\id JHN \h JOHN \toc1 John Saadanii Kaimanaꞌo Kuwai \toc2 John \toc3 Jhn \mt1 John \mt2 Saadanii Kaimanaꞌo Kuwai \is1 Diꞌoraz kaarita dauaꞌo \ip Diꞌoraꞌa kaarita John saadanii. Uruu Jesus tominapa-kidanii, naꞌiki apostle kapam uruu. Karikaonan unaꞌauzon Jesus dazabaꞌa umanawun kidaꞌo aimaakan shaꞌapan dono. Panaadon aka aonaa Jesus taapadan baꞌorainao patominapa-kidaniinao waꞌatin patuma, mazan John utaapada paꞌan umakon patuma. \ip John kakuwaapan dono pidannao dauꞌu ukainaabatan ĩdyaun ĩꞌuu idaꞌan kida. Mazan ukakuwaapan dono padauꞌu, aonaa uaipan patukapa-kao umanawunuꞌo nii. Uruu idi aonaa usaadan paꞌuu ukakuwaapan dono padauꞌu, mazan udakotinan baꞌoran tominapa-kida-kariwaiz, kii daꞌi. (Putukapa John 18:15 idaꞌa.) Panaadon udakotinan Jesus marainpaniaz patominapa-kidanii, kii. (Putukapa John 13:21 idaꞌa.) Usaadan dono John kiaꞌo pidan uu, baꞌoran John dauaꞌo wuruꞌu ukakuwaapanuz, Chikaawunuupauzo dauꞌatiꞌo wuruꞌu. \ip John saadan diꞌoraꞌa kaarita uaipan pidannao aitapan naꞌiki ĩmishidan Jesus uruu Christ (Jewnao atiꞌoraz ukaunamunaatauzo-kao), uruu Tominkaru Dani. Pidannao mishidan dono uruu, naꞌiki ĩzaamatinan idi upidanannao nii, ĩikodan nii karikaonanuꞌo kakupa-karu. (Putukapa John 20:31 idaꞌa.) \ip John kowaada Jesus karikaonanuꞌo ukakupan. Amazada tominan uaꞌii zii kakupaꞌoraꞌa naa uruu. (Putukapa John 1:1 idaꞌa.) Naꞌiki pabiꞌinaakaꞌo idaꞌan, Tominkaru kainaabatan waꞌati kanom wuruꞌu Jesus. (Putukapa John 14:9-11 idaꞌa.) Ukowaada kaimanaiman naꞌapam pidan mishidan, uikoda kizi karikaonanuꞌo kakupa-karu. Naꞌiki ukowaada pidan mishida-kinaa niꞌo wuruꞌu Jesus shaꞌapatanuz iriba umanawun kidaꞌo aimaakan. (Putukapa John 3:2 idaꞌa, naꞌiki John 10:38 idaꞌa.) Kainaꞌa Jesus dauaꞌo baꞌoran kaarita kida: Matthew, Mark naꞌiki Luke. Tuukii ĩkakuwaapan ushaꞌapatanii kida dauꞌu. Naꞌiki ĩkowaada naꞌapam utominapa-kidan pidannao mashaapa-karu dauꞌu Tominkaru ati. Mazan John, aonaa ukakuwaapan ipai Jesus shaꞌapatanii dauꞌu. Ukowaada aonaꞌoraz baꞌoran kaarita kida kowaadan. \ip John kowaada iriba umanawun kidaꞌo Jesus paradan naꞌiki ushaꞌapatanii kida, kainaabataꞌo uruu mishiꞌo Tominkaru dani, uruu kakupa-kinai, uruu dunapo, uruu mishiꞌo, uruu kanadaꞌo, uruu wunu, uruu bread, uruu paoribai kadunaa, naꞌiki kaznizonao kaꞌuzatiki. \iot Kaarita buutinpan kida \io1 Parada-karu tominan pidan nii \ior 1:1-18\ior* \io1 John Chikaawunuupauzo kakuwaapan Jesus dauꞌu \ior 1:19-34\ior* \io1 Jesus kakinaopan, naꞌiki ushaꞌapatanii kida dauaꞌo \ior 1:35—12:50\ior* \io1 Jesus shaꞌapatanii kida pazowii-kao uaꞌii \ior 13:1—17:26\ior* \io1 Jesus zaamata-kao atii uzowii-kao \ior 18:1—19:42\ior* \io1 Jesus kadishitan pamawaka-kizi iki, naꞌiki uaidinan pidannao ati \ior 20:1-31\ior* \io1 Jesus aidinan patominapa-kidaniinao ati Galilee Baara ii \ior 21:1-25\ior* \c 1 \s1 Parada-karu Pidantinan \p \v 1 Amazada toma-kao uaꞌii naꞌaꞌoraꞌa naa Parada-karu, uruu Tominkaru tumaꞌo, naꞌiki uruu Tominkaru. \v 2 Uruu naꞌaꞌoraꞌa naa Tominkaru tuma amazada toma-kao uaꞌii. \p \v 3 Uruu idaꞌanaꞌo Tominkaru toman ipai aimaakan. Aonaa aimaakan tominan shaꞌapaꞌoram idaꞌan karikaonan, soo Uruu idaꞌan. \v 4 Uruu idaꞌa kakupa-kinai, naꞌiki wuruꞌu kakupa-kinaiz uruu kanadapaꞌoraz pidannao ati. \v 5 Kanadaꞌo kanadapan marutaꞌo-karuꞌu, aonaa turuu marutaꞌo makadanuzu. \p \v 6 Kainaꞌaꞌo daꞌi pidan, John kiaꞌo uꞌuu, Tominkaru dyuudanii. \v 7 Ukaawan ukakuwaapaꞌanan pidannao ati kanadaꞌo dauꞌu, ukuwaa idaꞌan kizi ipai ĩabatan naꞌiki ĩmishidan kanadaꞌo dauꞌu. \v 8 Aonaa John mani wuruꞌu kanadaꞌoraz, mazan ukaawan, ukakuwaapaꞌanan kanadaꞌo dauꞌu. \v 9 Wuruꞌu kanadaꞌoraz, kainaꞌiki uwaꞌatipan imiꞌi baara ati, uruu paꞌan kanadapaꞌoraz ipai pidannao. \p \v 10 Kaawankaꞌo Parada-karu imiꞌi baara ati. Uruu idaꞌanaꞌo Tominkaru toman imiꞌi baara naꞌiki pidannao, mazan upuꞌu aonaa ĩaitapan kanom wuru uruuz. \v 11 Ukaawan pawiizi idaꞌatiꞌo padamata, mazan uiribannao, aonaa ĩnaubaan uruu. \v 12 Mazan naꞌiaꞌoram pidan naubaꞌo naꞌiki mishidaꞌo uruu, utaapada ĩtominan Tominkaru dainao nii. \v 13 Aonaa ĩtominan Tominkaru dainao nii koraidaonaa shakatan kawan, oo pidan aipan kawanaꞌati mani, soo Tominkaru aipan kawanaꞌati paꞌan. \p \v 14 Aizii wuruꞌu Parada-karuz, utominan pidan nii naꞌiki umashaapankan wabii an. Watukapa naꞌapam uruu mishiꞌo umanawunun. Ushaꞌapanum kauꞌan baudaꞌapauzon Tominkaru dani wuruꞌu uruuz. Uruu idaꞌanaꞌo Tominkaru kainaabatan kaimanaiman pakamunanban naꞌiki uruu idaꞌanaꞌo mishiꞌo kuwai kainaabata-kao waꞌati. \p \v 15 John kakuwaapan udauꞌan pidannao ati, ukian diiwaꞌo idaꞌan ĩꞌati: “Diꞌi naa tawuruꞌu õkaunamunaataniaz: Kainiꞌikiꞌo nii uwaꞌatin õdawuꞌati, mazan uruu powaꞌaꞌo zii umanawunun õꞌai, ushaꞌapanum kauꞌan uruu naꞌaꞌoraꞌa naa õshakatan uaꞌii, õkii-kiziz.” \p \v 16 Ukamunanun idi manawun, powaꞌan kida ushaꞌapatan kaiman kidaꞌo aimaakan waꞌati. \v 17 Tominkaru taa-kidan Moses idaꞌan pakakinaori; mazan utaan mishiꞌo kuwai naꞌiki utukapa-kidan pakamunanun Jesus Christ idaꞌan paꞌan. \v 18 Aonaa pidan tukapauzon Tominkaru. Soo Udani baudaꞌapauzoz, karikaonanuꞌoraz unaꞌan Tominkaru tuma, uruu kaimanaiman ukainaabatan Tominkaru. \s1 John Chikaawunuupauzo kowaadan kanom niꞌo pakaawan \r (Matthew 3:1-12; Mark 1:1-8; Luke 3:1-18) \p \v 19-20 Jewnao zowaunaanao Jerusalem iainaouz dyuudan faadaanao naꞌiki ĩminkaꞌu Levitenao\f + \fr 1:19-20 \fq Levitenao: \ft Israel dani, Levi takaan-daunnao, kaminkaꞌuupauzonao Tominkaru Dapu ii.\f* pishaaꞌanan John kanom kaduz manawun wuruꞌu uruuz. Ukowaada ĩꞌati kaimanaiman, ipai kizi pidannao aitapan, “Õgaru, aonaa Christ\f + \fr 1:19-20 \fq Christ: \ft Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* mani,” ukian ĩꞌati. \p \v 21 Aizii ĩkian uꞌati, “Ukauꞌan kanom mooko pugaru? Elijah shaꞌa pugaru?” \p “Aonaa!” John kian ĩꞌati. \p “Pugaru shaꞌa Prophet, tawuruꞌu kaawaꞌo niꞌoraz?”\f + \fr 1:21 \ft Deuteronomy 18:18-19\f* ĩkian uꞌati. \p “Aonaa,” ukian koshan ĩꞌati. \p \v 22 Uruu idi ĩkian uꞌati, “Ukauꞌan kanom kaduz mooko manawun wuruꞌu pugaruz? Waaipan wakuwaa nii, wunao atiꞌo niꞌi dyuudainaouz waunao. Pukowaadaꞌakaꞌa naa kanom kaduz wuruꞌu pugaruz!” \p \v 23 John kian ĩꞌati, “Õgaru dauꞌanaꞌo tawuruꞌu prophet Isaiah saadauzonuz kaikapaꞌa: \q1 ‘Kainaꞌaꞌo pidan kadakoinpan diiwa mapidantakaꞌo amazada ii aka: \q2 Usaabaꞌa naa dunapo Naobanai mako kizi nii.’”\f + \fr 1:23 \ft Isaiah 40:5\f* \p \v 24 Phariseenao\f + \fr 1:24 \fq Pharisee: \ft Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* kapam wuruꞌu dyuuda-kariwai ĩpishaaꞌanan John. \v 25 Uruꞌu naa ĩkian John ati, “Pukian puꞌu aonaa Christ mani pugaru, aonaa Elijah mani, naꞌiki aonaa Tominkaru Prophetin mani, tawuruꞌu wazaudapaniaz, mazan kandii nii mooko puchikaawunuupan?” \p \v 26 Aizii John kian ĩꞌati, “Õgaru, õchikaawunuupan wunu idi. Mazan kainaꞌa ubiiꞌi baꞌoran pidan, aonaꞌo uaitapan kanom kaduz uruu. \v 27 Uruuꞌo niꞌi naa tukapa-kao umanawunuꞌo nii õnaꞌan puꞌu zii. Õgaru aonaa õturuan õbuzuutan udazkidi zunaa.”\f + \fr 1:27 \ft Poitorui kaudin-kizi wuruꞌu ubuzuutanuz panaobanaa dazkidi zunaa.\f* \p \v 28 John kakuwaapatinanuz kaikapaꞌa, Bethany iaꞌo, waoko iaꞌoraz Jordan Waꞌo ai, uchikaawunuupauzo-kiziz. \s1 Soꞌotaꞌo pidannao oian \p \v 29 Baꞌoran kamoo John tukapan Jesus waꞌatin paꞌidaꞌati, naꞌiki ukian pidannao ati: “Diꞌi naa wuruꞌu Tominkaru taaniaz Kaznizo-dani kawanuꞌo niꞌoraz, soꞌotaꞌoraz pidannao oian! \v 30 Uruu dauꞌatiꞌo tawuruꞌu õkianuz, ‘Utukapa-kao niꞌi naa umanawunuꞌo nii õnaꞌan puꞌu zii, mazan uruu powaꞌaꞌo umanawunun õꞌai, ushaꞌapanum kauꞌan uruu kiwiitapaꞌo õꞌai.’ \v 31 Õgaru, aonaa õaitapan kanom kaduz uruu, mazan õchikaawunuupan wunu idi, Israelitenao aitapa-kinaa niꞌo kanom kaduz uruu.”\fig John kowaadan naa baꞌorainao ati Jesus dauꞌan|src="CN01660B.tif" size="col" ref="1:29-31" \fig* \p \v 32 John kowaadan kaimanaiman patukapanii dauꞌu: “Õtukapanii Kaimanaꞌo Doronaa waꞌatin aokazi iki orid kawan, naꞌiki upakotan uruu idaꞌa. \v 33 Kiwiin zii, aonaa õaitapan kanom kaduz uruu. Mazan dyuudaꞌoraz õchikaawunuupan wunu idi kian õꞌati, ‘Putukapan an Kaimanaꞌo Doronaa waꞌatin doko iki naꞌiki umashaadinan dono pidan idaꞌa, uruꞌu naa wuruꞌu chikaawunuupaꞌo niꞌoraz Kaimanaꞌo Doronaa idi.’ \v 34 Õtukapan idi ushaꞌapan naꞌapa, ukauꞌan, õkian uꞌati, Tominkaru Dani wuruꞌu diꞌorazuꞌu.” \s1 Jesus ikodan kiwiiniꞌo patominapa-kidaniinao \p \v 35 Baꞌoran kamoo naꞌiaꞌo koshan John naꞌiki naꞌiaꞌo utuma, dyaꞌutam utominapa-kidaniinao. \v 36 Utukapan Jesus dobatapan naꞌiki, ukian udauꞌan, “Diꞌi naa wuruꞌu Tominkaru taaniaz Kaznizo-dani kawanuꞌo niꞌoraz!” \p \v 37 Aizii dyaꞌutamainaouz John tominapa-kidaniinao, ĩabatanii uparadan naꞌapa, uruꞌu naa ĩdaꞌanpaꞌakan Jesus. \v 38 Jesus awunuuankan powaa iti, utukapa ĩwaꞌatin padawuꞌati. Uruꞌu naa upishaan ĩdyaun, “Kanom udawatapan?” \p Ĩkian uꞌati, “Tiichaa. Naꞌiaꞌo dii pumashaadinpan?” \p \v 39 “Uwaꞌati, utukapa kizi,” ukian ĩꞌati. Uruꞌu naa ĩmakon utuma naꞌiki ĩtukapa naꞌiam umashaadinpan, (4 oꞌclock wachuupunin wuruꞌu) uruu naꞌiaꞌa naa ĩchuupudinan utuma. \p \v 40 Aizii wuruꞌu daꞌanpaꞌakainaouz Jesus, paabatan daunaꞌan John paradan, baudaꞌapaꞌo uu Andrew, uruu Simon Peter inawuzu. \v 41 Kiwiin zii chaapiꞌiki, Andrew tukapan paꞌinawuzu Simon naꞌiki ukakuwaapan uꞌati, “Waikodaꞌa naa Messiah!” ukian. (Messiah, kii-karu Christ kiaꞌo kapam wuruꞌu.)\f + \fr 1:41 \ft Hebrew paradan idaꞌan udakota-kao Messiah kii, naꞌiki Greek paradan idaꞌan udakota-kao Christ kii.\f* \v 42 Uruꞌu naa unaꞌakan Simon, Jesus diꞌiti. \p Jesus awunuupan uꞌidiꞌiti, ukian uꞌati, “Pugaru Simon, John dani. Aizii puꞌuu Cephas kiaꞌo nii.” (Peter kiaꞌo kapam wuruꞌu, naꞌiki kuba kiaꞌo wuruꞌu.) \s1 Jesus dapadan // Philip naꞌiki Nathanael \p \v 43 Baꞌoran chaapiꞌiki Jesus diꞌitinpan umakoꞌozon Galilee Baara iti. Uikodapan Philip naꞌiki ukian uꞌati, “Puwaꞌati õtuma, putominapa kizi.” \v 44 (Philip, uruu Bethsaida san, naꞌiaꞌo Andrew naꞌiki Peter mashaapan kapam.) \p \v 45 Uruu daunaꞌan Philip ikodan Nathanael naꞌiki ukian uꞌati, “Waikodaꞌa naa tawuruꞌu Moses naꞌiki prophetnao saadauzoniaz Kakinaorii Kaaritannaa idaꞌa udauꞌan. Uruu Jesus, Joseph dani, Nazareth sanaz.” \p \v 46 “Nazareth san!” Nathanael kian, “Naꞌapa diꞌi naa aimaakan kaimanaꞌo shaꞌapan uruu wiizai diꞌiki paꞌan?” \p “Puwaꞌati putukapa kizi,” Philip kian uꞌati. \p \v 47 Aizii Jesus tukapan Nathanael waꞌatin paꞌidaꞌati, sariapa ukian udauꞌan, “Arawuꞌu mishiꞌo Israelite, aonaa naꞌitim umariidinan.” \p \v 48 Nathanael pishaan uruu, “Naꞌapa dii puaitapan õdauꞌan?” \p Jesus kian uꞌati, “Philip dapadan uaꞌii pugaru, õtukapanii pugaru paoribai fig waranu ii.” \p \v 49 “Tiichaa,” Nathanael kian uꞌati, “Pugaru Tominkaru Dani! Pugaru King Israelitenao ati.” \p \v 50 Jesus kian uꞌati, “Õkowaadan idiꞌo puꞌati, ‘Õtukapan pugaru paoribai fig waranu ii,’ uruu idiꞌo pumishidaꞌakan? Putukapan nii zii umanawun kidaꞌo aimaakan shaꞌapan wuru aiaꞌa!” \v 51 Naꞌiki ukian ĩꞌati, “Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Utukapan nii aokazi daꞌatinan, naꞌiki Tominkaru angelinnao makoꞌanpan doko iti, naꞌiki ĩwaꞌatiꞌanpan apowa ati Daonaiora Aokazi Ikiꞌo idaꞌan!” \c 2 \s1 Jesus panaꞌadan wunu wine nii \p \v 1 Dyaꞌutam kamoo daunaꞌan kainaꞌa mazidainao aroopaꞌazon Cana ii, Galilee Baara iaꞌoraz donoi. Jesus daro naꞌiaꞌo oroo. \v 2 Jesus naꞌiki utominapa-kidaniinao, naꞌitiꞌo ĩdapada-kao kapam. \v 3 Aizii riwunii wine ipain idiꞌi naa, sariapa Jesus daro kian uꞌati, “Ipaiꞌi naa ĩriwun.” \p \v 4 “Kanom nii punyukunuupaꞌazon õgaru?” Jesus kian oꞌati. “Aonaa zii amazada kaawan õshaꞌapata-kinaa nii aimaakan.” \p \v 5 Sariapa udaro kian naꞌiaꞌo poitoruinao ati, “Ushaꞌapata paꞌi naꞌapam dono ukian uꞌati!” \p \v 6 Naꞌii kainaꞌa 6 dowada kida, kuba idiꞌo ĩtoma-kao. Uruu kaduz dowada kida Jewnao kaiwauzonii wunu kinnaa nii pachikain-kinaa nii, ĩchoochin kakinaorinaa kawanaꞌati. Uwazoo kida tuubarun 20 oo 30 gallon kida. \v 7 Jesus kian naa poitoruinao ati, “Upaidada wuruꞌu dowada kidaz wunu idi.” Uruꞌu naa ĩkapowan wunu naꞌiki ĩkawazootan naa dowada kida atii ĩpaidan. \v 8 Udaunaꞌan Jesus kian ĩꞌati, “Aizii ukapotaꞌa naa dowada wazoo, utaa kizi kazowautapaꞌo aroapa-karu atiz.” Uruꞌu naa ĩnaꞌakan uꞌidiꞌiti wuruꞌu wunuz, \v 9 panaꞌadinaꞌakaꞌoraz naa wine nii, naꞌiki uruꞌu naa utiwaanuz. Mazan aonaa uaitapan naꞌikiꞌoram ukaawa-kida-kao. (Soo poitoruinao kapotainaouz wunu, ĩaitapa paꞌan.) Sariapa udapadan wuruꞌu mazidaꞌoraz \v 10 naꞌiki ukian uꞌati, “Kiwiiniꞌo padamata kaimanaꞌoraz wine maokodauzo-kao. Aizii morowautapainao tuzan donoꞌo naa kaimanaiman, udaunaꞌan zii turuu shaꞌapaꞌoram karikaonan wine maokoda-kao. Mazan pugaru pakawan zii putaapan wuruꞌu kaimanaꞌoraz wine, atii kai!” \p \v 11 Cana iaꞌo wuruꞌu kiwiiniꞌoraz Jesus shaꞌapatan umanawunuꞌo aimaakan. Naꞌii uaida-kidan naꞌapam paugaru umanawunun. Uruu idi kaimanaimanaꞌa naa utominapa-kidaniinao mishidapan uruu. \p \v 12 Uruu daunaꞌan umakon naa donoi Capernaum iti padaro naꞌiki paꞌinawuzunao tuma, naꞌiki patominapa-kidaniinao tuma kapam. Mazan aonaa ĩnaꞌian kotuaꞌiki. \s1 Jesus kodita-kidan Tominkaru Dapu iki puraataapainao \r (Matthew 21:12-13; Mark 11:15-17; Luke 19:45-46) \p \v 13 Aizii maonapaꞌa naa Passover Kamoon sakadinan, uruꞌu naa Jesus makon Jerusalem iti. \v 14 Uikoda Tominkaru Dapu ii, selliipainao tapiꞌiza, kaznizo, naꞌiki wakokoonao. Uikoda kapam naꞌii pidannao shakataaka-kidauzo puraata. \p \v 15 Uzaamataꞌakan doꞌooribai pabaꞌizin nii, uruꞌu naa uwaatan Tominkaru Dapu iki ipai ĩꞌuzanao, kaznizonao naꞌiki tapiꞌizanao. Aizii shakataaka-kidauzonao puraatan miisan\f + \fr 2:15 \fq miisa: \ft English idaꞌan, table.\f* kida, udorau-kidaꞌakan, ĩpuraatan zokotaꞌakan kidaꞌa naa ubaaraꞌa kidaꞌo. \v 16 Jesus kian selliipainao ati wakokoonao, “Ukodita-kida wuru kidaꞌa diꞌikiꞌi! Aonaa turuu utaapan õdaru dapu puraataapa-kizai nii.” \v 17 Sariapa utominapa-kidaniinao nyukunuuan Tominkaru Paradan saada-kariwaiz kian, “Tuukii manawun õkaziwadapan õnyukunuu, õmarainpan idi pudapu.”\f + \fr 2:17 \ft Psalm 69:9\f* \p \v 18 Jewnao zowaunaanao kian uꞌati, “Turuu mooko pushaꞌapatan waawun zaꞌa umanawunuꞌo aimaakan, wamishida-kinaa nii Tominkaru aipan atiꞌo wuruꞌu pushaꞌapatanuz aimaakan kaikapaꞌa?” \p \v 19 Jesus kian ĩꞌati, “Umainaabata wuruꞌu Tominkaru Dapuz, naꞌiki idikinaudaꞌu kamoo idaꞌa õkadishita-kidan nii powaa itiz.” \p \v 20 Aizii ĩkian uꞌati, “Diꞌoraꞌa Tominkaru Dapu 46 wunu utomapa-kao. Aizii turuu mooko puzauda-kidan pukadishita-kidaꞌakanuzu idikinaudaꞌu kamoo idaꞌa?” \v 21 Mazan Tominkaru Dapu Jesus kianuz, pananaa dauꞌatiꞌo wuruꞌu. \p \v 22 Tominkaru kadishita-kidan daunaꞌan Jesus mawaka-karu diꞌiki, utominapa-kidaniinao nyukunuitapan wuruꞌu uparadanuz. Ĩmishida wuruꞌu saada-kariwaiz kida Tominkaru Paradan, naꞌiki ĩmishida Jesus paradan kapam. \p \v 23 Unaꞌian puꞌu Jerusalem ii Passover Kamoon dono, iriba pidannao mishidan uruu ĩtukapan idi ushaꞌapaapan umanawun kidaꞌo aimaakan. \v 24 Mazan Jesus aitapan idi ipai pidan kaduz, aonaa ukainaabatinan kaimanaiman ĩꞌati. \v 25 Aonaa kanom nii uaipan pidan kakuwaapan paꞌati pamin-pidanan dauꞌu, ushaꞌapanum kauꞌan uaitapanii ipai pidan nyukunuu. \c 3 \s1 Jesus ikodaakan Nicodemus tuma \p \v 1 Kainaꞌa pidan, Nicodemus kiaꞌo daꞌi uꞌuu, kazowautapaꞌo Jewnao, naꞌiki Phariseenao tonaazinaa diꞌitiꞌo uzaamatinpan. \v 2 Ukaawan aiwakaꞌan Jesus idaꞌati naꞌiki ukian uꞌati, “Tiichaa, waaitapa Tominkaru diꞌikiꞌo pukaawan putominapa-kidaꞌanan waunao. Ushaꞌapanum kauꞌan aonaa kanom kaꞌiitan pashaꞌapatan umanawun kidaꞌo aimaakan wuruꞌu pushaꞌapaapaniaz, soo Tominkaru kainaꞌan dono utuma.” \p \v 3 Jesus kian uꞌati, “Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Aonaa turuu pidan tukapan Tominkaru Naobanai-tinapa-kizi, soo ushakatan an koshan.” \p \v 4 Nicodemus kian uꞌati, “Naꞌapa dii mooko pidan tunarunao shakatan koshan? Aonaa turuu umorotan padaro toba nazo iti ushakata kizi itamau!” \p \v 5 Jesus kian uꞌati, “Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Aonaa turuu pidan morotan Tominkaru Naobanai-tinapa-kizi iti, soo ushakatan an wunu idaꞌan naꞌiki Doronai idaꞌan. \v 6 Padaronao diꞌikiꞌo pidan shakatan pananaa zoꞌo, mazan Doronai idaꞌanaꞌo pidan shakatan padoronaa iaꞌo. \v 7 Aonaa pumaaitapakaꞌanaꞌa kaiwuruꞌu, ‘Unao shakata paꞌi powaꞌa koshan,’ õkianuz puꞌati. \v 8 Awaru makon pamakoꞌozoo-kizi iti. Puabata mishi uwaꞌidan, mazan aonaa puaitapan naꞌikiꞌoram uwaꞌatin oo naꞌitiꞌoram umakon. Naꞌapaꞌo kapam wuruꞌu pidan Kaimanaꞌo Doronaa diꞌikiꞌoraz ushakatan.” \p \v 9 Nicodemus pishaan Jesus, ukian, “Naꞌapa dii mooko turuu naꞌapa kidaꞌo aimaakan shaꞌapan?” \p \v 10 Jesus kian uꞌati, “Pugaru aitapa-kariwai putiichaa-tinpan Israelitenao ati, mazan naꞌapa dii pumaaitapakan naꞌapa kidaꞌo aimaakan? \v 11 Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Waparadan waaitapanii dauaꞌo, naꞌiki wakowaadan watukapanii dauaꞌo, mazan upuꞌu aonaa pumishidaꞌazon wakuwaa. \v 12 Õkowaadan puꞌati imiꞌi baaraꞌaꞌo aimaakan kida shaꞌapan dauꞌu, mazan aonaa pumishidan. Naꞌapam nii mooko pumishidan õgaru, õkowaadan an puꞌati aokazi ii kidaꞌo aimaakan dauꞌu? \v 13 Aonaa kanom makouzon aokazi iti, soo Daonaiora Aokazi Ikiꞌo, uruu waꞌatiꞌoraz aokazi iki. \p \v 14 “Kotuaꞌa naa mapidantakaꞌo amazada diꞌii, Moses sawatauzon tooro munaꞌa kowazaz toma-kariwai chipirari idi.\f + \fr 3:14 \ft Numbers 21:4-9\f* Naꞌapaꞌo nii manawun Daonaiora Aokazi Ikiꞌo sawata-kao. \v 15 Ukauꞌan, naꞌiaꞌoram pidan mishidan dono uruu, mishiꞌo nii uikodan karikaonanuꞌo kakupa-karu. \p \v 16 “Tominkaru marainpan idi manawun pidannao, utaa paudani baudaꞌapauzon. Ukauꞌan naꞌiaꞌoram pidan mishidan dono uruu, aonaꞌo nii umawakauzon, mazan uikodan nii karikaonanuꞌo kakupa-karu. \v 17 Tominkaru dyuudan pauDani imiꞌi baara ati, aonaa patakaꞌutaꞌo niꞌo mani pidannao paꞌoian dikin ii, mazan ĩkazannaatin-kinaa niꞌo paꞌan. \p \v 18 “Aonaꞌo nii Tominkaru patakaꞌutan mishidainaouz uDani. Soo upatakaꞌutan nii wunao paꞌanaꞌa, aonaꞌoraz ĩmishidan ubaudaꞌapauzon udani. \v 19 Kaikapaꞌo wuruꞌu, Tominkaru dakota-kinaaz pidannao oiaꞌo nii: Kaawaꞌoraꞌa naa kanadaꞌo imiꞌi baara ati, mazan pidannao tuukii ĩmarainpan marutaꞌo wuru aiaꞌa kanadaꞌoraz, Tominkaru diꞌikiꞌoraz ukaawan. Ĩshaꞌapaapan idi soo oiaꞌo paꞌidiwaru. \v 20 Pidan shaꞌapaapaꞌo oiaꞌo aimaakan kida, aonaa unaudapan kanadaꞌo naꞌiki aonaꞌo nii uwaꞌatin kanadaꞌo idaꞌati. Ushaꞌapanum kauꞌan naꞌapaꞌo pidan aonaa uaipan paꞌoian kida kainaabata-kao. \v 21 Mazan pidan mishiꞌo umashaapan Tominkaru ati, utaapada paꞌan kanadaꞌo kanadapan paugaru, kanadaꞌo kainaabata kizi wuruꞌu ushaꞌapaapanuz aimaakan kida uizoꞌatin idiꞌo paꞌan Tominkaru.” \s1 John Chikaawunuupauzo kakuwaapan Jesus dauꞌu \p \v 22 Uruu daunaꞌan, Jesus makon Judea Baara iti patominapa-kidaniinao tuma. Tomunuꞌiki unaꞌian ĩtuma, naꞌiki naꞌii uchikaawunuu-kidaꞌakan pidannao. \v 23 John chikaawunuupaꞌo kapam pidannao Aenon ii maonapa Salim iti, wunu baoko tuubarun idi kida naꞌii. Pidannao kaawa-kaawan kida ĩchikaawunuinaꞌanan naꞌati. \v 24 (Uruu shaꞌapan John taraa-kao uaꞌiaꞌo zii.) \p \v 25 John tominapa-kidanii bii ikiinao kashadaakapan baꞌoran Jew tuma chikain-karu dauꞌan choochi kakinaopan kawanaꞌatiꞌoraz. \v 26 Aizii ĩkaawan naa John diꞌiti, ĩkian uꞌati, “Tiichaa, puaitapa tawuruꞌu pidan putumaꞌoraz Jordan baza ii, tawuruꞌu pukowaadapaniaz pidannao ati? Mazan aizii kainaꞌaꞌa naa uchikaawunuuapa-kidan pidannao, naꞌiki iriba, iriba pidannao makon uꞌidiꞌiti!” \p \v 27 John kian ĩꞌati, “Aonaa kanom kaꞌiitan pashaꞌapatan aimaakan paaipan ati, soo Tominkaru dyuudan an uruu. \v 28 Unao abata shaꞌatii tawuruꞌu õkianuz, ‘Õgaru aonaa Christ\f + \fr 3:28 \fq Christ: \ft wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* mani, õgaru dyuuda-kariwai karikaonan uruu uaꞌati.’ \v 29 Mazida-kizai ii, mazidaꞌakaiba paꞌan makoꞌoraz pamin-mazidan tuma. Mazan upuꞌu zii mazidaꞌakaꞌo paonaru konaukian uabatan idi mazidaꞌo imodapan, ukonaukian idi paudaiaro dauꞌan. Naꞌapaꞌo manawun wuruꞌu õkonaukianuz, naꞌiki aizii õturuuda õkonaukian. \v 30 Uruu mishiꞌo niꞌi naa umanawun-dinan, mazan õgaru, õawutapaanan naa wuruꞌu.” \s1 Kanom nii Tominkaru // dyuudan paudani \p \v 31 Kaawaꞌoraz doko iki uruu umanawunuꞌo ipai pidan ai. Aizii wuruꞌu imiꞌi baaraꞌaꞌoraz, uruu imiꞌi baara san, naꞌiki ukakuwaapan imiꞌi baaraꞌaꞌo dauꞌu. Wuruꞌu kaawaꞌoraz aokazi iki, \v 32 ukakuwaapan patukapanii naꞌiki paabatapanii dauꞌu aokazi ii, mazan aonaa pidan mishidan zoobaba ukuwaa. \v 33 Kanom mishidan an ukuwaa, naꞌapaꞌo idaꞌan ukainaabatan Tominkaru kuwaa mishiin. \v 34 Wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz, ukowaada Tominkaru paradan, ushaꞌapanum kauꞌan kaimanaimanaꞌo Tominkaru taan uꞌati Kaimanaꞌo Doronaa. \v 35 WaDaru Tominkaru marainapanii pauDani, naꞌiki utaa ipai daunuudaꞌu aimaakan ukaꞌu iti. \v 36 Pidan mishidaꞌo uDani, kainaꞌaꞌo karikaonanuꞌo kakupa-karu uꞌidaꞌa. Aizii pidan aonaꞌoraz umishidan uDani, aonaa naꞌapainim nii uikodan karikaonanuꞌo kakupa-karu, mazan karikaonanuꞌo nii ubaiatan Tominkaru toꞌoran. \c 4 \s1 Jesus paradinan // Samaria sanaaba tuma \p \v 1 Phariseenao abataꞌa naa kuwai Jesus zaamatin-kidan dauaꞌo pidannao paꞌidaꞌati, naꞌiki uchikaawunuuan iriba pidannao, powaꞌa zii ĩiriban John diꞌitiꞌo zaamatinan ai. \v 2 (Jesus mishi aonaa uchikaawunuupan padamata, soo utominapa-kidaniinao.) \v 3 Aizii Jesus abatan idi naꞌapam pidannao kakuwaapan padauꞌu, uruꞌu naa ukiwan Judea Baara iki, Galilee Baara iti. \v 4 Umakopan puꞌu naꞌiti, Samaria Baara anaꞌo nii udobatan. \p \v 5 Aizii udobatapan puꞌu Samaria Baara an, ukaawan donoi iti, Sychar kiaꞌo uꞌuu. Maonapaꞌo naꞌii Jacob taauzonii zakapu paudani Joseph ati. \v 6 Naꞌiaꞌo Jacob kichada-kidauzon pakapoo-kizi nii. \p Sakitapa kamoo, Jesus mizainan naa kowas pachiꞌikapa-kinaa. Usakanatan maonapa kapoo-kizai ii. \v 7-8 Utominapa-kidaniinao mako aka donoi iti ĩtoriaꞌanaꞌakan wanyukunui. Upuꞌaꞌa naa Samaria sanaaba waꞌatin okapowaꞌanan naꞌati kapoo-kizai idaꞌati. \p “Õtuzaꞌazoo wunu,” Jesus kian oꞌati. \p \v 9 “Pugaru Jew, aizii õgaru Samaria sanaaba, mazan kandii nii pupishaan wunu õꞌai?” okian uꞌati. (Onaꞌapan uꞌati, ushaꞌapanum kauꞌan aonaꞌo turuu Jewnao kaiwaan aimaakan Samaria Baara sannao kaiwaanii.)\f + \fr 4:9 \fq Samaria Baara sannao: \ft ĩnao kaduz pidannao, aonaa ĩnaudapaakan Jewnao tuma.\f* \p \v 10 Jesus kian oꞌati, “Puaitapan an mani kanom Tominkaru taaꞌazoonii, naꞌiki kanom wuruꞌu pishaaꞌoraz pugaru wunu dauꞌati, pupishaa mani uruu padamata naꞌiki utaa mani puꞌati wunu kakupa-kinai, aonaꞌo umaarauzon paꞌan.” \p \v 11 Okian uꞌati, “Aonaa kanom idaꞌan mazan pukapotan wunu, ushaꞌapanum kauꞌan kapoo-kizai idaꞌa munapo wunu. Naꞌikim nii puꞌitiiman puikodan wunu aonaꞌo umaarauzon? \v 12 Wadokozu-daun Jacob kichadanii wuruꞌu wakapoo-kizi niꞌoraz. Uruu, udainao naꞌiki ĩꞌuzanao, naꞌikiꞌo ĩtuzan wunu kapam. Powaꞌaꞌo zii mooko pugaru umanawunun Jacob ai?” \p \v 13 Jesus kian, “Pidan tuzaꞌo wunu diꞌoraꞌa kapoo-kizai diꞌikiꞌi, maaradakoꞌo nii uruu koshan; \v 14 mazan pidan tuzaꞌo paꞌan õtaan niꞌoraz wunu, aonaa naꞌapainim nii umaaradakouzon. Õtaan niꞌoraz wunu, unaꞌan niꞌi naa uꞌidaꞌa, ikodaꞌo nii wunu maꞌozakaꞌoraz ununudapan, taaꞌo niꞌoraz karikaonanuꞌo kakupa-karu.” \p \v 15 Aizii okian uꞌati, “Aushaa putaa mooko uruu wunu õꞌati, aonaa kizi õmaaradakouzon, naꞌiki aonaa kizi õkapowaꞌanan powaꞌa daꞌatiꞌi.” \p \v 16 Jesus kian oꞌati, “Pudapadanaka pudaiaru naꞌiki puwaꞌati utuma daꞌatiꞌi.” \p \v 17 “Aonaꞌo mazan õkaudaiarun,” okian uꞌati. \p Jesus kian oꞌati, “Mishiꞌo kaiwuruꞌu, ‘aonaꞌo õkaudaiarun,’ pukianuz. \v 18 Pugaru, bakaꞌiauꞌoraꞌa naa pumazidan. Aizii kaiꞌoraz pumin-mashaapan, aonaa mishi pudaiaru mani uruu, ukauꞌan mishiꞌo kaiwuruꞌu puparadanuz.” \p \v 19 Okian uꞌati, “Aizii õaitapa! Pugaru Tominkaru prophetin! \v 20 Waunao Samaria Baara sannao dokozu-daunnao, diꞌoraꞌa midukuo idaꞌaꞌo ĩaida-kidauzon pataapan Tominkaru umanawunuꞌo nii. Mazan unao Jewnao kian, Jerusalem ii paꞌan Tominkaru aipan pidannao aida-kidan ĩtaapan uruu umanawunuꞌo nii.” \p \v 21 Aizii Jesus kian oꞌati, “Pumishida õparadan, kainaꞌiki kamoo waꞌatin, uruu dono aonaꞌo nii pidannao nyukunuitapan diꞌoraꞌa midukuo oo Jerusalem, ĩaida-kidaꞌazon an pataapan Tominkaru umanawunuꞌo nii. \v 22 Unao Samaria Baara sannao, aonaa uaitapan kaimanaiman kanom wuruꞌu utaapaniaz umanawunuꞌo nii; waunao Jewnao, waaitapa paꞌan kanom wuruꞌu wataapaniaz umanawunuꞌo nii. Ushaꞌapanum kauꞌan Jewnao atiꞌo wuruꞌu pidan kazannaatin-kinaa kainaabata-kaoaz. \v 23 Mazan kainaꞌiki paꞌinaꞌo kamoo waꞌatin, aizii uruu kamoꞌo naa wuruꞌu kaawaꞌoraz! Uruu dono, pidannao mishiꞌoraz manawun ĩtaapan Tominkaru umanawunuꞌo nii, ĩtaainan nii uꞌati padoronaa ii, naꞌiki mishiꞌo idaꞌanaꞌo nii. Naꞌapainao wuruꞌu Tominkaru aipaniaz papidanannao nii. \v 24 Tominkaru uruu Doronai. Pidan taapaꞌoraz uruu umanawunuꞌo nii, marii utukapa-kidanuz Tominkaru ati, pataainan idaꞌan padoronaa ii naꞌiki mishiꞌo idaꞌan.” \p \v 25 Aizii Samaria sanaaba kian Jesus ati, “Õaitapanii kainaꞌiki Messiah waꞌatin. (Christ\f + \fr 4:25 \fq Christ: \ft wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* kiaꞌo kapam wuruꞌu.) Ukaawan dono, ukainaabatan nii ipai aimaakan waꞌati.” \p \v 26 Udaunaꞌan Jesus kian, “Õgaru uruu. Uruu paradinaꞌoraz puꞌati.” \p \v 27 Upuꞌaꞌa naa Jesus tominapa-kidaniinao kaawaꞌakan donoi iki; tuukii ĩdiꞌitinpan ĩtukapan idi ukadakotinan zunaaba tuma. Mazan aonaa naꞌiaꞌoram kian oꞌati, “Kanom puaipan uꞌai?” oo “Kandii niꞌo pukadakotinan otuma?” aonaa ukian uꞌati. \p \v 28 Uruꞌu naa owaꞌakaꞌakan pawunun kinnaa, okiwaꞌakan naa donoi iti. Naꞌiaꞌa naa okakuwaapan pidannao ati. \v 29 “Aushaa uwaꞌati, utukapanaka pidan kaidiꞌiaꞌa, ukowaadaꞌaka õꞌati ipai õshaꞌapatauzonii kida. Uruꞌu naa shaꞌa Christ?” okian. \v 30 Uruꞌu naa pidannao makon donoi iki, ĩtukapaꞌanan Jesus. \p \v 31 Upuꞌu Jesus tominapa-kidaniinao dapadautan uruu, “Tiichaa, puaroopaꞌa naa zii!” ĩkian. \p \v 32 Mazan Jesus kian ĩꞌati, “Õgaru kainaꞌa wanyukunui õnikan niꞌo, aonaꞌoraz unao aitapan udauꞌu.” \p \v 33 Uruu idi utominapa-kidaniinao pishautaakan, “Pidan naꞌakaniꞌi naa shaꞌa uwanyukunuu nii?” ĩkian. \p \v 34 Jesus kian ĩꞌati, “Õwanyukunuu paꞌan wuruꞌu õshaꞌapatanuz dyuudaꞌo õgaru aiapanii õshaꞌapatan, atii õipaianuzu. \v 35 Karikaonan daꞌi puabatan pidan kian: ‘Kainaꞌiki 4 kauzu, udaunaꞌan paoribai aka karaoda-kao.’ Mazan õkian uꞌati, uawunuapa kaimanaiman zakapu kawanaꞌati kida. Dyuuaꞌa naa paoribai aka, turuaꞌa naa ukaraoda-kao! \v 36 Aizii wuruꞌu karaodapainaouz kawinipinaata-kaoaꞌa naa ĩdyaun. Ĩkaraodapaniinao baokopata-kao karikaonanuꞌo kakupa-karu diꞌiti. Paowaꞌoraz paoribai uuda, naꞌiki karaodaꞌoraz paoribai aka baokopaꞌo nii ĩkonaukian. \p \v 37 “Mishiꞌo wuruꞌu kiauzo-karuz kaikapaꞌa: ‘Baudaꞌapaꞌo pidan paowan, baꞌoran pidan karaodan.’ \v 38 Õdyuudan ukaraodapaꞌanan paoribai aka zakapu kawanaꞌati, aonaa ukaudinauzon naꞌii padamata; baꞌorainao kowas baiaapanii unao uaꞌii dadaraꞌo kaudin-kizai, aizii unaouꞌu naa naubaapa ĩkaudin-kizi.” \p \v 39 Iriba Samaria Baara sannao, mashaapainaouz donoi ii mishidan Jesus, zunaaba kian idi, “Ukowaada õꞌati ipai aimaakan õshaꞌapatauzonii.” \p \v 40 Aizii Samaria Baara sannao kaawainaouz uꞌidaꞌati, ĩpishaan uruu tuukii, “Waaipan punaꞌaꞌakan watuma,” ĩkian uꞌati. Uruu idi dyaꞌutam kamoo Jesus naꞌiaꞌakan ĩtuma. \p \v 41 Iriba baokoinao mishidan ĩabatan idi Jesus kuwaa, \v 42 naꞌiki ĩkian zunaaba ati, “Aizii wamishida, aonaa pukowaadan idi mani waꞌati, mazan waabatan idi sariapa uruu diꞌiki. Aizii waaitapa uruu mishi wuruꞌu kazannaataꞌo niꞌoraz ipai pidannao.” \s1 Jesus kakudan naobanai dani munapoꞌo paꞌai \p \v 43 Unaꞌiaꞌakan daunaꞌan dyaꞌutam kamoo, uruꞌu naa Jesus dobatan Galilee Baara iti. \v 44 Jesus kian: “Tominkaru prophetin, aonaa utaapauzo-kao umanawunuꞌo nii pawiizi ii.” \v 45 Galilee Baara ikiꞌo pidannao, makonkaꞌo Passover Kamoon dauꞌati Jerusalem ii, ipai ĩtukapan Jesus shaꞌapatanii kida baokopainapa-karu dono naꞌii. Ukauꞌan, Jesus kaawan dono Galilee Baara iti, konaukii pidannao dapaapan uruu. \p \v 46 Jesus kaawan naa koshan donoi Cana ati, Galilee Baara iaꞌoraz, (naꞌiaꞌo tawuruꞌu upanaꞌadan wunu wine nii, kiwiiniꞌo dono.) \p Aizii uruu dono Capernaum ii, kainaꞌaꞌo wiizai zowaunaa karinaꞌo udani daonaiora. \v 47 Uabatan idi kainaꞌa Jesus kaawan Judea Baara iki Galilee ati, uruꞌu naa umakon Jesus diꞌiti. Tuukiaꞌo idaꞌan upishaan Jesus, “Pumako õtuma Capernaum iti pukakuda kizi õdani; maonapaꞌoraꞌa naa umawakan kowas kaiwuruꞌu!” \p \v 48 Jesus kian uꞌati, “Aonaan an unao tukapan umanawun kidaꞌo aimaakan shaꞌapata-kao, aonaꞌo nii umishidan.” \p \v 49 Aizii pidan karinaꞌoraz udani kian Jesus ati, “Puwaꞌati kadiman õtuma Naobanai, mawakaꞌo niꞌi naa õdani.” \p \v 50 Jesus kian uꞌati, “Pukiwaꞌa naa powaa iti, kakudaꞌa naa pudani!” Umishida Jesus paradan, uruu idi ukiwaꞌakan naa powaa iti. \v 51 Dunapo ii zii upoitorunao ikodapan uruu. Ĩkian uꞌati, “Kakudaꞌakaꞌa naa pudani.” \p \v 52 Uruꞌu naa upishaan ĩdyaun, “Naꞌiam dii kamoo ukakudan?” “Munumun, masakaudaꞌu kamoo daawadatan, uruu umada wadidin,” ĩkian uꞌati. \v 53 Udaru aitapa naꞌaꞌo kamoo wuruꞌu, “Kakudaꞌa naa pudani!” Jesus kianuz uꞌati. Ukauꞌan tuukii umishidan Jesus, naꞌiki baokopa udapu ainao pidannao mishidan kapam. \p \v 54 Uruu itamautannaa Jesus shaꞌapatan umanawunuꞌo aimaakan, pakaawan dono Galilee Baara ati koshan, Judea Baara iki. \c 5 \s1 Jesus kakudan karinaapaꞌo pidan wunu baoko danoma ii \p \v 1 Udaunaꞌan Jesus makon Jerusalem iti Jewnao baokopainpauzon kamoo dauꞌati. \v 2 Jerusalem awauribanaa idaꞌa, kainaꞌa paniinom, Kaznizo Paniinomizinaa kiaꞌo udakota-kao. Maonapa udazabaꞌa kainaꞌa wunu baoko, Bethzatha kiaꞌo udakota-kao Jewnao paradan idaꞌan. Maonapa wunu baoko danoma an, kainaꞌa bakaꞌiaudaꞌu kabaun dikin-dinapa-kizai kida. \v 3 Aizii dikin-dinapa-kizai kida nazo ii, kainaꞌa iriba karinainao washatinpan kida, ishaawunnao naꞌiki pabiꞌinaaka machiꞌika-kainao kaduz kida. [Ipai ĩdyaun ĩzaudapan wunu koboinan. \v 4 Panaadon kidaꞌo daꞌi angel kaawauzon, naꞌiki ukoboan nii wuruꞌu wunuz. Karinaa-ziiwa kiwiiniꞌo udamotinan ubaoko iti, ukoboo-kao daunaꞌan aka, uruu kakudaꞌo nii shaꞌapaꞌoram karikaonan parinaa ai.]\f + \fr 5:4 \ft Kiwiiniꞌo saada-kariwai idaꞌa, aonaa diꞌoraz saadinpanuꞌu.\f* \p \v 5 Kainaꞌa karinaapaꞌo pidan naꞌii kapatiꞌoraꞌa naa, ubaiatinan 38 wunu. \v 6 Jesus tukapan uruu, uaitapa kotuaꞌoraꞌa naa ukarinaapan. Jesus kian uꞌati, “Puaiapa pukakudan?” \p \v 7 Karinaapaꞌo kian uꞌati, “Aonaa pidan kaminkaꞌutaꞌo nii õgaru, õkaawa kizi wunu baoko iti ukoboo-kao dono. Õtiwainaꞌakan donoꞌo naa õmakon naꞌiti, baꞌoran pidan kaawaꞌakaꞌa naa kiwiin õꞌai.” \p \v 8 Sariapa Jesus kian uꞌati, “Aushaa, pukadishita! Pumakoꞌo naa, punaꞌakaꞌa naa puwashatinapa-kizi.” \v 9 Sariapa umaꞌozakaꞌakan. Ukadishitaꞌakan, uzaamataꞌakan pawashatinapa-kizi, naꞌiki uchiꞌikaꞌakan naa. \p Aizii uruu dono, Sookapa-karu Kamoon wuruꞌu. \v 10 Uruu idi Jewnao zowaunaanao kian pidan kakuda-kariwai ati, “Aizii Sookapa-karu Kamoon. Pudikintapan wakakinaorinaa wuruꞌu punaꞌakanuz puwashatinapa-kizi.” \p \v 11 Mazan ukian ĩꞌati, “Pidan kakudaꞌoraz õgaru, ukian õꞌati, ‘Pumako, punaꞌakaꞌa naa puwashatinapa-kizi.’” \p \v 12 Naꞌiki ĩpishaan uruu, “Kanom mooko wuruꞌu dyuudaꞌoraz pumakon naꞌiki punaꞌakan puwashatinapa-kizi?” \p \v 13 Mazan aonaa uaitapan kanom wuruꞌu kakudaꞌoraz paugaru, ushaꞌapanum kauꞌan iribaꞌo pidannao uruu dono naꞌii, naꞌiki kadiman kapam Jesus makoꞌokan ĩbii an. \p \v 14 Uruu daunaꞌan, Jesus ikodan naa uruu Tominkaru Dapu ii. Ukian uꞌati, “Puabata, aizii maꞌozakaꞌa naa pugaru; ukauꞌan marinaꞌa naa oiaꞌo, panaadon kashaꞌoraꞌo aimaakan shaꞌapan powaꞌa zii puꞌati.” \p \v 15 Uruꞌu naa umakoꞌokan, ukakuwaapaꞌanaꞌakan naa Jewnao zowaunaanao ati. Ukian ĩꞌati, “Jesus karikaonan tawuruꞌu kakudaꞌoraz õgaru.” \p \v 16 Jesus shaꞌapatan idi naꞌapaꞌo aimaakan Sookapa-karu Kamoon dono, uruu dikin ii Jewnao dadaradan naa amazada uꞌati. \v 17 Uruu idi Jesus kian ĩꞌati, “Õdaru, ipai kamoo ukaminkaꞌuupan pidannao. Õgaru naꞌapaꞌo kapam uruu kawan.” \s1 Jesus mishiꞌo Tominkaru Dani \p \v 18 Jesus kian dikin ii naꞌapa, powaꞌa zii Jewnao zowaunaanao dawatan naꞌapam pazowii-kida-kinaa nii uruu. Aonaa soo uwazootapan idi mani ĩsookapauzon kamoon kakinaorinaa, mazan udakotan idi kapam Tominkaru paDaru nii, uruu idaꞌan upatumaakadinan Tominkaru tuma. \p \v 19 Uruu idi Jesus kian ĩꞌati, “Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz, aonaa Tominkaru Dani shaꞌapatan aimaakan paaipan ati, soo ushaꞌapata patukapanii paDaru shaꞌapatan. Kanom uDaru shaꞌapatanii, naꞌapa kapam uDani shaꞌapatan. \v 20 ÕDaru marainapanii pauDani naꞌiki utukapa-kida uꞌati ipai pashaꞌapaapanii. Naꞌiki utukapa-kidan nii uꞌati aimaakan powaꞌaꞌo zii umanawunun kida, unao diꞌitinapa-kinaa nii. \v 21 Naꞌapa õDaru kadishita-kidan kawan mawakainao naꞌiki utaan kakupa-karu ĩꞌati, naꞌapaꞌo manawun uDani taan kakupa-karu naꞌiaꞌoram ati utaaꞌazon. \v 22 ÕDaru, aonaa ukabootan pidan oiaꞌo diꞌiti oo kaimanaꞌo diꞌiti. PauDani ati paꞌan utaan ipai wuruꞌu naꞌapaꞌoraz shaꞌapatin-karu, \v 23 ipai kizi pidannao taapan uDani umanawunuꞌo nii, naꞌapa ĩtaapan kawan uDaru. Mazan pidannao aonaꞌoraz ĩtaapan Tominkaru Dani umanawunuꞌo nii, naꞌapa kapam aonaa ĩtaapan mani uDaru umanawunuꞌo nii wuruꞌu, dyuudaꞌoraz uruu. \p \v 24 “Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz uꞌati: Pidan abataꞌo naꞌiki izoꞌatiꞌo õkuwaa, naꞌiki mishidaꞌo dyuudaꞌoraz õgaru, kainaꞌaꞌoraꞌa naa karikaonanuꞌo kakupa-karu uꞌidaꞌa wuruꞌu. Aonaꞌo nii upatakaꞌuta-kao paꞌoian dikin ii. Aonaa powaꞌa mawakapa-karu diꞌitanpuꞌoraꞌa naa mani uruu, mazan kainaꞌaꞌoraꞌa naa uruu idaꞌa karikaonanuꞌo kakupa-karu. \v 25 Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz uꞌati: Kainaꞌiki kamoo waꞌatin, aizii uruꞌu naa wuruꞌu kaawaꞌoraz. Uruu donoꞌo niꞌi naa mawakainao abatan Tominkaru Dani paradan. Pidan abataꞌo naꞌiki izoꞌatiꞌo Ukuwaa uruu kakupaꞌo nii. \v 26 WaDaru diꞌikiꞌo kakupa-karu ikoda-kao. Naꞌapaꞌo manawun waDaru toman pauDani, uruu diꞌiki kapam kakupa-karu ikoda-kao. \p \v 27 “WaDaru kiiniꞌi naa pauDani ati, ‘Turuaꞌa naa aizii pubuutan pidannao,’ ushaꞌapanum kauꞌan uruu paꞌan wuruꞌu Daonaiora Aokazi Ikiꞌo. \v 28 Aonaa umaaitapakaꞌanaꞌa õkuwaa! Mishiꞌo, kainaꞌaꞌo nii kamoo kaawan, naꞌiki uruu dono ipaiꞌo nii pabaaranaa iki kida mawakainao abatan Uparadan. \v 29 Pidannao shaꞌapataꞌo kaimanaꞌo, ĩkadishitan nii naꞌiki karikaonanuꞌo nii ĩkakupan; mazan pidannao shaꞌapataꞌo oiaꞌo, ĩkadishitan nii naꞌiki patakaꞌuta-kao nii ĩdyaun. \s1 Kakuwaapainao Jesus dauꞌu \p \v 30 “Aonaa turuu õshaꞌapatan aimaakan õaipan ati karikaonan. Õbuutan pidannao soo Tominkaru aipan kawanaꞌati manawun. Ukauꞌan sakitapaꞌo paꞌan wuruꞌu õbuutanuz pidannao ĩshaꞌapainpan kawanaꞌati. Ushaꞌapanum kauꞌan, aonaa õtiwaan õshaꞌapatan aimaakan õaipan ati karikaonan, soo dyuudaꞌoraz õgaru aipan kawanaꞌati õshaꞌapatinan. \p \v 31 “Õkakuwaapan an mani õdauꞌu, õꞌidaꞌa karikaonan, aonaa turuu õparadan mishida-kao. \v 32 Mazan kainaꞌa baꞌoran kakuwaapaꞌo õdauꞌu, õaitapa mishiꞌo wuruꞌu uparadanuz õdauꞌan. \p \v 33 “Unao, udyuudan pidannao John Chikaawunuupauzo diꞌiti. Uruu dono ukowaada mishiꞌo õdauꞌan. \v 34 Aonaa õaipan manawun mani pidan kakuwaapan õdauꞌan kaiwuruꞌu; mazan õkowaadan unao ati kaikapa kidaꞌoraꞌa, turuu kizi ukazannaatinan. \v 35 John uruu lamp kawanuꞌo, maꞌozakaꞌoraz ukanadapan; aizii unao masakaudaꞌu karikaonan ukonaukii-kidan ukanadapanuzu. \p \v 36 “Powaꞌa zii John kuwaa ai umanawunun wuruꞌu kakuwaapaꞌoraz õdauꞌu: wuruꞌu õshaꞌapatanii kidaz õdaru aipan kawanaꞌati, naꞌiki wuruꞌu Uaipaniaz zii õshaꞌapatan, ĩnao wuruꞌu kakuwaapaꞌoraz õdauꞌu. Naꞌiki õshaꞌapatanii kida ukainaabata õdaru wuruꞌu dyuudaꞌoraz õgaru. \v 37 Naꞌiki õdaru kapam kakuwaapaꞌo õdauꞌu. Unao, aonaa uabatauzon uparadan oo utukapauzon uruu. \v 38 Aonaa uzaamatan Ukuwaa, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa unao mishidan õgaru wuruꞌu Udyuudaniaz. \v 39 Utominpan padamata kaimanaiman saada-kariwaiz kida Tominkaru Paradan dauꞌu, uzauda-kidan uruu idaꞌaꞌo nii unao ikodan karikaonanuꞌo kakupa-karu, mazan uruu kida kakuwaapaꞌoraz õdauꞌu! \v 40 Mazan upuꞌu aonaa uzaamatinaꞌazon õꞌidaꞌati, turuu kizi uzaamatan karikaonanuꞌo kakupa-karu. \p \v 41 “Õshaꞌapatan aimaakan aonaa õaipan idiꞌo mani pidannao dakotan õgaru umanawunuꞌo nii. \v 42 Mazan õaitapa unao, aonaa naꞌiaꞌoram marainpan Tominkaru kaimanaiman. \v 43 Õgaru, õkaawan õdaru uu idaꞌanaꞌo, mazan unao, aonaa unaubaan õgaru. Mazan baꞌorainao kaawan an paaipan ati karikaonan, ĩnaouꞌo nii paꞌan unaubaapa. \v 44 Upaonarunao naubaan an unao, tuukii ukonaukian, mazan aonaa zoobaba ushaꞌapatan aimaakan Tominkaru baudaꞌapauzon naubaa-kinaa nii unao. Ukauꞌan, naꞌapam nii mooko umishidan uruu? \p \v 45 “Aonaa õgaruꞌo nii mani wuruꞌu kiaꞌo niꞌoraz õdaru ati, ‘oiaꞌo ĩnao,’ unao dauꞌan. Kainaꞌa Moses saadauzonii, uruꞌo nii paꞌan wuruꞌu ‘oiaꞌo ĩnao,’ kiaꞌo niꞌoraz, unyukunuu Moses saadanii dauꞌatin puꞌu padamata. \v 46 Umishidan an mani mishi manawun Moses saadanii, umishida mani padamata õgaru. Ushaꞌapanum kauꞌan, õgaru dauaꞌo wuruꞌu usaadaniaz. \v 47 Mazan umamishidakan puꞌu Moses saadauzonii kakinaorii, naꞌapam nii dii umishidan õparadan?” \c 6 \s1 Jesus paan 5000 pidannao \r (Matthew 14:13-21; Mark 6:30-44; Luke 9:10-17) \p \v 1 Aizii udaunaꞌan Jesus taraukan Galilee Karishiiz baza iti, (Tiberias Karishiiz, kiaꞌo udakota-kao kapam.) \v 2 Iriba pidannao daꞌanpan uruu ĩtukapan idi ushaꞌapatan umanawun kidaꞌo aimaakan, ukakudanuz karinainao. \v 3 Jesus makon patominapa-kidaniinao tuma naawazi paawa iti, naꞌii usakanatan ĩtuma. \v 4 Aizii udono, maonapataꞌo Jewnao Passover Kamoon. \p \v 5 Jesus awunuudanaan, utukapa iriba pidannao waꞌatin paꞌidaꞌati. Sariapa ukian Philip ati, “Naꞌikim nii watorian wanyukunui wapaa-kinaa nii ipai wunaouꞌa?” \v 6 Jesus pishaanuz Philip, utiwaa-kidapan karikaonan uruu, mazan Jesus, uaitapaniꞌi naa naꞌapam nii pashaꞌapainpan. \p \v 7 Philip kian uꞌati, “8 kauzu pidan kaudinan winipinaa, aonaa turuu utorian wunao aroapa-kinaa niꞌi, utaa-kao puꞌu mani masakaudaꞌu sodi kida.” \p \v 8 Andrew, Simon Peter inawuzuz, uruu kapam Jesus tominapa-kidanii. Ukian Jesus ati, \v 9 “Kainaꞌa koraidaonaa diidaꞌaꞌa, kainaꞌa uꞌidaꞌa bakaꞌiaudaꞌu barley-baꞌi\f + \fr 6:9 \fq barley-baꞌi: \ft barley aka, poroom kawanuꞌo.