai Samaria san //  kamunanun dauaꞌo 
\p  
\v 25 Baukapaiman pidan tiichaapauzo Moses kakinaori dauꞌu waꞌatin Jesus idaꞌati, uaipan patiwaa-kidapanuz. Ukian uꞌati, “Tiichaa, naꞌapa dii õshaꞌapatinan, õzaamata-kinaa nii wuruꞌu karikaonanuꞌoraz kakupa-karu diinaꞌitiꞌi?” 
\p  
\v 26 Sariapa Jesus kian uꞌati, “Naꞌapa dii mooko tawuruꞌu kotuaꞌoraz Tominkaru kakinaori saadauzo-kariwaiz kian Moses ati? Naꞌapaꞌoram puaitapan wuruꞌu kakinaorii kianuz?” 
\p  
\v 27 Aizii pidan kian Jesus ati, “Kakinaorii kian, pumarainapa tuukii Naobanai wuruꞌu puTominkarunuz manawun ipai punyukunuu iki, ipai pudoronaa ii, ipai pudiꞌitinpan idaꞌan, naꞌiki ipai pumaꞌozakan idaꞌan. Naꞌiki pumarainapa puiriban, naꞌapa pumarainpan kawan punanaa.” 
\p  
\v 28 Jesus kian uꞌati, “Sakitapaꞌo kaiwuruꞌu pudakoꞌatinuz parada-karu. Ukauꞌan aizii pushaꞌapatinaꞌa naa ipai ukawanaꞌati, naꞌiki pukakupa kizi karikaonan.” 
\p  
\v 29 Mazan wuruꞌu pidanaz tuukii uaipan patukapa-kao kaimanaꞌo pidan nii. Uruu idi upishaan Jesus. Ukian, “Kanom wuruꞌu õiriban õmarainpan niꞌoraz?” 
\p  
\v 30 Sariapa Jesus kian uꞌati, “Baudaꞌapa kamoo Jew waꞌatipaanan Jerusalem iki, umakon Jericho iti. Aizii umakopaanan puꞌu, koidimikinao ikodan uruu, sariapa ĩzaamatanuzu, naꞌiaꞌa naa ĩnarakaꞌakan naa ukamichan. Uruu daunaꞌan ĩzowiautapaꞌakan naaz tuukii, naꞌiki mawakanaka. Naꞌikiꞌo ĩwaꞌakaꞌakan naaz. 
\p  
\v 31 “Upuꞌu faadaa waꞌatipaanan naꞌan dunapota. Aizii utukapankan naa pidan zowiautapa-kariwaiz, sariapa ukoraꞌukaꞌakan uꞌai dunapo daawa ii aka.  
\v 32 Kainaꞌiki koshan baꞌoran Jew waꞌatipaanan uruu dunapota, uruu Levite, kaudinauzoz Tominkaru Dapu ii. Aizii umaonapatan naꞌati, uruꞌu naa utukapan pidan wuruꞌu zowiautapa-kariwaiz. Uruu idi umako-makowan udazaba iti, uawunuutaa-kidanuz, udaunaꞌan ukoraꞌukaꞌakan naa uꞌai dunapo daawa ii aka. 
\p  
\v 33 “Kainaꞌiki mazan koshan baꞌoran pidan waꞌatin, uruu Samaria san\f + \fr 10:33 \fq Samaria san: \ft ĩnao kaduz pidannao, aonaa ĩnaudapaakan Jewnao tuma.\f* paꞌan, uruu dunapota koshan uwaꞌatin. Aizii naꞌapaꞌa naa kapam utukapankan pidan wuruꞌu zowiautapa-kariwaiz. Mazan tuukii paꞌan utukapan pakamunan-kidan wuruꞌu pidanaz.  
\v 34 Uruu idi sariapa umakon uꞌidiꞌiti, udaunaꞌan uchikaan naa wine idi ipai wuruꞌu izai baꞌizi-daun kidaz. Uipaian daunaꞌan pachikaanuz, uruꞌu naa uzichian wuruꞌu baꞌizi-daun kidaz kiwinii idi. Udaunaꞌan uruu ubazobatan naa wuruꞌu baꞌizi-daun kidaz. Uipaian daunaꞌan pasaabaanuzu, uruꞌu naa uzaida-kidanuzu pakawaron chaakashi\f + \fr 10:34 \fq chaakashi: \ft English idaꞌan, donkey.\f* barau iti. Unaꞌakan naaz atii ĩkaawan wiizai diꞌiti. Naꞌiaꞌa naa kaiman usaabaanuz, atii ukawinipinaata sookapa-kizai kabaun nazoo uꞌati, naꞌiki ipai utorian uwanyukunuu nii. 
\p  
\v 35 “Baꞌoran kamoo Samaria san dobatan naa, uruu idi sariapa usoꞌotan dyaꞌutam wiziꞌi kidainao papuraatan, naꞌiki utaan naazu sookapa-kizai kabaun taapiki ati. Ukian uꞌati. ‘Õaiapa putaapan uruu kaiman, daꞌanaꞌo nii koshan õkiwanuꞌu, aizii naꞌapaudaꞌum puraata pukabootan udauꞌati, õkawadauntan nii ipai daunuudaꞌu puꞌati õkaawan an powaa ati,’ ukian.”\fig kamunanbaꞌo Samaria san|src="SPP-231.tif" size="col" ref="10:25-35" \fig* 
\p  
\v 36 Uruu idi Jesus kian naa koshan tiichaapauzo Moses kakinaori ati, “Naꞌiaꞌoram dii pidan tukapa-kidaꞌo mishi pamarainpan wuruꞌu koidimikinao zowiautapaniaz pidan?” 
\p  
\v 37 Ukian Jesus ati, “Wuruꞌu kamunan-kidaꞌoraz uruu.” 
\p Uruu idi Jesus kian uꞌati, “Ukauꞌan pushaꞌapatinaꞌa naa paꞌi kapam naꞌapa.” 
\s1 Jesus morowautapan Martha naꞌiki Mary dapu iti 
\p  
\v 38 Aizii Jesus naꞌiki utominapa-kidaniinao makon atii ĩkaawan wiizai diꞌiti. Uruu wiizai diꞌii kainaꞌa zunaaba Martha kiaꞌo oꞌuu. Tuukii okonaukii-kidan Jesus kaawan padapu ati.  
\v 39 Naꞌiki kainaꞌa oꞌinaozo Mary kiaꞌo oꞌuu. Aizii Mary, onaꞌian naa osakanatapan Jesus dazaba ii oabatapan ukakuwaa.  
\v 40 Mazan Martha tuukii paꞌan odopiidinan pashaꞌapataꞌazoonii sodi kida aimaakan dauꞌati. Uruu idi owaꞌatin Jesus idaꞌati, naꞌiki okian uꞌati, “Naobanai, aonaa pukashaꞌora-kidan putukapan wuruꞌu õꞌinaozo waꞌakanuz õgaru õbaꞌoran, shaꞌapataꞌo nii ipai aimaakan wuruꞌu shaꞌapataꞌazoo-kariwai kidaz? Pudyuuda oroo, okaminkaꞌuta kiziꞌi naa õgaru.” 
\p  
\v 41 Sariapa Jesus kian oꞌati, “Martha, kandii nii pudopiidinan pushaꞌapataꞌazoonii kida dauꞌan?  
\v 42 Kainaꞌa soo baudaꞌapa aimaakan tuukiaꞌo uaiapa-kao. Aizii wuruꞌu Mary shaꞌapaapaniaz aimaakan, kaimanaꞌo manawun wuruꞌu, aonaꞌo nii naꞌapainim ukazata-kao oꞌai.”\fig Mary naꞌiki Martha|src="CN01750B.tif" size="col" ref="10:38-42" \fig* 
\c 11  
\s1 Jesus tominapa-kidan patominapa-kidaniinao toriinapa-karu dauꞌu 
\r (Matthew 6:9-13; 7:7-11) 
\p  
\v 1 Baudaꞌapa kamoo Jesus toriinpan. Aizii uipaian daunaꞌan patoriinpan, baudaꞌapa pidan utominapa-kidaniinao bii iki kian uꞌati, “Wanaobanaa, putominapa-kida waunao toriinapa-karu dauꞌu, naꞌapa John tominapa-kidauzon kawan patominapa-kidaniinao.” 
\p  
\v 2 Jesus kian ĩꞌati, “Naꞌapainim utoriinpan an, kaikapa paꞌi ukiaꞌa. 
\q1 ‘Wadaru, 
\q1 marii ipai pidannao taapan pugaru umanawunuꞌo nii manawun. 
\q1 Naꞌiki marii kizi punaobanai-tinan. 
\q1  
\v 3 Marii kizi putaan waꞌati aizii wawanyukunuu nii. 
\q1  
\v 4 Pumarinaꞌata ipai wuruꞌu oiaꞌo washaꞌapaapanii kidaz. 
\q1 Naꞌapa wamarinaꞌatan kawan 
\q2 wuruꞌu oii kidaꞌoraz pidannao shaꞌapaapan waꞌati. 
\q1 Aonaa putaapadaꞌanaꞌa wanyukunuu tiwaa-kidapa-kao oiaꞌo diꞌiti.’” 
\p  
\v 5 Udaunaꞌan Jesus kian koshan patominapa-kidaniinao ati, “Dii mani baudaꞌapa unao makon tomun-zikon pupaonaru dapu iti, naꞌiki pukian uꞌati. ‘Tosh õpaonaru. Õaipan zii idikinaudaꞌu bread puꞌai.  
\v 6 Kainaꞌa õpaonaru dobatapaꞌo kaawaꞌakan õdapu ii. Naꞌiki aonaa kanom õtaan nii uꞌati.’  
\v 7 Aizii pupaonaru kian an mani puꞌati padapu nazo iki. ‘Manaꞌa putowaudaꞌutaꞌanaꞌa õgaru. Ipaiꞌi naa paniinom dadaradinaꞌakan. Naꞌiki õgaru naꞌiki õdainao wasookapan naa wuruꞌu. Aonaꞌa naa turuu õkadishitan naꞌiki õtaan aimaakan puꞌati.’  
\v 8 Aizii naꞌapa dii mani pushaꞌapatinan? Õkowaadan nii unao ati. Aonaan puꞌu pupaonaru kadishitaꞌazon, utaaꞌanan bread puꞌati, mazan upuꞌaꞌo nii ukadishitan naꞌiki utaan ipai aimaakan puaiapanii, ushaꞌapanum kauꞌan aonaan idi pusookadan pupishautan wuruꞌu paaipaniaz aimaakan uꞌai.  
\v 9 Ukauꞌan õkian uꞌati, upishaa aimaakan dauꞌan, taa-karu nii uꞌatiz. Udorota aimaakan, uikodan nii wuruꞌu udorotapaniaz. Udau-dauapa paniinom, daꞌata-karu nii paniinom uꞌati.  
\v 10 Pidan wuruꞌu pishaaꞌoraz aimaakan, taa-karu nii uꞌatiz. Naꞌiki naꞌiaꞌoram pidan dorotaꞌo aimaakan, uikodan niiz. Naꞌiki kanom dau-daupaꞌo paniinom, daꞌata-karu nii paniinom uꞌati. 
\p  
\v 11 “Unao daruinao, utaa mani udani ati kowazaz, upishaan an kopau uꞌati?  
\v 12 Oo utaa mani uꞌati kankoorun upishaan an kuruku dani uꞌati?  
\v 13 Oiaꞌo unao padamata, mazan upuꞌu zii uaitapa utaan kaiman kidaꞌo aimaakan udainao ati. Aitaniiman uDaru aokazi iaꞌoraz, utaan nii Kaimanaꞌo Doronaa, wunao atiꞌi pishainaouz uruu udauꞌan.” 
\s1 Pidannao kian kainaꞌa oiaꞌo doronainao zowaunaa Jesus idaꞌa 
\r (Matthew 12:22-30; Mark 3:20-27) 
\p  
\v 14 Baꞌoran dono Jesus waatan oiaꞌo doronai maparadanuꞌo pidan diꞌiki. Aizii oiaꞌo doronai waata-kao daunaꞌan, sariapa ukaparadanuꞌukan. Tuukii pidannao kasabaꞌukinpainao naꞌii diꞌitinpan aimaakan shaꞌapata-kao idi naꞌapa.  
\v 15 Mazan pabiꞌi kida ĩkian, “Beelzebul,\f + \fr 11:15 \fq Beelzebul: \ft baꞌoran kaarita idaꞌa udakota-kao Beelzebub kii. Uruu Satan.\f* oiaꞌo doronainao naobanaa idaꞌanaꞌo karikaonan wuruꞌu ukodita-kidanuz oiaꞌo doronainao. Utaan idaꞌanaꞌo pamaꞌozakan uꞌati wuruꞌu ukaudinanuz,” ĩkian. 
\p  
\v 16 Kainaꞌa baꞌorainao tiwaa-kidapaꞌazoinao karikaonan Jesus. Uruu idi ĩpishaan Jesus shaꞌapatan paꞌati umanawun kidaꞌo aimaakan, uruu idaꞌan kizi utukapa-kidan mishiꞌo wuruꞌu ukaudinanuz Tominkaru idaꞌan.  
\v 17 Mazan Jesus aitapa naꞌapaꞌoram ĩdiꞌitinpan. Uruu idi ukian ĩꞌati, “Aizii pidannao mashaapainao udaruꞌo wiizai diꞌii, mizaataakapan an paꞌatiaaka, naꞌapam niꞌi naa mooko uaitapan ĩmaꞌozakadan pawiizi? Aizii pidannao mashaapainao baudaꞌapaꞌo kabaun idaꞌa, mizaataakapan an paꞌatiaaka, naꞌapam niꞌi naa mooko ĩmaꞌozakadinan?  
\v 18 Aizii Satan poitorunao wuruꞌu oiaꞌo doronainaouz mizaataakapan an paꞌatiaaka, naꞌapam niꞌi naa mooko uaitapan Satan kaudin-kizi maꞌozakadinan? Aizii unao kian õdauꞌan, õkodita-kidan oiaꞌo doronainao, Beelzebul taan idaꞌanaꞌo õmaꞌozaka-kinaa nii.  
\v 19 Kanom idaꞌanaꞌo mooko paꞌan upidanannao, wuruꞌu daꞌanainaouz unao kodita-kidauzon oiaꞌo doronainao? Beelzebul idaꞌanaꞌo shaꞌa? Aitapa-kariwai ĩnao naꞌapa kapam ĩkaudinan õgaru kaudinan kawan. Ukauꞌan kaimanaiman ĩtukapa-kidan naꞌapam unao pozawatan. Upozawatan wuruꞌu uparadanuz õdauꞌan kaikapaꞌa.  
\v 20 Aonaa Beelzebul maꞌozakan idaꞌanaꞌo mani wuruꞌu õkaudinanuz, õkaudinan Tominkaru maꞌozakan idaꞌanaꞌo, uruu taan idaꞌanaꞌo pamaꞌozakan õꞌati wuruꞌu õkodita-kidanuz oiaꞌo doronainao pidannao diꞌiki. Ukauꞌan wuruꞌu õshaꞌapataniaz Tominkaru maꞌozakan idaꞌan tukapa-kida unao ati kainaꞌaꞌa naa Tominkaru naobanai-tinan unao biiꞌi. 
\p  
\v 21 “Aizii naꞌapainim pidan maꞌozakaꞌo, kazannaatapan an padapu pabairi tuma oo pamarian tuma, ushaꞌapata-kao ai. Aonaꞌo nii ushaꞌapauz koidapa-kao udapu nazo ii.  
\v 22 Mazan aizii pidan, powaꞌaꞌo zii manawun umaꞌozakan uꞌai, kaawaꞌakan an uꞌidaꞌati, ipaiꞌo nii ukazataꞌakan uꞌai, ubairi naꞌiki umarian naꞌiki ipai baꞌoran aimaakan kida wuruꞌu umaꞌozakatinapa-kinaa kidaz. Udaunaꞌan maꞌozakaꞌoraz manawun pidan buutan niꞌi naa baꞌorainao ati ipai wuruꞌu pakoidanuu kidaz, baꞌoran pidan shaꞌapauziz. 
\p  
\v 23 “Naꞌiaꞌoram pidan aonaꞌo uaipan õgaru paminaudaꞌu nii, utoꞌora-kizaitapan õgaru wuruꞌu. Naꞌiki pidan wuruꞌu aonaꞌoraz ukaminkaꞌutan õkasabaꞌuupan pidannao, uruu waataabiꞌiaꞌo pidannao õꞌai wuruꞌu uruuz. 
\s1 Oiaꞌo doronai padantan padapu ati 
\r (Matthew 12:43-45) 
\p  
\v 24 “Naꞌapainim oiaꞌo doronai koditan pidan diꞌiki, umakon nii amazada aradaꞌo diꞌiiꞌaka, udorotapan naa pamashaapa-kizi nii. Aizii aonaan dono uikodan pamashaapa-kizi nii, uruꞌu naa ukian paaipan ati. ‘Õkiwan nii powaa iti õmashaapauzo-kizi iti.’  
\v 25 Uruu idi ukiwan naa powaa iti, naꞌiki uikoda padapu nazoo kaiman usaabaa-kao, aonaa ukaniriban.  
\v 26 Udaunaꞌan umakon, unaꞌanan naa 7 baꞌoran oiaꞌo doronainao, powaꞌaꞌo zii manawun ĩdikaudan kida uꞌai. Uruu idi ĩmorotan, naꞌiki naꞌiaꞌa naa ĩmashaapan. Uruu daunaꞌan powaꞌaꞌo niꞌi naa manawun pidan dikaudaꞌakan kiwiitapaꞌo ai.” 
\s1 Jesus kadakotinan //  konaukii-karu dauꞌu 
\p  
\v 27 Aizii Jesus kadakotinan idi naꞌapa, sariapa zun kadakon uꞌati iribaꞌo pidannao bii iki. Okian, “Konaukiaꞌo manawun pudaro, wuruꞌu shakata-kidaꞌoraz pugaru, naꞌiki biida-kidaꞌoraz pugaru.” 
\p  
\v 28 Mazan Jesus dakoꞌatin oparadan kaikapaꞌa: “Wunao paꞌan wuruꞌu konaukiaꞌoraz, abatainaouz naꞌiki izoꞌatiinaouz Tominkaru Paradan.” 
\s1 Pidannao tukapaꞌazoꞌo aimaakan shaꞌapata-kao 
\r (Matthew 12:38-42) 
\p  
\v 29 Aizii pidannao kasabaꞌukinan puꞌaꞌa naa iriba Jesus idaꞌati, uruꞌu naa ukian koshan ĩꞌati, “Pidannao wuruꞌu mashaapainao kidaz kai, oiaꞌo manawun ĩdyaun. Atii ĩaiapa zii aimaakan tukapa-kida-kao paꞌati kiwiin, pamishida-kinaa nii. Mazan aonaꞌo nii baudaꞌapa aimaakan tukapa-kida-kao ĩꞌati. Soo wuruꞌu aimaakan, Jonah shaꞌapatauzoniaz kotuaꞌa naa.  
\v 30 Mishi kotuaꞌa naa Tominkaru kainaatinan Prophet Jonah idaꞌan Nineveh sannao ati, ukowaada-kidan uꞌidaꞌan naꞌapam pashaꞌapataꞌazon ĩdyaun. Ukauꞌan naꞌapaꞌo kapam wuruꞌu Tominkaru kainaatinanuz Daonaiora Aokazi Ikiꞌo idaꞌan. Naꞌapaꞌo kapam wuruꞌu ukowaadapanuz kuwai kainao pidannao ati.  
\v 31 Aizii wuru kamoo donoꞌo, Tominkaru kootowapa-kidanuz ipai pidannao, uruu dono Queen, Sheba sanaaba baꞌazootin-kidan nii Tominkaru kanaapu ati wuruꞌu pidannao mashaapainaouz kai. Ushaꞌapanum kauꞌan owaꞌatin pawiizi iki munapo, munapo, amazada tokon ikinapa, oabataꞌazon idi naꞌiki otominpaꞌazon idi kaiman kidaꞌo aimaakan dauꞌu King Solomon diꞌiki. Mazan kainaꞌa pidan kaidaꞌaꞌa, powaꞌaꞌo zii umanawunun Solomon ai.  
\v 32 Aizii diinaꞌitiꞌi Tominkaru kootowapa-kidan donoꞌo naa ipai pidannao. Uruu dono Nineveh sannao baꞌazootin-kidan nii unao Tominkaru kanaapu ati. Ushaꞌapanum kauꞌan kotuaꞌa naa ĩabatan dono Jonah kuwaa, sariapa paꞌan ĩtanawatinan paꞌoian ai. Mazan kainaꞌa pidan kaidaꞌaꞌa, powaꞌaꞌo zii umanawunun Jonah ai. 
\s1 Naꞌapam nii wananaa kanadapan 
\r (Matthew 5:15; 6:22-23) 
\p  
\v 33 “Aonaa naꞌiam zii pidan suuauzon lamp, udaunaꞌan utaratanuzu boon idi. Mishiꞌoraiman, lamp suu-kao daunaꞌan, umuuda-kao nii dokoꞌo lamp wiizi idaꞌa. Aizii pidannao morotan an, kaimanaꞌo nii ĩtukapan ukanadapan kabaun nazoo.  
\v 34 Aizii wuruꞌu puawun kidaz, naꞌapaꞌo lamp kawan, ukanadapan punanaa ati. Aizii puawun kanadapan an kaiman, ipaiꞌo nii punanaa mashaapan kanadaꞌo-karuꞌu. Mazan aizii puawun ishaan anaꞌa naa, punanaa mashaapan nii marutaꞌo kaꞌazoꞌo.  
\v 35 Ukauꞌan puaitapa kizi paꞌi, panaadon aonaa kanadaꞌo nii puꞌidaꞌa, soo marutaꞌo karikaonan.  
\v 36 Aizii punanaa kanadapan an ipai daunuudaꞌu, aonaa masakaudaꞌu marutaꞌo nii naꞌii, kaimanaimanaꞌo nii manawun ukanadapan punanaa ipai daunuudaꞌu. Naꞌapaꞌo nii ukanadapan lamp kawan, tawuruꞌu kaimanaꞌoraz manawun ukanadapan puꞌidaꞌati.” 
\s1 Jesus kashadakowauan //  Jewnao zowaunaanao 
\r (Matthew 23:1-36; Mark 12:38-40) 
\p  
\v 37 Aizii Jesus ipaian daunaꞌan pakadakotinan, Pharisee naꞌakan uruu padapu iti, uaroapanaka kizi patuma. Uruu idi Jesus makon utuma udapu iti. Naꞌiaꞌa naa ĩsakanatan naꞌiki ĩaroopaꞌazon naa.  
\v 38 Mazan tuukii Pharisee diꞌitinpan Jesus dauꞌu. Ushaꞌapanum kauꞌan aonaa Jesus chikaan pakaꞌu paaroopan uaꞌii, ĩnao chikauzon kawan pakaꞌu.  
\v 39 Mazan sariapa Jesus kian Pharisee ati, “Aizii unao Phariseenao, kaiman uchikauzon ukoopon naꞌiki uparaapin barau. Mazan unyukunuu kaꞌazo ii, tuukii utaapan mishaꞌoraru-karu, naꞌiki tuukii uaipan ushaꞌapatan oii kidaꞌo aimaakan.  
\v 40 Mishi unao maaitapin-kainao manawun, uaitapa Tominkaru tomanii ipai wuruꞌu koopo naꞌiki paraapi barau kidaz. Kanom tomanii mooko uaitapan wuruꞌu unazoo kidaz kapam, aonaa Tominkaru mani?  
\v 41 Ukauꞌan utaa mishiꞌoraiman ukoopon wazoo naꞌiki uparaapin wazoo kida, mapuraataniinao ati. Ushaꞌapatan an aimaakan kida naꞌapa, mishiꞌo paꞌan wuruꞌu uchikainanuz kaiman-daun oiaꞌo ai. 
\p  
\v 42 “Kashaꞌoraꞌo nii manawun ubaiaapan Phariseenao! Mishi minziiwa ubuutan Tominkaru ati 1/10\f + \fr 11:42 \fq ubuutan Tominkaru ati 1/10: \ft Udakota-kao “tithe” English idaꞌan. Pubuutan baudaꞌapa pupaoriba aka 10 niꞌo pupaoriba aka diꞌiki Tominkaru ati. Numbers 18:25-32; Deuteronomy 14:22-29.\f* wanyukunui kaduunuribanaa ziꞌinaba sodi kida. Mazan upuꞌu zii umarinaꞌatan ushaꞌapatan kaimanaꞌo, naꞌiki sakitapaꞌo aimaakan baꞌoran pidannao ati. Naꞌiki aonaa kapam umarainpan Tominkaru. Ipaiꞌo nii padamata ushaꞌapatan kapam wuruꞌu kaikapa kidaꞌoraz aimaakanuꞌu. Mazan, aonaa õkian mani uꞌati kaiwuruꞌu, umarinaꞌataꞌa naa ubuutan 1/10. 
\p  
\v 43 “Kashaꞌoraꞌo nii manawun ubaiaapan Phariseenao! Ushaꞌapanum kauꞌan synagogue ii, unaudapa usakanatauzon umanawun kidaꞌo tabai paawaꞌa, baꞌorainao ai. Naꞌiki pidannao iribainapa kizi ii aka, tuukii uaipan utaapa-kao umanawun kidaꞌo pidannao nii.  
\v 44 Kashaꞌoraꞌo nii manawun ubaiaapan, ushaꞌapanum kauꞌan unyukunuu ikodanii tawuruꞌu baaranai aonaꞌoraz ukainaabanan. Uruu idi pidannao chiꞌikaꞌanpan baaranai paawa an, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa ĩaitapan ubaaranain.” 
\p  
\v 45 Uruu idi baudaꞌapa pidan, tiichaapauzo Moses kakinaori dauꞌu bii ikiꞌo kian Jesus ati, “Tiichaa, puparadan idi kaikapaꞌa, pudakoopan kapam waunao dikaudaꞌo idaꞌan wuruꞌu, puparadanuz naꞌapa.” 
\p  
\v 46 Jesus kian uꞌati, “Kashaꞌoraꞌo nii manawun ubaiaapan kapam, unao tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu! Ushaꞌapanum kauꞌan, utoman kakinaorii dobataꞌa naa manawun, atii aonaꞌa naa pidannao kaꞌiitanuz. Kainaꞌa unao padamata, mazan aonaa naꞌapainim zoobaba ukaminkaꞌutan ĩdyaun.  
\v 47 Kashaꞌoraꞌo nii manawun ubaiaapan, ushaꞌapanum kauꞌan kaiman kida utoman Tominkaru prophetinnao baaranaa kotuaꞌa naa. Ĩnao tawuruꞌu udokozu-daunnao zowiauzoniinao kidaz kotuaꞌa naa.  
\v 48 Utoman idaꞌan ĩbaaranaa, ukainaabainan naꞌapa unyukunuu kapam udokozu-daunnao kawan, tuukii unaubaapan wuruꞌu ĩzowiinuz Tominkaru prophetinnao kotuaꞌa naa.  
\v 49 Tominkaru, paaitapaaban idaꞌan manawun, uaitapa ipai daunuudaꞌu ĩshaꞌapatan nii aimaakan kaikapaꞌa. Uruu idiꞌo tawuruꞌu ukianuz. ‘Õdyuudan nii ĩꞌidiꞌiti prophetnao, naꞌiki apostlenao. Pabiꞌi kida zowii-karu nii naꞌiki patakaꞌuta-karu nii wuruꞌu õdyuudaniinao kidaz,’ kii ukiauzon kotuaꞌa naa.  
\v 50 Ukauꞌan wuruꞌu kainaouz pidannao mashaapan, ĩnaouꞌo niꞌi naa kabaiaapan wunao zannaꞌa Tominkaru prophetinnaouz, zowii-kariwainao kidaz kotuaꞌa naa, amazada sakadinan diꞌiki.  
\v 51 Abel zowiauzo-kao diꞌiki, atii Zechariah diꞌiti. Uruu Zechariah zowii-kariwaiz Tominkaru Dapu naꞌiki altar, uzai kawaodapa-kizinao sakodaꞌa. Ipai ĩnao kida zannaꞌo nii wuruꞌu kainaouz pidannao baiaapan. Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz. 
\p  
\v 52 “Kashaꞌoraꞌo nii manawun ubaiaapan, unao tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu. Ushaꞌapanum kauꞌan unao taapanii padamata key, wuruꞌu aitapa-kinai diꞌitiꞌoraz. Unao naꞌapa aonaꞌo nii kapam umorotan. Tuukii manawun uawautapan pidannao, wuruꞌu morotaꞌazoinaouz padamata naꞌiti.” 
\p  
\v 53-54 Aizii Jesus koditan daunaꞌan Pharisee dapu iki, uruꞌu naa tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, naꞌiki Phariseenao, dakoopan uruu tuukii, naꞌiki tuukii kapam ĩkashadan wuruꞌu ukuwaa kidaz. Uruu idi ĩpishaan naa Jesus pabiꞌinaaka kidaꞌo aimaakan dauꞌan. Wuruꞌu ĩpishautanuz uruu naꞌapa, ĩkimudinan karikaonan ĩabataꞌazon naꞌapam nii udakoꞌatin ipai wuruꞌu paparadan kidaz. Ĩaipan pazaamatan uruu naꞌiki pakaakapaan uruu, udakoꞌatin an ĩparadan panaꞌiti. 
\c 12  
\s1 Pidannao kakinao-kao Phariseenao kaduz ai 
\r (Matthew 10:26-27) 
\p  
\v 1 Aizii pidannao kaawan ĩkasabaꞌuinan Jesus idaꞌati iriba, iriba, atii ĩkidaꞌuaakapan. Pidannao kasabaꞌuinpan puꞌu, Jesus kian patominapa-kidaniinao ati, “Uzaudin paꞌi, aonaa kizi utamakapan wuruꞌu Phariseenao kaduz kidaz, kadimanaꞌoraz uiribainan naꞌiki utuubarudinan, naꞌapa yeast tuubarudaꞌakan kawan poroom-biꞌi. Ĩaipan karikaonan patukapa-kao kaimanainao pidannao kawan, mazan aonaa mishiꞌo mani wuruꞌu.  
\v 2 Mazan ipai dizapa-kariwai kidaz, ipaiꞌo nii uaida-kida-kao. Naꞌiki ipai wuruꞌu taapa-kariwaiz mashaa, ipaiꞌo nii uaitapa-kida-kao.  
\v 3 Ukauꞌan naꞌapam pukiauzon marutaꞌo-karuꞌu, ipaiꞌo nii uabata-kida-kao kanadaꞌo-karuꞌu. Naꞌiki kanom mashaudaꞌuꞌo pukowaadan kabaun nazo ii, diiwaꞌo nii ukowaada-kao pidannao baokopainapa-kizi ii. 
\s1 Marii kizi kichanaꞌiki-karu //  Tominkaru ai 
\r (Matthew 10:28-31) 
\p  
\v 4 “Aizii õkian unao ati õpaonarunao. Manaꞌa utariaꞌanaꞌa wunao aiaꞌa, zowiaꞌoraz pidan. Ĩzowian daunaꞌan pidan, uruu ukaduz ĩshaꞌapatanii.  
