\id 1PE NT0074.1P Waffa N.T. Revision - Stringer 10-Sep-87 \h 1 Petorooso \toc1 Petoroosoono aa tauraa yanaa aavaa fafaara reeravai \toc2 1 Petorooso \mt1 Petoroosoono aa tauraa yanaa aavaa \mt1 fafaara reeravai \ib \ip \it Aa tauraa yanaa aavaa Petoroosoono Anutuuqo ariiniee kiaa mmataama kioo gioonna kiaapu vaa ausa hanigiooya Asiaa mmataivau vida raubiriima kiooyani Petorooso fafaara reeravai. Aa yanaa aavaa roo oyaivo ataama vaivai. Petorooso gioonna kiaapuuyaata yamayamaa kuaivaa tioo Yisuunnara kutaavaivee kiaivaara mmuaararaiyauvo iyasi nninaraiyauvaara iya kiaa mmiravai. Ivo iya tunoo: Yisuu Kirisiinna mmayaaya yoketaivaata ivo putuuvo diitoo Anutuuqaasi vuuvo kava tiinaraivaara faannakiateeraivaaraatama fafaara reeravaivee. \it* \c 1 \p \v 1 Na Petorooso Yisuu Kirisiinna kua varee nuaira aposoroo vaidivoono aa kua aavaa fafaarakiaunoo. \p Anutuuqo mmataama kioo gioonna kiaapuuya ngiari voopinnaiya mmataivau vida raubiriida variaiyani na aa kua aavaa kiauko fafaarainoo. Na Podoo ivakiraatama Garatiaa ivakiraata Kapatokiaa ivakiraatama Asiaa ivakiraata Bituniaa ivakiraatama aa kua aavaa kiauko fafaarainoo. \v 2 Ti Koova Anutuuqo tauraa ngiiiyara yaata utuoo ariiniee kiaa ngii mmataama kieeravai. Mmataama kiooduu inna Mmannasaivo ngiiiki varuduu ngia innani yoketaa tuanaaya variravai. Ngia Yisuu Kirisiinna kuaivaa rikiada iikiaaraivaaraatama ivo ari kiauvaadiri ngii mminnamminnaa maisaiyauvaa rugaanaraivaaraatama Anutuuqo ariiniee kiaa ngii mmataama kieeravai. \p Ivo kati ngiiiyara yoketaama yaata utuoo ari ausa nuufaivaa ngii mino pinaavai nnaasu vakiaiveeraivaara na yaata utuaunoo. \s1 Ta tupatupaa variraivaara faannaida variaunnanoo \p \v 3 Anutuuqo ti Udaanga Yisuu Kirisiinna Koovavee. Kii ta innara yoketaavee kiaaravee. Iva Yisuu Kirisiinna tuduu putuuvakidiri diitoovaaraida aanna makee ta karaasa variraivaa varaunnanoo. Ivo tiiyara pinaama boo tuuvaara itaama iiravai. Ta ivaaraida aanna makee tupatupaa variraivaara faannaida variaunnanoo. \v 4 Anutuuqoono ari gioonna kiaapuuyani varira yoketaa ari vookaraiyauvaa vaa teerama yapa kiaivaaraida ta faannaida variaunnanoo. Iva ngiau aapu tiini teerama yapa kiaiyauvo hama tatokoo raubiriinno hama aasannainno maisaivai. \v 5 Ngia Anutuuqaara kutaavaivee kiaavo too ivo ari yaagueeqaivaadiri ngii hanuaa kiaikiai ngia yoketaama varia rada vidada teekio fai yoketaama variraivo kooyaa vaino rikioo ivo ngii vitoo ivau ngii yapaanaravai. Vaa ivo yoketaama variraivaa ngiiini teerama kiaivo fai suai nnaagiai ngiau mmata taikeera suaivaki fai kooyaa vainaravaivee. \p \v 6 Ivaaraida sirigaida variatee. Fai mmuaararaivo ngiiisi vainai sa ivaara yaata utuatee. Mo vara ngiiisi vainarannee? Vara hama ngiiisi vainarannee? Fai vainno kiisa suai nnaasu fai mmuaararai ari vookara ari vookaraiyauvo ngiiisi vainai teedaata sirigaida variatee. \v 7 Ngia Anutuuqaara yaagueeqama kutaavaivee kiaivaa kaanaa yoketaivo kooyaa vakiaiveeraivaara mmuaararaivo ngiiisi vainaravai. Mmatayaa diaa vaidiiya sikau mmannaammannai gooraiyauvaara kaayauma mmuduuya ruaiyauvo aikiooma fai raubiriinno taikaanaravai. Ngia Anutuuqaara kutaavaivee kiaivoono pinaa yoketaavai vainno gooraivaa yaataraivaivee. Vaidiiya gooraivaa varada ikiayaa kiaavo too ikiaivo taikio too goora tuanaivo rupi nuunama vaineema mmoori mmuaararaivo ikia roosiima ngiiisi nninai teedaata ngia mmannammanna Anutuuqaara kutaavaivee kiaa kiada fai yoketaama variaaravai. Ngia itaama iikiokio Anutuuqo tino Yisuu Kirisiiva kooyaa tiinara suaivaki Anutuuqo ngiiiyara yoketaayavee tioo ngii nnutuuyauvaa ngiau aapu yapa kinai ngia yoketaama ari vookaraama variaaravai. \v 8 Ngia hama ngiingii avuuyauvaadiri Yisuu Kirisiinna teerama kiada ngia kati innara mmuduuya ruaanoo. Ngia aanna makee hama inna taivaara hama yaata utiraida innara kutaavaivee kiaanoo. Ivaaraida ngii ausa mmuduuyaiyauvo pinaama ari vookaraama yoketaikiai sirigakiaavai. Ngia itaama sirigakiaivaara hama ngia ivaara kua kiaaraivootainoo. \v 9 Ngia itaama Anutuuqaara kutaavaivee kiaivaara ivo irisaivaa ngii vitoo yoketaivau