\f* naꞌiki dyaꞌutam kopaunao sodi kida. Mazan naꞌapam nii mooko masakaudaꞌu sodiꞌo wanyukunui turuan iribaꞌo manawun pidannao ati?”\fig daonaiora sodi naꞌakapanii barley-baꞌi naꞌiki dyaꞌutam kopaunao sodi kida|src="CN01716B.tif" size="col" ref="6:9" \fig* \p \v 10 Jesus kian patominapa-kidaniinao ati, “Marii pidannao sakanatan.” Uruꞌu naa ĩdyuudan pidannao sakanatan naa. Pinidi baawu wuruꞌu naꞌiaꞌoraz amazada. Aizii daonaioranao uikoda mani 5000 ĩdyaun. \v 11 Uruꞌu naa Jesus zaamatan bread naꞌiki utoriinapa-kidan naaz Tominkaru ati, “Kaimanaꞌo pugaru Tominkaru, putaan idi wanyukunui.” Uruu daunaꞌan udyuudan naa utaabiꞌii-kao sakanatapainao ati, aizii kopau naꞌapa kapam unaꞌapatan. Ipai pidan aroopan abaapa kida. \v 12 Aizii ĩturuudan daunaꞌan paaroopan, Jesus kian patominapa-kidaniinao ati, “Aizii uzawada wanyukunui waꞌakun, aonaa uwakudaꞌanaꞌaz.” \v 13 Uruu idi bakaꞌiaudaꞌuꞌoraz barley-baꞌi waꞌakun diꞌiki, ĩpaidada 12 dazowan kida. \p \v 14 Aizii pidannao tukapan idi Jesus shaꞌapatan umanawunuꞌo aimaakan, sariapa ĩkian, “Diꞌi naa wuruꞌu Prophet, saada-kariwai Tominkaru paradan kaunamunaataniaz uwaꞌatin nii.”\f + \fr 6:14 \ft Deuteronomy 18:18-19\f* \v 15 Jesus aitapan idi pidannao zaamataꞌazon naa paugaru King nii aonaan puꞌu unyukunuu naꞌapan, uruu idi umakoꞌokan ĩꞌai pabaꞌorantin koshan midukuo iti. \s1 Jesus chiꞌikan wunu paawa an \r (Matthew 14:22-33; Mark 6:45-52) \p \v 16 Uruu wachuupunin, Jesus tominapa-kidaniinao makon naa Galilee Karishiiz iti. \v 17 Ĩzaamatan kanawa naꞌiki uruꞌu naa ĩtaraukan Capernaum iti. Marutaꞌakaꞌa naa amazada, aonaa zii Jesus kaawan ĩꞌidaꞌati. \p \v 18 Aizii uruu wamarutan idaꞌa, maꞌozakaꞌo awaru kaawan naꞌiki kichanaꞌiki-kii utoman wunu paran. \v 19 Jesus tominapa-kidaniinao pooratan pakanawan naꞌapaꞌo bii an, 3 oo 4 mile umunapon. Uruꞌu naa ĩtukapan Jesus waꞌatin, wunu paawa an uchiꞌikapan. Uwaꞌatin, atii umaonapatan ĩkanawan idaꞌati. Tuukii ĩtarian uꞌai. \v 20 Mazan upuꞌaꞌa naa uparadan ĩꞌati, “Manaꞌa utariaꞌanaꞌa! Õgaru wuruꞌu!” \v 21 Uparadan daunaꞌan, ĩaipan naa upaidinan patuma kanawa zoꞌiti, mazan mashaꞌapakiaka ĩkaawaꞌakan naa pamako-kizi iti. \s1 Pidannao dawatinan Jesus dauꞌu \p \v 22 Baꞌoran chaapiꞌiki, pidannao karishii danoma iaꞌoraz ĩwaꞌakinan, ĩaitapanii naꞌaꞌo soo baudaꞌapa kanawa karikaonan. Naꞌiki ĩaitapa kapam aonaa Jesus makon patominapa-kidaniinao tuma uruu kanawa zoꞌan, soo ĩnao karikaonan mako. \v 23 Mazan kainaꞌa baꞌoran kanawa kida kaawan Tiberias iki, maonapa Naobanai paa-kizi ii pidannao, utoriinapa-kidan daunaꞌan wanyukunui. \v 24 Aizii pidannao tukapan idi aonaa Jesus nii, naꞌiki aonaa utominapa-kidaniinao nii kapam, uruꞌu naa ĩpaidinan kanawa kida zoꞌiti, naꞌiki ĩmakon naa Capernaum iti, ĩdawatinaꞌanan naa Jesus dauꞌu. \s1 Jesus, uruu wanyukunui aokazi ikiꞌo \p \v 25 Ĩikoda Jesus karishii baza iaꞌa naa. Uruꞌu naa ĩkian uꞌati, “Tiichaa, naꞌapainim diꞌi naa pukaawan daꞌatiꞌi?” \p \v 26 Jesus kian ĩꞌati, “Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Udawatinan õdauꞌu soo uaroopan idiꞌo abaapa karikaonan, aonaa utukapan idiꞌo mani õshaꞌapatan umanawun kidaꞌo aimaakan. \v 27 Aonaa ukaudinaꞌanaꞌa patakaꞌuinauzo wanyukunui dauꞌati. Ukaudin paꞌan wanyukunui dauꞌati karikaonanuꞌoraz kakupa-karu uꞌidaꞌan. Uruu wuruꞌu Daonaiora Aokazi Ikiꞌo taan niꞌoraz unao ati, ushaꞌapanum kauꞌan Tominkaru tukapa-kida mishi panyukunuu kaimanan uꞌati.” \p \v 28 Aizii ĩkian uꞌati, “Kanom mooko manawun Tominkaru aiapanii washaꞌapatan?” \p \v 29 Jesus kian ĩꞌati, “Tominkaru aipan soo umishidan õgaru, padyuudaniaz.” \p \v 30 Naꞌiki ĩkian uꞌati, “Kandii mooko umanawunuꞌo aimaakan puaida-kidan nii waꞌati, wamishida-kinaa nii wuruꞌu puparadanuz? \v 31 Wadokozu-daunnao, ĩnikauzonii wanyukunui, ‘manna’ kiaꞌoraz udakota-kao, mapidantakaꞌo amazada ii. Naꞌapa usaadinpan Tominkaru Paradan idaꞌa, ‘Utaanii ĩꞌati ĩnikan nii aokazi ikiꞌo wanyukunui.’”\f + \fr 6:31 \ft Psalm 78:24 \f* \p \v 32 Jesus kian ĩꞌati, “Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Aonaa Moses mani wuruꞌu taaꞌoraz aokazi ikiꞌo wanyukunui uꞌati. Õdaru paꞌan wuruꞌu taaꞌoraz aokazi ikiꞌo wanyukunui, mishiꞌoraz kakupa-kinai. \v 33 Wanyukunui, Tominkaru dyuudaniaz aokazi iki, uruu paꞌan taaꞌoraz kakupa-kinai manawun, pidannao ati.” \p \v 34 Sariapa pidannao kian uꞌati, “Naobanai! Putaa mooko waꞌati uruu wanyukunui, naꞌiki ipai kamoo paꞌi putaa waꞌatiz!” \p \v 35 Jesus kian ĩꞌati, “Õgaru wuruꞌu wanyukunui kakupa-kinaiz. Naꞌiaꞌoram pidan zaamatinaꞌo õꞌidaꞌati naꞌiki mishidaꞌo õgaru, aonaꞌo nii uzamaziizon naꞌiki aonaꞌo nii umaaradakouzon. \p \v 36 “Mazan õkii shaꞌatii uꞌati, utukapaꞌa naa padamata õgaru, mazan upuꞌu aonaa umishidan õgaru. \v 37 Ipai pidan õdaru taaniaz õꞌati, zaamatinaꞌo nii õꞌidaꞌati. Naꞌiki pidan wuruꞌu zaamatinaꞌoraz õꞌidaꞌati aonaa naꞌapainim nii õkashanauan. \v 38 Ushaꞌapanum kauꞌan õwaꞌatin daꞌatiꞌi aokazi iki, õshaꞌapataꞌanan dyuudaꞌoraz õgaru aipan kawanaꞌati õshaꞌapatan. Aonaa õwaꞌatin õshaꞌapataꞌanan aimaakan õnyukunuu aipan kawanaꞌati. \v 39 Naꞌiki dyuudaꞌoraz õgaru, aonaa baudaꞌapa uaipan õwaziwaan pidan pataaniinaouz õꞌati. Mazan uaipan paꞌan õkadishita-kidan ĩdyaun naꞌiki õtaan ĩkakupa-kinaa nii, Tominkaru Ainaa dono. \v 40 ÕDaru aipan ipai pidan tukapaꞌoraz naꞌiki mishidaꞌoraz uDani, zaamatan karikaonanuꞌo kakupa-karu; naꞌiki õkadishita-kidan nii ĩdyaun karikaonanuꞌo kakupa-karu diꞌiti Tominkaru Ainaa dono.” \p \v 41 Uruꞌu naa Jewnao kadakotin-kidan uruu naꞌiki ĩtoꞌoran naa uꞌati, ukian idi, “Õgaru wuruꞌu wanyukunui aokazi ikiꞌoraz kaawan.” \v 42 Ukauꞌan ĩkian paꞌatiaaka, “Aonaa mooko Jesus mani uruu, Joseph daniz? Waaitapanii naꞌapain udaronao! Naꞌapa diꞌi naa mooko kaiwuruꞌu ukianuz, ‘Õgaru aokazi ikiꞌo õwaꞌatin?’” \p \v 43 Jesus kian ĩꞌati, “Aonaꞌa naa ukadakoinpaꞌanaꞌa naꞌapa. \v 44 Õdaru wuruꞌu dyuudaꞌoraz õgaru; naꞌiki aonaa turuu pidan zaamatinan õꞌidaꞌati, soo õdaru minziiwatan dono uruu uzaamatin-kinaa nii õꞌidaꞌati. Naꞌiki õkadishita-kidan nii uruu Tominkaru Ainaa dono. \v 45 Naꞌapa kotuaꞌo prophet saadauzonii kian, ‘Ipaiꞌo nii Tominkaru tominapa-kidan pidannao.’\f + \fr 6:45 \ft Isaiah 54:13\f* Ukauꞌan kanom dyautaꞌo unyukunuu õdaru paradan dauꞌati, naꞌiki tominpaꞌo uruu diꞌiki, zaamatinaꞌo nii õꞌidaꞌati. \p \v 46 “Mazan aonaa naꞌiaꞌoram pidan tukapauzon õdaru, soo wuruꞌu waꞌatiꞌoraz Tominkaru diꞌiki, uruu paꞌan tukapaꞌoraz õdaru. \v 47 Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Naꞌiaꞌoram pidan mishidaꞌo, zaamataꞌoraꞌa naa karikaonanuꞌo kakupa-karu wuruꞌu. \v 48 Õgaru wuruꞌu wanyukunui kakupa-kinaiz. \v 49 Udokozu-daunnao nikauzon puꞌu ‘manna’ mapidantakaꞌo amazada diꞌii, upuꞌu ĩmawakan. \v 50 Mazan diꞌi naa paꞌan wuruꞌu wanyukunuiz, kaawaꞌoraz aokazi iki, pidan nikaꞌoraz uruu, karikaonanuꞌo nii ukakupan. \v 51 Õgaru paꞌan wuruꞌu wanyukunui, kaawaꞌoraz aokazi iki, taaꞌoraz kakupa-kinai. Pidan nikan an wuruꞌu wanyukunuiz, uruu karikaonanuꞌo nii ukakupan. Wanyukunui õtaan niꞌoraz uꞌati, uruu õdunaa. Uruu õtaaniaz pidannao kakupa-kinaa nii.” \p \v 52 Uruꞌu naa Jewnao shokorodinan uꞌati naꞌiki ĩkian paꞌatiaaka, “Naꞌapam nii mooko arawu itiiman pataan waꞌati padunaa, wanyukunui nii?” \p \v 53 Jesus kian ĩꞌati, “Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Umanikakan an Daonaiora Aokazi Ikiꞌo dunaa naꞌiki umatuzakan an uizain, aonaꞌo kakupa-karu nii uꞌidaꞌa. \v 54 Mazan kanom aroopaꞌo õdunaa dauꞌu naꞌiki tuzaꞌo õizain, uruu karikaonanuꞌo nii paꞌan ukakupan naꞌiki õkadishita-kidan nii uruu Tominkaru Ainaa dono. \v 55 Õdunaa, uruu mishiꞌo wanyukunui naꞌiki õizain mishiꞌo riwunii. \v 56 Naꞌiaꞌoram pidan aroopaꞌo õdunaa dauꞌu naꞌiki tuzaꞌo õizain, uruu zaamatinpaꞌo õꞌidaꞌati, naꞌiki õgaru zaamatinpaꞌo uruu idaꞌati kapam. \v 57 Õdaru Tominkaru taapaꞌoraz kakupa-karu, uruu wuruꞌu dyuudaꞌoraz õgaru. Uruu diꞌikiꞌo õikodan kakupa-karu. Ukauꞌan pidan aroopaꞌoraz õdauꞌu, uikodan nii kakupa-karu õgaru diꞌiki. \v 58 Ukauꞌan diꞌoraꞌa wuruꞌu wanyukunui kaawaꞌoraz paꞌan aokazi iki, aonaa udokozu-daunnao nikauzonii manna kawanuꞌo mani. Ĩnikauzon puꞌu padamata manna, mazan upuꞌu zii ĩmawakan. Mazan pidan aroopaꞌo diꞌoraꞌa wanyukunui dauꞌu, karikaonanuꞌo nii paꞌan ukakupan.” \p \v 59 Jesus kakuwaatinanuz kaikapaꞌa, utominapatin-kidan donoꞌo pidannao synagogue\f + \fr 6:59 \fq synagogue: \ft kabaun Jewnao baokopainapa-kizi. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* ii. \s1 Jesus kuwaa taaꞌoraz karikaonanuꞌo kakupa-karu \p \v 60 Aizii ĩabatan idi naꞌapaꞌo kuwai, iriba daꞌanapatinainaouz uruu, kian, “Dadaraꞌo manawun ukuwaa. Kanom turuu uabatapan kaiwuruꞌu ukuwaaz?” \p \v 61 Mazan Jesus, uaitapa naꞌapam patominapa-kidaniinao kadakotin-kidan pakuwaa. Sariapa ukian ĩꞌati, “Ukaziwaa-kida zii õparadan? \v 62 Naꞌapam dii mani ukian utukapan an Daonaiora Aokazi Ikiꞌo sawatinan powaa iti pawaꞌati-kizi iti? \v 63 Pudiꞌitapan an soo nanai dauaꞌo karikaonan, uruu mazanuꞌo karikaonan wuruꞌu. Kaimanaꞌo Doronaa paꞌan wuruꞌu kaawa-kidaꞌoraz kakupa-karu. Wuruꞌu õparadan kidaz, unao atiꞌoraz, aonaa nanai dauaꞌo mani, mazan doronai dauaꞌo, naꞌiki ukakupa-kinaa niꞌo. \v 64 Mazan upuꞌu zii kainaꞌa pabiꞌi kida unao aonaa umishidan.” (Jesus aitapanii sariapa patominapa-kidan diꞌikiꞌo ĩdyaun, naꞌiaꞌoram aonaꞌo nii ĩmishidan. Naꞌiki uaitapa naꞌiaꞌoram nii kaakapaa paugaru tarubainao ati.) \v 65 Naꞌiki Jesus kian koshan, “Kaikapaꞌo atiꞌo tawuruꞌu õkianuz uꞌati, aonaa turuu pidan zaamatinan õꞌidaꞌati, soo õdaru Tominkaru naꞌakan dono õꞌidaꞌati ĩdyaun.” \p \v 66 Naꞌikiꞌoraꞌa naa iriba utominapa-kidaniinao muudinan naa uꞌai, aonaa powaꞌa ĩmakon utuma. \v 67 Uruu idi Jesus kian wunao atiꞌi 12 patominapa-kidaniinaouz, “Unao mani, umuudinan niꞌi naa kapam õꞌai?” \p \v 68 Simon Peter kian uꞌati, “Naobanai, kanom diꞌitiꞌo nii mooko wamakon? Pugaru idaꞌa paꞌan parada-karu kida taaꞌoraz karikaonanuꞌo kakupa-karu. \v 69 Naꞌiki, aizii wamishida naꞌiki waaitapa pugaru umanawunuꞌo, Tominkaru diꞌikiꞌo puwaꞌatin!” \p \v 70 Jesus kian ĩꞌati, “Õgaru zaamataꞌoraz 12 unao. Mazan baudaꞌapa unao, Satan!” \v 71 Unaꞌapanuz Judas Iscariot dauaꞌo wuruꞌu (Simon Iscariot daniz); uruu 12 tumaꞌo uaitinpan, uruꞌo nii zaamata-kida Jesus. \c 7 \s1 Paꞌinawuzunao dyuudan Jesus makon Judea Baara iti \p \v 1 Uruu daunaꞌan, Jesus morowautapan naꞌiiꞌaka wiizai kawanaꞌati, Galilee Baara ii kidaꞌoraz. Aonaa uaipan pachiꞌikinan Judea Baara ii aka, ushaꞌapanum kauꞌan Jewnao zowaunaanao zaudapanii uruu naꞌii, ĩaipan pazowiinuzu. \v 2 Naꞌiki uruu dono maonapataꞌo Jewnao baokopainpauzon kamoon, ĩkawiizibatinauzon.\f + \fr 7:2 \fq ĩkawiizibatinauzon: \ft Putukapa kaarita tokon ii, Jewnao baokopainpauzon kamoon waranuꞌu, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* \v 3 Uruu idi Jesus inawuzunao kian uꞌati, “Pugaru mani? Kanom nii aonaꞌa naa pumakon Judea Baara iti, abatauzonao pukuwaa tukapa kizi wuruꞌu pushaꞌapaapanii kidaz? \v 4 Aonaa naꞌiaꞌoram pidan dizapaꞌo pashaꞌapaapan aimaakan, uaipan an pidannao aitapan kaimanaiman kanom kaduz paugaru. Pushaꞌapaapan an aimaakan, marinaꞌa naa ipai pidannao aitapan!” \v 5 (Aizii wuruꞌu uꞌinawuzunaouz, aonaa ĩmishidan uruu.) \p \v 6 Jesus kian ĩꞌati, “Aonaa zii mazan amazada kaawan õꞌati õmako-kinaa nii naꞌiti. Mazan unao, turuu umakon naꞌapainim karikaonan, uaipan kawanaꞌati. \v 7 Aonaa kanom dikin ii pidannao toꞌora-kizaitapan unao. Mazan õgaru ĩtoꞌora-kizaitapanii, õkakuwaapan idi ĩꞌoian dauꞌu. \v 8 Umakoꞌo naa baokopainapa-kizai iti. Mazan õgaru, aonaꞌo nii zii õmakon, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa zii amazada kaawan õꞌati.” \v 9 Jesus paradan daunaꞌan naꞌapa, unaꞌian zii Galilee Baara ii. \s1 Jesus Jerusalem ii \p \v 10 Mazan uꞌinawuzunao makon daunaꞌan baokopainapa-kizai iti, uruꞌu naa Jesus makon kapam. Umakon naꞌiti dizinapa, aonaa kizi pidannao aitapan naꞌiam uruu. \v 11 Naꞌii, baokopainapa-kizai ii, Jewnao zowaunaanao dawatinan udauꞌu pidannao bii an, “Aonaa utukapan tawuruꞌu pidanaz?” ĩkian pidannao ati. \p \v 12 Aizii uruu dono, iriba pidannao paradinan mashaudaꞌu kida Jesus dauꞌu. Baꞌorainao kian, “Kaimanaꞌo pidan uruu.” Mazan baꞌorainao kian, “Aonaa kaimanaꞌo pidan mani uruu, soo umariidapan karikaonan pidannao.” \v 13 Mazan aonaa naꞌiaꞌoram pidan diwadan paparadan, ĩtarian idi Jewnao zowaunaanao ai. \p \v 14 Aizii 4 kamoꞌo naa baokopainapa-karu, uruu zii Jesus makon Tominkaru Dapu iti. Naꞌiaꞌa naa utominapa-kidan pidannao. \v 15 Aizii Jewnao zowaunaanao abatan idi utominapa-kidan pidannao kaimanaiman manawun, tuukii ĩdiꞌitinpan uaitapan dauꞌan. Sariapa ĩkian udauꞌati, “Naꞌapam dii mooko arawu aitapan kaikapaꞌa naa manawunuꞌu? Aonaa naꞌapainim padamata tiichaanao tominapa-kidauzon uruu!” \p \v 16 Jesus kian ĩꞌati, “Wuruꞌu õkuwaa kidaz aonaa õtomanii mani. Tominkaru, dyuudaꞌoraz õgaru, uruu diꞌikiꞌo wuruꞌu õkuwaa kidaz. \v 17 Pidan minziiwataꞌo panyukunuu Tominkaru kaudin-kizi dauꞌati, uruꞌo nii paꞌan aitapa õkuwaa, Tominkaru diꞌikiꞌo, oo õtomanii karikaonan. \v 18 Pidan kakuwaapan an paaipan ati karikaonan, utiwaan pamanawun-tinan wuruꞌu. Mazan pidan kakuwaapaꞌo pamanawunutapaꞌazon idi dyuudaꞌo paugaru; uruu kaimanaꞌo pidan, naꞌiki mishiꞌo uparadan. \v 19 Mishi, Moses taanii unao ati ukakinaorinaa. Mazan aonaa naꞌiaꞌoram unao mishiꞌo utaapan wuruꞌu kakinaoriiz. Mazan kandii nii uzowiaꞌazon õgaru?” \p \v 20 Aizii pidannao kian uꞌati, “Kainaꞌa oiaꞌo doronai puꞌidaꞌa! Kanom mooko puꞌitiiman zowiaꞌazoo pugaru?” \p \v 21 Jesus kian ĩꞌati, “Kainaꞌa baudaꞌapa õshaꞌapatanii umanawunuꞌo aimaakan Sookapa-karu Kamoon dono, naꞌiki tuukii unao diꞌitinpan udauꞌu. \v 22 Mazan upuꞌu zii, utaapadan udani daonaioranao choota-kao\f + \fr 7:22 \fq choota-kao: \ft Putukapa ‘chootin-karu’ dauaꞌo, kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* sookapauzo-karu kamoo dono, ĩkainaabatin-kinaa Jewnao nii, Moses taan idi naꞌapaꞌo kakinaorii. (Mazan aonaa Moses diꞌikiꞌo mani wuruꞌu naꞌapaꞌo sakadinanuz, uruu dokozu-daunnao paꞌan wuruꞌu sakadaꞌoraz naꞌapaꞌo.) \v 23 Aizii utaapadan puꞌu udani choota-kao Sookapa-karu Kamoon dono, uruu aonaa kizi unao dikintapan Moses taaniaz kakinaorii. Kandii nii mooko utoꞌoran õꞌati õsaabaan idi paꞌan kaimanaiman pidan nanaa Sookapa-karu Kamoon dono? \v 24 Aonaꞌa udiꞌitapaꞌanaꞌa õshaꞌapataniaz aimaakan oiaꞌo nii. Mazan udiꞌitapa wuruꞌu õshaꞌapataniaz aimaakan kaimanaꞌo nii paꞌan.” \s1 Christ mani wuruꞌu Jesus? \p \v 25 Kainaꞌa Jerusalem sannao bii ikiinao pidannao, ĩkian Jesus dauꞌati paꞌatiaaka, “Aonaa mooko arawuꞌu mani tawuruꞌu ĩtiwautaniaz pazowii-kidan? \v 26 Aizii diꞌi naa uparadinan iribaꞌo pidan ati. Naꞌiki aonaa kanom waꞌatin ĩtowaudaꞌuaꞌanan uruu! Jewnao zowaunaanao aitapaniꞌi naa shaꞌa uruu Christ\f + \fr 7:26 \fq Christ: \ft wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* kii-kizaiz? \v 27 Mazan Christ kaawan dono, aonaꞌo nii pidan aitapan naꞌikiꞌoram uwaꞌatin. Mazan arawuꞌu, waaitapa naꞌikiꞌoram uwaꞌatin.” \p \v 28 Aizii Jesus tominapatin-kidan puꞌu pidannao Tominkaru Dapu ii, ukian diiwaꞌo idaꞌan, “Uaitapanii mooko õgaru naꞌiki naꞌikiꞌoram õwaꞌatin? Aonaa õꞌidaꞌaꞌo mani õwaꞌatin! Dyuudaꞌoraz õgaru, uruu mishiꞌo, naꞌiki uruu diꞌikiꞌo õwaꞌatin. Unao aonaa uaitapauzon uruu. \v 29 Mazan õgaru õaitapanii uruu, ushaꞌapanum kauꞌan uruu diꞌikiꞌo õwaꞌatin, naꞌiki uruu paꞌan wuruꞌu dyuudaꞌoraz õgaru.” \p \v 30 Uruꞌu naa ĩaipan pazaamataꞌakan Jesus sariapa naꞌii, mazan aonaa kanom zaamatan uruu, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa zii amazada kaawan uzaamata-kinao nii. \v 31 Mazan iriba naꞌiainao pidannao mishidan uruu, naꞌiki ĩkian, “Baꞌoran kaawan an, dakotinaꞌo Christ nii, turuu mani mooko ushaꞌapatan powaꞌa zii umanawun kidaꞌo aimaakan arawuꞌu shaꞌapatanii kida aiaꞌa?” \s1 Jewnao zowaunaanao aipan pazaamata-kidan Jesus \p \v 32 Aizii Phariseenao abatankan naa naꞌapam pidannao kian paꞌatiaaka, mashaudaꞌu padamata Jesus dauꞌan. Uruꞌu naa ĩbaokopatinan faadaanao zowaunaanao tuma, udaunaꞌan ĩdyuudan naa watchmantapainao Tominkaru Dapu ĩzaamatanaka kizi Jesus. \p \v 33 Jesus kian, “Õnaꞌan nii zii utuma baukapaꞌa naa, udaunaꞌan õkiwan niꞌi naa dyuudaꞌoraz õgaru diꞌiti. \v 34 Udawatinan nii õdauꞌu mazan aonaꞌo nii uikodan õgaru. Aonaa turuu unao makon õmakoꞌozoo-kizi iti.” \p \v 35 Uruꞌu naa Jewnao zowaunaanao kian paꞌatiaaka, “Naꞌitiꞌoram mani umakoꞌozon, aonaa kizi turuu waikodan uruu? Umakoꞌozon shaꞌa Jewnao diꞌiti, mashaapainaouz Greeknao wiizi ii aka, utominapa-kidaꞌanan Greeknao?\f + \fr 7:35 \fq Greeknao: \ft panaꞌainao pidannao Jewnao ai.\f* \v 36 Naꞌapaꞌoram dauꞌatiꞌo dii wuruꞌu, ‘Udawatinan nii õdauꞌu, mazan aonaꞌo nii uikodan õgaru,’ naꞌiki ‘Aonaa turuu umakon õmakoꞌozoo-kizi iti,’ ukianuz?” ĩkian. \s1 Wunu kakupa-kinai \p \v 37 Dawuꞌitiiniꞌo kamoo baokopainapa-karuz, uruu umanawunuꞌo manawun kamoo. Uruu kamoo idaꞌa Jesus kadishitan naꞌiki uparadan diiwaꞌo idaꞌan, “Kanom maaradakoꞌo marii uwaꞌatin õꞌidaꞌati, õtaa kizi uꞌati utuzan nii. \v 38 Saada-kariwaiz Tominkaru Paradan kian kawanaꞌati, ‘Kanom mishidaꞌo õgaru, uruu diꞌikiꞌo nii wunu taaꞌoraz kakupa-kinaa shootapan.’” \v 39 Jesus kadakotinanuz, Kaimanaꞌo Doronaa dauaꞌo wuruꞌu. Uruu wuruꞌu taa-karu niꞌoraz mishidainao ati. Uruu dono aonaa zii Kaimanaꞌo Doronaa taa-kao mishidainao ati, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa zii Jesus sawata-kao umanawunuꞌo idaꞌan. \s1 Panaꞌa kida parada-karu // Jesus dauꞌan \p \v 40 Jesus paradan daunaꞌan, iriba abatainaouz uparadan, ĩkian udauꞌan, “Diꞌoraꞌa pidan uruꞌu naa Prophet, uruꞌu naa wazaudapaniaz!” \p \v 41 Baꞌorainao kian, “Uruꞌu naa Christ!” Mazan baꞌorainao kian, “Aonaa uruu mani wuruꞌu! Galilee Baara ikiꞌo nii mooko Christ waꞌatin? \v 42 Aonaa mooko saada-kariwaiz kida Tominkaru Paradan kian, David Takaan-daunuꞌo nii Christ, naꞌiki ushakatan nii Bethlehem ii, David mashaapauzo-kizi ii?” \p \v 43 Uruu panaꞌa kida pidannao paradan Jesus dauꞌan. \v 44 Aizii baꞌorainao, ĩaipan naa padamata pazaamataꞌakan Jesus, marii kizi utaraa-kao, mazan aonaa kanom zaamatan zii uruu. \s1 Jewnao zowaunaanao // aonaa ĩmishidan Jesus \p \v 45 Uruu daunaꞌan watchmantapainao Tominkaru Dapu (tawuruꞌu dyuuda-kariwainaouz ĩzaamataꞌanan Jesus) ĩkaawan naa powaa ati faadaanao zowaunaanao naꞌiki Phariseenao idaꞌati. Uruꞌu naa ĩkian, “Kandii nii aonaa unaꞌakan uruu waꞌidaꞌati?” \p \v 46 Aizii watchmantapainao kian ĩꞌati, “Aonaa naꞌiaꞌoram pidan paradauzon naꞌapa uruu kawan!” \p \v 47 Uruꞌu naa Phariseenao kian ĩꞌati, “Upozawata-kidan naa mooko kapam unao kaiwuruꞌu? \v 48 Uabatauzo mooko faadaanao zowaunaanao bii ikiꞌo, oo baudaꞌapa Pharisee mishidaꞌo uruu? \v 49 Mazan wuruꞌu daꞌanpainaouz uruu, aonaa ĩaitapan Moses taauzonii kakinaorii dauꞌu. Ukauꞌan Tominkaru patakaꞌutan nii ĩdyaun!” \p \v 50 Naꞌaꞌo ĩtuma Nicodemus, uruu Pharisee kapam; uruu makonkaꞌoraz Jesus diꞌii kiwiiniꞌo dono zii. Ukian patumainao ati, \v 51 “Wakakinaorinaa kian kawanaꞌati, aonaa turuu wakabootan pidan oiaꞌo diꞌiti, wamaabatakan uaꞌii zii naꞌapam ukian naꞌiki wamaaitapakan uaꞌii zii kanom manawun wuruꞌu ushaꞌapaapanuz.” \p \v 52 Aizii ĩkian uꞌati, “Pugaru kapam Galilee Baara san, mishii? Putominpan an Tominkaru Paradan saada-kariwai dauꞌu, putukapan nii, aonaa naꞌapainim nii prophet waꞌatin Galilee Baara iki.” \p \v 53 [Uruu daunaꞌan ipai pidannao kiwaꞌakan kidaꞌa naa padapu iti. \c 8 \s1 Zuna kootowapa-kida-kao obaꞌorantapan idi \p \v 1 Aizii Jesus, umakon naa Olive Naawa iti. \v 2 Baꞌoran kamoo, wakanadaꞌakan zii ukaawaꞌakan naa powaa ati Tominkaru Dapu ati. Pidannao kaawa-kaawan kidaꞌa naa uꞌidaꞌati. Jesus sakanatan naꞌiki uruꞌu naa utominapa-kidan koshan pidannao. \v 3 Upuꞌu tiichaapauzonao Moses kakinaori dauꞌu naꞌiki Phariseenao kaawa-kidaꞌakan zun, zaamata-kariwai obaꞌorantapan idi. Orooꞌo naa ĩkadishita-kidan pidannao kanaapu ii. \p \v 4 Udaunaꞌan ĩkian Jesus ati, “Tiichaa. Diꞌoraꞌa zun ikoda-kariwai odaꞌawupan baꞌoran daiaru tuma. \v 5 Moses taanii kakinaorii kian, zun naꞌapaꞌo, marii ozowii-kao, oboo-kao idaꞌan kuba idi. Aizii pugaru mani, naꞌapam dii pukian naꞌapaꞌo dauꞌati?” \p \v 6 Ĩnaꞌapanuz uꞌati, ĩabataꞌazon karikaonan naꞌiam uparadan panaꞌitin kakinaorii ai, ĩdakoapa-kinaa nii uruu naobanainao kanaapu ii. Mazan Jesus dawukaꞌakan pasakanatapa-kiziꞌi, usaadapaꞌakan pakaꞌu shuwu idi kaatu idaꞌa. \v 7 Ĩpishautan puꞌu zii uruu, Jesus saabainaꞌakan koshan pasakanatapa-kiziꞌi. Uruꞌu naa ukian ĩꞌati, “Naꞌiaꞌoram pidan unao bii aꞌo aonaa naꞌapainiꞌoram ushaꞌapatan oiaꞌo. Marii uruu kiwiiniꞌo nii boowan oroo.” \v 8 Udaunaꞌan udawukaꞌakan koshan. Naꞌapa koshan usaadapan pakaꞌu shuwu idi. \p \v 9 Ĩabatan idi naꞌapam Jesus kian paꞌati, baudaꞌapa kida ĩmakon Jesus ai, atii ipai ĩmakon. Tunarunaonao kiwiin ĩmakoꞌokan, udaunaꞌan paꞌinainao, ĩwaꞌakaꞌakan naa Jesus. Aizii wuruꞌu zunaabaz, pakawan zii okadishitapan naꞌii. \v 10 Jesus saabainan pasakanatapa-kiziꞌi koshan. Uruꞌu naa ukian oꞌati, “Naꞌiam naa ĩdyaun? Aonaa kanom waꞌakinan, kabootaꞌo nii pugaru oiaꞌo diꞌiti?” \p \v 11 “Aonaa,” okian uꞌati. \p Naꞌiki Jesus kian oꞌati, “Õgaru, aonaꞌo nii kapam õkabootan oiaꞌo diꞌiti pugaru. Pumakoꞌo naa, mazan aonaꞌa naa pushaꞌapataꞌanaꞌa oiaꞌo koshan.”]