\v 5 Mazan õkian uꞌati, utarii paꞌan Tominkaru ai, uruu mishiꞌo paꞌan umaꞌozakan. Uzowian daunaꞌan pidan, ukabootan niizu Tuubaruꞌo Tikazi wuꞌiti. Ukauꞌan õkian unao ati, uruu ai paꞌan utarii.  
\v 6 Aonaa mooko bakaꞌiaudaꞌu parikowarunao selliauzo-kao dono, ĩwinipinaa soo dyaꞌutam puraata sodi kida karikaonan? Mazan upuꞌu zii aonaa baudaꞌapa Tominkaru manyukunuutan ĩdyaun.  
\v 7 Naꞌiki atii uaitapa zii naꞌapaudaꞌum uzowauda kida uzowau idaꞌa. Ukauꞌan manaꞌa utariaꞌanaꞌa. Aitaniiman unao, powaꞌaꞌo zii manawun umarainapa-kao, iribaꞌo parikowarunao ai.” 
\s1 Pidan mabaaꞌazoꞌo ukakuwaapan //  Jesus dauꞌu 
\r (Matthew 10:32-33; 12:32; 10:19-20) 
\p  
\v 8 “Õkowaadan nii uꞌati aimaakan mishiꞌo. Naꞌiaꞌoram pidan kowaadaꞌo õpidanan paugaru ipai pidannao kanaapuꞌu, naꞌapaꞌo nii kapam Daonaiora Aokazi Ikiꞌo, kowaadan upidanan uruu, ipai Tominkaru angelinnao abatapan puꞌu.  
\v 9 Mazan naꞌiaꞌoram pidan kowaadaꞌo pidannao kanaapuꞌu pamarinaꞌatan õgaru, naꞌapaꞌo nii kapam õmarinaꞌatan uruu Tominkaru angelinnao kanaapuꞌu. 
\p  
\v 10 “Naꞌiaꞌoram pidan dakoopaꞌo Daonaiora Aokazi Ikiꞌo, upuꞌaꞌo nii mazan uDaru mainaabatan wuruꞌu dikauda kidaꞌoraz uparadan udauꞌan. Mazan aizii pidan wuruꞌu dakoopaꞌoraz Kaimanaꞌo Doronaa, aonaa naꞌapainim nii umainaabata-kao wuruꞌu uparadanuz. 
\p  
\v 11 “Aizii, uzaamata-kao dono, naꞌiki unaꞌaka-kao dono synagogue iti kida, naꞌii kizi upishaa-kao. Oo unaꞌaka-kao dono naobanainao kanaapu iti. Aizii ĩpishaan donoꞌo naa unao naꞌii, manaꞌa utariaꞌanaꞌa, oo udopiidinaꞌanaꞌa udawatan dauꞌu naꞌapam nii udakoꞌatin ĩparadan.  
\v 12 Ushaꞌapanum kauꞌan Kaimanaꞌo Doronaa kaminkaꞌutan nii pugaru. Uruu idaꞌanaꞌo nii puaitapan naꞌapam nii pudakoꞌatin pidannao paradan uruu dono.” 
\s1 Pidan diꞌitinpaꞌo //  pakapuraatanun dauꞌu 
\p  
\v 13 Aizii pidannao bii iki, baudaꞌapa pidan kian Jesus ati, “Tiichaa, pudyuuda õꞌinawuzu buutan kapam õidiwau nii, wuru diꞌikiꞌi aimaakan kida wadaru waꞌakaniaz pamawakan idi.” 
\p  
\v 14 Mazan Jesus kian pidan ati, “Kanom zaamatanii mooko õgaru buutaꞌo nii aimaakan patumaaka pugaru naꞌiki puꞌinawuzu ati?”  
\v 15 Uruu idi powaꞌa zii koshan Jesus kian ipai pidannao ati, “Asakiꞌi, uzaudinapa paꞌi. Aonaa kizi uaipaabiꞌian naꞌiki unaꞌazootapan pabiꞌinaaka sodi kida aimaakan. Ushaꞌapanum kauꞌan kashaꞌapauzi-karu idaꞌan aonaa pidan ikodan konaukii-karu naꞌiki kaimanaꞌo mashaapa-karu,” ukian ĩꞌati. 
\p  
\v 16 Udaunaꞌan Jesus kowaadan naa ĩꞌati diꞌitinapa-kinai kuwai. Kaikapaꞌo wuruꞌu kuwai ukowaadaniaz ĩꞌati: “Kainaꞌa pidan kapuraatanuꞌo, naꞌiki kainaꞌa utaapanii udaruꞌo amazada, uzakapun wiizi kida. Uruu dono ipai upaoriba kida kaakan madowaaka kida paꞌidiwaru.  
\v 17 Uruu idi udiꞌitinpan, naꞌiki ukian panyukunuu ii. ‘Naꞌapa dii paꞌi õshaꞌapatinan, aonaa naꞌiam nii õkasabaꞌuan õpaoriba aka kida.’  
\v 18 Udaunaꞌan ukian panyukunuu ii. ‘Õaitapa naꞌapam nii õshaꞌapatinan. Õsoꞌoobiꞌian nii ipai wuruꞌu õshaꞌapauz dapunaa kidaz, õtoma kizi powaꞌa zii udaru kidaꞌo manawun uwadaun nii. Uruu kaimanaꞌo niꞌi naa naꞌii õkasabaꞌuan ipai õpaoriba aka, naꞌiki ipai baꞌoran kaduz kida aimaakan.  
\v 19 Uruu daunaꞌan õkian nii õnyukunuu ii. Aizii kainaꞌaꞌa naa diriꞌi, diriꞌi wanyukunui, naꞌiki aimaakan kida kasabaꞌuu-kao. Turuaꞌo nii õmashaapan uꞌidaꞌan kotuaꞌiki, iribaꞌo nii wunu õdobatan uꞌidaꞌan. Aizii aonaꞌo niꞌi naa kanom dauꞌati õdopian. Õnaꞌan niꞌi naa kabaunuꞌu, soo õaroapatinan naa, naꞌiki õtuzapatinan naa naꞌiki õkonaukiitinan niꞌi naa karikaonan.’ 
\p  
\v 20 “Mazan uruu dono Tominkaru kian uꞌati. ‘Mishi pugaru maaitapin-kaꞌo pidan. Aizii wuru wamarutan idaꞌaꞌa õsoꞌotan nii punizowan naꞌiki pumawakan nii. Aizii ipai pupaoriba aka naꞌiki ipai aimaakan wuruꞌu pukasabaꞌuunii kidaz, kanomaꞌo niꞌi naa zaamataz?’” 
\p  
\v 21 Udaunaꞌan Jesus kian naa koshan pidannao ati, “Naꞌapa kapam wuruꞌu pidannao, diꞌitinpainaouz soo pakapuraatanun dauꞌu. Kainaꞌa diriꞌiꞌi naa ĩkasabaꞌuan papuraatan naꞌiki pashaꞌapauz kida diinaꞌitiꞌo tannaa niꞌi. Mazan Tominkaru tukapan ĩdyaun mapuraatan ziwunao nii, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa ĩshaꞌapatinan Tominkaru aipan kawanaꞌati.” 
\s1 Manaꞌa udopiidinauzoꞌo naꞌa, Tominkaru taan nii aimaakan uꞌati 
\r (Matthew 6:25-34) 
\p  
\v 22 Udaunaꞌan Jesus kian patominapa-kidaniinao ati, “Aonaa ukaziwadapaꞌanaꞌa uzowau udiꞌitinpan idaꞌan kanomaꞌo nii unika naꞌiki utuza ukakupa-kinaa nii, oo kamicha ukaiwadan nii dauꞌan.  
\v 23 Mishiꞌoraiman kakupa-karu, powaꞌaꞌo umanawunun wanyukunui ai, naꞌiki nanai, powaꞌaꞌo umanawunun kamicha ai.  
\v 24 Aushaa udiꞌitapa watonao. Aonaa ĩpaowinan, aonaa ĩkasabaꞌuan papaoriba aka, aonaa ĩdapu nii oo aonaa ĩtoman kabaun kida pakasabaꞌuu kizi nii papaoriba aka. Mazan Tominkaru taapanii, naꞌiki upaapanii paꞌan ipai ĩdyaun. Aitaniiman unao, powaꞌaꞌo zii umanawunun kotuꞌuznao ai. 
\p  
\v 25 “Turuu mani pidan ikodan pakakupa-kinaa nii kotuaꞌiki zaa, padiꞌitinpan idaꞌan tuukii wuru dauꞌaꞌa aimaakan kidaz?  
\v 26 Aizii pumaturuukan an puikodan masakaudaꞌu pukakupa-kinaa nii, pudiꞌitinpan idaꞌan kaziwa. Kandii nii mooko pukaziwadapaꞌazon zii puzowau baꞌoran aimaakan kida dauꞌati? 
\p  
\v 27 “Aushaa udiꞌitapa amazada ii akaꞌo soosoi, konaunam kida utukapa-kao. Padamata aonaa ĩkaudinan, aonaa ĩtoman pakamichan nii. Mazan õkowaadan nii unao ati, upuꞌu zii King Solomon, umanawun kidaꞌo ushaꞌapauz, umanawunuꞌo umashaapan. Mazan upuꞌu zii aonaa ukamichan konaunaman wuru kawanuꞌu konaunam kidaꞌoraz soosoi.  
\v 28 Tominkaru taapanii naꞌiki ukakamichantapanii konaunam pinidi kida baara ii akaꞌo. Aiziꞌo putukapaꞌakan baara ii akaꞌo pinidi, kaiman naꞌiki ziwu. Mazan waikanaꞌan ipaiꞌo nii ukawaoda-kao, tikazi sharawaa-kao nii uꞌidi. Aonaꞌo nii mooko Tominkaru saabaan naꞌiki ukakamichantan unao powaꞌa zii? Mishi unao masakaudaꞌu sodiꞌo karikaonan umishidan.  
\v 29 Ukauꞌan aonaa ukaziwadaꞌanaꞌa uzowau, udiꞌitinpan idi tuukii, uaitapaꞌazon idi kanomaꞌo nii unika, oo kanomaꞌo nii utuza.  
\v 30 Soo wunaouꞌu maaitapa-kaꞌoraz mishiꞌo Tominkaru, ĩnao paꞌan kaziwadapauzonao pazowau naꞌapa. Udaru Tominkaru, ipai uaitapan wuruꞌu uaipanuz naꞌapa kidaꞌo aimaakan.  
\v 31 Mishiꞌoraiman udiꞌitinapa tuukii Tominkaru naobanai-tinan dauꞌu, naꞌiki umashaapa kaiman uparadan kawanaꞌati. Uruu idi utaan nii uꞌati wuruꞌu naꞌapa kidaꞌoraz aimaakan. 
\s1 Naꞌapam kashaꞌapauzi-karu //  aokazi ii 
\r (Matthew 6:19-21) 
\p  
\v 32 “Õdainao, aonaa utariaꞌanaꞌa unaꞌapaudaꞌu sodin idi karikaonan. Konaukiaꞌo nii paꞌan udaru Tominkaru taan kaiman kidaꞌo aimaakan unao ati, wuruꞌu zaamatainaouz uruu panaobanaa nii.  
\v 33 Uselliaꞌa naa ushaꞌapauz kida, utaa kizi puraata patakaꞌutinainao ati. Ukapuraatan kizi naꞌiki ukashaꞌapauz kizi aokazi ii paꞌan. Naꞌii aonaꞌo nii paꞌan uipaiuzon, naꞌiki aonaꞌo paꞌan koidimikinao koidapan wuruꞌu ushaꞌapauz kidaz. Naꞌiki aonaꞌo nii paꞌan mazinao nikan wuruꞌu ushaꞌapauziz.  
\v 34 Aizii naꞌiam an pidan taapan pashaꞌapauz, karikaonanuꞌo nii utaapan panyukunuu wuru diꞌitiꞌi, utaapa-kiziz pashaꞌapauz. 
\s1 Zaudinaꞌo poitorui 
\p  
\v 35 “Zaudinpaꞌa naa paꞌi pumashaapa, pukaiwadapaꞌa naa pukamichan, naꞌiki tuudinpaꞌa naa putaapa puzadao. Naꞌiki maodapaꞌa naa putaapa pulampan. Panaadon mashaꞌapakiikaꞌo nii aimaakan shaꞌapaꞌakan.  
\v 36 Naꞌapa puzaudapatin, poitoruinao zaudapauzon kawan panaobanaa kaawan, mazidainao aroapa-kizi iki. Aizii ĩnaobanaa kaawan, udau-dauan paniinom, kadiman ĩdaꞌataꞌakan paniinom uꞌati.  
\v 37 Kaimanaꞌo nii manawun wunao nyukunuuꞌu poitoruinaouz, ĩnaobanaa ikodan idi ĩdyaun pokodapa, naꞌiki zaudinapa. Õkowaadan nii unao ati naꞌapam nii ĩnaobanaa shaꞌapatinan. Usoꞌotan daunaꞌan pachaakitan, udyuudan nii ĩsakanatan. Udaunaꞌan umaokodan niꞌi naa poitoruinao wanyukunuu nii miisa\f + \fr 12:37 \fq miisa: \ft English idaꞌan, table.\f* baaraꞌa. Naꞌiki udyuudan niꞌi naa ĩaroopan.  
\v 38 Kaimanaꞌo nii manawun poitoruinao nyukunuu, panaobanaa ikodan idi ĩdyaun zaudinapa, naꞌiki pokodapa, ukaawan puꞌu tomun-zikon oo tomun-zikon daunaꞌan. 
\p  
\v 39 “Aizii pidan kadapuꞌo aitapan an mani naꞌapainim koidimiki morotinaꞌazon padapu, aonaꞌo nii uwaꞌakan padapu. Mazan unaꞌian nii uzaudapan oo uawunuutapan, naꞌiki aonaꞌo nii ukashaapan koidimiki shaazoan papaniinomiz naꞌiki aonaꞌo nii ukashaapan umorotan padapu nazo iti.  
\v 40 Aizii unao, naꞌapaꞌa naa paꞌi kapam umashaapa zaudinapa. Ushaꞌapanum kauꞌan aonaꞌo nii uaitapan naꞌapainim nii Daonaiora Aokazi Ikiꞌo kaawan. Ukaawan nii umazaudinapakan puꞌu.” 
\s1 Poitoruinao dauaꞌo 
\r (Matthew 24:45-51) 
\p  
\v 41 Sariapa Peter kian Jesus ati, “Wanaobanaa, kaiwuruꞌu pukakuwaatinanuz diꞌitinapa-kinai kuwai idaꞌan, soo waunao atiꞌo kaiwuruꞌu? Oo ipaiꞌo baokopa waunao naꞌiki pidannao atiꞌo kapam?” 
\p  
\v 42 Jesus kian uꞌati, “Naꞌiaꞌoram poitorui zowaunaa kainaꞌa mishiꞌo ukaudinauzon kaiman, izoꞌatiaabaꞌo, naꞌiki aitapaabaꞌo kapam. Uruuꞌo nii naobanai zaamata kazowautapaꞌo nii ipai aimaakan, naꞌiki pidannao wuruꞌu mashaapainao kidaz udapu ii. Taapaꞌo nii kaiman baꞌoran poitoruinao naꞌiki taaꞌo nii ĩwanyukunuu nii kaiman naꞌiki patumaaka, wanyukunui maokodauzo-kao kawanaꞌati, naꞌapa panaobanaa aitan kawanaꞌati uꞌati.  
\v 43 Kaimanaꞌo nii manawun poitorui nyukunuu, unaobanaa kaawan an naꞌiki uikodan uruu kaiman ukaudinan, ipai ushaꞌapatan wuruꞌu panaobanaa dyuudanii kidaz ushaꞌapatan.  
\v 44 Õkowaadan uꞌati mishiꞌo, unaobanaa dyuudan nii uawunuutapan ipai aimaakan wuruꞌu paꞌidiwau kidaz. 
\p  
\v 45 “Mazan aizii wuruꞌu poitoruiz, zaamata-kariwaiz poitoruinao naobanaa nii, kian an panyukunuu ii, ‘Ei, kotuaꞌa naa õnaobanaa makon, atii diꞌi aonaa zii ukaawan.’ Uruu daunaꞌan upatakaꞌutan naa naꞌiki ubaꞌizitapan naa wuruꞌu baꞌoran poitoruinaouz, daonaioranao naꞌiki zunnao. Aizii uruu, umashaapan uaroapatinan naa, utuzapatinan naa, naꞌiki upoꞌidipan naa karikaonan.  
\v 46 Mazan baudaꞌapa kamoo unaobanaa kaawan nii. Ukaawaꞌakan nii mashaꞌapakiaka, poitoruinao naobanaa mazaudinapakan puꞌu, aonaꞌo nii uaitapan panaobanaa kaawan. Uruu dono upatakaꞌutan nii wuruꞌu poitoruinao naobanaaz tuukiaꞌo idaꞌan manawun. Naꞌapaꞌo nii upatakaꞌuta-kao pidannao dikintapainao kawan, aonaꞌoraz ĩmishidaꞌazon. 
\p  
\v 47 “Aizii poitorui, wuruꞌu aitapaꞌoraz padamata ipai kanom panaobanaa aiapanii, oo dyuudanii kida ushaꞌapatan paꞌati. Mazan upuꞌu aonaa ushaꞌapatinan sakita, padyuuda-kao kawanaꞌati. Uruu dikin ii ubaꞌizii-kao nii tuukii.  
\v 48 Mazan aizii poitorui, aonaꞌo uaitapan kanom panaobanaa aiapanii shaꞌapata-kao paꞌati, mazan upuꞌu kowas utiwaan pashaꞌapatan aimaakan, mazan ushaꞌapatanuzu panaꞌiti karikaonan. Aizii ushaꞌapatan idi aimaakan panaꞌiti, ubaꞌizii-kao nii udikin ii masakaudaꞌu. Aizii naꞌapam udiriꞌin aimaakan taa-kao pidan shaꞌapatan nii, naꞌapaꞌo nii kapam uaiapa-kao ushaꞌapatan aimaakan, utaa-kao kawanaꞌati uꞌati. Aizii pidan wuruꞌu taa-kariwaiz uꞌati powaꞌa zii aimaakan ushaꞌapatan nii, powaꞌaꞌo nii zii kapam uaiapa-kao ushaꞌapatan aimaakan, utaa-kao kawanaꞌati uꞌati.” 
\s1 Jesus kaawan ubuutaaka-kidaꞌanan pidannao 
\r (Matthew 10:34-36) 
\p  
\v 49 Jesus kian, “Õwaꞌatin daꞌatiꞌi, õdyuuda-kao idi õpuꞌukadaꞌanan tikazi imiꞌi baara an. Kadimanaꞌoraꞌa naa padamata õaipan õmaoda-kidanuz.  
\v 50 Naꞌiki kainaꞌa zii kapam kashaꞌoraꞌo baiaapa-kidaꞌazoo-kao õꞌati. Naꞌiki õapichauta-kida-kao nii ubaoko iti, pidan apichauta-kida-kao kawan wunu baoko iti uchikaawunuu-kao dono. Kashaꞌora utaapan õnyukunuu, kadimanaꞌoraꞌa naa padamata õaipan ushaꞌapataꞌaka-kao, uipai aka kiziꞌi naa.  
\v 51 Kanom uzauda-kidan õshaꞌapataꞌanan wuruꞌu õkaawanuz daꞌatiꞌi? Õnaꞌakan kaimanaꞌo mashaapa-karu, pidannao mashaapa kizi kaiman baokopa wuru amazada baara anaꞌa? Õkowaadan nii unao ati kanom dauꞌatiꞌo wuruꞌu õwaꞌatinuz. Õwaꞌatin daꞌatiꞌi imiꞌi baara ati, aonaa õbaokopataꞌanan mani pidannao, mishiꞌoraiman õbuutaaka-kidaꞌanan paꞌan pidannao pairibannao kida ai.  
\v 52 Uruu idi pidannao buutaakapan niꞌi naa pairibannao kida ai. Panaadon kainaꞌa bakaꞌiaudaꞌu pidannao mashaapainao baokopa paudainao tuma baudaꞌapaꞌo kabaun idaꞌa. Panaadon idikinaudaꞌuꞌo nii pidannao ĩnao bii iki zaamatan õgaru panaobanaa nii, uruu dikin ii wuruꞌu dyaꞌutamainaouz toꞌoran niꞌi naa ĩꞌati. Panaadon dyaꞌutamaꞌo nii ĩzaamatan õgaru panaobanaa nii, uruu dikin ii wuruꞌu idikinaudaꞌuinaouz toꞌoran nii ĩꞌati.  
\v 53 Naꞌiki daruinao toꞌora-kizaitapan nii paudainao daonaioranao, õgaru dikin ii, panaadon ĩdainao kidaꞌo nii toꞌora-kizaitapa padarunao õgaru dikin ii. Naꞌiki daroinao toꞌora-kizaitapan nii paudainao zunnao õgaru dikin ii. Panaadon ĩdainao zunnaouꞌo nii toꞌora-kizaitapa padaronao. Naꞌiki zunnao toꞌora-kizaitapan nii padinizonao õgaru dikin ii, panaadon ĩdinizonaouꞌo nii toꞌora-kizaitapa paimauzonao, õgaru dikin ii.” 
\s1 Jesus kakinaowan pidannao, abatapainao ukuwaa 
\r (Matthew 16:2-3) 
\p  
\v 54 Udaunaꞌan Jesus kian ipai pidannao abatapainao ati, “Aizii naꞌapainim utukapan ishaꞌiz marutadinan wakadapu iki, sariapa ukian. ‘Akaa waꞌati wunu.’ Atii kaawa mishi wunu.  
\v 55 Aizii naꞌapainim utukapan an awaru waꞌatin udaba ikinapa. Uruu idi ukian nii, ‘Akaa wiichaꞌo nii amazada aizii.’ Atii wiicha mishi amazada naꞌapain.  
\v 56 Unao taapinpainao kaimanaꞌo kaikiniꞌi! Uaitapa ukowaadan aimaakan shaꞌapaꞌazon. Aizii utukapan idaꞌan ishaꞌiz marutan uaitapa wunu waꞌatin. Naꞌiki awaru idaꞌan, uaitapa amazada wiichan nii. Mazan kanom niꞌo mooko aonaa uaitapan ukowaadan, kanom niꞌo wuruꞌu õshaꞌapaapanuz aimaakan kida kai, daꞌanaꞌa imiꞌi baara an?” 
\s1 Pidan saabaa-kidan //  pakasharutaakapan 
\r (Matthew 5:25-26) 
\p  
\v 57 Jesus kian koshan, “Kandii nii mooko aonaa uaitapan uaipan ati, naꞌapam aimaakan shaꞌapata-kao kaiman naꞌiki sakitapa?  
\v 58 Aizii pukasharutaakapan an pidan tuma. Uruu dikin ii unaꞌakan pugaru kootowapa-kizai iti. Mazan ukaawa-kidan uaꞌii pugaru naꞌiti, putiwaa pusaabaa-kidan punyukunuu utuma. Aonaan an pushaꞌapatinan naꞌapa, mishiꞌo nii uawautan pugaru kootowapa-kidauzo pidan kanaapu iti. Udaunaꞌan kootowapa-kidauzo pidan taan niꞌi naa pugaru police kaꞌu iti, uruꞌo niꞌi naa kaboota pugaru taraa-kizai iti.  
\v 59 Õkian puꞌati, punaꞌian nii, atii pukawinipinaatan ipai daunuudaꞌu aiapa-kariwai pukodita-kinaa nii.” 
\c 13  
\s1 Pidannao zowii-kao 
\p  
\v 1 Uruu dono pidannao kaawan Jesus idaꞌati, naꞌiki ĩkowaadan uꞌati, naꞌapam Pilate zowii-kidauzon Galilee Baara ikiinao pidannao Tominkaru Dapu ii, ĩkawaodapan puꞌu paꞌuza Tominkaru ati.  
\v 2 Sariapa Jesus kian ĩꞌati, “Kaiwuruꞌu ukakuwaapanuz õꞌati kaikapaꞌa, utiwaan ukowaadan õꞌati ĩmawakan kaikapaꞌa, paꞌoian idiꞌo manawun tuukii, baꞌoran Galilee Baara sannao ai?  
\v 3 Aonaa paꞌoian idiꞌo mani tuukii baꞌorainao ai, wuruꞌu ĩmawakanuz kaikapaꞌa. Aizii unao, umatanawatinkan an uꞌoian ai, umawakan nii kapam.  
\v 4 Aizii mani mooko taonawuꞌu, 18 pidannao mawakainaouz, dokoaꞌo kabaun dikian idi ĩdyaun Siloam ii, Jerusalem iaꞌoraz. Ĩꞌoian idiꞌo manawun tuukii puaitapan ipai baꞌoran Jerusalem sannao ai?  
\v 5 Õgaru, õkian aonaa paꞌoian idiꞌo mani tuukii baꞌorainao ai wuruꞌu kabaun zowianuz ĩdyaun. Aizii unao, umatanawatinkan an uꞌoian ai, umawakan nii kapam,” Jesus kian ĩꞌati. 
\s1 Paoribai makaakaꞌazoo-kaꞌo dauaꞌo 
\p  
\v 6 Jesus kowaadan diꞌitinapa-kinai kuwai. Kaikapaꞌo wuruꞌu kuwaiz: “Kainaꞌa pidan paowaꞌo dizoo-karu uuda pazakapun ii. Fig kiaꞌo udakota-kao. Atii baꞌoran dono zii kapaoribaꞌo makon naꞌiti, utukapaꞌanan naa papaoriba kaakan, mazan aonaa baudaꞌapa uikodan papaoriba aka. Baꞌoran dono umakon koshan. Atii naꞌapa umakoꞌanpan aonaa baudaꞌapa uikodan papaoriba aka.  
\v 7 Uruu idi ukian papaoriba taapiki ati. ‘Aizii idikinaudaꞌuꞌu naa wunu õawunuutaꞌanpan õpaoriba kaakan, mazan aonaa baudaꞌapa zii õikodauzon uꞌaka. Ukauꞌan, aizii pubarotaꞌa naa paꞌi ukadunaa. Aonaa kanom niꞌi naa utaapa-kao, madiwautapakaꞌa naa manawun uzaamatapan zakapu baara.’  
\v 8 Mazan paoribai taapiki kian. ‘Marinaꞌa zii shoman unaꞌan baudaꞌapaꞌa naa wunu. Õsaabaan niiz kaiman, naꞌiki õkichadan nii uoroda an õkaboota kizi nii tapiꞌiza diki, uziwu-kinaa nii, panaadon uruu daunaꞌan kaakaꞌo niiz.  
\v 9 Aizii ukaakan an baꞌoran wunu kaimanaꞌo nii unaꞌan. Mazan aizii, umakaakakan an uruu turuaꞌa naa paꞌan ubarotaꞌaka-kao,’ ukian.” 
\s1 Jesus saabaanii zun dauaꞌo 
\p  
\v 10 Baudaꞌapa kamoo Jesus kakuwaapatinan Jewnao ati, synagogue ii, Sookapa-karu Kamoon dono.  
\v 11 Uruu dono naꞌiaꞌo zun, oiaꞌo doronai zaamatapanii. 18 wunu odawuꞌu koraudinpan, aonaa naꞌapam kowas osakitapadinan.  
\v 12 Aizii Jesus tukapan oroo, sariapa ukian oꞌati, “Õdadakoo, aizii õsoꞌotan purinaa puꞌai.”  
\v 13 Udaunaꞌan upishataꞌakan naa oroo, sariapa kowas odawuꞌu sakitapadinaꞌakan. Tuukii okonaukii-kidan Tominkaru. 
\p  
\v 14 Uruu idi tuukii kazowautapaꞌo synagogue toꞌoran, patukapan idi Jesus kakudan wuruꞌu zunaz Sookapa-karu Kamoon dono. Udaunaꞌan wuruꞌu kazowautapaꞌo choochiapa-karu kian ipai pidannao ati, “Kainaꞌa 6 kamoo taa-kao, pidan kaudin-kinaa nii. Ukauꞌan uwaꞌati uruu dono uaipan an ukakuda-kao urinaa ai. Mazan Sookapa-karu Kamoon dono aonaa turuu uwaꞌatin,” ukian. 
\p  
\v 15 Sariapa Jesus dakoꞌatin uparadan, naꞌiki ukian ĩꞌati, “Unao taapinpainao kaimanainao nii kaikiniꞌi! Aonaa mooko ubuzuutauzon naꞌiki uawautauzon ubooin, oo ukawaron wunu diꞌiti, ĩtuzaꞌazon an wunu Sookapa-karu Kamoon dono?  
\v 16 Aizii mani mooko aoroꞌo Abraham takaan-daunuzo, Satan watudapaniaz 18 wunu? Aonaa mooko kapam turuu obuzuuta-kao Sookapa-karu Kamoon dono?”  
\v 17 Tuukii pidannao dakoopainao Jesus baꞌazoinpan, paabatan idi uparadan naꞌapa. Aizii baꞌorainao tuukii paꞌan ĩkonaukii-kidan patukapan ipai wuruꞌu Jesus shaꞌapatanuz kaiman kidaꞌo manawun aimaakan. 
\s1 Jesus kowaadan dyaꞌutam kuwai Tominkaru naobanai-tinan dauꞌu 
\r (Matthew 13:31-33; Mark 4:30-32) 
\p  
\v 18 Jesus kian pidannao ati, “Kanom kawan dii Tominkaru naobanai-tinan, naꞌapa dii paꞌi õkowaadanuz?” 
\p  
\v 19 Uruu idi ukian, “Kaikapaꞌo kawanuꞌo wuruꞌu Tominkaru naobanai-tinanuz. Aizii pidan paowan duusodiꞌo mustard uuda pazakapun ii. Udaunaꞌan usodaꞌakan naa udaru naꞌapa zakapu ii akaꞌo paoribai kida dokoꞌan kawan, atii kotuꞌuznao waꞌatin ĩtomaꞌanan naa pashimaka nii uwaoda kaduꞌan kida.” 
\p  
\v 20 Udaunaꞌan ukian koshan ĩꞌati, “Kanom kawan dii õkainaabatan Tominkaru naobanai-tinan. Naꞌapa dii paꞌi õkowaadanuz?”  
\v 21 Uruu idi ukian, “Kaikapaꞌo kawanuꞌo wuruꞌu Tominkaru naobanai-tinanuz. Naꞌapa zun tomauzon kawanuꞌo bread. Ozaamatan masakaudaꞌu poroom basii zoꞌati, udaunaꞌan omuudan masakaudaꞌu yeast upooda-kinaa nii, masakaudaꞌu daunaꞌan upoodaꞌakan naa udaru.” 
\s1 Mazowaꞌo paniinom dauaꞌo 
\r (Matthew 7:13-14, 21-23) 
\p  
\v 22 Aizii Jesus makopaanan dono Jerusalem iti, utominapa-kidaanan pidannao wuruꞌu udaru kidaꞌo naꞌiki duusodi kidaꞌo wiizainao kawanaꞌati.  