ngii yapa kiaivo ngiiisi vainoo. \p \v 10 Anutuuqo ngii vitoo yoketaivau yapaanaraivaara nnaaruaa vaidi forofetaiya inna yanaivau tuqinnama buaidada teeda ivaara ngiari yapara ngiari yaparairavai. Anutuuqo kati yoketaama variraivaa ngii minaraivaara iya kiaa kookieeravai. \v 11 Yisuu Kirisiinna Mmannasaivo iyaki varuuvoono nnaagiai vainara suaivaara iya kiaa mmiravai. Yisuu Kirisiiva mmamma nniitaraivaa varoo nnaagiai Anutuuqaa tasipama yoketaama ari vookaraama varinaraivaara iya kiaa mmiravai. Kiaa mmuduu rikiada ii kua ivaara yanaivau buaidada teeda ivaara ngiari yapara ngiari yaparaida tunoo: Fai ivo daira suai iinarannee? Dataama ii suai ivo nninarannee? tiravai. \v 12 Ii kua kutaa iyauvaa aanna makee ngia rikiaa aayauvaa nnaaruaa vaidi forofetaiya tiravai. Iya ii kua iyauvaa tuu suaivaki hama ngiariiyara tiravai. Iya nnaagiai ngia variaiya ngiiini iikiaaraivaara Anutuuqo kooyaa iya kiaa mmiravai. Mmannasa Yoketaivaa titooduu ngiau aapuuvakidiri tuuvoono yaagueeqaivaa vaidi vooya mmuduu ii kua kutaa iyauvaa Anutuuqaa mmayaaya yoketaivakidiri ngii giaa ngii muduu rikioovaa aanna makee vaa ngia arinaima teeda rikiaanoo. Aangeraiya iyauvaa arinaima teeda rikiaaree kiaa iidada hama arinaima teeda rikiaavai. \s1 Yoketaa tuanaaya variateeraivaara Petorooso tiravai \p \v 13 Itaama vaikiai vaidiiya mmoori varaaraivaara teerataarakiaaneema ngiingii yaata vuatinniiyauvaki teerataarama kiaatee. Ngiingii variraivaara tuqinnama haitatuuma teeda rikiaa kiada variatee. Yisuu Kirisiiva kooyaa tiinara suaivaki Anutuuqo kati yoketaama variraivaa ngii minaraivaara tuqinnama yaata utida faannakiatee. \v 14 Nnaakaraiya ngiari kaano kooya kuaivaa rikiada iikiaaneema Anutuuqaa kuaivaa rikiada iikiatee. Ngia homo kumimakaida variaa suaivaki maisai aataruuyauvaa ngii iikiataikiai vaa ngia iikiaiyauvaa sa kava iikiatee. \v 15 Sa itaama iirama kiada Anutuuqo ngii maavee tiraivo yoketaa tuanaavai varineema ngieeta yoketaama varida ngiengie iikiaa aataru mmuakiaayauvai yoketaama nnaasu iikiatee. \v 16 Anutuuqaa kua fafaaraivo vainno tinoo: Na yoketaa tuanaavai variauvaara ngieetaatama yoketaa tuanaaya variatee, tiivaara mo ngieeta itaama iikiatee. \p \v 17 Anutuuqoono mmuakiaa gioonna kiaapuuya ngiari iikiaa mmooriiyauvaa irisaiyauvaa mmuaavai mmuaavai safuuma ngiari mminaravai. Ivaara ngia innara yaaku varada innara Napoo-o tiraiya aa suai mmatayaa variaara suai aavaki inna mmemmaana vida ngiingii ausa mmuduuyaiyauvaa inna mmiatee. \v 18 Vaa ngia rikiada taavai. Ngii giookiaiya mmatayaa diaa aataru kuminaiyauvaa ngii vitauyauvaa ngia iikiaarainnoo kiaa Anutuuqo vaa ngii yookaama kioo ngii viteeravai. Ivo hama taikaanara mmatayaa diaa mminnaa sikau gooraivaannee vara sikau sirivuaivaa roosuuvaadiri ngii yookaama kioo ngii viteeravai. \v 19 Ivo Yisuu Kirisiinna kiau yoketaa ari vookarauvaadiri ngii yookaama kioo ngii viteeravai. Gioonna kiaapuuya ngiari mminnamminnaa maisaiyauvo iya rummua apu kiooyauvaara puara sipisiipa nnaakara yoketaivaa ruputu kiooduu kiauvo tuuneema Yisuunna kiauvo tiiravai. \v 20 Nnaaru hama ngiau mmata uu suaivaki Anutuuqo Yisuu Kirisiinna mmataama kioo aa nnaagiai suai aavaki ngiiiyaroo tioo titooduu kooyaa tiiravai. \v 21 Anutuuqo ivo putuuvakidiri inna vitoo ari tasipama yapa kiooduu yoketaama ari vookaraama variravai. Ivaara ngia Anutuuqaara mmannammanna kutaavaivee tida ivo ngii tuqinnaanaraivaara faannaida variaavai. \p \v 22 Vaa ngia Anutuuqaa kua kutaivaa rikiada uuvaara ngii variraiyauvo yoketaayauvai vainoo. Yoketaayauvai vaivaara ngia ngii seena vaa ausa hanigiaiyara kutaa tuanaa mmuduuya ruaavai. Ivaaraida ngiingiiiyara ngiingiiiyara tuqinnama yaagueeqama mmuduuya ruatee. \v 23 Ngia Anutuuqaa kua kutaivo tupatupaa vaivaa rikiada hanigiada nnaakara meedi karaasa mmatakiaiya roosiima variaanoo. Ngii kaano kooya putuaaraiyaano hama kava ngii mmataavai. Anutuuqaa kua kutaivo hama taikaanaraivoono kava ngii mmataivai. \v 24 Aa kua aavaara Anutuuqaa kua fafaaraivo vainno tinoo: \li2 Mmuakiaa mmatayaa diaiya \li2 iya ikiauvaa roosiima variaavai. \li2 Iya