\f + \fr 8:11 \ft Kiwiiniꞌo saada-kariwai idaꞌa, aonaa diꞌoraz saadinpanuꞌu.\f* \s1 Jesus kanadaꞌo kawanuꞌo imiꞌi baara sannao ati \p \v 12 Baudaꞌapa kamoo, Jesus kakinaopan koshan pidannao, ukian ĩꞌati, “Õgaru wuruꞌu kanadapaꞌoraz imiꞌi baara sannao ati. Pidan zaamatinan an õꞌidaꞌati, kanadaꞌo-karuaꞌo nii umashaapan, naꞌiki aonaa naꞌapainim nii ubaiaapan marutaꞌo. Wuruꞌu kanadaꞌoraz, uruu kakupa-kinai manawun.” \p \v 13 Phariseenao kian uꞌati, “Pugaru, puꞌidaꞌaꞌoraꞌa naa karikaonan pukakuwaapan, aonaa turuu puparadan mishida-kao.” \p \v 14 Jesus kian ĩꞌati, “Mishi õꞌidaꞌaꞌo õkakuwaapan, mazan upuꞌu turuu õkuwaa mishida-kao! Ushaꞌapanum kauꞌan õaitapa naꞌikiꞌoram õwaꞌatin naꞌiki naꞌitiꞌoram õmakopan. Unao, aonaa uaitapan naꞌikiꞌoram õwaꞌatin oo naꞌitiꞌoram õmakopan. \v 15 Unao, udakotan pidan oiaꞌo nii, soo uzauda-kidan karikaonan. Õgaru, aonaa naꞌapa mani õdakotan pidan oiaꞌo nii. \v 16 Mazan ‘oiaꞌo uruu,’ oo, ‘kaimanaꞌo uruu,’ õkian an pidan dauꞌati, uruu mishiꞌo paꞌan wuruꞌu õnaꞌapanuz, ushaꞌapanum kauꞌan, aonaa õbaꞌorantinaꞌo mani wuruꞌu õnaꞌapanuz. Õdaru dyuudaꞌoraz õgaru, tumaꞌo wuruꞌu õgaruz. \v 17 Ukakinaorinaa kian, ‘Dyaꞌutamaꞌo pidannao kakuwaapan an naꞌapa kida manawun baudaꞌapaꞌo aimaakan dauꞌu, uruu aitapa-kao mishiꞌo wuruꞌu ĩkuwaaz.’ \v 18 Õkakuwaapan õdauꞌu, naꞌapa manawun õdaru, dyuudaꞌoraz õgaru kakuwaapan kawan õdauꞌu.” \p \v 19 Ĩkian uꞌati, “Naꞌiam dii mooko puDaru?” \p Jesus kian ĩꞌati, “Unao, aonaa uaitapan kanom õgaru, ukauꞌan aonaa uaitapan õDaru! Uaitapan an mani õgaru, uaitapa mani õDaru kapam.” \p \v 20 Jesus paradan naꞌapa utominapa-kidan donoꞌo pidannao Tominkaru Dapu ii, maonapa puraata tauzo-kizinao ii, (Tominkaru Dapu tannaa niꞌoraz). Mazan aonaa naꞌiaꞌoram pidan zaamatan uruu, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa zii amazada kaawan uzaamata-kinao nii. \s1 Jesus kakinaopan mamishida-kainao paugaru \p \v 21 Aizii Jesus kian ĩꞌati koshan, “Õmakon niꞌi naa diꞌikiꞌi. Udawatan nii õgaru, mazan umawakan nii uꞌoian biiꞌi. Õmakoꞌozoo-kizi iti, aonaa unao kaꞌiitan umakon.” \p \v 22 Ukauꞌan, Jewnao zowaunaanao kian paꞌatiaaka. “Pazowiinaꞌazon dauꞌatiꞌo õaitapan wuruꞌu ukianuz, ‘Õmakoꞌozoo-kizi iti, aonaa unao kaꞌiitan umakon,’ ukianuz?” \p \v 23 Jesus kian, “Unao, daꞌa sannao karikaonanuꞌu; õgaru, doko ikiꞌo paꞌan õwaꞌatin. Unao imiꞌi baara sannao! Õgaru, aonaa imiꞌi baara san mani. \v 24 Uruu idiꞌo tawuruꞌu õkianuz uꞌati, umawakan nii uꞌoian biiꞌi. Mishiꞌo nii umawakan uꞌoian biiꞌi, umamishidakan idi õgaruꞌu naa wuruꞌu.” \p \v 25 “Kanom mooko pugaru?” ĩkian uꞌati. \p Jesus kian, “Õgaru wuruꞌu, õkowaadaniaz uꞌati kiwiin zii. \v 26 ‘Oiaꞌo,’ turuaꞌo õkian unao dauꞌati, mazan aonaꞌo nii õnaꞌapan, ushaꞌapanum kauꞌan, õparadan soo dyuudaꞌoraz õgaru dyuudan kawanaꞌati, naꞌiki õaitapa uruu sakitapaꞌo uparadan. Kanom õabatanii uruu diꞌiki, uruu õkowaada pidannao ati daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa.” \p \v 27 Aonaa ĩaitapan uparadinan paDaru aokazi iaꞌo dauaꞌo wuruꞌu. \v 28 Uruu idi Jesus kian ĩꞌati, “Usawatan donoꞌo naa Daonaiora Aokazi Ikiꞌo, uaitapan niꞌi naa mishi õgaruꞌu naa wuruꞌu. Uruu dono uaitapan nii, õshaꞌapatan aimaakan aonaa õaipan atiꞌo mani, mazan õparadan naꞌapa manawun õdaru tominapa-kidan kawanaꞌati õgaru. \v 29 Aizii dyuudaꞌoraz õgaru, karikaonanuꞌo unaꞌauzon õtuma, aonaꞌo nii uwaꞌakauzon õgaru õbaꞌorantin, ushaꞌapanum kauꞌan ukonaukii-kidanii ipai aimaakan õshaꞌapatanii.” \p \v 30 Iriba pidannao mishidan Jesus, ĩabatan idi naꞌapam ukian. \s1 Abraham dainao \p \v 31 Ukauꞌan Jesus kian Jewnao ati mishidainaouz uruu, “Karikaonanun an uizoꞌatipan õkakinaori, uruu mishiꞌo õpidanannao unao. \v 32 Uaitapan nii mishiꞌo kuwai Tominkaru diꞌikiꞌo. Naꞌiki mishiꞌo kuwai muudin-kidan nii unao upoitoruitapa-kao ai.” \p \v 33 Ĩkian Jesus ati, “Abraham takaan-daunnao mazan waunao, naꞌiki aonaa naꞌapainiꞌoram baꞌoran naobanai poitoruitapauzon waunao. Naꞌapaꞌoram atiꞌo dii kaiwuruꞌu, ‘mishiꞌo kuwai muudin-kidan nii unao upoitoruitapa-kao ai,’ pukianuz?” \p \v 34 Jesus kian ĩꞌati, “Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz uꞌati: Pidan shaꞌapataꞌo oiaꞌo, uruu oiaꞌo poitoru wuruꞌu. \v 35 Aonaa karikaonanuꞌo nii mani naobanai taapan papoitoru padapuꞌu. Mazan udani, karikaonanuꞌo nii paꞌan utaapa-kao naobanai dani nii. \v 36 Ukauꞌan Tominkaru Dani muudin-kidan an unao upoitoruitapa-kao ai, mishiꞌo nii manawun aonaa poitoruiꞌi naa mani unao. \v 37 Õaitapa Abraham takaan-daunnao unao. Mazan upuꞌu zii uzowiaꞌazon õgaru, ushaꞌapanum kauꞌan, aonaa utaapan kaimanaiman õkuwaa unyukunuu ii. \v 38 Õgaru, õkakuwaapan õDaru tukapa-kidanii dauaꞌo õꞌati. Unao, ushaꞌapatan aimaakan udaru kian kawanaꞌati.” \p \v 39 Aizii ĩkian uꞌati, “Abraham mazan wadaru nii.” \p Jesus kian ĩꞌati, “Umishiin an mani Abraham dainao unao, naꞌapa mani umashaapan uruu mashaapauzon kawan. \v 40 Õabatan kawanaꞌati mishiꞌo kuwai Tominkaru diꞌiki, uruu õkowaada unao ati. Mazan upuꞌu zii uzowiaꞌazon õgaru. Abraham, aonaa naꞌapaꞌo mani ukaduz! \v 41 Unao shaꞌapaapanii kidaz, udaru kaudin-kizi paꞌan wuruꞌu.” \p Naꞌiki ĩkian uꞌati, “Tominkaru, uruu mazan baudaꞌapa wadaru. Aonaa baꞌoran wadaru nii.” \s1 Satan dainao \p \v 42 Jesus kian ĩꞌati, “Umishiin an mani udaru Tominkaru, umarainapa mani õgaru, ushaꞌapanum kauꞌan uruu diꞌikiꞌo õwaꞌatin. Uruu dyuudanii õgaru, aonaa õaipanaꞌatiꞌo mani wuruꞌu õwaꞌatinuz. \v 43 Kandii nii aonaa uaitapan zoobaba kaiwuruꞌu õparadanuz? Ushaꞌapanum kauꞌan aonaa uzaamataꞌazon õkuwaa. \v 44 Unao Satan dainao, uruu idiꞌo ushaꞌapataꞌazon aimaakan udaru aipan kawanaꞌati. Uruu, sakadin-kizai ikiꞌo uzowian pidan, naꞌiki aonaa naꞌapainim ukonaukii-kidan mishiꞌo kuwai, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa naꞌapainim uparadan mishiin. Uruu mariidinauzo naꞌiki ipai mariidinauzonao tomin-kizi! \p \v 45 “Õgaru, mishiꞌo paꞌan õkuwaa, mazan uruu idiꞌo aonaa unao mishidan õparadan. \v 46 Naꞌiaꞌoram dii pidan kaidaꞌaꞌa, turuaꞌo ukainaabatan õꞌoian? Õkowaadan puꞌu mishiꞌo, mazan kandii nii aonaa umishidan õparadan? \v 47 Tominkaru pidanan, uruu abata Tominkaru paradan. Unao, aonaa uzaamatan Tominkaru paradan kida, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa upidanannao mani unao.” \s1 Jesus paradan padauꞌan \p \v 48 Aizii Jewnao kian Jesus ati, “Waaitapa shaꞌatii, wakianuz pudauꞌati, Samaria san pugaru, naꞌiki oiaꞌo doronai zaamatapanii.” \p \v 49 Jesus kian ĩꞌati, “Aonaa oiaꞌo doronai zaamatapan õgaru, aonaa masakaudaꞌu. Õgaru, umanawunuꞌo nii õtaapan õDaru, mazan unao, aonaa utaapan õgaru umanawunuꞌo nii. \v 50 Õgaru, aonaa õaipinan umanawunuꞌo nii. Mazan kainaꞌa baudaꞌapa paꞌan, aipaꞌo õtaapa-kao umanawunuꞌo nii, naꞌiki uruꞌo nii aitapa naꞌapam pashaꞌapatan õgaru. \v 51 Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Pidan izoꞌatipan an õkakinaori, aonaa naꞌapainim nii umawakauzon.” \p \v 52 Uruꞌu naa Jewnao kian uꞌati, “Aizii waaitapa, kainaꞌa mishi oiaꞌo doronai puꞌidaꞌa! Abraham mawaka uruu, prophetnao mawaka ĩnao kapam. Mazan upuꞌu zii pukian, ‘Pidan izoꞌatipan an õkakinaori, aonaa naꞌapainim nii umawakauzon.’ \v 53 Oo puwazootapanii shaꞌa wadaru Abraham umanawunun? Uruu mawakaꞌa naa, prophetnao naꞌapa kapam. Kanom kaduz mooko puꞌitiiman pugaru?” \p \v 54 Aizii Jesus kian ĩꞌati, “Õdakotinan an õꞌidaꞌa umanawunuꞌo nii, madiwautapa-kaꞌo wuruꞌu. ÕDaru paꞌan wuruꞌu umanawunutapaꞌoraz õgaru. Uruu unao dakotaniaz uTominkarun nii. \v 55 Unao, aonaa uaitapauzon uruu, mazan õgaru, õaitapa paꞌan uruu. Aizii ‘Aonaa õaitapauzon uruu,’ õkian an, mariidinauzo õgaru, naꞌapa unao kawan. Mazan õgaru, õaitapanii paꞌan uruu, ukauꞌan õizoꞌati uparadan. \v 56 Udaru Abraham, tuukii ukonaukian uaitapan idi patukapan nii zii õkaawan. Naꞌiki utukapa mishi õkaawan, uruu idi tuukii ukonaukian.” \p \v 57 Jewnao kian uꞌati, “Aonaa zii putunarunaoun,\f + \fr 8:57 \fq Aonaa zii putunarunaoun \ft oo “Aonaa zii puikodan 50 puwunun?”\f* mazan naꞌapa dii mooko putukapan Abraham?” \p \v 58 Jesus kian ĩꞌati, “Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Õgaru naꞌaꞌoraꞌa naa Abraham tominan uaꞌii.” \p \v 59 Uruꞌu naa ĩzaamataꞌakan kuba kida paboori nii, ĩzowiaꞌakaꞌazon naa uruu. Mazan Jesus dizinaꞌakan ĩꞌai, umakoꞌokan pidannao bii an aka, naꞌiki umakoꞌokan naa Tominkaru Dapu iki. \c 9 \s1 Jesus saabaan ishaawunuꞌo awun \p \v 1 Pamakopan puꞌu, Jesus tukapan pidan pashakatan ikiꞌo uꞌishaawunun. \v 2 Sariapa utominapa-kidaniinao pishaanuzu, “Tiichaa, kanom oian idiꞌo arawu shakatan ishaawun nii, paꞌoian idiꞌo oo udaronao oian idiꞌo?” \p \v 3 Jesus kian ĩꞌati, “Ushakatan ishaawun nii, aonaa paꞌoian, oo udaronao oian idiꞌo mani, mazan uꞌishaawunun idaꞌanaꞌo nii Tominkaru maꞌozakan kainaabata-kao. \v 4 Wakanadan puꞌu zii, marii washaꞌapaapa dyuudaꞌoraz õgaru aiapanii washaꞌapatan; kainaꞌiki marutaꞌo waꞌatin, uruu dono aonaa naꞌitim niꞌi naa kaudin-karu. \v 5 Õnaꞌan kawanaꞌati daꞌaꞌa imiꞌi baaraꞌa, õgaru wuruꞌu kanadaꞌoraz imiꞌi baara idaꞌa.” \p \v 6 Jesus kian daunaꞌan naꞌapa, usopitan pazaadako imiꞌi baara ati. Udaunaꞌan urauaꞌakanuz imiꞌi tuma, naꞌiki uruu idi uzichian naa ishaawun awun. \v 7 Ukian uꞌati, “Aizii puchikaanaka daari puawun ai Siloam Baoko ii.” (Siloam, kii-karu dyuuda-kariwai kiaꞌo Jewnao paradan idaꞌan.) Uruꞌu naa umakon uchikaankan naa paawun. Ukiwan powaa ati kaimanaꞌa naa utukapaꞌakan. \p \v 8 Aizii umin-dazabazinao, naꞌiki baꞌoran pidannao naudinaꞌoraz naa ĩtukapauzon upishautan aimaakan pidannao ai, ĩkian paꞌatiaaka, “Aonaa mooko arawu mani tawuruꞌu sakanatapauzoz naꞌiki pishautauzoz pidannao aimaakan kida dauꞌati?” \p \v 9 Baꞌorainao kian, “Uruu wuruꞌu,” mazan baꞌorainao kian, “Aonaa uruu mani, soo uaidinpan karikaonan naꞌapa uruu kawan.” \p Mazan uruu kian ĩꞌati, “Õgaru daꞌi tawuruꞌu pishautauzoz pidannao aimaakan dauꞌati.” \p \v 10 Ĩkian uꞌati, “Mazan naꞌapa diꞌi naa puawun saabainaꞌakan, putukapa-kinaa nii?” \p \v 11 Ukian ĩꞌati, “Pidan Jesus kiaꞌo uꞌuu, utomaꞌakan daari naꞌiki udaunaꞌan uzichian õawun uꞌidi, udaunaꞌan udyuudan õchikaankan õawun Siloam Baoko ii. Õchikaan daunaꞌan daari õawun ai, kaimanaꞌa naa õtukapaꞌakan.” \p \v 12 Ĩpishaan uruu, “Naꞌiam dii uruu?” ĩkian. \p “Aonaa õaitapan,” ukian ĩꞌati. \s1 Phariseenao aitapaꞌazon kanom tukapa-kidanii ishaawun \p \v 13 Udaunaꞌan ĩꞌuaꞌatiitan naa uruu Phariseenao diꞌiti. \v 14 Jesus tomanuz daari naꞌiki usaabaanuz pidan awun, Sookapa-karu Kamoon donoꞌo. \v 15 Uruꞌu naa Phariseenao pishaan koshan uruu, naꞌapaꞌoram naa uikodan patukapa-kinaa nii. Ukian ĩꞌati, “Uzichiaꞌakan daari õawun idaꞌan, udaunaꞌan õchikaan õawun baara, naꞌikiꞌo kaimanaꞌa naa õtukapaꞌakan.” \p \v 16 Baokoinao Phariseenao kian, “Pidan shaꞌapataꞌoraz aimaakan kaikapaꞌa, aonaa Tominkaru diꞌikiꞌo mani uwaꞌatin wuruꞌu, ushaꞌapanum kauꞌan, kaudin uruu Sookapa-karu Kamoon dono.” Baokoinao kian, “Mazan naꞌapa dii mooko oiaꞌo pidan turuan pashaꞌapatan umanawunuꞌo aimaakan kida kaikapaꞌa?” Uruu panaꞌa sodi kida ĩdiꞌitinpan. \p \v 17 Uruꞌu naa Phariseenao pishaan uruu koshan, “Pukian usaabaanii puawun, ukauꞌan naꞌapam dii pukian udauꞌan?” \p Ukian ĩꞌati, “Tominkaru prophetin uruu.” \p \v 18 Jewnao zowaunaanao, aonaa ĩmishidaꞌazon ishaawunuꞌo daꞌi uruu, uruu idi ĩdapada-kidan naa udaronao. \v 19 Uruꞌu naa ĩpishaan ĩdyaun, “Udani mishi arawuꞌu? Ishaawunuꞌo daꞌi mishi uruu pashakatan diꞌiki? Mazan naꞌapa diꞌi naa wuruꞌu utukapanuz aizii?” \p \v 20 Aizii udaronao kian ĩꞌati, “Waudani mishi uruu, naꞌiki ishaawunuꞌo ushakatan. \v 21 Mazan wuruꞌu utukapanuz naa, aonaa waaitapan naꞌapaꞌoram, naꞌiki aonaa waaitapan kanom aipan atiꞌo. Upishaaꞌa naa uruu, aonaa duusodiꞌo zii mani uruu, turuaꞌo nii ukowaadan paaipan ati.” \v 22 Aizii udaronao kianuz naꞌapa, ĩtarian idiꞌo Jewnao zowaunaanao ai. Ushaꞌapanum kauꞌan, Jewnao baokopatanii panyukunuu, kanom kian an, “Jesus, uruu Christ,”\f + \fr 9:22 \fq Christ: \ft wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* aonaꞌo niꞌi naa powaꞌa utaapada-kao ubaokopatinan synagogue ii, choochiipauzonao tuma. \v 23 Uruu idiꞌo udaronao kian, “Aonaa duusodiꞌo zii mani uruu, upishaaꞌa naa uruu.” \p \v 24 Powaꞌa koshan, itamautannaa aizii ĩdapada-kidan wuruꞌu ishaawunuz daꞌi. Ĩkian uꞌati, “Pukowaada Tominkaru awun zaꞌa mishiꞌo wuruꞌu puparadanuz! Ushaꞌapanum kauꞌan waaitapa Jesus kakudaꞌoraz pugaru, oiaꞌo pidan uruu.” \p \v 25 Ukian ĩꞌati, “Aonaa õaitapan, oiaꞌo mani uruu oo aonaa. Mazan baudaꞌapa aimaakan õaitapanii paꞌan: kiwiin ishaawunuꞌo daꞌi õgaru, mazan aizii kaimanaꞌa naa õtukapan.” \p \v 26 “Naꞌapa dii mooko ushaꞌapatan pugaru putukapa-kinaa nii?” ĩkian uꞌati. \p \v 27 “Õkowaadaꞌa naa shaꞌatii uꞌati, mazan aonaa umishidan õkuwaa,” ukian ĩꞌati. “Kandii niꞌi naa uabataꞌazon powaꞌa zii koshan daꞌi? Oo uaipan shaꞌa unao kapam utominapa-kidaniinao nii?” \p \v 28 Uruꞌu naa ĩdakoopaꞌakan uruu, ĩkian uꞌati, “Pugaru paꞌan wuruꞌu pumin-naꞌapaimanan tominapa-kidanii, mazan waunao Moses tominapa-kidaniinao paꞌan. \v 29 Waaitapa Tominkaru paradanii Moses ati paꞌan, mazan arawuꞌu Jesus kii-kizaiz, aonaa waaitapan naꞌikiꞌoram uwaꞌatin!” \p \v 30 Ukian ĩꞌati, “Mazan naꞌapam dii mooko? Aonaa mishi uaitapan naꞌikiꞌoram uwaꞌatin, mazan usaabaa õawun! \v 31 Waaitapa aonaa Tominkaru nyukunuupan pidan oiaꞌo paradan an paꞌati. Mazan pidan marainpaꞌo uruu naꞌiki shaꞌapatinaꞌo uaipan kawanaꞌati, uruu mishiꞌo nii paꞌan Tominkaru nyukunuupan uparadan. \v 32 Naꞌiki aonaa naꞌapainim zii uabatauzo-kao, pidan pashakatan diꞌikiꞌo uawun ishaan, ikodan patukapa-kinaa nii baꞌoran pidan diꞌiki. \v 33 Soo mishi uruu pidan waꞌatin an Tominkaru diꞌiki, turuu paꞌan ushaꞌapatan naꞌapaꞌo aimaakan.” \p \v 34 Ĩkian uꞌati, “Pugaru oiaꞌo manawun pushakatan, mazan upuꞌu zii kaikin putominapa-kidaꞌazon waunao?” Naꞌikiꞌoraꞌa naa aonaꞌa naa ĩkashaapan ubaokopatinan powaꞌa pidannao tuma synagogue ii. \s1 Pidannao ishaawunnao kawanuꞌo \p \v 35 Aizii Jesus abatan donoꞌo naa, aonaa ĩkashaapan umorotan synagogue iti powaꞌa, uruꞌu naa umakon uꞌidiꞌiti. Ukian uꞌati, “Pumishida wuruꞌu Daonaiora Aokazi Ikiꞌoraz?” \p \v 36 Ukian uꞌati, “Pukowaadan dono naꞌiaꞌoram uruu, õmishidan nii uruu!” \p \v 37 Naꞌiki Jesus kian uꞌati, “Putukapaniꞌi naa uruu, naꞌiki kaiꞌoraz uruu wuruꞌu paradinaꞌoraz putuma.” \p \v 38 Sariapa pidan kian uꞌati, “Õmishida, õNaobanaa!” Ukodoruꞌukan uꞌati naꞌiki utaan ipai padiꞌitinpan uꞌati. \p \v 39 Jesus kian, “Õkaawan daꞌatiꞌi õtukapa-kidaꞌanan naꞌapam pidannao oian. Ukauꞌan ishaawun kawanuinaouz, ĩtukapan nii. Naꞌiki dakotinpainaouz aitapainao nii, ishaawunnao kawanuꞌo nii.” \p \v 40 Kainaꞌa Phariseenao udazabaꞌa, ĩabata wuruꞌu uparadanuz naꞌapa, uruꞌu naa ĩpishaan uruu, “Waunao mani, ishaawunnao mooko kapam?” \p \v 41 Jesus kian ĩꞌati, “Uꞌishaawunun dono mani, aonaa mani naꞌapam kii-karu uꞌoian dikin ii padamata. Mazan ukian idi aonaa uꞌishaawunun, ukauꞌan uꞌoian naꞌauzon nii karikaonan uꞌidaꞌa wuruꞌu.” \c 10 \s1 Kaznizo dauaꞌo kuwai \p \v 1 Jesus kian, “Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Soo koidimikinao naꞌiki antamikinao wuruꞌu zaidaꞌoraz kaznizo korarannaa paawa an aka. Aonaa ĩmorotan paniinom idaꞌan korara nazo iti. \v 2 Mazan pidan morotaꞌoraz paniinom idaꞌan, uruu paꞌan kaznizonao kaꞌuzatiki. \v 3 Uruu atiꞌo paꞌan korara paniinomizinaa taapiki daꞌatan paniinom. Kaznizonao aitapaniꞌi naa uparadan. Udapadan ĩdyaun udakotan idaꞌan ĩꞌuu baudaꞌapa kida, naꞌiki ukiwiitan naa ĩꞌuaꞌati ukodita-kidan dono ĩdyaun. \p \v 4 “Aizii ukodita-kidan donoꞌo naa ĩdyaun, uruꞌu naa umakon ĩꞌuaꞌati. Kaznizonao daꞌanan naa uruu ĩaitapan idiꞌi naa uparadan. \v 5 Mazan tawarai aonaꞌo nii ĩdaꞌanan, ĩkidoopaꞌakan nii paꞌan uꞌai, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa ĩaitapan uparadan.” \p \v 6 Jesus kowaadan wuruꞌu kuwaiz, mazan aonaa Phariseenao aitapan naꞌapaꞌoram manawun wuruꞌu ukuwaaz. \s1 Kamarainpanuꞌo // kaznizo kaꞌuzatiki \p \v 7 Ukauꞌan Jesus kian ĩꞌati koshan, “Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Õgaru wuruꞌu paniinom, kaznizonao dobaapa-kiziz. \v 8 Ipai baokoinao kaawainaouz kiwiitapa õꞌai, ĩnao koidimikinao naꞌiki antamikinao. Mazan aonaa kaznizonao nyukunuu-atin ĩdyaun. \v 9 Õgaru wuruꞌu paniinomizi. Kanom morotan an õgaru idaꞌan, uruu kazannaatapa-karu nii. Õgaru idaꞌanaꞌo nii umorotan naꞌiki ukoditan, naꞌiki uikodan nii paaroapa-kizi nii. \v 10 Koidimiki kaawan soo ukoidapaꞌanan, uzowiibiꞌiaꞌanan naꞌiki umainaabataꞌanan kaznizonao. Õgaru, õkaawan paꞌan turuu kizi ĩkakupan, naꞌiki kaimanaiman kizi manawun ĩkakupan. \fig kaznizonao taapa-kizinao|src="LB00014B.tif" size="span" ref="10:1-10" \fig* \p \v 11 “Õgaru wuruꞌu kamarainpanuꞌoraz kaznizonao kaꞌuzatiki. Aizii wuruꞌu kamarainpanuꞌoraz kaznizonao kaꞌuzatiki, turuu paꞌan umawakan pakaznizonnao dikin ii ukazannaata kizi ĩdyaun. \v 12 Pidan kawinipinaapa-kariwaiz utaapan baꞌoran pidan uzanao, aonaa kaznizonao kaꞌuzatiki kawanuꞌo mani wuruꞌu, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa uꞌuzanao mani wuruꞌu utaapaniaz. Utukapan an baudokoru waꞌatin, ukidoopaꞌakan nii, uwaꞌakaꞌakan naa wuruꞌu kaznizonaouz. Uruꞌu naa mishi baudokoru zaamataꞌakan naa kaznizo, aizii baꞌorainao dimaadanaaꞌakan naa. \v 13 Kawinipinaapa-kariwaiz kidoopaꞌakan, ukaudinan idiꞌo soo puraata dikin ii karikaonan, aonaꞌo umarainpan kaznizonao. \p \v 14-15 “Õgaru kamarainpanuꞌo kaznizonao kaꞌuzatiki. Õdaru aitapanii õgaru naꞌiki õaitapanii õdaru, naꞌapaꞌo manawun wuruꞌu õaitapanuz õkaznizonnao naꞌiki ĩaitapanuz õgaru kapam; naꞌiki turuu õmawakan ĩꞌati õkazannaata kizi ĩdyaun. \v 16 Kainaꞌa baꞌoran õkaznizonnao, aonaa diꞌoraꞌa tonaazinaa diꞌikiꞌo mani. Ĩnao, õnaꞌakan nii naꞌiki ĩmishidan nii õparadan kapam, naꞌiki uruu dono soo baudaꞌapaꞌo nii kaznizonao tonaazinaa, naꞌiki baudaꞌapaꞌo nii ĩkaꞌuzatiki. \p \v 17 “Õdaru marainpan õgaru, ushaꞌapanum kauꞌan õkashaapinan idi mawaka-karu ati, turuu kizi õkakupan powaꞌa iti koshan \v 18 Aonaa kanom turuaꞌo uzowian õgaru paaipan kawanaꞌati. Soo õꞌidaꞌaꞌo karikaonan wuruꞌu õkashaapinanuz! Õkaꞌiita õtaainan naꞌiki turuu õkakudan powaa iti õdaru aipan kawanaꞌati.” \p \v 19 Ĩabatan idi naꞌapaꞌo Jesus kuwaaz, sariapa koshan Jewnao diꞌitinpan panaꞌa kida pairiban ai. \v 20 Iriba ĩkian udauꞌan, “Kainaꞌaꞌo oiaꞌo doronai uꞌidaꞌa, uruu idiꞌo umadoronaa-ziiwan! Kandii nii uabataꞌazon ukuwaa.” \p \v 21 Mazan baꞌorainao kian, “Turuu mooko pidan kainaꞌaꞌo oiaꞌo doronai uꞌidaꞌa kakuwaapan kaikapaꞌa? Aonaa turuu naꞌapaꞌo tukapa-kidan ishaawunuꞌo pidan.” \s1 Jewnao mamishidakan \p \v 22 Amazada wadidiizon dono,\f + \fr 10:22 \fq amazada wadidiizon dono: \ft English idaꞌan udakota-kao ‘winter.’