\v 23 Baudaꞌapa pidan naꞌii pishaan Jesus, “Naobanai, naꞌapaudaꞌum sodiꞌo nii karikaonan pidannao kazannaatinan papatakaꞌuta-kao ai paꞌoian dikin ii?” ukian. 
\p Sariapa Jesus kian ipai abatapainao ati.  
\v 24 “Maꞌozakaꞌa naa paꞌi utiwain, umorota kizi wuru idaꞌanaꞌa mazowaꞌoraz paniinom. Ushaꞌapanum kauꞌan iribaꞌo nii pidannao tiwaan pamorotan naꞌan, mazan aonaꞌo nii ĩturuan ĩmorotan.  
\v 25 Ushaꞌapanum kauꞌan ukaawan nii naꞌiti, kadapuꞌo tarataꞌakan puꞌaꞌa naa papaniinomiz. Uruu idi unaꞌian niꞌi naa ukadishitapan paniba ii, udau-daupan naa paniinom, naꞌiki ukian nii, ‘Naobanai, pudaꞌata paniinom waꞌati.’ Mazan naobanai kian nii uꞌati. ‘Aonaa õaitapan unao, aonaa õaitapan naꞌikiꞌoram uwaꞌatin.’  
\v 26 Uruu idi unao kian nii uꞌati. ‘Waaroopauzonii naꞌiki watuzauzonii shaꞌatii putuma. Naꞌii aka shaꞌatii pukakuwaapatinauzon wawiizi ii aka.’  
\v 27 Mazan ukian nii koshan unao ati. ‘Õkii shaꞌatii uꞌati, aonaa õaitapan unao, aonaa õaitapan naꞌikiꞌoram uwaꞌatin. Ukauꞌan umako õꞌai diꞌikiꞌi, ipai unao shaꞌapaapauzonao oiaꞌo.’  
\v 28 Tuukiaꞌo nii udopian, uzaadan nii tuukii naꞌiki ukuzowan nii uudako, utukapan an Abraham, Isaac, Jacob, naꞌiki ipai kotuaꞌo Tominkaru prophetinnao, mashaapan kaiman Tominkaru naobanai-tinapa-kizi ii, uwaꞌaka-kao puꞌaꞌa naa paniba ii.  
\v 29 Uruu dono iribaꞌo nii baꞌoran kaduz pidannao waꞌatin waoko iki, wakadapu iki, naꞌiki wadabaazi iki kanaapu kida. Naꞌiki ĩsakanatan nii konaukiaꞌo aroapa-karu idaꞌati, wuruꞌu Tominkaru naobanai-tinapa-kizi iaꞌoraz.  
\v 30 Uruu dono, pidannao aonaꞌo ĩtaapa-kao umanawunuꞌo nii kai, mazan diinaꞌitiꞌi umanawunuꞌo nii ĩtaapa-kao. Naꞌiki pidannao umanawunuꞌo ĩtaapa-kao kai, diinaꞌitiꞌi aonaꞌo nii ĩtaapa-kao umanawunuꞌo nii paꞌan,” Jesus kian ĩꞌati. 
\s1 Jesus kashaꞌora-kidan //  Jerusalem sannao 
\r (Matthew 23:37-39) 
\p  
\v 31 Naꞌapain Jesus kakuwaapatinan dono, pabiꞌi kida Phariseenao waꞌatin Jesus idaꞌati, naꞌiki ĩkian uꞌati, “Pumako paꞌi diꞌikiꞌi wawiizi iki. Pumako baꞌoran wiizai iti, ushaꞌapanum kauꞌan naobanai Herod dakotan pazowii-kidan pugaru.” 
\p  
\v 32 Mazan Jesus kian ĩꞌati, “Umako Herod diꞌiti, taapinaꞌoraz aitapaꞌo nii. Ukowaada uꞌati õkian, õsoꞌoopan nii oiaꞌo doronainao pidannao diꞌiki, naꞌiki õkakudan nii pidannao kida parinaa ai. Õkaudinan nii aizii, waikanaꞌan, naꞌiki idikinaudaꞌutan kamoo idaꞌa, uruu õkaꞌiitaꞌakan naa õkaudin-kizi. Kii paꞌi ukowaada uꞌati õparadan.  
\v 33 Upuꞌaꞌo nii mazan õdobatapaanan aizii, waikanaꞌan, naꞌiki baꞌoran kamoo. Aonaa turuu Tominkaru prophetin zowii-kao naꞌiam karikaonan, mazan uzowii-kao nii soo Jerusalem ii.” 
\p  
\v 34 Aizii diꞌi kaikapa Jesus paradan wiizai Jerusalem atiꞌi. Ukian, “Jerusalem, Jerusalem, pugaru diꞌikiinao pidannao zowiipauzonii Tominkaru prophetinnao. Naꞌiki ĩnao zowiauzonii paboori idi pidannao dyuuda-kariwainaouz kakuwaapaꞌanan ĩꞌati. Tuukiaꞌo padamata õaipauzon õdokobatan ipai baokopa pidannao, wuruꞌu mashaapainaouz puꞌidaꞌa, naꞌapa kuruku kasabaꞌukan kawan paudainao pakutuba waranuꞌu. Mazan aonaa ĩkashaapinaꞌazon õꞌati.  
\v 35 Uruu idi Tominkaru muudan naa ĩdyaun naꞌiki aonaꞌo niꞌi naa powaꞌa unyukunuupan wuruꞌu kabaun ĩtoriinapa kiziz. Naꞌiki õkowaadan nii aimaakan mishiꞌo, aonaꞌo nii powaꞌa ĩtukapan õgaru, atii diinaꞌitiꞌi, ĩkian donoꞌo nii zii õdauꞌan, ‘Marii Tominkaru kaimanan, wuru atiꞌi Naobanaiz, kaawaꞌoraz uaipan kawanaꞌati.’” 
\c 14  
\s1 Jesus kakudan pidan Sookapa-karu Kamoon dono 
\p  
\v 1 Baudaꞌapa kamoo Jesus makon uaroopaꞌanan Pharisee dapu iti, uruu kazowautapaꞌo pamin-Phariseennao. Aizii wuruꞌu uaroopaꞌananuz Sookapa-karu Kamoon donoꞌo. Uruu idi naꞌiaꞌa naa pidannao diꞌitapan Jesus kaimanaiman, ĩtukapaꞌazon ushaꞌapatan aimaakan.  
\v 2 Upuꞌaꞌa naa pidan poodapaꞌo utabaꞌu, naꞌiki uanoba waꞌatin Jesus idaꞌati.  
\v 3 Sariapa Jesus kian wunao atiꞌi, tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, naꞌiki Phariseenao ati. Ukian ĩꞌati, “Naꞌapa dii kakinaorii taa-kariwaiz waꞌati dyuudan shaꞌapatin-karu? Ukashaapa wakakudan karinaꞌo pidan Sookapa-karu Kamoon dono, oo aonaa?”  
\v 4 Mazan aonaa baudaꞌapa pidan dakoꞌatin Jesus paradan. Udaunaꞌan upishataꞌakan naa wuruꞌu pidanaz, sariapa ukakudaꞌakan. Udaunaꞌan udyuudan naa umakon. 
\p  
\v 5 Uruu daunaꞌan ukian naa koshan pidannao ati, “Aizii mani diꞌi unao dani, oo utapiꞌizan waotan an munapoꞌo mowaꞌun shaawata, aonaa mani usoꞌotanuzu Sookapa-karu Kamoon dono?”  
\v 6 Mazan aonaa ĩaitapan naꞌapam padakoꞌatin Jesus paradan. 
\s1 Pidan morowautapaꞌo naꞌiki kadapuꞌo dauaꞌo 
\p  
\v 7 Jesus tukapan pabiꞌi kida pidannao tuukii ĩaipan pasakanatan umanawun kidaꞌo tabai idaꞌa. Uruu idi uparadan ĩꞌati diꞌitinapa-kinai kuwai idaꞌan, kaikapaꞌo wuruꞌu ukianuz ĩꞌati:  
\v 8 “Naꞌapainim udapada-kao dono aroopaꞌo nii mazidainao diꞌiti, manaꞌa usakanataꞌanaꞌa umanawun kidaꞌo tabai idaꞌa. Panaadon kainaꞌa kadapuꞌo dapadan umanawun kidainao pidannao powaꞌaꞌo zii uꞌai.  
\v 9 Udaunaꞌan kadapuꞌo, wuruꞌu dapadaꞌoraz unao waꞌatin nii uꞌidaꞌati naꞌiki ukian nii uꞌati, ‘Marii paꞌan arawu sakanatan daꞌaꞌa,’ ukian nii. Uruu idi usakanatan niꞌi naa naꞌiam karikaonan. Uruu idaꞌan ubaꞌazootin-kida-kao.  
\v 10 Ukauꞌan naꞌapainim udapada-kao dono, manaꞌa usakanataꞌanaꞌa umanawun kidaꞌo tabai idaꞌa, mishiꞌoraiman usakanata panaꞌitinapu. Aizii kadapuꞌo wuruꞌu dapadaꞌoraz unao, utukapan idi usakanatapan naꞌii, ukian nii uꞌati. ‘Daꞌati paꞌan puwaꞌatiꞌi õpaonaru, pusakanata kizi umanawunuꞌo tabai idaꞌa.’ Uruu idi ipaiꞌo nii pidannao tukapan putaapa-kao umanawunuꞌo nii.  
\v 11 Naꞌiaꞌoram pidan tuukiaꞌo uaipan pakazowautapan pidannao, baudaꞌapa kamoo Tominkaru waranuitapa-kidan nii uruu baꞌorainao ati. Naꞌiki naꞌiaꞌoram pidan waranuitapa-kidinaꞌo, mazan baudaꞌapa kamoo Tominkaru zaamatan nii uruu kazowautapaꞌo nii baꞌorainao.” 
\p  
\v 12 Udaunaꞌan Jesus kian aroapa-kidaꞌo ati paugaru, “Naꞌapainim putoman an aroapa-karu, aonaa pudapadaꞌanaꞌa pupaonarunao, naꞌiki puꞌinawuzunao, oo puiribannao, naꞌiki kapuraatan kidainao pidannao wuruꞌu pudapu dazaba an kidainaouz. Ushaꞌapanum kauꞌan ĩnao naꞌapaꞌo nii kapam ĩaroapa-kidan pugaru, uruu naꞌapaꞌo idaꞌan ĩkawinipinaatan wuruꞌu paaroopauzonuz puꞌidaꞌa.  
\v 13 Mazan naꞌapainim putoman an aroapa-karu, pudapada mapuraataniinao, uꞌachoonnao,\f + \fr 14:13 \fq uꞌachoonnao: \ft pidan shakataꞌo aonaa unanaa patumaakan, panaadon aonaa uanoba kaimanan, oo utain, oo naꞌiaꞌoram karikaonan ushaꞌapauzin.\f* naꞌiki machiꞌika-kainao, naꞌiki ushaawunnao.  
\v 14 Unaꞌapan dono, konaukiaꞌo nii pugaru. Ushaꞌapanum kauꞌan aonaꞌo nii kowas ĩkaꞌiitan pakawadauntan wuruꞌu paaroapa-kida-kaoaz. Mazan Tominkaru kawinipinaatan nii paꞌan pugaru diinaꞌitiꞌi, ukadishita-kidan dono mawakainao pidannao, wuruꞌu izoꞌatiinao kidaz uparadan.” 
\s1 Jesus kakuwaapan tuubaruꞌo aroapa-karu dauꞌu 
\r (Matthew 22:1-10) 
\p  
\v 15 Aizii baudaꞌapa pidan Jesus min-aroapatinan, uabatan idi wuruꞌu Jesus paradanuz kaikapaꞌa, sariapa ukian Jesus ati, “Konaukiaꞌo nii zii manawun pidannao, ĩaroapa-kida-kao dono Tominkaru naobanai-tinapa-kizi ii.” 
\p  
\v 16 Mazan Jesus kian uꞌati, “Baukapaiman pidan toman udaruꞌo aroapa-karu, udapada iriba pidannao.  
\v 17 Aizii aroapa-karu kamoon donoꞌo naa, udyuudan naa papoitoru dapadankan dapada-kariwainao pidannao, marii kiziꞌi naa ipai ĩwaꞌatin, ĩaroapanaka kiziꞌi naa.  
\v 18 Mazan ipai dapada-kariwainao pidannao, kainaꞌa ĩparadan kida. 
\p “Kiwiiniꞌo kian poitorui ati, ‘Akarachii, aonaa õturuudinan. Kainaꞌa paꞌi õtorian zakapu, ukauꞌan õmakoꞌozon naꞌiti wuruꞌu õawunuutankaꞌazoonuz. Ukauꞌan aonaꞌo nii õmakon aroapa-karu diꞌiti. Pukowaada kizi naꞌapa punaobanaa ati.’ 
\p  
\v 19 “Baꞌoran kian uꞌati, ‘Akarachii, aonaa õturuudinan. Kainaꞌa paꞌi õtorian 10 boinao, kaudinainao nii zakapu ii. Ukauꞌan õmakon wuruꞌu õtiwaaꞌanan naa ĩkaudinaaban. Ukauꞌan aonaꞌo nii õmakon aroapa-karu diꞌiti.\fig boinao kaudin-kida-kao|src="HK00019.tif" size="col" ref="14:19" \fig* Pukowaada kizi naꞌapa punaobanaa ati.’ 
\p  
\v 20 “Baꞌoran kian, ‘Akarachii, aonaa õturuudinan. Diikiꞌi zii paꞌi õmazidaꞌakanuꞌu. Uruu idi aonaa õturuudinan õmakon aroapa-karu diꞌiti. Pukowaada kizi naꞌapa punaobanaa ati.’ 
\p  
\v 21 “Udaunaꞌan poitorui kiwaꞌakan naa, naꞌiki ukowaada ipai panaobanaa ati wuruꞌu parada-karu kidaz. Uruu idi tuukii unaobanaa toꞌoran. Udaunaꞌan ukian papoitoru ati. ‘Kadiman, aizii õaiapa pumakon ipai kazoo kidaꞌo dunapo kawanaꞌati naꞌiki mazoo kidaꞌo dunapo kawanaꞌati wuruꞌu donoi an kidaꞌoraz. Punanaka kizi daꞌati wuruꞌu mapuraataniinao kida pidannao, machiꞌika-kainao, ushaawunnao, naꞌiki tokoozaꞌuupainao kida.’ 
\p  
\v 22 “Uruu idi poitorui makon padyuuda-kao kawanaꞌati. Udaunaꞌan ukaawan naa, naꞌiki ukian panaobanaa ati. ‘Kainaꞌaꞌa naa õkaawa-kidan pidannao puparadan kawanaꞌati, mazan kainaꞌa zii tabai mawazoo kidaꞌo.’ 
\p  
\v 23 “Uruu idi naobanai kian papoitoru ati. ‘Aizii pumako naꞌiki pukoraꞌuu donoi tokon ii aka, naꞌiki donoi dawun ii aka punaꞌaka kizi pidannao daꞌatiꞌi wuruꞌu mashaapainao kidaz naꞌiiꞌaka. Marii ĩkawazootan õdapu paida.’ 
\p  
\v 24 “Pidannao kaawan daunaꞌan, naobanai kian. ‘Aizii õkian nii unao ati, aonaꞌo nii baudaꞌapa pidan, wuruꞌu dapada-kariwainaouz padamata mawaꞌatiꞌizoo-kainaouz, tiwaan õwanyukunuu idionaa, aonaa masakaudaꞌu,’ ukian ĩꞌati.” 
\s1 Diꞌitinapa-karu kiwiin kaudin-karu uaꞌii Jesus ati 
\r (Matthew 5:13; 10:37-38; Mark 9:50) 
\p  
\v 25 Baudaꞌapa kamoo, iriba pidannao makon kasabaꞌu-kasabaꞌuan Jesus dawuꞌati. Pamakopa-kizi an, Jesus mashaadinaanan, naꞌiki ukian ĩꞌati.  
\v 26 “Naꞌiaꞌoram pidan tominpaꞌo naꞌiki aipinaꞌo õpoitoru nii, mazan tuukiaꞌo manawun umarainpan pairibannao, padaro, paudaiaro, paudainao, paꞌinawuzunao naꞌiki padadakoonao pamarainpan ai õgaru, naꞌiki tuukiaꞌo umarainpan pamashaapan kaiman oo tuukiaꞌo ukarodinpan, aonaa turuu udaꞌanan õgaru, naꞌiki ukaudinan õtuma.  
\v 27 Naꞌiaꞌoram pidan aonaꞌo unaꞌakaꞌazon pacrossannaa,\f + \fr 14:27 \fq unaꞌakaꞌazon pacrossannaa: \ft ubaiaapan kashaꞌoraꞌo oo uzowii-kao nii padaꞌanpan dikin ii Jesus.\f* aonaa turuu udaꞌanan naꞌiki ukaudinan õtuma. Aizii naꞌiaꞌoram pidan aonaꞌo uaipan pazowii-kao õgaru dikin ii, aonaa turuu udaꞌanan õgaru, naꞌiki ukaudinan õtuma. 
\p  
\v 28 “Naꞌiaꞌoram baudaꞌapa pidan unao biiꞌi kaidaꞌaꞌa, tomaꞌo udaruꞌo kabaun, pamadiꞌitapakan puꞌu naꞌapaudaꞌum nii puraata pakaiwaan patoma-kinaa nii naꞌiki paipai-kinaa nii wuruꞌu padapuz?  
\v 29 Mazan pamadiꞌitinapakan puꞌu, upuꞌu zii utoman kabaun wiizi nii, naꞌiki usakitaꞌakan naa kabaun toronnaa kida nii. Mazan aonaꞌa naa ukaꞌiitan paipaian wuruꞌu kabaun patomaꞌazooniaz. Aizii ipai pidannao dobaapainao kida naꞌan, pakawan zii ĩtukapan utoron kida sakitinpan. Uruu idi ĩbanikiitan niizu, naꞌiki ĩshaazootinan nii wuru dauꞌaꞌa pidan tomaꞌazoꞌoraz padamata kabaun.  
\v 30 Naꞌiki ĩkian nii udauꞌan. ‘Akaa, kotuaꞌa naa arawu sakitan padapu toronnaꞌa, atii diꞌi aonaa zii ushaꞌapatauanuz, aonaa naꞌapainim nii uipaianuz’ ĩkian nii udauꞌan. 
\p  
\v 31 “Aizii mani, king dakotan an pamizaataakapan, naꞌiki kainaꞌa 10,000 usoldyaannao. Umizaataakapaꞌazon baꞌoran king tuma. Aizii wuruꞌu baꞌoran king idaꞌa 20,000 soldyaanao, powaꞌaꞌo zii manawun ĩiriban usoldyaannao ai. Aonaꞌo nii mani mooko usakanatan naꞌiki udiꞌitinpan kiwiin pamizaataakapan uaꞌii, utukapa kizi paturuan naꞌiki pakaꞌiitan pamizaataakapan baꞌoran king tuma, dobataꞌo zii usoldyaannao paꞌai?  
\v 32 Aizii uaitapan an pamaturuukan utuma, sariaapaꞌo nii udyuuda-kidan paparadan baꞌoran king diꞌiti umunapon puꞌu zii, ukowaada-kidan uꞌati aonaꞌa naa umizaataakapaꞌazon, mazan ĩkaimanaaka kiziꞌi naa powaa iti.” 
\p  
\v 33 Udaunaꞌan Jesus kian koshan ĩꞌati, “Naꞌapa kapam pidan kaudinaꞌazon an õꞌati. Marii udiꞌitinpan kiwiin. Aizii uwaꞌakaꞌazon an mishi wuruꞌu pamarainapanii kidaz, pairibannao naꞌiki ipai aimaakan kida. Naꞌapaꞌo pidan turuu paꞌan ukaudinan õꞌati. 
\p  
\v 34 “Kaimanaꞌo wuruꞌu duwuz, mazan duwu manaun anaꞌa naa, aonaa naꞌapam ukuzubaa-kao powaa iti.  
\v 35 Uruu idi aonaa powaꞌa ukaimanan, atii paoribai diꞌiti, aonaa ukaimanan. Uruu idi ukabootaꞌaka-kao niꞌi naa. Pukakinaon an puabataꞌa naa kakinaorii!” 
\c 15  
\s1 Waziwadinaꞌo kaznizo dauaꞌo 
\r (Matthew 18:12-14) 
\p  
\v 1 Baudaꞌapa kamoo, iriba pidannao zaamaapauzonao tax puraatannaa naꞌiki baꞌoran oiainao pidannao kaawan ĩabataꞌanan Jesus kuwaa.  
\v 2 Uruu idi Phariseenao, naꞌiki kainaꞌa baꞌorainao tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, ĩnao kadakoinpan paꞌatiaaka kida Jesus dauꞌu. Kaikapaꞌo wuruꞌu ĩkianuz: “Arawu naubaa zii pidannao kaawan paꞌidaꞌatiꞌi, wuruꞌu aitapa-kariwainao kidaz ĩshaꞌapaapan dikauda kidaꞌo aimaakan, atii uaroapa zii ĩtuma,” ĩkian. 
\p  
\v 3 Sariapa Jesus paradan diꞌitinapa-kinai kuwai idaꞌan ĩꞌati. Kaikapaꞌo wuruꞌu ukianuz.  
\v 4 “Dii mani unao aroapatin-kidan an 100 uꞌuza kaznizonao baara ii aka, aizii mani baudaꞌapa kaznizo waziwadinan pairibannao ai. Naꞌapa dii mani pushaꞌapatinan? Aonaa mani puwaꞌakaꞌakan naꞌii ipai daunuudaꞌu wuruꞌu iribainaouz kaznizonao, pudawataꞌanan idi wuruꞌu baudaꞌapaꞌoraz kaznizo waziwadinan? Mishi pudawatinan nii udauꞌu diꞌiiꞌakaꞌa atii puikodanuzu.  
\v 5 Aizii puikodan idi wuruꞌu waziwadinaꞌoraz kaznizo, tuukii pukonaukii-kidanuz naꞌiki sariapa pudokobatanuz.  
\v 6 Udaunaꞌan pudokobatan naaz atii pudapu iti. Aizii pukaawan sariapa pudapada-kidan pupaonarunao, naꞌiki pudapu dazaba an kidainao pidannao, naꞌiki pukian ĩꞌati. ‘Tuukii manawun õkonaukian aizii, ushaꞌapanum kauꞌan õikodan idi õꞌuza waziwadinaꞌo pairibannao ai. Ukauꞌan õaipan aizii wakonaukian baokopa.’ 
\p  
\v 7 “Aizii õkowaadaꞌazon aimaakan unao ati. Tuukiaꞌo nii manawun konaukii-karu aokazi ii, baudaꞌapaꞌo pidan tanawatinan an paꞌoian ai. Wunao konaukii-kida-kao aiaꞌa, iribainaouz pidannao, aonaꞌoraz naa ĩꞌitiiman kanom ai patanawatinan powaꞌa.” 
\s1 Zuna waziwadaꞌo papuraatan 
\p  
\v 8 Jesus kian koshan, “Aizii mani zun tiwaꞌo padiriꞌidan papuraatan sodi kida. Kainaꞌaꞌa naa okasabaꞌukan 10 wiziꞌi kidaꞌo puraata.\f + \fr 15:8 \fq 10 wiziꞌi kidaꞌo puraata: \ft Greek paradan idaꞌan drachmas. Baudaꞌapa drachma, baudaꞌapaꞌo kamoo kaudin-karu winipinaa.\f* Baudaꞌapa kamoo odobaa-kidan naꞌiki owaziwadan baudaꞌapa papuraatan. Naꞌapam nii puaitapan oshaꞌapatinan? Sariaapaꞌo nii osuuan palampan odorotan wuruꞌu puraataz, udaunaꞌan oparauan nii ipai padapu nazoo, odorotan papuraatan kaimanaiman ipai kabaun nazo an, atii oikodanuzu.  
\v 9 Aizii oikodan daunaꞌanazu, sariapa odapadan baokopa papaonarunao, naꞌiki pidannao wuruꞌu padapu dazaba an kidaꞌoraz ĩmashaapan. Uruu idi okian ĩꞌati. ‘Tuukii manawun õkonaukian aizii, õikodan idi õwaziwada nii õpuraatan. Õaiapa baokopa ukonaukian õtuma aizii.’”  
\v 10 Udaunaꞌan Jesus kian ĩꞌati, “Aizii õkowaadan nii uꞌati aimaakan. Naꞌapaꞌo nii kapam Tominkaru angelinnao konaukian tuukii aokazi ii, baudaꞌapaꞌo pidan tanawatinan an paꞌoian ai.” 
\s1 Pidan konaukii-kidan paudani kaawan powaa ati 
\p  
\v 11 Udaunaꞌan powaꞌa zii koshan Jesus kian ĩꞌati, “Kainaꞌa pidan dyaꞌutamaꞌo udainao daonaioranao.  
\v 12 Aizii dawuꞌichan kian padaru ati. ‘Paapaa, kaiꞌi naa õaipan putaan õꞌati aimaakan kida, naꞌiki pushaꞌapauz kida, wuruꞌu õzaamatan niꞌoraz kida pumawakan daunaꞌan.’ Uruu idi ĩdaru buutan naa ĩkawanaꞌati ipai wuruꞌu pazaamatapanii kidaz amazada, naꞌiki uzainao, naꞌiki ipai baꞌoran aimaakan kida, ubuutan naaz ĩkawanaꞌati.  
\v 13 Aonaa zii naꞌapaudaꞌum kamoo dobatan, uruꞌu naa udani wuruꞌu udawuꞌichanuz selliaꞌakan naa ipai amazada, naꞌiki baꞌoran aimaakan kida, wuruꞌu buuta-kariwaiz paꞌati. Uruu daunaꞌan, umakon naa munapo, munapo baꞌoran wiizai iti. Unaꞌaka ipai daunuudaꞌu papuraatan wuruꞌu taa-kariwai kidaz ushaꞌapauz winipinaa nii. Naꞌii akaꞌa naa umashaapan, ukaiwaan naa naꞌiki ukabootan naa papuraatan madoronaa-daun.  
\v 14 Aizii uipaian daunaꞌan kaiman-daun papuraatan, uruꞌu naa zamazi kaawan tuukii, uruu wiizai diꞌiiꞌaka. Aizii uruu udopian naa, aonaꞌa naa uikodan pawanyukunuu nii.  
\v 15 Uruu idi umakon pidan naꞌii san diꞌiti, naꞌiki upishaan naa pakaudin-kizi nii uꞌati. Uruu idi pidan zaamatan naa uruu taapaꞌo nii paꞌuza kooshinao.  
\v 16 Naꞌiaꞌa naa ukaudinan, naꞌiki unaꞌazootapan naa kooshinao wanyukunuu idionaa kida. Kiaꞌazoo uaipan panikan abaapa wuruꞌu kooshinao wanyukunuu idionaa kidaz. Mazan aonaa kanom taan uwanyukunuu nii.\fig daonaiora waꞌakaꞌo padaru, udaunaꞌan ukaudinan utaapan kooshinao|src="CN01759B.tif" size="col" ref="15:13-16" \fig* 
\p  
\v 17 “Baudaꞌapa kamoo udiꞌitinpan, uruu idi ukian paaipan ati, ‘Naꞌapaudaꞌum kainaꞌa õdaru poitorunao? Ĩnao karikaonan paꞌan ĩwanyukunuu taa-kao, naꞌiki ĩaroopan nii abaapa, atii kainaꞌaꞌo nii zii ĩwanyukunuu waꞌakun kida. Aizii kainaꞌa õgaru daꞌanaꞌa õpatakaꞌutinan atii naꞌapaꞌo nii õmawakan õzamazin idi.  
\v 18 Õkiwan niꞌi naa mooko powaa iti õdaru diꞌiti, naꞌiki õkian nii uꞌati, “Paapaa, õshaꞌapata zii mishi oiaꞌo aimaakan Tominkaru ati, naꞌiki pugaru ati.  
\v 19 Aonaa turuu powaꞌa aizii pudakotan õgaru pudani nii, mazan aizii putaapaꞌa naa õgaru, naꞌapa putaapauzon kawan pupoitorunao.” Õkian nii õdaru ati,’ ukian.  
\v 20 Uruu idi ukadishitan, mazan umakoꞌokan naa. Naꞌikiꞌi naa umakon atii umaonapatan. Munapo zii udaru tukapan uwaꞌatin dunapota. Tuukii ukamunan-kidanuzu. Uruu idi sariapa umakon uꞌidiꞌiti, kadimanaꞌo idaꞌan. Ukaawan paudani diꞌiti, sariapa udokobatanuzu naꞌiki ukissitanuzu pakaozoo ati.  
\v 21 Aizii udani kian uꞌati. ‘Paapaa, õshaꞌapata zii mishi oiaꞌo aimaakan Tominkaru ati, naꞌiki pugaru ati. Aonaa turuu powaꞌa aizii pudakotan õgaru pudani nii.’  
\v 22 Mazan sariapa udaru dapadan papoitorunao naꞌiki ukian ĩꞌati. ‘Kadiman, unaꞌaka umanawunuꞌo kamicha ukaiwadan nii, naꞌiki unaꞌaka kaꞌusabai uꞌati, naꞌiki unaꞌaka kapam dazkidii ukaiwadan nii.  
\v 23 Udaunaꞌan umako paꞌi uzowiinaka kizi kakiwiniꞌo tapiꞌiza, waaroapa kizi aizii, naꞌiki wakonaukii kizi baokopa.  
\v 24 Ushaꞌapanum kauꞌan, diꞌoraz õdani mainaabatinaꞌoraꞌa naa, mazan diꞌi uaidinan aizii kakupa, naꞌiki uruu pozawataꞌo waꞌai, mazan mashaꞌapakiaka ukaawan naꞌiki uikodin waunao powaa ati.’ Aizii poitoruinao shaꞌapatan daunaꞌan ipai aimaakan, uruꞌu naa ĩaroopan. 
\p  
\v 25 “Aizii baꞌoran udani, wuruꞌu tunarunaouz, makoꞌo zakapu iti uruu naꞌapain. Udaunaꞌan upadantan naa, aizii umaonapatan puꞌaꞌa naa padapu ati, uabata shamoro aran, naꞌiki pidannao konaupan.  
\v 26 Uruu idi udapadan baudaꞌapa poitorui naꞌiki upishaan uruu. ‘Kanom kaiwuruꞌu kainao shaꞌapaapaniazuꞌu?’ ukian uꞌati.  
\v 27 Poitorui kian uꞌati. ‘Kainaꞌa puꞌinawuzu kaawan powaa ati. Uruu idi pudaru zowii-kidan tapiꞌiza ukakiwinidapaniaz aroapa-kinai nii. Ushaꞌapanum kauꞌan ukonaukii-kidan idi ukaawan kaiman powaa ati, aonaa kanom shaꞌapan uꞌati.’  