mmatayaa iira aataruuyauvo \li2 maura pairaivaa roosiima vaivai. \li2 Ikiauvo aasannaikio \li2 maura pairaivo tasisieenno tuoo kuaivai. \li1 \v 25 Udaanga Anutuuqaa kuaivo hama itaama vaivai. \li2 Ari tupatupaa nnaasu vaivaivee. \p Kua fafaaraivoono itaa kua tiivai. Ii kua ivo inna Anutuuqaa mmayaaya yoketaivovee. Vaidiiya vaa ivaa kooyaa kiaa kookieema ngii giaa ngii miaavaivee. \c 2 \s1 Anutuuqo Yisuunna sikau roosiivaa mmataama \s1 kioovaara ta tupatupaa variraivaa varaunnavai \p \v 1 Ivaaraida ngiiiki vai mminnamminnaa maisa mmuakiaayauvai pikiaatee. Unnakua tira aataru mmuakiaayauvai pikiaatee. Haumaki maisa mmooriivaa iida kooyaa yoke kiaa kiada yoketaa mmooriivaa iikiaa aataruuvaa pikiaatee. Ngii seenaiya ngii yaataraivaara ngii nnannateera aataruuvaatama ngii seenaiyayaadiri ngiengieenoo koonnama yaata utida unnakua tira kua aataruuvaatama pikiaatee. \v 2 Ngia nnaakara meedi ikiataa mmatakiaiya roosiima varida iya nnaammara rataaneema ngia Anutuuqaa kua safu tuanaivaara ratada varida nnaamma nneerayaama nnaatee. Ivaa nneedada yokeekio Anutuuqo ngii vitoo aataru yoketaivau yapaanaraivaara ivaa nneeda yokeekiatee. \v 3 Ngii Udaanga Yisuu Kirisiiva ngii tuqinnaivaa vaa ngia arinaima rikiada taivaara itaama iikiatee. \p \v 4 Ivaaraida innasi nnida variatee. Nnaaru nnau heekeera vaidiiyaano yoketaa sikau voovai haitatuuma teeda maisainoo kiaa kiada kagaari kiooduu vaidi voovoono haitatuuma too yoketaavaivee kiaa kioo vareeravai. Ivaa roosiima ii sikau ivo Yisuunnara mmataama kiaikio ivo ari vookaraivoono tupatupaa hara kioo varinoo. Vaidiiya inna teeda maisavaivee kiaa kiada kagaari kiooduu Anutuuqoono yoketaavaivee kiaa kioo viteeravai. \v 5 Vaidiiya sikauyauvaa varada nnauvaa heekoneema ngia vaa Mmannasaivo ngiiiki variiya Anutuuqoono ngii vitoo ari Mmannasaivo varira nnauvaa heekaanaravai. Heeka kinai ngia nnaaruaa vaidiiya Anutuuqaara kati puara hudooya roosiima gioonna kiaapu yoketaa tuanaaya varida ngiingii ausa mmuduuyaiyauvaa inna mmida variaaravee. Yisuu Kirisiiva ngiiiyara kati putuuvaara ngia ngiingii ausa mmuduuyaiyauvaa Anutuuqaa mmuuyauvaa ivo too fai yoketaavaivee tinaravai. \v 6 Ivaara Anutuuqaa kua fafaaraivo vainno tinoo: \li2 Taatee. Na yoketaa sikauvaa \li2 niniiniee kiaa mmataama kiee \li2 ivaadiri ipunnaivaki harataa kiee \li2 nnau yaagueeqaivaa \li2 yoosinna Sioona ivaki heeka kiauvai. \li2 Gioonna kiaapu voovoono \li2 vaidiivo sikau yoketaivaa roosiivaa \li2 kuaivaa arinaima rikioo \li2 innara kutaavaivee tiivo \li2 fai hama inna mmamma maisainaravaivee. \p Kua fafaaraivoono itaa kua tiivai. \v 7 Vaa ngia ausa hanigieeraiya ii sikau ivaara yoketaa ari vookaraivaivee kiaanoo. Hama ausa hanigieeraiya hama itaa kua kiaavai. Kua fafaara voovai vainno ivaara tinoo: \li2 Vaidiiya ii sikau ivaara \li2 maisa sikauvaivee kiaa kiada kagaari kioovo \li2 nnaagiai nnau ipunnaivaki \li2 ari vookaraama yaagueeqama vainoo, tiivai. \p \v 8 Kua fafaara voovai vainno ivaara tinoo: \li2 Ii sikau ivo vaidiiya mmaara vai sikauvai. \li2 Fai ivaudiri iya haruruaaravai. \li2 Iya haruruateera iya mmaara sikauvai vainoo, tiivai. \p Iya inna kuaivaa rikiadaata yaatara kiada hama iikiaivaara haruruaavai. Iya itaama iikiaaraivaa vaa Anutuuqo tauraa too aikioovaivee tiravai. \p \v 9 Itaama vaikiainnaata ngieenoo Anutuuqo ngii mmataama kiai gioonna kiaapuya variaanoo. Nnaaruaa vaidiiya Anutuuqaa nnauvaki mmoori varooya roosiima ngia ngii kieetaivaa Anutuuqaa mmooriivaa nnaasu iida varida variaanoo. Ngia Anutuuqaa gioonna kiaapu yoketaa tuanaaya innaniya nuunama variaanoo. Anutuuqo yoketaa ari vookarau mmooriivaa uuvaa ngia kooyaa gioonna kiaapuuya vitaakiateeraivaara ivo ngii mmataama kieeravai. Vaa ivo upisiivakidiri ngii maavee kiaa ngii vitoo ari mmeekia ari vookarauvaki ngii yapa kieeravai. \v 10 Tauraa ngia hama Anutuuqaa gioonna kiaapuya variravai. Aanna makee vaa ngia inna gioonna kiaapu tuanaaya variaanoo. Ivo ngiiiyara kati boo tiraivaa tauraa ngia hama rikieeraida aanna makee vaa ngia arinaima rikiada hanigiada yoketaama variaanoo. \s1 Ta Anutuuqaa mmoori