\f* Jesus naꞌiaꞌo Jerusalem ii, Tominkaru Dapu Saabauzo-kao Kamoon\f + \fr 10:22 \fq Tominkaru Dapu Saabauzo-kao Kamoon: \ft Putukapa kaarita tokon ii Jewnao baokopainpauzon kamoon dauaꞌo waranu ii.\f* konaukii-kida-kao dauꞌati. \v 23 Jesus chiꞌikaꞌanpan waoko itinapu, Solomonꞌs Porch\f + \fr 10:23 \fq Solomonꞌs Porch: \ft dikin-dinapa-kizai kamoo ai.\f* kiaꞌoraz udakotapa-kao diꞌiiꞌaka, Tominkaru Dapu iaꞌoraz. \v 24 Pidannao waꞌatin ĩkasabaꞌukinan naa udazaba ati. Naꞌiki ĩkian uꞌati, “Naꞌapam nii dii ukotuaꞌikin wazaudapan pukowaadan waꞌati kanom wuruꞌu pugaruz? Pugarun dono Christ,\f + \fr 10:24 \fq Christ: \ft wuruꞌu Tominkaru dyuudaniaz papidanannao zannaa nii. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* pukowaadaꞌakaꞌa naa waꞌati kai.” \p \v 25 Jesus kian ĩꞌati, “Õkowaadaniꞌi naa shaꞌatii uꞌatizu, mazan aonaa umishidan. Õshaꞌapataniaz umanawun kidaꞌo aimaakan, õdaru dyuudan kawanaꞌatiꞌo wuruꞌu, kainaabataꞌo nii kanom õgaru. \v 26 Mazan unao aonaa umishidan, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa õkaznizonnao mani unao. \v 27 Mazan õkaznizonnao, ĩaitapa paꞌan õparadan naꞌiki õaitapa ĩdyaun kapam, naꞌiki uruu idi ĩdaꞌanan õgaru. \v 28 Aizii daꞌanpainaouz õgaru, õtaa ĩꞌati karikaonanuꞌo kakupa-karu aonaa kizi ĩmawakauzon. Aonaa turuu ĩkazata-kao õkaꞌu iki. \v 29 ÕDaru taanii ĩdyaun õꞌati, naꞌiki uruu umanawunuꞌo ipai baꞌorainao ai. Aonaa turuu ĩkazata-kao õdaru kaꞌu iki. \v 30 ÕDaru naꞌiki õgaruz baudaꞌapaꞌo.” \p \v 31 Uruꞌu naa koshan Jewnao zaamataꞌakan kuba paboori kida nii, ĩzowiaꞌakaꞌazon naa uruu. \v 32 Jesus kian ĩꞌati, “Õshaꞌapata iriba kaiman kidaꞌo aimaakan unao awun zaꞌa, õDaru dyuudan kawanaꞌati. Naꞌiaꞌoram dikin iaꞌo wuruꞌu uzowiaꞌazoonuz õgaru kuba idi?” \p \v 33 Ĩkian uꞌati, “Aonaa pushaꞌapatan idiꞌo mani kaiman kidaꞌo aimaakan waboowaꞌazon pugaru, mazan puwazootapaꞌazon idiꞌo Tominkaru. Pugaru pidan karikaonan, mazan upuꞌu zii pudakotinpan Tominkaru nii!” \p \v 34 Jesus kian ĩꞌati, “Aonaa mooko Tominkaru kian unao kakinaorinaa saada-kariwai idaꞌa, ‘Unao tominkarunao’ kii?\f + \fr 10:34 \ft Psalm 82:6 \f* \v 35 Tominkaru dakotan wuruꞌu pakuwaa kaawa-kizinaouz pidannao, ‘tominkarunao’ kii, naꞌiki waaitapa, saada-kariwaiz kida Tominkaru paradan karikaonanuꞌo nii umishiin. \v 36 Mazan kandii nii ukian, ‘puwazootapaꞌazon Tominkaru pudakotinpan idaꞌan Tominkaru dani nii’? Õgaru, Tominkaru saabaaniꞌi naa naꞌiki udyuudanii imiꞌi baara ati. Ukauꞌan turuu paꞌan õdakota-kao Tominkaru Dani nii. \v 37 Õmashaꞌapatakan an mani õdaru dyuudanii õshaꞌapatan, aonaa kanom nii umishidan õgaru; \v 38 mazan õshaꞌapatan dono õdaru kaudin-kizi, umamishidakan puꞌu padamata õgaru, turuaꞌo padamata umishidan wuru idaꞌanaꞌa õshaꞌapatanii kidaz. Uruu idaꞌanaꞌo nii uaitapan kaimanaiman õgaru naꞌiki õdaru baudaꞌapaꞌo, naꞌiki naꞌapa kidaꞌo waunao.” \p \v 39 Ĩaipan naa koshan pazaamataꞌakan uruu, mazan sariapa Jesus kidoopaꞌakan ĩꞌai. \p \v 40 Udaunaꞌan Jesus makon powaa iti Jordan baza iti, John Chikaawunuupauzo-kizi iti. Unaꞌiaꞌakan puꞌu, \v 41 iriba pidannao kaawan uꞌidaꞌati, naꞌiki ĩkian paꞌatiaaka, “Aonaa mishi John shaꞌapatan umanawun kidaꞌo aimaakan, mazan ipai ukuwaa mishiin diꞌoraꞌa pidan dauꞌaꞌa!” \v 42 Naꞌiki iriba naꞌiainao pidannao mishidan uruu. \c 11 \s1 Lazarus mawakan \p \v 1 Kainaꞌaꞌo daꞌi pidan Lazarus kiaꞌo uꞌuu, ukarinauzon. Bethany iaꞌo umashaapan. Dyaꞌutam udadakoonao Mary naꞌiki Martha kiaꞌo ĩꞌuu, naꞌiaꞌo ĩmashaapan kapam. \v 2 (Mary ramaudaꞌoraz daꞌi Naobanai Jesus kidiba kaduunuꞌo ramau idi, naꞌiki oꞌinoonuzu padizo idi. Oroo azu Lazarus wuruꞌu karinaꞌoraz.) \v 3 Uruu idi udadakoonao dyuudan paparadan Jesus diꞌiti. Ĩkian, “Naobanai, pumarainpaniaz pupaonaru, tuukii ukarinaan kai.” \p \v 4 Mazan Jesus abatan dono wuruꞌu kuwaiz, ukian, “Lazarus karinaanuz, aonaa umawaka-kinaa niꞌo mani wuruꞌu; mazan Tominkaru maꞌozakan umanawunuꞌo, kainaabata-kinao niꞌo, naꞌiki naꞌapaꞌo idaꞌanaꞌo nii pidannao aitapan Tominkaru Dani umanawunun.” \p \v 5 Aizii Jesus, umarainapanii Martha, Mary, naꞌiki Lazarus. \v 6 Mazan uabatan puꞌaꞌa naa kuwai Lazarus karinaan dauꞌu, unaꞌian zii dyaꞌutam kamoo. \v 7 Uruu daunaꞌan Jesus kian patominapa-kidaniinao ati, “Aizii, wamako powaa iti Judea Baara iti.” \p \v 8 “Tiichaa,” ĩkian uꞌati, “Diikiꞌi shaꞌatii Jewnao zowiaꞌazon pugaru naꞌii kuba idi, mazan upuꞌu zii pumakoꞌozon powaa iti?” \p \v 9 Jesus kian ĩꞌati, “Kainaꞌa 12 hours wakandan baudaꞌapaꞌo kamoo idaꞌa. Mishii naꞌapa? Pidan chiꞌikapan an wakandan puꞌu aonaꞌo nii ukaboinan, ushaꞌapanum kauꞌan kainaꞌa zii kanadapaꞌo imiꞌi baara. \v 10 Mazan pidan chiꞌikapan an wamarutan puꞌu, ukaboinan nii, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa kanadaꞌo nii uꞌidaꞌa.” \p \v 11 Ukakuwaapan daunaꞌan, ukian ĩꞌati, “Daꞌawuꞌukaꞌa naa wapaonaru Lazarus, mazan õmakon nii naꞌiti õpokowauaꞌanan uruu.” \p \v 12 Utominapa-kidaniinao kian uꞌati, “Naobanai, kaimanaꞌo wuruꞌu udaꞌawunuz, ukakudan nii wuruꞌu.” \v 13 Jesus paradanuz Lazarus mawakan dauaꞌo, mazan ĩꞌitiiman mishiꞌo nii manawun Lazarus daꞌawun. \p \v 14 Uruꞌu naa Jesus kowaadan ĩꞌati kaimanaiman, “Mawakaꞌa naa Lazarus. \v 15 Mazan kaiman zii, aonaa õgaru nii naꞌii, ushaꞌapanum kauꞌan naꞌapaꞌo idaꞌanaꞌo nii unao mishidan kanom wuruꞌu õgaruz. Aizii wamakoꞌo naa uꞌidiꞌiti.” \p \v 16 Thomas (Shamaan kiaꞌoraz udakotapa-kao) kian pamin-tominpannao ati, “Aushaa, wamako wanaobanaa tuma, marii wazowii-kao utuma.” \s1 Jesus uruu kakupa-kinai \p \v 17 Aizii, Jesus kaawan donoꞌo naa Bethany iti, ukowaada-kao uꞌati 4 kamoo dobatan naa Lazarus nanaa naꞌian baaranai ii. \v 18 Bethany maonapaꞌo Jerusalem iti, aonaa uikodan dyaꞌutam mile. \v 19 Aizii Lazarus mawakan daunaꞌan, iriba pidannao kaawan Judea Baara ikiꞌo, ĩmorowautaꞌanan Martha naꞌiki Mary idaꞌati, ĩkonaukiidaꞌanan ĩnyukunuu kowas, ĩꞌazu mawakan idi. \p \v 20 Martha abatan donoꞌo naa pidannao kian, “Waꞌatiꞌi naa Jesus!” Uruꞌu naa oikodapaꞌanaꞌakan uruu, mazan Mary onaꞌian kabaun ii. \p \v 21 Martha kian Jesus ati, “Naobanai, punaꞌan dono mani daꞌaꞌa, aonaa mani õꞌazu mawakan padamata! \v 22 Mazan õaitapa, pupishaan an Tominkaru kai kanom dauꞌati karikaonan, ukawanaꞌatiꞌo nii ushaꞌapan.” \p \v 23 Jesus kian oꞌati, “Puꞌazu kadishitan nii powaa iti.” \p \v 24 Martha kian uꞌati, “Õaitapa, ukadishitan nii koshan, kadishita-karu kamoo dono.” \p \v 25 Jesus kian oꞌati, “Õgaru wuruꞌu kadishita-kinaiz, naꞌiki õgaru wuruꞌu kakupa-kinaiz. Pidan mishidaꞌoraz õgaru, kakudaꞌo nii umawakan puꞌu padamata. \v 26 Aizii kanom mishiꞌo ukakupan, naꞌiki mishidaꞌo õgaru, aonaa naꞌapainim nii umawakauzon. Pumishida?” \p \v 27 “Oo, Naobanai!” okian uꞌati. “Õmishida kaimanaiman, pugaru wuruꞌu Christ, Tominkaru Dani, kaawaꞌo niꞌoraz imiꞌi baara ati.” \s1 Jesus kashaꞌora-kidan mawaka-karu \p \v 28 Martha paradan daunaꞌan Jesus ati, okiwaꞌakan naa powaa iti. Uruꞌu naa oparadan paꞌinaozo Mary ati karikaonan. “Kainaꞌaꞌoraꞌa naa mishi watiichaan, utukapaꞌazon pugaru,” okian oꞌati. \v 29 Mary abatan idi kaikapaꞌoraꞌa, uruꞌu naa omakoꞌokan, oikodapaꞌanan uruu. \v 30 (Aizii Jesus, aonaa zii ukaawan wiizai ati, pakawan zii naꞌii Martha ikodapanaka-kizi ii uruu.) \v 31 Aizii kabaun nazo iainaouz pidannao, konaukiidaꞌanainaouz onyukunuu, ĩtukapan idi Mary koditaꞌakan dopiaudaꞌu kabaun nazo iki, ĩꞌitiiman omuraapaꞌanan nii baaranai iti kowas, uruu idi ĩmakon odawuꞌati. \p \v 32 Aizii Mary ikodapan donoꞌo naa Jesus, sariapa okodoruꞌukan uꞌati ukanaapuꞌu naꞌiki okian uꞌati, “Naobanai, punaꞌan dono mani daꞌaꞌa, aonaa zii mani õꞌazu mawakan padamata!” \p \v 33 Jesus tukapan idi Mary naꞌiki pidannao otumainaouz zaadinan, sariapa utoꞌoran panyukunuu ii mazan tuukii ukashaꞌoran kapam. \v 34 Ukian ĩꞌati, “Naꞌiam dii ubaaranaa?” \p Ĩkian uꞌati, “Puwaꞌati daꞌatiꞌi, Naobanai, putukapa kizi.” \v 35 Jesus zaadaꞌakan naa. \v 36 Pidannao kian paꞌatiaaka, “Aushaa utukapa, tuukiaꞌo umarainpan Lazarus!” \p \v 37 Mazan baokoinao kian, “Utukapa-kidanii shaꞌatii ishaawun, mishii? Ukauꞌan, ukaawan dono mani Lazarus karinaapan puꞌu zii, ukakuda mani uruu padamata.” \s1 Jesus kakudan Lazarus \p \v 38 Powaꞌa zii koshan Jesus nyukunuu kashaꞌoran tuukiaꞌo idaꞌan, uruꞌu naa umakon naꞌiki ukaawan naa baaranai idaꞌati. Kuba uun idaꞌaꞌo wuruꞌu ubaaranaaz, naꞌiki taratapa-kariwai udaruꞌo kuba idi. \v 39 Uruꞌu naa Jesus dyuudan pidannao zikadan wuruꞌu kuba, baaranai taratapa-kinaoaz. Martha kian uꞌati, “Naobanai, dyupushaꞌoraꞌa naa wuruꞌu, puaitapanii 4 kamoꞌo naa udida-kao daunaꞌan.” \p \v 40 Naꞌiki Jesus kian oꞌati, “Aonaa mooko õkian, pumishidan an, putukapan nii naꞌapam Tominkaru umanawunun kainaabatinan?” \v 41 Uruꞌu naa pidannao kiduꞌukan naa wuruꞌu kubaz. Udaunaꞌan Jesus awunuupan doko iti naꞌiki ukian, “Õdaru, kaiman mishi manawun pugaru õꞌati, puabata daꞌi õparadauzon an puꞌati. \v 42 Õaitapa karikaonan daꞌi puabatauzon õparadan. Mazan õparadan puꞌati kaikapaꞌa, diꞌoraz pidannao naꞌan idiꞌo, marii kizi ĩmishidan pudyuudanii õgaru.” \v 43 Utoriinpan daunaꞌan, ukian diiwaꞌo idaꞌan, “Lazarus, pukodita daꞌatiꞌi!” \v 44 Mawakaꞌoraz pidan koditaꞌakan naa. Ukaꞌu naꞌiki ukidiba watudinapa kida kamicha idi, naꞌiki uawun baara kamicha idi ubazobatinpan. Jesus kian pidannao ati, “Ubuzuuta kamicha uꞌai, marii kiziꞌi naa umakon.”\fig Jesus kian, “Lazarus, pukodita daꞌatiꞌi!”|src="CN01768B.tif" size="col" ref="11:43" \fig* \s1 Jesus zowiaꞌazoo-kao dauaꞌo \r (Matthew 26:1-5; Mark 14:1-2; Luke 22:1-2) \p \v 45 Iriba morowautankainaouz Mary idaꞌati, tukapainaouz Jesus shaꞌapatan aimaakan, mishidan uruu. \v 46 Mazan baokoinao kiwan naꞌiki ĩkakuwaapan naa Phariseenao ati, Jesus shaꞌapatanii dauꞌu. \v 47 Uruu idiꞌi naa Phariseenao naꞌiki faadaanao zowaunaanao miitiniipan baokoinao Jewnao zowaunaanao tuma. “Naꞌapa dii washaꞌapatan uruu?” ĩkian. “Aushaa udiꞌitapa, wuruꞌu pidanaz, iribaꞌa naa ushaꞌapatan umanawun kidaꞌo aimaakan! \v 48 Wataapadan dono ushaꞌapaapan naꞌapa kidaꞌo aimaakan, ipaiꞌo niꞌi naa pidannao zaamatinan uꞌidiꞌiti, naꞌiki udaunaꞌan Romannao waꞌatin nii ĩkaboobiꞌian nii Tominkaru Dapu naꞌiki ĩzowiaꞌanan wawiizi sannao!” \p \v 49 Baudaꞌapa ĩbii iaꞌo, Caiaphas kiaꞌo uꞌuu. Uruu Umanawunuꞌo Faadaa uruu wunu idaꞌa. Ukian, “Unao pidannao, maaitapin-kainao karikaonan! \v 50 Aonaꞌa mooko uaitapan, powaꞌaꞌo nii ukaimanan baudaꞌapaꞌo pidan mawakan an pidannao dikin ii, wawiizi sannao mainaabata-kao ai manawun?” \v 51 Caiaphas naꞌapanuz aonaa paaipan kawanaꞌatiꞌo mani. Uruu wuruꞌu Umanawunuꞌo Faadaa uruu wunu idaꞌa. Ukauꞌan uparadaꞌakanuz naꞌapa ukowaadaꞌakan naa Jesus wuruꞌu mawakaꞌo niꞌoraz Jewnao donozinaa ati. \v 52 Mazan aonaa soo ĩnao atiꞌo nii mani karikaonan. Umawakan nii Tominkaru pidanannao baokopatin-kinaa nii, mashaapainaouz baꞌoran wiizai ii aka kida kapam. \p \v 53 Ĩbaokopatinankan diꞌikiꞌoraꞌa naa, Jewnao zowaunaanao sakadan pakadakotinan pazowiaꞌazon dauꞌu Jesus. \v 54 Uruu idi aonaꞌa naa Jesus chiꞌikaꞌanpan kainaabatinapa Jewnao bii an powaꞌa. Naꞌikiꞌoraꞌa naa umakon Ephraim iti, amazada mapidantakaꞌo diꞌitanpuꞌoraz, naꞌiaꞌa naa uruu patominapa-kidaniinao tuma. \p \v 55 Maonapaꞌa naa Passover Kamoo kaawan, naꞌiki iriba pidannao munapo kidaꞌo ĩmashaapan makon Jerusalem iti, ĩchikainaꞌanan naa Jewnao kakinaorinaa kawanaꞌati, turuu kizi ĩbaokopainpan pidannao tuma Passover Kamoon dono. \v 56 Ĩzaudapan Jesus naꞌiki ĩkian paꞌatiaaka udauꞌan pabaokopatinpan puꞌu Tominkaru Dapu ii, “Waꞌatiꞌo nii puzauda-kidan uruu daꞌatiꞌi baokopainapa-kizai ati?” \v 57 Aizii faadaanao zowaunaanao naꞌiki Phariseenao kii akaniꞌi naa pidannao ati, “Kanom aitapan dono naꞌiam Jesus, marii paꞌi ukowaadan sariapa waꞌati, wazaamata kizi naꞌiki wakootowapa-kida kizi uruu.” \c 12 \s1 Mary ramaudan Jesus kidiba \r (Matthew 26:6-13; Mark 14:3-9) \p \v 1 Aizii 6 kamoo Passover Kamoon uaꞌii Jesus makon Bethany iti, Lazarus mashaapa-kiziz, tawuruꞌu ukakudaniaz pidan. \v 2 Jesus paonarunao konaukii-kidan naꞌiki ĩaroapa-kidan wuruꞌu ukaawanuz. Martha maokodaꞌo nii wanyukunui udono, Lazarus naꞌiki Jesus sakanatapan puꞌu miisa\f + \fr 12:2 \fq miisa: \ft English idaꞌan, table.\f* diꞌii baokoinao tuma. \v 3 Mary zaamatankan pootozu zoꞌaꞌo kawinipinaꞌo ramau, paoribai nard kiwin idiꞌo paꞌidiwaru utoma-kao, uruꞌu naa oshootanuz Jesus kidiba iti, udaunaꞌan oꞌinoan ukidiba padizo idi. Ipai ukaduunuaꞌakan kabaun nazoo. \p \v 4 Sariapa Judas Iscariot, Jesus tominapa-kidaniinao bii ikiꞌo, kaakapaꞌo niꞌoraz Jesus, uruu kian, \v 5 “Kandii nii ramau wakuda-kao? Turuaꞌo usellii-kao padamata 300 wiziꞌi kidaꞌo puraata\f + \fr 12:5 \fq 300 wiziꞌi kidaꞌo puraata: \ft baudaꞌapaꞌo wunu pidan kaudinan winipinaa kawanaꞌatiꞌo wuruꞌu.\f* dikin ii. Udaunaꞌan uwinipinaa taa-kao patakaꞌutinainao ati.” \v 6 Ukianuz kaikapaꞌa pakoidimikin idiꞌo, aonaa umarainpan idiꞌo mani patakaꞌutinainao. Uruu wuruꞌu taapaꞌoraz puraata, ĩꞌatiꞌoraz taauzo-kao kida, naꞌikiꞌo daꞌi ukaiwaꞌakauzon patorii-kinaa nii aimaakan paꞌidiwau nii. \p \v 7 Jesus kian, “Manaꞌa putowaudaꞌuaꞌanaꞌa oroo! Kaiman zii otaapan ramau, ominziiwata-kinaa nii õnanaa õdida-kao uaꞌii. \v 8 Patakaꞌutinainaouz karikaonanuꞌo nii ĩnaꞌan unao tuma, mazan õgaru aonaa karikaonanuꞌo nii mani õnaꞌan utuma.” \p \v 9 Iriba Jewnao abatan kainaꞌa Jesus Bethany ii; uruu idi ĩmakon naꞌiti. Ĩmakonuz naꞌiti Jesus naꞌian idiꞌo, naꞌiki ĩtukapaꞌazon idiꞌo kapam Lazarus, wuruꞌu Jesus kakudaniaz pamawaka-kizi iki. \v 10 Uruu idiꞌi naa faadaanao zowaunaanao diꞌitinpan naꞌiki ĩtoman panyukunuu ĩzowii kizi Lazarus kapam. \v 11 Ushaꞌapanum kauꞌan iribaꞌa naa Jewnao muudinan ĩꞌai naꞌiki ĩmishidan naa Jesus, ukakudan idi Lazarus. \s1 Pidannao dapaapan Jesus // Jerusalem ii \r (Matthew 21:1-11; Mark 11:1-11; Luke 19:28-40) \p \v 12 Aizii baꞌoran kamoo donoꞌo naa, wuruꞌu iribaꞌoraz pidannao, kaawainaouz Passover Kamoon dauꞌati, ĩabata kainaꞌiki Jesus waꞌatin Jerusalem ati. \v 13 Uruu idi ĩdukuan pokoridi anaba kaduz kida naꞌiki ĩnaꞌakan kidaꞌa naazu, ĩikodapaꞌanan naa Jesus. Ĩkian paimori bii an, “Kaiman manawun wakazannaatiki! Marii Tominkaru kaimanan Naobanai ati, kaawaꞌoraz uaipan kawanaꞌati, King niꞌoraz Israelitenao ati.” \p \v 14 Jesus zaidan chaakashi\f + \fr 12:14 \fq chaakashi: \ft English idaꞌan, donkey.\f* paꞌinaꞌo zii, naꞌiki uruu barau anaꞌa naa umakon. Ushaꞌapan naꞌapa Tominkaru Paradan saadauzo-kariwaiz kawanaꞌati: \q1 \v 15 “Manaꞌa utariaꞌanaꞌa, Jerusalem sannao! \q2 Diinaꞌiki unaobanaa King waꞌatiniꞌi, \q2 uzaidapa paꞌinaꞌo chaakashi.” \p \v 16 Uruu dono aonaa utominapa-kidaniinao aitapan naꞌapaꞌoram wuruꞌu kaikapaꞌoraz aimaakan shaꞌapan kidaꞌa. Mazan Jesus kadishitan daunaꞌan pamawaka-kizi iki, uruu zii ĩnyukunuuan wuruꞌu saadauzo-kariwai udauꞌan, naꞌiki ĩnyukunuuan wuruꞌu pashaꞌapatanuz kaikapaꞌo aimaakan uꞌatiꞌi. \p \v 17 Jesus tumainaouz pidannao ukadishita-kidan donoꞌoraz Lazarus pabaaranaa iki, ĩnao kakuwaapan naa baokoinao ati aimaakan shaꞌapaꞌo dauꞌu. \v 18 Ĩabatan idi Jesus shaꞌapatan umanawunuꞌo aimaakan, uruu idi iriba pidannao ikodapaꞌanan uruu. \v 19 Uruu idi Phariseenao kian naa paꞌatiaaka, “Aonaa naꞌitim washaꞌapatinan! Aushaa utukapa, ipaiꞌi naa pidannao daꞌanpan uruu!” \s1 Jesus kowaadan pazowii-kao nii \p \v 20 Aizii naꞌiaꞌo Greeknao wunao bii iaꞌa makoinaouz Jerusalem iti konaukii-kidaꞌanan Tominkaru baokopainapa-karu dono. \v 21 Ĩwaꞌatin Philip idaꞌati (Philip Bethsaida san uruu, Galilee Baara iaꞌoraz). Ĩkian uꞌati, “Kainaꞌaꞌo watukapaꞌazon Jesus, waparadaꞌazon utuma.” \v 22 Philip kowaadanuz Andrew ati, uruꞌu naa ĩmakoꞌokan naꞌiki ĩkowaadan naa Jesus ati Greeknao paradaꞌazon utuma. \p \v 23 Jesus kian ĩꞌati, “Aizii kaawaꞌa naa amazada, Daonaiora Aokazi Ikiꞌo tukapa-kinao niꞌi naa umanawunuꞌo nii. \v 24 Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Aonaa naꞌapainim nii baudaꞌapaꞌo maziki dako waotaꞌoraz imiꞌi baara ati iribainan, soo umawakan an. Mazan umawakan idi, uruꞌo nii zii ukaakan madowaaka. \v 25 Pidan marainpaꞌoraz pakakupan, uwaziwaan niiz; mazan pidan aonaꞌoraz umarainpan pakakupan diꞌoraꞌa amazada idaꞌaꞌa, uruu ati taa-kao nii karikaonanuꞌo kakupa-karu. \v 26 Naꞌiaꞌoram pidan aipan an õgaru panaobanaa nii, marii udaꞌanan õgaru; naꞌiam dono õgaru, õpoitorunao õtumaꞌo nii ĩnao kapam. Wuruꞌu pidan naobanaitapaꞌoraz õgaru, õdaru aida-kidan nii naꞌapam pamarainpan uruu.” \s1 Jesus sawata-kao nii \p \v 27 Jesus kian, “Aizii kiiꞌan! Naꞌapa dii õkian? Turuu mani õkian, ‘Õdaru, aonaa putaapadaꞌanaꞌa dadaraꞌo manawun kamoo kaawan õꞌati?’ Mazan aonaa turuu õnaꞌapan. Naꞌapaꞌo niꞌo wuruꞌu õkaawanuz imiꞌi baara ati, baiaapaꞌo niꞌo kashaꞌoraꞌo. \v 28 Õdaru, putukapa-kida pumanawunun pidannao ati!” \p Udaunaꞌan Parada-karu aokazi ikiꞌo kian, “Õtukapa-kidaniꞌi naa õmanawunun, naꞌiki õtukapa-kidan nii õmanawunun powaꞌa koshan.” \p \v 29 Pidannao, naꞌaꞌoraz ĩkadishitapan abata wuruꞌu parada-karuz. “Toroanaru!” ĩkian udauꞌati. Baokoinao kian, “Angel paradan uꞌati!” \p \v 30 Mazan Jesus kian ĩꞌati, “Aonaa õmishida-kinaa niꞌo mani wuruꞌu parada-karu abata-kaoaz, mazan unao mishida-kinaa niꞌo paꞌan. \v 31 Aizii kaawaꞌa naa kamoo Tominkaru tiwaa-kinaa niꞌi naa imiꞌi baara sannao. Aiziꞌo niꞌi naa diꞌoraꞌa amazada baaraꞌaꞌo naobanai kaboota-kao. \v 32 Õsawata-kao donoꞌo naa, naꞌapaꞌo idaꞌanaꞌo nii õdapadan ipai pidannao õꞌidaꞌati.” \v 33 Jesus kianuz kaikapaꞌa, ukowaadan naꞌapam nii pamawakan wuruꞌu. \p \v 34 Pidannao kian uꞌati, “Wakakinaorinaa saada-kariwai kowaadan waꞌati, Christ karikaonanuꞌo nii ukakupan. Mazan naꞌapaꞌo dii kaiwuruꞌu, sawata-karu nii Daonaiora Aokazi Ikiꞌo pukianuz? Kanom mooko wuruꞌu Daonaiora Aokazi Ikiꞌoraz?” \p \v 35 Jesus kian ĩꞌati, “Kanadaꞌo nii zii amazada masakaudaꞌuꞌu naa. Umakoꞌo naa zii sariapa, amazada kanadan puꞌu, aonaa kizi ubaiaapan marutaꞌo. Ushaꞌapanum kauꞌan, pidan chiꞌikapaꞌo amazada marutan puꞌu, aonaa uaitapan naꞌitiꞌoram naa pamakon. \v 36 Ukaiwaa wuruꞌu kanadaꞌoraz, ukainaꞌan puꞌu zii, unao kizi kanadaꞌo sannao nii.” \s1 Iriba Jewnao // mamishidaꞌazookan Jesus \p Aizii Jesus paradan daunaꞌan ĩꞌati kaikapaꞌa umakoꞌokan naa ĩꞌai, aonaa kizi ĩaitapan naꞌiam uruu. \v 37 Jesus shaꞌapatan puꞌu padamata iriba umanawun kidaꞌo aimaakan ĩawun zaꞌa, mazan upuꞌu zii aonaa ĩmishidan uruu. \v 38 Ipai ushaꞌapan kaikapaꞌa, Prophet Isaiah kuwaa mishiinan naa wuruꞌu: \q1 “Naobanai, kanom mishida paabatanii wakuwaa? \q2 Kanom ati dii Naobanai aida-kidan pamaꞌozakan?”