\v 28 Mazan tuukii utoꞌoran, uruu idi aonaa umorotan kabaun nazo iti. Sariapa udaru makon uꞌidiꞌiti, naꞌiki tuukii uaipan pamorota-kidanuz kabaun nazo iti.  
\v 29 Mazan sariapa udani dakoꞌatiautapaꞌakan uparadan. Ukian padaru ati. ‘Kotuaꞌikiꞌi naa õkaudinan puꞌati, naꞌapa poitorui kawan, naꞌiki aonaa naꞌapainim zii õdikintapauzon puparadan, oo õmashaꞌapatakan pudyuudanii õshaꞌapatan. Mazan upuꞌu zii aonaa zoobaba puzowiauzon boogi\f + \fr 15:29 \fq boogi: \ft English idaꞌan, goat.\f* õꞌati, õkonaunamadin-kinaa nii õpaonarunao tuma.  
\v 30 Mazan aizii dii pudani kaawan, mainaabataꞌo kaiman-daun aimaakan wuruꞌu putaanii kidaz uꞌati. Ukabootan puraata soo madoronaa-ziiwanao zunnao\f + \fr 15:30 \fq madoronaa-ziiwanao zunnao: \ft ĩnao zaamaapauzonao puraata pakiaapa-kidinan dikin ii.\f* dauꞌati. Mazan aizii diꞌi ukaawan idi, puzowii-kidan kakiwiniꞌo tapiꞌiza.’ 
\p  
\v 31 “ ‘Õdani,’ udaru kian uꞌati. ‘Mishi pugaru karikaonan punaꞌan õtuma, ukauꞌan ipai daunuudaꞌu wuruꞌu aimaakan õtaapanii kidaz, puꞌidiwau paꞌidiwaru wuruꞌu.  
\v 32 Mazan aonaa turuu wamakonaukii-kidakan wuruꞌu puꞌinawuzu kaawanuz. Ushaꞌapanum kauꞌan mainaabatinaꞌo uruu, mazan diꞌi uaidinan aizii kakupa, naꞌiki uruu pozawataꞌo, mazan mashaꞌapakiaka ukaawan powaa ati waꞌidaꞌati.’” 
\c 16  
\s1 Poitorui aitapaꞌo pashaꞌapatinan diinaꞌitiꞌo tannaa nii 
\p  
\v 1 Jesus kian patominapa-kidaniinao ati, “Kainaꞌa baudaꞌapa pidan kapuraatanuꞌo, naꞌiki kainaꞌa upoitoru awunuutapaꞌo ipai utaapanii kida aimaakan, naꞌiki uruu atiꞌo nii aimaakan kida kawinipinaata-kao. Baudaꞌapa kamoo, naobanai abatan papoitoru kaiwaapan, puraata mainaaba-daun.  
\v 2 Uruu idi udapada-kidanuzu naꞌiki ukian uꞌati. ‘Mishii, naꞌapaꞌoram kuwai kaiwuruꞌu õabataniaz pudauꞌan. Naꞌapa dii pushaꞌapaapan õpuraatan? Aizii õaiapa õtukapan kaiman-daun pusaadanii kida aimaakan pukaaritan idaꞌa. Naꞌiki ipai õaipan pusaadan naꞌapaudaꞌum kainaꞌa aimaakan kida, naꞌiki õpuraatan. Õaiapa õtukapan ipai aimaakan patumaaka. Ushaꞌapanum kauꞌan uruu daunaꞌan, aonaa powaꞌa õaipan pukaudinan õꞌati oo aonaꞌo niꞌi naa powaꞌa pukazowautapan aimaakan wuruꞌu õtaapanii kidaz.’ 
\p  
\v 3 “Uruu idi poitorui diꞌitinpan, naꞌiki ukian paaipan ati. ‘Akarachii, aizii õnaobanaa muuda-kidaꞌazon õgaru õkaudin-kizi ai. Naꞌapa dii paꞌi õshaꞌapatinan? Asakiꞌi. Aonaa paꞌi õturuan õkaudinan dadaraꞌo kaudin-kizai dauꞌu, aonaa õkaꞌiitan õkichadan imiꞌi. Naꞌiki õgaru naobanai-tinpauzo, aonaa õkaꞌiitan õpishautan aimaakan pidannao ai, kakibaꞌazonnaꞌo niꞌi naa õnaꞌapainpan an.’  
\v 4 Uruu idi udiꞌitinpan tuukii. Udaunaꞌan ukian, ‘Aizii õaitapa naꞌapam nii õshaꞌapatinan. Õkapaonarutinan nii kai, aizii paꞌi õnaobanaa kabootan donoꞌo naa õgaru õkaudin-kizi ai, kainaꞌaꞌo nii õpaonarunao, kamunanuꞌo nii õꞌati, naꞌiki morota-kidaꞌo nii õgaru padapu iti,’ ukian. 
\p  
\v 5 “Udaunaꞌan udapadan naa baudaꞌapa kida pidannao wuruꞌu mawinipinaatapainao kidaz unaobanaa, naꞌiki upishaan naa ĩdyaun. Kiwiiniꞌo pidan ati ukian. ‘Naꞌapaudaꞌum dii pumawinipinaatapan õnaobanaa?’  
\v 6 ‘100 moto kiwinii õmawinipinaatapan uꞌai,’ ukian uꞌati. Uruu idi usoꞌotan uadowanchin kaaritannaa. Naꞌiki ukian uꞌati. ‘Dii kaarita idaꞌa usaadinpan wuruꞌu pumawinipinaatapaniaz. Mazan aizii õapowaadan nii puadowanchin puꞌati, ukauꞌan pukawinipinaatan nii soo 50 karikaonan. Ukauꞌan naꞌapaꞌa naa aizii pusaada kai daꞌaꞌa, naobanai tukapan nii.’ 
\p  
\v 7 “Udaunaꞌan upishaan naa baꞌoran. ‘Pugaru mani, naꞌapaudaꞌum pumawinipinaatapan õnaobanaa?’ Ukian, ‘Õgaru, 100 saako poroom, õmawinipinaatapan uꞌai.’ Uruu idi usoꞌotan koshan uadowanchin kaaritannaa naꞌiki ukian. ‘Dii kaarita idaꞌa usaadinpan wuruꞌu pumawinipinaatapaniaz, mazan aizii õapowaadan nii puadowanchin puꞌati, ukauꞌan pukawinipinaatan nii soo 80 saako karikaonan. Ukauꞌan naꞌapaꞌa naa aizii pusaada kai daꞌaꞌa kaarita idaꞌa, naobanai tukapan nii.’ 
\p  
\v 8 “Uruu idi naobanai kian dikaudaꞌo papoitoru dauꞌan. ‘Uaitapa mishi naꞌapam padiꞌitinpan naꞌiki uaitapa naꞌapam pakaiwainan diinaꞌitiꞌo tannaa nii.’” Jesus kian koshan, “Pidannao diꞌitinpauzonao soo pakapuraatanun dauꞌu, ĩaitapa paꞌan naꞌapam pakaiwainan, ĩaitapa naꞌapam pashaꞌapatan aimaakan pairibannao ati pakaimandin-kinaa nii. Ĩaitapa paꞌan naꞌapam pashaꞌapatan aimaakan, wunao aiaꞌa pidannao mashaapainaouz Tominkaru ati.” 
\p  
\v 9 Powaꞌa zii koshan Jesus kian ĩꞌati, “Marii kiziꞌi naa unao aitapan aizii naꞌapam ukaiwaan wuruꞌu uikodanii kidaz aimaakan. Uaitapa kizi naꞌapam ukaimandinan, naꞌiki ukapaonarutin utaapanii kida aimaakan idaꞌan. Naꞌiki diinaꞌitiꞌi aonaan donoꞌo naa aimaakan kida naꞌiki puraata kaiwaa-kao, mazan kainaꞌaꞌo nii paꞌan kamunanuꞌo nii puꞌati naꞌiki morota-kidaꞌo nii pugaru karikaonanuꞌo mashaapa-kizai iti. 
\p  
\v 10 “Naꞌiaꞌoram pidan kaimanaꞌo utaapan masakaudaꞌuꞌo aimaakan taapa-kida-kao paꞌati, naꞌapaꞌo nii kapam kaimanaꞌo nii utaapan diriꞌiꞌo aimaakan taapa-kida-kao an paꞌati. Mazan aizii pidan aonaꞌoraz utaapan kaiman aimaakan wuruꞌu masakaudaꞌuꞌoraz taapa-kida-kao paꞌati, naꞌapaꞌo nii kapam aonaꞌo nii utaapan kaiman udaruꞌo aimaakan, wuruꞌu taapa-kida-kao an paꞌati.  
\v 11 Aizii unao, umaaitapakan an ukaiwaan oo utaapan kaiman shaꞌapauzii kai, ukauꞌan aonaꞌo nii uturuan utaapan wuruꞌu kaimanaꞌo, oo umanawun kidaꞌo aimaakan taapa-kida-kariwai niꞌoraz uꞌati, diinaꞌitiꞌi aokazi ii.  
\v 12 Aizii umataapakan idi kaiman baꞌoran pidan shaꞌapauz kai, aonaa turuu kaimanaꞌo oo umanawunuꞌo aimaakan taa-kao uꞌati diinaꞌitiꞌi, wuruꞌu uꞌidiwau niꞌoraz padamata aokazi ii. 
\p  
\v 13 “Aonaa turuu poitorui kaudinan dyaꞌutamaꞌo naobanainao ati. Panaadon utoꞌora-kizaitapan nii baudaꞌapa, naꞌiki umarainpan nii baꞌoran. Kaimanaꞌo nii uizoꞌatin baudaꞌapa, naꞌiki ukashadapan nii baꞌoran. Ukauꞌan naꞌapa kapam kai, aonaa turuu pidan naobanaitapan Tominkaru naꞌiki puraata.” 
\s1 Baꞌoran kida Jesus kakinaori 
\r (Matthew 11:12-13; 5:31-32; Mark 10:11-12) 
\p  
\v 14 Aizii Phariseenao abatan idi wuruꞌu Jesus kakuwaapatinanuz kaikapaꞌa, tuukii ĩbanikiitan wuruꞌu ukuwaa kidaz. Ushaꞌapanum kauꞌan, ĩnao tuukii ĩmarainpan kapuraatan-karu.  
\v 15 Uruu idi Jesus kian ĩꞌati, “Unao manawun, kaimanainao pidannao kawanuꞌo uaipan utukapa-kao. Mazan Tominkaru aitapanii kaiman-daun unyukunuu. Aizii ipai aimaakan kida wuruꞌu umanawunuꞌoraz pidannao tukapan kai, mazan Tominkaru tukapan uruu kida aimaakan, madiwautapa-kaꞌo karikaonan. 
\p  
\v 16 “Aizii kakinaorii, wuruꞌu Moses saadauzonii kidaz kotuaꞌa naa, naꞌiki wuruꞌu kotuaꞌo Tominkaru prophetinnao saadauzonii kidaz, kaimanaꞌo mashaapa-karu dauaꞌo Tominkaru tuma. Uruu kida kuwai maꞌozaka ukowaadapauzo-kao, atii John Chikaawunuupauzo kaudinan diꞌiti. Uruu daunaꞌan Kaimanaꞌo Kuwai Tominkaru naobanai-tinan dauaꞌo kowaadapa-kaoaꞌa naa ipai pidannao ati. Uruu idi tuukii padamata pidannao tiwaan pamorotan Tominkaru naobanai-tinapa-kizi iti.  
\v 17 Mashaꞌapannaꞌo nii paꞌan aokazi naꞌiki imiꞌi baara mainaabatinan, mazan wuruꞌu kakinaorii paradannaa sodi kidaz, aonaꞌo nii baudaꞌapa umainaabata-kao. 
\p  
\v 18 “Naꞌiaꞌoram pidan muudan dono paudaiaro, udaunaꞌan umazidan baꞌoran zun tuma, utoman oiaꞌo wuruꞌu ubaꞌorantapan idi. Naꞌiki naꞌiaꞌoram daonaiora zaamatan paudaiaro nii wuruꞌu muuda-kariwaiz zun, utoman kapam oiaꞌo pabaꞌorantapan idaꞌan.” 
\s1 Pidan kapuraatanuꞌo naꞌiki Lazarus dauaꞌo 
\p  
\v 19 Udaunaꞌan Jesus kian naa koshan, “Baukapaiman kainaꞌa pidan kapuraatanuꞌo, naꞌiki umanawunuꞌo umashaapan. Ukamichan umanawun kida naꞌiki kawinipinaa kidaꞌo paꞌidiwaru. Naꞌiki uwanyukunuu nii toma-kao umanawun kidaꞌo kapam. 
\p  
\v 20 “Aizii udapu korarannaa paniinomizinaa ii, kainaꞌa patakaꞌutinaꞌo pidan sakanatapauzo naꞌii. Aizii wuruꞌu pidanaz ipaiꞌo umada kabishon, Lazarus kiaꞌo uꞌuu. Ipai kamoo daꞌi unaꞌakauzo-kao naꞌati.  
\v 21 Unaꞌazootinaꞌanan kowas kapuraatanuꞌo wanyukunuu unuba kida dauꞌan. Atii unaꞌian nii usakanatapan, arimarakanao pizoodapan naa ubisho kida umada idaꞌan. 
\p  
\v 22 “Baudaꞌapa kamoo Lazarus mawakan naa kowas. Mazan sariapa angelnao naꞌakan uruu aokazi iti. Uruu idi naꞌiaꞌa naa kaiman usakanatapan Abraham dazabaꞌa. Kadiman aka uruu daunaꞌan, kapuraatanuꞌo pidan mawakan naa kapam, naꞌiki udida-kao.  
\v 23 Uruu idi sariapa paꞌan unaꞌaka-kao oiainao pidannao mashaapa-kizi iti. Naꞌiaꞌa naa kapuraatanuꞌo pidan baiatan tuukii kaziwaꞌo. 
\p “Aizii uawunuupan aokazi iti. Sariapa utukapan Abraham munapo, naꞌiki utukapa Lazarus sakanatapan udazabaꞌa.  
\v 24 Uruu idi ukadakon. ‘Õdaru Abraham, pukamunan-kida õgaru, pudyuuda Lazarus damotan pakaꞌu shuwu wunu diꞌiti, naꞌiki marii uwaꞌatin õꞌidaꞌati, uwadidii kizi õninoba. Ushaꞌapanum kauꞌan tuukii manawun õbaiatan wiichaꞌo, õmashaapan idi tikazi wuꞌu.’ 
\p  
\v 25 “Mazan Abraham kian uꞌati. ‘Õdani, pukakupan dono puaitapa naꞌapam pumashaapan kaiman konaukii, naꞌiki ipai aimaakan puꞌidaꞌa. Mazan Lazarus uruu dono upatakaꞌutinan, aonaa kanom nii uꞌidaꞌa. Mazan aizii kaimanaꞌa naa naꞌiki konaukii paꞌan umashaapan daꞌaꞌa, pupatakaꞌutinan puꞌu, naꞌiki pubaiatan puꞌu kaziwaꞌo naꞌii.  
\v 26 Naꞌiki aonaa naꞌapam wakaminkaꞌutan pugaru, diinaꞌa kazowaꞌo, naꞌiki munapoꞌo manawun kaꞌunaru awautapaꞌo pugaru waꞌai. Aonaa naꞌapam pidan makon diꞌikiꞌi, pugaru diꞌiti. Naꞌiki aonaa naꞌapam kapam pidan waꞌatin daꞌatiꞌi pugaru diꞌiki,’ ukian uꞌati. 
\p  
\v 27 “Uruu idi kapuraatanuꞌo kian, ‘Õdaru Abraham, pudyuuda mooko paꞌi Lazarus õdaru dapu iti, õiribannao diꞌiti.  
\v 28 Kainaꞌii kai bakaꞌiaudaꞌu õꞌinawuzunao. Marii kizi ukakinaowankan ĩdyaun ĩtanawatin kizi paꞌoian ai, aonaa kizi ĩwaꞌatin pamawakan daunaꞌan daꞌatiꞌi, patakaꞌutin-kizai idaꞌati.’ 
\p  
\v 29 “Mazan Abraham kian uꞌati. ‘Kainaꞌa Moses saadanii naꞌiki kotuaꞌo Tominkaru prophetinnao saadanii kakinaorii kida kaarita idaꞌa. Marii ĩabatan naꞌiki ĩizoꞌatin wuruꞌu parada-karu kidaz.’ 
\p  
\v 30 “Mazan kapuraatanuꞌo pidan kian. ‘Õdaru Abraham, upuꞌu aonaꞌo nii ĩabataꞌazon wuruꞌu parada-karu kidaz. Mazan aizii pidan mawakaꞌo naꞌiki tukapaꞌo wuruꞌu patakaꞌutin-kizaiz kadishita-kida-kao an, kakuwaapaꞌanaꞌo nii ĩꞌidiꞌiti, sariaapaꞌo nii paꞌan ĩmishidan ukuwaa, naꞌiki ĩtanawatinan nii paꞌoian ai.’ 
\p  
\v 31 “Mazan Abraham kian uꞌati. ‘Aizii ĩmaabataꞌazookan an kakinaorii wuruꞌu Moses, naꞌiki kotuaꞌo Tominkaru prophetinnao saadanii kidaz, ukauꞌan naꞌapaꞌo nii kapam, aonaꞌo nii ĩabataꞌazon pidan kadishitaꞌo pamawaka-kizi iki kuwaa.’” 
\c 17  
\s1 Pidan shaꞌapatan dauaꞌo //  oiaꞌo aimaakan 
\r (Matthew 18:6-7, 21-22; Mark 9:42) 
\p  
\v 1-2 Jesus kian patominapa-kidaniinao ati. “Kainaꞌaꞌo nii oiaꞌo aimaakan kida shaꞌapata-kida-kao pidannao ati. Mazan kashaꞌoraꞌo nii manawun pidan baiaapan, ushaꞌapata-kidan dikin ii oiaꞌo aimaakan baꞌoran pidan ati. Kaiman zii mani padamata udaruꞌo boodapa-kinai kuba sukuruuta-kao an ukanau kadu iki, udaunaꞌan ukaboota-kao paran baoko iti, ushaꞌapata-kidan ai oiaꞌo aimaakan baꞌorainao ati.  
\v 3 Ukauꞌan uaitapa kizi paꞌi naꞌapam ushaꞌapatinan. 
\p “Aizii naꞌapainim puꞌinawuzu shaꞌapatan oiaꞌo, pukakinao uruu maꞌozakaꞌo idaꞌan. Aizii ukian an puꞌati, ‘Aka, mishiꞌo mishi wuruꞌu õshaꞌapatanuz oiaꞌo aimaakan.’ Uruu daunaꞌan pumarinaꞌataꞌa naa wuruꞌu ushaꞌapataniaz oiaꞌo.  
\v 4 Aizii ushaꞌapatan an 7 oiaꞌo aimaakan puꞌati, baudaꞌapaꞌo kamoo idaꞌa. Mazan karikaonan pashaꞌapatan kawanaꞌati oiaꞌo puꞌati, uwaꞌatin naꞌiki ukian puꞌati. ‘Kashaꞌora õꞌati õshaꞌapatan oiaꞌo aimaakan puꞌati.’ Pumishida uparadan, naꞌiki aonaa putoꞌora-kizaitapaꞌanaꞌa uruu, naꞌiki pumarinaꞌata wuruꞌu ushaꞌapataniaz oiaꞌo.” 
\s1 Mishida-karu dauaꞌo powaꞌa zii 
\p  
\v 5 Aizii 12 Jesus tominapa-kidaniinaouz kian uꞌati, “Putaa shoman wamishida-kinaa nii powaꞌa zii.” 
\p  
\v 6 Jesus kian ĩꞌati, “Umishidan an masakaudaꞌu, naꞌapa mani mustard uuda sodi kawan, turuu ukian udaruꞌo atamun kadunaa ati, ‘Pusoꞌotin diꞌiki, naꞌiki pusakitin paran baoko ii.’ Turuu umishidan puparadan. 
\s1 Poitorui dauaꞌo 
\p  
\v 7 “Aizii mani kainaꞌa pupoitoru kaudinaꞌo puꞌati zakapu ii, naꞌiki awunuutapauzo puꞌuza kaznizonao, naꞌiki warakinpauzo puꞌati, naꞌiki maokodauzo kapam puwanyukunuu nii. Aizii mani uruu kaawan zakapu iki, pudyuuda mani sariapa unikan pawanyukunuu?  
\v 8 Aonaa, mishii? Mishiꞌoraiman pudyuudan nii zii uwarakinan puꞌati, udaunaꞌan pudyuudan nii zii umaokodan puwanyukunuu nii. Uruu daunaꞌan puaroopan nii naꞌiki putuzan nii puriwun. Uruu daunaꞌanaꞌo nii zii pudyuudan uaroopan.  
\v 9 Aonaa turuu poitorui zaudapan panaobanaa naubaan paugaru, pashaꞌapatan dikin ii ipai aimaakan panaobanaa paradan kawanaꞌati.  
\v 10 Ukauꞌan naꞌapa paꞌi unao kapam, ushaꞌapatan daunaꞌan ipai aimaakan udyuuda-kao kawanaꞌati. Turuu ukian, ‘Waunao poitoruinao karikaonan. Washaꞌapata ipai aimaakan kida wadyuuda-kao kawanaꞌati, ushaꞌapanum kauꞌan wakaudin-kizi niꞌo karikaonan utaa-kao wuruꞌu.’” 
\s1 Jesus kakudan 10 pidannao 
\p  
\v 11 Aizii Jesus makopaanan dono Jerusalem iti, udobatapaanan Samaria Baara naꞌiki Galilee Baara sakodata, wuruꞌu uwiizai-tinpan kida diꞌiiꞌaka.  
\v 12 Umaonapatapaanan puꞌu wiizai diꞌiti, sariapa 10 daonaioranao, kabishopauzonao kichanaꞌiki-kiaꞌo bishoi idi ikodapan uruu. Mazan munapo ĩkadishitapan uꞌai.  
\v 13 Uruu idi ĩkadakon uꞌati kaikapaꞌa: “Jesus, Naobanai, pukamunan-kida waunao.” 
\p  
\v 14 Jesus awunuupan, sariapa utukapan ĩdyaun. Uruu idi ukian ĩꞌati, “Umako faadaa diꞌiti, marii kizi uawunuutan umada, utukapa kizi mishi umada saabainan kaiman.” Udaunaꞌan ĩmakoꞌokan naa, aizii ĩmakopaanan puꞌu mashaꞌapakiaka ĩtukapan pamada saabainaꞌakan naa. 
\p  
\v 15 Uruu idi baudaꞌapa daonaiora padantan Jesus diꞌiti. “Kaiman manawun pugaru Tominkaru,” ukian diiwaꞌo idaꞌan.  
\v 16 Ukaawan Jesus diꞌiti, sariapa ukodoruꞌukan maonapa ukidiba idaꞌa, ukanaapu iti, udaunaꞌan udawukan, uawun imiꞌi baara iti. “Kaiman manawun õꞌati, pukakudan õgaru,” ukian Jesus ati. Aizii wuruꞌu pidanaz, aonaa Jew mani uruu, mazan Samaria san paꞌan. 
\p  
\v 17 Sariapa Jesus kian, “10 shaꞌatii pidannao õkakudan. Naꞌiam naa wuruꞌu baꞌorainaouz?  
\v 18 Soo baudaꞌapa karikaonan pidan waꞌatin powaa ati ukonaukii-kidaꞌanan Tominkaru, naꞌiki uruu baꞌoran kaduz pidan padamata.”  
\v 19 Udaunaꞌan ukian pidan ati, “Pukadishita, pumako kiziꞌi naa, pumishidan idiꞌo õgaru wuruꞌu pukakudanuz,” ukian. 
\s1 Tominkaru naobanai-tinan dauaꞌo 
\r (Matthew 24:23-28, 37-41) 
\p  
\v 20 Phariseenao pishaan Jesus, “Naꞌapainim nii wuruꞌu Tominkaru naobanai-tinanuz?” 
\p Jesus kian ĩꞌati, “Tominkaru naobanai-tinan dono, aonaꞌo nii utukapa-kao.  
\v 21 Aonaꞌo nii pidan kian, putukapa diꞌi naa ukaawanuꞌu, oo kindiꞌiaꞌa naa ukaawanuꞌu. Ushaꞌapanum kauꞌan unao bii aꞌo wuruꞌu Tominkaru naobanai-tinapanuz.” 
\p  
\v 22 Udaunaꞌan ukian patominapa-kidaniinao ati, “Kainaꞌaꞌo nii baudaꞌapa kamoo, tuukiaꞌo nii utukapaꞌazon Daonaiora Aokazi Ikiꞌo kaawan. Mazan aonaꞌo nii zii ukaawan naꞌapain.  
\v 23 Uruu dono kainaꞌaꞌo nii pidannao kian unao ati, ‘Putukapa. Kindiꞌiaꞌa naa uruꞌu,’ oo ‘diꞌi naa uruꞌu.’ Mazan aonaa paꞌi pudimaꞌanaꞌa, oo aonaa paꞌi pumakoꞌonaꞌa ĩdawuꞌati, ĩdapada kizi iti pugaru.  
\v 24 Ushaꞌapanum kauꞌan õkaawan dono, ipaiꞌo nii pidannao tukapan õgaru. Naꞌapa toroanaru pizo-pizowankan kawan diꞌitanapu kidaꞌa, ipai utukapa-kao. Ukauꞌan naꞌapaꞌo nii kapam wuruꞌu õkaawanuz.  
\v 25 Mazan kai, õpatakaꞌuta-kao nii zii naꞌiki õbaiaapan nii zii tuukii kaziwaꞌo. Naꞌiki tuukiaꞌo nii pidannao, wuruꞌu mashaapainao kidaz kai, kashadan õgaru.  
\v 26 Aizii diinaꞌitiꞌi Noah donoꞌo kawanuꞌo nii amazada, Daonaiora Aokazi Ikiꞌo kaawan dono.  
\v 27 Naꞌapa kotuaꞌa naa, Noah dono kaiman pidannao abatinpan, ĩtoman aroapa-karu, ĩtuzapan, zunnao naꞌiki daonaioranao kida mazidapan. Atii naꞌapa Noah paidinan pakanawan zoꞌiti, pakawan pidannao mashaapan naꞌapa. Aizii naꞌapain umorotan dono kanawa zoꞌiti, wunu kaawan tuukii, tuukii. Uruu idi ipai, ipai pidannao mawakan panaraan idi. 
\p  
\v 28 “Naꞌiki Lot donoꞌo kawanuꞌo nii kapam amazada, wuruꞌu õkaawanuz diinaꞌitiꞌi. Lot kakupan dono, kaiman pidannao abatinpan, ĩtoman aroapa-karu, ĩtuzapan, baꞌorainao torian diriꞌi kida aimaakan, baꞌorainao selliipan. Baꞌorainao kaudinan ĩpaopan pazakapun kida. Baꞌorainao kida toman kabaun.  
\v 29 Atii naꞌapa Lot kodita-kida-kao Sodom iki, pakawan pidannao mashaapan naꞌapa. Aizii Lot koditan dono manawun, Tominkaru wao-kidan tikazi-tinapa kidaꞌo kuba shorauz aokazi iki, naꞌapa wunu kaawan kawan. Uruu idi kaiman-daun pidannao mawakan.  
\v 30 Ukauꞌan Daonaiora Aokazi Ikiꞌo, naꞌapaꞌo nii kapam amazada ukaawan dono diinaꞌitiꞌi. 
\p  
\v 31 “Aizii naꞌapain, õkaawan kamoon dono, kanom sakanatapan an paniba ii, aonaa turuu umorotankan zii padapu nazo iti pashaꞌapauz dauꞌati. Naꞌiki pidan pazakapun iaꞌo ukaudinan, naꞌapain õkaawan kamoon dono, aonaa turuu upadantankan zii padapu ati.  
\v 32 Puaitapa naꞌapam Lot daiaro shaꞌapatauzo-kao opadantinan idi. 
\p  
\v 33 “Aizii naꞌiaꞌoram pidan mamuudaꞌazoo-kaꞌo wuruꞌu pamashaapanuz panyukunuu aipan kawanaꞌati kai, upuꞌaꞌo nii uwaziwaan ipai wuruꞌu pamarainapanii kidaz. Mazan aizii naꞌiaꞌoram pidan marinaꞌataꞌo pamashaapanuz panyukunuu aipan kawanaꞌati kai, naꞌiki kashaapaꞌo nii pazowii-kao õdikin ii. Mishiꞌo nii paꞌan udoronaa kazannaata-kao, naꞌiki karikaonanuꞌo nii paꞌan umashaapan Tominkaru tuma. 
\p  
\v 34 “Õkowaadan nii uꞌati mishiꞌo aimaakan. Naꞌapain õkaawan dono kainaꞌaꞌo nii dyaꞌutam pidannao daꞌawupan pashimaka wuꞌu. Baudaꞌapaꞌo nii pidan naꞌaka-kao, baꞌoran unaꞌan nii uwaꞌaka-kao.  
\v 35 Naꞌiki kainaꞌaꞌo nii naꞌapain dyaꞌutam zunnao boodapan maziki. Uruu dono baudaꞌapaꞌo nii zun naꞌaka-kao, baꞌoran onaꞌan nii owaꞌaka-kao.  
\v 36 [Naꞌiki kainaꞌaꞌo nii dyaꞌutam daonaioranao kaudinan pazakapun ii. Uruu dono baudaꞌapaꞌo nii naꞌaka-kao, baꞌoran unaꞌan nii uwaꞌaka-kao.]”\f + \fr 17:36 \ft Kiwiiniꞌo saada-kariwai idaꞌa, aonaa diꞌoraz saadinpanuꞌu.\f* 
\p  
\v 37 Sariapa Jesus tominapa-kidaniinao kian uꞌati, “Naobanai. Naꞌiam nii wuruꞌu aimaakan shaꞌapanuz kaikapaꞌa?” 
\p Jesus kian ĩꞌati, “Uaitapan nii, aonaꞌo nii umainaabanan. Naꞌiam utukapan an watonao kasabaꞌuinpan, sariapa uaitapan kainaꞌa aimaakan mawakan. Ukauꞌan uaitapan nii kapam amazada kaawan an, aonaꞌo nii umainaabanan.” 
\c 18  
\s1 Zuna mawakaꞌo odaiaru pishaan pakaminkaꞌuta-kao 
\p  
\v 1 Uruu daunaꞌan Jesus kowaadan naa diꞌitinapa-kinai kuwai patominapa-kidaniinao ati. Aizii wuruꞌu ukowaadanuz kuwai, ĩtominapa-kinaa niꞌo toriinapa-karu dauꞌu. Aonaa kizi ĩsookadan patoriinpan Tominkaru ati.  
\v 2 Kaikapaꞌa wuruꞌu Jesus kuwaaz: “Baudaꞌapa wiizai diꞌii, kainaꞌa pidan kootowapa-kidauzo pidannao. Wuruꞌu pidanaz aonaa ukichanaꞌikin Tominkaru ai, naꞌiki aonaa ukarodapan pidan.  