vareeraiya variaunnanoo \p \v 11 Ni seena na ngiiiyara mmuduuya ruauyaso, ngia mmataivau varida hama mmaayootaiya roosiima variaanoo. Ngia ngiari voopinnaiya vo yoosinnaiyauvaki nuaida varida variraiya roosiimaida variaanoo. Ivaara na yamaa kua yamaa kua ngii giaa ngii miee kiaunoo. Ngii mmammaiyauvo iikiatai aataruuyauvaara ngii iikiatee tinai sa iikiatee. Fai ngia iikio itai aataruuyauvoono vaidi kaanaivaata rapinaravai. \v 12 Ngia hama ausa hanigieeraiya tasipama safuuma varida mmoori yoketaivaa iikiatee. Fai ngia itaikiai iya kua pinaa vooyauvai ngiiiki kuminayaa yapaaree kiaa kiada teekiai vaa ngia yoketaa mmoori ari vookaraivaa iikiaivaa taaravai. Fai yapooma Yisuu Kirisiiva kava tiinara suaivaki mmoori yoketaivaa ngia iikiaani taivaara iya Anutuuqaara kua yoketaivaa kiateeraivaara iya tasipama safuuma varida mmoori yoketaivaa iikiatee. \p \v 13 Ngia Udaanga Yisuu Kirisiinnaroo tida ngiingii kieeta mmatayaa diaiyara ti kieetayavee kiaa kiada iya mmemmaana vida iya kiaa mmooriiyauvaa iikiatee. Ngii kieeta nnoonna nnutu ruaivaa kuaivaa rikiada \v 14 kiisa kiisa kieeta vaidi ivo yapa kiaiya kuaiyauvaatama rikiaatee. Iya maisa mmooriivaa iikiaiya irisai maisaivaa mmida safu mmooriivaa iikiaiyara kua yoketaivaa kiaa mmiaaraivaara ngiari kieeta nnoonnaivo iya yapeeravai. \v 15 Vaidi kumimakaiya koonnama yaata utida sabi kua kiaivaa pikiaateeraivaara ngia mmoori yoketaivaa iida ivaadiri iya kiaa kuaivaa atau ruatee. Ngia itaama iikiaa aataruuvo inna Anutuuqaa yaata tinniivau vai aataruvai iikiaavai. \v 16 Ngia mmamma dummukiara kati yoketaama variaivaa roosiima hara kiada variatee. Ngia itaama varida kava mminnamminnaa maisaivaa varaivaara yaata utida kiaanoo: Ta mmamma dummukiara yoketaama variaunnaivoono ii aataru ivaa fai rummua apinaravaivee, kiaa aataru ivaa sa iikiatee. Ngia vaidiivo sikaunnaadiri yookaama kioo viteera gioonna kiaapuuya roosiima Anutuuqaa mmoori vareera gioonna kiaapuya hara kiada variatee. \v 17 Mmuakiaa gioonna kiaapuuya avaiyauvaa rikiada iyara yoketaayavee kiatee. Ngiingii seena vaa ausa hanigieeraiyara mmuduuya ruatee. Anutuuqaa mmemmaana vida inna kuaivaa rikiaatee. Ngii kieeta nnoonna mmatayaa variivaa avaivaa rikiada innara yoketaavee kiatee. \s1 Yisuu Kirisiiva mmamma nniitaroovaa varoneema \s1 teeta varaaravee \p \v 18 Ngia sikaunnaadiri yookaama kiada viteera gioonna kiaapuuya ngia tuqinnama ngii haitatuuraiya kuaiyauvaa rikiada iikiatee. Iya kua mmuakiaayauvai sa pikiaatee. Sa yoketaama ngii haitatuunno ngii tuqinnai vaidiivaa kuaivaa nnaasu rikiada iikiatee. Vaidi avaikaraivo ngii haitatuuraivaa kuaivaata rikiada iikiatee. \v 19 Mo fai ngia Anutuuqo yaata utiivaugiataama yaata utuaivaara iya mmamma nniitaraivaa kuminayaa ngii miaivaa varada mmannammanna yaagueeqama varikio fai Anutuuqo ngiiiyara yoketaayavee tinaravai. \v 20 Ngia mmoori maisaivaa iikiaani iya ngii ruputuaani rikiadaata yaagueeqama varida ngia mmamma nniitaraivaa varaivaara gioono ngiiiyara kua yoketaivaa tinarannee? Ai hamavee. Ngia mmoori yoketaivaa varaani iya ngii ruputuaani rikiadaata yaagueeqama varida ngia mmamma nniitaraivaa kuminayaa varaivaara fai Anutuuqo ngiiiyara yoketainaravai. \p \v 21 Gioonna kiaapuuya mmoori maisaivaa ngii mikiai rikiadaata yoketaama variateeraivaara Anutuuqo ngii maavee tiravai. Ngia innanikaraama iikiateeraivaara Yisuu Kirisiiva ariinoo kati ngiiiyara mmamma nniitaroovaa varoo ari aataruuvaa ngii vita vitairavai. \v 22 Ivoono hama mminnamminnaa maisaivaa varoo hama unnakua tuduu gioonna kiaapuuya rikieeravai. \v 23 Iya kua maisaivaa inna tuduu rikioo hama ivo sai kua maisaivaa tiravai. Iya mmamma nniitaroovaa inna mmuduu rikioo hama ivo mmamma nniitaroovaa irisaivaa iya mminaraivaara kua tiravai. Hameetavee. Ivo Anutuuqaara yaata utuoo tunoo: Fai kua pinaivaara diraivoono niiyara kua tioo safuuma radudaanaravaivee, kiaa kioo faannairavai. \v 24 Yisuu Kirisiiva ariinoo ti mminnamminnaa maisaiyauvaa varooduu inna mmammaivau kaayau ti mminnamminnaa maisaiyauvo suvuau kiooduu yatari sagaivau putiravai. Vaidi putiraiya hama