\f + \fr 12:38 \ft Isaiah 53:1\f* \p \v 39 Mazan aonaa ĩmishidaꞌazon, ushaꞌapanum kauꞌan, kaikapaꞌo koshan daꞌi Isaiah kiauzon ĩdauꞌanaꞌa: \q1 \v 40 “Tominkaru ishadaꞌakan ĩawun kida, \q2 aonaa kizi ĩtukapan. \q1 Naꞌiki udadaradan ĩnyukunuu kida, \q2 aonaa kizi ĩaitapan. \q1 Aonaa zoobaba ĩwaꞌatin Tominkaru idaꞌati, \q2 usaabaa kizi ĩdyaun.”\f + \fr 12:40 \ft Isaiah 6:10 \f* \p \v 41 Isaiah kian kaikapaꞌa, ushaꞌapanum kauꞌan aida-kida-kariwai uꞌati naꞌapam nii Jesus umanawunun diinaꞌitiꞌo, naꞌiki uruꞌu naa ukakuwaapan udauꞌu. \p \v 42 Mazan upuꞌu iriba kainaꞌa Jewnao zowaunaanao mishidaꞌo Jesus. Mazan ĩtarian idi Phariseenao ai, aonaa kanom nii ĩkowaadan baokoinao ati pamishidan dauꞌu, aonaa kizi ĩkashanau-kao pabaokopainpan ai synagogue\f + \fr 12:42 \fq synagogue: \ft kabaun Jewnao baokopainapa-kizi. Putukapa kaarita tokon ii, Parada-karu Mashaꞌapannaada-kinao diꞌii.\f* ii. \v 43 Tuukii manawun ĩnaudapan pidannao naubaan paugaru, Tominkaru naubaan ai paugaru. \s1 Jesus kaawan ukazannaataꞌanan pidannao \p \v 44 Diiwaꞌo idaꞌan Jesus kian, “Ipai pidan mishidaꞌoraz õgaru, aonaa õgaru karikaonan mani wuruꞌu umishidaniaz, dyuudaꞌoraz õgaru kapam wuruꞌu umishidaniaz. \v 45 Naꞌiki ipai pidan tukapaꞌoraz õgaru, uruu tukapaꞌo kapam dyuudaꞌoraz õgaru. \v 46 Õgaru, õkaawan kanadapaꞌo nii imiꞌi baara sannao idaꞌati. Pidan mishidan an õgaru, aonaꞌo nii unaꞌian marutaꞌo diꞌii. \v 47 Naꞌiaꞌoram pidan abatan an õkuwaa, mazan aonaa uizoꞌatin, aonaa õgaruꞌo nii mani kabootaꞌoraz uruu oiaꞌo diꞌiti. Õkaawan daꞌatiꞌi aonaa õkabootaꞌanan mani pidannao oiaꞌo diꞌiti mazan õkazannaataꞌanan paꞌan ĩdyaun. \v 48 Pidan kashadaꞌo õgaru naꞌiki dikintapaꞌo õparadan, kainaꞌaꞌoraꞌa naa kaboota-kidaꞌo nii uruu oiaꞌo diꞌiti. Õparadanuꞌo nii wuruꞌu kabootaꞌoraz uruu patakaꞌutin-karu diꞌiti, amazada tokon donoꞌo naa! \v 49 Ushaꞌapanum kauꞌan, aonaa õaipan atiꞌo mani wuruꞌu õparadanuz, soo õdaru dyuudaꞌoraz õgaru, dyuudan kawanaꞌatiꞌo. \v 50 Naꞌiki õaitapa, wuruꞌu ukakinaori kidaz uruu karikaonanuꞌo kakupa-kinai. Õkakuwaapan uꞌati, kaikapaꞌa õdaru dyuudan kawanaꞌatiꞌo.” \c 13 \s1 Jesus chikaan patominapa-kidaniinao kidiba \p \v 1 Aizii baokopainpauzo-karu Passover Kamoon uaꞌii zii. Jesus aitapa kamoo kaawaꞌakan naa aizii wuruꞌu, umako-kinaa niꞌi naa padaru diꞌiti, diꞌoraꞌa amazada diꞌikiꞌi. Karikaonan umarainpan papidanannao, umarainapa ĩdyaun tuukii, atii naꞌapa umawakan. \p \v 2 Wachuupun dono Jesus aroopan patominapa-kidaniinao tuma. Satan diꞌitinapa-kidaniꞌi naa Judas, Simon Iscariot daniz, marii kizi ukaakapan Jesus. \v 3 Jesus aitapanii kaimanaiman Tominkaru taanii paꞌati panyukunuu maꞌozaka-kinaa nii, pakaꞌiita-kinaa nii pashaꞌapatan ipai daunuudaꞌu aimaakan. Uaitapa pawaꞌatin Tominkaru diꞌikiꞌo naꞌiki ukiwan nii powaa iti Tominkaru diꞌiti koshan. \v 4 Uruu idi Jesus kadishitaꞌakan paaroapa-kizi miisa diꞌiki, udaunaꞌan unarakadan pachaakitan.\f + \fr 13:4 \fq pachaakitan: \ft kamicha kaudauzo-kariwai, baꞌoran paawa ati.\f* Udaunaꞌan uzaamatan towel naꞌiki upapidanuz pakonoon an. \v 5 Uruu daunaꞌan ukapotan wunu basii zoꞌati, naꞌiki uchikaan naa patominapa-kidaniinao kidiba. Udaunaꞌan uinoan ĩkidiba kida towel idi, upapidapaniaz pakonoon an. \p \v 6 Mazan ukaawan Simon Peter idaꞌati, sariapa Peter kian uꞌati, “õNaobanaa, puchikaan nii õkidiba?” \p \v 7 Jesus kian uꞌati, “Pugaru, aonaa puaitapan kai kanom wuruꞌu õshaꞌapaapaniaz, mazan puaitapan nii zii diinaꞌitiꞌi.” \p \v 8 Peter kian uꞌati, “Õgaru, aonaa naꞌapainim nii puchikaan õkidiba!” \p Mazan Jesus kian uꞌati, “Aonaan an õchikaan pukidiba, aonaꞌo nii puzaamatinpan powaꞌa õꞌidaꞌati.” \p \v 9 Simon Peter kian uꞌati, “Naobanai, ukauꞌan aonaa puchikaꞌanaꞌa õkidiba karikaonan! Mazan puchikaa mooko õkaꞌu, naꞌiki õzowau kapam!” \p \v 10 Jesus kian, “Pidan kaokopaꞌoraꞌa naa, aonaꞌoraꞌa naa ukaniriban wuruꞌu. Ukauꞌan aonaa kanom nii uchikainan powaꞌa zii, soo uchikaan nii pakidibaꞌa naa karikaonan. Ipai unao, aonaꞌoraꞌa naa ukaniriban. Soo kainaꞌa baudaꞌapa unao biiꞌi kaniribaꞌo.” \v 11 (Jesus aitapaniꞌi naa kanomaꞌo nii kaakapaa paugaru. Uruu idiꞌo ukianuz, “Ipai unao, soo kainaꞌa baudaꞌapa unao biiꞌi kaniribaꞌo.”) \p \v 12 Uipaian daunaꞌan pachikaan ĩkidiba kida, Jesus morokodan naa pakamichan, naꞌiki usakanatan powaa iti miisa diꞌiti. Uruꞌu naa upishaan ĩdyaun, “Uaitapa kanom wuruꞌu õshaꞌapataꞌakaniaz uꞌati?” ukian. \v 13 “Unao dakotan õgaru, ‘Tiichaa’ oo ‘Naobanai’ kii. Naꞌapaꞌo mishi manawun wuruꞌu õgaruz. \v 14 Õgaru uNaobanaa naꞌiki uTiichaan. Mazan upuꞌu õchikaan ukidiba kida. Ukauꞌan, naꞌapaꞌa naa paꞌi uchikaa uiriban kidiba kida kapam. \v 15 Õshaꞌapatan aimaakan, unao tamakapan niꞌo. Naꞌapaꞌa naa ushaꞌapata õshaꞌapatan kawan unao ati. \v 16 Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Aonaa naꞌiaꞌoram poitorui umanawunun panaobanaa ai. Aonaa naꞌiaꞌoram pidan dyuuda-kariwaiz ukakuwaapaꞌanan, umanawunun dyuudaꞌo ai paugaru. \v 17 Aizii uaitapan an kaikapa kidaꞌoraꞌa, konaukiaꞌo nii manawun unao, ushaꞌapatinan an ukawanaꞌati.\fig Jesus chikaan Peter kidiba|src="CN01799B.tif" size="col" ref="13:14" \fig* \p \v 18 “Mazan õkadakotinanuz aonaa ipai unao dauaꞌo mani. Õaitapanii shaꞌapaꞌoram kaduz kida pidannao õzaamatanii. Mazan kainaꞌa saada-kariwaiz kida Tominkaru Paradan idaꞌa kaikapaꞌa: ‘Õmin-aroopan tominan õtaruba nii.’ Uruu mishiin-kinaa niꞌo wuruꞌu ushaꞌapanuz naꞌapa. \v 19 Õkowaadan uꞌati kanomaꞌo nii shaꞌapa, ushaꞌapan uaꞌii zii. Aizii ushaꞌapaꞌakan donoꞌo naa, umishidan nii ‘Õgaru wuruꞌu.’ \v 20 Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Naꞌiaꞌoram pidan konaukiaꞌo udapaapan õdyuudanii, õgaru kapam wuruꞌu udapaapaniaz; naꞌiki naꞌiaꞌoram pidan konaukiaꞌo udapaapan õgaru, dyuudaꞌoraz õgaru kapam wuruꞌu udapaapaniaz.” \s1 Jesus kowaadan kanomaꞌo nii shaꞌapan paꞌati \r (Matthew 26:20-25; Mark 14:17-21; Luke 22:21-23) \p \v 21 Jesus kian daunaꞌan naꞌapa, tuukii udopian panyukunuu ii, uruu idi aonaꞌa naa udizapaꞌakan paparadan, ukian ĩꞌati, “Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Baudaꞌapa pidan unao bii ikiꞌo zaamata-kidan nii õgaru õtarubanao ati.” \p \v 22 Utominapa-kidaniinao awunuuaakan paꞌatiaaka, aonaa ĩaitapan kanom dauꞌatiꞌo wuruꞌu unaꞌapanuz. \v 23 Baudaꞌapa Jesus tominapa-kidanii, tawuruꞌu umarainpaniaz, Jesus dazaba aꞌo usakanatapan udono. \v 24 Ukauꞌan Simon Peter sawaan pakaꞌu uꞌati. “Pupishaa uruu kanom wuruꞌu shaꞌapataꞌo niꞌoraz dikaudaꞌo aimaakan kaikapaꞌa,” ukian. \p \v 25 Uruꞌu naa umaonapadan pazowau Jesus idaꞌati, naꞌiki ukian, “Naobanai, kanom dauaꞌo manawun wuruꞌu puparadanuz?” \p \v 26 Jesus kian, “Õdamotan nii bread kaꞌuz uu diꞌiti, udaunaꞌan kanom ati õtaanuzu, uruu wuruꞌu zaamata-kidaꞌo niꞌoraz õgaru.” Uruꞌu naa Jesus zaamatan bread naꞌiki udamotanuzu kaꞌuz uu diꞌiti, utaanuzu Judas ati, Simon Iscariot daniz. \v 27 Sariapa Judas zaamatan dono wuruꞌu bread, Satan morotinaꞌakan naa uruu. Uruꞌu naa Jesus kian Judas ati, “Kadiman zoobaba pushaꞌapata wuruꞌu pushaꞌapataꞌazooniaz!” \p \v 28 Aizii aroopainaouz utuma, aonaa ĩaitapan kanom niꞌo Jesus naꞌapanuz uꞌati. \v 29 Judas taapan idi ĩpuraatan, baꞌorainao zauda-kidan Jesus dyuudanii utorian aimaakan ĩkaiwaan nii Baokopainapa-kizai ii. Baꞌorainao itiiman, Jesus dyuudanii utaan aimaakan patakaꞌutinainao ati. \p \v 30 Judas zaamatan daunaꞌan bread, ukoditaꞌakan naa ĩꞌai paniba iti. Uruu dono amazada marutaꞌakaꞌoraꞌa naa. \p \v 31 Judas makoꞌokan daunaꞌan, Jesus kian, “Aizii Daonaiora Aokazi Ikiꞌo umanawunun aida-kaoaꞌa naa wuruꞌu, naꞌiki uruu idaꞌanaꞌo nii Tominkaru umanawunun aidinan. \v 32 Aizii Tominkaru umanawunun aidinan an Uruu idaꞌan, ukauꞌan Tominkaru aidan nii pidannao ati naꞌapam Daonaiora Aokazi Ikiꞌo umanawunun. Naꞌiki kaiꞌo niꞌi naa uaidanuz. \p \v 33 “Õdainao, aonaꞌo niꞌi naa õnaꞌan tomunuꞌiki unao tuma. Õkiauzon kawan Jewnao ati, naꞌapa õkian uꞌati aizii: udawatan nii õgaru, mazan aonaa turuu umakon õmakopa-kizi iti. \v 34 Ukauꞌan õtaan unao ati paꞌinaꞌo kakinaorii: umarainpaaka. Naꞌapa õmarainpauzon kawan unao, naꞌapa paꞌi manawun umarainpaaka. \v 35 Umarainpaakan an, ipaiꞌo nii pidannao aitapan unao mishiꞌo õpidanannao.” \s1 Jesus kowaadan Peter ati, utaapa-kidan nii paaitapan paugaru \r (Matthew 26:31-35; Mark 14:27-31; Luke 22:31-34) \p \v 36 Simon Peter pishaan uruu, “Naobanai, naꞌitiꞌoram pumakoꞌozon?” \p Jesus kian uꞌati, “Naꞌitiꞌoram õmakon, aonaa turuu pudaꞌanpan õgaru aizii, mazan pudaꞌanpan nii zii diinaꞌitiꞌi.” \p \v 37 Peter kian uꞌati, “Naobanai, kandii nii mazan aonaa turuu õdaꞌanpan pugaru kai? Õgaru turuu õmawakan pugaru dikin ii!” \p \v 38 Jesus kian uꞌati, “Pukaꞌiita mooko puꞌitiiman pumawakan õgaru dikin ii? Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz puꞌati: Kuruku kaꞌaranpan uaꞌii, idikinauꞌo nii pukian pidannao ati aonaa puaitapan õgaru.” \c 14 \s1 Jesus uruu dunapo // Tominkaru diꞌitiꞌo \p \v 1 Jesus kian patominapa-kidaniinao ati, “Aonaa paꞌi unyukunuu ukashaꞌoraꞌanaꞌa! Umishidapa Tominkaru; umishida õgaru kapam. \v 2 Kainaꞌa iriba kabaun nazoo kida õdaru dapu ii. Ukauꞌan õmakon naa wuruꞌu õsaabaꞌanan naa uwiizi nii. Aonaan an mani unaꞌapan, aonaa mani õkowaadan uꞌati naꞌapa. \v 3 Aizii õsaabaan daunaꞌan uwiizi nii, õwaꞌatin nii koshan unao dauꞌati, turuu kizi unaꞌian õtuma kapam õnaꞌii-kizi ii. \v 4 Unao, uaitapanii dunapo õmako-kizi itiꞌoraz.” \p \v 5 Aizii Thomas kian uꞌati, “Wanaobanaa, aonaa waaitapan naꞌitiꞌoram pumakoꞌozon. Naꞌapam nii mooko waaitapan dunapo naꞌitiꞌo?” \p \v 6 Jesus kian, “Õgaru wuruꞌu dunapoz, õgaru wuruꞌu mishiꞌoraz, naꞌiki õgaru wuruꞌu kakupa-kinaiz. Soo õgaru idaꞌan turuu kaawa-karu õdaru diꞌiti. \v 7 Aizii unao, uaitapan an õgaru, uaitapan nii õdaru kapam. Aizii wuru diꞌikiꞌi uaitapaꞌa naa naꞌiki utukapaꞌa naa uruu.” \p \v 8 Philip kian uꞌati, “Wanaobanaa, putukapa-kida waꞌati puDaru, uruu turuaꞌo nii waꞌati.” \p \v 9 Jesus kian, “Kotuaꞌiki õmashaapan unao tuma, mazan upuꞌu zii mooko aonaa puaitapan õgaru, mishii Philip? Ipai pidan tukapaꞌoraz õgaru, uruu tukapaꞌo kapam õdaru wuruꞌu. Mazan naꞌapa diꞌi naa kaiwuruꞌu, ‘Putukapa-kida waꞌati puDaru,’ pukianuz? \v 10 Aonaa mooko pumishidan, õgaru naꞌiki õDaru, baudaꞌapaꞌo waunao? Kuwai kida õkowaadaniaz unao ati, aonaa õꞌidaꞌaꞌo mani õtoman. ÕDaru, mashaapaꞌoraz õꞌidaꞌa, uruu paꞌan wuruꞌu shaꞌapaapaꞌoraz pakaudin-kizi kida õgaru idaꞌan. \v 11 Umishida õgaru naꞌiki õDaru, baudaꞌapaꞌo waunao õkianuz. Oo, umishida paꞌi õDaru shaꞌapataniaz umanawun kidaꞌo aimaakan õgaru idaꞌan. \v 12 Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Ipai pidan mishidaꞌo õgaru, ushaꞌapatan nii õshaꞌapaapanii kaduz kida kapam. Naꞌiki ushaꞌapatan nii powaꞌaꞌo zii umanawunun kida, ushaꞌapanum kauꞌan õmakon naa õDaru diꞌiti wuruꞌu. \v 13 Upishaan an õgaru kanom dauꞌati karikaonan, õpidanannaoun idi unao, õshaꞌapatan nii uꞌati. Naꞌapaꞌo idaꞌanaꞌo nii uDani aida-kidan pidannao ati paDaru umanawunun. \v 14 Upishaan an õgaru kanom dauꞌati karikaonan, õpidanannaoun idi unao; õshaꞌapatan nii uꞌati. \s1 Jesus taan nii Kaimanaꞌo Doronaa \p \v 15 “Umarainpan an õgaru, uizoꞌatipan nii õkakinaori kida. \v 16 Õpishaan nii õDaru naꞌiki utaan nii unao ati baꞌoran Minkaꞌui kakinaotaꞌo nii unao, naꞌiki karikaonanuꞌo nii unaꞌauzon unao tuma. \v 17 Uruu Kaimanaꞌo Doronaa tominapa-kidaꞌo nii unao mishiꞌo Tominkaru dauaꞌo. Mazan mamishida-kainao pidannao, aonaa turuu ĩzaamatan uruu paminkaꞌu nii, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa ĩtukapan naꞌiki aonaa ĩaitapan uruu. Mazan unao, uaitapa paꞌan uruu, ushaꞌapanum kauꞌan, kainaꞌaꞌo uruu unao tuma, naꞌiki karikaonanuꞌo nii unaꞌauzon unao idaꞌa. \p \v 18 “Aonaꞌo nii õwaꞌakan unao, maudaniiwai waꞌaka-kao kawan; õkaawan nii powaa ati uꞌidaꞌati. \v 19 Kadimanaꞌo niꞌi naa pidannao matukapakan õgaru. Mazan unao utukapan nii paꞌan, ushaꞌapanum kauꞌan õkakupan nii powaa iti koshan, ukauꞌan unao ukakupan nii kapam õkakupan idi. \v 20 Aizii uruu dono, uaitapan nii õgaru naꞌiki õdaru baudaꞌapaꞌo waunao. Aizii unao naꞌiki õgaru, naꞌapaꞌo manawun baudaꞌapaꞌo pidan kawan. \p \v 21 “Naꞌiaꞌoram pidan abataꞌo naꞌiki izoꞌatipaꞌo õkakinaori kida, uruu wuruꞌu marainpaꞌoraz õgaru. Õdaru marainpan nii pidan marainpaꞌoraz õgaru; aizii õgaru, õmarainpan nii uruu kapam naꞌiki õaitapa-kidinan nii uꞌati.” \p \v 22 Judas kian uꞌati (aonaa Judas Iscariot mani), “Naobanai, naꞌapam nii puaidan pumanawunun waunao ati karikaonan, baꞌorainao ati aonaꞌo nii mooko puaida-kidan?” \p \v 23 Jesus kian uꞌati, “Pidan marainpaꞌo õgaru, uizoꞌatipan nii õparadan, naꞌiki õDaru marainpan nii uruu. Wawaꞌatin nii uruu idaꞌati naꞌiki wamashaapan nii utuma. \v 24 Mazan naꞌiaꞌoram pidan aonaꞌo umarainpan õgaru, aonaa uizoꞌatin õparadan kida. Wuruꞌu kuwai kidaz, unao abataniaz, aonaa õtomanii mani karikaonan, õDaru paꞌan wuruꞌu dyuudaꞌoraz õkakuwaapan naꞌapa. \p \v 25 “Õkowaadan uꞌati kaikapa kidaꞌoraꞌa õnaꞌan puꞌu zii utuma. \v 26 Wuruꞌu Minkaꞌui, Kaimanaꞌo Doronaaz, õDaru dyuudan niꞌoraz uꞌidaꞌati õgaru aipan ati; uruꞌo nii paꞌan tominapa-kida unao ipai õkuwaa kida dauꞌu, naꞌiki unyukunuu-kidan nii unao ati ipai daunuudaꞌu wuruꞌu õkuwaa kidaz. \p \v 27 “Õwaꞌakan unao tuma kaimanaꞌo nyukunui; soo õgaru turuu õtaan naꞌapaꞌo. Aonaa daꞌi sannao taan kawanuꞌo mani õtaan nyukunui kaimanan. Aonaa paꞌi unyukunuu kashaꞌoraꞌanaꞌa oo utariidinaꞌanaꞌa. \v 28 Õkowaadanii shaꞌatii uꞌati, ‘Õmakon niꞌi naa õdaru diꞌiti, mazan õkaawan nii koshan powaa ati.’ Umishiin an mani umarainpan õgaru, ukonaukii mani õmakon idiꞌi naa õDaru diꞌiti, ushaꞌapanum kauꞌan umanawunuꞌo õgaru ai wuruꞌu uruuz. \v 29 Õkowaadan naa uꞌati kai kanomaꞌo nii shaꞌapa, ushaꞌapan uaꞌii zii; aizii ushaꞌapan donoꞌo naa uaitapan nii õkuwaa mishiin. \v 30 Aonaꞌo niꞌi naa õparadinan tomunuꞌiki utuma, ushaꞌapanum kauꞌan waꞌatiꞌi naa wuruꞌu diꞌoraꞌa amazada baaraꞌaꞌoraz naobanai. Mazan aonaa ukaꞌiitan pamashaatan õgaru. \v 31 Mazan õshaꞌapata paꞌan ipai aimaakan õdaru dyuudan kawanaꞌati õgaru, pidannao aitapa-kinaa nii mishiꞌo õmarainpan uruu. \p “Aizii, wamakoꞌo naa.” \c 15 \s1 Paoribai kadunaa manawun \p \v 1 “Õgaru wuruꞌu mishiꞌoraz paoribai kadunaa, naꞌiki õDaru saabaapauzo paoribai baawu. \v 2 Ipaiꞌo nii udukutan paoribai waoda kida aonaꞌoraz ĩkaakan. Mazan kaakaꞌoraz kida usaabaan nii paꞌan, aonaa kizi kazamakaꞌo nii ukaduꞌu, naꞌiki madowaaka kizi koshan ukaakan. \v 3 Unao, saabaaꞌaka-kariwaiꞌi naa õkuwaa idaꞌan. \v 4 Pakawan paꞌi uzaamatinapa õꞌidaꞌati, õzaamatinpan nii uꞌidiꞌiti kapam. Aonaa paoribai waoda kaakan paaipan ati karikaonan, soo uzaamatinpan an pakadunaa idaꞌati. Unao naꞌapaꞌo kapam, aonaa ukaꞌiitan ushaꞌapatan kaimanaꞌo aimaakan uaipan ati karikaonan. Soo uzaamatinpan an õꞌidaꞌati. \p \v 5 “Õgaru wuruꞌu paoribai kadunaaz. Aizii unao, uwaoda kida kawanuꞌo. Pidannao, karikaonanuꞌoraz ĩnaꞌan õꞌidaꞌa, õgaru naꞌapa õnaꞌan nii ĩꞌidaꞌa, ĩnao shaꞌapatan niꞌi naa dobata kaiman kidaꞌo aimaakan. Unao, aonaa ukaꞌiitan ushaꞌapatan aimaakan uꞌidaꞌa karikaonan, soo õkaminkaꞌutan an unao. \v 6 Mazan pidan aonaꞌoraz unaꞌan õꞌidaꞌa, uawuꞌuta-kao niꞌi naa, naꞌiki umaririn niꞌi naa amazada ii, naꞌapa paoribai waoda awuꞌuta-kariwai maririn kawan. Udaunaꞌan ukasabaꞌuka-kao naꞌiki ukaboota-kaoaꞌa naa tikazi wuꞌiti. \v 7 Mazan unao, unaꞌan an pakawan õꞌidaꞌa, naꞌiki umishidapan an õparadan kida, turuu utoriinpan kanom dauꞌati karikaonan, naꞌiki utaa-kao nii uꞌati. \v 8 Kaikapaꞌo idaꞌanaꞌo wuruꞌu õDaru umanawunun aida-kida-kaoaz: Unao shaꞌapaapan idaꞌan dobata kaiman kidaꞌo aimaakan, naꞌiki naꞌapaꞌo idaꞌan utukapa-kidinan õpidanannao unao. \v 9 Naꞌapa õDaru marainpan kawan õgaru, naꞌapa õmarainpan kapam unao. Uzaamatinapa pakawan õꞌidaꞌati, õmarainapa kizi unao. \v 10 Uizoꞌatipan an õkakinaori kida, pakawanuꞌo nii õmarainpan unao, naꞌapa õizoꞌatipan kawan õDaru kakinaori kida, naꞌiki pakawan umarainpan õgaru. \p \v 11 “Õkowaadan uꞌati ipai kaikapa kidaꞌoraꞌa, unao konaukii kizi naꞌapa manawun õgaru konaukian kawan, naꞌiki aonaa kizi kanom towaudaꞌuan ukonaukian. \p \v 12 “Aizii kaikapa õkakinaoriꞌi, umarainpaaka, naꞌapa manawun õmarainpan kawan unao. \v 13 Aonaa naꞌiaꞌoram pidan kamarainpanuꞌo powaꞌa zii wuru aiaꞌa, pidan kashaapaꞌoraz pazowii-kao papaonarunao kazannaatin-kinaa nii. \v 14 Õpaonarunao unao, uizoꞌatipan an õkakinaori kida. \v 15 Aonaꞌa naa õdakotan unao õpoitorunao nii, ushaꞌapanum kauꞌan poitorui, aonaa uaitapan naꞌapaꞌoram panaobanaa shaꞌapainpan. Mazan õdakotan unao õpaonarunao nii, ushaꞌapanum kauꞌan ipai õkowaadan uꞌati õabatanii kida õDaru diꞌiki. \v 16 Aonaa uaipan atiꞌo mani uzaamatinan õꞌidaꞌati; õgaru aipan atiꞌo paꞌan unao zaamatinan. Ukauꞌan õgaru aipan atiꞌo unao makon ushaꞌapataꞌanan dobata kaiman kidaꞌo aimaakan. Naꞌiki karikaonan kizi ushaꞌapaapan naꞌapaꞌo aimaakan. Uzaamatinpan idi õꞌidaꞌati, õDaru taan nii unao ati kanom karikaonan upishaan an uꞌati. \v 17 Ukauꞌan kaikapa õkakinaori unao atiꞌi: ‘Umarainpaaka.’ \s1 Jesus diꞌitiinao zaamatinpan toꞌora-kizaitapa-kao \p \v 18 “Pidannao toꞌora-kizaitapan an unao, unyukunuitapa naꞌapaꞌo ĩtoꞌora-kizaitapauzon õgaru. \v 19 Umashaapan an mani naꞌapa imiꞌi baara sannao mashaapan kawan, ĩmarainapa mani unao pairibannao nii. Mazan õaipanaꞌatiꞌo uzaamatinan õꞌidaꞌati. Ukauꞌan, aonaa imiꞌi baara sannaouꞌu naa mani unao; uruu idiꞌo pidannao toꞌora-kizaitapan unao. \v 20 Udiꞌitapa õkianuz uꞌati kaikapaꞌa: ‘Aonaa naꞌiaꞌoram poitorui umanawunun panaobanaa ai.’ Kainaꞌa antamikitainao õgaru, naꞌapaꞌo nii ĩantamikitan unao kapam; mazan kainaꞌa baꞌorainao izoꞌatiꞌo õparadan, ukauꞌan naꞌapaꞌo nii ĩizoꞌatin uparadan kapam. \p \v 21 “Pidannao shaꞌapatan nii unao naꞌapa, ushaꞌapanum kauꞌan uzaamatinpan idiꞌo õꞌidaꞌati. Mazan ĩnao, aonaa ĩaitapauzon wuruꞌu dyuudaꞌoraz õgaru. \v 22 Aonaan an mani õkaawan daꞌatiꞌi naꞌiki aonaan an mani õkakuwaapan ĩꞌati, aonaa mani ĩꞌoian kainaabatinan padamata. Mazan aizii, ‘aonaa waaitapan oiaꞌo wuruꞌu naꞌapaꞌoraz,’ aonaa turuu ĩkian. \v 23 Pidan toꞌora-kizaitapaꞌo õgaru, ĩtoꞌora-kizaitapan õDaru kapam wuruꞌu. \v 24 Aonaan an mani õshaꞌapatan ĩawun zaꞌa ĩmatukapauzokanii pidan shaꞌapatan kida, aonaa mani padamata ĩꞌoian kainaabatinan. Mazan aizii, ĩtukapaniꞌi naa õshaꞌapatan naꞌapaꞌo, mazan upuꞌu zii ĩtoꞌora-kizaitapan baokopa waunao, õgaru naꞌiki õDaru. \v 25 Mazan naꞌapaꞌo idaꞌan, ĩkakinaorinaa mishiinan: ‘Ĩtoꞌora-kizaitapan õgaru madiwautapaka karikaonan,’ kiaꞌoraz usaadinpan. \p \v 26 “Kaawaꞌo nii Minkaꞌui, uruu Kaimanaꞌo Doronaa, uruu kainaabataꞌo mishiꞌo kuwai Tominkaru dauaꞌo. Õdyuudan nii uwaꞌatin õDaru diꞌiki unao idaꞌati, naꞌiki uruꞌo nii kakuwaapa õdauꞌan. \v 27 Aizii unao, ukakuwaapan nii õdauꞌu kapam, ushaꞌapanum kauꞌan unao naꞌaꞌo õtuma õsakadinan diꞌiki õtominapatin-kidan pidannao. \c 16 \p \v 1 “Õkowaadaniꞌi naa uꞌati kaikapa kidaꞌoraꞌa, uruu aonaa kizi umuudinaꞌakan umishidapan ai. \v 2 Uiribannao kashanauan nii unao synagogue kida iki, uchoochiipan ai ĩtuma. Naꞌiki kainaꞌaꞌo niꞌi naa kamoo kaawan, uruu dono pidannao zowian an unao, ĩꞌitiiman kaimanaꞌo nii aimaakan wuruꞌu pashaꞌapataniaz Tominkaru ati. \v 3 Pidannao shaꞌapatan nii unao naꞌapa, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa ĩaitapauzon õDaru, oo õgaru. \v 4 Mazan õkowaadaniꞌi naa uꞌati kaikapa kidaꞌoraꞌa. Ukauꞌan uruu kamoo kaawan donoꞌo naa, unyukunuitapan nii õkuwaa naꞌapa kidaꞌo dauaꞌoraz. Õsakadinan diꞌiki õtominapa-kidan unao, aonaa õkowaadauzon uꞌati naꞌapa kidaꞌo, ushaꞌapanum kauꞌan õnaꞌan idi zii utuma. \s1 Kaimanaꞌo Doronaa kaudin-kizi \p \v 5 “Mazan aizii õkiwan niꞌi naa powaa iti dyuudaꞌoraz õgaru diꞌiti. Mazan aonaa naꞌiaꞌoram zoobaba unao pishaan õgaru naꞌitiꞌoram wuruꞌu õmakoꞌozoonuz. \v 6 Õkowaadan idi zii uꞌati kaikapaꞌoraꞌa, uruu idi unyukunuu kashaꞌoran naa. \v 7 Mazan mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Aonaꞌo nii Minkaꞌui kaawan uꞌidaꞌati, soo õmakon an. Ukauꞌan kaimanaꞌo nii manawun unao ati wuruꞌu õmakonuz. Mazan õmakon an, õdyuudan niꞌi naa uruu unao idaꞌati. \v 8 Aizii ukaawan dono, ukainaabatan nii pidannao ati naꞌapaꞌoram manawun oiaꞌo; naꞌiki, naꞌapaꞌoram manawun ĩdiꞌitapan kaimanaꞌo; naꞌiki naꞌapaꞌoram manawun ĩdiꞌitapan Tominkaru kowaadan oiaꞌo patakaꞌuta-kao. \v 9 Panaꞌiti karikaonan ĩdiꞌitapan oiaꞌo, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa ĩmishidaꞌazon õgaru. \v 10 Panaꞌiti karikaonan ĩdiꞌitapan kaimanaꞌo, ushaꞌapanum kauꞌan õmakon nii powaa iti õDaru diꞌiti, naꞌiki aonaꞌo nii powaꞌa utukapan õgaru. \v 11 Naꞌiki panaꞌiti karikaonan ĩdiꞌitapan patakaꞌutin-karu, ushaꞌapanum kauꞌan Tominkaru patakaꞌutaniꞌi naa naobanai diꞌoraꞌa amazada baaraꞌaꞌoraz. \p \v 12 “Kainaꞌa dobata zii õkowaadaꞌazoonii uꞌati padamata, mazan dobataꞌo niꞌi naa manawun wuruꞌu õkuwaaz, aonaꞌo nii ukaꞌiitanuz. \v 13 Mazan Kaimanaꞌo Doronaa kaawan nii, uruu mishiꞌo ukuwaa Tominkaru dauaꞌo. Uruu aipan atiꞌo niꞌi naa uaitapan mishiꞌo kuwai Tominkaru diꞌikiꞌo. Aonaꞌo nii ukakuwaapan paꞌidaꞌa karikaonan, mazan ukakuwaapan nii paabatanii dauꞌu, naꞌiki ukowaadan nii unao ati kanom kidaꞌo nii shaꞌapa diinaꞌitiꞌi. \v 14 Uruꞌo nii kainaabata õmanawunun, ukowaadan idaꞌan kanom dii õgaru, naꞌiki naꞌapaꞌoram wuruꞌu õkuwaaz. \v 15 Õkowaadauzon ipai aimaakan õDaru dauꞌu, aizii naꞌapaꞌo nii kapam Kaimanaꞌo Doronaa kowaadan uꞌati ipai õgaru dauꞌan, naꞌiki naꞌapam õkiauzon.” \s1 Kashaꞌora-karu // konaukii-karu uaꞌii \p \v 16 Jesus kian, “Masakaudaꞌu daunaꞌan aonaꞌo niꞌi naa utukapan õgaru powaꞌa, mazan masakaudaꞌu uruu daunaꞌan utukapan nii õgaru koshan.” \p \v 17 Aizii kainaꞌa utominapa-kidaniinao bii ikiꞌo, ĩkian pairiban ati kida, “Naꞌapaꞌoram dauꞌatiꞌo ukianuz, ‘Masakaudaꞌu daunaꞌan aonaꞌo niꞌi naa utukapan õgaru powaꞌa, mazan masakaudaꞌu uruu daunaꞌan utukapan nii õgaru koshan;’ naꞌiki naꞌapaꞌoram dauꞌatiꞌo dii, ‘ushaꞌapanum kauꞌan õmakon naa powaa iti wuruꞌu õDaru diꞌiti,’ ukianuz?” \v 18 Aonaa ĩmashaadan ĩpishautaakan, “Naꞌapaꞌoram dauꞌatiꞌo dii wuruꞌu, ‘Masakaudaꞌu daunaꞌan,’ ukianuz? Aonaa waaitapan kanom dauaꞌo ukadakotinan,” ĩkian. \p \v 19 Jesus aitapa ĩpishaaꞌazon paugaru, uruu idi ukian ĩꞌati, “Õkian kaikapaꞌa: ‘Masakaudaꞌu daunaꞌan aonaꞌo niꞌi naa utukapan õgaru, mazan masakaudaꞌu uruu daunaꞌan utukapan nii õgaru koshan.’ Mishii, uruu dauꞌatiꞌo upishautaakan? \v 20 Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz uꞌati: Uzaadan nii naꞌiki diiwaꞌo nii umuraapan, baꞌorainao konaukian puꞌu. Kiwiin zii ukashaꞌoran nii, mazan uruu daunaꞌan ukonaukian nii. \v 21 Zuna kaudanipaꞌazon dono, kashaꞌora kowas onyukunuu okaziwapan kamoo kaawan idiꞌi naa, mazan okaudanipan daunaꞌan, aonaꞌa naa onyukunuitapan pakaziwapauzon. Soo okonaukian naa paꞌan, ushaꞌapanum kauꞌan koraidaonaa sodi shakatan idi. \v 22 Naꞌapaꞌo kawanuꞌo wuruꞌu unao baiaapaniaz: kai unyukunuu kashaꞌora-kida, mazan õtukapan nii koshan daꞌi unao, naꞌiki uruu dono ukonaukian nii, naꞌiki aonaꞌo nii kanom mashaatan ukonaukiitinan. \p \v 23 “Aizii uruu dono, aonaꞌo niꞌi naa kanom nii upishaan zii õgaru aimaakan dauꞌati. Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz uꞌati: Upishaan an õDaru kanom karikaonan dauꞌati, utaan nii uꞌati õpidanannaoun idi unao. \v 24 Aonaa zoobaba upishaan uruu kanom karikaonan dauꞌati, õpidanannaoun idi unao. Upishaa, Tominkaru taan nii uꞌati upishaanii. Uruu kaimanaiman kizi ukonaukiitinan. \p \v 25 “Õkakuwaapauzon uꞌati diꞌitinapa-kinai kuwai idaꞌan diꞌoraꞌa aimaakan kida dauꞌaꞌa. Mazan kainaꞌaꞌo niꞌi naa kamoo kaawan, aizii uruu dono aonaꞌo niꞌi naa õkakuwaapan powaꞌa diꞌitinapa-kinai kuwai idaꞌan, mazan õparadan nii sariapa kizi pidannao uaitapan õkuwaa õdaru dauaꞌo. \v 26 Uruu dono, turuaꞌo niꞌi naa upishaan uruu aimaakan dauꞌati, õꞌuu idaꞌan, õpidanannaoun idi unao; aonaa kanom nii õpishaan zii õDaru unao ati, \v 27 ushaꞌapanum kauꞌan, õDaru marainapanii unao. Umarainpan unao, ushaꞌapanum kauꞌan unao marainpan idiꞌo õgaru, naꞌiki unao mishidan idi uruu diꞌikiꞌo õwaꞌatin. \v 28 Mishi, õwaꞌatin õDaru diꞌikiꞌo, imiꞌi baara ati. Aizii õmakon niꞌi naa imiꞌi baara iki, õkiwan naa õDaru diꞌiti.” \p \v 29 Uruꞌu naa utominapa-kidaniinao kian uꞌati, “Aizii, uruu zii puparadan kainaabatinan, aonaa pukaiwaan diꞌitinapa-kinai kuwai. \v 30 Aizii watukapa, puaitapa mishi ipai aimaakan; turuu pudakoꞌatin pupishaa-kao uaꞌii zii aimaakan dauꞌati. Ukauꞌan aizii wamishida puwaꞌatin Tominkaru diꞌiki.” \p \v 31 Jesus kian ĩꞌati, “Uruu zii umishidan? \v 32 Kainaꞌiki kamoo waꞌatin, aizii uruu kamoꞌo naa wuruꞌu kaawaꞌoraz, uruu dono panaꞌitinapu kidaꞌo nii umakoodanainan, ukidoopan nii õꞌai udapu iti kida, uwaꞌakan nii õgaru õbaꞌorantin. Mazan aonaa õbaꞌorantinaꞌo manawun mani õgaru, ushaꞌapanum kauꞌan õDaru karikaonanuꞌo unaꞌauzon õtuma. \v 33 Õkowaadan unao ati aimaakan kaikapa kidaꞌoraꞌa, unyukunuu konaukii-kinaa nii, uzaamatinpan idi õꞌidaꞌati. Diꞌoraꞌa amazada baaraꞌaꞌa, ubaiaapan nii kashaꞌoraꞌo. Mazan umaꞌozakadapa unyukunuu! Õgaru, õwazootaniꞌi naa diꞌoraꞌa amazada baaraꞌaꞌo kashaꞌora kidaꞌo aimaakan!” \c 17 \s1 Jesus toriinpan papidanannao ati \p \v 1 Jesus kakuwaapan daunaꞌan patominapa-kidaniinao ati, uawunuupan doko iti naꞌiki uruꞌu naa utoriinpan. \pi1 “ÕDaru, aizii kaawaꞌa naa kamoo. Putukapa-kida pidannao ati puDani umanawunun, utukapa-kida kizi ĩꞌati pumanawunun kapam. \v 2 Pugaru aipan atiꞌo ukazowautapan ipai pidannao, utaa kizi karikaonanuꞌo kakupa-karu ipai wunao atiꞌi, puzaamatin-kidaniinaouz uꞌidaꞌati. \v 3 Kaikapaꞌo wuruꞌu karikaonanuꞌoraz kakupa-karu ikoda-kao: pidannao aitapan idaꞌan soo baudaꞌapa pugaru mishiꞌo Tominkaru, naꞌiki ĩaitapan idaꞌan õgaru, Jesus Christ, pudyuudaniaz imiꞌi baara ati. \v 4 Õtukapa-kidaꞌa naa imiꞌi baaraꞌaꞌo pidannao ati pugaru umanawunun, õshaꞌapatan idaꞌan ipai pudyuudanii õshaꞌapatan. \v 5 Õdaru, marii õtukapa-kao umanawunuꞌo nii aizii, naꞌapa õtukapauzo-kao kawan pugaru tuma amazada tominan uaꞌii zii. \pi1 \v 6 “Õaitapa-kidaniꞌi naa pukaduz wunao atiꞌi, putaaniinaouz õꞌati diꞌoraꞌa amazada baara ainao bii iki. Pupidanannao ĩdyaun naꞌiki putaaniinao õꞌati ĩdyaun, naꞌiki ĩizoꞌatipa pukakinaori. \v 7 Aizii ĩaitapaꞌa naa, ipai aimaakan putaanii õꞌati, pugaru diꞌikiꞌo wuruꞌu. \v 8 Õkowaadaꞌa naa pukuwaa ĩꞌati, naꞌiki ĩzaamata kaimanaiman panyukunuu itiz. Ĩaitapa õwaꞌatin pugaru diꞌikiꞌo naꞌiki ĩmishida pudyuudanii õgaru. \pi1 \v 9 “Aonaa õtoriinpan ipai pidannao ati, mazan õtoriinpan wunao atiꞌi putaaniinaouz õꞌati, ushaꞌapanum kauꞌan pupidanannao paꞌan ĩdyaun. \v 10 Ipai õpidanannao, pupidanannao kapam ĩdyaun. Ukauꞌan ipai pupidanannao õpidanannao kapam ĩdyaun. Ĩnao idaꞌanaꞌo nii õmanawunun aitapa-kao. \v 11 Aizii, aonaꞌo niꞌi naa õnaꞌan imiꞌi baaraꞌa, kadimanaꞌo niꞌi naa õmakon puꞌidiꞌiti. Mazan õpidanannao, ĩnaꞌan nii zii imiꞌi baaraꞌa. ÕDaru, kaimanaꞌo manawun, pukazannaatapa paꞌi wunaouꞌu putaapa-kidaniinaouz õꞌati. Ĩnyukunuu patumaaka kizi paꞌatiaaka, pugaru naꞌiki õgaru nyukunuu patumaakan kawan. \v 12 Õnaꞌan dono zii ĩtuma imiꞌi baaraꞌa, õkazannaatapa ĩdyaun, pakawan kizi ĩmashaapan pupidanannao nii. Õkazannaatapa ĩdyaun, aonaa naꞌiaꞌoram waziwadinan, soo baudaꞌapa pidan waziwadinaꞌo niꞌoraz aita-kao, naꞌapaꞌo idaꞌan kizi saada-kariwaiz kida puparadan mishiinan. \pi1 \v 13 “Aizii kadimanaꞌo niꞌi naa õmakon puꞌidiꞌiti. Õtoriinpan ĩꞌati kaikapaꞌa õnaꞌan puꞌu zii ĩtuma imiꞌi baaraꞌa, ĩnyukunuu konaukii kizi kaimanaiman naꞌapa õnyukunuu konaukian kawan manawun. \v 14 Õkowaadaꞌa naa pukuwaa ĩꞌati, naꞌiki uruu idi baꞌoran pidannao kashanau-kidan ĩdyaun. Ĩkashanau-kida-kao, ushaꞌapanum kauꞌan õgaru kawanuꞌo ĩdyaun, aonaa ĩdiꞌitinpan baꞌorainao diꞌitinpan kawan. \v 15 Õtoriinpan, aonaa õaipan mani pusoꞌotan ĩdyaun diꞌoraz amazada baara ikiꞌi, mazan õpishaan paꞌan pukazannaatapan ĩdyaun Satan ai. \v 16 Õgaru, aonaa õdiꞌitinpan imiꞌi baara sannao diꞌitinpan kawan. Ĩnao naꞌapa kapam ĩdiꞌitinpan õgaru kawan, aonaa imiꞌi baara sannao kawan mani. \v 17 Pusaabaa ĩdyaun puꞌidiwaunao nii, puaitapa-kidan idaꞌan ĩꞌati mishiꞌo manawun puparadan. Puparadan, uruu mishiꞌo manawun. \v 18 Pudyuudan kawan õgaru imiꞌi baara ati, naꞌapa õdyuudan ĩnao kapam amazada kawanaꞌati. \v 19 Kaimanaiman õtaainan puꞌati ĩnao dikin ii, turuu kizi ĩnao kapam taainan kaimanaiman puꞌati. \pi1 \v 20 “Aonaa ĩnao ati mani karikaonan õtoriinpan, mazan õtoriinpan baꞌorainao ati kapam, mishidainao niꞌoraz õgaru, paabatan idaꞌan õdauaꞌo kuwai õpidanannao idaꞌan. \v 21 Õtoriinpan ĩꞌati, marii kizi ĩbaudaꞌapatan panyukunuu, naꞌapa pugaru naꞌiki õgaru baudaꞌapatapan kawan wanyukunuu. ÕDaru, naꞌapa pugaru baudaꞌapatinpan õgaru idaꞌati, naꞌiki õgaru baudaꞌapatinpan pugaru idaꞌati, naꞌapa kizi ĩnao baudaꞌapatinpan waunao idaꞌati, pidannao mishida kizi pugaru wuruꞌu dyuudaꞌoraz õgaru. \v 22 Õtaanii umanawun-karu ĩꞌati naꞌapa putaan kawan õꞌatiz, marii kizi ĩbaudaꞌapatapan panyukunuu, naꞌapa pugaru naꞌiki õgaru baudaꞌapatapan kawan wanyukunuu. \v 23 Kainaꞌa ĩnyukunuu ii õgaru; naꞌiki kainaꞌa õnyukunuu ii pugaru. Marii kizi kaimanaiman ĩbaudaꞌapatapan panyukunuu, baꞌoran pidannao aitapa-kinaa nii, pugaru wuruꞌu dyuudaꞌoraz õgaru. Naꞌiki pumarainapanii mishidainaouz õgaru naꞌapa pumarainpan kawan õgaru. \pi1 \v 24 “ÕDaru, naꞌiam õgaru, naꞌii õaipan õtuma wuruꞌu putaaniinaouz õꞌati, ĩtukapa kizi õmanawunun, wuruꞌu putauzoniaz õꞌati pumarainpan idi õgaru amazada tominan uaꞌii. \v 25 Kaimanaꞌo manawun õdaru, aonaa pidannao aitapauzon pugaru. Mazan õgaru, õaitapanii pugaru, naꞌiki õtominapa-kidaniinao ĩaitapa pudyuudanii õgaru. \v 26 Õkainaabataniꞌi naa ĩꞌati kanom kaduz pugaru, naꞌiki karikaonanuꞌo nii õkainaabaapan ĩꞌati kanom kaduz pugaru. Ĩmarainpaaka kizi naꞌapa pumarainpan kawan õgaru, turuu kizi õzaamatinpan ĩnao diꞌiti kapam.” \c 18 \s1 Soldyaanao zaamataꞌanan Jesus \r (Matthew 26:47-56; Mark 14:43-50; Luke 22:47-53) \p \v 1 Jesus toriinpan daunaꞌan paDaru ati, umakon naa patominapa-kidaniinao tuma Kidron Waꞌo baza itinapu. Kainaꞌaꞌo daꞌi paoribai baawu naꞌii, naꞌitiꞌi naa Jesus morotan patominapa-kidaniinao tuma. \v 2 Judas, kaakapaꞌo niꞌoraz uruu tarubainao ati, uaitapanii kapam uruu amazada, ushaꞌapanum kauꞌan, naꞌitiꞌo Jesus makouzon patominapa-kidaniinao tuma. \v 3 Ukauꞌan naꞌitiꞌi naa Judas makon, unaꞌakan baudaꞌapa utonazinaa soldyaanao. Naꞌiki watchmantapainao Tominkaru Dapu bii ikiinao kapam, ĩnao faadaanao zowaunaanao naꞌiki Phariseenao dyuudaniinao. Ĩnaꞌakapanii mizaataaka-kinai kida. Aizii baꞌorainao ĩnaꞌakapanii palampan kida. \p \v 4 Jesus aitapaniꞌi naa naꞌapam nii ĩshaꞌapaapan paugaru. Uruu idi uwaꞌatiꞌikan ĩꞌidaꞌati, naꞌiki ukian ĩꞌati, “Kanom uaipan?” \p \v 5 “Jesus, Nazareth san,” ĩkian uꞌati. \p “Õgaru uruu,” Jesus kian ĩꞌati. \p (Judas, kaakapaꞌoraz uruu, naꞌiaꞌa naa ĩtuma.) \v 6 “Õgaru uruu,” Jesus kian idi ĩꞌati, sariapa ĩdandanaaꞌakan, naꞌiki ĩdorautan imiꞌi baara iti. \p \v 7 Powaꞌa koshan Jesus pishaan ĩdyaun, “Kanom uaipan?” \p “Jesus, Nazareth san,” ĩkian uꞌati koshan. \p \v 8 Jesus kian ĩꞌati, “Õkii shaꞌatii uꞌati, ‘Õgaru uruu.’ Umishiin an õgaru udawatapan, ukauꞌan marinaꞌa wunaouꞌu õtumainaouz.” \v 9 (Ukian ĩꞌati naꞌapa, uparadan mishiin-kinaa niꞌo utoriinpan donoꞌoraz. “Õdaru, aonaa baudaꞌapa õwaziwaan wuruꞌu putaaniinaouz õꞌati,” ukianuz.) \p \v 10 Aizii Simon Peter, unaꞌakapanii marii. Usoꞌotaꞌakan pakinnaa aiazu, naꞌiki saꞌukan Umanawunuꞌo Faadaa poitoru tain diwaꞌora antanpuꞌo, waotaꞌaka. Malchus kiaꞌo uꞌuu wuruꞌu poitoruiz. \v 11 Jesus kian Peter ati, “Pushakada pumarian powaa iti pakinnaa zoꞌiti! Puꞌitiiman aonaꞌo nii õbaiaapaꞌazon kashaꞌoraꞌo, õdaru taaniaz õbaiaapan nii?” \s1 Jesus naꞌaka-kao Annas diꞌiti \p \v 12 Aizii, soldyaanaouz naꞌiki ĩzowaunaa, naꞌiki watchmantapainao Tominkaru Dapu, ĩzaamataꞌakan naa Jesus naꞌiki ĩdoꞌotaꞌakan naa ukaꞌu kida. \v 13 Ĩnaꞌakan uruu Annas diꞌiti kiwiin zii. Annas, uruu Caiaphas imadokozu. Aizii Caiaphas, uruu Umanawunuꞌo Faadaa uruu dono, \v 14 naꞌiki uruu kiaꞌoraz kiwiin zii Jewnao zowaunaanao ati kaikapaꞌa: “Kaimanaꞌo nii manawun baudaꞌapaꞌo pidan mawakan an ipai pidannao dikin ii.” \s1 Peter kian // aonaa uaitapauzon Jesus \r (Matthew 26:69-70; Mark 14:66-68; Luke 22:55-57) \p \v 15 Simon Peter, naꞌiki baꞌoran Jesus tominapa-kidanii, ĩdaꞌanpan Jesus. Aizii baꞌoraniz, uruu kaimanaimanaꞌo Umanawunuꞌo Faadaa aitapan. Ukauꞌan morota kootowapa-kizai iti uruu Jesus tuma, Umanawunuꞌo Faadaa dapu iti. \v 16 Mazan Peter, unaꞌian paniinom ii, aonaa umorotan. Aizii, baꞌoraniz Jesus tominapa-kidanii, kaimanaimanaꞌoraz Umanawunuꞌo Faadaa aitapan, umakoꞌokan powaa iti naꞌiki uparadaꞌakan zunaaba ati, awunuutapaibaz paniinom, naꞌiki uruꞌu naa umorota-kidan Peter. \v 17 Aizii zunaaba, awunuutapaibaz paniinom, okian Peter ati, “Pugaru õaitapan diidiꞌiaꞌoraꞌa pidan tominapa-kidanii kapam?” \p “Aonaa,” Peter kian oꞌati. \p \v 18 Aizii poitoruinao naꞌiki watchmantapainao, ĩpuꞌukada niꞌi naa tikazi naꞌii, amazada wadidin idi, uruu naꞌiaꞌa naa ĩkadishitapan ĩtanaapan kida. Peter naꞌii kapam ukadishitapan utanaapan ĩtuma. \s1 Umanawunuꞌo Faadaa // pishautan Jesus \r (Matthew 26:59-66; Mark 14:55-64; Luke 22:66-71) \p \v 19 Uruꞌu naa Umanawunuꞌo Faadaa pishaan Jesus, “Kanomnao putominapa-kida nii? Kanom dauaꞌo putominapa-kidan ĩdyaun?” \p \v 20 Jesus kian uꞌati, “Karikaonan õkakuwaapan, turuu kizi ipai pidannao abatan õkuwaa. Karikaonan õtominapa-kidan pidannao synagogue ii, naꞌiki Tominkaru Dapu ii. Aonaa naꞌapainim õdizapan õkuwaa pidannao ai. \v 21 Kanom nii pupishaan õgaru? Pupishaa pidannao abatainao naꞌapam õkian. Ĩnao, ĩaitapa naꞌapaꞌoram õkiauzon.” \p \v 22 Jesus paradan idi naꞌapa, baudaꞌapa watchman udazaba aꞌo kadishitapan, utaꞌikaꞌakan naa Jesus paawun baara ati. Ukian Jesus ati, “Kanom dyuudan pudakoꞌatin Umanawunuꞌo Faadaa paradan naꞌapa.” \p \v 23 Jesus kian uꞌati, “Puaitapan an õparadan pozawatan, pukowaada ipai daꞌainao pidannao atiꞌi. Mazan puaitapan an õparadan sakitapan, kanom niꞌi naa putaꞌikaꞌakan õgaru?” \p \v 24 Udaunaꞌan Annas dyuudan unaꞌaka-kao Caiaphas diꞌiti, Umanawunuꞌo Faadaa, pakawan ukaꞌu kida doꞌotinpan. \s1 Peter powaꞌatan pakian pidannao ati, aonaa uaitapauzon Jesus \r (Matthew 26:71-75; Mark 14:69-72; Luke 22:58-62) \p \v 25 Aizii Peter, pakawan zii ukadishitapan naꞌii utanaapan, uruꞌu naa upishaa-kao koshan, “Aonaa pugaru mani kapam utominapa-kidaniinao tumaꞌoraz, mishii?” \p “Aonaa,” Peter kian. \p \v 26 Naꞌaꞌo pidan, uruu kapam Umanawunuꞌo Faadaa poitoru, naꞌiki uruu iriban tawuruꞌu Peter saꞌukaniaz utain; ukian Peter ati, “Aonaa mooko pugaru mani tawuruꞌu õtukapaniaz utuma paoribai baawu ii, mishii?” \p \v 27 “Aonaa,” Peter kian koshan. Unaꞌapan daunaꞌan, uruꞌu naa kuruku kaꞌaranpaꞌakan. \s1 Jesus naꞌaka-kao // Pilate kanaapu iti \r (Matthew 27:1-2, 11-31; Mark 15:1-20; Luke 23:1-5; 13:25) \p \v 28 Wakankanaanin Jesus naꞌaka-kaoaꞌa naa Caiaphas diꞌiki, Romannao dapunaa itiꞌi naa. Aizii Jewnao, aonaa ĩmorotan Romannao dapunaa iti, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa ĩkaniribainaꞌazon pakakinaorinaa kian kawanaꞌati, turuu kizi ĩaroopan Passover Kamoon dono.\f + \fr 18:28 \ft Numbers 9:9-11\f* \v 29 Uruu idi, Pilate\f + \fr 18:29 \fq Pilate: \ft uruu Judea Baara iaꞌo naobanai udono (uruu Rome ikiꞌoraz)\f* koditan ĩꞌidaꞌati naꞌiki upishaan ĩdyaun, “Kanom mooko oiaꞌo nii diꞌoraꞌa pidan shaꞌapatan, ukootowapa-kida-kinaa niizu?” \p \v 30 Aizii ĩkian uꞌati, “Uruu dikintapauzo kakinaorii, unaꞌapan idiꞌo wanaꞌakan uruu puꞌidaꞌati.” \p \v 31 Pilate kian ĩꞌati, “Ushaꞌapataꞌa naa uruu uaipan kawanaꞌati, ukakinaorinaa kawanaꞌati.” \p Jewnao kian uꞌati, “Waunao, aonaa Rome ikiꞌo kakinaorii taapadan wazowian pidan.” \v 32 Ushaꞌapan naꞌapa, Jesus paradan mishiin-kinaa niꞌo, tawuruꞌu ukowaadanuz naꞌapam nii pamawakan. \p \v 33 Pilate morotan powaa iti Romannao dapunaa iti. Uruꞌu naa udapada-kidan Jesus naꞌiki upishaanuzu, “Pugaru mishi Jewnao naobanaa king?” ukian. \p \v 34 Jesus kian uꞌati, “Puaipan atiꞌo kaiwuruꞌu pupishaanuz õgaru naꞌapa? Oo baꞌoran pidannao kakuwaapan idiꞌo puꞌati õdauꞌan?” \p \v 35 Pilate kian uꞌati, “Õgaru, aonaa Jew mani. Pumin-Jewnnao naꞌiki faadaanao zowaunaanao paꞌan wuruꞌu naꞌakaꞌoraz pugaru õꞌidaꞌati. Kanom mooko wuruꞌu pushaꞌapataniaz, putoꞌorada-kinaa nii ĩdyaun?” \p \v 36 Jesus, kian, “Õnaobanai-tinapanuz, aonaa imiꞌi baaraꞌaꞌo kingnao naobanai-tinpan kaduz mani. Daꞌainao naobanai-tinpan kawanun an mani wuruꞌu õnaobanai-tinapanuz, mizaataaka mani õpidanannao, aonaa kizi Jewnao zowaunaanao zaamatan õgaru. Mazan aonaa daꞌaꞌo nii mani wuruꞌu õnaobanai-tinapanuz!” \p \v 37 Pilate kian uꞌati, “Ukauꞌan, king wuruꞌu pugaruz?” \p Jesus kian, “Pugaru, pudakotan õgaru king nii. Naꞌapaꞌo niꞌo õshakatan, naꞌiki õkaawan imiꞌi baara ati, õkakuwaapaꞌanan mishiꞌo dauꞌu. Naꞌiaꞌoram pidan mishiꞌo idaꞌantanpuꞌo, uruꞌo nii zaamata õparadan.” \p \v 38 Pilate kian uꞌati, “Kanom mooko mishiꞌo nii?” Udaunaꞌan Pilate koditan koshan Jewnao idaꞌati, naꞌiki ukian ĩꞌati, “Aonaa kanom dikaudaꞌo nii arawu shaꞌapatanuꞌu, õkaboota-kinaa nii uruu oiaꞌo diꞌiti. \v 39 Mazan ipai wunu Passover Kamoon dono õkodita-kidauzo nii unao aipan kawanaꞌati baudaꞌapa taraapa-kariwai pidan. Ukauꞌan, turuu õmuudan unao aipan ati, Jewnao naobanaa king kii-kizaiz?” ukian ĩꞌati. \p \v 40 Uruꞌu naa ĩkadakoꞌokan diiwaꞌo idaꞌan, naꞌiki ĩkian uꞌati, “Aonaa arawu maniꞌi! Mazan waaiapan Barabbas paꞌan!” Aizii Barabbas uruu antamiki. \c 19 \s1 Pilate kashaapa Jesus zowii-kao \p \v 1 Uruꞌu naa Pilate dyuudan soldyaanao baꞌizian tuukii Jesus. \v 2 Soldyaanao tinokan kaiwada-karu, uruu idiꞌi naa ĩkakowamtan uruu. Udaunaꞌan ĩkakamichantan uruu, wuzaꞌo kamicha idi,\f + \fr 19:2 \fq wuzaꞌo kamicha: \ft naobanai kamichan kaduz wuruꞌu naꞌapaꞌoraz uwuzan.