\v 3 Aizii uruu wiizai diꞌii, kainaꞌa zun mawakaibaꞌa naa odaiaru. Madukutaka owaꞌatiꞌanpan uꞌidaꞌati, oaipan idi ukaminkaꞌutan paugaru. Kaikapaꞌo wuruꞌu okianuz uꞌati: ‘Kainaꞌa pidan kashadapautan õgaru aimaakan dauꞌan. Turuu mani pukaminkaꞌutan õgaru, pusakitapadan idaꞌan wuruꞌu aimaakanuz?’  
\v 4 Aonaa mazan unyukunuupan oo ukaminkaꞌutan oroo sariapa. Uruu idi owaꞌatiꞌanpan atii ukashadinan oꞌai. Uruu idi ukian paaipan ati, ‘Õgaru aonaa õkichanaꞌikin Tominkaru ai, naꞌiki aonaa õniinawiitan pidan.  
\v 5 Mazan upuꞌaꞌo nii õkaminkaꞌutan wuruꞌu zunaabaz, õshaꞌapatan nii wuruꞌu oaipaniaz õshaꞌapatan. Õmashaꞌapatakan an oꞌatiz, aonaꞌo nii osookapan owaꞌatiꞌanpan. Panaadon okarinaadan õgaru pawaꞌatiꞌanpan idi.’” 
\p  
\v 6 Uruu idi Jesus kian koshan, “Aizii uabata naꞌapam dikaudaꞌo padamata kootowapa-kidauzo pidannao kian.  
\v 7 Aizii Tominkaru mani, aonaa mani turuu ukaminkaꞌutan papidanannao, ĩpishautan an uruu ipai kamoo naꞌiki ipai marutaꞌo, ĩaipan idi pakaminkaꞌuta-kao? Uabatapa mani kotuaꞌiki, aimaakan pishauta-kao an paꞌati?  
\v 8 Õgaru kian, mishi kadimanaꞌo nii ukaminkaꞌutan oo ushaꞌapatan aimaakan upishaa-kao kawanaꞌati. Mazan Daonaiora Aokazi Ikiꞌo kaawan dono koshan uikodan nii mani mishidaꞌo manawun pidannao wuru imiꞌi baaraꞌaꞌa?” 
\s1 Pharisee naꞌiki zaamaapauzo tax puraatannaa dauaꞌo 
\p  
\v 9 Udaunaꞌan Jesus kowaadan naa diꞌitinapa-kinai kuwai, wunao atiꞌi dakotinpainaouz kaikin kaimanainao nii, naꞌiki dakotinpainaouz kaikin mishidainao nii Tominkaru, ipai baꞌoran pidannao ai.  
\v 10 Kaikapaꞌo wuruꞌu ukuwaaz: “Baukapaiman, dyaꞌutam pidannao makon Tominkaru Dapu iti, ĩtoriinpaꞌanan Tominkaru ati. Baudaꞌapa pidan, uruu Pharisee. Baꞌoran, uruu zaamaapauzo tax puraatannaa.  
\v 11 Pharisee toriinpan ukadishitapan diꞌitanpuꞌu. Kaikapaꞌa wuruꞌu utoriinapanuz mashaudaꞌu panyukunuu ii: ‘Kaiman manawun pugaru õꞌati Tominkaru. Ushaꞌapanum kauꞌan õgaru, aonaa baꞌorainao kawanuꞌo mani, aonaa mishaꞌoraru mani õgaru, aonaa naꞌapainim õdikintapauzon kakinaorii oo õshaꞌapatan dikauda kidaꞌo aimaakan. Naꞌiki aonaa baꞌorainao kawan mani õbaꞌorantapauzon. Kaiman zii õꞌati, aonaa arawu kawanuꞌo mani õgaruꞌu, zaamaapauzoz tax puraatannaa.  
\v 12 Õgaru, baudaꞌapa sondii idaꞌa, dyaꞌutam kamoꞌo nii õmanikakan õwanyukunuu õsanadinpan idi puꞌati. Naꞌiki karikaonan daꞌi õbuutauzon 1/10 õpuraatan naꞌiki õpaoriba aka puꞌati.’ 
\p  
\v 13 “Mazan aizii wuruꞌu zaamaapauzoz tax puraatannaa, munapo ukadishitapan, utoriinpan diꞌitanpuꞌu. Aonaa baupapa uawunuupankan aokazi iti. Mazan utoriinpan, uzowian padokoriꞌi naꞌiki ukian, ‘Tominkaru, õgaru oiaꞌo pidan, pukamunan-kida shoman õgaru.’” 
\p  
\v 14 Uruu idi Jesus kian ĩꞌati, “Õkowaadan nii uꞌati mishiꞌo aimaakan, soo zaamaapauzo tax puraatannaa paꞌan, Tominkaru mainaabata uꞌoian. Naꞌiaꞌoram pidan tuukiaꞌo uaipan pakazowautapan pidannao, baudaꞌapa kamoo Tominkaru waranuitapa-kidan nii uruu baꞌorainao ati. Naꞌiki naꞌiaꞌoram pidan waranuitapa-kidinaꞌo, mazan baudaꞌapa kamoo Tominkaru zaamatan nii uruu kazowautapaꞌo nii baꞌorainao.” 
\s1 Jesus naꞌiki koraiziannao sodi kida dauaꞌo 
\r (Matthew 19:13-15; Mark 10:13-16) 
\p  
\v 15 Baudaꞌapa kamoo pidannao kaawan Jesus idaꞌati ĩnaꞌakan paudainao sodi kida. Ĩaipan upishatan naꞌiki utoriinapa-kidan paudainao. Aizii Jesus tominapa-kidaniinao tukapan wuruꞌu ĩnaꞌakanuz paudainao uꞌidaꞌati, sariapa ĩtoꞌorauan ĩdyaun.  
\v 16 Mazan sariapa Jesus dapadan koraiziannao paꞌidaꞌati. Naꞌiki ukian patominapa-kidaniinao ati, “Marii koraiziannao waꞌatin, aonaa umashaataꞌanaꞌa ĩwaꞌatin õꞌidaꞌati. Ushaꞌapanum kauꞌan, koraiziannao kawanuꞌo pidan wuruꞌu zaamataꞌoraz Tominkaru panaobanaa nii.  
\v 17 Mishi, õkian nii uꞌati: Naꞌiaꞌoram pidan aonaꞌo uzaamatan Tominkaru panaobanaa nii diꞌoraz koraidaonaa kawan, aonaꞌo nii utukapan wuruꞌu kaiman kidaꞌoraz aimaakan Tominkaru shaꞌapatanii wunao atiꞌi, zaamatainaouz uruu panaobanaa nii.” 
\s1 Pidan kapuraatanuꞌo naꞌiki mako-karu dauaꞌo aokazi iti 
\r (Matthew 19:16-30; Mark 10:17-31) 
\p  
\v 18 Kainaꞌa pidan, kazowautapaꞌo pamin-Jewnao pawiizi ii. Uruu kian Jesus ati, “Kaimanaꞌo tiichaa, naꞌapa dii õshaꞌapatinan, Tominkaru taa-kinaa nii õꞌati wuruꞌu karikaonanuꞌoraz kakupa-karu?” 
\p  
\v 19 “Kandii nii pudakotan õgaru kaimanaꞌo nii?” Jesus kian uꞌati, “Mazan mishi aonaa kanom baꞌoran kaimanaꞌo nii, soo baudaꞌapa Tominkaru.  
\v 20 Puaitapa naꞌapam kakinaorii kian, tawuruꞌu Tominkaru taauzonii kidaz Moses ati? Ukian. ‘Manaꞌa pubaꞌorantapaꞌanaꞌa, manaꞌa puzowiaꞌanaꞌa pidan, manaꞌa pukoidapaꞌanaꞌa, manaꞌa pumariidinaꞌanaꞌa puiriban dauꞌu, naꞌiki pumarainapa pudaru naꞌiki pudaro.’” 
\p  
\v 21 Aizii pidan kian Jesus ati, “Õkoraidaonaan diꞌiki õizoꞌatin ipai daunuudaꞌu wuruꞌu kakinaorii kidaz.” 
\p  
\v 22 Uruu idi Jesus kian uꞌati, “Kainaꞌa baudaꞌapaꞌa naa aimaakan pushaꞌapatan nii. Pusellii ipai pushaꞌapauzi, putaa kizi wuruꞌu puraataz patakaꞌutinainao ati. Pushaꞌapatan an aimaakan naꞌapa, kainaꞌaꞌo nii umanawun kidaꞌo aimaakan taapa-kao puꞌati aokazi ii. Uruu daunaꞌan turuaꞌa naa puwaꞌatin õdawuꞌati, putominapa kizi õꞌidiꞌiki.”  
\v 23 Aizii pidan abatan idi wuruꞌu Jesus naꞌapanuz, aonaa unaudapan paabatanuz, tuukii unyukunuu kashaꞌoran. Ushaꞌapanum kauꞌan kapuraatanuꞌo wuruꞌu uruuz. 
\p  
\v 24 Jesus tukapan idi wuruꞌu unyukunuu kashaꞌoranuz, sariapa ukian, “Kashaꞌapannaa naꞌiki dadara manawun kapuraataniinao ati Tominkaru naobanaita-kao.  
\v 25 Mashaꞌapannaꞌo nii paꞌan camel podotan akosa awun shaawata, kapuraatanuꞌo zaamataꞌazon ai Tominkaru panaobanaa nii.” 
\p  
\v 26 Sariapa abatapainao pidannao kian Jesus ati, “Ukauꞌan aonaꞌo nii baudaꞌapa pidan kazannaatinan?” 
\p  
\v 27 Jesus kian, “Naꞌiaꞌoram aimaakan kashaꞌapannaꞌo oo aonaꞌo turuu pidan kaꞌiitan pashaꞌapatan, mazan Tominkaru mashaꞌapannaa ushaꞌapataꞌakan paꞌan aimaakan, wuruꞌu aonaꞌoraz turuu pidan kaꞌiitan pashaꞌapatan,” ukian ĩꞌati. 
\p  
\v 28 Sariapa Peter kian Jesus ati, “Putukapa naꞌapam waunao, ipai daunuudaꞌu wawaꞌakan aimaakan, naꞌiki wadapu, wadaꞌanpan idi pugaru, oo watominpaꞌazon idi puꞌidiꞌiki.” 
\p  
\v 29 Uruu idi Jesus kian uꞌati, “Õkowaadan nii aimaakan mishiꞌo unao ati. Naꞌiaꞌoram pidan waꞌakaꞌo padapu, paudaiaro, paꞌinawuzunao, padaru, padaro, oo paudainao, pakaudinaꞌazon idi manawun Tominkaru ati,  
\v 30 dobataꞌo nii zii manawun Tominkaru taan uꞌati kaiman kidaꞌo aimaakan kai, naꞌiki utaan nii uꞌati karikaonanuꞌo kakupa-kinai diinaꞌitiꞌi.” 
\s1 Idikinautan naa Jesus kakuwaapan pamawakan dauꞌu 
\r (Matthew 20:17-19; Mark 10:32-34) 
\p  
\v 31 Jesus dapadan paꞌidaꞌati soo wunao karikaonanuꞌu patominapa-kidaniinaouz. Ukian ĩꞌati, “Uabata õparadan aizii. Aizii wuruꞌu wamakonuz Jerusalem iti. Naꞌiaꞌo niꞌi naa ipai aimaakan shaꞌapata-kao naꞌapa tawuru kawanaꞌatiꞌi kotuaꞌo Tominkaru prophetinnao saadauzonii kidaz Daonaiora Aokazi Ikiꞌo dauꞌanaꞌoraz.  
\v 32 Uzaamata-kao nii, udaunaꞌan utaa-kao nii Gentilenao\f + \fr 18:32 \fq Gentilenao: \ft pidannao panaꞌaꞌo Jewnao ai. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* ati. Ĩbanikiitan nii naꞌiki ĩdakoopan nii uruu, naꞌiki ĩdakoopan nii kapam wuruꞌu ukuwaa kidaz. Naꞌiki ĩsopiautapan nii uruu.  
\v 33 Naꞌiki ĩbaꞌizian nii uruu, udaunaꞌan ĩzowian nii uruu. Mazan idikinaudaꞌu kamoo daunaꞌan, ukadishitan nii pabaaranaa iki.” 
\p  
\v 34 Mazan aonaa utominapa-kidaniinao aitapan naꞌapaꞌoram dauaꞌo wuruꞌu ukadakotinanuz. Ushaꞌapanum kauꞌan dizapa-kariwai ĩaitapan ai wuruꞌu ukuwaaz, uzowii-kao dauaꞌoraz. 
\s1 Jesus saabaan ishaꞌo pidan awun 
\r (Matthew 20:29-34; Mark 10:46-52) 
\p  
\v 35 Jesus maonapatapaanan puꞌu Jericho iti, kainaꞌa pidan ishaawun sakanatapan maonapa dunapo daawaꞌa, upishautan puraata pidannao ai.  
\v 36 Aizii uabatan idi iriba manawun pidannao dobaapan kida padazaba an, sariapa upishaan ĩdyaun. “Kanom kaiwuruꞌu pidannao shaꞌapaapaniaz?” ukian. 
\p  
\v 37 “Jesus, Nazareth san dobatapan diidaꞌanaꞌa,” ĩkian uꞌati. 
\p  
\v 38 Sariapa ishaawun kadakon Jesus ati. “Jesus, David Takaan-daun,\f + \fr 18:38 \fq David Takaan-daun: \ft Kotuaꞌo Tominkaru kian udyuudan nii baudaꞌapa David Takaan-daun umanawunuꞌo naobanai nii.\f* pukamunan-kida õgaru,” ukian. 
\p  
\v 39 Sariapa pidannao kiwiitapainao kida makopaanan toꞌorauanuzu, ĩaipan umashaadan. Mazan powaꞌa zii manawun ukadakon diiwaꞌo idaꞌan. Ukian, “David Takaan-daun, pukamunan-kida õgaru,” kiaꞌo wuruꞌu ukadakoinanuz. 
\p  
\v 40 Sariapa Jesus kadishitaꞌakan pamakopa-kizi an, naꞌiki udyuudan pidannao naꞌakan paꞌidaꞌati wuruꞌu ishaawunuz. Aizii ukaawa-kida-kao daunaꞌan Jesus dazaba ati, sariapa upishaan uruu.  
\v 41 “Kanom puaipan õshaꞌapatan puꞌati?” 
\p “Õnaobanaa, õtukapaꞌazon amazada,” ukian Jesus ati. 
\p  
\v 42 Uruu idi Jesus kian uꞌati, “Marii mooko putukapan. Pumishidan idiꞌo õgaru, wuruꞌu putukapanuz naa,” ukian.  
\v 43 Sariapa mishi utukapaꞌakan kaiman. Naꞌikiꞌo udaꞌanan naa Jesus, naꞌiki tuukii ukonaukii-kidan Tominkaru. Aizii ipai pidannao tukapainao wuruꞌu ishaawun awun saabaa-kaoaz, tuukii kapam ĩkonaukii-kidan Tominkaru. 
\c 19  
\s1 Zacchaeus tukapaꞌazon Jesus 
\p  
\v 1 Aizii Jesus dobatapaanan puꞌu Jericho an,  
\v 2 kainaꞌa pidan naꞌii kapuraatanuꞌo, Zacchaeus kiaꞌo uꞌuu. Uruu kazowautapauzo zaamaapauzonao tax puraatannaa.  
\v 3 Uruu dono tuukii Zacchaeus aipan patukapan Jesus. Mazan uruu madiwauꞌo pidan, aonaa kowas naꞌapam utukapan Jesus, ushaꞌapanum kauꞌan iriba manawun pidannao kasabaꞌuinan Jesus daawata.  
\v 4 Uruu idi udiman Jesus naꞌiki pidannao uaꞌati, naꞌiki uzaidan dokoaꞌo atamun kadu iti, Sycamore kiaꞌo uꞌuu. Ushaꞌapanum kauꞌan naꞌanaꞌo nii wuruꞌu Jesus dobatanuz, naꞌikiꞌi naa uawunuutapan. 
\p  
\v 5 Aizii Jesus kaawan uzaidapa kizi paꞌinamun, sariapa uawunuupan naꞌiki ukian uꞌati, “Zacchaeus, putoka kadiman, ushaꞌapanum kauꞌan õsookadinan nii pudapu ii aizii.” 
\p  
\v 6 Uruu idi kadiman Zacchaeus tokaꞌakan, naꞌiki unaꞌakan naa Jesus padapu iti. Kaiman uꞌati, naꞌiki tuukii unaubaan Jesus sookadinan padapu ii. Uruu idi tuukii manawun ukonaukian.  
\v 7 Mazan pidannao, tuukii ĩdakoopan wuruꞌu Jesus sookadinanuz naꞌii. Kaikapaꞌo wuruꞌu ĩkianuz udauꞌan: “Aushaa utukapa, usookadinan oiaꞌo pidan dapu ii.” 
\p  
\v 8 Aizii padapu iaꞌa naa, Zacchaeus kadishitan pidannao kanaapuꞌu, naꞌiki ukian Jesus ati, “Naobanai, puabata naꞌapam õkian aizii: Õbuutan nii pazikon an õpuraatan, naꞌiki pazikon an õshaꞌapauz õtaan nii mapuraataniinao pidannao ati. Aizii naꞌiaꞌoram pidan ai õzaamatauzonii dobataꞌa naa manawun puraata õdyuuda-kao ai, mazan aizii õtaan nii ĩꞌati powaa iti wuruꞌu õzaamatauzonii kidaz ĩꞌai. Mazan õtaan nii ĩꞌati dobata õzaamatauzon ai. Õzaamatan an 10, õtaan nii uꞌati 40,” ukian. 
\p  
\v 9 Sariapa Jesus kian uꞌati, “Aizii Tominkaru kazannaatan pidannao paꞌoian ai, wuruꞌu mashaapainao kidaz wuru kabaun idaꞌaꞌa. Ukauꞌan wuruꞌu pidan kadapuꞌoraz, Abraham takaan-daun, naꞌapa ipai waunao kawan.  
\v 10 Aizii Daonaiora Aokazi Ikiꞌo naꞌapaꞌo dauꞌatiꞌo udyuuda-kao, dorotaꞌo nii, naꞌiki kazannaataꞌo nii pozawatainao pidannao.” 
\s1 Naꞌapam poitoruinao shaꞌapatan puraata taa-kariwai ĩꞌati 
\r (Matthew 25:14-30) 
\p  
\v 11 Ipai pidannao abatapan wuruꞌu Jesus kakuwaapatinanuz. Naꞌiki uruu dono maonapa zaꞌoraꞌa naa Jesus Jerusalem iti. Aizii pidannao zauda-kidan Jesus kaawan dono Jerusalem iti, uruꞌo niꞌi naa ĩzauda-kidan patukapan Tominkaru naobanai-tinan kamoon kaawan. Mazan Jesus aitapa ĩdiꞌitinpan. Uruu idi ukakuwaapan naa koshan ĩꞌati, naꞌiki ukowaadan naa ĩꞌati diꞌitinapa-kinai kuwai.  
\v 12 Kaikapaꞌo wuruꞌu kuwai ukowaadaniaz ĩꞌati: “Kainaꞌa umanawunuꞌo pidan, umakoꞌozon munapo, baꞌoran wiizai iti, ushaꞌapanum kauꞌan uzaamataꞌazoo-kao idi tuubaruꞌo naobanai nii, kazowautapaꞌo nii pawiizi sannao. Aizii panaobanaita-kao daunaꞌan, uaipan papadantan powaa ati pawiizi ati.  
\v 13 Pamakon uaꞌii udapadan 10 papoitorunao paꞌidaꞌati. Naꞌiki utaa ĩkawanaꞌati baudaꞌapa kida ĩpuraatan nii, gold idiꞌo utoma-kao.\f + \fr 19:13 \fq puraata, gold idiꞌo utoma-kao: \ft Greek idaꞌan udakota-kao mina. Baudaꞌapa puraata, idikinaudaꞌu kauzu kaudin-karu winipinaa wuruꞌu.\f* Udaunaꞌan ukian naa ĩꞌati. ‘Utiwaa paꞌi ushaꞌapatan aimaakan wuru idaꞌanaꞌa upuraatan kidaz, atii õkaawan powaa ati,’ ukian. Uruu daunaꞌan umakon naa. 
\p  
\v 14 “Mazan tuukii uwiizi sannao toꞌoran uꞌati. Uruu idi ĩdyuuda-kidan paparadan udawuꞌati, tuubaru kidainao pidannao diꞌiti wuruꞌu naobanaitaꞌo niꞌoraz uruu naꞌii. Kaikapaꞌa wuruꞌu ĩdyuudanuz paparadan: ‘Aonaa waaipan ukazowautapan waunao,’ ĩkian.  
\v 15 Mazan upuꞌu uzaamata-kao kazowautapaꞌo nii pawiizi sannao. 
\p “Panaobanaita-kao daunaꞌan ukiwan naa pawiizi iti. Aizii ukaawan daunaꞌan, udapada-kidan naa papoitorunao, uabataꞌazon naa kanom ĩshaꞌapata, naꞌiki naꞌapaudaꞌum naa ĩikodan papuraatan kida idaꞌan.  
\v 16 Kiwiiniꞌo upoitoru kaawan, ukian uꞌati. ‘Naobanai, õikoda 10 goldtinapa kidaꞌo puraata, tawuru idaꞌanaꞌa baudaꞌapaꞌoraz putaan õꞌati.’  
\v 17 ‘Kaiman, puaitapa mishi pukaiwaan puraata. Kaimanaꞌo manawun poitorui pugaru. Puaitapan idi pushaꞌapatinan kaiman naꞌiki puikodan idi dobata aimaakan masakaudaꞌuꞌo aimaakan taa-kao idaꞌan, ukauꞌan aizii õzaamatan nii pugaru kazowautapaꞌo nii 10 wiizainao,’ ukian uꞌati. 
\p  
\v 18 “Udaunaꞌan baꞌoran poitorui waꞌatin naobanai idaꞌati. ‘Naobanai, õgaru õikoda bakaꞌiaudaꞌu goldtinapa kidaꞌo puraata wuru idaꞌanaꞌa baudaꞌapaꞌoraz putaan õꞌati,’ ukian.  
\v 19 Uruu idi naobanai kian uꞌati. ‘Kaiman, õzaamatan nii pugaru kazowautapaꞌo nii bakaꞌiaudaꞌu wiizainao,’ ukian. 
\p  
\v 20 “Udaunaꞌan baꞌoran poitorui waꞌatin naobanai idaꞌati. Naꞌiki ukian. ‘Naobanai, dii õkiwa-kidan puꞌati pakawan pupuraatan tawuruꞌu putaaniaz õꞌati. Unaꞌan õsaabatapanuz, naꞌiki kaimanaꞌo õbazobatapanuzu õlinson idi.  
\v 21 Õtarian idiꞌo puꞌai wuruꞌu õtaapanuz pupuraatan. Ushaꞌapanum kauꞌan pugaru aonaa pukarodapauzon pidan. Punaudapa puzaamatauzon pidan ai aimaakan aonaa pumizidin kizi mani. Naꞌiki puikodauzon paoribai aka, aonaa pupaowanii diꞌikiꞌo mani,’ ukian naobanai ati. 
\p  
\v 22 “Uruu idi naobanai kian uꞌati. ‘Pugaru, aonaa pushaꞌapatinan pudyuuda-kao kawanaꞌati. Ukauꞌan õpatakaꞌutan nii pugaru puparadan kawanaꞌati. Puaitapan puꞌu õmakarodapakan pidan, naꞌiki õzaamatan aimaakan aonaa õidiwau mani, naꞌiki õikodan paoribai aka, aonaa õpaonii diꞌikiꞌo mani.  
\v 23 Mazan kandii nii mooko wuruꞌu, aonaa zoobaba pumuudan õpuraatan puraata taapa-kizinao ii? Aizii dii mani wuruꞌu õkaawanuz, dobata zaꞌa naa mani padamata õikodan õpuraatan.’ 
\p  
\v 24 “Udaunaꞌan naobanai kian wunao atiꞌi kadishitapainao kidaz udazabaꞌa. ‘Uzaamata uꞌai wuruꞌu puraataz, utaa kiziz arawu atiꞌi ikodaꞌoraz 10 goldtinapa kidaꞌo puraata.’ 
\p  
\v 25 “Mazan ĩkian uꞌati. ‘Naobanai, kainaꞌaꞌa naa 10 goldtinapa kidaꞌo puraata uꞌidaꞌa.’ 
\p  
\v 26 “Uruu idi naobanai kian ĩꞌati, ‘Õkowaadan nii aimaakan uꞌati: naꞌiaꞌoram pidan kainaꞌaꞌo aimaakan uꞌidaꞌa, taa-karu nii powaꞌa zii aimaakan uꞌati. Mazan aizii pidan wuruꞌu aonaꞌoraz aimaakan nii uꞌidaꞌa, zaamata-karu nii uꞌai ipai wuruꞌu masakaudaꞌuꞌoraz aimaakan uꞌidaꞌaꞌoraz.’  
\v 27 Udaunaꞌan ukian. ‘Aizii pidannao wuruꞌu aonaꞌoraz ĩaipan õgaru panaobanaa nii, unaꞌaka ĩdyaun daꞌatiꞌi, uzowii kizi ĩdyaun õkanaapuꞌu.’” 
\s1 Jesus maonapatan dauaꞌo //  Jerusalem iti 
\r (Matthew 21:1-11; Mark 11:1-11; John 12:12-19) 
\p  
\v 28 Aizii Jesus ipaian daunaꞌan pakadakotinan ĩꞌati, uruꞌu naa ĩmakon Jerusalem iti. Jesus kiwiitapaꞌo nii pidannao uaꞌati.  
\v 29 Naꞌikiꞌi naa ĩmakon, ĩmakon atii ĩmaonapatan naawazi diꞌiti, dakotapa-kariwaiz Olive Naawa kii. Upaꞌinamun, kainaꞌa dyaꞌutam wiizainao, Bethphage kiaꞌo udakotapa-kao, baꞌoran Bethany kiaꞌo udakotapa-kao. Sariapa Jesus dyuudan dyaꞌutam patominapa-kidaniinao wiizai diꞌiti.  
\v 30 Ukian ĩꞌati, “Umako wiizai diꞌiti. Aizii ukaawan dono naꞌiti, uikodan nii naꞌii chaakashi\f + \fr 19:30 \fq chaakashi: \ft English idaꞌan, donkey.\f* dani, koꞌidinpan, aonaꞌo zii uzaidauzo-kao. Ubuzuutanaka uruu, naꞌiki unaꞌaka uruu daꞌatiꞌi.  
\v 31 Aizii pidan kian an uꞌati, ‘Kanom niꞌo wuruꞌu ubuzuutanuz õꞌuza?’ Ukii uꞌati. ‘Wanaobanaa wuruꞌu aipaꞌoraz zii uruu.’” 
\p  
\v 32 Uruu idi ĩmakon naa, atii ĩkaawan naꞌiti. Ĩikoda ipai aimaakan naꞌapa ukowaada-kao kawanaꞌati ĩꞌati.  
\v 33 Udaunaꞌan ĩbuzuutan naa chaakashi dani. Sariapa ukaꞌuzatiki kian ĩꞌati, “Kandii niꞌo wuruꞌu ubuzuutanuz õꞌuza?” 
\p  
\v 34 “Wanaobanaa wuruꞌu aipaꞌoraz zii uruu,” ĩkian uꞌati.  
\v 35 Udaunaꞌan ĩnaꞌakan naaz atii ĩkaawa-kidanuzu Jesus diꞌiti. Uruu daunaꞌan ĩkadaaradan naa pachaakitan kida ubarau iti, Jesus sakanata kizi nii, naꞌiki ĩzaida-kidan naa Jesus ubarau iti.  
\v 36 Aizii umakopaanan puꞌaꞌa naa ubarau an, uruꞌu naa pidannao kadaaradan naa pakamichan kida dunapota Jesus uaꞌati. 
\p  
\v 37 Aizii ĩmaonapatan naa Jerusalem iti, ĩdaporotapaanan puꞌaꞌa naa dunapota, wuruꞌu Olive Naawa ikiꞌoraz. Uruꞌu naa iriba pidannao, wuruꞌu tominapatinauzonao kidaz Jesus diꞌiki, tuukii ĩkonaukian. Naꞌiki tuukii ĩkonaukii-kidan Tominkaru diiwaꞌo idaꞌan, patukapan idi ipai wuruꞌu pabiꞌinaaka kidaꞌoraz naꞌiki umanawun kidaꞌoraz aimaakan Jesus shaꞌapatauzon pachiꞌikapa kizi kawanaꞌati.  
\v 38 Naꞌiki ĩkian, “Marii Tominkaru kaimanan manawun diꞌoraz King atiꞌi, kaawaꞌoraz uaipan kawanaꞌati. Uruu idaꞌanaꞌo nii wakaimanaakan Tominkaru tuma, marii Tominkaru aokazi iaꞌoraz konaukii-kida-kao tuukii manawun, umanawunun idi,” ĩkian. 
\p  
\v 39 Kainaꞌa pabiꞌi kida Phariseenao pidannao biiꞌi, ĩnao kian Jesus ati, “Tiichaa, pudyuuda shoman putominapa-kidaniinao mashaadan kaiwuruꞌu pakadakoinapanuz.” 
\p  
\v 40 Jesus kian ĩꞌati, “Õkowaadan nii uꞌati mishiꞌo aimaakan, pidannao mashaata-kao an pakadakoinpan ai, kubanaouꞌo niꞌi naa kadakoin.” 
\s1 Jesus zaadan Jerusalem dauꞌan 
\p  
\v 41 Aizii padaporotapaanan puꞌu naawazi iki, Jesus awunuupan Jerusalem iti. Utukapa kaimanaiman wuruꞌu donoiz. Sariapa uzaadan, ukamunan-kidan idi naꞌiainao pidannao.  
\v 42 Naꞌiki ukian, “Kaiman zii mani padamata uaitapan an, kai wuruꞌu pidan kaimanaaka-kinaaz Tominkaru tuma. Mazan aonaa utukapanuz, naꞌiki dizapa-kariwai uꞌaiaz.  
\v 43 Mazan kainaꞌaꞌo nii baudaꞌapa kamoo, utarubanao kaawan ĩmizaataakapaꞌanan utuma. Ipaiꞌo nii ĩkoraratan uwiizi naꞌiki aonaꞌo nii naꞌitim ukazannaatinan.  
\v 44 Ĩmainaabatan nii kaiman-daun uwiizi, aonaꞌo nii kanom waꞌaka-kao uꞌidaꞌa. Naꞌiki ipai unao mashaapainao naꞌa, umainaabata-kao nii kapam. Ushaꞌapanum kauꞌan aonaa uaitapaꞌazon naꞌiki uzaamataꞌazon wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz uꞌidaꞌati, ukazannaatin-kinaa niꞌoraz padamata.” 
\s1 Jesus morotan naa Tominkaru Dapu nazo iti 
\r (Matthew 21:12-17; Mark 11:15-19; John 2:13-22) 
\p  
\v 45 Aizii Jesus kaawan dono Jerusalem iti, umorotan naa Tominkaru Dapu nazo iti. Naꞌii uikoda iriba pidannao selliipainao kida uzainao, taa-karu niꞌo Tominkaru ati. Uruu idi uwaataabiꞌian naa pidannao paselliapa-kizi kida diꞌiki.  