mminnamminnaa maisa vareerayaama ta titi mminnamminnaa maisaiyauvaa pikiada hama kava vareeraida ta safuuma variaaraivaara ivo yatari sagaivau putiravai. Vaidiiya inna mmammaivau ruputuduu uudaiyauvo vainno maafauvaara ti mminnamminnaa maisaiyauvo taikooduu ta yoketaama variraivaa vareeravai. \v 25 Puara sipisiipaiya kumimakama rada raubiriima kiooneema itaama ngia tauraa variravai. Aanna makee ngia kava vara ranada ngii Haitatuuraivo ngii vaidi kaanaiyauvaa Vara Hiri Diivaasi ngiaavai. \c 3 \s1 Petorooso nnaata vaati vareera aataruuvaara tiravai \p \v 1 Ngia gioonnaiya ngiingii vaatiiya kuaivaa rikiada iya mmemmaana kuatee. Mo ngii vaati vooya hama Anutuuqaara kutaavaivee kiaiya ngia safuuma variaivaa teeda ngiari ausaiyauvaa hanigiaateeraivaara iya kuaivaa rikiada iya mmemmaana kuatee. Fai ngia hama ivaara kua tiraida kati safuuma variaivaa iya ivaa teeda ngiari ausaiyauvaa hanigiaaravai. \v 2 Fai ngia safuuma varida Anutuuqaara yoketaikiai iya ngii teeda ngiari ausaiyauvaa hanigiaaravai. \v 3 Ngia sa kumina mmamma mmaanaivau funnukama kiada ivaara yaata utida ta yoketaayavee kiatee. Sa ngiingii kieeta yausiiyauvaa fiiyama kiada goora mminnaiyauvaa rutaku kiada uyira raira yoketaiyauvaa uyu rau kiada iyauvaara sirigakiatee. \v 4 Sa ivaara yaata utirama kiada ngiingii aakiaa tuanaiyauvaara yaata utida yoketaama variatee. Ausa nuufaivaa tasipama tirooma varira aataruuvo ngiiiki vaivo inna yoketaa aataruvai. Fai hama taikaanaravai. Ii aataru ivo Anutuuqaa avuuvau yoketaa ari vookaraivai vaivai. \v 5 Nnaaru varuu gioonnaiya ii aataru ivaa iida yoketaaya variravai. Iya Anutuuqaara yaagueeqaida iva kua kiaa teerama kioovaara faannaida itaama yoketaama variravai. Iya ngiari vaatiiya kuaivaa rikiada iya mmemmaana viravai. \v 6 Nnaaruaa gioonnaivo Saraava itaama variravai. Ivo ari vaati Aaparahaamaa kuaivaa rikioo iinno innara tunoo: A ni haitatuuraikuavee, tiravai. Ngia hama vo mminnaavaara aatuurama kiada safuuma yoketaama variaiya vaa ngia Saraanna raunnaapu tuanaaya variaanoo. \v 7 Mmuaikaraama ngia vaidiiya ngiingii nnaataiya tasipama yoketaama variatee. Iya mmamma mmuyaiyauvo hama yaagueeqaivaara yaata utida iya kuaivaa rikiada iyara yoketaa aataruuvaa iikiatee. Anutuuqo tupatupaa variraivaa kati ngiiitaata iyaatama ngii miivaara yaata utida iya tasipama yoketaama variatee. Sa aataru voovoono ngii yaaku vareeraiyauvaa uuda rammuaiveeraivaara ngia itaama yoketaama variatee. \s1 Ta yoketaa mmooriivaa iikiaunnaivaara mmamma nniitaraivaa varaunnavai \p \v 8 Aa nnaagiai kua aavaa rikiaatee. Ngia mmuakiaaya mmuaa yaatavai varada mmuaa ausavai varada variatee. Ngiingii kata vayaiyara mmuduuya ruaaneema ngia ngiingiiiyara ngiingiiiyara mmuduuya ruatee. Ngiingiiiyara yaata utida adida varida ngiingiiiyara ngiingiiiyara tuqinnaatee. \v 9 Gioonna kiaapu vooya maisa aataruuvaa ngii iikiai sa sai iikiatee. Iya kua maisaivaa ngii tikiai sa kua maisaivaa sai kiatee. Sa itaama iirama kiada iya aataru maisaivaa ngii iikiaiyara kua yoketaivaa sai kiatee. Anutuuqo ngiiiyara yoketainai ngia yoketaama variateeraivaara ivo ngii maavee tiravai. Ivaara ngia sai kua yoketaivaa kiatee. \v 10 Ivaara Anutuuqaa kua fafaaraivo vainno tinoo: \li2 Gioonna kiaapu voovoono sirigainno varioo \li2 hokobama varinaree kiaa maisa kuaivaa pikioo \li2 unnakua tiraivaa pikiaivee. \li1 \v 11 Maisa aataruuvaa mmooka hanigia mmioo \li2 yoketaa aataruuvaa nnaasu iikiaivee. \li2 Ausa nuufa aataruuvaara puruoonnonno too \li2 ivau nnaasu variaivee. \li1 \v 12 Udaanga Anutuuqoono safuuma variraiyara \li2 haitatuunno varioo \li2 iya yaaku vareeraivaa makemakee rikiaivaara \li2 itaama variaivee. \li2 Ivo maisa mmooriivaa iikiaiyara \li2 hama inna yoketaivaara itaama variaivee. \p Kua fafaaraivoono itaa kua tiivai. \p \v 13 Fai ngia safu aataruuvau mmannammanna purua rada vikio dee gioonna kiaapu voovoono mmoori maisaivaa ngii minarannee? Hameetavee. \v 14 Fai ngia safu aataruuvau kuaivaara gioonna kiaapuuya mmamma nniitareeraivaa ngii mikio fai Anutuuqoono ngiiiyara yoketainaravai. Iya mmoori maisaivaa ngii miaara