\f* \v 3 naꞌiki uruꞌu naa ĩwaꞌatiꞌanpan uꞌidaꞌati, ĩtaꞌiiꞌanpan uruu paawun baara ati, naꞌiki ĩkian uꞌati, “Pugaru King, umanawunuꞌo Jewnao naobanaa!” \p \v 4 Pilate koditan koshan, Jewnao kasabaꞌukinapa-kizi iti naꞌiki ukian ĩꞌati, “Aushaa uabata! Aizii õkodita-kidan niꞌi naa uruu unao idaꞌati, mazan õaipan uaitapan kaimanaiman, aonaa kanom õikodan oiaꞌo nii ushaꞌapatan.” \v 5 Uruꞌu naa Jesus kodita-kida-kao, umorokodapa wuruꞌu kowamaiz kaiwada-karu idiꞌoraz utoma-kao, naꞌiki wuzaꞌoraz kamicha. Uruꞌu naa Pilate kian ĩꞌati, “Aizii, diꞌi naa wuruꞌu pidanaz!” \p \v 6 Aizii, faadaanao zowaunaanao, naꞌiki watchmantapainao tukapaꞌakan naa uruu, sariapa ĩkadakon diiwaꞌo idaꞌan, “Marii utauka-kao cross diꞌiti! Marii utauka-kao cross diꞌiti!” \p Naꞌiki Pilate kian ĩꞌati, “Unaꞌakaꞌa naa uruu, utauka kiziꞌi naazu cross diꞌiti. Õgaru, aonaa kanom õikodan oiaꞌo nii ushaꞌapatan.” \p \v 7 Jewnao kian uꞌati, “Waunao, kainaꞌa wakakinaorinaa, pidan naꞌapaꞌo marii uzowii-kao, udakotinpan idi Tominkaru Dani nii.” \p \v 8 Aizii Pilate abatan idi naꞌapam Jewnao kian, tuukii utarian. \v 9 Udaunaꞌan umorota-kidan koshan Jesus Romannao dapunaa iti. Naꞌiaꞌa naa upishaan uruu, “Naꞌikim san mooko pugaru?” ukian uꞌati. Mazan aonaa Jesus dakoꞌatin uparadan. \v 10 Aizii Pilate kian uꞌati, “Kanom nii aonaa pudakoꞌatin õparadan? Õgaru, turuu õkazannaatan pugaru puzowii-kao ai, naꞌiki turuu õtauka-kidan pugaru cross diꞌiti.” \p \v 11 Jesus kian uꞌati, “Aonaa turuu pushaꞌapata-kidan õgaru, soo Tominkaru taapadan an. Ukauꞌan, wuruꞌu pidan naꞌaka-kidaꞌoraz õgaru puꞌidaꞌati, powaꞌaꞌo zii manawun ushaꞌapatan oiaꞌo puꞌai.” \p \v 12 Pilate abatan idi naꞌapam ukian, utiwaan padamata naꞌapam pakazannaatan uruu. Mazan Jewnao kadakon uꞌati, “Pukazannaatan an uruu, aonaa Caesar paonaru mani wuruꞌu pugaruz! Pidan dakotinpaꞌo king nii, Caesar taruba wuruꞌu uruuz!” \p \v 13 Pilate abatan idi naꞌapam Jewnao kian, uruꞌu naa ukodita-kidan koshan Jesus ĩꞌidaꞌati, naꞌiki uruu daunaꞌan usakanatan pakootoopauzo-kizi tabai idaꞌa,\f + \fr 19:13 \fq tabai: \ft naobanainao sakanatauzo-kizi ĩkootoopan dono. (Pilate sakanatan naꞌa, udiꞌitapan panaadon powaꞌa zii naꞌapam nii pashaꞌapatan Jesus.)\f* panibazoo diꞌii, Kuba Baara\f + \fr 19:13 \fq Kuba Baara: \ft panibazoo, kuba idiꞌo utoma-kao.\f* kiaꞌoraz udakota-kao. (Gabbatha, kiaꞌo udakota-kao Hebrew idaꞌan.) \v 14 Aizii uruu dono maonapaꞌa naa sakitapa kamoo, naꞌiki uruu dono minziiwatin-karu kamoo\f + \fr 19:14 \fq minziiwatin-karu kamoo: \ft Uruu donoꞌo Jewnao minziiwatauzon panikan niꞌo Passover Kamoon dono. Wachuupunin, kamoo tipitaꞌakan daunaꞌan, ĩnikauzonuzu.\f* wuruꞌu Passover dauꞌati. \p Uruꞌu naa Pilate kian Jewnao ati, “Diꞌi naa unaobanaa king!” \p \v 15 Uruꞌu naa ĩkadakoꞌokan, “Marii uzowii-kao! Marii uzowii-kao! Marii utauka-kao cross diꞌiti!” ĩkian. \p Naꞌiki Pilate kian ĩꞌati, “Uaiapa mooko õtauka-kidan unaobanaa king cross diꞌiti?” \p Aizii faadaanao zowaunaanao kian uꞌati, “Soo Caesar, uruu baudaꞌapa wanaobanaa king!” \p \v 16 Uruꞌu naa Pilate taan Jesus ĩꞌati, marii kiziꞌi naa soldyaanao taukan uruu cross diꞌiti. \s1 Jesus tauka-kao cross diꞌiti \r (Matthew 27:32-44; Mark 15:21-32; Luke 23:26-43) \p Uruꞌu naa soldyaanao naꞌakaꞌakan naa Jesus, \v 17 Ukodita-kida-kao donoi iki uwaodatapaꞌa naa pacrossannaa, naꞌiki unaꞌaka-kao Pidan-Zowau-Niwaꞌuz-naawa kiaꞌo amazada dakota-kao diꞌiti. (Golgotha, kiaꞌo udakota-kao Hebrew idaꞌan.) \v 18 Naꞌiaꞌa naa ĩtaukan Jesus cross diꞌiti. Naꞌiki dyaꞌutam pidannao tauka-kao udazabaꞌa, baꞌoran cross kida diꞌiti. Baudaꞌapa tauka-kao udiwaꞌora antanapu, baꞌoran tauka-kao uwashabaron antanapu. \v 19 Pilate saada-kidanii Jesus dauaꞌo paranka daaraꞌa, naꞌiki utauka-kidanuzu cross paawaꞌa, doko atanapa Jesus zowau ai. “Jesus, Nazareth San, uruu King, Jewnao ati,” kiaꞌo wuruꞌu saada-kariwaiz. \v 20 Iriba pidannao aitaan wuruꞌu saada-kariwaiz, umaonapan idi donoi ati. Wuruꞌu usaada-kaoaz idikinaudaꞌuꞌo parada-karu idaꞌanaꞌo, Hebrew idaꞌan, Latin idaꞌan, naꞌiki Greek idaꞌan. \v 21 Jewnao faadaannao zowaunaanao kian Pilate ati, “Aonaa pusaadaꞌanaꞌa, ‘uruu King, Jewnao ati’ kii; mazan pusaada kaikapaꞌa: ‘Diꞌoraꞌa pidan kian, Õgaru King, Jewnao ati’ kii paꞌan.” \p \v 22 Mazan Pilate kian ĩꞌati, “Kanom õsaadanii, aonaa turuu upanaꞌadan.” \p \v 23 Aizii soldyaanao taukan daunaꞌan Jesus cross diꞌiti, ĩzaamataꞌakan naa ukamichan naꞌiki ĩbuutanuzu paminaꞌutamkida, soldyaanao zaamata kizi pakawanaꞌati kida. Ĩzaamata kapam ushooton zaꞌabaꞌi; aizii uruu toma-kao aonaa naꞌiam ukanotinpan. \v 24 Aizii ĩkian paꞌatiaaka, “Diꞌoraꞌa shooto, aonaa washushuudaꞌanaꞌa. Wamakinaotin aka, watukapa kizi kanomaꞌo nii zaamata paꞌanazu.” Ĩshaꞌapatanuz aimaakan naꞌapa, saada-kariwaiz Tominkaru Paradan mishiin-kinaa niꞌo wuruꞌu: \q1 “Ĩbuutan õkamichan kida pakawanaꞌati \q2 naꞌiki ĩmakinaotinaꞌakan õshooton dikin ii.”\f + \fr 19:24 \ft Psalm 22:18\f* \m Naꞌapa soldyaanao shaꞌapatan aimaakan. \p \v 25 Naꞌiaꞌo Jesus crossannaa dazaba ii, udaro kadishitapan paꞌinaozo tuma. Naꞌiaꞌo kapam ĩtuma Clopas daiaro Mary, naꞌiki Mary Magdala sanaabaz. \v 26 Jesus tukapan padaro, naꞌiki umarainpaniaz patominapa-kidanii kadishitapan odazabaꞌa. Ukian padaro ati, “Pudani niꞌi naa uruu!” \p \v 27 Udaunaꞌan ukian patominapa-kidani ati, “Pudaro niꞌi naa oroo!” Naꞌikiꞌoraꞌa naa utaapan oroo. \s1 Jesus mawakan \r (Matthew 27:45-56; Mark 15:33-41; Luke 23:44-49) \p \v 28 Jesus aitapan idi ipaiꞌi naa pashaꞌapatan wuruꞌu Tominkaru aipaniaz pashaꞌapatan; saada-kariwaiz Tominkaru Paradan mishiin-kinaa nii, ukian, “Õmaradako.” \p \v 29 Aizii uruu dono naꞌaꞌo boon zoꞌo pasaata-kariwai kibiaꞌo riwunii. Uruu baoko iti ĩdamotan sponge, naꞌiki ĩsawadanuz Jesus dako iti, hyssop kadunaa saba idaꞌan. \v 30 Usoosokanuzu naꞌiki ukian, “Aizii ipaiꞌi naa õshaꞌapatinan!” Aizii unaꞌapaꞌakan daunaꞌan, uruꞌu naa usawiki-kidaꞌakan pazowau, naꞌiki umanizowantaꞌakan naa. \s1 Jesus araduꞌu dakata-kao \p \v 31 Aizii Jewnao zowaunaanao, aonaa ĩaipan tauka-kariwainao naꞌian cross paawa ii atii kamoo tipitan diꞌiti, ushaꞌapanum kauꞌan uruu diꞌiki Sookapa-karu Kamoo sakadinan. Naꞌiki umanawunuꞌo Sookapa-karu Kamoo, Passover Kamoon wuruꞌu udonoꞌoraz. Uruu idi ĩpishaan Pilate marii kizi udyuudan cross paawa iainao tabaꞌu kida ramita-kao ĩmawaka kizi kadiman, uruu daunaꞌan turuu kizi ĩnanaa kida toka-kida-kao. \v 32 Uruꞌu naa soldyaanao makon, naꞌiki ĩramitaꞌakan naa Jesus dazaba ainao ĩtauka-kao tabaꞌu kida. \v 33 Mazan ĩkaawan Jesus idaꞌati ĩtukapan uruu mawakaꞌa naa, uruu idi aonaa ĩramitan utabaꞌu. \v 34 Mazan baudaꞌapa soldyaa dakataꞌakan uruu paaraduꞌu ati dimanaꞌo pachipararin idi, sariapa izai naꞌiki wunu shootaꞌakan udakata-kizinao iki. \v 35 (Pidan tukapaꞌoraz kaikapaꞌo shaꞌapan, uruu wuruꞌu kakuwaapaꞌoraz. Ukauꞌan turuu ukuwaa mishida-kao. Ukowaadan wuruꞌu mishiꞌoraz kuwai turuu kizi unao mishidan kapam.) \v 36 Diꞌoraꞌa aimaakan kida shaꞌapan, saada-kariwaiz Tominkaru Paradan mishiin-kinaa niꞌo wuruꞌu: “Aonaꞌo nii baudaꞌapa uniwaꞌuz ramita-kao,” kiaꞌoraz usaadinpan. \v 37 Naꞌiki kainaꞌa koshan saada-kariwai Tominkaru Paradan idaꞌa kaikapaꞌoraꞌa: “Pidannao awunuupan nii padakatanii diꞌiti,” kii. \s1 Jesus dida-kao dauaꞌo \r (Matthew 27:57-61; Mark 15:42-47; Luke 23:50-56) \p \v 38 Aizii naꞌapa kidaꞌo shaꞌapan daunaꞌan, Joseph, Arimathea san pishaan naa Pilate Jesus nanaa dauꞌati, turuu kizi unaꞌakanuzu naꞌiki udida-kiziꞌi naazu. (Wuruꞌu Joseph, uruu mishidaꞌo Jesus, mazan aonaa ukowaadan baꞌoran pidan ati, utarian idi Jewnao zowaunaanao ai.) “Turuu punaꞌakanuzu,” Pilate kian daunaꞌan uꞌati; uruꞌu naa umakon naꞌiki unaꞌakan naa Jesus nanaa. \v 39 Aizii, Nicodemus, tawuruꞌu makonkauzoz aiwakaꞌan Jesus diꞌii, uruu kapam mako Joseph tuma. Unaꞌaka 30 kilogram kasarai,\f + \fr 19:39 \fq kasarai: \ft pidan mawakaꞌo kasarannaa.\f* myrrh naꞌiki aloes idiꞌo ukawikiꞌita-kao. \v 40 Ĩnaouꞌu naa naꞌaka Jesus nanaa naꞌiki ĩpapidan naaz barakaꞌo kamicha mada\f + \fr 19:40 \fq kamicha mada: \ft linen kiaꞌo udakota-kao, kawinipinaꞌo. Uruu idiꞌo Jewnao watudauzon pidan mawakaꞌo.\f* kasarai-tinpaꞌo idi. Naꞌapaꞌo Jewnao saabauzon mawakaꞌo, unaꞌaka-kao uaꞌii baaranai iti. \v 41 Aizii, Jesus zowii-kizinao ii kainaꞌaꞌo daꞌi paoribai baawu. Naꞌiki kainaꞌaꞌo naꞌa paꞌinaꞌo kichada-kariwai baaranai, aonaꞌo zii ukaiwauzo-kao. \v 42 Jewnao minziiwauzon idi Passover Kamoon dauꞌati uruu dono, naꞌiki baaranai kainaꞌan idi naꞌii, naꞌiaꞌa naa ĩpaidaꞌakan Jesus nanaa. \c 20 \s1 Jesus kadishitan pamawaka-kizi iki \r (Matthew 28:1-8; Mark 16:1-8; Luke 24:1-12) \p \v 1 Ishawaka zii amazada Sunday chaapiꞌiki, Mary Magdala sanaabaz kaawaꞌakan naa Jesus baaranaa ati. Otukapa zikadaꞌaka-kaoaꞌa naa kuba baaranai tarataꞌaka-kinaoaz. \v 2 Uruꞌu naa odimaꞌakan, okowaadaꞌanan Simon Peter naꞌiki Jesus marainpaniaz patominapa-kidanii ati. Okian ĩꞌati, “Naꞌaka-kaoaꞌa naa wanaobanaa nanaa pabaaranaa iki, aizii aonaa waaitapan naꞌiam naa ĩshaꞌapatanuzu!” \p \v 3 Uruꞌu naa Peter naꞌiki baꞌoran Jesus tominapa-kidaniaz makon, ĩtukapaꞌanan Jesus baaranaa. \v 4 Baokopa dyaꞌutam ĩdyaun dimapa ĩmakon naꞌiti. Mazan wuruꞌu baꞌoraniz, ukadimandinaꞌakan naa naꞌiki ukiwiitaꞌakan Peter ai, ukauꞌan kiwiin ukaawan Peter ai baaranai iti. \v 5 Udawukan, uawunuutaa-kidan kaꞌunaru nazo iti, utukapa mawakaꞌo watuu-kinao kamicha mada unazo ii; mazan aonaa umorotan naꞌiti. \v 6 Mazan Simon Peter kaawaꞌakan udawuꞌati, sariapa umorotanaakan unazo iti. Utukapa wuruꞌu nanai watuu-kinaoaz kida kamicha mada naꞌii, \v 7 naꞌiki utukapa kapam wuruꞌu kamichaz Jesus zowau watuu-kinaoaz. Pakawan uwatudinpan naꞌiki panaꞌitinapu wuru aiaꞌa baꞌoran kamicha mada kidaz. \v 8 Udaunaꞌan, tominapa-kida-kariwai, kiwiiniꞌoraz ukaawan baaranai ati, umorotan naa kapam kaꞌunaru nazo iti. Ukauꞌan utukapa naꞌiki umishida. \v 9 (Uruu dono aonaa zii ĩaitapan naꞌapaꞌoram saada-kariwaiz Tominkaru Paradan idaꞌaꞌoraz, kadishitaꞌo nii uruu pamawaka-kizi iki, kiaꞌoraz.) \s1 Jesus aidinan Mary // Magdala sanaaba ati \r (Matthew 28:9-10; Mark 16:9-11) \p \v 10 Uruu daunaꞌan ĩkiwan naa powaa iti pamashaapa-kizi iti, wuruꞌu tominapa-kida-kariwainaouz. \v 11 Mazan Mary, onaꞌian zii okadishitapan, ozaadinan Jesus baaranaa ii. Pazaadan puꞌu, odawukan naꞌiki omorota-kidan pazowau kaꞌunaru iti, oawunuutaa-kidan unazoo. \v 12 Otukapa dyaꞌutam angelnao naꞌii, baraka kidaꞌo ĩkamichan. Ĩsakanatapan Jesus nanaa-daunuz idaꞌa. Baudaꞌapaꞌo sakanatapan uzowau antanapu, naꞌiki baꞌoran sakanatapan ukidiba antanapu. \v 13 Ĩkian Mary ati, “Kandii nii puzaadinan?” \p Okian ĩꞌati, “Ĩnaꞌakan idi õNaobanaa diꞌikiꞌi, aizii aonaa õaitapan naꞌiam naa ĩshaꞌapatanuzu!” \p \v 14 Oparadaꞌakan daunaꞌan, okiwa-kiwaaꞌakan padikin iti, otukapa pidan padazabaꞌa. Jesus padamata wuruꞌu kadishitapaꞌoraz, mazan aonaa oaitapanuzu. \v 15 Jesus kian oꞌati, “Kandii nii puzaadinan? Kanom pudawatapan?” \p Ozauda-kidan saabaapauzo paoribai baawu wuruꞌu uruuz. Okian uꞌati, “Pugarun an wuruꞌu zikadaꞌoraz uruu diꞌikiꞌi, pukowaada õꞌati naꞌiam pushaꞌapatanuzu, õnanaka kizi uruu powaa ati.” \p \v 16 Upuꞌaꞌa naa Jesus dakotan oꞌuu, “Mary!” ukian oꞌati. \p Uruꞌu naa otanawatinaꞌakan uꞌidaꞌati, naꞌiki okian uꞌati, “Rabboni!” (Hebrew idaꞌan, “Tiichaa,” kiaꞌo wuruꞌu.) \p \v 17 Jesus kian oꞌati, “Manaꞌa puzaamatinaꞌanaꞌa õꞌidaꞌati, ushaꞌapanum kauꞌan aonaa zii õkiwan õdaru diꞌiti. Mazan pumako õꞌinawuzunao diꞌiti, pukowaadaꞌan õparadan ĩꞌati. Pukii ĩꞌati, ‘Õkiwan naa õDaru naꞌiki õTominkarun diꞌiti wuruꞌu. Uruu ĩDaru naꞌiki ĩTominkarun kapam.’” \p \v 18 Uruꞌu naa Mary Magdala sanaaba makon Jesus tominapa-kidaniinao diꞌiti naꞌiki okowaadan naa ĩꞌati patukapan Naobanai, naꞌiki okowaadan naa ĩꞌati naꞌapam ukian. \s1 Jesus aidinan // patominapa-kidaniinao ati \r (Matthew 28:16-20; Mark 16:14-18; Luke 24:36-49) \p \v 19 Uruu Sunday wachuupunin, Jesus tominapa-kidaniinao baokopatinan kabaun nazo ii. Ĩtarian idi Jewnao zowaunaanao ai ipai ĩdadaradapan paniinom kida. Mashaꞌapakiaka Jesus aidinan ĩbii ii, naꞌiki ukian ĩꞌati, “Kaiman utaapa unyukunuu.” \v 20 Uparadan daunaꞌan naꞌapa, utukapa-kidan ĩꞌati potopotori daunizi pakaꞌu kida idaꞌaꞌo, naꞌiki paaraduꞌu dakata-kizinao. Ĩtukapan idi wuruꞌu Naobanaiz, tuukii, tuukii utominapa-kidaniinao konaukian. \v 21 Udaunaꞌan Jesus kian ĩꞌati koshan, “Kaiman utaapa unyukunuu. Õdaru dyuudan kawan õgaru imiꞌi baara ati, ukauꞌan naꞌapa õdyuudan kapam unao amazada kawanaꞌati.” \v 22 Uipaian daunaꞌan paparadan, upootan panizowan ĩꞌidaꞌati naꞌiki ukian ĩꞌati, “Õtaan Kaimanaꞌo Doronaa uꞌati. \v 23 Ukauꞌan turuu ukian pidan ati, ‘Marinaꞌata-kaoaꞌa naa uꞌoian,’ Tominkaru marinaꞌataꞌakaniꞌi naa kapam wuruꞌu pidan oianuz. Aonaan an umarinaꞌatan pidan oian, aonaꞌo nii Tominkaru marinaꞌatan kapamazu.” \s1 Jesus aidinan Thomas ati \p \v 24 Thomas (Shamaan kiaꞌo baꞌoran uꞌuu), uruu kapam 12, Jesus tominapa-kidanii bii ikiꞌo, aonaꞌo uruu nii ĩtuma Jesus aidinan dono ĩꞌati. \v 25 Ĩkian uꞌati, “Watukapanii Naobanai!” \p Thomas kian ĩꞌati, “Aonaꞌo nii õmishidan utukapan Naobanai, soo õtukapan an zii potopotori daunizi ukaꞌu kida idaꞌa, naꞌiki õshakadan an zii õkaꞌu shuwu naꞌiti, naꞌiki õshakadan an zii õkaꞌu uaraduꞌu dakata-kizinao shaawa iti.” \p \v 26 Baudaꞌapa soondii daunaꞌan, baokopaꞌo koshan Jesus tominapa-kidaniinao kabaun nazo ii. Uruu dono, naꞌaꞌa Thomas ĩtuma. Paniinom kida dadaradinpan puꞌu padamata, Jesus naꞌiaꞌa naa uaidinan ĩbii ii. Ukian ĩꞌati, “Kaiman utaapa unyukunuu.” \v 27 Udaunaꞌan ukian Thomas ati, “Putukapa potopotori daunizi õkaꞌu kida idaꞌa, putaa pukaꞌu shuwu naꞌati; pushakada pukaꞌu õaraduꞌu dakata-kizinao shaawa iti. Aonaꞌa naa pumamishidakaꞌanaꞌa, mazan pumishidapaꞌa naa paꞌan!” \p \v 28 Thomas kian uꞌati, “Pugaru õNaobanaa naꞌiki õTominkarun!” \p \v 29 Jesus kian uꞌati, “Thomas, pumishida aizii, putukapan idi õgaru? Konaukiaꞌo manawun pidan mishidaꞌoraz pamatukapakan puꞌu.” \s1 Kanom niꞌo diꞌoraꞌa Kaarita // Saada-kao \p \v 30 Jesus shaꞌapatanii iriba umanawun kidaꞌo aimaakan patominapa-kidaniinao awun zaꞌa, aonaa usaadinpan diꞌoraꞌa kaarita idaꞌa. \v 31 Mazan diꞌoraꞌa saada-kao, turuu kizi unao mishidan Jesus, uruu wuruꞌu Christ, Tominkaru Dani; naꞌiki uruu maꞌozakan idaꞌanaꞌo nii unao kakupan, umishidan idaꞌan uruu. \c 21 \s1 Jesus aidinan Galilee Baara ii patominapa-kidaniinao ati \p \v 1 Aizii uruu daunaꞌan, Jesus aidinan koshan patominapa-kidaniinao ati Tiberius Karishiiz\f + \fr 21:1 \fq Tiberius Karishiiz: \ft Galilee Karishiiz kiaꞌo kapam udakota-kao.\f* danoma ii. Kaikapa aizii uaidinan ĩꞌatiꞌi. \v 2 Aizii 7 utominapa-kidaniinao baokopaꞌo udono: Simon Peter, Thomas (Shamaan kiaꞌoraz baꞌoran uꞌuu), Nathanael (Galilee Baara iaꞌo Cana sanaz), Zebedee dainao, naꞌiki dyaꞌutam baꞌorainao Jesus tominapa-kidaniinao. \v 3 Simon Peter kian ĩꞌati, “Õmakoꞌozon wuruꞌu, õsairoopaꞌanan.” \p Ĩkian uꞌati, “Wamakon nii putuma.” Uruꞌu naa ĩmakon utuma kanawa zoꞌan; mazan uruu aiwakaꞌan aonaa kanom ĩsairotan. \p \v 4 Chaapiꞌiki, kamoo koditan uaꞌii, naꞌiaꞌa naa Jesus kadishitapan unaawa ii, wunu danomaꞌa. Mazan utominapa-kidaniinao aonaa ĩaitapan Jesus wuruꞌu kadishitapaꞌoraz. \v 5 Jesus kian ĩꞌati, “Õpaonarunao, usairota kopau?” \p Ĩkian uꞌati, “Aonaa kanom wasairotan.” \p \v 6 Mazan Jesus kian ĩꞌati, “Ukaboota usairon ukanawan diwaꞌora antanapu, usairotan nii kopau.” Uruꞌu naa ĩkabootan pasairon, ĩsairota iriba, iriba kopau. Naꞌiki aonaꞌa naa ĩkaꞌiitan pasawatan pasairon kanawa zoꞌati. \p \v 7 Aizii Jesus tominapa-kidaniaz, tawuruꞌu umarainpaniaz, ukian Peter ati, “Naobanai uruu!” Simon Peter abatan idi Naobanai uruu kii-karu, sariapa umorokadaꞌakan pakamichan (unarakadaꞌakanii pakamichan pasairoopan idi), naꞌiki uzakaꞌutaꞌakan naa wunu baoko iti, umakoꞌozon idi kadiman Jesus diꞌiti. \v 8 Baꞌorainao utumainao kanawa idaꞌan zii ĩwaꞌatin, ĩkozootapaanan pasairon paidaꞌoraz kopau idi. Aonaa munapoꞌoraꞌa naa mani ĩdyaun wuruꞌu wunu danoma ai, 100 meters mani umunapon. \v 9 Ĩmaaratinan donoꞌo naa, ĩtukapa wiziꞌiꞌo tikazi tiriizi naꞌii naꞌiki kainaꞌa upaawaꞌa kopau kazimata-kariwai, naꞌiki kainaꞌa bread udazabaꞌa. \v 10 Jesus kian ĩꞌati, “Unaꞌaka daꞌatiꞌi naꞌapaudaꞌum karikaonan kopau, aiziꞌoraz uzaamataꞌakan.” \p \v 11 Simon Peter kiwaꞌakan powaa iti, naꞌiki upaidinan kanawa zoꞌiti. Uruꞌu naa ukaminkaꞌutan pairibannao kozootan sairo unaawa ati. Paida wuruꞌu sairoz kopau tuꞌuz kida idi, 153 ipaiꞌikaꞌo sairota-kariwai kopau: mazan sairo aonaa udadoobiꞌiinan, kopau iriban puꞌu padamata. \v 12 Jesus kian ĩꞌati, “Waaroopaꞌa naa.” Aonaa naꞌiaꞌoram utominapa-kidaniinao papishaanuzu kanom uruu. Ushaꞌapanum kauꞌan ĩaitapa kaimanaiman Naobanai Jesus wuruꞌu. \v 13 Jesus zaamatan bread naꞌiki uruꞌu naa utaabiꞌian ĩkawanaꞌatiz; kopau naꞌapa kapam utaan ĩkawanaꞌati. \p \v 14 Ukauꞌan, idikinautan naa aizii wuruꞌu Jesus aidinanuz patominapa-kidaniinao ati, pakadishitan daunaꞌan mawaka-karu diꞌiki. \s1 Jesus pishaan Peter \p \v 15 Aizii ĩaroopan daunaꞌan, Jesus kian Simon Peter ati, “Simon, John dani, mishiꞌo pumarainpan õgaru powaꞌa zii wunao aiꞌi?” \p Peter kian uꞌati, “Oo, Naobanai; puaitapanii õmarainpan pugaru.” \p Jesus kian uꞌati, “Puawunuutapa õpidanannao, naꞌapa kaznizo dainao awunuutapa-kao kawan.” \p \v 16 Powaꞌa koshan Jesus kian uꞌati, “Simon, John dani, mishiꞌo pumarainpan õgaru?” \p Peter kian uꞌati, “Oo, Naobanai; puaitapanii õmarainpan pugaru.” \p Jesus kian uꞌati, “Putaapa õpidanannao, naꞌapa kaznizonao taapa-kao kawan.” \p \v 17 Aizii idikinautan naa Jesus pishaan Peter, “Simon, John dani, mishiꞌo pumarainpan õgaru?” \p Sariapa Peter nyukunuu kashaꞌoran, Jesus pishaan idi paugaru idikinauꞌu naa manawun, “Mishiꞌo pumarainpan õgaru?” kii. \p Ukauꞌan Peter kian uꞌati, “Naobanai, pugaru puaitapanii ipai aimaakan; puaitapanii õmarainpan pugaru!” \p Jesus kian uꞌati, “Puawunuutapa õpidanannao, naꞌapa kaznizonao awunuutapa-kao kawan. \v 18 Mishiꞌo kaiwuruꞌu õkianuz: Pupaꞌinan dono zii puaipan ati puminziiwauzon, naꞌiki pumakon pumakoꞌozoo-kizi iti; mazan putunarunaoun donoꞌo naa, pusawadan nii pukaꞌu naꞌiki baꞌoran pidannaouꞌo nii minziiwa-kida pugaru naꞌiki punaꞌaka-kao nii, aonaa pumakoꞌozoo-kizi iti mani.” \v 19 (Jesus paradanuz naꞌapa, ukainaabatan naꞌapam nii Peter mawakan. Naꞌiki naꞌapaꞌo idaꞌanaꞌo nii uaida-kidan Tominkaru umanawunun.) Udaunaꞌan Jesus kian uꞌati, “Pudaꞌan õgaru!” \p \v 20 Peter awunuuankan powaꞌa iti, utukapa Jesus tominapa-kidanii umarainpaniaz waꞌatin ĩdawuꞌati. (Uruu tawuruꞌu sakanatapaꞌoraz Jesus dazabaꞌa aroapa-karu dono, Passover Kamoon donoꞌoraz, pishaaꞌoraz Jesus kaikapaꞌa: “Naobanai, kanomaꞌo nii mooko manawun wuruꞌu kaakapaꞌo niꞌoraz pugaru putarubanao ati?”) \v 21 Peter tukapan idi uwaꞌatin, uruꞌu naa upishaan Jesus, “Naobanai, arawu maniꞌi, naꞌapam nii ushaꞌapata-kao?” \p \v 22 Jesus kian uꞌati, “Naꞌapa dii puꞌati õaipan an ukakupan zii atii õkaawan powaa ati? Pugaru, pudaꞌan õgaru!” \v 23 Naꞌikiꞌi naa parada-karu iribainan mishidainao kawanaꞌati, naꞌiki ĩabatan ukowaada-kao aonaꞌo nii umawakauzon, wuruꞌu utominapa-kidaniaz. Mazan, “aonaꞌo nii umawakauzon,” aonaa Jesus kian udauꞌati. Mazan, “Naꞌapa dii puꞌati õaipan an ukakupan zii atii õkaawan powaa ati?” kiaꞌo ukian. \p \v 24 Wuruꞌu Jesus tominapa-kidaniaz, uruꞌu naa kakuwaapaꞌoraz diꞌoraꞌa aimaakan kida dauꞌaꞌa, naꞌiki uruu kapam saadaꞌoraz diꞌoraꞌa kaarita. Naꞌiki waaitapa mishiꞌo wuruꞌu ukuwaa kidaz. \p \v 25 Kainaꞌa iriba baꞌoran kida aimaakan Jesus shaꞌapatanii, aonaa usaada-kao. Usaada-kao an mani ipai daunuudaꞌu, aonaa mani udauaꞌo saada-kariwai kida kaarita wiizi nii diꞌoraꞌa amazada idaꞌaꞌa.