\v 46 Ukian ĩꞌati, “Kaikapa shaꞌatii Tominkaru paradan saadinpaꞌo kian: ‘Õdapu dakota-kao nii toriinapa-kizai dapunaa nii.’ Mazan unao ukaiwaapanuzu koidimikinao dizinapa-kizi nii,” ukian ĩꞌati.\fig Jesus Tominkaru Dapu iaꞌo|src="LB00316.tif" size="col" ref="19:45-46" \fig* 
\p  
\v 47 Ipai kamoo Jesus tominapa-kidan pidannao Tominkaru Dapu ii. Aizii faadaanao zowaunaanao, naꞌiki tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, naꞌiki wuruꞌu kazowautapainao kidaz pidannao. Ipai ĩnao, tuukii ĩaipan pazowian Jesus.  
\v 48 Mazan aonaa ĩaitapan naꞌapam pazowian uruu. Ushaꞌapanum kauꞌan iriba manawun pidannao abatapan ukakuwaatinan, naꞌiki wuruꞌu pidannao kidaz karikaonan ĩnaꞌian Jesus tuma, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa ĩaipan padobaa-kidan ukuwaa, ĩaipan paabatan ukuwaa ipai daunuudaꞌu. 
\c 20  
\s1 Jesus pishaa-kao kanom aipan atiꞌo ushaꞌapaapan aimaakan kida 
\r (Matthew 21:23-27; Mark 11:27-33) 
\p  
\v 1 Baudaꞌapa kamoo Jesus tominapa-kidan dono pidannao naꞌiki ukowaadapan dono ĩꞌati Kaimanaꞌo Kuwai Tominkaru Dapu ii. Naꞌiaꞌo faadaanao zowaunaanao, naꞌiki tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, naꞌiki kazowautapainao Jewnao naꞌiaꞌo kapam. Baokopa ĩnao waꞌatin Jesus idaꞌati.  
\v 2 Naꞌiki ĩkian uꞌati, “Pukowaada waꞌati kanom dyuudanii naꞌiki kanom aipan atiꞌo wuruꞌu pukowaadapanuz kuwai naꞌiki wuruꞌu pushaꞌapatanuz aimaakan kaikapaꞌa?” 
\p  
\v 3 Sariapa Jesus kian ĩꞌati, “Õpishaan nii unao baudaꞌapa aimaakan dauꞌan, õaiapa udakoꞌatin õparadan.  
\v 4 Kanom dyuudanii John naꞌiki kanom aipan atiꞌo wuruꞌu uchikaawunuupanuz pidannao? Tominkaru aipan atiꞌo oo pidan aipan atiꞌo?” 
\p  
\v 5 Hãĩ, aonaa ĩaitapan padakoꞌatin uparadan. Sariapa ĩpishaan pairibannao kida. “Naꞌapam nii wadakoꞌatin kaiwuruꞌu uparadanuz?” ĩkiitaakapan. “Aizii wakian an Tominkaru aipan atiꞌo wuruꞌu uchikaawunuupanuz, ukian nii waꞌati upuꞌu zii mooko aonaa umishidan John?  
\v 6 Mazan aizii wakian an uꞌati, pidan aipan atiꞌo karikaonan wuruꞌu uchikaawunuupanuz. Tuukiaꞌo nii pidannao wuruꞌu diinaouzuꞌu, toꞌoran waꞌati, naꞌiki ĩzowian nii waunao paboori idi. Ushaꞌapanum kauꞌan ipai ĩnao, tuukii ĩmishidan Tominkaru prophetin wuruꞌu Johnaz.”  
\v 7 Uruu idi ĩkian Jesus ati, “Aonaa waaitapan kanom dyuudanii uruu.” 
\p  
\v 8 Jesus kian ĩꞌati, “Õgaru naꞌapa, aonaꞌo nii kapam õkowaadan unao ati kanom aipan atiꞌo wuruꞌu õshaꞌapaapanuz aimaakan kaikapaꞌa.” 
\s1 Awunuutapainao zakapu dauaꞌo 
\r (Matthew 21:33-46; Mark 12:1-12) 
\p  
\v 9 Udaunaꞌan Jesus kowaadan naa pidannao ati diꞌitinapa-kinai kuwai. Kaikapaꞌo wuruꞌu ukowaadaniaz: “Baukapaiman pidan paowan dizoo-karu kadunaa paꞌidiwaru pazakapun ii, grape kiaꞌoraz udakota-kao. Aizii wuruꞌu pidan upaopan naa pazakapun ii, atii uipaian. Uruu daunaꞌan uzaamatan naa pidannao awunuutapainao niꞌi naa pazakapun paꞌaonaan daida. Uruu daunaꞌan umakon naa. Kotuaꞌikiꞌo wuruꞌu umakoꞌonanuz baꞌoran wiizai iti.  
\v 10 Aizii unaꞌian puꞌu zii baꞌoran wiizai ii, upaoriba aka kida dyuuan naa. Uruu idi udyuudan naa papoitoru naꞌiti, unanaka kiziꞌi naa wuruꞌu upaoriba aka buuta-kariwaiz naa uꞌidiwau nii. Mazan poitorui kaawan naꞌiti, sariapa taapainao paoribai baꞌiziautapan uruu, naꞌiki ĩdyuudan ukiwan powaa iti kanaꞌapan.  
\v 11 Udaunaꞌan naobanai dyuudan baꞌoran papoitoru ĩꞌidiꞌiti. Mazan naꞌapa koshan ĩbaꞌiziinuzu, naꞌiki ĩantamikitanuzu kakibaꞌazonnaꞌo idaꞌan, naꞌiki ĩdyuudan uruu kanaꞌapan koshan.  
\v 12 Udyuuda koshan baꞌoran papoitoru ĩꞌidiꞌiti. Mazan ĩbaꞌizian uruu, aonaa masakaudaꞌu mani, izai umada ĩbaꞌizin-daun kida. Pabaꞌizian daunaꞌan uruu, ĩkabootankan naazu zakapu dawun ii.  
\v 13 Udaunaꞌan kapaoribaꞌo kian. ‘Naꞌapam nii õshaꞌapatinan aizii? Õdyuudan nii aizii ĩꞌidiꞌiti õdani, wuruꞌu õmarainpaniaz manawun. Õaitapa aonaꞌo nii paꞌan ĩkashadapan uruu.’ Uruu idi udyuudan paudani.  
\v 14 Aizii ĩtukapan naa kapaoribaꞌo dani waꞌatin sariapa ĩkian paꞌatiaaka kida. ‘Aizii waꞌatiꞌi naa kapaoribaꞌo dani diinaꞌikiꞌi. Aushaa, wazowii paꞌi uruu wazaamata kizi wuruꞌu uꞌidiwau nii kidaꞌoraz aimaakan.’  
\v 15 Uruu idi sariapa ĩzaamatan uruu, naꞌiki ĩnaꞌakan naaz zakapu dawun iti. Naꞌiaꞌa naa ĩzowianuzu. 
\p “Aizii mani,” Jesus kian pidannao ati. “Naꞌapam niꞌi naa uaitapan kapaoribaꞌo shaꞌapatan wuruꞌu taapainaouz upaoriba?  
\v 16 Uwaꞌatin nii ĩꞌidaꞌati, naꞌiki uzowian nii ĩdyaun kaiman-daun. Udaunaꞌan uzaamatan nii baꞌorainao taapaꞌo niꞌi naa zakapu naꞌiki upaoriba kida.” 
\p Aizii pidannao abatan idi wuruꞌu unaꞌapanuz sariapa ĩkian, “Kandii nii? Aonaa turuu aimaakan shaꞌapata-kao naꞌapa.” 
\p  
\v 17 Uruu idi Jesus awunuupan ĩꞌati, naꞌiki ukian, “Kaikapa shaꞌatii tawuruꞌu Tominkaru paradan saadinpaꞌo kianuz. 
\q1 ‘Wuruꞌu kuba tomapauzonao kabaun kashadaniaz, 
\q2 madiwautapa-kaꞌoraz ĩtukapan, 
\q1 uruꞌu naa mishiꞌoraiman umanawunuꞌo kuba 
\q2 ipai baꞌoran kubanao ai.’ 
\m Kanom dauꞌanaꞌo uzauda-kidan wuruꞌu Tominkaru paradanuz naꞌapa?  
\v 18 Pidan kaboinaꞌo diꞌoraz kuba paawa ati, baiainpaꞌo nii tuukii. Naꞌiki uruu kuba waotan dono naꞌiaꞌoram pidan paawa ati, ipaiꞌo nii uꞌidoꞌokan.” 
\s1 Tax kawinipinaapa-kao dauaꞌo 
\r (Matthew 22:15-22; Mark 12:13-17) 
\p  
\v 19 Tuukii tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, naꞌiki faadaanao zowaunaanao, toꞌoran Jesus ati. Tuukiaꞌo padamata ĩaipan pazaamata-kidan uruu naꞌii pakakuwaatin kizi ii. Ushaꞌapanum kauꞌan ĩaitapa padauaꞌo wuruꞌu ukadakotinanuz diꞌitinapa-kinai kuwai idaꞌan. Mazan tuukii ĩtarian pidannao ai.  
\v 20 Mazan upuꞌu ĩdorotan pazaamata-kida-kinaa nii Jesus. Ĩaipan pazaamatan uruu, udaunaꞌan ĩaipan papatakaꞌuta-kidanuz tuubaruꞌo naobanai ati, wuruꞌu Rome ikiꞌoraz uwaꞌatin. Uruu idi ĩkawinipinaatan naa pidannao makoinao nii Jesus kakuwaatin kizi iti, naꞌapa abataꞌazoinao kawan ukuwaa. Uruu idi masakaudaꞌuꞌo nii ĩabatan uparadan dikauda shaꞌapaꞌoram aimaakan dauꞌan, uruꞌo niꞌi naa ĩkowaadankanuz.  
\v 21 Aizii wuruꞌu pidannao dyuuda-kariwainaouz, kian naa Jesus ati, “Tiichaa, waaitapa mishiꞌo kaiwuruꞌu puparadan kidaz naꞌiki pukuwaa kidaz, naꞌiki sakitapaꞌo wuruꞌu putominapa-kidanuz pidannao. Aonaa pudiꞌitapan shaꞌapaꞌoram pidan, kaimanan, oo umanawunun. Mazan mishi paꞌan putominapa-kidan pidannao naꞌapa Tominkaru aipan kawanaꞌati.  
\v 22 Naꞌapa dii pukian waunao Jewnao taan dauꞌan tax puraatannaa tuubaruꞌo naobanai Rome iaꞌo ati? Wadikintapan Tominkaru diꞌikiꞌo kakinaorii wuruꞌu, oo aonaa?” 
\p  
\v 23 Mazan Jesus aitapa ĩtiwaꞌazon karikaonan pazaamatan uruu naꞌapa kidaꞌo idaꞌan. Uruu idi ukian ĩꞌati.  
\v 24 “Aushaa unanaꞌiki mooko wiziꞌiꞌo puraata.” Ĩtaan daunaꞌan puraata ukian naa koshan ĩꞌati, “Kanom awun baara, naꞌiki kanom uu utukapan saadinpan puraata baaraꞌa?” 
\p “Rome iaꞌo naobanai,” ĩkian. 
\p  
\v 25 Uruu idi Jesus kian ĩꞌati, “Ukauꞌan utaa Rome iaꞌo naobanai ati wuruꞌu uꞌidiwau kidaz. Naꞌiki utaa Tominkaru ati wuruꞌu Tominkaru idiwau kidaz,” ukian.  
\v 26 Aizii wuruꞌu Jesus dakoꞌatinuz parada-karu, iribaꞌo pidannao kanaapuaꞌo. Mazan wuruꞌu pidannao kaakapaꞌazoinaowuz Jesus, aonaa baudaꞌapa ĩikodan pazaamata-kinaa nii uruu. Mazan mashaa ĩabatapan, naꞌiki tuukii ĩdiꞌitinpan wuru dauꞌaꞌa udakoꞌatinuz paparadan naꞌapa. 
\s1 Mishiꞌo nii mani kakupa-karu mawaka-karu daunaꞌan? 
\r (Matthew 22:23-33; Mark 12:18-27) 
\p  
\v 27 Kainaꞌa pabiꞌi kida Sadduceenao,\f + \fr 20:27 \fq Sadducee: \ft Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* aonaꞌoraz ĩmishidan kadishita-kida-kao nii pidannao pamawaka-kizi iki diinaꞌitiꞌi. Ĩnao waꞌatin Jesus idaꞌati, naꞌiki ĩpishaanuzu kaikapaꞌa.  
\v 28 “Tiichaa, kaikapa shaꞌatii tawuruꞌu kakinaorii Moses saadauzonii kianuz waꞌati. ‘Naꞌapainim daonaiora mawakan dono, uwaꞌakan paudaiaro aonaa zii puꞌu okaudanin, marii uꞌinawuzu mazidan otuma. Aizii kiwiiniꞌo ĩdani daonaiora, taa-karu nii mawakaꞌo dani nii,’ kii tawuruꞌu parada-karu kiauzonuz.  
\v 29 Kainaꞌa 7 inawuzuinao. Kiwiin ĩtuuniz mazidan, mazan aonaa zii puꞌu udaiaro kaudanin umawakan naa.  
\v 30 Uruu idi uꞌinawuzu udawuꞌitiꞌo zaamatan naꞌiki umazidan paꞌinawuzu daiaro-daun tuma, mazan naꞌapa koshan umawakan.  
\v 31 Udaunaꞌan baꞌoran uꞌinawuzu mazidan otuma, mazan naꞌapa koshan umawakan aonaa zii okaudanin puꞌu, baꞌoran mazidan otuma naꞌapa koshan umawakan, udaunaꞌan baꞌoran, atii ipai uꞌinawuzunao mazidan otuma, mazan ipai daunuudaꞌu ĩmawakan, naꞌiki aonaa baudaꞌapa ĩnao waꞌakaꞌo nii paudani otuma.  
\v 32 Atii baꞌoran dono, omawakan naa kapam wuruꞌu ĩdaiaro daunuz.  
\v 33 Aizii pidannao kadishita-kida-kao dono pamawaka-kizi iki. Naꞌiaꞌoram nii daiaroitapa oroo? Ushaꞌapanum kauꞌan ipai 7 daonaioranao mazidan otuma,” ĩkian. 
\p  
\v 34 Jesus dakoꞌatin ĩdyaun, ukian, “Daonaioranao naꞌiki zunnao wuruꞌu mashaapainao kidaz imiꞌi baara an, mazidaꞌo nii paꞌan ĩdyaun.  
\v 35 Mazan aizii wuruꞌu daonaioranao naꞌiki zunnao Tominkaru widauniinaouz, naꞌiki ukadishita-kidan niꞌoraz pamawaka-kizi iki, aonaꞌo nii paꞌan ĩkaudaiarun oo ĩmazidan.  
\v 36 Ushaꞌapanum kauꞌan naꞌapaꞌo niꞌi naa ĩdyaun angelnao kawan. Aonaꞌo niꞌi naa powaꞌa ĩmawakauzon. Ipai ĩdyaun Tominkaru dainaouꞌu naa paꞌidiwaru. Ushaꞌapanum kauꞌan ukadishita-kidan idi ĩdyaun pamawaka-kizi iki.  
\v 37 Moses kuwaa tukapa-kida kaimanaiman mishiꞌo wuruꞌu mawakainao kadishita-kida-kaoaz pamawaka-kizi iki. Naꞌapa watukapan usaadinpan Moses dauꞌan, ukowaadanuz udaruꞌo tikazi puꞌukapan kaiwada-karu kadunaa idaꞌa, mazan aonaa baudaꞌapa uanaba kaꞌawan. Uruu idaꞌa watukapan naꞌapam Moses dakotan Tominkaru, Abraham, Isaac naꞌiki Jacob Tominkarun nii.  
\v 38 Wuruꞌu Tominkaruz kakupainao Tominkarun, aonaa mawakainao Tominkarun mani, uruu idi Tominkaru tukapan pidannao kakupainao paꞌidiwaru,” ukian ĩꞌati. 
\p  
\v 39 Uruu idi pabiꞌi kida tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu kian Jesus ati. “Kaimanaꞌo naꞌiki sakitapaꞌo kaiwuruꞌu pudakoꞌatinuz ĩparadan Tiichaa,” ĩkian uꞌati.  
\v 40 Uruu daunaꞌan aonaꞌa naa powaꞌa Sadduceenao pishaan uruu, ushaꞌapanum kauꞌan ĩtariaꞌakan naa udakoꞌatin ai paparadan koshan. 
\s1 Kanom kaduz wuruꞌu //  Christ kii-kizaiz 
\r (Matthew 22:41-46; Mark 12:35-37) 
\p  
\v 41 Jesus kian wunao atiꞌi tiichaapauzonaouz Moses kakinaori dauꞌu, “Naꞌapa dii mooko wuruꞌu Christ,\f + \fr 20:41 \fq Christ: \ft wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa Christ dauaꞌo kaarita tokon ii.\f* dakota-kaoaz David Takaan-daun nii?  
\v 42-43 David kian puꞌu pasaadanii kaarita Psalms idaꞌa, ‘Naobanai Tominkaru kian õNaobanaa ati, pusakanata õdiwaꞌora antanapu, atii õwaranuitapa-kidan putarubanao puꞌati.’”\f + \fr 20:42-43 \ft Psalm 110:1\f* 
\p  
\v 44 Udaunaꞌan Jesus kian koshan ĩꞌati, “David dakotan puꞌu uruu panaobanaa nii, naꞌapa diꞌi naa mooko wuruꞌu udaniitanuz uruu?” 
\s1 Jesus aipan zaudinapa-karu tiichaapauzonao ai Moses kakinaori 
\r (Matthew 23:1-36; Mark 12:38-40) 
\p  
\v 45 Ipai pidannao abatapan puꞌu, Jesus kian patominapa-kidaniinao ati.  
\v 46 “Uzaudinapa paꞌi wunao aiaꞌa tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu. Ĩnaudapa pachiꞌikaꞌanpan dawuu zaꞌabaꞌi kidaꞌo kamicha daara an. Naꞌiki tuukiaꞌoraz ĩaipan pataapa-kao umanawun kidaꞌo pidannao nii, pidannao iribainapa kizi ii aka. Aonaa udaꞌanaꞌanaꞌa wuruꞌu ĩkaduz kidaz. Naꞌiki naudapainaouz pasakanatan umanawun kidaꞌo tabai idaꞌa, synagogue kida ii. Naꞌiki ĩnaudapa kapam pasakanatan, umanawunuinao taba idaꞌa aroapa-kizai ii.  
\v 47 Naꞌiki ĩnaudapa payaakaratapan zunnao, mawakainao ĩdaiarunao, pazaamatan idaꞌan ĩshaꞌapauz kida. Naꞌiki ĩnaudapa paabata-kidan patoriinpan tomunuꞌiki. Ĩnao Tominkaru patakaꞌutan nii tuukii manawun.” 
\c 21  
\s1 Zuna taan dauaꞌo puraata sodi 
\r (Mark 12:41-44) 
\p  
\v 1 Aizii Tominkaru Dapu nazo ii, Jesus awunuutapan, kapuraatan kidainao pidannao taan puraata taa-karu nii Tominkaru ati.  
\v 2 Naꞌiki utukapa kapam zun mapuraatanuꞌo, naꞌiki mawakaibaꞌa naa odaiaru, taan naꞌiki opaidan dyaꞌutam wiziꞌi sodi kidainao puraata.  
\v 3 Sariapa Jesus kian pidannao ati, “Õkowaadan nii unao ati, diꞌoraz zunaꞌa, dobata otaan puraata baꞌorainao ai.  
\v 4 Ushaꞌapanum kauꞌan baꞌorainao taaniaz papuraatan, kainaꞌa diriꞌiꞌo zii ukawaꞌakun. Mazan aizii oroo kowas, pamapuraatanun puꞌu, otaan kaiman-daun papuraatan pamashaapa-kinaa sodiꞌi naa.” 
\s1 Jesus kowaadan naꞌapam nii Tominkaru Dapu kaboobiꞌii-kao 
\r (Matthew 24:1-2; Mark 13:1-2) 
\p  
\v 5 Pabiꞌi kida Jesus tominapa-kidaniinao, kadakotin-kidan konaunam patukapan Tominkaru Dapu toma-kao. Utoma-kao umanawun kidaꞌo naꞌiki konaunam kidaꞌo kuba idi. Naꞌiki kainaꞌa kapam konaunam kidaꞌo aimaakan pidannao taanii kida Tominkaru ati, udapu konaunamada-kinao nii. Jesus kian ĩꞌati.  
\v 6 “Ipai wuruꞌu konaunam kidaꞌoraz aimaakan utukapan daꞌaꞌa. Mazan kainaꞌaꞌo nii baudaꞌapa kamoo, kaiman-daunuꞌo nii ukaboobiꞌii-kao, ipai wuruꞌu kuba kidaz kadishitapa kidaꞌoraz kabaun.” 
\s1 Kichanaꞌiki-kiaꞌo amazada waꞌatin dauaꞌo 
\r (Matthew 24:3-14; Mark 13:3-13) 
\p  
\v 7 Sariapa Jesus tominapa-kidaniinao kian, “Tiichaa, naꞌapainim nii wuruꞌu aimaakan shaꞌapanuz kaikapaꞌa? Kanom idaꞌanaꞌo nii waaitapan wuruꞌu amazada shaꞌapanuz naa naꞌapa?” ĩkian. 
\p  
\v 8 Jesus kian ĩꞌati, “Uzaudinapa paꞌi aonaa kizi umariida-kao. Kainaꞌa iriba pidannao dakotinpan õgaru nii. Ĩwaꞌatin nii unao idaꞌati naꞌiki ĩkian nii, ‘Õgaru Christ, tawuruꞌu Tominkaru kowaadauzoniaz padyuudaꞌazon kazannaataꞌo nii papidanannao.’ Baꞌorainao kian nii unao ati. ‘Aizii amazada ikodan naa patokon.’ Mazan aonaa paꞌi umakoꞌonaꞌa ĩdawuꞌati.  
\v 9 Naꞌiki aonaa paꞌi utariidinaꞌanaꞌa uabatan dono wiizainao mizaataakapan baꞌoran wiizai kida tuma, naꞌiki uabatan dono pidannao kashadaakapan, ĩtoꞌorataakapan atii ĩzowiaakapan paꞌatiaaka kida. Ushaꞌapanum kauꞌan ipaiꞌo nii zii naꞌapa kidaꞌo shaꞌapan kiwiin. Mazan aonaa kadimanaꞌo nii mani wuruꞌu amazada ikodanuzu patokon uruu daunaꞌan.” 
\p  
\v 10 Udaunaꞌan ukian ĩꞌati, “Kainaꞌaꞌo nii zii pidannao mizaataakapan baꞌoran wiizai ii kidaꞌo pidannao tuma.  
\v 11 Naꞌiki kainaꞌaꞌo nii zii kichanaꞌiki-kiaꞌo imiꞌi baara nakainan, naꞌiki imiꞌi baara tadaꞌokan nii. Naꞌiki kainaꞌaꞌo nii zii zamazi kaawan, naꞌiki kainaꞌaꞌo nii zii pabiꞌinaaka kidaꞌo, kichanaꞌiki-kiaꞌo naꞌiki zaamainbaꞌo rinai kaawan. Naꞌiki kainaꞌaꞌo nii zii utukapan aimaakan kichanaꞌiki-kiaꞌo aidinan aokazi iki. 
\p  
\v 12 “Mazan ipai wuruꞌu aimaakan kida shaꞌapan uaꞌii kaikapaꞌa, uzaamata-kao nii naꞌiki uantamikita-kao nii unaobanaitapan dikin ii õgaru. Panaadon pabiꞌi kida unao naꞌaka-kao nii synagogue iti kida, utiwaa-kidapa-kao nii, naꞌiki ukaboota-kao nii taraa-kizai iti. Naꞌiki pabiꞌi kida unao kadishita-kida-kao nii oo utiwaa-kidapa-kao nii tuubaru kidainao naobanainao kanaapuꞌu. Ipaiꞌo nii ubaiaapan dikauda kidaꞌo aimaakan naꞌapa õgaru dikin ii. 
\p  
\v 13 “Uruu dono turuaꞌo nii ukowaadan Kaimanaꞌo Kuwai õdauꞌanaꞌo.  
\v 14 Ukauꞌan uaitapa kiziꞌi naa paꞌi, diinaꞌitiꞌi upishaa-kao an, aonaa kizi udopiidinan uaitapaꞌazon idi naꞌapam nii udakoꞌatin pidannao paradan.  
\v 15 Ushaꞌapanum kauꞌan õtaan nii uaitapa-kinaa nii uparadan, uaitapa kizi naꞌapam nii udakoꞌatin ĩparadan ĩpishaan dono unao. Uruu idaꞌanaꞌo nii ĩkaakinpan, aonaꞌo nii ĩaitapan naꞌapam nii powaꞌa pakian uꞌati. 
\p  
\v 16 “Uruu dono udarunao naꞌiki udaronao, naꞌiki uꞌinawuzunao naꞌiki baꞌoran uiribannao, naꞌiki upaonarunao zaamata-kidan nii unao, atii pabiꞌi kida unao ĩzowii-kidan nii.  
\v 17 Naꞌiki ipaiꞌo nii pidannao toꞌora-kizaitapan unao õgaru dikin ii.  
\v 18 Mazan aonaꞌo nii baudaꞌapa uwaziwaan uzowaud.  
\v 19 Ukauꞌan maꞌozaka utaapa unyukunuu. Aonaa utariaꞌanaꞌa ushaꞌapata-kao ai. Uruu idaꞌan mishiꞌo nii paꞌan ukakupan diinaꞌitiꞌi. 
\s1 Jesus kowaadan naꞌapam nii Jerusalem kaboobiꞌii-kao 
\r (Matthew 24:15-21; Mark 13:14-19) 
\p  
\v 20 “Aizii naꞌapainim paꞌi utukapan anaꞌa naa soldyaanao koraratan Jerusalem. Uruu idaꞌan sariaapaꞌo nii uaitapan Jerusalem kaboobiꞌii-kao kamoon kaawan naa wuruꞌu.  
\v 21 Marii kizi paꞌi pidannao kawiizi-tinpainao Judea Baara ii aka kidoopan midukuo iti. Aizii pidannao wuruꞌu mashaapainaouz donoi ii, marii paꞌi ĩkidoopan. Aizii wunaouꞌu mashaapainaouz donoi dawun itinapu kida, aonaa paꞌi ĩwaꞌatiꞌinaꞌa donoi ati.  
\v 22 Ushaꞌapanum kauꞌan Jerusalem sannao patakaꞌuta-kao kamoon naa wuruꞌu kaawaꞌoraz. Uruu idi Tominkaru paradan tawuruꞌu saada-kariwaiz kotuaꞌa naa mishiinan naa wuruꞌu.  
\v 23 Uruu dono kashaꞌoraꞌo nii manawun aimaakan shaꞌapan zunnao ati wuruꞌu kaudaniinaouz patoba ii. Naꞌiki wunao atiꞌi biidapainaouz zii ĩdainao. Naꞌiki uruu kamoo dono kashaꞌoraꞌo nii aimaakan baiaapa-kao diꞌoraꞌa amazada baaraꞌaꞌa. Uruu donoꞌo niꞌi naa Tominkaru patakaꞌutan wuruꞌu pidannaouz.  
\v 24 Pabiꞌi kida pidannao zowii-kao nii mizaataaka-kinai marii idi. Baꞌorainao zaamata-kao nii, naꞌiki ĩnaꞌaka-kao nii poitoruinao nii baꞌoran wiizai kida kawanaꞌati, naꞌiki ĩkaudinan nii dadara, mawinipinaa-daun. Uruu dono Gentilenaouꞌo niꞌi naa kazowautapa naꞌiki waranuitapa Jerusalem sannao. Ĩkazowautapan nii ĩdyaun atii Tominkaru aipan kawanaꞌati naꞌapam ukotuaꞌikin ĩkazowautapan naꞌii. 
\s1 Naꞌapam nii amazada Tominkaru dani waꞌatin dono 
\r (Matthew 24:29-35; Mark 13:24-31) 
\p  
\v 25 “Kainaꞌaꞌo nii zii panaꞌaꞌo naꞌiki kichanaꞌiki-kiaꞌo aimaakan tukapa-kao, aonaꞌo utukapauzo-kao ushaꞌapauzon kamoo ati, kauzu ati naꞌiki wizinao ati. Ipai pidannao mashaapainaouz imiꞌi baara an, tuukiaꞌo nii ĩtarian ĩabatan dono kichanaꞌiki-kiaꞌo wunu paran tururuinan, naꞌiki ĩtukapan nii udaru kidaꞌo wunu paran tominan.  
\v 26 Tuukiaꞌo nii ĩtarian, pidannao dorautaꞌo nii patarian idi, ushaꞌapanum kauꞌan ĩaitapa kainaꞌaꞌo nii zii kichanaꞌiki-kii kidaꞌo manawun aimaakan shaꞌapan daꞌanaꞌa imiꞌi baara an. Naꞌiki ipaiꞌo nii amazada nakainan doko ii, uruu idi ipaiꞌo nii aimaakan wuruꞌu doko ii kidaꞌoraz zikadinan.  
\v 27 Uruu daunaꞌan Daonaiora Aokazi Ikiꞌo aidinaꞌakan niꞌi naa, uwaꞌatin aokazi iki ishaꞌiz bii an, umanawunuꞌo pamaꞌozakan naꞌiki umanawunuꞌo pakonaunaman tuma.  
\v 28 Aizii utukapan anaꞌa naa naꞌapa kidaꞌo aimaakan shaꞌapan, aonaa utariaꞌanaꞌa, mishiꞌoraiman ukadishitapa maꞌozaka, naꞌiki doko iti uawunuutapa. Ushaꞌapanum kauꞌan ukazannaata-kao kamoon maonapatan naa wuruꞌu.” 
\p  
\v 29 Udaunaꞌan Jesus kowaadan naa ĩꞌati diꞌitinapa-kinai kuwai. Kaikapaꞌo wuruꞌu ukianuz ĩꞌati: “Aushaa udiꞌitapa fig kadunaa kida naꞌiki baꞌoran atamun kadunaa kida.  
\v 30 Naꞌapainim utukapan an ukaanaban oo uanaba kida paꞌinaadinan, sariapa uaitapan uruu idaꞌan wawunu donon maonapatan naa wuruꞌu.  
\v 31 Ukauꞌan naꞌapaꞌo nii kapam uaitapan wuruꞌu Tominkaru Naobanai-tinan kamoon maonapatanuz, utukapan anaꞌa naa wuruꞌu aimaakan kida shaꞌapanuz kaikapaꞌa.  