iikiai sa iyara aatuuda sa ngii ausaiyauvo mmuaarareenai pinaama yaata utuatee. \v 15 Yisuu Kirisiinnara tuqinnama yaata utida innara kiatee: Ti Udaangaivovee, kiatee. Ngia Yisuunnara kutaavaivee kiaa kiada innara faannakiaivaara gioonna kiaapu voovoono ivaara ngii yaparainai mmuakiaa suai inna kua sai kiaaraiyauvaa mmuaanaa ngiingii yaataiyauvaki teerama kiaatee. \v 16 Fai ngia kuaiyauvaa sai kiaaree tida inna avuuvaki teeda vaida tirooma kiada kua kiatee. Ngia itaama iida ngii yaata utiraiyauvo yoketaayauvai nnaasu vainai variatee. Ngia Yisuu Kirisiinna nnaagiai nuairaiya ngia safuuma variaivaara gioonna kiaapu vooya ngiiiyaadiri koonnama yaata utida unnakuaivaa kiaa kiada ngiari kuaivaara iya mmamma maisakiaiveeraivaara itaama ngii yaata utiraiyauvo yoketaayauvai nnaasu vainai yoketaama variatee. \v 17 Ngia mmoori yoketaivaa iikiaivaara mmamma mmuaararaivaa varaavai. Ngia mmoori maisaivaa iikiaivaara mmamma mmuaararaivaa varaavai. Fai Anutuuqo ee-oo tinai ngia mmoori yoketaivaara mmamma mmuaararaivaa varaivo mmoori maisaivaara mmamma mmuaararaivaa varaivaa yaataraivai. \v 18 Yisuu Kirisiiva safuuma varuuvoono mmuaa suai nnaasu hama ngia safuuma variaiya ngii mminnamminnaa maisaiyauvaara putiravai. Ivo ti vitoo Anutuuqaasi ti yapaanaraivaara tiiyara putiravai. Vaidiiya inna nnabaivaa ruputu kiooduu Anutuuqo tuduu vaidi kaanaivo kava diiteeravai. \v 19 Diitoo oro mmannasaiya oovi yoosinnaivaki varuuyaatama ari kuaivaa kiaa mmiravai. \v 20 Ii mmannasa iya nnaaru varuuya Anutuuqaa avaivaa hatokooya mmannasayavee. Nnaaru Nuvuaava varuu suaivaki iya Anutuuqaa kuaivaa rikiadaata yaatareeravai. Ii suai ivaki Nuvuaava nnooriyaa nuaira nnauvaa heekoo varuduu Anutuuqo iya ausa hanigiaateeraivaara faannainno varududuu hama iya inna kuaivaa rikiada iiravai. Gioonna kiaapu kiisakiangii yaaku saivai karasaidiri taaravooma nnooriyaa nuaira nnauvaki varuduu hama nnooriivo iya raputuduu rikiada iya ivaki yoketaama variravai. \v 21 Ii nnoori ivaa Anutuuqo mmataama kioo nnoori vareeraivaara tiravai. Ii nnoori varaa ivaudiri Anutuuqo ngii vitoo yoketaivau ngii yapaivai. Ii nnoori vareera aataru ivo ngii mmammaivaki kainaama vaivaa hama finivai. Ii aataru ivaudiri ngia ngiingii yaata utiraivaki rikiaavo hama ngii mminnamminnaa maisaataivaara ngia Anutuuqaata kua kutaivaa kiaavai. Yisuu Kirisiiva putuuvakidiri kava diitoovaara Anutuuqo ngii mminnamminnaa maisaiyauvaa ruga kioo ngii vitoo yoketaivau yapaivai. \v 22 Vaa Yisuu Kirisiiva ngiau aapu vioo Anutuuqaa yaaku yaadudainningiaa hara kioo varioo ngiau aapu mmuakiaa aangeraiyaraatama ngiari seena yaagueeqa kieetaya variaiyaraatama dinoo. \c 4 \s1 Gioonna kiaapu vaa ausa hanigieeraiya ari vookaraama variaavai \p \v 1 Yisuu Kirisiiva ngiiiyara mmamma nniitaroovaa varoovaara yaata utuatee. Ivo mmamma nniitaroovaa varoo yaata utuuvaa roosiima ngiingii aakiaiyauvaki yaata utida yaagueeqakiatee. Gioonna kiaapu voovoono mmamma nniitaraivaa varaivoono hama mminnamminnaa maisaivaara yaata utuoo varaivai. Vaa pikiaivai. \v 2 Ivaara ngia mmatayaa varida aa suai aavakidiri varia rada vidada sa ngii aakiaiyauvakidiri ngii iikiataira aataruuyauvaara yaata utida iikiatee. Anutuuqo yaata utiivaugiataama yaata utida ivaa nnaasu iikiatee. \v 3 Vaa ngia tauraa hokoba suai varida kumimakairaiya iira aataruuyauvaa iikiaavai. Ngia varida ngiingii mmammaiyauvaara nnaasu yaata utida makemakee sabi heera aataruuvaa iikiaavovo mminnamminnaa maisaiyauvaa ngii varaataikiai ngia varaavai. Ngia kapikarai nnooriivaa nneeda kumimakaida varida makemakee buusaivaa nneeda varida nnoori kapikaraivaa nnaaraivaara nuunaida varida unnakua anutuuyauvaa Anutuuqo ooqoo tuuyauvaa ngia ngiingii ausa mmuduuyaiyauvaa mmiaavai. \v 4 Aanna makee gioonna kiaapu kumimakaiya ngia hama iya tasipama itaama sabi koonnama varida iikiaivaara iya nnikiaraida ngiiiyara maisayavee kiaanoo. \v 5 Inna aikioovee. Fai yapooma iya Anutuuqaa avuuvau kua pinaivaki dida vaida ngiari iikiaa mmooriiyauvaara innaata kua kiaaravai. Anutuuqo gioonna kiaapu putiraiyaata variaiyaatama iikiaa mmooriiyauvaara iya yaparainaraivaara vaa teerama kioo varinoo. \v 6 Ivaara Yisuu Kirisiiva gioonna kiaapu vaa putuuyaatama mmayaaya yoketaivaa kiaa mmiravai. Iya mmatayaa varuu suaivaki mmuakiaa gioonna kiaapuuya ngiari mminnamminnaa maisaiyauvaa irisaiyauvaa vareerayaama vaa iya ivaa varada putiravai. Iya nnaagiai mmannasaiyauvo varuu suaivaki Anutuuqo varirayaama iya variateeraivaara Yisuuva mmayaaya yoketaivaa iya kiaa mmiravai. \s1 Anutuuqo ngii mii aataru mmooriiyauvaa ngia tuqinnama iikiatee \p \v 7 Mmuakiaa mminnamminnaiyauvo taikaanara suaivo aavaa vainima nninoo. Itaama vainai rikiada ngia yaaku varaaraivaara ngiingii yaata utiraivaki safuuma yaata utida ngiingii variraivaara tuqinnama kiada varida haitatuukiatee. \v 8 Aa mmuakiaa aataruvai yaatareera aataru aavaa iikiatee. Ngiingiiiyara ngiingiiiyara yaagueeqama mmuduuya ruatee. Mmuduuya rira aataruuvoono kaayau mminnamminnaa maisaiyauvaa rummua apu kiaanaraivaara ngiingiiiyara ngiingiiiyara mmuduuya ruatee. \v 9 Ngii seenaiya ngiiisi nnikiai ngia nnau mmaataiyauvaa iya kati mmi kiada sa ivaara yaata utida nunuraanuraikiatee. \v 10 Ngia aikiooma iikiaara aataru mmooriiyauvaa yaagueeqaiyauvaa Anutuuqo mmuaavai mmuaavai kati ngii miiyauvaa ngii seenaiya yoketaama variateeraivaara iyara iikiatee. Ngia ngiingii mminnaa yoketaiyauvaa haitatuurayaama tuqinnama Anutuuqo ngii mii mmoori ari vo kara ari vookaraiyauvaa haitatuuda iikiatee. \v 11 Anutuuqaa mmayaayaivaa kiaa mmira vaidi voovoono tuqinnama Anutuuqaa kua tuanaivaa kiaa mmiaivee. Ari seenaiyara haitatuura vaidi voovoono tuqinnama Anutuuqo ari yaagueeqaivaa inna mmiivaugiataama haitatuukiaivee. Anutuuqaa nnutuuvo ngiau aapu vakiaiveeraivaara Yisuu Kirisiinnara yaagueeqararama kiada iida itaama iikiatee. Anutuuqaa nnutuuvo ngiau aapu tupatupaa vaikio inna yaagueeqaivo tupatupaa vakiaivee. Kua kutaa. \s1 Ngia Yisuunnanikaraama mmamma nniitaraivaa varaavai \p \v 12 Ni seena na ngiiiyara mmuduuya ruauyaso, ngia Anutuuqaa mmooriivaara ngii tasipama variaiya ikia roosiira maisa mmooriiyauvaa ngii iida taaree kiaa kiada ngii mikiai sa nnikiaraakiatee. Sa yaata utida kiatee: Hama ta taunna mmuaararai ari vookarai voovai tiisi nninoo, kiaa kiada ivaa teeda nnikiaraakiatee. \v 13 Sa itaama nnikiarairaida Yisuu Kirisiinnanikaraama mmamma nniitareeraivaa varaivaara sirigakiatee. Ngia Yisuunna oyai ari vookaraivo kooyaa vainara suaivaki sirigaida ausa yoketaivaa tasipama variaaraivaara aanna makee mmamma nniitareeraivaa varadaata varida sirigakiatee. \v 14 Ngia Yisuu Kirisiinna gioonna kiaapuya variaivaara fai gioonna kiaapuuya maisa kua maisa kuaivaa ngii tikiai sa ivaara yaata utuatee. Ngia itaama variaivaara Anutuuqo ngiiiyara yoketainoo. Anutuuqaa Mmannasa Yoketaa ari vookaraivo ngii tasipama variivaara Anutuuqo ngiiiyara yoketainoo. \v 15 Mo fai mmamma mmuaararaivo ngiiisi nninai sa aa na tinara kua aavaugiataama iida varaatee. Sa vaidi voovoono vaidi voovai ruputino putuaivee. Sa ivo mmuara varoo kaayau ari vookarai maisamaisai mmooriivaa iikiaivee. Sa ivo ari seenaiya kuaivaa mmuara varoo sabi kua sabi kua kiaivee. Ivo ii aataru iyauvaara mmamma mmuaararaivaa vareevoora sa itaama iikiaivee. \v 16 Mo ngia vaa ausa hanigiaiya Anutuuqaa aataruuvau nookiaivaara mmamma mmuaararaivo ngiiisi nninai sa ivaara mmamma maisakiatee. Ngia Yisuu Kirisiinna gioonna kiaapuya variaivaara Anutuuqaara kua yoketaivaa kiatee. \p \v 17 Anutuuqo mmuakiaa gioonna kiaapuuya yaparaira suaivo vaa nninoo. Fai ivo ari gioonna kiaapu tuanaiyananaa tauraa yaparainaravai. Mo fai tauraa ivo ti yaparama kioo nnaagiai hama inna kua mmayaaya yoketaivaa rikiada iikiaiya yaparainai mo fai iya dataama variaarannee? \v 18 Ivaara Anutuuqaa kua fafaaraivo vainno tinoo: \li2 Fai gioonna kiaapu safuuma variaiya \li2 Anutuuqo iya vitoo \li2 yoketaivau yapaanaraivaa varaaraivaara iikio \li2 iya mmuaarareenainnaata iidada varaaravai. \li2 Mo gioonna kiaapuuya \li2 hama Anutuuqaa kuaivaa rikiada \li2 kaayau mminnamminnaa maisaiyauvo iya suvuaiya \li2 fai iya dataakiaarannee? \p Anutuuqaa kua fafaaraivoono itaa