\v 32 Õkowaadan nii uꞌati aimaakan mishiꞌo, ipaiꞌo nii aimaakan kida shaꞌapan naꞌapa, kaiꞌo pidannao mawakan uaꞌii ipai.  
\v 33 Mishi mainaabatinaꞌo nii ipai daunuudaꞌu aokazi naꞌiki imiꞌi baara, mazan wuruꞌu õparadan kidaz aonaꞌo nii naꞌapainim umainaabatinan. 
\s1 Zaudinapa-karu 
\p  
\v 34 “Uruu idi zaudinpaꞌa naa umashaapa. Aonaa umashaapaꞌanaꞌa utomapan dauꞌu karikaonan aroapa-karu naꞌiki tuzapa-karu. Naꞌiki aonaa udiꞌitinpaꞌanaꞌa soo ushaꞌapaapaꞌazon dauꞌati karikaonan aimaakan uꞌati. Panaadon upadaidaꞌanata-kao, naꞌapa basakara zaamatan kawan kotuꞌuz.  
\v 35 Ushaꞌapanum kauꞌan wuruꞌu aimaakan shaꞌapaꞌo niꞌoraz shaꞌapan nii ipai amazada kawanaꞌati.  
\v 36 Uruu idi uzaudinpaꞌa naa umashaapa. Naꞌiki karikaonan paꞌi utoriinapa Tominkaru ati, maꞌozaka kizi utaapan unyukunuu, utukapan donoꞌo naa aimaakan kida wuruꞌu shaꞌapaꞌo niꞌoraz ubii an, naꞌiki maꞌozaka kizi kapam unyukunuu ukadishita-kida-kao dono diinaꞌitiꞌi, Daonaiora Aokazi Ikiꞌo kanaapuꞌu.” 
\p  
\v 37-38 Uruu kiaꞌo wuruꞌu Jesus tominapa-kidauzonuz pidannao ipai kamoo, Tominkaru Dapu ii. Naꞌiki ipai chaapiꞌiki pidannao makouzon daꞌi Tominkaru Dapu iti, uruu ĩabataꞌanan naa Jesus kakuwaapatinan. Aizii Jesus, ipai wachuupun daꞌi umakouzon Olive Naawa iti, naꞌiki unaꞌian nii baudaꞌapa marutaꞌo. 
\c 22  
\s1 Jesus zowiaꞌazoo-kao dauaꞌo 
\r (Matthew 26:1-5; Mark 14:1-2; John 11:45-53) 
\p  
\v 1 Aizii maonapaꞌa naa Bread Mawikiꞌinaꞌo Nikauzo-kao Kamoon kaawan. Uruu Passover Kamoon kiaꞌoraz udakota-kao.  
\v 2 Faadaanao zowaunaanao naꞌiki tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, tuukii ĩtarian pashaꞌapatan Jesus pidannao awun zaꞌa. Uruu idi ĩkadakotin-kidan naꞌapam nii pazaamata-kidan Jesus, ĩaipan pazowii-kidanuzu pidannao daidaꞌan. 
\s1 Judas kaakapaan Jesus 
\r (Matthew 26:14-16; Mark 14:10-11) 
\p  
\v 3 Sariapa Satan morotinan Judas, Iscariot kiaꞌoraz udakotapa-kao. Uruu tawuruꞌu 12 Jesus tominapa-kidaniinao bii ikiꞌoraz.  
\v 4 Sariapa Judas makon faadaanao zowaunaanao diꞌiti, naꞌiki kazannaatapauzonao Tominkaru Dapu zowaunaanao diꞌiti. Naꞌiaꞌa naa Judas kadakotinan ĩtuma, naꞌiki ukowaadan naa ĩꞌati naꞌapam nii pazaamata-kidan Jesus.  
\v 5 Tuukii ĩkonaukian, uruu idi ĩkian Judas ati, “Wakawinipinaatan nii pugaru.”  
\v 6 Kaiman Judas ati puraata taaꞌazoo-kao paꞌati. Uruu daunaꞌan uabatapan naa naꞌitim nii Jesus makon. Uruu naꞌiaꞌo niꞌi naa uaipan pazaamata-kidan Jesus, iribainao pidannao daidaꞌan. 
\s1 Passover wanyukunuunaa //  minziiwa-kida-kao 
\r (Matthew 26:17-25; Mark 14:12-21; John 13:21-30) 
\p  
\v 7 Aizii kaawaꞌa naa Bread Mawikiꞌinaꞌo Nikauzo-kao Kamoon, naꞌapain kapam kaznizonao zowiauzo-kao Passover wanyukunuunaa nii.  
\v 8 Uruu idi Jesus dyuudan Peter naꞌiki John. Ukian ĩꞌati, “Unao paꞌi minziiwa-kida Passover wanyukunuunaa wanikan nii.” 
\p  
\v 9 “Naꞌiam nii puaipan waminziiwa-kidanuzu?” ĩkian Jesus ati. 
\p  
\v 10 Jesus kian ĩꞌati, “Umako donoi iti. Aizii ukaawan an naꞌiti, daonaiora kapowankaꞌo wunu moto zoꞌan ikodapan nii unao. Udaꞌan uruu padawuꞌati, naꞌiki umorota udawuꞌati kabaun nazo iti.  
\v 11 Naꞌiki ukii kadapuꞌo ati naꞌii. ‘Tiichaa pishaa-kidan naꞌiam dii kabaun nazoo wuruꞌu aroapa-kizaiz unika kizi niꞌoraz Passover wanyukunuunaa baokopa patominapa-kidaniinao tuma?’  
\v 12 Sariaapaꞌo nii kadapuꞌo tukapa-kidan uꞌati udaruꞌo kabaun nazoo doko iaꞌo kapam, naꞌiki ipaiꞌoraꞌa naa uminziiwa-kida-kao aroapa-kizai nii. Ukauꞌan naꞌii usaabaa ipai wanyukunui,” Jesus kian ĩꞌati.  
\v 13 Udaunaꞌan ĩmakoꞌokan naa donoi iti. Ĩkaawan naꞌiti naꞌapa mishi ipai aimaakan shaꞌapan Jesus paradan kawanaꞌati. Uruu idi naꞌiaꞌa naa ĩminziiwa-kidan Passover wanyukunuunaa. 
\s1 Ubaukapan naa Jesus aroopan Passover Kamoon dono 
\r (Matthew 26:26-30; Mark 14:22-26; 1 Corinthians 11:23-25) 
\p  
\v 14 Aizii kamoo tipitan daunaꞌan, Jesus naꞌiki 12 utominapa-kidaniinao sakanatan naa baokopa miisa\f + \fr 22:14 \fq miisa: \ft English idaꞌan, table.\f* idaꞌa.  
\v 15 Naꞌiaꞌa naa Jesus kian ĩꞌati, “Tuukiaꞌo õnikaꞌazon unao tuma wuruꞌu diꞌoraz Passover wanyukunuunaa õzowii-kao uaꞌii.  
\v 16 Ushaꞌapanum kauꞌan aonaꞌo nii powaꞌa õnikauzon unao tumazu, atii diinaꞌiti ziiꞌi, Tominkaru tukapa-kidan donoꞌo naa panaobanai-tinan ipai pidannao ati, naꞌiki uipaian anaꞌa naa pashaꞌapatan ipai wuruꞌu pashaꞌapataꞌazoonii kidaz.” 
\p  
\v 17 Udaunaꞌan uzaamatan koopo kawazoꞌo wine idi, naꞌiki utoriinapa-kidanuz Tominkaru ati. Udaunaꞌan utaan, naꞌiki udobata-kidan naa wine wuruꞌu koopo zoꞌaꞌoraz ipai wunao kawanaꞌatiꞌi 12 utominapa-kidaniinaouz. Naꞌiki ukian ĩꞌati, “Marii ipai unao tuzan diꞌoraz wine.  
\v 18 Aizii õgaru, aonaꞌo niꞌi naa powaꞌa õtuzan wuruꞌu diꞌoraz wine, toma-kariwaiz Passover riwunnaa nii, atii diinaꞌitiꞌo nii zii koshan õtuzan wine, Tominkaru tukapa-kidan donoꞌo naa panaobanai-tinan ipai pidannao ati.” 
\p  
\v 19 Udaunaꞌan uzaamatan naa bread, naꞌiki utoriinapa-kidanuz Tominkaru ati. Udaunaꞌan udushowan naa bread naꞌiki utaan naazu patominapa-kidaniinao kawanaꞌati kida. Naꞌiki ukian ĩꞌati, “Aizii diꞌi õnanaa wuruꞌu, õtaaniaz unao dikin ii. Marii kizi paꞌi karikaonan unikan bread kaikapaꞌa, unyukunuitapa-kinaa nii õgaru.” 
\p  
\v 20 Paaroopan daunaꞌan uzaamatan koshan wuruꞌu koopoz, paidaꞌo wine idi, naꞌiki udobata-kidan naa ĩkawanaꞌatiz. Ukian ĩꞌati, “Diꞌoraz wine koopo idaꞌaꞌoraz kainaabataꞌo mishiꞌo nii Tominkaru shaꞌapatan paꞌinaꞌo pashaꞌapataꞌazooniaz unao ati\f + \fr 22:20 \fq Tominkaru shaꞌapatan paꞌinaꞌo pashaꞌapataꞌazooniaz unao ati: \ft uruu dakota-kao Paꞌinaꞌo Covenant. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii, ‘covenant’ waranuꞌu.\f* õizain idaꞌan, umishiinan nii õizain shootan idaꞌan unao ati.”  
\v 21 Jesus kian, “Mazan wuruꞌu pidan zaamata-kidaꞌo niꞌoraz õgaru õmin-aroopan, kainaꞌa uruu kaidaꞌaꞌa.  
\v 22 Mazan mishi, Daonaiora Aokazi Ikiꞌo mawakan nii kaikapaꞌa, naꞌapa Tominkaru aipan kawanaꞌati. Mazan kashaꞌoraꞌo nii manawun pidan baiaapan uzaamata-kidan dikin ii uruu.”  
\v 23 Sariapa Jesus tominapa-kidaniinao paradan paꞌatiaaka kida. Ĩaitapaꞌazon naꞌiaꞌoram pidan pabiꞌi wuruꞌu zaamata-kidaꞌo niꞌoraz uruu. 
\s1 Jesus kadakotinan naobanai-tinapa-karu dauꞌu 
\p  
\v 24 Uruu daunaꞌan, Jesus tominapa-kidaniinao kashadaakapan naa paꞌatiaaka kida. Ushaꞌapanum kauꞌan ipai ĩdyaun ĩaipinan tuubaruꞌo pidan nii pamin-kaudinannao ai.  
\v 25 Uruu idi Jesus kian ĩꞌati, “Aizii kingnao wuruꞌu kazowautapainaouz ipai pidannao, ipai amazada kawanaꞌati, maꞌozaka ĩkazowautapan wuruꞌu pidannaouz. Naꞌiki wuruꞌu naobanai-tinpainao kidaz pidannao, tuukii ĩaipan pidannao dakotan paugaru kamarainpanuꞌo naobanai nii.  
\v 26 Mazan unao, aonaa unaꞌapaꞌanaꞌa ĩnao kawan. Mishiꞌoraiman, naꞌiaꞌoram pidan unao biiꞌi, tuubaruꞌo utaapinpan, marii utaapinan pidan waranuitapa-kidinaꞌo kawan. Naꞌiaꞌoram pidan naobanai-tinpaꞌo, marii utaapinan poitorui kawan.  
\v 27 Kanom kainaꞌa tuubaruꞌo nii pidan? Wuruꞌu sakanatapaꞌoraz, zaudapaꞌoraz aimaakan shaꞌapata-kao paꞌati? Oo wuruꞌu kaudinaꞌoraz uꞌati? Mishi tuubaruꞌo pidan wuruꞌu sakanatapauzoz. Mazan õgaru kian aonaa unaꞌapan. Ushaꞌapanum kauꞌan õgaru naꞌapa poitorui kawan õmashaapan, õkaudinan unao biiꞌi.  
\v 28 Atii diꞌi aonaa uwaꞌakan õgaru õbaiatan puꞌu kashaꞌora kidaꞌo aimaakan.  
\v 29 Mazan õzaamatan unao kazowautapaꞌo nii pidannao diinaꞌitiꞌi. Naꞌapa õdaru zaamatan kawan õgaru kazowautapaꞌo nii ipai papidanannao.  
\v 30 Uaroopan nii naꞌiki utuzan nii õtuma õnaobanai-tinapa-kizi ii. Naꞌiki usakanatan nii umanawunuꞌo tabai kida idaꞌa. Naꞌiki naꞌiaꞌo niꞌi naa unao kazowautapan ipai daunuudaꞌu Israel takaan-daunnao,\f + \fr 22:30 \fq Israel takaan-daunnao: \ft ĩnao dauꞌatiꞌo Jewnao kii-karu kapam.\f* wuruꞌu 12 udainao diꞌikiꞌoraz naa ĩiribainan.” 
\s1 Jesus kowaadan Peter ati, utaapa-kidan nii paaitapan paugaru 
\r (Matthew 26:31-35; Mark 14:27-31; John 13:36-38) 
\p  
\v 31 Jesus kian koshan, “Simon, puabata õparadan. Satan pishaaniꞌi naa Tominkaru unao dauꞌan, ukauꞌan utiwaa-kidapan nii unao, naꞌapa pidan manaruan kawan zaishi padyukuo ai.  
\v 32 Mazan õtoriinapaniꞌi naa pugaru ati Simon, punyukunuu maꞌozaka kizi, aonaa kizi pumuudan pumishidapan õgaru. Naꞌiki pumaꞌozakadaꞌa naa paꞌi baꞌoran mishidainao nyukunuu, pupadantan dono õꞌidaꞌati.” 
\p  
\v 33 Sariapa Peter kian uꞌati, “Naobanai, õgaru, turuu õtaraa-kidinan naꞌiki õmawakan putuma.” 
\p  
\v 34 Jesus kian uꞌati, “Peter, aizii wuru wamarutan idaꞌa, kuruku kaꞌaranpan uaꞌii, pumariidinan nii idikinau õdauꞌan. ‘Aonaa õaitapan uruu,’ pukian nii õdauꞌan pidannao ati.” 
\s1 Jesus kakinaowan //  patominapa-kidaniinao 
\p  
\v 35 Jesus kian 12 patominapa-kidaniinao ati, “Tawuru donoꞌo, õdyuudauzonuz umakon mapuraatan-daun, masaakon-daun, naꞌiki aonaa unaꞌakan baꞌoran udazkidi kida. Kanom baꞌoran tuukiaꞌo uaipan uruu dono?” 
\p “Aonaa kanom,” ĩkian. 
\p  
\v 36 Uruu idi Jesus kian ĩꞌati, “Mazan aizii kanom kainaꞌaꞌo upuraatan, naꞌiki usaakon, marii unaꞌakanuzu. Aizii kanom aonaꞌo mizaataaka-kinai marii nii uꞌidaꞌa, marii usellian pachaakitan patorii-kinaa nii pamarian nii.  
\v 37 Ushaꞌapanum kauꞌan, saada-kariwaiz Tominkaru paradan wuruꞌu õdauaꞌoraz mishiinan niꞌi naa wuruꞌu,” ukian ĩꞌati. “‘Uzowii-kao nii naꞌapa pidannao shaꞌapaapainao kawan oiaꞌo.’ Aiziꞌo niꞌi naa paꞌan wuruꞌu saada-kariwaiz Tominkaru paradan, õdauaꞌoraz mishii-kao,” Jesus kian. 
\p  
\v 38 Sariapa Jesus poitorunao kian, “Wanaobanaa, putukapa diꞌi kainaꞌa dyaꞌutam mizaataaka-kinai marii waꞌidaꞌa.” 
\p “Turuaꞌo nii wuruꞌu,” Jesus kian ĩꞌati. 
\s1 Jesus toriinpaꞌanan //  Olive Naawa iti 
\r (Matthew 26:36-46; Mark 14:32-42) 
\p  
\v 39 Jesus makon naa Olive Naawa iti patominapa-kidaniinao tuma. Ukaduz umakoꞌanpauzon naꞌiti.  
\v 40 Aizii ĩkaawan naꞌiti, Jesus kian ĩꞌati, “Utoriinapa paꞌi aonaa kizi ukaakinpan unyukunuu tiwaa-kidapa-kao an.” 
\p  
\v 41 Udaunaꞌan umakoꞌokan naa ĩꞌai, naꞌapa mani umunapon pidan kaꞌiitan kawanaꞌati kabootan kuba. Naꞌiaꞌa naa Jesus kodoruꞌukan naꞌiki utoriinpan naa.  
\v 42 Ukian kaikapaꞌa: “Õdaru, punyukunuu naꞌapan an, puzikada shoman õꞌai wuruꞌu kaziwaꞌoraz aimaakan baiaapa-kidaꞌazoo-kao õꞌati. Mazan aonaa õaipan kawanaꞌati mani, soo puaipan kawanaꞌati paꞌan.”  
\v 43 Sariapa angel aokazi ikiꞌo kaawan Jesus idaꞌati, umaꞌozakadaꞌanan unyukunuu.  
\v 44 Tuukii Jesus dopian panyukunuu ii, naꞌiki kaziwa utaapan unyukunuu. Uruu idi tuukii utoriinpan padaru ati. Atii umashikan sabian naꞌapa izai kawan. 
\p  
\v 45 Uipaian daunaꞌan patoriinpan, uruꞌu naa umakon patominapa-kidaniinao diꞌiti. Uikoda ĩdyaun ipai ĩdaꞌawun, panyukunuu kashaꞌoran idi.  
\v 46 Ukian ĩꞌati, “Kandii nii udaꞌawupan? Upokoda, naꞌiki utoriinapa mishiꞌoraiman, aonaa kizi ukaakinpan utiwaa-kidapa-kao an,” ukian ĩꞌati. 
\s1 Jesus zaamata-kao dauaꞌo 
\r (Matthew 26:47-56; Mark 14:43-50; John 18:3-11) 
\p  
\v 47 Jesus kadakotinan puꞌu zii patominapa-kidaniinao ati, uruꞌu naa pidannao waꞌatin kasabaꞌu, kasabaꞌuan Judas dawuꞌati. Uruu 12, Jesus tominapa-kidaniinao bii ikiꞌo. Aizii ĩkaawan, sariapa Judas kissitan Jesus.  
\v 48 Mazan Jesus kian uꞌati, “Judas, pukissitan idaꞌan pukaakapaan Daonaiora Aokazi Ikiꞌo?”\fig Judas kissitan Jesus|src="CN01812B.tif" size="col" ref="22:47-48" \fig* 
\p  
\v 49 Aizii Jesus tominapa-kidaniinao tukapan idi wuruꞌu aimaakan shaꞌapanuz naꞌapa, sariapa ĩkian, “Wanaobanaa, turuaꞌa naa wakaiwaan wamarian aizii?”  
\v 50 Upuꞌaꞌa naa mazan baudaꞌapa pidan Jesus tominapa-kidaniinao bii ikiꞌo, soꞌotaꞌakan naa marii zaꞌabaꞌi, naꞌiki usaꞌukan Umanawunuꞌo Faadaa poitoru tain. 
\p  
\v 51 Mazan Jesus kian ĩꞌati, “Turuaꞌa naa!” Udaunaꞌan upishataꞌakan naa pidan tain naꞌiki kaiman usaabaꞌakan powaa itiz. 
\p  
\v 52 Udaunaꞌan Jesus kian naa faadaanao zowaunaanao ati, naꞌiki kazannaatapauzonao Tominkaru Dapu zowaunaanao ati, naꞌiki kazowautapauzonao Jewnao ati, “Kaikapa uwaꞌatin õꞌidaꞌatiꞌi, unaꞌakan marii naꞌiki chipirari zaꞌabaꞌi kida, zaamataꞌanaꞌo kawan zowii-miki pidan?  
\v 53 Ipai kamoo shaꞌatii õtominapa-kidan pidannao Tominkaru Dapu ii, upuꞌu aonaa uzaamatan õgaru naꞌii. Mazan mishi aizii wuru wamarutan idaꞌa õkashaapa-kao naꞌiki õtaa-kao unao kaꞌu iti. Ushaꞌapanum kauꞌan aiziꞌi naa Satan maꞌozakatinpan kamoon kaawan.” 
\s1 Peter mariidinan dauaꞌo 
\r (Matthew 26:57-58, 69-75; Mark 14:53-54, 66-72; John 18:12-18, 25-27) 
\p  
\v 54 Udaunaꞌan ĩzaamataꞌakan naa Jesus, naꞌiki ĩnaꞌakan naaz umanawunuꞌo faadaa dapu iti. Peter naꞌiti kapam umakon ĩdawuꞌati, mazan munapo uwaꞌakinpaanan ĩꞌai.  
\v 55 Uruu idi naꞌiaꞌa naa tikazi puꞌukada-kao panibazoo ii. Naꞌiki naꞌiaꞌa naa pidannao sakanatapan awauta tikazi dazaba an. Peter naꞌii kapam usakanatapan ĩbii ii.  
\v 56 Udaunaꞌan poitoruiaba tukapankan naa uruu, tikazi maodapan puꞌu. Uruu idi sariapa oawunuupan uawun baara iti, naꞌiki okian, “Diꞌoraz daonaioraꞌa, uminaudaꞌuitapauzonii kapam Jesus.” 
\p  
\v 57 Mazan sariapa Peter mariidinan, naꞌiki ukian oꞌati, “Aonaa õaitapauzon uruu.” 
\p  
\v 58 Masakaudaꞌu uruu daunaꞌan, daonaiora tukapankan naa kapam Peter. “Pugaru uminaudaꞌu kaduz kapam,” ukian. 
\p Mazan Peter kian uꞌati, “Aonaa õgaru mani.” 
\p  
\v 59 Atii tomunuꞌiki zaa uruu daunaꞌan, baꞌoran daonaiora paradan maꞌozaka Peter dauꞌan. “Mishiꞌo wuruꞌu Jesus minaudaꞌu kaduz arawuꞌu, naꞌiki uruu Galilee Baara san kapam, aonaa umainaabanan,” ukian pidannao ati. 
\p  
\v 60 Mazan Peter kian koshan uꞌati, “Aonaa õaitapan kanom dauaꞌo kaiwuruꞌu pukadakotinanuz.” Aonaa zii Peter ipaian pakadakotinan, uruꞌu naa kuruku kaꞌaranpan.  
\v 61 Upuꞌaꞌa naa Jesus tanawatinan, naꞌiki sariapa uawunuupan Peter diꞌiti. Uruu idi sariapa Peter nyukunuuaꞌakan uparadan, tawuruꞌu ukianuz, “Aizii wuru marutan idaꞌa pumariidinan nii idikinau õdauꞌan kuruku kaꞌaranpan uaꞌii. ‘Aonaa õaitapan uruu,’ pukian nii õdauꞌan.”  
\v 62 Uruu idi sariapa Peter koditan pidannao bii iki, naꞌiki umakon paniba itinapu. Naꞌiaꞌa naa uzaadan tuukii, tuukii. 
\s1 Jesus banikiita-kao //  naꞌiki ubaꞌizii-kao 
\r (Matthew 26:67-68; Mark 14:65) 
\p  
\v 63 Aizii pidannao wuruꞌu watchmantapainao kidaz Jesus, ĩbanikiitan naa uruu. Udaunaꞌan ĩtiniautapan naꞌiki ĩtaꞌiautapan naa uruu.  
\v 64 Udaunaꞌan ĩshibatan naꞌiki ĩdoꞌotan naa uawun baara kamicha idi, naꞌiki ĩkian uꞌati, “Aushaa, pukowaada waꞌati naꞌiaꞌoram pidan wuruꞌu tinikaꞌoraz pugaru?”  
\v 65 Naꞌiki dikauda kida manawun ĩmanamiki uꞌati. 
\s1 Jesus naꞌaka-kao Jewnao kootowapa-kizi iti 
\r (Matthew 26:59-66; Mark 14:55-64; John 18:19-24) 
\p  
\v 66 Atii wakanadan. Aizii uruu chaapiꞌiki, chaapiꞌikiiman uruꞌu naa kazowautapainao Jewnao, naꞌiki faadaanao zowaunaanao, naꞌiki tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu, ipai ĩnao baokopatinan. Udaunaꞌan ĩdapada-kidan naa Jesus pakootowapa-kizi iti.  
\v 67 Naꞌiaꞌa naa ĩkian uꞌati, “Aizii pukowaadaꞌa naa waꞌati mishiꞌo wuruꞌu pugaru Christ?”\f + \fr 22:67 \fq Christ: \ft wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* 
\p Mazan Jesus kian ĩꞌati, “Õkowaadan an uꞌati, aonaꞌo nii umishidan õparadan.  
\v 68 Naꞌiki õpishaan an unao, aonaꞌo nii udakoꞌatin õparadan.  
\v 69 Mazan kadimanaꞌo niꞌi naa paꞌan Daonaiora Aokazi Ikiꞌo sakanatan Tominkaru maꞌozakaꞌo diwaꞌora antanapu.” 
\p  
\v 70 Uruu idi ipai ĩnao kian uꞌati, “Ukauꞌan mishiꞌo wuruꞌu pugaru Tominkaru Dani?” 
\p “Unaꞌapan shaꞌatii kaiwuruꞌu upishaanuz õgaru naꞌapa,” ukian ĩꞌati. 
\p  
\v 71 Udakoꞌatin idi ĩparadan naꞌapa, sariapa ĩkian, “Kandii nii waaipan zii dikaudaꞌo aimaakan kowaada-kao udauꞌu, waabatan puꞌu kaimanaiman udako iki naꞌapam ukian padauꞌan.” 
\c 23  
\s1 Pilate pishaan dauaꞌo Jesus 
\r (Matthew 27:1-2, 11-14; Mark 15:1-5; John 18:28-38) 
\p  
\v 1 Uruu idi ipai pidannao, wuruꞌu abatapainao kidaz naꞌii kadishiaꞌakan. Udaunaꞌan ĩnaꞌakan naa Jesus Pilate diꞌiti. Atii ĩkaawa-kidan naꞌitizu.  
\v 2 Naꞌiaꞌa naa ĩkaakapaan Jesus Pilate ati. “Aushaa puabata wakuwaa diꞌoraz pidan dauꞌanaꞌa, waabatan ukakinaopan pidannao panaꞌiti karikaonan. Naꞌiki aonaa uaipan ĩkawinipinaatan tax Rome iaꞌo naobanai ati. Naꞌiki tuukii udakotinpan Christ nii. Naꞌiki udakotinpan king nii Jewnao ati,” ĩkian Pilate ati. 
\p  
\v 3 Udaunaꞌan Pilate pishaan naa Jesus, “Mishi pugaru wuruꞌu king niꞌoraz Jewnao ati?” 
\p “Unaꞌapan shaꞌatii kaiwuruꞌu punaꞌapanuz,” Jesus kian uꞌati.\fig Pilate taan naa Jesus soldyaanao kaꞌu ati|src="CN01826B.tif" size="col" ref="23:3" \fig* 
\p  
\v 4 Udaunaꞌan Pilate kian naa faadaanao zowaunaanao ati, naꞌiki ipai kasabaꞌukinpainao pidannao ati, “Aonaa kanom õikodan dikaudaꞌo nii aimaakan ushaꞌapatan. Uruu idi aonaa kanom dikin ii ushaꞌapata-kao.” 
\p  
\v 5 Mazan maꞌozaka pidannao dakoꞌatin uparadan, naꞌiki ĩkian uꞌati, “Aizii ipaiꞌi naa ukakinaowan pidannao, wuruꞌu kawiizi-tinpainao kidaz wawiizi Judea Baara an. Uruu idi tuukiaꞌa naa pidannao kashadaakapan, naꞌiki aonaꞌa naa powaꞌa ĩmishidan oo ĩshaꞌapatinaꞌazon wuru kawanaꞌatiꞌo Rome ikiꞌo naobanai kakinaori kidaz. Galilee Baara ikiꞌo wuruꞌu usakadanuz pakakinaopan pidannao, atii diꞌi, aizii kaawaꞌa naa uruu daꞌatiꞌi,” ĩkian Pilate ati. 
\s1 Herod pishaan dauaꞌo Jesus 
\p  
\v 6 Pilate abatan idi ĩnaꞌapan, sariapa ukian ĩꞌati, “Kanom san uruu, Galilee Baara san?”  
\v 7 Aizii uaitapan idi Jesus waꞌatin Herod kazowautapanii wiizai diꞌiki, sariapa udyuudan unaꞌaka-kao Herod diꞌiti. Ushaꞌapanum kauꞌan uruu dono, naꞌiaꞌo Herod Jerusalem ii. Uruu daunaꞌan ĩnaꞌakan naa Jesus Herod diꞌiti.  
\v 8 Tuukii Herod konaukii-kidan patukapan Jesus, ushaꞌapanum kauꞌan kotuaꞌikiꞌoraꞌa naa uabatautan Jesus dauꞌan. Naꞌiki tuukiaꞌo utukapaꞌazon aimaakan wuruꞌu pabiꞌinaaka kidaꞌoraz Jesus shaꞌapaapauzon.  
\v 9 Uruu idi, iriba sodi kida upishaan Jesus, mazan aonaa baudaꞌapa udakoꞌatin uparadan.  
\v 10 Mazan upuꞌaꞌa naa faadaanao zowaunaanao, naꞌiki tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu maonapadinan Herod dazaba ati, naꞌiki ĩkowaada iriba dikauda kidaꞌo aimaakan uꞌati, Jesus dauꞌan.  
\v 11 Udaunaꞌan Herod naꞌiki baokopa pasoldyaannao tuma, ĩmakinaotan naꞌiki ĩbanikiitan naa Jesus kakibaꞌazonnaa kidaꞌo idaꞌan. Udaunaꞌan ĩkaiwada-kidan naa uꞌati naobanainao kamichan kaduz. Uruu daunaꞌan Herod dyuudan naa koshan uruu powaa iti Pilate diꞌiti.  
\v 12 Uruu kamoo dono Herod naꞌiki Pilate kaimanaakan. Uruu uaꞌii aonaa ĩkaimanaakauzon. 
\s1 Pidannao aipan Jesus zowii-kao 
\r (Matthew 27:15-26; Mark 15:6-15; John 18:39—19:16) 
\p  
\v 13 Udaunaꞌan Pilate dapadan naa faadaanao zowaunaanao, naꞌiki naobanai-tinpainao kida pidannao, naꞌiki baꞌoran pidannao kida.  
\v 14 Aizii ĩbaokopatinan daunaꞌan, uruꞌu naa ukian ĩꞌati, “Unao zaamatanii, naꞌiki ukaawa-kidanii wuruꞌu diꞌoraz daonaioraꞌa. Naꞌiki ipai unao ukowaadan õꞌati, ukakinaopan pidannao panaꞌiti. Naꞌiki ipaiꞌi naa amazada kawanaꞌati pidannao toꞌoran naobanai Rome ikiꞌo ati. Aizii diꞌi utukapa naꞌapam õkootowapa-kidanuz, unao abatapan puꞌu. Mazan aonaa õikodan dikaudaꞌo nii aimaakan ushaꞌapatan, unao kowaadan kawan õꞌati.  