kua tiivai. \v 19 Itaama vaikiai ngia Anutuuqo ari yaata utiivaugiataama iida mmamma mmuaararaivaa varaiya ivo ngii iima kioo hama ngii pikiaivaara yaata utida ti tuqinnaanaravaivee kiaa kiada ngii mmamma mmuyai mmuakiaavai inna mmida mmoori yoketaivaa iikiatee. \c 5 \s1 Ngia vaidi kieetaiya Anutuuqaa gioonna \s1 kiaapuuyara tuqinnama haitatuukiatee \p \v 1 Na vaa ausa hanigiaiya kieeta vaidivai variaunoo. Ngiiikidiri vaa ausa hanigiaiya kieeta vaidiiya neenoo yamaa kua yamaa kua vooyauvai ngii giaa ngii miaunoo. Vaa na nini avuuvaadiri Yisuu Kirisiiva mmamma nniitaroovaa varoovaa teeravai. Fai Yisuu Kirisiinna oyai ari vookaraivo nnaagiai kooyaa vainai fai neeta ngieetama varaaravai. \v 2 Puara sipisiipara haitatuuraiya roosiima gioonna kiaapu vaa ausa hanigiooya Anutuuqo ngii muuyara tuqinnama haitatuukiatee. Anutuuqaa iikiataivaugiataama ii mmoori iyauvaa iikiaaraivaara yoketaakiatee. Ngia iikio ngii pirisainainnaata iikiaarainnoo. Sa sikau varaaraivaara nnaasu yaata utida ngiingii mmooriiyauvaa varaatee. Ngii iikiatainai gioonna kiaapuuyara yaagueeqama kiada varaatee. \v 3 Anutuuqo ngii muu gioonna kiaapuuyara sa kieeta pinaaya dida vaida iya yaataraatee. Ngia tirooma yoketaama varira aataruuvaa iida iya vitaikiai taatee. \v 4 Fai ngia itaama iikio gioonna kiaapuuyara Haitatuura Kieeta tuanaivo kooyaa tiinai ngia irisai ari vookaraivo hama taikaanaraivaa varaaravai. \p \v 5 Mmuaikaraama ngia vaidi karaasaiya vaidi yokovaiya mmemmaana kuatee. Ngia mmuakiaaya ngiingii seenaiya mmemmaana vida iya tasipama adida variatee. Ivaara Anutuuqaa kua fafaaraivo vainno tinoo: Gioonna kiaapuuya ngiariiyara mannaka kiaiya Anutuuqo too iyara ooqoo tiivai. Gioonna kiaapu vooya adida varida hama ngiariiyara mannaka tiraiya Anutuuqo kati iyara yoketaama yaata utivaivee. Kua fafaaraivoono itaa kua tiivai. \v 6 Itaama vainai Anutuuqo yaagueeqama ngii haitatuuvaara inna mmemmaana adida variatee. Ivo mmataama kioo suaivaki ariinoo ngii nnutuuyauvaa ngiau aapu yapaanaraivaara inna mmemmaana adida variatee. \v 7 Ivo ngiiiyara yaata utuoo tuqinnoo variivaara ngii mmuaararai mmuakiaayauvai innayaa yapa kiaatee. \p \v 8 Fai mmararaivaa nnutuuvo raiyoonaivo pinaama akua kiaa roo nuainno varioo ari fayaiya gutu nnaanara buaama roo nuaineema ngii nnammutuaa Sataango gioonna kiaapuuyara itaama iinno varinoo. Ivaaraida tuqinnama yaata utida haitatuuda variatee. \v 9 Innara ooqoo kiatee. Anutuuqaara kutaavaivee kiaivaa puaisa utida innara ooqoo kiatee. Vaa ngia rikiaavai. Ngii seena vaa ausa hanigieeraiya mmuakiaa mmatavau variaiya mmuaakarai mmamma mmuaararaiyauvaa varaivaara innara itaama ooqoo kiatee. \p \v 10 Anutuuqo kati ngiiiyara yoketaama yaata utiivoono Yisuu Kirisiiva ngiiiki variivaara ari yoosinna ari vookarai tupatupaa variraivakira ngii maavee tiivaivee. Fai ngia kiisa suai mmamma mmuaararaivaa varakio ivo ariinoo iinai ngia yoketaa tuanaaya varida hama harurirama kiada inna yaagueeqaivaura yaagueeqama kiada variaaravai. \v 11 Anutuuqaa yaagueeqaivo tupatupaa itaavai nnaasu vakiaivee. Kua kutaa. \s1 Petorooso nnaagiai kua yoketaivaa gioonna \s1 kiaapuuya kiaa mmiravai \p \v 12 Na aa paanna kua aavaa Siraasaa kiaa mmiauko ngiiini fafaara rainoo. Na inna tauko ivo ausa hanigiai vaidivoono Anutuuqaa mmooriivaa hama pikieerainno yaagueeqama iivai. Ngia yaagueeqama variateeraivaara na yamaa kua yamaa kua tiee aa kua aavaa ngii giaa ngii miaunoo. Anutuuqo kati gioonna kiaapuuyara yoketaama yaata utiraivo kutaa tuanaavai vaivaara na ngii giaa ngii miaunoo. Ivaara rikiada puaisa utida yoketaama variatee. \v 13 Vaa ngii seena ausa hanigieeraiya Anutuuqo ngii roosiima ariiniee kiaa mmataama kiooduu yoosinna Bapuroona Anutuuqaara nuunama variaiyaano ngiiiyara yaata utida boo kiaavai. Marakaava na Anutuuqaa kuaivaa kiaaduu rikioovaara ni mmaapu tuanaavai variivoono ngiiiyara yaata utuoo boo tiivai. \v 14 Ngia ngiingii seenaiyara mmuduuya ruaivaara iya teeda iya yaakuuyauvaa rumisiatee. \p Ngia Yisuu Kirisiinna gioonna kiaapuya Anutuuqaa ausa nuufaivo mmuakiaaya ngii tasipama vakiaivee.