\v 15 Aizii Herod naꞌapa kapam, aonaa kanom uikodan dikaudaꞌo nii ushaꞌapatan. Uruu idiꞌo wuruꞌu udyuudanuz uruu powaa ati daꞌatiꞌi. Aonaa kanom dikaudaꞌo nii wuru daonaiora shaꞌapatanuꞌu. Ukauꞌan aonaa kanom dikin ii uzowii-kao.  
\v 16 Uruu idi õbaꞌizii-kidan nii karikaonan uruu, udaunaꞌan marinaꞌa naa umuuda-kao.”  
\v 17 [Passover Kamoon dono, karikaonan daꞌi Pilate kodita-kidauzon ĩꞌati baudaꞌapa pidan, taraa-kizai iki.]\f + \fr 23:17 \ft Kiwiiniꞌo saada-kariwai idaꞌa, aonaa diꞌoraz saadinpanuꞌu.\f* 
\p  
\v 18 Mazan pidannao kadakoinan uꞌati aonaa masakaudaꞌu mani. “Marii uzowii-kao, pukodita-kida paꞌan Barabbas waꞌati,” ĩkiainan uꞌati.  
\v 19 Aizii Barabbas, wuruꞌu utaratapa-kaoaz, uzauda-kao idiꞌo utoman toꞌorataaka-karu pidannao ati, ĩtoꞌora-kinaa nii Rome ikiꞌo naobanainao ati, wuruꞌu Jerusalem iainao kidaz. Uruu dono baudaꞌapa pidan zowii-kao. Uruu idi Barabbas zauda-kao udikin ii. 
\p  
\v 20 Tuukii padamata Pilate tiwaan pakodita-kidan Jesus, uruu idi naꞌapa koshan ukian ĩꞌati kiwiiniꞌo kawan.  
\v 21 Mazan maꞌozaka ĩkadakoinan uꞌati. “Marii utauka-kao cross diꞌiti! Marii utauka-kao cross diꞌiti!” ĩkiainan uꞌati. 
\p  
\v 22 Upuꞌu Pilate tiwaan paparadan ĩꞌati. Uruu idikinautan naa uparadan naꞌapa ĩꞌati. “Kanom mooko dikaudaꞌo nii ushaꞌapata? Aonaa kanom õikodan dikaudaꞌo nii ushaꞌapatan. Ukauꞌan aonaa kanom dikin ii uzowii-kao. Uruu idi õbaꞌizii-kidan nii karikaonan uruu naꞌiki udaunaꞌan marinaꞌa naa umuuda-kao,” ukian pidannao ati. 
\p  
\v 23 Mazan powaꞌa zii ĩkadakoinan uꞌati diiwaꞌo idaꞌan. “Marii utauka-kao cross diꞌiti,” ĩkiainan uꞌati. Ĩkadakoinan uꞌati, atii ĩdikintan uruu.  
\v 24 Uruu idi naꞌapaꞌa naa Pilate dyuudan Jesus shaꞌapata-kao, pidannao aipan kawanaꞌati.  
\v 25 Naꞌiki ukodita-kidan naa ĩꞌati pidan wuruꞌu zauda-kariwaiz umizaataakapa-kidan pidannao, naꞌiki uzowian pidan. Udaunaꞌan utaaꞌakan naa Jesus pidannao kaꞌu iti, marii kiziꞌi naa ĩshaꞌapatan uruu Jewnao aipan kawanaꞌati. 
\s1 Jesus tauka-kao cross diꞌiti 
\r (Matthew 27:32-44; Mark 15:21-32; John 19:17-27) 
\p  
\v 26 Udaunaꞌan soldyaanao naꞌakaꞌakan naa Jesus. Aizii ĩmakopa-kizi an ĩikodan pidan kaawaꞌakaꞌo zii Jerusalem ati. Simon kiaꞌo uꞌuu, Cyrene san wuruꞌu pidanaz. Sariapa soldyaanao zaamatan Simon naꞌiki ĩdyuudan naa uwaodatan Jesus dawuꞌati wuruꞌu cross niꞌoraz atamun tuꞌuz.  
\v 27 Naꞌiki iriba, iriba pidannao makon tazatappan Jesus dawuꞌati. Aizii zunnao naꞌii kapam ĩbii ii, tuukii ĩmuraan Jesus.  
\v 28 Mazan Jesus kian ĩꞌati, “Zunnao, Jerusalem sanaabanao, aonaa uzaadaꞌanaꞌa õdauꞌan. Mishiꞌoraiman uzaada paꞌan unao dauꞌan, naꞌiki udainao dauꞌan.  
\v 29 Ushaꞌapanum kauꞌan kainaꞌaꞌo nii kamoo kaawan, uruu dono pidannao kian nii. ‘Konaukiaꞌo nii paꞌan zunnao aonaꞌoraz naꞌapainim ĩkaudaniizon, aonaꞌoraz ĩbiida-kidauzon koraidaonaa.’  
\v 30 Uruu dono tuukiaꞌo nii pidannao aipan midukuonao dikitan paugaru, naꞌiki tuukiaꞌo nii ĩaipan naawazi dizan paugaru.  
\v 31 Aizii diꞌi wuruꞌu utukapaniaz dikaudaꞌo aimaakan shaꞌapata-kao õꞌati kaikapaꞌa, aonaa kanom dikin iaꞌo mani, aitaniimanaꞌo nii manawun dikaudaꞌo aimaakan baiaapa-kida-kao Jerusalem sannao ati, ĩshaꞌapaapan dikin ii oii kidaꞌo aimaakan.” 
\p  
\v 32 Kainaꞌa kapam soldyaanao naꞌakan dyaꞌutam daonaioranao zowii-karu nii, ĩnao zaamata-kao ĩshaꞌapatan idi dikauda kidaꞌo aimaakan.  
\v 33 Udaunaꞌan ĩkaawan naa wuru diꞌitiꞌi amazada dakotapa-kariwaiz Pidan-Zowau-Niwaꞌuz-naawa kii. Naꞌiaꞌa naa ĩtaukan Jesus cross diꞌiti. Naꞌiki dyaꞌutam daonaioranao tauka-kao udazabaꞌa. Baudaꞌapa udiwaꞌora antanapu, baꞌoran uwashabaron antanapu.  
\v 34 Pataukinapa kizi iki Jesus kian padaru ati, “Õdaru, pumainaabata wuruꞌu dikaudaꞌo aimaakan ĩshaꞌapataniaz õꞌati kaikapaꞌa, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa ĩaitapan kanom niꞌo wuruꞌu pashaꞌapaapanuz aimaakan kaikapaꞌa.” Udaunaꞌan soldyaanao makinaotinan naa, patukapa-kinaa nii naꞌiaꞌoram nii pidan zaamata Jesus kamichan paꞌidiwau nii. 
\p  
\v 35 Uruu dono iriba pidannao awunuutapan Jesus tauka-kao. Aizii Jewnao naobanaanao, tuukii paꞌan ĩbanikiitan uruu. Kaikapaꞌa wuruꞌu ĩkianuz. “Uruu kazannaapaꞌo baꞌoran pidannao. Aizii watukapa kiziꞌi naa mooko, umishiin an uruu Christ, Tominkaru zaamataniaz, naꞌiki udyuudaniaz kazannaataꞌo nii papidanannao, marii aizii ukazannaatinan paaipan ati,” ĩkian udauꞌan. 
\p  
\v 36 Aizii soldyaanao naꞌapa kapam ĩbanikiitan uruu. Udaunaꞌan ĩtaan naa uriwun nii mawinipinaꞌo wine idi.  
\v 37 Naꞌiki ĩkian uꞌati, “Umishiin an mishi pugaru wuruꞌu king niꞌoraz Jewnao ati, pukazannaatinan nii puaipan ati.”  
\v 38 Aizii atamun idaꞌa, uzowau paawaꞌa ĩtaukan pasaadanii. Kaikapaꞌa wuruꞌu ĩsaadaniaz: “Dii wuruꞌu King, Jewnao ati.” 
\p  
\v 39 Aizii baudaꞌapa wuruꞌu tauka-kariwainaouz Jesus dazabaꞌa, uparadan dikaudaꞌo idaꞌan Jesus ati. “Umishiin an pugaru Christ,\f + \fr 23:39 \fq Christ: \ft wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* pukazannaatinaꞌa naa aizii puaipan ati, naꞌiki pukazannaata waunao kapam,” ukian. 
\p  
\v 40 Mazan sariapa uiriban toꞌorauanuzu. Naꞌiki ukian uꞌati, “Aonaa mooko pukichanaꞌikin puparadan Tominkaru dauꞌan kaikapaꞌa? Aonaa mooko pudiꞌitapan naꞌapam pupatakaꞌuta-kao naꞌiki pumawakan nii naꞌapa uruu kawan.  
\v 41 Mazan aonaa kanom dikin iaꞌo mani upatakaꞌuta-kao, aonaa kanom oiaꞌo nii ushaꞌapatan. Mazan waunao, wapatakaꞌuta-kaoaz kaikapaꞌa, washaꞌapatan idiꞌo oiaꞌo.”  
\v 42 Udaunaꞌan ukian Jesus ati, “Jesus, punyukunuuapa paꞌi õgaru punaobanaita-kao anaꞌa naa.” 
\p  
\v 43 Jesus kian uꞌati, “Õkowaadan nii puꞌati mishiꞌo: aizii naꞌiaꞌo nii kapam pugaru õtuma konaukii-kizai aokazi ii.” 
\s1 Jesus mawakan dauaꞌo 
\r (Matthew 27:45-56; Mark 15:33-41; John 19:28-30) 
\p  
\v 44 Aizii sakitapa kamoo, ipai amazada marutaꞌakan uruu wiizai diꞌii, atii daawadata kamoo. Uruu daunaꞌan zii koshan amazada kanadan.  
\v 45 Aizii Tominkaru Dapu nazo ii mashaꞌapakiaka kamicha mada wuruꞌu awautapaꞌoraz unazoo kida,\f + \fr 23:45 \fq kamicha mada wuruꞌu awautapaꞌoraz unazoo kida: \ft Putukapa kaarita tokon ii ‘Tominkaru Dapu’ dauꞌan, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao idaꞌa.\f* kuzuutaꞌakan pazikon an, doko iki atii uwaranu iti.  
\v 46 Upuꞌaꞌa naa Jesus kadakoꞌokan naa diiwaꞌo idaꞌan. “Õdaru, pukaꞌu iti õtaan õdoronaa,” ukian. Mazan umawakaꞌakan naa. 
\p  
\v 47 Naꞌiaꞌo soldyaanao zowaunaa awunuutapan, uruu idi ipai uabatan, naꞌiki utukapan naꞌapam aimaakan shaꞌapan. Uruu idi tuukii ukonaukii-kidan Tominkaru naꞌiki ukian, “Mishiꞌo mishi kaimanaꞌo pidan arawuꞌu,” ukian.  
\v 48 Naꞌiki ipai pidannao wuruꞌu awunuutapainao kidaz naꞌii, ipai kapam ĩtukapan wuruꞌu aimaakan kida shaꞌapanuz. Tuukii ĩdiꞌitinpan naꞌiki ĩkashaꞌoran aimaakan shaꞌapata-kao idi naꞌapa. Udaunaꞌan ĩkiwan naa.  
\v 49 Aizii pidannao wuruꞌu aitapainao kidaz Jesus, naꞌiki wuruꞌu tominpauzonao kidaz uꞌidiꞌiki, naꞌii kapam ĩawunuutapan. Naꞌiki zunnao wuruꞌu waꞌatiinaouz utuma Galilee Baara iki, naꞌii kapam baokopa ĩtuma, munapo ĩkadishitapan naꞌiki ĩawunuutapan. 
\s1 Naꞌapam Jesus dida-kao 
\r (Matthew 27:57-61; Mark 15:42-47; John 19:38-42) 
\p  
\v 50-51 Uruu dono naꞌiaꞌo pidan, Joseph kiaꞌo uꞌuu. Arimathea ikiꞌo, Judea Baara iaꞌoraz wiizai. Kaimanaꞌo pidan uruu, naꞌiki shaꞌapataꞌo ipai aimaakan Tominkaru aipan kawanaꞌati. Naꞌiki tuukiaꞌo uzaudapan Tominkaru naobanai-tinan kamoon kaawan. Padamata Jewnao, kazowautapaniinao pidannao tumaꞌo uzaamatinpan, mazan upuꞌu aonaa unyukunuu naꞌapan ĩparadan kawanaꞌati, naꞌiki aonaa unyukunuu naꞌapan wuru dauꞌanaꞌa ĩshaꞌapatanuz Jesus kaikapaꞌa.  
\v 52 Sariapa umakon upishaaꞌanan Pilate Jesus nanaa dauꞌan. Naꞌapa Pilate nyukunuu.  
\v 53 Uruu idi umakon naa Jesus tauka-kizinao iti, naꞌiki naꞌaꞌa naa utoka-kidan unanaa. Naꞌiki upapidan naazu barakaꞌo kamicha mada idi. Kainaꞌa ukichadanii kuba, mawakainao uun nii, naꞌiki aonaꞌo zii kapam ukaiwauzo-kao. Naꞌitiꞌi naa unaꞌakan Jesus nanaa naꞌiki naꞌiaꞌa naa umuudanuz.  
\v 54 Friday wachuupunin wuruꞌu udida-kaoaz, Jewnao sookapauzon kamoon maonapatan puꞌaꞌa naa.\f + \fr 23:54 \ft Jewnao aitauzon pakamoon sakadinan, kamoo tipitan diꞌiki, naꞌiki uipain nii baꞌoran kamoo tipitan diꞌiti. \f* 
\p  
\v 55 Aizii zunnao waꞌatiinaouz Jesus tuma Galilee Baara iki, naꞌiti ĩmakon baaranai iti. Uruu idi ĩtukapa naꞌiam naa unanaa muuda-kao.  
\v 56 Uruu daunaꞌan ĩkiwan naa pamashaadinapa kizi iti, ĩtomaꞌanan naa kaduunuribai pakaduunuu-kinaa nii Jesus nanaa. Baꞌoran kamoo uruu Sookapa-karu Kamoon wuruꞌu, uruu idi aonaa kanom ĩshaꞌapatan uruu kamoo dono, Moses kakinaori kian kawanaꞌati. 
\c 24  
\s1 Jesus kadishitan dauaꞌo pamawaka-kizi iki 
\r (Matthew 28:1-10; Mark 16:1-8; John 20:1-10) 
\p  
\v 1 Aizii chaapiꞌikiiman Sunday dono, zunnao makon baaranai iti. Ĩnaꞌakan kaduunuribai, ĩtomanii pakaduunuu-kinaa nii Jesus nanaa.  
\v 2 Aizii ĩkaawan baaranai paniinomizinaa diꞌiti, aonaꞌa naa utaratinpan, zikadaꞌaka-kaoaꞌa naa udaruꞌo kuba, baaranai taratapa-kinaoaz.  
\v 3 Uruu idi sariapa zunnao morotaꞌakan baaranai paniinomizinaa shaawata. Mazan aonaꞌakaꞌa naa Naobanai Jesus nanaa nii.  
\v 4 Tuukii ĩdiꞌitinpan, uruu idi ĩkadishitapan naa naꞌii, aonaa ĩaitapan naꞌapam pashaꞌapatinan. Upuꞌaꞌa naa ĩtukapan dyaꞌutam daonaioranao, wiziꞌi kidaꞌo ĩkamichan kadishitapan naꞌa padazabaꞌa.\fig angelnao naꞌiki zunnao baaranai iaꞌo|src="CN01853B.tif" size="col" ref="24:4" \fig* 
\p  
\v 5 Tuukii ĩtarian, upuꞌu mazan ĩmapotinan ĩꞌati patarian biiꞌi. Naꞌiki daonaioranao kian ĩꞌati, “Kandii nii udorotan kakupaꞌo pidan mawakainao pidannao bii an?  
\v 6 Aonaꞌa naa uruu nii daꞌaꞌa, kadishitaꞌakaꞌa naazu. Kaikapa shaꞌatii tawuruꞌu ukiauzonuz unao ati, tawuruꞌu Galilee Baara iaꞌoraz zii.  
\v 7 ‘Daonaiora Aokazi Ikiꞌo zaamata-kao nii, udaunaꞌan utaa-kao nii oiainao pidannao kaꞌu iti, udaunaꞌan utauka-kao nii cross diꞌiti, atii umawakan. Mazan idikinaudaꞌu kamoo daunaꞌan ukadishitan nii pamawaka-kizi iki,’ kii shaꞌatii tawuruꞌu ukiauzonuz,” ĩkian ĩꞌati. 
\p  
\v 8 Sariapa mishi zunnao nyukunuuaꞌakan Jesus paradan.  
\v 9 Udaunaꞌan ĩkiwaꞌakan naa atii ĩkaawan 11 Jesus tominapa-kidaniinao diꞌiti. Ipai daunuudaꞌu ĩkowaadan ĩꞌati naꞌiki baꞌorainao ati naꞌapa patukapan kawanaꞌati aimaakan shaꞌapan.  
\v 10 Kaikapaudaꞌuꞌo wuruꞌu zunnaouz, Mary Magdala sanaaba, Joanna, Mary, James daroz, naꞌiki kainaꞌa baꞌoran zunnao ĩtuma. Ipai baokopa ĩnao wuruꞌu kakuwaapainaouz Jesus tominapa-kidaniinao ati.  
\v 11 Mazan aonaa ĩmishidan zunnao paradan, ushaꞌapanum kauꞌan ĩabatanuz mariidin-karu kawan karikaonan.  
\v 12 Mazan Peter sariapa paꞌan udimaꞌakan baaranai iti. Ukaawan naꞌiti sariapa uawunuupan baaranai paniinomizinaa shaawata, mazan utukapa soo kamicha mada karikaonan, wuruꞌu Jesus nanaa shibata-kinaoaz. Udaunaꞌan ukiwan naa, tuukii udiꞌitinpan patukapan idi aimaakan naꞌapa. 
\s1 Jesus chiꞌikapan patominapa-kidaniinao daawata 
\r (Mark 16:12-13) 
\p  
\v 13 Uruu kamoo dono dyaꞌutam daonaioranao tominpauzonao Jesus diꞌiki makopaanan wiizai Emmaus iti. Munapo zaꞌo wuruꞌu wiizaiz Jerusalem iki.  
\v 14 Aizii wuruꞌu daonaioranaouz ĩkadakotinaanan pamakopa-kizi an, ipai wuru dauꞌaꞌa aimaakan shaꞌapata-kariwaiz naꞌiki kowaada-kariwai kidaz Jesus dauꞌan.  
\v 15 Aizii ĩkadakotinaanan puꞌu, mashaꞌapakiaka Jesus kaawaꞌakan naꞌiki uchiꞌikapaanan naa ĩdaawata.  
\v 16 Ĩtukapa padamata Jesus, mazan aonaa ĩaitapan uruun. Ushaꞌapanum kauꞌan dizapa-kariwai ĩaitapan ai uruu.  
\v 17 Sariapa upishaan ĩdyaun. Ukian, “Kanom dauaꞌo kaiwuruꞌu ukadakotinaananuz umakopan puꞌu?” 
\p Sariapa ĩmashaadaꞌakan, naꞌiki utukapa ĩawun baara kashaꞌora paꞌidiwaru.  
\v 18 Baudaꞌapa dakoꞌatin uparadan, Cleopas kiaꞌo uꞌuu, ukian uꞌati, “Soo baudaꞌapa pugaru Jerusalem idaꞌa maaitapa-kaꞌo wuru dauꞌanaꞌa aimaakan shaꞌapata-kariwai kidaz diikiꞌiꞌi?” 
\p  
\v 19 “Naꞌapaꞌoram wuruꞌu aimaakan kida shaꞌapata-kariwaiz?” ukian ĩꞌati. 
\p “Tawuruꞌu kashaꞌora kidaꞌoraz aimaakan shaꞌapata-kao Jesus ati, Nazareth sanaz. Tominkaru prophetin uruu. Mishi Tominkaru tukapa-kidan uruu kaimanaꞌo, naꞌiki umanawunuꞌo pidan, ipai wuru idaꞌanaꞌa ushaꞌapatanii kidaz aimaakan naꞌiki ukakuwaatinan idaꞌan maꞌozaka. Ipai pidannao naꞌapa kapam ĩtukapan uruu, kaimanaꞌo, naꞌiki umanawunuꞌo mishi pidan.  
\v 20 Wafaadaannao zowaunaanao, naꞌiki kazowautapainao Jewnao wuruꞌu zaamata-kidaꞌoraz uruu. Udaunaꞌan ĩtaan naa uruu Rome ikiꞌo naobanai kaꞌu iti, ĩzowii-kidan naaz cross paawaꞌa.  
\v 21 Waꞌitiiman shaa uruꞌo nii wuruꞌu kazannaataꞌoraz Israelitenao patarubanao ai. Aizii diꞌi uikodaꞌakaꞌa naa idikinaudaꞌu kamoo umawakan daunaꞌan.  
\v 22 Naꞌiki powaꞌa zii kainaꞌa aimaakan diꞌitinapa-kidan waunao tuukii. Aizii chaapiꞌiki, waunao bii ikiinao zunnao makonkan ubaaranaa ii.  
\v 23 Aonaꞌa naa ĩikodan unanaa naꞌii. Mazan ĩkaawan powaa ati ĩkowaadan waꞌati, patukapan dyaꞌutam angelnao. Naꞌiki angelnao kowaadan ĩꞌati kadishitaꞌakaꞌa naa Jesus powaa iti.  
\v 24 Zunnao kaawan daunaꞌan, sariapa waunao bii ikiꞌo daonaioranao makon kapam baaranai iti. Naꞌiki ipai ĩtukapan aimaakan naꞌapa zunnao kowaadan kawan. Mazan aonaa ĩikodan Jesus naꞌii.” 
\p  
\v 25 Udaunaꞌan Jesus dakoꞌatin ĩparadan naꞌiki ukian ĩꞌati, “Maam, naꞌapa dii manawun umaaitapakan aimaakan, naꞌiki kashaꞌapannaa umishidan tawuruꞌu kotuaꞌo Tominkaru prophetinnao saadauzonii kidaz?  
\v 26 Aonaa mooko uaitapan wuruꞌu Christ, Tominkaru dyuudaniaz kazannaataꞌo nii papidanannao, baiaapan nii ipai wuruꞌu naꞌapa kidaꞌoraz aimaakan? Uruu daunaꞌan umakon nii aokazi iti, naꞌiki karikaonanuꞌo niꞌi naa ukonaukiitin-kida-kao naꞌii,” ukian ĩꞌati.  
\v 27 Udaunaꞌan ukowaadan naꞌiki unyukunuu-kidan ĩꞌati ipai naꞌapaꞌoram manawun tawuruꞌu Moses naꞌiki prophetnao saadanii kidaz padauꞌan, Tominkaru Paradan idaꞌaꞌoraz. 
\p  
\v 28 Ukadakotinaanan ĩꞌati, atii naꞌapa ĩmaonapatan wuru diꞌitiꞌi pamakopa-kiziz wiizai. Mazan ĩtukapan Jesus sariapa paꞌan udobatan.  
\v 29 Uruu idi tuukii ĩmashaatan uruu. “Punaꞌaꞌa naa zii shoman pudaꞌawu aka watuma, wachuupun naa paꞌi wuruꞌu, naꞌiki taaꞌazoꞌo naa wamarutan,” ĩkian uꞌati. Uruu idi umakon ĩtuma.  
\v 30 Aizii kabaunuꞌiaꞌa naa, uruu ĩaroopaꞌazon naa. Uruu idi Jesus sakanatan ĩtuma. Naꞌiki sariapa uzaamatan bread, udaunaꞌan utoriinapa-kidan naaz. Uruu daunaꞌan udushowan naa bread ĩkawanaꞌati.  
\v 31 Uruu idaꞌa zii ĩawun daꞌata-kao ĩaitapa-kinaa nii Jesus. Ĩawunuupan uꞌidiꞌiti sariapa ĩaitapaꞌakan uruu. Mazan upuꞌaꞌa naa umainaabatinaꞌakan ĩawun zaꞌa.  
\v 32 Sariapa ĩkian paꞌatiaaka kida, “Ei, uruu idiꞌo tawuruꞌu kaimanaiman uparadan pishatan wanyukunuu, ukadakotinaananuz waꞌati dunapota. Naꞌiki unyukunuu-kidanuzu waꞌati ipai daunuudaꞌu naꞌapam saadauzo-kariwaiz Tominkaru paradan kian.” 
\p  
\v 33 Udaunaꞌan ĩminziiwaꞌakan naa, naꞌiki ĩpadantaꞌakan naa koshan Jerusalem iti. Aizii ĩkaawan naꞌiti ĩikoda wuruꞌu 11 Jesus tominapa-kidaniinao, kasabaꞌukinpan baokopa, baꞌorainao kida tuma.  
\v 34 Naꞌiki ĩabatan ĩkadakotinan. “Mishiꞌo wuruꞌu wanaobanaa kadishitan, naꞌiki ukakudanuz naa powaa iti. Simon Peter tukapaꞌakaꞌa naa kapam uruu,” ĩkian. 
\p  
\v 35 Udaunaꞌan ĩnao kowaadan naa kapam ipai daunuudaꞌu naꞌapam Jesus chiꞌikapaanan patuma dunapota. Ĩkowaadan ĩꞌati aonaa ĩaitapanuz, atii udushowan idaꞌan zii bread ĩꞌati, ĩaitapan uruu. 
\s1 Jesus aidinan //  patominapa-kidaniinao ati 
\r (Matthew 28:16-20; Mark 16:14-18; John 20:19-23; Acts 1:6-8) 
\p  
\v 36 Aizii wuruꞌu dyaꞌutamainaouz daonaioranao kakuwaapatinan puꞌu zii pairibannao ati, upuꞌaꞌa naa Jesus kaawaꞌakan ĩꞌidaꞌati mashaꞌapakiaka. Naꞌiki ukian ĩꞌati, “Marii kaiman-karu mashaapan unao tuma.”  
\v 37 Mazan tuukii ĩtarian, ĩꞌitiiman shaa udoronaa nii karikaonan wuruꞌu patukapaniaz.  
\v 38 Mazan Jesus kian ĩꞌati, “Kandii nii utarian? Naꞌiki kandii nii aonaa umishidan utukapan õgaru?  
\v 39 Aushaa utukapa mooko õkaꞌu diꞌi, utukapa õkidiba, mishi õgaru wuruꞌu. Uwaꞌati daꞌatiꞌi upishata kizi õgaru, upishata õmada, utukapa kizi mishi õgaru wuruꞌu. Aizii doronai aonaa udunaa nii oo uniwaꞌuz nii, wuru kawanuꞌu upishatanuz õgaru,” ukian ĩꞌati.  
\v 40 Uruu idi utukapa-kidan naa ĩꞌati pakaꞌu naꞌiki pakidiba. 
\p  
\v 41 Tuukii ĩkonaukian naꞌiki tuukii ĩdiꞌitinpan, aonaa ĩmishidan wuruꞌu patukapanuz Jesus. Uruu idi ukian ĩꞌati, “Kainaꞌa aimaakan daꞌaꞌa nika-karu nii?”  
\v 42 Sariapa ĩtaan uꞌati kopau waraka-kariwaiꞌi naa.  
\v 43 Uruu idi uzaamatanuz naꞌiki uaroopan naa ĩawun zaꞌa. 
\p  
\v 44 Udaunaꞌan Jesus kian naa ĩꞌati, “Aizii diꞌi wuruꞌu utukapaniaz ipai aimaakan kida shaꞌapan kaikapaꞌa. Uruꞌu naa tawuruꞌu õkowaadauzoniaz unao ati, wachiꞌikapauzon donoꞌoraz baokopa. Kaikapa shaꞌatii tawuruꞌu õkiauzonuz unao ati. ‘Ipai wuruꞌu Moses saadanii kidaz õdauꞌan, naꞌiki wuruꞌu Tominkaru prophetinnao saadanii kidaz, naꞌiki wuruꞌu saada-kariwai kidaz õdauꞌan Psalms idaꞌa, ipaiꞌo nii zii uruu kida mishii-kao,’ kii shaꞌatii tawuruꞌu õkiauzonuz uꞌati,” Jesus kian ĩꞌati.  
\v 45 Naꞌiki utaan naa ĩaitapa-kinaa nii naꞌapaꞌoram manawun wuruꞌu saada-kariwaiz Tominkaru paradan idaꞌa.  
\v 46 Udaunaꞌan ukian naa ĩꞌati, “Kaikapa shaꞌatii tawuruꞌu Tominkaru paradan saada-kariwai kida kianuz. ‘Zowii-karu nii wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz kazannaataꞌo nii papidanannao, mazan idikinaudaꞌu kamoo umawakan daunaꞌan ukakudan nii powaa iti, naꞌiki ukadishita-kida-kao nii pabaaranaa iki.  
\v 47 Marii paꞌi kuwai kowaadapa-kao uꞌuu idaꞌan ipai pidannao ati, ipai imiꞌi baara an, marii ukowaada-kao Jerusalem sannao ati kiwiin. Kaikapaꞌo wuruꞌu kuwaiz: pidan tanawatinan an paꞌoian ai, Tominkaru mainaabatan nii ĩꞌoian.’  
\v 48 Ukauꞌan õdyuudan ukakuwaapan ipai wuru dauꞌaꞌa utukapanii kidaz shaꞌapan õꞌati.  
\v 49 Naꞌiki õdyuudan nii unao idaꞌati tawuruꞌu õdaru kowaadauzoniaz pataaꞌazon unao ati. Mazan unaꞌaꞌa naa zii paꞌi uzaudapa daꞌaꞌa Jerusalem idaꞌa, atii õdyuudan aokazi iki wuruꞌu õdaru dyuudaꞌazooniaz unyukunuu maꞌozaka-kinaa nii.” 
\s1 Jesus naꞌaka-kao aokazi iti 
\r (Mark 16:19-20; Acts 1:9-11) 
\p  
\v 50 Udaunaꞌan Jesus naꞌakan naa ĩdyaun Jerusalem iki atii Bethany iti. Naꞌiaꞌa naa usawadan pakaꞌu ĩꞌidiꞌiti, naꞌiki utoriinpan Tominkaru ati, marii kizi utaan kaimanaꞌo mashaapa-karu ĩnyukunuu iti.  
\v 51 Utoriinapa-kidan puꞌu ĩdyaun, uruꞌu naa usawatinaꞌakan, naꞌiki unaꞌakaꞌaka-kaoaꞌa naa aokazi iti.  
\v 52 Sariapa ĩkodoruꞌukan uꞌati, ĩawun doko iti. Uruu idi tuukii ĩkonaukian, udaunaꞌan ĩkiwaꞌakan naa konaukii Jerusalem iti.  
\v 53 Aizii Jerusalem iaꞌa naa, ipai kamoo ĩmakoꞌanpan Tominkaru Dapu iti, ĩtoriinpan naꞌiki ĩkonaukii-kidan Tominkaru.\fig Jesus sawatinan, umakon naa aokazi iti|src="CN01883B.tif" size="col" ref="24:51" \fig*